Kloosterkrant najaar 2021

Najaar

2021

1 Bronnen van inspiratie 2 Vieren 3 Patershuis 4 Community 5 Programma’s 6 Unieke locatie 7 Patershuis 8 Agenda

www.kloosterhuissen.nl u kunt ons ook volgen op de social media

d oo r a alt ba kke r, d i re c te u r

Bronnen van inspiratie

A

an het einde van de zomer van 2021 kunnen we vol dankbaarheid terugkijken op een periode waarin de belangstelling om in dit huis te verblijven zeer groot was. Omdat we ook vonden dat

het belangrijk was dat de medewerkers konden genieten van een welverdiende vakantie was het voor de werkenden soms flink aanpoten. Maar het was vooral geweldig om te ervaren hoe weldadig het samenzijn in het klooster was.

We hebben deze zomer ook ervaren hoe groot, juist in deze tijden, de behoefte bij gasten is om bij zichzelf en tot rust te komen. We zijn blij dat we de gasten een plek kunnen bieden voor ontmoeting en om bij ieders kracht te komen. We hebben deze zomer ook op een diepere laag ervaren hoe alles zich ontwikkelt met het oog op de toekomst. We zien hoe alle elementen van het klooster hier aan bijdragen. Het gebouw, de tuin, de kapel, de programma’s en de sociale projecten,

de getijden en de liefdevolle zorg en gastvrijheid door de medewerkers en vrijwilligers maken dit klooster tot een unieke plek. Dit geheel maakt het mogelijk om een huis van Bezinning, Bezieling en Beweging te zijn en te blijven. Een inspiratie- en oefenplek om de weg naar binnen te gaan en je te verbinden met je diepste zelf, met anderen én met de bron van leven en liefde.

Dat de Dominicaanse traditie onze inspiratiebron en

basis is, onderstrepen we sinds kort met verschillende uitingen in het gebouw. Zo liggen er op de slaapkamers inspiratiekaarten met een uitspraak van een dominicaan, aangevuld met een prikkelende vraag over je werk en leven. Die uitspraken gaan over belangrijke dominicaanse thema’s zoals stilte, vergeving, vrede en dankbaarheid. In de kloosterkatern deze keer artikelen met de thema’s van deze citaten als basis. De artikelen onderstrepen nogmaals hoe de dominicaanse traditie een prachtige bron van inspiratie kan zijn.

doo r ma r ia va n m i e r lo – retra i t e be g e le i d e r

Over een kruikje vol tranen

N

og voor de ochtendmeditatie, die om zeven uur zou beginnen, kwam een van de deelnemers vanuit de stilte op me af. ‘Kan ik je iets zeggen?’ Ze doorbrak nachtstilte met een mededeling

die inderdaad niet kon wachten; haar vader was plots in het ziekenhuis beland. Halverwege de vierdaagse retraite Neem de Afslag, moest ze alweer vertrekken. Enkele uren later lieten we één stoel leeg bij het ochtendprogramma en brachten we de groep op de hoogte. De impact van de mededeling was groot, zo halverwege het programma, op een moment waarop iedereen open en kwetsbaar was.

Rustig samen ademhalen bracht ons terug naar een gedeelde kalmte, waarin vervolgens het programma weer kon worden hervat.

Begeleider Marcus Belle bracht spontaan een oud verhaal in; dat van de twee vrouwen die zoveel verdriet hadden dat ze de hele dag moesten huilen. Ze spraken af elk een kruikje op de schoorsteenmantel te zetten en het dagelijks vol te wenen – en daarna weer aan het werk te gaan.

De ene vrouw lukte het om volgens afspraak één kruikje per dag te laten volstromen met haar tranen. De andere vrouw, zo biechtte ze op na een week, had zeven kruikjes neergezet. Eentje voor het verdriet om haar overleden man, eentje om het verbroken contact met haar dochter, eentje om alle oorlogen in de wereld, enzovoort. Maar als het dan op huilen aankwam, wist ze vaak niet meer om welk verdriet het nu ging en kon ze niet kiezen.

Zo gaat dat, met onze tranen en emoties. Ze komen

ONDERWEG KATERN ONDERWEG Kwartaalthema belicht vanuit verschillende invalshoeken

vaak uit diepere grond dan je op het eerste gezicht zou denken. Huilen om het verhaal van een ander gebeurt niet zelden omdat er iets uit ons eigen verhaal wordt aangeraakt.

De tranen van onze deelnemers maakten dat we zelf ter plekke een afslag moesten nemen en het programma aanpassen. Tijd maken voor wat zich hier aandiende, erop ingaan. Het raakte aan het geheim van Retraite Neem de Afslag, zeiden we later: gehoorzamen aan wat nodig is. Niet afwijken. Iets anders durven doen dan je oorspronkelijk van plan was. Ook voor ons, de begeleiders, is dat tijdens elk moment van de retraites een opdracht: meebewegen, altijd weer.

Vrede en balans zijn werkwoorden Jos Oostrik en Aalt Bakker

Dankbaar zonder waarom Marga Haas

1

5

Spiritualiteit: De zoektocht van de mens naar zichzelf Angela Stoof

Eigenheid Martina Heinrichs

2

6

‘Een kruikje voor het verdriet om haar overleden man, eentje om het verbroken contact met haar dochter, eentje om alle oorlogen in de wereld, enzovoort.’

De stilte… een ontmoeting met jezelf én de ander Erna Bakker

Over vergeving Arjan Broers

3

7

Je bewegen rondom het midden Henk Jongerius

Goeie genade!

Hans van der Vinne

4

8

THEMA NAJAAR 2021

Dominicaanse inspiratie k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

1

d oo r r ia k l e in wo lt e r i nk, na m e ns d e we r kg roep vi eren

Wie de getijden verwaarloost, wordt door het getij overspoeld

D

e getijden zijn een soort ankerpunten, en als er geen ankerpunten meer zijn, waarschuwt Jan Wit, dan kun je gemakkelijk verdrinken. Het gevaar is dat de tijd zonder ankerpunten

snel en zonder betekenis aan ons voorbijgaat, dat we worden meegesleurd in de waan van de dag. Het is niet zo dat we in het getijdengebed het leven stop zetten, nee,

het is de bedoeling dat het ons brengt bij het echte leven.

Juist hier in dit huis willen we onszelf, elkaar, dichter bij het echte leven brengen, en mogelijk iets ervaren van het Mysterie, het Geheim, God. Een getijdengebed is daarbij onmisbaar, anders worden we mogelijk door het getij overspoeld.

Tot nu toe wordt het getijdengebed en zondagse viering in Dominicanenklooster Huissen met name gedragen door de dominicaanse gemeenschap. Er komt een tijd dat de zij dat niet meer kunnen doen, want helaas zullen er op den duur geen paters meer in dit huis wonen.

In de toekomst is het de taak en verantwoordelijkheid van de medewerkers, bezoekers en gasten van dit huis om dit getijdengebed en de zondagse viering te dragen. De vraag is HOE kunnen we dat gaan doen, zodanig dat het past bij het leven, werken en verblijven van de mensen van het huis, het klooster, nu in de in de toekomst. Voor het vormgeven van het HOE is een werkgroep Vieren in het leven geroepen met mensen die nauw zijn betrokken bij het klooster.

Als werkgroep vinden we het vooral van belang dat er verbinding is tussen wat er in huis gebeurt en in de vieringen. En dat gasten en werkers in het huis zich verbonden voelen met de vieringen en daar actief in kunnen participeren. Ook vinden we het belangrijk dat de vieringen voor iedereen “toegankelijk” zijn.

Een voorbeeld: Het huidige psalmengebed is voor een deel van de bezoekers moeilijk te “verstaan” en dus niet zo toegankelijk. Hoe zouden we ervoor kunnen zorgen dat de vieringen toegankelijker worden, en tegelijkertijd wel het Geheim, het Mysterie bewaren?

Daarnaast is het natuurlijk van groot belang dat de vieringen gedragen kunnen worden door de medewerkers en vrijwilligers van de stichting. Dat kan mogelijk betekenen dat het aantal vieringen verandert of dat de tijden aangepast gaan worden.

We zullen u op de hoogte houden van de ontwikkelingen rondom de vieringen, en we zullen in gesprek gaan met diegenen die het vieren in dit huis mee willen dragen.

Want het getijdengebed kunnen we alleen samen dragen.

De vieringen en het kloosterritme

H

et kloosterritme bepaalt het dagelijkse leven in het Dominicanenklooster. Dagelijks is er om 08.00 uur een ochtendviering (Lauden) en om 18.30 uur een avondviering (Vespers), met op

dinsdag en vrijdagavond de eucharistie. Op werkdagen is er een middagmeditatie om 12.10 uur.

Op zondagmorgen vieren de kapelgemeenschap en de gasten om 10.00 uur samen de eucharistie.

Hieraan werkt de kloostercantorij mee.

Dagelijks ritme 08:00 uur Lauden (ochtendviering) 12.10 uur middagviering (maandag t/m vrijdag) 18.30 uur Vespers (avondviering)

(op dinsdag en vrijdag met eucharistie) Zondag 08.00 uur Lauden 10.00 uur Viering van de Eucharistie 18.30 uur Vespers (1e zondag van de maand)

Iedereen is van harte welkom bij de vieringen. In corona tijd is aanmelding voor de viering op zondag verplicht. (kapelgemeenschaphuissen@gmail.com).

Voor wie dat wil zijn de vespervieringen en zondagse vieringen ook te volgen via www.kerkomroep.nl (plaatsnaam: Huissen; kerk: Koningin van de allerheiligste Rozenkrans).

Stembevrijding en mantra zingen met Jan Kortie De ware passie van Jan Kortie is zingen. Of preciezer: verleiden tot zingen. Hij werkte als dirigent, zangleraar en stemtherapeut, maar eigenlijk dekten die termen de lading niet. Hij realiseerde zich: het gaat mij altijd om mensen vrijer te maken met hun stem en in hun zingen. Dan moet ik het ook zo noemen: stembevrijding.

Sindsdien is dat begrip door allerlei mensen overgenomen. In de loop der jaren ontwikkelde Jan een onorthodoxe, opgewekte benadering van zingen. Met als leidraad dit zinnetje: jouw ziel wil zingen.

Meer info over Jan Kortie, stembevrijder: www.jankortie.nl Workshop Stembevrijding en/of avond mantrazingen Dinsdag 2 november 2021 van 14.00 - 21.45 uur Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1047

2

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

ange l a stoo f, o p r i c h t e r e n e i g e na a r va n d e mi ld e org a ni s ati e

Even voorstellen: De Milde organisatie

D

e Milde Organisatie is een kennis- en expertisecentrum op het gebied van de menselijke maat en systeemverandering in organisaties en maakt

sinds enkele maanden gebruik van de faciliteiten van Patershuis (zie pagina 7 voor meer info). Ik heb De Milde Organisatie opgericht omdat ik een bepaald appel voelde: een appel dat te maken had met de verhalen van tientallen professionals over de manieren waarop zij vastliepen in hun werk. Ik was met hen in gesprek gegaan naar aanleiding van mijn eigen – soms heel

Komende activiteiten • 15 oktober 2021: Oriëntatiedag: Stoppen met je baan - of niet?

• 20 oktober 2021: Online proeverij: Kennismaken met systeemsensitief werken • 3 nov., 10 nov., 17 nov. & 6 dec. 2021: Professionaliseringstraject: Systeem sensitief werken, de mens teruggeven aan zichzelf

moeizame – ervaringen met werken in organisaties. Ik wilde voorbij mijn eigen ervaringen kijken en weten hoe het anderen verging. Maar wat ik hoorde, ging me aan het hart. Zo eenvoudig was het. En ik besloot dat ik er

Meer informatie is te vinden via: www.demildeorganisatie.nl

iets aan wilde doen.

In het zoekproces dat volgde op dat appel speelde mijn nieuwsgierigheid een steeds grotere rol. Uiteindelijk ben ik toch een onderzoeker in hart en nieren. Ik heb jarenlang als onderzoeker en docent gewerkt in het hoger onderwijs, vanuit een achtergrond in de Cognitieve Psychologie, Theologie en Informatiekunde. Ik houd ervan om vragen te stellen, om complexe dingen uit te zoeken en te doordenken, mits het om ‘een goede zaak’ gaat.

‘De goede zaak’ vertaal ik hier als ‘de menselijke maat’.

Iets dat te maken heeft met: voelen dat je er mag zijn zoals je bent, voelen dat je van waarde bent, dat je erbij hoort, dat er rekening met je wordt gehouden, dat je wordt gezien en gewaardeerd. Dat gun ik ieder mens, met heel mijn hart.

