Kloosterkrant winter 2018-2019

Winter

2018

1 Algemeen 2 In het klooster 3 Sociale projecten 4 Verhuur 5 Werken met Zin en Ziel 6 Activiteiten 7 De Herberg 8 Agenda

www.kloosterhuissen.nl u kunt ons ook volgen op de social media

d oo r a alt ba k k e r, d i re c te u r

Herberg en de toekomst

I

n de afgelopen periode is de Herberg in gebruik genomen. We hebben er even op mogen wachten, maar wat een prachtig gebouw is het geworden. Het oude Onder de Pannen, plus het nieuwe gedeelte

is samen een bijzonder geheel geworden, met 4 zalen, kantoorruimtes en maar liefst 21 slaapkamers met eigen douche en toilet. De zalen zijn vernoemd naar bekende Dominicanen en de slaapkamers naar onder meer de Apostelen. Fantastisch dat de Dominicaanse Orde deze nieuwbouw mogelijk heeft gemaakt. Wat zijn we dankbaar en blij met de Herberg.

De Herberg biedt het klooster belangrijke mogelijkheden voor de toekomst. We kunnen nu voor meer groepen en organisaties één- en meerdaagse programma’s en retraites organiseren. We kunnen gasten nu een kamer bieden met eigen douche en toilet en we kunnen ook weer jongerengroepen ontvangen.

Dit alles biedt ons de mogelijkheid om in te spelen op

Levenskaarten

de toekomst, en aan die toekomst wordt met hart en ziel gewerkt. De belangstelling voor onze retraites, stiltedagen en bezinningsprogramma’s blijft gelukkig groeien en we mogen steeds meer gasten ontvangen.

De notities in ons gastenboek onderschrijven dat onze gasten het enorm goed hebben, dat ze rust vinden en dichter bij zichzelf kunnen komen. Daar doen we

het voor! We werken hard aan een plan om bij verschillende toekomstscenario’s een open huis voor Bezinning, Bezieling en Beweging te blijven. Hierover vindt veel overleg plaats met de communiteit. Mede dankzij de Herberg en dankzij de Dominicaanse Gemeenschap kijken we met vertrouwen de toekomst tegemoet.

d oor wi lco krui js wi jk, beg elei d er i n d e zoektoch t na a r g eluk

M

et een landkaart verbeelden we in abstracte termen de fysieke wereld en vormen daarmee een verbinding tussen de fysieke buitenwereld en de mentale binnenwereld. Kaarten helpen ons al

eeuwenlang op weg. Ze helpen ons met het antwoord op twee vragen: “Waar ben ik?” En: “Hoe kom ik waar ik wil zijn?”.

Deze vragen stellen we vrijwel dagelijks aan google-maps en zo vinden we de snelste weg van A naar B. Maar er zijn inmiddels talloze andere toepassingsmogelijkheden voor kaarten.

De bekendste voorbeelden in Nederland zijn misschien wel de Atlas van de Belevingswereld en Cartografie van de liefde. Fictieve werelden waarin op speelse wijze emoties op de kaart zijn gezet. Zelf ben ik van jongs af aan gefascineerd door kaarten. Ik verzon verhalen terwijl ik door de Bosatlas bladerde en in het bos dat aan ons dorp grensde ontdekte ik hoe moeilijk het is om daadwerkelijk een gebied in kaart te brengen.

Ook nu nog maak ik graag kaarten. Zoals de landkaart Op weg naar geluk, waarop tientallen ingrediënten voor een gelukkig leven verbeeld staan. Elke stad, elk ingrediënt, vormt aanleiding voor gesprek of stemt tot nadenken.

ONDERWEG KATERN ONDERWEG Kwartaalthema belicht vanuit verschillende invalshoeken THEMA WINTER 2018

Het licht dat ons aanstoot

Een eigen kaart Er zijn verschillende mooie boeken die je kunnen helpen om zelf aan de slag te gaan. Denk bijvoorbeeld aan Make Map Art, Map Art Lab of Personal Geographies. In deze boeken word je stap voor stap op weg geholpen om een deel van jouw leven in kaart te brengen. Maar in essentie komt het neer op vier stappen: verzamelen, verbeelden, versieren en vertellen.

In de eerste stap verzamel je alle woorden, gevoelens en gedachten die bij het thema horen dat je in kaart wilt brengen. De volgende stap is verbeelden: ons taalgebruik staat bol van verwijzingen naar metaforen de bij landkaarten horen: “Ergens als een berg tegenop zien’, ‘Een veilige haven’, ‘door de bomen het bos niet meer zien’ of ‘een rots in de branding’. Deze metaforen bieden een mooie aanleiding om alle begrippen van een passende lading te voorzien. De derde stap is lekker ontspannend: versier de

Het licht dat ons aanstoot Henk Jongerius

Aangeraakt door het licht Gitta Nieuwenburg In verbinding met het Licht Betty van Engelen

1

5

De kaars Theo Menting

Vrijheid Welmoed Vlieger

2

6

kaart met kleurpotloden, verf, inkt of plak kleurige papiersnippers. En maak vervolgens anderen deelgenoot van de reis: de vierde en laatste stap.

Een maakproces is een zaak van vallen en opstaan, omgaan met onzekerheden, lichtjes verdwalen en toch een eindpunt bereiken. Zo is het op onze levensweg en zo is het met het maken van een levenskaart. Iets maken is daarom soms lastig en een centrale vraag is dan ook: hoe gaan we om met die onzekerheid, met het onbekende? Een pracht van een voorbeeld is gemaakt door één van de cursisten Levenskaarten maken, door letterlijk en heel eerlijk de ruimte juist open te laten: een duik in het onbekende…

Een levenskaart: de verbeelding van jouw leven(sthema) Vrijdag 25 januari t/m zondag 27 januari 2019 en Vrijdag 2 augustus t/m zondag 4 augustus 2019 Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1388

Samir was welkom Pim Kalkman

We leren van dat wat niet gezien wil worden Jakob van Wielink

3

7

Mijmeringen bij een adventslied Elske te Lindert

Zo kan het licht erin Frank Kazenbroot

k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

4

8

1

door h an s va n d e r vi nne

Een mijmering De weg van de mens

O

p alle kamers in het klooster en de Herberg komt het boekje ‘De weg van de mens’ van Martin Buber te liggen, zodat het als inspiratie mag

dienen voor onze gasten tijdens hun verblijf. Ik bladerde het door en bleef hangen bij het verhaaltje ‘de bijzondere weg’. In dit verhaal vraagt een Rabbi aan z’n leermeester: ‘Wijs mij een algemene weg om God te dienen!’.

Het antwoord van de leermeester is: ‘Het is ondoenlijk, de mens te zeggen, welke weg hij moet gaan. (…) Ieder zal terdege moeten uitmaken tot welke weg zijn hart hem trekt, en dan moet hij deze met alle kracht, die in hem is, voor zichzelf kiezen.’

Ik ben zo vrij om ‘God dienen’ ook te vertalen als ‘Mijn ware ik te vinden’ of ‘Het goddelijke in mijzelf te ontdekken’ Verderop lees ik, vrij vertaald: In het hiernamaals zal mij niet gevraagd worden: ‘Waarom ben je Mozes niet geweest?’ Mij zal gevraagd worden: ‘Waarom ben je jezelf niet geweest?’

Volgens Buber is er een weg die juist ik, en geen ander, gaan moet. Wat ik doen kan en wat ik doen moet, kan alleen mij duidelijk worden. Buber vertelt in verschillende voorbeelden dat je alleen je eigen weg van innerlijke ontwikkeling kan volgen. Probeer je die van een ander na te volgen dan leidt dit tot niets.

‘Ieder draagt iets kostbaars in zich, dat in geen ander te vinden is. Wat echter dit kostbare is in een mens kan hij slechts ontdekken wanneer hij zijn sterkste gevoelens, zijn innigste wens, datgene in hem wat zijn diepste innerlijk beroert, waarachtig beseft.’

Volgens Buber kennen we dit diepste gevoel vaak als bijzondere hartstocht of ‘kwade drift’. In feite is dit een vervorming van ons diepste verlangen, vaak gericht op instant bevrediging. Het is dan de kunst om juist de bron van dit verlangen, deze vervorming bloot te leggen en de energie hieruit positief in te zetten. Als we dat doen, en díe energie inzetten, in verbinding met ‘de ander’, dán vinden we onze Weg.

Kloosterblog Veel mensen weten de weg naar onze blog reeds te vinden. Via onze facebookpagina verwijzen wij regelmatig naar de blog, wanneer er weer een interessant nieuw artikel op is verschenen. Wat is daar dan te vinden? Op de eerste plaats staan er de artikelen uit Onderweg, de katern van deze Kloosterkrant en sommigen daarvan zelfs nog wat uitgebreider. Daarnaast staan er ook andere inspirerende of verdiepende stukken, geschreven door leden van de communiteit, medewerkers of begeleiders.

Neem eens een kijkje op blog.kloosterhuissen.nl Wij vinden het leuk als u een reactie achterlaat.

kloost e rga st e n Ons gastenverblijf staat open voor iedereen die verlangt om in een omgeving van stilte en afzondering tot zichzelf te komen. Verblijf enkele dagen in het Dominicanenklooster, ervaar de rust en stilte en beleef de louterende werking van het dagelijkse kloosterritme. Kijk voor verblijfskosten op onze site.

Aanmelding: Telefonisch via de gastenbroeder Henk Jongerius (026 - 326 44 41, weekdagen tussen 17.30 uur en 18.15 uur).

Bij geen gehoor kunt u een e-mail sturen naar secretariaat@kloosterhuissen.nl.

Kloosterritme en vieringen Kijk voor een actueel overzicht van de kapelvieringen op de site van de Dominicaanse

g ro e p sve r b l ijf Het is ook mogelijk om met grote en kleine groepen enige tijd in het klooster te verblijven.

U kunt dan zelf het programma invullen van uw verblijf. In overleg met u kunnen we activiteiten organiseren, zoals creatieve en muzikale workshops, meditaties en kloosterkoken.

Informeert u bij de receptie van het klooster. info@kloosterhuissen.nl.

communiteit, www.dominicanen.nl/ huissen.

Het kloosterritme bepaalt het dagelijkse leven in het Dominicanenklooster. Dagelijks is er om 08.00 uur een ochtenddienst (Lauden) en om 18.30 uur een avonddienst (Vespers). Op werkdagen is er een middagmeditatie om 12.10 uur. Op zondagmorgen viert de gemeenschap om 10.00 uur samen de eucharistie.

U bent van harte uitgenodigd!

Dagelijks ritme 08.00 uur Ochtendviering 08.30 uur Ontbijt 10.00 uur Viering van de eucharistie

m.m.v. de kloostercantorij (zondag) 12.10 uur Middagviering (werkdagen) 12.30 uur Warme middagmaaltijd 17.30 uur Avondbrood 18.30 uur Avondviering

Retraites Kloosterretraite weekend

Retraite Stilte bevrijdt! Meditatieweekend het 5-Daagse SchrijfIn deze dagen ga je ervaren Compassie kompas en stilteretraite

Maak kennis met de belangrijkste aspecten van het klooster: aandacht hebben, aandachtig aanwezig zijn, stilte en verstilling, leven vanuit je hart en je bron.

dat er onder je onrust een bron van stilte en vrijheid is.

Gewoon in jou! Vier dagen in stilte zijn, iets voor jou?

Vanuit meditatie opmerkzaam gewaar leven: Herinneren waar het omgaat, terugkeren naar je thuisbasis, de moed vinden om met compassie door het leven te gaan.

Zoek je tijd om eindelijk met schrijven te beginnen?

Een bestaand project op te pakken? Of tot rust te komen? Dan is deze verstilde én energieke schrijfretraite iets voor jou!

Weekend rondom het gedachtegoed van de drie denkers: Meister Eckhart, Sören Kierkegaard en Dag Hammarskjöld.

Ton Roumen, theoloog en spiritueel auteur Vrijdag 14 december t/m zondag 16 december 2018

Erna Bakker, therapeute en relatiecoach Zondag 6 januari t/m donderdag 10 januari 2019

Bert van Baar, antropoloog en life-coach Vrijdag 11 januari t/m zondag 13 januari 2019

Geertje Couwenbergh, columnist en auteur Zondag 13 januari t/m donderdag 17 januari 2019

Welmoed Vlieger, filosofe en spreker Vrijdag 1 februari t/m zondag 3 februari 2019

2

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Weekend Leven zonder waarom

Neem de afslag Een retraite voor mensen met een dilemma of (levens) vraag. In deze krachtige vierdaagse, gebaseerd op de Regel van Benedictus, komt jouw eigen weg weer in beeld.

