Kloosterkrant najaar 2019

Najaar

2019

1 Algemeen 2 Mijmering 3 10 jaar Bijspijkerdagen 4 Een unieke locatie 5 Verhuur 6 Programma’s uitgelicht 7 Programma’s uitgelicht 8 Agenda

www.kloosterhuissen.nl u kunt ons ook volgen op de social media

d oo r a alt ba kke r, d i re c te u r

We zijn al bemind

L

aatst mocht ik de middagviering in het klooster verzorgen. Een korte viering vlak voor de maaltijd voor gasten. Het was een drukke dag.

Ik schrok dat het al bijna tijd was en had nog geen tekst gekozen.

Ik bladerde snel door een nieuw boekje met teksten en een tekst van Henri Nouwen liet zich zien.

In de stilte kunnen we luisteren naar de stem die zegt dat je bemind bent, die ons laat weten “Jij bent mijn geliefde. Doe niet zo druk, ga niet aan iedereen bewijzen dat je geliefd bent. Je bent al bemind”.

Ik las de tekst tweemaal en het was oorverdovend stil in de kapel. Ik fietste die middag naar huis en de tekst kwam bij me boven. Die tekst sprak ook tot mij. Je hoeft niets te doen om geliefd te worden of jezelf of anderen te bewijzen dat je geliefd bent.

Je bent al bemind, onvoorwaardelijk bemind. Goed om die stem weer te horen, of beter gezegd dat ik stil genoeg was om die stem weer te kunnen horen. Geliefd zijn en gezien zijn, dat speelt op dit moment in mijn leven. Ik heb dat kleiner gemaakt dan ik dacht. Dat besef geeft me ruimte en rust en maakt me helder dat ik niet zo druk

De adem als wegwijzer

O

ngeveer 30 jaar geleden wilde ik graag solozang gaan studeren aan een Conservatorium.

Nergens werd ik toen toegelaten omdat men vond dat mijn stem nog geen plaats had in mijn lichaam en dat ik er ietwat merkwaardig bij stond als ik stond te zingen. Mijn wens om het zingen onder de knie te krijgen was echter zo groot, dat ik me daardoor niet uit het veld liet slaan en ben gaan zoeken in allerlei vormen van lichaamswerk.

Het begon met yoga, bio-energetica, sport en stemexpressie. Na een paar jaar kwam ik per toeval terecht op een ademworkshop van Petra Bodnik, een Duitse adempedagoge die in Amsterdam cursussen gaf voor zangers. Twee dingen zijn me van die eerste kennismaking bijgebleven. Ze zei: “Als je het niet meer weet in het leven, vraag het dan aan de adem” en dat ik na de workshop dacht: ik heb geen idee wat ik hier gedaan heb, maar ik heb me nog nooit zo goed gevoeld. Mijn hele lichaam stroomde en ik voelde een diep geluk dat onafhankelijk was van wat er buiten mij gebeurde. Ik heb dat serieus genomen en ging zo vaak als het kon naar Düsseldorf om les bij haar te nemen. In de eerste individuele les, die

ONDERWEG KATERN ONDERWEG Kwartaalthema belicht vanuit verschillende invalshoeken THEMA NAJAAR 2019

10 jaar Bijspijkerdagen

hoef te doen. Ik ben al bemind. Met tranen in mijn ogen voelde ik me vol geluk en dankbaarheid.

Dankbaarheid past ook bij een programma dat we in het klooster al 10 jaar organiseren. Al die jaren begeleidt collega Martina Heinrichs de bijspijkerdagen theologie en religiestudies. Drie dagen de recente ontwikkelingen in theologie en religiestudies opsnuiven en onderling van gedachten wisselen. Een programma waar elk jaar veel belangstelling voor is. Ter gelegenheid van de 10e bijspijkerdagen is de katern deze keer gevuld met bijdragen uit de recente bijspijkerdagen.

Hopelijk helpen deze artikelen in de katern u om de stem die zegt dat we al bemind zijn, steeds weer te kunnen horen!

d oor paul tr i ep els , a d emlera a r

bestond uit een gesprek en een ademmassage, vroeg ze mij over mezelf te vertellen. Ik vertelde haar toen dat ik een heel gelukkig mens was, met veel vrienden en allemaal leuke dingen deed. Haar reactie was: “Vertel me toch niet zo’n onzin! Hoe gaat het écht?!” Het ging als een schok door me heen. Zowel in het gesprek als in de massage werd ik geconfronteerd met een innerlijke diepte waarvan ik daarvoor geen weet had. 12 jaar lang was ik vervolgens bij haar in opleiding. De adem werd het belangrijkste in mijn leven. Nu, 25 jaar later, kan ik zeggen dat de adem tot een partner is uitgegroeid die me inderdaad altijd voorspiegelt hoe het met me gaat en me de weg wijst hoe het verder gaat. Als ik me naar binnen keer en weer contact maak met mijn adem kom ik altijd weer in een vertrouwen dat wat er ook gebeurt het altijd weer goed komt, of misschien meer nog dat het al goed is. Het is heel fijn dat de workshops “Ademend door het leven” in een kloostersfeer gegeven kunnen worden.

We voelen opeens weer ruimte voor bezinning, alleen al door de omgeving. Hier heeft de tijd even stilgestaan.

Daarnaast leren we via de adem weer contact te maken met ons innerlijk. We raken letterlijk weer geïnspireerd.

Workshop Ademend door het leven Vrijdag 25 t/m zondag 27 oktober 2019 Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1401

Een liturgisch laboratorium Thomas Quartier

We zijn allemaal pelgrims Interview met Frits de Lange door Nynke Sietsma

1

5

Islam en gevoelige thema’s Kamel Essabane

Boeddhisme en de westerse esoterie Paul van de Velde

2

6

3

Tot op het bot: theologie en publieke rouw na MH17 Mariecke van den Berg

De Choral Evensong in Nederland Hanna Rijken

7

Smartphones in de kloosterkapel Michael-Dominique Magielse o.p.

Leven zonder waarom Welmoed Vlieger

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

4

8

1

Mijmering

h a ns va n d er vi nne, med ewer ker d omi ni ca nenkloos ter h ui s s en

Sterk als de dood is de liefde

J

aren geleden was deze strofe uit het Hooglied mijn trouwtekst. Alhoewel mijn huwelijk geen stand hield na het overlijden van onze pasgeboren zoon, geloof ik nog heilig in deze tekst. Het huwelijk hield

weliswaar geen stand, maar de liefde bleef.

En soms is de liefde nog sterker dan de dood. Bijvoorbeeld in het geval van Mohamed El Bachiri. Pas geleden las ik zijn boekje ‘Een Jihad van liefde’. Niet nieuw, het boekje stamt al uit 2017, maar het kwam nu op mijn pad.

Mohamed El Bachiri is een Marokkaanse Belg en moslim.

Hij verloor zijn vrouw bij de aanslagen in maart 2016 in Brussel. In ‘Een jihad van liefde’ - opgetekend door auteur en cultuurhistoricus David Van Reybrouck - praat Mohamed onder andere over de liefde voor zijn vrouw en zijn leven na de aanslagen. Mohamed buigt het leed dat hem is aangedaan op moedige en veerkrachtige wijze om in een boodschap van liefde en medemenselijkheid, waarbij hij moslims oproept tot een meer humanistische

benadering van de islam. De term jihad wordt vaak verward met strijd en oorlog, zegt El Bachiri. “Maar de definitie van die term is eigenlijk ‘inspanning’. De inspanning die je met jezelf moet aangaan. Wij moeten ons inspannen voor empathie en liefde. We moeten ons openstellen naar de ander en willen nadenken.”

In het boekje citeert hij de Koran: “O gij mensen! Wij hebben u geschapen uit man en vrouw en Wij hebben u gemaakt tot volksgroepen en stammen opdat gij elkander zoudt leren kennen.”

Elkaar ontmoeten en leren kennen! Wat prachtig!

En wat een andere boodschap dan die van de populistische politiek.

Wat me vooral raakt in het boekje is dat El Bachiri de liefde voor de mens naast of misschien zelfs wel boven zijn liefde voor zijn geliefde stelt. Dan kun je oprecht zeggen: ‘Ik ben een jihadist van de liefde. Vraag me niet om te haten, nog liever zou ik sterven!’

Te gast in Dominicanenklooster Huissen

bezinning bezieling

Het doet ons deugd dat vele mensen met regelmaat te gast zijn in het Dominicanenklooster en aangeven hier een gevoel van “thuis komen” te ervaren. Ook vinden wij het heel leuk nieuwe gasten te ontvangen, die zich voor het eerst onderdompelen in de bijzondere sfeer. Het is vaak ook wat spannend voor hen, want wat kunnen zij verwachten?

beweging

Om een indruk te krijgen van je verblijf in het klooster, is er een korte video gemaakt door Misha Beliën. Het filmpje is te bekijken via: youtu.be/-LAXHK1Z4Yw (Ook leuk om te zien voor hen die al wél bekend zijn met het klooster!)

kloost e rga st e n Ons gastenverblijf staat open voor iedereen die verlangt om in een omgeving van stilte en afzondering tot zichzelf te komen. Verblijf enkele dagen in het Dominicanenklooster, ervaar de rust en stilte en beleef de louterende werking van het dagelijkse kloosterritme. Kijk voor verblijfskosten op onze site.

Aanmelding: Telefonisch via de gastenbroeder Henk Jongerius (026 - 326 44 41, weekdagen tussen 17.30 uur en 18.15 uur).

Bij geen gehoor kunt u een e-mail sturen naar secretariaat@kloosterhuissen.nl.

Kloosterritme en vieringen Kijk voor een actueel overzicht van de kapelvieringen op de site van de Dominicaanse

g ro e p sve r b l ijf Het is ook mogelijk om met grote en kleine groepen enige tijd in het klooster te verblijven.

U kunt dan zelf het programma invullen van uw verblijf. In overleg met u kunnen we activiteiten organiseren, zoals creatieve en muzikale workshops, meditaties en kloosterkoken.

Informeert u bij de receptie van het klooster. info@kloosterhuissen.nl.

communiteit, www.dominicanen.nl/ huissen.

Het kloosterritme bepaalt het dagelijkse leven in het Dominicanenklooster. Dagelijks is er om 08.00 uur een ochtenddienst (Lauden) en om 18.30 uur een avonddienst (Vespers). Op werkdagen is er een middagmeditatie om 12.10 uur. Op zondagmorgen viert de gemeenschap om 10.00 uur samen de eucharistie.

U bent van harte uitgenodigd!

Dagelijks ritme 08.00 uur Ochtendviering 08.30 uur Ontbijt 10.00 uur Viering van de eucharistie

m.m.v. de kloostercantorij (zondag) 12.10 uur Middagviering (werkdagen) 12.30 uur Warme middagmaaltijd 17.30 uur Avondbrood 18.30 uur Avondviering

Retraites Weekend De boodschap van je dromen Dit weekend biedt informatie over waar droombeelden vandaan komen en hoe je de taal van je dromen kunt gaan verstaan. De inzichten van Jung zijn daarbij onze belangrijkste leidraad.

Hein Stufkens, filosoof en schrijver Dinsdag 24 t/m donderdag 26 september 2019

2

Retraite Neem de Afslag

Midweekretraite Vitaliteit en balans

Meerdaagse Leven van binnenuit

Weekend Leven zonder waarom

Er staat iets te gebeuren in je leven. Er moet een beslissing genomen worden, of je moet iets met dat onbestemde gevoel. Je voelt dat het tijd is. Neem de Afslag is specifiek bedoeld voor mensen met een (levens)vraag of dilemma.

Marcus Belle, psycholoog en Maria van Mierlo, begeleider Donderdag 26 t/m zondag 29 september 2019

Een reis door de chakra’s Tijdens deze midweekretraite verken je belangrijke levensthema’s – die besloten liggen in de chakra’s – en jou helpen meer balans en vitaliteit te vinden.

De langste reis is de reis naar binnen – woorden van Dag Hammarskjöld. Deze dagen gaan we stappen zetten op deze weg. We laten ons aan de hand nemen door bijbelverhalen, christelijke mystici en beeldende kunst.

Ton Roumen, coach en auteur Maandag 14 t/m vrijdag 18 oktober 2019

Marga Haas, theologe Woensdag 16 t/m vrijdag 18 oktober 2019

Tijdens dit weekend verdiepen we ons in drie denkers die allen in een traditie staan waarin innerlijkheid de centrale houding en drijfveer vormt: Meister Eckhart, Sören Kierkegaard en Dag Hammarskjöld.

Welmoed Vlieger, begeleider Vrijdag 18 t/m zondag 20 oktober 2019 Vrijdag 13 t/m zondag 15 december 2019

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Verdiepingsretraite Het CompassieKompas We leren onze intentie, aandacht, houding en actie op elkaar af te stemmen en komen zo weer meer in balans met onszelf, anderen en de wereld waarin we leven.

Bert van Baar, life-coach Maandag 21 t/m vrijdag 25 oktober 2019 Weekend: Vrijdag 29 november t/m zondag 1 december 2019

10 jaar bijspijkerdagen

W

d oor ma rti na h ei nrichs, p rog ra mmacoör d i nat rice en f em inist isch t heo lo ge

ie had dat gedacht: dit jaar is het voor de tiende keer dat we de bijspijkerdagen

“Recente ontwikkelingen in theologie en

religiestudies” organiseren.

Toen ik er in 2010 aan begon vreesde ik dat zich misschien wel niemand zou inschrijven. Het is namelijk een hele marathon van twaalf lezingen in drie dagen.

