Geloven Onderweg 2016-2

geloven

onderweg

dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging

2

zomer 2016 | jaargang 134

losse verkoopprijs ďż˝ 7,50

marcel braekers

Theo Menting

Ernst Marijnissen

Roy Clermons

Profeten

Inhoud Colofon Geloven Onderweg Dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging Jaargang 134 Verschijnt 4 keer per jaar Uitgave van Stichting Dominicanenklooster Huissen Redactie Ernst Marijnissen Holkje van der Veer Henk Jongerius Theo Menting Stef de Kroon (eindredacteur) Gitta Nieuwenburg (beeldredacteur) Aalt Bakker (hoofdredacteur) Redactieadres Stadsdam 1 6851 AH Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: redactie@kloosterhuissen.nl www.dominicanenkloosterhuissen.nl Uitgever Stichting Dominicanenklooster Huissen E-mail: aaltbakker@kloosterhuissen.nl Abonnementen-administratie Stadsdam 1 6851 AH Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: abonnementen@kloosterhuissen.nl Tarieven 2016 Geloven Onderweg verschijnt 4 maal per jaar Jaarabonnement € 25,00 via automatische incasso Opzegging van abonnement kan uitsluitend schriftelijk en uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de betalingsperiode. De tarieven zijn inclusief BTW. Losse verkoopprijs € 7,50 (exclusief verzendkosten)

Redactioneel

3

Visionair zicht op een schone toekomst

4

Om een gegeven wereld

6

G itta N ieuwenburg

E rnst M arijnissen

Profiel van een profeet

10

Kleine man, profeet met allure

14

De schreeuwjezus

17

Daar weten ze de route van de vrede

18

H enk J ongerius

E rnst M arijnissen

R oy C lermons

T heo M enting

Omdat we ons kunnen bekeren, 22 blijkt er hoop te bestaan H olkje

van der

V eer

De mythe van het Economisme

25

Mijmeringen - Een profeet in deze tijd

28

Troost in het werk van Meister Eckhart

30

Afbeelding omslag Love protest | Dev Null

M arcel B raekers

issn 0920-2544

Agenda voor onderweg

36

800 jaar domincanen

39

Tekst voor onderweg

40

Vormgeving Marieke de Vlieger Technische realisatie Uitgeverij Skandalon Auteursrechten © Copyright Dominicanenklooster Huissen

M arian K uijs

Profeten en hun boodschap

W

ie is voor u een profeet in deze tijd? In dit nummer gaat het over profeten en hun boodschap. Profeten zijn inspiratoren met lef. Zij verkondigen hun boodschap niet namens zichzelf en zij zijn gericht op een groter belang. Ze krijgen lang niet altijd applaus van hun naasten, maar toch blijven ze hun boodschap verkondigen. In dit nummer staan bijdragen over een profeet in de Bijbel en het profiel van een profeet en ook over profeten in deze tijd. Zo komen we uit bij profeten in de kunst, een profeet in het centrum van Eindhoven en zelfs in de politiek.

Meer dan de profeet is zijn of haar boodschap van belang. In het verhaal waar het thema aan is ontleend, wordt het regiem van de economie en de maakbaarheid tot staan gebracht. De boodschap gaat over een wereld die niet uitgaat van angst, maar van vertrouwen. Daar weten ze de route van de vrede.

Een wereld waar we geloven in de goedheid. Deze wereld is al begonnen, in het hier en nu.

En niemand schrikt meer wakker in de nacht en niemand vreest nog voor een nieuwe morgen.

Op de reeks bijdragen over profeten volgt in dit jubileumjaar nog een prachtig artikel van de Vlaamse dominicaan Marcel Braekers over verdriet, lijden en troost in het werk van Meister Eckhart.

We wensen u weer veel inspiratie!

Aalt Bakker, hoofdredacteur

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

3

bezinning met kunst door: gitta nieuwenburg, kunstenares

H

Visionair zicht op een schone toekomst

et was een enerverende zoektocht naar profeten in de kunsten. Profeteren betekent voor mij het verkondigen van een boodschap die het grotere belang dient. Profeten gaan voor het goede. Ze streven naar een aarde zoals deze bedoeld is met alles wat erop leeft en groeit. Zoals wij de aarde gebruiken voor onze eigen economische groei en welvaart, heeft meer weg van struisvogelpolitiek. We profiteren en putten de aarde uit. Als mensen worden wij er misschien rijker door, maar dit gaat wel ten koste van het milieu en veroorzaakt allerlei wantoestanden in de wereld, die we liever niet zien nadat het achtuurjournaal voorbij is. Profeten kiezen niet de weg van de minste weerstand, maar doorzien als het ware de wereld van geld en economische belangen. Ze stellen dit aan de kaak en bieden hoop op een wereld waarin we wel omzien naar elkaar en de natuur, soms tegen de verdrukking in, maar nooit uit eigen belang.

Revival Fields Al grasduinend door de kunstgeschiedenis kom ik kunstenaars tegen die maatschappijkritische en activistische kunst maken. Zoals Mel Chin die vindt dat de kunstenaar niet alleen commentaar moet leveren op misstanden in de wereld, maar ook een bijdrage dient te leveren door alternatieven te bedenken en uit te voeren. Hij heeft dat gedaan met de Revival Fields. Hij deed aanplantingen op zwaar vervuilde terreinen die de bodem moeten zuiveren.

Een treffend voorbeeld van problemen signaleren, maar tegelijk ook uitzicht bieden op een duurzame oplossing.

4

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Kunst is voor iedereen In de beeldende kunst wil ik Keith Haring (1958-1990) onder de aandacht brengen. Wie kent hem niet met zijn onmiskenbare gewaagde eigen stijl.

Met zijn ogenschijnlijk vrolijke en eenvoudige kunst brengt hij echter ook maatschappelijke misstanden onder de aandacht. Als bevlogen wereldverbeteraar zag hij het als zijn missie om stelling te nemen tegen de uitwassen van het kapitalisme. Ook brengt hij racisme, de ontbossing, de nucleaire ontwapening en het milieu onder de aandacht. Hij zette zich in voor gelijke rechten van de mens ongeacht huids-

kleur, religie of seksuele geaardheid. Hij was heel serieus bezig met ‘de sociale ziekten van deze tijd’, zoals hij ze noemde. Later, toen hij aids kreeg, zette hij zich in voor de strijd tegen deze ziekte.

Hij vond dat kunst voor iedereen toegankelijk moest zijn en maakte daarom kunstwerken in publieke ruimten zoals metrostations. Hij heeft ook samengewerkt met kinderen en maakte kunstwerken voor ziekenhuizen en scholen.

Geld was geen drijfveer voor hem. Hij werkte op goedkope materialen zoals zeildoek van vrachtwagens en papier.

In The Political Line, een tentoonstelling die in de kunsthal van Rotterdam is gehouden, kwam het werk bij elkaar, waarbij de nadruk lag op de maatschappelijke en sociale aspecten. Zo waren onder andere een bloedende aarde, een brandende Bijbel, een geldmonster dat het volk vermorzelt en crucifixen die mensen doorboren, te zien.

Oase van schone lucht In ons land kunnen we denken aan de kunstenaar, uitvinder, architect en ondernemer Daan Roosegaarde. Hij ontwikkelde in samenwerking met onder anderen Bob Ursem van de TU Delft, die de techniek patenteerde, een Smog Free Tower (2015). Een soort stofzuiger die een smogvrije oase creëert, waar mensen weer kunnen ervaren hoe het is om in schone lucht te vertoeven. Hij noemt de luchtzuiverende toren ‘niet alleen een lokale oplossing voor schone parken, maar ook een zintuiglijke ervaring van een schone toekomst’. Van het neergeslagen fijnstof en de ozon maakt hij sieraden zoals ringen en manchetknopen. Met de aanschaf van een smogfree sieraad doneer je duizend kubieke meter schone lucht aan de stad.

Keith Haring | Earth day

Hij kaart hiermee op confronterende wijze de luchtvervuiling aan maar wel met een positieve bijdrage. We worden bewust gemaakt van een probleem dat we zelf hebben veroorzaakt, maar ook zelf kunnen oplossen, wanneer we de verantwoordelijkheid nemen voor het creëren ervan. De toren is op wereldtournee en gaat naar diverse grote steden zoals Beijing en Mexico City. Het is niet voor niets dat sommige steden het eng vinden om de toren te plaatsen, want indirect zeggen ze dan dat ze verantwoordelijk zijn voor de luchtvervuiling. En met het nemen van de verantwoordelijkheid kun je er niet meer onderuit en het probleem ongemoeid laten. Omdat de drijfveren van deze kunstenaars ideegedreven en niet geldgedreven zijn, in combinatie met het aan de orde stellen van maatschappelijke problemen en het richting geven aan een oplossing zonder persoonlijk gewin, zijn Roosegaarde, Haring en Chin voor mij profeten van deze tijd.

Gitta Nieuwenburg verzorgt workshops schilderen met hart en ziel.

Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

5

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan, schrijver en leerhuisbegeleider

Om een gegeven wereld

W

e zijn boven op de berg Karmel. Het verhaal van Elia en de profeten van Baäl wordt opgetild naar een hoger plan. Daar gelden niet langer onze vanzelfsprekendheden, maar leren we de wereld zien als een geschenk van God. We stijgen uit boven de gangbare en soms banale werkelijkheid. Op deze berg, die de naam draagt van ‘boomgaard’, gaat God huis houden en wordt er volledig afgerekend met de drogredenen van onze samenleving.

Een herinnering Aan de orde is 1 Koningen 18,17-29.

We vernemen eerst hoe de belijders van de moderne economie brullend en krijsend hun god aanroepen om vuur te ontste­ken in hun brandstapel vol afgodendieren. Ze gebruiken zelfs wapens om hun doel te bereiken: ze kerven en verwonden zichzelf aan hun uitzinnige verhalen en opvattingen, dat de Baäl, dat valse beeld van god, alles wel voor de mensen regelen zal, tot en met een heldere uitleg over god en een vastomlijnde godsdienst met rituelen, heldere opvattingen over werken, verdienen, sparen, verzekeren. ‘Vaarwel, oude god. We scheppen onze eigen wereld’. Maar een dodelijk zwijgen is het gevolg. Er gebeurt daarboven op de Karmel, waar bedrog niet mogelijk is, niets: geen vuur, geen antwoord van god-baäl, geen visionaire redding van het volk.

6

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Treed nader tot mij Dan is de beurt aan Elia. Hij nodigt heel het volk uit om naderbij te komen. Dat betekent Torah, onderricht, want het is werkelijk onmogelijk dat een heel volk op de berg Karmel bijeen is! Geen vertegenwoordigers en deskundigen maar wijzelf, niemand uitgezonderd, staan daar rond Elia, de stem van de ENE. Eerst heelt (!) hij het altaar, symbool van een aanwezigheid die zich bekommert om ons allen.

Haar zorg moeten we ons opnieuw bewust worden. Het ganse volk moet aantreden. Dat betekent in ons verhaal het ongedeelde Israël. Het Noordrijk en het Zuidrijk, Samaria en Jerusalem, die na de dood van Salomo van elkaar gescheiden zijn. Geen schisma, maar eensgezindheid. Elia neemt twaalf stenen, een verwijzing naar de twaalf stammen van het godsvolk. Tegelijkertijd duiden ze ook op de volledigheid van de wereld met haar vele vol-

Andy Gray | Mount Carmel

ken. Het ongedeelde Israël staat daar als vertegenwoordiger van allen die deze wereld bewonen: tot eenheid geroepen. Die plaatsbepaling roept Elia in herinnering. En hij bouwde met die stenen het altaar in de naam ‘ENE’ (1 Kon. 18,32). In een beeldend gebaar zet Elia het vernieuwde godsvolk op zijn plaats. Zorgvuldig bouwt hij het altaar op met het brandhout en de offergave. Tot driemaal toe worden vier kruiken met water over het altaar uitgegoten. Vier verwijst naar hemel en aarde, de schepping voluit. Drie verwijst naar de derde dag, waarop alles omgekeerd (bekeerd) gaat worden.

