dwaroj-100

‫دووهەفتەنامەیەکی سیاسیی گشتییە‪ ،‬کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان دەریدەکات‬

‫‪28 -٢٠٢٠/12/18‬ی سەرماوزی ‪١٣٩٨‬ی هەتاوی‪ ،‬ساڵی هەشتەم‪ ،‬ژمارەی ‪100‬‬

‫سەروتار‬ ‫"تێرۆریسم" عەبایەک پڕ بە‬ ‫قەبارەی کۆماری ئیسالمی!‬ ‫بێهنام فەتحی‬

‫سنوور ناناسێت‬

‫‪١٠‬‬

‫پڕشنگ محەممەدی‬

‫پاراستنی کۆمەڵەو‬

‫بەرگری لە بەهاکان‬ ‫شەهرام وەحدانی‬

‫‪11‬‬

‫ئاژوان‪-‬کرماشان‬

‫‪13‬‬

‫کۆماری ئیسالمی له الیەن کۆمەڵگای جیهانییەوە‪:‬‬

‫به ڕێژیمی تێرور و ڕفاندن و ئێعدام مەحکووم کراوە‬

‫لەکاتی توێژینەوە لە مێژوودا بۆ تێگەیشتن لەلە‬ ‫چەمکی تێرۆریسم‪،‬بەرەوڕووی دەستەواژەیەکی‬ ‫ماناهەڵگر دەبینەوە‪ ،‬دەستەواژەیەک کە‬ ‫سەرچاوە لە واتای تۆقاندن دەگرێت و لە ئەدەبیاتی‬ ‫سیاسیدا بۆ هەڵسەنگاندنی‪ ،‬گرووپ‪ ،‬ڕێکخراوە‬ ‫یان ئەو واڵتانەی لەسەر ئەساسی دیکتاتۆری و‬ ‫هەراساندن و کوشتن بنیاد نراون‪ ،‬بەکار دەهێنرێت‪.‬‬ ‫«کۆماری ئیسالمی ئێران» ئەو ڕژیمە تۆقێنەرەیە‬ ‫کە لە بنەڕەت و بنچینەی پێکهاتنیەوە‪ ،‬تێکئااڵوەتە‬ ‫کوشتن و الناوبردن و داپڵۆساندنی دژبەرانی‪.‬‬ ‫نموونەی پێکهاتەی دەسەاڵتێکی تێرۆریستیە کە‬ ‫بەدرێژایی تەمەنی‪ ،‬ڕەوایی بەخشیوەتە تێرۆر و‬ ‫بەردەوام هەوڵی لەناوبردنی نەیارانی خۆی لە ناوەوەو‬ ‫لە دەرەوەی سنوورەکانی ژێر دەسەاڵتی داوە‪.‬‬ ‫ئەم ڕژیمە تەنانەت ڕێکاری تایبەتی و نوێی‬ ‫پشتبستراو بە یاساکانی شەریعەتی بۆ پاساوی‬ ‫جەنایەتە تێرۆریستییەکانی خۆی دۆزیوەتەوە‪.‬‬ ‫دەسبەسەر کردن و ڕفاندنی چاالکانی سیاسی و مدنی‬ ‫و سازدانی کەیسی ئەمنییەتی بۆیان و تاوانبارکردنیان‬ ‫بە بیانووگەلی نامۆی بێ مانای وەک «موحاربە»و‬ ‫سەرئەنجام لەسێدارەدانیان‪ ،‬سەلمێنەری شێوازێکە‬ ‫لە کردەوەی تێرۆریستی بۆ تۆقاندن و لەناوبردنی‬ ‫نەیاران و بیرجیاوازان کە ڕژیمی کۆماری ئیسالمی‬ ‫بەمشێوەیە ڕواڵەتی شەرعی و یاسایی پێدەبەخشێت‪.‬‬ ‫هەر لەم ڕۆژانەدا‪ ،‬ڕفاندن و ئێعدامی «روح اللە‬ ‫زم» ڕۆژنامەوانێکی ڕەخنەگری سیاسەتەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی کە تەنانەت خۆی لە بنەماڵەیەکی‬ ‫کاربەدەستی نێو پێکهاتەی دەسەاڵتی ئەو ڕژیمە تەمەنی‬ ‫تێپەڕاندبوو؛ تەنیا بە تاوانی بەڕێوەبردنی کاناڵێکی‬ ‫تێلێگرامی لە دەرەوەی واڵت بۆ ڕێکخستنی ناڕزایەتی‬ ‫بەرانبەر بەو ڕژیمە‪ ،‬بەڵگەیەکە بۆ ئەم ئیدەعایە‪.‬‬ ‫لەماوەی ڕابردوودا باڵوبوونەوەی هەواڵی کوژرانی‬ ‫«محسن فخریزادە» بەرپرسێکی چاالکی نێو‬ ‫ناوەندە ئەتۆمییەکانی ئێران و کاربەدەستێکی‬ ‫وەزارەتی بەرگریی کۆماری ئیسالمی ‪-‬کە هەتا پێش‬ ‫ئەم ڕووداوە کەس نەیدەناسی و لەماوەی چەن‬ ‫ڕۆژدا بوو بە زاناو لێکۆڵەرو پسپۆڕی ئەتۆمی‪-‬‬ ‫هاتە سەر الپەڕەی مێدیاو ڕاگەیاندنەکانی جیهان‪.‬‬ ‫ئەم ڕووداوە کە هێشتاش هۆکار و وردەکارییەکانی‬ ‫ناڕوونن‪ ،‬بە کردەوەیەکی تێرۆریستی ناوزەدکراو بووە‬ ‫هۆی هەڵخڕاندنی هەڵوێستی واڵتانی زلهێزو یەکیەتی‬ ‫ئۆرووپاو دەوڵەتانی ناوچەکەو بەشێک لە ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ئێرانی و لە الیەن هەندێکیانەوە مەحکوم کرا!‬ ‫ڕووداوێک کە هەتا ئیستاش هیچکام لە الیەن و‬ ‫دەوڵەتگەلێک کە بەگومانەوە ئاماژەی تاوانباربوونیان بۆ‬ ‫ئەنجامدانیئەمکردەوەیەلەسەرە‪،‬نەیانگرتووەتەئەستۆ‪.‬‬ ‫‪...‬بۆ ڵ ‪2‬‬

‫ڕوح للە زەم لە سێدارەدرا‪ ،‬گرووپێکی تێرۆریستی‬ ‫کە لە الیەن ئێرانەوە بۆ لەناوبردن و رفاندنی‬ ‫چاالکانی سیاسیی و نەتەوەیی کاریان دەکرد لە‬ ‫تورکییە دەستبەسەرکران و ھەروەھا دەرچوونی‬ ‫سزای زیندان بۆ سەر چەن چاالکی مەدەنی لە بواری‬ ‫ژنان و ڕێکخراوە مەدەنییەکان‪ ،‬لە گرنگترین سەر‬ ‫دێرەکانی ڕۆژانی رابردووی پێشھاتەکانی ئێران بوو‪،‬‬ ‫زەم لە کاتێک لە سێدارەدرا کە لە بنەمایی ترین‬ ‫مافەکانی تەنانەت بە پێی یاسای سەقەتی ئێرانیش‬ ‫بێ بەش بوو‪ ،‬تەنانەت چەن رۆژ پاش پەسەندکرانی‬ ‫حوکمەکەی لە الیەن دادگای باالی ئێرانەوە و لە‬ ‫ناکاو لە سێدارەدرا‪ ،‬وەک ھەموو ئاگادارین ئەوە‬ ‫یەکەمین جنایەت لە مێژووی کۆماری ئیسالمی‬ ‫نییە و کۆتاییشی نابێت‪ ،‬دیارە سنووری درەندەیی‬ ‫و بێروحمی دەسەالت رۆژ لەگەل رۆژ رێکوردەکان‬ ‫دەشکێنێت‪ ،‬کۆمەڵگای جیھانی لە ھەمبەر ئەو‬ ‫سیاسەت‬

‫کردارانە بێدەنگ نەبوو‪ ،‬نەتەوەیەگرتووکان بە‬ ‫زیاترین دەنگ دژی کردارە نا مرۆڤییەکانی ئێران‪،‬‬

‫ھاتۆتە دەنگ و ئەو جنایەیە ھەروەھا لە لە الیەن‬ ‫یەکێتی ئورووپاوە بە توندترین بەیان مەحکووم‬ ‫کرا‪ ،‬ھەروەھا پارلمانی ئورووپاش ئەو کارە‬ ‫درندانەیەی بە توندترین شێوە مەحکووم کرد‪،‬‬ ‫ھاوکات دەستبەسەرکرانی گرووپێکی تێرۆریستی‬ ‫سەر بە ئێران لە تورکییە باسی رۆژێفی بەشێکی‬ ‫کە لە میدیا جیھانییەکان بوو‪ ،‬بە کار ھێنانی‬ ‫گرووپێکی مافییایی بۆ لە ناوبردنی چاالکانی‬ ‫سیاسییش لە دەرەوەی والت مێژوویەکی کۆنی‬ ‫کۆماری ئیسالمییە و لە‪ ٤٠‬ساڵی دەسەاڵتیدا بە‬ ‫دەیان چاالکی سیاسیی و نەتەوەیی لە دەرەوەی‬ ‫سنوورەکانی کۆماری ئیسالمی کەوتوونەتە بەر‬ ‫ھێرش و پەالمار و تێرۆری بەکرێگیراوانی و‬ ‫ئەندێشە‬

‫ڕاگەیاندنی کۆتایی پلێنۆمی ‪١٢‬ی‬

‫گیانیان لە دەست داوە‪ ،‬بەالم ئەوەی گرینگە‬ ‫دەبێت لەبەرامبەر ئەو کردارە دژە مرۆڤییانە‬ ‫کۆماری ئیسالمی ھەلویستێکی جدیتر لە الیەن‬ ‫والتانی ئۆرووپایی و ئیدارەی تازەی ئەمریکا‬ ‫وەرگیردرێ و ھەڵوێستەکان تەنانەت لە دەرکردنی‬ ‫چەن راگەیاندنی میدیاییەوە قەتیس نەکرێت و‬ ‫کۆتایی بە ڕوانینێکی قازانجخواز و یەک الیەنە‬ ‫بۆ بەرژەوەندی ئابووری و دارایی لەگەل ئێران‬ ‫بھێندرێت و ھەر جۆرە دانوستان لەگەڵ ئەو‬ ‫ڕژیمە بە چاکترکردنی باروودۆخی مافی مرۆڤ‬

‫ببسترێتەوە‪ ،‬بێدەنگی یان خود ھەڵنەگرتنی ھەنگاوی‬ ‫کردەویی لە ھەمبەر کۆماری ئیسالمی دەتوانێت‬ ‫بەرژەوەندییەکان و ئاسایشی واڵتانی ڕۆژئاوایی لە‬ ‫داھاتوودا بخاتە مەترسی جیدییەوە و پریشکی ئەو‬ ‫کردارە دژە مرۆییانە داوێنی ئەوانیش بگرێتەوە‪.‬‬ ‫مێژوو‬

‫کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‬

‫قوتابخانه‌ی فرانکفۆرت و‬ ‫ده‌روونشیکاری‬

‫تاران پایەتەختی سێدارەو‬ ‫مـــــــــەرگ ‪!..‬‬

‫لە هەفتەی ڕابردوداو‪ ،‬بە دوو ڕۆژی کاریی‬ ‫چڕوپڕ پلێنۆم بە بەشداریی هاوڕێیانی کومیتەی‬ ‫ناوەندی و ڕاوێژکاران کارەکانی خۆی تەواو کرد‪.‬‬ ‫پلێنۆم بە وەستانی دەقیقەیەک بێدەنگی‬ ‫بۆ یادی گیانبەختکردوانی کۆمەڵە و‬ ‫کوردستان‬ ‫ڕزگاریخوازی‬ ‫بزوتنەوەی‬ ‫ڕەسمیەتی پێدرا‪ .‬دواتر ڕاپۆرتی سیاسی‬ ‫هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە دەستی پێکرد‬

‫ل ‌ه ده‌یه‌ی ‪ 1920‬دا تیۆری دایکساالری شور و‬ ‫شه‌وقێکی تازه‌ی له‌نێو کۆڕ و کۆمه‌ڵ ‌ه جیاوازه‌کان دا‬ ‫به‌رپا کرد‪ .‬ره‌خنه‌گرانی دژی مۆدێرنیزمی پارێزکاری‬ ‫کۆمه‌ڵی بورژوایی‪ ،‬که‌سانێک وه‌ک ئالفرێد بوملێر و‬ ‫لودڤیگ کالگز به‌هۆی هێمای رۆمانتیک و ناتورالیستی‬ ‫و دژه‌فکری ئه‌م تیۆرییه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵی که‌وتن‪ .‬هه‌ندێ ل ‌ه‬ ‫الیه‌نگرانی پێشوی شتفان گیورگ ‌ه [شاعیر] مه‌رامی‬ ‫رێبه‌ره‌که‌یان (دژبه‌ژنبوون) یان ره‌ت کرده‌و‌ه و له‌پێناو‬ ‫ژنێتی هه‌میشه‌یی‪ ،‬کۆڕی گیورگه‌یان به‌جێهێشت‪.‬‬ ‫هه‌ر وه‌ک ل‪ .‬باتلێر ئاماژه‌ی پێکردووه‌‪ ،‬ئه‌م رووداو‌ه‬ ‫هه‌ڵوه‌دایی پێره‌وانی سه‌نسیمۆنی فه‌رانسی ل ‌ه ‪70‬‬ ‫ساڵ پێشتردا وه‌بیر ده‌خسته‌و‌ه ک ‌ه بۆ «دایکی‬ ‫عرفانی» ده‌گه‌ڕان‪ .‬له‌نێو کۆڕ و کۆمه‌ڵی مرۆڤناسی‬ ‫ئۆرتۆدۆکس ل ‌ه بریتانیا‪ ،‬بۆوه‌ی گشتگیری گرێی‬ ‫تۆدیپی فرۆید پووچه‌ڵ بکه‌نه‌وه‪ ،‬ل ‌ه دژی فه‌رهه‌نگی‬ ‫دایکساالر‪‌ ،‬تۆژینه‌وه‌کانی برونیسالڤ مالینۆڤسکی‪،‬‬ ‫سێکس و سه‌رکوت (‪ )1927‬یان به‌کارهێنا‪.‬‬

‫پیالنی کشتن و برین و تۆقاندن و رفاندنی نەیارانی‬ ‫سیاسی ‪ ،‬لە الیەن کۆماری سێدارەوە ‪ ،‬تەنیا لە‬ ‫چوار چێوەی واڵتی ئیران و کوردوستان قەتیس‬ ‫نامینێتەوەو سنورەکانی ئێران دەنێتە پشت سەرو‬ ‫پێدەنێتە ناو قواڵیی دلی واڵتانی ناوچەکە ‪.‬‬ ‫لە گەڵ رودانی شەری کەنداوو و نائەمن بوونی‬ ‫بەشیک لە واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەراست ‪ ،‬واڵتی‬ ‫عێراق رۆژ لەگەڵ رۆژ دەکەوێتە ناو قەیران و‬ ‫اڵوازیەوەو بە تەواوەتی تەریک دەکەوێتەوە‪ .‬دوای‬ ‫ئەم روداوانەو لە بەهاری ساڵی ‪ ١٩٩١‬خەڵكی‬ ‫كوردستانی عێراق لە خرۆشانێكی كەم وێنە دا لە‬ ‫دژی زوڵم و زۆردارییەكانی رژیمی بەعسی رووخاو‬ ‫دەرژێنە سەرشەقام و بە هاوكاری حیزب و الیەنە‬ ‫تێكۆشەرەكانی كوردستان توانیان لە ماوەێكی‬ ‫كەم دا هێزی داپلۆسێنەری رژیمی سەدام حوسێن‬ ‫لە خاكی هەرێمی كوردستان راماڵن و شارەكانی‬ ‫كوردستان كۆنترۆڵ بكەن‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ڵ ‪4‬‬

‫‪...‬بۆ ڵ ‪8‬‬

‫‪...‬بۆ ڵ ‪15‬‬

‫‪dwaroj.net‬‬

‫توندوتیژی دژی ژنان‬

‫لە گرژی و شلەژاوی هەرێم‬ ‫کێ قازانج ئەکات؟‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫هەواڵ و ڕاپۆڕت‬

‫درێژەی سەروتار‬ ‫کۆماری ئیسالمی بەوپەڕی سەرلێشیواوییەوە‬ ‫ئاماژەی کردووە بە چەن سێناریۆی ئاوەکی‬ ‫و ناڕوون کە هەر کامەیان الیەنی ڕاستی و‬ ‫چۆنیەتی ئەم ڕووداوە دەبەنە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێکدایە کە هەست بە‬ ‫کەلێنێکی گەورەی ئەمنییەتی لە پێکهاتەی‬ ‫دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیدا دەکرێت‪.‬‬ ‫دەیان کەسایەتی بااڵی سەر بە شوێنە هەستیارەکانی‬ ‫سپای پاسداران و ناوەندە ئەمنییەتییەکان لەم‬ ‫ماوەیەدا لە الیەن ڕژیمی ئێرانەوە دەسبەسەر‬ ‫کراون‪ .‬ئەمە خۆی دەرخەری کەلێنێکی بێ وێنە‬ ‫لە نێوان تاقمی بەڕێوەبەرانی ئەم حکومەتە‬ ‫بەدرێژایی مێژووی پێکهاتنی ئەم دەسەاڵتەیەو‬ ‫بێ گومان کرداری لەم شێوەیە دەتوانێ دەستی‬ ‫ڕەشی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬بەئەنجامی گەیاندبێت‪.‬‬ ‫ڕژیمی کۆماری ئیسالمی هەر کاتێک هەست بە دۆڕاندن‬ ‫و سەرشۆڕی لە پێش چاوی خەڵک و کۆمەڵگەی‬ ‫نێونەتەوەیی دەکات‪ ،‬ساویلکارانەو بێ بنەما دەست‬ ‫دەبات بۆ مانۆڕی وەحشەتو شەڕی ڕاگەیاندن‪.‬‬ ‫لەوە نالەبارتر‪ ،‬هێزە ئەمنییەتیەکان بۆ چاوترسێن‬ ‫کردنی خەڵک و داپۆشینی بێتوانایی و‬ ‫سەرشۆڕبوونەکەیان‪ ،‬هێرش دەکەنە سەر کوردستان‬ ‫و بە بیانووی دیتنەوەی شوێن پێی ئەو کەسانەی کە‬ ‫گوایا تاوانبارن لە کوشتنی ئەم پاسدارە لە دەوروبەری‬ ‫تاران‪ ،‬دەست دەکەن بە ئەمنییەتی کردنی زیاتری‬ ‫شارەکانی کوردەواری و ئازاری خەڵک دەدەن‪.‬‬ ‫ئەمجۆرە ڕووداوانە سەرەڕای ئەوانەی لە سەرەوە‬ ‫ئاماژەی پێکرا‪ ،‬لەوانەیە پرسیارێکی گەورە لە‬ ‫الی ئێمەو لە مێشکی ئێمەدا درووست بکات‪:‬‬ ‫ئایا کوژرانی مۆرەیەکی شاردراوەی کۆماری ئیسالمی‬ ‫کە بەدرێژایی تەمەنی لە پێناوی تێرۆرو ڕەشەکوژی‬ ‫و دواکەتوویی و تەنانەت هەوڵ بۆ پڕچەککردنی‬ ‫جەنایەتکارترین حکومەتی سەردەم‪ ،‬خزمەتی‬ ‫بەو دسەاڵتە کردووە‪ ،‬دەچێتە خانەی تێرۆرەوە؟‬ ‫ڕفاندن و ئێعدامی بە کۆمەڵی چاالکانی سیاسی و‬ ‫مەدەنی لەناوخۆ‪ ،‬تێرۆری دەیان کەسایەتی سیاسی لە‬ ‫دەرەوەی سنوورەکان و لە واڵتانی ئۆرووپا‪ ،‬هاوکاری‬ ‫میلیشیاو گرووپە توندئاژوەکان بۆ ڕێکخستنی چاالکی‬ ‫تێرۆریستی بە پێی بەرژەوەندیە ناوچەییەکانی‬ ‫ئەو ڕژیمە‪ ،‬زنجیرەیەک تێرۆر کە لە مەودایەکی‬ ‫کەم دا کۆمەڵێک نووسەر و لێکۆڵەرو چاالکی‬ ‫سیاسی نیشتەجێی ئێرانیان پێ لەناوبرد‪ ،‬کوشتن‬ ‫و ڕفاندنی دەیان تێکۆشەری هێزە سیاسیەکانی‬ ‫نیشتەجێی باشووری کوردستان‪ ،‬تەقینەوە لە‬ ‫ئارژانتین و هەر ئەم دواییانە هەوڵ بو تەقاندنەوەی‬ ‫گردبوونەوەکانی ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسالمی لە‬ ‫پاریس و چیها جەنایەتی دیکە‪ ،‬بەڵگەی ئاشکراو‬ ‫سەلمێندراوی کردەوە تێرۆریستییەکانی کۆماری‬ ‫ئیسالمین لە ئاستی ئێران و ناوچەکەو لە جیهان دا‪.‬‬ ‫سەرەڕای ناڕەوا بوونی سیستێمی گشتی بەڕێوەبەری‬ ‫لەم جیهانەی ئێمەو لەم قۆناغە کە پێشکەوتنەکانی‬ ‫بەشەر ناتەبەیە لە گەڵ نایەکسانی و توندوتیژی‬ ‫و خەسڵەتە دژەمرۆییەکانی سەرمایەداری؛‬ ‫سەرەڕای باوبوونەوەو بەرباڵوبوونەوەی واتاکانی‬ ‫تێرۆریسم و بەجیهانی بوونی ئەم دیاردەیە؛ سەرەڕای‬ ‫هەموو نابەرابەری و ستەم و چەوساندنەوەیەک کە‬ ‫هەر ئەمڕۆ لە گشت شوێنێکی ئەم جیهانە بەدژی‬ ‫ئازادی و ژیانی شایانی مرۆڤ‪ ،‬ڕەوا ئەبینرێت‪.‬‬ ‫«کۆماری ئیسالمی» پەڵەیەکی ڕەشە بە نێوچاوانی‬ ‫مێژووی ئەم سەردەمەو‪ ،‬هەر چەشنە هەوڵێک بۆ‬ ‫لە ناوبردنی ئەم پێکهاتەیە و دەستوپەیوەندەکانی‬ ‫کە داڵدەدەری توندوتیژی و پێشێلکردنی‬ ‫کەرامەتی ئینسانەکانن‪ ،‬پێویستەو بەجێگەیە‪.‬‬

‫پوختەی راپۆرتێک بە بۆنەی رۆژی جیهانی مافی مرۆڤ‬ ‫سەیران مستەفازادە‬ ‫مافەکانی مرۆڤ بنەڕەتی و‬ ‫کە‬ ‫سەرەتایی ترین مافێکە‬ ‫هەر کەس به شێوازی دەروونی‬ ‫و سروشتی به پێی مرۆڤ بوون‬ ‫کەڵکی لێ وەردەگرێت ‪ .‬دوو‬ ‫قاعیدەی بنەڕەتی لە مافەکانی‬ ‫مرۆڤ دا هەیە‪ .‬قاعیدەی یەکەم‬ ‫ئەوەیە کە مافەکان پێوەندیی‬ ‫بە هەموو تاکێکەوە هەیە و‬ ‫قاعیدەی دووهەم ئەوەیە کە‬ ‫تاکەکان مافیان هەیە ‪.‬زۆرتری‬ ‫بیرۆکەکانی بنەڕەتی کە بوون بە‬ ‫هاندەری بزووتنەوەی مافی مرۆڤ‬ ‫دووهەم‬ ‫دوای شەڕی جیهانی‬ ‫و جەنایەتی هۆلۆکاست پەرەی‬ ‫سەندووە و به پەسەند کردنی‬ ‫جاڕنامەی جیھانی مافی مرۆڤ لە‬ ‫پاریس له الیەن ئەنجومەنی گشتیی‬ ‫رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫لە ‪ 10‬ی دێسامبری ‪ 1948‬بە‬ ‫فەرمی ناسیندرا‪ .‬مەبەست لە‬ ‫ناودێرکردنی ئەو رۆژە پێداگریی‬ ‫لە سەر سازکردنی جیهانێکی دوور‬ ‫لە جیاوازی‪ ،‬بێ عەداڵەتی بە بێ‬ ‫لەبەرچاوگرتنی تۆرەمە‪ ،‬ڕەنگ‪،‬‬ ‫زمان‪ ،‬رەگەز نامە‪،‬مەزهەب‪ ،‬دارایی‬ ‫‪ .‬تایبەتمەندییەکانی مافی مرۆڤ‬ ‫هاودەقی جاڕنامەی جیھانی مافی‬ ‫مرۆڤ بریتین لە یەکسانی‪ ،‬مەمنوع‬ ‫بوونی لێ سەندنەوەی کەسایەتی‬ ‫‪ ،‬جیاوزای هەڵنەگری‪،‬جیانەکراو‪،‬‬ ‫بەرابەری خوازی و‪ ....‬بەم هۆیەوە‬ ‫بە هەموو تاکێک لە هەر شوێنێک‬ ‫لە جیهاندا پێوندیی هەیە و هیچ‬ ‫کەسێک لەو مافە بێ بەش نابێت‬ ‫و تاکەکان جیا لە فاکتەری وەک‬ ‫تۆرەمە‪ ،‬نەتەوە‪ ،‬رەگەز‪ ،‬مەزهەب‪،‬‬ ‫گەرایشی جنسی‪ ،‬رەنگ‪ ،‬زمان‬ ‫و‪ .....‬هەموو وەک یەک بەهرەمەند‬ ‫دەبن و هیچ جیاوازییەک لە نێوان‬ ‫مرۆڤەکان وەک ‪ :‬پلە بەرزی و پلە‬ ‫نزمی و جیاکاریی‪ ،‬سنوورداریی‪،‬‬ ‫بێ بەشی لەو مافانە بوونی نییە‬ ‫و ئەو مافانە پێشێل ناکرێت‪.‬ئەو‬ ‫مافانە بریتین لە مافی سروشتی‬ ‫و مافی یاسایی کە لە یاساکانی‬ ‫نیشتمانی ( نەتەوەیی )و‬ ‫ناونەتەوەیی دا هەیە ‪.‬مافی کەڵک‬ ‫وەرگرتن لە ئازادی و ئەمنییەت‪،‬‬ ‫مافی هەڵبژاردنی مەزھەب‪ ،‬مافی‬ ‫ئازادی دەربڕینی بیروڕا‪ ،‬مافی‬ ‫خوێندن‪ ،‬مافی دەست ڕاگەیشتن‬ ‫بە تەندروستی و دەرمانی باش‬ ‫‪ ،‬بۆ نموونە مافەکانی سەرەتایین‬ ‫کە لە جاڕنامەی جیھانی مافی‬ ‫مرۆڤ بە فەرمی دەناسرێت‪72 .‬‬ ‫ساڵ بە سەر ناونانی رۆژی‬ ‫جیهانی مافی مرۆڤ تێدەپەڕێت‪.‬‬ ‫ئەو ساڵی مافی‬ ‫دروشمی‬ ‫مرۆڤ نەوژەنکردنەوەی باشتر ‪،‬‬ ‫کۆلنەدەریی بۆ مافی مرۆڤ بوو‬ ‫کە ئەو ڕێوڕەسمە لە نیوان قەیرانی‬ ‫کۆرۆنا وگیرۆدەبوونی هەموو‬

‫جیهان بەڕێوەچوو‪ .‬بەاڵم سەرەڕای‬ ‫هەموو ئەو بڕیارە نێودەوڵەتیانەش‬ ‫کە جاڕنامەی جیھانی مافی‬ ‫مرۆڤ دیاری کردووە رۆژانە‬ ‫شاهیدی پێشێلکردنی مافەکانی‬ ‫تاکەکان لە سەراسەری جیهان لە‬ ‫الیەن دەوڵەتەکانەوەین کە بەشی‬ ‫رژیمی ئێران لە پێشێلکردنی‬ ‫مافی مرۆڤەکان زۆر زیاترە لە‬ ‫دەوڵەتەکانی دیکە ‪ .‬جاوید رەحمان‬ ‫هەواڵنێری تایبەتی رێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان لە ئێران بە‬ ‫نموونەکانی پێشێلکردنی مافی‬ ‫مروڤ ئاماژە دەکات کە بریتین‬ ‫لە‪ :‬ژمارەی زۆری لە سێدارەدان لە‬ ‫ناو رژیمی ئێران‪ ،‬لە سێدارەدانی‬ ‫مندااڵنی تاوانکار‪ ،‬سزای قورس بۆ‬ ‫مێرمندااڵنی تاوانکار‪ ،‬پێشێلکردنی‬ ‫ماف و ئازار و ئەشکەنجە و‬ ‫هەڵسووکەوتی خراپ لە زیندان‬ ‫لەگەڵ پارێزەران و داکۆکیکارانی‬ ‫مافەکانی مرۆڤ‪ ،‬ئازار و زیندانی‬ ‫کردنی هاواڵتیانی دەرەکی دوو‬ ‫تابێعییەتی‪ ،‬هەڕەشە و دەست‬ ‫بەسەرکردنی هاواڵتیانێک که به‬ ‫شێوازی ئاشتیخوازانە بۆ بەدەست‬ ‫هێنانی مافەکانی خۆیان وەک‬ ‫ئازادی بیروڕا کار دەکەن ‪ .‬ماف‬ ‫و سەالمەتی جەستەیی زیندانیەکان‬ ‫لە کاتی باڵوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا‬ ‫وبەرگری کردن لەئازادیی کاتی‬ ‫زۆربەی زیندانیەکان‪ ،‬بارودۆخی‬ ‫خراپی ژنان و کچان و جیاوزای‬ ‫ڕەگەزیی لە ئێران‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫مندااڵن و پەسەندکردنی ‪ 13‬ساڵ‬ ‫بۆ تەمەنی یاسایی هاوسەرگیری‬ ‫لە ئێران‪،‬دەستبەسەرکردن و‬ ‫ئازار و ئەشکەنجەی درێژماوە بۆ‬ ‫چاالکوانانی مافی ژنان‪ ،‬بەردەوامی‬ ‫جیاوازی دژی کەمینەکانی نەتەوەیی‬ ‫و ئایینی‪ ،‬قەیرانی ئابووری رژیمی‬ ‫ئێران و هەژاریی زۆربەی خەڵکی‬ ‫ئێران و‪ ....‬رێکخراوی مافی‬ ‫مروڤی دادپەروەریی بۆ ئێران‬ ‫هاوکات لەگەڵ رۆژی جیهانی‬ ‫مافی مرۆڤ بانکێکی زانیاری‬ ‫پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە‬ ‫ئێران لە ژێر ناوی ڕووخسارەکانی‬

‫جینایەت وەڕێخست کە بریتیە لە‬ ‫زانیاری ‪ 220‬کەسی بەرپرسیار‬ ‫و دەیان ناوەندی حکوومەتی‬ ‫رژیمی ئێران کە لە ماوەی ‪40‬‬ ‫ساڵی رابردوو لە پێشێلکردنی‬ ‫مافی مروڤ لە ئێران دەستیان‬ ‫هەبووە‪ .‬ئەم زانیاریانە بریتین لە‬ ‫‪1۵۶‬حاڵەتی پێشێلکردنی مافی‬ ‫ژیان‪ 106 ،‬حاڵەتی پێشێلکردنی‬ ‫مافی ئازادیی کۆبوونەوە‪62 ،‬‬ ‫حاڵەتی پێشێلکردنی قەدەغە‬ ‫کردنی ئەشکەنجە و ‪ 47‬حاڵەتی‬ ‫ئازادی‬ ‫مافی‬ ‫پێشێلکردنی‬ ‫دەربرینی بیروڕا شیکراونەتەوە‪ .‬بە‬ ‫وتەی محەمەدی نەییری مافناس‬ ‫و یەکێک لە بەرێوەبەرانی ئەو‬ ‫رێکخراوە زانیارییەکان نیشان‬ ‫دەدات کە ئەو ناوەندانەی کە‬ ‫بە پێی یاسا ئەرکی پارێزگاری‬ ‫لە مافەکانی مرۆڤ و ئەمنییەتی‬ ‫هاوواڵتییانیان لە رژیمی ئێران لە‬ ‫ئەستۆ بووە زۆرترین وبەرباڵوترین‬ ‫نموونەی پێشێلکردنی مافی‬ ‫مرۆڤیان ئەنجام داوە‪.‬ئەو مافناسە‬ ‫هەروەها ئاماژەی بە ئەوەش کردووە‬ ‫کە ئەو زانیارییانە نیشان دەدات‬ ‫کە ئەو بەرپرسانەی حکوومەت‬ ‫لە بەرامبەرئەو جەنایەتانەی کە‬

‫ئەنجامیان داوە نەتەنیا واڵمدەر‬ ‫نەبوون بەڵکوو زۆر جاران‬ ‫پۆست و پێگەیان چۆتە سەر‪.‬‬ ‫پێشێلکردنی مافی‬ ‫بەاڵم‬ ‫مرۆڤ لە کوردستان زۆر زیادتر‬ ‫لە ناوچەکانی دیکەی ئێران‬ ‫لەبەرچاوە و رژیمی ئێران بە هۆی‬ ‫ئەوەی کە ترسی لە نەتەوەی‬ ‫کورد هەیە زەخت و گوشارێکی‬ ‫زۆری خستۆتە سەر کوردستان‬ ‫بۆ نموونە دەستبەسەرکرانی‬ ‫بەرباڵوی هاوواڵتیان بە تاوانی‬ ‫جۆراوجۆر ‪ ،‬هاوکاری لەگەڵ‬ ‫دەژبەی‬ ‫حیزبەکوردیەکانی‬ ‫رژیمی ئێران‪،‬دەستبەسەرکرانی‬ ‫چاالکوانانی مەدەنیی‪ ،‬سێدارە و‬ ‫کوشتنی کۆڵبەران و کاسبکاران‪،‬‬ ‫مافەکانی‬ ‫پێشێلکردنی‬

‫پێشێلکردنی‬ ‫ژنان‪،‬مندااڵن‪،‬‬ ‫ئازادی دەربرینی بیروڕا‪ ،‬بە‬ ‫رەسمی ناسینی مافی دیاریکردنی‬ ‫چارەنووس و بەشداری سیاسی‬ ‫‪ .‬رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردپا‬ ‫بە بۆنەی رۆژی جیهانی مافی‬ ‫مرۆڤ لە راپورتێکدا باس لە‬ ‫سەر‪888‬نموونە لە پێشێل‬ ‫کردنی مافی مرۆڤ لە سەرەتای‬ ‫ساڵی ‪ 2020‬تا ‪ 10‬ی دێسامبری‬ ‫‪ 2020‬دەکات ‪ .‬پێشێلکردنی‬ ‫تەواوی ئەو نموونانە جگە لە ‪18‬‬ ‫حاڵەتی کوشتن و بریندارکردنی‬ ‫کۆڵبەران کە بەدەست هێزەکانی‬ ‫سپای تورکیا بووە هەموویان‬ ‫بە دەستی رژیمی ئێران بووە‪.‬‬ ‫بەداخەوە سەرەرای هەموو‬ ‫زەخت و گوشارەکانی رێکخراوی‬ ‫جیهانی مافی مرۆڤ و چاالکی‬ ‫مەدەنیی چاالکوانانی دەرەوە‬ ‫و ناوخۆی ئێران هەموو رۆژێ‬ ‫شاهێدی پێشێلکردنی مافی‬ ‫خەڵکی ئێرانین و هەموو ئەو‬ ‫یاسا و جاڕنامەی رێکخراوەی‬ ‫یەکگرتووەکان‬ ‫نەتەوە‬ ‫نەیانتوانی بەرگری لە کوشتن‬ ‫و سێدارە و توندوتیژییەکانی‬ ‫بە‬ ‫رژیمی ئێران بەرامبەر‬ ‫خەڵک بکەن بە تایبەت بۆ‬ ‫خەڵکی کوردستان ‪ .‬رۆژ نیە‬ ‫کە هەواڵی کوشتنی کوڵبەرێک‬ ‫لەسێدارەدانی‬ ‫وکاسبکارێک‪،‬‬ ‫دەستبەسەرکردنی‬ ‫تاکێک‪،‬‬ ‫سەرکوتکردنی‬ ‫الوێک‪،‬‬ ‫چاالکوانانی کورد بە تاوانی‬ ‫ئەوەی کە کوردن و تەنیا بۆ‬ ‫مافی دیاریکردنی چارەنووسی‬ ‫خۆیان چااڵکی دەکەن نەبیسین ‪.‬‬

‫هەواڵ و ڕاپۆڕت‬ ‫پاراستنی تەندروستی گشتی ئەرکی دەوڵەتەکانە‬ ‫ع‪.‬هیوا‬ ‫بێهداشت و تەندرۆستی گشتی مافێکی‬ ‫ڕەوای هەموو ئەندامەکانی کۆمەڵگایە‬ ‫و دەبێ تەواوی دەوڵەت و الیەنە‬ ‫بەرپرسیارەکان هەوڵی ئەوە بدەن کە بە‬ ‫پاڕاستنی هاوواڵتەکانیان لە نەخۆشی و‬ ‫زیانەکانی ئەو مافە مسۆگەر بکەن‪.‬هەر‬ ‫چەند ئەو ئەرکە لە واڵتانی زۆرێک لەم‬ ‫جیهانە بە ڕەسمی ناسراوە ‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫حەقیقەت دا نەیانتوانیوە کە ئەو ئەرکە‬ ‫بەڕێوە بەرن و ئەوەی کە ئیستا ئەیبینین‬ ‫شکستی سیاسەتەکانی دەوڵەتەکانە‬ ‫لە ئاست پارێزگاری کۆمەڵگاکانیان‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا سیستمی بێهداشتی و‬ ‫تەندروستی جیهانی وەک بەشێک‬ ‫لە سیستەمی سیاسی و ئابووری‬ ‫ڕووبەڕووی کورتهێنانێکی تەواو لە‬ ‫بەرانبەر مامەڵەکردن لەگەڵ پەتای‬ ‫ڤایرۆسی کۆرۆنا هاتووە‪ ،‬لێکەوتەکانی‬ ‫ئەو کورتهێنانە ئەگەر بۆ واڵتانی‬ ‫پێشکەوتوو لە ئاستێک بێت بۆسەر گیان‬ ‫و سەالمەتی هاوواڵتییان‪ ،‬ئەوە بۆ واڵتانی‬ ‫دواکەوتوو زیانە گیانییەکانی لە ئاستێکی‬ ‫زۆر زیاترە و ئاسایشی تەندروستی‬ ‫گشتی ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی مەترسی‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬دەزگای دەرمان و تەندرۆستی‬ ‫لە ئێرانی ژێر حاکمیەتی ڕژیمی ئیسالمی‬ ‫لە بەر سیاسی بوون و دەسەاڵتی‬ ‫هەندێ بەرپرسی نزیک لە حەڵقەی‬ ‫دەسەاڵتی دیکتاتۆری لە دابینکردنی‬ ‫پێداویستییەکانی خەڵک لەم بوارە دا زۆر‬ ‫نا مەسئوالنەیە و بە تایبەت لەو ناوچانە‬ ‫کە کێشەی سیاسی و کۆمەاڵیەتییان هەیە‬ ‫وەک بەلووچستان و کوردستان و ‪...‬‬ ‫پێش هاتنی پەتای کرۆناش لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬سیستەمی تەندروستی لە‬

‫قەیرانێکی گەورەدابوو‪ .‬کارمەندان ‪،‬‬ ‫پەرەستاران‪،‬پیراپزێشکان و پزێشکەکان‬ ‫ماوەی یەک ساڵ پتر بوو کە حەقدەست‬ ‫و داخوازییە ماڵییەکانیان نەدرابوو‪.‬‬ ‫بەرزبوونەوەی ڕێژەی نەخۆشییەکانی دیابت‬ ‫و دڵ و شێرپەنجە و چەندین نەخۆشی تر‬ ‫و نەبوونی مافی نەخۆش و مردن بەهۆی‬

