DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 85
15 Το 16ο δικαίωμα της διακήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας Γαβριήλ
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), τον Δεκέμβριο του 1948, αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί το θεμελιώδες υπόβαθρο για την θέσπιση ή και καθορισμό των βασικών αρχών που εξασφαλίζουν την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ειρήνη και την ισότητα μεταξύ των λαών του κόσμου, καθώς και το υψηλότερο κοινό ιδανικό που αφορά στο σεβασμό, στην αξία και στην αξιοπρέπεια του ανθρωπίνου προσώπου. Έτσι, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κρίθηκε επιτακτική η ανάγκη, προκειμένου να αποφευχθεί στο μέλλον οποιαδήποτε παρόμοια κτηνωδία ή και απαξίωση της ανθρωπίνης υποστάσεως, για την εδραίωση ενός καταλόγου Δικαιωμάτων που θα διαφυλάττουν ακέραια την ελευθερία της συνειδήσεως, την ελευθερία του λόγου, της εργασίας, 85
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 86
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
της εκπαιδεύσεως, της εκφράσεως, του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, και γενικά την ελευθερία της ζωής του ατόμου, τα οποία και θα συνέβαλαν αποφασιστικά στην προώθηση ή και εξέλιξη της κοινωνικής προόδου. Πράγματι, 70 χρόνια μετά την ιστορική αυτή Διακήρυξη το κείμενο αυτό παραμένει δραματικά επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. Καθημερινά γινόμαστε αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες κατάφορων παραβιάσεων ή και αθετήσεων των δικαιωμάτων αυτών όχι μόνο από χώρες οι οποίες ήταν εξαρχής αντίθετες με την εν λόγω Διακήρυξη, αλλά και από θεσμούς ή και κράτη, κυρίως του δυτικού κόσμου, τα οποία, κατά τρόπο πολλές φορές προκλητικό, δεν σέβονται, δεν τηρούν ή και παραβλέπουν τα πεδία τόσο των διεθνών σχέσεων και συμφωνιών, όσο και των ευρύτερων στρατηγικών σχεδιασμών. Αναμφίβολα, η Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνωρίζει τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ως εμπνευσμένο κατόρθωμα και κορυφαίο επίτευγμα της ανθρωπίνης βουλήσεως. Μολονότι ο λόγος Της υπήρξε πάντοτε διακριτικός ως μία οφειλετική παρέμβαση υπέρ του ανθρώπου, η προσέγγιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου επικεντρώνεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στον κίνδυνο εκπτώσεως του ατομικού δικαιώματος στον ατομοκεντρισμό και δικαιωματισμό, αφού μία τέτοια εκτροπή μπορεί αφ’ ενός μεν να λειτουργήσει εις βάρος του κοινοτικού περιεχομένου της ελευθερίας, αφ’ ετέρου δε να υποσκάψει τα θεμέλια των κοινωνικών αξιών του έθνους, της θρησκείας, της οικογενείας, αλλά και της ισότητας των δύο φύλων. Υπό το πνεύμα αυτό, το άρθρο 16 της Διακηρύξεως των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρει ότι: «Ο άνδρας και η γυναίκα, όταν φθάσουν σε ηλικία γάμου, έχουν το δικαίωμα να παντρεύονται και να δημιουργούν οικογένεια, χωρίς κανέναν περιορισμό λόγω φυλής, εθνικότητας ή θρησκείας. Και οι δύο έχουν ίσα δικαιώματα ως προς το γάμο, κατά τη διάρκειά του και κατά τη λύση του. Γάμος δεν μπορεί να συναφθεί παρά μόνο με
86
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 87
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
ελεύθερη και πλήρη συναίνεση των μελλόνυμφων. Η οικογένεια είναι το φυσικό και βασικό κύτταρο της κοινωνίας, και έχει δικαίωμα προστασίας από την κοινωνία και το κράτος».