Samen twaalf: driemaal vier. Twaalf stammen van het nieuwe godsvolk als voorafbeelding van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde: alle mensen van alle tijden! Als een hemelse reiniging (driemaal gieten) wordt heel de aarde (vier kruiken) opgeheven tot voor

Gods aanschijn. In de gaven op het altaar wordt in het opgerichte Israël heel de aarde omhooggeheven.

God antwoordt Als de groeve rond het altaar zorgvuldig met water is gevuld, gaat het verhaal verder. Elia treedt naar voren en roept: ‘ENE, God van Abraham, Izak en Israël, maak nu bekend dat Jij God bent in Israël, en dat ik jouw knecht ben. Antwoord mij, opdat dit volk zal bekennen dat Jij, ENE, God bent en hun hart omkeert’. Dan valt het vuur van de ENE neer en verteert offer en brandhout, steen en leem. Het likt

Zo luidt het onderricht: als we als volk van God ongedeeld en eensgezind de ENE aanroepen, vindt ons bidden voor het heil van de wereld gehoor. bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

7

zelfs het water in de groeve op. Allen zien het, buigen tot op de grond en roepen: ‘De ENE is God, de ENE is God’.

Zo luidt het onderricht: als we als volk van God ongedeeld en eensgezind de ENE aanroepen, vindt ons bidden voor het heil van de wereld gehoor. Tegelijk wringt hier de schoen. Ongedeeld?

Eensgezind!? Laten we niet denken dat alles nu in orde is. Het volk roept wel: de ENE is God, maar leven we ook overeenkomstig deze geloofsbelijdenis? Ja, de ENE is God, en niet de Baäl van de welvaartstaat, maar hoe zullen we doen om belijdenis en leven zo te verenigen dat ons leven wordt als een belijdenis! Het verhaal is dus niet voorbij.

Weg met de demonie Wat zegt Elia tot het weer één geworden volk? ‘Grijpt de profeten van Baäl en laat niemand ontkomen’. Dan grijpen ze hen en doet Elia hen afvoeren naar de beek Kison en laat hen daar slachten. De profeten van Baäl zijn allen die ons de maakbare wereld proberen aan te smeren. Ze staan ook voor de verlokkingen, de etalages, de consumpties, de slogans, de reclame, de politieke dictees, de economische dogma’s en zakelijke slimmigheidjes, en verder alle trends en stromingen, modes en misleidingen, die een samenleving doen vervreemden van de regering van de ENE en wegvoeren van Gods eigen land: de wereld als genade. Met de Baälsprofeten om ons heen blijft Baäl bestaan en wordt het gelaat van de ENE verdonkeremaand.

Daarom zegt Elia tot ons: laat geen enkele van hen ontkomen. Dat drogerende en verslavende moet wijken voor het vuur van de ENE. Daarom

8

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

worden de valse profeten afgeslacht bij de Kison, de beek waar Barak de tegenstanders van Israël eens versloeg. Zijn naam betekent hemelvuur (Rechters 4). Weten we het nog? Het vuur dat vanuit de hemel werd neergestort over het offer van Elia op de berg Karmel!

De profeten van Baäl zijn allen die ons de maakbare wereld proberen aan te smeren. Met de Baälsprofeten om ons heen wordt het gelaat van de ENE verdonkeremaand.

Daarom zegt Elia tot ons: laat geen enkele van hen ontkomen. Dat drogerende en verslavende moet wijken voor het vuur van de ENE. Dauw en regen Het land van de ENE komt er niet zo maar. Het dient van bovenaf vruchtbaar gemaakt. Het wordt gegeven. Het is een zaak van genade. Elia verlaat de berg en knielt op de aarde, het hoofd tussen de knieën. Hij staat niet zelfverzekerd rechtop om de hemel af te speuren, op zoek naar een regenwolk.

Hij wacht op een signaal van het naderend einde van de droogte, die drie en een half jaar lang het land onder de regering van Achab geteisterd heeft.

Alle schijn van maakbaarheid wordt vermeden. De profeet buigt zich over Gods aarde en beroert de grond, die van bovenaf moet worden gezegend.

Hij zet een jongetje op de uitkijk. Het kind verzinnebeeldt het begin van een

nieuwe tijd. Het is als de toekomst: puur, onbedorven en onbeschreven.

Zo moet het worden onder de heerschappij van Israëls God. Tot zeven maal toe doet Elia het uitzien naar een teken, totdat het uitroept: “Zie, een wolk, klein als de vuist van een man, stijgt op van de zee.”

In het verhaal tot hier toe is het regiem van de economie tot staan gebracht. Elia nodigt Achab uit af te dalen naar zijn volk om het werk van de ENE te vol­brengen. Dit afdalen is als een zegen van boven: Achab reed weg en trok naar Jizreël. Daar is een grote vlakte, in het noorden van Israël, waar vele oorlogen zijn uitgevochten, hoewel de naam Jizreël eigenlijk ‘God zaait’ betekent. Maar onder de nieuwe heerschappij van de ENE zullen oorlog en wedijver, verkrachting van mensenrechten en de leugen verdwijnen: Elia, die dit alles uit Gods naam heeft voorzegd, loopt vóór Achab uit! Vóór allen uit betreedt hij als eerste het nieuwe land: God zaait!

Ernst Marijnissen verzorgt al vele jaren een drukbezocht leerhuis.

Start in oktober en januari.

Eveneens leidt hij een zomerleerhuis van 15 tot 18 juli 2016.

Informatie en aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

9

essay

door: henk jongerius o.p., dominicaan auteur en dichter

I

Profiel van een profeet

k las eens een verhaal over een rabbi die bij het lezen in de Bijbel stil stond bij de woorden ‘God sprak’. Afwisselend legde hij de nadruk op ‘God’ en vervolgens op het woord ‘sprak’ en werd volkomen overmand door de gedachte dat de Onnoembare zich aan mensen te kennen wil geven en dat Hij of Zij dat doet in verstaanbare woorden, in taal ...

Ik vind het een prachtig en indringend gegeven dat de rabbi in verbijstering raakte door het besef dat God niet een werkelijkheid is die wij met onze verstandelijke vermogens moeten benaderen, maar dat het een vitale werkelijkheid is die mensen kunnen ervaren.

God wendt zich tot de mens De Joodse denker Abraham Heschel gaat uit van de mogelijkheid dat de Eeuwige tot mensen spreekt. Hij maakt dat met een aantal voorbeelden invoelbaar, als hij spreekt over de stroom van de energie die zowel in de zon als in de grond aanwezig is en die in één enkel grassprietje kan samenstromen.

‘Zou het dan op voorhand onmogelijk en uitgesloten zijn dat de geest van God het hart van de mens zou kunnen bereiken? Kan een bloem, werelden verwijderd van de bron van de energie, haar oorsprong gewaar worden? Kan ooit een waterdruppel zich verheffen om, al is het maar voor een ogenblik, de ver verwijderde bron van de stroom te aanschouwen? In de profetie is het alsof de zon verkeert met de bloem, alsof de bron een stroom stuurt om een druppel te bereiken’.

10

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Het is zijn overtuiging dat ook in ons leven de stem van God spreekt, zij het langzaam, ‘één lettergreep per keer!’

Vele mensen hebben in hun leven ervaren dat er andere bronnen van kennis zijn dan bespiegeling en waarneming en zij drukken dat op hun geheel eigen manier uit. Zo spreken zij bijvoorbeeld over een gevoel ‘alsof de echo van een stem het zwijgen doordringt in een vergeefse poging hun aandacht te trekken’.

Soms ook voelen zij zich ‘geroepen’, zonder te weten door wie, tegen hun wil, verbijsterd door de kracht die in hun woorden en daden besloten ligt.

Die ervaringen worden ook nu nog door mensen onder woorden gebracht.

Om dit goed te begrijpen moeten wij teruggrijpen op onze herinnering, op de vonken licht die wij in ons eigen leven hebben waargenomen, de inzich-

Chagall | Noah en de regenboog

ten die ons in gedeelten door de jaren heen geschonken zijn.

Woord van God Wat bedoelen wij eigenlijk te zeggen als wij de Bijbel ‘Woord van God’ noemen? Gaat het daarbij om de influistering van God in het oor van de gewijde schrijvers, zoals het vroeger wel werd voorgesteld? Zijn de schrijvers letterlijk gedicteerd om op te schrijven wat zij op die manier hoorden? Wat is er zo bijzonder aan de mensen die ons de Schriften hebben nagelaten?

Heschel vraagt zich af waarmee je de uitdrukking ‘woord van God’ zou kunnen vergelijken? Met een letterlijk citaat van iemand? Om verstaan te worden door mensen, moet er gesproken worden, maar om ‘woorden van God’ te zijn moeten ze overgebracht worden door iets dat veel groter is dan een stem. Er zijn veel stemmen in onze wereld. Hoe onderken je nu het goddelijk spreken?

Taal De Bijbel gebruikt geen aanduidende of beschrijvende woorden, maar woorden die geschreven staan opdat wij erop zouden reageren. Dat heeft te maken met het poëtisch gehalte van de Bijbelse taal. Het is alleen die taal - tegenwoordig ook wel met ‘tweede taal’ aangeduid - die ervaringen onder woorden kan brengen en een reactie bij ons wakker roepen. De woorden zijn aanwijzingen, een soort gidsen, die ons

Hoe onderken je nu het goddelijk spreken? De Bijbel gebruikt geen aanduidende of beschrijvende woorden, maar woorden die geschreven staan om erop te reageren. De woorden zijn een soort gidsen die ons op een bepaald spoor willen zetten. bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2016 geloven onderweg

11

op een bepaald spoor willen zetten.

De Bijbel getuigt dát er door God gesproken wordt; hóe dat gebeurt, is iets wat alleen gezegd kan worden met zulke woorden, die oproepen en aanduiden. Zij roepen ons vermogen tot verwondering en verbazing wakker om te reageren op een geheim dat ons bevattingsvermogen te boven gaat.

De uitdrukking ‘God sprak’ beantwoordt aan geen enkel bestaand beeld of inzicht in onszelf en roept ons op om onszelf open te stellen om zo tot verstaan te komen. ‘God sprak’ verwijst naar iets dat in de menselijke geest niet thuis is en de enige manier om zijn betekenis te begrijpen is erop te reageren.

Zo komt het er dus op aan om als mens in relatie te treden met het geschreven woord. Wij kunnen geen objectieve buitenstaanders blijven. Vandaar dat het belangrijk is hoe wij tegen het getuigenis van profeten aankijken.

Profeten brengen ons bij de kern van wat de Bijbel ons wil zeggen. Openbaring is niet een onderdeel van het zoeken van de mens maar van zijn gezocht wórden: God zoekt de mens!

God bestaat niet los van de mens, die naar hem op zoek moet, maar een kracht die mensen zoekt, achtervolgt en opwekt.

Profeten: betrouwbare getuigen?

Profeten zijn mannen en vrouwen die in hun dagen op een of andere wijze de stem van God hoorden. Volgens Heschel is het niet mogelijk om hun

12

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

betrouwbaarheid op een wetenschappelijke manier te bewijzen, zoals ook buitengewone verschijnselen als donder en bliksem dat niet kunnen, want ‘de stem’ klinkt ook in een subtiele stilte zoals wij lezen in het verhaal van Elia op de berg Horeb.

Hadden profeten een apart vermogen, een bijzondere antenne of zintuig voor God? Dat blijft de vraag. Wat wij weten is dát hen allen een openbaring ten deel viel. Wij lezen dat ‘het woord van God tot Jesaja kwam toen hij in de tempel verbleef ’. Dát zij hoorden, bracht hen misschien nog meer in verwarring dan wát zij hoorden. Kunnen wij dat op een of andere manier verklaren? En zo niet, is dat dan een reden om haar af te wijzen? Wat onbegrijpelijk is, is daarom nog niet onwerkelijk, zegt Heschel.