Marcus Belle, psycholoog en Maria van Mierlo, geestelijk begeleider Donderdag 28 februari t/m zondag 3 maart 2019

Partners voor sociale projecten

V

oor ons is het bijdragen aan een menselijker samenleving een zeer belangrijk doel. Dat

doen we door mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt een werkervaringsplek te bieden in ons klooster en ook door mensen in het kader van dagbesteding een warme participatieplek te bieden. Daarnaast organiseren we ook inspiratie-

projecten voor kwetsbaren in de samenleving, een zeer belangrijk doel, evenals projecten voor mantelzorgers en voor vrijwilligers die zich belangeloos inzetten voor een menselijke samenleving.

Sinds een groot aantal jaren organiseren we weken en dagen voor dak- en thuislozen, voor vrijwilligers, voor mantelzorgers, voor (tiener-) moeders, gezinnen in armoede, voor mensen in de psychiatrie, voor eenzame ouderen, voor jongeren in de knel, voor statushouders en ook voor mensen met een beperking.

Het organiseren van deze projecten maken ons steeds weer duidelijk dat in de huidige samenleving veel kwetsbaren het zwaar hebben en dat de behoefte aan inspiratie, warme aandacht en betrokkenheid erg groot is. De projecten doet de betrokkenen enorm goed en het effect van de projecten is krachtig en positief.

We zijn enorm blij en dankbaar dat we voor zoveel mensen deze projecten hebben kunnen organiseren.

Dat hebben we met veel inzet en passie gedaan, dankzij

de financiële steun van vele fondsen en dankzij de steun van vele vrijwilligers en samenwerkingsorganisaties.

Daarnaast dragen onze huurders ook bij aan het realiseren van de projecten.

We willen de komende jaren deze projecten blijven voortzetten en zo mogelijk uitbreiden. Het vergt een forse inspanning om de projecten inhoudelijk en financieel mogelijk te maken. Om de projecten voor allerlei groepen te blijven organiseren zoeken we partners. Organisaties, zzp-ers of vrijwilligers die samen met ons deze projecten

willen organiseren. Dat kan zijn door contacten te leggen, of projecten te begeleiden, maar andere vormen van partnerschap zijn zeer welkom!

We denken bijvoorbeeld aan inspiratieprojecten voor mensen met een beperking, jongeren, mensen die (chronisch) ziek zijn en hun families, en jongeren met schulden. Maar we staan ook open voor andere groepen.

Als u ideeën hebt, of als u mogelijkheden ziet om ons hierbij te helpen, neemt u dan alstublieft contact op met onze directeur Aalt Bakker.

Samenwerkingspartner SWL

S

tichting Welzijn Lingewaard is al vele jaren een belangrijke samenwerkingspartner. Met SWL hebben we al een groot aantal mooie

projecten voor kwetsbaren uit Huissen en omgeving opgezet. We hebben meerdere inspiratiedagen georganiseerd voor vrijwilligers en voor mantelzorgers.

Eens per 2 maanden is het Mantelzorgcafé in het klooster. Mantelzorgers kunnen tegen allerlei zaken aanlopen. Andere mensen ontmoeten die in een vergelijkbare situatie zitten en het delen van ervaringen kan dan fijn zijn, evenals het herkennen van zaken waar anderen ook tegenaan lopen. Praktische tips en oplossingen van anderen kunnen

Zie de mens De sociale projecten voor kwetsbaren, vrijwilligers en mantelzorgers zijn de grote trots van Dominicanenklooster Huissen. Tegelijkertijd is het schrijnend dat de behoefte en de noodzaak zo groot is. Deze prachtige projecten kunnen alleen georganiseerd worden met financiële steun.

Via de Vriendenstichting doet Dominicanenklooster Huissen een beroep op gasten en bezoekers om de diverse projecten te steunen met een gift of schenking. Er wordt zoveel mogelijk uit eigen middelen aan de projecten besteed.

Hiervoor vraagt het klooster steun bij maatschappelijke en religieuze fondsen.

Ook bedrijven en organisaties die in het klooster huren, betalen mee aan de projecten. Maar er is veel geld nodig om de vele projecten mogelijk te maken.

De Vriendenstichting is opgericht om de projecten financieel te ondersteunen.

Deze stichting heeft de ANBI status waardoor het mogelijk is om uw gift af te trekken van uw inkomstenbelasting, binnen de spelregels. U kunt op diverse manieren de projecten mede-mogelijk maken.

Bekijk de opties op: vrienden.kloosterhuissen.nl

tot steun zijn. Het Mantelzorgcafé biedt een vertrouwde omgeving met thema’s en ontspannende activiteiten.

Sinds kort organiseren we met SWL middagen voor mensen met geheugenproblemen.

Wekelijks komen zes mensen met (lichte) geheugenproblemen bij elkaar in het klooster.

Samen met vrijwilligers worden er klusjes gedaan. Daarnaast is er ruimte voor het maken van een wandeling, het doen van een spelletje of creatieve activiteit. Laatst konden ze genieten van een klein concert in de kloostergang. Het doel van de middagen is tweeledig. Mensen met dementie worden geactiveerd en nog zoveel mogelijk in hun eigen kracht gezet. De mantelzorgers thuis worden een dagdeel ontlast in de zorg die ze voor een dementerende hebben. Een project met grote waarde. We zijn blij dat we dit met SWL samen kunnen organiseren.

Een greep uit de reacties van deelnemers aan diverse projecten: Bezinningsdagen voor dak- en thuislozen: “Ik laat mijn verleden en de stress hier achter en maak thuis weer een nieuw begin.”

Inspiratiedagen voor mantelzorgers: “Alle praktische dingen kun je even loslaten.

Het gaat deze week even niet alleen om ons zieke kind, maar om het gezin.”

Inspiratieweek (tiener)moeders met kinderen: “De groep bestond uit verschillende nationaliteiten, temperamenten en achtergronden, maar we zitten allemaal in hetzelfde schuitje en konden elkaar steunen en tips geven.”

Kloosterdagen voor (ex-)psychiatrische patiënten: “Mijn ogen en mijn hart, die door pijn en verdriet gesloten waren, zijn weer geopend.” “Herkenning van mijn ziekte; iedereen heeft het; mooi. Eerst was ik wat afwachtend maar bij vertrek had ik gevoel dat ik ze kende. Door openheid was er uitwisseling en werd het menselijker en lichter.”

Inspiratiedagen voor (eenzame) ouderen met een smalle beurs: “Het is zo fijn dat ik hier onder de mensen kom. Mijn kringetje thuis is zo klein. Nu heb ik mensen leren kennen die ook alleen zijn en bij mij in de buurt wonen. Dat is zo fijn!”

Training voor jongeren in de knel: “Ik voel mij meer ontspannen en heb meer zelfvertrouwen. Ik durf beter mijn eigen mening te geven, durf meer te zeggen wat ik denk of voel. Ik vind het fijn om mijn gevoel met iemand te delen.”

k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

3

Een unieke plek voor uw verblijf of bijeenkomst De Herberg Vanaf oktober 2018 biedt De Herberg, de nieuwe aanbouw, extra ruimte voor verhuurmogelijkheden. De Herberg beschikt over 3 zalen en 21 kamers met eigen sanitair. In de grootste zaal is ook een keuken aanwezig, zodat jongerengroepen hun eigen maaltijden kunnen bereiden.

Er is een mooie, lichte loungeruimte met uitzicht op en toegang tot de tuin. Gasten kunnen hier lekker ontspannen met een kopje koffie of thee.

Verhuurmogelijkheden voor organisaties en bedrijven Dominicanenklooster Huissen is een unieke plek voor uw verblijf of bijeenkomst. Een idyllisch rustpunt in de hectiek van alledag. De authentieke kloostersfeer, onze persoonlijke benadering en onze klassieke gastvrijheid maken het Dominicanenklooster tot een zeer prettige plek voor uw vergadering, meeting of training. Wij zijn, mede door onze flexibele instelling, in staat om een verblijf voor u op maat te verzorgen. Om de speciale sfeer van ons klooster en de diverse mogelijkheden zelf te ervaren, nodigen wij u graag uit voor een rondleiding en kennismaking.

Het Dominicanenklooster Huissen heeft de afgelopen jaren een gestage groei doorgemaakt. We zijn blij dat we steeds meer groepen mogen ontvangen die ervaren hoe inspirerend een verblijf in het klooster is, voor studenten, docenten, leidinggevenden en collega’s. We zijn met name trots op de groei in het aantal projecten dat we voor kwetsbaren, vrijwilligers organiseren. Door het faciliteren van sociale projecten dragen we bij aan onze missie; een liefdevolle samenleving.

Eén- of meerdaags verblijf Het klooster beschikt over 10 zalen met een capaciteit tot 75 personen. Voor lezingen, muziek en congressen beschikken we over de sfeervolle kapel welke geschikt is voor 300 personen. Daarnaast kunt u terecht in de binnenkamer, een bijzondere meditatieruimte of in de kloostertuin. In de 32 slaapkamers kunnen 58 personen overnachten. Onze kloosterkeuken zorgt voor heerlijke, vers bereide maaltijden. Het klooster biedt een inspirerende omgeving voor ééndaagse programma’s en evenementen voor 300 personen en voor meerdaagse programma’s tot en met 58 personen. We hanteren redelijke tarieven; bij reserveringen in voor ons rustige periodes kunnen we onze tarieven voor u nog wat aantrekkelijker maken. Het goede is: een deel van uw huursom besteden we aan sociale projecten.

We informeren u graag over de verhuurmogelijkheden en onze aantrekkelijke tarieven.

We kunnen niet wachten om u nog meer mogelijkheden te bieden.

Programma op maat Om uw verblijf in het klooster een extra dimensie te geven zijn er tal van mogelijkheden die als aanvulling op uw eigen training of bijeenkomst kunnen dienen.

Denkt u hierbij aan een rondleiding of meditatie, maar ook workshops met betrekking tot kloosterkoken, schilderen, zingen of klankschalen.

Bel gerust voor een afspraak om kennis te nemen van de mogelijkheden en de bijzondere kloostersfeer te ervaren.

Enkele voorbeelden van onze tarieven

Vergaderarrangementen 8-uurs arrangement

24-uurs arrangement

€ 41,50 per persoon Inclusief koffie, thee, fruit, warme vegetarische middagmaaltijd en zaalhuur

€ 107,00 per persoon Inclusief overnachting (op basis van tweepersoonskamer) ontbijt, warme vegetarische middagmaaltijd en avondbrood, koffie, thee, fruit en zaalhuur

Dit zijn slechts 2 voorbeelden van mogelijke arrangementen. In overleg zijn de arrangementen aan te passen aan uw wensen. We maken voor u graag een aanbod op maat.

Voor een volledig overzicht van onze tarieven: www.kloosterhuissen.nl/ruimte-huren/prijzen.php of neem contact op: accommodatie@kloosterhuissen.nl T: 026 326 44 22

4

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

THEMA

ONDERWEG

Het licht dat ons aanstoot

Het katern van de Kloosterkrant van Dominicanenklooster Huissen. Verdiepende artikelen over vaste thema’s, vaste rubrieken en informatie over de diverse programma’s

teks t g i tta ni euwenburg

Er zijn momenten in ieders leven waarin we aangeraakt worden door iets of iemand die onze ogen opent en ons hart verwarmt. Soms heel klein, zoals de prille ochtenddauw, een gedicht, muziek of een glimlach van een onbekende.

We worden even opgetild uit het dagelijkse, een moment van licht. Maar soms kan het zo zijn dat het aangereikte veel verder gaat dan een kortstondig moment. Als we ontvankelijk zijn voor wat anderen te bieden hebben of de natuur ons kan geven, kan er daadwerkelijk iets veranderen in onszelf.

Nieuwe inzichten en wegen kunnen zich aandienen. Het wordt je aangereikt door de ander of de Ander. Het is aan ons om het te zien en te ontvangen.

Henk Jongerius o.p. dominicaan, dichter en begeleider van o.a. de maandelijkse Vrijdagretraite

Licht dat ons aanstoot

V

an de oude kerkvaders is bekend dat zij het geheim van God heel vaak met ‘licht’

aanduiden en in dit lied word ik door Huub Oosterhuis meegenomen om alle kleuren van dat licht zorgvuldig tot mij te laten doordringen.

