خاوه‌ران.....
5 دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه ،كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات
dwaroj@komala.eu
9که‌س له‌زیندانیانی مانگرتوو ره‌وانه‌ی ژووری تاکه‌که‌سی ده‌کرێن
به‌ڕێوه‌چوونی کؤنفرانسێک له هۆتێل چوارچرای هه‌ولێر بۆ پشتگیری له زیندانیانی مانگرتووی کورد دیاری كرد ،به‌اڵم به‌رپرسانی زیندان پ����اش دڕاندنی نامه‌كه‌ی����ان 9كه‌س له زیندانییه‌كانی����ان ره‌وانه‌ی ژووری تاكه‌كه‌سی كرد. هه‌واڵ����ه‌كان ب����اس ل����ه بارودۆخ����ی خراپ����ی ژماره‌ی����ه‌ك ل����ه مانگرتوان ده‌كه‌ن ،له‌وان ه ئه‌رسه‌النی ئه‌ولیایی‌و ئه‌ن����وه‌ری حس����ه‌ین په‌ناه����ی كه له 15گه‌الوێژی ئه‌مس����اڵ ب����ه تۆمه‌تی هاوكاری له‌گ����ه‌ڵ حیزبه كوردییه‌كان ب����ه ئێعدام مه‌حكومك����راون .ب ه پێی ئ����هو هه‌وااڵنه‌ی له زیندانی س����نه‌وه
ل ه مه‌ریوان زیندانییه‌كی سیاسی مانی له‌خواردن گرت به‌ندكراوێكی سیاسی خه‌ڵكی مه‌ریوان و ل ه الیه‌ن ده‌س����تگای ئیتیالعاته‌وه ك ه ب ه تۆمه‌تی ش����ه‌ڕ دژی ئاسایشی ده‌ستگیر کراوه .ل ه کاتی ده‌ستگیری گش����تی له‌الی����ه‌ن دادوه‌ر حام����دی عادڵه‌وه تا ئێس����تا نزیکه‌ی 2س����اڵ س����وڵـتان به‌خ����ش ،دادوه‌ر دادگای ده‌گوزه‌رێت ،به‌اڵم ئه‌م دوو ساڵه له ئینقالبی مه‌ریوان به 5س����اڵ زیندان 5س����اڵی حوکمی عادڵ که‌م نه‌کراوه مه‌حكوم كراوه ،ده‌ستی دایه مانگرتن که ئه‌مه شتێکی نایاساییه .هه‌ر بۆیه عادڵ ب����ۆ ناڕه‌زایه‌ت����ی ده‌ربڕین به‌م ل ه خواردن. ب����ه پێ����ی هه‌واڵێكی هه‌ڵس����وڕاوانی بڕیاره ده‌س����تی داوه‌ته مان گرتن له ماف����ی مرۆڤ ل���� ه مه‌ری����وان ،عادڵ خواردن‌و بڕیاریداوه تا خواس����ته‌که‌ی ئه‌خته‌ر س����ه‌مه‌ر ته‌مه‌ن 28س����اڵ ،جێ به‌جێ نه‌کرێت ده‌ست له مانگرتن ک����وڕی حه‌مه عه‌لی ل����ه دایک بووی هه‌ڵنه‌گرێت .شایانی باسه حه‌سه‌نی ئاوایی ڕواری س����ه‌واڵوای مه‌ریوان و ئه‌خته‌ر س����ه‌مه‌ر که ب����رای عادڵه 7 دانیشتووی ش����ارۆچکه‌ی کانی دینار ساڵ زیندانی به‌س����ه‌ردا سه‌پێندراوه ل ه ڕێکه‌وت����ی 1385/9/1ی هه‌تاوی که ئه‌ویش ئێستا له زیندانی گشتیی له نێوان ڕێگای سه‌رده‌ش����ت -ورمێ مه‌ریوان ده‌ستبه‌سه‌ره.
گه‌یش����تون باری ته‌ندروستی ئه‌و دوو زیندانیی����ه خراپه‌‌و ئه‌م����ه‌ش بووه‌ته هۆی نیگه‌رانی بنه‌ماڵه‌كانیان. ل����ه درێ����ژه‌ی پش����تگیرییه‌كان له‌م مانگرتن����ه ،چه‌ن����دان خۆپیش����اندان له واڵت����ان ئوروپای����ی وه‌ك ئاڵمان، فه‌رانسه‌‌و هوڵه‌ند له الیه‌ن كورده‌كانی ئه‌و واڵتانه‌وه بۆ ده‌ربڕینی هاوسۆزی خۆیان له‌گ����ه‌ڵ زیندانیانی مانگرتوو به‌ڕێوه‌چووه .شایانی وه‌بیرهێنانه‌ویه كه ژماره‌یه‌ك له زیندانیانی سیاسیو مه‌ده‌نیی کورد ل ه هه‌موو زیندانه‌کانی
ئێ����ران ،ب����ه ئیمزاکردن����ی به‌یانێک ڕایانگه‌یان����د که‌له رۆژی دووش����ه‌م ه ()4ی خه‌رمانان بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی داخوازییه‌کانیان مانگرتن له خواردنی سه‌رانسه‌ری ده‌ستپێده‌که‌ن ،که هه‌ر له رۆژی یه‌كه‌مدا زیاتر له 80زیندانی سیاس����ی‌و هه‌ڵس����وڕاوی مه‌ده‌نی له زیندانه‌كانی ئێڤینی تاران‌و مه‌هاباد، ورمێ ،سنه ،ده‌ستیان دایه مانگرتن‌و ئ����هو ژماره‌یه‌ش تا ئێس����تا زیاتر له 200زیندانی����ی تێپه‌ڕاندوه‌‌و به‌رده‌وام ژماره‌یان له زیادبووندایه.
كۆماری ئیسالمی ل ه ریزی یه‌كه‌می ئێعدامی مندااڵن ل ه جیهاندایه رێكخ����راوی چاودێ����ری ماف����ی مرۆڤ رۆژی چوارش����ه‌مم ه 10س����پتامبر ب���� ه باڵوكردنه‌وه‌ی راپۆرتێك رایگه‌یاند: ته‌نیا 5واڵت له جیهاندا هه‌ن ك ه هێشتا ئێعدام كردنی مندااڵن تێدا به‌رێوه‌ده‌چێت ك���� ه له نێوان ئه‌م 5واڵت ه ئێران له ریزی یه‌كه‌م دایه. ل����ه‌م راپۆرت����ه‌دا هاتووه ،ل����ه ژانویه‌ی 2005وه ت����ا ئێس����تا 32ت����ازه‌الو له‌م 5واڵته‌ئێع����دام ك����راون ك����ه ل����ه ئێران 26كه‌س ،س����ودان2كه‌س ،پاكس����تان 1كه‌س و یه‌مه‌ن 1كه‌س. ئه‌م رێكخ����راوه هه‌روه‌ه����ا رایگه‌یاند، ئه‌گ����ه‌ر ئه‌م 5واڵته كۆتای����ی ب ه ئێعدام كردن����ی مندااڵن بێنن جێ به‌جێ كردنی
په‌یمانی البردنی سزای ئێعدام بۆ مندااڵن جیهانگیر دهبێتهوه. هه‌ر به‌پێی راگه‌یاندنی ئه‌م رێكخراوه‌یه، رێ����ژه‌ی زۆری ئێعدام كردنی مندااڵن ل ه ئێراندا به‌ڕێو‌ه ده‌چێت. له‌م واڵته دادوه‌ری ده‌توانێ س����زاكانی ئێعدام جێ به‌جێ بكات ئه‌گه‌ر ته‌مه‌نی كه‌سه‌كه ب ه ته‌مه‌نی باڵغ بوون گه‌یشت بێت. ش����ایانی باس����ه ،له یاس����اكانی ئێراندا ته‌مه‌ن����ی باڵغ ب����وون له س����ه‌ربنه‌مای یاساكانی ئیسالم داده‌نرێت ك ه بۆ كچان 9ساڵ و بۆ كوڕان 15ساڵ. ئێس����تاش چه‌ندین مێرمن����داڵ ل ه ئێران چاوه‌ڕێی له‌سێداره‌دانن.
خوێندكارێكی كورد ب ه سێ ساڵ زیندان مه‌حكوم ده‌كرێت خوێن���دكاری ك���ورد ،خزر ره‌س���وڵ م���روه‌ت ،له الی���ه‌ن دادگای ئینقالبی ش���اری مه‌هاباده‌وه به س���ێ س���اڵ زیندان���ی ته‌عزی���ری‌و س���االر یاره، هه‌ڵس���وڕاوی مه‌ده‌نی له‌الیه‌ن هه‌مان دادگاوه به ش���ه‌ش مانگ حه‌بس���ی ته‌عزیری مه‌حكوم كران. ب���ه پێ���ی هه‌واڵێك���ی كۆمیت���هی پش���تگیری له مانگرت���ن له‌خواردنی زیندانیانی سیاس���ی‌و مه‌ده‌نی كورد، شه‌وی پێنجش���ه‌ممه 24ی گه‌الوێژی ئه‌مساڵ« ،خزر ره‌س���وڵ مروه‌ت»، خوێندكاری زانكۆی ورمێ‌و دانیشتوی ئاوایی كوردنش���ینی «تااڵو» س���ه‌ر
ئاسۆی سوسیالیزم.....
8
3
ساڵی یه‌كه‌م ،ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌كه‌م2008/9/16 ،
نزیک به مانگێک له‌خۆڕاگریی زیندانیانی کورد نزیکه‌ی 26رۆژ له مانگرتنی زیندانیانی سیاسیو هه‌ڵسوڕوانی مه‌ده‌نی كورد، تێپه‌ڕده‌بێ����ت‌و پش����تگیری حیزب‌و رێکخ����راوو الیه‌نه جۆراوج����ۆره‌کان، هاوڕێ له‌گه‌ڵ هاوس����ۆزی‌و پشتیوانی خه‌ڵکی کورد له ن����اوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،له‌و مانگرتنه به‌رده‌وامه. كوردستان ،دواڕۆژ :له دوای نزیکه‌ی مانگێ����ک ل����ه مانگرت����ن له‌خواردنی به‌ندکراوانی کورد له س����یاچاڵه‌کانی کۆماری ئیس��ل�امی ،رۆژ ب����ه رۆژ به ژم����اره‌ی زیندانان����ی مانگرتوو زیاد ده‌بێ����ت ل����ه به‌رامبه‌ریش����دا ب����اری ته‌ندروستی ژماره‌یه‌ک ل ه به‌ندکراوانی ک����ورد رووله خراپیی����هو زیاتر له 9 که‌س����یان بۆ ژووره تاکه‌که‌سییه‌کان گواس����ترانه‌ته‌وه .ل ه الیه‌که‌ی ترهوه رێوش����وێن ه ئه‌منییه‌کان����ی رژی����م له کوردستان ،ب ه تایبه‌ت گوشارخستنه س����ه‌ر بنه‌ماڵه‌ی زیندانی����ان توندتر ده‌بێت .خه‌ڵکی کوردس����تانیش له‌و ���ه ئه‌منیی����هی رژیم����دا ،به بارودۆخ� ئاش����کراو به‌نه‌هێن����ی‌و ل ه ش����یوه‌ی راگه‌یاندنه‌و کۆبوونه‌وه‌دا پش����تیوانی خۆیان ل����ه رۆڵ����ه مانگرتووه‌کانیان راده‌گه‌یه‌نن. رۆژی یه‌کشه‌مم ه 9که‌س له زیندانانی مانگرت����وو له زیندانی ش����اری ورمێ له‌الیه‌ن به‌رپرسانی زیندانه‌و‌ه ره‌وانه‌ی ژووری تاكه‌كه‌س����ی كراون .زیاتر له 37كه‌س ل����ه زیندانیان����ی زیندانی ورم����ێ به‌ش����دارییان ل����هو مانگرتنه سه‌راس����ه‌رییه‌ی كورده به‌ندكراوه‌كان ك����ردوه‌‌و نوێنه‌ره‌كانیان له نامه‌یه‌كدا ب����ۆ به‌رپرس����انی زین����دان چه‌ندین مه‌رجیان بۆ شكاندنی مانگرتنه‌كه‌یان
هاوڕێ سدیقی که‌مانگه‌ر.....
به‌ش���اری میاندواو ،هه‌روه‌ها «ساالر ی���اره« خه‌ڵك���ی هه‌م���ان ئاوای���ی، له‌كات���ی گه‌ڕان���ه‌وه‌ی ل���ه ئاواییه‌كی دراوس���ێیانه‌وه ،ده‌كه‌ونه به رێژنه‌ی گوللیه هێزه‌كانی س���وپای پاسداران‌و به‌توندی بریندار ده‌بن. پاش���ان برینداره‌كان بۆ نه‌خۆشخانه ده‌گوازن���هوهو ب���ۆ رۆژی دواتری���ش هه‌ردووكی���ان ب���ۆ ش���وێنێكی نادیار ده‌گوازنه‌وه‌‌و ده‌ستبه‌سه‌ریان ده‌كه‌ن. خزر ره‌س���وڵ مروه‌ت ،هه‌ڵس���وڕاوی ماف���ی زمانی دایك ،م���اوه‌ی چه‌ند س���اڵه له رێكخراوی س���ۆما ،وانه‌ی كوردی به خوازیاران ده‌ڵێته‌وه.