Je kunt op drie manieren naar de profeten kijken: ze vertelden de waarheid, bedachten opzettelijk een verhaal of waren het slachtoffer van zinsbegoocheling. Dat betekent met andere woorden: openbaring is een gegeven feit, of een gevolg van krankzinnigheid, zelfbedrog, of een opvoedkundige uitvinding, het gevolg van geestelijke verwarring, van wensdenken of een activiteit van het onderbewuste.

Bij zo’n dilemma is het goed te kijken naar het gedrag van profeten. Dan valt het in de eerste plaats op hoezeer hun woorden getuigen van wijsheid en integriteit. Daar komt nog bij dat de openbaring geschiedde tegen hun eigen wil in, en ten slotte dat zij geen ophef maakten over zichzelf. In het roepingsverhaal van Jeremia lezen wij hoe hij zich juist tegen die stem verheft met het argument dat hij ‘een klein kind is dat niet eens behoorlijk kan praten’, een argument dat wij overigens ook Mo-

Anette Mortier | Bloem in druppels

zes horen gebruiken, als hij geroepen wordt om naar farao te gaan.

Profetisch profiel Wij treffen bij profeten geen enkele vorm van eigengerechtigheid aan in hun optreden, maar eerder een grote vrees voor God waardoor de eis tot gerechtigheid, die uit hun woorden spreekt - het woord dat niet alleen gehoord, maar ook gedaan moet worden! - zelfs tegen de belangen van hun eigen volksgenoten inging. Dat mag ons toch de overtuiging geven dat het waar is wat zij zeiden.

Daarbij vielen ook de zogenaamde ‘valse’ profeten, die hun eigen inzichten en dromen volgden, onder hun verwijten.

Maar er moet over die ervaring van de profeten nog meer gezegd worden: ‘De profetische openbaring was niet louter een ervaring maar ook een ervaren wórden, van blootgesteld worden, overweldigd en aangenomen worden door Hem die uitzoekt wie Hij tot de mensen zendt: God is niet een ervaring van de mens; de mens is een ervaring van God’.

Dit raakt aan het hart van wat de Bijbel ons wil zeggen. Openbaring is niet een onderdeel van het zoeken van de mens maar van zijn gezocht wórden: God zoekt de mens! Profeten brengen ons bij de kern van het Bijbelse denken: God is niet een wezen dat los van de mens bestaat en dat door ons gezocht moet worden, maar een kracht die mensen zoekt, achtervolgt en opwekt. De mens zou God niet gekend hebben, als Hij de mens niet nabij was gekomen: Hoor hoe God met mensen omgaat, hoe wij Hem ter harte gaan die ook hier tot ons zal spreken als wij vragen naar zijn Naam.

Henk Jongerius begeleidt diverse retraites, waaronder de maandelijkse vrijdagretraite en Noveen, 9 etmaalretraites voor leiders.

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

13

essay door: ernst marijnissen o.p., dominicaan, schrijver en leerhuisbegeleider

E

Kleine man, profeet met allure

en profeet voorspelt de toekomst. Voorzover ik mij herinner was dat de eerste betekenis die ik meekreeg. Toen ik wat later de Bijbel ging lezen is deze begripsomschrijving nog tamelijk lang mijn reisgenoot geweest. Dat is lang zo gebleven, want zelfs tijdens mijn wetenschappelijke vorming werd bij herhaling verwezen naar teksten uit de Torah, om aan te geven dat de profeten de woorden en werken van Jezus hebben voorspeld. De profeten werden zó gelezen en geïnterpreteerd, dat niet het belang van hun profeteren in de dagen van weleer als zodanig werd uitgelegd, doch het voorspellend karakter met betrekking tot Jezus van Nazaret de nadruk kreeg. Tot mijn teleurstelling moet ik vaststellen dat velen nog steeds zo denken, waardoor de intrinsieke waarde van het Bijbels profeteren is verwaterd en verburgerlijkt.

Wat wil de profeet?

Uiteindelijk werd mij duidelijk dat, althans in de Torah, het profetisch getuigen slechts in afgeleide zin de toekomst betreft. Fundament van de profetie is het spreken namens iemand anders.

Een profeet is naar zijn oorspronkelijke bedoeling een scherpe waarnemer. De profeet, man of vrouw, staat in dienst van de samenleving en haar optimaal functioneren, omdat hij tot op het bot is geraakt door het menselijk tekort en de droevige gevolgen daarvan. Feitelijk houdt dat in dat de profeet daar ten tonele verschijnt, waar de mens zichzelf of anderen tekort doet. Profetieën mo-

14

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

gen verschillende melodieën hebben naargelang de tijd en de plaats waar ze gehoord moeten worden, ze hebben gemeen dat het voorwerp van hun spreken altijd de mens aangaat, die op een of andere wijze slachtoffer wordt van zijn omgeving, structuren en systemen. Profeten signaleren, klagen aan, roepen de veroorzakers van menselijk en maatschappelijk leed op tot bezinning en trachten de slachtoffers troost en uitkomst te bieden. Eerst in de laatste zin zijn ze ook voorspellers. Zij stellen betere en verlichte tijden in het vooruitzicht als het kwade eenmaal is verslagen.

Léon Spilliaert | Strandgezicht met profeet | 1938

De profeet spreekt namens iemand anders. Hij is niet uit op eigen roem.

Profeteren doe je niet om carrière te maken, want de ware profeet weet dat het vaak vechten tegen de bierkaai is.

In het Bijbelse milieu roept de profeet namens God tot het eigen volk, Israël, dat het moet omkeren, omdat het afwijkt van zijn roeping. Bekeert u, klinkt het herhaaldelijk. Als je een Godsvolk bent, leef dan volgens de Torah. Hoe kun je de samenleving tot voorbeeld strekken van Gods minzaamheid en mensenliefde, als je zelf oorlog voert, anderen besteelt en bedriegt en de zwakken onder de voet loopt! Dan vallen de grote namen van Elia, Jesaja, Jeremia, Ezechiël en vele anderen.

Binnen de kerk komt dit Bijbels profetisme vaak en terecht aan de orde, maar blijft het meestal daartoe beperkt. Daarbij denk ik niet, althans niet in de eerste plaats, aan mensen als Lu-

ther, Calvijn en Zwingli, omdat zij zich hoofdzakelijk bewogen op kerkelijk terrein. Ik heb evenmin hen op het oog, die buiten de joods-christelijke traditie volgens eigen godsdienst of levensbeschouwing als profeten worden geëerd en aangeroepen. Mijn aandacht gaat met name uit naar het politiek-maatschappelijk terrein, naar de geschiedenis van landen en volken en tamelijk recentelijk het natuurlijk milieu. Daar melden zich mannen en vrouwen, die de straat opgaan en samen optrekken in protestmarsen tegen discriminatie, sociaal onrecht, maffiose praktijken in ondernemerschap en bankensector, de schending van mensenrechten en de waanzin van terreur. Zijn zij profeten?

Ik denk het niet. Meestal is het eigen belang, hoewel heel vaak terecht, de grote motivatie. De profeet pur sang daarentegen profeteert nooit uit eigenbelang, ook al wordt hij in eigen vaderbezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2016 geloven onderweg

15

stad niet geëerd en soms met de dood bedreigd.

Mahatma Gandhi Als ik, steun zoekend bij de bevlogen en zichzelf verloochenende profeten uit de Heilige Schrift, en door hen wegwijs gemaakt, naar voorbeelden zoek op het grote wereldtoneel, verschijnt daar bijna spontaan de kleine, ascetische en in het wit geklede gestalte van Mahatma Gandhi (1869-1948). Deze tengere mens heeft vele eeuwen na het optreden van Jezus zijn ganse bestaan in dienst gesteld van anderen, die hij niet alleen heeft weggeleid uit een slavenbestaan in eigen land, maar aan wie hij in het bijzonder waardigheid en zelfrespect teruggaf door middel van een geweldloze revolutie. Van jongs af aan was hij vertrouwd met de leefregel, dat je niemand en niets wat leeft pijn mag doen, ahimsa. Als jonge advocaat hielp hij na zijn rechtenstudie in Engeland met raad en daad in Zuid-Afrika wonende Indiërs, die als een rechteloze minderheid slachtoffer werden van racisme en apartheid. Hij onderstreepte zijn betrokkenheid door met een eersteklas ticket in de trein te stappen, hoewel kleurlingen alleen derde klas mochten reizen. Hij werd zonder pardon op het perron gezet. Was hij een profeet of een bevlogen politicus? Was hij wellicht vóór alles een activist of een religieus leider? Een theoreticus of een man van de daad? Wie zorgvuldig zijn levensloop volgt, kan tot de conclusie neigen dat hij van alles iets had, dus in ieder geval een veelzijdig en met zijn land én de wereldbevolking bewogen man is geweest.

Deze veelzijdigheid valt nauwelijks te ontkennen, maar brengt ons nog niet

16

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

bij de bron van zijn innerlijke motivatie.

Wat hem beroerde was groter dan hijzelf. Wat hij is gaan inzien en wat hem tot handelen stimuleerde, is de woordeloze en liefdevolle aanwezigheid van wie niet te zien noch te horen is, maar met een moederlijke onverzettelijkheid en stille kracht van zich spreken doet. Gandhi was een echte asceet. Hij straalde dat uit, niet enkel waar het eten en drinken betrof, maar vooral in zijn omgang met mensen, eerbied voor de natuur en respect voor zijn tegenstanders. Hij was zo overtuigd van het nut van een geweldloze revolutie tegen de uitbuiters van zijn land, dat het recht op burgerlijke ongehoorzaamheid, waartoe hij heeft opgeroepen, vanzelfsprekend werd en ook haar vruchten heeft afgeworpen. Hij liet zich ook niet verleiden tot politieke en religieuze partijdigheid. Zelf Hindoe vol overtuiging pleitte hij voor een land, waar én Hindoes én Moslims met gelijke rechten en kansen zouden samenwonen. Hij trotseerde verguizing en gevangenschap om aartsrivalen te verzoenen en heeft zijn visioen van een ongedeeld volk ondanks felle tegenstand zijn ganse ­ andhi was een ware leven verdedigd. G wereldburger en een moedig pleitbezorger voor de bevrijding van kleine en monddood gemaakte mensen, altijd en overal. Zijn totale inzet heeft hem het leven gekost, toen hij op 30 januari 1948 door de moslim Nathuram Godse met drie schoten in de borst werd vermoord.

Minzaam, bescheiden en vasthoudend is hij op zoek gebleven naar de mens en diens waardigheid, niet op grond van een bepaalde levensfilosofie, maar uit de overvloed, die de Bijbel een Naam heeft geven: Ik zal zijn die ik zal zijn, God, Vader. Daarom is hij een ware profeet.

column door: roy clermons, geestelijk verzorger in de psychiatrie en lekendominicaan

De Schreeuwjezus!

Als ik denk aan profeten in deze tijd, dan kan ik niet om de man heen die al meer dan veertig jaar, elke dag in het centrum van Eindhoven mensen oproept om zich te bekeren tot Jezus. Eindhoven is de stad waar ik al jaren woon en werk. Toen ik er kwam wonen, ontdekte ik dat deze straatprediker mijn buurman zou worden. Zijn naam is Arnol Kox. In de volksmond wordt hij ook wel de schreeuwjezus genoemd, vanwege het enorme volume waarmee hij zijn boodschap verkondigt. Hij wordt door velen verguisd en door anderen geliefd. Hij komt regelmatig in aanraking met politie en justitie vanwege de overlast die hij veroorzaakt. Er zijn verschillende filmpjes van hem te vinden op youtube en er zijn documentaires over hem gemaakt. Hij is bij ‘Man bijt Hond’ op tv geweest.