Ga daar maar aanstaan! Dominees, predikanten, pastoraal werksters en werkers, uitvaartbegeleiders, geestelijk verzorgers, ritueelbegeleidsters, mensen uit het onderwijs die godsdienstlessen geven ... uit alle hoeken en gaten van de theologische beroepsgroep kwamen ze. Druk bezig in het alledaagse werk is er vaak geen tijd om eens een dik en degelijk studieboek door te nemen. Tijdens de bijspijkerdagen worden ze in een kort tijdsbestek geïnformeerd over een breed scala aan thema’s. Menigeen wordt getriggerd om verder te lezen en zich nog meer in een onderwerp te verdiepen. Door het relatief nieuwe vak religiestudies is het publiek nog breder, met allerlei gezindten: niet alleen katholiek en protestant, maar ook humanistische raadsheren en vrouwen, helaas echter nog te weinig vanuit de Islam, het Hindoeïsme, Boeddhisme, Jodendom en andere achtergronden die in Nederland vertegenwoordigd zijn.

Wel vond ik het belangrijk dat er zoveel mogelijk ook lezingen uit deze richtingen in het programma kwamen.

En dat even veel mannen als vrouwen de inleidingen verzorgden. Daarnaast vormen de bijspijkerdagen een uniek platform voor jonge onderzoekers om hun thema’s voor te leggen en met mensen uit de praktijk te bespreken.

Wat zijn de meest in het oog springende onderwerpen geweest? Te veel om op te noemen als het om honderdtwintig lezingen gaat. Maar toch. Bijvoorbeeld uit de nog jonge tak van queer = dwars en tegen de stroom in gaande theologie: Man in jurk zoekt vrouw met baard. Wat denkt u bij deze titel? Hier gaf Mariecke van den Berg een introductie in de queer theologie naar aanleiding van Conchita Wurst, een man in vrouwenkleren die in 2014 het Eurosongfestival won.

Voor veel deelnemers was de queer theologie compleet nieuw. Dit vak bestond nog niet toen ze studeerden.

En deze lezing zette aan het denken: wat is eigenlijk normaal, welke man/vrouw rollen worden ons opgedrongen en hoe kun je er speelser mee omgaan?

Het bleek dat er ook al in de bijbel verhalen voorkomen waarin dit speelt.

Of wat vindt u van een lezing over “Orgaandonatie bezien vanuit de Islam”? De algemene mening is dat de Islam dit strikt afkeurt. De jonge onderzoekster Roukayya Oueslati legde ons daarentegen uit dat dit zo niet klopt. Er zijn ook stromingen van rechtsgeleerden in de Islam voor wie het redden van mensenlevens bovenaan staat. Zij kunnen vanuit de Koran hard maken dat in bepaalde gevallen orgaandonatie wel degelijk is toegestaan. Op een boeiende en rustige wijze werden hier vooroordelen over de Sharia gerelativeerd, heel leerzaam en nuttig voor bijvoorbeeld geestelijk verzorgers in ziekenhuizen!

In al deze jaren heb ik zelf veel geleerd. Wat een luxe om zomaar elk jaar twaalf spreeksters en sprekers te mogen uitnodigen en twaalf nieuwe thema’s te leren kennen!

Aan het einde gaat iedereen met een heus certificaat naar huis. En voor bepaalde bijscholingen kun je zelfs punten verzamelen die mee tellen in het traject voor geestelijke verzorgers.

Er zijn nog onderwerpen genoeg, op na het volgende decennium om bij te spijkeren! Je hoeft niet per se bij de beroepsgroep te horen, ook belangstellenden zijn van harte welkom.

Om 10 jaar Bijspijkerdagen te vieren zijn er 8 samenvattingen van de lezingen van de bijspijkerdagen uit 2018 en 2019 in de katern Geloven Onderweg in deze krant opgenomen

Concert ter herinnering van 75 jaar Operatie Market Garden In 2019 is het 75 jaar geleden dat duizenden geallieerde soldaten rondom Arnhem landden om te vechten voor onze vrijheid. Om deze Operation Market Garden te gedenken is een gelegenheidskoor samengesteld van 32 zangers en zangeressen uit de betrokken landen, van beide zijden. In een week tijd zullen de koorleden onder leiding van dirigent Peter Leech de muziek instuderen.

Van de muziek is een deel speciaal voor deze gelegenheid gecomponeerd. Vervolgens zal het koor de ingestudeerde muziek ten gehore brengen tijdens een drietal concerten.

Creativiteit Natuurtekenen en de kunst van het zien De focus ligt op ‘vertragen’ en ‘aandacht’. Je komt daardoor in alle rust dicht bij de natuur en leert bewust kijken. Dat is dé voorwaarde om te kunnen tekenen naar de waarneming.

Eveline de Kock, begeleider Donderdag 17 t/m zondag 20 oktober 2019

De concerten zullen op een aantal locaties plaatsvinden: Maandag 16 september 20.00 uur, kapel Dominicanenklooster Huissen Dinsdag 17 september 20.00 uur, parochiekerk Sint Petrus, Uden Woensdag 18 september 20.00 uur, Nederlands Hervormde kerk, Groesbeek Meer informatie en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1500

Muziek Meerdaagse Creatieve Workshop najaarsretraite Stembevrijding In je element Zijn en/of mantrazingen We gaan de (spirituele) krachten van de elementen aarde, water, vuur, lucht en ether in ons zelf verkennen d.m.v. diverse expressieve werkvormen. Wanneer ben jij ‘in je element’ en waar voel jij je lekker bij?

Conny Brouwer, kunstzinnig coach Zondag 20 t/m woensdag 23 oktober 2019

Zingen is misschien wel de meest directe manier waarop we de schoonheid van onze ziel, van onszelf in de wereld kunnen brengen. Woorden zijn daarbij eigenlijk nagenoeg overbodig, hoewel soms handig. Onze klank volstaat.

Jan Kortie, stembevrijder Donderdag 31 oktober 2019 van 14.00 - 21.45 uur

Studie Wijsheidsperspectieven op werk en bestaan!

Decemberweekend Zin in Zingen Ervaar de vreugde van het samen zingen. De donkere dagen voor kerst geven we licht door onze stemmen te laten klinken. Zowel voor ervaren als onervaren zangliefhebbers.

Frohmut Knie, zangdocente Vrijdag 13 t/m zondag 15 december 2019

Vrijheid en de ander ‘Alle werkelijke leven is ontmoeting’, schrijft Buber.

Het klinkt mooi, maar in werkelijkheid worstelt vrijwel iedereen met de spanning tussen zichzelf en de ander. Hoe kunnen we denken over sociale verbondenheid als onderdeel van het goede leven?

Vrijdag 27 t/m zaterdag 28 september 2019

Vrijheid en de zoektocht naar een zinvol leven We onderzoeken de dimensie van zin, van een zinvol en betekenisvol leven en we verkennen deze dimensie aan de hand van verschillende zinthema’s zoals de strijd tussen goed en kwaad en de zoektocht van de mens naar een hogere bestemming.

Vrijdag 29 november t/m zaterdag 30 november 2019

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

3

Een unieke plek voor uw verblijf of bijeenkomst

D

e sfeer van bezinning, bezieling en beweging maakt het klooster, samen met de kloosterlijke gastvrijheid, tot een bijzondere en inspirerende plek

voor één- of meerdaagse vergaderingen, meetings of trainingen. Daarnaast zijn wij meer dan een fysieke locatie vanwege onze duidelijke visie op werken met zin en ziel, persoonlijke ontwikkeling en groeien in professionaliteit en groeien als mens.

Programma op maat Om uw verblijf in het klooster een extra dimensie te geven, zijn er tal van mogelijkheden die als aanvulling van uw eigen training of bijeenkomst kunnen dienen. Wij kunnen in samenspraak met u een programma opstellen die aansluit bij uw actuele vraagstukken binnen de context van leven en mens en missie & visie. Inhoudelijk kunt u dan denken aan thema’s als:

persoonlijk en spiritueel leiderschap; contemplatie en zingeving; gemeenschappelijkheid; goede samenwerking op basis van gezamenlijke idealen; open dialoog voor wensen en mogelijkheden binnen uw organisatie.

Verder kunt u denken aan een rondleiding of meditatie, maar ook workshops zoals schilderen, zingen of een klankschalensessie behoren tot de mogelijkheden.

Wij denken graag met u mee wat passend is voor uw organisatie.

Sociaal ondernemerschap Vanuit de Dominicaanse traditie wordt er veel aandacht besteedt aan projecten voor kwetsbare groepen die zich in de huidige maatschappij maar moeilijk staande kunnen houden. We zetten ons direct en indirect in voor deze groepen. Direct door het organiseren van programma’s en trainingen voor de doelgroep. Indirect door het trainen en inspireren van hen die zich, als vrijwilliger of professional, inzetten voor deze kwetsbare groepen. Zo werken we samen aan een menselijker samenleving.

Wij brengen dit graag onder uw aandacht, omdat een deel van uw huursom naar deze sociale projecten gaat.

Inspiratie uit de praktijk Afgelopen juni heeft de raad van bestuur van Iriszorg een etmaal doorgebracht in het klooster. Naast hun eigen programma, kregen zij een inspirerende lezing van filosofe Welmoed Vlieger over innerlijkheid en organisaties: de kracht van ontmoeting. Het ging hier over het belang van de dialoog, en hoe krachtig deze is als ze start vanuit jouw innerlijke wereld en hoe belangrijk inspiratie en voeding hierbij is. Na afloop van de lezing gingen de deelnemers in groepjes uiteen om een aantal reflectievragen, die betrekking hadden op hun persoonlijke en werkende leven, te bespreken. Het geheel zorgde voor een mooi en verdiepend verblijf hier in het klooster.

‘Zie de mens’

Inspiratiebijeenkomst Wilt u met uw bestuur of directie eerst komen proeven wat het Dominicanenklooster voor uw organisatie kan betekenen? Dan nodigen wij u graag uit voor het bijwonen van een inspiratiebijeenkomst die wij een aantal keer per jaar organiseren. Verschillende organisaties uit de sector Zorg & Onderwijs kunnen hier bij aansluiten. U maakt dan kennis met onze missie en visie, ons aanbod en praktijkvoorbeelden van de mogelijkheden voor trainingen.

4

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Wij willen u graag wijzen op de mogelijkheid om ons financieel te ondersteunen met een gift aan onze Stichting Vrienden van het Dominicanenklooster. Deze stichting heeft een ANBI status zodat uw gift aftrekbaar is. Voor meer informatie verwijzen we u graag naar de website van Stichting Vrienden van het Dominicanenklooster.

ONDERWEG ONDERWEG: het katern van de Kloosterkrant van Dominicanenklooster Huissen. Verdiepende artikelen over vaste thema’s, vaste rubrieken en informatie over de diverse programma’s.

Een liturgisch laboratorium voor geleefde theologie

W

at heeft theologie met je persoonlijke ervaring te maken? Vanuit de liturgische

theologie bekeken is de ervaring vanuit het

onderdompelen in de praktijk de primaire vorm van theologie. Het academische werk volgt daarop.

Kloosters zijn laboratoria waarin je je eigen theologische experimenten kan uitvoeren: als pastor, onderwijzer, wetenschapper of gewoon als zinzoeker. Vorig jaar gaf prof. Thomas Quartier

volgende agendapunt over kunt gaan, is dat hooguit een bijwerking. Er ligt een heilige basis ten grondslag aan het luiden van de klok. Die basis zegt dat je altijd en overal gestoord moet kunnen worden. Niets is zo belangrijk dat het je eigenlijke kerntaak in de weg mag staan: door te dringen tot het wezenlijke, je naar binnen te keren. In de liturgische theologie noemen we dat “primaire theologie” (theologia prima).

“In het klooster geef je namelijk het heft van je leven letterlijk

een lezing over dit soort geleefde theologie.

Wanneer ik in onze abdij achter mijn bureau theologie zit te bedrijven en schrijf, dan komt de kloosterklok mij zelden gelegen. Ik doe mijn werk als theoloog vanuit het klooster, dus ik moet het hebben van de tijden tussen de zes kerkdiensten per dag. Na de middag kan ik rond twee uur beginnen en heb ik tot vijf uur de tijd om te werken.

Maar als ik er dan net lekker in zit, gaat om tien voor vijf die irritante klok die de vespers aankondigt. De dienst zal een half uur duren. Bijna altijd meen ik de beste ideeën te hebben op het moment van de bel. Doorgaan is geen optie. Sint Benedictus heeft voor ons monniken de dagorde al vijftienhonderd jaar geleden geregeld: ‘Het Werk Gods gaat vóór alles’ (Regel hoofdstuk 43). Het is een veelvoorkomend experiment in het klooster: mijn liturgische laboratorium voor geleefde theologie.

Experiment Wat moet je dan? Meestal neem ik me steevast voor de theologische inspiratie goed vast te houden. De gedachte zal er na de dienst vast nog zijn. Natuurlijk is hij bijna altijd weg. Of toch niet? Naar aardse maatstaven is de storende kloosterklok pure tijdverspilling. Je moet toch juist flexibel met je tijd om kunnen gaan? Spontaan op iedere situatie in kunnen spelen? Anders ben je niet efficiënt en raak je alleen maar gefrustreerd. In het klooster is het kiezen of delen. Want, de aardse maatstaven gelden niet zodra de eigenlijke prioriteit van het kloosterleven naar voren komt: de liturgie. Ze maakt de abdij inderdaad tot een liturgisch laboratorium.

Dat went misschien nooit helemaal. Het experiment met de klok blijft irritant, maar daardoor ook bevrijdend voor je theologisch denken. De bel haalt je vanzelf uit het denken in concepten en van tevoren vastgelegde onderzoeksplannen. Zodra in je dagritme iets níet ter discussie staat, strijkt dat tegen de haren in. Waarom? Omdat het niet meegaat met de flow van je theologische studie maar je met de neus op het liturgische leven drukt. Omdat het de mogelijkheden inperkt die je schijnbaar allemaal moet benutten.