Gaandeweg is mijn belangstelling steeds meer uitgegaan naar ‘het systeem’ in organisaties, als fenomeen waarbij de menselijke maat op de een of andere manier in de

knel komt. Dit systeemperspectief op de menselijke maat is het onderscheidende kenmerk van De Milde Organisatie. Rondom deze thematiek ontwikkel ik een divers aanbod: professionaliseringstrajecten, themadagen, masterclasses, lezingen, maatwerktrajecten voor organisaties en individuele leertrajecten voor professionals. Wil je een keer meedoen met een activiteit, of wil je gewoon een keer kennismaken: je bent van harte welkom!”

liesb et h v ro e me n , i ni t i ati e f ne m e r va n obli mon

Even voorstellen: Oblimon

E

erlijk gezegd had ik het me wat saaier voorgesteld. Sinds februari zit ik regelmatig te werken in ‘Het Patershuis’. Na bijna tien jaar in een bedrijfsverzamelgebouw in Arnhem-Zuid, moest ik plotseling

op zoek naar iets anders. Iemand tipte me dat het Dominicanenklooster in Huissen avontuurlijke plannen had met een werkplek voor ‘reli-ondernemers’. Dat had ik zelf wel bedacht willen hebben. Voor mij kwam het initiatief als geroepen, maar ik vroeg me ook af wat voor sfeer ik zou aantreffen. Een groot, statig gebouw, beetje donker, bewoond door Dominicanen die ik sinds mijn studie theologie in Nijmegen associeerde met iets te theoretische, iets te dikke en iets te moeilijke boeken.

Maar tot nu toe is me hier vooral de vrolijkheid opgevallen van iedereen die in het klooster rondloopt: men heeft het hier naar de zin. Ik ook.

Ik ben onderwijsadviseur, trainer en schrijver. Ik maak deel uit van Oblimon, een collectief van onderwijsbegeleiders, gespecialiseerd in levensbeschouwing. In opdracht van basisscholen en schoolbesturen, en soms ook wel organisaties buiten het onderwijs, geven we trainingen en workshops en denken we mee over bijvoorbeeld interreligieuze dialoog in de klas, burgerschap, of ‘zin in vergaderen’. We hebben ook een aantal kant- en klare onderwijsprojecten waarbij scholen gebruik kunnen maken van leskisten vol opdrachtkaarten en vreemde

voorwerpen. Jaarlijks organiseren we de Dag van de Kinderspiritualiteit, een feestelijke studiedag voor iedereen die, betaald of onbetaald, met kinderen werkt en geïnteresseerd is in hun spiritualiteit. En we geven cursussen kinderfilosofie – binnenkort hopen we hier in het klooster te starten met een cursus ‘filosoferen met kinderen over kunst en erfgoed’. Naast het Oblimon-werk zit ik ook vaak te schrijven voor het online tijdschrift Soul to Soul (over kinderspiritualiteit) of Hemel en Aarde (een methode levensbeschouwing voor de basisschool).

Het doet goed om hier te zijn. De rust die het gebouw uitstraalt helpt me focussen. Dat je op een plek bent waar al zo lang mensen het hart gericht hielden op God: op de een of andere manier sterkt me dat. En met de Patershuisgenoten is het goed koffiedrinken en sparren. Nu al geslaagd, dat Patershuis.

Retraite Thuiskomen in de stilte

Programma’s Vijfdaagse Adem en Stilteretraite

Driedaagse Clown en bezinning

Driedaagse Creatieve reis

Tijdens deze ontspannende stilteretraite met yogadocent en ademcoach Jasmijn Koelink kom je helemaal tot rust en maak je kennis met directe methodes om je beter te voelen én je levenskrachtig te blijven voelen thuis.

De clown treedt de wereld tegemoet vanuit één woord: Interessant. Hij nodigt uit om zo min mogelijk je best doen en zoveel mogelijk het moment aanwezig te zijn.

Hij leert ons te bezinnen over loslaten en accepteren .

Ton Kurstjens, clown en docent Dinsdag 19 t/m donderdag 21 oktober 2021

De scheppende mens is een creatief mens.

Kunstenaars en filosofen doen qua inventiviteit niet voor elkaar onder.

Een training op het raakvlak tussen kunst, fotografie en filosofie waarbij je je eigen creativiteit aanboort.

Jasmijn Koelink, yogadocente 18 t/m 22 oktober en 10 t/m 12 december 2021

Henriëtte de Graaf, coach Woensdag 27 t/m vrijdag 29 oktober 2021

Weekend Dat onverwoestbare in mij omgaan met angst en levensvragen Hoe om te gaan met angst, stress en levensvragen?

Tijdens dit weekend gaan we te rade bij denkers uit de existentialistische en mystieke traditie die ons de weg wijzen naar innerlijke kracht en weerbaarheid Welmoed Vlieger, filosofe 29 t/m 20 oktober en 17 t/m 19 december 2021

Terwijl het leven met al haar drukte doorgaat, vergeten we soms ons eigen innerlijke leven. Deze dagen helpen jou herinneren aan je pure zelf. We richten onze aandacht naar binnen en je ervaart welke positieve invloed stilte op jouw welzijn heeft.

Joyce Lakwijk, coach Vrijdag 29 oktober t/m maandag 1 november 2021

Op zoek naar...

Er kan een moment komen dat je even een pas op de plaats moet maken.

Je merkt dat je té druk bent met je werk, dat persoonlijke omstandigheden je even te veel worden of dat recente gebeurtenissen veel impact hebben op je leven.

Maria van Mierlo, begeleidt 7 t/m 10 november 2021 Martina Heinrichs, begeleidt 5 t/m 8 december 2021

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

3

Dominicanenklooster Huissen als community

J

aarlijks wordt het klooster bezocht door een veelheid aan mensen, in verschillende hoe-

danigheid. Bezoekers komen als deelnemers van de eigen programmering, sociale projecten óf trainingen en bijeenkomsten van derden.

De kapel wordt bezocht door deelnemers aan de dagelijkse en zondagse vieringen, en het klooster wordt bemenst door bewoners, vrijwilligers, medewerkers, externe begeleiders en partners. Alles bij elkaar een bont gezelschap van mensen die zich betrokken voelen bij het werk en de activiteiten die in dit huis plaatsvinden. Regelmatig krijgen we de vraag of men ook nog wat meer kan bijdragen in bijvoorbeeld de huishouding, de vieringen of de tuin. En ja, dat kan. Er is immers altijd werk genoeg. We zijn nu aan het inventariseren hoeveel mensen en wie een bijdrage zouden willen leveren.

In eerste instantie denken we aan mogelijkheden om te ondersteunen bij de vieringen, werkzaamheden in de tuin en hand- en spandiensten bij enkele projecten.

Of ben je erg handig? Dan is er ook nog de mogelijkheid om te helpen bij het onderhoud van het gebouw.

Ben je geïnteresseerd? Stuur dan een mailtje, met eventueel relevante CV, naar info@kloosterhuissen.nl

Sociale projecten in Dominicanenklooster Huissen

E

en belangrijk onderdeel van onze activiteiten zijn onze ‘sociale projecten’. Intern is dit

een bekende term, maar voor de buitenstaanders kan die term benaming wel wat toelichting gebruiken.

O

nder deze sociale projecten verstaan wij activiteiten die we voor de deelnemers tegen een verlaagd tarief kunnen aanbieden omdat we voor deze activiteiten op andere manieren inkomsten genereren. Zo houden we een

deel (ongeveer 10%) van de inkomsten die we verdienen met het verhuren van onze locatie apart, we benaderen fondsen om bij te dragen aan deze projecten en we krijgen een subsidie van de Nederlandse orde van dominicanen om onder andere deze projecten mogelijk te maken.

En soms is er eigenlijk niet voldoende funding maar laten we een project toch door gaan omdat we het gewoonweg een te belangrijke doelgroep of thema vinden.

Deze projecten organiseren we voor speciale doelgroepen die ons aan het hart gaan. Traditioneel zijn die doelgroepen: ouderen, mensen met een minimum inkomen,

jongeren met problemen, GGZ-cliënten, mantelzorgers en vrijwilligers en medewerkers van hospices en palliatieve zorg. Sommige activiteiten organiseren we zelf en hebben een open inschrijving, en soms maken we gebruik van het netwerk en de expertise van partners zoals zorgorganisaties. De activiteiten zijn soms één keer per jaar, of ze worden meerdere keren per jaar aangeboden of zelfs wekelijk zoals de bijeenkomsten voor mensen met geheugenproblemen uit de gemeente Lingewaard.

We zijn dankbaar dat we op deze manier een bijdrage kunnen leveren aan een menselijker samenleving.

“Onder deze sociale projecten verstaan wij activiteiten die we voor de deelnemers tegen een verlaagd tarief kunnen aanbieden omdat we voor deze activiteiten op andere manieren inkomsten genereren.”

Wilt u ook bijdragen aan deze projecten?

Een donatie kunt u doen via vrienden.kloosterhuissen.nl.

Programma’s Meerdaagse schrijfretraite De zoektocht van mijn ziel

Driedaagse Meer verbinding in je leven

Weekend Leven zonder waarom

De dood als bron van levenslust

Weekend Je plek innemen

Drie dagen om te verbinden met jezelf en de ander aan de hand van de uitgangspunten van geweldloze communicatie. Om te verwelkomen wat er in je leeft en verbindingen nieuw leven in te blazen.

‘Alle werkelijke leven is ontmoeting’, zo geloofde de joodse filosoof Martin Buber.

Maar wanneer is een ontmoeting ook werkelijk een ontmoeting en niet slechts een oppervlakkig of eenzijdig contact?

Het onder ogen zien en aanvaarden van onze sterfelijkheid kan ons leven verrijken; relaties verdiepen zich, we maken gerichter keuzes en ervaren ons leven intenser. In deze retraite onderzoeken we hoe de dood ons kan inspireren tot voluit leven.

Marga Haas en Filip Haas Woensdag 17 t/m vrijdag 19 november 2021

Verlang jij ook naar een eigen plek waar je helemaal tot je recht komt, in je leven, in je gezin, of in je werk?

Wil je loslaten wat je van huis uit meekreeg? Ontdek mbv familieopstellingen hoe je jouw plek kunt innemen in je leven.

In deze schrijfretraite diep je vanuit jouw persoonlijke levensverhaal momenten en ervaringen op die tekenend zijn voor jouw levensweg, de zoektocht van jouw ziel.

Je ontdekt daarin wat voor jou belangrijk is, enkele oerthema’s en een rode lijn.

Pauline Weseman, schrijfcoach Helmie Willems, trainer Woensdag 10 t/m vrijdag 12 Vrijdag 12 t/m zondag 14 november 2021 november 2021

4

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Welmoed Vlieger, filosofe Vrijdag 12 t/m zondag 14 november 2021

Erna Bakker, therapeute Vrijdag 19 t/m zondag 21 november 2021

Zangretraite Gaudete Verdiep je in twee gregoriaanse Adventsgezangen: Rorate coeli en Gaudete in Domino semper. Verdieping betekent hier niet alleen muzikale, maar ook spirituele verdieping. We gaan zingen vanuit de vreugde: Gaudete!

Maria van Mierlo, geestelijk begeleider en Wilko Brouwers, koordirigent Vrijdag 19 t/m zondag 21 november 2021

ONDERWEG Vrede en balans zijn werkwoorden

Aalt Bakker, Directeur van Stichting Dominicanenklooster Huissen in gesprek met Jos Oostrik, geestelijk begeleider en voorganger

‘Je bent in God in de mate waarin je vrede hebt, en buiten God in de mate waarin je geen vrede hebt. ‘ Johannes Tauler (1300 – 1361).

E

en gesprek met Jos Oostrik over deze uitspraak. Jos is een van de voorgangers in de kloosterkapel en betrokken bij de huidige en

toekomstige vieringen in het klooster. In het verleden was hij studenten pastor en staffunctionaris van het bisdom Utrecht. ‘’Toen ik deze tekst van Johannes Tauler zag, was ik verrast. Het riep meteen het woord balans in me op.