‫دابین نەکردن و خراپی چارەسەرەییەکانی‬ ‫تەندروستی و پڕبوونی بازاڕ لە دەرمانی‬ ‫قاچاغ و بازرگانی پێوەکردنی و دابەزینی‬ ‫چۆنیەتی و چەندایەتی خزمەتگوزاری‬ ‫تەندروستی و تەسلیمکردنی بە بازرگانی‬ ‫بواری تەندروستی لە کەرتی تایبەتی‬ ‫ئیحتیکارکراو‪ ،‬کە هەموو ئەمانە‬ ‫کاریگەری لەسەر دابەزینی ناوەندی‬ ‫تەمەن دەکات‪ ،‬بەشێکن لە لێکەوتەکانی‬ ‫ئەم قەیرانە کە درێژکراوەی قەیرانی‬ ‫مۆدێلی خزمەتگۆزاری تەندرۆستی بە‬ ‫هۆی سیسەتە نا درۆستەکانی رژیمەوە‪.‬‬

‫کاریگەری ئەم قەیرانە لەسەر‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەی پەتای کۆرۆنا بەڕوونی‬ ‫دەبینین کە خۆی لە بەرزبوونەوەی‬ ‫ڕێژەی مردن و تووشبووانی و نەبوونی‬ ‫بەرپرسیارەتی کۆمەاڵیەتی و تەندروستی‬ ‫لە الی حکوومەت دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بنەماکانی مافە سەرەتاییەکانی‬

‫مرۆڤ و ڕێککەوتننامە جیهانییەکان‬ ‫و دەستووری خۆدی ڕژیم‪ ،‬ئەرکی‬ ‫دەوڵەتە تەندروستی گشتی بپارێزێت‬ ‫و خزمەتگوزارییە سەرەتایی و‬ ‫بنەڕەتییەکانی بۆ هاوواڵتییان دابین بکات‬ ‫بەخۆڕایی یا بە نرخێکی کەم‪ ،‬لە ژێر‬ ‫ڕۆشنایی ئەوەی کە سەالمەتی تەندروستی‬ ‫مرۆڤ بەرپرسیارەتییەکی گشتی و‬ ‫مرۆییە و ناکرێت فەرامۆش بکرێت و‬ ‫وەک کااڵیەک مامەڵەی پێوە بکرێت‪.‬‬ ‫سیاسەتی بەتایبەتکردنی کەرتی گشتی‬ ‫تەندروستی بۆ کەرتی تایبەت پێچەوانەی‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫ئەو بەهایانەیە و تەماشاکردن و گواستنەوەی‬ ‫پێگەی مرۆڤە وەک کااڵیەک بۆ بازرگانی‬ ‫پێوەکردن‪ ،‬بەرپرسیارەتی گشتی و ڕۆڵی‬ ‫حکوومەت لە ژیانی جڤاکی و دابینکردنی‬ ‫سەرەتاییەکانی‬ ‫خزمەتگوزارییە‬ ‫تەندروستی ناهێڵێت‪ ،‬کە لە جەوهەردا‬ ‫تەسلیمکردنی سەالمەتی گیانمانە بە‬ ‫بازرگانەکانی بواری تەندروستی‪ ،‬تەنیا‬ ‫پێوەر الی ئەوانیش (کەڵەکەکردنی زیاتری‬ ‫سامانە نەک سەالمەتی تەندروستیمان)‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانەی لەم رۆژانە دەگوزەرێت‬ ‫لە ئێران و کوردستان دژ بە سەالمەتی‬ ‫تەندروستین لە کاتێکدا کە بیمەیەکی‬

‫تەندروستی وەک سەرەتایترین مافەکانی‬ ‫مرۆڤ بۆ هەموو هاوواڵتییان دابین نەکراوە‪.‬‬ ‫ژینگەیەک دروستکراوە ئەوەی پارەی هەبێت‬ ‫تەندروستیشی دەبێت و پارێزراودەبێت‬ ‫ئەوەی نەیبێت لە مەترسیدا دەبێت! ‪.‬‬ ‫چیرۆکی ئەو هاوواڵتییانە کەم نین کە‬ ‫بەهۆی نەخۆشی و نەبوونی بیمەی‬ ‫تەندروستی و خزمەتگوزاری تەندروستی‬ ‫گشتی‪ ،‬بەناچاری یان دەستیان بردووە‬ ‫بۆ فرۆشتنی گۆرچیلە ‪،‬خانوو و ماڵ و‬ ‫پێداویستییە سەرەتاییەکانی ژیانیان کە‬ ‫داڕمانی ئاسایشی ئابووری خێزانی و تاکی‬

‫داسەپاندنی حوکمی ‪ ٨‬سال بەندکران‬ ‫بەسەر لێکۆڵەڕێکی کورد‬

‫كامیل ئ ه‌حم ه‌دی‪ ،‬لێكۆڵ ه‌ری كوردی‬ ‫ئێرانی‪-‬بریتانی‪ ،‬ل ‌ه الی ه‌ن لقی ‪١٥‬ی دادگای‬ ‫شۆڕشی ئیسالمیی تاران ه‌و‌ه ب ‌ه تۆم ه‌تی‬ ‫هاوكاریکردنی دەوڵەتانی دژبەر سزای‬ ‫ه ه‌شت ساڵ زیندانی به ‌س ه‌ردا س ه‌پا‪.‬‬ ‫ئ ه‌میر ڕه‌ئیسیان‪ ،‬پارێزه‌ری داكۆكیكار‬ ‫ل ه‌ كامیل ئ ه‌حم ه‌دی‪ ،‬ب ه‌ باڵوكردن ه‌وه‌ی‬ ‫ئ ه‌م ه ه‌واڵ ه‌ ل ه‌ ئێكاونتی تویت ه‌ری‬ ‫خۆیدا نووسیوی ه‌تی‪« :‬لقی ‪١٥‬ی دادگای‬ ‫شۆڕش‪ ،‬ب ‌ه تۆم ه‌تی هاوكاریکردنی‬ ‫دەوڵەتانی دژبەر سزای ه ه‌شت ساڵ‬ ‫زیندانی ب ه‌ س ه‌ر پارێزراوەکەم كامیل‬ ‫ئ ه‌حم ه‌دیی لێكۆڵ ه‌ر و مرۆڤناسدا‬ ‫س ه‌پاند‪ .‬داوای پێداچوون ه‌وه‌ بە سزاکەدا‌‬ ‫پێشك ه‌ش ده‌ك ه‌ین و هێشتا هیوادارین»‪.‬‬ ‫ئ ه‌م ه‌ ل ه‌ حاڵێكدای ه‌ ك ه‌ هاوكات‬ ‫ه ه‌واڵده‌ریی حكووم ه‌تیی «ت ه‌سنیم»‬ ‫باسی حوکمی ‪ ٩‬ساڵ زیندانی کردووە بۆ‬ ‫كامیل ئ ه‌حم ه‌دی ب ه‌ تۆم ه‌تی «پێوه‌ندی‬ ‫و هاوكاریکردن ل ه‌گ ه‌ڵ باڵوێزخان ه‌ی واڵت ه‌‬ ‫ئ ه‌وروپیی ه‌كاندا‌ ل ه‌ پێناو جێبەجێکردنی‬ ‫پالنی بردن ‌ه س ه‌ره‌وه‌ی ت ه‌م ه‌نی‬ ‫هاوس ه‌رگیریدا ل ه‌ ئێران و گ ه‌ش ه‌پێدان‬

‫و پشتیوانیكردن ل ه‌ هاوڕه‌گ ه‌زخوازی‪،‬‬ ‫هاوكاریکردن و پێوه‌ندی ل ه‌گ ه‌ڵ میدیا‬ ‫ئاژاوه‌گێڕه بیگان ه‌کاندا و هەناردنی‬ ‫ڕاپۆرتی دوور ل ‌ه ڕاستی بۆ ڕیپۆرتێری‬ ‫تایبەتی مافی مرۆڤی ڕێكخراوی‬ ‫ن ه‌ت ه‌و‌ه ی ه‌كگرتووه‌كان بۆ دژایەتیکردنی‬ ‫حكووم ه‌تی ئیسالمیی ئێران»‪ ،‬ئەم‬ ‫هەواڵنێرییە ه ه‌روه‌ها ڕایگەیاندووە‬ ‫کراوە‪ .‬ناوبراو‪ ،‬ئ ه‌ندامێتییەکەی لێ سەندەوە‪.‬‬ ‫لێ‬ ‫کە ناوبرا بە تۆمەتی «کۆکردنەوەی لێپرسین ه‌وه‌ی‬ ‫ژنان‪« ،‬کامیل ئەحمەدی» لەم پەیوەندییەدا‬ ‫جینسیی‬ ‫پارەی ناڕەوا و بەڕێوەبردنی پرۆژەی س ه‌ق ه‌تكردنی‬ ‫دامەزراوە دوژمنکارەکانی خوازیاری هاوس ه‌رگیریی مندااڵن‪ ،‬هاوس ه‌رگیریی لە پەیجی ئینیستاگرامیی خۆیدا‬ ‫ڕووخانی حکوومەت» مەحکووم سپی و دۆخی ك ه‌مای ه‌تییە ئێتنیكی نووسیویەتی‪« :‬بەپێچەوانەی هەموو‬ ‫کراوە بە بڕی ‪ ٦٠٠‬ه ه‌زار یۆرۆ غەرامە‪ .‬و ڕەگەزییەکان له ڕیزی ئ ە‌و باسان ه‌دا شیکارییە حقووقی‪ ،‬پسپۆڕی و هیوا‬ ‫كامیل ئ ه‌حم ه‌دی ل ه‌ ڕێك ه‌وتی ‪٢٠‬ی بوون ک ‌ه كامیل ئ ه‌حم ه‌دی ل ه‌م سااڵن ه‌ی بە دادوەریی عاداڵنە‪ ،‬لە کاتێکدا ‪٨‬‬ ‫گ ه‌الوێژی ساڵی پاردا ب ‌ه ده‌ستی دواییدا لێكۆڵین ه‌وه‌ی ل ه‌س ه‌ر كردوون‪ .‬ساڵ زیندانم بەسەردا سەپێندرا کە لە‬ ‫هێزه‌كانی ڕێكخراوی ئیالعاتی سپا ناوبراو ه ه‌روه‌ها ب ه‌ڕپرسای ه‌تیی سەد ڕۆژ دەسبەسەری و لێپرسینەوەی‬ ‫ل ‌ه تاران ده‌ستب ه‌س ه‌ر کرا و دوای گرووپێكی كوم ه‌ڵناسیی مندااڵنی سەروویاسایی‪ ،‬مافی دەستپێڕاگەیشتن‬ ‫نزیك ه‌ی ‪ ١٠٠‬ڕۆژ ده‌ستب ه‌س ه‌ربوونی ل ‌ه ئ ه‌نجوم ه‌نی كۆم ه‌ڵناسیی ئێران ل ‌ه بە پارێزەرم نەبوو و پاش دوو دانیشتنی‬ ‫كاتی ك ه‌ مانگێكی ل ه‌ ژووری ئ ه‌ستۆ بووە‪ .‬ب ه‌اڵم ئ ه‌م ئ ه‌نجوم ه‌ن ‌ه ناکارناسانەی دادگا و لە پرۆسەیەکی‬ ‫تاك ه‌ك ه‌سیدا بووه‌‪ ،‬ب ‌ه دانانی بارمت ه‌ی ل ه‌ مانگی خ ه‌رمانانی ئ ه‌مساڵدا و پڕ لە هەڵەی حقووقی ئەم حوکمە‬ ‫‪ ٥٠٠‬میلیۆن تم ه‌نی ئازاد كرا‪ .‬ناوبراو دوابەدوای باڵوبوونەوەی کۆمەڵە لەالیەن قازی سەڵواتی دەر کرا»‪.‬‬ ‫ل ‌ه ماوه‌ی ده‌ستب ه‌س ه‌ربوونیدا ل ‌ه س ه‌ر تۆمەتێک ل ه‌ الی ه‌ن چ ه‌ند ژنێکی‬ ‫كاره‌ توێژینەوەیی ه‌كانی و هاوكاری هاوکاری ه‌وه‌ لەو پرۆژانەدا سەبارەت بە‬ ‫ل ه‌گ ه‌ڵ ڕێكخراوه‌ ناحكوومیی ه‌كاندا دەستدرێژی و الدانە سیکسییەکانی‬

‫‪3‬‬

‫بەدوادێت یانیش کۆکردنەوەی هاوکاری و‬ ‫کۆمەک بۆ چارەسەرکردنیان لەنێو خزم‬ ‫و دۆست و لە شوێنی نیشتەجێبوونیان‪.‬‬ ‫ئەگەرچی پیشاندانی ئەم تابلۆیە بەم‬ ‫شێوەیە جێگای نیگەرانی و ناخۆشییە‬ ‫بەاڵم لەپاڵ ئەوەشدا و لە ناو ئەم قەیرانەدا‬ ‫چەندین دکتۆر و کارمەندی تەندروستی‬ ‫و کەسانی تر لە کاری بەیەکەوەییدا یان‬ ‫پێکهێناوە بۆ پاراستنی تەندروستی‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵک‪ .‬پێشتریش لە چوارچێوەی‬ ‫کاری هەرەوەزی لە مەریوان و کرماشان و‬ ‫چەند ناوچەیکی تری کوردستان جگە‬ ‫لە دروستکردنی نەخۆشخانەی تایبەت‬ ‫بە کۆرۆنا چەندین خزمەتگوزاری تریان‬ ‫پێشکەش بە کۆمەڵگا کرد‪ ،‬پرەنسیپی‬ ‫کارکردنی ئەوان پاراستنی تەندروستی‬ ‫گشتی و بەهێزکردنی ڕۆحی هاودەردی‬ ‫و بەیەکەوەکارکردنە بۆ ڕێگریکردن لە‬ ‫بەکااڵکردنی تەندروستی گشتی‪ ،‬وەک‬ ‫پالنێک بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسی‬ ‫کۆرۆنا چەندین بەرنامە و دیدی بەدیلیش‬ ‫لەالیەن ئەم تۆڕەوە بۆ ڕای گشتی‬ ‫پێشکەش کراوە‪ .‬هاوکات هەر لەم بارەیەوە‬ ‫و چۆنیەتی خستنەڕووی ڕووئیای بەدیل‬ ‫لە بەرانبەر کورتهێنانی سیستەمی‬ ‫تەندروستی رژیمی سەرمایەداری ئیسالمی‬ ‫دژ بە ڤایرۆسی کۆرۆنا و ئاسایشی‬ ‫تەندروستی مرۆڤایەتی‪ ،‬لە پێکهێنانی‬ ‫شوورای گەڕەکەکان بەشێکی گرنکی‬ ‫کارەکانی پێکدەهێنا و جێگای بایەخ بوو‪.‬‬ ‫ئێستا مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی پرسیارێکی‬ ‫سەرەکی دەبێتەوە‪ ،‬پرسیاری ئەوەی چ جۆرە‬ ‫سیستەمێکی تەندروستیمان پێویستە‪،‬‬ ‫سیستەمێک بۆ پاراستنی تەندروستی‬ ‫گشتمان بێت یا بۆ پاراستنی تەندروستی‬ ‫کەمینەیەک و کەڵەکەکردنی سامانی‬ ‫سارمایەداران؟ ئەم هەوڵ و تێکۆشانانەی‬ ‫باسمان کرد‪ ،‬گەشەپێدان و بەردەوامی و‬ ‫بیرکردنەوە و ڕێککەوتنی پێویستە بۆ‬ ‫پێشکەشکردنی بەدیلێک کە الیەنی کەمی‬ ‫ئاسایشی تەندروستی گشتی دابین بکات‪.‬‬

‫هێرش بۆ سەر هاوواڵتییانی‬ ‫کوردستان بەردەوامە‬

‫بەپێی هەواڵێک کە لەالیان تەشکیالتی نەهێنی‬ ‫کۆمەڵەوە بە دەستمان گەیشتووە لەماوەی سااڵنی‬ ‫ڕابردودا تا ئیستاشی لەگەڵ بێت‪ ،‬گوشار و زەخت‬ ‫لەسەر عەکاسان و فیلم بەرداران لەالیەن دەزگا‬ ‫ئەمنیەکانی سپا و ئیتالعات بەردەوامە و ڕوو لە‬ ‫زیاتربوونیشە و بەشێکیان بە بیانووی هاوکاری‬ ‫وناردنی فیلم و وێنەی بۆنە و ڕێوڕەسمەکانی‬ ‫کوردەواری وەک نەورۆزو و بلیندانەو‪ ....‬بۆ میدیا‬ ‫کوردیەکان ڕوبەڕوی هەڕەشە و زیندان وئەشکەنجە‬ ‫و مەترسی جیدی بوونەتەوە‪ ،‬کە لەنیویاندا کەسێکی‬ ‫چاالکی مەدەنی لە هاوڕێیانی کۆمەڵە بە ناوی یوسف‬ ‫ابراهیمی خەڵکی سەردەشت لەالیان ئیتالعاتی ئیران‬ ‫هیرش دەکریتە سەر ماڵ و دوکانەکەیو دەست‬ ‫بەسەر دیکۆمینتو کەلو پەلە کانی دا دەگیریت‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫تایبەت‬

‫ڕاگەیاندنی کۆتایی پلێنۆمی ‪١٢‬ی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫لە هەفتەی ڕابردوداو‪،‬‬ ‫بە دوو ڕۆژی کاریی چڕوپڕ‬ ‫پلێنۆم بە بەشداریی هاوڕێیانی‬ ‫کومیتەی ناوەندی و ڕاوێژکاران‬ ‫کارەکانی خۆی تەواو کرد‪.‬‬ ‫پلێنۆم بە وەستانی دەقیقەیەک‬ ‫بێدەنگی بۆ یادی گیانبەختکردوانی‬ ‫کۆمەڵە و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی‬ ‫کوردستان ڕەسمیەتی پێدرا‪.‬‬ ‫دواتر ڕاپۆرتی سیاسی هاوڕێ‬ ‫عومەر ئێلخانیزادە دەستی‬ ‫پێکرد‪ .‬ڕاپۆرتەکە لەبەر تیشکی‬ ‫هەلومەرجی‬ ‫هەڵسەنگاندنی‬ ‫ئەوڕۆی جیهان‪ ،‬بە وردی باسی‬ ‫لە کێشە و ملمالنێ نێودەوڵەتی‬ ‫و ناوچەییەکانی لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستدا لە خۆ گرتبوو‪ .‬هەروەها‬ ‫هەلومەرجی ئەوڕۆی ئێران‪،‬‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن و کۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫تەوەرەکانی دیکەی باسی سیاسی‬ ‫بوون‪ .‬هەروەتر هەڵسەنگاندنێکی‬ ‫وردی بزوتنەوەی کوردستان بە‬ ‫گشتی و‪ ،‬تایبەتیتر لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستانی لە خۆ گرتبوو‪ ،‬بە‬ ‫دوای ئەو باسانەدا ئاماژەی ڕوونی‬ ‫بۆ ئەرکە سەرەکیەکانی ئێمەی لەو‬ ‫دەورەیەدا‪ ،‬تێدا باس کرابوون‪.‬‬ ‫لەسەر هەلومەرجی جیهانی‪،‬‬ ‫ڕاپۆرت باسی لە قەیرانی‬ ‫سیاسی جیهانی سەرمایەداری و‬ ‫سەرهەڵدانی ڕەوتی ڕاستی شێوە‬ ‫فاشیست لە زۆرێک لە واڵتان‬ ‫کردبوو کە تەنانەت توانیویانە لە‬ ‫بەشێک لە واڵتانی بەهێز‪ ،‬بشگەنە‬ ‫دەسەاڵت‪ .‬بە تایبەتی لە دەورەی‬ ‫سەرۆکایەتی دۆناڵد ترامپدا ئەو‬ ‫رەوتە هێزی زۆرتری وەرگرت‪،‬‬ ‫ملمالنێی نیوان زلهێزەکان ئاشکراتر‬ ‫و بێ بەزییانەتر لە پێشوو خۆی‬ ‫نواند بە جۆرێک کە‪ :‬بە ڕوونی‬ ‫دەرکەوت جیهانی ئەوڕۆ سەرەڕای‬ ‫پێشوەچوونی زۆری زانست و‬ ‫تیکنیک و بەرهەمهێنانی گەورە‪،‬‬ ‫بەاڵم توشی بێ نەزمییەکی زۆرتر‬ ‫لە جاران بووەو‪ ،‬هێز و دەوڵەتە‬ ‫گەورەکان بێڕەحمانەتر لە پێشوو‬ ‫سەروماڵی خەڵک و واڵتانی بچوک‬ ‫دەکەنە سوتمانی بەرژەوەندیی‬ ‫خۆیان‪ .‬ئەو ڕاستیە مەترسی‬ ‫زۆری دروست کردوە‪ ،‬لە الیەک‬ ‫نائارامی پتری لێدەکەوێتەوەو‪،‬‬ ‫لە الیەکی دیکە خەڵکی وشیار‬ ‫ئەو‬ ‫بەبەرەکانێی‬ ‫دەکەونە‬ ‫ڕەوتە شێوە فاشیستیە و دەبێ‬ ‫چاوەڕوانی سەرهەڵدانی دەورێکی‬ ‫نوێی بزوتنەوەی دێمۆکراسی بین‬ ‫لە جیهاندا‪ ،‬چونکوو لە دونیای‬ ‫گلۆباڵ و سەردەمی ئەنفۆرماتیک‪،‬‬ ‫بەشەرییەت ناکرێ و ناتوانێ‬

‫ملکەچی ئەو هێرشە بەرینە‬ ‫بێ بۆ پاشماوەی دێمۆکراسی‪،‬‬ ‫بە پێچەوانە پێشوەچونەکانی‬ ‫ئەوڕۆ دەخوازێ کە دێمۆکراسی‬ ‫بەرینتر و دادپەروەری زۆرتر‬ ‫لە کۆمەڵگادا پەرە بستێنێ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کێشەکانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬ڕاپۆرتی‬ ‫سیاسی پێی وابوو‪ :‬ملمالنێکان‬ ‫گەیشتونەتە ئاستێکی هەستیار و‬ ‫دەبێ چاوەڕوانی شەڕ و پێکدادانی‬ ‫زۆرتر بین‪ .‬هێزە ناوچەییەکان‬ ‫لەو بێ نەزمی و پەرەسەندنی‬ ‫ملمالنێ جیهانیەکانی ئەوڕۆ‪ ،‬هەم‬ ‫دەرفەتیان بۆ ڕەخساوە تا پەرە بە‬ ‫دەسەاڵتی خۆیان بدەن‪ ،‬هەم چیتر‬ ‫وەک جاران چاوەڕوان و پابەندی‬ ‫بڕیاری زلهێزە گەورەکان نین و لە‬ ‫هەلومەرجی ئێستادا جبەخانەی پڕ‬ ‫و خاوەن تیکنۆلۆژیی پێشکەوتویان‬ ‫لەبەر دەستە‪ .‬کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران یەکێک لەو دەسەاڵتانەیە‬ ‫کە دەیان ساڵە بۆ وەدیهاتنی‬ ‫خەونی سەروەری ناوچەیی لە‬ ‫هەوڵدایە و هێشتا ملکەچی‬ ‫نوشست و ناکامیەکانی تا ئێستای‬ ‫نەبووەو‪ ،‬السارانە بۆ ڕاگرتنی‬ ‫تەجاوزکارییەکانی تێدەکۆشێ‪.‬‬ ‫تورکیە وەک هاوپەیمانی ناتۆ‬ ‫و هێزێکی گەورەی ناوچەیی بۆ‬ ‫گەڕاندنەوەی بەشێک لە هەیمەنەی‬ ‫ئیمپڕاتۆریی عوسمانی و بااڵدەستی‬ ‫لە رژهەاڵتی ناوین و زەریای‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬کەوتۆتە خۆ و بە تەمای‬ ‫پێوەلکاندنەوەی بەشێک لە خاکی‬ ‫دابەشکراوی دەورەی دوای شەڕی‬ ‫یەکەمی جیهانییە‪ .‬ئیسراییل و‬ ‫واڵتانی عەڕەبی دژی هەرتک کۆنە‬ ‫ئیمپراتۆری ئێرانی و عوسمانی‪،‬‬ ‫ڕاوەستاون و‪ ،‬بۆ کۆتا کردنەوەی‬

‫دەستی ئەو دوو دەوڵەتە گەورەی‬ ‫ناوچە‪ ،‬کار دەکەن‪ .‬ئاشکرایە ئەو‬ ‫ریزبەندییە ناوچەییە‪ ،‬دەستوەردان‬ ‫و ملمالنێی زلهێزە جیهانیەکانیشی‬ ‫دێتە سەرو‪ ،‬بێ شەڕ و روداوی‬ ‫گەورە‪ ،‬پێناچێ ئەو ناوچەیە‬ ‫ڕوی ئارام بەخۆوە ببینێ‪.‬‬ ‫ئێران بە هۆی ناڕەزایی خەڵکی‬ ‫و ئابوریی ناسەقامگیر و لە‬ ‫گرێژەنەچوو‪ ،‬بە هۆی کێشە و‬ ‫شپرزی دەسەاڵت و سەرنەگرتنی‬ ‫سیاسەتی ناوچەیی و شکستی‬ ‫میلیشیا تێرۆریستەکانی سەر بە‬ ‫رژیم لە گشت ناوچەکە‪ ،‬بە هۆی‬ ‫فەسادی سیاسی و ئابوری و زیاد‬ ‫بوونی کەلەبەری کۆمەاڵیەتی و‬ ‫چینایەتی‪ ،‬وێدەچێ زووتر و زیاتر‬ ‫مەشمولی ئاڵوگۆڕ و شکست‬ ‫بێ‪ .‬کۆماری ئیسالمی لە هەموو‬ ‫بوارەکاندا ڕو لە پاشەکشە و‬ ‫نشێوە‪ ،‬لە سیاسەتی نێو دەوڵەتیدا‬ ‫بۆسۆ و بەدناو و تەریککەوتووە‪،‬‬ ‫کێشەی مافیای دەسەاڵت هیچ‬ ‫سنورێکی نییە و تا دێ زۆر و‬ ‫زۆرتر بووە و بڕوا بە مانەوەی ئەو‬ ‫سیستمە لە ناو بااڵترین الیەنەکانی‬ ‫دەسەاڵتیش پەرەی ئەستاندووە‬ ‫و تەنانەت لە زەینی ئەوانیشدا‬ ‫هەموو مەشروعیەتیان چۆتە ژێر‬ ‫پرسیار‪ ،‬تەنیا هۆکاری مانەوەکەی‬ ‫پڕژوباڵویی ئۆپۆزیسیۆن و‬ ‫نەبوونی ئاڵترناتیوێکە کە خەڵکی‬ ‫ئێران قبوڵی بکات‪ .‬بەشی زۆری‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بە هۆی‬ ‫شوونیسمی جێکەوتو لە زەینیاندا‬ ‫ناتوانن لە ئێرانی فرە نەتەوەدا‬ ‫هەڵگری دێمۆکراسی و مافی گەالن‬ ‫بن‪ ،‬هێشتا هەموویان ساغ نین‬ ‫کە دژ بە هەموو هەاڵواردنەکانی‬ ‫نێو کۆمەڵگا بن‪ ،‬ناتوانن بە‬

‫واقعییەتی کۆمەڵگا و‬ ‫پێی‬ ‫جۆراوجۆریەکانی بڕیار بدەن و‬ ‫یەکتر لە پڕۆسەیەکی دێمۆکراسیدا‬ ‫قبوڵ بکەن‪ ،‬بۆیەش تا ئێستا‬ ‫نەیانتوانیوە وێکخەر و کۆکەرەوە‬ ‫بن و ئاڵترناتیوێک بگوروێ‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتی سیاسی تەئکیدی لەوە‬ ‫کردەوە کە‪ :‬هەموو ئەو ڕاستیانەی‬ ‫سەرەوە دەریدەخەن کە کوردستان‬ ‫لە هەموو بەشەکانی لە چەقی‬ ‫ئەو کێشە و ملمالنێ ناوچەییەدا‬ ‫خاوەنی بزوتنەوەیەکی سێکۆالر و‬ ‫دێمۆکراتیکە کە لە هەر پارچەیەکی‬ ‫بە ملیۆنان خەڵکی لە پشتە‪،‬‬ ‫ئێستا ئەو بزوتنەوەیە لە هەر چوار‬ ‫بەشی کوردستان بوونی هەیە‪ ،‬لە‬ ‫بیروڕای جیهانیدا پرسی کورد وەک‬ ‫پرسێکی ڕەوا پشتیوانی لێدەکرێ‪،‬‬ ‫زەینیەتی ئیلیت و زۆربەی خەڵکی‬ ‫کوردستان بڕوابەخۆییەکی باشی‬ ‫تێدا پێکهاتووە‪ ،‬هەموو ئەوانە‬ ‫پوتانسەلی باش و ئەرێنی‬ ‫پێکدێنن لە بزاوتی ڕزگاریخوازی‬ ‫کورددا‪ .‬لە هەمان کاتدا دەزانین‬ ‫کە بزوتنەوەی کوردستان لە‬ ‫ئابڵۆقەی دەوڵەتانی بەهێز و خاون‬ ‫دەسەاڵت و مێژودا گیری کردوە‬ ‫کە مەترسی گەورە دێنێتە سەر‬ ‫رێگای خەباتی خەڵکی کوردستان‪،‬‬ ‫لە حاڵێکدا هاوئاهەنگی نەک لە‬ ‫نێوان بەشەکانی بزوتنەوەی‬ ‫کوردستاندا نییە‪ ،‬تەنانەت لە هەر‬ ‫بەشەش یەکگرتوویی پێویست‬ ‫نابیندرێ‪ .‬بزوتنەوەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان سەرەڕای سەرکوت‬ ‫و زەبروزەنگێکی ‪ ٤٠‬ساڵە‪ ،‬بە‬ ‫شێوازی نوێ و پەرەسەندنی‬ ‫خەباتی مەدەنی و پێشکەووتوانە‬ ‫لە هەموو بوارەکاندا‪ ،‬هەستاوەتەوە‬ ‫سەر پێ و لە پوتانسیەلیدا هەیە‬

‫کە دەورێکی نوێ و بەرینی هەبێ‬ ‫کە بتوانێ لە دەوری داهاتوودا بە‬ ‫بەرچاوڕونی زۆرتر هاوسەنگی لە‬ ‫بزوتنەوەی کوردستاندا لە قازانجی‬ ‫بزاڤی مەدەنێ پێک بێنێ‪ .‬لە‬ ‫ڕاپۆرتەکەدا تەئکید کراوە لەسەر‬ ‫پێویستی کار کردن بۆ یەکگرتوویی‬ ‫حیزبە سیاسیەکان و بزاوتی‬ ‫نەتەوەیی و ڕەوتی پێشکەوتنخواز‬ ‫و چەپ لە کوردستاندا و بڕوا بەوە‬ ‫هەبوو کە کۆمەڵەی زەحمەتکێشان‬ ‫پێویستە لەو بوارانەدا هەڵسوڕ‬ ‫و چاالک بێ‪ .‬دەورەی داهاتوو‬ ‫کە پڕ ڕوداو دەبێ‪ ،‬ئەگەر و‬ ‫ئیمکانی زۆر هەیە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان دەرفەتی زێڕینی بۆ‬ ‫هەڵکەوێ و پێویستە بە ڕوونی و‬ ‫وشیاری خۆمانی بۆ تەیار بکەین‪.‬‬ ‫لە پلێنۆمدا ڕاپۆرتی سیاسی‬ ‫بە کۆی دەنگ پەسەند کرا‬ ‫بەشی دووهەمی باسەکانی‬ ‫پلێنۆم سەبارەت بە بەشە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی ڕێکخستنی حیزبی‬ ‫بوو‪ .‬لەو بارەوە هەڵسەنگاندن‬ ‫بۆ هەموو ئۆرگانەکان کرا و‬ ‫تەئکید کرا کە پێویستە هەموو‬ ‫ئۆرگانەکان لە دەوری داهاتودا بۆ‬ ‫پەرەپێدان‪ ،‬پشتیوانی و هاوتەریبی‬ ‫لەگەڵ بزوتنەوەی مەدەنی و‬ ‫سیاسی هەوڵ بدەن‪ .‬بە تایبەتی‬ ‫ڕاگەیاندن و تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫و بەڕێوەبەریی ڕێکخستنی نهێنی‬ ‫دەوری زۆرتریان دەکەوێتە سەر شان‬ ‫بۆ ئاڵوگۆڕ و چاالک بوونی زۆرتر لە‬ ‫بواری خەباتی سیاسی و مەدەنی لە‬ ‫ناوەوە‪ .‬هەروەها لەو بەشەدا جارێکی‬ ‫دیکە پێویستی توندوتۆڵتر کردنەوەی‬ ‫زەوابیتی حیزبی ئاماژەی بۆ کرا و‬ ‫پلێنۆم چەند بڕیارێکی ناوخۆیی لەو‬ ‫بارەوە پەسەند کرد و سکرتێر و‬ ‫دەستەی کارگێڕیی داهاتوی ئەرکدار‬ ‫کرد بۆ بەڕێوە چونیان‪ .‬هەر لەو‬ ‫بەشەدا باسی گرتنی کۆنگرە کرا‬ ‫و پلێنۆم بڕیاری دا کە هەڵبژاردنی‬ ‫نوێنەران کە بە هۆی پەتای‬ ‫کڕۆناوە لە بڕێک شوێن وەستا بوو‬ ‫ئەنجام بدرێن و ڕێکەوتێکی دیاری‬ ‫کرد بۆ بەستنی کۆنگرە‪ .‬تەوەری‬ ‫سێهەمی کاری پلێنۆم دابەشکردنی‬ ‫ئەرکەکان بوو‪ .‬پلێنۆم دەسەیەکی‬ ‫کارگێڕیی پێنج کەسی هەڵبژارد و‬ ‫ھاوڕێ عومەر ئێلخانیزادەشی وەک‬ ‫سکرتێر هەڵبژاردەوە و بە سرودی‬ ‫بانگەواز کۆتایی بە کاری خۆی هێنا‪.‬‬ ‫کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‬

‫‪ ١٠‬دیسامبری ‪ ٢٠٢٠‬یان ‪٢٠‬‬ ‫سەرماوەزی ‪ ١٣٩٩‬هەتاوی‬

‫ئێران‬ ‫ڕوحوڵال زەم لە سێدارە درا‬

‫هەواڵنێرییەکانی رژیمی ئیسالمی ئێران‪ ‬‬ ‫باڵویان کردەوە کە‪ ،‬بەرەبەیانیی ئەمڕۆ‬ ‫شەممە ‪٢٢‬ی سەرماوەز‪« ،‬ڕوحوڵال‬ ‫زەم»‪ ،‬دامەزرێنەر و بەڕێوەبەری کەناڵی‬ ‫تێلگرامی «ئامەدنیوز» لەسێدارەدراوە‪.‬‬ ‫«غواڵمحسێن ئیسماعیلی»‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫دەزگای دادوەریی رژیمی ئێران ڕۆژی‬ ‫سێشەممە ‪١٨‬ی سەرماوەز ڕایگەیاندبوو‬ ‫کە دادگای بااڵی واڵت سزای سێدارە‬ ‫ڕوحوڵاڵ زەمی پشتڕاستکردووەتەوە‪.‬‬

‫زەم لە مانگی ڕەزبەری ساڵی ‪١٣٩٨‬دا لە‬ ‫ئەنجامی پیالنگێڕییەکی ئیتالعاتی سوپای‬ ‫پاسدران لە عێراق دەستبەسەرکرابوو‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫بۆ‬ ‫گەڕێندرابووەوە‬ ‫و‬ ‫دانپێدانانە زۆرەملییەکانی ڕوحوڵال زەم‬ ‫پاش ماوەیەک لە دەستبەسەرکرانی‬ ‫لە تەلەڤیزیۆنی ڕەسمی کۆماری‬ ‫باڵوکرابووەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمیدا‬ ‫ڕوحوڵال زەم لە ڕێکەوتی ‪١٣‬ی پوشپەڕی‬ ‫ئەمساڵدا لەالیەن لقی ‪١٥‬ی دادگای‬ ‫شۆڕشی ئیسالمییەوە بە تۆمەتی‬

‫«فیسادی فیلئەرز» بە سێدارە سزادرابوو‪.‬‬ ‫«سیخوڕیکردن بۆ ئەمریکا و ئیسرائیل»‬ ‫یەکێکی دیکە لەو تۆمەتانەیە کە لەالیەن‬ ‫دادگا‪ ‬و ناوەندە ئەمنییەکانەوە خرابووە‬ ‫پاڵ ڕوحوڵال زەم‪ ،‬بەاڵم خۆی چەندین‬ ‫جار ئەو تۆمەتانەی ڕەتکردبووەوە و‬ ‫جەختی کردبوو کە کاری ئەو تەنیا‬ ‫ڕاگەیاندن و ڕۆنامەنووسی بووە‪.‬‬ ‫«پەیامنێرانی‬ ‫ڕێکخراوی‬ ‫پێشتر‬ ‫بێسنوور» و «لێبوردنی نێودەوڵەتی»‬ ‫پرۆسەی دادگاییکردنی ڕوحوڵال زەمیان‬ ‫ناوزەدکردبوو‪.‬‬ ‫نادادپەروەرانە‬ ‫بە‬ ‫لە چەند ساڵی ڕابردوودا ژمارەیەک‬ ‫دژبەرانی رژیمی کۆماری‬ ‫لە‬ ‫ئیسالمی لە واڵتانی دراوسێ ڕفێندراون و‬ ‫گەڕێندراونەتەوە بۆ ناوخۆی ئێران و رژیمی‬ ‫ئێران بەم کردەوەیە دەیھەوێ بڵێ کە‬ ‫دەسەاڵتێکی رەھای بەسەر ناوچەکەدا ھەیە‬ ‫و ھەرچی کە پێی خۆشبێ لە دەرەوەی‬

‫سنوورەکانی ئەنجامی دەدات‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫راستیدا ئەمە تەنیا درۆیەکی بێ بنەمایە‬ ‫و ھەر لەم رۆژانەی رابردوودا وەزارەتی‬ ‫بەرگریی ئیسرائیل باڵوی کردەوە کە لە‬ ‫ماوەی یەک ساڵی رابردوودا ‪ ٥٠٠‬بنکە‬ ‫و بارەگا و ناوچە کە کۆماری ئیسالمی‬ ‫دزەی تێ کردبوو لە سووریە و باقی‬ ‫ناوچەکانی دیکەی رۆژھەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫کردووەتە ئامانج و خاپووری کردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم تا ئێستا کۆماری ئیسالمی‬ ‫نەیوێراوە فزەی لێوە بێت و ھیچ‬ ‫وەاڵمێکی بۆ ئەم ھێرشانە پێ نەبووە‪.‬‬

‫دەستبەسەرکرانی ‪ ١١‬سیخوڕ و تیرۆریستی ئێرانی لە تورکیە‬ ‫باڵوبوونەوەی ھەواڵی دەستبەسەرکرانی ‪١١‬‬ ‫کەسی سەر بە دەزگا ئەمنیەتیەکانی رژیمی‬ ‫ئیسالمی ئێران لە تورکیە‪ ،‬گەرچی بە ھۆی‬ ‫پێشینەی ھاوکاریی و ھاوڕێیەتی دەوڵەتی‬ ‫ئەردۆغان لەگەڵ رژیمی ئێران‪ ،‬تا ڕادەیەک‬ ‫بابەتێکی چاوەڕوان نەکراو بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەکرێ بە گۆڕینی بنەڕەتیی ئاراستەی‬ ‫سیاسی ئانکارا بەرانبەر بە ئێران ناوی لێ‬ ‫ببەین و بایەخێکی زۆرتر لە ھۆشدارییەکی‬ ‫کورت ماوە و تۆڵە سەندنەوەی ھەیە‪.‬‬ ‫رۆژنامە نێودەوڵەتیەکان و تەلەفیزیۆنی‬ ‫تورکیە باڵویان کردەوە کە‪ ،‬میت (‬ ‫دەزگای ئیتالعاتی تورکیە) ئەندامانی‬ ‫گرووپێکی ‪ ١١‬کەسی سەر بە دەزگا‬ ‫ئیتالعاتیەکانی ئێرانیان دەستگیر کردووە‪.‬‬ ‫دەزگا سیخوڕیی و ئیتالعاتیەکانی تورکیە‬ ‫رایانگەیاندووە کە‪ ،‬ئەم گروووپە بەردەوام‬ ‫سەرقاڵی رفاندن و کوشتنی نەیارانی‬ ‫رژیمی ئێرانیان داوە و قاچاخچیەکی‬ ‫مادەھۆشبەرەکان بە ناوی ناجی شەریفی‬ ‫زیندەشتی بەرپرسی گرووپەکە بووە‪.‬‬ ‫میتی تورکیە دەڵی‪ :‬راکێشانی فەرەجوڵاڵ‬ ‫چەعب ناسراو بە حەبیب ئسیود‪،‬‬ ‫رێبەری پێشووی حەرەکی ئەلنەزال‪،‬‬ ‫بۆ تورکیە و پاشان رفاندنی بۆ ئێران‪،‬‬ ‫کاری ئەم گرووپە سیخوڕییە بووە‪.‬‬ ‫لەم راپۆرتگەلەدا‪ ،‬بەرپرسیاریەتی تیرۆری‬ ‫مەسعود مەولەوی وردنجانی‪ ،‬بەرپرسی‬ ‫کاناڵی تویپری و تێلێگرامی جەعبەی رەش‬ ‫و سەعید کەریمیان‪ ،‬بەرپرسی کاناڵی جەم‪،‬‬