Dat wordt al helemaal onwennig, wanneer het ‘agendapunt’ niet functioneel is – en dat ís de liturgie. Wanneer gasten dus na afloop zeggen: ‘Ik word er zo rustig van’, dan is dat zeker niet het doel van de dienst. Nee, de gebedstijden zijn er enkel en alleen om je open te stellen voor het ultieme doel van het leven, en dat is in het klooster God. Je leidt daar dus een theologisch leven.

Als je daarna rustiger bent of juist vol energie naar het

Thomas Quartier osb, monnik van de Willibrordsabdij in Doetinchem

uit handen.“ Liturgisch leven Je kunt deze liturgische kleur van het leven als een keurmerk van de mens opvatten. Paus Johannes Paulus II zei daarover: ‘De mens is de liturg van de Schepping’.

Alle wezens op aarde hebben een gedeelde heilige grond, maar alleen de mens is in staat om daarbij stil te staan en daarvoor in de gewone gang der dingen gestoord te worden. “Schepping” is een theologisch concept. Het bestaan wordt als zodanig theologisch geduid. Ik weet uit veel gesprekken met gasten in het klooster dat juist dit woord velen aanspreekt. Het zegt dat de mens zijn oorsprong niet zelf in de hand heeft, maar ontvangen heeft. Dat ervaren mensen bij ons in de abdij. Vreemd eigenlijk. Maar als ik er achter mijn bureau wat over doordenk, is het wellicht toch niet zo vreemd. In het klooster geef je namelijk het heft van je leven letterlijk uit handen. Dat verbreekt het drogbeeld dat je het allemaal maar zelf kunt bepalen. Je theologie maak je niet zelf. Hoe moet je je dat concreet voorstellen? Wel, ik betrap menig regelmatige gast en ook mezelf steeds maar weer op het idee: ‘Dat moet toch een keer kunnen’.

We zitten bij elkaar en hebben een goed gesprek over een theologisch of spiritueel onderwerp, en de tijd begint

te dringen. Je krijgt een beetje stress, moet snel afronden.

Dat is toch helemaal niet kloosterlijk? Het moet toch kunnen deze keer eens later in de gebedsdienst te komen of een keertje niet te gaan, omwille van zo’n verheven doel als de theologie? Het simpele antwoord of deze suggestieve vragen is: Nee! Het kan niet. Want het niet-kloosterlijke zit hem niet in de storende klok die we al pratend in de verte horen, maar in onze eigen nonchalance om de liturgie bijna te vergeten. Dan begrijpen we er samen niets van wat theologie eigenlijk is. Ze dient primair te vertrekken vanuit de ervaring van de gedeelde liturgische tijd en ruimte.

Laboratorium Velen zeggen bij hun vertrek uit onze abdij: ‘Heerlijk, ik ga thuis ook een klok ophangen’. ‘Veel succes’, zeggen wij dan. ‘Maar zorg er wel voor dat het niet gewoon een wekker is’. Want zodra je hem afstemt op je gewoontes, is het geen echte kloosterklok meer. Je leven en werken moet zich naar de klok voegen, en niet andersom. Dat is liturgisch. Dat vraagt om een bewuste keuze die maar voor weinigen permanent mogelijk is, ook niet voor theologen. In het dagelijks werk blijft er vaak weinig ruimte om je te laten storen en liturgische momenten het centrum van je theologiseren te laten staan. Daarom is het goed om een laboratorium te hebben waarin je bij tijd en wijle wel een primair theologisch experiment kunt uitvoeren. De theologische reflectie volgt daar vanzelf op.

Het is de secundaire theologie (theologia secunda) die je in elke functie bedrijft: als pastor, leraar, wetenschapper of wat dan ook.

Dit artikel is een verkorte weergave van de lezing die Thomas Quartier hield tijdens de bijspijkerdagen van 2018.

Prof. Dr. Thomas Quartier osb (1972) is monnik van de Willibrordsabdij in Doetinchem en directeur van het Benedictijns Centrum voor Liturgische Studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Verder is hij hoogleraar Monastieke Studies aan de KU Leuven en verbonden aan het Titus Brandsma Instituut.

Foto: Betty van Engelen

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

onderweg 1

Kamel Essabane, docent islamitische filosofie en islamitische godsdienst

Islam en gevoelige thema’s

E

r heerst vaak grote onwetendheid over de islam. Over de islam, nochtans de op één na

grootste religie in ons land, heerst vaak een eenzijdig en negatief beeld. En als men op een gevoelig thema botst weet men er vaak niet goed mee om te gaan of er is handelingsverlegenheid.

Hoe bespreek je in een context van diversiteit gevoelige thema’s zoals hoe ‘de’ islam staat ten opzichte van genderdiversiteit, seksuele diversiteit, democratie en evolutietheorie?

Deze thema’s kunnen opkomen bij leerkrachten, jeugdwerkers, maatschappelijk werkers, hulpverleners, leerkrachten en anderen die te maken hebben met moslims. Achter deze vragen schuilt de vraag: hoe staat de islam ten opzichte van diversiteit in alle vormen?

Om deze grote vraag beter te begrijpen en beter te kunnen beantwoorden is het belangrijk te onderzoeken waar deze vraag vandaan komt, wie hem stelt en in welke context. We kunnen om dat te onderzoeken de vraag het best eens omdraaien. Hoe staan wij – als samenleving ten opzichte van de islam? Hoe staan wij ten opzichte van religie? Of nog breder: Hoe staan wij ten opzichte van diversiteit in alle vormen in onze samenleving?

Samenlevingsmodellen In de sociologie onderscheidt men een viertal samenlevingsmodellen die ons kunnen helpen in het nadenken over diversiteit: assimilatie, segregatie, passief pluralisme en actief pluralisme. Assimilatie wil zeggen dat minderheden zich aan de dominante groep – de groep met de meeste macht - moeten aanpassen. Segregatie wil zeggen dat groepen zoveel mogelijk gescheiden van elkaar leven.

Passief pluralisme wil zeggen dat er sprake is van integratie waarbij de dominantie groep enige ruimte maakt voor minderheidsgroepen om mee te doen.

De dominante groep bepaalt echter de norm en kan onverschillig ten opzicht van de diversiteit blijven.

Het actief pluralisme staat voor gelijkwaardige ontmoeting en dialoog tussen de dominante groep en minderheidsgroepen. Dat betekent dat alle partijen open moeten staan voor elkaar en bereid moeten zijn van elkaar te leren. Om zo samen vorm te geven aan een nieuwe diverse gelijkwaardige samenleving.

Voor veel mensen klinkt actief pluralisme als het ideaal.

De praktijk blijft echter vaak in passief pluralisme steken, omdat bij actief pluralisme er alles in vraag kan worden gesteld ook de normen van de dominante groep. En privileges dienen opgegeven te worden. Voor een eerlijk gesprek en dialoog over gevoelige thema’s is een actief pluralistische houding echter onontbeerlijk.

Vooroordelen over islam In de dialoog en ontmoeting met islam en moslims en moeten er vanuit Westers perspectief daarnaast een aantal hardnekkige vooroordelen afgebroken worden.

Deze vooroordelen die ik hieronder zal noemen zijn diepgeworteld in de Westerse psyche vanwege de lange geschiedenis van strijd en propaganda tussen christelijke Europa en de islamitische wereld. Ze hebben ook te maken met de ervaringen met het christendom en het gemakzuchtig projecteren van kenmerken van het christendom op de islam.

Het eerste vooroordeel is dat diversiteit in de islam niet bestaat. Men claimt vaak dat ‘de’ islam iets zegt. De realiteit is echter dat ‘de’ islam net als ‘het’ christendom of ‘het’ humanisme niet bestaat. De islam kent een grote diversiteit op cultureel en theologisch niveau. De islam heeft geen hiërarchische kerkstructuur en geen equivalent

2 onderweg

Foto: Betty van Engelen van de paus. En Koraninterpretaties lopen uiteen. In de islam zijn wel meerderheids- en minderheidsmeningen, maar die kunnen en zijn onderhevig aan discussie en verandering. Er zijn diverse islamgeleerden en islamitische instituten verspreid over de islamitische wereld en in het Westen die gezag claimen. In principe is het gezag gebaseerd op geleerdheid en overtuigingskracht. In de praktijk spelen ook sociale factoren een rol omdat religie ook een bindende functie heeft.

Hierop aansluitend is het tweede grote vooroordeel die van het essentialisme en oriëntalisme. De islam wordt daarbij voorgesteld als hebbende een onveranderlijke kern of essentie die haaks staat op onze manier van leven. Waar in de middeleeuwen de islam als de antithese van het Christendom werd voorgesteld, wordt de islam in de moderne tijd als de antithese van de Verlichting, de moderniteit, het secularisme of het Westen afgeschilderd. Vaak gaat men ervan uit dat deze essentie een Korantekst, de shari’a of het geloofsdogma van letterlijke openbaring daar debet aan is. De realiteit is echter dat de Koran heel weinig wetten bevat, de shari’a (“islamitische wet”, letterlijk: ‘de weg naar de bron’) geen wetboek is, maar het object van een rechtsleer met bibliotheken van discussie en meningsverschillen. En het geloof in een letterlijke Goddelijke openbaring leidt bij moslims niet automatisch tot letterlijke interpretatie.

“Allerlei zaken die in het Westen pas na de Verlichting mogelijk werden bestonden dus al eeuwen eerder in de islamitische wereld.“ Het derde vooroordeel dat in het verlengde ligt van de tweede is dat de islam nog door de Verlichting moet.

Alsof de verlichting eenduidig is en de geschiedenis lineair verloopt en moslims niet hun eigen verlichting hebben gekend in de 9e een 19e eeuw n.C. Al vroeg ontstond er in de islamitische wereld een cultuur van wetenschappelijke en filosofische uitwisseling en vooruitgang. Er was relatieve godsdienstvrijheid en er ontstond een open debatcultuur waarin er ruimte was voor vrijheid van meningsuiting, zelfs islamkritiek. Er was een dicht- en verhalencultuur met erotische en homo-erotische poëzie.

Vrouwen hadden meer rechten dan in Europa en hadden soms ook politieke macht. Allerlei zaken die in het Westen

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

pas na de Verlichting mogelijk werden bestonden dus al eeuwen eerder in de islamitische wereld.

Misbruik van diversiteit Terug naar islam en gevoelige thema’s en de realiteit van vandaag. Hoe ga je het best om met hedendaagse moslims die zich niet bewust zijn van de rijkdom en diversiteit van hun eigen traditie ? De verleiding in zo’n situatie is groot om ze te ‘verlichten’. Wat dan vaak gebeurt is dat de diversiteit onder moslims wordt misbruikt om een assimilatiestandpunt er doorheen te drukken. Hebben we bijvoorbeeld problemen met de hoofddoek van moslima’s en willen we dat ze zich meer zoals wij gaan kleden, dan gaan we op zoek naar een liberale imam of islamitisch theoloog die ons standpunt verdedigt dat een hoofddoek onnodig is. We misbruiken de diversiteit in de islam dan voor assimilatiepolitiek.

Nu is een hoofddoek een persoonlijke keuze en kledingstuk waar je niemand mee schaadt. Maar hoe gaan we om met fundamentalistische uitingen van islam die anderen schade toe brengen of discrimineren? Probeer je de ander theologisch te overtuigen van een andere interpretatie, of haal je een liberale imam erbij? Dan loop je mogelijk snel vast in een welles-nietes wedstrijd over de juiste interpretatie. Bovendien zul je als je geen moslim bent mogelijk minder serieus genomen. Vruchtbaarder is het om niet op basis van teksten maar op basis van onderliggende waarden de dialoog aan te gaan. Je zou kunnen wijzen op het non-discriminatie principe in de koran en teksten in de Koran die een algemene positieve visie op diversiteit hebben en dat het oordeel bij God is.

Ook zou je het kunnen hebben over de ervaring die veel moslims hebben met uitsluiting en discriminatie en de noodzaak voor solidariteit met andere groepen die om andere redenen gediscrimineerd worden. Voor begeleiders van jongeren is bovendien van belang is om in discussies de mening van anderen te respecteren, zelfs al lijkt hun mening ongenuanceerd, veroordelend, intolerant of hard. Zet daar met de nodige geduld een genuanceerde mening tegenover. Het hoort vaak bij die leeftijdsfase om tegendraads en zwart-wit te denken.

Het is in de dialoog met jongeren daarom van belang om oprechte nieuwsgierigheid en inlevingsvermogen op te brengen voor hun leefwereld.

Deze tekst is een samenvatting van de lezing van Kamel Essbane tijdens de bijspijkerdagen in 2019. Kamel Essabane (MA) is docent islamitische filosofie aan het Fahm Instituut, docent islamitische godsdienst aan de Thomas More Hogeschool(Be) en onderwijsbegeleider identiteit en levensbeschouwing bij Arkade.

Tot op het bot: theologie en publieke rouw na MH17

Mariecke van den Berg, postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Utrecht

O

p 17 juli 2014 stortte Malaysia Airlines vlucht 17, beter bekend als MH17, neer in het oosten van Oekraïne, vlakbij de Russische grens. Alle 298 passagiers, waarvan 15 bemanningsleden, kwamen

om. In het gebied waar het vliegtuig neerkwam was op dat moment een gewapend conflict gaande tussen separatistische rebellen en het Oekraïense leger. Al snel na de crash werd duidelijk dat het hier niet om een ‘gewoon’ ongeluk ging, maar dat het vliegtuig was neergeschoten door een Buk-raket vanuit gebied dat op dat moment in handen was van de separatisten. Dat het vliegtuig in oorlogsgebied belandde

betekende dat het voor de hulpdiensten heel moeilijk werd om de lichamen te zoeken en te bergen.