Hoe houd ik balans in mijn leven? Vrede heeft voor mij namelijk alles te maken met balans. Als er balans is in jezelf, in je relatie, of in de samenleving, dan is er sprake van vrede. Balans tussen bijvoorbeeld armoede en rijkdom, tussen mannen en vrouwen en tussen volkeren. Maar ook balans in jezelf. Het gaat er om zowel je kwaliteiten als ook je zwakke kanten onder ogen te zien en er evenwicht in te vinden. Het is belangrijk dat we in relaties en in de samenleving beide kanten tot hun recht laten komen en onder ogen zien. Recht doen aan jezelf én aan de ander”.

“In de wereld is er veel onbalans en veel ongelijkheid.

Ik voel mijn onmacht hierbij, maar hiermee moet ik zien te dealen. Ik probeer het onder ogen te zien en te zoeken hoe ik kan bijdragen. Ik denk dat iedereen op zijn of haar eigen manier een bijdrage kan leveren aan een betere wereld en aan een leefbare aarde. Tijdens mijn studie waren we volop bezig met de problematiek van de Derde Wereld, armoede en onrecht. Een van mijn docenten Henri Nouwen zei tegen ons: “Zie het onder ogen en ga er eens naar toe, dan weet je waar je het over hebt.”

Het bracht mij in Tunesië; een rijke ervaring. Het was dezelfde Henri Nouwen die in zijn college het boekje ‘leven in Balans’ behandelde. Het ging over psychiatrie, maar ‘Leven in Balans’ is mij altijd bijgebleven als een soort van levensopdracht.

Balans zoeken is een vorm van evenwichtskunst, het kan onzekerheid geven, maar ook vreugde van het slagen.

Balanceren vraagt om voelen en tasten en om jezelf én de ander recht te doen. Soms lukt het beter dan een andere keer. Balans betekent oog hebben voor je kwaliteiten maar ook voor je mindere kanten en dat laatste is lastig”.

Werkwoord “Vrede is ook een werkwoord. Vrede heb je niet ergens op de plank liggen of in je bezit. Het gaat om ruimte maken, balans vinden en zoeken. Ongemakken en verdriet, onrecht en oorlog, ze horen bij het leven en mogen er ook zijn. Het is belangrijk om er niet in te blijven hangen en je er niet door te laten leiden.

Het is een uitdaging om ons op onze beurt in te zetten voor vrede en gerechtigheid. Dit vraagt ook om vrede en balans in je eigen leven en om zorg voor je innerlijk. Elke ochtend neem ik tijd voor mezelf. Ik lees dan een tekst of kijk naar een afbeelding. Voor mij is dit een vorm om balans te vinden en te ervaren waar ik me door wil laten leiden en waar ik me druk om maak. Hierbij is de Bijbelse Boodschap leidend. Ik laat me gezeggen door de verhalen, Bijbelse figuren en door de psalmen en hoop op mijn beurt bij te dragen aan een leven in vrede. Als je zelf in balans bent, dan zie je ook beter wat anderen in je omgeving nodig hebben. Dan kun je er voor anderen zijn en hen ook helpen hun balans te vinden. Als je niet in balans bent, loop je tegen grenzen op”.

“Waar je in balans bent, ben je dicht bij God. Daar is eenheid en volheid. Shalom, het Hebreeuwse woord voor vrede betekent ook voldoening, voldaan zijn. Er is vrede als er eenheid en balans is. De Joodse filosoof Martin Buber schrijft in het voorwoord van zijn boek Chassidische vertellingen: ”Hemel en aarde zijn in wezen één wereld, die echter uit elkaar liggen; ze wordt weer één als de mens de hem toevertrouwde aarde gelijkend maakt aan de hemel”.

Vrede is voor mij een woord voor God. Je vindt dit mooi verwoord in psalm 85 in de bewerking van Oosterhuis en Drijvers (vijftig psalmen) ‘ik wil horen het woord van de Heer, vrede is het woord van de Heer. Genade en trouw ontmoeten elkaar, recht en vrede omhelzen elkaar’ Vrede volgt Hem waar Hij gaat’.

Het zijn deze teksten die mij op het spoor zetten, niet alleen in persoonlijke bezinning, maar juist ook in liturgie, in het samen vieren. Hier word je aangesproken.

De Bijbelse verhalen nodigen je uit om over dingen na te denken. De liturgie voedt mij elke keer weer. Dat kan voor andere mensen op andere manieren, zoals bijvoorbeeld via meditatie of in stilte. Stilte is me ook dierbaar. In de stilte gebeuren mooie dingen. Vrede en stilte hebben alles met elkaar te maken”.

Gesprekken over vrede “In gesprekken met mensen over vrede gaat het er om iets van balans te vinden en ook om je te laten raken.

Als je geraakt wordt, opent zich iets. Dan komt er licht.

Ik vind dat vrede gelinkt is aan God. Voor veel mensen zal dat niet zo zijn. Maar ook al zien we dat misschien anders, we kunnen wel met elkaar over vrede praten en samen zoeken hoe we meer balans en vrede kunnen brengen.

Balans en vrede brengen is voor mij een vorm om God te laten zien. Ik noem dat wandelen met God, kijken met de ogen van God. De schilder Chagall heeft dat mooi gezegd: ‘Het schildert in mij’. Op mijn manier hoop ik het in mij te laten zingen, te laten spelen of te laten schilderen.

Psalm 85 Steeds opnieuw hebt Gij uw land begenadigd, O God, en ons leven ten goede gekeerd.

Al onze zonden hebt Gij bedekt, Alle schuld van uw volk afgenomen En de brand van uw woede geblust.

Wees ook nu weer genadig voor ons En niet meer verbitterd, of zoudt Gij voor eeuwig Kwaad op ons blijven, van geslacht op geslacht?

Zoudt Gij ons niet veel liever doen leven, Dat wij ons kunnen verheugen in U. Geef ons een teken van uw verbond, God van liefde, herstel ons in ere.

Ik wil horen het woord van de Heer.

Vrede is het woord van de heer Dat hij zich richt tot zijn getrouwen.

Voor wie zich bekeert tot Hem Heeft de Heer een woord van vrede.

Ja, voor hen is de redding dichtbij, In hun land zal zijn heerlijkheid wonen.

Genade en trouw ontmoeten elkaar, Recht en vrede omhelzen elkaar.

Trouw ontkiemt als een zaad in de aarde, Gerechtigheid staat als een zon aan de hemel.

Onze God wil zegen schenken En het land zal vruchten dragen.

Gerechtigheid gaat voor Hem uit als een bode.

Vrede volgt Hem, waar Hij gaat.

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

onderweg 1

Spiritualiteit: De zoektocht van de mens naar zichzelf

Angela Stoof, oprichter en eigenaar van De Milde Organisatie. In het Dominicanenklooster organiseert ze regelmatig activiteiten over de menselijke maat en systeemverandering in organisaties.

De mens is een spiritueel wezen, dat om werkelijk spiritueel te kunnen zijn een lichaam nodig heeft.’

Dominicaan Thomas van Aquino (1225-1274)

H

et was het jaar 2000. Ik was net een jaar met mijn promotieonderzoek bezig, toen ik vanuit het niets een burn-out kreeg. Plotseling kon ik alleen nog maar huilen en was intens en eindeloos moe. Als ik

een trap opliep, moest ik daarna urenlang rusten. Mijn lichaam had er resoluut de stekker uitgetrokken.

Achteraf kan ik zeggen dat mijn lichaam wijzer was dan ‘ik’.

Met ‘ik’ bedoel ik hier mijn ambitieuze ik, dat druk bezig was om het te maken in de wetenschap, om geweldig onderzoek te doen, om te laten zien wat ik in mijn mars had. Ik dacht dat ik heel wat was en heel wat kon. Maar mijn uitgeputte lichaam hield me een spiegel voor waarin er een heel ander beeld van mijzelf verscheen. Een beeld waarvan ik in eerste instantie niets begreep. Een beeld ook waar ik me tegen verzette: ik wilde dóór, ik wilde mijn artikelen schrijven, mijn promotor tevredenstellen, en vooral wilde ik net zo hard kunnen werken als al die andere promovendi en onderzoekers. Maar het beeld in de spiegel toonde me iets van wie ik was. En dat was niet degene die ik wilde of probeerde te zijn.

Diep viel ik, naar binnen toe door de barrière van mijn angst, de door mij gedachte dood.

Vele handen droegen mij naar omlaag de diepste diepte in.

Tot het niet langer donkerder werd maar licht.

Een stem klonk, die geen stem was: Dochter, hier ben ik

“In de christelijke spiritualiteit wordt

en ik heb jou altijd

deze zoektocht wel omschreven als

Nooit ben jij hier

de weg naar binnen en de weg naar buiten.“

zo liefgehad. niet geweest Nooit heb ik jou niet gekoesterd Nooit heb ik jou niet in mijn armen gehad.

In het citaat spreekt Thomas van Aquino over de mens als een spiritueel wezen. Ik denk dat spiritualiteit in essentie gaat over de zoektocht van de mens naar zichzelf. In de christelijke spiritualiteit wordt deze zoektocht wel omschreven als de weg naar binnen en de weg naar buiten.

Mijn burn-out zette me rigoureus op de weg naar binnen.

Het was een weg waarover niet kon worden onderhandeld of gemarchandeerd. Het was een weg die ik alleen maar kon gáán, met mijn lichaam als leidraad. Mijn lichaam zei tegen mij: zie mij aan, kijk in de spiegel. Mijn lichaam leerde mij om ontvankelijk te worden, om te leren kijken voorbij het spiegelbeeld dat ik niet wilde zien, het spiegelbeeld dat ik aldoor omkleedde met oordelen: die zwakke, uitgetelde mens wil ik niet zijn.

Het omslagpunt kwam op het moment dat ik me werkelijk toewendde naar mijn beangstigende spiegelbeeld.

Dit leidde tot een van de meest ingrijpende ervaringen in mijn leven. In een gedicht heb ik dit ooit eens als volgt verwoord:

2 onderweg

En ik huilde, hete tranen omdat ik niet wist, nooit geweten had hoe het was om niet thuis te zijn.

Ik was thuis, welkom geheten terugontvangen in mijn eigenste huis.

Dit was waar de weg naar binnen toe leidde: naar het besef dat ik voorheen in de verste verte niet had geweten wie ik was. Iets in mij had gesproken, iets of iemand die niet-ik was. Ergens, diep in mij, hield ik op ‘ik’ te zijn, maar daar leefde ik pas echt.

Later leerde ik meer over deze ervaring, die ik, bij gebrek aan een beter woord, mystieke ervaring ben gaan noemen. Ik vond veel herkenning in de mystieke teksten van Meister Eckhart, een Dominicaan die onder andere schreef over ‘het meest innerlijke van de mens’.

Ook leerde ik van Eckhart dat het meest innerlijke van de

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

mens en de ervaringen daaromtrent, hoe mooi ook, geen eindpunt zijn. Het is eerder een begin, een basis om van daaruit te kunnen leven en – voor mij heel belangrijk – te kunnen werken. Eckhart omschreef dit als ‘meewerken of mee-scheppen met God’. Het gaat hier om een manier van handelen en werken die slechts mogelijk is omdat je als mens een lichamelijk wezen bent: een mens met handen en voeten, in staat om dingen te maken, je stem te laten horen en keuzes te maken, op een manier waarop niemand anders dat kan. Het heeft iets te maken met ‘je plek innemen in de wereld’, op jouw unieke manier. Dit is de weg naar buiten.

Bij mij is de weg naar buiten sterk verbonden met mijn werk. Ik ben voortdurend op zoek naar manieren van werken die in verbinding zijn met wat er in mij leeft.

Mijn lichaam is hierbij een belangrijke leidraad. In mijn lichaam kan ik bijvoorbeeld boosheid, angst of verdriet voelen; signalen die soms over mijzelf gaan, maar - zo heb ik geleerd - soms ook over de buitenwereld. Dit kan een appel zijn dat er iets belangrijks op het spel staat en dat er verandering nodig is. Ook is het mijn lichaam dat me vertelt wanneer ikzelf op een verkeerd spoor zit: dan word ik moe, voelt mijn lijf stram, is mijn levensruimte klein en mijn gedachtewereld beklemd.

Het is een proces van telkens opnieuw verbinding maken met datgene wat er in mij leeft, beluisteren wat dit van mij vraagt, en doen wat er gedaan moet worden.