Daarin vertelt hij dat hij met Jezus een cola heeft gedronken. De meeste mensen nemen hem niet serieus. Het is een soort mascotte van Eindhoven geworden. Zoals ieder dorp vroeger een dorpsgek had, zo heeft Eindhoven Arnol Kox. Toch gaat er meer schuil achter deze man dan je zou vermoeden. Een ernstig brommerongeluk in zijn pubertijd waarbij hij bijna het leven liet is de grote ommekeer in zijn leven geweest. God heeft zijn leven gered, zo zegt hij. En in een maandenlange revalidatie is de basis gelegd voor zijn geloof en hoe hij dat ziet en wil uitleggen. Laat ik het zo stellen: het is een geheel vrije interpretatie van Bijbel en theologie, maar de kern van die boodschap is: dat God liefde is. En dat doet hij vol overgave. Hij roept, zingt en legt mensen de handen op. Voor de mensen bij wie hij dat doet, heeft hij vaak een geheime boodschap die hij uitspreekt in tongen (glossolalie).

Ook ik heb niet altijd tijd en ruimte in mezelf om naar zijn boodschap te luisteren, maar iets in mij raakt me wel als ik hem zijn dagelijkse gang naar de stad zie maken. Ik zie een lieve, vriendelijke man die volhardt in zijn missie. Vroeger ging hij lopend, kwam later in een rolstoel terecht en kreeg een scootmobiel.

Een aantal jaren geleden is zijn linkerbeen afgezet en onlangs is hem een rijverbod opgelegd vanwege onverantwoord rijgedrag op zijn scootmobiel. En al die tijd hebben die tegenslagen hem niet ervan weerhouden om naar de stad te gaan om zijn boodschap te verkondigen. Tegenwoordig schuifelt hij achterwaarts door de straat in zijn rolstoel richting busstation. Achterwaarts tegen de stroom in blijft deze schreeuwjezus naar het centrum van Eindhoven gaan om te verkondigen, dat het bij de man altijd mannelijk is en bij de vrouwelijk altijd vrouwelijk, maar Jezus is de Heer en bij de Heer is het altijd heerlijk.

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

17

essay door: theo menting, medewerker dominicanenklooster huissen

Daar weten ze de route van de vrede In ’t laatste van de dagen zal het zijn: een hoge berg, onwankelbaar gegrondvest, hoog uit boven de heuvels, en een huis van goud in hemelsblauw daar boven op.

De wereldzeeën zijn tot rust gekomen, de golven zijn verstomd, de branding zwijgt.

In ’t laatste van de dagen, wie dan leeft zal ze zien komen, op scharlaken paarden op zilvervloten, volkeren van verre: wij gaan naar Sion waar de wijsheid woont, daar weten ze de route van de vrede daar is een nieuwe aarde neergedaald.

In dagen die nog komen zal het zijn dat zwaarden worden omgesmeed tot ploegen, je leert de oorlog af, je snoeit je wijnstok en strekt je in de schaduw van je bomen.

En niemand schrikt meer wakker in de nacht en niemand vreest nog voor een nieuwe morgen.

Huub Oosterhuis

18

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

E

r zijn dagen dat ik de krant nogal uitgebreid lees. Dan ga ik daar echt voor zitten, met in mijn hand twee pennen – een rode en een blauwe – en ik lees. Van de voorpagina tot en met de laatste pagina; alles passeert, voor korte of lange tijd, mijn netvlies en na lezing volgt een ‘oordeel’ mijnerzijds. Hetgeen wordt bevestigd met een pennenstreek naast de titel: een rode streek voor het slechte nieuws, een blauwe voor het goede nieuws.

Waar blijft het blauw?

Aanleiding voor deze gekleurde wijze van lezen was een plotselinge ergernis die opborrelde bij een nieuwsuitzending op de radio. Ik weet niet eens meer op welke dag of welk uur, maar ik weet wel dat de uitzending helemaal gevuld was met alleen maar slecht nieuws. Er ontstond in mij niet alleen irritatie en ergernis, maar ook ongeloof. Ik kan en wil niet geloven dat de wereld waarin wij leven zo slecht is, dat er enkel nog slecht nieuws de ether ingestuurd kan worden.

Zo zijn mensen niet, toch? Dus, ik neem zo af en toe de proef op de som en lees de krant, met een pen in de hand!

En inderdaad, opnieuw groeit de ergernis, vecht ik tegen mijn ongeloof en zie het voor mijn ogen gebeuren: de krant kleurt steeds roder en roder. Er zijn

zelfs pagina’s waar ik geen enkel blauw streepje kan plaatsen.

Berichtgeving uit balans?

Ik hoor u denken: “Wie bepaalt wat slecht of wat goed nieuws is?” Daar hebben we een punt. Want, wat voor de één goed nieuws is, is voor de ander slecht nieuws. Ik breng wat nuancering aan: ik beperk mij louter tot informatie over feitelijke gebeurtenissen.

Geen opinie, ingezonden brieven of interviews. Dan nog moet ik te vaak de rode pen gebruiken. Ik lees berichten over oorlog, geweld, terreur, overvallen, misbruik en verkrachting, diefstallen, bedreigingen, verkeersongevallen, ziekte, faillissementen, natuurrampen.

Mijn blauwe pen blijft bijna ongebruikt op tafel liggen. Af en toe pak ik ‘m ter bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

19

Ik kan en wil niet geloven dat de wereld waarin wij leven, zo door en door slecht is, dat enkel nog slecht nieuws de ether ingestuurd kan worden. hand en streep - meestal na lang zoeken - een klein berichtje aan dat voor mij goed nieuws weergeeft: iemand die ternauwernood aan de dood ontsnapt door twee oplettende jongeren, een buurthuis dat door de inzet van velen toch niet gesloten hoeft te worden, een stuk natuur dat gered wordt, een ziek kind dat alsnog de behandeling kan krijgen waar het zo op hoopte, vluchtelingen die worden opgevangen.

Moderne media genuanceerder De journaals op de TV geven gelukkig al iets meer afwisseling; hier ben ik vaker getuige van goed nieuws. De sociale media gaan nog wat verder. Ook daar passeren dagelijks slechte berichten, maar – zeker op facebook – komen ook goede berichten voorbij. Heel veel zelfs, hoewel dat ook wel wordt bepaald door wie je vrienden zijn. Facebook kent nogal uitersten. Een slecht bericht gaat niet zelden vergezeld van de nodige commentaren en reacties die er niet om liegen. Er wordt wat afgescholden! Daartegenover staat dan wel dat er veel goed nieuws passeert met honderden vrolijke ‘likejes’, felicitaties en complimentjes.

Beïnvloeding De hoeveelheid aan negatieve, slechte berichten kunnen jouw kijk op de wereld en op de mensen behoorlijk bepalen. En het lijkt erop alsof we steeds meer moeite moeten doen om door alle negativiteit heen te kijken en te beseffen dat mensen in staat zijn om het

20

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

goede, het schone en het kostbare van ’s mensen leven te laten zien. En dat is geen makkelijke opgave in een wereld die beheerst wordt door de media.

Soms is er, althans bij mij, de neiging om de kranten dicht te laten, de TV uit te zetten en de sociale media onaangeroerd te laten. Maar ook dat is geen gemakkelijke opgave. Je voelt je al snel wereldvreemd en, als je niet oppast, ook nog eens onverschillig ten opzichte van wat er allemaal gaande is.

Slechte gebeurtenissen komen dagelijks voor. Daar doe je, zeker in je eentje, niet veel aan. Je kunt ze niet zomaar voorkomen. Je houdt niet zomaar een oorlog tegen, geen natuurramp, geen ziekte en geen terreur. Of je moet wel heel erg geloven in de goedheid van mensen, dat dit alles ooit nog eens verdwijnt en wordt stopgezet.

Geloof in een visioen Er zijn wel personen die geloven in de goedheid van mensen. Die geloven dat ooit de wereld anders zal worden. Die een soort visioen voor ogen hebben dat ons zo’n nieuwe wereld aanzegt. De Bijbel bijvoorbeeld staat vol van verhalen waarin mensen geloven in dat visioen.

En dat boek gaat al eeuwen met onze geschiedenis mee en houdt nog steeds vast aan dat visioen. En daar zit wat in. Je had natuurlijk de moed al lang kunnen opgeven. Laten we eerlijk zijn, de wereld van nu is niet veel anders dan de wereld van pakweg een paar eeuwen geleden.

Toch gaan die verhalen, gaat het geloof in dat visioen nog steeds met de mensengeschiedenis mee. Heeft het er misschien mee te maken dat deze verhalen, dit visioen, voortdurend herkend wordt in wat er gaande is? In mensen die goed doen, in mensen die elkaar zien staan,

Emma Munneke | Omzien naar elkaar

elkaar oprichten, bevrijden, bij de hand pakken. In mensen die zich verantwoordelijk voelen voor elkaar en – soms in hele kleine dingen – iets groots tot stand brengen. Ik denk van wel.

Anders kijken Het visioen van een nieuwe wereld tekent zich af in de paar kleine blauwe streepjes die ik af en toe mag zetten bij het lezen van de krant. Tussen de enorme hoeveelheid rode strepen verschijnt soms iets blauws. Dat stemt mij hoopvol. Het leert mij opnieuw te kijken naar deze wereld en te zien dat er best veel goed nieuws is. Dat er eigenlijk heel veel mooie en goede dingen gebeuren. Dat mensen laten zien dat ze eigenlijk prachtige mensen zijn. Omdat ze in staat zijn om lief te hebben, te troosten, te helpen, te lachen en het aandurven om een arm om iemands schouder te leggen en te zeggen: “Kom, ik ga met je mee, je hoeft niet alleen.” Dan realiseer ik mij dat ik het min of meer ook in eigen hand heb

of er veel of weinig goede berichten te melden zijn. Ik kan ervoor zorgen dat er goed nieuws te melden is.

Een visioen doet denken aan ooit, misschien nog eens keer, later, een volgende generatie. “In ’t laatste van de dagen ...”, zingt Huub Oosterhuis. Ooit zal het komen, denk je dan, hoop je dan. Maar van zo’n visioen zegt de Bijbel: “Het is al begonnen, merk je het niet?” Het is al gaande. Het laatste van de dagen, dat zijn onze dagen. Hier en nu. In deze wereld, waarin wij nu leven. Daar gebeurt het. En als je dat durft te zien, pak dan onmiddellijk een blauwe pen! Het is de moeite waard.

Theo Menting leidt diverse programma’s in het klooster, waaronder Individuele Retraite, Op Zoek naar... en de Gregoriaanse week van 22 tot 26 augustus 2016.

Informatie en aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

21

essay door: holkje van der veer o.p., dominicanes, agoge, theologe en auteur

I

Omdat we ons kunnen bekeren, blijkt er hoop te bestaan

nspirerende mensen genereren in de media gemakkelijk de aandacht. Denk maar eens aan mensen als Paus Franciscus, Malala Yousafsai, dat meisje dat in Pakistan een aanslag overleefde omdat zij opkwam voor onderwijs voor meisjes, en milieuactiviste Marjan Minnesma. Als je deze charismatische figuren gadeslaat, lijkt het alsof zij geen angst kennen. Ze stralen kracht en plezier uit, het ontbreekt hen aan schroom om voor een camera of voor een publiek te spreken.

Onlangs ontdekte ik, dat ik het al vele jaren eens ben met vele van deze opiniemakers, maar dat dit toch nog niet heeft geleid tot een verandering van mijn eigen handelen. Blijkbaar heb ik meer nodig dan alleen de woorden van een inspirerend persoon, een mooie film of een wetenschappelijk onderzoek. Maar gelukkig, hoop blijkt te bestaan, ook voor mij. Onlangs ben ik bekeerd tot een groenere lifestyle. (Ik moet toegeven, ik ben een late bekeerling).

Gedragsverandering Terwijl ik enkele maanden geleden mijn wekelijkse volle huisvuilzak waarin ik plastic, glas, en de resten van maaltijden onverschillig had gedeponeerd, naar de stoeprand bracht, hoorde ik mijzelf op

22

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

mopperende toon tegen een passerende buurvrouw zeggen: “Wat is het toch idioot dat ik wekelijks zo’n vuilniszak helemaal vol weet te krijgen!” Deze zomaar ‘toevallig’ uitgesproken verzuchting bleek het zaadje te zijn voor mijn besluit tot een gedragsverandering.