Na de ramp probeerden mensen in Nederland zo goed mogelijk vorm te geven aan hun verdriet en medeleven met de nabestaanden. Het medeleven had mooie kanten: het ging op een rustige, respectvolle manier en bracht mensen samen. Maar de reactie op de ramp had ook stekelige kanten. Al snel ontstond er in de media een beeld van ‘wij’ in Nederland, die op een goede manier met lichamen om konden gaan, tegenover een ‘zij’ in Oekraïne die dat op een barbaarse en respectloze manier deden.Dit beeld bleek later niet te kloppen, maar als beeldvorming zich eenmaal genesteld heeft is het lastig die weer te nuanceren. De vraag die ik hier zou willen stellen is: kan christelijke theologie een zinnige bijdrage leveren aan het nadenken over publieke rouw na zoiets vreselijks als de ramp met de MH17?

MH17 en het lichaam Een goed uitgangspunt voor een antwoord op deze vragen vind ik bij theoloog Mario Aguilar, die veel schrijft over de genocide in Rwanda.1 Aguilar zag dat in Rwanda de stoffelijke resten van mensen die bij de genocide zijn omgekomen vaak niet begraven worden, maar juist tentoongesteld, als een blijvende herinnering aan wat er gebeurd is. Dit gegeven vormt voor hem het uitgangspunt voor wat hij de ‘hermeneutiek van beenderen’ noemt. Kort gezegd bedoelt hij hiermee dat hij wil luisteren naar de verhalen die beenderen vertellen en dat hij wil proberen om deze verhalen te verbinden aan verhalen uit de christelijke traditie. Het werk van Aguilar heeft me uitgenodigd om te gaan kijken naar Bijbelse verhalen over beenderen en te zien wat deze verhalen te zeggen hebben voor de gebeurtenissen rond MH17.

De wake van Rispa Eén verhaal springt er dan in het bijzonder uit: dat van Rispa, dat verteld wordt in hoofdstuk 21 van het boek 2 Samuël. Het is het verhaal van David, die aan het begin van zijn regeringsperiode te maken krijgt met een hongersnood in het land. De oorzaak: zijn voorganger, koning Saul, heeft een pact gebroken met het volk van de Gibeonieten. Tegen de afspraken in heeft Saul geprobeerd hen om te brengen. Als ‘tegenprestatie’ geeft David de Gibeonieten zeven mannen, allen familie van Saul, om terecht te stellen -het waren ook toen harde en wrede tijden. Onder de mannen bevinden zich twee zonen van Rispa. De mannen worden na hun executie niet begraven, maar als schrikbeeld tentoongesteld. Rispa legt zich daar niet bij neer. In vers 10 staat: Rispa, de bijvrouw van Saul, spreidde een kleed op de rotsen en bleef daar van het begin van de oogsttijd totdat de eerste herfstregens vielen om overdag de aasvogels van de lijken te verjagen en ’s nachts de wilde dieren.

Rispa houdt dus een lange wake -volgens sommige uitleggers wel zes maanden. Als David daarvan hoort grijpt hij in en zorgt hij ervoor dat de zeven mannen een behoorlijke begrafenis krijgen. Dan komt er ook een einde aan de hongersnood.

1

Mario Aguilar (2009), Theology, Liberation and Genocide: A Theology of the

Periphery, Londen: SCM Press.

Wat het verhaal van Rispa laat zien is dat een enkele daad, die misschien maar heel klein lijkt, voor een ommekeer kan zorgen. Door haar uithoudingsvermogen en respectvolle omgang met de lichamen van haar zoons laat Rispa zien dat rouw ook een vorm van verzet en een roep

om gerechtigheid kan zijn. Haar daad lijkt op wat veel nabestaanden denk ik graag voor hun familieleden en vrienden hadden willen doen, maar op dat moment niet konden: naar Oekraïne reizen, te voet als het moest, om daar in de velden van Hrabove te zitten en te waken over de lichamen van hun familieleden en vrienden. Anders dan de berichtgeving ons wil doen geloven waren er gelukkig wel degelijk ‘Rispa’s’ aanwezig. In een interview vertelt Geert Luyten, die aan het hoofd stond van een van de teams die de repatriëring van de verzorgden, dat zijn teamleden alleen maar hun werk konden doen omdat zij daarbij geholpen werden door Oekraïense professionals en vrijwilligers. Een groep lokale vrouwen kookte elke dag voor hen. En, heel belangrijk, een Oekraïens team van tweehonderd professionals en achthonderd vrijwilligers had nog voor de aankomst van de Nederlanders al op systematische wijze een groot gebied doorzocht om lichamen te lokaliseren, markeren en te bergen.2

Botten laten spreken Het Europa van nu heeft veel raakvlakken met het politieke klimaat in Israël in de tijd van Saul en David. Er is eens strijd om macht gaande die uitwerkt op lichamen. Die van de slachtoffers van MH17 en van de Oekraïense bevolking die te lijden had en heeft onder het conflict. Maar ook de lichamen van de vele vluchtelingen die omkomen bij hun poging om Europa te bereiken. In zo’n context kan publieke rouw niet echt neutraal meer zijn, maar het kan wel een vorm van verzet zijn. Dan moeten we wel ‘tot op het bot’ gaan. Botten hebben een eigen verhaal te vertellen, een verhaal van verdriet maar ook van verandering, dat verteld kan worden als de levenden willen luisteren.

Dit artikel is een verkorte versie van de lezing van Mariecke van den Berg tijdens de Bijspijkerdagen 2019.

Mariecke van den Berg werkt als postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Utrecht bij het Departement Filosofie en Religiewetenschap.

Deze bijdrage is een bewerking van het artikel ‘Bones Talking Back: Theology and Public Mourning After the Crash of Flight MH17’, te verschijnen in het Journal of the European Society of Women in Theological Research.

2

Romana Abels, “Mythen rond de MH17,” in: Trouw, 9 September 2014

Foto: Betty van Engelen

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

onderweg 3

Smartphones en tablets in de kloosterkapel

Michael-Dominique Magielse o.p., dominicaan en theoloog en gespecialiseerd in religie en media, en liturgie

Foto: Betty van Engelen

I

n het dominicanenklooster in Rotterdam waar ik woon, komt vrijwel elke dag een groepje mensen naar onze vieringen. Het zijn mensen elders uit de stad die bij ons koorgebed en de dagelijkse eucharistie-

viering willen aansluiten. Ze zijn relatief jong, studenten en young professionals, en ze spreken Nederlands of een andere taal. Zij die geen Nederlands spreken, gebruiken vaak hun smartphone om de viering, en met name de lezingen, in hun eigen taal te kunnen volgen. We vieren de liturgie van de katholieke kerk, voor onze bezoekers herkenbaar en vertrouwd en met een app op hun telefoon kunnen ze makkelijk meedoen, participeren. En zo sluipt de digitale wereld heel geleidelijk de kloosterkapel binnen.

In elk dominicanenklooster is de kapel of de kerk het hart van de gemeenschap, een gewijde ruimte waar broeders en zusters op gezette tijden van de dag samenkomen voor het koorgebed en het vieren de eucharistie. Het is zo’n belangrijke plek dat de heilige Augustinus is zijn regel voor gemeenschapsleven, die dominicanen gebruiken, stelt dat die ruimte voor niets anders gebruikt mag worden en altijd toegankelijk moet zijn voor een broeder of zuster die er wil bidden of mediteren. Sommige mensen vragen zich af of een mobiele telefoon of een ander digitaal apparaat wel gepast is in een dergelijke ruimte.

Technologische vooruitgang Nu zijn een smartphone, tablets en computers eigenlijk niet meer dan voorbeelden van voortschrijdende technologische vooruitgang. En technische innovatie en liturgie gaan al eeuwenlang heel goed samen. Meteen na de uitvinding van de boekdrukkunst in de 15e eeuw werden er boeken gedrukt voor liturgische doeleinden. Het was een technische revolutie die niet zonder slag of stoot verliep, het betekende immers het einde van de scriptoria in kloosters waar monniken zeer geduldig met de hand liturgische boeken kopieerden. Eeuwen later deed de elektrische verlichting haar intrede in de kerk en weer wat later kwam de microfoon op het altaar of de kansel, waardoor het geluid van de voorganger versterkt werd en hij in heel de kerkruimte te horen was. Deze technologische ontwikkelingen hebben grote invloed gehad op het vieren van de liturgie.

van emailgroepen en chatrooms waar mensen ‘samen kwamen’ om met elkaar te bidden, intenties uit te wisselen, een kaarsje op te steken. Er ontstonden virtuele werelden, met virtuele kerken en vieringen. Het internet werd een plaats waar mensen elkaar vonden om uiting te geven aan hun geloof; christenen, joden, moslims, boeddhisten, etc., en daardoor ook vrijuit konden ‘reli-shoppen’ en zich konden aansluiten bij online gemeenschappen waarbij ze zich bij thuis voelden.

Bidden via een app Deze digitale revolutie kreeg een nieuwe impuls met de komst van sociale media en de ontwikkeling van apps, ook op het gebied van religie en liturgie. Zoals Bidden Onderweg van de jezuïeten, een wereldwijd project waarmee je elke dag aan de hand van een tekst uit bijbel mee kan doen aan een geleide meditatie. De Franse dominicanen hebben een soortgelijk project dat heet Retraite dans la Ville en de Belgische broeders hebben Ressurrexit in de Paastijd. Er zijn ook apps met de bijbel online en mogelijkheden om het getijdengebed, het bidden van de psalmen uit de kloostertraditie, op je mobiele telefoon, tablet of achter de computer te bidden.

Ik gebruik zelf geregeld de Divine Office-app als ik door mijn werk onderweg ben en niet thuis in het klooster met mijn broeders mee kan bidden. Ik vind er de teksten van de dag, die wereldwijd worden gebeden, ik heb een optie voor geluid zodat ik mensen de psalmen hoor zingen en via een wereldbol in die app zie ik hoeveel mensen er op

Twee andere ontwikkelingen in de twintigste eeuw, de radio en televisie, zorgden ervoor dat je thuis kon blijven om toch mee te doen aan de vieringen in de kerk. Vaak was deze in de huiskamer voor het TV- of radiotoestel beter te zien en te horen dan in de kerk. De komst van het internet in de jaren negentig van de vorige eeuw, deed daar nog een schepje bovenop. Deze technologische ontwikkeling leidde vanaf het eerste begin tot initiatieven

4 onderweg

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

moment ook online zijn en meebidden. Dat geeft mij gevoel dat ik net als in de kapel thuis, niet alleen ben, maar onderdeel ben van een grotere gemeenschap.

Nu roepen al deze ontwikkelingen veel vragen op.

Niet alleen of het gepast is met je telefoon in de kerk te zitten, maar ook wat het betekent om te vieren op een smartphone, en niet lijfelijk aanwezig te zijn, hoe kun je dan gemeenschap zijn en echt meedoen, kan het internet een gewijde ruimte zijn of worden? Het zijn belangrijke vragen, maar ze zijn niet eenvoudig te beantwoorden.

Er is namelijk een nieuwe realiteit ontstaan: vandaag de dag zijn we constant online, altijd verbonden met elkaar, we Whatsappen de hele dag, checken emails, Facebook, Instagram, de treintijden en het laatste nieuws met onze smartphone. Ons leven is niet meer te onderscheiden in een leven online of offline. Wat betekent dit voor de stilte die in de gewijde ruimte van belang is?

Als de digitalisering doordringt tot het leven van ons gebed, een van de pijlers van dominicaanse leven, dan stelt dat ook aan het gebed nieuwe vragen: wie is de biddende gemeenschap alleen de mensen in kapel of ook die op internet? Doen ze werkelijk mee of zijn ze slechts toeschouwer? De katholieke kerk heeft het altijd belangrijk gevonden de vormen van vieren in de loop van de geschiedenis aan te passen aan de eigen tijd en context. Door de hele kerkgeschiedenis heen zijn daar veel voorbeelden van. De stap naar het internet is niet eenvoudig, maar kan vele nieuwe kansen bieden. We kunnen daarbij hoop putten uit de oproep online van paus Franciscus bij zijn eerste bericht in maart 2016 op zijn Instagram-account.

We zien een biddende paus en de woorden “Bid voor mij”, online of offline, dat laat hij in het midden.

Michael-Dominique Magielse o.p. is dominicaan en woonde van 2016-2018 in Huissen. Hij is theoloog en gespecialiseerd in religie en media, en liturgie. Hij doet onderzoek naar de invloed van de digitalisering op liturgische activiteiten. Hij is een van de sprekers tijdens de Theologische Bijspijkerdagen, met een bijdrage over digitale liturgie.

“Het internet werd een plaats waar mensen elkaar vonden om uiting te geven aan hun geloof; christenen, joden, moslims, boeddhisten, etc., en daardoor ook vrijuit konden ‘reli-shoppen’ en zich konden aansluiten bij online gemeenschappen waarbij ze zich bij thuis voelden.“

Interview met Frits de Lange door Nynke Sietsma

We zijn allemaal pelgrims

E

thiekhoogleraar Frits de Lange schreef een boek over pelgrimeren uit fascinatie voor de

enorme populariteit van oude pelgrimsroutes zoals de Camino. De pelgrim gelooft met zijn hele lijf, zegt hij. ‘Zijn ziel gaat te voet.’

Hij is helemaal niet zo’n wandelaar maar nu heeft ethiekprofessor Frits de Lange tóch de wandelschoenen aangetrokken. Voor zijn boek Heilige Onrust sprak hij zoveel enthousiaste pelgrims – soms waren het er wel tien bij een lezing – dat hij aan het Jakobspad is begonnen.