Telkens opnieuw ga ik de weg naar binnen en naar buiten, als een ademhaling. Soms blijft het bij een proberen en blijf ik ergens steken. Soms heb ik het gevoel dat ik de draad helemaal kwijt ben. Maar meestal is dat dan een opmaat naar een moment van innerlijke capitulatie. Dan wordt er als het ware weer een laag van me afgepeld: oude gewoontes, oude overtuigingen, oude angsten, oude manieren van doen en zijn. Wat er onder die lagen tevoorschijn komt, heeft vaak te maken met mededogen, zachtheid en dankbaarheid, maar ook met maatschappelijke betrokkenheid, leiderschap en gerijpt verzet. Verzet, bijvoorbeeld, tegen de ratrace in onze samenleving, die zoveel leed veroorzaakt. En uiteindelijk werkt dit door in de keuzes die ik maak en de dingen die ik doe, in mijn leven en werk.

Wat er op deze zoektocht naar mijzelf en mijn plek in de wereld gebeurt, is dat ik verander. En tegelijkertijd verandert er daardoor ook iets in de wereld, hopelijk ten goede. Dit alles, dit hele magnifieke en moeilijke proces, is voor mij spiritualiteit.

De stilte… een ontmoeting met jezelf én de ander

Erna Bakker, (relatie)coach en begeleider stilteretraites en familieopstellingen. Ze helpt je van ingewikkelde naar liefdevolle relaties, met jezelf en met de ander.

je aandacht gericht is op wat er buiten je gebeurt.

Om het krachtenveld in jouw binnenwereld te ervaren is aandacht nodig. En zeker wanneer je nog niet geoefend bent hierin is stilte een mooi hulpmiddel.

“Ik heb behoefte aan rust Ik ben er altijd voor de ander, het is nu tijd voor mij Mijn verlangen is om meer te luisteren naar mijn innerlijke stem Meer ontvangen van het universum, dat is wat ik mezelf gun”

A

an het begin van de stilteretraite zitten we in een kring en ieder deelt met welke wens of verlangen hij/zij is gekomen. Het is divers en tegelijk is er een rode draad.

De buitenwereld even laten voor wat het is. De buitenwereld die snel en gemakkelijk je aandacht vraagt of opeist. Een veeleisende baan, ouders die hulpbehoevend worden en je hulp nodig hebben, meningen

Juist nu, in deze stormachtige tijd, is dit beoefenen van het grootste belang. Vanuit die ruimte in jezelf ben je beter in staat te blijven staan in onze wereld die verdeeld is, waar de dualiteit groter is dan ooit. Wanneer je contact houdt met het veld IN je, ben je beter in staat om in contact te blijven met dat wat buiten je is. Vanuit een stille, liefdevolle aanwezigheid.

Aan het einde van de retraite zitten we weer in de kring.

Na vier dagen in stilte wordt er naar woorden gezocht om de ervaring te beschrijven.

en oordelen uit de buitenwereld waartoe je je te verhouden hebt, het nieuws met alle wisselende berich-

“Ik heb helemaal geen zin om te praten

ten. De buitenwereld raakt je en komt vaak ongevraagd binnen. Je wordt er moe van, soms zelfs uitgeput.

en kan nog wel weken stil blijven In plaats van een vakantiegevoel zoals de vorige retraite

Stilte nodigt uit om tijdelijk afstand te nemen van alle verplichtingen die je dagelijks kunt ervaren, alles dat je moet van jezelf of alle zorg die je hebt voor anderen. Stilte nodigt je uit op verkenning te gaan in je binnenwereld. Je binnenwereld met al je gedachten, oordelen, verlangens, emoties en gevoelens. Een levendig geheel waar veel te ontdekken valt en dat minstens zo boeiend is (zo niet boeiender) als de wereld om je heen.

Dat die binnenwereld belangrijk is weet je waarschijnlijk wel. Daar is je goud te vinden, jouw innerlijke rijkdom.

Daar liggen de antwoorden op al je vragen te wachten.

Maar ja, hoe gaat dat……opgeslokt door de waan van de dag krijgen de prikkels uit de buitenwereld voorrang en wordt de binnenkant het ondergeschoven kindje.

En dan ga je de stilte in, wat een avontuur. Tijdens de retraite mediteren we een aantal keer per dag in de Binnenkamer, de meditatieruimte in het klooster.

De Binnenkamer, een mooie naam voor een plek waar je naar binnen keert, naar je binnenwereld, naar je éigen Binnenkamer. De Binnenkamer zie ik als de ruimte in jezelf waar het stil is, waar geen oordeel is. Niet van de buitenwereld en niet van jezelf. De plek in jou waar je op adem kunt komen, een oase waar je je kunt terugtrekken van die soms te drukke buitenwereld.

Een ruimte waarin een stilte én een levendigheid is. Een levendigheid van een andere orde dan die van de wereld.

Geen levendigheid van de kermis of een feestje, wat overigens heel leuk en fijn kan zijn. Maar een levendigheid van een andere dimensie, opkomend vanuit de stilte. Je kunt het fysiek ervaren als een tinteling, een trilling, je adem die zich in je beweegt.

Zoals Dominicaan Ernst Marijnissen (1926 - 2018) het zo mooi noemt “een ervaring van een levendigheid aan de binnenkant. Daar is stilte voor nodig, waarin je jezelf beter leert kennen. En daarmee ook de ander.”

Wanneer je in de stilte naar binnen gaat kijken kom je daar vaak eerst een hele verzameling gedachten tegen, verhalen die zich soms eindeloos in je hoofd herhalen.

Over hoe het toch allemaal heeft kunnen gebeuren en hoe het nu verder moet. Verhalen over toen en over straks, die je in de tang kunnen hebben. Je denken maalt maar door en opeens word je je daarvan bewust.

Je gaat ervaren dat je meer bent dan die gedachten.

Dat je niet je verhaal bent, maar iets veel groters dat daaraan voorbij gaat. Iets onnoembaars. Een ervaring van levendigheid aan de binnenkant, voorbij het verhaal.

Tegelijk word je je ook bewuster van je lijf, met alle emoties en gevoelens. Hier stil bij staan, ruimte aan geven, heen ademen maakt dat je die levendige ruimte ook echt gaat ervaren. Dit is een levendigheid, een krachtenveld IN jou dat mega groot is. Je merkt het alleen zelden op omdat

voelde het nu meer als een bergetappe.

Zwaar én heel waardevol.

Ik voel alleen maar Liefde en kijk er naar uit weer naar huis te gaan Ik zie mijn broer nu voor wie hij werkelijk is Wat mij opvalt is dat iedereen zo mooi is!”

Dit is wat er kan gebeuren in de stilte. Contact met je binnenwereld verandert je blik naar jezelf en naar buiten. Het maakt dat je jezelf meer op de eerste plaats mag zetten in plaats van er altijd maar voor de ander te zijn. Of het zorgt ervoor dat de liefde die je weer in jezelf hebt gevoeld nu ook kunt zien in de ander. Je herkent jezelf in de ander en de ander in jezelf. We lijken op elkaar. Voorbij alle verhalen (die er in de stilte niet zijn, want we weten niets over elkaar) maak je op een andere manier contact. Met jezelf én de ander.

Soms vragen mensen ‘wat doe je toch steeds in die stilte?’

Ja, niet even te beantwoorden. Sommigen dingen kun je alleen ervaren en is het zoeken naar woorden om de vraag te beantwoorden. Dit artikel is een poging, met dank aan alle deelnemers van de retraites. Wat een cadeau is het elke keer weer.

‘God heeft iets te maken met de ervaring van een levendigheid aan de binnenkant.

Daar is stilte voor nodig, waarin je jezelf beter leert kennen. En daardoor leer je ook een ander beter kennen.’

Ernst Marijnissen, dominicaan in Huissen (1926-2018)

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

onderweg 3

Je bewegen rondom het midden

Henk Jongerius, dominicaan, dichter en meditatieleraar

‘Meditatie is een oefening waarin je telkens opnieuw in de juiste verhouding kunt komen tot je eigenlijke ik, de mensen om je heen en het grondgeheim van je leven.’

Henk Jongerius (1941), dominicaan in Huissen

V

an de toenmalige secretaris-generaal van de Verenigde naties, Dag Hammarskjöld, bewaren wij de uitspraak dat ‘de langste reis de reis naar binnen is’ en voor mij is dat een prachtige omschrijving

van wat mediteren is. Het is een weg naar binnen en kost tijd en uithoudingsvermogen om die weg te gaan, maar is alleszins de moeite waard en er zijn op dit moment heel veel mensen die zich op die weg bewegen.

Wanneer ik mensen inleid in wat mediteren is, begin ik graag met een omschrijving van het Latijnse woord ‘meditari’ dat ik vertaal als ‘je bewegen rondom het midden’. Hierin horen wij namelijk het woord ‘medium’, dat midden betekent. Dit heeft niets te maken met een ‘medium’ dat in bepaalde spirituele kringen gebruikt wordt om als het ware te bemiddelen tussen ons en onze voorouders. Voor mij is het midden een plek waar evenwicht ontstaat en je kunt daar op een beschouwelijke manier over spreken en dan bedoel ik dat het belangrijk is voor mensen om een evenwicht te vinden tussen verschillende polen die in ons leven een rol spelen.

Je kunt dit midden ook heel lijfelijk verstaan en dan bedoel ik letterlijk het midden van je lichaam waar je adem zich voltrekt. Ik kom daarop terug als ik spreek over de discipline van het mediteren.

bepaalde maatschappelijke context en draagt daarvan de sporen met je mee. Als iemand uit een katholiek milieu heb je bepaalde overtuigingen, waarden en normen met je meegekregen en behoor je je op een bepaalde manier te gedragen, op een partij te stemmen of duidelijke keuzes te maken. Maar dat alles kan op gespannen voet komen te staan met wie wij in het hart van de zaak zelf zijn. Ook hier weer: wij vallen niet vanzelfsprekend samen met dat wat er van ons verwacht wordt en het is zaak om daar evenwicht in te vinden.

“Hoe sta ik in het leven, hoe vind ik mijn plaats en de weg die

Ik en mijzelf Wij weten allemaal dat er een onderscheid te maken is tussen wat we mijn ‘ego’ noemen en wie wij werkelijk zijn.

Met ‘ego’ bedoel ik dan wat en wie wij graag zouden willen zijn en dat heeft te maken met onze ambities, verlangens, met alles wat wij willen bereiken en hoe wij graag bekend zouden willen zijn voor anderen. Nu is er natuurlijk niets mis met ons verlangen om onszelf te ontplooien en iets te bereiken in ons leven, maar je kunt je wel de vraag stellen of wij helemaal samenvallen met die verlangens.

Ik ben meer dan wat ik wil bereiken of presteren, ik ben ook gewoon wie ik ben in mijn kern of in mijn ziel. Dat is de plaats waar ik mij gelukkig voel, bemind weet en werkelijk gezien wordt. Het is heel moeilijk om dat precies te omschrijven maar misschien mag je wel zeggen dat mijn ziel mijn ware ik is en dat valt vaak helemaal niet samen met alles wat ik zou willen zijn.

Verwachtingen Een andere polariteit bestaat er tussen wie ik ten diepste ben en dat wat anderen, mijn omgeving, van mij verwachten. Je bent opgegroeid in een bepaald milieu, groot geworden in een bepaalde familie, gevormd door een gelovige of kerkelijke omgeving, opgegroeid in een

4 onderweg

ik daarin te gaan heb?”

De Levensbron Een derde en niet onbelangrijke spanning bestaat er tussen wie ik ben en hoe ik mij verhoud tot het leven zelf of tot de Bron ervan. Het is de reis daarheen die door Hammarskjöld als de langste reis wordt aangeduid: hoe sta ik in het leven, hoe vind ik mijn plaats en de weg die ik daarin te gaan heb? In de spirituele traditie wordt er gesproken van meditatie als woordloos gebed wanneer het gaat om onze verhouding tot God. Het is een in-gebed worden in die werkelijkheid die ons ver te boven gaat en toch de drager is van ons bestaan: wij leven van de adem die ons gegeven wordt. Mediteren kan een evenwicht bewerken tussen die genoemde polen: ik en mijzelf, ik en mijn omgeving, ik en God.

staan en te voelen hoe je voeten de grond raken, waarbij de afwisselend je gewicht verplaatst van de een naar de andere voet. Je luistert naar de geluiden die je hoort en probeert om die geen beslag op je te laten leggen maar daar te laten waar ze zijn. Op die manier worden het geen belemmeringen om stil te zijn want de ware stilte is in jezelf. Beschouw de plaats waar je staat als heilige grond.

Vervolgens is het nodig om te letten op de spanningen die zich in je lichaam aandienen, met name in je hals en je nek, je schouders en je bekken. Door de spieren daar aan te spannen en bewust los te laten kun je jezelf helpen om de levensenergie ruimte te geven vrij door heel je lichaam te gaan.