Daarbij helpt me de mooie gedragen melodie die Antoine Oomen ervoor heeft gemaakt.

Eerst is daar het ‘voortijdig’ licht, waarin ik hoor dat vóór alles wat bestaat en tot leven is gekomen er het woord klinkt in het scheppingslied ‘er zij licht’, en daarin bevinden wij ons van meet af aan koud en ongeborgen, als mensen die eigenlijk het daglicht nog niet kunnen verdragen, maar erdoor overdekt moeten worden om niet langer doelloos en onvindbaar te zijn.

Dat is de wereld waarin mensen zwaar en droevig bestaan, omdat er nog geen verbinding met anderen is. Het leven waarin wij uit elkaars genade vallen, geen broeders en zusters voor elkaar zijn maar eigenlijk anoniem leven.

Wie herkent zich niet in die beelden? Hoeveel mensen zijn er niet die in duisternis leven, in oorlog, in concurrentie en strijd met elkaar? Het is alsof ze nog niet tot echte mensen geboren zijn die hoeder en herder zijn voor elkaar...

Maar het licht houdt aan en wordt langzaam maar zeker de bestuurder van de stad waar mensen, zoals het heet in psalm 122, ‘schouder aan schouder’ met elkaar leven.

Het licht wordt de kracht die mensen met elkaar gaat verbinden en de ogen opent voor elkaar. Niet langer ben je dan ontheemd, maar kinderen van één Vader die elkaar gaan kennen bij name en zo het leven en samenleven mogelijk maken. Het voortijdige licht is een verwarmend vaderlijk licht geworden – misschien ook wel moederlijk – waarin wij kwetsbaar, als kinderen, kunnen leven.

De vreugde kan ontwaken waarin wij een naam hebben en krijgen zoals van de Adam geschreven staat dat hij een naam gaf aan alles om hem heen. Ieder mens is derhalve uniek en wordt aangesproken in zijn of haar eigen naam die niemand meer van hem kan afnemen: wij mogen er zijn!

Zonder dit licht is het geen leven en zal alles weer verworden tot chaos en duisternis, een wereld waarin wij elkaar niet meer verstaan maar ieder voor zich leeft en er geen duurzame vrede tussen mensen kan ontstaan.

Woorden bouwen daar geen stad of gemeenschap op maar stichten verwarring en oorlog.

God zij dank staat tegenover het gekrakeel van mensen het veelstemmige licht dat het mogelijk maakt dat iedereen met zijn eigen stem en taal gehoord mag worden, zolang wij ons laten beschijnen door het licht: het geheim van God die er zal zijn zoals Hij er zal zijn.

Het is in ‘de liefste der mensen’ dat dit licht voor ons blijft opgaan en daarom wordt van Jezus gezegd dat Hij het licht voor deze wereld is. Hij verbindt ons met het eerste en het laatste woord van God dat ‘licht’ heet.

Het is het lied van schepping en herschepping dat ons zingenderwijs in de mond wordt gelegd, een gebeuren dat overigens in ons leven telkens weer plaats kan vinden. Ons leven beweegt zich altijd tussen chaos en ordening, tussen anonimiteit en met name genoemd worden, tussen geïndividualiseerd en werkelijk samen leven, tussen eenzaam zijn en gemeenschap ervaren. Je mag ook zeggen dat er in dit lied van de oude Adam naar de nieuwe Adam wordt gezongen en daarmee tekent zich onze levensweg af.

Telkens als wij het zingen voert dit lied ons weg uit die oude wereld van haat en venijn om binnen te gaan in de dag ‘die de HEER voor ons gemaakt heeft’ zoals wij op Paasmorgen zullen zingen. Een lied van uittocht en intocht, een lied dat ons uit de duisternis waarin wij telkens weer kunnen vervallen opricht om te leven in het licht van de nieuwe dag.

Licht dat ons aanstoot in de morgen voortijdig licht waarin wij staan koud, één voor één en ongeborgen, licht overdek mij, vuur mij aan.

Dat ik niet uitval, dat wij allen zo zwaar en droevig als wij zijn niet uit elkaars genade vallen en doelloos en onvindbaar zijn.

Licht, van mijn stad de stedehouder, aanhoudend licht dat overwint.

Vaderlijk licht, steevaste schouder, draag mij, ik ben jouw kijkend kind.

Licht, kind in mij, kijk uit mijn ogen of ergens al de wereld daagt waar mensen waar leven mogen en elk zijn naam in vrede draagt.

Alles zal zwichten en verwaaien wat op het licht niet is geijkt.

Taal zal alleen verwoesting zaaien en van ons doen geen daad beklijft.

Veelstemmig licht om aan te horen zolang ons hart nog slagen geeft.

Liefste der mensen, eerstgeboren, licht, laatste woord van hem die leeft.

k at e r n k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

onderweg 1

Theo Menting, kerkmusicus, lekendominicaan en theoloog

De kaars

Tekening, Gitta Nieuwenburg

H

aar kleine kamer is, op Madurodam-niveau, een kopie van haar voormalige woonkamer.

Aan de wand hangen de foto’s van haar kinderen en kleinkinderen, het kruisje dat ze ruim zes en

vijftig jaar geleden bij haar huwelijk cadeau kreeg van de pastoor en een schilderij van een onbekend maar idyllisch landschap. Bij het raam staat haar stoel.

Op de vensterbank ligt, tussen twee bloeiende orchideeën, een breiwerkje.

“Die moet ik nog afmaken, die is voor… voor…” Ze kijkt naar buiten. De naam van haar kleinkind is ze vergeten.

Ik ontmoet kort een hulpeloze blik in haar ogen. Aan de andere kant van haar stoel staat een grote foto van mijn vader. “Hij was toch snel weg. Maar ja, we komen allemaal een keer aan de beurt.” Ze zet zich, met enige moeite, neer in haar stoel.

gezegend. Zo ook deze kaars. Sindsdien prijkt hij in de huiskamer. En hij brandde altijd als er iets bijzonders was.

“Jarenlang was dit kaarsje haar steun en toeverlaat, waarmee ze zonder woorden liet merken dat er

“Wil je wat drinken? Zal ik koffie zetten?”

“We gaan zo koffiedrinken in de huiskamer.”

“O dat is goed. Gaan we nu?”

“Dadelijk.”

Er valt een stilte. Ze kijkt uit het raam. Weer valt haar oog op het breiwerkje.

“Die moet ik nog afmaken, die is voor… die is voor…”

“Wat fijn dat de kaars ook mee is verhuisd.”

“Welke kaars?”

“Die daar, naast de foto van pa.”

Ze kijkt en glimlacht. “Ja, die hoort erbij.”

De witte kaars, met een afbeelding van Maria, is al jaren haar metgezel. Ooit meegebracht uit Kevelaer, toen ze daar was voor haar jaarlijkse bedevaart met enkele van haar zussen en, zolang het nog ging, met haar vader.

Ieder jaar was dat weer een bijzonder uitje. Ze gingen naar de Hoogmis in de Basiliek, aten daarna in restaurant ‘Koningin der Niederlande’ om vervolgens te genieten van de vele souvenirwinkels. Halverwege liepen en baden ze de kruisweg in een groot park, om dan de dag af te sluiten met een Lof in de Basiliek. Tijdens dat Lof werden alle gekochte kaarsen, rozenkransen, kaarten en beeldjes

2 onderweg

aan je gedacht werd.“ Had een van ons een moeilijk proefwerk of tentamen – het kaarsje ging aan. Moest je ‘op voor je rijbewijs’ – het kaarsje brandde. Moest iemand in de familie een zware operatie ondergaan, of was het wachten op een uitslag na een spannend onderzoek – het kaarsje vergezelde met haar vlammetje de spanning die voelbaar was. Jarenlang was dit kaarsje haar steun en toeverlaat, waarmee ze zonder woorden liet merken dat er aan je gedacht werd.

Er wordt altijd voor je gezorgd. Wees maar niet bang. Zoiets moet het zijn geweest. Een stil maar vlammend gebed.

Ze sprak er nooit over. Ook nu niet. En de kans is groot dat dit ook niet meer zal gebeuren. Met een afschuwelijke grilligheid worden steeds meer deurtjes in haar bovenkamer voorgoed gesloten. Soms lijkt het alsof ze alleen nog maar door een venster naar buiten, naar haar leven kan kijken, maar ze kan er niet meer bij. Het is niet meer van haar.

“Ja, die hoort erbij.”

“Die heeft heel wat gebrand, hè?”

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Ze kijkt me niet begrijpend aan.

“Als we examen moesten doen.”

“Ja, dat klopt. Heeft het geholpen?”

“Het heeft geholpen. Bij ons allemaal. Misschien liep het niet altijd zoals we hoopten dat het zou lopen, maar het heeft geholpen.”

“Dan is het toch ergens goed voor.”

“Ja, dan is het toch ergens goed voor.”

De stilte die valt wordt verstoord door een kermend geroep om hulp, ergens op de gang.

“Help me dan! Zuster! Help me dan!”

“Wil je iets drinken? Zal ik koffie zetten?”

“Zullen we koffie gaan drinken in de huiskamer?”

“O ja, kan dat?”

Ze staat langzaam op uit haar stoel. Ik reik haar de rollator aan. We lopen langzaam door de gang naar de huiskamer.

Ze zet zich neer in haar stoel. Ik schenk koffie in. Er valt een stilte. Ze kijkt naar buiten. Haar kopje koffie in haar hand, op schoot.

“Laat de koffie maar niet koud worden.”

“Nee, dat doe ik ook niet.” Haar ogen gaan onderzoekend de huiskamer door.

“Ik moet zo naar huis. Eten koken.”

“Kom je straks terug dan?”

“Vanavond of anders morgen.”

“Ik zie het vanzelf wel. Ik wacht alles af.”

Ik neem afscheid van haar. Zwaai nog even voordat ik de gang in loop op weg naar de toegangsdeur. Ik toets de code in om de ontgrendeling van de deur te activeren.

Ik kan er maar niet aan wennen. De deur valt achter mij dicht. Het valt me zwaar om naar buiten te gaan.

De volgende dag zitten we met een klein groepje in de middagdienst van het klooster. Iedereen is uitgenodigd om een kaarsje op te steken. Ik pak het lichtje, ontsteek het aan de kaars en zet het neer. Een hevige pijn schiet door mij heen. Ik voel mijn ogen prikkelen en nat worden.

“Voor mijn moeder…”

Pim Kalkman, adviseur identiteit en PBS-coach bij Verus, de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs

Samir was welkom

interview door Holkje van der Veer O.P., dominicanes, agoge, theologe en auteur

E

igenlijk was de vraag van Samir wel begrijpelijk: of het écht de bedoeling was dat hij als moslim deel ging nemen aan een retraite over christelijk onderwijs, nota bene in een klooster! Samen

t ekst henk j o ngerius

met collega-docenten was hij door zijn schoolorganisatie in Rotterdam uitgenodigd voor een 24-uurs

Vriendelijk licht dat ons omstraalt

bijeenkomst met de dubbelzinnige titel ‘Zin in Onderwijs’. Om met elkaar na te denken over hoe je

als de warmte van de zomer:

in 2018 vorm en inhoud kunt geven aan de christelijke identiteit van je school. Of beter: aan goed

huid waarin wij willen wonen,

geïnspireerd onderwijs, ook als de meerderheid van zowel docenten als leerlingen niet of nauwelijks

licht dat ons tevoorschijn haalt.

meer geworteld is in de christelijke traditie.

Vriendelijk licht dat ons verwarmt Samir was welkom in Huissen. Net als zijn 13 meer, minder of helemaal niet gelovige collega’s van andere christelijke scholen voor voortgezet onderwijs in het Rotterdamse. Onderwijsmensen met grote harten voor leerlingen, werkzaam op scholen die ‘Zin in Onderwijs’ belangrijk vinden. Maar die ook worstelen met een hoge werkdruk en een prestatiecultuur die nauwelijks ruimte laat voor de belangrijke vragen in het leven. Om leerlingen te helpen wortelen in eigen cultuur of religie, maar ook in de diversiteit van de school als gemeenschap. Om mooie mensen te worden ‘aan elkaar’ en vleugels te krijgen voor de toekomst.

“Er ontvouwde zich een veelkleurige palet van persoonlijke verhalen, ontroerende passie en nieuwe moed“ De retraite werd door werkelijk iedereen als een cadeau ontvangen en stapje voor stap uitgepakt, beleefd en genoten. Er ontvouwde zich een veelkleurige palet van persoonlijke verhalen, ontroerende passie en nieuwe moed om met Zin in ieders onderwijs aan de slag te gaan.