Dat pad loopt van Uithuizen tot Hasselt. En komende herfst doet hij een stukje Camino. Vanaf het Franse bedevaartsoord Vézelay. “Nu neem ik er de tijd voor.

Ik heb er zin in.”

“De pelgrim ervaart zijn leven ten volste. Zijn ziel gaat te voet.“ Het fascineert hem, de immense populariteit van oude pelgrimsroutes onder kerkverlaters en seculiere zoekers,

zoals de bekendste, meest zware tocht, die naar Santiago de Compostela. Wat bezielt duizenden mensen om zo af te zien, om zonder slaapplek op weg te gaan en maar af te wachten waar de reis eindigt? De Lange noemt deze postreligieuzen ‘pelgrims 2.0’. Ze zijn niet op weg naar het hiernamaals maar zien de reis zelf als bestemming. Iets wat groter is dan henzelf roept hen om op weg te gaan en om weken - of zelfs maanden - vrij te nemen en te wandelen, wandelen, wandelen totdat lijf en leden lichter worden en gedachten verdwijnen. De pelgrim ervaart zijn leven ten volste. Zijn ziel gaat te voet.

Dat er íets is – noem het God - wat hen daartoe aanzet maakt het dat ze pelgrims zijn en geen gewone wandelaars. Volgens De Lange zijn deze mensen bezig om vanuit het niets religie opnieuw uit te vinden.

Veel pelgrims 2.0 gooiden religie overboord, net als hijzelf in zekere zin deed. Hij schudde de geloofsvoorstellingen die hij als gereformeerd jongetje had van zich af.

Die ‘geloofsfabriek’ is hij kwijt, vertelt hij.

Als je alle religieuze franje afpelt, zoals u hebt gedaan, wat houd je dan nog over?

“Hoe minder, hoe beter. Spiritueel gezien lijkt mij het een goede zaak dat ons ego leeg raakt. Dat we niks meer te melden hebben. Dan is verbinden met een ander ook

gemakkelijker. Ook genieten van de kleine dingen wordt dan gemakkelijker. Dat zie ik als het volle leven. Als jij je eigen kwetsbaarheid inziet, dan sta je ook dichter bij de kwetsbaarheid van anderen. Dat schept een verbondenheid met mensen die dieper kan gaan dan die binnen een geïnstitutionaliseerde gemeenschap. Het betekent niet dat ik God ook overboord hebt gegooid. Dat woordje kan ik nog niet missen.”

Is er dan nog sprake van gemeenschap, bij deze kale geloofsopvatting?

“Je kunt een pelgrimage ook als een vorm van gemeenschapsvorming beschouwen. Het is een misverstand dat een pelgrimage alleen om de eigen ziel gaat. Je gaat wel voor jezelf, maar je gaat niet alleen. Je deelt veel met elkaar, alleen is van tevoren nog niet bekend wat dat is.

Je moet maar afwachten wat het wordt. Dat vind ik ook sterk aan de Pinksterpelgrimage. Je kent elkaar niet, maar gaat samen onderweg. Daar kunnen hele mooie verbintenissen door ontstaan. Dat begrijp ik van mensen die de Camino hebben gelopen.”

En nu voelt u zich dus ook geroepen om af te zien.

Wat verwacht u?

“Ontreddering. In ons normale leven hebben we alles erg op orde. Als je gaat pelgrimeren word je geconfronteerd met je afhankelijkheid van anderen. Van het weer, of je fit bent, of er anderen zijn die je willen helpen als je een toilet zoekt. Daar moet je dan op vertrouwen. Ik liep ergens bij Wirdum en was de bushalte kwijt. Voor je het weet ben je weer twee kilometer aan het lopen voor dat je die halte hebt gevonden. Dan is het fijn dat iemand je aanspreekt en je helpt. De vriendelijkheid van mensen die je tegenkomt is enorm. Pelgrimeren vergroot je vertrouwen in de mensheid en verkleint jezelf. Het doet je ego krimpen. Daar kijk ik naar uit.”

“Het is een niet te stillen onrust die ons in ons leven in beweging zet.

Die onrust noem ik heilig.“ U zegt, de essentie van ons mens-zijn rust in het feit dat íets maakt dat we de ene voet voor de ander willen blijven zetten. Zoals de pelgrim doet.

“Het is een niet te stillen onrust die ons in ons leven in beweging zet. Die onrust noem ik heilig.”

U houdt zich als ethicus veel bezig met ouderen.

Wat hoort u van hen terug over levenskunst?

Wat roept hen aan het einde van hun reis om in beweging te komen?

“In de meest tragische gevallen is er niets dat hen roept.

Maar meestal is er toch íets. Het buurkindje dat zwaait, een hondje, iets ondernemen. Een verwacht of juist onverwacht bezoek. De voorjaarsbloem die bloeit.

Ik sprak laatste een vrouw van dik in de negentig.

Ze zei: ‘Ik ben wel aan het afvinken maar ik geniet nog altijd van het leven hoor.’ Het leven overkomt ons.

Genade kan in de kleinste dingen zitten.”

Frits de Lange is hoogleraar Ethiek aan de Protestante Theologische Universiteit in Groningen en buitengewoon hoogleraar Systematische Theologie aan de Universiteit van Stellenbosch, Zuid-Afrika. De Lange schreef onder meer Heilige Onrust – een pelgrimage naar het hart van religie (2017), Licht en zwaar; Voor zwevers en andere spirituelen (2013). Tijdens de bijspijkerdagen van 2019 geeft hij een lezing over dit thema.

Foto: Betty van Engelen

Dit artikel verscheen eerder in Doopsgezind Haarlem, april/mei 2019 en werd geschreven door freelance journalist Nynke Sietsma.

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

onderweg 5

Boeddhisme en de westerse esoterie

H

et boeddhisme is populair tegenwoordig in het westen. Tot in de kleinste dorpen zijn inmiddels meditatiecentra te vinden en de Boeddhabeelden staan in tuincentra, op meubelboulevards en

zelfs in een winkelketen met luxueuze badproducten. Hoewel uit de cijfers blijkt dat er niet eens zo heel erg veel mensen zijn die zichzelf echt ook ‘boeddhist’ noemen sijpelt het boeddhistisch gedachtegoed ver door in de samenleving. Deze ontwikkeling is al een tijdlang gaande.

In feite kent het westen het verhaal van de Boeddha al heel erg lang. Het levensverhaal van de Boeddha belandde in het nabije oosten en men vond het zo mooi, het moest wel een christelijk verhaal zijn. Aldus is de biografie van de Boeddha, althans een variant daarvan, onder de titel ‘Barlaam en Iosaphat’ doorgedrongen tot in de collecties van christelijke heiligenlevens. Toen westerse onderzoekers het boeddhisme in Azië dan ook ‘ontdekten’ in de 18e en 19e eeuw dachten ze in eerste instantie dat Aziaten het verhaal van Barlaam en Iosaphat hadden bewerkt tot de biografie van de Boeddha. Het bleek andersom te zijn.

Later waren er in het westen filosofen als Schopenhauer (1788-1860) die het boeddhisme leerden kennen en er diep van onder de indruk raakten. De echte doorbraak van het boeddhistische gedachtegoed kwam echter met name in de jaren ’60 van de 20e eeuw. De beatnik generatie omarmde de leer van Gautama. Culturele uitingen speelden ook een grote rol: de roman ‘Siddhartha’ (1922) van Herman Hesse (1877-1962) is tot op de dag zeer populair en veel mensen denken dat het verhaal van Hesse een biografie van de Boeddha is.

Eigenlijk heeft de roman van Hesse maar weinig met het boeddhisme van doen.

“Het boeddhisme zoals we dat nu in het westen kennen is voor een heel groot deel een product van de westerse esoterie, met name van de Theosofie.“ Er zijn dan ook heel wat verschillen op te merken tussen het boeddhisme van Azië en de praktijken van het westen.

Dat heeft ook weer te maken met de opmerkelijke wording van het westers boeddhisme. Net als veel andere stromingen van Aziatisch gedachtegoed, bijvoorbeeld de tegenwoordige yoga, is het moderne westerse boeddhisme sterk gebaseerd op welwillend oriëntalisme.

Westers boeddhisme is dan ook eigenlijk veel meer het resultaat van ‘imagining Asia’ dan van ontwikkelingen in Azië zelf. Het boeddhisme zoals we dat nu in het westen kennen is voor een heel groot deel een product van de westerse esoterie, met name van de Theosofie. Het Theosofisch Genootschap is in Amerika opgericht in 1975 door Helena Blavatsky, Henry Olcott en enkele anderen.

Het ging deze mensen met name om de geheime esoterische boodschappen van religies of filosofieën die diep verborgen zouden liggen in afgelegen gebieden. Het ging dan ook duidelijk niet over de boeddhistische praktijken van het 19e eeuwse Azië. Het boeddhisme, met name dat van Tibet, werd in die tijd als zeer verworden en decadent beschouwd. Nee, diep van binnen, diep ver weg in de geheime kloosters, daar lagen de verborgen esoterische boodschappen die alleen maar toegankelijk waren voor de juiste ingewijde personen.

Helena Blavatsky zei zelf dat ze voortdurend in contact stond met semi onsterfelijke wezens die speciaal geselecteerde mensen uitzochten om geheime boodschappen door te geven. Ze had naar eigen zeggen

6 onderweg

met name contact met twee van deze zogenaamde Mahatma’s, Hoot Khutoomi en Al Moriya. Deze beiden verschenen af en toe aan haar en spraken dan met haar over diepe geheimen. Ze gaven haar ook geheime brieven die af en toe in haar kabinet verschenen.

Het is dus duidelijk dat het de Theosofen niet te doen was om de praktijken van Azië zoals ze waren. De mens moest om zijn of haar wijsheid te ontdekken dieper graven, naar geheime patronen speuren, naar mystieke labyrinten.

Heel kenmerkend voor deze zoektochten is ook dat de mens heel erg op ‘gevoel’ moest leren vertrouwen. Binnen dit soort esoterische genootschappen werden gevoel en ratio nogal eens tegenover elkaar geplaatst en gevoel werd dan vaak als betrouwbaarder gezien dan ratio, wat beide ook precies mogen zijn. Echte kennis zou een soort ingeboren intuïtieve kennis zijn, niet dingen die aangeleerd waren.

Het was met name Olcott die vanuit India naar Sri Lanka reisde en daar in contact trad met monniken die mediteerden als vorm van protest tegen de Engelse overheersing. Olcott heeft heel wat bijgedragen aan de vorming van het moderne boeddhisme. Hij deed pogingen het boeddhisme te bevrijden van wat hij als ‘bijgeloof’ beschouwde en hij heeft ook getracht alle boeddhisten van Azië te verenigen. Hij schreef een belangrijk werk, de Boeddhistisch Catechismus in 1881. Deze werd enthousiast ontvangen door de monniken van Sri Lanka.

Voor het eerst waren er nu westerlingen die de Srilankanen niet wilden bekeren, maar hen wezen op de grote verdiensten van hun eigen cultuur. Dat vond men uiteraard prachtig. Er kwamen echter problemen toen Olcott de tand van Boeddha die in Kandy wordt vereerd omschreef als een fossiel stuk hertengewei. Daar werden de monniken erg boos over en Olcott moest zelfs op zijn ideeën terug komen. Hij heeft echter nooit geaccepteerd dat de Boeddha negen meter hoog was, zoals in Azië wel vaak wordt beweerd.

Paul van de Velde, hoogleraar Aziatische religies

Al met al zijn het complexe interacties geweest tussen Aziatisch gedachtegoed en de westerse esoterie die hebben geresulteerd in het boeddhisme zoals we dat nu in het westen kennen. Hier komt nog eens bij dat het boeddhisme absoluut geen eenheid is en de esoterie ook al niet. Maar heel wat waarvan we in het westen denken dat het typerend is voor het boeddhisme van Azië blijkt in Azië te ontbreken of in ieder geval een veel minder belangrijke rol te spelen. Zo denken wij dat boeddhisten in principe mediteren en dat is in Azië absoluut niet het geval.

Zelfs onder de monniken mediteert slechts een minderheid. Zo ook wordt hier vaak gedacht dat het boeddhisme de enige religie zou zijn waarin man en vrouw gelijk zijn aan elkaar. Dat mag voor het boeddhisme hier gelden, in Azië zeker niet. Ook wordt vaak gedacht dat boeddhisten altijd vredelievend zijn en dat er niet zoiets bestaat als een boeddhistische heilige oorlog. Dat ligt in Azië compleet anders, er zijn heel wat oorlogen gelegitimeerd vanuit het boeddhisme. Van het boeddhisme wordt ook heel vaak gesteld dat het ‘a-dogmatisch’ is. We mogen ons met recht afvragen wat dat betekent en bovendien is er ook de vraag of dit nu wel echt waar is. De monniken en nonnen leven hun leven met talloze regels die toch echt heel erg op dogma’s lijken. Bovendien zegt de afwezigheid van dogma’s weinig over eventueel dogmatisch gedrag van de aanhang.

Ook speelt hier de kwestie of het boeddhisme een ‘religie’ is, een ‘manier van leven’, een ‘filosofie’. Dat zijn vragen die in Azië absoluut niet spelen. Hier blijken het echter heel belangrijke vragen te zijn en westerse boeddhisten of mensen die hier aan meditatie doen kunnen zich uitvoerig met deze terminologieën bezig houden. De zelfdefiniëring van mensen die in het westen aan boeddhisme doen is vaak redelijk complex. Omschrijvingen als: ‘Ik doe zen, maar ben geen boeddhist!’, vallen maar al te vaak en kunnen rekenen op instemmend geknik.