Daarna ga je zitten – op een stoel of gebedsbankje – en zorgt ervoor dat de rug recht is, de schouders los en je handen open en ontvankelijk op je bovenbenen.

Tenslotte proberen wij op het spoor te komen van onze adem: haal rustig en onhoorbaar in door je neus, houdt de adem even vast en laat die vervolgens door je mond wegstromen zodat je mond en je lippen de adem voelen gaan. Langzaamaan zal de adem steeds dieper in je lijf voelbaar worden waarbij tijdens de uitademing in je mee kan klinken: ‘hier ben ik’.

Zo kun je in het huis van de stilte binnengaan die haar eigen werking heeft. Wanneer gedachten zich blijven opdringen, keer dan terug naar het observeren van je adem en doe niets anders dan simpelweg aanwezig te zijn. Zo kan het gebeuren dat je aanlandt in je ziel, in je diepste zelf, waar je met de psalmist kunt zeggen:

God, ik ben niet hooghartig, ik kijk niet op anderen neer, beeld mij niet in dat ik groot ben, droom geen geweldige dromen, ik heb mijn verlangens getemd, mijn ziel is tot rust gekomen.

Als een kind dat gedronken heeft en rust aan de borst van zijn moeder een kind dat gedronken heeft zo is mijn ziel in mij

Mediteren

alles verwachten van Hem

Tegen deze achtergrond speelt zich ons mediteren af waarbij het van belang is om op de eerste plaats in het hier en nu te komen. Dit kun je oefenen door te gaan

nu en tot in eeuwigheid.

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

(uit Vijftig Psalmen, 131)

Marga Haas is theologe en publiceert elke twee weken een overweging op haar blog ‘Parelduiken in de bijbel’, zie www.margahaas.nl.

Ook begeleidt ze diverse retraites in het Dominicanenklooster.

Dankbaar zonder waarom

V

riendin op bezoek. Ik zet een kopje heet water voor haar neer en een verzameling theezakjes. Ze pakt haar smaak eruit, opent de papieren wikkel en zegt: ‘Eens kijken welke

vraag ik voor jou heb.’ Ze frummelt het labeltje los, leest wat daarop staat en kijkt me stralend aan. ‘Waar ben je dankbaar voor?’ Ik lach hardop. ‘Heb je even?’

Als ik uitgenodigd word of mezelf uitnodig stil te staan bij waar ik allemaal dankbaar voor ben, dan groeit de lijst harder dan ik bij kan houden. Ik ben dankbaar voor mijn zinvolle werk, mijn prettige huis, mijn man en kinderen natuurlijk, het aardige mailtje dat ik vanochtend ontving, de mooie nieuwe planten in de tuin. Werkelijk, als ik eenmaal mijn zegeningen ga tellen, komt er geen einde aan.

Gek genoeg durf ik het bijna niet op te schrijven. Het een voor een benoemen wat me dankbaar stemt, bezorgt me een nare smaak in de mond. Ten eerste omdat het nogal zelfingenomen kan overkomen. Alsof ik vind dat ik het allemaal aan mezelf te danken heb dat het me zo goed gaat. Zo ervaar ik het zelf geenszins. Wat ik noem, het is me allemaal toegevallen. Natuurlijk – ik was bereid om het aan te nemen. Maar toen ik de kans aannam, wist ik ook niet dat het zó goed zou uitpakken. Ten tweede: er zijn zoveel mensen wier omstandigheden minder fijn zijn. Die dagelijks met tegenzin naar hun werk gaan. Die wonen op een plek waar ze ongelukkig zijn of in een vluchtelingenkamp moeten overleven. Die geen partner (meer) hebben.

Of die hun verlangen naar het grootbrengen van kinderen niet vervuld zien. Hoe kan ik me dankbaar voelen voor wat ik ‘heb’ als ik wéét van de tekorten elders op de wereld?

En ten derde: ik weet dat er ook periodes in mijn leven geweest zijn dat ik vond dat ik weinig had om dankbaar voor te zijn. Voor het volledige verhaal is het nodig om dat op te schrijven, maar ik schaam me voor het gevoel van tekortgedaan zijn dat ik destijds koesterde.

“Als ik uitgenodigd word of mezelf uitnodig stil te staan bij waar ik allemaal dankbaar voor ben, dan groeit de lijst harder dan ik bij kan houden.”

Vriendin is allang naar huis als ik er nog eens over nadenk.

Waar ben ik dankbaar voor? Ik begin me ongemakkelijk te voelen bij de vraag; hij laat me naar buiten kijken. Ik ga kijken wat ik allemaal ‘heb’ en ik ga die dingen wegen.

Vind ik ze mijn dankbaarheid waardig? Zijn ze leuk en fijn genoeg om er blij mee te zijn? En mijn levenservaringen; zijn die prettig of niet prettig? Ik kijk dus naar buiten én ik plak etiketjes.

Als ik voorga in een kerkdienst, dien ik de voorbeden te beginnen met een dankgebed. Ook daar ervaar ik een gevoel van onvrede: danken voor dit en dat, maar help, ik moet zus en zo niet vergeten te noemen. Alsof ik God wil laten zien dat we braaf dankbaar zijn voor wat we ontvangen. Ik houd het meestal maar heel algemeen. Maar bevredigend is het niet.

De dankbaarheid die de Pickwick-vraag oproept, is dankbaarheid op ego-niveau, op mijn ik-laag. Mijn kleine ikje, dat leeft in een wereld van onderscheid tussen leuk en niet-leuk, tussen bruikbaar en nutteloos, tussen ik en de ander. Maar dat is helemaal niet zoals ik de wereld wil waarnemen. Zoals ik mezelf wil waarnemen. Ik weet inmiddels van een ander perspectief: dat van mijn kern, mijn essentie. Noem het mijn kind-van-God-zijn. Als mijn ikje tot rust komt en gaat liggen, is er ruimte voor wie ik ten diepste ben. En door díe ogen zie ik heel andere dingen. Ik zie de eeuwigheid, de eenheid, de tijdloosheid, die de bodem is onder alles wat bestaat. De Bron waaruit alles voortkomt. Ik zie dat ik deel uitmaak van het Rijk Gods, een rijk van overvloed zonder begin en zonder eind.

Vanuit dat perspectief ervaar ik een heel ander soort dankbaarheid. Een dankbaarheid zonder waarom. Een dankbaarheid die niet wordt opgeroepen door dit of dat, maar die vanzelf in mij opborrelt, opwelt en uitstroomt, los van welke omstandigheid dan ook. Alsof mijn hart een bloem is die ontluikt en openbloeit, omdat ze niet anders kan dan ontluiken en openbloeien. Dankbaarheid is mijn natuurlijke staat van zijn. Als mijn ik stilvalt, mijn ik dat de dingen weegt en denkt in tekort of op zijn minst bang is

voor tekort, mijn ik dat onderscheid maakt tussen jij en ik, tussen ik heb en jij niet of andersom – als dat allemaal stilvalt en tot rust komt, als dat allemaal oplost in God en ik mijzelf ervaar als een met de Ene (voor zover ik er dan nog ben om het te ervaren), dan kan het niet anders of dankbaarheid stroomt door me heen. Van nature.

De middeleeuwse mysticus Meester Eckhart moedigt ons in zijn preken voortdurend aan om tot die eenheid te komen, voor zover dat in onze handen ligt. Om het ikje helemaal te leren kennen, je ervan bewust te worden om het daarna helemaal te laten verzinken in God. Opdat er steeds meer ruimte in jou komt voor het goddelijke. Zó een moet je worden, schrijft hij, dat je niet meer weet van jezelf, alleen van God.

“Wie tot de eenheid komt, komt ook tot een ander gebed.

Een gebed dat eenvoudiger is, stiller, leger, ontvankelijker.”

De voorbeden bestaan vaak uit God lijstjes voorleggen.

Een lijstje van punten van dankbaarheid en voorts een lijstje van plekken in de wereld waar het niet gaat zoals het zou moeten gaan en God vertellen wie het moeilijk heeft en waarom. Dat is het gebed van het ikje. Wie tot de eenheid komt, komt ook tot een ander gebed. Een gebed dat eenvoudiger is, stiller, leger, ontvankelijker. Totdat er misschien geen gebed meer overblijft. Het enige dat rest is in te stemmen met het gebed van God aan of in zichzelf dat allang in jou aan de gang is en gebeden wordt of je er nou bij bent of niet. ‘Dank, dank, dank.’ Of, in de woorden van Meester Eckhart: ‘Als het enige gebed dat je ooit bidt “dank u” is, dan is dat genoeg.’

‘Als het enige gebed dat je ooit bidt “dank u” is, dan is dat genoeg.’

Dominicaan Meister Eckhart (1260-1328)

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

onderweg 5

Wie heb jij nodig?

En weten zij dat?

Martina Heinrichs, feministisch theologe en programmamaakster in dienst van Dominicanenklooster Huissen.

‘God heeft ons verschillend gemaakt, opdat we elkaar nodig hebben.’

Lekendominicanes en kerklerares Catharina van Siena (1347-1380)

W

e bedoelen met eigenheid vaak ieders kenmerkende, individuele eigenschappen en talenten die je persoonlijkheid uit maken en je onderscheiden van anderen. Wat voor karakter heb je?

Ben je meer een stil iemand, naar binnen gericht, die veel nadenkt, soms te veel en zich zorgen maakt?

Of ben je meer extrovert, neem je het initiatief, handel je snel als er iets gedaan moet worden, met soms het risico dat je anderen overheerst en je daden niet voldoende op hen afstemt? Ben je een

creatief iemand met veel ideeën en fantasie? Of eerder voorzichtig, de kat uit de boom kijkend?

Neem je makkelijk risico’s of weeg je de voor- en nadelen zorgvuldig af en kom je daardoor pas later in actie? Weet je precies wat en wie je nodig hebt en durf je ook om hulp van anderen te vragen?

Of doe je liever zo veel mogelijk alles in je eentje?

Catharina geeft in bovengenoemde uitspraak aan dat we op elkaar aangewezen zijn, elkaar nodig hebben. Omdat we zo verschillend zijn en niet iedereen alles in huis kan hebben. Het getuigt helemaal niet van zwakte maar juist van kracht als je voor jezelf helder hebt dat je niet alles kunt en ergens hulp bij nodig hebt. En dat je dit ook naar anderen toe kenbaar durft te maken.

We vullen elkaar aan en zijn onderling afhankelijk van elkaar. Bijzonder voelbaar in crisistijden en bij schaarste waarin je alleen samen kunt overleven. Deze onderlinge, zelfs wereldwijde afhankelijkheid beleven we nu heel concreet tijdens de Corona pandemie. Onze veiligheid en gezondheid hangen niet alleen van ons eigen gedrag af, van dat wij ons zelf aan de maatregelen houden, maar ook van de wijze waarop anderen ermee omgaan en of we toegang krijgen tot goede gezondheidszorg.

“We vullen elkaar aan en zijn onderling afhankelijk van elkaar.”

Eigenheid heeft ook met echtheid, authenticiteit te maken.

Wat is echt en hoort bij jouw kern? En wat is meer van buiten opgelegd, oppervlakkig, niet ten diepste van jou?

Zoeken naar echtheid en waarheid is een belangrijk element van het Dominicaanse gedachtengoed. Een levenslange opgave betreffende jezelf, je eigen persoonlijkheid, maar ook de mensen om je heen, je netwerk, zelfs de politieke systemen waarin wij leven. In hoe verre geven we

6 onderweg

de mensen om ons heen en ook de kinderen die ons zijn toevertrouwd de ruimte om die zoektocht aan te gaan, om zich te ontplooien en eigen talenten en gaven te ontwikkelen? Vaak worden deze dingen bijvoorbeeld in de opvoeding niet voldoende gezien of de kop ingedrukt voordat ze zich überhaupt kunnen ontvouwen. Vaak worden we naar ongeschreven wetten of oude denkmodellen in rollen geduwd, omdat het nu eenmaal zo hoort. Bijvoorbeeld genderrollen volgens het patroon vrouw = zorgzaam, dichterbij de natuur, emotioneel, bescheiden. En man = vastberaden, moedig, rationeel, recht op je doel af. Hoe moeilijk valt het wel om te benoemen waar je trots op bent, wat je goed kunt? Meer nog bij vrouwen dan bij mannen trouwens.