نرخ 500 :دینار
مانگرتنی زیندانیانی سیاس ی هێمای خه‌بات‌و كۆڵنه‌دان عومه‌ر ئێلخانیزاده ی ك��ورد ،ئهوه پتر له بیست مانگرتن له خواردنی زیندانیانی سیاس رۆژه درێژه‌ی ههیهو ،تا ئێستا به‌ندكراوانی دیكه‌ی كوردیش له هه‌موو زیندانه‌كانی ئێران نه‌ك هه‌ر پشتیان گرتوون ،به‌ڵكوو ده‌ستیان داوه‌ته مانگرتن له خواردن دژ به‌و حوكم ه ناڕه‌وایانه‌ی به سه‌ریاندا سه‌پێندراوه. ی سیاسی گرینگ ه كه به‌ر له هه‌موو شتێك بێگومان ئهوه كرده‌وه‌‌و رووداوێك ی سیاسیی ه له كوردستاندا بۆ ی ئاماده‌گی گشت نیشانده‌ری راده‌‌و میزان به‌رگری له مافی خۆ .ئاماژه‌یه بۆ گۆڕانی جیددی ل ه كه‌شوهه‌وای سیاسی كوردستانی ئێران‌و نیشانده‌ری ئه‌و راستیه‌یه كه ئه‌و به‌ندكراوانه هیواو باوه‌ڕیان به پشتیوانی بێدرێغی گه‌لی كورده‌‌و له‌مباره‌وه دڵقایمن .ئه‌و ی له به‌رانبه‌ر دوژمندا به رووداوه تا هه‌نوكه رادهی بڕوابه‌خۆیی‌‌و كۆڵنه‌ده‌ر چه‌ند قات له كۆمه‌ڵگادا بردۆته سه‌رێ .به‌اڵم دوور له ئینساف نییه گه‌ر بڵێین هێشتا ئه‌و گۆڕانه ل ه كه‌شوهه‌وای سیاسی كوردستاندا ،وه‌ك پێویست ی لێنه‌كراوه. بایه‌خی پێنه‌دراوه ،نه‌بیندراوه‌‌و ب ه یه‌كده‌نگ پشتیوان ئه‌وڕۆ هه‌موو رێكخراوه‌كانی نێونه‌ته‌وه‌یی بۆ به‌رگری له مافی مرۆڤ ،هه‌موو ی هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان‌و راگه‌یه‌نه گه‌وره‌كانی جیهان ،كورده‌كان هه‌موو حیزبه كوردییه‌كان‌و ئۆپۆزیسیونی ئێرانیو چاالكوانانی كوردی ی سیاسی ی له مانگرتوان رۆژهه‌اڵت له ناوه‌وه‌‌و ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،پشتیوان ده‌كه‌ن‌و ،ده‌كرێ بڵێین رێگا خۆش بووه بۆ به‌رینكردنه‌وه‌ی پشتگری‌‌و ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی به‌رین‌و جه‌ماوه‌ریی. ی سیاسی كه ی سیاسیو بنه‌ماڵه‌كانیان ب ه هه‌ر مه‌یلێك ئێستا به‌ندكراوان بیانبێ ،پێكهوه یه‌كگرتوون‌و به یه‌كه‌وه بڕیار ده‌ده‌ن‌و چاره‌نوسی خۆیان ی كه پشتیوانییان لێده‌كه‌ن، لێك گرێداوه .هه‌موو ئه‌و كومیته‌‌و كه‌سان ه خه‌ڵكێك كه بۆ ئازادیان تێده‌كۆشن‌و ئیعتیراز ده‌كه‌ن ،هه‌ر هه‌موویان ی سیاسی جۆر به جۆریان ههیهو ،ئه‌وه‌ش نه‌ك هه‌ر نه‌بووه‌ته هۆی مه‌یل كێشه ،به پێچه‌وانه مایه‌ی چوونه‌پێشی كارو هه‌ڵخراندنی پشتیوانی زۆرتری خه‌ڵكه لێیان .هه‌موو رێكخراوه‌‌و مێدیای بیانی‌‌و ئۆپۆزیسیونیش، ی سیاسی كورد باسیان لێو‌ه ده‌كه‌ن‌و ده‌یانناسێنن .باشه به‌و وه‌ك زیندان هه‌موو سۆزه‌ی وا به‌ندكراوانی مانگرتوو له‌گه‌ڵیانه ،به‌و میزانه ده‌نگدانه‌وه‌‌و پشتگریه لێیان ،بۆ ده‌ڵێین‌و پێمانوایه هێشتا پڕبه‌پڕ هه‌ست به گه‌وره‌یی ی پێنه‌كردوه‌‌و هۆكار چین؟ ێ هه‌ست ئه‌م حه‌ره‌كه‌ت ه سیاسی ه نه‌كراوه؟ ك چی ده‌بێ بكرێ تا هه‌موو رێگایه‌ك بۆ سه‌ركه‌وتنی ئه‌و كردهوه ئازایانه‌یه ی ئه‌م پرسیاران ه چه‌ند خاڵ ده‌خه‌ینه ی وه‌اڵم خۆش بكرێ؟ بۆ وه‌رگرتنه‌وه به‌ر دیده‌ی خوێنه‌ران. .1به هه‌موو گرینگی ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته‌‌و ده‌نگدانه‌وه‌ی زۆری ،به‌اڵم حیزبه سیاسییه‌كانی كوردستان تا ئێستا نه‌مانتوانیو‌ه النیكه‌م پێكهوه ێ ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت هه‌نگاوێك بۆ پشتیوانیان بنێین ،ده‌توانین‌و ده‌كر پێكهوه ئاكسیۆنی پشتیوانی ساز بده‌ین ،ده‌كرێ پێكهوه راگه‌یاندن بده‌ین‌و كه‌مپه‌ینی گهوره وه‌رێخه‌ین ،با به یه‌كه‌وه سكااڵ به‌رینه به‌ر نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان‌و رێكخراوه‌كانی پارێزگاری له مافی مرۆڤ‌و رای گشتی جیهان .به داخهوه هیچیان نه‌كراون ،حه‌تمه‌ن ل ه وه‌اڵمدا هه‌موومان ده‌ڵێین هه‌ر الیه‌نه‌‌و بۆخۆمان هه‌موو شتمان كردوه .ئهوه راسته ،من گومانم نییه هه‌موو حیزب ه سیاسییه‌كانی كوردستان به په‌رۆشه‌وه ده‌ڕواننه ئه‌و ێ گه‌ر هه‌ر كامه‌مان چه‌ند بارودۆخه‌‌و پێیه‌وه ماندوون .به‌اڵم حاشا ناكر ی تاك ه هه‌نگاوێكی بچوك ناگرێته‌وه كه قات زیاتری ئه‌وه‌ش بكه‌ین ،جێگا شان ب ه شانی یه‌كتر هه‌ڵیده‌گرین .هیچ چه‌شنه دوری‌‌و جیایی سیاسیو ی رۆشن له‌م كێشه‌ی ناوخۆیی ناتوانێ پاساو بێ ،بۆ نه‌كردنی هاوكار ب��واره‌دا .هه‌نگاونه‌نان له‌مباره‌وه به چیتر غه‌یری بایه‌خ نه‌دان ناوزه‌د ی نه‌بێ بۆ هاوكاری‌‌و هاوئاهه‌نگی، ده‌كرێ؟ حه‌قوایه له‌مبارانه‌و‌ه كه‌س شه‌رت ده‌بێ بتوانین به نیوه‌ی هاوڕێیانمان ل ه ناوه‌وه‌‌و له ناو زینداندا ،یه‌كتر قبوڵ بكه‌ین .ئێمه رایده‌گه‌یه‌نین كه حازرین له‌گه‌ڵ هه‌موو الیه‌نه‌كان له‌و پێناوه‌دا‌و بۆ به‌هێزكردنی ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته هه‌نگاو هه‌ڵبگرین .ده‌شزانین ئهوه ی ده‌ست به كار بین‌و چیتر نه‌هێڵین ئه‌و ی ده‌وێ ،داوامان ئه‌وه‌یه با بۆ كار بۆ ل 2 وه‌زعه به‌رده‌وام بێ.
دادگایه‌کی سوریا 50هاواڵتی کوردی به‌زیندان مه‌حكوم ده‌كرێن دادگایه‌كی سوریا له حوكمێكدا 50 كه‌س له ش���ارۆمه‌ندانی كوردی ئه‌و ش���اره‌ی هه‌ركام به ش���ه‌ش مانگ زیندان مه‌حكوم كرد. به پێ���ی راپۆرتێك���ی هه‌واڵنێری ئاڵمان ل���ه دیمه‌ش���ق ،رێكخراوی ماف���ی مرۆڤ���ی س���وریا رۆژی یه‌كش���ه‌ممه‌ی رابردوو رایگه‌یاند ك ه دادگایه‌كی ســــــــــوریا 50كه‌س له كورده‌كانی سوریای ب ه تۆمه‌تی به‌ش���داری كردن له خۆپیشاندانی ش���اری قامیش���لی به شه‌ش مانگ زیندان مه‌حكوم كرد. چاودێری مافی مرۆڤی س���وریا ل ه به‌یانییه‌یه‌كدا به باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌واڵه رایگه‌یاند كه س���ێ كه‌س ل ه پارێزه‌رانی كوردی سوریا‌و چه‌ندین نوێنه‌ر ل ه باڵوێزخانه‌كانی ئه‌مریكا،
ئاڵمان‌و فه‌رانس���ه له كۆبوونه‌وه‌ی دادگاكه‌دا به‌شداربوون. پارێ���زهره ك���ورده‌كان ده‌ڵێن كه ئ���ه‌م په‌نجا كه‌س���ه ب��� ه تۆمه‌تی « نان���ه‌وه‌ی دووبه‌ره‌ك���ی تائیفی، مه‌زهه‌بی‌و ره‌گه‌زی‌و هاندانی شه‌ڕی نه‌ته‌وه‌یی» به شه‌ش مانگ زیندان مه‌حكوم كراون.
2
dwaroj@komala.eu
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
هه‌ڵوێستی هاوبه‌ش له‌س����ه‌ر مانگرتن����ی یه‌کپارچه‌یی رۆڵه‌کانی کورد له زیندانه‌کاندا زیندانیانی سیاس���یی کورد ل���ه به‌ندیخانه‌کانی کۆماری ئیس�ل�امی ئێراندا، کۆڵنه‌ده‌رانه درێژه به خه‌بات ده‌ده‌ن و له هه‌نگاوێکی یه‌کگرتوو و هاوبه‌شدا، نزیکه‌ی یه‌ک حه‌وتوو ده‌بێ له مانگرتنێکی یه‌کپارچه‌دان. کچان و کوڕانی کورد ،قاره‌مانه‌کانی نێو ئه‌شکه‌نجه‌گاکانی رێژیمی داگیرکه‌ری ئێران ،خوازیاری ئه‌وه‌ن ده‌سه‌اڵت دان بنێ به شه‌خسیه‌تی سیاسی و مه‌ده‌نییان و ره‌فتاری گونجاو له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌س���ایه‌تییه‌یان له‌گه‌ڵ بکا ،هه‌ڵگرتن و ده‌ست راگرتن له دانی حوکمی ئێعدام و به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌و حوکمانه و راگرتنی خێرای ئێعدامی زیندانیانی سیاس���ی و کۆتایی هێنان به ئه‌ش���که‌نجه و پێشێلکردنی مافه‌کانی مرۆڤه له کوردستان. ئێمه ئه‌و حیزب و الیه‌نانه‌ی ئه‌م راگه‌ێندراوه هاوبه‌شه‌مان ده‌رکردووه ،وێڕای نیگه‌رانیمان بۆ باری س���ه‌المه‌تی مانگرتووان؛ له داخوازه‌کانیان پش���تیوانی ده‌رده‌بڕی���ن .هه‌روه‌ها خوازیاری ئازادیی هه‌رچی زووتری ئه‌وان و س���ه‌رجه‌م زیندانیانی سیاسی گه‌النی ئێرانین. مانگرتنی زیندانیانی سیاسیی کورد له زیندانه‌کانی کۆماری ئیسالمیدا به‌شێکه له‌و خه‌باته بێوچانه‌ی له ئاس���تی کۆمه‌ڵگادا نزیکه‌ی 3ده‌یه‌یه له گۆڕێدایه و کۆماری ئیس�ل�امی به‌هه‌موو توانایه‌وه هه‌وڵی به‌چۆکدا هێنانی داوه ،به‌اڵم به خۆڕاگریی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستان ،سه‌رنه‌که‌وتووه. جێ���ی خۆیه‌تی که هه‌م���وو کۆڕ و کۆمه‌ڵه‌کانی الیه‌نگ���ری مافه‌کانی مرۆڤ، به‌په‌له و بێ راوه‌س���تان ئاوڕ له دۆخی زیندانیانی سیاس���یی کورد بده‌نه‌وه و بۆ سه‌ر‌خستنی هه‌نگاوه‌که‌یان و وه‌دیهێنانی داواکانیان پاڵپشتییان لێبکه‌ن و کۆماری ئیسالمی بخه‌نه ژێر گوشاره‌وه. س�ڵ�او له رۆڵ���ه قاره‌مانه‌کانی ک���ورد که له ئه‌ش���که‌نجه‌گاکانی کۆماری ئیسالمیدا ،کۆڵنه‌ده‌رانه دیفاع له خۆیان و گه‌له‌که‌یان ده‌که‌ن. -1کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان -2حیزبی دیمۆکراتی کوردستان -3پارتی ئازادیی کوردستان -4ئه‌نجومه‌نی فه‌رهه‌نگی کورده‌کانی خوراسان /12خه‌رمانانی2708/ /2سێپتامبری2008/ بریتانیا
لیستی یه‌که‌می به‌ندکراوانی مانگرتوو زیندانی سنه: -1ئه‌رسه‌الن ئه‌ولیایی ،ئێعدام -2رئوف ئیبراهیمی 6 ،ساڵ -3ساسان بابایی 5 ،ساڵ -4یاسر په‌رویزی 2 ،ساڵ -5ئه‌نور حسه‌ین په‌ناهی ،ئێعدام -6عه‌دنان حه‌سه‌ن پوور ،نادیار -7شاکر ،نادیار -8روناک سه‌فارزاده ،نادیار -9هانا عبدی ،پنج ساڵ‌و ته‌بعید -10فه‌رید عه‌بدی ،نادیار -11فاتمه گوفتاری 22 ،مانگ -12حبیب له‌تیفی ،ئێعدام -13فه‌ردین محه‌مه‌دی 10 ،ساڵ -14جه‌هاندار محه‌مدی 15ساڵ زیندانی ورمێ: .1سه‌روت ئازه‌رنیوش 18مانگ .2یوسف ئارساز 7،مانگ .3عادل ئاشیعانی 7 ،مانگ .4عه‌لی ئه‌حمه‌د 5/5ساڵ .5ئه‌یوب ئارگینباش ،نادیار .6به‌ختیار ئه‌شرفی کیا11،ساڵ .7جه‌هانگیر بادوزاده ،ئه‌به‌د .8حه‌سه‌ن توپوز 13 ،ساڵ .9عێزه‌دین توران 7 ،مانگ .10رحمان چنگالی 5/5ساڵ .11جه‌وادحاجیلو 2 ،ساڵ .12محه‌مه‌د حمزه‌پور 10 ،ماه .13حسه‌ین خانعبدی 3،ساڵ .14موراد دغر 2 ،ساڵ
.15داوود دفاعی 2 ،ساڵ .16عه‌لی ره‌شیدی 4 ،ساڵ .17ره‌مه‌زان سه‌عیدی 8 ،ساڵ .18فریدون سالمت 6،مانگ .19خه‌لیل سیپان 7 ،مانگ .20حه‌مید شه‌بان 10 ،مانگ .21مسته‌فا عه‌لی 15 ،ساڵ .22سه‌جاد عه‌لیزاده 10 ،مانگ .23یاسین قدیم آرویسی 8،مانگ .24ئیدریس قه‌نبری 7 ،مانگ .25شیخموس کارتش 7 ،مانگ .26که‌مال وردان 10 ،مانگ .27شه‌ر‌یف یاکان 10 ،مانگ .28فواد ییلماز 7 ،مانگ .29توفیق نه‌وجه‌وان 10 ،مانگ .30سلیمان عمویی 4 ،ساڵ .31جمهور اوزگور 13 ،ساڵ .32محه‌مه‌د سه‌عادت 4 ،ساڵ .33عومه‌ر چاپراز13 ،ساڵ زیندانی ئێڤینی تاران: -1مه‌تین ارجان 11 ،ساڵ -2هدایت غه‌زالی 2 ،ساڵ -3سه‌باح نه‌سری 2 ،ساڵ -4فه‌رهاد وه‌کیلی ،ئێعدام زیندانی سه‌قز: -1عه‌بدواڵ حسه‌ینی5 ،ساڵ -2خه‌لیل مسته‌فاڕه‌جه‌ب 15،ساڵ -3عارف عه‌بدواڵزاده3/5،ساڵ
م��ان��گ��رت��ن� ی زیندانیان ی سیاس ی هێمای خه‌بات‌و....