Het klooster als ‘conferentieplek’ bleek daarin verrassend genoeg een ruimtescheppende oase vol betekenis.

Zo eindigde de rondleiding in een opdracht om de vier belangrijkste ruimtes in het klooster te ‘vertalen’ naar ieders school: op welke manier geven wíj aandacht aan

vieren (kapel), ontspannen (recreatieruimte) en delen (refter)? En wat is eigenlijk onze visie op het leerproces (bibliotheek)?

Daarmee bleek het ook in 2018 mogelijk om in alle diversiteit te putten ‘uit eigen bron’, de christelijke traditie waarin al deze scholen staan. Dat werd versterkt door een pedagogische lezing van een genezingsverhaal in het Nieuwe Testament, dat niet noodzakelijkerwijs tot geloof maar tot mimesis uitdaagde: nabootsing.

Om licht te zijn, dat aanstoot, aanraakt. Uit welke traditie dan ook. Want ook dat inzicht ontspon zich: dat we verder mogen gaan dan tolereren. Dat er kracht ligt in het accepteren en omarmen van de ander, hoe verschillend en weerbarstig ook. Dat we ieder welkom mogen heten omdát we christelijke scholen zijn en niet desondanks. Omdat we inclusief willen zijn.

in het midden van de winter, wijken doet de kille stilte die ons dodelijk verlamt.

Vriendelijk licht dat ons omspeelt, zich ontvouwt in alle kleuren, mensen in het bont gebeuren hun gezicht en ziel hergeeft.

Vriendelijk licht dat ons voorgoed aan elkander doet verschijnen, harten opent voor de kleinen, met Gods ogen kijken doet.

Ook Samir heeft het goed gehad, heeft zich welkom gevoeld. Hij was een verrijking, net als ieder ander.

‘Ik ben erachter gekomen dat aandacht voor elkaars leven, passie en vreugde geen verloren tijd is, maar inspirerende rijkdom’, schreef iemand na afloop. ‘Dat neem ik mee naar mijn school en naar de klas’. Een ander: ‘De ‘c’ van onze christelijke scholen staat misschien wel het meest voor compassie en het is de compassie die verbindt.’

Goed en geïnspireerd onderwijs gaat om het ontsteken van een vuur, niet om het vullen van een emmer. Dat gold ook voor deze retraite en misschien ook wel voor deze kersttijd. Een aanmoediging om ons eigen licht te ontsteken aan het Licht dat gekomen is en anderen aan te stoten. Opdat het lichter wordt in onze veelkleurige maatschappij, die wel wat licht kan gebruiken.

t ekst henk j o ngerius

Leven in het morgenlicht: onbevreesd de ogen opslaan, want geen mens kan mij terneerslaan, mij ontnemen mijn gezicht.

Leven in het middaglicht: veilig onder mensen wonen, als een kind je liefde tonen die voor haat noch leugen zwicht.

Leven in het avondlicht: zo jezelf uit handen geven dat je een wordt met de velen zonder naam, zonder gezicht.

Leven in het volle licht: heel je hart en ziel ontvouwen, aan de bron je toevertrouwen, daarnaar worden opgericht.

k at e r n k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

onderweg 3

Mijmeringen bij een adventslied

Elske te Lindert, organist, kerkmusicus, dirigent en zangeres

‘Zal er ooit een blijvend heden vol van goede vrede zijn waar geen pijn meer wordt geleden en het leven nieuw zal zijn.’

Wat een vraag! Geen pijn meer, een leven dat nieuw is, een blijvend heden. Vast wel, in het hiernamaals, hoe dat er dan ook maar uit zal zien, waar dat dan ook maar is.

Maar het hiernamaals is pas voor hierna. We leven nu. Dus dat ooit, kunnen we daar ook iets mee in het nu? Je moet niet gisteren leven, je moet niet morgen leven, je leeft nu.

‘Een blijvend heden’ Leef in het nu, dan is het altijd heden.

Het moment is belangrijk. Nu is belangrijk. Koester het moment.

‘Vol van goede vrede’ Vrede op aarde? Nee, natuurlijk niet. Dat lukt ons niet, hoe graag we ook zouden willen.

Vrede met jezelf, daar kunnen we voor gaan, daar kunnen we voor staan. Pas als je vrede hebt met jezelf, kun je vrede uitstralen naar anderen.

Pas als je van jezelf houdt, kun je houden van anderen.

Zet je hart open en je kunt vrede geven en vrede uitstralen.

Liefde wordt waar.

‘Geen pijn meer’ Pijn zal altijd bestaan, ook in het heden. Maar vanuit de vrede, vanuit de liefde, is pijn te delen. Zolang je je niet afsluit, niet van de pijn, niet van jezelf, niet van de ander.

‘En het leven nieuw zal zijn’ Elke dag is een nieuwe dag, brengt een nieuwe kans.

Een nieuwe kans om liefde te geven, om vrede te zaaien.

En hoe moeten we dat doen? Liefde geven en vrede zaaien?

We bereiken dat alleen vanuit aandacht voor elkaar.

Pas als we elkaar echt in de ogen kijken, zien we wat de ander nodig heeft en laten we de ander zien wat we zelf nodig hebben.

We leven nu! En we moeten er wat van maken! Het leven is veel te kort om te vergeten om te genieten. Dus laten we elkaar aankijken en

zeggen dat we blij zijn met elkaar. Laten we samen het leven vieren.

Niet door problemen uit de weg te gaan, maar wel door te blijven uitspreken wat er goed gaat en niet alleen maar de nadruk te leggen op wat verkeerd gaat. In alle eerlijkheid, met veel respect. Voluit geven aan elkaar en aan onszelf.

‘Zie de sterren aan de hemel waar het duister van de nacht door hun schijnsel wordt verdreven tot een nieuwe dag die lacht.’

Kijk elkaar aan en zie dat je voor elkaar ook sterren kunt zijn.

Midden in het duister van het leven, kan de ander een ster voor je zijn.

Zo kunnen we elkaar melden dat geen nacht te donker is.

Zo klinkt het in het vijfde couplet van dit mooie adventslied van Henk Jongerius. Zoals het Kind ons komt redden, dat het licht der wereld is, zo kunnen we elkaar redden, als we dat licht uitdragen naar elkaar.

Advent is wachten, wachten op het licht.

Maar ook vertrouwen, dat we voor elkaar een licht kunnen zijn.

t ekst t heo m ent ing

Weiger je?

Ik houd mijn adem in.

Nog aarzel je, dan brand je los!

Je adem is geduldig, zij verdraagt mijn stamel, mijn haperingen.

Je kijkt me aan, wenkt zacht, nodigt uit.

Ik weet: in jouw licht ben ik veilig.

Ik vertrouw mij aan jou toe.

Jij weet wat is in de diepte van mijn ziel.

Jouw ogen verteren pijnloos alle geweld.

Ik adem weer.

Delacroix, landscape with stars

4 onderweg

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Gitta Nieuwenburg, kunstenares en vrijwilligster in het klooster

Aangeraakt door het licht

H

et was in de zomer van 2018. De zomer die de boeken ingaat als de warmste ooit. De zon was aldoor aanwezig, maar in mij trokken zich donkere wolken samen. Een zware zomer waarin het licht van de

zon mij slecht kon bereiken. Al mijn pogingen om tot rust te komen liepen op niets uit. Ik was in gevecht met een onzichtbare tegenstander die veel plezier van mijn leven ontnam. In zo’n periode wens je dat iets of iemand je iets aanreikt. Iets waar je weer energie van krijgt, waar het licht van aangaat in jezelf. En dat gebeurde wonderwel ook.

Er werd mij gevraagd om beelden te zoeken voor een boek dat ter ere van de 70ste verjaardag van Pete Pronk werd uitgegeven. Nu is het zo dat ik heel graag woorden met beelden verbind en ik kon dan ook volmondig ja zeggen op dit verzoek.

en het experimenteren met nieuwe materialen dat iets wakker maakte in mij. De verhalen en de liedjes waar het boek uit bestond, gingen leven. Ze kregen vorm en kleur, er ontstond de ene tekening na de andere en wat was het fijn toeven in mezelf tijdens deze uren van creëren.

Een vlammetje in mij ontwaakte. Wat en hoe wist ik nog niet op dat moment, maar wat ik wel wist, is dat het goed was. Ik gaf aan dat ik ook wel tekeningen wilde maken voor het boek, zo hier en daar en als het paste. Dat bleek een schot in de roos te zijn. Uiteindelijk heb ik bijna het gehele boek geïllustreerd. Ik werd, ondanks en naast alle worstelingen in mezelf, opgetild door de energie die het tekenen mij gaf. Ieder dag had ik zin, ik mocht weer. Er was een nieuwe bron aangeboord waar ik het bestaan nog niet van wist. Het was de lichtheid, de speelsheid

Zin in de dag Wakker worden en zin hebben in de dag. Het was lang geleden... Het werden maanden waarin mijn keuken eruit zag alsof er een explosie van kleuren had plaatsgevonden.

En dat was ook zo! Terwijl het boek steeds meer vorm kreeg, kreeg ik ook de vorm in mijn leven terug. En belangrijker nog, ik wist waar ik naar op zoek moest gaan. De zwaarte moest verzacht worden door het lichte. Niet door ontkenning van het zware, maar juist door de erkenning ervan en het met mildheid omarmen van al wat is.

In verbinding met het Licht

H

et woord ‘fotografie’ komt uit het Grieks en betekent letterlijk: schrijven met licht

(φῶς, phōs: licht, en γράφειν, graphein: schrijven).

Het thema van deze kloosterkrant, Licht dat mij aanstoot, spreekt erg tot mij, omdat ik dat ik in mijn werk als fotograaf vaak aan den lijve mag ervaren. Fotograferen is meer dan een mooi plaatje schieten.

Ik kan me nog goed herinneren wanneer mijn liefde voor fotografie is begonnen. Op mijn twaalfde ging ik logeren bij een vriendinnetje in Markelo en mocht ik het fototoestel van mijn ouders meenemen. De spanning bij het ophalen van de foto’s herinner ik me nog als de dag van gisteren. In die tijd kon ik ook uren in de National Geographic bladeren en naar de foto’s kijken. Het kostte me moeite om ze bij het oud papier te doen.

Op mijn zestiende kocht ik mijn eigen Olympus trip.

Tijdens mijn opleiding tot verpleegkundige zag een docent mijn foto’s van bomen weerspiegeld in water.

Zij vond ze prachtig en bood aan om mijn foto’s zelf te gaan ontwikkelen en te vergroten in haar doka.

Jaren later, inmiddels met spiegelreflex camera, vroeg de psychologe die me begeleidde tijdens mijn burn-out: “waar word je niet moe van?” Mijn antwoord: fotograferen!

Een lange zoektocht volgde. Ik voelde een verlangen meer met mijn fotografie te doen. Tijdens de communicatietrainingen en de coaching die ik gaf, merkte ik dat mensen geraakt waren door mijn foto’s. Er werd een andere laag in mensen aangeraakt. Als autodidact fotograaf maakte ik mezelf echter steeds weer klein. Ben ik wel goed genoeg?

Wat wil ik nu echt met mijn fotografie?

Het is tijd geworden dat ik mezelf de lichtheid van het bestaan gun en opzoek. Duidelijk aangeven wat wel en niet goed doet. Zowel naar mezelf als naar de ander. En eenmaal over deze dam zijn de hekken van alle volgende veel makkelijker te nemen. Het aangereikte licht van de ander is uiteindelijk geland in mezelf en heeft wortel kunnen schieten. Zodat nu de seizoenen hun werk mogen doen om verder te kunnen groeien.

Betty van Engelen, fotograaf en coach

Dit veranderde toen ik door een collega op het spoor van de contemplatieve fotografie werd gezet.

“Je bent een Miksang fotografe!” zei ze opgewonden.

‘Miksang’ is een Tibetaans woord, dat zich het best als “goed oog” laat vertalen. Het is geïnspireerd op de ideeën van meditatieleraar, kunstenaar en geleerde Chögyam Trungpa Rinpoche, met name zijn leringen over de aard van waarneming en open ruimte als de basis van ons zien en zijn. ‘Goed’ heeft hier niet de betekenis van goed of slecht, zoals we gewend zijn deze te gebruiken. Het betekent dat de geest ontspannen en open is, vrij van onze interpretatie. Een kalme geest, een heldere kijk en een zacht hart komen samen in één enkel moment.