‫کاری ناجی شەریفی زیندەشتی بووە‪.‬‬ ‫تورکیە لە دژکردەوەکانی ئەم‬ ‫دوایانەی ئێران لە دژی ئەردۆغان‬ ‫و شێعر خوێندنی ناوبراو لە رێژەی‬ ‫ھێزە نیزامیەکان لە باکۆ ناڕازیە و‬ ‫بەم کارە ھۆشدارییان داوەتە ئێران‬ ‫کە ئاگاداریی ھەڵسوکەوتەکانی بێت‪.‬‬ ‫دەوڵەتی تورکیە نە تەنیا پێشی بە تیرۆر‬ ‫و رفاندنی دژبەرانی ئێران نەگرتبوو‪،‬‬ ‫بەڵکوو خۆی لەم بوارەدا ھاوڕێیەتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی کرد و زۆر جاریش‬ ‫کەسانێکی دەگرت و دیپۆرتی ئێرانی‬

‫دەکردنەوە و لەوێش لە الیەن کۆماری‬ ‫ئیسالمیەوە گیانیان دەکەتە مەترسی‬ ‫ئێعدام و زیندان و کوشت و بڕەوە‪.‬‬ ‫ئەم بارودۆخە باس لەوە دەکات کە کۆماری‬ ‫ئیسالمی لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا بە‬ ‫تەواوەتی الواز و زەلیل بووە و ھەر‬ ‫واڵتێک پێی خۆش بێت بە کەیفی‬ ‫خۆی لەگەڵ رژیمی ئێران ھەڵسوکەوت‬ ‫دەکات و بەرژەوەندیەکانی دەخەنە‬ ‫مەترسیەوە و ھەوڵە دزێوەکانی رژیم‬ ‫و پیالنە تیرۆریستیەکانی لەقاو دەدەن‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫‪5‬‬

‫کاریگەریی داڕمانی ئابووریی ئێران لەسەر‬ ‫زانکۆکان‬ ‫فیرووز مامۆیی‬

‫بەرپرسێکی زانکۆی تاران ڕایگەیاندووە کە‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫داهاتوودا بە کردنەوەی زانکۆکان لەگەڵ کێشەی‬ ‫کەمیی بوودجە بەرەوڕوو دەبینەوە و ئەمەش گرفتێکی‬ ‫جدییە لە بەردەم داھاتووی خوێندنی بااڵ لە ئێراندا‪.‬‬ ‫عەلی مۆقاری جێگری گەاڵڵە و بەرنامەی زانکۆی‬ ‫تاران ڕایگەیاند؛ ئەگەر زانکۆکان لە ساڵی داهاتوودا‬ ‫بکرێنەوە‪ ،‬بێگومان لەگەڵ کێشەیەکی گەورە لە ڕووی‬ ‫کەمیی بوودجەوە بەرەوڕوو دەبینەوە و بۆ چارەسەری‬ ‫ئەم گرفتەش تا ئێستا ھیچ رێگایەک نەبینراوەتەوە‪.‬‬ ‫بە وتەی ناوبراو لە ساڵی ‪٩٩‬ی هەتاویدا سەرجەم‬ ‫ئەو بوودجەیەی بۆ تێچووی زانکۆی تاران‬ ‫تەرخان کرابوو بۆ مووچەی کارمەندانی ئەو‬ ‫زانکۆیە خەرج کراوە و داهاتەکانی زانکۆ بەهۆی‬ ‫باڵوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و داخستنی هەندێک‬ ‫لەو بەشانەی کە بۆ زانکۆ داهاتهێنەر بوونه داڕماوە‪.‬‬ ‫عەلی مۆقاری هەروەها باسی لەوە کردووە کە بەشێک لە‬ ‫داهاتی زانکۆ لە ڕێگەی پارەی مانگانەی خوێندکارانەوە‬ ‫بووە کە بە وەرگرتنی مەرەخەسی لە خوێندن‪ ،‬ئەو‬ ‫داهاتەش کەم بووەتەوە و ئەوەش یەکێک لە هۆکارەکانە‪.‬‬ ‫لە گەاڵڵەی بوودجەی ساڵی ‪١٤٠٠‬دا ناوەندە‬ ‫ئایینییەکان و ئیسالمیەکان و بەرپرسانی ڕێژیم هەر لە‬ ‫خامنەییەوە بگرە تا بەرپرسێکی پلەخواری ئەو ڕێژیمە‬ ‫بوودجەی تایبەت و زەبەالحی بۆ تەرخان دەکرێ‬ ‫و تەنانەت لەم دواییانەشدا بۆ کچی قاسم سلێمانی‬ ‫بە ناوی “بونیادی قاسم سلێمانی” بوودجەیەکی‬ ‫زۆری بۆ تەرخانکراوە و هیچ قازانجێکیشی بۆ‬ ‫بەرژەوەندی خەڵکی ئێران نییە‪ ،‬بەاڵم زانکۆکان هیچ‬ ‫گرینگییەکان پێ نادرێ لەالیەن بەرپرسانی ڕێژیمەوە‬ ‫و بوودجەیەکی زۆر کەمی بۆ تەرخان کراوە و لە‬

‫ساڵی داهاتوودا تووشی کێشەگەلێکی گەورەتر‬ ‫دەبینەوە و ئەمەش لەحاڵێکدایە کە سااڵنە‬ ‫پارەیەکی زوری میلیۆنی لە خوێندکاراھ بۆ‬ ‫درێژەدان بە خوێندن لە زانکۆکاندا وەردەگیردرێت‪.‬‬ ‫لە الیەکەوە وێڕای ناوەندە مەزھەبی و بەودان بە‬ ‫کۆنەپەرستی‪ ،‬ناوەندە نیزامیەکان و بەتایبەتی‬ ‫سپای پاسدارانی کۆماری ئیسالمیە کە زۆرترین‬ ‫بوودجەی بۆ تەرخان دەکرێت و بەشی زۆری‬ ‫ئەم پارەیەش سەرفی گرووپە تیرۆریستی و‬ ‫تێکدەرانەکانی سەر بە رژیمە لە ناوچەکە و لە‬ ‫راستیدا کۆمەاڵنی خەڵکی ھەژار و چەوساوەی‬ ‫ئێران لە بەشە بوودجەی سااڵنەی ئەو واڵتە بە‬ ‫تەواوەتی بێبەرین و رۆژ لەدوای رۆژ کەلێن و بۆشایی‬ ‫ھەژاری لە کۆمەڵگای ئێران بەرێنتر دەبێتەوە‬ ‫و رژیمیش کەمترین ئاوڕ لەم بابەتە ناداتەوە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫پێویستییەکانی پێداچوونەوە لە ستراتێژییەکانی بەرەنگاربوونەوە‬ ‫لە دژی مادە هۆشبەرەکان‬ ‫خەلیل فەتحی‬

‫هۆشبەرەکان هەڵبدەیتەوە و بە ئاسانی‬ ‫لێی تێپەڕیت‪ ،‬بزووتنەوەیەک کە بەرهەمی‬ ‫نابەرابەری وهیمەتی نادروستی سیاسی بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بە سەرنجدان بە بەدواداچوونی کەسەکان‪،‬‬ ‫ئەوان نەک وەکوو هەیبەری(سوژە) قوربانی‪،‬‬ ‫بەڵکوو هەیبەری بەدواداچوونی ئاگا توانیان تا‬ ‫ڕادەیەکی بەرچاو پاشەکشە بە نیزامی سیاسی‬ ‫ئەو واڵتە بکەن و ئەو بزووتنەوە نەک لە ئەمریکا‬ ‫بەڵکوو بە تەواوی ئەروپا و کەنەدای گرتە بەر‪،‬‬ ‫بەاڵم کێشەی بەکار هێنانی مادەی هۆشبەر و‬ ‫نەبوونی پالن و بەرنامەی ئابووری و سیاسی‬ ‫وەکوو بەرنامەی جێگیری سیستەمی سیاسی‪،‬‬ ‫ئەو بزووتنەوەیە هەر وەکوو بزووتنەوەیەکی‬ ‫کورت ماوە مایەوە‪ .‬جیا لەو بابەتانە‪ ،‬لە‬ ‫زۆربەی کاتەکان بەکارهێنەرانی مادەی هۆشبەر‪،‬‬ ‫قوربانیی دەستی سەرمایەداران و سەهامدارانی‬ ‫مادە هۆشبەرەکانن و جیا لە سوود‪،‬‬ ‫دەوڵەتەکان بۆ کونترۆڵ و دەست بەسەردا‬ ‫گرتنی چاالکیەکانی ئەوان‪،‬خۆیان دەست بە باڵو‬ ‫کردنی مادە هۆشبەرەکان دەکەن‪ ،‬ئەم جارە‬ ‫دەوڵەتە کە بە سەرنجدان بە ناکارەمەیی ‪ ‬بۆ‬ ‫بەدیهێنانی داهاتی کۆمەڵگا بە شێوەی‬ ‫ئاگاهانە و ئامانجدار لە تووش بوونی الوان‬ ‫و گەنجان بە ئێعتیاد دەستی هەیە و جاروبار‬ ‫بۆ بەرەو پێش بردنی ئامانجە سیاسیەکانی لە‬ ‫ئامرازی مادەی هۆشبەر کەڵک وەر دەگیرێت‪.‬‬ ‫لە باری جوغرافیاوە ئێران لە سەر ڕێگەی‬ ‫ترانزیتی مادەی هۆشبەرە‪ ،‬بە وتەی بەرپرسانی‬ ‫ڕژیم ئێران لە سەر ڕێگەی ترانزیتی ‪ ٪٤٠‬مادەی‬ ‫هۆشبەری جیهاندایە‪ ،‬لە ڕاستیدا النیکەم ‪٤٥‬‬ ‫تا ‪ ٥٠‬لە سەدی تەواوی مادەی هۆشبەر کە‬ ‫لە واڵتی ئەفغانستان بەرهەم دێت‪ ،‬بە ئێران‬ ‫دا تێپەڕ دەبێت‪ .‬بە پێی ئامارە فەرمییەکانی‬ ‫ڕژیم زیاتر لە ‪ ٣‬ملیۆن بەکارهێنەری مادەی‬ ‫هۆشبەر لە ئێران بوونی هەیە‪ ،‬کە چی‬ ‫ڕاستییەکان و ئاماری نافەرمی باس لە ئاماری‬ ‫زۆر زیاتر لەو ئامارەی بەرپرسانی ڕژیم دەکەن‪.‬‬ ‫ئەم ئامارانە نیشاندەری بارودۆخێکی نالەبار لە‬ ‫ئێران دەکەن و ئێران بۆتە بەهەشتی فرۆشیارانی‬ ‫مادەی هۆشبەر ‪ ,‬سیاسەتەکانی ڕژیم و دەوڵەتی‬ ‫کردن بۆ بەرەنگار بوونەوە لە گەڵ مادەی هۆشبەر‬ ‫نەیتوانیوە یارمەتی ئەم بارودۆخە بدات وخۆی‬ ‫بۆتە هۆی بەشێکی هەرەزۆری ئەم دیاردەیە‬ ‫و رۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر پەرەی پێ ئەدات‪ .‬‬ ‫و‬ ‫کومیتەکان‬ ‫بوونی‬ ‫تێکەڵ‬ ‫کارگرووپەکانی بەرەنگار بوونەوە لە گەڵ مادە‬ ‫هۆشبەرەکان کە لە کۆمەڵێک ئیدارەی دەوڵەتی‬ ‫پێکهاتووە و بوونیان تەنیا بۆ بە دەست هێنانی‬ ‫بەرپرسیارەتیە‪ ،‬بەاڵم ون بووی سەرەکی‬ ‫و گەورە‪ ،‬نەبوونی نوێنەرانی کۆمەڵگای‬ ‫مەدەنی و تەشکیالتی خەڵکییە کە بنەڕەتی‬ ‫سەرەکی ئەو کومیتانەن‪ ،‬هەر ئەمەش جێگەی‬ ‫پرسیارێکی گەورەی لە بەرەنگار بوونەوە لە‬ ‫گەڵ مادەی هۆشبەر پێک هێناوە‪ .‬ناکارامەیی‬ ‫ئەنجومەنەکانی پەیوەندیدار بە بەرەنگار بوونەوە‬ ‫لە مادەی هۆشبەر کە زۆربەی کەسەکان لە‬ ‫ڕێگەی پێوەندیی شەخسی یەوە مۆڵەتی کاریان‬ ‫پێدراوە ئەوەش خۆی لە سەقەت کردنی پێگەی‬ ‫سەرەکی پرسی مادەی هۆشبەرە‪ .‬کێشەیەکی‬

‫یەکێک لەو ئێش و ئازارانەی کە خەڵک لە‬ ‫ماوەی دووسەد ساڵی ڕابردوو بە شێوەی‬ ‫هاوبەش هەستی پێی کردووە‪ ،‬ئێعتیاد و بەکار‬ ‫هێنانی مادە هۆشبەرەکانە‪ ،‬هەڵسەنگاندنی‬ ‫هاوکات لە گەڵ لە ناوچوون بۆ بەشێکی‬ ‫هەرە زۆری کۆمەڵگا و کۆکردنەوەی سەرمایە‬ ‫بۆ بەشێکی دیکە‪،‬کێشەیەکی جیهانییە کە‬ ‫واڵتان بە پێی ساختاری سیاسی لە گەڵ‬ ‫ئەم دیاردەیە ڕووبەڕوو دەبنەوە‪ ،‬تجارەتێک‬ ‫کە بەشدار بووانی سەرەکی ئەو تجارەتە‬ ‫مافیای نێو دەوڵەتیی سەربە دەوڵەتەکانە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا سەرەڕای تجارەتی مادە هۆشبەرەکان‪،‬‬ ‫سەرنج ڕاکێش ئەوەیە کە قازانجی بە جۆرێک‬ ‫گەندەڵی سیستماتیک لە گەڵ نیزامی سیاسی‬ ‫تێکەڵە‪ ،‬سیستەمی قەزایی‪،‬نیزامی ‪ ‬و ئیجرایی‬ ‫واڵتان‪ ،‬بەتایبەت واڵتانی نادێموکراتیک‬ ‫عەیبدارەیە‪.‬‬ ‫بەشێکی زۆر لەم چەرخە‬ ‫بەشێکی هەرە زۆر لە سەرمایەداران‬ ‫و سەهامدارانی مادە هۆشبەرەکان لە‬ ‫سەرمایەدارانی سەربە دەوڵەتن‪ ،‬هەر بەم‬ ‫بۆنەوە بەرەنگار بوونەوە لە گەڵیان زۆر‬ ‫دژوارە و قوربانیانی مادە هۆشبەرەکان لە‬ ‫سێ بەشدا‪ (،‬درووست کردن‪ ،‬باڵو کردنەوە‪،‬‬ ‫بەکارهێنەران) لەکۆمەڵگاکانی جیهانی سێهەم‬ ‫و واڵتانی پەراوێز خراو بەکاریان دێنن‪.‬‬ ‫بە گشتی ئێعتیاد و بە کار هێنانی‪ ،‬جیا لە‬ ‫باسی ڕەوانکاویی‪ ،‬بۆ خۆی هۆکاری بارودۆخێکە‬ ‫کە تەنیا بەدواداچوون و زانینی رەوانکاری‬ ‫بەکارهێنەران نیە‪ ،‬بەڵكوو دەبێت بە دوای‬ ‫هۆکارگەلێک وەکوو نەداریی‪ ،‬بێکاری‪ ،‬ناکارامەیی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی بگەڕێین و بزانین‪.‬‬ ‫کە چی لە کۆمەڵگای ئەمڕۆیی و پێشکەوتووی‬ ‫باری عیلمی مرۆڤ ‪ ،‬بە دواداچوونی‬ ‫مادە هۆشبەرەکان بۆ خۆشییەکانی کاتی‬ ‫دەتوانێت هۆکاری بەکار هێنان بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەکارهێنانی مادەی هۆشبەر هەموو کات‬ ‫الیەنی ئێعتیادی نەبووە و جاروبار ئاماژە بە‬ ‫ساختاری سیاسی و بەهاکانی کۆمەڵگا بووە‪.‬‬ ‫وێنەی بەرباڵوی الوانی تووش بوو بە ‪LSD‬‬ ‫دەیەی شەستی زایینی لە ئەمریکا کە بە‬ ‫کۆمەڵەی هیپییەکان دەناسران‪ ،‬وێنەگەلێکی‬ ‫وەکوو دادایستی و سوور ڕیالیستی ‪ ‬بوون‪.‬‬ ‫جوواڵنەوەیەک کە ‪ ‬بەرەنگار بوونەوە لە‬ ‫گەڵ ساختاری سیاسی و ئابووری و بایەخ و‬ ‫سوننەتەکانی حاکمی ئەو واڵتە و لە کۆتایی بوو‬ ‫بە هۆیی درووست بوونی شێوەیەکی نوێی ژیان ‪.‬‬ ‫شەقامەکانی سەنفرانسیسکۆ پڕ ببو لە‬ ‫الوان و گەنجانی هیپی کە بە قژی درێژ‬ ‫و جۆرێک لە مودێلی تایبەت بە ئەوان‬ ‫بوو‪ ،‬توانیان سەبارەت بە ڕووداوەکانی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی کاریگەریان بێت‪.‬‬ ‫بە جۆرێک کە ناڕەزایەتی بەرباڵو دژ بە شەڕی‬ ‫ڤیێتنام‪ ،‬بەرخۆدان لە گەڵ ڕەگەزپەرەستی و‬ ‫هاوڕێی بزووتنەوەی مەدەنی پیشانیاندا و لە‬ ‫ڕێگەی موسیقی و مانگرتنی ئارام‪ ،‬ناڕەزایەتی‬ ‫خۆیان دەر دەبڕیی‪ ،‬لە ڕاستیدا بزووتنەوەیەک‬ ‫بوو کە ڕێبەری نەبوو بەاڵم زۆر بە ئامانج‬ ‫بوو‪ .‬نامەوێ پشتیوانی لەم جۆرە بزووتنەوانە دیکە بوونی کەسانێک لە ژێر‬ ‫بکەم بەاڵم ناتوانی الپەڕەی مێژووی مادە‬

‫ناوی کارناس و پسپۆڕ لەم بووارەدایە کە‬ ‫بە جێگەی ڕێکار و هەڵسووکەوتی عەقاڵنی‬ ‫و درووست‪ ،‬زۆرتر ‪ ‬بوونەتە شۆمەن‪.‬‬ ‫ژێربینای عەیبدار یەکێک لەو بەڵگانەیە کە‬ ‫هەر نیزامێکی سیاسی کە خۆی دەبێتە هۆی‬ ‫فەساد‪ ،‬لە بەرەنگار بوونەوە لە گەڵ مادەی‬ ‫هۆشبەریش چون پێی مافیا و داهاتی‬ ‫زۆری هەیە‪ ،‬کەمکاریی بەڕێوەبەرانی یاسا و‬ ‫بەرەنگاربووانی لێ دەکەوێتەوە‪ ،‬لەم نێوانەدا‬ ‫خاڵی الوازی یاسا و لەبەرچاو نەگرتنی یاسا‬ ‫و چاوپۆشی و مەیدان دان بە کاری کڕیاران‬ ‫و فرۆشیارانی مادەی هۆشبەر‪ ،‬ئەوەش‬ ‫خۆی باسێکی دیکەیە‪ .‬لە ئێران ئەوەندەی‬ ‫لە سەری بەکار هێنەرانی مادەی هۆشبەر‬ ‫دەدرێت‪ ،‬لە سەر فرۆشیاران نادرێت‪ ،‬ئەم‬ ‫ستراتیژییە بۆتە هۆی ئەوەی کە تا ئەو‬ ‫ڕادەیە کە بەکار هێنانی مادەی هۆشبەر لە‬ ‫بەرچاوی خەڵکەوە کارێکی ناپەسەندە‪ ،‬کڕین‬ ‫و فرۆشتنی وا نیە‪ ،‬هەر ئەم کارەش خۆی بۆتە‬ ‫بەشێک لە بەها زاڵەکان بە سەر کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫ئێستا ئەم پرسیارە دێتە ئاراوە کە‬ ‫فرۆشیارێک کە لە بەرچاوی خەڵکەوە بێ‬ ‫ئەوەی کە ترسێکی بێت خەریکی فرۆشتنی‬ ‫مادەی هۆشبەرە‪ ،‬پشتیوانی لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتەوە و نەترسان لە یاسا لە کوێوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت؟ ئایا نابێت بە شێوەی‬ ‫یاسایی بەرەنگاری فرۆشیارانی مادە‬ ‫هۆشبەرەکان بیتەوە و بە گومان نەکەویت؟‬ ‫لە کۆتاییدا باسەکە دێنمەوە سەر ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان و چۆنیەتی داڕشتنی سیاسەت‬ ‫لەم بوارەوە لە الیەن کاربەدەستانی‬ ‫ڕژیمی دواکەوتووی ئیسالمیی ئێران‪،‬‬ ‫دوای دەسپێکردنی ئاڵووگۆڕە سیاسیەکان‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان کاربەدەستانی‬ ‫ڕژیمی ئیسالمی هاتنە سەر ئەو باوەڕەی‬ ‫کە شێوازی بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ‬ ‫شۆڕشی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫بگۆڕن‪،‬کە لە چەند بەش پێک دێت‪.‬‬ ‫‪.١‬لەو سۆنگەوە بە دوای چەکێکدا گەڕان کە‬ ‫هاوکات لەگەڵ ئەوەی نەسڵی نوێی کورد‬ ‫بەرەو مەرگ و نەمان دەبات ‪ ،‬کۆمەڵگاش‬ ‫بە گشتیی تووشی فەساد و پاکتاو بکات‪،‬‬ ‫چەکێکی بەتوانا و کوشندە کە دەنگی نەبێت‬ ‫و سەرنجی جیهان بەالی خۆیدا ڕا نەکێشێت‪.‬‬ ‫‪.٢‬مادە هۆشبەرەکان ‪ ،‬هەر ئەو چەکە کارا و‬

‫بەهێز و کوشندە و بێ دەنگە بوو کە بە لە‬ ‫ناو بردنی مێشک و جەستەی گەنجەکان هەم‬ ‫بەرەو هەڵدێریان دەبات و هەم کۆمەڵگاش‬ ‫تووشی خەمۆکی و گیرۆدەیی دەروونی دەکات‪.‬‬ ‫‪.٣‬بۆ باڵوکردنەوی ئەم بەاڵ و نەهامەتیە‬ ‫لە ناو کۆمەڵگای کوردیدا ‪،‬کەڵک لە‬ ‫ئامرازی جۆراوجۆر وەردەگیران وەک‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬مرۆڤێک مرۆڤێکی دیکە تووش‬ ‫دەکات و ئەویش یەکێکی دیکە‪،‬‬ ‫‪ .٤‬ئیدارەی ئیتالعات و ئەمنیەتی ئێران‬ ‫دەستی داوەتە پڕۆژەیەکی مەترسیدار‬ ‫بۆ الوان و گەنجانی کورد‪ ،‬تاکوو‬ ‫گەنجەکان الواز و بێهێز بکات و ناخی‬ ‫ژیان لە کۆمەڵگای کوردیدا لەناو ببات‪.‬‬ ‫‪.٥‬کارمەندەکانی ئیدارەی ئیتالعات کەوتنە‬ ‫بازرگانی کردنی مادە هۆشبەرەکان‬ ‫تاکوو لە ماوەیەکی کەمدا خەڵکێکی زۆر‬ ‫گیرۆدە و گرفتاری پەتای ئێعتیاد بکەن‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ئیتالعات هەوڵی دا کوردستان خۆی‬ ‫ببێ بە بەرهەمهێنەری مادەهۆشبەرەکانی‬ ‫وەک شیشە‪ ،‬کڕاک‪ ،‬هێرۆیین‪ ،‬گوڵ و…‬ ‫کاربەدەستانی ڕژیم بڕیاری بەرپاکردنی‬ ‫تاقیگەی درووست کردنی ئەم جۆرە‬ ‫مادە هۆشبەرانەیان لە کوردستاندا‪.‬‬ ‫مرۆڤێکی تووشبوو ناتوانێ ببێ بە مرۆڤێکی‬ ‫ئازادیخواز‪ ،‬سیاسی کار‪ ،‬شۆڕشگێڕ‪،‬‬ ‫نیشتمانپەروەر و کۆمەاڵیەتی و باسی‬ ‫کوردایەتی بۆخەڵک بکات و ببێت بە هۆکاری‬ ‫بەدەستهێنانی مافە ڕەواکانی گەلی کورد‪.‬‬ ‫هەر بۆیە پێویستە بانگەواز بکەین بۆ الوان‬ ‫و گەنجانی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫کە ژیرانە بڕیار بۆ ژیانیان بدەن و خۆیان‬ ‫تووشی ئەم مەرگەساتە تاریک و تۆقێنەرە‬ ‫نەکەن و ببن بە هۆی پێشکەوتنی کۆمەڵگا‬ ‫لە ڕێگەی دژایەتی کردنی بەکارهێنانی مادە‬ ‫هۆشبەرەکان بەو مەبەستەی ئاگری شۆڕشی‬ ‫گەلی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان پەرە‬ ‫بستێنێ وکۆشکی ستەمکارانی ڕژیمی‬ ‫ئیسالمی بسووتێنێ‪.‬‬

‫ئەندێشە‬ ‫زیندان‌و سزا‬ ‫نووسینی‪ :‬میشێل فۆکۆ‬

‫وەرگێرانی محەمەد حەکیمی‬ ‫لەمەراسم‌و بەریوەچوونی حوکمی ئێعدامی‬ ‫ئاشکرا‪ ،‬کەسایەتی سەرەکی شانۆنامەکە‪،‬‬ ‫جەماوەرە‪ .‬کە بوونی واقعی‌و بێالیەنی بۆ‬ ‫جێبەجی کردنی ئەم مەراسمە پێوسیتە‪.‬‬ ‫لەمەراسم‌و بەریوەچوونی حوکمی ئێعدامی ئاشکرا‪،‬‬ ‫کەسایەتی سەرەکی شانۆنامەکە‪ ،‬جەماوەرە‪ .‬کە‬ ‫بوونی واقعی‌و بێالیەنی بۆ جێبەجی کردنی ئەم‬ ‫مەراسمە پێوسیتە‪ .‬ئازارێک کە دەبێ هەموو کەس‬ ‫ئاگاداری ببێتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەم مەراسمە‬ ‫بە شێوەی نەهینی بەریوە بچێت هیچ مانایەکی‬ ‫نابێت‌و کەس لەئازارەکانی ناگات‪.‬‬ ‫ئەم پرسە لەالیەن دەسەاڵتدارانەوە بۆیە دێتە‬ ‫ئاراوە کە ببێتە پێدانی دەرس بۆ جەماوەر‪،‬‬ ‫ئامانجی سەرەکی ئەم مەرامسە‪ ،‬ئەوەیە کە‬ ‫دەسەاڵت دەیەوێت خەڵک بتۆقێنێ‌و ئەویش‬ ‫ئەوەیە کە نە تەنیا بە پێدانی ئاگادارکردنەوە‪،‬‬ ‫چکۆڵە‌ترین تاوان بێ واڵم نامێنێتەوە‪ ،‬بەڵکوو بە‬ ‫رەخساندنی دۆخێکی وەها کە ترس‌و دڵەڕاوکێ‬

‫دووابەدووای شیکاریە فەلسەفییەکان و گۆڕانی‬ ‫مانا و ناوەرۆکی مژارە فیکریەکان لە قەڕن و‬ ‫سەدەکانی داهاتووی مێژووی بەشەردا‪ ،‬چەمکی‬ ‫پڕۆبلماتیک وەک تیۆریەکی هەرە جیدی و زاڵ‬ ‫بەسەر ئوردووگا هزریە جۆربەجۆرەکاندا ڕەنگی‬ ‫داوەتەوە‪ .‬ڕوونە ئەم کاردانەوە لە بوواری‬ ‫فەلسەفەی سیاسی و هەروەها بووارەکانی‬ ‫کۆمەڵناسی‪ ،‬زۆرترین کاریگەری بووبێ‪.‬‬ ‫سەرەنج و بەهادان بەرەو الی چەمکی‬ ‫پرۆبلماتیک لە دوو دیودا‪ ،‬گرنگی خۆی‬ ‫ئەنوێنێ‪ .‬یەکەم ئەوەی کە بنچینە و بنەمای‬ ‫ئەتمۆسفێری تێفکرین و ئاخاوتن لەسەر پرس و‬ ‫بابەتەکانی هەر چەشنە قۆناغێکی هەستیارە‪.‬‬ ‫دووهەم‪ ،‬جیاواز لەوەی کە لە گۆڕەپانی تیۆریدا‬ ‫دەڕسکێ‪ ،‬لە ئاکامدا ئەنجامی پرەکسیس و‬ ‫کردەوەی کۆمەاڵیەتی لێ دەخێزگێ‪.‬‬ ‫لە پرۆسەی پرۆبلماتیزەکردندایە کە «ئەمری‬ ‫حازر» و «ئەمری مومکین» پێناسە دەکرێن‬ ‫و هەروەها جیاوازیەکانیان وەوبەرچاو دەخرێ‪.‬‬ ‫گرنگتر ئەویکە لە گۆڕەپانی پرۆبلماتیکدا‪،‬‬ ‫چۆنییەتی ڕەوتی دابین کردن و گەیشتن بە‬ ‫«ئەمری مومکین» لە دڵی «ئەمری حازرد»دا‬ ‫دێتە ئاراوە و گەاڵڵەی بۆ داڕێژئەکرێ‪.‬‬ ‫مکانیسمی پرۆبلماتیک؛ هێژمۆنیەکی بەهێز لە‬ ‫ئەگەرەکان‪ ،‬بۆچەکان‪ ،‬ڕا و بۆچوونەکان لەسەر‬ ‫بابەتێ یان بابەتە هەستیارەکانی قۆناغێکی‬ ‫تایبەت درووست ئەکا و ئەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫کە پرس یان بابەتێک ببێتە «تەوەری ڕۆژ»‬ ‫و لە ئاکامیشدا بە درووستکردنی دیالۆگێ‬ ‫کیفرەڕەنگی (لە مەیدانی سیاسەت و کەڵتوور‬ ‫و زانستدا) دەرەنجامی ببێتە «کردەوە» یەکی‬ ‫جەماوەری و گشتگیر‪.‬‬ ‫لە ئاوەها بارودۆخێکا‪ ،‬گرنگی چەمکی‬ ‫«پرۆبلماتیزە کردنی ئەمری خۆ بە‬ ‫ئەرکدارزانین» جیا لە سەرەنجێکی تیۆریک‪،‬‬ ‫وەک پێداویستیەکی بەرچاو دەرئەکەوێت‪.‬‬ ‫ئەمری خۆ بە ئەرکدارزانین بەتایبەت لە‬ ‫جۆگرافیا و کۆمەڵگای کوردیدا‪،‬‬

‫لەرێگەی دەسەاڵتێکەوە کە بە هەموو هێز هاتوەتە‬ ‫سەر شانۆ تا بە شانۆنامەیەکی مرۆیی‪ ،‬توورەیی‌و‬ ‫ڕقی خۆیی بە سەر تاوانبارێکدا بسەپێنێت‌و‬ ‫جەماوەر بتۆقێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەم گۆڕەپانی ترس‌و تۆقاندن‪ ،‬نەخشی‬ ‫جەماوەر دوو الیەنەیە‪ .‬جەماوەر بە وێنەی‬ ‫چاوڵیکەران بانگ دەکرێن‪ ،‬ئەوان بۆ چاوپێکەوتن‬ ‫بە شانۆگەلی گشتی‪« ،‬سێدارە»و دیانپیانان لە‬ ‫بەرچاوی هەموو خەڵک بانگ دەکرێن‪ .‬خەڵک‬ ‫نە تەنیا دەبوا ئاگا ببنەوە‪ ،‬بەڵکوو دەبوا بە‬ ‫چاوی خۆیان ئەو شانۆنامەیان چاو لێبکردایەت‪،‬‬ ‫چۆنکا دەبوا بترسێنرێن‌و هەروەها دەبێ وەکوو‬ ‫زەمانەتگەلی تەمێکردن‪ ،‬شاهیدی ئەو ڕووداوە‬ ‫دڵتەزێنە دەبوون‪ ،‬و چۆنکا دەبوا تا ڕادەیەک لەو‬ ‫شانۆدا بەشداریان دەکرد‪ ،‬چۆنکا بە بێ بوونی‬ ‫جەماوەر شانۆنامە هیچ ڕەنگ‌و بۆیەکی نەدەبوو‪.‬‬ ‫بەاڵم راست هەر لەم خاڵەدایە کە هەر ئەو‬ ‫خەڵکەی کە هاتبوون بۆ چاوپێکەوتنی سزای‬ ‫تاوانبارێک بانگ دەکران تا بترسێندرێن‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫بە پێچەوانەوە‪ ،‬جەماوەر دەست بداتە نافەرمانی‌و‬ ‫زۆر جار وەها کردەوەگەلێک دەبێتە شۆڕش بە‬ ‫دژی دەسەاڵتەکان‪.‬‬ ‫بەرگرتن لە ئێعدامێک کە دەوترێت‬ ‫نادادپەروەرانەیە‪ ،‬دەرهاوردنی تاوانبار لەدەستی‬ ‫جەاڵد‪ ،‬گرتنی لێبوردنی تاوانبار بە زۆر‪ ،‬ڕەنگە‬

‫بەدواداچوونی جەاڵدەکان‌و هێرشکردن بۆ سەر‬ ‫ئەوان‌و لە هەر حاڵدا وەکوو کەمترین کار‪ ،‬جوێن‌و‬ ‫دۆعاکردن بە جەاڵدەکان‌و دەسەاڵتەکان‌و حوکمی‬ ‫قازیەکان‪ ،‬هەموو ئەمانە بەشێکن لە لردەوەگەلیکی‬ ‫جەماوەری کە ئایین سزادان بە تایبەتی سێدارە‪،‬‬ ‫حوکمەکە پێچەوانە بکاتەوە‪....‬‬ ‫جەماوەر لەو جۆرە مەراسمەدا کە بریارە ببێتە‬ ‫هۆی شانۆنامەیەک بۆ تۆقاندنی خەڵک‪ ،‬جەماوەر‬ ‫زیاتر لە هەموو کاتێک هەست بە نزیک بوونەوە‬ ‫دەکات لە گەڵ کەسی تاوانبار‌و خۆی بە کەسی‬ ‫نزیکی ئەو دادەنێت‪ .‬جەماوەر وەکوو توانباران‬ ‫زیاتر لە هەمیشە خۆیان لە بەردەم گرتن‌‪ ،‬سێدارە‌‪،‬‬ ‫زیندان‌و توندوتیژی یاسایەک دەبینن کە نە‬ ‫راستییەک دەناسێت‌و نە ڕادە‌و پێگەی خۆیی‪....‬‬ ‫لە ئاخرو ئۆخری سەدەی ‪ ١٧‬لە ئاوینیونی‬ ‫فەرانسە‪ ،‬بریار بوو بکۆژێک بە ناوی «پیر دو‬ ‫فۆر» لە سێدارە بدرێت‪ .‬ناوبراو چەند جار پاکانی‬ ‫خستە سەر لەبەی پلیکانەکە‌و لەم ڕوەوە بە‬ ‫گشتی لە ئاسماندا باڵو نەدەبۆەوە‪.‬‬ ‫کاتێ جەاڵد ئەو وێنە دەبێنێ‪ ،‬رۆخساری بکۆژەکە‬ ‫بە پارچەیەک دادەپۆشێت‌و لە خوارەوە بە لەقە‬ ‫دەکەوێتە گیانی‪ .‬کاتێ خەڵک چاو لەو شانۆ‬ ‫دەکەن‌و دەبینن کە بکۆژەکە ئێشێکی زۆری پێ‬ ‫دەگات‪ ،‬هەست بە دڵسوزی بۆ ئێدامی دەکەن و‬ ‫لە دەستی جەاڵد توورە دەبن‌و دەست دەکەن بە‬ ‫بەرد خستن بۆ جەاڵد‪ ،‬هەر لەو کاتەدا جەاڵد دوو‬ ‫پەینجەکە دەکاتەوە‌و بکۆژەکە دەخاتە خوارەوە‌و‬ ‫دەست دەکات بە فشاردانی ملی ناوبراو‪ ،‬هەر لەو‬ ‫کاتەدا خێزانی جەاڵد کە لەخوارەوە لە پای دارەکە‬

‫پێویستی پرۆبلماتیزە کردنی ئەمری«خۆ بە ئەرکدارزانین»‬ ‫م‪.‬کەنداڵ‪-‬سنە‬

‫کاریگەرترین و پڕڕەنگترین پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫چەمکیدەسەاڵت‪/‬خۆڕاگریدا هەیە و هەر بەو‬ ‫جۆرەش لە داخولقاندنی ئەو پرۆسەیە دەور‬ ‫ئەگێڕێ‪ .‬پەیڤێک لەسەر سااڵنی نە فرە دووری‬ ‫ڕابردووی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‪،‬دەرخەری ئەو‬ ‫واقعیەتەیە کە هەر کاتێ و لە هەر قۆناغێکدا‪،‬‬

‫کە بابەتەکە پرۆبلماتیک بوو (جیا لەوەی‬ ‫کە کێ و چۆن پرۆبلماتیزە کرا) سەرەنجی‬ ‫گشتی کۆمەڵگای بە بێ جیاوازی فیکری‪،‬‬ ‫حیزبی تەنانەت چینایەتی بەرەو خۆی کێشا و‬ ‫کۆمەڵگا و دراوسێیەکانیش بە ئاشکرا بینیان‬ ‫کە «کارەسات گۆڕدرا و بوو بە حەماسە»‪.‬‬ ‫لە دڵی کارەساتدا‪ ،‬مکانیسمی پرۆبلماتیک‪،‬‬

‫بە جۆرێک چەمکێک پرۆبلماتیزە کرابێ (لە‬ ‫الیەن ئۆپزیسییۆن‪ ،‬یان حاکمییەت تەنانەت‬ ‫چینی ئێلیت و ڕووناکبیر) جیا لەوەی کە وەک‬ ‫ڕەوتێکی دیالکتیکی و تێکۆشینێکی هزری‪،‬‬ ‫ئاسەواری مێژوویی خۆی بەجێ هێشتووە‪،‬‬ ‫ئاکامی پۆزیتیڤی بەرچاویشی لە بەرەی‬ ‫ئازادیخوازی و شۆڕشی کوردستاندا بووە‪.‬‬ ‫وەک نموونەیەکی ڕوون و لەبەردەست‪ ،‬لە‬ ‫قەیرانە سرووشتییەکان (بوومەلەرزە‪ ،‬الفاو‪،‬‬ ‫ئاگرلێکەوتنەوەی دارستانەکان و ‪ )...‬یان‬ ‫ئیعدام و زیندانی کردنی الوان و ڕووناکبیرەکان‬