Om een alternatief te vinden voor mijn wekelijkse lading vuil, hoefde ik niets ingewikkelds te doen: het observeren van mijn buren bleek voldoende. Zo ontdekte ik - wat ik al jarenlang had kunnen weten - dat je bij alle supermarkten in Nijmegen kosteloos plasticzakken kunt verkrijgen waarin je al je verpakkingsmateriaal, plastic, melkpak en blik kunt deponeren. In de kelder van mijn appartementengebouw staan containers waar het oud papier in kan.

Zo ben ik op een goede dag begonnen

H. Schult | Trash people

met afvalscheiding. Al na een week ontdekte ik dat mijn huisafval, zonder de lading verpakkingsmateriaal, met driekwart verminderd was. Momenteel hoef ik nog naar eens in de drie weken een huisvuilzak naar de straatrand te brengen. Als gevolg hiervan ben ik gaan uitzoeken hoe ik zo boodschappen kan doen, dat er minder plastic mijn huis binnenstroomt. Dit laatste blijkt minder simpel te zijn.

Motieven bij anderen Nu ik bekeerd ben tot een ‘groenere’ manier van leven, vroeg ik aan mijn vrienden hoe zij ertoe zijn gekomen om daadwerkelijk hun ecologische voet­ afdruk te verkleinen. Ik kreeg verschillende antwoorden. De meesten zeggen aan afvalscheiding te doen, omdat dit volgens hen bij ‘goed burgerschap’ past.

Ze willen netjes met zichzelf en hun omgeving omgaan; echt veel diepere gedachten kon ik bij hen niet bespeuren. Een ander verwees mij naar haar portemonnee. Het scheiden van afval bespaart geld, ze betaalt nu minder reinigingsrechten. Een volgende gaf een gepassioneerd antwoord. Zij sprak over

haar verantwoordelijkheid voor de zorg om de schepping en het behoud van de aarde.

Sinds mijn bekering valt het mij op dat milieuactivisten in de media ons een positief toekomstbeeld voorhouden. Ik hoor meningen als: “De huidige situatie rond de opwarming van de aarde ziet er niet goed uit, maar als wij met zijn allen - de gehele mensheid tezamen vanaf nu goed ons best doen om bijvoorbeeld de millenniumdoelstellingen te behalen, dan zal de aarde nog net op tijd gered kunnen worden. Ook onze kinderen en kleinkinderen kunnen dan nog meegenieten van deze mooie wereld.” Deze ‘nog-net-op-tijd’-redenering deed mij aan het twijfelen slaan, het liet een sceptisch gevoel bij mij achter. Maar toch, ik hoor liever de motivatie van een milieuactivist, waarin nog een sprankeltje hoop doorklinkt dan de beweegredenen van mijn meest bewuste, zelfs wat fanatieke milieuvrienden.

Zwartgallige toekomstvisie Mijn zeer bewust levende milieuvrienden heb ik zelf de bijnaam ‘milibezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

23

Ik hoor liever de motivatie van een milieuactivist waarin nog een sprankeltje hoop doorklinkt, dan de beweegredenen van mijn fanatieke milieuvrienden waaruit een zwartgallige toekomstvisie spreekt.

creëerden zij een huis waar je zo onafhankelijk mogelijk dit doemscenario kunt afwachten. Zij gaan ervan uit dat oorlog niet het einde zal zijn, zij hopen dat er uiteindelijk - na al het geweld een transitie zal plaatsvinden waardoor de overlevenden weer in harmonie met zichzelf en de natuur kunnen leven.

eukunstenaars’ gegeven. De motivatie waarom zij doen wat zij doen, is zwartgallig. De milieukunstenaars over wie ik spreek, wonen al jaren in een omgebouwde boerderij, kweken hun eigen groente, hebben wat kippen en composteren het groenafval. Op het dak van het huis zijn zonnecollectoren en een windmolen geplaatst. Het regenwater wordt opvangen om er het toilet mee door te spoelen. Het huis hangt vol slimme ledlampjes en andere handige energiezuinige gadgets.

Was ik tot nu toe onder de indruk van de prachtige, creatieve en inspirerende manier van leven van mijn milieukunstenaars, nu realiseerde ik mij dat juist zij van hun paradijsjes angsteilanden hebben gemaakt, waarin de bewoners de hoop op toekomst hebben verloren.

Dat er achter deze idyllische wereld een denken schuilgaat dat mij schokt en mij vertwijfeld achterlaat. Mijn milieukunstenaars brachten mij opnieuw aan het denken over het hoe en waarom van mijn bekering tot mijn ‘groene lifestyle’.

Zij creëren angsteilanden Hun zwartgallige toekomstvisie komt voort uit hun wantrouwen ten aanzien van instellingen en instituties. Energiebedrijven, banken en de overheid, kortom alles waar geld in omgaat, zijn volgens hen kwaadaardige monsters, grootheden die alleen maar op eigen gewin uit zijn. De nieuwe samenleving die er volgens hen aan komt, zal een gerobotiseerde samenleving zijn. Het gevolg hiervan is dat er onvoldoende arbeid en grondstoffen over zullen blijven om het huidige economische systeem in stand te houden. Zij verwachten dat instituties om zullen vallen en bedrijven verdampen, waardoor de samenleving ontwricht raakt. Zij gaan ervan uit dat er geweld en zelfs oorlogen zullen uitbreken. Om in een dergelijke ramptijd te overleven, is het volgens hen belangrijk om jezelf te kunnen redden. Daarom

Inspirators met lef Grote leiders, visionaire mensen, zoals paus Franciscus, Gandhi of zelfs Al Gore, zijn volgens mij geen mensen die zich terugtrekken in een veilige kleine wereld van ‘ik en mijzelf ’ of ‘ik en mijn geliefde’ om daar te schuilen voor de ellende die komen gaat. Het zijn inspirators met lef, die zich inzetten voor het lot van anderen en voor deze aarde. Zij behouden hun vertrouwen in mensen die zich durven te bekeren. Zij staan open voor een toekomst die niet uitgaat van angst, maar van eerlijke kennis en van hoop. Ze zijn belangrijk, juist vandaag, in deze tijd waarin wantrouwen het soms lijkt te winnen van vertrouwen.

24

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Holkje van der Veer begeleidt regelmatig kloosterweekenden.

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

essay

door: marian kuijs, deelneemster aan noveen, retraite voor leiders

De mythe van het Economisme

T

ijdens het partijcongres op 23 april 2016 werd Jesse Klaver gekozen tot lijsttrekker van GroenLinks bij de komende verkiezingen voor de Tweede Kamer. Het congres was druk bezocht en zeer geanimeerd.

Jesse Klaver riep de enthousiaste leden van GroenLinks op om Nederland te gaan veranderen. Hij koerst op linkse samenwerking en een stevige rol voor GroenLinks in een volgend kabinet. De partij staat op behoorlijke winst in de peilingen. Wat zegt deze man en waarom raken mensen begeesterd door zijn verhaal? Ik lees zijn boek: ‘De mythe van het economisme’, dat vorig jaar bij uitgeverij ‘De Bezige Bij’ verscheen.

Al lezend met het hart treffen mij twee zaken: de introductie van een nieuw woord - ‘economisme’- en het leiderschap van deze jonge man. Om met dat laatste te beginnen: dit boek is geschreven als een antwoord op de vraag waar deze politicus vandaan komt en waar hij heen wil. Als lezer dacht ik meteen bij de eerste bladzijden: hier is de schrijver wel erg breed in beeld, mag het iets meer over de inhoud gaan?

Maar gaande het eerste hoofdstuk blijkt de vraag meer dan ijdeltuiterij.

Het past bij zijn visie op politiek leiderschap. Waar politici vaak geleid worden door de waan van de dag, wil Jesse Klaver de focus richten op het grotere verhaal: waar willen we met de samenleving naar toe? Hij vindt dat politieke leiders meer dan ze nu doen, uiteen

moeten zetten vanuit welke waarden ze werken en wat voor samenleving ze voorstaan. Het is een impliciet pleidooi voor persoonlijk leiderschap. Het gaat over authenticiteit en legitimering van de politiek leider aan de hand van zijn persoon.

Politiek leiderschap en economisme Jesse Klaver zet zich af tegen de trend waarin politici steeds meer verworden tot technocraten, tot marionetten van de markt. Het is geen wonder dat ze steeds meer op elkaar gaan lijken en hij citeert Joris Luijendijk: “Democratie lijkt steeds meer een systeem waarin de kiezers bepalen welke politicus gaat uitvoeren wat de financiële sector dicteert.”

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

25

Politici maken - zo lijkt het - zelf niet meer hun afwegingen op basis van waarden. Ze vertrouwen op de financiële sector die alles ijkt op welvaartsgroei. Daarmee wordt iedere afweging een economische en verwordt politiek tot boekhouden.

Een belangrijke weeffout in onze politiek is dat we welvaartsgroei en het bruto binnenlands product (bbp) tot toetssteen van het beleid gemaakt hebben. Politici hebben de rekenmeesters opdracht gegeven alles onder te brengen in het bbp. Ze maken daarmee zelf niet meer de afweging op basis van waarden, lijkt het wel. Daarmee wordt iedere afweging een economische en verwordt politiek tot boekhouden.

Dit is wat hij verstaat onder ‘economisme’. De mythe is dat als de politiek alles overlaat aan de markt, het vanzelf goed komt met de samenleving. Dit bestrijdt Klaver. Het debat over waarden moet terug in de politiek en hij is erg duidelijk over de waarden vanwaaruit hij politiek voert. Die komen voort uit zijn jeugd: Klaver is de zoon van een Indisch-Nederlandse moeder en een Marokkaanse vader die hen kort na zijn geboorte verliet.

Kasian Zijn Indische oma leerde hem dat niets gebeurt zonder reden, dat God een plan voor ons heeft. Zij leerde hem kasian: een houding van geduldige zorgzaamheid, van mededogen en begrip voor de ander, van compassie.

Het ware te wensen, verzucht Jesse, dat de maatschappij voor iedereen

26

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

voelt als het warme nest waarin hij zelf opgroeide en dat de samenleving meer kasian zou hebben, bijvoorbeeld voor vluchtelingen.

Duurzaamheid De tweede belangrijke waarde onder zijn politiek leerde Jesse Klaver van zijn opa: wees zuinig op de aarde; ook de generaties na ons willen nog gebruik kunnen maken van de natuurlijke hulpbronnen. Het was ook zijn opa die hem inspireerde om zelf politiek actief te worden.

‘Niets is onmogelijk’ Zijn moeder leerde hem dat waar je vandaan komt, niets hoeft te zeggen over waar je toekomst ligt. Dat zegt deze voormalige vmbo-scholier die het schopt tot voorzitter van diverse jongerenorganisaties (Dwars, CNV) en nu tot fractievoorzitter en lijsttrekker van GroenLinks. Het is belangrijk dat mensen benaderd worden met onvoorwaardelijke liefde, onafhankelijk van hun afkomst. In plaats van afgerekend te worden op toetsresultaten en snel te moeten studeren, is het beter om mensen de vrijheid te gunnen om fouten te maken en daarvan te leren, en ze te beoordelen op hun inzet. Leer de jongeren hard te werken; laten we naar elkaar omkijken en elkaar met geduld belangrijke vaardigheden bijbrengen: it takes a village to raise a child.

De combinatie van liefde en vertrouwen maakt dat mensen durven te hopen. En dat is een belangrijk appèl dat deze politieke leider doet.

