DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:49 AM Page 133
24 Μια ζωή που μας αξίζει… Αναστάσιος Σταλίκας, Ph.D. Καθηγητής, Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρίας Θετικής Ψυχολογίας.
Ένα από τα βασικά ερωτήματα που έχει απασχολήσει ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, και ανθρωπολόγους είναι το πώς είναι δυνατόν το ανθρώπινο είδος να έχει όχι μόνο επιβιώσει, αλλά και να έχει εξελιχθεί και να έχει καταφέρει όλα αυτά που έχει καταφέρει, όταν την ίδια χρονική στιγμή που εμφανίστηκε το ανθρώπινο είδος υπήρχαν και άλλα δυνατότερα και ικανότερα θηλαστικά που είχαν μεγαλύτερη δύναμη, μεγαλύτερη ταχύτητα και ανώτερες ικανότητες από αυτές του ανθρώπινου είδους. Αυτά τα θηλαστικά θα μπορούσαν εύκολα να εξαλείψουν το ανθρώπινο είδος. Μέρος της απάντησης σε αυτή την ερώτηση είναι η αναγνώριση από τον άνθρωπο ότι δεν μπορεί να επιβιώσει μόνος του. Η συνειδητοποίηση της αδυναμίας της μονάδας. Ίσως ο σημαντικότερος λόγος που το ανθρώπινο είδος επιβίωσε είναι η αξιοποίηση της αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων. 133
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:49 AM Page 134
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
134
Τελευταίες έρευνες στο χώρο της Νευροψυχολογίας ανακάλυψαν ότι η αξία της αλληλοβοήθειας έχει τη βάση της και στο νευρικό μας σύστημα αλλά και στο ορμονικό μας σύστημα. Στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχει μία ομάδα από νευρώνες που ονομάζονται κατοπτρικοί νευρώνες. Αυτοί οι νευρώνες δραστηριοποιούνται και όταν το άτομο βιώνει κάποια συναισθήματα, όπως φόβος, θυμός, αγάπη, αλλά και επίσης όταν το άτομο παρατηρεί ένα άλλο άτομο να βιώνει τα ίδια συναισθήματα. Αυτή η ανακάλυψη μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι όταν ο άνθρωπος έβλεπε το συνάνθρωπό του σε κατάσταση ανάγκης, σε κατάσταση φόβου αλλά και σε κατάσταση θυμού, μπορούσε όχι μόνο να καταλάβει τα συναισθήματα του άλλου, αλλά και να νιώσει τα ίδια συναισθήματα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία ο άνθρωπος καταλαβαίνει τι συναισθήματά βιώνουν οι συνάνθρωποί του και αντίστοιχα αντιδρά. Η δεύτερη ανακάλυψη αφορά την ορμόνη της ωκυτοκίνης. Η ωκυτοκίνη είναι μία ορμόνη η οποία δρα στην περίοδο της εγκυμοσύνης και βοηθά την ανάπτυξη δεσμού ανάμεσα στην έγκυο γυναίκα και στο έμβρυο. Ονομάζεται και η ορμόνη της αγάπης, γιατί όταν εκχύεται αυτή η ορμόνη δημιουργεί συναισθήματα αγάπης για τα άτομα που το περιβάλλουν. Το σημαντικό εύρημα είναι ότι ίδια ορμόνη εκχύεται στο σύστημά μας όταν βοηθάμε το συνάνθρωπό μας. Με άλλα λόγια, κάθε φορά που βοηθάμε κάποιο συνάνθρωπο που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης, αυτή η ορμόνη μάς δημιουργεί μία αίσθηση δεσμού και σχέσης με το άτομο που βοηθάμε. Όσο περισσότερο βοηθάμε κάποιον τόσο περισσότερο δενόμαστε με αυτόν τον άνθρωπο και αποκτούμε μία αίσθηση δεσμού. Είναι αυτή η αίσθηση δεσμού, αυτή η ιδιαίτερη σχέση που έχουμε με κάποιους ανθρώπους που χτίζει την εμπιστοσύνη. Οι ανθρώπινες κοινωνίες βασίζονται και τρέφονται από την αλληλοβοήθεια, γιατί αυτή η αλληλοβοήθεια εμψυχώνει και ενδυναμώνει την αίσθηση του δεσμού, και είναι αυτός ο δεσμός ο όποιος
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:49 AM Page 135
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
γεννά την εμπιστοσύνη. Οι ανθρώπινες σχέσεις βασίζονται στην εμπιστοσύνη, και αυτή η εμπιστοσύνη δημιουργεί μία αίσθηση ασφάλειας. Είμαστε ομάδα, είμαστε κοινότητα, όπου κάθε μέλος βοηθάει τα άλλα μέλη της κοινότητας. Η προσφορά μας στην κοινότητα, στην ομάδα, όχι μόνο δημιουργεί τους ανθρώπινους δεσμούς που είναι απαραίτητοι για την ψυχική μας υγεία και την ψυχική μας ευεξία, αλλά και δημιουργεί την απαραίτητη εμπιστοσύνη και ασφάλεια, ούτως ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε, να παράξουμε και να αποδώσουμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Οι κοινωνίες αναπτύσσονται μέσα από τη δημιουργία κοινωνικών δικτύων, μέσα από τις φιλίες, τις σχέσεις, την αλληλεξάρτηση και την αλληλοβοήθεια. Η κοινότητα μας χρειάζεται όσο και εμείς χρειαζόμαστε την κοινότητα. Η κοινότητα μας δίνει την αίσθηση της ταυτότητας, του ανήκειν, και μας παρέχει την ασφάλεια που χρειαζόμαστε για να μπορέσουμε χωρίς φόβο, άγχος, και ανασφάλεια να δημιουργήσουμε και να αξιοποιήσουμε στο μέγιστο το δυναμικό μας. Να γίνουμε το καλύτερο που μπορούμε να γίνουμε. Μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους αναπτύσσουμε τις αξίες μας, αναζητούμε και βρίσκουμε το νόημα της ζωής μας, και βαδίζουμε στο δρόμο της αυτοπραγμάτωσης. Μία, ίσως, από τις σημαντικότερες έρευνες που έχουν γίνει στο χώρο της Ψυχολογίας, αφορά μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και η οποία μελέτησε 268 άτομα από την ημέρα που γεννήθηκαν μέχρι τη μέρα που πέθαναν, με σκοπό να αναγνωρίσει ποιοι είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες που συνδέονται με τη μακροβιότητα και με την ευτυχία. Μετά από 80 χρόνια συστηματικής παρακολούθησης των συμμετεχόντων, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας που συνδέεται και με τη μακροβιότητά μας αλλά και με την ευτυχία μας είναι οι κοινωνικές σχέσεις. Ο άνθρωπος είναι ένα βαθιά κοινωνικό ον που χρει-
2019
135
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:49 AM Page 136
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
136
άζεται ανθρώπους για να ζήσει και περισσότερα χρόνια, αλλά και καλύτερα χρόνια. Οι κοινωνικές σχέσεις δημιουργούν νόημα ζωής, γεννούν θετικά συναισθήματα, και συνεισφέρουν τα μέγιστα στο να ζήσουμε μια ζωή που μας αξίζει.