‫چەمکی «خۆ بە ئەرکدارزانین»ی وەک‬ ‫پارادایمێکی بەهێز ڕسکاند و کۆمەڵگایش جیا‬ ‫لە هاوخەمی لەگەڵ ئازارەکانی کارەساتدا‪،‬‬ ‫خۆی بە بەرپرسیار زانی‪ .‬هەست بە‬ ‫بەرپرسایەتێەک کە لە تاکەکەسیەوە بوو بە‬ ‫یەکگرتنێکی بێوێنە و پرەکسیسێکی تەواو‬ ‫بااڵ‪ .‬لەمەڕ ئەم ئەساسەدا‪ ،‬ئەبێ قەناعەت بەوە‬ ‫بکرێ کە هەرکات ئەمری خۆ بە ئەرکدارزانین‪،‬‬ ‫پرۆبلماتیزە کرابێت‪ ،‬یەکگرتنی کۆمەاڵیەتی لێ‬ ‫کەوتۆتەوە و پرۆبلماتیزاسیۆن؛ ڕێگای بەرینی‬ ‫گۆڕینی ئەمری حازر بە ئەمری مومکینە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫ڕاوەستاوە‪ ،‬پای بکۆژەکە دەکێشێت‪.‬‬ ‫ئەم کارە بووە هۆی ئەوەی کە تا لە دەمی بکۆژەکە‬ ‫خوێن بێتە دەرەوەو ئەم دۆخە جەاڵدی ناچار کرد‬ ‫کە بەرەو الی ۆەینجەکە بچێت‌و بە توندی لێی‬ ‫بێتە خوارەوە‪ ،‬کە لەکاتی هاتنە خوارەوە‪ ،‬پای‬ ‫هەڵدەکەوێت‌و بە سەرەوە بەردەبێتەوە‪.‬‬

‫ئەوکات جەماوەری توورە‪ ،‬دەڕژێننە سەری‪ .‬ئەویش‬ ‫بە سەرەنەیزەێکەوە‪ ،‬لە حاڵێکدا هەڕەشەی لە‬ ‫جەماوەر دەکرد کە هەرکەس بیەوێت لێی نزیک بێتەوە‬ ‫دەیکوژێت‪ ،‬لە سەر ئەرزەکە هەڵسا‪ .‬بەاڵم لە دوای‬ ‫چەند جار هەڵسانن‌و کەوتن‪ ،‬بە دەستی جەماوەری‬ ‫توورە لێدانێکی باشی خوارد و بە هۆی ئەوەی کە ئەو‬ ‫شوێنە قوڕوچڵپاو بوو‪ ،‬لە ناو ئەو قۆڕوچڵپاوەدا خنکاو‬ ‫لە ئاکامدا تا زانکۆو لەوێوە تاگۆڕستانی»کوردلیە»‬ ‫ڕایانکێشا بە سەر ئەرزدا‪.‬‬ ‫هاوڕێکەشی لێدانێکی باشی خواردو ئەویش لەدوای‬ ‫چەند رۆژ لە نەخۆشخانە گیانی لە دەستدا‪ .‬هەر‬ ‫لەو کاتەدا چەند کەس چوونە سەر دارەکەو پەتەکە‬ ‫دەپچڕێنن و خەڵکی دیکەش بکۆژەکە کە ماویەکی زۆر‬ ‫لە سەر دارەکە مابۆەوە دێننە خوارەوە‪.‬‬ ‫لە ئاکامدا جەماوەریی توورە پەینجەکە و داری‬ ‫سێدارەکە تێک دەڕووخێنن‌و دەیشکێنن‪ .‬منداڵەکانیش‬ ‫زۆر خێرا دارەکە دەخەنە نێو ئاوی» چەمی رۆن»‪.‬‬ ‫تاوانباریشیان زۆر زوو بردە گۆڕساتنێک تا دەستی‬ ‫عەداڵەت پێی نەگات‌و لەوێوە گوازتیانەوە بۆ‬ ‫دێری»سنت ئانتوان»‪ .‬قەشەی گەورە ئەوەی‬ ‫بەخشی‌و دەستووریدا کە بیگوازننەوە بۆ نەخۆشخانە‌و‬ ‫دەستووریدا کە بە وردی هۆشیان بە ناوبراوەوە بێت‌و‬

‫پەرەستارێکی تایبەتی لێبکەن‪.‬‬

‫بارودۆخی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە هۆی‬ ‫گوشارە جۆربەجۆرەکانی دەسەاڵت و سەختیە‬ ‫ئابووریەکانی ژیانی خەڵکی‪ ،‬پرسی خۆ بە‬ ‫ئەرکدارزانینی بە جۆرێکی جیاواز لە شوێنەکانی‬ ‫تر دەرخستووە و هەر بەو بۆنەیشەوە‬ ‫ئاکامەکانی بەرچاویتر و درەوشاوەتر بووە‪.‬‬ ‫فەکتەکانی ئەم جیاوازی و درەوشاوەییە وەک‬ ‫نموونە بریتین لە‪:‬‬ ‫ پێشینەی درێژخایێنی چەقبەستوویی چاالکی‬‫کۆمەالیەتی و وەرگرتنی ئاکامی چاک‬ ‫ داخوڵقانی شۆناسی جەماوەری و نەتەوەیی‬‫ کارتێکەری لە بەدیهێنانی بەرابەری و‬‫عەداڵەتی جەماوەری‬ ‫ وەدەسهێنانی یەکایەتی و قازانجبەری گشتی‬‫هیچ یەکە لەم دەسکەوتانە هەڵکەوت نین! جیا‬ ‫لە نابەرابەریە بناغەییەکان و زڵم و غەدری‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬نەخشی پرسی خۆ بە ئەرکدارزانین‬ ‫و هەستپێکردنی قووڵی لە الیەن کۆمەڵگاوە‪،‬‬ ‫سەبەب و سەرچاوەی جوواڵنەوە و گۆڕانکاری‬ ‫کۆمەاڵیەتی بووە‪.‬‬ ‫بە ڕاشکاوی ئەکرێ ئەم ئیدعا بکرێت کە‬ ‫خاڵی وەرچەرخانی ئەم ڕەوتە‪« :‬مەیلی‬ ‫قبووڵکرنی گشتی و ئیرادی بەرپرسایەتیە لە‬ ‫ئەرکە سیاسی‪-‬کۆمەاڵیەتیەکان» لە الیەن تاک‬ ‫و کەسەکانی کۆمەڵگا‪ ،‬واتە درووستبوونی‬ ‫ئەمری مومکین لە دڵی ئەمری حازردا‪.‬‬ ‫بەم جۆرە ئێمکانی گواستنەوەی تێکۆشینی‬ ‫تاکەکەسی تەنانەت تەبەقاتی بۆ سەنگەری‬ ‫یەکگرتوویی و پێکەوەبوون لە بزووتنەوەی‬ ‫ڕزگاریخوازی بە تایبەت لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان کە لێوانلێوە لە هەستی هاودڵی و‬ ‫بەرخۆدان‪ ،‬مومکین ئەبێ و سەقامگیری ئەم‬ ‫مکانیسمە واتە «پرۆبلماتیک کردنی ئەمری‬ ‫خۆ بە ئەرکدارزانین» جیا لە درووسکردنی‬ ‫فەزایەک بۆ ڕاهێنانی دیمۆکراسی‪ ،‬ئەبێتە هۆی‬ ‫بەدیهاتنی عەداڵەت و ئازادی و بەرابەری لە‬ ‫کۆمەڵگا و کوردستان‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫‪8‬‬

‫تایبەت‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫قوتابخانه‌ی فرانکفۆرت و ده‌روونشیکاری( بەشی دوویەم)‬ ‫مارتین جه‌ی‬ ‫وەڕگێڕان‪ :‬ه ‪ -‬محه‌مه‌دی‬ ‫ئه‌گه‌ر ترس و کاولکاری(تاناتوس) سه‌رچاوه‌ی‬ ‫سه‌ره‌کی فاشیزم پێکدێنێ‪ ،‬عەشق و خۆشه‌ویستی‬ ‫(ئێروس) ده‌رفه‌ت بۆ دێموکراسی ده‌ڕه‌خسێنێ‪.‬‬ ‫«که‌سێتی ده‌سه‌اڵت خواز‪ ،‬ئادورنۆ‪ /‬هۆرکهایمێر»‬

‫له‌ ده‌یه‌ی ‪ 1920‬دا تیۆری دایکساالری شور‬ ‫و شه‌وقێکی تازه‌ی له‌نێو کۆڕ و کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫جیاوازه‌کان دا به‌رپا کرد‪ .‬ره‌خنه‌گرانی دژی‬ ‫مۆدێرنیزمی پارێزکاری کۆمه‌ڵی بورژوایی‪،‬‬ ‫که‌سانێک وه‌ک ئالفرێد بوملێر و لودڤیگ‬ ‫کالگز به‌هۆی هێمای رۆمانتیک و ناتورالیستی‬ ‫و دژه‌فکری ئه‌م تیۆرییه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵی که‌وتن‪.‬‬ ‫هه‌ندێ له‌ الیه‌نگرانی پێشوی شتفان گیورگ ‌ه‬ ‫[شاعیر] مه‌رامی رێبه‌ره‌که‌یان (دژبه‌ژنبوون)‬ ‫یان ره‌ت کرده‌و‌ه و له‌پێناو ژنێتی هه‌میشه‌یی‪،‬‬ ‫کۆڕی گیورگه‌یان به‌جێهێشت‪ .‬هه‌ر وه‌ک‬ ‫ل‪ .‬باتلێر ئاماژه‌ی پێکردووه‌‪ ،‬ئه‌م رووداو‌ه‬ ‫هه‌ڵوه‌دایی پێره‌وانی سه‌نسیمۆنی فه‌رانسی‬ ‫ل ‌ه ‪ 70‬ساڵ پێشتردا وه‌بیر ده‌خسته‌و‌ه‬ ‫ک ‌ه بۆ «دایکی عرفانی» ده‌گه‌ڕان‪ .‬له‌نێو‬ ‫کۆڕ و کۆمه‌ڵی مرۆڤناسی ئۆرتۆدۆکس ل ‌ه‬ ‫بریتانیا‪ ،‬بۆوه‌ی گشتگیری گرێی تۆدیپی‬ ‫فرۆید پووچه‌ڵ بکه‌نه‌وه‪ ،‬ل ‌ه دژی فه‌رهه‌نگی‬ ‫دایکساالر‪‌ ،‬تۆژینه‌وه‌کانی برونیسالڤ‬ ‫مالینۆڤسکی‪ ،‬سێکس و سه‌رکوت (‪)1927‬‬ ‫یان به‌کارهێنا‪ .‬هه‌ر له‌و کاته‌دا کتێبی رابێرت‬ ‫بریفۆ‪ ،‬دایکان‪ ،‬تۆژینه‌وه‌یه‌ک ده‌رباره‌ی ره‌گ‬ ‫و ریشه‌ی هه‌سته‌کان و ئۆرگانه‌کان (‪،)1927‬‬ ‫ب ‌ه زۆری پێشوازی لێکرا‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆڕ و کۆمه‌ڵی ده‌روونشیکاریشدا‬ ‫به‌شێوازێکی نوێ تیۆری دایکساالری گرنگی‬ ‫پێدرا‪ .‬ڤیلهێلم رایش یه‌که‌م که‌س بوو ک ‌ه وه‌ها‬ ‫کارێکی ده‌ست پێکرد‪ ،‬به‌جۆرێک ک ‌ه ساڵی‬ ‫‪ 1933‬ل ‌ه کتێبی ده‌روونناسی جه‌ماوه‌ری‬ ‫فاشیزم دا نووسی‪ :‬ل ‌ه «کۆمه‌ڵی سروشتی»‬ ‫دا دایکساالری تاق ‌ه تیپی راسته‌قین ‌ه بووه‌‪.‬‬ ‫فرۆمیش یه‌کێ ل ‌ه چاالکترین الیه‌نگرانی‬ ‫تیۆری دایکساالری بوو‪ .‬ئه‌و ساڵی ‪1932‬‬ ‫ل ‌ه تۆژینه‌وه‌یه‌کی درێژدا کتێبی دایکانی ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵی ئاڵمانیا ناساند‪ .‬دواتر وتاری بریفۆ‬ ‫به‌ناوی «هه‌سته‌کانی خێزانی» به‌ زمانی‬ ‫ئینگلیسی چاپکرا‪ .‬فرۆم به‌تایبه‌ت ئه‌م‬ ‫بیره‌ی بریفۆی وه‌رگرتبوو ک ‌ه هه‌موو هه‌ست‬ ‫و عشقێکی ئه‌ویدی خواز ل ‌ه عشقی دایکانه‌و‌ه‬ ‫په‌یدا بووه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ش به‌رهه‌می قۆناغی درێژی‬ ‫زکپڕی و پاراستنی دوای زاینه‌‪ .‬که‌وابوو‬ ‫به‌پێجه‌وانه‌ی ئه‌و شته‌ی ک ‌ه فرۆید ده‌ڵێ‪،‬‬ ‫عشق په‌یوه‌ست ب ‌ه وزه‌ی سێکسی نییه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫راستیدا سێکس زیاتر پێوه‌ندی ب ‌ه نه‌فره‌ت و‬ ‫نابووتییه‌و‌ه هه‌یه‌‪ .‬فرۆم هه‌روه‌ها گرنگیدانی‬ ‫بریفۆی ب ‌ه هۆکار‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‪ ،‬ستایش‬ ‫کرد‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌ی روانگه‌ی رۆمانتیکی‪،‬‬ ‫پیاوه‌تی و ژنێتی نیشانه‌ی جیاوازی سێکسی‬ ‫«زاتی» نین‪ ،‬ئه‌وان به‌هۆی جیاوازی‬ ‫رۆڵ و دۆخی ژیان پێکهاتوون‪ ،‬ئه‌و رۆڵ‬

‫و بارودۆخان ‌ه ک ‌ه کۆمه‌ڵ دیاری کردوون‪.‬‬ ‫که‌وابوو له‌ڕووی ئابوورییه‌و‌ه ئاژه‌ڵداری په‌ر‌ه‬ ‫ب ‌ه سیستمی تاکهاوسه‌ری ده‌دات‪ ،‬سیستمێک‬ ‫ک ‌ه پێویستی ب ‌ه گه‌ڕان و سه‌رۆکایه‌تی شوانی‬ ‫نێر هه‌بوو‪ .‬فرۆم به‌م ئاکام ‌ه ده‌گات ک ‌ه فریفۆ‬ ‫ل ‌ه روانگه‌ی په‌تی ئێتنۆلۆژی واوه‌تر ده‌چێ و‬ ‫تێکه‌ڵ ب ‌ه نه‌ریتی ماتریالیزم مێژوویی ده‌بێ‪،‬‬ ‫وتاره‌که‌ی بریفۆ ک ‌ه باسی گرنگی هۆکاری‬ ‫ئابووری له‌سه‌ر ئاڵوگۆڕی بنه‌ماڵه ‌ده‌کات‌‪،‬‬ ‫ئه‌م راستییه‌ی تێدایه‌‪.‬‬ ‫فرۆم ل ‌ه ژماره‌ی دواتری گۆڤاری‬ ‫‪ zietschrift‬دا راسته‌وخۆ روانگه‌ی‬ ‫باخوفێنی راڤ ‌ه کرد‪ .‬ئه‌و ب ‌ه وردی توخم ‌ه‬ ‫جیاوازه‌کانی تیۆری دایکساالری ک ‌ه بۆ‬ ‫ره‌خنه‌گرانی چه‌پ و راستی کۆمه‌ڵی بورژوایی‬ ‫گرنگ بوون‪ ،‬لێک جیاکرده‌وه‌‪ .‬نۆستالۆژی‬ ‫خه‌وشداری خودی باخوفێن بۆ رابردوو و‬ ‫تیۆری رۆمانتیکی ئه‌و له‌مه‌ڕ سروشت‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن راسته‌کانه‌و‌ه سه‌رنجی پێدرا‪ .‬وه‌ک‬ ‫چۆن مناڵ ده‌خزێت ‌ه باوشی دایکی‪ ،‬مرۆڤیش‬ ‫خۆی ته‌سلیم ب ‌ه سروشت ده‌کات‪ .‬باخوفێن‬ ‫وه‌ک نوسه‌رانی رۆمانتیک و به‌پێچه‌وانه‌ی‬ ‫بریفۆ‪ ،‬جیاوازی مه‌عنه‌وی نێوان ژن و پیاو‬ ‫وه‌ک پرسێکی ره‌ها ده‌رده‌خات (ب ‌ه رای‬ ‫فرۆم ئه‌م پرس ‌ه ناره‌زایه‌تی باخوفێن له‌دژی‬ ‫به‌رنامه‌ی رۆشنگه‌ری ده‌رده‌خات ک ‌ه ژنانی‬ ‫رزگار کرد و تا ئاستی پیاوانی بورژوا سه‌ری‬ ‫خستن)‪ .‬بوملێر و کالگز و تیۆریسازانی دیک ‌ه‬ ‫ته‌نیا گرنگییان ب ‌ه متافیزیکی ناتورالیستی‬ ‫باخوفێن دا و به‌ره‌و ئاراسته‌ی وه‌جد‬ ‫(‪ )schwarmerei‬ی عرفانی بردیان‬ ‫و روانگه‌ی سایکۆلۆژیکی ئه‌ویان پشتگوی‬ ‫خست‪.‬‬ ‫ل ‌ه الیه‌کی تره‌و‌ه چه‌په‌کان زیاتر روانگه‌ی‬ ‫سایکۆلۆژیکی ئه‌ویان بۆ گرنگ بوو‪ .‬کۆمه‌ڵی‬ ‫دایکساالر له‌سه‌ر هاوپشتی و به‌خته‌وه‌ری‬ ‫مرۆڤ پێداده‌گرێت‪ .‬عشق و لێبوردن دوو‬ ‫به‌های زاڵی ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ن‪ ،‬نه‌ک ترس و‬ ‫ملکه‌چی‪ .‬ئه‌خالقی کۆمه‌اڵیه‌تی سیستمی‬ ‫دایکساالری په‌ر‌ه ب ‌ه خاوه‌نداری تایبه‌تی نادا‬ ‫و مه‌یلی سێکسی سه‌رکوت ناکات‪ .‬هه‌ر وه‌ک‬ ‫ئنگڵس و بێبێڵ راڤه‌یان کردووه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵی‬ ‫باوکساالر کۆمه‌ڵێکی چینایه‌تیی ‌ه ک ‌ه له‌ودا‬ ‫گرنگی ب ‌ه ئه‌رک و ده‌سه‌اڵت ده‌درێت ن ‌ه‬ ‫عشق و دابینبوون‪ .‬ئه‌گه‌ر ل ‌ه گۆشه‌نیگای‬ ‫تایبه‌ته‌و‌ه سه‌یر بکه‌ین ده‌بینین فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫مێژووی باخوفێن ل ‌ه فه‌لسه‌فه‌ی مێژووی‬ ‫هێگل ده‌چێ‪ .‬سه‌رهه‌ڵدانی جڤاتی باوکساالر‬ ‫هاوکات ‌ه له‌گه‌ڵ پچڕانی پێوه‌ندی رۆح و‬ ‫سروشت و سه‌رکه‌وتنی رۆم به‌سه‌ر رۆژهه‌اڵت‬ ‫دا‪.‬‬ ‫وه‌ک ده‌بینین فرۆم پێی باشتر‌ه به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫باخوفێن له‌به‌‌ر تیشکی دیدگای سۆسیالیستی‬ ‫دا بخوێنینه‌وه‌‪ .‬ئه‌و ده‌ڵی گرنگی خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫جڤاتانی دایکساالر به‌هۆی گرنگی مێژوویی‬ ‫ئه‌م جڤاتان ‌ه نییه‌‪ ،‬به‌ڵکوو به‌هۆی پێکهێنانی‬ ‫دۆخی ئه‌لتێرناتیڤ گرنگه‌‪ .‬فرۆم وه‌ک‬

‫مالتنۆڤسکی تیۆری دایکساالر به‌کار دێنێ‬ ‫تا گشتگیری گرێی ئۆدیپ ره‌ت بکاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ده‌ڵێ گرنگی گرێی ئۆدیپ ل ‌ه جڤاتانی‬ ‫ی رۆڵی کوڕ وه‌ک میراتداری‬ ‫باوکساالردا به‌هۆ ‌‬ ‫پێگ ‌ه و سامان باوک و پاراستنی باوک ل ‌ه‬ ‫پیری دایه‌‪ .‬یانی ل ‌ه په‌روه‌رده‌ی مناڵی دا‬ ‫زیاتر ب ‌ه کارامه‌یی ئابووری کوڕ ده‌درێت‪،‬‬ ‫نه‌ک به‌خته‌وه‌ری‪ .‬عشقی نێوان باوک و کوڕ‬ ‫به‌هۆی ترسی کوڕ ل ‌ه شکست ده‌توانێ ببێت ‌ه‬ ‫رق و نه‌فره‌ت‪ .‬به‌مپێی ‌ه عشقێکی به‌ڕێکه‌وتی‬ ‫به‌مجۆر‌ه ده‌توانێ هه‌ستی ئاسایش له‌نێو‬ ‫ببات و چه‌مکی ئه‌رک وه‌ک پرسی سه‌ره‌کی‬ ‫به‌هێز بکات‪.‬‬ ‫ل ‌ه الیه‌کی دیکه‌و‌ه عشقی دایک بێ شه‌رت‬ ‫و مه‌رج ‌ه و که‌متر له‌ئاست زه‌خت و فشاری‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ملکه‌چ ده‌کات‪ .‬ب ‌ه هه‌ر حاڵ ل ‌ه‬ ‫جڤاتی هاوچه‌رخ دا ده‌سه‌اڵتی دایکی واقعی‬ ‫له‌نێو چووه‌؛ ئیتر وه‌ک پاڵپشت سه‌یری‬ ‫ناکه‌ن به‌ڵکوو زیاتر وه‌ک که‌سێک سه‌یری‬ ‫ده‌که‌ن ک ‌ه پێویستی ب ‌ه یارمه‌تی هه‌یه‌‪ .‬فرۆم‬ ‫ده‌ڵێ ئه‌م پرس ‌ه دوو چه‌مکی نیشتمان و‬ ‫خه‌ڵکیش ک ‌ه ده‌توانن جێگه‌ی دایک بگرنه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬تاوانی باوکان ‌ه و سه‌رکوتی‬ ‫ئاناڵی و ئه‌خالقی ده‌سه‌اڵتخوازانه‌‪ ،‬جێگای‬ ‫متمان ‌ه و خۆشه‌ویستی ره‌سه‌نی دایکانه‌ی‬ ‫گرتۆته‌وه‌‪ .‬سه‌رهه‌ڵدانی پرۆتستانتیزم‪،‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتی باوکی زیاتر کرد و هاوکات له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌و ئاسایشی کاتۆلیسیزمی چاخی نێوه‌ڕاست‬ ‫و دایکی پاکیز‌ه و کلیسا‪ ،‬ک ‌ه وه‌ک مناڵدانی‬ ‫دایک بوو‪ ،‬تێکدا‪ .‬بنه‌ما ده‌روونییه‌کانی‬ ‫سه‌رمایه‌داری ب ‌ه ئاشکرا باوکساالرن‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ند سه‌رمایه‌داری به‌شێوه‌ی ناکۆک‬ ‫دۆخی گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ فه‌رهه‌نگی دایکساالری‬ ‫راسته‌قینه‌ی خولقاندووه‌‪ .‬هۆی ئه‌م پرس ‌ه‬ ‫فراوانی کااڵ و سرویسه‌کان ‌ه ک ‌ه سه‌رمایه‌داری‬ ‫فه‌راهه‌می ده‌کات‪ ،‬ئه‌م پرسه‌ش ده‌توانێ‬ ‫ده‌رفه‌ت بۆ دۆخێک فه‌راهه‌م بکات ک ‌ه که‌متر‬ ‫ده‌سکه‌وت و ده‌سه‌اڵت ده‌خوازێ‪ .‬فرۆم به‌و‬ ‫ئاکام ‌ه ده‌گات ک ‌ه سۆسیالیزم ده‌بێ مزگێنی‬ ‫ئه‌م گه‌ڕانه‌و‌ه بدات‪.‬‬ ‫ب ‌ه هۆگری زیاتری فرۆم ب ‌ه باخوفێن‪ ،‬مه‌یلی‬ ‫ئه‌و به‌ فرۆیدیزم کزی کرد‪ .‬ساڵی ‪ 1935‬ل ‌ه‬ ‫گۆڤاری ‪ zietschrif‬دا شک و گومانی خۆی‬ ‫له‌مه‌ڕ فرۆیدیزمی ئۆرتۆدۆکس باس کرد‪ .‬ئه‌و‬ ‫وتی فرۆید گیرۆده‌ی ئه‌خالقی بورژوایی و‬ ‫به‌هاکانی باوکساالری خۆی بووه‌‪ .‬ئه‌و وتی‬ ‫ئه‌و به‌ش ‌ه ل ‌ه ده‌روونشیکاری ک ‌ه به‌پێی‬ ‫ئه‌زموونه‌کانی قۆناغی مناڵی پێکهاتوون‬ ‫گرنگی ب ‌ه که‌سی ده‌روونشیکار ناده‌ن‪ .‬له‌و‬ ‫پرسانه‌دا ک ‌ه ده‌روونشیکار به‌شێوه‌ی ئاسایی‬ ‫به‌هاکانی کۆمه‌ڵ کاری تێکردووه‌‪ ،‬به‌اڵم خه‌ون‬ ‫و خواسته‌کانی نه‌خۆش دژی ئه‌م به‌هایانه‌ن‪،‬‬ ‫ده‌روونشیکار ده‌یه‌وێ به‌ره‌نگاری[‪ ]7‬نه‌خۆش‬ ‫وه‌گه‌ڕ بخات‪ .‬ئه‌ڵبه‌ت له‌ڕووی تیۆریکه‌و‌ه‬ ‫ده‌روونشیکار ده‌بێ بێ الیه‌نی خۆی بپارێزێ‬ ‫و به دڵئاوه‌اڵیه‌و‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌خالقی نه‌خۆش‬ ‫دانوستان بکات‪ .‬به‌اڵم فرۆم ده‌ڵێ دڵئاوه‌اڵیی‬

‫(تۆلێرانس) له‌ڕووی مێژووییه‌و‌ه دوو رووی‬ ‫هه‌یه‌‪‌.‬‬ ‫‌پێویست ‌ه روانگه‌ی فرۆم له‌مه‌ڕ تۆلێرانس ب ‌ه‬ ‫درێژی راڤ ‌ه بکرێت‪ ،‬چونک ‌ه دیدگای ئه‌ندامانی‬ ‫دیکه‌ی مه‌کته‌بی فرانکفۆرت روون ده‌کاته‌وه‌‪،‬‬ ‫دیدگایه‌ک ک ‌ه دواتر ل ‌ه پڕهه‌راترین و‬ ‫کاریگه‌رترین وتاری مارکوزه‌دا دووپات بۆوه‌‪.‬‬ ‫فرۆم پێی وای ‌ه سه‌ره‌تا‪ ،‬ئامانجی خه‌باتی‬ ‫بورژوایی‪ ،‬پێکهێنانی تۆلێرانس و البردنی‬ ‫سه‌رکوتی کۆمه‌اڵیه‌تی بوو‪ ،‬به‌اڵم کاتێ ک ‌ه‬ ‫چینی نێوه‌ڕاست له‌ڕووی کۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه‬ ‫سه‌رکه‌وت‪ ،‬تۆلێرانس بوو ب ‌ه ماسکێ ک ‌ه‬ ‫به‌ره‌اڵیی ئه‌خالقی پاساو ده‌دا‪ .‬ل ‌ه راستیدا‬ ‫ئه‌م جۆر‌ه تۆلێرانس ‌ه هه‌رگیز هێند‌ه په‌ره‌ی‬ ‫نه‌سه‌ند ک ‌ه سیستمی باو ل ‌ه مه‌ترسی‬ ‫جدی بپارێزێ‪ .‬هه‌ر وه‌ک له‌ به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫کانت دا ده‌بینرێ‪ ،‬تۆلێرانس زیاتر له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ندێش ‌ه و قس ‌ه پێوه‌ند درا‪ ،‬نه‌ک پراتیک‪.‬‬ ‫تۆلێرانسی بورژوایی هه‌میش ‌ه له‌گه‌ڵ خۆی‬ ‫ناکۆک بووه‌‪ :‬به‌شێوه‌ی وشیاران ‌ه بێ الیه‌ن ‌ه و‬ ‫گه‌ش ‌ه به رێژه‌گه‌رایی ده‌دات‪ ،‬به‌اڵم به‌شێوه‌ی‬ ‫ناوشیاران ‌ه دۆخی ئێستای ده‌پارێزێ‪ .‬فرۆم‬ ‫پێی وای ‌ه ده‌روونشیکاری تایبه‌تمه‌ندی دوو‬ ‫رووی ئه‌م جۆر‌ه تۆلێرانسه‌ی پێوه‌یه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫رای فرۆم بێ الیه‌نی رواڵه‌تی ده‌مامکێک ‌ه ک ‌ه‬ ‫سادیسمی نادیاری پزیشک ده‌پارێزێ‪‌.‬‬ ‫ب ‌ه هه‌ر حاڵ فرۆم هه‌نگاوی دیکه‌ی هه‌ڵنه‌گرت‬ ‫و دواتر مارکوز‌ه ئه‌م کاره‌ی کرد‪( .‬مارکوز‌ه‬ ‫ساڵی ‪ 1965‬نووسی‪« :‬تۆلێرانسی ئازادی‬ ‫به‌خش یانی هاوکاری له‌گه‌ڵ بزاڤی چه‌پ‬ ‫و دژایه‌تی له‌ئاست بزاڤی راست‪ )».‬فرۆم‬ ‫له‌جیاتی ئه‌م پرسه‌‪ ،‬الیه‌نه‌کانی تری تیۆری‬ ‫باوکساالری فرۆیدی ئاشکرا کرد‪ .‬ئه‌و ده‌ڵێ‬ ‫ئامانجی ده‌روونشیکاری ئۆرتۆدوکس بریتیی ‌ه‬ ‫ل ‌ه توانای کار کردن‪ ،‬زاوزێ و چێژ وه‌رگرتن‪.‬‬ ‫له‌م سێ پرسه‌دا فرۆید زیاتر گرنگی کارکردن‬ ‫و زاوزێ کردن دا‪ ،‬ن ‌ه چێژوه‌رگرتن؛ ب ‌ه رای‬ ‫فرۆید جۆرێک ئانتاگونیزم ل ‌ه نێوان له‌زه‌ت‬ ‫و شارستانیه‌ت دایه‌‪ .‬روانگه‌ی ئه‌و له‌ئاست‬ ‫که‌سانی رادیکاڵ ک ‌ه خوازیاری کۆمه‌ڵێک بوون‬ ‫ک ‌ه زیاتر مه‌یل و ئاره‌زووه‌کانی مرۆڤ دابین‬ ‫بکات‪ ،‬ته‌واو ناکۆک بوو‪ .‬فرۆید پێی وای ‌ه‬ ‫هه‌موو کارێکی مرۆڤ‪ ،‬جۆرێک هه‌ڵشاخانی‬ ‫ئۆدیپیی ‌ه له‌ئاست باوک دا‪ .‬ل ‌ه راستیدا فرۆید‬ ‫ده‌روونژاکاوی به‌پێی بێ توانایی مرۆڤ‬ ‫پێناس ‌ه کرد ک ‌ه ناتوانێ نۆرم و نه‌ریتی‬ ‫بورژوایی قه‌بووڵ بکات‪ .‬نیشانه‌یه‌کیتر ک ‌ه بێ‬ ‫توانایی فرۆید بۆ تێپه‌ڕاندنی دۆخی بورژوایی‬ ‫سه‌رده‌می خۆی ده‌رده‌خات‪ ،‬ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫پاره‌ی ده‌رمانکردنی ب ‌ه نه‌ختی وه‌رده‌گرت‪.‬‬ ‫ب ‌ه رای فرۆم خودی فرۆید ل ‌ه تیپی که‌سێتی‬ ‫باوکساالری کالسیک بوو ک ‌ه له‌گه‌ڵ شاگردان‬ ‫و بیماره‌کانی ده‌سه‌اڵتداران ‌ه هه‌ڵسوکه‌وتی‬ ‫ده‌کرد‪.‬‬ ‫ب ‌ه رای فرۆم گیۆرگ گرودێک و ساندور‬ ‫فرێنچی ده‌توانن جێگه‌ی فرۆید بگرنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وان ل ‌ه ده‌روونشیکاری دا شێوازی نوێیان‬ ‫داهێناوه‌‪ .‬ئه‌وان نه‌خۆش و ده‌روونشیکار‬ ‫ل ‌ه به‌رانبه‌ر یه‌کتر داده‌نێن و پێوه‌ندییه‌کی‬ ‫یه‌کسان و به‌رابه‌ر دروست ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫‪...‬بۆ ڵ ‪9‬‬

‫تایبەت‬ ‫فرۆم بۆی ‌ه گرێی ئۆدیپی ره‌ت کرده‌و‌ه‬ ‫چونک ‌ه ل ‌ه تێکنیکی تازه‌ی ئه‌ودا رۆڵی‬ ‫«گواستنه‌وه‌« (‪]8[)transference‬‬ ‫ئێجگار ل ‌ه کزی دابوو‪ .‬هه‌روه‌ها گرودێک‬ ‫و فرێنچی ئه‌وه‌ند‌ه تینووی پاره‌ی‬ ‫ده‌رمان کردن نه‌بوون و ته‌نانه‌ت هه‌ندێ‬ ‫جار چاوپۆشییان لێده‌کرد‪ .‬به‌پێچه‌وانه‌ی‬ ‫«تۆلێرانسی» باوکان ‌ه و ده‌سه‌اڵتداران ‌ه‬ ‫و بێ هه‌ستی فرۆید‪ ،‬ئه‌وان الیه‌نگری‬ ‫عیالجێک بوون که ل ‌ه مه‌به‌ستی کوێران ‌ه‬ ‫و سازگاری له‌گه‌ڵ بێ ره‌حمی و ئه‌خالقی‬ ‫زاڵ‪ ،‬ئێجگار واوه‌تر ده‌چوو‌‪ .‬فرۆم مه‌رگی‬ ‫ناوه‌ختی فرێنچی بۆ ده‌روونشیکاری ب ‌ه‬ ‫خه‌سارێکی مه‌زن له‌ قه‌ڵه‌م دا‪...‬‬ ‫هه‌رچه‌ند‌ه فرۆم زیاتر ل ‌ه فرۆید ناهۆمێد‬ ‫ده‌بوو‪ ،‬زیاتر ل ‌ه ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی‬ ‫فرانکفۆرت داده‌بڕا‪ .‬پاش نوسینی شیکاری‬ ‫ده‌روونناسانه‌ی ده‌سه‌اڵت و‪ ،‬هه‌ره‌ها‬ ‫تۆژینه‌وه‌یه‌کی هاوبه‌ش له‌مه‌ڕ ده‌سه‌اڵت و‬ ‫بنه‌ماڵ ‌ه (‪ ،)1936‬فرۆم ته‌نیا وتارێکی تری‬ ‫ل ‌ه گۆڤاری ‪ zietschrif‬دا باڵو کرده‌وه‌‪:‬‬ ‫«تۆژینه‌وه‌یه‌ک له‌مه‌ڕ هه‌ستی نه‌زۆکی ل ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵی مۆدێرن دا»‪ .‬ساڵی ‪ 1939‬ل ‌ه‬ ‫سه‌نته‌ری فرانکفۆرت دابڕا و زیاتر کاتی‬ ‫خۆی بۆ پزیشکی ته‌رخان کرد و زیاتر‬ ‫درێژی ب ‌ه رێچکه‌ی ئه‌ندێشه‌ی نافرۆیدی‬ ‫خۆی دا‪ .‬دو ساڵ دواتر کتێبی هه‌اڵتن‬ ‫ل ‌ه ئازادی چاپ کرد ک ‌ه ره‌نگ ‌ه گرنگترین‬ ‫به‌رهه‌می فرۆم بێت‪ .‬ئه‌م کتێبه‌ وه‌ک‬ ‫شرۆڤه‌ی ده‌سه‌اڵتخوازی ک ‌ه بڕیار بوو‬ ‫ئه‌مریکا ل ‌ه جه‌نگدا ل ‌ه دژی خه‌بات بکات‪،‬‬ ‫سه‌ره‌نجی زۆر که‌سی راکێشا و به‌خێرایی‬ ‫وه‌ک به‌رهه‌مێکی کالسیک ناسرا‪ .‬ئه‌م‬ ‫کتێب ‌ه دوور که‌وتنه‌وه‌ی فرۆم له فرۆید‬ ‫ده‌رده‌خات‪.‬‬ ‫فرۆم له‌م کتێبه‌شدا وه‌ک یه‌که‌م وتاره‌کانی‬ ‫خۆی‪ ،‬فرۆید ب ‌ه کورتبینی فه‌رهه‌نگی‬ ‫تاوانبار ده‌کات‪« :‬ب ‌ه رای فرۆید بواری‬ ‫پێوه‌ندی ئینسانی ل ‌ه بازاڕ ده‌چێ و بریتیی ‌ه‬ ‫له‌ دانوستان و دابینکردنی پێویستی‬ ‫ی‬ ‫بیۆلۆژیک‪ ،‬ک ‌ه له‌ودا پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌وید ‌‬ ‫ئامانج نییه‌‪ ،‬به‌ڵکوو ئامێرێک ‌ه بۆ گه‌یشتن‬ ‫ب ‌ه ئامانج‪ ».‬ئه‌و له‌م کتێبه‌دا توندتر ل ‌ه‬ ‫هه‌مێشه‌ ره‌شبینی فرۆید و روانگه‌ی ئه‌و‬ ‫له‌مه‌ڕ غه‌ریزه‌ی مه‌رگ ره‌ت ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و لێره‌دا غه‌ریزه‌ی مه‌رگ له‌گه‌ڵ حه‌زی‬ ‫کاولکاری وه‌ک یه‌ک ده‌بینێ‪ ،‬بۆچوونێک‬ ‫که‌ دواتر مارکوز‌ه ل ‌ه ئاستی وه‌ستا‪ .‬فرۆم‬ ‫ب ‌ه وه‌ها بۆچوونێک له‌مه‌ڕ غه‌ریزه‌ی مه‌رگ‬ ‫ده‌نووسێ‪« :‬ئه‌گه‌ر تیۆرییه‌کانی فرۆید‬ ‫دروست بن ده‌بێ وایدانین ک ‌ه ئاستی‬ ‫کاولکاری‪ ،‬چ ل ‌ه دژی خۆ یان ل ‌ه دژی‬ ‫ئه‌ویدی‪ ،‬که‌م تا زۆر ب ‌ه نه‌گۆڕی بمێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و شته‌ی ک ‌ه ده‌یبینین پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌م ‌ه ده‌رده‌خات‪ .‬قورسایی کاولکاری‬ ‫له‌نێو تاکه‌کان ل ‌ه فه‌رهه‌نگی ئێمه‌دا ن ‌ه‬ ‫هه‌ر جیاوازه‌‪ ،‬به‌ڵکو ل ‌ه نێو گرووپانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی جیا جیاشدا جیاوازه‌‪».‬‬ ‫فرۆم هاوکات ک ‌ه شرۆڤه‌ی کلینیکی‬ ‫فرۆیدی به‌کار دێنا‪ ،‬تیۆری لبیدۆی ئه‌وی‬ ‫ره‌ت ده‌کرده‌وه‌‪ .‬ئه‌و به‌م کاره‌ی به‌شێک‬ ‫ل ‌ه کتێبه‌که‌ی خۆی‪ ،‬بنه‌ماکانی مه‌سیح‬ ‫و تیپبه‌ندی که‌سێتی به‌پێی لبیدۆ ک ‌ه‬