Eigenheid wordt hier gezien als hoogmoed of eigenwaan, niet als realistische zelfkennis en een gevoel van eigenwaarde waar je van kunt en mag genieten. Daarnaast zelfs tot op de dag van vandaag, zo hoor ik in de jongerenretraites die ik begeleid, komt het idee nog steeds voor dat in relaties mannen en vrouwen met hun bovengenoemde eigenschappen elkaar (moeten) aanvullen hetgeen ons in de praktijk op bepaalde rollen vastpint en een vrije ontplooiing behoorlijk in de weg kan zitten. In plaats van dat iedereen zich ontwikkelt volgens eigen mogelijkheden los van starre rolpatronen. Bovendien gaat men hier van het heteropartnerschap als norm uit. Terwijl er ook nog andere relatievormen zijn…

Als beeld en gelijkenis van God en door haar ‘van nature’ goed geschapen, ontstaat er in de loop van ons leven door invloeden van buitenaf, door opvoeding en onderwijs, dikwijls een negatief zelfbeeld, het gevoel: ik kan het niet.

En worden onze talenten niet gestimuleerd of zelfs afgekapt, onderdrukt. Met name meisjes en vrouwen hebben dit zelfbeeld verinnerlijkt en geloven daar dan ook zelf in.

Ze hebben zich bewust of onbewust de boodschappen eigen gemaakt: dat je bescheiden moet zijn en je niet op

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

de voorgrond mag treden, dat je zelf er niet zoveel toe doet maar vooral dienstbaar aan anderen moet zijn. In tegenstelling tot een uitspraak die aan Pipi Langkous wordt toegeschreven: ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan. Tijdens sollicitatiegesprekken bijvoorbeeld kan deze houding zeer van nut zijn. Gelukkig werkt de beweging van persoonlijke groei in het vormingswerk voor volwassenen en een positieve pedagogiek in het onderwijs deze tendensen tegen. Een goede opleiding die bij je talenten past en het beste in je naar boven haalt, vormt eveneens een krachtige ondersteuning, en leidt tot ‘empowerment’.

“Een goede opleiding die bij je talenten past en het beste in je naar boven haalt, vormt eveneens een krachtige ondersteuning, en leidt tot ‘empowerment’.”

Catharina van Siena van wie bovengenoemd citaat stamt heeft een duidelijk en eigenstandig zelfbewustzijn ontwikkeld. Zo is ze tegen de wens van haar ouders in en in contrast met de tijdgeest van toen ongetrouwd gebleven, dit om zich volop te kunnen wijden aan haar roeping die zich zowel uitte in periodes van inkeer en de contemplatieve zoektocht naar haar innerlijke stem als ook in haar engagement voor de samenleving die in de 14e eeuw woelige tijden mee maakte. Onverschrokken trok ze zich het lot van de armen aan of verzorgde zij pestlijders in Pisa. Zelfs voor politieke machthebbers en kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders schrok zij niet terug. En ze bemoeide zich met de paus in Avignon die volgens haar daar ten onrechte zat en terug moest komen naar Rome waar hij hoorde. Haar invloed en ondersteuning was na zes jaar succesvol. In haar korte leven – ze werd maar 33 jaar oud – heeft ze veel bereikt. En gelukkig werd dat, zij het pas eeuwen later, erkend toen zij in 1970 door paus Paulus de VIe tot kerklerares werd verheven. Helemaal terecht dat er een zaal in de nieuwe aanbouw van het klooster, de herberg, naar haar vernoemd is.

Arjan Broers, programmamaker en coach en werkt al sinds 2006 voor de dominicanen

Over vergeving

V

ergeving is de kern van de boodschap van Jezus van Nazareth. Dat leerde ik van Andre Lascaris (1939-2017), die lang in en vanuit het klooster van Huissen woonde en werkte. Hij liet me de

rijkdom en de complexiteit van het begrip zien. Vergeving is niet gemakkelijk en zoet, het is moeilijk en… smaakvol. Proef maar met me mee.

Andre Lascaris vond ik een typisch dominicaanse intellectueel: liever denkend en schrijvend in en voor de samenleving dan op de universiteit. Daarom stichtte hij het DSTS, het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving, dat tot dit jaar heeft bestaan.

Daarom werkte hij ook lang in allerlei vormingswerk.

Lascaris was geïnteresseerd in conflicten. Dat bleek uit zijn betrokkenheid bij het vredeswerk van katholieken en protestanten in Noord-Ierland, uit dat hij werd weggestuurd uit Zuid-Afrika omdat hij kritisch was over apartheid. En het bleek uit zijn belangstelling voor het werk van de Franse denker René Girard (1923-2015). Lascaris was degene die zijn werk in Nederland introduceerde.

“Girard bestudeerde menselijke verhoudingen en stelde vast dat wij leren door elkaar na te bootsen.”

Girard bestudeerde menselijke verhoudingen en stelde vast dat wij leren door elkaar na te bootsen. Dat doen we als kind, maar ook als volwassene. We bootsen elkaar na in taal en gebruiken en manieren, maar ook in wat we begeren, waar ons verlangen naar uitgaat. Hij noemde dat mimetische begeerte: we willen hebben wat een ander heeft. Reclamemakers maken er voortdurend gebruik van.

We bootsen elkaar ook na in het gebruik van allerlei soorten van geweld, dat we als het ware voortdurend aan elkaar doorgeven. Ga maar na: als jij chagrijnig bent opgestaan, om wat voor reden dan ook, duurt het meestal niet lang voor je een sneer of een snauw hebt uitgedeeld aan een ander. Als we op een of andere manier pijn voelen, geven we daar liefst een ander de schuld van. Die is op zijn of haar beurt dan weer gekwetst en geeft dat door.

Dit gebeurt tussen mensen, maar ook tussen groepen.

De geschiedenis staat bol van de verhalen over stammen en volkeren die elkaar verketteren en grieven uit het verleden gebruiken om nieuwe oorlogen te rechtvaardigen.

De spanningen die alle nabootsing veroorzaakt, zei René Gerard, moeten worden opgeheven. Dat gebeurt sinds mensenheugenis door mensen of dieren te offeren. Uit het Oude Testament kennen we de term zondebok. In het boek Leviticus staat beschreven dat één keer per jaar een bok moet worden beladen met de zonden het volk, en daarna de woestijn moet worden ingejaagd om daar te sterven. Uit andere bronnen blijkt dat deze bok bespuwd werd en soms een kroon van doornen op de kop kreeg gedrukt.

De zondebok is er in alle soorten en maten. In families of groepen is er vaak een zwart schaap, iemand op wie het ongenoegen het meeste gericht wordt. Soms zijn het hele bevolkingsgroepen, zoals de joden in een groot deel van de Europese geschiedenis of Marokkanen in onze tijd, zoals Arnon Grunberg in 2020 zei bij de dodenherdenking.

Een andere manier om de keten van geweld en tegengeweld te doorbreken, is vergeving. Jezus pleitte er in zijn verhalen en genezingen voortdurend op. Telkens weer gaf hij mensen de gelegenheid om opnieuw te beginnen en hun plek in de gemeenschap weer in te nemen. Hij vond vergeving essentieel voor het rijk van God dat, zo verkondigde hij, vlakbij was, als je maar beter ging kijken. Jezus stelde God voor als een vader: iemand die niet niet van zijn kinderen kan houden, die niet anders kan dan telkens te vergeven. ‘Hoe vaak moet ik mijn broeder vergeven?’, zei Petrus. ‘Zeker wel zeven keer?’

‘Zeker zeventig keer zeven keer’, was het antwoord van Jezus. Eindeloos dus.

De mensen die Jezus wel hard aanpakt zijn altijd degenen die doen alsof zij geen vergeving nodig hebben, omdat ze verheven zijn boven de rest. Maar iemand die in vertrou-

wen kwetsbaar durft te zijn is voor hem onweerstaanbaar, of het nu een hoer is, een tollenaar, een melaatse, een bezetter of een buitenlander.

Het navrante aan het verhaal van Jezus is dat hij uiteindelijk de ultieme zondebok werd: een mens die onschuldig slachtoffer werd van gruwelijk geweld, maar zonder terug te slaan! Dat laatste is opmerkelijk. In de verhalen over de verrijzenis wordt geen woord besteed aan wie er schuldig was aan zijn dood. Jezus neemt het geweld in, maar slaat niet terug. Hij bidt zelfs voor zijn beulen: ‘Vader, vergeef het hun, want ze weten niet wat ze doen’.

In de katholieke spiritualiteit van de dominicanen die dit klooster stichtten was vergeving belangrijk. In die tijd gingen mensen regelmatig biechten, dat is nog te zien aan het aantal biechtstoelen in de kapel. Het zondebesef was toen strenger dan nu.

Toch gaat er nog steeds van alles mis tussen mensen.

Bedoeld en meestal onbedoeld kwetsen we elkaar.

En op sociale media is het zondebokbeginsel niet te missen. Bijna verlekkerd wordt de schuld gelegd bij wappies, politici, bankiers, linksen, fascisten en gelovigen. ‘Hun hebben het gedaan!’ Het geeft misschien even opluchting, maar een oplossing is het niet.

Gaandeweg het leven lopen we allemaal verwondingen op die ons bitter zouden kunnen maken. Je wordt geen gelukkig mens als je een ander kunt vergeven en je wrok los kunt laten. Of om het leven zelf te vergeven dat ze zo rommelig is, zo verrukkelijk, zo wreed, zo onbegrijpelijk, zo saai soms.

In moderne spiritualiteiten wordt vaak benadrukt dat vergeving ook goed is voor jezelf. En dat is ook zo. Als je met een ander in het reine komt, kun je allebei verder.

Je ontslaat elkaar van een last, je maakt elkaar lichter.

Andre Lascaris schreef eens een scherpe column over een spiritueel centrum dat beweerde dat je voor vergeving de ander helemaal niet nodig hebt. Het is gewoon goed voor jezelf! Hij kon daar slecht tegen.

Hij geloofde niet in het idee van een ‘zelf’ dat op zichzelf staat. Wat jij je ik noemt, vond hij, is in werkelijkheid een knooppunt van relaties, met de tallozen die jouw leven hebben beïnvloed en nog beïnvloeden. Vergeving is daarin van levensbelang.

‘Vergeving is een daad van bevrijding.

Het doorbreekt de cyclus van geweld en tegengeweld.’

André Lascaris, dominicaan in Huissen (1939-2017)

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

onderweg 7

Goeie genade!

Hans van der Vinne, medewerker van Dominicanenklooster Huissen

‘We leven van genade.

Dat betekent: we leven niet van onze plannen, maar van wat komt.’

Lekendominicaan en theoloog Erik Borgman (1957)

Kun je verwelkomen wat er komt? Zelfs als het niet in je plannen past?

“W

e leven van genade. Dat betekent: we leven niet van onze plannen, maar van wat komt.” volgens lekendominicaan Erik Borgman. (Hij schreef er een boek over:

Leven van wat komt (2017))” Genade is een typisch christelijk begrip en gaat over het ontvangen van liefde, vergeving en goedheid, terwijl niets aan jouw gedrag dat ‘verdient’. Toen ik het begrip opzocht op Google kwam ik onder andere het volgende tegen: In het Grieks van het Nieuwe Testament is het voor genade gebruikte woord charis dat je ook zou kunnen vertalen als gunst maar wat ook verwant is aan het Griekse woord voor blijdschap, vreugde of dankbaarheid: chara. Ook in het Hebreeuws kun je die link leggen.

Het Hebreeuwse woord voor genade is ‘chen’ waar ons woord ‘gein’ van af is geleid.

Genade geeft vreugde, het geeft een lach op het gezicht.

“Genade geeft vreugde, het geeft een lach op het gezicht.”

Voor mij haalt de gedachte dat genade vreugde geeft al een groot deel van de lading van dit woord af. Zelf ben ik opgegroeid in een vrij streng reformatorisch milieu, waardoor genade voor mij verbonden is aan de ‘uitverkiezing’: God heeft vooraf bepaald wie behouden wordt en wie niet, wie genade ontvangt en wie niet.

Genade was daardoor voor mij een beladen term die juist ook mensen buitensluit. Ik kon lange tijd het een niet zien zonder het ander.

Leven van wat komt Erik Borgman biedt nog een ander perspectief. In zijn boek ‘Leven van wat komt’ beschrijft hij dat het leven niet maakbaar is. Het leven is geen project dat je zelf moet zien te plannen en uit te voeren. Het leven komt naar je

8 onderweg

toe, het wordt je gegeven, en zo doet het in allerlei situaties een appèl op je. Dat geldt ook in actuele maatschappelijke vraagstukken die op ons afkomen, bijvoorbeeld rond vluchtelingen, rond het milieu, of rond inclusiviteit. Voordat wij hier iets aan kunnen doen, kunnen we ons afvragen wat hierin naar ons toekomt.

