DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 25
4 H Ευρώπη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Θεμελιωδών Ελευθεριών Μαριέττα Γιαννάκου τ. Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, τ. υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, τ. Βουλευτής – Ευρωβουλευτής.
Διατηρώ ακλόνητη την πεποίθηση ότι η Ευρώπη αποτελεί ένα ισχυρό θεμέλιο δημοκρατικών αξιών και προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών για το παγκόσμιο σύστημα. Το ίδιο ακλόνητη είναι η πεποίθησή μου ότι οι αξίες και τα δικαιώματα αυτά δεν γίνονται σεβαστά μόνον επειδή κατοχυρώνονται στα Συντάγματα. Δεν βρίσκονται σε έναν εξω-πολιτικό χώρο, αλλά πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής, καθώς και της κυβερνητικής και κοινωνικής πρακτικής εν γένει. Η ισότητα των πολιτών αποτελεί ένα από τα θεμέλια της Δημοκρατίας. Δεν μπορεί να θεωρείται ένα αφηρημένο ιδεώδες. Αντιθέτως, πρέπει να συνιστά ένα πραγματικό status και να συνοδεύεται 25
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 26
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
26
από ουσιώδεις νομικές και κοινωνικές εγγυήσεις. Βρισκόμαστε, πλέον, αντιμέτωποι όχι απλώς με μία αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά του ισχυρού ευρωπαϊκού κεκτημένου υπέρ του δημοκρατικού ιδεώδους. Ακραίες απόψεις και πεποιθήσεις διαχέονται ανά την Ευρώπη, δίχως ερείσματα στην πραγματικότητα, από έναν εσμό «νέων» πολιτικών οι οποίοι εξαπολύουν τυφλές επιθέσεις σε οτιδήποτε θεωρούν σύστημα και καθεστώς. Δηλαδή, στους θεσμούς και τις διαδικασίες που συγκροτούν το κράτος Δικαίου, το οποίο, μαζί με την εδραίωση της ειρήνης και της πολιτικής συνεργασίας στο πλαίσιο της Ε.Ε., αποτελούν το καύχημα της μεταπολεμικής Ευρώπης. Ο πυρήνας των ακραίων επιχειρημάτων είναι ότι οι πολίτες και τα έθνη της Ευρώπης υποβαθμίζονται εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, «των Βρυξελλών», της μετανάστευσης και λοιπά. Συναφείς είναι και οι αφηγήσεις σχετικά με την προοπτική αποσύνθεσης των κοινωνιών, απίσχνανσης των ηθών και των αξιών, φτωχοποίησης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Σε μία εποχή υποχώρησης της ταύτισης των πολιτών με τις άλλοτε ισχυρές ιδεολογίες και τα κόμματα που τις εξέφραζαν, οι ακραίες ιδεολογίες φαίνεται ότι επιτυγχάνουν να κινητοποιήσουν τους δυσαρεστημένους πολίτες των κομμάτων εξουσίας. Είμαι πεπεισμένη ότι η αντίκρουση αυτών των «ψευδών» πολιτικών επιχειρημάτων αποτελεί υποχρέωσή μας, προκειμένου να αποκατασταθεί η πλήρης αλήθεια. Σε όλα ανεξαιρέτως τα κράτη της μεταπολεμικής Ευρώπη εκπληρώθηκαν με εξαιρετική επιτυχία οι στόχοι των πολιτικών Πρόνοιας σε πεδία όπως η Υγειονομική Περίθαλψη, η Πρόσβαση στην Αγορά εργασίας και η Κοινωνική Προστασία, η Εκπαίδευση και η Στέγαση. Τα αποτελέσματα των πολιτικών αυτών ήταν ευεργετικά εάν λάβουμε υπ’ όψιν τις διαστάσεις της συμφοράς στην ανθρώπινη ζωή και των καταστροφών στις υποδομές και την παραγωγική δραστηριότητα, τις οποίες είχε επιφέρει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πο-
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 27
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
λιτικές αυτές δεν είχαν ως γνώμονα μόνο την αντιμετώπιση μίας επείγουσας κατάστασης, ούτε είχαν εφήμερο χαρακτήρα. Αντιθέτως, είχαν ισχυρά ερείσματα στα ιδεώδη της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Γιατί η ιδιότητα του δημοκρατικού πολίτη δεν εξαντλείται στη συνταγματική κατοχύρωση της ισότητας. Γνωρίζουμε όλοι ότι για την άσκηση όλων των δυνατοτήτων για την ουσιαστική συμμετοχή στη δημοκρατική ζωή πρέπει να συντρέχουν σημαντικές κοινωνικές και υλικές προϋποθέσεις. Συγκεκριμένα, η πολιτική διάσταση της ιδιότητας του πολίτη πρέπει να συντρέχει με την κοινωνική και την οικονομική διάσταση. Δηλαδή, οι πολίτες να είναι πλήρως ενσωματωμένοι στην κοινωνία στην οποία διαβιούν και να έχουν πραγματικές ευκαιρίες συμμετοχής στον οικονομικό βίο. Πρόκειται για τον άρρηκτο σύνδεσμο, για να χρησιμοποιήσω τους διεθνείς όρους, μεταξύ political, social and economic citizenship. Αυτό ακριβώς αποτυπώνεται και στο περίφημο άρθρο 22 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με το οποίο «κάθε άτομο ως μέλος του κοινωνικού συνόλου έχει δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλεια και δικαιούται, μέσω της εθνικής προσπάθειας και της διεθνούς συνεργασίας, και σύμφωνα πάντα με την οργάνωση και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, να εξασφαλίζει την ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων που είναι απαραίτητα για την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του». Στο ίδιο πνεύμα τα ισχυρά κόμματα που ανήκουν στον ευρύτερο χώρο της Κεντροδεξιάς και ανέλαβαν την ευθύνη της διακυβέρνησης, με προεξάρχουσα την Χριστιανοδημοκρατία στη Γερμανία υπό την εμβληματική ηγεσία του Konrad Adenauer, καθιέρωσαν την έννοια της Κοινωνικής Οικονομίας της Αγοράς. Δηλαδή, την κατοχύρωση της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς με τα στοιχεία του ανταγωνισμού και παραγωγικότητας, σε συνδυασμό, όμως, με τη μέριμνα του κράτους για ισχυρή κοινωνική προστασία. Σε αντίθεση με άλλα
2019
27
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 28
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
2019
28
καπιταλιστικά συστήματα, το κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη δεν στηρίχθηκε αποκλειστικά σε μία παραδοχή σχετικά με την ατομική ευθύνη των πολιτών, οι οποίοι όφειλαν να αποδεχθούν τις καλές ή δυσμενείς συνέπειες των επιλογών τους. Το κράτος με στοχευμένες πολιτικές συμπαραστάθηκε και επιδίωξε την αντιμετώπιση των συνεπειών για όσους δεν είχαν πρόσβαση στην αγορά εργασίας, στα αγαθά της περίθαλψης, της Εκπαίδευσης ή της στέγασης. Οι πολιτικές αυτές είχαν ως συνέπεια την ουσιαστική μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, ιδιαίτερα σημαντική σε μία περίοδο ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης μετά το 1945, και της κατοχύρωσης ενός υψηλού βιοτικού επιπέδου για όλους. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση υπήρξε αρωγός σε αυτές τις εθνικές πολιτικές κοινωνικής προστασίας. Διασφάλισε τις συνθήκες πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας, άρα και οικονομικής ανάπτυξης, στο πλαίσιο της Ενιαίας Αγοράς. Με άλλα λόγια, τα κράτη-μέλη μέσω της ανάπτυξης κατάφεραν να διασφαλίσουν τους απαραίτητους πόρους για τη χρηματοδότηση των προνοιακών πολιτικών. Ανάλογη παρανόηση υφίσταται και σχετικά με τους στόχους της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης («το ευρώ») και της οικονομικής διακυβέρνησης εν γένει. Η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στο πεδίο της νομισματικής πολιτικής και ο στενός συντονισμός των δημοσιονομικών πολιτικών ενισχύουν τη δυνατότητα των κρατών-μελών να ανταπεξέλθουν στον κυκεώνα των ραγδαίων αλλαγών της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και των συνεπειών τις οποίες αυτές παράγουν για την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των εθνικών οικονομιών. Αυτό ισχύει ακόμη και για τα ισχυρά κράτη, όπως η Γερμανία, τα οποία κατατείνουν σε μία χρηστή διαχείριση των δημόσιων οικονομικών σε ένα πλαίσιο αμοιβαίας επιτήρησης των οικονομικών εξελίξεων, γιατί αυτό θα εξασφαλίσει και τη βιωσιμότητα των κοινωνικών πολιτικών. Ταυτόχρονα, η πολιτική και κοινωνική ισότητα των πολιτών κατοχυρώθηκε στο πρωτογενές και δευ-
DOUKAS_2019_001_168 12/14/18 11:48 AM Page 29
ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
τερογενές Δίκαιο της Ε.Ε. δημιουργώντας ένα ασφαλές νομοθετικό πλαίσιο για τους πολίτες πέραν της εθνικής νομοθεσίας. Εν τέλει, οι Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατοχυρώνουν με νομικά άψογο τρόπο την ισότητα των πολιτών, της αρχή της μη-διάκρισης λόγω εθνικότητας, φυλής, θρησκευτικών, φιλοσοφικών ή άλλων πεποιθήσεων. Ομοίως διασφαλίζονται η κοινωνική ενσωμάτωση και ένα υψηλό επίπεδο για τις συνθήκες ζωής και εργασίας. Εξαιρετικά σημαντική είναι η κατοχύρωση ισότιμων ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών στην απασχόληση, ιδιαίτερα στο πεδίο της ίσης αμοιβής για ανάλογο έργο. Το ευρωπαϊκό κεκτημένο σε συνδυασμό με νομοθετημένες ευρωπαΪκές αρχές, όπως η Πρωτοβουλία Πολιτών, επιπλέον των αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ανταποκρίνονται πραγματικά στο δικαίωμα των πολιτών να έχουν φωνή αλλά και να γνωρίζουν καλά σε αυτό το σύστημα διαρκούς συνεργασίας και διαβούλευσης που αποτελεί την Ευρωπαϊκή Ένωση, ποιος κάνει τι και για ποιο λόγο.
2019
29