Voorbij de angst We leven in een tijd die bij veel mensen angst oproept. Angst voor terreur

en geweld, angst voor een terugval in welvaart. Jesse Klaver verzet zich tegen de politiek van de angst, en wil al helemaal niet bang zijn voor zijn eigen herverkiezing. Werken aan een agenda van hoop en verandering en mikken op de lange termijn, dat is het doel. Hij is helder over zijn visie: plaats tegenover de politiek van de angst (financiële crisis, veiligheidscrisis) een politiek van de hoop. Jesse wil niet de peilingen en het debat volgen, maar het debat leiden. Zijn overtuiging is dat mensen geen politicus willen die hen naar de mond praat, maar een leider die een wenkend perspectief schetst, in plaats van dagelijks bezig te zijn met de tactiek om herkozen te worden: “If you think too much about being re-elected, it is very difficult te be worth re-electing.” (Woodrow Wilson 1913).

De hoop We hebben niet alleen een veiligheids- en een economische crisis maar ook een democratische crisis, aldus Klaver. We zullen het politieke en morele primaat op het economisme moeten heroveren. Daarvoor is een nieuw evenwicht nodig tussen markt, samenleving en overheid. Hij pleit voor nieuw idealisme in Den Haag, een politiek waarin de drie

Plaats tegenover de politiek van de angst (financiële crisis, veiligheidscrisis) een politiek van de hoop. Mensen willen geen politicus die hen naar de mond praat, maar een leider die een wenkend perspectief schetst.

waarden centraal staan die hij van huis uit heeft meegekregen: mededogen en betrokkenheid; zuinig zijn op de aarde en mensen in staat stellen hun hart te volgen om hun talenten te ontplooien.

Het lijkt moeilijk om een samenleving te veranderen, maar soms is het gemakkelijker dan je denkt. Daarom sluit het boek af met het voorstellen van enkele stevige politieke maatregelen: de energievoorziening te verduurzamen, de zorg weer menselijk te maken, de financiële sector te verkleinen en werk en inkomens eerlijker te verdelen. bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

27

mijmeringen

Een profeet van deze tijd “De profeten die je kent uit het Oude Testament ...”

Een kinderliedje van Hanna Lam en Wim ter Burg. Dat zongen we, vroeger. En we leerden dat profeten alleen maar voorkwamen in het Oude Testament. Dat hebben we lang gedacht, en nog steeds misschien.

Maar profeten zijn zieners die haarscherp de realiteit van vandaag de dag in het vizier hebben en die in staat zijn om deze realiteit te analyseren en ook te toetsen aan de oorspronkelijke bedoeling van deze wereld: een samenleving waar mensen waardig leven mogen en waar brood en liefde is, genoeg voor allen.

Voortdurend staan er profeten op. Vrouwen en mannen die niet geloven in waarzeggerij, toekomstvoorspellingen of magie, maar de keiharde realiteit in ogenschouw nemen en hun mond opendoen, omdat ze niet kunnen zwijgen over het onrecht, de dwaasheid van oorlog en terreur en de onmenselijke behandeling van vluchtelingen bijvoorbeeld. Profeten die geloven dat het anders kan en die ook dáárvan de tekenen zien. En die de daad bij het woord voegen.

Profeten van deze tijd kunnen de geschiedenis in gaan omdat ze naam hebben gemaakt: Martin Luther King bijvoorbeeld, of Nelson Mandela. Maar er zijn ook ‘stille’ profeten, die doen wat gedaan moet worden, niet opgemerkt worden door de grote massa.

Ze zijn er gelukkig. Niet alleen in het Oude Testament.

Ik vroeg aan drie mensen of zij een profeet van deze tijd kennen ...

28

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

De vraag om een bijdrage te leveren aan het tijdschrift ‘Geloven onderweg’ bereikt mij op dinsdag 17 mei 2016. Precies 80 jaar geleden is Herman Verbeek op 17 mei 1936 geboren. Katholiek priester en politicus. Hij overleed op 1 februari 2013. Hij zou 80 jaar zijn geworden.

Herman is een inspirator voor mij geweest en een profeet van deze tijd. Met zijn onorthodoxe denkbeelden die ook soms erg radicaal waren, heeft hij mij menigmaal geïnspireerd.

Vele gesprekken hebben we gehad en veel teksten van hem mocht ik op muziek zetten.

Vlak voor hij stierf hebben we nog een uitvoerige tocht gemaakt over het Groninger platteland om de plekken op te zoeken waar hij als oorlogskind was geweest. Ik mocht bij hem zijn tijdens zijn laatste levensuren.

Ik ben erg dankbaar dat Herman blijft voortleven in zijn liederen en in de liedbundel die aan hem is opgedragen: ‘Zangen van zoeken en zien’.

CHRIS VAN BRUGGEN, kerkmusicus

Tja, heb ik een profeet? Nee, niet echt. Dan is de vraag: “Wat is voor mij een profeet?” Ik haal dat uit mensen zoals bijvoorbeeld een Brené Brown, Eckhardt Tolle, Kahlil Gibran, Paulo Coëlho. Dan komt er opeens een dagelijkse gedachte voorbij die mij dan weer aan het denken zet, of mij kracht geeft op het moment dat ik het nodig heb. Bijvoorbeeld van Coëlho: “Niemand kan vluchten voor zijn hart. Daarom is het beter te luisteren naar wat het zegt”; of van Gibran: “Liefde en twijfel hebben nooit op vriendschappelijke voet met elkaar gestaan”.

Maar het allerbelangrijkste vind ik zelf het woord in de muziek. Dat heeft vaak voor mij iets profetisch. Dat kan een tekst uit een liedboek zijn maar ook bijvoorbeeld een popsong. Of de klanken alleen; die hebben vaak geen woorden nodig. Laat het maar binnenstromen en je wordt aan alle kanten geraakt. Dus met één profeet ga ik het niet redden.

MONIQUE SCHENDELAAR, koordirigente en zangeres

Een profeet is iemand die een boodschap doorgeeft. Als ik aan een hedendaagse profeet denk, dan kom ik niet op één persoon, al zijn er natuurlijk genoeg mensen die wat goeds te vertellen hebben.

Op het ogenblik lees ik regelmatig boeken van Japanse schrijvers (bijvoorbeeld ‘Een bijna volmaakte vriendschap’ van Milena Michiko Flasar) en kijk ik naar Japanse films (bijvoorbeeld ‘An: a sweet taste of life’). De boodschap die ik daarin meekrijg, is er een van respect voor elkaar hebben, jong voor oud, maar ook oud voor jong. Luisteren naar elkaar zonder elkaar te willen overtroeven met woorden. Tijd hebben voor elkaar en van de ander willen leren. Dit klinkt eenvoudig en misschien is het dat ook. Misschien doen we allemaal te moeilijk. Misschien moeten we gewoon eens naast iemand gaan zitten en luisteren met ons hart.

MARIEKE KLEIN, Doetinchem

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2016 geloven onderweg

29

essay door: marcel braekers o.p., dominicaan en auteur

Troost in het werk van Meister Eckhart Sotto Voce Zoveel soorten van verdriet Ik noem ze niet.

Maar één, het afstand doen en scheiden.

En niet het snijden doet pijn, Maar het afgesneden zijn.

Nog is het mooi, ’t geraamte van een blad, Vlinderlicht rustend op de aarde, Alleen nog maar zijn wezen waard.

Maar tussen de aderen van het lijden Niets meer om u mee te verblijden: Mazen van uw afwezigheid, Bijeengehouden door wat pijn En groter wordend met de tijd.

Arm en beschaamd zo arm te zijn.

M. Vasalis, verzamelde gedichten

30

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Psychologische visies op verdriet en rouwen Sigmund Freud In de psychologie werd veel geschreven over lijden, verdriet en rouw. De eerste die daarbij een dominante toon zette, was Sigmund Freud. Verdriet en verlies maken mensen opstandig, aldus Freud. Men is boos omdat de energie niet kan uitstromen. Men wil de ander verwijten dat hij ons in de steek laat, maar meestal draait men deze klachten om en groeien er allerlei zelfverwijten.

Uiteindelijk herneemt het leven zijn gang en vindt het uitwisselingspatroon tussen het individu en zijn omgeving zijn gang. Zo niet, dan wijst dit op een psychisch probleem, schreef Freud in ‘Trauer und Melancholie’. Je zou dus niet te lang mogen blijven stilstaan en rouwen.

John Bowlby Deze visie staat lijnrecht tegenover andere visies zoals de hechtingstheorie van Bowlby. Hij wijst op een verband tussen de manier waarop mensen gehecht zijn, rouwen, zich een voorstelling van God maken, en de manier waarop zij als gelovigen die God bij hun lijden en verdriet betrekken. Zo hechten angstige mensen zich meestal aan iemand die stevigheid en voorspelbaarheid uitstraalt en zoeken ze in hun geloof vooral geborgenheid en veiligheid. Wanneer lijden en verlies toeslaan, zoekt men op een aanklampende manier troost. Bowlby beschreef zo enkele belangrijke types van hechting en toonde ook aan dat de manier waarop men gehecht is, vrij constant blijft en zelfs over generaties heen aan de nakomelingen wordt doorgegeven.

juul versloot | troost

Judith Viorst Belangrijk in verband met lijden en verdriet is dat deze theorie anders en voor mij meer realistisch oordeelt over verdriet en rouwen. Verdriet om een kind of je partner die wegvalt, houdt misschien wel nooit op en wordt daarom een stuk van onze verdere beleving.

Judith Viorst toonde in haar boeiende boek ‘Het noodzakelijk verlies’ aan hoe we in ons leven aanhoudend mensen en situaties moeten loslaten, maar tegelijk ook altijd nieuwe bindingen aangaan. In dat proces zijn we opgenomen.

Het vervelende is dat we de eerste en belangrijkste hechtingen ondergingen, terwijl er nog geen Ik was om te ordenen en te verwerken. Vandaar dat die eerste relaties altijd hun schaduw vooruitwerpen op alles wat komt.

Corneel Verhoeven Daarbij denk ik ook aan wat de Nederlandse filosoof Corneel Verhoeven schreef over oerverdriet. In zijn boekje ‘Het leedwezen, beschouwingen over

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

31

Een mens kan slechts definitieve troost vinden via zichzelf. De ander is onmisbaar om op weg te gaan, maar uiteindelijke troost moet opwellen vanuit onze diepste grond. troost en verdriet, leven en dood’ wijst hij erop hoe elk lijden en verdriet dat we vandaag meemaken altijd een band heeft met een soort van oerverdriet dat als droesem op de bodem van onze ziel ligt. Het gevolg daarvan is dat lijden en ook troost veel complexer zijn dan men meestal denkt. We moeten een hele weg afleggen om tot een open en voldragen ervaring van lijden te komen, zoals ook troost tijd vraagt. Troost is trouwens niet bedoeld om het verdriet op te heffen, schrijft Verhoeven, maar wil de getroffene teruggeven aan zichzelf en aan de wereld. We zijn daarom vooral troostend voor elkaar als we de ander ruimte geven om dit trage, nooit op te lossen proces door te maken. We zijn troostend als we zowel oor hebben voor wat hier en nu gebeurt alsook voor het blinde oerverdriet dat traag en aarzelend zijn bestemming zoekt. Hoe troostend een wandeling, mooie muziek of schoonheid ook zijn, je hebt een ander nodig die bereid is je onvoorwaardelijke gezel te zijn op je tocht door opstandigheid, wanhoop en angst heen.

De paradox bij wat ik hier neerschrijf is dat ik geloof dat een mens uiteindelijk slechts definitieve troost kan vinden via zichzelf. De ander is onmisbaar om op weg te gaan, maar uiteindelijke troost moet opwellen vanuit onze diepste innerlijke grond. Ik wil deze stelling verdedigen vanuit mijn alledaagse ervaring en vanuit hetgeen ik meen be-

32

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

grepen te hebben van de teksten van Meister Eckhart. Over wat hij schrijft over verdriet en troost zou ik daarom wat meer willen zeggen.

Meister Eckhart over verdriet, lijden en troost Het is opvallend dat Eckhart op vele plaatsen worstelt met het vraagstuk van het lijden. Hij heeft zelfs een boekje geschreven met als titel ‘Het boek van de goddelijke vertroosting’. In wat volgt wijs ik slechts naar enkele bijzondere teksten.