.2نكوڵی ناكرێ نه‌هاتنه سه‌رشانۆی حیزبه سیاسییه‌كان به یه‌كه‌وه، له‌و هه‌لومه‌رجه هه‌ستیاره‌ی ئێستادا ،سه‌لمێنه‌ری ئه‌و راستیه‌یه ك ه له نێوان ئێمه‌‌و بزاڤی ناوخۆدا ،كه‌له‌به‌ری به‌رچاو هه‌یه ،ته‌فاوه‌ت له تاكتیكماندا هه‌یه ،ئه‌وله‌ویه‌تی كاری ئێمه‌‌و چاالكوانانی ناوه‌وه‌ی الیه‌نگری هێزه سیاسییه‌كان ،یه‌ك نین .ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته به روونی ده‌ریخست كه چه‌ند هاسان هاوڕێیانمان له ناوه‌وه ،سه‌ره‌ڕای جیاوازییان یه‌كده‌گرن‌و هاوكاری ده‌كه‌ن ،هێشتا هه‌ڵگرتنی هه‌نگاوێكی وه‌ها بچكۆله بۆ ئێمه هیزه سیاسییه‌كان‌و ده‌زگاكانی رابه‌ری ،چهنده حاسته‌مه .دڵنیام هه‌موومان به‌و كه‌م‌و كورتییه‌مان ده‌زانین ،ده‌سا با ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته ببێته پاڵنه‌رێك بۆ كرده‌وه‌ی جۆرێكی‌تر. .3ئه‌و كرده بوێرانه‌ی كۆمه‌ڵێك زیندانی سیاسیو مه‌ده‌نی ده‌ریخست كه زه‌رفیه‌تی گهوره بۆ خه‌بات‌و به‌ربه‌ره‌كانێ ههیهو تا ئێستا به‌شی ههره زۆری ئه‌م وزه‌‌و توانایه وه‌گه‌ر نه‌كه‌وتووه ،بۆیه‌شه پێموایه پڕبه‌پڕ پشتگری زیندانیانی مانگرتوو نه‌كراوه .تا ئێستا ویجدانی كۆمه‌ڵگا به ت �ه‌واوی نه‌هه‌ژاوه‌‌و رانه‌چڵه‌كاوه‌و ،ئیعتیرازاتی گ�ه‌وره بۆ پشتگرییان وه‌رێنه‌كه‌وتووه .هی ئهوه نییه خه‌ڵك نایهه‌وێ یان به زۆری ناوێرن، ئێمه‌ین كه هه‌موو گه‌وره‌یی ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته‌ی چاالكوانانی زیندانیمان نه‌بردۆته ناو زه‌ینی كۆمه‌ڵگاوه ،ئێمه‌ین بایه‌خی ته‌واومان پێنه‌داوه .ئه‌گه‌ر قبوڵی بكه‌ین شكست یان سه‌ركه‌وتنی مانگرتوان ،ته‌ئسیری گهوره به چاك‌و خراپ ده‌توانێ دابنێ ،قبوڵی ده‌كه‌ین كه ده‌بێ مایه‌ی گه‌وره‌شی بۆ دابنێین‌و فیكری جیددیتری بۆ بكه‌ینه‌وه .مانگرتوانی ناو زیندان له‌م قۆناغه‌ی ئه‌وڕۆدا بوونه‌ته نوێنه‌ری بزوتنه‌وه‌ی كوردستانی رۆژهه‌اڵت‌و هێمای كۆڵنه‌دان .ده‌بێ هه‌ر ئاواش ببیندرێن‌و به‌و پێوه‌ره‌ش كاریان بۆ بكه‌ین‌و پشتیان قایم كه‌ین.
دیداری سكرتێری كۆمه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ حیزبه كوردستانییه‌كان‌و خوێندكاران
هاوڕێ عومه‌ری ئیلخانیزاده -به‌ڕێز مام خدر روسی چه‌ند حیزبی كوردس���تانی‌و ژماره‌یه‌ك ل���ه خوێندكارانی ك���وردی رۆژهه‌اڵت، كه له زانكۆكانی هه‌رێمی كوردس���تان ده‌خوێنن ،به‌جیا له‌گه‌ڵ هاوڕێ عومه‌ری ئیلخانیزاده دیدارو گفتۆگۆیان كرد. رۆژی ،9/9ه���اوڕێ عوم���ه‌ری ئیلخانی���زاده ،س���كرتێری گش���تی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێش���ان ،له‌ش���اری هه‌ولێر چاوی ل ه ژماره‌یه‌ك خوێندكاری كوردی رۆژهه‌اڵتی كوردستان كه‌وت ك ه زانكۆكانی هه‌ولێر ده‌خوێنن .له‌و دیدار‌ه هاوڕێ عوم���ه‌ر له‌وته‌یه‌كیدا ده‌رباره‌ی بارودۆخ���ی ناوچه‌ك���هو كوردس���تان، هه‌روه‌ها رۆڵ���ی حیزبه كوردییه‌كان بۆ
ده‌سته‌به‌ركردنی داخوازییه‌كانی خه‌ڵك چه‌ند قس���ه‌یه‌كی پێش���كه‌ش كرد .ل ه میانه‌ی دیداره‌كه‌دا خوێندكارانی كورد جه‌خت له‌سه‌ر پێوه‌ندیی زیاتری توێژی خوێندكارو رۆشنبیری كورد ،به‌تایبه‌ت خوێندكاران���ی ك���وردی رۆژهه‌اڵت���ی كوردس���تان كه‌ل ه باش���ور ده‌خوێنن، له‌گ���ه‌ڵ حیزب���ه كوردس���تانییه‌كان كرایه‌وه. سه‌رله‌به‌یانی رۆژی دواتر ،9/10هاوڕێ عوم���ه‌ر دیدارێكی له‌گ���ه‌ڵ كاو‌ه نادر سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی میدیا‌و ئه‌حمه‌د س���ه‌فا ،رۆژنامه‌نوس ئه‌نجامدا ك ه له‌و دی���داره‌دا ب��� ه ئاماژه ب���ه ئه‌ركه‌كانی
هاوڕێ عومه‌ر ئیلخانیزاده -به‌ڕێز رێکار ئه‌حمه‌د راگه‌یان���دن‌و میدی���ای ك���وردی ،باس به‌تایبه‌تی بارودۆخی ئێستای هه‌رێمی له گرنگ���ی كارو چاالك���ی راگه‌یاندنی كوردس���تان‌و گرفت‌و كێشه‌كانی ئه‌م به‌گشتی‌و راگه‌یاندنی حیزبی به‌تایبه‌تی ،دوایی ه له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ناوه‌ند كرا .ل ه كۆتایی دیداره‌ك���ه هه‌ردووال جه‌ختیان كرایه‌وه. پ���اش نی���وه‌ڕۆی هه‌م���ان رۆژ ،چه‌ند له‌سه‌ر چڕوپڕ تر كردنی پێوه‌ندییه‌كانی ئه‌ندامێكی بزوتنه‌وه‌ی دیموكراتی گه‌لی هه‌ردوو ال كردهوه. كوردس���تان دیدارو چاوپێكه‌وتنێكیان ئێ���واره‌ی هه‌م���ان رۆژ ،9/10هاوڕێ له‌گه‌ڵ هاوڕێ عوم���ه‌ری ئیلخانیزاده‌دا عوم���ه‌ر دیدارێكی له‌گه‌ڵ س���كرتێری ئه‌نجامدا كه بریتی بوون ل ه به‌ڕێزان :مام حیزبی رزگاری كوردستان ،به‌ڕێز ریكار خدر روسی ،سكرتێری گشتی ،خه‌لیل ئه‌حمه‌ددا ئه‌نجامدا .له‌و دیداره‌ش���دا، باپیر ،ئه‌ندامی مه‌كته‌ب سیاسیو نه‌هرۆ گرنگترین مه‌سه‌له‌كانی رۆژ خرای ه به‌ر ئه‌اڵیی ،ئه‌ندام���ی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی .باس‌و لێكۆڵینه‌وه‌‌و هه‌ردووال جه‌ختیان ل���هو دی���داره‌دا چه‌ندین قس���هو باس له‌س���ه‌ر گرنگ���ی پێوه‌ن���دی حیزب��� ه له‌س���ه‌ر بارودۆخی ناوچه‌كه‌‌و جیهان‌و كوردستانییه‌كان كردهوه.
كورده‌كانی پاریس بۆ پشتیوانی عه‌دنان حه‌سه‌نپور سه‌رله‌نوێ ل ه مانگرتنی زیندانیانی كورد دادگایی ده‌كرێته‌وه عه‌دنان حه‌سه‌نپور رۆژنامه‌وانی كورد خودا یه‌كناگرنه‌وه». خۆپیشاندان ده‌كه‌ن كه پێش���ترهه‌واڵی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی بریاری له سێداره‌دانی ئه‌م رۆژنامه‌وانه كوره‌كان���ی نیش���ته‌جێی پاریس���ی پایته‌ختی فه‌رانس���ه ،بۆ پش���تگیری له‌مانگرتن���ی زیندانیان���ی سیاس���ی‌و مه‌ده‌ن���ی ك���ورد خۆپیش���اندانێكیان سازكرد. به پێی ئه‌وهه‌واڵه‌ی به دوارۆژ گه‌یشتوه، كورده‌كانی پاریس به‌م خۆپیش���اندانه پشتگیری خۆیان له به‌ندكراوانی كورد راده‌گه‌یه‌ن���ن كه له رۆژی 25ی مانگی ئه‌گۆس���تی 2008هوه له سیاچاڵه‌كانی كۆماری ئیس�ل�امی له تاران ،كه‌ره‌ج، سنه ،ورمێ ،سه‌قز‌و مه‌هاباد ده‌ستیان داوته مانگرتن له‌خواردن. كورده‌كان���ی نیش���ته‌جێی فه‌رانس���ه به‌ه���اوكاری ئه‌نجومه‌ن���ی به‌رگری له
زیندانیانی سیاس���ی‌و عه‌قیده‌تی ئه‌م خۆپیش���اندانه‌یان له مه‌یدانی «كلمان ئادێر» له ش���اری پاریس رێكخست‌و تێی���دا چه‌ندین كه‌س���ایه‌تی ناس���راو وه‌ك عه‌ل���ی ئه‌س���غه‌ری حاج س���ه‌ید ج���ه‌وادی ،باقری مومن���ی ،هیدایه‌تی مه‌تین ده‌فته‌ری‌و دایكی شایه‌گانه‌كان‌و چه‌ندین كه‌سی تریش به‌شداریان تێدا كردبوو. هه‌روه‌ه���ا نوێن���ه‌ری كورده‌كان���ی نیشته‌جێی پاریس له رادیۆ نێوده‌وڵه‌تی فه‌رانسه له به‌شی فارسی‌و فه‌رانسه‌وه‌ی چه‌ندین وتووێژیان له‌مباره‌وه ئه‌نجامدا‌و بارودۆخ���ی زیندانییانی مانگرتویان بۆ رای جیهان ئاشكراكرد.
دوو شارۆمه‌ندی كورد حوكمی زیندانیان به‌سه‌ردا ده‌درێت
دوو هاواڵت���ی ك���ورد خه‌ڵكی ش���اری بۆكان ب���ه تۆمه‌تی ه���اوكاری له‌گه‌ڵ حیزب���ه كوردییه‌كاندا له الیه‌ن دادگای ئینقالبه‌وه به زیندان مه‌حكوم كران. به‌پێ���ی هه‌واڵێك���ی هه‌ڵس���وڕاوانی ماف مرۆڤی ئێران ،دوو ش���ارۆمه‌ندی بۆكانی به‌ناوه‌كان���ی ئیبراهیم‌و عه‌لی بای���ززاده له الی���ه‌ن دادگای ئینقالبی
مه‌هاباده‌وه حوكمی دوو س���اڵ زیندان و تاراوگه‌یان به‌س���ه‌ردا سه‌پا .شایانی باس���ه ،ناوب���راوان كه له س���ێ مانگ له‌وه‌پێشه‌وه ده‌ستبه‌سه‌رن دانیشتووی گوندی حاجی ئاوای س���ه‌ر به‌ش���اری بۆكانن‌وه به‌تۆمه‌ت���ی پێوه‌ندی گرتن به حیزبه‌كوردیه‌كانی نه‌یاری كۆماری ئیسالمییه‌وه ده‌ستبه‌سه‌ر كراون.
سزای له‌سێداره‌دانی راگه‌یه‌ندرا ،بڕیاره بۆ جارێکی تر له شاری سنه دادگایی بكرێته‌وه .محه‌مه‌د س���اڵح نیكبه‌خت رۆژی راب���ردو ل���ه وتووێ���ژ له‌گ���ه‌ڵ س���ه‌رچاوه‌كانی ه���ه‌واڵ رایگه‌یاند كه بڕیاری له س���ێداردانی بریگرته‌كه‌ی له دادگای بااڵی ئێران هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه و هه‌فته‌ی داهاتوو دادگایی ده‌كرێته‌وه. حه‌س���ه‌نپور ك���ه نزیك به دوس���اڵه ده‌ستبه‌س���ه‌ر كراوه مانگی گه‌اڵوێژی س���اڵی راب���ردو له الیه‌ن لق���ی یه‌كی دادگای ئینقالب���ی مه‌ریوان���هوه ب���ه تۆمه‌ت���ی دژایه‌تیك���ردن له‌گه‌ڵ خودا بڕیاری له‌س���ێداردانی به‌سه‌ردا سه‌پا. ئه‌م بڕیاره پاش���ان ل���ه الیه‌ن دادگای بااڵی ئێرانه‌وه له پاییزی هه‌مان ساڵ ته‌یید كرایه‌وه. پارێزه‌رانی عه‌دن���ان ئه‌م بڕیاره‌یان به ناره‌وا و به پێچه‌وانه‌ی یاسای دادوه‌ری ئێران هه‌ژمار كردو ناره‌زایه‌تی خۆیان ده‌ربڕی. س���اڵح نیكبه‌خت له وتووێ���ژ له‌گه‌ڵ به‌ش���ی فارس���ی ب���ی ب���ی س���ی دا رایگه‌یان���د ك���ه داواكاری پارێ���زه‌ران بۆ دوباره پێداچوونهوه به دۆس���یه‌ی عه‌دنان حه‌س���ه‌نپور په‌س���ه‌ندكراوه و دۆس���یه‌كه‌ی بۆ یه‌كێكیتر له لقه‌كانی دادگای ئینق�ل�اب له پارێزگای س���نه راده‌ستكراوه .نیكبه‌خت رایگه‌یاند :ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی دراونه‌ته پاڵ حه‌س���ه‌نپوور له‌گه‌ڵ تاوانی دژایه‌ت���ی كردن له‌گه‌ڵ
كه ه���اوكات بوو له‌گ���ه‌ڵ ده‌رچوونی بڕی���اری ئێعدامکردنی هی���وا بوتیمار چاالكێكی ت���ری ك���ورد ،نیگه‌رانی و ناره‌زایه‌تیكی زۆری له ئاستی جیهانیدا بهدواوه بوو و كۆمه‌ڵێكی زۆر كه‌سایه‌تی و رێكخ���راوی جیهانی ئ���ه‌م بڕیاره‌یان شه‌رمه‌زار كرد و داوای ئازادكردنی بێ مه‌رجی ناوبراویان كرد. به ووته‌ی بنه‌ماڵ���هی عه‌دنان ،ناوبراو ك���ه ل���ه حاڵی ح���ازردا ل���ه زیندانی ناوه‌ندیی شاری س���نه ده‌ستبه‌سه‌ره، له چاوپێكه‌وتن له‌گه ڵ بنه ماله‌كه‌یدا هه‌واڵی هه‌ڵوه‌ش���اندنه‌وه‌ی برڕاری له سێداره‌دانی خۆی پێگه‌شتووه. پێشتر راگه‌یه‌ندرابوو كه ئه‌م رۆژنامه‌وانه كورده به هۆی به‌ربه‌سته‌كانی ناو زیندان و ده‌ستپێرانه‌گه‌یش���تنی به ئیمكاناته س���ه‌ره‌تایه‌كانی زیندان به پێی یاسای گرتوخان���ه‌كان له‌وان���ه پێوه‌ندیگرتنی ته‌له‌فونی ب���ه ماڵباته‌كه‌ی���هوه له‌ژێر گوشاری رۆحیدایه. ئ���ه‌م رۆژنامه‌وان ك���ورده كه ئه‌ندامی ده‌س���ته‌ی نوس���ه‌رانی هه‌فته نامه‌ی راگی���راوی « ئاس���ۆ» ل���ه پارێزگای كوردس���تان بوو له‌گه‌ڵ هه‌ژمارێك له گۆڤار و باڵوكراوه كوردی و فارسیه‌كان له كوردستان و ئێران هاوكاری ده‌كرد و ی���ه‌ك له چاالكان���ی فه‌رهه‌نگی ئه‌و پارێزگایه بوو .له ماوه‌ی یه‌ك س���اڵی راب���ردودا س���ێ خه‌اڵت���ی جیهانی به عه‌دنان حه‌سه‌نپوور به‌خشراوه.