We moeten er niet boven gaan staan, om het ‘op te lossen’, maar er ín gaan staan, onze plaats daarin zoeken, zegt Borgman. Wat wordt er van ons gevraagd met de komst van vluchtelingen en hoe kunnen we daar een barmhartig antwoord op geven? Hoe wordt er in de ecologische crisis een appèl op ons gedaan om zorgvuldig om te gaan met de schepping? Waar lopen we zelf tegenaan als het gaat om inclusiviteit en hoe kunnen we daar het goede in doen?

dan gebeurde het dat tijdens een stoeipartij de ene jongen de ander op de grond had gekregen en boven op hem ging zitten (ik lag meestal onder). De onderliggende jongen kwam pas vrij als hij ‘genade’ had gezegd, vaak ook nog met het voorvoegsel ‘meisjes-’. Had je om ‘meisjesgenade’ gevraagd, dan had je je daadwerkelijk overgegeven en was je vrij om te gaan. Maar gaat genade in het perspectief van Erik Borgman daar ook niet over? Durf je je over te geven aan datgene wat op je pad komt? En geeft dat niet veel meer vrijheid dan het proberen vast te houden aan je maakbare plan?

Erik Borgman roept ons op anders te leren kijken en te herkennen wanneer er een appèl of beroep op ons wordt gedaan. En het blijft niet bij één enkel appèl, er is een overvloed aan aanzetten onder de mensen te vinden.

Maar het vraagt om een revolutie om dit te gaan zien en ons er bij aan te sluiten.

meer is dan het herkennen

Persoonlijk meen ik dit appèl te herkennen aan het woordje ‘eigenlijk’. Al die momenten dat ik heb gedacht ‘eigenlijk’ zou ik hier iets aan moeten doen, ‘eigenlijk’ zou ik me hier veel meer voor moeten inzetten, ‘eigenlijk’ zou ik hier anders op moeten reageren, ‘eigenlijk’ zou ik dit niet moeten doen omdat het schadelijk is voor mezelf, voor een ander of voor de wereld. Op al die momenten dat ik ‘eigenlijk’ dacht, maar er niet naar handelde werd er een appèl op me gedaan om de juiste keuze te maken en het goede te doen. Wat nou als ik op al die momenten het goede zou doen?

Overgave Het woord genade doet me ook terug denken aan m’n lagereschooltijd. Als we op het schoolplein speelden,

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

“Leven van genade’ is

en te handelen naar het appèl dat op je wordt gedaan.”

Goeie genade Ik denk dat ‘Leven van genade’ meer is dan het herkennen en te handelen naar het appèl dat op je wordt gedaan.

Dat zou je kunnen ervaren als een opdracht, een last.

Maar als het woord genade, zoals we eerder zagen, dezelfde oorsprong heeft als het woord chara: blijdschap, vreugde of dankbaarheid, dan zou ik willen toevoegen hoeveel blijdschap, vreugde en dankbaarheid je kunt ontlenen aan het doen van het goede. Geven is immers beter dan ontvangen. Genade geeft vreugde, het geeft een lach op het gezicht.

door r ië t a a r sse , v i pa s s a na e n i ns i g h t d i a log ue lera a r

Ontspannen in het huidige moment Onder de titel ‘Ontspannen in het huidige moment’ geef ik sinds enkele jaren retraites Inzichtmeditatie in het Dominicanenklooster Huissen.

W

at is Inzichtmeditatie? Wat kan je in zo’n retraite verwachten. En misschien wel het

belangrijkste: waarom ‘ontspannen in het huidige moment’? Ontspannen in het huidige moment klinkt simpel en aanlokkelijk, maar we zijn meestal niet bezig met nu, maar met straks of gisteren.

En daar kunnen we heel druk mee zijn. In de retraite nodig ik iedereen uit om mentaal wat achterover te leunen, om te ontspannen, om te laten. En om op te merken wat er in je lichaam en geest gebeurt. Een eenvoudige uitnodiging, maar de uitvoering is niet altijd makkelijk.

Als we gaan mediteren speelt er vaak nog van alles uit ons leven. In de retraite is hier aandacht voor en ondersteun ik een atmosfeer waarin dit er kan zijn. En wat altijd blijkt te helpen: door samen te mediteren inspireren we elkaar.

Door de milde aandacht die we voor onszelf ontwikkelen gaan we steeds meer de dingen zien zoals ze zijn, op dit moment. Zo kunnen bevrijdende inzichten ontstaan en kan compassie zich verdiepen. Het leven wordt lichter.

Gedurende de retraite doen we zitmeditatie die gedeeltelijk wordt begeleidt, loopmeditatie, een wandeling en tussendoor wordt er bewogen. Ook zijn er momenten van uitwisseling waarin deelnemers kunnen delen wat er gebeurt en geef ik korte lezingen waarin ik wat meer

‘Door samen te mediteren inspireren we elkaar.’

over de meditatie en achtergrond vertel.

Van deelnemers hoor ik vaak dat ze het best spannend vonden om een paar dagen zich helemaal te wijden aan stilte en meditatie. Vooral ook omdat de stilte in deze retraite betekent dat we de meeste tijd niet praten, behalve tijdens uitwisselings momenten. Maar achteraf zijn ze vaak verrast wat het ze heeft gebracht. Voor sommigen smaakt het naar meer en zij gaan verder op dit pad van inzicht.

De inzichtmeditatie voert terug op de lessen van de Boeddha en zijn van generatie op generatie doorgegeven.

Dat is belangrijk om te benoemen, want zonder de eeuwenlange overdracht van kennis en wijsheid zouden

we niet op zo’n mooie manier samen kunnen mediteren en bijvoorbeeld in het westen niet bekend zijn met mindfulness.

De eerstvolgende Inzichtmeditatie retraite met Riët Aarsse is van maandag 6 december t/m donderdag 9 december 2021 Meer info www.kloosterhuissen.nl/p/1538 Meer over Riët Aarsse en over Inzichtmeditatie www.amsterdaminzichtmeditatie.nl

door pau l in e we s e m a n, d oc e nt s c h r i j ve n e n levens bes ch ouwi ng

Op zoek naar wat je ziel verlangt

S

oms is er zoveel aan de hand (geweest) in je leven dat je de behoefte hebt alles op een rij te zetten, daar eens goed de tijd voor te nemen.

Bijvoorbeeld rond het verlies van een dierbare, een ziekteperiode, wisseling van baan of een nieuwe levensfase. Wat laat ik achter, wat neem ik mee?

Wat leer ik hierin over mezelf? Wie of wat is daarin belangrijk voor mij?

Zijn hier oerthema’s of is hier een rode lijn in te bespeuren?

Die tijd is er volop in de schrijfretraite De zoektocht van mijn ziel. Het idee voor deze retraite is ontstaan naar aanleiding van mijn eigen innerlijke zoektocht na het overlijden van mijn man aan kanker in 2013. Dit verlies zette mijn leven en geloof op zijn kop.

Ik verloor vele zekerheden op vele levensgebieden en moest zelf op weg, buiten de g ebaande paden. Vanuit de diepste crisis deed ik waardevolle inzichten op over mezelf en het leven. Afgelopen tijd schreef ik als journalist over mijn zoektocht in Volzin, magazine voor religie en samenleving en dagblad Trouw. Daar ontmoette ik veel meer mensen die worstelen, zoekend en tastend op weg zijn en daarin voorzichtig ontdekken wat waardevol, belangrijk voor hen blijkt. Voor nu althans, want een zoektocht blijft het.

Voor Volzin interviewde ik negen bekende en minder bekende medezoekers over de kantelpunten in hun leven en geloof: Johan Roeland, Sicco Claus, Ria Weyens, Maarten Vogelaar, Mariecke van den Berg, Rikko Voorberg, de Droominee Rik Zutphen, Janneke Stegeman en Samuel Lee. Tijdens deze openhartige interviews ontdekte ik hoe helend en verhelderend het kan zijn je verhaal aan de hand van cruciale kantelmomenten op een rij te zetten, hierop doorgevraagd te worden en het verwoord te zien in een verhaal. Van hieruit ontstond het idee anderen diezelfde ervaring als de geïnterviewden op te laten doen. Met het verschil dat nu niet ik als journalist maar jij als hoofdpersoon je eigen verhaal opschrijft.

Dat doe je begeleid, in een veilige omgeving, met behulp van laagdrempelige schrijflessen, verdiepende vragen en oefeningen, individueel en in gesprek met mededeelnemers. We gebruiken hiervoor het bekende vertelmodel De reis van de held. Aan het eind heb je wat meer zicht op oerthema’s en een rode lijn in je leven. En wellicht maak je dit weekend wel de start met je autobiografische roman.

Meerdaagse schrijfretraite De zoektocht van mijn ziel Woensdag 10 t/m vrijdag 12 november 2021 Meer info en aanmelden via www.kloosterhuissen.nl/p/1619 Meer weten over Pauline? www.paulineweseman.nl

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

5

Dominicanenklooster Huissen Een unieke locatie voor uw verblijf of bijeenkomst

D

e sfeer van bezinning, bezieling en beweging maakt het klooster, samen met de kloosterlijke gastvrijheid, tot een bijzondere en inspirerende plek

voor één- of meerdaagse vergaderingen, meetings of trainingen. Daarnaast zijn wij meer dan een fysieke locatie vanwege onze duidelijke visie op werken met zin en ziel, persoonlijke ontwikkeling en groeien in professionaliteit en groeien als mens.

Verdieping en inspiratie Om uw verblijf in het klooster een extra dimensie te geven, zijn er tal van mogelijkheden die als aanvulling van uw eigen training of bijeenkomst kunnen dienen. Zowel met de dagelijkse toepassing van de traditionele dominicaanse leer, als hedendaagse werkvormen op het gebied van zingeving, spiritualiteit en persoonlijke ontwikkeling, biedt het klooster hiervoor een unieke gelegenheid. Wij kunnen in samenspraak met u een programma opstellen die aansluit bij uw actuele vraagstukken binnen de context van leven en mens en missie & visie. Inhoudelijk kunt u dan denken aan thema’s als:

persoonlijk en spiritueel leiderschap; contemplatie en zingeving; gemeenschappelijkheid; goede samenwerking op basis van gezamenlijke idealen; open dialoog voor wensen en mogelijkheden binnen uw organisatie.

Wij bieden dit aan in de vorm van filosofische lezingen, diverse meditatievormen, de vieringen in de Kapel en workshops zoals schilderen, zingen of een klankschalensessie.

Wij denken graag met u mee wat passend is voor uw organisatie en uw programma.

Welkom bij het Dominicanenklooster

Meer dan een conferentieoord Het klooster is vanouds een open huis voor mensen en organisaties om zich te bezinnen en hen tot hun recht te laten komen en hen zo bij te laten dragen aan een menselijker samenleving, zowel privé als in werk. Dit dragen wij dagelijks uit door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een werkervaringsplek te bieden in ons klooster en door voor mensen in het kader van dagbesteding een warme participatieplek te zijn.

Daarnaast organiseren we inspiratieprojecten voor kwetsbaren in de samenleving en voor vrijwilligers die zich voor deze groep inzetten.

Voor u als organisatie kan het klooster ook van toegevoegde waarde zijn, als het gaat om verdieping en inspiratie als aanvulling op uw programma of training. Wij kunnen bijvoorbeeld een lezing , een workshop of meditatie verzorgen, maar ook het bijwonen van de vieringen in onze kloosterkapel behoort tot de mogelijkheden.

Inspiratiebijeenkomst Wilt u met uw bestuur of directie eerst komen proeven wat het Dominicanenklooster voor uw organisatie kan betekenen? Dan nodigen wij u graag uit voor het bijwonen van een inspiratiebijeenkomst die wij een aantal keer per jaar organiseren.

Verschillende organisaties uit de sector Zorg & Onderwijs kunnen hier bij aansluiten.

U maakt dan kennis met onze missie en visie, ons aanbod en praktijkvoorbeelden van de mogelijkheden voor trainingen.

6

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Kijk op onze website voor een visuele rondleiding ‘Welkom bij het Dominicanenklooster‘.