Precies op die momenten voel ik me als fotograaf aangeraakt en helemaal in het nu. De blijdschap en trots die ik voel als het me gelukt is om mijn waarneming vast te leggen in een foto, is de drive in mijn werk als fotograaf.

Tegenwoordig geef ik ook cursussen “Anders kijken”, waarbij ik mijn cursisten langzaam meeneem in de wereld van de Miksang fotografie. Daar mag ik meedelen in hun blijdschap als ze weer in het nu kunnen zijn met

fotografie. We hebben het dan ook niet over licht in de technische zin van het woord, maar over het licht dat je aanstoot.

“Achter de werkelijkheid ligt een andere dimensie verborgen. Als ik daar een glimp van mag opvangen ben ik gelukkig.”

Dit schrijft een goede vriendin, Hieke Meppelink (beeldhouwster en sopraan). Ik ben het helemaal met haar eens! Fotografie is voor mij een oneindige reis.

Het begint met vertrouwen in het eerste moment van onbevangen zien, waarna oprechtheid en ruimte om los te laten volgen, in verbinding met het Licht. Op die momenten mag ik een glimp opvangen van die andere dimensie. Dan voel ik me gelukkig.

k at e r n k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

onderweg 5

Vrijheid

O

Welmoed Vlieger, filosoof en publicist

ver onze vrijheid hebben we op het eerste gezicht weinig te klagen. Vergeleken met

eerdere generaties hebben we veel meer ruimte een eigen leven te leiden, om te doen wat we willen en om ons leven geheel naar eigen inzicht vorm te geven. Maar zijn we echt wel zo vrij als we denken?

Wat is vrijheid?

In het boek De gebroeders Karamazov van de Russische schrijver Dostojewski wordt er een even beroemd als intrigerend verhaal over verteld. Het speelt zich af in Sevilla, ten tijde van de inquisitie. Er zijn net weer een aantal ketterverbrandingen gaande en de vertegenwoordigers van kerk en Staat staan naar het tafereel te kijken. Midden op het plein, tussen de oplaaiende vlammen van de brandstapels, verschijnt plotseling Jezus Christus in dezelfde menselijke gedaante waarin hij zich vijftien eeuwen ervoor onder de mensen begaf om zijn boodschap van vrijheid te verkondigen. De aanwezige mensen herkennen hem onmiddellijk en smeken hem om wonderen te verrichten. Van een afstand houdt de grootinquisiteur het gebeuren een poosje argwanend in de gaten. Maar zodra er een baar met een overleden meisje passeert en Jezus haar tot leven wekt, wordt hij gevangen genomen en opgesloten.

In de nacht vóór zijn terechtstelling krijgt Jezus in zijn cel bezoek van een oude man in monnikspij – de grootinquisiteur. In een lange, indrukwekkende monoloog vertelt deze waarom hij hem veroordeeld heeft en hoezeer hij walgt van het onmogelijke ideaal van vrijheid en rechtvaardigheid dat Jezus de mensen voorhield: ‘Vijftien eeuwen hebben we geworsteld met Uw vrijheid, maar dat is nu voorgoed voorbij. Gelooft U niet dat het voorgoed voorbij is? Wat kijkt U me zachtmoedig aan, en vindt U het niet eens de moeite waard verontwaardigd te zijn? Maar ik wil U wel vertellen dat de mensen er vandaag de dag meer dan ooit van overtuigd zijn, dat ze volmaakt vrij zijn, al hebben ze hun vrijheid aan ons overgedragen en nederig aan onze voeten gelegd.’

De monoloog, voert de lezer naar die ene, uiteindelijke vraag: kunnen wij mensen de vrijheid eigenlijk wel aan?

Zijn wij in staat de volle verantwoordelijkheid ervoor te dragen of geven we haar, als het er echt op aan komt, toch liever uit handen? De grootinquisiteur maakt zich allang geen illusies meer. Slechts een dwingend systeem dat het kritisch denken en de individuele identiteit van de mens inkapselt, en zo zijn rebellie en vrijheidsdrift in bedwang houdt, kan werkelijke vrede onder de mensen bewerkstelligen.

“We zijn verlost van de verstikkende sociale en ethische ordes die in vroeger tijden zo vanzelfsprekend waren.“ Morele ademnood Dostojewski beschrijft hier de knagende vraag die de moderne tijd steeds meer in zijn greep houdt. Is de vrijheid van het individu, dat los van tradities en met veel technische uitrusting zijn eigen leven vorm wil geven, eigenlijk geen schijnvrijheid? Natuurlijk: we zijn verlost van de verstikkende sociale en ethische ordes die in vroeger tijden zo vanzelfsprekend waren. We hebben een enorme keuzevrijheid die ons in staat stelt om het

6 onderweg

leven naar eigen inzicht vorm te geven. We hebben niks te klagen en toch wringt er iets. Met het verdwijnen van de oude collectieve regels en de enorme focus op het persoonlijke leven is ook de maatstaf voor geluk en welzijn veranderd. De mensen en dingen om ons heen hebben niet meer de betekenis die paste bij hun plaats in het geheel. Daardoor krijgen ze al snel een instrumenteel karakter: wat kan die persoon of situatie betekenen voor mijn (levens)project?

Het heersende idee is dat je alles zelf kunt bepalen, onafhankelijk van anderen. Maar ondertussen nemen gevoelens van stuurloosheid en zinloosheid aantoonbaar toe: denk bijvoorbeeld aan het ‘dertigersdilemma’.

Blijkbaar valt het ons moeilijk met onze nieuw verworven vrijheid om te gaan. We conformeren ons vaak maar al te snel aan ‘wat men vindt’, wat ‘trending’ is, en leveren zo onze vrijheid verdacht gemakkelijk weer in.

wilt doen of worden, je begint met een plan en eindigt met de verwezenlijking ervan. Eckhart denkt daar anders over: op existentieel niveau leidt zo’n leven – waarin de tijd ons voortdurend op de hielen zit en we alleen maar bezig zijn om doelen te halen en onze wensen te vervullen - juist tot schijnveiligheid en stagnatie.

“Ontvankelijk zijn wil zeggen: leven in het hier en nu. Het staat haaks op de gedachte dat de werkelijkheid van het menselijk bestaan een eindeloos maakbaar geheel is.“

Ontvankelijkheid Met het verhaal van de grootinquisiteur in het achterhoofd denk ik aan die mannen en vrouwen die het, niet zelden met gevaar voor eigen leven, waagden tegen de stroom in te zwemmen. Mensen die weigerden te buigen voor het recht of de brutaliteit van de machthebber.

Die vasthielden aan het idee dat je er andere gedachten en overtuigingen op na kunt houden, dat het afwijkende gerespecteerd dient te worden omdat juist dit de kern van menselijke waardigheid en vrijheid is. Zo iemand was ook de middeleeuwse filosoof/mysticus Meister Eckhart.

Zijn leven is een vurige pleidooi geweest voor een vrijheid die niet gemanipuleerd, niet afgenomen of uit-onderhandeld kan worden. Een vrijheid die ‘van binnenuit’ komt en als zodanig het onvervreemdbare fundament van ieder mens vormt.

Voor Eckhart is vrijheid niet zoiets als een keuzemogelijkheid, een instrument of recht. Vrijheid heeft voor hem te maken met een innerlijke houding of gemoedstoestand die hij aanduidt als ‘ontvankelijkheid’: een leeg-zijn van alle beelden en van jezelf. Beelden zullen we altijd hebben, zegt Eckhart. Zolang een mens zich maar niet gevangen heeft gezet in die beelden, in statische voorstellingen van wie of hoe je bent of behoort te zijn, van waar je vandaan komt en naartoe moet. Juist dat laatste is de normale en natuurlijke gang van zaken, ook in onze tijd. Je kiest wat je

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

‘Ontvankelijk zijn’ wil zeggen: leven in het hier en nu.

Het staat haaks op de gedachte dat de werkelijkheid van het menselijk bestaan een eindeloos maakbaar geheel is.

Werkelijk ontvankelijk zijn wil zeggen dat je je niet meer vastklampt aan je eigen gedachten, beelden en oordelen maar dat je openstaat voor het onvoorziene, het nieuwe, voor dat wat groter is dan jijzelf bent en daarom ook niet met je eigen begripsvermogen ‘overzien’ kan worden.

Het houdt ook in dat je afziet van een doelmatige, berekenende manier van denken en je aandacht voor het moment verdiept, zonder te willen begrijpen.

Eckharts visie op de mens en de raad te leven vanuit ontvankelijkheid staan lijnrecht tegenover de gangbare mentaliteit die naar voren komt in het innerlijke maakbaarheidsideaal en in het denken over tijd. We wensen onszelf voortdurend te verbeteren en te ontwikkelen, zicht te hebben op onze oorsprong en eindbestemming, want zo hebben we grip op ons leven en kunnen we ons doelen stellen. Hoewel deze mentaliteit zich in ons huidige tijdperk opdringt als de enige, zekere weg is een leven in het hier en nu – vanuit je meest innerlijke grond, die pure ontvankelijkheid is – sterker, zegt Eckhart. Pas dan is het mogelijk werkelijk aandacht te hebben voor de ander en voor jezelf. De tijd valt op dat moment eigenlijk weg, je bent er gewoon en laat ook de ander zijn.

We leren van dat wat niet gezien wil worden

Jakob van Wielink, leiderschapscoach Tekst: Miloe van Beek, tekstschrijver en journalist

In gesprek met Jakob van Wielink

L

eiderschapscoach Jakob van Wielink geeft in Dominicanenklooster Huissen regelmatig trainingen en retraites. Daarin leert hij mensen de beweging van het donker naar het licht te maken.

Verlangen naar licht is universeel. Waar je ook vandaan komt, in welke cultuur je ook bent opgegroeid, iedereen heeft de diepgewortelde behoefte om licht te kunnen ervaren en licht te kunnen zijn. Het is de overtuiging van executive coach Jakob van Wielink. ‘Licht staat voor mij voor liefde, voor gezien worden, in vreugde kunnen leven, kunnen spelen en ontdekken, je talenten ontwikkelen, je uit kunnen drukken.

Dat is een wens van ieder mens.’

Schoonheid Voor veel mensen is het duister het tegenovergestelde van het licht. Van Wielink ziet dat niet zo. ‘Licht en duister liggen dichtbij elkaar en gaan in een vloeiende beweging in elkaar over. Niet voor niets begint kerstmis om 12 uur ’s nachts, valt de duisternis ’s avonds langzaam en doet de zon er een paar uur over om ’s ochtends de dag te kleuren.’ Het duister typeren als iets negatiefs, vindt Van Wielink dan ook niet terecht; juist in de nacht, in donkere tijden is ongelofelijk veel schoonheid te vinden.

En bovendien, hoe kun je van de dag genieten als je niet weet wat de nacht inhoudt? ‘De uitnodiging in ons leven is te ontdekken hoe de breuklijnen, de ‘harde enters’, in ons grotere levensverhaal vloeien. Door stil te staan bij wat er verloren is gegaan, wat pijnlijk is, vind je ook de bron van wat vreugde mogelijk maakt.’

“De angst voor duister en pijn kan ons gegijzeld houden, we zitten juist vast aan die dingen waar we geen last van willen hebben.“ Gegijzeld Wie de vloeiende beweging van donker naar licht ontdekt, vindt niet alleen zijn levensweg maar hoeft ook minder bang te zijn voor de donkere kanten van het leven. ‘De angst voor duister en pijn kan ons gegijzeld houden, we zitten juist vast aan die dingen waar we geen last van willen hebben. Terwijl we het meeste kunnen leren van dat wat niet gezien wil worden. Dat erkennen betekent de

weg naar heling mogelijk maken.’ In zijn trainingen nodigt hij deelnemers daarom uit juist de pijnlijke kanten uit hun leven onder ogen te zien, dat waar we bang voor zijn, wat we hebben verloren. ‘Jezelf in totaliteit zien, in de pijn en schaduw, in de lastige dingen, in je falen, in waar je je voor schaamt, niet trots op bent. Het is een van grootste opgaven voor mensen, voor leiders, voor ouders, maar als het je al oefenend lukt, geeft het zoveel meer levensvreugde.’ Nelson Mandela is in die zin een van zijn grote voorbeelden, iemand die zoveel vreugde uitstraalde, maar zoveel ellende meemaakte. Hij zei: ‘de grootste overwinning is niet dat je nooit valt, maar dat je telkens opnieuw weer opstaat.’