‫ساڵی ‪ 1932‬ل ‌ه گۆڤاری ‪zietschrif‬‬ ‫دا داکۆکی لێکردبوو‪ ،‬وه‌النا‪ .‬پاش ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه هه‌موو تیۆرییه‌کی سه‌باره‌ت ب ‌ه پرسی‬ ‫ئێرۆتیک ره‌ت کرده‌وه‌‪ ،‬بابه‌تی خۆئازاری‬ ‫– ئه‌ویدی ئازاری نووسی ک ‌ه گرنگترین‬ ‫بابه‌تی تیۆریکی ئه‌و بوو له‌مه‌ڕ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫نائه‌قاڵنی‪ .‬ل ‌ه راستیدا فرۆم ل ‌ه کتێبی دیکه‌ی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬مرۆڤ بۆ خۆی‪ ،‬تیپبه‌ندی خۆی‬ ‫به‌پێی چه‌ند بنه‌مایه‌کی ته‌واو جیاواز گه‌ش ‌ه‬ ‫پێدا‪ ...‬ئه‌و جارێکیتر باسی کاریگه‌ری‬ ‫هۆکاری کۆمه‌اڵیه‌تی کرد ک ‌ه به‌پێی‬ ‫پاڵنه‌ره‌کانی گیانپارێزی پێکدێن‪ .‬فرۆم‬ ‫هه‌روه‌ها چه‌مکی «که‌سێتی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫داڕشت که ل ‌ه یه‌که‌م به‌رهه‌مه‌کانی دا‬ ‫ئاماژه‌ی پێکردبوو‪ .‬ئه‌و ئه‌م چه‌مکه‌ی‬ ‫ب ‌ه «گرنگترین ده‌سکه‌وتی خۆی ‪ ...‬بۆ‬ ‫ده‌روونناسی کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌زانی»‪ .‬ئه‌و‬ ‫ده‌نووسێ‪« :‬که‌سێتی کۆمه‌اڵیه‌تی ته‌نیا‬ ‫بژارده‌یه‌ک ل ‌ه خه‌سڵه‌ته‌کان ده‌گرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫کاکڵی سه‌ره‌کی پێکهاته‌ی که‌سێتی زۆربه‌ی‬ ‫ئه‌ندامانی گرووپێک‪ ،‬به‌پێی ئه‌زموونه‌کان و‬ ‫دۆخی ژیانی هاوبه‌شی گرووپ پێکدێت»‪‌‌‌.‬‬ ‫ب ‌ه رای فرۆم ناوه‌رۆکی سه‌ره‌کی کتێبی‬ ‫هه‌اڵتن ل ‌ه ئازادی ئه‌مه‌ی ‌ه ک ‌ه «مرۆڤ‬ ‫هه‌رچی زیاتر ب ‌ه ئازادی بگات‪ ،‬یانی ل ‌ه‬ ‫یه‌کێتی سه‌ره‌تایی له‌گه‌ڵ مرۆڤ و سروشت‬ ‫داببڕێ و‪ ،‬هه‌ر چه‌ند‌ه زیاتر وه‌ک تاک‬ ‫ێ یان ل ‌ه رێگه‌ی‬ ‫ده‌رکه‌وێت‪ ،‬ناچار ده‌ب ‌‬ ‫عشق و کاری خۆڕسک خۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫جیهان یه‌ک بخات‪ ،‬یان ب ‌ه پێکهێنانی‬ ‫پێوه‌ندییه‌ک له‌گه‌ڵ جیهان ک ‌ه ئازادی و‬ ‫تۆکمه‌یی تاکی ئه‌و کاول ده‌که‌ن‪ ،‬به‌ره‌و‬ ‫جۆرێک ئاسایش بڕوات»‪ .‬چه‌مکی نامۆیی‬ ‫(‪ )alienation‬ئه‌و جۆر‌ه ک ‌ه ل ‌ه یه‌که‌م‬ ‫به‌رهه‌مه‌کانی مارکس دا هاتووه‌‪ ،‬وه‌ک‬ ‫سه‌رچاوه‌ی روانگه‌ی فرۆم ده‌ور ده‌بینێ‪.‬‬ ‫ئێستا دابڕان و لێکبه‌ستران وه‌ک دوو‬ ‫جه‌مسه‌ری ئه‌ندێشه‌ی ئه‌و ده‌رکه‌وتبوون‪.‬‬ ‫ده‌روونژاکاوی وه‌ک پێوه‌ندی نێوان‬ ‫تیپه‌کانی که‌سێتی پێناس ‌ه ده‌کرا؛ بۆ وێن ‌ه‬ ‫سادیسم و مازوخیسم ئیتر دوو دیارد‌ه‬ ‫نه‌بوون ک ‌ه به‌پێی پرسی سێکسی راڤ ‌ه‬ ‫بکرێن‪ ،‬به‌ڵکوو وه‌ک دوو کۆشش راڤ ‌ه‬ ‫ده‌کران ک ‌ه یارمه‌تی تاک ده‌ده‌ن تا ل ‌ه‬ ‫هه‌ندێ هه‌ست و حاڵه‌تی تاقه‌ت پڕووکێنی‬ ‫ته‌نیایی و بێ هێزی خۆی رزگار بکات‪.‬‬ ‫ئامانجی واقعی «هاوڕه‌نگ بوون» له‌گه‌ڵ‬ ‫کۆمه‌ڵه‌‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه مانای دۆڕاندنی تاکێتی و‬ ‫تۆکمه‌یی و توانه‌وه‌ی مرۆڤ ل ‌ه که‌سێکی‬ ‫تر دایه‌‪.‬‬ ‫‌فرۆم ل ‌ه کتێبی هه‌اڵتن ل ‌ه ئازادی دا‬ ‫دوو چه‌مکی نگه‌تیڤ و پۆزه‌تیڤ لێک‬ ‫جیاده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ئه‌تۆمیزه‌بوون و دابڕانی‬ ‫«ئازادی له‌« و تێکۆشانی خۆڕسکی‬ ‫که‌سێتی ته‌واو تۆکمه‌ی «ئازادی بۆ»‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند فرۆم زه‌حمه‌تی زۆر ده‌کێشێ تا‬ ‫ئاڵوگۆڕی ئابووری ‪ -‬کۆمه‌اڵیه‌تی ک ‌ه بۆ‬ ‫کۆتایی هێنان ب ‌ه نامۆیی «ئازادی له‌«‬ ‫و گه‌یشتن ب ‌ه «ئازادی بۆ» پێویست ‌ه‬ ‫باس بکات‪ ،‬به‌اڵم گرنگی ب ‌ه دژوارییه‌کانی‬ ‫ئه‌م ئاڵوگۆڕ‌ه نادات‪ .‬فرۆم تادێ پرسی‬ ‫ئاڵوگۆڕ به‌شێوه‌ی گه‌شبینان ‌ه و به‌پێی‬ ‫ناوه‌رۆکی ئه‌خالقی وێنا ده‌کات‪ .‬ئه‌گه‌ر‬

‫پاڵنه‌ری کاولکاری‪ ،‬زکماکی نه‌با‪ ،‬خه‌ونی‬ ‫پێغه‌مبه‌رانی یه‌هوود یانی «ئاشتی گشتی‬ ‫و ته‌بایی نێوان نه‌ته‌وه‌کان» ک ‌ه فرۆمی الوی‬ ‫ب ‌ه قووڵی هیوادار کردبوو‪ ،‬به‌دی ده‌هات‪.‬‬ ‫فرۆم ل ‌ه فه‌رهه‌مه‌کانی دواتر‌ی دا گرنگی‬ ‫ب ‌ه یه‌کێتی ئه‌خالق و ده‌روونناسی دا و‬ ‫تا جێگایه‌ک چوو‌ه پێش ک ‌ه بڵێ‪« :‬هه‌ر‬ ‫جۆر‌ه ده‌روونژاکاوییه‌ک‪ ،‬هێمای پرسێکی‬ ‫ئه‌خالقییه‌‪ ،‬هه‌ر شکستێک ل ‌ه رێگه‌ی‬ ‫پێگه‌یشتن و تۆکم ‌ه کردنی که‌سێتی دا‪،‬‬ ‫پرسێکی ئه‌خالقییه‌‪ ».‬ئه‌و سااڵنێک دواتر‬ ‫بنه‌ما مه‌عنه‌وییه‌کانی رۆژهه‌اڵت و رۆژاوا –‬ ‫به‌تایبه‌ت بودیسم – ی ستایش کرد‪.‬‬ ‫گرنگیدانی زیاتر به‌م پرس یان ئه‌و پرس‬ ‫ب ‌ه مانای گۆڕانی بنه‌ڕه‌تی هه‌ڵوێست و‬ ‫ئه‌ندێشه‌ی فرۆم نییه‌‪ .‬ئه‌و ل ‌ه واڵمی ئه‌م‬ ‫پرسه‌دا ک ‌ه تووشی گه‌شبینی ساویلکان ‌ه‬ ‫هاتوو‌ه به‌تووڕه‌یی وتی‪« :‬من هه‌میش ‌ه‬ ‫پێم وابوو‌ه گه‌یشتن ب ‌ه عشق و ئازادی‬ ‫به‌ ته‌واوی ب ‌ه دۆخی کۆنکرێتی ئابووری‬ ‫– کۆمه‌اڵیه‌تییه‌و‌ه به‌ستراوه‌‪ ،‬وه‌کچۆن‬ ‫ل ‌ه کتێبی هونه‌ری خۆشویستن دا باسم‬ ‫کردووه‌‪ ،‬ب ‌ه ده‌گمه‌ن ده‌توانین ل ‌ه جڤاتێکدا‬ ‫عشق ببینینه‌و‌ه ک ‌ه بنه‌ماکانی دژ ب ‌ه عشق‬ ‫بن‪ ».‬به‌کو‌رتی ئه‌گه‌ر دوا به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫فرۆم بخوێنینه‌و‌ه ده‌بینین ک ‌ه ئه‌و ل ‌ه به‌راورد‬ ‫له‌گه‌ڵ هۆرکهایمێر و ئه‌وانیدی‪ ،‬داکۆکی ل ‌ه‬ ‫هه‌ڵوێستێکی گه‌شبینانه‌تر ده‌کات‪.‬‬ ‫هۆرکهایمێر و ئه‌وانیدی به‌گشتی له‌گه‌ڵ‬ ‫یه‌که‌م وتاره‌کانی فرۆم ک ‌ه ل ‌ه گۆڤاری‬ ‫‪ zietschrif‬دا چاپکرابوو هاوده‌نگ‬ ‫بوون‪ ،‬ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ یه‌که‌م ره‌خنه‌کانیشی‬ ‫ل ‌ه فرۆید کۆک بوون‪ .‬سه‌ره‌تا سه‌نته‌ر ل ‌ه‬ ‫کاره‌کانی فرۆم بۆ تێکه‌ڵکردنی مارکسیزم‬ ‫و فرۆیدیزم پێشوازی کرد‪ .‬هۆرکهایمێر ل ‌ه‬ ‫وتارێک دا ب ‌ه ناوی «مێژوو و ده‌روونناسی»‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه یه‌که‌م ژماره‌ی گۆڤاری ‪zietschrif‬‬ ‫دا چاپکرابوو‪ ،‬باسی ئه‌وه‌ی کردبوو ک ‌ه‬ ‫ده‌بێ ره‌هه‌ندی ده‌روونناسی تێکه‌ڵ ب ‌ه‬ ‫تیۆری مارکسیستی بکرێت‪ .‬ئه‌و پێی وابو‌و‬ ‫ده‌بێ خواسته‌کانی مرۆڤ ل ‌ه کۆمه‌ڵی‬ ‫هاوچه‌رخ دا‪ ،‬ب ‌ه وته‌ی مارکس‪ ،‬هه‌م‬ ‫له‌ڕووی «ئایدیۆلۆژیک» و هه‌م له‌ڕووی‬ ‫سایکۆلۆژیکه‌و‌ه ده‌رک بکرێن‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگ ‌ه ئه‌قاڵنیتر ببێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه دڵنیاییه‌و‌ه‬ ‫پێویستی ئه‌م دوو چه‌مک ‌ه بۆ ناسینی‬ ‫دۆخی کۆمه‌اڵیه‌تی که‌متر ده‌بێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه ئێستادا شیکاری سایکۆلۆژیک پێویست ‌ه‬

‫تا ده‌سه‌اڵتی فۆرماسیۆنی کۆمه‌اڵیه‌تی‪،‬‬ ‫کاتێ ک ‌ه پێویستی خۆی ئه‌دۆڕێنێ‪،‬‬ ‫ده‌رک بکرێت‪ .‬هۆرکهایمێر له‌گه‌ڵ‬ ‫فرۆم هاوده‌نگ ‌ه ک ‌ه ئه‌م ده‌روونناسیی ‌ه‬ ‫ده‌بێ ده‌روونناسی تاکی بێت‪ .‬هیچ‬ ‫جۆر‌ه رۆحێکی جه‌ماوه‌ری و وشیاری‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ل ‌ه ئارادا نییه‌‪ ،‬هه‌رچه‌ند‬ ‫هۆکاری کۆمه‌اڵیه‌تی ل ‌ه پێکهاتنی‬ ‫ده‌روونناسی تاکی دا رۆڵی هه‌یه‌‪:‬‬ ‫«پرسی ئابووری ن ‌ه ته‌نیا ناوه‌رۆک‪،‬‬ ‫به‌ڵکو هێزی هه‌ڵداچوونه‌کانی سیستمی‬ ‫ده‌روونیش مه‌رجدار ده‌کات‪».‬‬ ‫هۆرکهایمێر ساڵی ‪ 1936‬ل ‌ه وتارێک دا‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫ب ‌ه ناوی «خۆویستی و بزاڤ بۆ ئازادی»‬ ‫تیۆری تاناتووسی فرۆیدی ب ‌ه پاسیڤیزم‬ ‫تاوانبار کرد‪ .‬ب ‌ه رای ئه‌و یه‌که‌م‬ ‫به‌رهه‌مه‌کانی فرۆید زیاتر دیالکتیکین‪،‬‬ ‫به‌اڵم دوا به‌رهه‌مه‌کانی بایۆلۆژیکی‬ ‫و پۆزه‌تیڤیستین؛ بڕوای فرۆید ب ‌ه‬ ‫تاناتووس ل ‌ه روانگه‌ی چاخی نێوه‌ڕاست‬ ‫ده‌چێ ک ‌ه خراپه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌هریمه‌نی‬ ‫ئه‌فسانه‌یی پێوه‌ند ده‌دات‪ .‬فرۆید ب ‌ه‬ ‫پشتگوی خستنی ره‌هه‌ندی مێژوویی‬ ‫سه‌رکوتکاری‪ ،‬دۆخی هاوچه‌رخی‬ ‫ب ‌ه دۆخێکی ره‌ها زانی و به‌ره‌و ئه‌م‬ ‫هه‌ڵوێست ‌ه کشایه‌و‌ه ک ‌ه هه‌میش ‌ه‬ ‫پێویسته‌ چه‌ند نۆخبه‌یه‌ک هه‌بن تا پێش‬ ‫ب ‌ه کاولکاری جه‌ماوه‌ر بگرن‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆتایی ده‌یه‌ی ‪1930‬دا فرۆم و‬ ‫ئه‌ندامانی تری فرانکفۆرت هه‌رکام‬ ‫رێگه‌ی خۆیان گرته‌به‌ر‪ .‬فرۆم گرنگی ب ‌ه‬ ‫جیاوازی نێوان دوو سیستمی باوکساالری‬ ‫و دایکساالری دابوو‪ ،‬به‌اڵم ئه‌ندامانی‬ ‫تری سه‌نته‌ر هه‌رگیز ئه‌م پرسه‌یان‬ ‫به‌ته‌واوی قه‌بوڵ نه‌کرد‪ .‬بێجگ ‌ه ل ‌ه ڤاڵتر‬ ‫بنیامین‪ ،‬که زۆر هۆگری ئه‌ندێشه‌ی‬ ‫باخوفێن بوو‌‪ ،‬ئه‌وانیدی له‌م بۆچوونه‌ی‬ ‫فرۆم ک ‌ه فرۆیدی ب ‌ه نوێنه‌ری ئه‌ندێشه‌ی‬ ‫باوکساالر ناساندبوو‪ ،‬ب ‌ه گومان بوو‪.‬‬ ‫فرۆم کاتێ باسی هۆکاری جیابوونه‌وه‌ی‬ ‫خۆی ل ‌ه سه‌نته‌ری فرانکفۆرت داکا ده‌ڵێ‬ ‫هۆرکهایمێر «فرۆیدێکی شۆڕشگێڕتری»‬ ‫که‌شف کرد‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه‬ ‫فرۆید باسی وزه‌ی سێکسی ده‌کات‪،‬‬ ‫هۆرکهایمێر پێی وای ‌ه ک ‌ه فرۆید زیاتر‬ ‫ل ‌ه فرۆم له ماتریالیزمی واقعی نزیکتره‌‪.‬‬ ‫له‌ الیه‌کیتره‌و‌ه لۆڤنتاڵ ده‌ڵێ هۆکار‬ ‫ئه‌م ‌ه بوو ک ‌ه روانگه‌ی فرۆم گۆڕانی‬ ‫به‌سه‌ردا هاتبوو‪ ،‬هێمای ئه‌م گۆڕانه‌ش‬ ‫ل ‌ه دوو به‌شی جیاوازی کتێبی هه‌اڵتن ل ‌ه‬ ‫ئازادی‪ ،‬پرسی کۆمه‌اڵیه‌تی و «پرسی‬ ‫» دایه‌‪ .‬هه‌روه‌ها روانگه‌ی فرۆم‬ ‫وجودی ‌‬ ‫ل ‌ه چاو روانگه‌ی ئادۆرنۆ و هۆرکهایمێر‬ ‫گرنگی که‌متری به پرسی جوانیناسان ‌ه‬ ‫ده‌دا‪ .‬هه‌ر له‌و کاته‌دا ک ‌ه فرۆم ل ‌ه‬ ‫سه‌نته‌ر داده‌بڕا‪ ،‬ئادۆرنۆ به‌شێوه‌ی‬ ‫هه‌مه‌الیه‌ن ‌ه له‌گه‌ڵ سه‌نته‌ر تێکه‌ڵ بوو‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وه‌رچه‌رخانێکی بنه‌ڕه‌تی بوو ل ‌ه‬ ‫کاره‌کانی قوتابخانه‌ی فرانکفۆرت دا‪.‬‬ ‫هۆکاری دابڕان هه‌رچی بوو‪ ،‬ل ‌ه ده‌یه‌ی‬ ‫‪ 1940‬دا به‌رهه‌مه‌کانی فرۆم رق و قینی‬ ‫دۆستانی پێشوی هه‌ڵخڕاند‪ .‬دوای‬ ‫رۆشتنی فرۆم سه‌نته‌ر ئه‌وه‌ند‌ه درێژه‌ی‬ ‫ب ‌ه باس و مشتومڕی تیۆریک ده‌رباره‌ی‬ ‫ده‌روونشیکاری نه‌دا‪ .‬هۆرکهایمێر ساڵی‬ ‫‪ 1939‬ل ‌ه وتارێک دا فرۆیدی له‌گه‌ڵ‬ ‫دیلتای به‌راورد کرد و فرۆیدی ب ‌ه سه‌رتر‬ ‫زانی‪ ،‬به‌اڵم هۆکاری ئیمتیازی فرۆیدی‬ ‫ب ‌ه درێژی راڤه‌ نه‌کرد‪.‬‬ ‫درێژەی هەیە‬

‫‪9‬‬

‫‪10‬‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫توندوتیژی دژی ژنان سنوور ناناسێت‬ ‫پڕشنگ محەممەدی‬

‫ژنان له هه‌موو شوێنه‌کانی کۆمه‌ڵگا تووشی‬ ‫توندوتیژی ده‌بنه‌وە‪ .‬له ماڵی باوک و‬ ‫دایکیان‪ ،‬له الیەن باوک و برا ته‌نانه‌ت برای‬ ‫چکۆله‌تر له خۆیان‪ .‬له ماڵی خۆیان له‬ ‫الیەن هاوسه‌ر و ته‌نانه‌ت کوڕی خۆیان‪ .‬له‬ ‫شوێنی کار له الیەن خاوه‌ن کار و هاوکارانی‬ ‫پیاو‪ .‬له شه‌قام و پارک و کۆاڵنان کاتی‬ ‫پیاسه‌کردن و گەڕان و‪ ...‬و هه‌روه‌ها له‬ ‫الیەن ده‌سه‌اڵتی حاکم به واڵت ب ‌ه هۆی‬ ‫ئه‌و یاسا دژە ژنانەی دانراون و ژنان وەکوو‬ ‫ڕەگەزی دووهەم دادەنێن و مافیان پێشێل‬ ‫دەکەن‪ .‬توندوتیژی دژ به ژنان ته‌نیا کوتان‬ ‫و لێدان و خوێناوی کردنی جه‌سته‌ نییه!‬ ‫توندوتیژی دیاردەیەکی فرە ڕەهەندییە و‬ ‫نموونە دیارە و بەرچاوەکانی ئەمانەن‪:‬‬ ‫جه‌سته‌یی‪ :‬ئازار گه‌یاندن به جه‌سته‪ ،‬پرچ‬ ‫کێشان‪ ،‬لێدان‬ ‫دەروونی‪ :‬گاڵته کردن به ژنان‪ ،‬جنێو‬ ‫والتاو‪ ،‬چه‌ند هاوسه‌ری و لێ ئه‌ستاندنی‬ ‫ئازادی که‌سی‬ ‫ئابووری‪ :‬دەسگرتن بەسەر ئابووریی‬ ‫خانەوادە لە الیەن پیاوان و بێبەشکردنی‬ ‫ژنان‬ ‫ڕه‌گه‌زی‪ :‬ناچار کردن بە سێکسی نابەدڵ له‬ ‫الیەن هاوسه‌رەوە‪ ،‬ده‌ست درێژیی سێکسی‪،‬‬ ‫بازرگانیکردن بە جەستەی ژنان‪.‬‬ ‫سیاسی‪ :‬بەرگرتن بە گەشە و پێشکەوتنی‬ ‫ژنان لە ڕێگەی دانانی یاسای دژ به ژنان‪.‬‬ ‫زۆربەی دەروونناس و کۆمەڵناسان‬ ‫لەوبڕوایەدان توندوتیژی دژی ژن بە سێ‬ ‫شێوە دەکرێ‪:‬‬ ‫‪ -1‬جەستەیی(کوتان و لێدان)‬ ‫‪ -2‬سێکسی( دەست درێژی سێکسی یا‬ ‫بەزۆر پەیوەندی گرتنی سێکسی تەنانەت‬ ‫لەالیەن هاوسەریشەوە)‬ ‫‪-3‬دەروونی( قسە و نێو نیتەکە و ئازاردانی‬ ‫ڕووحی ژن)‪،‬‬ ‫کە گەر لە باسەکە وردتر ببیەوە زۆرجار‬ ‫توندوتیژی دژی ژن لەباری ئابووری‪،‬‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتیش ڕوودەدات‪.‬‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬بێ‌باوەڕی و زەوتکردنی مافە‬ ‫ئینسانییەکانی ژنە لە الیەن بنەماڵە و‬ ‫کۆمەڵگاوە‪ .‬توندوتیژی کاتێک ڕوودەدا کە‬ ‫کچێک ناچارە بۆ درێژەدان بە خوێندن‪،‬‬ ‫بۆ کارکردن ‪ ،‬بۆ چوونەدەرەوە لەماڵ و‬ ‫بۆ ئەنجامدانی هەر کارێک ئیجازەی باوک‬ ‫و برا‪ ،‬تەنانەت برای چکۆلەتر لە خۆی‬ ‫وەرگرێت و ئەگەریش ژیانی هاوبەشی پێک‬ ‫هێنا ئیجازەی مێردەکەی! کاتێک ڕوودەدا‬ ‫کە لە کۆمەڵگادا کچێک کە نایەوێ یان‬ ‫بۆی نەڕەخساوە ژیانی هاوبەش پێکبێنێ‬ ‫سووک چاوی لێدەکرێ و بە قەیرە‬ ‫ناودەبرێ‪ .‬توندوتیژی ئەو نێونیتکە و قسە‬ ‫ناشایستانەیە کە لە شەقام و کۆاڵن بە ژنان‬ ‫دەکوترێ! ئەو نیگاهە هەرزانەیە کە وادەکا‬ ‫ژن نەتوانێ بە ئاسوودەیی هاتووچۆ بکات!‬ ‫ئەو بڕیارە تاک الیانەی کۆمەڵگەیە کە بێ‬ ‫‌لەبەرچاو گرتنی ویست و تواناییەکانی ژن بۆ‬ ‫ئەنجامدانی زۆر کار بە شیاوی نازانێ و ڕێی‬

‫لێدەگرێ! ئەو کاتەی وێڕای زۆرتر بوونی‬ ‫ژمارەی ژنانی خوێندەوار لە دام و دەستگا‬ ‫ئیداریی و حکومییەکان کەمتر لە پیاوان‬ ‫وەردەگیرێن و موچەی مانگانەشیان لە‬ ‫پیاوان کەمترە! توندوتیژی کەڵک وەرگرتنی‬ ‫ئەبزاری لە ڕوخسار و ئەندامی ژنانە بۆ‬ ‫پەرەپێدان بە فرۆش و زۆر بوونی کڕیار!‬ ‫توندوتیژی ئەو قەفەسە تەنەگەیە کە بە‬ ‫نێوی سروشت و داب و نەریت و پشتیوانیی‬ ‫ئایین و دەسەاڵت ژنانی تێدا یەخسیر کراون‬ ‫و ناچاری دەکەن بەو کارانەی کە بەدڵ پێی‬ ‫خۆش نییە بیکات‪ :‬ئەوەی کە نەهێڵن دەرس‬ ‫بخوێنێت‪ ،‬نەهێڵن کار بکات‪ ،‬لە تەمەنی‬ ‫خوار ‪ 18‬ساڵ بە شووی بدەن‪ ،‬نەهێڵن بە‬ ‫دڵی خۆی پێبکەنێت‪ ،‬بگەڕێ‪ ،‬بیر بکاتەوە‬ ‫و بژی‪ .‬توندوتیژی ئەو بێ باوەڕی و سنوور‬ ‫دانانە بۆ ژنانە کە وا دەکا خۆشیان خۆیان‬ ‫پێ کەم بێت! کاتێک ژنێک شکی هەیە‬ ‫بە خۆی و مرۆڤ بوون و تواناییەکانی و‬ ‫پێی وایە ئەگەر کوڕی نەبێ‪ ،‬مێردی نەبێ‬ ‫یان برای نەبێ بێهێز و زوڵم لێچووە و‬ ‫دەبێ بەزەییت پێیدابێت! کاتێک ژنێکی‬ ‫کورتەبااڵ پێی وایە بۆ وەبەرچاو هاتن‪،‬‬ ‫پێویستە کەوشی ڕق و تەقی پاشنەبەرز‬ ‫لەپێ کات‪ ،‬یان بۆ جوانتر وەبەر چاو هاتن‬ ‫پێویستە ڕوخسار و لەشی خۆی بخاتە ژێر‬ ‫چەقۆی نەشتەرگەری! کاتێک ژنێک پێی‬ ‫وایە تەنیا خاڵی گرینگی ئەو وەک مرۆڤ‬ ‫ڕوخسار و لەش و الریەتی و بۆ فڕێدانی‬ ‫زبڵیش دەبێ بچێتە بەر ئاوێنە و دەستێک‬ ‫بە ڕوخساری دابێنێ! کاتێک کچێک بۆ‬ ‫بە دەست هێنانی دڵی کەسی بەرانبەری‪،‬‬ ‫پشت لە کەسایەتی خۆی دەکا و هەمووی‬ ‫وجوود و بیروباوەڕەکانی خۆی دەگۆڕێت!‬ ‫توندوتیژی وەک پەتا وایە و لە کۆمەڵگە‬ ‫دا باڵو دەبێتەوە‪ ،‬واتا بوونی توندوتیژی لە‬ ‫کۆمەڵگە و دەسەاڵت دژ بە هاوواڵتی دەبێتە‬ ‫هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی توندوتیژی بە‬ ‫گشتی لە کۆمەڵگادا‪ .‬توندوتیژی باوک ودایک‬ ‫دەبێتە هۆی توندوتیژ بار هاتنی مندااڵن!‬ ‫جیا لە کاریگەری کۆمەڵگە و بنەماڵە‬ ‫زۆرجار لەوانەیە ڕووداوێکی سروشتی یان‬ ‫خراپی باری ئابووری و باری دەروونی(‬ ‫وەک ترسێک یان خەمێکی نادیار لەناخی‬ ‫مرۆڤ دا) ببێتە هۆی تووڕەیی و دڕندە‬ ‫خوویی کە بە توندوتیژی دژی مرۆڤەکان‬ ‫خۆی دەردەخات! بۆیەش یەکێک لەباشترین‬ ‫ڕێکارەکان بۆ پێشگیری لە توندوتیژی‬ ‫نەتەنیا گرینگی دان بە قوربانی بەڵکوو‬ ‫گرینگی دان بە تاوانبار و ڕوون کردنەوەی‬ ‫هۆکارەکانی ئەنجام دانی توندوتیژی‬ ‫لەالیان ئەو و پاشان ئیسالحی کەسایەتیی‬ ‫توندوتیژیکەرە‪ .‬توندوتیژی باوک و تەنانەت‬ ‫دایکیش ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر‬ ‫مناڵەکان دادەنێت و لە زۆربەی حااڵت‬

‫توندوتیژی دژی ژن‪ ،‬مناڵ و بەگشتی دژی‬ ‫مرۆڤ تاوانە و جۆرێک نەخۆشی دەروونییە‬ ‫و هیچ کات‪ ،‬هیچ تاکێکی کۆمەڵگە نابێ‬ ‫دژی هیچ شێوەیەک لە توندوتیژی بێدەنگ‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵکوو پێویستە بێدەنگی بشکێنێت‬ ‫و کەسی توندووتیژکەر وەک نەخۆشێک‬ ‫دەرمان و چارەسەر وەربگرێت‪.‬‬ ‫ژنان لە زۆربەی حاڵتدا بێدەنگی وەک‬ ‫توندوتیژی‬ ‫لەبەرانبەر‬ ‫چارەسەرێک‬ ‫هەڵدەبژێرن! زۆربەی ژنان‪ ،‬تووڕەیی و‬ ‫توندوتیژی پیاوەکەیان وەک ڕەفتارێکی‬ ‫ئاسایی پیاو لەبەر چاو دەگرن و لە‬ ‫بەرانبەری دا بێدەنگ دەبن‪ ،‬لە حاڵێک دا‬ ‫ئەو ڕەفتارانە بە هیچ شێوە ئاسایی نین و‬ ‫دەبێ بە هاوکاری دەروونناس ڕێگەچارەی‬ ‫بۆ بدۆزرێتەوە ئەگینا ئەو هەڵسوکەوتە‬ ‫نابەجێیانە لە درێژخایەن دا کاریگەری‬ ‫خراب لە سەر باری دەروونی هەمووی‬ ‫تاکەکانی ئەو بنەماڵەیە دادەنێت‪.‬‬ ‫لە ڕوانگەی دەروونناسییەوە ئەو پیاوانەی‬ ‫توندوتیژی دژ بە ژنان بەکار دەبەن کێشەی‬ ‫دەروونیان هەیە‪ .‬ئەو پیاوانەی بە منداڵی‬ ‫توندوتیژی بەرانبەر بە ژنانی بنەماڵەکەیان‬ ‫کراوە‪ ،‬پیاوانی بێ مەسئولیەت و بێ‌تاقەتن‬ ‫و ئەو پیاوانەی هەست بە پووچی دەکەن‪،‬‬ ‫زۆرتر توندوتیژی دژ بە ژنان بەکار‬ ‫دەبەن‪ .‬زۆربەی ژنان بەتایبەت له واڵتانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دا‪ ،‬بێکار و بێ‬ ‫داهاتن و ژیانیان لەباری ئابوورییەوە بە‬ ‫پیاوانی خانەوادەکەیانەوە بەستراوەتەوە و‬ ‫ڕاوەستان لە بەرانبەر زوڵم و توندوتیژیی‬ ‫پیاوان مەترسیی بێبژیوی و ئاوارە بوونیان‬ ‫دەخاتەسەر‪ .‬لە الیەکی دیکەشەوە زۆریەک‬ ‫لە بنەماڵەکان لەبەر ئەوەی لە کۆمەڵگای‬ ‫بە کولتوری کۆن تەنراودا جیابوونەوە‬ ‫لە هاوسەر بۆ کچان عەیب و ناشیرینە‪،‬‬ ‫کچەکانیان ناچاردەکەن درێژە بە ژیانێکی‬ ‫هاوبەشی نەخوازراو و پڕ لە زوڵم و‬ ‫توندوتیژی بدەن‪.‬‬ ‫ژمارەیەکی دیکە لەو ژنانە لەبەر ئەوەی‬

‫جیابوونەوە یان ڕاوەستان لەبەرنبەر‬ ‫هاوسەر ژیانی منداڵەکانیان دەخاتە‬ ‫مەترسی‪ ،‬دم ناکەنەوە و هەمە جۆرە‬ ‫لەبەرانبەر توندوتیژی دا خۆ ڕادەگرن‬ ‫و ئاگاداری ئەوە نین کە لەوانەیە ئەو‬ ‫کارە کاریگەرییەکی خراپتر لەسەر‬ ‫دا کوڕانی توندوتیژ یان بە پێچەوانە منداڵەکانیان دابنێت‪ .‬یەکێک لە خراپترین‬ ‫ترسنۆک و بێ دەست و پێ وەبار دێنێت هۆکارەکان کە دەبێتە هۆی ئەوەی ژنان‬ ‫و دەبێتە هۆی بەخۆداشکانەوەی کچانی درێژە بەم جۆرە ژیانە بدەن ئەوەیە کە‬ ‫بنەماڵەکە و ترس لە پیاو‪.‬‬ ‫ژنانێک هەن کە پێیان وایە‪ ،‬توندوتیژی‬

‫نواندنی پیاوان نیشانەی گرینگیدانیان بە‬ ‫ژنەکانیان یان خۆشەویستیی ئەوانە!!‬ ‫واتە ئەوە بە ڕەفتارێکی ئاسایی پیاوانە‬ ‫دەبینن!!‬ ‫دەستدرێژیی سێکسی بۆ سەر ژنان لە‬ ‫کاتی شەڕ‪ ،‬جۆرێکی دیکە لە توندوتیژی‬ ‫دژ بە ژنانه کە له زۆربه‌ی شه‌ڕه‌کان‬ ‫دا وه‌ک شێوازێک بۆ بەجۆکداهێنانی‬ ‫بەرانبەر لە ڕێگەی بێڕێزی کردن و چکۆلە‬ ‫کردنەوەی ژنانەوە که‌ڵکی لێوه‌رده‌گیرێ‪.‬‬ ‫جه‌سته‌ی ژنان وه‌ک به‌شێک له گۆڕه‌پانی‬ ‫شه‌ڕ دێتە ئەژمار‪ .‬زۆربه‌ی جار جه‌سته‌ی‬ ‫ژنان وه‌ک غه‌نیمه‌تی شه‌ڕ چاولێدەکرێ‪،‬‬ ‫یان لە ژێر ناوی خەسارە الوەکییەکانی‬ ‫شه‌ڕ ل ‌ه به‌ر چاو ناگیرێ‪ .‬له شه‌ڕی‬ ‫جیهانی دوویه‌م نزیک ‌ه ‪1۴‬هه‌زار ژنی‬ ‫ئاڵمانی‪ ،‬ئینگلیسی و فەڕانسەوی‬ ‫لەالیان سەربازانی دوژمن ده‌ست درێژی‬ ‫سێکسیان کرایه سه‌ر‪ .‬له شه‌ڕی داعه‌ش‪،‬‬ ‫بە هه‌زاران ژنی کوردی ئیزدی له الیەن‬ ‫داعه‌شه‌وه ڕفێنران و بوونە کۆیلەی‬ ‫سێکسی و تا ئێستاش چارەنووسی ‪3500‬‬ ‫کەس لەو ژنانە نادیارە‪ .‬زۆربەی ئەو ژنان‬ ‫پاش تەواو بوونی شەڕ تووشی نەخۆشی‬ ‫دەروونی دەبن و ناتوانن وەک مرۆڤێکی‬ ‫ئاسایی درێژە بە ژیان بدەن‪ .‬نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان دەست درێژی سێکسی بۆ‬ ‫سەر ژنان لە کاتی شەڕ دا وەک‪ ،‬تاوان‬ ‫دژی مرۆڤایەتی باس دەکات‪.‬‬ ‫دەبێت سەرنج بدەین کە گێڕانەوە و‬ ‫بەسزاگەیاندنی دەستدرێژیکار نابێت‬ ‫کۆتایی ڕێگا بێت‪ ،‬بەڵکوو ئامانجی‬ ‫ئێمە دەبێ بزووتنەوەیەکی بەکۆمەڵ‬ ‫بەرەو داخوازییە بنەڕەتییەکان بێ کە‬ ‫دەست لەسەر توتدوتیژی بنەمایی دژی‬ ‫ژنان دابنێت و ببێتە هۆی گۆرانکارییە‬ ‫پێکهاتەییەکان‪ .‬گرینگ نییە کە‬ ‫توندوتیژی چۆن روو دەدات! چ لەباری‬ ‫جەستەیی‪ ،‬چ لە باری سێکسی ‪ ،‬چ بە‬ ‫قسە و چ لەباری ئابووری‪ ،‬توندوتیژی‬ ‫وێرانکەرە‪ ،‬نامرۆڤانەیە و دەبێ ڕابگیرێ‪.‬‬ ‫توندوتیژی دژی ژنان بێ سنوورە‪ ،‬کات‬ ‫و شوێن ناناسێ و هەموو کاتێک و لە‬ ‫هەموو شوێنێک و لەالیان هەمووکەسەوە‬ ‫تەنانەت خودی ژنانیش ڕوو دەدات!‬ ‫‪#‬نابۆتوندوتیژیدژیژنان‬ ‫‪#‬بێدەنگی_بشکێنین‬

‫تایبەت‬ ‫لەم ماوەدا لە زۆر الوە بە تایبەتی لە الیەن‬ ‫کەسانێکەوە کە خۆیان لەبەرەی خەڵکی‬ ‫چەوساوەو بزووتنەوەی ڕەوای کوردستاندا‬ ‫پێناسە دەکەن‪ ،‬زۆر بە چڕی هێرش دەکرێتە‬ ‫سەر کۆمەڵە‪ ،‬ئەم نووسراوە دەڕوانێتە سەر‬ ‫ئەو بابەتە تا هۆکارەکانی ئەو هەڵمەتە بۆ‬ ‫خوێنەر ڕوون بکاتەوەو مەبەستەکان زیاتر‬ ‫ئاشکرا بکات‪ .‬هەرچەند ئەوە بابەتێکی‬ ‫نوێ نییە و کۆمەڵە هەمووکات لە بەرامبەر‬ ‫هێرش و هەڕەشەدا بووە بەاڵم ئەوەی کە‬ ‫بۆ نووسەر گرینگە الیەنی هەنووکەیی دژ بە‬ ‫کۆمەڵەیە کە دەست وپەیوەندە ئاشکارەکانی‬ ‫ڕژیم نییە‪ ،‬بەڵکوو خەڵکانێکن کە بە ناوی‬ ‫بەرگری لە کۆمەلە و مێژووی ئەو ڕەوتە‪ ،‬دێن‬ ‫و کۆمەڵە لە هەموو بەهاکانی دادەماڵن و‬ ‫بەری دەکەن لەو پرەنسیپانەی کە هەزاران‬ ‫کەس لە پێناو چەسپاندن و جێ کەوتنی لە‬ ‫کۆمەڵگەدا گیانیان بەخت کردووە‪ .‬لێرەدا‬ ‫کاتێک ناوی کۆمەڵە دێت مەبەست تەنیا ئەو‬ ‫ڕێکخراوانە نییە کە بە ناوی کۆمەڵەوە کار‬ ‫دەکەن بەڵکوو بە گشتی کۆمەڵەیە‪،‬واتە باڵی‬ ‫چەپی بزووتنەوەی کوردستان کە لە رۆژی‬ ‫یەکەمەوە بۆ پێکهێنانی ڕەوتێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫یەکسانیخۆاز‪ ،‬دژی هەر چەشنێک لە‬ ‫چەوساندنەوەی مرۆڤ و هەر وەها خۆازیاری‬ ‫پێکهێنانی سیستمێکی دێمۆکراتیک و‬ ‫سێکۆالر لە دەسەاڵت وبەرێوەبردنی کۆمەڵگە‬ ‫هاتە مەیدانی خەبات‪ .‬هەر چەند دواتر و لە‬ ‫بڕگەی جیاوازدا لە ئاکامی گەلێک ئاڵۆگۆڕی‬ ‫سیاسی و هاوسەنگی هێزەکان لە ناوچەکەدا‪،‬‬ ‫کە لێکدانەوەو بۆچوونی جیاوازی لێکەوتەوە‬ ‫کۆمەڵەش تووشی لێکترازان و جیابوونەوە‬ ‫هات‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای بۆچوون و ستراتێژی‬ ‫جیاواز بۆ تێپەڕاندنی قۆناغگەلی جۆراوجۆر‬ ‫لە خەبات بۆ سەرخستنی بزووتنەوەی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئەگەر بە دوور لە دەمارگرژی‬ ‫چاوی لێ بکەین هەموو الیەنەکانی کۆمەڵە‬ ‫ئێستاشی لەگەڵ بێت بە هەندێک پرەنسیپ‬ ‫و خاڵی هاوبەشەوە گرێدراون کە وەکوو‬ ‫پێناسەی کۆمەڵە دێنە ئەژمارو لێی دوور‬ ‫نەکەوتوونەتەوە‪ ،‬لەوانە وەکوو بەرگری لە‬ ‫مافەکانی مرۆڤ‪ ،‬بەرگری لە یەکسانی ژن‬ ‫و پیاو‪ ،‬تێکۆشان بۆ سڕینەوەی ستەمی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬بەرگری لە مافی چینی کرێکارو‬ ‫زەحمەتکێشی کۆمەڵگە و هەتادوایی‪،‬‬ ‫هەڵسوکەوتی یاسایی و مرۆڤانە لەگەڵ دیل‬ ‫و برینداری دوژمن و‪...‬‬ ‫کۆمەڵە وەک ڕێکخراوە بە هەوڵ و تێکۆشانی‬ ‫ژمارەیەک الوی خوێندکاری سەربزێو‪ ،‬لە‬ ‫سەردەمێکدا هاتە مەیدانی خەبات کە‬ ‫بچووکترین نزیکایەتی هزریی لە بیری چەپ و‬ ‫سوسیالیسم و هەر وەها باسکردنی هەبوون‬ ‫یان هەوڵ بۆ سڕینەوەی ستەمی نەتەوەیی‬ ‫لە ئێراندا گەورەترین تاوانی سیاسی دەهاتە‬ ‫ئەژمار کە بە داخەوە ئێستەش هەروایە و‬ ‫دەکرێت لەو تایبەتمەندییە وەکوو یەکێک‬ ‫لە خاڵە هاوبەشەکانی دەسەاڵتی پاشایەتی‬ ‫و ئیسالمی باس بکەین‪ .‬لە وەها دۆخێکدا‬ ‫هەلسوڕاوانی کۆمەڵە یەک دەیە بە نهێنی‬ ‫تێکۆشان و ڕیکخستنەکانیان پەرە پێدا‪،‬‬ ‫دواتریش لە دوای ڕووخانی دەسەاڵتی‬ ‫پاشایەتی لە ئاکامی ڕاپەڕینی خەڵکانی‬ ‫ئێراندا بە ئاشکرا هاتنە مەیدانی خەبات‬ ‫و ڕەنگێکی نوێ و ڕەواڵەتێکی تازەیان‬