Uiteraard bent u ook van harte welkom voor een persoonlijke kennismaking en rondleiding.

https://youtu.be/N36PajHWBXs

Sociale projecten 10% van uw huursom gaat naar onze sociale projecten Vanuit de Dominicaanse traditie wordt er veel aandacht besteed aan projecten voor kwetsbare groepen die zich in de huidige maatschappij maar moeilijk staande kunnen houden. We zetten ons direct en indirect in voor deze groepen. Direct door het organiseren van programma’s en trainingen voor de doelgroep. Indirect door het trainen en inspireren van hen die zich, als vrijwilliger of professional, inzetten voor deze kwetsbare groepen. Zo werken we samen aan een menselijker samenleving.

Wij brengen dit graag onder uw aandacht, omdat een deel van uw huursom naar deze sociale projecten gaat.

Enkele voorbeelden van onze tarieven

Vergaderarrangementen 8-uurs arrangement

24-uurs arrangement

€ 43,- per persoon Inclusief koffie, thee, fruit, (fris)drank en kannen water, warme vegetarische middagmaaltijd en zaalhuur

€ 112,50 per persoon Inclusief overnachting (o.b.v. tweepersoonskamer) ontbijt, warme vegetarische middagmaaltijd en avondbrood, koffie, thee, (fris)drank, kannen water, fruit en zaalhuur

Dit zijn slechts 2 voorbeelden van mogelijke arrangementen. In overleg zijn de arrangementen aan te passen aan uw wensen. We maken voor u graag een aanbod op maat.

Voor een volledig overzicht van onze tarieven: www.kloosterhuissen.nl/ruimte-huren/prijzen.php of neem contact op: accommodatie@kloosterhuissen.nl T: 026 326 44 22

Eén- of meerdaags verblijf Het klooster biedt 12 verschillende zalen aan waar, afhankelijk van de opstelling, 10 tot 110 personen kunnen plaatsnemen. Daarnaast beschikt het klooster over een meditatieruimte voor 20 personen en diverse spreekkamers waar in subgroepjes gewerkt kan worden. Voor grotere evenementen, zoals congressen, lezingen en muziek kunt u terecht in de Kapel, die een capaciteit van 300 personen heeft. Met de ruim 50 slaapkamers biedt het klooster overnachtingsmogelijkheden voor ongeveer 80 personen. Het klooster beschikt over 2 mindervalidekamers met aangepast toilet. Onze kloosterkeuken verzorgt heerlijke vegetarische maaltijden zoals ontbijt, het warme middagmaal en avondbrood, die dagelijkse vers voor u en voor de bewoners van het klooster worden bereid. We streven naar een duurzame keuken, daarom zijn de maaltijden vegetarisch en gebruiken we zoveel mogelijk verse ingrediënten.

De koks hebben veel ervaring met maaltijden voor grote groepen en met voedselallergieën en diëten. Alle maaltijden zijn in buffetvorm.

We informeren u graag over de mogelijkheden en onze aantrekkelijke tarieven.

‘Zie de mens’ Wij willen u graag wijzen op de mogelijkheid om ons financieel te ondersteunen met een gift aan onze Stichting Vrienden van het Dominicanenklooster. Deze stichting heeft een ANBI status zodat uw gift aftrekbaar is.

Voor meer informatie verwijzen we u graag naar de website van Stichting Vrienden van het Dominicanenklooster.

vrienden.kloosterhuissen.nl

Patershuis Voor Zaken van Zin en Ziel

P

atershuis biedt flexibele werk- en inspiratieplekken voor ZZP-ers en kleine ondernemers

die actief zijn op het terrein van zingeving, religie en spiritualiteit, maatschappelijke thema’s of

persoonlijke ontwikkeling.

Patershuis is gevestigd in een van de kloostergangen van het Dominicanenklooster Huissen. De kloosterlijke sfeer, de dagelijkse vieringen in de kapel en meditaties zorgen ervoor dat de werkplekken zijn ingebed in een omgeving die bij de werkzaamheden past. De werkruimtes worden gedeeld met collega’s zodat er interactie kan ontstaan.

Voor alle praktische zaken wordt gezorgd door Dominicanenklooster Huissen zodat de gebruikers zich kunnen richten op hun werkzaamheden. Naast de werkplek kan men gebruik maken van een lounge hoek in de gang en een pantry en een aantal openbare ruimtes in het klooster zoals de stilteruimte, de kapel en de kloostertuin.

Voor meer info en tarieven zie www.kloosterhuissen.nl/patershuis

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 2 1

7

PROGRAMMA KLOOSTERHUISSEN.NL Vijfdaagse Schrijf- en stilteretraite

Vijfdaagse schrijfretraite Papieren pleisterplaats

27 t/m 31 oktober en 5 t/m 9 december 2021

8 t/m 12 november 2021

Zoek je tijd om eindelijk met schrijven te beginnen? Een bestaand project op te

Een pleisterplaats is een plek waar reizigers onderweg even kunnen rusten en

pakken? Of verlang je ernaar een week even helemaal tot rust te komen?

voedsel vinden. De papieren pleisterplaats is dan ook een plek om schrijvend

Dan is deze verstilde én energieke schrijfretraite iets voor jou!

op adem te komen en je te voeden met innerlijke wijsheid en stilte.

Begeleiding door Geertje Couwenbergh

Begeleiding door Hanny Kuijer

OKTOBER

1 Vrijdagretraite Herademen Henk Jongerius 3-7 Retraite: Stilte bevrijdt!

Erna Bakker 5 Leerhuis Henk Jongerius 8-10 Retraite Het wonder van de waarneming Nelleke Metselaar /

Hein van Dongen 11-13 Driedaagse Inzichtmeditatie retraite Riët Aarsse /

Jan de Ridder 15-19 Verdiepingsretraite Het Compassie Kompas Bert van Baar 15-17 Leven zonder waarom - Ontvankelijkheid als levenskunst Welmoed Vlieger 17-20 Individuele retraite Maria van Mierlo 17-20 Creatieve najaarsretraite Tijd van oogsten en loslaten Conny Brouwer 18-22 Vijfdaagse Adem en stilte retraite Jasmijn Koelink 19-21 3-daagse Clown en bezinning Ton Kurstjens 20-22 Driedaagse schilderen geïnspireerd door

bekende kunstenaars Magda Vlasblom 21-24 Under the Southern Cross 26-27 Retraiteserie Dienend Leiderschap Henk Jongerius 27-29 Driedaagse Creatieve ontdekkingsreis met

kunst en filosofie Henriëtte de Graaf 27-31 Vijfdaagse Schrijf- en stilteretraite Geertje Couwenbergh 29-31 Weekend Dat onverwoestbare in mij Omgaan met angst en levensvragen Welmoed Vlieger 29-1 Thuiskomen in de stilte Joyce Lakwijk

Creatieve winterretraite Van het donker naar het licht 17 t/m 21 december 2021 Tijdens deze donkere dagen voor Kerst, word je uitgenodigd om jezelf vol-ledig in het Licht te zetten. Ontdek jouw innerlijke schoonheid in het samenspel van donker en licht. Met creatieve werkvormen, verstilling en fysieke oefeningen. Begeleiding door Conny Brouwer

DECEMBER 1-3 Storytelling weekend; vertellen met flair 2-5 Retraite Neem de afslag

3-5 Meditatieweekend Het Compassie Kompas 5-8 Op zoek naar…

5-9 Vijfdaagse Schrijf- en stilteretraite 6-9 Vierdaagse Inzichtmeditatie retraite

7-9 De Clown en de danser wachten…in de advent

10-12 Adem en stilteweekend 10-13 Adventsweekend Levensvreugde en vertrouwen 10-13 Retraiteweekend Je innerlijk advent 12-16 Retraite: Stilte bevrijdt!

14-15 Retraiteserie Dienend Leiderschap 14-16 Creatieve workshop Herinnering in beeld 17 Vrijdagretraite Herademen 17-19 Winterse inkeerdagen voor jongvolwassenen 17-19 Weekend Open Vensters schrijven over je leven 17-19 Weekend Dat onverwoestbare in mij Omgaan met angst en levensvragen 17-21 Creatieve winterretraite Van het donker naar het licht 19-22 Individuele retraite 21-23 Driedaagse Zin in zingen 22-26 Kerstmis in het klooster 28-1 Van Oud naar Nieuw - Levenskracht

Henriëtte de Graaf Marcus Belle / Maria van Mierlo Bert van Baar Martina Heinrichs Geertje Couwenbergh Riët Aarsse / Jan de Ridder Jose Sueters / Riëtte Beurmanjer Jasmijn Koelink Martina Heinrichs Joyce Lakwijk Erna Bakker Henk Jongerius Marlieke Overmeer Henk Jongerius Martina Heinrichs Monica Boschman

NOVEMBER

1-5 Vijfdaagse Iconen schilderen 2 Stembevrijding en/of Mantra zingen 5-7 Weekend Talentontwikkeling met Kunst werkvormen 7-10 Op zoek naar…

8-12 Vijfdaagse schrijfretraite De Papieren pleisterplaats 10-12 Meerdaagse schrijfretraite De zoektocht van mijn ziel 12-14 Weekend Meer verbinding in je leven 12-14 Leven zonder waarom - De kracht van de ontmoeting 13 Retraitedag Geaard leven 14-17 Vrije retraite 17-19 Driedaagse retraite De dood als bron van levenslust 19-21 Zangretraite Gaudete: Gregoriaans met biddend hart

19-21 Weekend Je plek innemen 21-26 Het beste moet nog komen 22-26 Midweek Tekenen en schilderen In en uit jezelf 26-27 Tweedaagse Geef vorm aan je eigen rituelen

26-28 Vraag je vrij Stilteweekend 28-1 Meditatieretraite geestelijk verzorgers 30-2 Driedaagse Verhalen die ons verbinden

Martin Mandaliev Jan Kortie Henriëtte de Graaf Maria van Mierlo Hanny Kuijer Pauline Weseman Helmie Willems Welmoed Vlieger Ton Roumen Laurence Mol Marga en Filip Haas Maria van Mierlo / Wilko Brouwers Erna Bakker Jakob van Wielink Magda Vlasblom Rikko Voorberg / Rik Zutphen Jasmijn Koelink Martina Heinrichs Ton Kurstjens

SFEERVOLLE DECEMBERPROGRAMMA’S Kerstmis in het klooster Kom Kerstmis vieren in het klooster!

De gezelligheid en inspiratie met elkaar, de vieringen, meditaties, het afwisselende programma en de gastvrijheid van het Dominicanenklooster maken van ‘Kerstmis in het klooster’ een bijzondere ervaring.

Het thema van het programma is ‘verbinding’.

Woensdag 22 t/m zondag 26 december 2021 Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1197

Van Oud naar Nieuw - Levenskracht Aan het einde van twee wel heel bijzondere jaren die stonden in het teken van de pandemie, kijken we ernaar uit met Oud en Nieuw 2021/2022 weer mensen te mogen ontvangen om samen de overgang van het oude naar het nieuwe jaar te vieren.

Om ons te bezinnen op wat achter ons ligt, waar we nu staan en hoe we het Nieuwe Jaar in willen gaan. Daarbij is het thema ‘Levenskracht’ onze leidraad.

Dinsdag 28 december t/m zaterdag 1 januari 2022 Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1402 U bent van harte welkom!

Welmoed Vlieger Conny Brouwer Maria van Mierlo Frohmut Knie Christien Müskens Martina Heinrichs Uitgave Stichting Dominicanenklooster Huissen,

2 Dagen inspannende ontspanning zorgen voor rust, vrijheid en eenheid van lichaam en geest.

Dank jullie., Janne Er zijn stukken aangeraakt die vast zaten.

Ik heb hier inspiratie en tools ontvangen om te gaan schrijven.

Deelneemster aan schrijfprogramma

8

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Het programma in het klooster daagde me uit de confrontatie met mezelf aan te gaan.

Dit heeft me een reeks aan inzichten en meer zelfcompassie opgeleverd.

Uit ons gastenboek

Ik vond deze online retraite met Henk Jongerius heel fijn. Een rustpuntje in mijn drukke bestaan.

Dat ik deel kon nemen aan de diensten, vieringen Even tijd voor mezelf met tot slot het mooie vers en middagmeditatie heb ik ervaren als een waarde- van Henk zelf. Heel mooi!!!!! volle toevoeging. Het was toegankelijk en verrijkend Hartelijk dank en hartelijke groeten van Toos. en bracht me meer tot de kern van mijn Zijn., Liedewij

Stadsdam 1 6851 AH Huissen T 026 326 44 22 www.kloosterhuissen.nl Ontwerp en realisatie Avancé Communicatie, Zutphen © Stichting Dominicanenklooster Huissen 2021