2019
Η αρχή της ισότητας των δύο φύλων και το αναφαίρετο δικαίωμα στην οικογένεια που έχει κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτου φυλής, εθνικότητος ή θρησκείας, όπως αναφέρονται στο ως άνω άρθρο, αποτελούν ένα από τα βασικά και θεμελιώδη γνωρίσματα της διδασκαλίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Μολονότι ο άνδρας και η γυναίκα εκπροσωπούν δύο διαφορετικούς κόσμους, πού χαρακτηρίζονται από τα γνωρίσματα του φύλου ως το τελευταίο κύτταρο της υπάρξεώς τους, εντούτοις η διαφορετικότητα των δύο φύλων δεν σημαίνει και ανισότητα, αλλά προϋπόθεση για αρμονική συνύπαρξη και αλληλοσυμπλήρωση. Έτσι, ο Χριστιανισμός, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ύπαρξεώς του, επέφερε ολική ανατροπή στους κοινωνικούς θεσμούς που ίσχυαν έως τότε, διατυπώνοντας μέσω του Αποστόλου των εθνών Παύλου την επαναστατική διακήρυξη: «Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Γαλ. 3, 28), με την οποία υπερβαίνει κάθε είδος ή μορφή διάκρισης (φύλου, φυλής, έθνους, θρησκείας, κοινωνικής τάξης), αφού στη νέα εν Χριστώ πραγματικότητα δεν έχει θέση μεταξύ των ανθρώπων κανένας διαχωρισμός και καμία ανισότητα, παρά η αγάπη και η ισοτιμία. Συνεπώς, για την Ορθόδοξη Εκκλησία άνδρες και γυναίκες είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα πρόσωπα, αυτεξούσια όντα και εικόνες του Ζώντος Θεού, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν υπολείπονται σε αξία μεταξύ τους. Άλλωστε, για την Εκκλησία, το φύλο στον άνθρωπο αποτελεί ιερή παρακαταθήκη και υπηρετεί στη βάση της ψυχοσωματικής συμπληρωματικότητας το μυστήριο της ζωής και της αγάπης. Από την άλλη, η ισοτιμία των δύο φύλων εκδηλώνεται σε 87
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 88
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
88
όλους τους τομείς της ευρύτερης κοινωνίας και της πολυδιάστατης καθημερινότητάς μας. Ένας από αυτούς είναι και η οικογένεια. Πράγματι, το βασικό, θεμελιακό και πρώτο κύτταρο της κοινωνίας μας αποτελεί η οικογένεια, η οποία στηρίζεται στην ανιδιοτελή αγάπη, στην αλληλεγγύη, στον αμοιβαίο σεβασμό, στη διακονία, στη θυσία και στην ελευθερία μεταξύ των μελών που την αποτελούν και την καθιστούν όχι μόνο ζωντανό και υγιές οικοδόμημα, αλλά θεσμό «ιερό» και «θείο» (Εφεσ. 3,14), αφού είναι δημιούργημα του Θεού και κέντρο της έχει το ιερό μυστήριο του γάμου. Ωστόσο σήμερα, ο ιερός θεσμός του γάμου, ο ιερότερος θεσμός θείου δικαίου, νοσεί βαθύτατα σε παγκόσμια κλίμακα. Το γεγονός αυτό οφείλεται όχι μόνο στη γενικότερη κρίση αρχών και αξιών του σύγχρονου παγκόσμιου πολιτισμού, αλλά και στη γενικότερη κρίση του πνευματικού προσανατολισμού μας. Εξαιτίας της κρίσεως αυτής, παρατηρούμε όχι μόνο μία επικίνδυνη αύξηση του αριθμού των διαζυγίων και των αμβλώσεων, αλλά και πολλών άλλων ακραίων, αποκρουστικών ενεργειών, κυρίως σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, αφού για την εξυπηρέτηση οικονομικών ή και πολιτικών σκοπιμοτήτων, κάποιες παραδοσιακές κοινότητες ή πολιτισμοί καταφεύγουν σε πρακτικές βίαιες με καθαρά εξτρεμιστικό, φονταμενταλιστικό και σεξιστικό χαρακτήρα (εξαναγκαστικοί ή πρόωροι γάμοι, επιθέσεις εναντίον γυναικών, εγκλήματα τιμής κ.