Criminaliteit

Nieuw o ensief moet ‘centrale rol’ van Utrecht in internationale drugshandel terugdringen

Drugscriminaliteit is in Utrecht al jaren een probleem. Een probleem dat zich misschien niet altijd voor de ogen van de Utrechters afspeelt, maar er wel degelijk is. “Er gaan miljarden in om en Utrecht lijdt er onzichtbaar onder”, schreef Peter den Oudsten in december 2020 in zijn afscheidsbrief aan de gemeenteraad, toen hij het stokje overgaf aan Sharon Dijksma. “Het lijkt mij verstandig dat de gemeenteraad de bestrijding van georganiseerde criminaliteit in de stad hoge prioriteit geeft, een hogere prioriteit dan in de afgelopen jaren”, schreef hij verder. “Neem dit probleem serieus. Zorg dat u de criminele netwerken en hun verdienmodellen verstoort. Wees niet naïef.” Nu, driekwart jaar later, komt burgemeester Dijksma met een stevig o ensief dat de drugscriminaliteit in Utrecht terug moet dringen.

Tekst: Ilana Noot

De nieuwe aanpak bestaat uit twee pijlers: ervoor zorgen dat kwetsbare Utrechtse jongeren niet in de drugswereld belanden of doorgroeien en voorkomen dat crimineel geld de weg naar de bovenwereld vindt. “Utrecht vormt een centrale rol in de internationale drugshandel. Daar moeten we als één overheid sterker tegen optreden, al zal het een strijd van lange adem zijn”, zegt Dijksma. In het nieuwe voorstel, ’Grenzen stellen, perspectief bieden’, schrijft zij hoe die aanpak er precies uit moet gaan zien. “We doen dat op z’n Utrechts”, zegt Dijksma. “Streng tegenover criminelen die moedwillig de fout in gaan en met een helpende hand om perspectief te bieden aan mensen die eruit willen stappen.”

Het voorstel is gebaseerd op onderzoek van de gemeente, politie en instanties zoals het Openbaar Ministerie, reclassering en de Belastingdienst, maar ook de Rabobank en woningcorporaties Portaal, Bo-Ex en Mitros. Het onderzoek geeft een helder beeld van de stand van zaken in Utrecht. Vooral de cocaïnehandel in Utrecht is groot. Alleen al in de stad blijken zo’n vijftig criminele samenwerkingsverbanden actief en in de hele regio gaat het om zo’n 150 van dit soort organisaties. Die Utrechtse criminele netwerken beperken zich niet tot de provinciegrens, maar zijn te linken aan veel criminaliteit elders in Nederland en in het buitenland.

De impact van de drugscriminaliteit op de stad is volgens het rapport ‘niet meer te negeren’. “De zichtbaarheid in het ‘gewone’ leven neemt toe. Er wordt geweld gebruikt, soms op klaarlichte dag”, is te lezen in het rapport. Vanaf 2019 zijn er in Utrecht zeker dertien beschietingen van panden, waaronder een advocatenkantoor, geweest. De afgelopen twee jaar werd er ook vier keer op personen geschoten, zes keer een handgranaat neergelegd en werden meerdere opslagplekken voor wapens ontdekt.

Plofkraakschool

De laatste jaren worden er in Utrecht relatief veel jongeren onder de 18 jaar opgepakt voor drugsmisdrijven. Het gaat om 25 minderjarige verdachten per 1000 inwoners. Na Amsterdam (32 per 1000 inwoners) is dat het hoogste aantal van de vier grote steden, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht. Bij de Utrechtse politie zijn twaalf jeugdgroepen bekend die bestaan uit in totaal zo’n 125 jongeren. Bij zes van de jeugdgroepen ziet de politie duidelijk connecties met zwaardere criminelen, zoals plofkrakers en drugshandelaren. Volgens de politie is het kenmerkend dat de groepen steeds veranderen van samenstelling, omvang en onderlinge connecties.