‫پاراستنی کۆمەڵە و بەرگری لە بەهاکان‬ ‫شەهرام وەحدانی‬

‫بەخشی بە جوواڵنەوەی کوردستان و‬ ‫هەر ئەوەش بوو کە لە کورتترین ماوەدا‬ ‫بوون بە یەکێک لە هێزە سەرەکییەکانی‬ ‫ئەو بزووتنەوەو توانییان متمانەی خەڵکی‬ ‫دەستەبەر بکەن‪ .‬کۆمەڵەو تێکۆشەرانیی‬ ‫لە سەختترین بارۆدۆخدا ڕەوتێکی فکری‪،‬‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتییان سازکرد کە ئێستا‬ ‫دوای نیو سەدە دەردەکەوێت کە سەرەڕای‬ ‫کێشەکان‪ ،‬گرفتەکان و یان هەڵەکان‪،‬‬ ‫زۆربەی دروشمەکان و بنەماکانی کراون بە‬ ‫ئاڵترناتیو بۆ داهاتوو‪ .‬ئایا دەکرێت باسی‬ ‫ژنی کورد و مافەپێشێل کراوەکانی بکرێت‬ ‫و ناوی کۆمەڵە وەال بنین؟ ئایا دەکرێت‬ ‫بە بێ کۆمەڵە باسی بەرگری لە ئازادی بیرو‬ ‫باوەر بکەین؟ ئایا دەکرێت ڕۆڵی کۆمەڵە لە‬ ‫کەمرەنگ کردنەوەی ڕۆڵی ئایین و بڕەوی‬ ‫یاسا ئیسالمییەکان لە کوردستان بکەین؟‬ ‫بێ شک کۆمەڵەش وەکوو هەموو ڕەوتێکی‬ ‫سیاسی دیکە پێکهاتەیەکە بریتی لە مرۆڤەکان‬ ‫بە ئاستی تێگەیشتنی جیاواز‪ ،‬بیروبڕوای‬ ‫جۆراوجۆر و هەڵگری مۆڕاڵی ڕەنگاوڕەنگ‬ ‫کە هەندێک بیرو باوەڕ پێکەوە گرێی داون‪.‬‬ ‫ئەو باوەڕانە کە وەکوو بنەما لە کۆمەڵەدا‬ ‫ڕەنگی داوەتەوە بریتین لە ڕێزگرتن لە‬ ‫ئازادی بیروباوەر‪ ،‬بەرابەری نێوان ژن و پیاو‪،‬‬ ‫یەکسانی مرۆڤەکان‪ ،‬پاراستن و پەرەپێدان‬ ‫بە بەهاکانی سکۆالریسم و دێموکراسی‪،‬‬ ‫بەشدارکردنی هەمووان لە دەسەاڵت و‬ ‫چۆنیەتی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگە‪ ،‬بڕەودان بەو‬ ‫فەرهەنگەی کە هەمووان خۆیان لە ئاستی‬ ‫ژینگە‪ ،‬کۆمەڵگە‪ ،‬ئابووری و ئاڵۆگۆرەکانی‬ ‫دەسەاڵت و ڕووداوەکانی دەوروبەریان بە‬ ‫دەربەست بزانن و بەرپرسیارەتی بگرنە‬ ‫ئەستۆو‪ .‬لەو چەشنە دەتوانین گەلێک‬ ‫نموونەو بابەت بهێنینەوە کە کۆمەڵە بۆ‬ ‫یەکەمجار لە کۆردستاندا ورووژاندوویەتی و‬ ‫هێناویەتیە ناو جەرگەی کۆمەڵگەو خەبات‪.‬‬ ‫ئێستە دوای نزیک بە نیوسەدە بەشێک لەم‬ ‫باسانە بوونەتە گوتاری زاڵ بە شیوەیەک کە‬ ‫هیچ دەسەاڵت و ڕەوتێکی سیاسی ناتوانێت‬ ‫نکۆلییان لێ بکات یان لە بەر چاویان‬

‫نەگرێت‪ .‬ڕاستە زۆرێک لەو بابەتانە لە زۆر‬ ‫شوێنی ئەو دنیایە یان باشترە بڵێین واڵتانی‬ ‫ئوروپایی ئێستاکە وەکوو نۆرمێکی یاسایی‬ ‫و ئاسایی چاویان لێدەکرێت‪ .‬بەاڵم ئێمە‬ ‫لە بارەی کۆمەڵگەیەکەوە قسە دەکەین کە‬ ‫ئێستەش لە ژێر زەبرو دەسەاڵتی ئاییندایەو‬ ‫چوار دەوری گیروودەی دەستی کۆنەپارێزان‬ ‫و دواکەوتووترین دەسەاڵتەکانە و هیچ‬ ‫نموونەیەک وەکوو خۆی لەو دەڤەرەدا بەدی‬ ‫ناکرێت‪ ،‬تەنانەت لەو بابەتانەدا زۆر جیاوازترە‬ ‫لە بەشەکانی دیکەی کوردستان و دەکرێت‬ ‫بڵێین لە زۆر جار پێشەنگ و سەرقافڵە بووە‪.‬‬ ‫باسی کوردستانی ئێران دەکەین کە چل و‬ ‫دوو ساڵە بە هەموو شێوەیەک سیاسەتەکانی‬ ‫ڕژیمی ئێرانی بۆ زاڵکردنی ئایین و کەلتووری‬ ‫دواکەوتووی ئیسالمی بەرپەرچ داوەتەوەو‬ ‫سەرەڕای هەژاری و دواکەوتوویی ئابووری‬ ‫وپیشەیی کوردستان لە چاو زۆربەی‬ ‫بەشەكانی دیکەی ئەو واڵتە‪ ،‬توانیویەتی بە‬ ‫شێوەیەکی باشترو سەردەمیانە خەبات بکات‬ ‫و سیمایەکی جیاواز لە خۆی بنوێنێت‪،‬کەس‬ ‫ناتوانێت حاشای لێبکات کە ئەوە کۆمەڵە بوو‬ ‫کە بە دروستی و بە بێ دوودڵی زۆرێک لەو‬ ‫شتانەی کە تابۆ بوون شکاندی و شێوەیەکی‬ ‫نوێی نواندووە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی لە بابەت ژن وەکوو نیوەیەکی‬ ‫پشت گوێ خراو لە کۆمەڵگە کە بەردەوام لە‬ ‫ژێر چەپۆکی ئایین و کەلتووری پیاومەزنیدا‬ ‫سەرکووت کراوە و مافەکانی پێشێل کراوە‪،‬‬ ‫ئەوە کۆمەڵە بووە کە باوەشی ئاواڵە کردووە‬ ‫بۆ هاتن و بەشدارکردنی ژنان لە خەبات بۆ‬ ‫گۆڕینی بارۆدۆخی زاڵی دژە ژن و دەرفەتی‬ ‫بۆ نواندنی ڕۆڵی ڕەوای ژن ڕەخساندووە‪.‬‬ ‫ڕوانینی کۆمەڵە ئێستەشی لەگەڵ بێت زۆر‬ ‫جیاوازترو سەردەمیانەتر بووە لە هەموو‬ ‫ئەو هێزانەی کە سەردەمێک دژی دیاردەی‬ ‫بەشداری ژنان لە خەبات و کاری سیاسی‬ ‫بوون و هەنووکە بە ناچاری لە بەرانبەر ئەو‬ ‫دیاردەدا سەریان نەوی کردووە کە بە هەوڵ‬ ‫و ماندوویی لە ڕادەبەدەری ژنان و پیاوانی‬ ‫کۆمەڵەیی ورووژاوەو مۆرکی خۆی بە سەر‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫‪11‬‬

‫مێژوودا چەسپاندووەو هەروەها بە سادەیی‬ ‫و میکانیکی دەستەبەر نەکراوە‪ .‬تێڕوانینی‬ ‫کۆمەڵە بۆ ژن چ لە ڕیزەکانیدا و چ لە ناو‬ ‫ماڵ و بەستێنی کۆمەڵگەدا زۆر جیاوازە لەو‬ ‫ڕوانینەی هێزێک کە ئێستەش تەنیا وەکوو‬ ‫شەڕوان چاو لە ژنی کورد دەکات و ژنی وا‬ ‫لێ کردووە کە واز لە هەموو ئازادییەکان و‬ ‫حەزە سروشتییەکانی خۆی بێنێت و تەنیا‬ ‫شەڕوان بێت ئەگینا داوێن پیسە و بو نەمان‬ ‫باشە‪ .‬ئیتر لێرەدا هەڵسەنگاندنی کۆمەڵە‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتە کۆنەپەرەستەکان و ئەو‬ ‫مرۆڤ و الیەنانەی کە تەنانەت ژن بە مرۆڤی‬ ‫بەرابەر لەگەل پیاو نازانن و ژنی بێ ڕووبەندو‬ ‫چارشێو الیان شایانی بەردەباران و مەرگە بە‬ ‫پێویست نازانم‪ .‬بە هەموو ئەمانەشەوە بێ‬ ‫گۆمان هیچ ڕەوتێکی سیاسی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫لە ئەزموونەکانی خۆیدا لە هەڵەو کەم و‬ ‫کوڕیش بێ بەری نابێت‪ ،‬کۆمەڵەش یەکێک‬ ‫لەوانە‪ .‬بەاڵم هەڵدانەوەی بڕێک بڕگەی‬ ‫کۆن لە پەیوەندی تاکەکانی ناو کۆمەڵە و‬ ‫گەورەکردنی ئەو بابەتانە لە میدیادا‪ ،‬ماسی‬ ‫گرتن لە ئاوی ڵێڵە‪ .‬هاوتا نرخاندنی ڕێبەران‪،‬‬ ‫بەرپرسان و پێشمەرگەکانی کۆمەڵە لەگەڵ‬ ‫داعش و پاسدارەکانی کۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫ئەویش لە ژێر ناوی بەرگری لە مافی ژن‪،‬‬ ‫جگە لە دوژمنایەتی لەگەڵ ئەو گوتارە واتە‬ ‫یەکسانی ژن و پیاو نییە‪ .‬مەگەر ئەکرێت‬ ‫لەگەڵ بەهاو پرەنسیپ تەبا بیت بەاڵم هاوکات‬ ‫ئااڵهەڵگر و خەباتکاری سەرەکی ئەو ڕێبازە‬ ‫بە دژی ژن بناسێنیت؟ بە بڕوای نووسەر‬ ‫ئەو کەسانەی کە بە ناوی بەرگری لە‬

‫بزووتنەوەی کوردستان‪ ،‬بەرگری لە مافی‬ ‫ژنان یان بەرگری لە چینی چەوساوەو‬ ‫زەحمەتکێشان لە هەموو شێوەیەک‬ ‫کەڵک وەردەگرن بۆ شکاندنی کۆمەڵە و‬ ‫بێ نرخ کردنی خەباتی ئەو ڕەوتە‪ ،‬لە‬ ‫بنەڕەتدا ئەو ئامانج و ئاواتەیان کردووەتە‬ ‫ئامانج کە خوازیاری کۆمەڵگەیەکی‬ ‫شایانی ناوی مرۆڤە‪ .‬بە چاوخشاندنێکی‬ ‫ئاساییدا دەردەکەوێت یەکێک لە‬ ‫پێناسەکانی کەسێکی کۆمەڵەیی چۆنیەتی‬ ‫هەڵسوکەوتی لەگەڵ ژن و پابەند بوون‬ ‫بەو پرەنسیپانەیە کە یەکسان بۆ ژن و‬ ‫پیاو ئەڕوانێت لە هەموو بابەتێکەوە‪.‬‬ ‫خەوشدارکردنی مێژووی کۆمەڵە لەو‬ ‫بابەتەدا بڕەودان و زاڵ کردنی دووبارەی‬ ‫ئایینەو لە کۆت و بەندکردنی ژنان‪.‬‬ ‫هەوڵدانێکە بۆ مایە پووچ کردنەوەی ئەو‬ ‫خەباتە مەزنە‪ .‬زۆریش دەگمەن نییەو‬ ‫پێمان وا نەبێت بە بێ بەرگری کردن لەو‬ ‫ئەزموونەو خەباتی بەردەوام‪ ،‬کۆمەڵگە‬ ‫بەرەو پێش هەنگاو هەڵدەگرێت‪.‬‬ ‫هەڵسەنگاندنی بارودۆخی ئێستای ژنان‬ ‫لە کوردستانی باشوور‪ ،‬ئەفغانستان یان‬ ‫ئێران لەچاو چوار دەیە پێشتردا دەتوانێت‬ ‫بۆ ئەو نیگەرانییە بەڵگەیەکی سەلمێنەر‬ ‫بێت‪ .‬بەرگری لە کۆمەڵە پاراستنی بەها‬ ‫بەرزەکانی مرۆفایەتی و پەرە پێدان بە‬ ‫فەرهەنگی یەکسانییە لە کوردستان‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ئەندیشە‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫چوونە سەرەوەی روو لە خێرای کاری منااڵن لە سەردەمی کۆرۆنا‬ ‫سامان_سنە‬

‫لە واڵتی ئێران و جیهاندا‬

‫ڕێكخراوی‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌كانی ئەم دواییانەی‬ ‫نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كان نیشانی دەدات ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫کاتی باڵوبوونه‌وه‌ی پەتای كۆرۆنادا‪ ،‬به‌هۆی ئه‌و‬ ‫گوشارانه‌ی ك ‌ه كه‌وتووه‌ت ‌ه سه‌ر ژیان و گوزەرانی‬ ‫بنه‌ماڵ ‌ه هه‌ژاره‌كان‪ ،‬ئاستی كاری مندااڵن بەرادەیەکی‬ ‫یەکجار زۆرو بەدوور لە چاوەروانی زیادی كردووەو‬ ‫بەردەوامیش لە هەلکشاندایە ‌‪ .‬ب ‌ه پێی ئه‌م‬ ‫لێكۆڵینه‌وان ‌ه به‌ر ل ‌ه گشت گیر بوون و تەشەنە‬ ‫کردنی ئەم پەتایە ل ‌ه ئاستی جیهاندا‪ ،‬نزیك بە‪١٥٢‬‬ ‫ملیۆن منداڵی كار ‪ ،‬بوونی هه‌بوو‌ه ك ‌ه ‪ ٧٣‬ملیۆنیان‬ ‫خه‌ریكی ئه‌نجام دانی كاری پڕمه‌ترسی و تاقەت‬ ‫پروکین بوون‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه ئێستادا باس له‌و‌ه ده‌كرێ ك ‌ه‬ ‫ژماره‌ی مندااڵنی كار ل ‌ه ئاستی جیهاندا هێڵی سووری‬ ‫لە ئاستێکی یەکجار بەرزدا بەزاندوە بە رادەیەک کە‬ ‫گەیشتۆتە نزیك ب ‌ه ‪ ٣٠٠‬ملیۆن مناڵ‪ .‬ئاماره‌كانی‬ ‫ڕێكخراوی نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كان ئه‌گه‌رچی زیاد‬ ‫لەحەد دڵته‌زێن و ته‌كانده‌رن‪ ،‬به‌اڵم بۆ تێگه‌یشتن ل ‌ه‬ ‫پانتایی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌م كاره‌ساته هەژێنەرە‌‪،‬ناتوانێ‬ ‫بە هیچ شێوەیەک جێگای متمان ‌ه بێ‪ .‬له‌به‌ر ئه‌وه‌یك ‌ه‬ ‫لێكۆڵینه‌و‌ه له‌م بوارانه‌دا‪ ،‬پشت به‌و ئامار و زانیاریان ‌ه‬ ‫ده‌به‌ستێ ك ‌ه ل ‌ه الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌كانی ئه‌ندامی ئه‌م‬ ‫ڕێكخراوه‌و‌ه ئاماد‌ه كراوه‌‪ .‬ڕژیمی كۆماری ئیسالمی‬ ‫یه‌كێك له‌و ڕژیمانه‌ی ‌ه ك ‌ه ژماره‌ی مندااڵنی كاری ل ‌ه‬ ‫ئێران‪ ،‬نزیك ب ‌ه ‪ ٣‬ملیۆن منداڵ‪ ،‬ڕاگه‌یاندووه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫ئاماره‌ش ب ‌ه پێی كارگ ‌ه چكۆله‌كان ئاماد‌ه كراو‌ه ك ‌ه‬ ‫تێیاندا مندااڵن ب ‌ه شێوه‌ی به‌رین و تاقەت پروکین‬ ‫كارییان پێده‌كرێ‪ .‬به‌اڵم ئامار‌ه ناڕه‌سمیه‌كان ب ‌ه‬ ‫له‌به‌رچاوگرتنی مندااڵنی كاری سه‌رشه‌قامه‌كان‪،‬‬ ‫دێپۆكانی جیاكردنه‌وه‌ی زبڵ و هیتر‪ ،‬باس ل ‌ه بوونی‬ ‫پتر ل ‌ه ‪ ٧‬ملیۆن منداڵی كار ل ‌ه ئێران ده‌كه‌ن ‪.‬‬ ‫هەروەها ئاماده‌كارانی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ی ڕێكخراوی‬ ‫نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان دەڵین ‪:‬‬ ‫“ئه‌و نیگه‌رانیی ‌ه ل ‌ه ئارادای ‌ه ك ‌ه دژواریی ‌ه ئابوورییه‌كانی‬

‫سه‌رچاوه‌گرتوو ل ‌ه باڵوبوونه‌وه‌ی ویرووسی كۆرۆنا‪،‬‬ ‫گوشار بخات ‌ه سه‌ر ده‌وڵه‌ته‌كان بۆ ئه‌وه‌یك ‌ه‬ ‫پێداچوونه‌و‌ه به‌سه‌ر یاساكانی ڕێگری ل ‌ه كاری‬ ‫مندااڵن بكه‌ن و یان وایان لێبكات ك ‌ه ل ‌ه به‌كرده‌و‌ه‬ ‫ده‌رهێنانی ئه‌م یاسایانه‌دا‌‪ ،‬كه‌مته‌رخه‌می بكه‌ن‪ .‬با‬ ‫سه‌ره‌نج بده‌ین ‌ه نموویه‌ك ل ‌ه “ده‌ركی ئه‌م نیگه‌رانییه‌”‬ ‫و واڵمدانه‌وه‌ی ل ‌ه الیه‌ن ڕژیمی كۆماری ئیسالمییه‌وه‌‪:‬‬ ‫سه‌ید مالك حسێنی سه‌رپه‌رستی ڕێكخراوی‬ ‫خزمه‌تگوزاریی شاره‌داریی تاران‪ ،‬وێڕای دان پێدانان‬ ‫به‌وه‌یك ‌ه ل ‌ه تاران ‪ ٥٠٠‬چاڵ و گاڕاژی دێپۆی زبڵ‬ ‫بوونی هه‌ی ‌ه ك ‌ه تێیاندا مندااڵن خه‌ریكی جیاكردنه‌وه‌ی‬ ‫زبڵن‪ ،‬باس له‌ داڵواڵه‌یی شاره‌داریی ده‌كات و به‌و‬ ‫په‌ری بێشه‌رمییه‌و‌ه ده‌ڵێ‪ :‬ب ‌ه شێوه‌ی ڕه‌ندۆم ل ‌ه‬ ‫چاڵه‌كانی زبڵگه‌ڕیدا خوارده‌مه‌نی باڵو ده‌كرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه ڕۆژان ‌ه ل ‌ه ‪ ٢٠٠‬ژه‌مه‌و‌ه ده‌ست پێده‌كات و جاری‬ ‫واش ‌ه تا ‪ ٧٠٠‬ژه‌م خۆراكی گه‌رم باڵو ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م گاڵته‌جاڕییه‌ی ك ‌ه ئه‌م به‌رپرسه‌ی شاره‌داریی‬ ‫تاران ب ‌ه شانازییه‌و‌ه باسی لێده‌كات‪ ،‬ل ‌ه حاڵێكدای ‌ه‬ ‫ك ‌ه ته‌نانه‌ت ئامار‌ه ده‌وڵه‌تییه‌كان باس ل ‌ه بوونی‬ ‫‪ ١٤‬هه‌زار منداڵ ل ‌ه تاران ده‌كه‌ن ك ‌ه خه‌ریكی‬ ‫ی زبڵن‪ .‬زۆربه‌ی ئه‌م مندااڵن ‌ه ب ‌ه جلی‬ ‫جیاكردنه‌وه‌ ‌‬ ‫فۆرم و ب ‌ه شێوه‌ی ڕه‌سمی‪ ،‬ب ‌ه بێ بایه‌خ دان ب ‌ه‬ ‫ئیمزای په‌یماننام ‌ه جیهانییه‌كان ل ‌ه بواری ڕێگری‬ ‫ل ‌ه كاری مندااڵن‪ ،‬ل ‌ه خزمه‌ت شیركه‌ته‌كانی ژێرلقی‬ ‫شاره‌داریی دان و خه‌ریكی كاری جیاكردنه‌وه‌ی زبڵن‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌م به‌رپرسه‌ی شاره‌داریی تاران له‌ درێژه‌دا‬ ‫ده‌ڵێ‪“ :‬هه‌ڵبه‌ت پێڕاگه‌یشتن ب ‌ه هه‌موویان‪ ،‬به‌و‬ ‫بوودجه‌یه‌ی ئێستا‪ ،‬كارێكی دژواره‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌یك ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه بوودجه‌یه‌كی دیاریكراو و سنووردارمان هه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه بۆ به‌رنامه‌ی ده‌ستووریی وه‌ك دابین كردن و‬ ‫پاراستنی ژێرخان و كاری له‌مجۆره‌ هه‌زینه ده‌كرێت‪.‬‬ ‫ئیلنا‪ ،‬هه‌واڵنێریی كاری ئێران‪ ،‬له‌م دوایانه‌دا‪،‬‬ ‫ڕاپۆرتێكی ل ‌ه شاری زاهێدان‪ ،‬سه‌باره‌ت ب ‌ه كاری‬

‫وانەگەلێک بۆ سازان و پێکهاتن‬ ‫تێڕوانینێکی رەخنەگرانە بە ڕێفۆڕمخوازی لە کۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫‪.‬‬ ‫س‪.‬الف‪.‬م‬

‫کەمتر لە دوو دەهە دوای شۆڕشی گەالنی ئێران‪،‬‬ ‫تاقمێک لە بلیمەت و نوخبەکان‪ ،‬بە ئامانجی‬ ‫دیمۆکراتیزە کردنی سیستمی سیاسی حاکم‪،‬‬ ‫حەوڵ و تەقەالی فکری و کردەوەیی خۆیان‬ ‫خستە گەڕ ‪ .‬ئەم بلیمەتانە و ئەندێشەکەیان بە‬ ‫نێوی ڕیفۆڕمخوازان و ڕێفۆڕم ناوبانگی دەرکرد‬ ‫و ئاڵوگۆڕیەکی بنەمایی لە مێژوی سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی کۆماری ئیسالمی بەدی هێنا ‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە ڕێگای گەیشتن بە ئامانجەکانیان لەگەڵ گەلێک‬ ‫تەنگ و چەڵەمەی جۆراوجۆر ڕووبەڕوو بوونەوە ‪.‬‬ ‫دەست شتنەوە لە چاکسازی و تێپەڕبوون بەرەو‬ ‫دێمۆکڕاسی‪ ،‬ئەو نوخبەگەلەی کە بە شێوەی‬ ‫بەرچاو دەسەاڵتی سیاسیان بە دەست هێنابوو‬ ‫لەم بازنەیە وەدەری نان ‪ .‬ئامانجی سەرەکی‬ ‫ئەم وتارە رەخنە و لێکدانەوەی کاریگەری ڕەوتی‬ ‫ڕێفۆڕمخوازی لە پێکهاتەی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران بە تێڕوانینێکی ناوخۆییە ‪.‬‬ ‫ئەندێشەی دابین کردنی چاکسازی سیاسی لە‬ ‫پێکهاتەی دەسەالتی کۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫و هەست بە پێویست بوونی‪ ،‬لە گۆڕەپانی‬ ‫ڕاستەقینەی سیاسی دوای شۆڕش بە‬

‫کاندیداتۆڕی و سەرکەوتنی سەیید محەممەد‬ ‫خاتمی لە هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری لە ساڵی‬ ‫‪ 1376‬هاتە ئاراوە و بە دوای ئەودا ڕەوتێکی‬ ‫پێکهێنانی هەندێک‬ ‫سیاسی بە ئامانجی‬ ‫ئاڵوگۆڕی دەسەاڵتی بەدەست هێنا ‪ .‬نیزامی‬ ‫دەسەاڵتدار خۆی بەرهەمی شۆڕشیک بوو کە لە‬ ‫ناڕەزایەتی بە گەشە نەسەندنی سیاسی نیزامی‬ ‫پاشایی بە ئەنجام گەیشتبوو لەم سۆنگەوە‬ ‫جێی سەرنج و گرینگی پێدانە ‪ .‬زۆرداری‪ ،‬کورت‬ ‫کردنوەی ئازادی سیاسی و هەندێک هۆکاری‬ ‫کە لە پێکهاتنی داخوازی دێمۆکراتیک لە نێوان‬ ‫گرووگەلێکی سیاسی و بەشێک لە کۆمەڵگای‬ ‫ئێران و لە کۆتاییدا گرتنە دەستی دەسەاڵت‬ ‫لە الیەن کۆماری ئیسالمی ئێرانی لێ کەوتەوە‬ ‫‪ .‬لەسەر ئەم بنەمایە‪ ،‬پالنی دیمۆکراتیزاسۆن‬ ‫لە چوارچێوەی ئەندێشە یا دیسکۆرسی‬ ‫ڕێفۆرمخوازی لە نیزامی ساوای دوای شۆڕش ‪،‬‬ ‫گەلێک جێی تێڕامانە ‪.‬‬ ‫ڕەوتی ڕێفۆڕمخواز‪ ،‬لە درێژەی هەشت ساڵ‬ ‫دەسەاڵتداری‪ ،‬ڕۆڵی بەرچاوی گێڕا لە ئاڵوگۆڕی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی لە ئێران ‪ .‬مل نان بەرەو‬ ‫دێمۆکراسی ‪ ،‬یاسا تەوەری‪ ،‬ئازادی‪ ،‬کۆمەڵگای‬

‫مندااڵن ئاماد‌ه كردووه‌‪ .‬له‌م ڕاپۆرته‌دا هاتووه‌‪:‬‬ ‫شاری زاهێدان پڕ‌ه له‌و مندااڵنه‌ی ك ‌ه له‌سه‌ر‬ ‫چواڕڕاكان فاڵ ده‌فرۆشن‪ ،‬یان شووشه‌ی‬ ‫ماشێنه‌كان خاوێن ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه په‌نا ئه‌و به‌ناو‬ ‫پیشانه‌وه‌‪ ،‬بێنزین فرۆشیش هه‌یه‌‪ .‬هێندێك‬ ‫ل ‌ه مندااڵن بێنزین ل ‌ه ده‌به‌ی چكۆل ‌ه ده‌كه‌ن و‬ ‫ل ‌ه ده‌كه‌ی سه‌ر شه‌قامه‌كان ب ‌ه مشته‌ریه‌كانی‬ ‫ده‌فرۆشن و یان هێندێكیان له‌گه‌ڵ ماشێن ‌ه بێنزین‬ ‫كێشه‌كان ده‌ڕۆن و ل ‌ه نزیكیی سنووره‌كان‪،‬‬ ‫داده‌بزن و ل ‌ه گواستنه‌وه‌ی گاڵۆنه‌كانی بێنزین‬ ‫بۆ ئه‌وبه‌ری سنوور‪ ،‬یارمه‌تییان ده‌ده‌ن‪ .‬منداڵێك‬ ‫ك ‌ه چه‌ند ده‌به‌ی بێنزین پێی ‌ه و دانیشتوو‌ه و‬ ‫چاوه‌ڕوانی مشته‌رییه‌‪ ،‬ب ‌ه ئاماده‌كاری ڕاپۆرته‌ك ‌ه‬ ‫ده‌ڵێ‪ :‬باوكی كرێكاری ده‌مێك ‌ه بێكار بوو‌ه و‬ ‫خانه‌نشینه‌‪ .‬دایكی بۆ خه‌ڵكی گه‌ڕه‌كی باباییانی‬ ‫زاهێدان خه‌یاتی ده‌كات‪ .‬شه‌نب ‌ه ده‌ڵێ‪ :‬كۆرۆنا‬ ‫زۆر خراپه‌‪ ،‬هه‌موو شتێكی تێك داوه‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫كاری خه‌یاتیه‌كه‌ی دایكیشم‪.‬‬ ‫به‌سه‌رهاتی مندااڵنی كۆڵبه‌ری كوردستان‪،‬‬ ‫له‌وه‌ش دڵته‌زێنتره‌‪ .‬با سه‌ره‌نج بده‌ین ‌ه ڕاپۆرتێكی‬ ‫هه‌واڵنێریی هێرانا كه خۆی مشتی نموونه‌ی‬

‫خه‌روار‌ه و ده‌رخه‌ری باروودۆخی ڕاسته‌قینه‌ی‬ ‫زاڵه‌‪ .‬كۆڕێك ب ‌ه قژی كاڵه‌و‌ه ك ‌ه بۆ الیه‌ك‬ ‫الیداوه‌‪ ،‬بار له‌سه‌ر شان‪ ،‬ل ‌ه نێو به‌فره‌كه‌دا الخێز‬ ‫دانیشتوو‌ه و ده‌ستی ب ‌ه ده‌وری ئه‌ژنۆیه‌و‌ه گرێ‬ ‫داو‌ه و شه‌رمێونان ‌ه چاو ل ‌ه كامێراك ‌ه ده‌كات‪.‬‬ ‫شاڵێكی نه‌زۆر ئه‌ستووری ل ‌ه ده‌وری گه‌ردنی‬ ‫هااڵندوو‌ه و هه‌تاوی كزی زستانیش الیه‌كی‬ ‫ڕوخساری ڕووناك كردووه‌‪ .‬ناوت چییه‌؟ عه‌لی‪.‬‬ ‫ده‌رس ده‌خوێنی؟ نا‪ .‬بۆچی كۆڵبه‌ری ده‌كه‌ی؟‬ ‫بۆ خه‌رجی‪ .‬ئاماژه‌ی ب ‌ه باره‌كه‌ی سه‌رشانی كرد‪.‬‬ ‫ژیان و ده‌رس و كار بۆ عه‌لی‪ ،‬له‌و كۆڵه‌ قورس ‌ه‬ ‫ته‌لیس پێچه‌دا‪ ،‬كۆ بووه‌ته‌وه‌‪ .‬ئه‌و ته‌مه‌نی ته‌نیا‬ ‫‪ ١٥‬ساڵه‌‪.‬‬ ‫مندااڵن نابێ ل ‌ه خوێندن بێبه‌ری بكرێن‪ .‬ژیان‬ ‫و ڕێفاهی مندااڵن‪ ،‬ب ‌ه بێ له‌به‌رچاوگرتنی‬ ‫باروودۆخی بنه‌ماڵه‪ ،‬پێویست ‌ه ل ‌ه الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌و‌ه‬ ‫زه‌مانه‌ت بكرێ‪ .‬ده‌وڵه‌ت‪ ،‬ئه‌ركی سه‌ر شانییه‌تی‬ ‫ك ‌ه ستانداردێكی دیاریكراو ل ‌ه خۆشبژێوی و‬ ‫كه‌ره‌سته‌ی گه‌شه‌ی ماددی و مه‌عنه‌ویی مندااڵن‬ ‫و تازه‌الوان‪ ،‬له‌ بااڵترین ئاستی خۆیدا‪ ،‬زه‌مانه‌ت‬ ‫بكات‪.‬‬

‫مەدەنی‪ ،‬سازان و پێکهاتن کە لە ڕوانگەی‬ ‫ڕێفۆرمخوازانەوە دیسان زیندوو کردنەوەی‬ ‫ئاڕمانەکانی شۆڕش دێتە ئەژمار ‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫وتەکان‪ ،‬درووشمەکان و ئامنجگەلێکی جیاواز لە‬ ‫فکر و هزری زاڵ بە سەر گۆڕەپانی سیاسی ئەو‬ ‫سەردەمەی ئێران بوو ‪.‬‬ ‫نوخبەکانی ڕیفورمخواز لە کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێراندا (لە سەر بنەمای قسەکانی خۆیان ) وە‬ ‫شۆن گۆڕینی شێوە و شکڵی بەڕێوەبردنی واڵت‬ ‫و زەق کردنەوەی ڕۆڵ و بەشداری خەڵک لە‬ ‫بەرێوەبردندا بوون ‪ .‬کە ئەمە خۆی بە مانای‬ ‫بە هێز کردنی الیەنەکانی دێموکڕاتیکی نیزامی‬ ‫سیاسیە ‪ . .‬گەرچی دابین کردنی دێمۆکراسی‬ ‫بەو شێوەی کە جیهانیە‪ ،‬پێویستی بە گۆڕینی‬ ‫زۆربەی پێکهاتە و یاسایەگەلە ‪ .‬بەاڵم خاتەمی‬ ‫وەک ڕێبەڕی ڕیفۆرمخوازان دەیویست یاسای‬ ‫بنەڕەتی کۆماری ئیسالمی بێ هیچ کەم‬ ‫و کۆڕیەک بەڕیوە ببا ت ‪ .‬کە وابوو ویستی‬ ‫سەرەکی و بنەمایی ڕیفۆرمخوازان لە ئێران و‬ ‫هەروەها ئامانجی گشتیان « چاالکی لە ڕیگای‬ ‫دیمۆکراسی» بوو ‪.‬‬

‫ئێران سەرەڕای تەیار بوونی دۆخی سەرەتایی‬ ‫تێپەڕبوون بەرەو دێمۆکراسی لە ساڵی ‪(1376‬‬ ‫بە درووست بوونی قەڵەشتێکی ئیستراتیژیک‬ ‫لە نێوان نوخبەگەل لەسەر کردنەوەی کەشی‬ ‫سیاسی و مەدەنی یا تەنگ کردنەوەی‬ ‫ئەم کەشە) لە ئاکامی کردەوەی نەشیاوی‬ ‫نوخبەکان لە دابین کردنی پێداویستی فکری و‬ ‫کردەوەیی گوزار‪ ،‬نەزۆک مایەوە ‪ .‬نوخبەگەلی‬ ‫الیەنگری ئاڵوگۆری‪ ،‬بە هۆی جیاوازی فکر‬ ‫و کردەوەیان‪ ،‬نەیانتوانی بەسەر کێشەگەلی‬ ‫ناوخۆیی خۆشیاندا زاڵ بن ‪.‬‬ ‫بە پێکهاتنی ئەزموونێکی دۆڕاوی دیکە لە‬ ‫مێژووی چاکسازی لە ئێران‪ ،‬پاوانخوازی بە‬ ‫شێوەی توندتر لە پێشوو دیسان بەرهەم‬ ‫هێنرایەوە ‪ .‬لە ڕاستیدا لە دەهەی چوارەمی‬ ‫دوای شۆڕش‪ ،‬بە زاڵ بوونی ڕەوتی ڕادیکاڵی‬ ‫بناژۆخواز‪ ،‬سەردەمی پاش چاکسازی‬ ‫پێکهات ‪ .‬ئیدۆلۆژی ئیسالمی‪ ،‬پادگانی‬ ‫کردنی گۆڕەپانی سیاسی و کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بە‬ ‫دەوڵەتی کردنی هەرچی زیاتری ئابووری‪،‬‬ ‫کورت کردنەوەی ڕۆژ لە دوای رۆژی ئازادی‬ ‫گەلی کۆمەاڵیەتی و تاکە کەسی و زۆر بابەتی‬ ‫دیکە لە تایبەتمەندیەکانی ئەم سەردەمەن ‪.‬‬

‫هەر وەک پێشتر ئاماژەمان پێکرد لێکدانەوەی‬ ‫ڕێفۆرمخوازی بە دروشم و ئامانجی سەرەکی‬ ‫” گەشەی سیاسی ” و بە هێز کردنی‬ ‫“دێمۆکراسی” پەیوەندیەکی ئاشکرای لەگەڵ‬ ‫بۆچوونەکانی “تێپەربوون بە دێمۆکراسی”دا‬ ‫هەیە‬ ‫هزری ڕێفورمخوازی لە کۆماری ئیسالمی‬

‫کوردستان‬

‫‪dwaroj.net‬‬

‫‪13‬‬

‫دۆڕاندوویانە‪.‬‬ ‫سیاسەتی نەرمی ئەو ڕژیمانە بۆ لە ناو بردنی‬ ‫حکوومەتی هەرێم لە بوارەکانی خوارەوە پەیڕەو‬ ‫دەکرێت‪:‬‬ ‫‪-١‬بواری ئابووری و بازرگانی‬ ‫هەر وەک ئەزانین ئابووری هەرێم پەیوەندی‬ ‫ڕاستەوخۆی لە گەڵ داهاتی نەوت هەیە و هەر‬

‫سیاسی لە الیەن تاقمە جور بە جورە و‬ ‫حێزبەکانەوە ‪ ،‬دەستگرتن بەسەر سەرچاوەکانی‬ ‫هێزلە الیەیەن ئەحزابی گەورەوە و هەبوونی‬ ‫ناتەبایی تێکدەرانەکە کە لە بەر نفووزی سیاسی‬ ‫ئەو دەوڵەتانەوە لە بەشێکی دەسەاڵتی کوردی‬ ‫دا بەدی هاتووە‪.‬‬ ‫زۆر لەو بەربەستانە لە هەرێمی کوردستان‬ ‫بوونیان هەیە‪ ،‬وێڕای نەبوونی قەوارەی سیاسی‬ ‫سەربەخۆ و پاشکۆیی سیاسی و ئابووری‬ ‫واڵتێکی قەیراناوی وەک عێراق‪ ،‬بەشێکی زۆری‬ ‫ڕێگرەکان کاریگەری ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان‬ ‫هەیە لە چەقبەستنی گەشەی فەرهەنگی لە‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬راستە بوونی بەشێک لە‬