ά.), οι οποίες, βεβαίως, δεν έχουν καμία ιδεολογική ή και θρησκευτική υπόσταση. Η προστασία της ιερότητος του μυστηρίου του γάμου υπήρξε ανέκαθεν πρωταρχικής σημασίας για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Για την Εκκλησία, η ένωση ανδρός και γυναικός εντός του μυστηρίου του γάμου είναι εικόνα της ένωσης Χριστού και Εκκλησίας (Εφεσ. ε’ 32), αφού όπως η Εκκλησία, ως Σώμα Χριστού, είναι αναπόσπαστα ενωμένη μαζί Του, έτσι και ο γάμος ανδρός και γυναικός δεν είναι ένα απλό κοινωνικό γεγονός, αλλά ένα ιερότατο μυστήριο αγάπης, μία βαθύτερη ένωση ερωτική, πνευματικά ανώτερη και ακατάλυτη, με ακλόνητο θεμέλιο την εν Χριστώ ένωση που συνιστά μία μικρή εκκλησία.
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 89
16 Τα ανθρώπινα δικαιώματα ως δούρειος ίππος μιας νέας ανελευθερίας Κωνσταντίνος Μπογδάνος Δημοσιογράφος, Διευθυντής Προγράμματος Θέμα FM, Εκδότης meaculpa.gr.
Δεν υπήρχαν πάντα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά μία έννοια, μάλιστα, ανθρώπινα δικαιώματα δεν υπάρχουν ούτε και σήμερα. Διότι αυτό που εμείς, εδώ, σήμερα, θεωρούμε ανθρώπινο δικαίωμα, δεν είναι κάτι που υπάρχει έξω από τη σφαίρα της συνεννόησής μας, κάτι αντικειμενικό, ως έννοια που αντιστοιχεί σε κάτι χειροπιαστό ή αυτονόητο. Κι αυτό ακριβώς το γεγονός, ότι δηλαδή ανθρώπινα δικαιώματα δεν υπάρχουν, καθιστά την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο αναγκαία, όσο και επικίνδυνη υπόθεση. Κάθε κοινωνία και κάθε ιστορική περίοδος έχει τη δική της ιδέα περί του τι αποτελεί δικαίωμα για κάθε διαφορετικό άνθρωπο. Αυτό που η Αντιγόνη θεωρεί ανθρώπινο δικαίωμα, δηλαδή το να έχει ο αδελφός της μια κανονική ταφή, καθόλου, προφανώς, δεν θεωρείται 89
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 90
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
90
ανθρώπινο δικαίωμα και από τον Κρέοντα. Κι αν τα δικαιώματα των ελευθέρων ανθρώπων δεν ήταν ίδια παντού στον αρχαίο κόσμο, σχεδόν παντού ήταν αποδεκτή σαν κάτι φυσικό η έννοια και η πρακτική της δουλείας. Από τη μία, διαχρονικά, κάθε έννοια δικαιώματος ρυθμίζεται μέσα στο πλαίσιο του νόμου. Από την άλλη, οι αντιλήψεις περί του τι είναι ανθρώπινο δικαίωμα και για ποιον ισχύει, διαμορφώνονται μέσα από ζυμώσεις σε βάθος χρόνου, καθώς σχηματοποιούνται τα αξιακά συστήματα των κοινωνιών. Η αντίληψη που έχουμε σήμερα για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει τις ρίζες της στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και αποκρυσταλλώθηκε την επαύριο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Πράγματα που για δύο χιλιάδες χρόνια ήταν αδιανόητα για τον δυτικό πολιτισμό -όπως το ότι άνθρωποι κάθε φυλετικής καταγωγής, άνδρες και γυναίκες, έχουν τα ίδια βασικά δικαιώματα- έγιναν ευρέως αποδεκτά αφού η ανθρωπότητα έζησε τη βιομηχανική θηριωδία της μισαλλοδοξίας με τρόπο που, εάν επαναλαμβανόταν, θα μπορούσε να αφανίσει το είδος. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο σύγχρονος κόσμος προχώρησε στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1948 δια του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ακριβώς διότι έγινε σαφές ότι η ανθρωπότητα πρέπει να προστατευθεί από παράφρονες που η Τεχνολογία πλέον μπορεί να οπλίσει με τρόπο τέτοιο ώστε να καθίστανται απειλητικοί όχι μόνο για τα ίδια τους τα έθνη, αλλά και για ολόκληρη την Οικουμένη. Στην πορεία, όμως, τα ανθρώπινα δικαιώματα άρχισαν να γίνονται όλο και συχνότερα πρόσχημα για την επιβολή μιας ατζέντας δυτικού παρεμβατισμού και γεωπολιτικής προβολής ισχύος με ιδεολογικά - πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Ο ορισμός στην Διακήρυξη του 1948 αναφέρεται σε «κοινώς αντιλαμβανόμενα αναπαλλοτρίωτα θεμελιώδη δικαιώματα που κάθε άτομο δικαιούται από τη στιγμή της γέννησής του, απλώς και μόνο
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 91
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
επειδή είναι ανθρώπινο ον». Αυτά περιλαμβάνουν αστικά και πολιτικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, την ισονομία. Σε πάμπολλα μέρη τα δικαιώματα αυτά παραβιάστηκαν και παραβιάζονται ατιμώρητα, σε λίγες, όμως, και συγκεκριμένες, προσεκτικά επιλεγμένες, περιπτώσεις έχουν λάβει χώρα εξωγενείς ένοπλες παρεμβάσεις ακριβώς για την «προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Γιατί δύο μέτρα και σταθμά; Για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δήθεν, βομβαρδίστηκε η Γιουγκοσλαβία από το ΝΑΤΟ δημιουργώντας μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα στα Βαλκάνια υπό την επίνευση των ΗΠΑ και της Γερμανίας. Για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ξανά δήθεν, έγιναν οι επεμβάσεις-εισβολές στο Ιράκ του Σαντάμ και τη Λιβύη του Καντάφι, διότι Ιρακινοί και Λίβυοι είχαν, υποτίθεται, το δικαίωμα να ζήσουν ελεύθεροι και όχι υπό το κράτος δικτατορικών καθεστώτων. Δεν χρειάζεται να εξακολουθήσει κανείς να παραθέτει παραδείγματα. Υπό τον μανδύα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ξεθεμελιώθηκε μια ολόκληρη τάξη πραγμάτων στη Μέση Ανατολή, δίνοντας τη θέση της στο χάος, τη σύρραξη και τη μαζική μετανάστευση δεκάδων εκατομμυρίων Αφρικανών και Ασιατών προς την Ευρώπη. Η ίδια η μετανάστευση, πρακτική απόρροια ταραχών που σε πολλές περιπτώσεις έλαβαν χώρα στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι ένα από τα φλέγοντα, σήμερα, ζητήματα στον δημόσιο διάλογο περί του τι αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Διότι, ναι μεν πριν από εβδομήντα χρόνια τα ανθρώπινα δικαιώματα αφορούσαν σε ζητήματα εντελώς βασικά, όπως την τροφή και την ελευθερία από τα δεσμά της δουλείας, συν τω χρόνω, όμως, στη λίστα προστέθηκαν και άλλα, που θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει δευτερεύοντα, ή «δικαιώματα πολυτελείας», όπως π.χ., πρόσφατα, η συμμετοχή στον Πολιτισμό - και η ελεύθερη μετανάστευση είναι ένα από αυτά. Έχουμε, πια, φτάσει στο σημείο όπου οι κοινωνίες του δυτικού
2019
91