كۆبوونه‌وه‌ی ناڕه‌زایی كرێكارانی کارخانه‌ی رستن‌و چنینی شاری سنه بۆ جارێكی ت���ر كرێكارانی كارخانه‌ی رس���تن‌و چنینی شاری سن ه له به‌رده‌م پارێزگای ئه‌و شاره‌دا كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ناڕه‌زاییان سازدا. ب���ه پێ���ی راپۆرتێك���ی كومیت���هی هاوئاهه‌نگ���ی ب���ۆ یارمه‌تی���دان ب��� ه دامه‌زراندن���ی كۆمه‌ڵ��� ه كرێكاریه‌كان، رۆژی پێنج ش���ه‌مم ه 21ی خه‌رمانانی 1387نزیك ب ه 100كه‌س ل ه كرێكارانی كارخانه‌كانی رستن وچنینی كوردستان ل ه به‌رده‌م بینای پارێزگای كوردستان كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ناڕه‌زاییان رێكخس���ت. كرێ���كاران ب ه هه‌ڵگرتنی پالكارتگه‌لێك ل��� ه لێی نووس���رابوو «ن���ان بهرابهره له‌گ���ه‌ڵ كار ،قه‌راردادی كاتی هه‌رگیز، ئێم ه كرێكاران به‌هۆی نه‌بوونی كار ل ه هه‌ژاری‌و ده‌ستكورتیدا به‌سه‌رده‌به‌ین، بێ���كاری به‌راب���هره ل ه گ���ه‌ڵ نه‌بوونی ئه‌منیه‌ت���ی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی ،بێ���كاری بهرابهره ل ه گه‌ڵ هه‌ژاری‌و به‌سیه‌تیدا،
ئێم ه خوازیاری به‌رده‌وامی كارین ،دانی حه‌قده‌ستی وه‌دواخراو ،كار ،عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تین».
شایانی باس ه كه كرێكارانی كارخانه‌ی رس���تن وچنین���ی كوردس���تان ك��� ه خوازی���اری به‌رده‌وام���ی كارو دان���ی حه‌قده‌س���تی وه‌دواخراوی خۆیانن ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا له‌به‌رده‌م پارێزگا كۆبوونه‌وه‌یه‌ك���ی ناڕه‌زای���ی دیكه‌یان سازدا. هه‌رئ���هو رۆژه كرێكارانی ش���یركه‌تی فه‌رش���ی غه‌رب بافت‌و په‌ڕریسی سنه، كه خوازی���اری گهڕانهوه بۆس���ه‌ركارو به‌ده‌س���ت هێنانی مافه‌كانیان سه‌ره‌تا ل ه ب���ه‌رده‌م ئیداری كاری ئه‌و ش���اره كۆبوون���هوهو دواتر ب���ه كۆبوونه‌وه‌ی كرێكارانی رس���تن وچنی���ن ل ه به‌رده‌م پارێزگا په‌یوه‌ست بوون. جێگای ئاماژه‌یه‌ك ه مانگرتنی كرێكارانی په‌ڕریسیش چووه‌ته ناو 9هه‌مین رۆژی ل���ه رێگای پ���ردی مه‌ردوخه‌و‌ه به‌ره‌و خۆی���هوهو كرێكاران رایانگه‌یاندووه :تا ئوس���تانداری رێپێوانیان كردو دواتر ل ه پێڕاگه‌یش���تن ب ه خواسته‌كانیان درێژه به‌رده‌م بینای پارێ���زگادا كۆبوونه‌وه .به‌مانگرتنه‌كه‌یان ده‌ده‌ن.
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
راپۆرت
dwaroj@komala.eu
هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر، خۆشه‌ویستی كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ئا :دواڕۆژ رۆژی س���یانزه‌ی خه‌رمانانی ساڵی ،1368ئۆردۆگای ناوه‌ندی كۆمه‌ڵ ه ل��� ه دۆڵی بۆت���ێ به‌رگ���ی ماته‌می پۆشی ،كاتژمێری 2ی سه‌رله‌به‌یانی ئه‌و رۆژه هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر، ئه‌ندام���ی كۆمیته ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌‌و ئه‌ندام���ی حیزب���ی كۆمۆنیس���تی ئه‌وكات ،له كاتێك���دا تازه له‌كاری ئاماده‌كردنی به‌رنامه‌ی رادیۆ ته‌واوی ببوو ،له‌الیه‌ن خائین‌و خۆفرۆشێكی كۆماری ئیسالمی شه‌هید كرا. ه���اوڕێ س���دیقی كه‌مانگ���ه‌ر، خۆشه‌ویست‌و دڵس���ۆزی كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێش���انی كوردستان ،ساڵی 1325ل���ه ئاوای���ی «ئافری���ان»، س���ه‌رب ه ش���اری كامیاران چاوی ب ه ژین پشكوت. ده‌وره‌ی س���ه‌ره‌تایی خوێندن���ی له ش���اره‌كانی قوروه‌‌و س���ونقوڕی كولیایی ته‌واوكرد ،پاش���ان له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌كه‌ی���دا رووی���ان ل ه ش���اری كرماشانكرد‌و له‌و شاره‌دا نیشته‌جێ ب���وون .هه‌ر له‌و ش���اره‌دا خوێندنی ناوه‌ندی ته‌واو كرد. س���اڵی 1344ل ه زانكۆی تاران ،ل ه رش���ته‌ی ئه‌ده‌بیات وه‌رگیرا ،پاش ساڵێك ب ه هۆی حه‌زی كاك سدیق بۆ خوێندنی یاسا ،ل ه كۆلێژی یاسای زانكۆی تاران وه‌رگیرا .ساڵی 1350 خوێندنی زانكۆی به‌س���ه‌ركه‌وتوویی كۆتای���ی پێهێنا .هاوڕێ س���دیقی
كه‌مانگ���ه‌ر ه���ه‌ر ل���ه ده‌وران���ی خوێندكاریدا ب���ه ریزه‌كانی كۆمه‌ڵ ه پێویست بوو .ل ه ساڵه‌كانی ده‌یه‌ی ،50ل��� ه ناكۆكی نێ���وان جوتیارانی زه‌حمه‌تكێش���ی ئاوایی دارس���ێرانی ش���اری مه‌ریوان ،له گ���ه‌ڵ خاوه‌ن زهویو فیۆداڵه‌كان���ی ناوچه‌كه ،ك ه خه‌رێك ب���وو ش���كڵی خه‌باتكێكی جه‌ماوه‌ری به‌خۆیه‌وه بگرێت ،هاوڕێ س���دیق وه‌ك پارێزه‌رێكی نه‌ترس‌و خه‌باتكار ،الیه‌نی جوتیارانی گرت‌و به‌رگری له‌مافه‌كانیان كرد. ئه‌م���ه‌ش س���ه‌ره‌تایه‌ك ب���وو ل��� ه شكڵگرتنی سیمایه‌كی جه‌ماوه‌ری‌و شۆڕش���گێڕ له نێو زه‌حمه‌تكێشانی ناوچه‌كه. سااڵنی دواتر‌و به‌تایبه‌ت ل ه سه‌ره‌تای راپه‌ڕین���ی‌و خۆپیش���اندانه‌كانی جه‌م���اوه‌ری خه‌ڵ���ك دژی رژیم���ی پاشایه‌تی ،هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر بوو به سیمایه‌كی ناسراو‌و رابه‌رێكی شۆڕش���گێڕ‌و كۆڵنه‌ده‌ر له به‌رامبه‌ر دواكه‌وتوی���ی‌و كۆنه‌پارێزیی���ه‌ك كه‌ده‌یویس���ت كوردس���تانیش وه‌ك باقی ناوچه‌كان���ی تری ئێران بخات ه ژێر ركێفی خۆیه‌وه. هاوڕێ س���دیق ل ه پوشپه‌ڕی ساڵی 1357بۆ پش���تگیری له مانگرتنی زیندانیانی سیاسی له زیندانی شاری سنه ،یه‌كه‌مین مانگرتنی له به‌رده‌م بینای دادگای ئه‌و شار‌ه رێكخست. هاوڕێ س���دیق س���اڵ 1357بوو ب���ه ئه‌ندام���ی وه‌ف���دی ناوه‌ن���دی
«ناوه‌ن���دی پارێ���زه‌ران» (كانون وكال)و «جه‌معیه‌تی ماف په‌روه‌رانی ئێ���ران» ،ئ���هو ل��� ه پێكهێنان���ی كانونی موعه‌لیمانی ش���اری سنه، ده‌ورونه‌قشێكی چاالكی گێڕا‌و یه‌كێك ل��� ه دامه‌زرێنه‌ران���ی «جه‌معیه‌تی به‌رگری له ئازادی‌و شۆڕش ل ه شاری سنه بوو ك ه هه‌ر بۆخۆیشی وته‌بێژ‌و به‌رپرسی ئه‌و جه‌معیه‌ت ه بوو. 22ی رێبه‌ندان���ی س���اڵی 1357 ه���اوڕێ س���دیقی كه‌مانگ���ه‌ر ل��� ه ته‌له‌فزیۆنی ش���اری سنه‌وه ،روو ل ه خه‌ڵكی خه‌باتكاری ناوچه‌ك ه په‌یام باڵوكرده‌وه‌‌و سه‌ركه‌وتنی راپه‌ڕینی ل���ه خه‌ڵك پیرۆزبای���ی كرد28 .ی ره‌شــــــــــــــــه‌ممه‌ی هه‌مان ساڵ ل ه داهێنانێكی كۆمهڵهدا« ،شۆرای كاتیی ش���ۆڕش» له ش���اری سن ه پێكه���ات‌و كاك س���ــــــدیق وه‌ك وته‌بێ���ژ‌و به‌رپرس���ی ئه‌م ش���ۆرای ه هه‌ڵبژێردرا. ه���اوڕێ س���دیق ل���ه مه‌یدان���ی خه‌باتێكی به‌ری���ن‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه دڵی ده‌وره‌یه‌كی پ���ڕ له ئاڵوگۆڕی سیاسی ده‌ورونه‌قشێكی وه‌های گێڕا ك��� ه ژیانی پڕ ل ه ش���انازی ئاوێته‌ی ده‌وره‌یه‌ك له مێ���ژوی هاوچه‌رخی كوردستان بووه. هاوڕێ س���دیق زیاتر له دوو ده‌یه، خه‌ب���ات له رێگ���هی رزگاری چینی كرێ���كارو زه‌حمه‌تكێش���ی وه‌ك ئامانجی سه‌ره‌كی ژیانی خۆی دانا، ده‌س���پێكردنی خه‌بات ل ه رێكخراوی
گۆشه‌یه‌که هه‌رجاره‌و پێشمه‌رگه‌یه‌کی کۆمــــــــــــــــــــــــــــه‌ڵ ه ده‌ینوسێت
به‌فره‌وان عه‌‌بوو جگه‌ری
نهێن���ی كۆمه‌ڵ��� ه ه���ه‌ر له‌یه‌ك���ه‌م رۆژه‌كان���ی دامه‌زراندنی ،ده‌ركه‌وتن وه‌ك رابه‌رێك���ی جه‌م���اوه‌ری ل��� ه ماوه‌ی شۆڕشی گه‌النی ئێران دژ ب ه رژیمی پاشایه‌تی ،ده‌ركه‌وتنی وه‌ك راب��� هرو وته‌بێژی ب���ه‌ره‌ی رادیكاڵ‌و شۆڕشگێڕی بزوتنه‌وه‌ی كوردستان دژ ب��� ه رژیمی ئیس���ــــــــــــالمی، پاش���ان دره‌وش���انه‌وه‌ی وه‌ك زمانی ئاگرین���ی خه‌ڵكی راپه‌ڕیوی كوردس���تان ل ه جه‌ره‌یانی نه‌ورۆزی خوێناوی شاری سنهو به‌شداریكردن ل��� ه هیدایه‌ت���ی ش���ه‌ڕی خۆڕاگری خه‌ڵكی كوردس���تان ،به‌ش���ێك ل ه كارنامه‌ی سیاس���ی پڕباری هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر پێكده‌هێنن.