‫بازرگانی هەرێم و شکۆی ئابووری بشکێنن و خەڵک‬ ‫مەجبوور بە ماندوویی و گۆشار بکەن تا بتوانن‬ ‫ڕادەی ناڕەزایەتی لە دەوڵەتی ناوچەیی خۆیان بەرنە‬ ‫سەر و شکست بە هەوڵ و تێکۆشانی چاکسازی‬ ‫بێنن‪.‬‬ ‫‪-٢‬بواری فەرهەنگی‬ ‫واڵتانی دژ بە کیانی هەرێم ویستوویانە کە لە بواری‬ ‫فەرهەنگییەوە دەستێوەردانی ئاستی ڕۆشنبیری‬ ‫و پالنە فەرهەنگییەکان بکەن‪.‬شەڕی نەرمی ئەو‬ ‫واڵتانە تا ئێستە بوونەتە هۆی درووستبوونی‬ ‫هەندێ بەربەست لە کوردستان وەک زەبروزەنگی‬

‫ڕاستی ئەوەیە کە داواکاریەکان کە ئێستا لە‬ ‫دەوری موچە و دابینکردنی تەندروستی لە‬ ‫ئارادایە کە دەتوانێ هێزی جەماوەری ناڕازی‬ ‫کۆبکاتەوە و لە ڕیگەی ئەم دەستە چاودێرە‬ ‫جەماوەریانەوە بەرەو گۆڕینی ئەم دۆخە بچێ‪.‬‬ ‫مادام بێکاری رێژەیەکی بەرزی وەرگرتووە و‬ ‫تەواوی کرێکاران و کارمەندان موچەبراوکراون‬ ‫و خزمەتگوزارییەکان لە سفر نزیک بوونەتەوە‬ ‫و دەسەاڵتی سیاسی کەلێنی تێکەوتووە و ئەم‬ ‫ئەزمەیە راستەوخۆ بەرەو شۆڕش و ڕاپەرینی‬ ‫جەماوەری دەچێت بەاڵم نابێ لە بیرمان بچێت کێ‬ ‫لەم قەیرانە قازانجیەتی‪.‬هەر چەند نابێت خەڵک‬ ‫تەنها تێکۆشانی لە چوارچێوەی خەباتی ئابووری‬ ‫و داخوازییە هەنوکەییەکان‪ ،‬بەرتەسک بکاتەوە‬ ‫‪ ،‬بەڵکو گرنگە دەبێت وەکو بزوونتەوەیەکی‬ ‫شۆڕشگێرانەی سیاسی و چاکسازی خوازانە‬ ‫دەرکەوێت و هەست نەستی جەماوەر بەرەو‬ ‫الی خۆی راکێشت و هەنگاو بە هەنگاو لە‬ ‫تۆرکییەکان و بێزاری لە فەرهەنگی خۆماڵی گەل جەماوەری نارازیی بێت ‪ .‬لە هەمان کاتدا‬ ‫وەک مووسیقا و جل و بەرگ هەمووی لە پایەکانی دەسەاڵتداریی دیموکراسیی کۆمەاڵنی‬ ‫کاریگەرییەکانی ئەو شەڕە فەرهەنگییەیە کە خەلک لە خوارەوە وەکو (شورا کرێکاراییەکان‪،‬‬ ‫ئەو واڵتانە دەستیان پێ کردووە‪.‬‬ ‫کۆمەڵە هەرەوەزییەکان‪ ،‬کۆمۆنەکان یان هەر‬ ‫‪-٣‬بواری سیاسی‬ ‫ئامرازێکی تری عەمەلی و کارساز بنیاتبنێت‬ ‫عێراق و هەرێمی کوردستان لە دوای ڕیفراندۆم و لە هەموو بواریکەوە سەربەخۆیی دەسەاڵتی‬ ‫پێگە و هەڵویست و پەیوەندییەکانیان زۆر جەماوەری و دەوڵەت لە دەستێوەردانی‬ ‫جیاوازترە لە جاران و تێگەیشتن و داواکاری‬ ‫دەرەکی واڵتانی دراوسێ بپارێزن و چیدی‬ ‫خەلک گۆاڕنکاری زۆری بەسەردا هاتووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫نەبنە هۆکار بۆ ڕووخانی ئەو کیانە کە بە‬ ‫گوشار لەسەر دەسەاڵتداران دروست دەکات‪.‬‬ ‫ناهومێدی خەڵک لە ئاکامەکانی ئەو ڕێفراندۆمە خوێنی هەزاران ڕٶڵەی تێکۆشەری خەڵکی‬ ‫کە ئێران و تورکیا بە فەرمی دانیان بەوە زەحمەتکێش هاتووتە ئاراوە‪.‬لەبەر ڕۆشنایی‬ ‫ناوە کە دژی وستاون و نەیانهێشتووە سەر ئەم سەرنجە ئەو قەیرانە یەک لەدوای‬ ‫یەکانەی حکومەتی هەرێم‪ ،‬ئەبێ مۆدیلی‬ ‫بگرێ‪،‬هۆکارێکی تری ناڕەزایەتیەکانە‪.‬‬ ‫قەیرانی سیاسی لە هەرێم و ڕێگەگرتن لە حکومڕانی لە کوردستاندا ڕێک بخرێتەوە بە‬ ‫کارکردن و بە هێزبوونی دامەزراوە فەرمیەکان لە شێوەیەک کە دەسەاڵت بتوانێ سێ ئەرکە‬ ‫ژێر هەر ناو و بیانویەك بێت‪ ،‬یەکێکە لە کێشە سەرکییەکەی کە دادپەروەری‪ ،‬ئازادی و‬ ‫هەرە گەورەکان کە ڕێگە نادات بەرژەوەندی و ئاسایشە‪ ،‬جێبەجێ بکات‪ .‬ئەمە پێویستی‬ ‫ئامانجە نیشتیمانیەکان دیاری بکرێن و پالن و بە دیبەتێكی نیشتمانی کاریگەر هەیە‪ ،‬بە‬ ‫سەرچاوە و توانای پێویست بۆ بە دەست هێنان دۆزینەوە و سود وەرگرتن لە سەروەتی‬ ‫و پاراستنیان تەرخان بکرێت‪.‬بە داخەوە هێشتا مرۆیی خەڵکی کوردستان بە دەرلە سۆزی‬ ‫پارتە سیاسیەکان لەبەر ملمالنێی نێوخۆییان‬ ‫حیزبی و بنەماڵەیی یان ئایدۆلۆژی‪.‬‬ ‫و نێوان حزبەکان وەکو پێویست دەرکیان بە‬ ‫خراپی بارودۆخی هەرێم نەکردووە وهەست بە‬ ‫ڕۆڵی تێکدەرانەی کۆماری ئیسالمی و تورکیا‬ ‫ناکەن و ناتوانن میکانیزمێکی هاوبەش بۆ دەرباز‬ ‫بوون لەو بارودۆخە و قەیرانانە بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫بە پێ بەراوردی لێکۆڵەرانی سیاسی(ئاماژە بە‬

‫لە گرژی و شڵەژاوی هەرێم کێ قازانج ئەکات؟‬ ‫ئاژوان_کرماشان‬

‫قەیران و رووداوەکانی ئەم دواییەی هەرێمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬دەرخەری زۆر ڕاستی تاڵ و حاشا‬ ‫هەڵنەگرن لە سیستمی دەسەاڵت و دەوڵەتداری‬ ‫حێزبایەتی کوردی لە کوردستانی باشوور‪ .‬هەرێمی‬ ‫کوردستان بە قەیرانێکی قووڵی سیاسی‪ ،‬ئابووری و‬ ‫ئیداریدا تێپەردەبێت‪ .‬ئەم قەیرانە تەواوی جوگمەکانی‬ ‫کۆمەڵگای عێراق و کوردستانی گرتۆتەوە‪ .‬لە‬ ‫سەکتەری تەندروستی بگرە تاوەکو خزمەت‬ ‫گوزارییەکانی وەکو ئاو‪ ،‬کارەبا پەروەردە …‪..‬هتد‪.‬‬ ‫سەرەرای ئەمانەی سەرەوەش کە چەندین ساڵە‬ ‫بەرۆکی بەر کۆمەاڵنی خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش‬ ‫گرتووە‪ ،‬ئەم قەیرانانە تەواوی کۆمەڵگای لە لێواری‬ ‫هەژارییەکی بێ وێنە و مەرگ و کارەساتی هەموو‬ ‫رۆژە بردووە‪ .‬هاتنی پەتای کۆرۆناش نەهامەتیەکەی‬ ‫چەندین بەرابەر قوولتر کردۆتەوە و حکومەتی هەرێم‬ ‫بە بنبەستی تەواو گەیشتووە‪.‬‬ ‫وێڕای مێژووی پڕ لە کارەساتی پەیوەندایەتی‬ ‫ئەحزاب لە کوردستان ‪،‬بە هۆکاری جۆراوجۆر‬ ‫و پڕ لە تەشەنە‪ ،‬النیکەم دوای بەدەستهینانی‬ ‫ئازادی لە بەهاری ساڵی ‪ ،1991‬و دروستبوونی‬ ‫سەقامگیری سیاسی ڕێژەیی و هەڵبژاردنی پەڕلەمان‬ ‫و دروستبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان‪،‬‬ ‫قۆناغێکی نوێی سیاسی هاتەپێش و هەلێک بە‬ ‫یارمەتی کۆمەڵگەی جیهانی بۆ گەلی کوردستان کاتێ دەوڵەتی ناوەندی گۆشاری سەر هەرێم بەربەستەکان ڕێژەیی و هەندێکیان شاراوە‬ ‫ڕەخسا کە توانی کیانێک بۆ خۆی ڕێک بخات و خستبێت و فرۆشی نەوتیش کەوتبێتە گێچەڵەوە و هەندێکیان زەقن بەاڵم بەشێوەیەکی گشتی‬ ‫هیوای سەدان ساڵەی کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان ‪،‬ئەوەی وەک کارتێکی گۆشار بۆ ملکەج کردنی ڕەگی زۆرێک لە ڕێگرییەکان لە پڕۆسەی سیاسی‬ ‫بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی و دووربوون لە هەرێم بە کار هێناوە‪.‬نەدانی بوودجەی شایستەی و حوکمڕانی هەرێمی کوردستان ئامادەن و‬ ‫دەسەاڵتی رژیمی مەرکەزی مسۆگەر بکات‪.‬هەر لە هەرێم لەم چەند ساڵە و بە تایبەت دوای ڕێفراندۆم بەشێکیان ڕەگ و ڕیشەی مێژوییان هەیە‪.‬‬ ‫سەرەتای دامەزرانی ئەو نیمچە دەوڵەتە‪ ،‬رژیمە و داگیرکردنەوەی دووبارەی کەرکووک لە الیەن دەسەاڵتی کوردی وەک هۆکاریکی ناوخۆیی‪،‬‬ ‫فاشیست‪ ،‬دیکتاتۆر و دواکەوتووەکانی ئێران‪،‬تۆرکیە دەوڵەتی ناوەندی ئێراقەوە ‪،‬تەنگی بە کارمەندان‬ ‫دەوروکارکردی زۆر نێگەتیڤی لەسەرهەستی‬ ‫و مووچەبگیرانی هەرێمی کوردستان چنیوە‪.‬بۆسەی‬ ‫‪ ،‬سووریە و عێراق کە درووستبوونی حکوومەتی ئابووری دەوڵەتانی دراوسێ بە تایبەت لە سنوورە نیشتمانی الی تاکی کورد هەبووە‪ .‬هۆکەشی‬ ‫کوردی لە بەژەوەندی دەسەاڵتیان نەبوو ‪،‬کەوتنە‬ ‫فەرمییەکانەوە و وابەستە کردنی هەرێم بە مەسرەفی بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ نەبونی دادپەروەری‬ ‫دژایەتی کردنی و تا ئێساتش هەوڵیان داوە بە هەر‬ ‫چۆنێک بێت لە ڕیشەوە هیوای کورد بەو کیانە وشک کااڵی بنجۆڵی ئێرانی و تۆرکی ئاکامێکی دیکەی وە لەهەمان کاتدا گرنگی دان بە وابەستە‬ ‫زەختی ئابووری لە سەر هەرێم و خەڵکەکەیەتی‪.‬بە بوونی حیزبی دەگەڕێتەوە ‪.‬فەرهەنگی داسەپاو‬ ‫کەن و بیڕووخێنن‪.‬‬ ‫کۆماری ئێسالمی و تۆرکیە لە هەموان زۆرتر لە واتایە کە هەر بەرنامەی سەرەتایی ئەو دەوڵەتانەیە لە ڕێگەی ئاسەواری فەرهەنگی وەک فیلمە‬

‫ماوەی ئەم سااڵنە هەوڵەکانیان بۆ بە الڕێ بردنی‬ ‫هەرێمی کوردستان چڕتر کردووە‪.‬ئاماژە بەوە دەکەین‬ ‫کە هەر ساڵە چەندین کۆبوونەوە و دانیشتنیان لە‬ ‫سەر کێشەی کورد و سنوورەکانیان چوار قۆڵی یان‬ ‫سێ قۆڵی بەستووە و تییدا ڕێکەوتنی ئەمنییەتی‬ ‫و سنوور یان واژۆ کردووە‪.‬هەر یەک لەو رژیمانە‬ ‫ویستوویانە لە بەشێکی تری کوردستان دەست‬ ‫و پێوەند بۆ خۆیان ڕێک بخەن و دەستێوەردانی‬ ‫ناوخۆیی حێزبەکان بکەن و تەنانەت بەشێک‬ ‫لەو حێزبانە بکەنە گۆچانی دەستی خۆیان‪ .‬بە‬ ‫داخەوە لەو سیاسەتە ئەوان بردوویانە و کۆردەکان‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬

‫کۆرتە نووسینێکی بێهزاد خۆشحاڵی) ئەوەی کە‬ ‫لە باشووری کوردستان ڕوو دەدات‪ ،‬بە هوی‬ ‫چەند پاڕامێتری نێوخۆیی و دەرەکین وەک‪:‬‬ ‫ناجێگیر بوونی سیاسی ناوچەکانی سلێمانی و‬‫هەڵەبجە بە هۆی جیازی ئیداری الیەنەکان‬ ‫دزەی سیاسی –ئەمنی کۆماری ئیسالمی ئێران‬‫لە هەرێم‬ ‫هەوڵدانی بەرەی هیاللی شیعە بۆ درووستکردنی‬‫پانتایی خۆی لە کوردستان‬ ‫کۆتایی هێنان بە هەڕەشەی شاراوەی باشووری‬‫کوردستان وەک مۆدێل بۆ ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫لە الیەن کۆماری ئیسالمی ئێرانەوە‬ ‫نیشاندانی دەسەاڵتی هەرێم وەک سیستەمی تا‬‫سەر ئێسقان گەندەڵ لە ئاستی ناوەوە و دەرەوە‬ ‫سەپاندنی ئیدارەی سیاسی بە بێ فێدرالیسمی‬‫ئابووری لە الیەن دەوڵەتی ئێراقەوە کە گوێ‬ ‫ڕایەڵی کۆماری ئیسالمییە‬ ‫شەڕی شاراوەی ئێران‪ -‬ئێسراییل و شەڕی‬‫ئیستیخباراتی واواک ‪ -‬میت (درێژمەودا)لە‬ ‫هەرێم‬ ‫سیاسەتی بەغداد بۆ سەریەکخستنەوەی عێراق‬‫بە یارمەتی ئەو سێ واڵتەکەی تر‬

‫‪14‬‬

‫ئەدەبیات‬ ‫سیاسەت‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫کۆماری ئیسالمی هەرگیز ناگەڕێتەوە دۆخی پێش هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫ڕێکەوتنە ئەتۆمیەکە‬

‫ئازاد مرادوەیسی‬ ‫بە پێچەوانەی ئیدعای دەسەاڵتدارانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی کە دەڵێن ئابوری ئێران سەربەخۆیە و‬ ‫گوشارەکانی ئەمریکا کاریگەری نابێت لەسەری‪،‬‬ ‫بەڵکو تەنها توتێک یان کورتەلێدوانێکی سەرۆکی‬ ‫ئەمریکا بازاڕی ئێران تووشی شڵەژانی زیاتر دەکات‪،‬‬ ‫هەر بۆیە دەسەاڵتدارانی ئێران ناڕاستەوخۆ لە‬ ‫هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەمریکادا بەرگریان لە جۆزێف‬ ‫بایدن دەکرد و بە فریشتەی رزگاری سیستمی لەقوڕ‬ ‫چەقیوی ئابوری ئێرانیان دەزانی‪ ،‬لە ئێستاشدا بایدن‬ ‫زۆرترین دەنگی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکای‬ ‫بە دەستهێناو و لەوانەیە رۆژی ‪ ٢٠‬مانگی یەکی‬ ‫‪ ٢٠٢١‬وەکوو سەرۆکی ئەمریکا دەستبەکار بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم با بزانین ئایا بایدن دەتوانێت کەشتی کۆن و‬ ‫داڕزیوی کۆماری ئیسالمی رزگار بکات و هاوشێوەی‬ ‫باراک ئۆباما لە ساڵی ‪٢٠١٥‬دا دەتوانێت بە ئازاد‬ ‫کردنی ملیارەها دۆالر پارەی بلۆککراو گیانێکی‬ ‫نوێ بە کۆماری ئیسالمی ببەخشێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بەو پارەیە گروپە تیرۆریستییەکان و بەرنامە‬ ‫موشەکیەکانی گوڕ پێبدات و سەرکێشیەکانی لە‬ ‫ناوچەکە سەرلەنوێ برەو پێبداتەوە‪ ،‬کە هۆکاری‬

‫سەرەکی مانەوەی کۆماری ئیسالمین تا ئێستا؟‪.‬‬ ‫دیارە ئەگەر لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاست بابەتێک‬ ‫هەبێت کە خۆزێف بایدن بەڵێنییەکی لە بەرامبەریدا‬ ‫گرتبێتە ئەستۆ‪ ،‬پرسی ئەتۆمی ئێرانە‪ ،‬بەاڵم ئەو لەم‬ ‫رێگایەدا هەرئێستا کۆمەلێک کۆسپی لەبەردەمدایە‪،‬‬ ‫جگە لەو کۆسپە چاوەوانکراوانەی کە لەوانەیە ترامپ‬ ‫لە دواساتەکانی سەرۆکایەتیەکەیدا دروستیان بکات‪.‬‬ ‫تا ئێستا جۆزێف بایدن نیازپاکی خۆی بۆ‬ ‫گەڕاندەوەی بەرجام خستوەتە ڕوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەبەرامبەردا داوای کردوە کە ئێرانیش پابەندی‬ ‫هەموو بەڵێنییەکانی بێت‪ ،‬هەروەها داوای‬ ‫گفتوگۆی نوێ و بەجۆرێک رێکەوتنێکی نوێ لە‬ ‫ئێران دەکات‪ ،‬کە بێ گومان پەیوەندی بە پرسی‬ ‫موشەکی ئێران و سەرکێشیەکانی لە خۆرهەاڵتی‬ ‫ناوەراست و ئازادکردنی ژمارەیەک بەندی ئەمریکا و‬ ‫پێشێلکاریەکانی مافی مرۆڤیشەوە لە الیەن ئێرانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬لەبەرامبەر ئەم داخوازیانەی بایدندا تا ئێستا‬ ‫خامنەیی بێدەنگە و تەنها جەواد زەریف رایگەیاندوە‬ ‫کە گەرانەوەی ئەمریکا بۆ رێکەونتە ئەتۆمیەکە‬ ‫پێویستی بە هیچ گفتوگۆیەکی تازە نییە و داوای‬ ‫ئەوەشی کردوە کە ئەوان پێویستیان بە گەرەنتییە‬ ‫بۆ ئەوەی ئەمریکا جارێکی تر نەتوانێت بە ئاسانی‬ ‫پێشێلی رێکەوتنەکە بکات‪ ،‬ئەو گەرەنتیەش‬ ‫تەنها کۆنگرێس دەتوانێت بیکات‪ ،‬رازی کردنی‬ ‫کۆنگرێسیش بە پەسەندکردنی رێکەوتنێک کە‬ ‫بەرژەوەندیەکانی کۆماری ئیسالمی بپارێزێت کارێکی‬ ‫ئەستەمە‪.‬‬ ‫جگەلە کۆنگرێس ئەکتەرانی دیکەی ناوچەکە لەوانە‬ ‫ئیسرائیل و واڵتانی عەرەبی بە تایبەت ئیمارات و‬ ‫عەرەبستانی سعودی کۆسپی گەورە دەبن لە بەردەم‬

‫خۆپیشاندانەکانی باشور‪،‬‬ ‫ئامۆژگاریێکی گرینگ بۆ ڕۆژهەاڵت‬ ‫کاوان موکری‬ ‫لە ڕۆژی چوارشەممە‪ 12،‬سەرماوەز خۆپیشاندانەکان‬ ‫لە شاری سلێمانی بە بیانووی وەدوا کەوتنی‬ ‫مووچەی مامۆستاکانی قۆتابخانە و فەرمانبەرانی‬ ‫حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستی پێکرد‪.‬‬ ‫لە دوای سلێمانی خەڵکی شارەکانی تری ئەو‬ ‫پارێزگایە بە هاتنە سەر شەقامەکان و هەروەها‬ ‫سووتاندنی بنکەی حیزبە سیاسیەکانی کوردستان‬ ‫بە تایبەت لە قەزای سەید سادق‪ ،‬ناڕەزایەتی خۆیان‬ ‫لە بارودۆخی ئابووری و سیاسی هەرێمی کوردستان‬ ‫دەربڕی‪.‬‬ ‫سووتاندنی بنکە سیاسیەکان و هەروەها لە‬ ‫بەرانبەردا تەقەی هێزە ئەمنیەکان لە خۆپیشاندەران‬ ‫کە چەندین کوژراوو برینداری لێ کەوتۆتەوە بۆتە‬ ‫هۆی زۆرتر بوونی توندو تیژیەکان لە هەرێمی‬ ‫کوردستان لە ڕۆژانی ڕابردوودا‪.‬‬ ‫ئەگەر چاوێک لە مێژووی خۆپیشاندانی خەڵکی‬ ‫باشوری کوردستان لە سااڵنی ڕابردوودا(وەک سالی‬ ‫‪ 2011‬زایینی)بکەین و هەروەها گوێبیستی قسەی‬ ‫دانیشتوانی باشور ببین‪ ،‬ناڕەزایەتی خەڵکی مەدەنی‬ ‫جگە لە پرسی ئابووری چەندین هۆکاری تریشی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بە بێ گومان زانینی هۆکارەکانی ناڕەزایەتی خەڵک‬ ‫لە سیستەمی سیاسی دامەزراو لە باشور دەتوانی‬ ‫پەند و ئامۆژگاریێک بۆ حیزبەکان و سیستەمی‬ ‫داهاتووی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بێت‪.‬‬ ‫هۆکاری ناڕەزایەتی لە سیستەمی سیاسی باشور‬

‫بایدندا بۆ گەڕانەوەی بۆ بەرجام‪.‬‬ ‫تازە ئەگەر ئەم کۆسپانەش نەمێنن‪ ،‬لەم کۆتایانەدا‬ ‫ئیدارەی ترامپ کۆمەڵێک سزای بە ناوی بەرەنگار‬ ‫بوونەوەی تیرۆریزم و پاراستنی مافی مرۆڤ بە‬ ‫سەر ئێراندا سەپاندوە و هەڕشەی ئەوەشی کردوە‬ ‫کە ئەم سزایانە تا دوا ساتەکانی دەسەاڵتەکەی‬ ‫بەردەوام دەبن و ئەمانەش پەیوەندیان بە پرسی‬ ‫ئەتۆمیەوە نییە‪ ،‬کەواتە گەڕانەوە بۆ بەرجام نابێتە‬ ‫هۆی هەڵوەشاندنەوەی زۆربەی سزاکانی ئەمریکا‬ ‫بەسەر ئێراندا‪.‬‬

‫لە الیەکی دیکەوە ئاژانسی هەواڵی رۆیترز‬ ‫روژی ‪٤‬ی دیسامبر راپۆرتێکی نهێنی ئاژانسی‬ ‫نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی باڵو کردوەتەوە‪ ،‬کە‬ ‫ئێران بە نیازە زیاتر لە ‪ ٥٠٠‬ئامێری سانتری‬ ‫فیوژی نوێ لە دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنز‬ ‫جێگیر بکات و ئەوەش جۆرێک لە پێشێلکردنی‬ ‫رێکەوتنە ئەتۆمیەکەیە و دەتوانێت کاردانەوی‬ ‫توندی الیەنەکانی دیکەی ڕیکەوتنەکە بە تایبەت‬ ‫واڵتانی ئوروپای بەدواوە بێت‪.‬‬ ‫جگە لەوەش ‪ ٦‬مانگ دوای ئەوەی بایدن‬

‫بوونەتە هۆی بەڕێوە نەچوونی بەرانبەر و بە بێ‬ ‫جیاوازی یاسا و قانون لە پارێزگاکانی هەرێمدا‪.‬‬ ‫گەندەڵی ئابووری و سیاسی‪ :‬بە پێداچوونەوەیێک‬ ‫بەسەر وەزعی باشور لە سااڵنی داهاتودا بە وردی‬ ‫دەتوانین نیشانەکانی گەندەڵی لە هەموو جێگەکانی‬ ‫حکومەتی هەرێمدا بدۆزینەوە‪ .‬بە بێ گومان‬ ‫ئەو مەسەلە یەکێک لە گەورەترین هۆکارەکانی‬ ‫ناڕەزایتەی خەڵکی باشوری کوردستانە‪.‬‬

‫دەتوانین لە چەند بابەتدا باسی لێبکەین‪:‬‬ ‫ناکۆکی نێوان هەولێر و بەغدا‪ :‬بە داخەوە لە سااڵنی حکومەتی بنەماڵە و عەشیرەیی‪ :‬ئەو بابەتە بۆتە‬ ‫ڕابردوودا حکومەتی هەرێم نەیتوانیوە کوردستان بە هۆی زۆرتر بوونی گەندەڵی و هەروەها ساز بوونی‬ ‫سەربەخۆیێکی ئابووری لە بەغدا بگەیێنێت و یا بە دیکتاتۆریێک لە هەرێمی کوردستان کە رێگەی هەر‬ ‫رێکەوتنێکی سیاسی پتەو لەگەڵ حکومەتی ناوەندی چەشنە گۆڕان کاریێک بەرەو باشتر بوون دەگرێت‪.‬‬ ‫عێراق‪ ،‬قەیرانە ئابووریەکانی چارەسەر بکات‪ .‬ئەو بە بێ گومان خەڵکی ڕۆژهەاڵت بە تایبەت حیزبە‬ ‫مەسەلە بۆتە هۆی تەرخان نەبوونی بودجەی هەرێم سیاسیەکان بە چەند ئامۆژگاریێک لە ناڕەزایەتیەکان‬ ‫و گوشاری ئابووری حکومەتی ناوەندی بۆ سەر دەتوانن لەو کارەساتەی باشور بۆ داهاتووی‬ ‫هەولێر و ناڕەزایەتی دانیشتوانی باشوری کوردستان‪ .‬ڕۆژهەاڵت کەڵک وەرگرن‪:‬‬ ‫حکومەتی چەند ئیدارەیی‪ :‬تا ڕادەیێک جیاواز بوون ‪ -1‬ساز کردنی سیستەمێک لەسەر بنەمای‬ ‫و سەربەخۆ بوونی پارێزگاکانی سلێمانی و هەولێر دێموکراسی و ڕای گشتی خەڵکی ڕۆژهەاڵت بۆ دوور‬

‫دەسەاڵتی بەدەستەوە گرت هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆککۆماری لە ئێران بەڕێوە دەچێت‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە باڵی پاوانخوازی ئێران کە سەر بە خامنەییە‬ ‫هەوڵەکانی چڕ دەکاتەوە کە کۆسپ بخاتە سەر‬ ‫رێگەی گەڕانەوەی ئەمریکا بۆ رێکەتنەکە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی ئیساڵح تەڵەبانی ناوخۆ جارێکی تر‬ ‫وەکوو دەستکەوت بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن‬ ‫بەکاری نە‌هینن‪ ،‬بۆ نمونە هەوڵەکانی سوپای‬ ‫پاسداران بۆ تۆڵە سەندنەوەی قاسم سلێمانی‬ ‫و موحسن فەخریزادە دەتوانێت تەگەرەکانی‬ ‫بەردەم بایدن فراوانتر بکەن‪.‬‬ ‫بەم پێیەش گەڕانەوەی کۆماری ئیسالمی بۆ‬ ‫رۆژە خۆشانەی کە لە سەردەمی ئۆبامادا و‬ ‫بە ناوی رێکەوتنی ئەتۆمیەوە بۆی دەستەبەر‬ ‫ببوو لە خەونێک زیاتر نیە و بایدنیش ناتوانێت‬ ‫رێگر بێت لە بەردەم داڕمانی سیستمی سیستمی‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا‪.‬‬

‫بون لە هەر چەشنە دیکتاتۆریێک‬ ‫‪ -2‬دامەزراندنی دەستگایێکی دادپەروەری سەربەخۆ‬ ‫بۆ بەرەنگار بوونەوە لەگەڵ هەر چەشنە گەندەڵی‬ ‫و بێ قانونی‬ ‫‪ -3‬پشتیوانی لە مافی ڕخنە گرتن‪ ،‬بۆ پاراستنی‬ ‫دێموکراسی لە واڵتدا‬ ‫‪ -۴‬هەوڵ بۆ سەربەخۆیی ئابووری ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان بۆ بەرەنگار بوونەوەی هەر چەشنە‬ ‫قەیرانێکی سیاسی و ئابووری لەگەڵ حکومەتی‬ ‫ناوەندی‬ ‫‪ -۵‬تێکۆشین بۆ سەربەخۆیی پێداویستیە‬ ‫ستراتژیەکانی کوردستان بە تایبەت نان‪ ،‬کارەبا‪،‬‬ ‫ئاو‪ ،‬گاز و سووتەمەنی‬ ‫‪ -۶‬سەندنەوەی چەک لە حیزبەکان و ساز کردنی‬ ‫هێزی پێشمەرگەی کوردستان لە ژێر چاوەدێری‬ ‫کومیتەیێک پێکهاتوو لە هەموو الیەنە سیاسیەکان‬ ‫یان هەڵبژاردەی خەڵک‬ ‫بە بڕوای نووسەر گەورەترین ئامۆژگاریێک کە‬ ‫حیزبەکان و خەڵکی ڕۆژهەاڵت دەتوانن لە کارەساتی‬ ‫باشور وەریبگرن ئەوەیە کە خەباتی سیاسی و‬ ‫چەکداری تەنیا لە ڕوانگەی حیزبایەتیەوە بە بێ لە‬ ‫چاو گرتنی هەمووی بڕوا سیاسیەکانی ناو کوردستان‬ ‫هەڵەیە و دەتوانێ دوای سەرکەوتنی خەبات بە‬ ‫بۆنەی بوونی چەک لە دەست چەند الیەنی تایبەتدا‪،‬‬ ‫ببێتە هۆی سازبوونی دیکتاتۆری لە ڕۆژهەاڵت‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئەو بابەتە پێویستە هەموو الیەنە‬ ‫سیاسیەکان بۆ دووری کردن لە دیکتاتۆری و‬ ‫سازبوونی سیستەمێک پر لە گەندەڵی ‪ ،‬دواهەمین‬ ‫ئامۆژگاری(ژومارە‪ )۶‬بە جوانی لە چاو بگرن‬

‫هەتاکوو کارەساتی باشور لە داهاتووی‬ ‫ڕۆژهەاڵتدا دووپات نەبێتەوە‪.‬‬

‫مێژوو‬ ‫تاران پایەتەختی سێدارەو مـــــــــەرگ ‪!..‬‬ ‫عـــزیز ئاجیکەند‬ ‫پیالنی کشتن و برین و تۆقاندن و رفاندنی نەیارانی‬ ‫سیاسی ‪ ،‬لە الیەن کۆماری سێدارەوە ‪ ،‬تەنیا لە چوار‬ ‫چێوەی واڵتی ئیران و کوردوستان قەتیس نامینێتەوەو‬ ‫سنورەکانی ئێران دەنێتە پشت سەرو پێدەنێتە ناو‬ ‫قواڵیی دلی واڵتانی ناوچەکە ‪.‬‬ ‫لە گەڵ رودانی شەری کەنداوو و نائەمن بوونی بەشیک لە‬ ‫واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەراست ‪ ،‬واڵتی عێراق رۆژ لەگەڵ‬ ‫رۆژ دەکەوێتە ناو قەیران و اڵوازیەوەو بە تەواوەتی‬ ‫تەریک دەکەوێتەوە‪ .‬دوای ئەم روداوانەو لە بەهاری‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٩١‬خەڵكی كوردستانی عێراق لە خرۆشانێكی‬ ‫كەم وێنە دا لە دژی زوڵم و زۆردارییەكانی رژیمی بەعسی‬ ‫رووخاو دەرژێنە سەرشەقام و بە هاوكاری حیزب و‬ ‫الیەنە تێكۆشەرەكانی كوردستان توانیان لە ماوەێكی‬ ‫كەم دا هێزی داپلۆسێنەری رژیمی سەدام حوسێن لە‬ ‫خاكی هەرێمی كوردستان راماڵن و شارەكانی كوردستان‬ ‫كۆنترۆڵ بكەن‪ .‬ئەو راپەرینە مەزنە سەرەتای وەدی‬ ‫هاتنی ئالوگۆری قوڵ و بەرچاو لە چوارچێوەی وەدی‬ ‫هاتنی ماف و ویست و داواكارییەكانی گەلی كورد لە‬ ‫كوردستانی عێراق دا بوو‪ .‬هەر چەند لە دوای ئەوە‪،‬‬ ‫كارەساتی كۆرەو و ئاوارەیی رووی لە دانیشتووانی‬ ‫كوردستان كرد بەالم ئەوەش بوو بە هۆی راكێشرانی‬ ‫سەرەنجی بیروڕای نێونەتەوەیی و لە پاش چەسپانی هێلی‬ ‫دژە فڕین و پشتیوانیە نێونەتەوەییەكان كورد توانی لە‬ ‫پاش ساڵیانێكی درێژ كۆتایی بە ستەمی رژیمی بەعس‬ ‫ێ بناغەكانی حكوومەتێكی خۆبەرێوەبەری‬ ‫ێ و بتوان ‌‬ ‫بێن ‌‬ ‫لەم بەشە لە خاکی کوردوستان دابمەزرێنێ‪.‬‬ ‫هەموو ئەو دەسكەوتە پڕبایەخانە بە دانی قوربانی و‬ ‫تێپەرین بە ناخۆشترین ساتەكان و بینینی دەیان وێنەی‬ ‫مەرگەسات و قۆناغی تاقەت پرۆكێن وەدی هات ‪ .‬ئەمە‬ ‫لە اڵیەکوو لە اڵیەکی تریشەوە دونیای دوای کۆتایی‬ ‫شەری کەنداوو ئالووگۆرەکانی عێراق بە تایبەتی و‬ ‫سەربەخۆبوونی کوردوستان عێراق وەک هەرێمێکی‬ ‫ساواو خۆبەرێوەبەر ‪ ،‬تا رادەیەکی زۆر دەستی‬ ‫واڵتانی داگیرکەری ناوچەکەی لە وانە کۆماری ئیساڵمی‬ ‫ئێرانی بۆ دەستێوەردان و ئاژاوەگێری ئاوەاڵتر کرد ‪.‬‬ ‫ئیتر لەمەو بەدوا دونیای ناوچەکە بە کردەوە بوو بە‬ ‫دونیایەکی نائەمن و پڕ کێشە بۆ دانیشتوانی ناوچەکە ‪.‬‬ ‫دوابەدوای ئەم روداوو ئالووگۆرانە پێگەی ڕژیمی بەعسی‬ ‫عێراق زۆر الوازتر لە پێشوودا خۆی دەنواند و بەمشێوەیە‬ ‫رەقیبەکانی چ لە زەمینەی سیاسی و دیبلۆماسی‪ ،‬چ‬ ‫لە زەمینەی سەربازی و ئابوری و دەخالەتگەری لە‬ ‫رووداوە سیاسیەکانی دنیا و جیهانی عەرەب و رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراستدا‪ ،‬لە هەڵکشاندا بوون‪ .‬رەوتە ئیسالمیەکانیش‬ ‫بە رێکخراوە تیرۆریستە هەمە رەنگەکانیانەوە بە‬ ‫پاڵپشتی کوماری ئیساڵمی‪ ،‬لە پێگەیەکی بەهێزتردا‬ ‫سەرقالی خۆتەیار کردن و ئاراستکردنی خۆێان دابوون ‪.‬‬ ‫کۆماری ئیساڵمی هیچ بە سەربەخۆ بوونی هەرێمی‬ ‫کوردوستان و ڕاپەرینەکەی دلخۆش نەبوو وە بەردەوام‬ ‫لە هەوڵی ناسەقمگیرکردنی ناوچەکەو ئاژاوەگێری‬ ‫و هەستاندنەوەی دەسکەوتەکانی شۆرش بە کەڵک‬ ‫وەرگرتن لە پیاڵنە دژی ئینسانی و خۆێناوێیەکانی‬ ‫خۆیەوە بوو‪.‬‬ ‫*سپای پاسداران ‪...‬‬ ‫پێناسەیەکی کوورت ‪:‬‬ ‫سپای پاسدارانی ئێران کە لە سەرەتاکانی بە دەسەاڵت‬ ‫گەیشتنی کۆماری ئیسالمی ئێران دامەزرا‪ ،‬لە چوار لق و‬ ‫چەندین بەش پێکهاتووە لە وانە ‪:‬‬ ‫هێزی زەمینی‪ ،‬دەریایی‪ ،‬ئاسمانی و قودس‪.‬‬ ‫لە نێو ئەو چوار بەشەدا ‪ ،‬سەرەکی ترینیان سوپای‬ ‫قودسەکە چاالکییەکانیان لەدەرەوەی سنووری ئێرانە و‬ ‫بەکردەوە هەموو سیاسەت و کاروچاالکییەکانی ئێرانی‬ ‫خستۆتە ژێر رکێفی خۆیەوە‪.‬‬ ‫بە گشتی دەتوانین بە سێ بواری چاالكی سپا وەک‬ ‫كۆڵه‌كه‌ی پاراستنی كۆماری ئیسالمی چە لە ناوەی‬ ‫ئێران و چ لە دەرەوەی سنورەکانی ئێران ئاماژە بکەین‬ ‫کە بریتین لە ‪:‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ ،‬سه‌ركوت كردنی نه‌یارانی ناخۆی رژیم‪ .‬دووهه‌م‪،‬‬ ‫چاالكی و حزور ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌كانی ئێران‪ .‬سێهه‌م‪،‬‬ ‫بردنه‌سه‌ره‌وه‌ی توانای رژیم ل ‌ه بواری چه‌ك و چۆڵ و‬ ‫تێكنۆلوژی شه‌ڕداو تیکۆشان بۆ مانەوەی دەسەاڵتی‬ ‫کۆماری ئیساڵمی ‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت پێویست ‌ه بگوترێ ك ‌ه بوارێكی چواره‌میش ل ‌ه‬ ‫چاالكی سپای پاسداراندا دەکەوێتە بەرچاو‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫بریتی ‌ه ل ‌ه چاالكی سپا ل ‌ه بواری قاچاغی مه‌وادی‬ ‫موخه‌دیر و چنگ داگرتن به‌سه‌ر به‌ش ‌ه سه‌ره‌كیه‌كانی‬