Jezus navolgen In preek 11 spreekt hij over mensen die Jezus willen navolgen, maar niet in zijn lijden. Net als de leerlingen slaan ze op de vlucht als dat moment komt. Eckhart vindt dat heel normaal, want lijden is een kwaad dat men niet moet opzoeken. Hij houdt niet van allerlei vormen van levensverachting of zelfhaat zoals ascese, afkering van de wereld of zelfkastijding.

Het strookt niet met zijn waardering voor Aristoteles en diens respect voor het aardse. Anderzijds kan de navolging van Jezus mensen ertoe brengen, dat ze bereid zijn om in Zijn naam het negatieve op zich te nemen. Jezus nam zijn lijden aan, omdat Hij trouw wilde blijven aan zijn visie op God en het leven, en omdat Hij zo aan ons perspectief wilde geven.

Het is een vorm van lijden waarbij men een hoger doel voor ogen heeft en daarvoor tegenkanting wil aannemen. Vandaar de idee dat christenen soms troost vinden in het letterlijk kopiëren van Jezus’ leven. Zich bewust worden van dit leven en van de verbondenheid met Hem kan helpen om tot aanvaarding van het leven te komen, aldus Eckhart. Hoe mooi deze houding ook is, ik sta er toch enigszins sceptisch tegenover. Want voor Eckhart

Edvard Munch | Comfort | 1907

betekent navolgen niet imiteren alsof we een doorslag zouden zijn van Jezus’ leven. Navolging betekent zich afstemmen op dat grootse gebeuren waarbij de Godheid uitstroomt in de mens zoals die eens uitstroomde in Jezus van Nazareth.

Drie typen gelovigen In de preek ‘intravit Jesus in templum’ beschrijft hij drie typen gelovigen. Het eerste type is degene die het met God op een akkoordje wil gooien: “als Jij dit voor mij doet, zal ik dat voor Jou doen”.

Het tweede type christenen zijn goede gelovigen, die menen door vasten, goede werken en bidden tot volmaaktheid te komen. Maar dat zijn praktijken die alleen maar onze buitenkant raken. Van-

Uiteindelijk moeten we stil en gelaten wachten tot God zich openbaart. Zolang de mens initiatief neemt, kan de Godheid niet aan het licht komen.

daar dat hij die gelovigen - niet al te fraai - ‘ezels’ noemt. Ze doen zo goed hun best en worden ook meestal door anderen gezien als voorbeeldig, maar toch bereiken ze niet waar het Eckhart echt om gaat.

Dat maakt hij duidelijk door de tempeluitdrijving symbolisch te verklaren.

Jezus maakte zijn tempel helemaal leeg, omdat alleen op die manier God vanuit zichzelf aan het licht kan komen. Leeg maken wil zeggen: het opruimen van alle beelden, voorstellingen, theologische en andere gedachten, ophouden met bidden en smeken, want dat zijn allemaal initiatieven van ons uit. Uiteindelijk moeten we stil en ‘gelaten’ wachten tot God zich openbaart. Zolang de mens initiatief neemt en meent het leven in handen te hebben, kan de Godheid niet aan het licht komen. Geluk en ware troost hebben te maken met die Godheid die zich slechts openbaart in de diepste kern van onze persoon, de lege tempel waar we enkel openheid zijn. Vandaar dat Jezus de tempel leeg wilde maken. bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

33

De echte ontmoeting tussen mens en God is er een van uiterste passiviteit en overgave: de mens maakt zich helemaal beschikbaar voor de Godheid die altijd al wil uitvloeien, indien Hem daartoe de mogelijkheid wordt geboden.

Verklaringen zoeken voor het bestaan van leed In het boek van de goddelijke vertroosting komt hij terug op de vraag waarmee hij blijft worstelen: “Hoe kunnen we nog over de goedheid van God denken, als je ziet hoeveel leed er in de wereld is.” “Waarom tolereert God dat dit alles gebeurt?” Eckhart begint zijn zoekproces door eerst allerlei vertrouwde ideeën te verwoorden en te wegen. Zou God misschien zo zijn grootheid willen tonen, omdat zijn troost sterker is dan het verdriet?

Of betekent veel lijden dat we teveel aan het aardse gehecht zijn? Of overkomt lijden ons, omdat we te weinig beminnen? Misschien heeft het uiteindelijk te maken met onze toestand van zondige mens. Zonde niet als een persoonlijke daad, maar zonde als toestand waardoor de menselijke natuur door elkaar is geschud. Daardoor verlangen we altijd naar meer, naar hoger, naar het overheersen van de ander.

Lijden is met dit leven verbonden, niet als een straf voor deze zondige levensstaat, maar het lijden toont waar we staan, hoe we gestemd zijn, wat onze intenties waren op het ogenblik dat het leed ons trof. Voor een mens die altijd al bad ‘uw wil geschiede op aarde als in de hemel’ en zich helemaal op die wil afstemde, is lijden gemakkelijker te dragen. Zo zoekt Eckhart, door allerlei

34

geloven onderweg nr 2 • 2016 – bezinning bezieling beweging

verklaringen op te werpen. Geleidelijk gaat hij echter naar een ander niveau.

Volledige overgave Echte troost groeit alleen maar door de relatie tussen onze ‘Grond’ en de Godheid. Om dit te verhelderen moeten we terugkeren naar zijn antropologie en zijn visie op God en de Godheid.

De echte godsrelatie is er een tussen de zielengrond, de zielenvonk, de lege ruimte van ons diepste zelf en de Godheid, God voorbij alle namen en voorstellingen. De ontmoeting tussen deze twee is er een van uiterste passiviteit en overgave, waarbij de mens zich helemaal beschikbaar maakt voor de Godheid die altijd al wil uitvloeien, indien Hem daartoe de mogelijkheid wordt geboden. Tegelijk is die ontmoeting doordrenkt van de hoogste activiteit waarbij de mens God in zichzelf terugbaart. Eckhart beschrijft dit moment als hoogste vreugde, als een moment waarvan men een heel leven kan genieten. Ook de echte troost heeft in deze ontmoeting plaats.

God lijdt met de mensen mee, ja hij lijdt op zijn wijze eerder en onvergelijkelijk meer dan degene lijdt, die om Zijnentwil lijdt. Nu zeg ik: wil God dan zelf lijden, dan spreekt het vanzelf dat ik lijd, want als het goed met me is gesteld wil ik wat God wil. Elke dag bid ik wat God van mij verlangt te bidden: ’Heer, uw wil geschiede’, en toch, terwijl God wil lijden, wil ik over het lijden klagen; dat is volstrekt onterecht. Ook zeg ik met overtuiging, dat God zo graag met ons mee lijdt, wanneer wij alleen om Zijnentwil lijden, dat Hij lijdt zonder te lijden. Lijden is voor Hem zo gelukzalig, dat lijden voor hem geen lijden is. En daarom zou, als het goed met ons was

gesteld, ook voor ons lijden geen lijden zijn; het zou ons een zegen en een troost zijn (Uit: Traktaten, pagina 105-106).

Tenslotte de zevende vorm van troost is het woord dat God met ons is in het lijden en met ons mee lijdt: die is het sterkst voor ons te vinden in wat aan God eigen is, namelijk dat Hij het pure Ene is zonder dat daar een te onderscheiden veelheid bijkomt, zelfs geen denkbare; dat alles wat in Hem is God zelf is. En, als dat waar is, zeg ik: al wat de goede mens lijdt omwille van God, lijdt hij in God en God is met hem lijdend in zijn lijden. Is mijn lijden in God en lijdt God mee, hoe kan voor mij lijden dan leed zijn, wanneer lijden leed verliest en mijn leed in God is en mijn leed God? Waarlijk, zoals God waarheid is en ik, waar ik ook maar de waarheid vind, mijn God vind, zo ook, niet meer en niet minder, vind ik, als ik het zuiver lijden om God en in God vind, God als mijn lijden. (Uit: Traktaten, pagina 108).

Mijn interpretatie Het zijn raadselachtige teksten waarover ik slechts aarzelend een voorstel tot begrijpen doe. De tekst wordt voor mij begrijpelijker als ik schrijf: “God lijdt meer dan mijn Ik lijdt”. Dat is anders dan wanneer ik zou zeggen: God lijdt meer dan ik lijd. Want in het eerste geval gaat het om een onderscheid tussen Ik en Zelf. Er is lijden op het vlak van mijn Ik en lijden op het vlak van het Zelf. En wanneer we hebben beschreven hoe ons Ik in het leven staat, hoe het zich hecht en moet omgaan met verlies, hebben we misschien nog maar het eerste deel van verdriet en lijden beschreven. We beseffen dan nog niet hoe een mens kan lijden op het

niveau van zijn diepere zelf, daar waar hij alleen maar ongewapende openheid is, voorbij aan alle menselijke hechtingen, kwetsbaar als een riet, en tegelijk sterker dan ooit, want het is de plaats van de Godheid. Daar is mijn lijden ook Gods lijden en omgekeerd en is het te begrijpen dat Eckhart schrijft dat God (of de Godheid) meer lijdt dan ik­ (mijn Ik) lijd.

Indien mijn interpretatie juist is, worden een aantal dingen duidelijker. Dan kan ik tegelijk op het eerste niveau intens lijden en toch op een tweede niveau getroost zijn. Dan heeft iemand de ruimte om steeds dieper en rijker met zijn verdriet in relatie te treden en op die manier te groeien als mens. Dan wordt duidelijk dat de troost die God en de godsdienst via de ander bieden, volstrekt anders is dan de troost door de Godheid geboden. In dat geval ontmoeten hulpverlening en mystiek elkaar in een onontwarbare kluwen.

Marcel Braekers is medebegeleider van het studieweekend van 16 tot 18 september over Meister Eckhart, met als thema Leven zonder waarom. Met Welmoed Vlieger en André van de Braak. In samenwerking met DSTS. Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 2 • 2016 geloven onderweg

35

Een paar dagen je terugtrekken in het klooster, om tijd te nemen voor jezelf. Om stil te worden, ruimte te maken en om je te openen voor … voor wie, voor wat? Wie spreekt er in de stilte tot jou? Onder begeleiding enkele dagen in stilte, met meditaties, teksten en gesprek in het ritme van het klooster. zondag 26 juni 11.00 uur tot vrijdag 1 juli 2016 13.30 uur Theo Menting, kerkmusicus en theoloog € 399,- (incl. eenpersoonskamer)

Een pelgrimstocht op papier maken en al schrijvend bezinnen. Een prachtige manier om aan de hand van concrete schrijfoefeningen jouw eigen thema’s te onderzoeken.

De schrijfworkshops volgen het ritme van het klooster. Gun jezelf deze ontspannen manier van reizen door je innerlijk landschap. zondag 3 juli 14.00 uur tot donderdag 7 juli 2016 13.30 uur Hanny Kuyer, begeleidster van schrijfactiviteiten A € 399,- B € 459,- C € 499,-

Drie dagen meditatie en bezinning. We gaan in op de techniek van zenmeditatie, doen verschillende bewustzijnsverruimende oefeningen en we verdiepen ons in het levensverhaal van Boeddha. Zowel geschikt voor mensen met als zonder meditatieervaring. maandag 11 juli van 14.00 uur tot en met woensdag 13 juli 2016 13.30 uur Moritz Boegel, zenleraar A € 229,- B € 279,- C € 329,-

Deze zomerretraite is een prachtige gelegenheid kennis te maken met uiteenlopende meditatievormen. Die helpen je het levenstempo te vertragen en zo kan duidelijk worden hoe je leven eruit ziet, wat belangrijk voor je is en wat je anders zou willen.