بیره‌وه‌رییه‌كانی زیندانی شاری سنهو گیانبه‌ختکردنی هاوڕێیانی کۆمه‌ڵه ل ه هاوینی ساڵی 67 ئه‌رسه‌الن خوسره‌ونژاد به هاتنی هاوین‌و ب ه تایبه‌ت مانگی خه‌رمان���ان ،یه‌كێك ل ه ره‌ش���ترین مانگ‌و رۆژه‌كانی ده‌س���ه‌اڵتداریه‌تی رژیمێ���ك وه‌بیردێت���هوه ك���ه ب���ۆ پاراستنی ده‌سه‌اڵتی خۆی ،ده‌ستی دای���ه نامرۆڤانه‌تری���ن ك���ردهوه ل ه دژی نه‌یارانی خۆی ك ه به راس���تی كاره‌ساتێكی گهوره بوو ك ه هه‌تاكوو ئه‌مڕۆش ن ه ته‌نیا له بیر ناچێتهوه، به‌ڵك���وو الیه‌ن��� ه دڕندانه‌كانی زیاتر روون دهبێتهوه .من وه‌ك كه‌س���ێك ك��� ه ل��� ه هاوینی س���اڵی 1367ل ه زیندان���ی ش���اری س���نه‌دا ب���ووم‌و یه‌كێك ل ه ش���اهیدانی زیندووی ئه‌م كاره‌سات ه له نێو زیندانه‌كانی شاری سنه بووم. س���اڵی 1366رژیم���ی كۆم���اری ئیس�ل�امی ك���ه خه‌ریكی ش���ه‌ڕی ماڵوێرانك���ه‌ری ئێران‌و عێراق بوو‌و ل ه ناوخۆیش���دا هێزه سیاسییه‌كان به تایبه‌ت ل ه كوردس���تان خه‌ریكی هه‌ڵس���ووڕان بوون‌و له الیه‌ن هێزی پێش���مه‌رگه‌وه چه‌ندی���ن گ���ورزی گه‌وره‌ی لێ كه‌وتبوو ،ده‌ستی دای ه گرتنی‌و زیندان���ی كردنی خه‌ڵكێكی زۆر ك ه یه‌كێك له‌و كه‌س���ان ه ل ه ناو شاری سنه من بووم ك ه هاوڕێی ل ه گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكی دیك ه ره‌وانه‌ی زیندان���ی ئیتالعاتی ش���اری س���ن ه كراین .له زیندان له سه‌ره‌تاییترین مافی ئینسانی وه‌كوو چاوپێكه‌وتنی كه‌سانی نزیك بێ¬به‌ش كراین. ه���ه‌ر ل���ه یه‌كه‌می���ن رۆژه‌كان���دا ئه‌ش���كه‌نجه‌‌و ئه‌زی���ت‌و ئ���ازاری زیندانیان ده‌ستی پێكردو ل ه ژووره تاكه‌كه‌س���ی‌و تاریكه‌كان‌و به‌ستنی چاوی زیندانیان ،ئه‌وانیان خس���ت ه ژێر گوش���اره‌وه تاكوو راستییه‌كان بدركێنن .به‌رپرسانی ئیتالعات زۆر هه‌وڵیان ده‌دا ك ه ل ه نێو زیندانیاندا كه‌س���ی ت���ه‌واب دروس���ت بكه‌ن. شێوه‌ی بازجویی كردن‌و لێپرسینه‌و‌ه ل��� ه زیندانی���ان زۆر نامرۆڤانه بوو و ب���ه چه‌ندین كه‌س پرس���یاریان لێده‌كردیت ،هه‌ر له ژیانی تایبه‌تی‌و
خان���ه‌واده تاكوو هه‌ڵس���ووڕانت ل ه بواری سیاسییه‌و‌ه پرسیاریان ده‌كرد، زۆر جار پێشنیاری ئه‌وه‌یان ده‌كرد ك ه ئه‌گه‌ر ل ه گه‌ڵیان هاوكاری بكه‌ین باشترین ژیانمان بۆ دابین ده‌كرێت. ئه‌م ه ته‌نیا به‌ش���ێك له لێپرسینه‌و‌ه بوو ،چونكه زۆر جار ب ه هه‌ڵواسینی زیندانی‌و س���وتاندنی جه‌س���ته ب ه سیگار‌و ئوتو‌و كون كردنی ئێسكی زیندانییه‌كان‌و كه‌ڵ���ك وه‌رگرتن ل ه شوكی به‌رقی‌و ته‌نانه‌ت ده‌رهێنانی نینۆك ئازار‌و ئه‌شكه‌نجه‌ی زیندانیان ده‌دا .بۆ نموونه ه���اوڕێ ره‌حمه‌ت مه‌لكشان به هۆی كونكردنی سه‌ری ب ه مه‌ته‌ی به‌رقی گیانی ل ه ده‌ستدا‌و دوو كه‌سی دیكه‌ش هه‌ربه‌م شێوه‌ی ه شه‌هید كران. زیندانی دادگای ش���اری س���ن ه ل ه س���ێ به‌ش پێكهاتبوو ،به‌ندی (ا)، (ب)( ،ج)و هه‌روه‌ه���ا ژێرزه‌مینێك ك���ه له‌وێ���دا زیندانیانی سیاس���ی راده‌گیردرا .له هاوینی س���اڵی 67 به هاتنی شاندێك ل ه الیه‌ن رێبه‌ری ئه‌و كاتی كۆماری ئیس�ل�امییه‌وه بۆ شاری سنه ،هه‌موو زیندانیانیان كۆ كرده‌وه‌ومه‌الیه‌ك ك���ه پێیان ده‌وت حجت االس�ل�ام كه‌وت ه قسه كردن‌و پێمانی وت كه ئه‌و له الیه‌ن رێبه‌ری
ئیس�ل�امییه‌وه هاتووه ،تاكوو ئێم ه رێنون���ی بكات‌و هه‌روه‌ه���ا وتی ك ه ل ه چه‌ند ر‌وژی رابردوودا ،ش���اهێدی ئاڵوگۆڕی جیدی ده‌بن. به‌ڵ���ێ ئاڵوگۆڕ پێكه���ات هه‌موو چاوپێكه‌وتنه‌كان راگیرا‌و مه‌ئمورانی نێ���و زین���دان زۆرتر بوون���هوهو ل ه به‌رانب���ه‌ر ده‌رگای هاتوچۆه‌كان���دا سه‌نگریان دروس���ت كردو چه‌كیان ئام���اده كرد .هه‌رچی زیاتر فش���ار بۆ س���ه‌ر زیندانیان بۆ نوێژ كردن‌و ته‌وبه ك���ردن زیاتر ب���ووهوه نان‌و خۆراك كه‌م كرایه‌وه‌و هه‌موو شتێك قه‌ده‌غ ه كرا. له هاوینی س���اڵی 67كه شه‌ڕه‌ی هه‌شت ساڵه‌ی ئێران‌و عێراق كۆتایی پ���ێ هاتب���وو‌و خومه‌ین���ی جامی زه‌هری خواردب���ووه‌وه‌و كۆمه‌ڵگای ئێران تووش���ی زهرهرو زیانێكی زۆر ببوو و خه‌ڵ���ك نارازیبوون ،رژیمی كۆماری ئیسالمی داماوتر ودڕنده‌تر ل��� ه هه‌ر كاتێك كه‌وت��� ه خۆ ،تاكوو به‌ر به‌م شه‌پۆل ه نوێیه بگرت ،بۆی ه به‌داڕش���تنی پرۆژه‌ی كوشتاری ب ه كۆمه‌ڵی زیندانیانی سیاسی هه‌وڵیدا تا جارێكی دیكه ترس‌و وه‌حش���ت ل���ه ئێران زاڵ ب���كات‌و ده‌نگی هه‌ر نه‌یارێك كپ بكات. شێوازی له ناوبردنی زیندانیان چه‌ند جۆر بوو ،ئیعدام كردن ب ه تیرباران‌و ل ه س���ێداره‌دان‌و یان ب��� ه زینده ب ه چ���اڵ كردن ،ك ه ب���ۆ نموونه چه‌ند كه‌س ل���ه هاوڕێیانی كۆمه‌ڵه وه‌كوو هوشه‌نگ زه‌ندی ،غوالم حه‌قبه‌یان‌و محه‌مه‌دئه‌مین موهاجر ب ه زیندوویی خران ه نێو چاڵێك‌و ئاگریانیاندا. چه‌ن���د كه‌س���ێك ل���ه هاوڕێیانی گوردانی ش���وان كه ل ه ره‌شه‌ممه‌ی ساڵی 66ل ه دوای شه‌ڕێكی سه‌خت‌و قاره‌مانانه ل ه گه‌ڵ هێزه‌كانی كۆماری ئیس�ل�امی له قه‌راخی ئاوی سیروان ش���ه‌هید كران‌و 12كه‌سیش���یان ب ه دیل گیران له كوشتاری به كۆمه‌ڵی زیندانیانی سیاس���ی ل ه ساڵی 67 شه‌هید كران. ناوی هه‌ندێك له هاوڕێیانی كۆمه‌ڵ ه كه ل ه هاوینی ساڵی 67له زیندانی
ری وه بیـره
3
ش���اری سن ه ش���ه‌هید كران بریتین له: ئامان���ج‌و پژمان ك ه ل ه حه‌وش���هی زیندان تیرباران كران. حاج���ی باق���ر كه‌ڵ���ه‌كان ك��� ه ل ه س���ێداره‌درا‌و هه‌روه‌ها كاك حوسین ك ه ل ه ژێر فش���اری ئه‌ش���كه‌نجه‌دا گیانی ل ه ده‌ستدا. ج���واد باوه‌رێز ،فه‌ره���اد باوه‌رێز، سه‌باح باوه‌رێز ،حكمه‌ت ئیسماعیلی (باوه‌رێز) ،جه‌بار كۆركۆره ،جه‌میل ئه‌حم���ه‌دی ،جه‌ماڵ ئه‌س���كه‌ندری، كه‌مال ئه‌لیاسی ،سلیمان سه‌عیدی، موختار ئاوێهنگ ،عیس���ی قه‌مه‌ری، ئه‌س���ماعیل الیه‌ن ،مه‌نسور فارس، جه‌مشید خزدوزی ،غوالم حه‌ق به‌یان، هوش���ه‌نگ زه‌ندی ،عه‌لی مورادی، زاهێ���د به‌رازن���ده ،محه‌مه‌دئه‌می���ن موهاج���ر‌و چه‌ندین كه‌س���ی دیك ه ك ه شوێنی ئه‌س���په‌رد‌ه كردنی ئه‌م هاوڕێیان ه ل ه ش���اری قوروه ،بیجار‌و كرماشان‌و به‌شێكشیان ل ه به‌هشتی محه‌مه‌دی شاری سنهو ل ه پاڵ دیواری پادگانی هه‌فتی تیر ئه‌سپه‌رد‌ه كران. هه‌ڵبه‌ت ژماره‌ی شه‌هیدانی كۆمه‌ڵ ه له‌م كاره‌س���ات ه زۆر ل���هوه زیاتره‌‌و ئه‌م ه ته‌نیا ئه‌و كه‌س���انن ك ه من ل ه نزیكهوه ده‌یانمناسی. هه‌روه‌ها چه‌ندین كه‌س���ی دیك ه ك ه سه‌ر ب ه الی هنو حیزبه‌كانی دیكه‌ش بوون‌و ل��� ه نزیكهوه ده‌یانمناس���ی بریتیین ل ه حاجی عه‌بدواڵ ساوه‌جی ،شه‌هریار شه‌ریعه‌تی ،كه‌ریم خاڵدار ،ئه‌سماعیل ئه‌ساوله ،جه‌سیم سوئی ،ئیبراهیم كرماش���ان ،حه‌م ه عێراقی ،رس���تم سوور و فازڵ. ب���ه‌اڵم ئه‌وه‌یك ه جێگای ش���انازی ه ئه‌وه‌ی ه ك��� ه هاوڕێیان���ی كۆمه‌ڵه‌‌و به‌شێكی زۆر ل ه زیندانیانی سیاسی س���ه‌ربه‌رزان ه له به‌رانبه‌ر دڕنده‌یی‌و ئازار‌و ئه‌ش���كه‌نجه‌ی زیندانه‌وانه‌كان خۆڕاگران��� ه راوه‌س���تان‌و س���ڵیان نه‌كرد‌و هیچ شتێك نه‌یتوانی ئه‌وان ل��� ه ئامانج ه به‌رزه‌كانیان پاش���گه‌ز بكاتهوهو ب ه س���ه‌ربه‌رزییه‌و‌ه چوون ه ریزی شه‌هیدانی رێگای ئازادی.
به‌شی 2و کۆتایی
تیمێك���ی چه‌ند كه‌س���ی ل���ه په‌له‌كه‌ی ئێم���ه له‌وب���ه‌ر ئاوییه‌كه ل ه خانوویه‌كدابوون كه س���ه‌ربان‌و ده‌وروبه‌ری خانوو‌ه له‌الیه‌ن هێزه‌كانی رژیم ه گیرابوو ،به‌اڵم چون هیچ ته‌قه‌یه‌ك نه‌بوو ،زانیمان ك ه ئه‌و تیم ه كه‌ش���ف نه‌كراون‌و هێش���تا پییان نه‌زانیون .ئێمه ماویه‌ك كه ل ه نزیك پ���ردی ئاوایی چاوه‌ڕێی ئ���هو هاوڕێیان ه بووین ،بۆم���ان ده‌ركه‌وت ك ه مانه‌وه‌مان ب ه قازانج نییه‌‌و بۆ ئه‌وه‌ی ش��� هڕو ماڵوێرانی توشی خه‌ڵكی ئاوایی نهبووه زوو ده‌بێت خۆمان بگه‌یه‌نینه كاناڵه‌كانی دهرهوه ئاوایی‌و له‌وێ چاوڕوان بین ،كه ئه‌گه‌ر هاتن له‌وێ به‌شه‌ڕبین له‌گه‌ڵیاندا. له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وه‌ی ك���ه بڕیارماندا ناودێ چۆڵبكه‌ی���ن ،هێزه‌كانی رژیم ب ه هه‌موو ج���ۆره چه‌كێكی قورس‌و نیوه‌قورس دایانگرتین .تاریكی روونی به‌یانی بوو ،له‌هه‌موو الیه‌ك گولله خۆمپاره‌‌و كاتیۆشابوو كه به‌سه‌رماندا ده‌باری ،چونك ه رێگاكه‌ش ده‌شتایی بوو مه‌ترسی زیان لێكه‌وتنمان زۆر بوو ،به‌اڵم ب ه هه‌ر شێوه‌یه‌ك بوو به‌ره‌و كاناڵه‌كان كشاینه‌وه ،ئه‌گه‌رچی له نێو پێشمه‌رگه‌كاندا كه‌سی شاره‌زا‌و خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه‌مان له‌گه‌ڵدابوو، ب���ه‌اڵم له‌و گه‌رم���هی گولله‌باران كردنه‌دا ،گوندنش���ینێكی خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه‌ی ه خۆی گه‌یانده المان‌و هه‌رای لێكردین كه بوه‌ستین .هاته‌المان‌و وتی من رێگاكه باش���ترده‌زانم ،من ده‌كه‌وم ه پێشتانه‌وه .ئێمه‌ش بهوه رازی بووی���ن‌و ،چونكه ئه‌و زۆر ش���اره‌زای ئ���هو ناوچه‌یه بوو هه‌ر زوو گه‌یش���تین ه ناو كاناڵه‌كان‌و به‌ڕیز س���ه‌نگه‌رمانگرت .پاش گه‌یشتنمان ب ه كاناڵ���ه‌كان به‌ره‌به‌ر‌ه گولله‌بارانكردن كه‌میك���رد ،ئێم ه له ئه‌نجامی ئه‌و هه‌موو گولل ه كاتیۆش���او خۆمپاره‌یه‌ی ك ه به‌سه‌رماندا ته‌قیه‌و‌ه هیچ زهرهرو زیانێكمان پێ نه‌گه‌یش���ت‌و هه‌موو به‌س���ه‌اڵمه‌ت گه‌یشتین ه ناو كاناڵ���ه‌كان ،ك ه ئه‌گه‌ر هاوكاری ئه‌و گوندنش���ینه‌‌و رێگا خێراكه‌ی ئه‌و نه‌بوای ه به دڵنیاییه‌و‌ه توشی زهرهرو قوربانی ده‌بووین. به‌دوای ده‌ربازبوونی ئێمه ،هێزه‌كانی س���وپا‌و جاش���ه‌كان ل ه ناودێدا باڵوبوونه‌وه ،به‌بڵندگۆ قس���ه‌یان له‌گه‌ڵ خه‌ڵك ده‌كرد‌و په‌یتا په‌یتاش داوای���ان له‌ئێم ه ده‌كرد خۆمان ته‌س���لیم بكه‌ین .