Verder blijkt er in Utrecht een grote groep jonge mannen die geld en status in de drugswereld krijgt door ram- en plofkraken te plegen. Vorig jaar werd in Utrecht nog een ‘plofkraakschool’ ontdekt. Jonge jongens werden daar opgeleid voor het plegen van plofkraken in binnen- en buitenland. Veel plofkrakers die internationaal actief zijn blijken dan ook uit Utrecht te komen: in 2019 werden in heel Nederland 77 plofkrakers aangehouden. Dertig van hen komen uit Utrecht, vooral uit Overvecht, Kanaleneiland en Hoograven.

Criminele carrières

Nu duidelijk is hoe de situatie in Utrecht is, is het tijd om te kijken naar wat er volgens de gemeente moet veranderen. Een van de onderdelen van het plan is het doorbreken van criminele carrières. Sommige jongeren kiezen bewust voor snel geld en een criminele carrière, anderen worden gemanipuleerd en komen, als ze er eenmaal in zitten, moeilijk weer uit het circuit. Jonge personen met een licht verstandelijke beperking zijn ook nog eens extra kwetsbaar om geronseld te worden. “Het in de criminaliteit rollen van jongeren gebeurt subtiel, in eigen buurt of via school. Ze krijgen het beeld voorgeschoteld dat drugsdealers in feite gewoon handelaren zijn die klanten een plezier doen”, zegt Dijksma. “Het is zorgelijk wanneer het beeld ontstaat dat criminaliteit normaal is. Daarom willen we de kweekvijver van criminele organisaties stoppen.”

In de regio Utrecht zijn al verschillende programma’s voor het voorkomen van jonge aanwas in de drugscriminaliteit en voor de aanpak van zware jongens. Uit het rapport blijkt echter dat op dit moment te weinig gezamenlijke aandacht is voor de groep die daartussenin zit: de doorgroeiers in drugsgerelateerde criminaliteit. Vaak gaat het om jongeren tussen de 16 en 27 jaar die crimineel gedrag vertonen, maar nog niet in de zwaarste categorie vallen. “Voorkomen moet worden dat deze groep te ver doorgroeit in de criminaliteit, met alle gevolgen van dien.”

Voor hen zou ‘een baan met status’ een alternatief kunnen zijn voor een crimineel leven. De gemeente is dan ook aan het kijken of zulke stage- en opleidingsplekken er kunnen komen. “Belangrijk is dat deze plekken en banen een aansprekende uitstraling hebben en als reëel alternatief worden gezien voor het verdienen van geld met drugsgerelateerde criminaliteit”, staat in het rapport. Elders in het land zou succes zijn behaald met opleidingen en banen als ‘barista’, ‘werken op hoogte’ en ‘professioneel duiker’. Ook wordt gekeken of jobcoaches gemotiveerde jongeren kunnen begeleiden en verbinden aan werkgevers. Voor de groep jongeren die moeilijk te bereiken is, wil de gemeente werken met ‘credible messengers’, mensen die zelf uit de criminaliteit zijn gestapt en het gezag hebben om jongeren andere keuzes te laten maken.

Criminele geldstromen

De cocaïnehandel in de stad leidt niet alleen tot veel geweld op straat. Ook de criminele geldstromen die daarbij horen, zorgen voor problemen. In de drugshandel en de daaraan gerelateerde economie gaan miljarden om en wijkagenten zien in Utrecht criminele samenwerkingsverbanden met familieleden. De jongeren uit die families plegen de strafbare feiten op straat, terwijl oudere familieleden zich richten op het witwassen van crimineel geld. Vaak gebruiken ze daarvoor één of meerdere bedrijven. Branches die gevoelig zijn voor witwassen, zijn volgens het rapport koeriersdiensten, horeca, kappers, schoonheidssalons, zorgbedrijven, vastgoedverhuurders, slotenmakers en autobedrijven.