Clownesk Ook zelf kon Van Wielink zijn nieuwsgierigheid en vreugde pas echt ontwikkelen na de beproeving van de nacht: de gebeurtenissen op zijn levenslijn waar hij liever niet meer aan dacht. ‘School was voor mij vaak fysiek onveilig.

Ik werd intens gepest en leerde mezelf voortdurend emotioneel pantseren om te overleven. Ik deed dat door soms clownesk of rebels gedrag te gaan vertonen, versies van mezelf waar ik ook toen al niet blij mee was.’ De impact op zijn leven was zo groot dat de angst om er niet bij te horen in elke nieuwe groep weer naar boven kwam.

Hij vocht ertegen, pantserde zich als volwassene elke keer opnieuw. Tot het moment dat hij besloot zijn angst aan te gaan in plaats van ervoor weg te lopen. ‘Ik ben me kwetsbaar gaan opstellen, mijn angst gaan onderzoeken en uitspreken. Ik maakte mezelf zichtbaar, stapte naar voren, in het licht. Het was een risico, mensen konden zeggen: ik wil je niet, ik moet je niet. Maar, en dat is een paradox, pas toen ik ook afgewezen en gekwetst durfde te worden, kon ik meer vreugde ervaren en beter zien wat het leven me ook allemaal aanreikte.’

Bijbelverhalen Hij durfde dat risico te nemen met behulp van secure bases, mensen die hij vertrouwde, die hem aanmoedigde steeds opnieuw door de pijn en de schaamte heen te gaan. Nu gijzelt de ervaring hem nauwelijks meer. Andersom is Van Wielink een secure base voor anderen, een gids die zeker in de duisternis vertrouwen geeft en aanmoedigt om op avontuur te gaan. ‘In die zin is een secure base lichtbrenger voor iemand anders. Hij of zij helpt, en zet in beweging.’ Behalve mensen, zijn ook Bijbelverhalen voor Van Wielink een secure base, een inspiratie voor zijn eigen leven en werk. ‘Jezus laat mensen letterlijk en metaforisch zien dat ellende, pijn en worstelingen ook hoop geven, hoe je van het donker naar het licht komt.’ Het Klooster in Huissen geeft hem datzelfde gevoel. ‘Het is een plek waar ik me welkom voel, er is zoveel zorg, aandacht, vreugde en ruimte om te kunnen spelen en kwetsbaar te kunnen zijn.’

Het beste moet nog komen Jakob van Wielink begeleidt in Dominicanenklooster Huissen het programma ‘Het beste moet nog komen, persoonlijk leiderschap in tijden van (ingrijpende) verandering.’ Tijdens dit programma draait het om de vraag of we de volle vreugde van ons leven kunnen ervaren, eigenaar zijn van onze talenten en onze roeping.

Van Wielink: ‘we hebben geen invloed op dingen die ons overkomen, wel hoe we erop reageren. Als je wil ontdekken hoe gebeurtenissen je hebben beïnvloed en welke nieuwe keuzes je kunt maken, dan worden geluk en vreugde een keuze.’ De Amerikaanse psychologe en holocaust overlever dr. Edith Eger zei onlangs: ‘there is a lot of untapped potential in the shadow’, Zij is voor hem een grote inspiratiebron. ‘Wie zegt dat hij zijn beste jaren heeft gehad, is al begonnen met sterven. Als wat je ooit had beter is dan wat je nu hebt of in de toekomst je deel kan zijn, leef je in een gevangenis en maak je niet alleen jezelf, maar ook de mensen om je heen ongelukkig. Richt je je mindset op leren, ontwikkelen en groeien, ben je nieuwsgierig hoe je het beste uit jezelf kunt halen, dan leer je leven in het licht. Elke dag opnieuw.’

“Wie zegt dat hij zijn beste jaren heeft gehad, is al begonnen met sterven.”

k at e r n k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

oonnddeerrwweegg 171

Zo kan het licht erin

Frank Kazenbroot, auteur en gevangenispastor

Venster 25 uit de boek ‘Wees lief voor deze ziel’ Naar “Anthem” van Leonard Cohen

W

ie last heeft van perfectionistische neigingen zal begrijpen wat Cohen zingt in

dit lied. Het zal te maken hebben met angst om te falen, de angst om controle te verliezen en de angst om afgewezen te worden. Cohen had er

last van. Eerlijk gezegd heb ik er soms ook last van. Een perfectionistische instelling geeft veel onnodige stress. Je ziet ergens tegen op; dit zal wel misgaan. Je baalt ergens van; dit ging helemaal niet goed. Je perfectionisme zorgt ervoor dat je leven grimmig en angstig is en dat je niet kunt genieten van wat er is. Als je van anderen perfecte resultaten verwacht dan zul je altijd teleurgesteld worden. Want niets en niemand is perfect.

Het refrein luidt: “Ring te bells that still can ring. Forget your perfect offering. There is a crack in everything. That’s how the light gets in.“

in zijn Anthem iets aangeraakt waar ontelbaar veel mensen voeling mee bleken te hebben. Vandaar dat dit refrein zo populair is geworden. Het is op T-shirts en koffiekoppen gedrukt, er zijn ansichtkaarten van gemaakt en menig filosoof en theoloog heeft het in een wetenschappelijk artikel geciteerd. Ik kwam het o.a. tegen in een boek van Francis Spufford. ‘Anthem’ sluit volgens Spufford aan bij het Christendom, omdat dit geloof zich nuchter en realistisch neerlegt bij een enorme verzameling onvolmaaktheden.“ Anthem is voor Christenen vooral een sympathiek verslag van onze trieste orthodoxe leer. (..) Het lied schildert een onvolmaakte kosmos, vol barsten, gedeukt, afgebrokkeld en opgelapt.”

Het licht schijnt daar waar de barst zit. Zonder barst komt er geen licht binnen. Een perfect leven is een leven in duisternis. Dan is er geen barst aan. Als iets heel en gaaf is dan ziet het er aan de buitenkant misschien aardig uit, maar de binnenkant is donker en leeg. Het licht kan alleen mijn ziel binnenstromen nadat deze gebroken is.

Zo kan het licht erin. Ik herken deze wijsheid. De vreugde die ik nu ervaar, zat al in de tranen die ik gehuild heb.

Toen ik mijn streven naar succes opgaf nadat ik mislukt was, opende ik mezelf voor nieuw levenslicht. Dit licht was zo mooi en zo sterk, het moest wel van de Allerhoogste

Niet alle klokken doen het, maar luid de klokken die het nog wel doen. Dan zal je merken dat er voldoende geluid is om gehoord te worden. Hier in Nederland met zijn rivieren zeggen we: je moet roeien met de riemen die je hebt. En dan zal je merken dat je bootje vooruit gaat, al is het langzamer dan je zou wensen. Stop nu maar met dat perfectionisme van je. Het leidt nergens naar toe.

Het zit de werkelijkheid in de weg. De werkelijkheid is niet gaaf. In alles zit een barst, een scheur. Aanvaard de gebrokenheid van het leven.

“Cohen had in zijn Anthem iets aangeraakt waar ontelbaar veel mensen voeling mee bleken te hebben.“ Dit diepe inzicht komt niet uit de lucht vallen. Cohen had mystieke teksten bestudeerd van Joodse schrijvers.

Hij was o.a. te rade gegaan bij rabbijn Isaak Luria uit begin 16e eeuw. Die leefde in een tijd van ellende en ballingschap. En tijdens de boeddhistische meditatielessen van Roshi zal hij geleerd hebben om te accepteren dat de werkelijkheid is zoals die is, niet perfect. Cohen had

Over ‘Wees lief voor deze ziel’ In zijn boek ‘Wees lief voor deze ziel’ benadert

werkelijkheid. Ik heb dit boek geschreven vanuit

hij op een toegankelijke wijze de spirituele en

mijn eigen levenservaring, gedragen door een

religieuze dimensie van Leonard Cohen zijn

rooms-katholieke traditie maar net als Cohen

persoon en werk. Kazenbroot: “Ik hoop dat

openstaand naar andere tradities.”

lezers ontdekken dat Cohen heel diep gegaan is.

Hij daalde af tot in de duistere hoeken van zijn

Frank Kazenbroot

ziel en zocht met behulp van religieuze tradities

Wees lief voor deze ziel. Veertig vensters

(vooral zijn eigen joodse traditie) naar zin en

op Leonard Cohen

betekenis, naar stralen van licht in de gebroken

Berne Media

8 onderweg

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

komen, denk ik dan. Zou God gewacht hebben tot het moment waarop ik door de knieën ging? Moet een mens eerst breken voordat hij religieus genoemd kan worden?

“Het licht is de capaciteit om je met je ervaring te verzoenen, met je zorgen, met elke dag die aanbreekt.“ Tijdens een interview op de Canadese televisie vroeg Barbara Gowdy aan Leonard Cohen: “Wat is het licht?”

En Cohen antwoordde: “Het licht is de capaciteit om je met je ervaring te verzoenen, met je zorgen, met elke dag die aanbreekt. Het is dat inzicht, voorbij elk begrip, dat je in staat stelt te léven en de rampen, de zorgen en de vreugdes te omhelzen die ons gemeenschappelijk lot zijn. Maar dat kan alleen met de erkenning dat er een barst in alle dingen zit. Ik denk dat alle andere visies gedoemd zijn om reddeloos ten onder te gaan.

Als iemand een perfecte oplossing aanbiedt, laten we dan onmiddellijk de onvolkomenheden van dat aanbod zien.”

Werken met zin en ziel

D

e belangstelling voor kloosters blijft groeien. Veel mensen zoeken naar bezinning en bezieling.

Steeds meer twintigers en dertigers staan onder druk en zoeken naar rust en naar zichzelf. Ook in

de wereld van werk, management en ondernemerschap groeit de aandacht voor zin en ziel. In samenwerking met partners organiseren we onder dit thema programma’s, gericht op een juiste balans van hoofd, hart en ziel in je werk. Hieronder enkele voorbeelden: Zin in onderwijs Onder de noemer ‘Zin in onderwijs’ begeleidt Onderwijsorganisatie Verus scholen die hun medewerkers willen helpen de eigen verhalen op te diepen en te verbinden tot een betekenisvol geheel. Zo vinden medewerkers nieuwe inspiratie en drijfveren. Om het goede gesprek te kunnen voeren en de school als unieke gemeenschap te versterken.

Wortels en vleugels. Dat is toch wat we onze kinderen, leerlingen en studenten willen geven: diepe wortels en sterke vleugels! Aandacht voor de verbinding tussen die twee vraagt eigenlijk ook hetzelfde van elke medewerker in de school. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de mate

waarin een school erin slaagt haar maatschappelijke opdracht tot een succes te maken (mede) afhangt van de manier waarop elke docent, conciërge en leidinggevende verworteld in het leven staat. Of hij of zij zelf in staat is om handen en voeten, en zelfs vleugels te geven aan zijn of haar diepste overtuigingen.

Als dat het geval is, dan ontstaat als vanzelf het goede gesprek, waarin verhalen worden verbonden en betekenis krijgen. Het verhaal van ieder mens, het verhaal van de school en het verhaal van de traditie waarin we staan.

Deze etmalen worden in 2019 diverse malen in Huissen georganiseerd en begeleid door Pim Kalkman van Verus en Theo Menting van het klooster.

Filosofische retraitedag voor mensen uit zorg en onderwijs Een moment de stilte omarmen, om het moment zelf te leren kennen. Om in actie te komen of uit te rusten, te oogsten of te zaaien. Te herbronnen en de bron aan te vullen – om nooit uitgeput te raken. Op dit moment leven we vooral in de tijd van Chronos, opeenvolgend en chronologisch.

Kloktijd. Heel ‘efficiënt’. We proppen de tijd vol en doen geen recht daarmee aan het moment.

Het moment waarop er gezaaid en geoogst mag worden. Kairos vertegenwoordigt al die bevlogen momenten van schoonheid, inzicht en daadkracht die het leven bijzonder maken. Daar lijken we ver van verwijderd.

Kairos, ook wel ‘de god van het geschikte moment’ genoemd. Tot aan het einde van de zestiende eeuw bleef deze mythische god van de tijd tot de verbeelding van menig filosoof, theoloog, arts of dichter spreken, want Kairos was de tijd die ertoe deed, de tijd die kansen bood of voor een doorbraak wist te zorgen.

Noveen: Etmaalretraites voor leiders Leidinggeven vanuit vrijheid, authenticiteit en bezieling.