Maar hoe Aziatisch is dat allemaal eigenlijk? Goed om daar eens bij stil te staan. Wat is er Aziatisch aan het westers boeddhisme en wat behoort eigenlijk tot de westerse esoterie? En kun je die twee in alle redelijkheid nog scheiden?

Paul van de Velde is hoogleraar Aziatische religies aan de Faculteit Filosofie, Theologie & Religiewetenschappen, Radboud Universiteit Nijmegen, ’Westers boeddhisme en de moderne esoterie’ en schreef onder anderen ‘De oude Boeddha in een nieuwe wereld’, ‘De dromen van een witte olifant’ en ‘De Boeddha in het tuincentrum’. Tijdens de bijspijkerdagen in 2019 gaf hij hierover een lezing.

Vianney kerk Deventer (Vredeveld Aziatische kunst). Foto: Betty van Engelen

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

De Choral Evensong in Nederland

O

Hanna Rijken, musicus en theoloog

p steeds meer plaatsen in Nederland worden choral evensongs gehouden. Wat zijn het

eigenlijk voor vieringen? Wat is de oorsprong ervan? En waarom zijn ze zo geliefd in Nederland?

Wat is een choral evensong?

De evensong is een vorm van getijdengebed en is ontworpen tijdens de Engelse Reformatie in de zestiende eeuw.

De wortels van de getijden liggen in de vroege kerk.

Het dagelijks psalmzingen was ontleend aan de joodse traditie. Het zogenaamde getijdengebed kreeg een vaste vorm in de kloosters, zoals ook in Huissen, en kent verschillende gebedsmomenten verspreid over de dag, zoals de vespers en de completen. In de vespers klinkt de Lofzang van Maria en in de completen de Lofzang van Simeon. Deze kloosterlijke vorm van dagelijks gebed werd in Engeland in het jaar 597 geïntroduceerd door Augustinus van Canterbury.

Foto: Betty van Engelen Tijdens de Engelse Reformatie in de zestiende eeuw ging aartsbisschop Thomas Cranmer aandacht besteden aan vernieuwing van de liturgie. Hij voerde, net als Maarten Luther, de volkstaalliturgie in. Het Latijn moest dus vervangen worden door het Engels. Ook werden de kloosters gesloten. Dat betekende het einde van het traditionele kloostergebed in Engeland. Cranmer bracht het aantal gebedsmomenten terug naar twee per dag: de Matins (ochtendgebed) en de Evensong (avondgebed).

In de evensong voegde hij de getijden ‘vespers’ en ‘completen’ samen tot één viering. Zo komt het dat in de nieuw ontworpen evensong zowel het Magnificat (de lofzang van Maria) uit de vespers klinkt, als het Nunc dimittis (de lofzang van Simeon) uit de completen.

In 1549 verscheen het eerste Book of Common Prayer met daarin een orde voor de evensong, na enkele revisies kreeg het in 1662 zijn uiteindelijke vorm. Tot op de dag van vandaag wordt deze orde van de evensong dagelijks gevierd in Anglicaanse kerken. Het dagelijkse zingen van een evensong behoort tot de vaste taken van ieder Engels koor dat verbonden is aan een kathedraal of kapel.

Ongeveer vijfendertig jaar geleden is de choral evensong overgewaaid naar Nederland. De Schola Davidica in Utrecht was één van de eerste koren die deze vorm van getijdenliturgie ging uitvoeren, eens in de maand.

Sindsdien worden er op steeds meer plaatsen in Nederland choral evensongs gehouden.

Hieronder volgt de orde van de (doordeweekse) choral evensong. De volgorde van de openingsdelen kan plaatselijk verschillen.

Introit (optioneel) / inleidende koormuziek Voluntary / orgelmuziek Preces / openingsgebed naar de psalmen Hymn (optioneel) Psalm(s), gezongen als chant (met doxologie, het ‘Klein Gloria’) First Lesson / eerste Schriftlezing Canticle: Magnificat (met doxologie) / Lofzang van Maria Second Lesson / tweede Schriftlezing Canticle: Nunc dimittis (met doxologie) / Lofzang van Simeon Creed / Geloofsbelijdenis Responses / gezongen gebeden Anthem / Koorwerk Spoken Prayers / Gesproken gebeden Hymn / Lied Final Responses (optioneel) slotgebed

Hieronder volgt een uitleg van de muzikale onderdelen.

Muziekonderdelen Preces and responses De preces zijn korte gebeden die in afwisseling gezongen worden door de voorganger en het koor. De teksten komen uit psalm 51 en psalm 70. De responses volgen later in de dienst, na de canticles, en beginnen met een kleine litanie, vergelijkbaar met het Kyrie. Daarna volgen het Onze Vader, de gebeden door voorzanger en koor en de drie Collects die steeds worden beaamd door het koor met een gezongen ‘Amen’.

Psalms De psalmen hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in het dagelijks gebed van de kerk. In Nederland wordt bij de psalmen al gauw aan het Geneefse psalter gedacht: de 150 psalmen berijmd, in strofische vorm. In de getijden worden de psalmen echter onberijmd gezongen, dicht bij de grondtekst. In Engeland ontstond in de zeventiende eeuw vanuit het gregoriaans een nieuwe muzikale vorm: het zingen van een psalm als chant. De psalm wordt vierstemmig gezongen volgens een harmonische formule, die ieder vers of iedere twee verzen wordt herhaald.

Het zingen van een chant heeft door de herhaling een meditatieve werking.

Canticles De canticles zijn lofzangen of hymnische passages uit de Bijbel buiten de psalmen.‘Canticle’ komt van het Latijnse ‘canticum’ dat ‘lied’ betekent. Talrijke componisten hebben Evening Services, bestaande uit het Magnificat en het Nunc dimittis, gecomponeerd, bijvoorbeeld Henry Purcell of Charles Wood.

Anthem Een anthem is een zelfstandig koorwerk. De tekst kan een bijbeltekst zijn of een vrije tekst en wordt meestal gekozen bij de tijd van het kerkelijk jaar of bij de lezingen.

Hymn De hymn, een strofisch lied, is het enige volkszangdeel in de evensong. Een bekende hymn is bijvoorbeeld ‘The Day Thou gavest’, lied 247 in het Liedboek (2013). Het verschilt per plaats en gelegenheid hoeveel hymns er gezongen worden in de evensong

De vier aspecten van de choral evensong Ik zal nu vier aspecten van de choral evensong bespreken: de ruimte, de muziek, het ritueel en teksten.

Ruimte Meestal wordt de evensong in een monumentale kerk, kathedraal of kapel gevierd. De koorbanken of stoelen

staan in Engeland in de klooster-opstelling, dat wil zeggen: tegen over elkaar.

Muziek Muziek speelt een belangrijke rol in de choral evensong.

Hiervoor is een koor nodig dat affiniteit heeft met kathedrale koormuziek. Ook is een organist nodig en een zingende voorganger. De hymns worden samen met alle aanwezigen gezongen.

Ritueel Ritualiteit speelt een belangrijk rol in de evensong. In Engeland is de kathedraal vaak met kaarsen verlicht.

De zangers dragen gewaden en het koor schrijdt in processie de kathedraal binnen. Bij het uitspreken van de geloofsbelijdenis men met het gezicht naar het oosten.

Teksten Een groot deel van de teksten van de evensong staat vast, zoals die van de preces en responses en de canticles.

Voor het rooster van de psalmen en lezingen kan men bijvoorbeeld het Book of Common Prayer inzien, of Common Worship.

Waarom een choral evensong?

Tijdens mijn promotieonderzoek vertelden de geïnterviewden mij over hun liefde voor de evensong. Beauty (schoonheid) en holiness (heiligheid) zijn belangrijke redenen waarom de evensong in Nederland zo geliefd is.

Als kwaliteiten werden benoemd: esthetiek, sacraliteit, ritualiteit, transcendentie, contrastervaring en verbinding.

Dit licht ik kort toe.

Allereerst werd de schoonheid (‘perfect beauty’) van de muziek, taal en de ruimte in de evensong benoemd.

De schoonheid lijkt in de choral evensong nauw samen te hangen met een ervaring transcendentie. Ook werd sacraliteit benoemd, van de muziek, taal en ruimte.

Het dragen van gewaden draagt volgens de participanten eveneens bij aan een sacraal gevoel. Ook ritualiteit werd benoemd als kwaliteit, bijvoorbeeld het gebruik van de niet-volkstaal en de processie. Nauw hieraan verwant is de contrast-ervaring met gebruikelijke protestantse zondagmorgenvieringen die benoemd werd. Tot slot kwam ook ‘verbinding’ als belangrijke kwaliteit naar voren: onderlinge verbondenheid en verbinding tussen hemel en aarde.

Dr. Hanna Rijken is musicus en theoloog en werkt als postdoc researcher aan een vervolgonderzoek over de Choral Evensong aan de Protestantse Theologische Universiteit Amsterdam in samenwerking met Oxford University.

In 2018 gaf ze tijdens de Bijspijkerdagen een lezing over het onderwerp van haar dissertatie ‘My Soul Doth Magnify’.

De Choral Evensong in Nederland.

k at e r n k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

oonnddeerrwweegg 171

Leven zonder waarom: innerlijkheid en de kracht van de ontmoeting

Welmoed Vlieger, Filosoof, spreker en publicist

Foto: Betty van Engelen

D

e joodse filosoof Martin Buber had naar eigen zeggen geen leer maar voerde een gesprek.

Hij had geen behoefte aan een vastomlijnd

Dit was anders. Hier stond iemand die mij eens ernstig aanzag en op grond daarvan tot een overtuiging kwam.

Ik zag dat haar woorden van binnenuit kwamen, en juist dát trof mij. Een cruciaal moment, achteraf.

denksysteem of een metafysisch bouwwerk maar

“Hier stond iemand die mij eens

geloofde in de kracht van de ontmoeting. ‘Alle werkelijke leven is ontmoeting’, zo zei hij. Ik heb in mijn leven – en zeker ook tijdens mijn studie-

ernstig aanzag en op grond daarvan tot een overtuiging kwam. Ik zag

loopbaan – steeds weer ervaren hoe immens

dat haar woorden van binnenuit

veel waarheid er in deze woorden schuilt.

Dat begon al op de middelbare school, een periode die bij mij niet bepaald vlekkeloos verliep. Ik verveelde me mateloos tijdens de lessen, kon me moeilijk concentreren en was onrustig en opstandig. De stof kon me niet raken en ik was opgelucht als de schooldag er weer op zat.

Liever hing ik met mijn vrienden bij de skateboard-baan of luisterde ik naar muziek. In 4 Havo besloot ik te stoppen met school, ik wilde echt niet meer. Hoezeer er ook van alle kanten op mij werd ingepraat, mijn besluit stond vast.

Toch moest ik een jaar later weer van mijn beslissing terugkomen – het ging helemaal niet goed met mij en ik dreigde in een sociaal isolement te raken. Nog altijd vind ik het moeilijk om op die periode terug te kijken.

Via de avondschool hoopte ik alsnog mijn havodiploma te halen maar ook hier liep ik gaandeweg vast. Ik spijbelde regelmatig en verwaarloosde mijn huiswerk, alle pogingen van mijn naasten om mij weer op het goede spoor te krijgen ten spijt. Er was kortom geen land met mij te bezeilen en ik voelde me wanhopig. Met lood in mijn schoenen bezocht ik weer eens een avondles. Mijn hoop op een goede afronding van het traject was inmiddels vrijwel vervlogen, en niet alleen bij mij. Die avond trof ik, op de grote stenen trap van het gebouw, het hoofd van de school. Ik kende haar niet persoonlijk, had nog nooit echt met haar gesproken. Ze zij: ‘’Kijk me eens aan?’

Ik keek haar wat schuchter in de ogen waarop ze – na enkele onderzoekende ogenblikken – kortweg vaststelde: ‘Jawel, jij kunt dit’.

Hier was geen sprake van een vriendelijke aanmoediging of een poging mij een hart onder de riem te steken.

8 onderweg

kwamen, en juist dát trof mij.“ Wanneer is een ontmoeting ook werkelijk een ontmoeting en niet slechts een oppervlakkig contact? Bubers ervaring is dat in de ontmoeting het diepste innerlijk van de mens betrokken is. Een werkelijke ontmoeting reikt verder dan een spiegelen en teruggeven van het gedrag van de ander. Wezenlijk hierbij is een houding waarin de ander, de wereld, open tegemoet wordt getreden, met aandacht en oprechtheid. Maar, en dat is van even zo groot belang, zonder jezelf hierbij uit het oog te verliezen.

In de ontmoeting gaat het erom niet afwezig maar juist áánwezig te zijn voor jezelf, zo zegt ook de Deense denker Sören Kierkegaard. Het komt, om het met een prachtig oud begrip te zeggen, op innerlijkheid aan. Dat bedoelt ook Buber als hij zegt: ‘Bij zichzelf beginnen, maar niet bij zichzelf eindigen: van zichzelf uitgaan, maar niet naar zichzelf toe streven: zichzelf zijn, maar niet met zichzelf bezig zijn.’

De grondhouding die Buber hier beschrijft maakt het mogelijk dat de ander (of het andere) kan oplichten, dat in alles iets van ‘het heilige’ opgevangen kan worden.

Niet alleen in de relatie van mens tot mens, maar bijvoorbeeld ook in de relatie met de alledaagse leefomgeving.