Het OM, de politie en de Belastingdienst werken nu al samen bij het verstoren van malafde ondernemers en anderen die drugscriminaliteit faciliteren, maar de gemeente wil beter zicht krijgen op het criminele verdienmodel en waar het geld in de stad terechtkomt. “We hebben niet de illusie dat we de (inter)nationale drugseconomie kunnen doorbreken. Wel willen we met onze partners barrières opwerpen om

ensief moet ‘centrale rol’ van Utrecht in

Een juwelier op de Amsterdamsestraatweg werd in 2019 meerdere keren beschoten

lokaal de schaduweconomie te verstoren en daarmee de aantrekkingskracht die de drugshandel als verdienmodel heeft op inwoners van onze stad ter verkleinen”, aldus de gemeente.

Om beter te weten waar crimineel geld terechtkomt, moet de gemeente zicht krijgen op welke personen, samenwerkingsverbanden en criminele families welke rol spelen in Utrecht. Concreet wil de gemeente meer inzicht in branches waarin grote hoeveelheden contant geld omgaan, zoals moneytransferkantoren, detailhandel en kleine dienstverlenende ondernemingen ‘met dubieuze verdienmodellen’. Ook misbruik van vastgoedconstructies moet aan het licht komen. De gemeente begint samen met de Rabobank een pilot waarin ‘binnen de gestelde wettelijke kaders’ informatie wordt gedeeld over ondermijningsrisico’s, zoals branches die gevoelig zijn voor witwassen. De gemeente wil zo duidelijker krijgen in welke sectoren veel met contant geld wordt betaald en in welke branches vaak sprake is van opvallend internationaal betalingsverkeer. Als uit die pilot een bepaalde branche sterk naar voren komt, kan de gemeente bijvoorbeeld beslissen om die vergunningplichtig te maken. Banken kunnen ook verder onderzoek doen naar klanten die actief zijn in die branches, zodat voorkomen wordt dat crimineel geld via banken in de bovenwereld terechtkomt.

Structureel geld nodig

Om de plannen uit te kunnen voeren, zijn meer geld en mensen nodig. De gemeente wil een structurele fi nanciering om de stad ‘leefbaar en veilig’ te houden. “Zonder capacitaire versterking binnen vrijwel alle betrokken organisaties zal de gezamenlijke uitvoering van de strijd tegen de ontwrichtende effecten van drugsgerelateerde criminaliteit in Utrecht de komende jaren niet mogelijk zijn. De capaciteit bij politie, OM, reclassering en alle andere betrokken organisaties in het veiligheids- en sociaal domein staat bijvoorbeeld al onder forse druk zónder de intensivering van de aanpak”, stelt de gemeente.

Utrecht gaat dan ook met het Rijk om tafel om te kijken wat er aan structurele middelen mogelijk is. “In de komende maanden werken we samen met betrokken partners aan een uitvoeringsprogramma dat zo volledig mogelijk inzichtelijk maakt wat nodig is voor deze meerjarige aanpak. De gezamenlijke inzet is versterking van de hele keten, van jongerenwerk tot justitie. Waarbij uitgangspunt is dat de overheid in de bestrijding van effecten van drugsgerelateerde criminaliteit wendbaar moet zijn, al is het alleen maar omdat criminelen dat ook zijn.”

Uit de dinsdag gepresenteerde Miljoenennota blijkt dat het demissionaire kabinet ruim 500 miljoen euro extra uittrekt voor veiligheid. Een deel daarvan is voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit. In een reactie op Prinsjesdag laten de regioburgemeesters, het OM en de politie weten dat dat een belangrijk stap is, maar niet genoeg. Om ‘het fundament van de organisaties in de strafrechtketen duurzaam te versterken’ roepen ze het nieuw te vormen kabinet op om structureel minimaal 1 miljard euro beschikbaar te stellen. a