In de rust van het klooster zes maal per jaar een etmaal bezinning op je leiderschap, gericht op de ontwikkeling als mens en als bezielend leider. Al 15 jaar een prachtig programma in het Dominicanenklooster en voor veel deelnemers, midden in een hectisch bestaan als leidinggevende, een belangrijk onderdeel om tot

rust te komen en te bezinnen op leiderschap. Het programma bestaat uit een gezamenlijke maaltijd en ontmoeting op dinsdagavond en een verstilde dag met meditaties, teksten, reflecties en uitwisseling omtrent leiderschap. Bezinning op leiderschap, als weg naar binnen. Bezinning en bezieling voor leidinggevenden, managers en directeuren.

Hij vertegenwoordigde kortom al die bevlogen momenten van schoonheid, inzicht en daadkracht die het leven bijzonder maken.

Aandacht, rust en het zorgvuldig wikken en wegen van argumenten en omstandigheden waren de belangrijkste voorwaarden om het kairotische ogenblik te

Eerste bijeenkomst: dinsdag 5 februari t/m woensdag 6 februari 2019 Zie voor meer data, informatie en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1396

creëren. (..) Waar Chronos staat voor continuïteit, betekent Kairos juist een tijdelijke onderbreking daarvan. Tijdens dat interval vergeten we als het ware de kloktijd en komen we in een andere tijdervaring terecht, die onverwachte inzichten voor ons in petto heeft.

Retraite Geestelijk verzorgers Bezielen en verstillen

Bron: Kairos, een nieuwe bevlogenheid - Joke Hermsen

Kennismaking met verschillende vormen van meditatie voor geestelijk verzorgers, pastoraal werkenden, ritueelbegeleiders en uitvaartondernemers (m/v) Het hele jaar door ben je aan het geven en sta je als geestelijke begeleiding voor anderen klaar. De agenda loopt gauw vol, en je hebt het steeds druk. Deze dagen zijn er in eerste instantie voor jou persoonlijk - bedoeld om ‘de accu’ weer op te laden, je terug te bezinnen op wat jou bezielt en wat jouw drijfveren zijn in leven en werk. Langs verschillende wijzen van meditatie en gebed worden er ingangen geboden tot de weg naar binnen, tot verdieping en verstilling.

Niet alleen via inspirerende teksten, maar ook door dans, beeld en stilte, klank(schalen), muziek, lopen en beweging, wandelen in stilte en bezinning.

Tijdens deze dagbijeenkomst laten we de kloktijd voor wat ie is. De stilte en ritme van het klooster en de natuur nodigen uit om tot stilstand te komen.

We gaan enkele praktische oefeningen doen.

Ook de gesprekken tijdens de maaltijd en zomaar tussendoor kunnen belangrijke ogenblikken zijn.

Om de kloktijd te laten stil te laten staan en uit te komen bij het moment. De bijeenkomst is speciaal voor mensen werkzaam in de zorg en het onderwijs bedoeld. Vakgebieden die met doorgeschoten efficiencydenken te maken hebben en wel een beetje meer Kairos kunnen gebruiken.

Zondag 10 maart t/m woensdag 13 maart 2019 Meer info en aanmelden: https://www.kloosterhuissen.nl/p/1415

Begeleiding door Richard Kok en Martin van der Vliet Woensdag 30 januari 2019 van 15.00 - 21.00 uur Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1421

Workshops Winterse inkeerdagen voor jongeren en jongvolwassenen

Een Levenskaart: de verbeelding van jouw leven(sthema)

Trek je, samen met andere jongeren, terug in de rust en het ritme van het klooster, even weg uit de drukte van alledag, van de schreeuwerige commercie vlak voor kerst.

Martina Heinrichs, theologe i.s.m. diverse workshopbegeleiders Vrijdag 14 december t/m zondag 16 december 2018

Waar ben ik? Hoe kom ik waar ik wezen wil? Maak kennis met een creatieve manier om deze vragen te verbeelden: door zelf een landkaart te maken.

Wilco Kruijswijk, begeleider in de zoektocht naar geluk Vrijdag 25 januari t/m zondag 27 januari 2019

Persoonlijk verlies in perspectief

Workshop Ademend door het leven

3-Daagse workshop Verlaat Verdriet

Als verlies je leven ingrijpend heeft veranderd.

D.m.v. korte inleidingen, meditaties en oefeningen breng je perspectief aan in je eigen levensverhaal.

Ademen maakt vitaal, rustig, aanwezig en vrij.

Het lichaam wordt een veilig thuis, waarnaar je altijd weer kunt terugkeren na alle vermoeienissen van het leven.

Voor mensen die in hun jeugd een ingrijpend verlies hebben meegemaakt, dat later in hun leven alsnog om aandacht vraagt.

Jakob van Wielink, opleider en verlies- en relatiecounselor Vrijdag 22 februari t/m zondag 24 februari 2019

Paul Triepels, ademleraar Vrijdag 1 maart t/m zondag 3 maart 2019

Mieke Ankersmid, rouwtherapeut en mindfulness-trainer Woensdag 6 maart t/m vrijdag 8 maart 2019

Anders kijken, contemplatieve fotografie Door het op één lijn brengen van ons oog, geest en hart, leren we de rijkdom en schoonheid van de alledaagse dingen om ons heen te zien.

Betty van Engelen, fotograaf en coach Vrijdag 22 maart t/m zondag 24 maart 2019

k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

5

m art in man dal iev, i co ne ns c h i ld e r

Een iconisch programma

O

nze wereld is vol van afbeeldingen. Overal om ons heen zien we iconen die ons helpen ons dagelijks leven inzichtelijk te maken. In het straatbeeld, openbare ruimtes, op televisie en alle

moderne elektronica wordt hiervan volop gebruik gemaakt. Wanneer u “iconen” googelt, dan verschijnt de grote verscheidenheid aan allerlei symbolen. Maar er springt ook een ander soort iconen in het oog: de iconen die vallen onder de religieuze kunst. Afbeeldingen van heiligen, engelen en religieuze feesten die volgens traditionele regels worden vervaardigd. Deze worden vaak geschilderd op een houten paneel.

Hoewel er ook metaaliconen zijn en mozaïeken en fresco’s.

In de orthodoxe landen fungeert zelfs al een gedrukt plaatje in de portefeuille van gelovigen als beschermicoon en moet je niet vreemd opkijken als de bus- of taxichauffeur een icoon aan zijn achteruitkijkspiegel heeft hangen voor een goede reis. Wij kennen zoiets ook in het westen, namelijk de Heilige Christoffel. Zo zijn ook dit soort iconen nog altijd actueel. Tijdens het tv-programma – ‘de kunstdetective’ – was onlangs te zien dat men erin geslaagd is een verloren gewaand fresco/ mozaïek van de evangelist Mattheus op te sporen.

In het Dominicanenklooster begeleid ik de cursussen iconen schilderen. Van tevoren is er een houten paneel voorbereid. Vele lagen van lijmen en schuren, textielen ondergrond plakken en krijtlagen aanbrengen zijn noodzakelijk. Maar tijdens het programma zal de aandacht gericht zijn op het schilderen. Eerst de grote vlakken invullen en daarna het ‘echte’ schilderen, waarbij de traditie nauwgezet wordt gevolgd. In de handboeken (Hermeneia) staat precies beschreven welke kleuren bijvoorbeeld worden gebruikt, hoeveel plooien er worden geschilderd en vaak ook de symbolische betekenis van de

kleuren. Zo heeft Maria (in de orthodoxe landen spreken we van de Moeder Gods) als aardse vrouw een blauw onderkleed. Maar haar overkleed is rood, een goddelijke kleur, omdat zij bij het bezoek van de aartsengel Gabriël te horen kreeg dat zij de moeder van God zou worden.

Dit is maar een enkel voorbeeld.

Tijdens het schilderen keert u naar binnen . Een kaarsje en orthodoxe muziek zijn onderdeel van de beleving.

De dingen van de dag laat u los en er ontstaat een spirituele sfeer. Vaak horen wij van cursisten dat het ook een meditatieve ervaring is. Of dat ze zich die dag ziek voelden, maar toch gekomen zijn en na het schilderen een stuk waren opgeknapt.

En wat te zeggen van dames die vertelden dat hun dochters moeilijk zwanger konden worden en om een bepaalde icoon vroegen van de Annunciatie (Maria Boodschap). Tot 4 keer toe hebben wij meegemaakt dat hierna een zwangerschap volgde. Natuurlijk kun je zoiets niet opeisen maar het is wel heel bijzonder. Meestal schildert men een icoon van Christus Pantocrator of van de Moeder Gods. Ook kiest men vaak voor de eigen

Naamheilige of een beschermengel wanneer de icoon bestemd is voor een (pasgeboren) kindje. De meer gevorderden wagen zich aan bijvoorbeeld een feestdag icoon of een vita icoon. Hierop staan veel meer personen afgebeeld en scenes uit een heiligenleven, dus dat vraagt wat meer ervaring. Maar … iedereen kan een icoon schilderen. Al klinkt er soms wel wat gezucht en gesteun; het komt altijd goed. Wilt u het graag ervaren? U bent van harte uitgenodigd!

Midweek Iconen schilderen Maandag 18 februari t/m vrijdag 22 februari 2019 www.kloosterhuissen.nl/p/1397 www.martinartstudio.com

d oo r e r n a bak ke r, t h e ra p e u t / coac h

Erna Bakker heeft sinds 2011 al een groot aantal

Vrijuit coachen!

programma’s begeleid in het Dominicanenklooster.

Een ontmoetingsplek van mens tot mens

in stilte bezinnen op wat er echt toe doet voor hen

J

Er is altijd veel belangstelling voor haar 5-daagse retraites “Stilte bevrijdt!” waarbij de deelnemers zich op dat moment. Daarnaast verzorgt zij losse dagen

e bent coach of therapeut en werken met mensen is je grote passie. Je hebt al heel

wat ervaring en je gereedschapskist is goed gevuld met allerlei technieken, vaardigheden en oefeningen. Cliënten begeleiden geeft je veel plezier en voldoening.

Tegelijk voel je je soms ook moe, in het bijzonder na het contact met die ene cliënt. Je weet wel, die ene waarbij het lijkt of je wordt leeggezogen. Je cliënt gaat fris de deur uit en jij moet bijkomen. Of die cliënt waarbij jij toch harder werkt dan goed is voor jou, in plaats van de ander het werk te laten doen.

en weekenden “Je plek innemen”. Hierbij ontdekken de In de workshop “Vrijuit coachen” ga je ervaren waar jouw grens en die van je cliënt elkaar raken. Wat gebeurt er in dat gebied, de ontmoetingsplek van mens tot mens, waar de rol van coach en cliënt vervaagt? Je gaat oefenen in het creëren van een ruimte die veilig is voor jou en daarmee voor de ander.

Een ruimte waarin jij als coach jezelf vertrouwt én kwetsbaar durft te zijn. De grote uitdaging én prachtige kans om jezelf en de ander optimaal in vrijheid te laten groeien. Een dag waarin je jezelf ontmoet met alles erop en eraan!

Vrijdag 25 januari 2019 van 10:00 -17:00 uur Vrijdag 29 maart 2019 van 10:00 -17:00 uur www.kloosterhuissen.nl/p/1431

deelnemers door middel van familieopstellingen hun unieke plek in het grote geheel. In de zomer vindt er dan nog de retraitemidweek “Leef je vrij” plaats, een combinatie van voorgenoemde programma’s, waarbij de cursisten mogen ervaren dat ze al goed zijn zoals ze zijn, met alles erop en eraan. Nu start Erna met een nieuw programma, waarbij zij haar ruime ervaring als therapeut en coach inzet ten behoeve van de begeleiding van vakgenoten.

Een kleine greep uit haar gereedschapskist: systemisch werk, meditatie, adem- en ontspanningsoefeningen, stilte, NLP, eigen ervaring.

Creativiteit / Werk / Studie Creatieve Nieuwjaarsretraite Start vanuit je hart

Geboortemandala tekenen

Midweek Iconen Schilderen

Noveen Leiderschapsretraite

Het beste moet nog komen

Op adem komen en af dalen van het hoofd naar het hart. D.m.v. creatieve werkvormen luisteren en voelen naar dat wat het hart ons te vertellen heeft.

We gaan aan de slag met de getallen van de geboortedatum die we tekenen in diverse vormen.

Ook de uitleg en uitwerking van het Pentagram zal aan de orde komen.