ت���ا ئه‌مان ه ته‌واو بوو نزیكهوه نیوه‌ڕۆ بوو ،له‌و كاته‌دا بارانێكی به‌خۆڕ دایكرد ،ئێمه هێشتا ل ه ناو كاناڵه‌كان سه‌نگه‌رمان گرتبوو ،چاوڕێ‌و ئاماده‌ی هێرشی هێزه‌كانی دوژمن بووین ،ئه‌و ناوچه‌یه‌ش ش���ۆره‌كات ب���وو ،هه‌موو الیه‌ك بوو ب ه قوڕ ،چه‌ندین ئۆتۆمبیلی هێزه‌كانی س���وپا كه ویستیان بێنه ده‌ره‌وه‌‌و ب���ه‌ره‌و رووی ئێم ه بێن ،له ناو قوڕدا گیریانكرد‌و نه‌یانتوانی بگه‌ن ه الی ئێمه ،ب ه هه‌ر جۆرێك بوو ئۆتۆمبیله‌كانیان ده‌رهێنایه‌وه‌‌و به‌ره‌و ئاوایی گهڕانهوه. جاش‌و پاس���داره‌كان كه له‌و ترس���ابوون هێرش بكه‌ن ه سه‌رمان ،پاش چه‌ند كاتژمێریك ناودێیان به‌جێهێش���ت‌و رۆیش���تن .كه‌سێك له‌خه‌ڵكی ئاوایی هات بۆ المان‌و ئه‌و هه‌واڵه‌ی پێداین كه ئاوایی ل ه جاش‌و پاسدار چۆڵ بووهو كه‌سی لێنییه ،ئێمه‌ش به‌ره‌و ناودێ كه‌وتینه‌وه رێگا .رێگاك ه هه‌موو قوڕ بوو ،رۆیش���تن زۆر به زه‌حمه‌ت بوو ،به‌هه‌رحاڵ گه‌یشتین ه ن���اودێ ،باران زۆری لێدابووین هه‌موو گیانمان ته‌ڕبوو ،لیباس���ه‌كانمان قوڕایی بوو .ك ه گه‌یش���تینه‌وه ن���اودێ زانیمان ئه‌و تیمه‌ی ل ه ماڵه‌كه‌ی ئه‌و په‌ڕدێ بوون هه‌موویان س�ڵ�امه‌تن‌و خه‌ڵك له چاوی هێزه‌كانی رژیم شاردبویانه‌وه ،به دیداری یه‌كتر شادبووینه‌وه. ل ه ناو دێ به‌س���ه‌ر ماڵه‌كاندا دووبار‌ه دابه‌ش���بووین ،بۆنی چێش���تی گه‌رم‌و ئاگری كوره‌‌و ته‌نور‌و رۆشنایی چراتۆر ،له‌گه‌ڵ مێهره‌بانی خه‌ڵكی ئاوای���ی ك ه چاوڕێی گه‌ڕانه‌وه‌ی ئێمه‌بوون ،ماندوویمانی حه‌س���انده‌وه، له‌گه‌ڵ گه‌یشتمان بۆ ماڵه‌كان خێرا لیباسه‌كانیان له‌به‌رداكه‌ندین‌و جلی وشك‌و خاوێنیان بۆ هێنیان ،پاشان خواردنی گه‌رم‌و حه‌سانه‌وه .ئه‌وی ل���ه بیرم ناچێتهوه ئه‌وه‌بوو كاتێك لیباس���ه‌كانی ئێمه‌یان ش���ۆرد ،بۆ ئه‌وه‌ی زوو وش���ك بێته‌وه ،كوره‌كانیان داگیرس���اندبوو ،هه‌ر منداڵێك تیكه لیباس���ێكی ئێمه‌یان به‌ده‌سته‌وه ،هه‌ركامه‌یان كه‌وایه‌ك ،بلوزێك‌و پانتۆڵێكی ئێمه‌یان ب ه ده‌س���تهوه گرتبوو و له‌الی كوره‌كه‌و‌ه وش���كیان ده‌كرده‌وه. پاش حه‌سانه‌وه‌مان ،كابرایه‌ك هاته‌المان‌و وتی له‌كاتی رۆیشتنی جاش‌و پاسداره‌كاندا ،سه‌ربازێك ب ه چرپ ه به‌و كابرایه‌ی وتوو‌ه ك ه فه‌رمانده‌كانی سوپا چون ده‌زانن پێشمه‌رگه‌كان بۆ ناو ئاوایی ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه بڕیاریانداو‌ه بۆس���به‌ی شه‌و هێرشێكی به‌رباڵوبكه‌ن ه س���ه‌ریان ،هه‌ربۆی ه سه‌ربازه‌ك ه داوای له‌و كابرای ه كردبوو كه ب ه ئێمه بڵێت ك ه هه‌ر ئه‌مش���هو ئاوایی چۆڵ بكه‌ین‌و بۆ س���به‌ی ش���هو له ناو ئاوایدا نه‌مێنینه‌وه .س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی هێشتا ژماره‌یه‌كمان ماندوو بووین به‌اڵم بڕیارماندا هه‌ر ئه‌وه‌شه‌و وه‌رێبكه‌وین ،شه‌وێكی ساردو باراناویی بوو ئێمه له‌و كاته‌و‌ه ل ه ئاوایی، ل���هو كاته‌ی ك ه ئامێزی گه‌رمی خه‌ڵكمان به‌جێهێش���ت ،نزیك ه چوارد‌ه ساعه‌ت رێگامان بڕی ،له‌وماوه‌یه‌ش���دا به‌رده‌وام باران‌و سه‌رما لێیدان. پاش چوارده‌س���اعه‌ت گه‌یشتنه ناوچه‌ی حاجی ئاڵی كه‌ند ك ه ئه‌و ده‌م مه‌قه‌ڕمان له‌وێ بوو. له‌و جه‌وله‌یه‌دا ئێمه زیاتر هه‌ستمان به‌و پێوه‌ندییه قوڵه‌ی نێوان خه‌ڵك‌و پێش���مه‌رگ ه كرد ،پێش���مه‌رگه هه‌ر كاری ئهوه نه‌بوو ك ه شه‌ڕكه‌رێكی چاك بێت‌و كاتی خۆی وه‌ده‌سته‌و‌ه بێت .پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵ ه ده‌بوای ه نمونه‌ی ئه‌و ئه‌خالق‌و سه‌داقه‌ت‌و پاكییه بێت كه بتوانێت بێت ه ناو ژیانی خه‌ڵك ،خه‌ڵك بتوانێت پێش���مه‌رگ ه له‌س���ه‌ر سفره‌كه‌ی وه‌ك كه‌سێكی خێزانه‌ك���هی خۆی قبوڵی بكات .پێش���مه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵه ل ه به‌جێهێنانی ئه‌و ئه‌ركه‌ش���دا وه‌ك هه‌موو بواره‌كانی تری خه‌باتی ،سه‌ركه‌وتوو بوو. له‌به‌رامبه‌ریش���دا خه‌ڵك زۆرزۆر دڵس���ۆزی ئێمه‌ب���وون ،به‌جۆرێك ك ه دڵس���ۆزی‌و له‌خۆبردوویی خه‌ڵك نه‌بوایه ،پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵه هه‌رگیز نه‌یده‌توان���ی ببێت ه ئه‌و بوونه‌وه‌ره خۆشه‌ویس���ته‌ی ناو دڵی خه‌ڵك ك ه ئێستا هه‌یه. هه‌ربۆیه پێش���مه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵه له هه‌ر ش���وێنێكدا بێت‌و ل ه هه‌ركاتێدا نابێ���ت چاكه‌‌و مێهره‌بانی ئه‌و خه‌ڵك فه‌رامۆش بكات .ئێم ه به‌ڕاس���تی قه‌رزداری چاكه‌ی ئه‌و خه‌ڵكه‌ین‌و نابێت هه‌رگیز فه‌رامۆشی بكه‌ین.
4
سیاسه‌ت
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
كوردستان
تێپه‌ڕبوون له‌قه‌یرانه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كان وریا محه‌مه‌دی به‌شی 12و کۆتایی به‌نرخترین هه‌ڵبژاردن ،هاوپه‌یمانی له‌س���ه‌ر ئه‌ساسی خاڵه‌گشتی‌و هه‌مه‌گیره‌كانه ،ك ه هه‌مووان ئیمانیان پێیه‌تی .ئه‌م پره‌نس���یپ ه گشتییان ه له‌كاتێكدا ك ه كۆماری ئیسالمی ل ه ناوخۆو دهرهوه له‌گه‌ڵ قه‌یرانگه‌لێكی جۆراجۆردا رووبه‌ڕووه ،به‌س���تێنێكی ش���یاوی په‌یداكردوه ،گه‌وه‌رترینی ئه‌و قه‌یرانانه ،قه‌یرانی سیاسی ه كه له راستیدا ته‌وه‌ری سه‌ره‌كی‌و بنه‌ڕه‌تی قه‌یرانی سیاس���ی ،به‌رینایی‌و رۆچوونی كه‌لێنی نێوان خه‌ڵك‌و ده‌سه‌اڵته .ئه‌و مه‌ودایه قووڵه‌ی نێوان خه‌ڵك‌و ده‌س���ه‌اڵت‌و گۆڕینی هاوسه‌نگی هێز ل ه ماوه‌ی سااڵنی رابردوو ب ه قازانجی خه‌ڵك ،ئهوه داوا ده‌كات ك ه هاوپه‌یمانی هێزه سیاسییه‌كانی كورد‌و ل ه ئاس���تێكی به‌رینتر له نێوان ئۆپۆزس���یۆنی ئێرانی پێكبێت .له هه‌لومه‌رجی ئێستادا پێكهێنانی ئیئتیالفێكی به‌هێز ،گرنگییه‌كی زۆر بۆ كوردستان‌و حیزب ه سیاسییه‌كانی‌و، هه‌روه‌ها بۆ یارمه‌تی دانی بزوتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایی سه‌راس���ه‌ری ده‌بێت‌و وه‌ك ئه‌زمونێكی مێژوویی‌و چاره‌نوسس���از بۆ خه‌ڵكی كورد دێت��� ه ئه‌ژمار .رابه‌رانی حیزب ه كوردییه‌كان‌و هه‌ڵس���وڕاو‌ه سیاسیی ه س���ه‌ربه‌خۆكان ،له‌ئه‌گه‌ری درێژه‌دان ب ه سیاسه‌ت‌و به‌رنامه‌كانی رابردوویان توشی هه‌ڵه‌یه‌كی ستراتیژیك ده‌بن كه هه‌زینه‌یه‌كی قورسی نه‌ك بۆ خۆیان، به‌ڵكو بۆ بزوتنه‌وه‌ی كوردستان‌و سااڵنێك به‌رخۆدان ،به دواوه‌ده‌بێت. كوردستانی ئێران له ئه‌نجامدا له‌به‌رامبه‌ر دوو سناریۆدا ده‌مێنێته‌وه .سه‌ره‌تا ئه‌وه‌ی كه ل��� ه هاوپه‌یمانییه‌كی سیاس���ی هێزه‌كانی كورد لێك نزیك ببنه‌وه‌‌و ب ه سیاس���ه‌تی هاوده‌نگی بێنه‌مه‌یدانه‌وه ،ی���ا درێژه به‌ناكۆكییه‌كان بده‌ن‌و دووپات بوونه‌وه‌ی ئه‌زمون تاڵه‌كانی رابردوو نیش���ان بده‌ن .به بڕوای من هه‌ركام ل ه حیزبه سیاسیه‌كان ،ئه‌مڕۆك ه زیاتر له جاران به‌و راس���تییه گه‌یش���تون ك ه ره‌مزی مانه‌وه‌‌و درێژه‌دان ب ه خه‌بات ،ب ه پێكه‌وه‌بوون ،ره‌تنه‌كردنه‌وه‌ی یه‌كتر‌و هه‌وڵدان بۆ گه‌وره‌كردنه‌وه‌ی خاڵه هاوبه‌ش���ه‌كان ه گرێدراوه .كه‌واته ،جه‌مسه‌ربه‌ندییه‌كانی داهاتووی كوردستان ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ كێشه‌یه‌كی تایبه‌تدا رووبه‌ڕوونه‌بێته‌وه ،توش���ی هه‌مان س���ێناریۆی یه‌كه‌م ،واته یه‌كگرتن له‌س���ه‌ر بنه‌مای خاڵ ه هاوبه‌ش��� ه گش���تییه‌كاندا ده‌بێت .ب ه بڕوای من هێزه كوریه‌كان سه‌ره‌ڕای هه‌ڵه‌‌و رخنه سیاسییه‌كانی رابردوو ،ده‌بێت پره‌نسیپه‌كانی یه‌كگرتن زیاتر ره‌چاو بكه‌ن. ل ه یه‌كێك ل ه ژماره‌كانی (بولتن بحران) له پرس���یارێك سه‌باره‌ت هه‌ر به‌م مه‌سه‌له‌یه، وه‌اڵمده‌ر ئه‌م به‌ش���هی به‌م ش���ێوه‌ی ه فرمول ه كردوه كه ده‌توانێت باس���ێك نزیك بدات به‌ده‌س���تهوه ،ئه‌و ده‌ڵێت «هێشتا له كوردس���تان دوو ره‌وتی كۆمه‌ڵه‌‌و دیموكرات ،ل ه حیزبه س���ه‌ره‌كییه‌كانن .س���ه‌ره‌ڕای ئه‌و جیابوونه‌وانه‌ی تێیاندا روویدا ،به‌اڵم هێش���تا ئه‌م جه‌ره‌یانان ه حیزبه س���ه‌ره‌كییه‌كانی كوردس���تانن .به‌خۆش���ییه‌و‌ه موناس���ه‌بات‌و پێوه‌ندییه‌كانیان دۆس���تانه‌‌و نزیك���ه .ماوه‌یه‌ی زۆره ك ه باس���ی پێكهێنانی به‌ره‌یه‌كی كوردس���تان له‌ئارادایه ،به‌اڵم تا ئێستا هیچ پێشكه‌وتنێكی به‌رچاوله‌م بواره‌دا نه‌كراوه. به‌بڕوای من ره‌نگه له‌داهاتوودا ش���اهیدی ئیئتیالفی نێوان حیزبه‌كانی كوردستان بین، ئه‌مه‌ش زیاتر مویه‌س���ه‌ر ده‌بێـت ،هه‌روا ك ه له‌س���ه‌ره‌وه باس���كرا ،مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌كی كاركردن به‌ئاراسته‌ی پێكهێنانی پێوه‌ندییه‌كی چڕوپڕتر له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵك‌و دوور كه‌وتن���ه‌وه‌ی زیاتر ل ه پێگه‌ی حیزب���ی تاراوگه‌یه .ئه‌مه‌ش نه‌ك ته‌نیا ب ه كاری حیزبێك جێبه‌جێ نابێت ،به‌ڵكو هاوئاهه‌نگی‌و نه‌خشه‌یه‌كی بانتر له ستراتیژی حیزبه‌كانی ده‌وێت. كاره‌كته‌رێكی گرنگی تر كه كاریگه‌ری له‌س���ه‌ر باش���تركردنی بارودۆخی ئێستاده‌بێت، هه‌وڵی هه‌مه‌الیه‌نه‌یه ب���ۆ په‌ره‌پێدان‌و به‌هێزه‌كردن‌و گه‌ش���هی بزوتنهوه مه‌دنییه‌كان‌و دام���هزراوه پێوه‌ندیداره‌كانییه‌ت���ی» .ده‌بێت هه‌وڵ ه هه‌مه‌الیه‌ن���ه‌كان به‌هێزه‌بكه‌ین ،تا یه‌كگرتوویی به دامه‌زراو به‌كه‌ین. ده‌بێت كوردس���تان به‌حه‌ق به‌و س���ه‌نگه‌ری به‌رگری له ئازادییه بزانین ك ه ساڵیانێك یارمه‌تیده‌ری بزوتنه‌وه‌ی سه‌راس���ه‌ری‌و هه‌ڵسوڕاوانی ئێرانی بوو .ئه‌مڕۆ پاش چه‌ندین س���اڵ یاد‌و بیره‌وه‌ری ئه‌و رۆژان ه هه‌روا زیندوه .له‌م به‌ش���ه‌دا به گهڕانهوه بۆ هه‌ندێك ل���هو وتووێژانه‌ی له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك له هه‌ڵس���وڕاوانی سیاس���ی ئێرانی ،هه‌م بۆچوونی ئه‌وان نیشانده‌ده‌م ،هه‌م بۆچوونی خۆم به‌یان ده‌كه‌م .هاوڕێ باشم ،ره‌زا فانی یه‌زدی له‌م باره‌و له‌وه‌اڵمی پرس���یاری من له‌م پێوه‌نده‌دا ده‌نوس���ێت «ئۆپۆزسیۆنی كورد ب ه شێوه‌ی كالس���یك هه‌میش ه له‌گه‌ڵ به‌شه‌كانی تری ئۆپۆزسیۆن پێوندییه‌كی دۆستانه‌ی بۆووه .كوردس���تان‌و خه‌ڵكی كورد خانه‌خوێ‌و وه‌رگری باقی هێزه‌كان له‌كوردس���تاندا بوون .