Of met muziek, natuur of kunst. Zo’n grondhouding maakt ons ontvankelijk voor de concrete oproep, hier en nu, die uit iets groters voortkomt dan we zelf zijn – noem dit het transcendente, God, het mysterie van het bestaan. Het is aan ons of we er gehoor aan willen geven, er vertrouwen in willen stellen. De Franse filosoof Alain Badiou - zelf overtuigd atheïst - spreekt in dit verband van de ‘trouw

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

aan de trouw’. Hij bedoelt daarmee: trouw zijn aan dat wat jij ten diepste als waar en betrouwbaar ervaart en daarin, ondanks beproevingen, durven volharden. Juist zo kan in al ons doen en laten een kwaliteit naar voren komen die uitgaat boven een zuiver calculerend, instrumenteel handelen: een handelen waarbij de ander slechts in dienst staat van mijzelf en mijn eigen (levens)project. Buber was ervan overtuigd dat de twintigste eeuw in toenemende mate zou verzakelijken en dat ik-jij relaties steeds meer plaats zouden maken voor relaties waarin vooral die instrumentele benadering centraal staat. Ik denk dat hij wel gelijk heeft gekregen. Die verzakelijking zie je vandaag de dag terug in alle domeinen van de samenleving: de politiek, het bedrijfsleven en ook het onderwijs. Ik zeg niet dat innerlijkheid het exclusieve antigif is, maar dat we het hard nodig hebben, daarvan ben ik overtuigd.

“Buber was ervan overtuigd dat de twintigste eeuw in toenemende mate zou verzakelijken en dat ik-jij relaties steeds meer plaats zouden maken voor relaties waarin vooral die instrumentele benadering centraal staat. Ik denk dat hij wel gelijk heeft gekregen.“ Buber, Kierkegaard en Badiou – alle drie trachten ze, via de taal, handreikingen te doen om tot díe zelfverhouding of verinnerlijking te komen die de werkelijkheid van jouw unieke bestaan openbreekt en zo de weg opent naar een meer diepgaande betrokkenheid in, en bij, het bestaan.

Tijdens het verdiepingsprogramma ‘Leven zonder waarom’ gaan we, via verschillende denkers, na wat met deze innerlijkheid bedoelt wordt en hoe dit gestalte kan krijgen in het alledaagse, praktische leven. Zo komen we stap voor stap die wonderlijke ervaring op het spoor die Buber tot zijn beroemde uitspraak bracht: ‘alle werkelijke leven is ontmoeting’.

De Herberg Vanaf oktober 2018 biedt De Herberg, de nieuwe aanbouw, extra ruimte voor verhuurmogelijkheden. De Herberg beschikt over 3 zalen en 21 kamers met eigen sanitair. In de grootste zaal is ook een keuken aanwezig, zodat jongerengroepen hun eigen maaltijden kunnen bereiden.

Er is een mooie, lichte loungeruimte met uitzicht op en toegang tot de tuin. Gasten kunnen hier lekker ontspannen met een kopje koffie of thee.

Verhuurmogelijkheden voor organisaties en bedrijven Dominicanenklooster Huissen is een unieke plek voor uw verblijf of bijeenkomst. Een idyllisch rustpunt in de hectiek van alledag. De authentieke kloostersfeer, onze persoonlijke benadering en onze klassieke gastvrijheid maken het Dominicanenklooster tot een zeer prettige plek voor uw vergadering, meeting of training. Wij zijn, mede door onze flexibele instelling, in staat om een verblijf voor u op maat te verzorgen. Om de speciale sfeer van ons klooster en de diverse mogelijkheden zelf te ervaren, nodigen wij u graag uit voor een rondleiding en kennismaking.

Het Dominicanenklooster Huissen heeft de afgelopen jaren een gestage groei doorgemaakt. We zijn blij dat we steeds meer groepen mogen ontvangen die ervaren hoe inspirerend een verblijf in het klooster is, voor studenten, docenten, leidinggevenden en collega’s. We zijn met name trots op de groei in het aantal projecten dat we voor kwetsbaren, vrijwilligers organiseren. Door het faciliteren van sociale projecten dragen we bij aan onze missie; een liefdevolle samenleving.

Eén- of meerdaags verblijf Het klooster beschikt over 10 zalen met een capaciteit tot 75 personen. Voor lezingen, muziek en congressen beschikken we over de sfeervolle kapel welke geschikt is voor 300 personen. Daarnaast kunt u terecht in de binnenkamer, een bijzondere meditatieruimte of in de kloostertuin. In de 32 slaapkamers kunnen 58 personen overnachten. Onze kloosterkeuken zorgt voor heerlijke, vers bereide maaltijden. Het klooster biedt een inspirerende omgeving voor ééndaagse programma’s en evenementen voor 300 personen en voor meerdaagse programma’s tot en met 58 personen. We hanteren redelijke tarieven; bij reserveringen in voor ons rustige periodes kunnen we onze tarieven voor u nog wat aantrekkelijker maken. Het goede is: een deel van uw huursom besteden we aan sociale projecten.

We informeren u graag over de verhuurmogelijkheden en onze aantrekkelijke tarieven.

We denken graag met u mee over de invulling van uw bedrijf.

Welkom bij het Dominicanenklooster Kijk op onze website voor een visuele rondleiding ‘Welkom bij het Dominicanenklooster‘.

Uiteraard bent u ook van harte welkom voor een persoonlijke kennismaking en rondleiding.

https://youtu.be/N36PajHWBXs

Enkele voorbeelden van onze tarieven

Vergaderarrangementen 8-uurs arrangement

24-uurs arrangement

€ 41,50 per persoon Inclusief koffie, thee, fruit, (fris)drank en kannen water, warme vegetarische middagmaaltijd en zaalhuur

€ 107,00 per persoon Inclusief overnachting (o.b.v. tweepersoonskamer) ontbijt, warme vegetarische middagmaaltijd en avondbrood, koffie, thee, (fris)drank, kannen water, fruit en zaalhuur

Dit zijn slechts 2 voorbeelden van mogelijke arrangementen. In overleg zijn de arrangementen aan te passen aan uw wensen. We maken voor u graag een aanbod op maat.

Voor een volledig overzicht van onze tarieven: www.kloosterhuissen.nl/ruimte-huren/prijzen.php of neem contact op: accommodatie@kloosterhuissen.nl T: 026 326 44 22

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

5

Je dromen als kompas Als je een auto koopt krijg je een boekje over het

d oor h ei n s tufkens , s chrij ver en f ilosoo f

goed te onderhouden.

daarbij belangrijk deviezen. Maar er is ook nog een reiziger in de koets. Die zou je kunnen vergelijken met de ziel. Hij is degene om wie de hele reis draait, en de enige die een besef kan hebben van de uiteindelijke bestemming van de reis.

Als de reiziger slaapt, hoe kan de koetsier dan weten waar hij heen moet?

Hij zal onbestemd rond blijven rijden. Of hij zal de bestemming volgen die anderen, zijn ouders bij voorbeeld, hem hebben aangepraat. Hij richt zich op een destination (een tijdelijk doel), maar heeft geen benul van destiny (de diepere ‘lotsbestemming’ of levensopdracht). Als we ons leven als zinloos en onbetekenend ervaren dan komt dat doordat de reiziger in ons slaapt.

De paarden voor de koets zijn ‘de motor’. Ze staan voor je emoties, je instincten, je driftleven. Die vormen de, vaak onbewuste, drijvende krachten van je doen en laten.

De koetsier is de rationele volwassene in ons: hij is verantwoordelijk voor de koets en de besturing daarvan, en gedraagt zich volgens de regels die hij in zijn opvoeding heeft geleerd. Je aanpassen en je verstand gebruiken zijn

Hebben we geen gebruiksaanwijzing gekregen bij onze geboorte, beschikken we niet over een tomtom of landkaarten, hebben we geen aanwijzingen voor onze bestemming? Toch wèl! Sommige wegwijzers worden ons van buitenaf aangereikt: in heilige boeken bij voorbeeld of door wijze mensen. Ook de natuur kan een grote wegwijzer en spiegel voor ons zijn. Maar we hebben ook

gebruik van die auto. Tegenwoordig kan je er ook vaak een navigatiesysteem bij krijgen, en anders is er altijd nog de ouderwetse wegenkaart. Het enige wat je zelf uit moet zoeken is je reisbestemming.

Je zou jezelf met die auto kunnen vergelijken.

Of, een beetje poëtischer, met een koets. De koets zelf is je fysieke lichaam. Het is belangrijk de gebruiksaanwijzing daarvan te kennen en hem

een innerlijk kompas, en daarbij spelen dromen een grote rol. Zij kunnen ons in contact brengen met onze levensopdracht en ze bevatten belangrijke wenken voor onderweg.

De psychiater Cees Schuurman zei: Dromen vertolken de diepste roerselen van de ziel en houden de dromer een spiegel voor waarin hij zichzelf ziet in zijn ware gedaante.

Ze onthullen niet slechts de status quo, maar wijzen ook voorwaarts.

Het vitale probleem van de mens is steeds: ‘Hoe kom ik tot mijn bestemming.’

Weekend De boodschap van je dromen Dinsdag 24 t/m donderdag 26 september 2019 Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1470

d oo r ma r l ie k e ove r m e e r, be g e le i d e r c reati eve wor ks h op s

Creatief SamenZijn

I

n de eerste jaren van mijn werkzame leven werkte ik als docent drama/ omgangskunde en communicatietrainer. Na de geboorte van mijn

dochter heb ik een atelier ingericht en wijd ik mij eindelijk aan de beeldende kunst. Als het platte vlak niet volstaat, maak ik objecten en installaties, zoals in het beeld Schenk (2008), geïnspireerd op Eckharts spreken over Martha en Maria. In dit beeld komen zij samen.

De laatste jaren zoek ik ook naar vormen met directe interactie. Zoals bij mijn project Integendeel. Een project over vergankelijkheid; niets blijft en alles verandert in zijn tegendeel. Oude gebruikte theemutsen staan daarin centraal.

De pop-up stiltekring van 64 theemutsen heeft een plek gehad in verschillende steden in Nederland. (zie ook het Magazine Klooster, thema Stilte, voorjaar 2019).

Levens- en zingevingsvragen zijn altijd leidend geweest in mijn beeldend werk.

In mijn projecten ben ik (op een lichte manier) steeds op zoek naar de achter-, binnen- en onderkant (van het Leven).

Vrouwen en de dagelijkse en gewone dingen vormen daarbij een belangrijk motief in mijn werk. Zoals de theepot, gevonden boodschappenbriefjes of de theemuts.

De laatste jaren is mijn liefde voor de koe inspiratiebron geweest voor project WoeWei, ‘doen door niets te doen’. Op dit moment ben ik bezig met portetten die zich bewegen in de tijd, met de werktitel Gelaten.

In het klooster geef ik schilderworkshops die onderdeel zijn van de programma’s die het klooster zelf aanbiedt. Ook bied ik meerdaagse creatieve workshops aan.

Bij de creatieve workshops staat één thema centraal. Dit vormt dan het kader waarbinnen we werken. Zoals bij de workshop collages maken onder de titel Alles op z’n tijd. Daarbij stond het gedicht van Prediker centraal.

een tijd om af te breken en een tijd om op te bouwen.

Er is een tijd om te scheuren en een tijd om te herstellen, een tijd om te zwijgen en een tijd om te spreken.

Ik maak gebruik van verschillende disciplines/hulpbronnen als ingang om de blik naar binnen te richten: schilderen, tekenen, collages, teksten en spel. Werken op jezelf, bezinnen en dialoog met anderen wisselen elkaar af. Tijdens de workshop is het een SamenZijn.

Meer informatie over mijn projecten en beelden: www.marliekeovermeer.nl en www.in-tegendeel.nl Creatief weekend Herinnering in beeld Vrijdag 15 t/m zondag 17 november 2019 Meer info en aanmelden: www.kloosterhuissen.nl/p/1481

Workshops Weekend Mindful omgaan met verlies Stilstaan bij wat er in je omgaat als gevolg van een ingrijpend verlies in je leven (kort of langer geleden) kan helpen om een balans te vinden tussen de aandacht voor verlies en voor herstel.

Mieke Ankersmid, rouwtherapeut Vrijdag 4 t/m zondag 6 oktober 2019

6

Anders kijken, contemplatieve fotografie Bij contemplatieve fotografie gaat het vooral om het op één lijn brengen van ons oog, geest en hart, zodat we weer de rijkdom en schoonheid van de alledaagse dingen om ons heen kunnen zien.

Betty van Engelen, coach en fotografe Vrijdag 4 t/m zondag 6 oktober 2019

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

Workshop Ademend door het leven

Weekendworkshop Jouw passie en talent

Voor iedereen die wordt opgeslokt door de hectiek van het dagelijks leven.

Het lichaam wordt een veilig thuis, waarnaar je altijd weer kunt terugkeren na alle vermoeienissen van het leven. Ademen maakt vitaal, rustig, aanwezig en vrij.

Paul Triepels, ademleraar Vrijdag 25 t/m zondag 27 oktober 2019

De kracht ervaren van uw drijfveren en talenten.

Om daarna vanuit uw passie hernieuwde keuzes te kunnen maken. Uw ervaringen gaat u bundelen wat kan leiden tot een nieuw proces van ontdekken.

Henriëtte de Graaf, coach Vrijdag 1 t/m zondag 3 november 2019

Drie dagen Zelfbeeld en Emoties en Zenmeditatie Goed leren omgaan met emoties kun je het beste doen op de stabiele bodem van een positief zelfbeeld.

In deze workshop kun je oude patronen onderzoeken en op een zachte manier transformeren.

Paul Loomans, zenmonnik Vrijdag 22 t/m zondag 24 november 2019

Jouw verhaal doet ertoe - Vrij vertellen van je eigen herstelverhaal Voor mensen met een psychische aandoening.

Expressieve werkvormen geven je de mogelijkheid om je verhaal naar buiten te brengen en te delen met je groepsgenoten.