Op een reeds voorbereid paneel leer je een icoon te schilderen op traditionele wijze: Grieks, Russisch of Bulgaars. Nu i.c.m.

Byzantijnse zang.

Leidinggeven vanuit vrijheid, authenticiteit en bezieling.

Bezinning op je leiderschap, gericht op de ontwikkeling als mens en als bezielend leider. 6 etmalen per jaar.

Het beste moet nog komen is een mindset die helpt om je leven zonder spijt en wrok te leven. Je leert om verder te groeien en stevig te worden in persoonlijk leiderschap.

Conny Brouwer, kunstzinnig dynamisch coach en docent.

Woensdag 2 januari t/m zaterdag 5 januari 2019

Danka Hüsken-Smit, psychosociaal tekentherapeut en Willemien Geurts, docente Maandag 21 januari t/m vrijdag 25 januari 2019

Martin Mandaliev, iconenschilder en Aleksan Chobanov, muzikant Maandag 18 februari t/m vrijdag 22 februari 2019

Henk Jongerius, dominicaan, dichter en meditatieleraar Dinsdag 5 februari t/m woensdag 6 februari 2019

Jakob van Wielink, begeleider in persoonlijk leiderschap Zondag 13 januari t/m vrijdag 18 januari 2019

6

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Retraite geestelijk verzorgers Bezielen en verstillen Een 4-daagse retraite voor geestelijk verzorgers ter bezinning op wat hen bezielt en wat hun drijfveren zijn in leven en werk.

Met meditaties en workshops.

Martina Heinrichs, theologe Zondag 10 maart t/m woensdag 13 maart 2019

Opening De Herberg

O

p 9 oktober jl. werd de Herberg geopend, Op de eerste etage van de Herberg zijn 21 kamers gesitueerd, waarvan 5 tweepersoonsen 16 eenpersoonskamers. Alle kamers beschikken over eigen sanitair. Twee kamers zijn aangepast voor mensen die afhankelijk zijn van een rolstoel.

als nieuwe toevoeging aan het bestaande

kloostergebouw. Het oude bakhuis, later in

gebruik als jongerengebouw Onder de Pannen, werd verbouwd. Op de plek van de timmerwerkplaats is een nieuw gebouw neergezet en deze 2 gebouwen zijn middels een ruime glazen hal met elkaar verbonden.

Een mooi aanzicht van de Herberg met links de trap naar de tuin vanuit de loungeruimte. Onderaan zijn de ramen van de tuinetage te zien. Daar bevinden zich kantoor- en overlegruimtes. De grote ramen daarboven zorgen voor een mooie lichtinval bij de 3 zalen die zich op de begane grond bevinden.

De zalen zijn licht, ruim en voorzien van de gangbare apparatuur, zoals een beamer en een audio-installatie. De ruime Catharina Zaal beschikt over een keuken, zodat jongerengroepen hun eigen maaltijd kunnen bereiden.

Onder ruime belangstelling knipte Jan Boks het lint door om daarmee de Herberg officieel te openen. Jan is in grote mate betrokken geweest bij de bouw.

Welkom Dit huis is een huis waar de deur openstaat, waar zoekers en zieners, genood of gekomen hun harten verwarmen, van toekomst gaan dromen, waarin wat hen drijft tot herkenning gaat komen, de vonk van de Geest in hun binnenste slaat.

Dit huis is een huis waar gemeenschap bestaat, waar zangers en zeggers bijeen zijn gekomen om uiting te geven aan waar zij van dromen, waardoor een beweging ontstaat die gaat stromen, De loungeruimte waar goede gesprekken kunnen plaatsvinden onder het genot van een kop koffie of thee. Hier is een uitgang naar en een mooi uitzicht op de tuin.

die nooit meer, door niemand zich inperken laat.

Tekst: Margryt Poortstra

Muziek Kerstmuziek naar Engelse traditie; A festival of lessons and carols Kom in de kerststemming met deze van oorsprong Engelse liederen, veelal uit de volkstraditie.

Uitgevoerd door Capella Phos Hilaron.

O.l.v. Theo Menting, kerkmusicus Zondag 23 december 2018 15:30 uur

Vijfdaagse workshop Stemexpressie “The human voice” Een unieke kans om kennis te maken met en je te laten inspireren door een van de vaste leden van het Centre Artistique International Roy Hart.

Ulrik Rømer Barfod, docent stem- en lichaamswerk Maandag 14 januari t/m vrijdag 18 januari 2019

Weekend Zingen vanuit het hart, wereldliederen We zingen divers repertoire, begeleid met gitaar en accordeon.

Er is aandacht voor: de adem, lichaam, ritme, beweging, samenklank en improvisatie.

Martijn Nanninga, muzikant en coach Vrijdag 8 februari t/m maandag 11 februari 2019

Weekend Engelse choral Evensong

Weekend Zin in zingen

In dit weekend zal een volledige Evensong worden ingestudeerd om die dan op zondag 24 februari uit te voeren. Voor ervaren koorzangers.

Voel de vibratie van jouw stem in je lichaam, geef er klank aan en zing voluit.

Ervaar de vreugde van het samen zingen met meerstemmige liederen.

Peter Leech, Engelse dirigent, componist en musicoloog Vrijdag 22 februari t/m zondag 24 februari 2019

Frohmut Knie, zangdocente en dirigente Vrijdag 29 maart t/m zondag 31 maart 2019

k loos t e r k ra n t w i n t e r 2 0 1 8

7

PROGRAMMA KLOOSTERHUISSEN.NL Kerstmis in het klooster

Het beste moet nog komen

22 t/m 26 december 2018

13 t/m 17 januari 2019

Samen kerstmis vieren in het klooster. De gezelligheid en

Voor iedereen die persoonlijk of professioneel met (ingrijpen-

inspiratie met elkaar, de bijzondere vieringen, ons eigen

de) verandering te maken heeft of aan die aan veranderingen

kerstverhaal, creatieve onderdelen en de gastvrijheid van

leidinggeeft. Leer betekenis te geven aan die verandering in

het Dominicanenklooster maken het programma bijzonder.

je leven en groei van jezelf en anderen mogelijk te maken.

Begeleiding door Jakob van Wielink, begeleider in persoonlijk leiderschap.

DECEMBER 5 Kloosterwandeling 7-9 Weekendretraite Bezieling door klank Martina Heinrichs 7-9 Licht! Een adventsretraite in beeld en taal Theo Menting 8 Retraitedag Je innerlijk advent Joyce Lakwijk 9-13 Vierdaagse retraite Stilte bevrijdt!

Erna Bakker 14-16 Weekendretraite Licht Leven Ton Roumen 14 Vrijdagretraite Herademen Henk Jongerius 14-16 Decemberweekend Mandalatekenen Danka Hüsken-Smit 14-16 Zenmeditatie en compassie Paul Loomans 14-16 Winterse inkeerdagen voor jongeren en jongvolwassenen Martina Heinrichs 15 Verhaal, lied en poëziedag Pete Pronk 16-19 Individuele retraite Theo Menting 18-19 Noveen Leiderschapsretraite Henk Jongerius 22-26 Kerstmis in het klooster Christien Müskens &

Hans Kok 23 Kerstmuziek naar Engelse traditie 27-1 Van Oud naar Nieuw Martina Heinrichs

JANUARI 2-5 Creatieve nieuwjaarsretraite 6-10 Vierdaagse retraite Stilte bevrijdt!

11-13 Meditatieweekend Compassiekompas 11 Vrijdagretraite Herademen 13-17 Vijfdaagse schrijf en stilteretraite 13-18 Het beste moet nog komen 14-18 Vijfdaagse stemexpressie Human Voice 15 De wonderlijke wereld van de stem

19 Retraitedag Je innerlijk nieuwjaar 21-25 Geboortemandala tekenen 25 Vrijuit coachen 25-27 Een Levenskaart 26 Retraitedag De helende kracht van de stilte 27-30 Op zoek naar…

29 Leerhuis 30 Filosofische retraitedag De stilte omarmen

Conny Brouwer Erna Bakker Bert van Baar Henk Jongerius Geertje Couwenbergh Jakob van Wielink Ulrik Barfod Ulrik Barfod & Pete Pronk Joyce Lakwijk Danka Hüsken-Smit Erna Bakker Wilco Kruijswijk Ton Roumen Theo Menting Henk Jongerius Richard Kok

Midweekretraite Heling vinden

3-Daagse workshop Verlaat verdriet

11 t/m 15 februari 2019

6 t/m 8 maart 2019

In deze midweekretraite kom je in contact met je vermogen om

Voor mensen die in hun jeugd een ingrijpend verlies hebben

jezelf te helen en leert het te gebruiken. Dat doe je bijvoorbeeld

meegemaakt, dat later in hun leven alsnog om aandacht vraagt.

door goed te aarden, zonder oordeel te leven en met mildheid

We gaan in op het rouwproces én je kracht en de kwaliteiten

naar jezelf en de ander te kijken. Begeleiding door Ton Roumen,

die je óók ontwikkeld hebt. Bovendien krijg je handvatten

spirituele coach.

om zelf verder te gaan. Begeleiding door Mieke Ankersmid, rouwtherapeut.

FEBRUARI 1-3 Weekend Leven zonder waarom Welmoed Vlieger 1-3 Drie dagen Zelfbeeld & Emoties i.c.m. Zenmeditatie Paul Loomans 5-6 Noveen Leiderschapsretraite Henk Jongerius 8-11 Weekend Zingen vanuit het hart, wereldliederen Martijn Nanninga 8-12 Winterse vrouwenkloosterdagen Martina Heinrichs 11-15 Midweekretraite Heling vinden Ton Roumen 17-20 Individuele retraite Theo Menting 18-22 Verdiepingsretraite Het Compassie-Kompas Bert van Baar 18-22 Midweek Iconen schilderen Martin Mandaliev 22-24 Weekend Engelse Choral Evensong 22-24 Weekend Persoonlijk verlies in perspectief Jakob van Wielink 23 Dagworkshop Je plek innemen Erna Bakker 28-3 Neem de afslag Marcus Belle &

Maria van Mierlo

MAART 1-3 Ademend door het leven 6-8 Driedaagse workshop Verlaat Verdriet 8 Vrijdagretraite Herademen 10-13 Retraite Geestelijk Verzorgers 16 De dag van de eenzaamheid 17-21 Vierdaagse retraite Stilte bevrijdt!

22 Benut je adem; ontspan en verfris 22-24 Schrijf en Yoga weekend

22-24 Anders kijken, contemplatieve fotografie 22-24 Weekend Stemexpressie 24-27 Op zoek naar…

29 Vrijuit coachen 29-31 Zangweekend Zin in zingen

Verdieping door Verstilling.

Dat is wat deze plek mij geboden heeft.

Dank voor de liefdevolle omgeving. Ik voel me gesterkt om mijn taken en rollen weer op me te nemen. In dankbaarheid, Hanneke Beenackers Prachtige ruimte met een mooi ritme Met een gebouw wat van stilte houdt Met mensen die met aandacht en passie werken Een voedend huis, dit klooster Mooi om er naar terug te keren Inspirerend om met inzichten weg te gaan Een anker in de wereld Dank jullie wel Joost Wij waren in de Herberg: wat een prachtige plek is dit geworden! We hebben ons 20-jarig

8

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

bestaan als Ironie-groep (Kierkegaard) gevierd.

Een passende plek! Veel dank voor de gastvrije en vriendelijke ontvangst!

Jannet Delou Heel erg bedankt voor het lekkere eten en de liefdevolle verzorging. Het was weer meer dan thuiskomen. Dank u wel!

Paul Triepels Mieke Ankersmid Henk Jongerius Martina Heinrichs Ton Jorna Erna Bakker Jasmijn Koelink Geertje Couwenbergh & Jasmijn Koelink Betty van Engelen Pete Pronk Theo Menting Erna Bakker Frohmut Knie

Uit ons gastenboek

Uitgave Dominicanenklooster Huissen, Stadsdam 1

Heerlijk om een paar dagen hier te zijn.

Tevreden ga ik weer naar huis.

Henk heeft gezegd “Vrede zij met u, Bertje” Daar werd ik heel erg emotioneel van.

Ik mag er zijn!

6851 AH Huissen T 026 326 44 22 www.kloosterhuissen.nl Ontwerp en realisatie Avancé Communicatie,

Alle mensen, broeders en gasten, wens ik hetzelfde: “Vrede en alle goeds” Bertje

Zutphen © Dominicanenklooster Huissen 2018