De midweekretraite laat jou zien wat zich in jou wil meedelen. maandag 11 juli 15.30 uur tot vrijdag 15 juli 2016 13.30 uur Ton Roumen, theoloog, spiritueel auteur en retraitebegeleider A € 399,- B € 469,- C € 509,-

retraite

Leerhuisweekend

studie

Midweekretraite Zomertijd ademtijd

workshop

Zendriedaagse

creativiteit

Schrijfretraite Innerlijk pelgrimeren

retraite

Heeft Jezus de/een kerk gesticht? We gaan op zoek naar het antwoord aan de hand van een aantal prachtige teksten uit het evangelie en denken na over de consequenties van wat we ontdekken. vrijdag 15 juli 15.00 uur tot maandag 18 juli 2016 13.30 uur Ernst Marijnissen, dominicaan, exegeet en schrijver A € 175,- B € 245,- C € 285,-

Pelgrimage weekend We gaan met elkaar op pelgrimstocht: wandelend in stilte, gericht op een eigen vraag, gevoed door pelgrimsthema’s als ‘vertrouwen’, ‘loslaten’, ‘dankbaarheid’ of ‘samen en alleen’. We verdiepen deze ervaringen door meditatie en tai chi. En je verbeeldt die ervaring op eenvoudige wijze in een landkaart. vrijdag 22 juli 19.30 uur tot zondag 24 juli 2016 14.30 uur Anouk Poll en Wilco Kruijswijk, beiden bevlogen wandelaars A € 199,- B € 239,- C € 279,-

We gaan praten over en oefenen in het (nog) beter leren lezen en schrijven van gedichten. Het instrument van de taal kan op vele manieren bespeeld worden. We gaan een aantal manieren van bespelen laten zien en u wordt uitgedaagd ermee te oefenen. vrijdag 22 juli 19.30 uur tot maandag 25 juli 2016 13.30 uur Hans Lakwijk, voormalig docent Nederlands A € 199,- B € 249,- C € 299,-

creativiteit

Dichter(s) bij elkaar

retraite

agenda voor onderweg | aanmelden via www.kloosterhuissen.nl

Op zoek naar ... In de zomer

Thuiskomen bij jezelf met adem en stem. Door middel van bewegingsoefeningen en het werken met je adem en stem, ga je jouw lichaam herontdekken. Adem en stem maken je vitaal, rustig, aanwezig en vrij. vrijdag 29 juli 19.00 uur tot zondag 31 juli 2016 13.30 uur Paul Triepels, adempedagoog en zangleraar A € 234,- B € 294,- C € 354,- (incl. eenpersoonskamer)

Een workshop waarin je alle schroom van je af kunt gooien. Stem geven aan dat wat werkelijk in je leeft. Vrij, puur, zonder schaamte. De stem als ‘ventiel van de ziel’. Helend, bevrijdend en inspirerend. maandag 1 augustus 14.00 uur tot vrijdag 5 augustus 2016 13.30 uur Pete Pronk, verhalenverteller en docent stemexpressie A € 399,- B € 529,- C € 599,-

Met elkaar en al fietsend gaan we op weg langs kloosters en pleisterplaatsen, soms in stilte, soms in gesprek. Met een bezinningsmoment beginnen we elke dag. Gezamenlijk sluiten we de dag af door uit te wisselen wat ons geraakt heeft. vrijdag 5 augustus 16.00 uur tot zaterdag 13 augustus 2016 13.30 uur Piet Elands en Piet van Dijk, bevlogen fietsers A € 495,- B € 575,- C € 645,-

Dit weekend neemt je mee de kloostertuin in naar de bloemen en de planten en staat in het teken van ‘vertragen’ en ‘aandacht’. Je leert bewust kijken. Met dit weekend ook extra de kunst van bewegen met aandacht. vrijdag 12 augustus 19.30 uur tot maandag 15 augustus 2016 13.30 uur Eveline de Kock, landschapsarchitect en trainer natuurtekenen en Nella Vreugdenhil, yogadocente A € 259,- B € 299,- C € 359,-

creativiteit

Weekend De kunst van het zien en bewegen

retraite

Fietspelgrimage

workshop

Zomerweek De helende kracht van je stem

workshop

Workshop Ademend door het leven

Stilteweek “Daar word ik stil van”

retraite

Wat doet stilte? Wat is stilte? Waar word ik stil van? Een gevarieerd programma met veel momenten van stilte, meditatie, ontmoeting, gesprek, luisteren naar muziek, teksten, wandelingen en telkens ‘onderbroken’ door het ritme van het klooster met zijn vieringen en de maaltijden. woensdag 17 augustus 10.00 uur tot zondag 21 augustus 2016 13.30 uur Theo Menting, kerkmusicus en theoloog A € 349,- B € 399,- C € 449,-

Weekend Het landschap van je leven

Studieweek Gregoriaans Voor de derde keer organiseert het Dominicanenklooster Huissen een studieweek Gregoriaans, waarin we kennismaken met deze muziek, vooral door veel te zingen. Deze week staat open voor iedereen die geïnteresseerd is het Gregoriaans. Er is geen voorkennis vereist. maandag 22 augustus 15.00 uur tot vrijdag 26 augustus 2016 13.30 uur Theo Menting, kerkmusicus en theoloog en Stef de Kroon, koorzanger A € 295,- B € 375,- C € 425,-

creativiteit muziek

In het landschap van je leven kronkelen allerlei wegen en rivieren. We gaan op zoek naar de paden die naar ons verlangen leiden. Met allerlei creatieve werkvormen zoals schilderen, het maken van collages, kleien, schrijven, of anderszins geef je vorm aan jouw beeld van verlangen. vrijdag 19 augustus 19.30 uur tot maandag 22 augustus 2016 13.30 uur Martina Heinrichs, theologe en programmabegeleidster en Gitta, kunstenares A € 199,- B € 299,- C € 349,-

U kunt de belangrijkste recente ontwikkelingen in theologie en religiestudies horen, inleiders en spreeksters leren kennen en met collega’s van gedachten wisselen. Op u wacht een breed spectrum van thema’s en invalshoeken. donderdag 25 augustus 9.30 uur tot zaterdag 27 augustus 2016 16.00 uur Martina Heinrichs, theologe en programmabegeleidster A € 199,- B € 299,- C € 349,-

In dit weekend ga je schrijven vanuit je autobiografie. Naar keuze schrijf je gedichten en/of proza. Het kloosterritme, de rust en stilte van de mooie omgeving bieden een juiste bedding om de woorden te vinden die uitdrukken wat je zeggen wilt. vrijdag 26 augustus 19.30 uur tot zondag 28 augustus13.30 uur Hugo Klapmuts, leraar Nederlands A € 199,- B € 249,- C € 299,-

Als je jezelf kunt overgeven aan je intuïtie kunnen de meest wonderlijke kleuren en vormen uit jouw hand komen, ook al heb je nog nooit een penseel vastgehouden, ook al zeg je van jezelf ‘Ik ben helemaal niet creatief’’. zaterdag 3 september 2016 van 10.00 tot 17.00 uur Gitta Nieuwenburg, kunstenares A € 65,- B € 77,- C € 89,-

Een ontspannen en inspirerende week in het Dominicanenklooster. Volledig verzorgd, met workshops, ontmoetingen en een uitstapje, met heerlijke maaltijden en vieringen. maandag 5 september 11.00 uur tot vrijdag 9 september 2016 13.30 uur A € 195,- B € 265,- C € 335,- (korting mogelijk)

Veerkracht voor het dagelijks leven. Wat dreef de eerste broeders en zusters en hoe kan deze bijzondere manier van leven ons vandaag inspireren? Een weekend waarin we door middel van muziek, tekst en beeld putten uit een rijke bron. vrijdag 9 september 19.30 uur tot zondag 11 september 13.30 uur Holkje van der Veer, dominicanes, agoge en auteur van Veerkracht en Verlangen als antwoord A € 169,- B € 199,- C € 249,Het is inmiddels al een traditie geworden: de Zomerlieddag. Deze lieddag staat in het teken van nieuwe en oude liturgische muziek van Bernard Huijbers, Tom Löwenthal, Antoine Oomen en Henri Heuvelsmans, op teksten van Huub Oosterhuis.

De muzikale leiding is in handen van Theo Menting en aan de vleugel zit Henri Heuvelmans.De lieddag wordt afgesloten een vesperviering. zaterdag 10 september 2016 van 10.30 uur tot 16.30 uur Theo Menting, kerkmusicus en theoloog € 25,- (incl. lunch en bladmuziek) Tijdens dit weekend staan we stil bij een aantal kernthema’s in het werk van Eckhart waaronder zijn uitnodiging te ‘leven zonder waarom’. We laten ons inspireren door het kloosterritme, de stilte en het bijzondere gedachtegoed van de lebe- en Lesemeister. vrijdag 16 september 19.30 uur tot zondag 18 september 2016 13.30 uur Marcel Braekers, dominicaan, André van der Braak, hoogleraar en Welmoed Vlieger, filosofe A € 199,- B € 259,- C € 299,-

studie

Kloosterweekend Meester Eckhart - Leven zonder waarom

muziek

Zomerse lieddag

studie

Kloosterweekend Dominicaanse spiritualiteit

retraite

Inspiratieweek voor ouderen

creativiteit

Schilderen met hart en ziel

creativiteit

Autobiografisch schrijven, gedichten of verhalen

studie

agenda voor onderweg | aanmelden via www.kloosterhuissen.nl

Bijspijkerdagen Theologie en Religiestudies

800 jaar dominicanen In 2016 vieren we het 800-jarig bestaan van de Orde van de Predikers (dominicanen, dominicanessen en lekendominicanen) met tal van ontmoetingen. We willen samen stilstaan bij wat ons draagt, delen wat ons beweegt en vieren dat we bestaan. Voor deze campagne van ontmoeting is er een speciale website opgezet: www.800jaardominicanen.nl.

Acht eeuwen bestaan is reden voor feest én bezinning. In 2016 wordt dat onder meer gevierd met bier met een verhaal, lunchgesprekken op universiteiten, een radioprogramma, kunstprojecten en tal van andere activiteiten door heel Nederland.

We leven in een tijd van grote tegenstellingen.

Aan de ene kant staan mensen die menen dat zij de waarheid bezitten – en desnoods met geweld hun visie mogen opleggen. Aan de andere kant staan mensen die vinden dat iedereen zijn of haar eigen waarheid heeft.

Zin geef je zelf, toch?

Dominicanen (m/v) geloven dat de waarheid bestaat, maar dat we haar niet in pacht hebben. Die waarheid heeft iets te maken met het goede nieuws dat liefde de oorsprong, de grond en het doel is van ons bestaan.

Wat waardevol is ontdekken we samen, zo kwetsbaar als we zijn.

Het logo van de campagne, de hond met de fakkel, verwijst naar twee oude verhalen.

Volgens een legende droomde de moeder van Dominicus, toen ze zwanger was, dat haar kind zou zijn als een hond met een fakkel, die de wereld in vuur en vlam zet. En daarnaast verwijst het logo naar een scheldwoord dat een geuzennaam werd: Domini Canes, honden van de Heer.

Kijk voor de jubileumactiviteiten op www.800jaardominicanen.nl en op www.dominicanen.nl/800-jaar

voor jubileumactiviteiten: www.800jaardominicanen.nl

Daar weten ze de route van de vrede In ’t laatste van de dagen zal het zijn: een hoge berg, onwankelbaar gegrondvest, hoog uit boven de heuvels, en een huis van goud in hemelsblauw daar boven op.

De wereldzeeën zijn tot rust gekomen, de golven zijn verstomd, de branding zwijgt.

In ’t laatste van de dagen, wie dan leeft zal ze zien komen, op scharlaken paarden op zilvervloten, volkeren van verre: wij gaan naar Sion waar de wijsheid woont, daar weten ze de route van de vrede daar is een nieuwe aarde neergedaald.

In dagen die nog komen zal het zijn dat zwaarden worden omgesmeed tot ploegen, je leert de oorlog af, je snoeit je wijnstok en strekt je in de schaduw van je bomen.

En niemand schrikt meer wakker in de nacht en niemand vreest nog voor een nieuwe morgen.

Huub Oosterhuis

Stad sda m 1 | 6 8 5 1 A H Hui s se n | T. 0 2 6 - 3 2 6 4 4 2 2 | w w w. k l o o ste r huis se n . n l