‫ئابووری ئێران‪ .‬مێژووی ‪ ٤٢‬ساڵه‌ی ده‌سه‌اڵتی رژیم‬ ‫نیشانی داو‌ه ك ‌ه ئه‌م رێكخراو‌ه دژب ‌ه خه‌ڵك ‌ه له‌م بوارانەدا‬ ‫و بۆ بەدەستهێنانی دەسەاڵتی زیاتر ده‌ستی ل ‌ه هیچ‬ ‫جنایه‌تێك نه‌پاراستووه‪.‬‬ ‫سپای پاسداران دوای شه‌ڕی كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌ی ‪ ٨‬ساڵه‌ی‬ ‫ئێران و عێراق‪ ،‬ئه‌و مه‌جاله‌ی پێدرا ك ‌ه ل ‌ه پاڵ په‌ره‌پێدان‬ ‫به‌ چاالكیه‌كانی خۆی ل ‌ه بواری قاچاغی مه‌وادی موخه‌دێر‬ ‫و کوشت و بری نارازیان و سەرکووت کردنی کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵک ‪ ،‬ده‌ست به‌سه‌ر ده‌یان ئیسكل ‌ه و فرۆكه‌خان ‌ه و‬ ‫ده‌روازه‌ی سنووری دا بگرێت و كااڵی جوارۆجۆر قاچاغ‬ ‫بكات‪ .‬سپا ل ‌ه جه‌ریانی چاالكیه‌كانی ئابووری خۆیدا‪،‬‬ ‫ده‌ستی به‌سه‌ر چه‌ندها گه‌اڵڵه‌ی ده‌یان میلیارد دۆالری‬ ‫له‌ بواری نه‌وت و گاز و پێترۆشیمی دا گرتوو و بوو‬ ‫ب ‌ه گه‌وره‌ترین هێزی ئابووری و په‌یمانكاری ل ‌ه ئێران‬ ‫و ناوچەکە‪.‬‬ ‫سپا ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه ل ‌ه رێگه‌ی قه‌رارگای خاتم االنبیا و‬ ‫دواجاریش خاتم االوسیا ‪ ،‬كه‌وت ‌ه سه‌ر ئابووری مافیایی‬ ‫كۆماریی ئیسالمی‪ .‬سپا بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ی ل ‌ه فرۆكه‌ی‬ ‫شه‌ڕكه‌ره‌و‌ه بگه‌ر‌ه هه‌تا هه‌موو ئامرازێكی ده‌وله‌تی‪،‬‬ ‫هه‌تا داموده‌زگای قه‌زایی و سیخۆڕی و ته‌نانه‌ت كۆنتڕۆڵ‬ ‫كردنی فرۆكه‌خانه‌ی خۆمه‌ینی و ده‌زگای موخابه‌رات و‬ ‫هیتریش‪ ،‬هه‌مووی به‌كار هێنا تا دەسەاڵتی خۆی بەسەر‬ ‫هەموو ئێراندا بکێشی‪ .‬فه‌رمانده‌كانی سپا ل ‌ه رێگه‌ی‬ ‫بونیادی ته‌عاون‪-‬وە ده‌ستیان به‌سه‌ر بازاڕی پار‌ه و‬ ‫ئه‌رزیش دا گرت‪.‬‬ ‫* سپاو تیـــرۆر‬ ‫سپاو تیرۆر ‪ ،‬لەگوتارو پێناسەی تیرۆردا بە تایبەتی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەراستدا ‪ ،‬ئاوەڵدوانەی هێکترن ‪...‬‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ‪ ٤٢‬ساڵە بە پشت بەستن بە عەمەلیاتی‬ ‫تیرۆریستی و بە کەلک وەرگرتن لەم سپایە ‪،‬لە نێوخۆ و‬ ‫لەدەرەوەی واڵت خەریکی الدانی ڕەخنەگران و نەیارانی‬ ‫سیاسی خۆیەتی تا بەڵکوو ماوەیەک زیاتر درێژە بە‬ ‫حاکمییەتی سەرتاپا جەنایەتی بدات‪ .‬سەرانی ڕژیمی‬ ‫ئیسالمیی و فەرماندەکانی سپای پاسداران سااڵنێکە بە‬ ‫تیرۆر و الدانی فیزیکی هەڵسوڕاوانی سیاسی و مەدەنی‪،‬‬ ‫نووسەران و ڕووناکبیرانی شۆڕشگێڕ لەنێوخۆ و دەرەوە‬ ‫و تەنانەت لە سیا چاڵەکانیشدا چااڵک و هەلسوراون‬ ‫‪.‬کاربەدەستان و فەرماندەکانی سپای پاسداران لە‬ ‫ئاستی بەرزدا گەلێک جار بە ئاشکرایی ڕایانگەیاندوە‬ ‫کە نەیارانی ڕژیمی ئیسالمیی لە هەر شوێنێکی دنیادا‬ ‫بن دەکەنە ئامانجی تیرۆری خۆیان و لە ناوی دەبەن‬ ‫‪.‬لە راستیدا ئەم سپایە گەورەترین و بەهێزترین سپای‬ ‫سەربازی ئێرانە‪ ،‬هەر وەک ئاماژەمان پیدا لە ڕووی‬ ‫ئابورییەوە خاوەنی هەزاران کۆمپانیایە‪ .‬لەسەدا ‪٤٠‬‬ ‫دەرسەدی ئابوری ئێران لەالیەن کۆمپانیاکانی سوپاوە‬ ‫قۆرخ کراوە‪ ،‬بەشێکی زۆری کۆمپانیا و دامەزراوە‬ ‫داراییەکانی سپای پاسداران ناسراون‪.‬‬ ‫خەڵکی کوردوستان هەر لە یەكەم ڕۆژەكانی دامەزراندنی‬ ‫كۆماری ئیسالمییەوە كەوتنە بەر هەڕەشە و سەركوتی‬ ‫ئەم هێزە‪ .‬خومەینی لە ‪٢٨‬ی گەالوێژی ساڵی ‪١٣٥٨‬ی‬ ‫هەتاوی فتوای جیهادی لە دژی خەڵکی کوردوستان‬ ‫ڕاگەیاند و سەروماڵی ئەم خەڵکەی كردە ئامانج‪ .‬لە‬ ‫چوارچێوەی ئەم فەرمانەدا خەڵخاڵیی جەلالد كەوتە‬ ‫ئێعدامی بەكۆمەڵی الوان و لە چەند چركەیەكدا و لە‬ ‫درێژەی ئەو فتوای جیهادەدا بە یارمەتی سپا سەدان‬ ‫گوندی كوردستان بۆ وێنە قارنێ و قەاڵتان‪ ،‬كانی مام‬ ‫سەیدە‪ ،‬گێچێ‪ ،‬تەنیا بە تاوانی كوردبوون كەوتنە بەر‬ ‫شااڵوی قڕكردن و لە منداڵی سەر النكەوە تا ژنان‬ ‫و پیاوان كوژران و سەریان لە الشە جیا كرایەوە كە‬ ‫مەبەست لەم جینایەتانە ترساندن و تۆقاندنی خەڵكی‬ ‫كوردستان و بە چۆكداهێنانی بوو‪.‬كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە کاتیکدا کە هێشتا زیاتر ل ‌ه چه‌ند مانگ ل ‌ه ته‌مه‌نی‬ ‫دەسەاڵتی تێپه‌ڕ نه‌ببوو‪ ،‬ته‌واوی ئه‌و ئیمكاناته‌ی ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫رژیمی شاو‌ه وه‌ك میرات بۆی به‌جێ مابوو‪ ،‬ل ‌ه پێناو‬ ‫سه‌ركوتی جه‌ماوه‌رێك ل ‌ه كوردستان به‌كاری هینا‬ ‫ك ‌ه ده‌یانویست ل ‌ه ده‌ستكه‌وته‌كانی شۆڕشی خۆیان‬ ‫بەهرەمەند بن‪ .‬كوردستان ل ‌ه هه‌لومه‌رجێكدا كه‌وته‌به‌ر‬ ‫ی‬ ‫شااڵوی رژیمی ئیسالمی‪ ،‬ك ‌ه ده‌وره‌یه‌كی چه‌ند مانگه‌ ‌‬ ‫رزگاری ل ‌ه كۆت و به‌ندی دیكتاتۆری رژیمی په‌هله‌وییان‬ ‫ته‌جروب ‌ه ده‌كرد‪ .‬حیزب ‌ه سیاسیه‌كان ئازادان ‌ه چاالكیان‬ ‫ده‌كرد‪ ،‬رێكخراو‌ه مه‌ده‌نیه‌كان ورد‌ه ورد‌ه شكڵیان‬ ‫ده‌گرت‪ ،‬ل ‌ه هه‌ندێك ل ‌ه شاره‌كان شوراكانی به‌رهه‌می‬ ‫خه‌باتی جه‌ماوه‌ریی‪ ،‬ئه‌ركی به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری‬ ‫رۆژانه‌ی خه‌ڵكیان به‌ده‌سته‌وه‌ گرتبوو‪ ،‬رێژه‌ی جورم‬ ‫و جینایه‌ت له‌چاو ته‌واوی حه‌یاتی رابردووی ئه‌م‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌‪ ،‬ب ‌ه النیكه‌می خۆی گه‌یشتبوو‪ .‬فه‌رهه‌نگ‬ ‫و ئه‌خالقیاتی پێشره‌و ره‌گاژۆی كردبوو و وشیاری و‬ ‫شعووری سیاسی گشتی‪ ،‬ب ‌ه ئاستێکی باال گەیشتبوو‪،‬‬

‫ئیبتكار و خه‌القیه‌تی جه‌ماوه‌ریی بۆ سارێژ كردنه‌وه‌ی‬ ‫‌ساره كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان و ئه‌و زامانه‌ی ك ‌ه ده‌سه‌اڵتی‬ ‫خه ‌‌‬ ‫په‌هله‌وی له‌سه‌ر جه‌سته‌ی كۆمه‌ڵگا به‌جێی هێشتبوو‪،‬‬ ‫كه‌وتبۆ‌ە كار و هه‌ستی ئینساندۆستی و شور و شه‌وقی‬ ‫شۆڕشگێرانه‌‪ ،‬سه‌رتاسه‌ری كۆمه‌ڵگای داگرتبوو‪.‬‬ ‫رژیمی تاز‌ه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتوو‪ ،‬بە پاڵپشتی سپای‬ ‫پاسداران و ئەرتەشی سەرکوتگەری خۆی هه‌ر ل ‌ه‬ ‫یه‌كه‌م رۆژه‌كانی پاش راپه‌رینی ‪٢٢‬ی ڕێبه‌ندان‪ ،‬هێمای‬ ‫دزێوی مه‌به‌ست و ئامانجی راسته‌قینەی خۆی ب ‌ه‬ ‫جه‌ماوه‌ر نیشان دابوو‌‪ .‬چەند مانگ پێشتری یه‌كه‌مین‬ ‫به‌هاری ئازادی خه‌ڵكیان ل ‌ه شاری سن ‌ه شه‌اڵڵی خوێن‬ ‫كردبوو‪ ،‬پیالن گێڕی‪ ،‬هه‌ڕه‌شه ‌و خه‌ت و نیشان‬ ‫كێشانی به‌رده‌وام‪ ،‬پشتگیری و به‌هێز كردنی تاقم و‬ ‫ی كۆنه‌په‌ره‌ست و پشتیوانی ل ‌ه پاشماوه‌كانی‬ ‫گروپ ‌‬ ‫كۆنه‌په‌ره‌ستی ده‌ره‌به‌گایه‌تی‪ ،‬نائه‌من كردنی فه‌زای‬ ‫ی‬ ‫شاره‌كان ل ‌ه رێگای جێگیر كردن و دامه‌زراندنی بنكه‌ ‌‬ ‫چه‌كداری سه‌ر ب ‌ه رژیم لەوانە سپای پاسداران‪ ،‬ته‌واوی‬ ‫ئه‌مان ‌ه زایه‌ڵه‌ی شوومی ئه‌و مه‌ترسیانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه رێدا‬ ‫بوون‪ ،‬ب ‌ه گوێی خه‌ڵكی كوردستاندا چرپاندبوو‪.‬‬ ‫هێرشی رژیم بۆسه‌ر كوردستان‪ ،‬رووداوێكی كتوپڕ نه‌بوو‪،‬‬ ‫به‌ڵكوو به‌شێك بوو ل ‌ه پالنه‌كانی خومه‌ینی و هاوبیرانی‬ ‫ب ‌ه مه‌به‌ستی تێکشکاندنی شۆڕشی ئێران و ناچار كردنی‬ ‫جه‌ماوه‌ری راپه‌ریو بۆ ملكه‌چ كردن ل ‌ه به‌رانبه‌ر رژیمی‬ ‫ئیسالمی بە کەلک وەرگرتن لە دوژمنێکی سوێندخواردوی‬ ‫‌وه‬ ‫خەڵکی کورد بە ناوی سپای پاسداران ‪ .‬هه‌ر به‌م هۆیه ‌‌‬ ‫ت کە پێک هاتبوون‬ ‫بوو ك ‌ه ماشێنی تازه‌ی سه‌ركو ‌‬ ‫‌وته كار و ن ‌ه ته‌نیا هێز‌ه‬ ‫لەم سپایە ‪ ،‬ب ‌ه خێرایی كه ‌‌‬ ‫سیاسیه‌كان‪ ،‬به‌ڵكوو ته‌واوی بزوتنه‌و‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‬ ‫کردە ئامانج‪ .‬ب ‌ه پێشوازی كردن ل ‌ه شه‌ڕی ئێران و عێراق‪،‬‬ ‫ن ‌ه ته‌نیا كه‌ش و هه‌وای كۆمه‌ڵگای ئێرانیان میلیتاریز‌ه‬ ‫كرد ‪ ،‬به‌ڵكوو زۆربەی کارخانەکانیان له‌كار خست و‬ ‫كرێكاره‌كانیان ره‌وانه‌ی به‌ره‌كانی ‌شه‌ڕ كرد‪ ،‬ن ‌ه ته‌نیا‬ ‫ده‌فته‌ری گروپ ‌ه سیاسیه‌كانیان ل ‌ه زانكۆكان كۆكرده‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكوو ته‌واوی زانكۆكانیان داخست‪ ،‬كرێكارانی ناڕازی‬ ‫و بێكاریان ل ‌ه به‌نده‌ر ئه‌نزه‌لی و ئیسفه‌هان و تاران دای ‌ه‬ ‫به‌ر ده‌سڕێژی گولله‌‪ ،‬هێرشیان كرد‌ه سه‌ر خوزستان و‬ ‫توركه‌مه‌ن سه‌حرا‪ ،‬سوکایەتیان بە ژنان کرد و له‌ژێر‬ ‫چارشێوی ره‌ش دا‪ ،‬یەخسیر کران و خزاندیاننە گۆشەی‬ ‫ماڵەکانیانەوە‪ .‬هێرش بۆسه‌ر كوردستانیش به‌شێك بوو‬ ‫ل ‌ه پالنێكی سه‌رتاسه‌ری ب ‌ه مه‌به‌ستی وه‌رگرتنه‌وه‌ی‬ ‫ته‌واوی ده‌ستكه‌وته‌كانی شۆڕش و سه‌ركوتی ئەو‬ ‫جەماوەرەی ك ‌ه بۆ رزگار بوون ل ‌ه ده‌ست سه‌ره‌رۆیی‬ ‫په‌هله‌وی و به‌هره‌مه‌ند بوون ل ‌ه ژیانێكی شیاوی ئینسان‬ ‫راپه‌ڕیبوون‪.‬جه‌وهه‌ری راسته‌قینه‌ی حكومه‌تی مه‌زهه‌بی‪،‬‬ ‫زه‌وت كردنی ئیراده‌یە ل ‌ه ئینسان‪ .‬سپاش ئەو هێزە‬ ‫بوو کە بە باشترین شێوە دەیتوانی ئەم پیاڵنە قیزەونە‬ ‫بە ئەنجام بگەینێ ‪ .‬هەر بۆێە پڕچەک دەکرێ و‬ ‫وەک ڕاسپاردەی ئامانجی پیس و گاڵوێان راسپاردەی‬ ‫مەیدانەکانی شەر لە گەل کۆمەاڵنی خەڵک دەکرێ ‪.‬‬ ‫*کوشتن و لە ناو بردنی نەیاران لە ڕوانگەی کۆماری‬ ‫ئیساڵمێەوە‬ ‫لە روانگەی جیهانبینی کۆماری ئیساڵمیەوە‪ ،‬دونیا لە‬ ‫دوو بەرەدا خۆی دەبینێتەوە یان خۆ دابەش دەبێ‪.‬‬ ‫بەرەی حەق و بەرەی ناحەق یان هەمان باتڵ ‪ .‬بەرەی‬ ‫حەق لە روانگەی خۆیانەوە ‪ ،‬خۆیان و ئەو کەسانەن کە‬ ‫وەشۆینیان کەوتوون و دژەبەرەکانیشیان کە بە ناحەق‬ ‫یان خۆ بەرەی باتڵ پێناسە دەکرێن ‪ ،‬لەبەرەکەی تردا‬ ‫دەبیندرێن و پێناسە دەکرێن ‪.‬‬ ‫کەواتە بە هەلسەنگاندنی ئەم دوو ڕوانگەیەوە دەتوانین‬ ‫بڵێن کە دوژمنانی ویالیەتی فەقیه دوو دەستەن‪:‬‬ ‫دۆژمنانی نێوخۆ و دۆژمنانی دەرەكی‪ .‬ئەم بیر و باوەڕە‬ ‫جۆغرافیا ناناسێ و ئەو دوژمنانە بە كافر و موشریك‬ ‫پێناسە دەکات و کوشتن و لە ناو بردنیان ئەرکێکە‬ ‫کە دەبێ جێبەجی بکرێ‪ .‬لە روانگەی ئەوانەوە كافر‬ ‫كەسانێكن كە دینی جیا لە دینی ئیسالمیان هەیە و‬ ‫موشریكیش بەو كەسانە دەگوترێ كە بە (یەكبوون)ی‬ ‫خودا باوەڕیان نیە‪ .‬هەر لەم چوارچێوەیەدا بەشێكیش‬ ‫بە مونافقین ناوزەد دەكەن‪ .‬ئەوانیش كەسانێكن كە‬ ‫خوێندنەوەیان لە دین وەك خوێندنەوە و ئیدئۆلۆژیی‬ ‫فەرمیی حكوومەت نییە‪.‬‬ ‫دۆژمنانی نێوخۆ ش بەو کەسانە دەوترێ كە بە ڕواڵەت‬ ‫بڕوایان بە دینی ئیسالم هەیە‪ ،‬بەاڵم لە ڕاستیدا ئەم‬ ‫دینە و بەهاكانی ڕەد دەكەنەوە‪ .‬ئەم ڕوانگەیە دەبێ‬ ‫توندتر لە بێ دین و كافرەكان پێشی پێ بگیردرێت و‬ ‫تا بە ئێستاش بە درندانەترین شێوە سەرکوت کراوەو‬ ‫بگرە بە سەدان کەسیش یان خۆ بە شێوەی نهێنی لە‬ ‫ناو بردراون و تێرۆر کراون وە یان پەتی سێدارە کراوەتە‬ ‫ملیان ‪.‬لە كۆماری ئیسالمیدا دژایەتیكردنی دەسەاڵت و‬ ‫سیاسەتەكانی بە مانای دژایەتیی خودا و ئیمامان لە‬ ‫قەڵەم دەدرێ و سزای كوشتن و لەنێوچوونی بۆ دیاری‬ ‫كراوە‪.‬لە هەمووی ئەم مەیدانانەشدا هێزی سەرکوتگەری‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬

‫سپا چاالکەو جەالدە و بەرێوەبەری ئەرکەکانە‪.‬‬ ‫*دروست کردنی تاقم و گروپی تیرۆریستی‬ ‫رژیمی کۆماری ئیساڵمی دوای شکست و ناکامی لە‬ ‫شەری هەشت ساڵەی خۆی لە گەڵ دەوڵەتی عێراق‬ ‫و نۆشینی جامی ژەهر‪ ،‬کە نەیتوانی بوو لە رێگای‬ ‫ئەو شەرە ماڵوێرانکەرەوە بیروباوەرە قیزەونەکەی‬ ‫خۆی کە هەمان گەشەی ئیساڵمی شێعە بوو‪،‬‬ ‫هەناردەی دەرەوەبکات ‪ ،‬دەست بە دروست کردن‬ ‫و رێکخستنی دەستە و تاقمی تیرۆریستی لە هەموو‬ ‫جیهان دا دەکات ‪.‬‬ ‫یەكەم گرووپی تیرۆریستی كە ڕژیم لە ساڵی ‪١٣٥٩‬‬ ‫لە لوبنان پێكی هێنا‪ ،‬حیزبوڵاڵی لوبنان بوو كە‬ ‫بە هۆی سپای پاسدارانەوە پێك هات و ڕاهێنانی‬ ‫سەربازیی پێ كراو لە باری سیاسی و سەربازی و‬ ‫ماڵییەوە ساپۆرت كرا‪.‬‬ ‫رژیمی کۆماری ئیساڵمی ‪ ٣‬ئەرکی سەرەکی لە‬ ‫بەردەم پیاڵنی دروست کردنی ئەم گروپانەدا دەکاتە‬ ‫ئامانجی سەرەکی خۆی ‪:‬‬ ‫لەنێوبردنی شوێنەواری ڕۆژئاوا لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراست و دامەزراندنی حکوومەتی ئیساڵمی لە‬ ‫ناوچەکەداو شەر لەگەڵ ئەو واڵت و نەیارانەی‬ ‫کە دژی کۆماری ئیساڵمی شەر دەکەن و دژی‬ ‫دەسەاڵتەکەین ‪.‬‬ ‫بۆ نموونە دەوڵەتی ئیسرائیل و عەرەبستانی سعودی‬ ‫و هێزە سیاسییەکانی نەیاری کۆماری ئیساڵمی کە‬ ‫لە حالی شەری چەکداری لە گەڵ ئەودا بوون ‪ .‬کە‬ ‫بێگومان ئەو هێزانەش کۆمەڵە و حیزبی دیمۆکرات‬ ‫بوون ‪.‬‬ ‫*گروپە تووند رەوە سوونەکان‬ ‫کۆماری ئیساڵمی چااڵکێیەکانی خۆی لە کوردوستانی‬ ‫عێراق بە دژی الیەنە سیاسییەکان چرتر دەکاتەوە‬ ‫‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش گروپە ئیساڵمییەکانی‬ ‫کوردوستانی عێراق باشترین کەرەستەن بۆ بەرەو‬ ‫پێش بردنی ئامانجەکانی‪ .‬کەواتە کۆماری ئیساڵمی‬ ‫لە هەنگاوی یەکەمدا پەیوەندی خۆی لەگەڵ ئەو‬ ‫هێزانە قووڵتر دەکاتەوەو بە کردەوەو لە رێگای‬ ‫پووڵەوە ئەوان دەخاتە ژێر رکێفی خۆی و دواتر بە‬ ‫مەبەستی گاڵوی خۆی بەکاریان دەبات ‪.‬‬ ‫ئەم گروپ و الیەنە ئیساڵمیانە دەبێ بە کردەوە بەم‬ ‫دوو ئامانجە خزمەت کەن کە مەبەستی سەرەکی‬ ‫رژیمە ‪:‬‬ ‫یەکەم ‪:‬‬ ‫بە كارهێنانیان لە دژی هەڕێمی كوردستان و‬ ‫نانەوەی تۆوی دوو بەرەکی لە نێوان دوو هێزی‬ ‫دەسەاڵتداری وەک پارتی و یەکییەتی لە کوردوستانی‬ ‫عێراق و نائمن کردنی هەرێمی کوردوستان بە هەموو‬ ‫شێوەیەک‪.‬‬ ‫دووهەم ‪:‬‬ ‫تێرۆری نەیارانی سیاسی لە نێو ریزەکانی کۆمەڵەو‬ ‫حیزبی دیمۆکرات دا ‪.‬‬ ‫تەنانەت ئەم هێزانە ڕادەسپێردرێن کە ئەگەر‬ ‫بێت و کەسەکانیش نەکوژن و بە زیندووی ڕاپێچی‬ ‫ئێرانیان کەنەوە ‪ ،‬ئەوە پووڵی زیاتریش وەردەگرن‬ ‫‪ .‬بۆێە ئەم هێزانە لە گەڵ یەکەمین گرێبەستیان‬ ‫لەگەڵ کۆماری ئیساڵمی ڕادەسپێردرێن کە بە جیدی‬ ‫هەوڵەکانیان بۆ زەربەلێدان لە هێزەکانی کوردی‬ ‫رۆژهەاڵت و نەیاری کۆماری ئیساڵمی لە وانە‬ ‫کۆمەڵە و دێمۆکرات و پەنابەرانی سیاسی و ئاوارەی‬ ‫نیشتەجی لە کەمپەکانی کوردوستانی عێراق ‪ ،‬چڕتر‬ ‫کەنەوە ‪.‬‬ ‫ئەرکە پێسپێردراوەکان ‪:‬‬ ‫‪ -١‬تەقە کردنی شەوانە لە ئۆردووگاکان و کەمین‬ ‫دانانەوە لە رێگای هاتوو چۆی ماشینەکانی کۆمەلەو‬ ‫دێمۆکرات‪.‬‬ ‫‪ -٢‬رفاندن و بی سەرو شۆین کردنی پێشمەرگەو‬ ‫الیەنگرو پەنابەرانی سیاسی نیشتەجێ لە‬ ‫کوردوستانی عێراق‬ ‫‪ -٣‬تێرۆری کادرو بەرپرسانی هێزەسیاسییەکان‬ ‫‪ -٤‬کۆکردنەوەی هەواڵ و زانیاری لە سەر کارو ژیان‬ ‫و چااڵکی ئەو هێزانەو الیەنگرو پەنابەرانی سیاسی‬ ‫لە کوردوستانی عێراق‪.‬‬ ‫درێژەی هەیە‪...‬‬

‫‪15‬‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )100‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/12/18 ،‬‬ ‫‪dwaroj.net‬‬ ‫سەرنووسەر‪:‬‬ ‫ڕەزا کەعبی‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین و دیزاین‪:‬‬ ‫هێمن بایەزیدپوور‬ ‫ئێدیت و پێداچوونەوە‪:‬‬ ‫محەممەد فەرهادزادە‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj.net‬‬

‫پۆلێکی دیکە لە الوانی خەباتکاری کوردستان بە ریزەکانی‬

‫بە‬

‫هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە پەیوەست بوون‪.‬‬

‫رۆژی‬ ‫نیوەرۆی‬ ‫پاش‬ ‫سێ شەممە ‪٢٥‬ی مانگی‬ ‫سەرماوەزی ‪١٣٩٩‬ی هەتاوی‬ ‫لە رێو رەسمێکی بەشکۆدا‬ ‫و بە بەشداریی ژمارەیەک‬ ‫لە هاورێیانی پێشمەرگە و‬

‫کوردستان پەیوەست بوون‪.‬‬ ‫رێورەسمەکە بە سروودی‬ ‫بانگەواز مارشی رەسمیی‬ ‫کۆمەڵە دەستیپێکرد و پاشان‬ ‫بۆ رێزگرتن لە یادی ئازیزی‬ ‫گیانبەختکردووانی‬ ‫هەموو‬ ‫کۆمەڵە و بزووتنەوەی‬

‫دەروەی راهێنانی هاورێیانی‬ ‫تازە پێشمەرگە و پەیوەست ریزەکانی هێزی پێشمەرگە‬ ‫بوونیان بە رێزەکانی هێزی پەیامێکی خوێندەوە‪.‬‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬قسەوباسێکی لە درێژەی ئەو رێورەسمەدا‬ ‫پێشکەش کرد‪.‬‬ ‫ژمارەیەک لە کچان وکورانی‬ ‫پاش قسەوباسەکەی هاورێ‬ ‫کوردستان کە خوازیاری‬ ‫خەلیل فەتحی‪،‬هاورێیانی تازە‬

‫پێشمەرگایەتی کۆمەڵەن‬ ‫و لە بەشی پەزیرشی‬ ‫فێرگە چاوەرێی تەواو‬ ‫بوونی پرۆسەی وەرگیران‬ ‫و دەستپێکردنی خولی‬ ‫راهێنانی فێرگەن‪،‬بە بۆنەی‬ ‫پەیوەست بوونی هاورێیانی‬ ‫تازەپێشمەرگە بە ریزەکانی‬ ‫هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬ ‫پەیامێکیان روو لەو‬ ‫هاورێیانە و ئامادەبووان‬ ‫خوێندەوە‪.‬‬ ‫بە‬ ‫رێورەسمەکە‬ ‫پارچە‬ ‫خوێندنەوەی‬ ‫هۆنراوەیەک لە الیەن هاورێ‬ ‫رێباز تورجانی یەوە درێژەی‬

‫بنەماڵەکانیان لە ساڵۆنی‬ ‫هاورێی شەهید ئێحسان‬ ‫فەتاحیان لە یەکێک لە‬ ‫سەرەکییەکانی‬ ‫بنکە‬ ‫کۆمەڵە‪ ،‬پۆلێکی دیکە لە‬ ‫ژنان و پێاوانی خەباتکاری‬ ‫کوردستان کە بە مەبەستی‬ ‫پێشمەرگایەتی و درێژەدان‬ ‫بە خەبات لە پێناو ئازادی‬ ‫و سەربەستیدا لە ناوچە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی کوردستانەوە‬ ‫خۆیان گەیاندبووە بنکەکانی‬ ‫هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬ ‫بارهێنانی‬ ‫و‪،‬خۆلەکانی‬ ‫سیاسی و نیزامیان لە‬ ‫فێرگەی پێشمەرگایەتی و رزگاریخوازی‬ ‫کوردستان پێشمەرگە چەک و کارتی پێدرا و بە باڵوکردنەوەی‬ ‫لە پەلی فەرماندەی ناسراو دەقیقەیەک بێدەنگی راگیرا‪ .‬پێشمەرگایەتیان لەدەست کورتەفیلم و سروود و‬ ‫و سەنگەرشکێنی کۆمەڵە پاش شکاندنی بێدەنگییەکە بەرپرسانی فێرگە وەرگرت گۆرانی شۆرشگێرانە و‬ ‫هاورێی گیانبەختردوو خوسرەو بە سروودێک‪،‬هاورێ خەلیل و سرودێکیان بەم بۆنەوە لە نێو شادی و خۆشی‬ ‫رەشیدیان‬ ‫کۆتایی‬ ‫سەرکەوتووانە فەتحی یەکێک لە بەرپرسانی پێشکەش کرد و‪ ،‬دواتر یەکێک بەشداربوواندا‬ ‫پێشمەرگایەتی لە هاورێیانی تازە پێشمەرگە‬ ‫بە فێرگەی‬ ‫تێپەراندبوو‪،‬رەسمەن‬ ‫پێهات‪.‬‬ ‫ریزەکانی هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە بە بۆنەی کۆتایهاتنی بە بۆنەی پەیوەست بوونیان‬

‫دواستوون‬ ‫کۆرۆنا دەردێکی بە ئازار بۆ خەڵک و دەرفەتێکی زێرین بۆ کۆماری ئیسالمی‬

‫ئارام مودەریسی‬ ‫لە یەک ساڵی رابردوودا و لەگەڵ باڵوبوونەوەی ویروسی کۆڤید‪ ١٩‬رێژەیەکی بەرچاو لە‬ ‫دانیشتوانی گۆی زەوی گیرۆدەی پەتای کۆرۆنا بوون و لەگەڵ تەشەنەی زیاتری ئەم پەتایە‬ ‫واڵتانی جیهان بە پێی توانا و پێشکەوتنە زانستیەکانی خۆیان و بە هاوئاهەنگی لەگەڵ‬ ‫ناوەندە تەندروستیە جیهانییەکان و لە وانە رێکخراوی جیهانی تەندروستی و وەرگرتنی‬ ‫زانیاری و هاوکاریی جۆراوجۆر لەم پەیوەندییەدا‪،‬هەموو هێز و توانی خۆیان بۆ پاراستنی‬ ‫گیانی هاواڵتیان وکەمکردنەوەی خەسار وزیانە ئینسانییەکانی ئەم پەتایە تەرخان کرد‪.‬‬ ‫ئێران لە ریزی ئەو واڵتانەدایە کە زۆر زوو تەشەنەسەندنی ئەم پەتا کوشەندەیە تێیدا چووە‬ ‫قۆناغێکی مەترسیدار و‪،‬تا هەنووکەش ئێران لە ریزبەندنی واڵتانی سوور واتە مەرتسیدار‬ ‫دا پۆلین کراوە‪.‬تەنانەت بە پێی ئامارە رەسمیەکانی حکوومەت کە هەتا ئێستاش لە‬ ‫الیەن هەموو ناوەندە رەسمییە جیهانییەکانەوە راست ودروستبوونیان پەنجەی گوومانی‬ ‫لەسەرە‪،‬بە هەزاران کەس گیانیان لەدەست داوە و دەتوانین بڵێین بەو داڕمانە قورسە‬ ‫ئابووریە کە سەرەرای هەموو نەهامەتیەکانی تر بەرۆکی خەڵکی ئێرانی گرتووە‪،‬رەوتی‬ ‫ژیان و هەناسەی کۆمەڵگا بەرەو وەستان رێچکەی بەستووە و‪،‬بێگوومان کۆماری ئیسالمی‬ ‫خوڵقێنەرانی سەرەکی ئەم تراژیدیایە‪.‬‬ ‫دەسەاڵتدارانی خۆسەپێن بەسەر کۆمەڵگای ئێراندا لە سەرەتای سەرهەڵدانی ئەم پەتایە‬ ‫و دەرکەوتنی نیشانەکانی تەشەنەسەندنی ویرووسەکە‪،‬بە ئامانج و مەبەستی سیاسی و‬ ‫ئەمەنییەتی دەستیانکرد بە شاردنەوەی راستیەکان و بە ئاشکرا و لەزاری گەورە بەرپرسانی‬ ‫رژیم و لەسەرووی هەموویانەوە خامنەیی‪،‬حاشایان لە بوونی پەتاکە لە ئێران کرد و کەوتنە‬ ‫گاڵتەکردن ودەمەالسکەی ئەو کەس والیەنانەی کە باسیان لە مەترسیدار بوونی دۆخەکە‬ ‫دەکرد و بە پیالنگێریی دژی رژیم و ئەمنییەتی واڵت تاوانباریان دەکردن و‪،‬بەمجۆرەش‬ ‫لەوپەری بێ کیفایەتیدا بوونە هۆکاری باڵوبوونەوەی بەرینی ئەم پەتایە لەنێو کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫پاش ئەوەیکە پەتاکە وەک شێرپەنجە بە هەموو جەستەی کۆمەڵگای ئێراندا باڵو بووە و‪،‬‬ ‫لەگەڵ چوونەسەری ئامار ورێژەی گیانلەدەستدانی رۆژانەی خەڵک و سەرهەڵدانی دۆخی‬ ‫ترس ودڵەراوکێ‪ ،‬وەک پیشە وخەسڵەتی هەموو دیکتاتۆر و حکوومەتە داسەپاو و دژی‬ ‫خەڵکییەکان دەسەاڵتدارانی ستەمکاری ئێرانیش لە الیەکەوە باڵوبوونەوەی پەتاکەیان‬ ‫کردە بیانووی کپکردن و حەولدان بۆ دامرکاندنەوەی نارەزایەتییە جەماوەرییەکان و‬ ‫زاڵبوونەوە بەسەر کۆمەڵگادا و کۆنترۆڵکردنی جووڵەی جەماوەر و تەسفیەحیساب و‬ ‫هەرەشەی تووشکردنی زیندانیانی سیاسی بەو پەتا کوشەندەیە بە تایبەت لە زیندانەکانی‬ ‫کوردستانداو‪،‬لە الیەکیترەوە خەڵکی ئێرانیان لەو دۆخە مەترسیدارەدا کردە بارمتەی گوشار‬ ‫هێنان بۆسەر دنیای دەرەوە و بە تایبەت واڵتە یەکگرتووەکانی ئامریکا بۆ کەمکردنەوەی‬ ‫گوشارەکان و گەمارۆ نێودەوڵەتییەکانی سەر خۆیان‪.‬شایانی باسە کە رەچاوکردنی ئەم‬ ‫سیاسەتە چەپەڵەی رژیم لە کاتێکدا بوو کە بە ئاشکرا و چەندین جار لە الیەن ئامریکا‬ ‫وە راگەیەندرا کە گەمارۆکانی سەر رژیمی تاران بواری دەرمان و تەندروستی ناگرێتەوە‬ ‫کە ئاکامی ئەم دەستشلکردنەش بۆ رەخساندنی ئیمکاناتی دەرمانی بۆ رووبەرووبوونەوەی‬ ‫پەتای کۆرۆنا‪،‬سەرهەڵدانی قاچاخچێتی دەرمان و شاردنەوەی ئەو ئیمکاناتە و قۆرغکردنیان‬ ‫لە الیەن سپای پاسداران و بە کارهێنانیان لە کات وبۆ مەبەستی دیاریکراوی سیاسی بوو‪.‬‬ ‫بەمجۆرەش جێگەی هیچ گوومانێکیان نەهێشتەوە کە تەنانەت بێهداشت و دەرمانیش لە‬ ‫ئێران لە پاوانی تاقم وباندەکانی مافیای دەسەاڵتدایە و لە پێناو پاراستنی خۆیاندا گاڵتە‬ ‫بە ژیان و ساڵمەتی خەڵک و کۆمەڵگا دەکەن‪.‬هەر بوونی ئەو راستییەشە کە بۆتە هۆی‬ ‫سەرهەڵدان و پەرەسەندنی بێ متمانەیی بەرامبەر بە بەشی دەرمان ونەخۆشخانەکان‬ ‫و‪،‬تەنانەت پێکهاتن و بەهێز بوونی دەنگۆ و مەترسی سەرهەڵدانی دیاردەی دەرهێنان و‬ ‫قاچاغچێتیکردن بە ئەندامەکانی جەستەی مرۆڤەوە کە بەداخەوە ئەو بێ متمانەیە بووەتە‬ ‫هۆکارێکی کاریگەر کە خەڵک لە کاتی نەخۆشیدا سەردانی نەخۆشخانەکان نەکەن و‬ ‫بەمجۆرەش گەلێک کەس گیانیان لە دەست داوە‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا کە کۆمەڵگای ئێران بەدەست دەسەاڵتدارانی ستەمکاری ئیسالمییەوە گیرۆدەی‬ ‫ئەم دۆخە ئاڵۆز و ترسناکەیە‪،‬دونیا چۆتە ناو قۆناغی کووتانی پێکووتە(واکسێن)ی دژە‬ ‫کۆرۆنا‪.‬‬

‫ئەم قۆناغەش بۆ سەرانی ئیسالمی ئێران بووەتە دەرفەتێک بۆ پێالنگێری و‬ ‫بەرەوپێش بردنی سیاسەتە چەپەڵەکانی خۆیان‪.‬سەرەرای تەرخانکردنی بەشێکی‬ ‫بەرچاوی بووجەی واڵت بۆ جێبەجێکردنی پالن و سیاسەتی شەرەنگێزانەیان لە‬ ‫ناوچەکە‪،‬لە زاری حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێرانەوە دەڵێن کە توانای کرینی‬ ‫پێکوتەی دژەکرۆنایان نییە وداوای هاوکاریی نێۆدەڵەتیان کردبوو کە وەاڵمی رەدیان‬ ‫وەرگرتەوە‪.‬هەروەها هەوڵی هەکەرەکانیان بۆ دزینی فۆرمۆڵی ئەم پێکوتەیەش‬ ‫ئاشکرا بووە و لەم بوارەشدا ریسوا و دەستبەتاڵن‪ .‬لە الیەکیترەوە و لە کاتێکدا‬ ‫کە بە لەبەرچاوگرتنی ئیمکانات و پێشکەوتنی زانستی پزشکی و تێکنۆلۆژی ئەم‬ ‫بوارە روون وئاشکرایە کە ئێران هیچ شانسێکی بۆ سەرکەوتن لە بواری دروستکردنی‬ ‫پێکوتەی دژەکۆرۆنادا نییە‪،‬حەسەنی روحانی باس لە هەوڵەکانیان بۆ دروستکردنی‬ ‫پێکوتەی دژەکۆرۆنا دەکا‪.‬هەموو ئەمانە نیشانی دەدەن کە النیکەم بەمزووانە رژیمی‬ ‫ئێران هیچ هەوڵێکی جیددی بۆ دابینکردنی پێکووتەی دژە کۆرۆنا نادا‪ .‬بێگوومان‬ ‫ئەوەش جارێکیتر و وەک ئەزموونە سەرکەوتووەکانی رابردوو ئەرکی بەرەنگاری و‬ ‫هەولدان بۆ پاراستنی گیانی هاونیشتمانیان دەخاتە سەر شانی چاالکان و رێکخراوە‬ ‫سیاسی و مەدەنی و فەرهەنگییەکانی ناوخۆی وەاڵت کە بە تایبەت لە کوردستان‬ ‫خاوەنی پێشینە وئەزموونی سەرکەوتون‪.‬‬