Pete Pronk, verhalenverteller en Margreet Roos, counselor Maandag 25 t/m vrijdag 29 november 2019

Ik hou van mij

M

d oor ton roumen, th eoloog , auteur en beg elei d er va n retra i tes

ag ik het lied Ik hou van mij van Harrie Jekkers nog een keer horen, vraagt Sophie, een deelneemster aan een retraite die ik geef. Ik had het lied al in een eerdere sessie laten horen om het

gevoel van zelfliefde muzikaal te illustreren. In haar werkzame leven was ze als wijkverpleegkundige dienstbaar, anderen hadden altijd voorrang. Zo was ze opgevoed. Volgens haar ouders was klaarstaan voor de ander een christelijke plicht. Dat hoorde je te doen – en heeft ze ook altijd gedaan. Nu twijfelt

ze. Ze wil rust vinden, wil er best voor de ander zijn, maar voelt dat ze zichzelf al die jaren tekort heeft gedaan. De balans is verstoord. Samen met andere retraitedeelnemers luistert ze aandachtig naar het lied van Harrie Jekkers. Hij zingt: ‘Want ik hou van jou is niet de sleutel tot de ander, maar ik hou van mij al klinkt het bot en slecht, want wie van zichzelf houdt die geeft pas echt iets kostbaars, als hij ik hou van jou tegen een ander zegt.’

Bij het opnieuw horen van het lied is er voor Sophie het verrassend nieuwe inzicht dat je ruimte voor jezelf mag innemen, van jezelf mag houden. Dat is niet egoïstisch, zoals ze tot nu toe steeds heeft gedacht. De liefde voor jezelf is een voorwaarde voor de liefde tot de ander.

Dat spreekt haar en de andere retraitedeelnemers aan.

Liefde voor jezelf veronderstelt de goede zorg voor jezelf en is een basis om liefde met anderen te delen.

“Liefde voor jezelf veronderstelt de goede zorg voor jezelf en

“Je innerlijke criticus kun je negeren, afwijzen of bevechten, maar hij zal zich nooit gewonnen geven. Het is beter deze te erkennen, hem tot partner te maken en er vrede mee te sluiten.“

Op zaterdag 7 december 2019 presenteert Ton Roumen zijn nieuwste boek Omarm jezelf.

Aansluitend is er ’s avonds een meditatieworkshop.

Voor meer informatie zie www.kloosterhuissen.nl/p/1496

is een basis om liefde met anderen te delen.“ Maar vaak gaat het anders, zeggen we nee, zijn er strijdtonelen en zijn we niet in staat onszelf te omarmen.

‘Ik ben niet goed genoeg. Ik ben niet succesvol. Ik moet nog zoveel.’ Dat zijn bekende gedachten die ons vaak beheersen. De innerlijke criticus is dan aan het woord, het stemmetje van binnen dat jou commandeert en zegt wat je allemaal nog moet doen en ook nog commentaar levert op alles wat je doet. Je denkt dat je het nooit goed genoeg doet, dat je niet goed genoeg bent. De criticus in jezelf kan ongehinderd zijn gang gaan.

Je innerlijke criticus kun je negeren, afwijzen of bevechten, maar hij zal zich nooit gewonnen geven. Het is beter deze te erkennen, hem tot partner te maken en er vrede mee te sluiten. Je kunt ertegen zeggen: ‘Jij bent oké, jij mag er zijn.’ Dat is een affirmatie die vooral voor jezelf geldt en een elixer is tegen je negatieve zelfbeeld. Volg de weg van het hart en wordt mild. Laat liefde toe, vooral voor jezelf. Dat is beslist geen egoïsme. Als je van jezelf houdt, stroomt liefde en kun je die met anderen delen: je opent het hart van anderen, als je je eigen hart opent.

Vannacht naar dag 75 jaar vrede en vrijheid Donderdag 26 september 2019 06.32 uur Een muzikale vertelling over oorlog en vrede van zangeres en actrice Quirine Melssen. De performance Vannacht naar Dag begint een uur voordat de zon opkomt en speelt zich grotendeels af in het schemergebied tussen nacht en dag. De oorlog kent vele verhalen. Quirine Melssen vertelt er enkele zoals de geschiedenis van haar moeder bij de slag om Arnhem, van Montgomery en het leger, van het Joodse kind dat gered wordt, van de Duitse beul en zijn kleinkind en van de Italiaanse partizaan die afscheid moet nemen van zijn geliefde. Indringende ervaringen van gewone mensen. De vertellingen zijn vervlochten met liederen.

De verhalen trekken een parallel tussen heden en verleden. Ze laten ons de onschatbare waarde van onze verworven vrede en vrijheid beseffen. Wat kunnen we leren van het verleden en welke keuzes maken we nu?

Een gevoelige voorstelling over de transformatie van donker naar licht waarbij we tijdens het ontbijt onze verhalen en gedachten gaan delen.

Meer informatie is te vinden op: www.vannachtnaardag.nl De voorstelling is gratis, voor het ontbijt vragen we een bijdrage. Meer informatie en aanmelden via www.kloosterhuissen.nl/p/1498

k loos t e r k ra n t n a j a a r 2 0 1 9

7

PROGRAMMA KLOOSTERHUISSEN.NL Midweek Iconen schilderen

Weekend Hoe zorg je, zonder jezelf uit het oog te verliezen!

9 t/m 13 september 2019 en 25 t/m 29 november 2019

5 t/m 7 oktober 2019

Op een reeds voorbereid paneel leert u een icoon te schilderen

Het zorgen voor een ander is soms nodig. Maar het zorgen voor

op traditionele wijze afhankelijk van de regio waaruit de icoon

jezelf ook. Met beeld- en schrijfoefeningen bieden we inspiratie

afkomstig is. U maakt zelf uw verf met behulp van eigeel en

voor een nieuwe blik op zorgen.

pigment. Ervaring is niet nodig. Verras uzelf!

Begeleiding door verhalenverteller Pete Pronk en anderen.

Begeleiding door iconenschilder Martin Mandaliev

SEPTEMBER 1-5 Zomerse vrouwenkloosterweek Martina Heinrichs 3-4 Noveen Leiderschapsretraite Henk Jongerius 4 Kloosterwandeling 6-7 Verdiepingsetmaal Leven zonder waarom Welmoed Vlieger 9-13 Midweek Iconen schilderen Martin Mandaliev 9-13 Herstelverhalen Pete Pronk &

Margreet Roos 13-15 Meditatieweekend het Compassie kompas Bert van Baar 13 Vrijdagretraite Herademen Henk Jongerius 16 Concert Market Garden - 75 years 14 Eenzaam zijn op je innerlijk pad Ton Jorna 15-18 Op zoek naar…

Martina Heinrichs 19-20 Etmaal Monastieke waarden in leven en werk Joyce Lakwijk 24-26 Weekend De boodschap van je dromen Hein Stufkens 26-29 Vierdaagse Neem de afslag Marcus Belle &

Maria van Mierlo 26 Voorstelling Vannacht naar dag Quirine Melssen 27 Dagworkshop Je plek innemen Erna Bakker 27-29 Persoonlijk verlies in verdiept perspectief Jakob van Wielink 27-28 Etmaal Vrijheid en het goede leven Welmoed Vlieger 28-29 Workshop Tai Chi en zelfcompassie David Dewulf

OKTOBER 2 Kloosterwandeling 4-6 Weekend Mindful omgaan met verlies 4-6 Weekend Anders kijken, contemplatieve fotografie 5-7 Weekend Hoe zorg je?

10 Kloostertafelgesprek Innerlijkheid en burn-out 11 Vrijdagretraite Herademen 11-13 Weekend Onze persoonlijke betekenis ontdekken

14-18 Midweekretraite Vitaliteit en balans 16-18 Meerdaagse Leven van binnenuit 17-20 Natuurtekenen en de kunst van het zien 18-20 Weekend Leven zonder waarom 20-23 Onderweg zijn: een individuele retraite 20-23 Meerdaagse Creatieve najaarsretraite 21-25 Verdiepingsretraite Het Compassie-Kompas 25-27 Workshop Ademend door het leven 25-27 Weekend Mandalatekenen 27-31 Vier daagse Retraite: Stilte bevrijdt!

29-30 Noveen Leiderschapsretraite 31 Workshop stembevrijding en mantra zingen

Mieke Ankersmid Betty van Engelen Pete Pronk & Marlies Kieft Welmoed Vlieger Henk Jongerius Klaas Jan Pos & Koert Velders Ton Roumen Marga de Haas Eveline de Kock Welmoed Vlieger Laurence Mol Conny Brouwer Bert van Baar Paul Triepels Danka Hüsken-Smit Erna Bakker Henk Jongerius Jan Kortie

Retraite voor geestelijk verzorgers Bezielen en verstillen

Weekend Stress vrij werken met tijdsurfen en zenmeditatie

24 t/m 27 november 2019

13 t/m 15 december 2019

Dagen voor geestelijk verzorgers om ‘de accu’ weer op te laden,

Tijdsurfen brengt ons terug naar natuurlijke aandacht en een

zich te bezinnen op wat hen bezielt en wat hun drijfveren zijn

gevoel voor het juiste moment. De intuïtie komt tot leven en

in leven en werk. Met o.a. meditaties, muziek, dans en stilte.

krijgt haar juiste plek. Het aanleren van het Tijdsurfen wordt

Begeleiding door theologe Martina Heinrichs.

gecombineerd met meditatie en stiltemomenten.

Begeleiding door zenmonnik Paul Loomans.

NOVEMBER 1-4 Weekendretraite Thuiskomen in de stilte Joyce Lakwijk 1-3 Weekendworkshop Passie en talent Henriëtte de Graaf 1-3 Weekend Autobiografisch schrijven Monica Boschman 1-3 Weekend over Als je een kind moet missen Mieke Ankersmid &

Anneke Hogendoorn 3-7 Vijfdaagse Schrijf- en stilteretraite Geertje Couwenberg 3 Allerzielen in het klooster 6 Kloosterwandeling

8-10 Weekend In contact met je vrouwelijke kracht Denise van Geelen 9 Retraitedag Loslaten en ruimte maken Ton Roumen 10-14 Vijfdaagse schrijfretraite De papieren pleisterplaats Hanny Kuijer 15-17 Open retraiteweekend Vertrouwen Martina Heinrichs 15-17 Creatief weekend Herinnering in beeld Marlieke Overmeer 17-20 Op zoek naar…

Laurence Mol 22-24 Weekend Je plek innemen Erna Bakker 22-24 Drie dagen Zelfbeeld en Emoties en Zenmeditatie Paul Loomans 22-24 Verdiepingsweekend Neem de afslag Marcus Belle &

Maria van Mierlo 24-27 Retraite Geestelijk Verzorgers Martina Heinrichs 25-29 Midweek Iconen schilderen Martin Mandaliev 25-29 Midweek Herstelverhalen Pete Pronk &

Margreet Roos 29-1 Schrijf en Yoga weekend Geertje Couwenbergh &

Jasmijn Koelink 29 Benut je adem; ontspan en verfris Jasmijn Koelink 29-1 Meditatieweekend het Compassie kompas Bert van Baar 29-1 Leergang Vrijheid en het Goede Leven Welmoed Vlieger 29-1 Stel je voor - Weekend Storytelling en presenteren Henriëtte de Graaf

Uit ons gastenboek

Ik heb genoten van de rust en de aandacht waarmee de dingen hier gebeuren. Ik voel me verzorgd en opgeladen! Bedankt!

Sylvie 8

In de ware zin van het woord heb ik broederschap ervaren. De kracht van stilte in het luisteren - en glimlachen om de eigen onvolmaaktheden.

Elard

d om i n i c a n e n k loos t e r h u i s s e n

DECEMBER 4 Kloosterwandeling 5-8 Op zoek naar ...

6-7 Verdiepingsetmaal Leven zonder waarom 6-8 Weekend Liefde begint met mij 7 Retraitedag Je innerlijk advent 7 Middag en/of avond Omarm jezelf 8-12 Retraite: Stilte bevrijdt!

13-15 Decemberweekend Zin in Zingen 13 Vrijdagretraite Herademen 13-15 Weekend Stressvrij werken met tijdsurfen 13-15 Weekend Leven zonder waarom 13 Workshop stemexpressie De passie van je stem 15-18 Onderweg zijn: een individuele retraite 17-18 Noveen Leiderschapsretraite 20-22 Weekend Persoonlijk verlies in perspectief 20-22 Retraiteweekend Kloosterspiritualiteit ervaren 20-22 Kleurrijk Jongeren weekend 22-26 Kerstmis in het klooster

28-1 Van Oud naar nieuw

Martina Heinrichs Welmoed Vlieger Klaas Jan & Sandra Pos Joyce Lakwijk Ton Roumen Erna Bakker Frohmut Knie Henk Jongerius Paul Loomans Welmoed Vlieger Pete Pronk Laurence Mol Henk Jongerius Jakob van Wielink Ton Roumen Christien Müskens & Hans Kok Martina Heinrichs

Uit ons gastenboek Uitgave

Trialoogweekend 2019 Ik ben me opnieuw bewust geworden van de betekenis van God en het geloof in mijn eigen leven, ook zie ik het belang van een interreligieuze dialoog, die zou overal in het land moeten plaatsvinden, joden, christenen en moslims zijn allemaal kinderen van één vader.

Dominicanenklooster

Vrij vertellen van je eigen herstelverhaal Er is zoveel in het klooster. Er is het welkom, het warme welkom. Er is de kamer voor mezelf en de gang waar we samen verblijven. Er is onze eigen tafel en de mensen uit de keuken die even komen kijken. Glimlachen en weer ons welkom heten. Die maaltijden. Niets zelf hoeven doen.

Verzorgd worden. Vertroeteld met toetjes.

Ontwerp en realisatie

Huissen, Stadsdam 1 6851 AH Huissen T 026 326 44 22 www.kloosterhuissen.nl

Avancé Communicatie, Zutphen © Dominicanenklooster Huissen 2019