كوردس���تان له قۆناغگه‌لێكدا ببووه په‌ناگه‌ی زۆرێك له ئۆپۆزسیۆنه‌كان‌و حیزب ه سیاس���ییه‌كانی كورد ل ه ناوچه‌كانی ژێر ده‌س���ه‌اڵتی خۆیاندا ،نه‌ك ته‌نیا داڵده‌ی هێزه سیاس���ییه‌كانی دیكه‌یاندا ،به‌ڵكو پش���تیوان ئه‌وان بوون له‌به‌رامبه‌ر ده‌ستدرێژییه‌كانی حكومه‌تی ناوه‌ندی .پێش���ینه‌ی مێهمان نه‌وازی‌و پش���تگیری له‌باق���ی هێزه‌كان ته‌نیا بۆ س���اڵه‌كانی پاش ش���ۆڕش ناگه‌ڕێته‌وه ،پێش ل ه شۆڕشیش زۆرێك له هه‌ڵسوڕاوانی سیاس���ی له ناوچه‌جیاجیاكانی كوردس���تان‌و ل ه ژێر پشتیوانی هێزه سیاسییه‌كانی له‌و ناوچانه‌دا به‌سه‌ریان ده‌برد .زۆرێك ل ه ئه‌فسه‌ره‌كانی فیرقه‌ی دیموكراتی ئازه‌ربایه‌جان پاش هه‌اڵتنی رابه‌رانی فیرقه‌‌و هێرشی ئه‌رته‌شی شا ،ل ه په‌نای كۆماری مه‌هاباد‌و هێزه خه‌باتكاره‌كان���ی كورددا خه‌باتیان ده‌كرد‌و هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئه‌وان له‌كوردس���تان مانه‌وه. ساڵه‌كانی پێش له شۆڕشیش زۆرێك له خه‌باتكارانی الوی ئێرانی كه به‌ته‌مای گهڕانهوه بۆ نیش���تمان‌و ده‌ستدان ه خه‌بات بوون ،سه‌ره‌تا ده‌هاتن ه كوردستان‌و ل ه ژێر پشتیوانی حیزب‌و رێكخراوه خه‌باتكاره‌كانی كورد ماویه‌ك له‌م ناوچانه ده‌ژیان‌و پاشان به‌ره‌و باقی ش���اره‌كانی ئێران ده‌كه‌وتن ه رێ .ئۆپۆزسیۆنی كورد هه‌میش ه به‌شێكی جیانه‌بووه‌وه ل ه بزوتنه‌وه‌ی دیموكراسی خوازی ئێران بووه«. پێوه‌ندی ئۆپۆزس���یۆنی كورد ل ه گه‌ڵ باقی هه‌ڵس���وڕاوانی ئێران���ی ته‌نیا بۆ بابه‌تی بزوتنهوه گش���تییه‌كانی ناوخۆی ئێران سنوردار نه‌كراوته‌وه .ئه‌مڕۆك ه ل ه هه‌ر شوێنێكی ئ���ه‌م دنیایه ،هه‌ر میتینگێكی ناڕه‌زایی‌و ه���ه‌ر هه‌وڵێك بۆ ناڕه‌زایی ئێرانییه‌كان له‌گه‌ڵ كۆماری ئیسالمی دروست بێت ،كورده‌كان له كاره‌كته‌ره پێشڕه‌و یان پشتوانی سه‌ره‌كی ئ���هو بزوتنه‌وانه‌ن .هاوڕێی ئازیزم زوهره شیش���ه ،له‌م باره‌ی���هوه ده‌ڵێت «وادیاره ك ه پێوه‌ندی هه‌ڵس���وڕاوانی سیاس���ی كورد له‌گه‌ڵ هه‌ڵسوڕاوانی مه‌ده‌نی ل ه ناوخۆی ئێران زیاتر‌و پڕس���ودتر بێت .به‌ش���داری چاالكوانانی كورد له ب���وار‌ه جیاجیاكانی خه‌باتدا، وه‌ك به‌رگ���ری له مافه‌كانی مرۆڤ ،مافی ژن���ان ،كرێكاران‌و باقی بواره پراكتیكییه‌كان زۆر ئاش���كرایه .پێویست ناكات ناوی هه‌موویان بهێنرێت ،چونكه ده‌كرێـت سه‌ركه‌وتنی ئه‌وان بخرێته ریزی سه‌ركه‌وتنی ئه‌و بزوتنه‌وانه‌وه .له ده‌ره‌وی واڵت به‌هۆی دوور بوون له خه‌باتی ناوخۆ ،س���ه‌ره‌ڕای ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ی ك ه جاروبار ل ه واڵت ه ئوروپاییه‌كاندا به‌ڕێوه‌ده‌چێ���ت ،كۆبوونه‌وه‌گه‌لێ���ك ب ه مه‌به‌س���تی پێكهێنانی نزیكبوون���هوه ل ه نێوان ئۆپۆزسیۆندا سازده‌كرێت .من تا ئێستا له‌هیچ كامیاندا نه‌بووم ،به‌اڵم تا ئێستا بۆفیكر‌و ده‌ره‌نجامه‌كانی به‌دواداچوونم كردوه .پاش داكش���انی ته‌وه‌هومی ئیس�ڵ�احات ل ه نێوان هه‌ندێ���ك له ئۆپۆزس���یۆن ،گه‌وره‌ترین بارگرژییه‌ك كه ئه‌و كۆبوونه‌وانه ناس���ه‌ركه‌توو ده‌كات ،ناكۆكی له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌ییه .له‌م بواره‌دا بۆچوونی توندڕه‌وانه‌ی كورد له به‌رامبه‌ر ناسیۆنالیزمی توندڕه‌وی فارس هه‌میش ه ناسازگارن». نیگه‌رانی ژماره‌یه‌ك له‌دۆس���تان ره‌نگه بۆ دوو هۆكار بگه‌ڕێت���هو ،یه‌كه‌م بۆ نه‌بوونی زانیاری ته‌واو له ته‌واوی ره‌هه‌نده‌كانی سیاس���ه‌تی بزوتنه‌وه‌ی كوردس���تان ،دوهه‌م بۆ هه‌ندێ���ك وته‌ی نابه‌جێی ژماره‌یه‌ك ه‌ل ه رابه‌رانی سیاس���ی كورد .ره‌نگه بێ هۆ نه‌بێت ك ه هاوڕێم ،مه‌زده‌ك بامدادن له‌مباره‌وه بڵێت «ئۆپۆزس���یۆنی كورد ده‌بێت بزانێت ك ه هاوزنجیرانێك ك ه له رۆژی مه‌بادا پش���ت‌و په‌نای ئه‌و ده‌بێت ،نه‌ك هه‌ولێر‌و س���لێمانی‌و نه له هه‌كاری‌و شیرناخه .ئه‌وان ه خه‌ڵكی كوچه‌‌و شه‌قامه‌كانی تاران‌و زاهیدان‌و ته‌برێز‌و شیراز‌و مه‌شهه‌د‌و...ن كه وه‌ك خه‌ڵكی كوردستان سته‌میان لێده‌كرێت ،كه‌وابوو ده‌بێت چاوه‌ڕوانییه‌كان له‌و دیو س���نوره‌كان هه‌ڵگرن‌و روو له‌م دیو س���نوره‌كان بكه‌ن ،روو ل ه هاوده‌ردان‌و هاوزنجیره راس���تییه‌كانیان .به‌كورتی :ئۆپۆزس���یۆنی كورد ده‌بێت له‌گه‌ڵ «كوردستانی گهوره«دا ماڵئاوایی بكات». له‌به‌رامب���ه‌ر ئه‌م جۆره تێڕوانیینه ،هادی س���ۆفی زاده‌ده‌ڵێ���ت «ب ه بڕوای من بۆ زاڵ بوون به‌س���ه‌ر بارودۆخه‌كه‌و مافی خ���وراوی ئێرانییه‌كان ،پابه‌ند به په‌ره‌نس���پیه‌كانی دیموكراس���ی ،باش���ترینی رێگا بۆ پێشگرتن له هه‌رچه‌ش���نه هه‌زینه‌یه‌كی توندڕه‌وانه‌‌و زیانبار بێت .به‌اڵم یه‌كالیه‌ن ه ناكرێت مه‌س���ئوالنه كاربكرێت .ئه‌و ده‌نگ ه ژه‌هراوییانه‌ی ك ه زۆر جار بیستومان ه هه‌موویان فریوده‌ربوون .بۆ وێن ه له جێگایه‌ك ك ه ب ه قازانجیان بێت كورده‌كان به ره‌سه‌نترین ئێرانی ده‌زانن .به‌اڵم له‌به‌رامبه‌ردا عه‌ره‌به‌كانی ئێران ب ه عه‌شایه‌رێك ده‌زانن كه نزیك ه 100ساڵ لهوه پێش ب ه هۆی شه‌ڕی عه‌شیره‌ییه‌و هاتونه‌ت ه ئێ���ران‌و مافی ئه‌وه‌یان نیی ه داوای مافی نه‌ته‌وه‌یی خۆی���ان بكه‌ن ،یان ئازارییه‌كان ب ه ئاران ناوڵبردن‌و یان هه‌ر میلله‌تێك كه هه‌میشه ده‌سه‌اڵتیان بووه ،فریو ده‌ده‌ن». بوكورتی ،ده‌بێت قسه‌كان ببیسترێن .ده‌بێت دیالۆگێكی به‌رین رێكبخرێت‌و هه‌وڵبدرێت ل ه نێوان كێشمه‌كێشێكی نوسراوو وتراودا ،ستراتیژییه‌كی دیاریكراو بدۆزرێته‌وه كه‌هه‌ر دوو بۆچوون لێكنزیك بكاتهوهو هه‌مووان دڵنیا بكاته‌وه ك ه ئێرانێكی یه‌كگرتوو به بێ دڵنیگه‌رانی مومكین ده‌بێت .ده‌بێت ب ه دروس���ت كردنی متمان ه ماڵئاوایی ل ه فه‌رهه‌نگی بێ متمانه‌یی بكه‌ین.
dwaroj@komala.eu
ئێران‌و ئیسراییل ،ئه‌گه‌ری شه‌ڕ‌و پێكدادان ئا :دواڕۆژ به پێ���ی راگه‌یاندنه ره‌س���مییه‌كانی كۆماری ئیسالمی ،وابڕیاره به‌م نزیكان ه مانۆڕێكی س���ه‌ربازیی ب ه به‌ش���داری هێ���زی ئاس���مانی ئه‌و واڵت���ه به‌ڕێو‌ه بچێت .ئه‌م مانۆره‌ی هێزی ئاس���مانی كۆماری ئیسالمی ،كاردانه‌وه‌یه‌كه به‌و هه‌ڕه‌ش���انه‌ی كه رژیمی ئیسراییل ل ه ئێرانی ده‌كات‌و له‌م پێناوه‌ش���دا به‌م دواییانه مانۆرێكی به‌رباڵوی ئه‌نجامدا‌و زۆركه‌س ئ���هو مانۆره‌ی ئیس���راییلی وه‌ك ته‌مرینی هێرش بۆ س���ه‌ر ئێران لێكدایه‌وه. ئیس���راییل ،یه‌كێك ه له‌و واڵتانه‌ی ك ه نیگه‌رانی پێشكه‌وتنی ئێران ل ه بواری تێكنۆل���ۆژی ئه‌تۆمیی���ه ،ئه‌گه‌رچ���ی كۆم���اری ئیس�ل�امی حه‌خت له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ده‌كاته‌وه‌كه به‌رنام ه ناوه‌كییه‌كانی ب���ۆ ئامانج���ی ئاش���تیخوزانه‌یه، به‌اڵم ئیس���راییل ،له‌گ���ه‌ڵ ئه‌مریكا‌و هاوپه‌یمانانی ،رژیمی تاران به هه‌وڵدان بۆ به‌ده‌س���تهێنانی چه‌ك���ی ئه‌تۆمی تۆمه‌تبارده‌كه‌ن .له‌م پێناوه‌دا رۆژئاوا هه‌وڵده‌دات كۆماری ئیس�ل�امی بهوه رازی ب���كات كه به‌رنام���هی پیتاندنی ئۆرانیۆم رابگرێت ،به‌اڵم به‌رپرس���انی ئه‌مریكا‌و ئیس���راییل ده‌ڵێن رێگه بۆ كه‌ڵكوه‌رگرت���ن له ته‌واوی بژارده‌كان، له‌وانه به‌كارهێنانی هێزی س���ه‌ربازیی ده‌بێت به‌كراوه‌یی بمێنێتهوه. هه‌ڕه‌شه‌ی ئیسراییل له‌ماوه‌ی راب���ردودا ش���ائۆل مۆفاز، جێگری س���ه‌رۆك وه‌زیرانی ئیسراییل، ل���ه لێدوانێكدا ب���ۆ رۆژنامه‌كانی ئه‌و واڵت��� ه رایگه‌یاند ك���ه هێرش كردن بۆ س���ه‌ر ئێران حاش���اهه‌ڵنه‌گره .مۆفاز س���ه‌باره‌ت به به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی ئێران وتی چیدی رێگا دیپلۆماسییه‌كان چاره‌س���ه‌ر نی���ن ،ئابلۆقه‌كانیش هیچ كاریگه‌رییه‌كی���ان نیهو هیچ رێگایه‌كی دیكه ب���ۆ راگرتنی به‌رنام ه ناوه‌كییه‌ی ئێران بێجگ ه ل ه هێرش���ی س���ه‌ربازیی نه‌ماوه. ئه‌مه‌ش ل���ه حاڵێكدایه ك ه ل ه مانگی ژوئه‌نی رابردوو ،ئه‌رته‌ش���ی ئیسراییل مانۆرێك���ی گه‌وره‌ی س���ازدا ك ه تێیدا نمایش���ێكی به‌رباڵوی هێ���ز‌و توانای سه‌ربازیی خۆی كرد .به پێی راپۆرتێكی نیۆی���ۆرك تایمز زیاتر ل ه 100فرۆكه‌ی
جه‌نگی ل ه جۆری ئێف 16و ئێف 15ی ئیسراییل له‌س���ه‌ر ده‌ریای مدیته‌رانه‌‌و یۆنان ل ه مانۆڕه‌دا به‌شدارییان كردوه. شاره‌زایانی سیاس���ی ل ه ئه‌مریكا ئه‌م مان���ۆره‌ی ئیس���راییل وه‌ك په‌یامێكی ئاگاداركردنه‌وه بۆ كۆماری ئیس�ل�امی ناولێده‌به‌ن بۆ به‌رده‌وام بوون له‌س���ه‌ر به‌رنام ه ناوه‌كییه‌كان‌و دژایه‌تی رژیمی ت���اران له‌گ���ه‌ڵ ئیس���راییل ،هه‌روه‌ها مانۆره‌كه‌ی���ش ب��� ه ته‌مرینكردنی ئه‌م هێرشه ده‌شوبهێنن. شائۆل مۆفاز ك ه ب ه ره‌گه‌ز ئێرانییه‌‌و له‌دایكب���ووی تارانه ،هه‌روه‌ها جه‌خت له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ده‌كاته‌وه كه ئه‌م هێرش ه بۆ س���ه‌ر ئێران ته‌نیا ب ه پش���تیوانی ویالیه‌ت���ه یه‌كگرت���وه‌كان جێبه‌ج���ێ ده‌بێت. جان بۆڵتۆن ،نوێنه‌ری پێشووی ئه‌مریكا ل���ه رێكخ���راوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان، پێشبینی ئه‌وه‌ی كردوه ك ه ئیسراییل له پ���اش هه‌ڵبژارده‌نه‌كانی س���ه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا‌و پێش ل ه رێوڕه‌سمی س���وێندخواردنی س���ه‌رۆك كۆم���اری نوێ ،هێرش بۆس���ه‌ر ئێ���ران ده‌كات. جان بۆڵتۆن ل��� ه لێدوانێك بۆ ده‌یلی ته‌له‌گرافی چاپی له‌ن���ده‌ن ،رێكه‌وتی ئه‌م هێرشه‌ی ئیسراییل بۆ سه‌ر ئێران له نێوان چواری نۆڤه‌مبه‌ر تا بیس���تی ژانویه دیاریكردوه. بۆڵتۆن ك���ه یه‌كێك ه ل��� ه الیه‌نگرانی هێرشی س���ه‌ربازیی بۆ س���ه‌ر ئێران، س���ه‌باره‌ت ب���ه كاردان���ه‌وه‌ی واڵتانی ع���ه‌ره‌ب له‌م���ه‌ڕ ئه‌گ���ه‌ری هێرش���ی س���ه‌ربازیی ئیس���راییل بۆ سه‌ر ئێران ده‌ڵێ���ت ك���ه جیهان���ی ع���ه‌ره‌ب ل ه رواڵ���ه‌ت هه‌ڵوێس���تی نه‌گه‌تیڤی���ان هه‌یه ،ب���ه‌اڵم به‌دڵ پێیانخۆش��� ه ك ه ئیس���راییل دام���هزراوه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێ���ران له‌ناوببات .به ب���ڕوای ناوبراو، ئیس���راییلیه‌كان نایانه‌وێ���ت پێ���ش ته‌واوبوون���ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مریكا ده‌س���ت ب ه هیچ كارێ���ك دژ ب ه ئێران بده‌ن ،چونك���ه ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌هه‌یه ك ه باراك ئۆباما ببێته س���ه‌رۆك كۆماری نوێ‌و ده‌وڵه‌تی ئیسراییل ل ه سیاسه‌ت ه ده‌ره‌كییه‌كانی ئۆباما نیگه‌رانن. ئه‌گه‌ری روودانی ش���ه‌ڕی س���ێهه‌می جیهانی له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌ش���ه‌كانی ئیسراییل‌و باڵوبوونه‌وه‌ی لێدوان‌و پێش���بینیه‌كان
سه‌باره‌ت به‌م مه‌سه‌له‌یه ،به‌رپرسانی كۆماری ئیسالمی هه‌ركامه‌یان ب ه جیا دژ به‌م وتانه هه‌ڵوێس���تیان وه‌رگرت. س���ه‌رۆكی مه‌جلیسی شۆرای ئیسالمی رایده‌گه‌یه‌نێت ك ه كۆماری ئیس�ل�امی له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر هێرش���ێكی ئیسراییل ب���ۆ س���ه‌ر دام���هزراوه ناوه‌كییه‌كانی ئاماده‌گی هه‌ی���ه .عه‌لی الریجانی له‌م ب���اره‌وه ده‌ڵیت :ئه‌م��� ه یه‌كه‌مین جار نیی���ه ك ه میدیاكانی رۆژئ���اوا كارێكی واده‌كه‌ن .ب ه وته‌ی ناوبراو ئیس���راییل ئه‌گه‌ر كارێكی وابكات هه‌مووان توشی زه‌ره‌ر ده‌كات. ده‌س���ه‌اڵتدارانی رژی���م له‌س���ه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن ك ه هێرشی ئیسراییل بۆ سه‌ر ئێران ،كاردانه‌وه‌ی س���ه‌ربازیی توندی ئێرانی بهدواوه ده‌بێت‌و ئه‌مه‌ش ره‌نگ ه شه‌ڕی سێهه‌می جیهانی لێبكه‌وێته‌وه. غواڵمحس���ه‌ینی ئیله���ام ،وته‌بێ���ژی ده‌وڵه‌ت ،ل��� ه لێدوانێكدا س���ه‌ره‌ڕای ئ���ه‌وه‌ی ئیس���راییلی ب���ه رژیمێك���ی مه‌ترس���یدار ناولێب���رد رایگه‌یاند ك ه هه‌ڕه‌ش���ه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی ئیسراییل ئاش���تی‌و ئاسایش���ی جیهان ده‌خات ه مه‌ترسییه‌وه. ه���اوكات له‌گ���ه‌ڵ ئ���ه‌م لێدوانانه‌ی به‌رپرس���انی كۆماری ئیسالمی ،تاران به ناردن���ی نامه‌یه‌ك ب���ۆ رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان ،ناڕه‌زایی خۆی س���ه‌باره‌ت ب ه وته‌كان���ی مۆفاز له‌مه‌ڕ ئه‌گه‌ری هێرشكرنه سه‌ر ئێران راگه‌یاند. محه‌مه‌دی خه‌زایی ،باڵوێزی ئێران ل ه ریكخ���راوی نه‌ت���هوه یه‌كگرتوه‌كان ل ه نامه‌یه‌كدا بۆ بان كی مۆن ،س���ه‌رۆكی رێكخ���راوی نه‌ت���هوه یه‌كگرت���وه‌كان نوس���ی ك ه رژیمی ئیس���راییل به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌م���ی‌و بێده‌نگی ئه‌نجومه‌نی ئاس���ایش ،به پێشێلكردنی جاڕنامه‌ی نه‌ت���هوه یه‌كگرت���وه‌كان‌و ماف��� ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان هه‌ڕه‌ش���هی هێرشی س���ه‌ربازیی له ئێران ده‌كات .نامه‌ك ه داوا له ئه‌نجومه‌نی ئاس���ایش ده‌كات س���ه‌باره‌ت ب ه هه‌ڕه‌ش���ان ه هه‌ڵوێست وه‌ربگرێت. كاردانه‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تی كۆش���كی س���پی له‌م پێوه‌نده‌دا هیچ لێدوانێك���ی ئاش���كرای رانه‌گه‌یان���د. یه‌كێك له وته‌بێژانی كۆش���كی س���پی له وه‌اڵمی پرس���یارێك س���ه‌باره‌ت ب ه هه‌ڕش���ه‌كانی ئیس���راییل دژ ب ه ئێران
وتی ك ه كۆش���كی س���پی ل ه سه‌ر ئه‌و لێدوانانه‌ی له‌سه‌ر گریمان ه به‌ندن هیچ لێدوانێكی راشكاوی نییه .دانا پرینۆ، وته‌بێژی كۆشكی س���پی ل ه لێدوانێك ب���ۆ رۆیت���ه‌رز رایگه‌یان���د كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی هه‌موو له‌سه‌ر ئه‌و كۆك‌و یه‌كده‌نگن ك ه نابێت كۆماری ئیسالمی ده‌س���تی ب ه چه‌كی ناوه‌كی بگات ،ل ه كاتێكدا كه كۆماری ئیسالمی ده‌یه‌وێت ئیس���راییله له‌س���ه‌ر نه‌خشه‌ی جیهان بس���ڕێته‌وه ،ئاس���اییه كه ئیسراییل س���ه‌باره‌ت به داهاتوو نیگه‌ران بێت، هه‌وڵ���ی ئه‌مریكاش ئه‌وه‌ی��� ه كه ئه‌م مه‌س���ه‌له‌یه ل ه رێگه‌ی دیپلۆماتیكهوه چاره‌سه‌ر بكات. ب���اراك ئۆبام���ا ،پاڵێ���وراوی دیموكراته‌كان���ی ئه‌مریكا بۆ پۆس���تی س���ه‌رۆك كۆماری���ی ،ك ه تا ئێس���تا سه‌ركه‌وتنێكی باشی به‌ده‌ست هێناوه له لێدوانێك سه‌باره‌ت به‌م مه‌سه‌له‌ی ه وت���ی كه ئیس���راییل ماف���ی خۆیه‌تی ك��� ه له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌ش��� ه زۆره‌كانی ئێران ،ئاسایش���ی خۆی دابین بكات. ئاس���ایی ه كه ئیس���راییله له‌قسه دژه ئیس���راییله‌كانی مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد‌و پشتگیرییه‌كانی رژیمی تاران ل ه حیزبواڵ‌و حه‌ماس نیگه‌ران بێـت. له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م وتانه‌ی به‌رپرس���انی ئه‌مری���كا ،محه‌م���ه‌د ئه‌لبه‌رادع���ی، به‌ڕێوه‌به‌ری ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم ،له‌كاردانه‌وه‌یه‌ك به‌و راپۆرتانه، ده‌ڵێت ك ه هێرش���ێكی سه‌ربازیی له‌و چه‌ش���ن ه ناوچه‌ك ه ده‌كاته یه‌كپارچ ه ئاگر‌و به ناچار ئه‌وه‌یش ده‌س���تله‌كار ده‌كێشێته‌وه. حكومه‌تی روس���یاش ك ه به‌ردوام دژ هه‌ر چه‌شن ه گوشارێك بۆ سه‌ر ئێران ه وته‌كانی به‌رپرسانی ئیسراییل مه‌حكوم ده‌كات .وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی روسیا ل ه راگه‌یاندنێكی ره‌س���میدا ده‌نوسێت ك ه ئه‌وان له‌س���ه‌ر ئه‌وه‌ن ك ه ئه‌و قسانه‌ی به‌رپرسانی ئیسراییل ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌ڵوێستی تاك ه كه‌سیش بێت ،نابێت ل ه ده‌می نوێنه‌رانی به‌رپرس���انی بااڵی واڵتێ���ك بێن��� ه دهرهوه ك��� ه ئه‌ندامی رێكخ���راوی نه‌ت���هوه یه‌كگرتوه‌كانن. وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی روس���یا هه‌روه‌ها رایگه‌یان���د ك��� ه مۆس���كۆ‌و واڵتان���ی گروپ���ی 1+5هه‌وڵده‌ده‌ن تا ل ه رێگه‌ی دیپلۆماتیكهوه كێشه‌ی ناوه‌كی ئێران چاره‌سه‌ربكه‌ن.
پاكستان ،له‌به‌رده‌م ئاڵوگۆڕی سیاسیدا ئا :په‌رویز ره‌حیمزاده دوای ب����ه دوای تی����رۆری بێنه‌زی����ر بۆتۆ ،پاكس����تان تووش����ی قه‌یرانێكی قووڵی سیاس����ی ب����وو ،به‌ش����ێك ل ه خه‌ڵ����ك‌و چاوه‌دێرانی سیاس����ی پێیان وابوو ،تیرۆری بێنه‌زیر بۆتۆ ده‌س����تی حكوومه‌ت����ی په‌رویز موش����ه‌ڕه‌فی تێدا بوو .س����ه‌رجه‌م ئه‌م كێش����ان ه ل ه نێو فه‌زایه‌ك����ی ئاڵۆزی سیاس����یدا درێژه‌ی پێدرا تا ئه‌وه‌یكه له ئاكامی ئه‌م كێشهو ناكۆكیانه ب����ووه هۆی ئه‌ویكه ،په‌رویز موشه‌ڕه‌ف س����ه‌ره‌ك كۆماری پێشووی پاكستان رایگه‌یاند كه ،ده‌ست له كار ده‌كێشێته‌وه .موشه‌ڕه‌ف له وتووێژیكی راس����ته‌وخۆی تلوێزێنیدا وتی :له دوای راگۆرینه‌و‌ه له‌گه‌ڵ به‌شێك له مافناسان‌و كه‌س����انی خاوه‌نبیری نزیكی خۆی به‌و قه‌ناعه‌ته گه‌یشتووه كه ده‌ست له كار بكێشێته‌وه.موش����ه‌ره‌ف رایگه‌یاند ك ه تا ئێس����تا هیچ تاوانێك له سه‌ری ساخ نه‌بووه‌ته‌وه. به‌اڵم هۆی ده‌ست له كار كێشانه‌وه‌ی ته‌نه����ا بۆ كۆتایی هێن����ان به‌و قه‌یران ه سیاس����یه‌یه ك����ه سه‌رتاس����ه‌ری واڵتی گرتووته‌وه .موشه‌ره‌ف به ره‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌و تاوانانه‌ی كه حیزبی ده‌سه‌التداری ئێس����تای پاكس����تان داویانه‌ته پاڵی‌و ده‌ڵێین ل����ه ده‌وره‌ی كاری س����ه‌ره‌ك كۆماری خۆیدا به‌رژه‌وه‌ندی تاكه‌كه‌سی تێدا ره‌چ����او كردووه وتی :هه‌رچی له‌م ده‌وره‌ی����ه‌دا كراوه ل����ه رووی نیه‌تێكی پاكه‌وه بووه ،ته‌نانه‌ت ئێم ه له‌كاتێكدا ده‌سه‌اڵتی پاكستانمان به‌ده‌سته‌وه گرت كه ،كێشهو ئاڵۆزی سه‌رتاسه‌ری واڵتی
گرتبوو .به‌اڵم ئه‌و له‌گه‌ڵ هاوڕێكانی به‌ر به‌ره‌كانێیان له‌گه‌ڵ ئه‌و گیر‌و گرفتانه‌دا كرد ك����ه هه‌م����ووی واڵت����ی ته‌نیبوو. موشه‌ره‌ف وتی :تاوانبار كردنی من ب ه قسه‌ی درۆ‌و هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵێك قسه‌ی ناراس����ت كه دراونه‌ت����ه پاڵم ،له الیه‌ن چه‌ند كه‌سێكی سیاسیهوه ،زه‌ربه‌یه‌كی گه‌وره‌ی له ئابڕووی سه‌رجه‌م پاكستان داوه .لێكۆڵ����ه‌ران ده‌ڵێن :كه له دوای شكستی موشه‌ره‌ف ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی مانگی فێوری����ه ،هه‌موومان چاوه‌ڕوانی ده‌س����ت ل����ه‌كار كێش����انه‌وه‌ی بووین. موشه‌ره‌ف ل ه ژێر گوشاری ئه‌و حیزب ه نه‌یارانه‌ی����دا بڕی����اری ده‌س����ت ل ه كار كێش����انه‌وه‌ی دا ،پێش ل����ه‌وه‌ی ره‌وتی البردنی ئه‌و له پارلمان ده‌س����پێبكات. موشه‌ره‌ف ب ه باشی ده‌یزانی كه ،چون ئه‌رت����ه‌ش پش����تیوانی لێن����اكات ،هیچ هیوایه‌ك به س����ه‌ركه‌وتن ل����ه پارلماندا نیه. ده‌س����ت پێكردن����ی هه‌ڵبژاردنه‌كان����ی سه‌رۆك كۆماری له پاكستان هه‌ڵبژاردنی ئاس����ف عه‌لی زه‌رداری بۆ پۆس����تی س����ه‌رۆك كۆماری دڵنیایه‌كی تێدا بوو .ده‌سپێكردنی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌و دۆزینه‌وه‌ی ئاڵترناتیڤێكی تر بۆ سه‌رۆك كۆماری ،توانی به‌ر به لێپرس����ینه‌و‌ه ل ه موش����ه‌ره‌ف به هۆی گێڕان����ی ده‌وری خراپ����ی ل����ه نێ����و گۆڕپانی سیاس����ی پاكس����تان بگرێ����ت .هه‌ڵبژاردنه‌كان له مه‌جلیس����ی نه‌ته‌وه‌یی پاكستان‌و چوار مه‌جلیس����ی ناوچه‌یی ئه‌م واڵته به‌ڕێو‌ه چ����وو .س����ه‌رۆك كۆم����اری داهاتووی پاكس����تان ده‌ب����ێ له‌گ����ه‌ڵ تیرۆریزمی ئیس��ل�امی‌و ئ����هو قه‌یرانه سیاس����ی‌و
ئابو‌وریی����ه ك����ه سه‌رتاس����ه‌ری واڵتی گرتووته‌وه ،هه‌ڵبكات‌و رێگه چاره‌یه‌كی گونجاوی بۆ بدۆزێته‌وه .ئاس����ف عه‌لی زه‌رداری له مانگی دس����امبری س����اڵی راب����ردوو به دوای تیرۆری بێنه‌زیر بۆتۆ له‌گه‌ڵ دونیای سیاس����ه‌ت ئاش����نا بوو. به‌اڵم توانی به رای گش����تی ،سكرتێری حیزبی خه‌ڵكی كوردس����تان به‌ده‌س����ت بهێنێ����ت .به پێی ئ����هو هه‌وااڵن ه ك ه ل ه میدیا جۆراجۆه‌كان����هوه باڵو دهبێتهوه هیوایه‌ك����ی زۆرت����ر هه‌ی ه ك ه ئاس����ف عه‌لی زه‌رداری وه‌كوو س����ه‌رۆك كۆمار هه‌ڵبژرێدرێت. له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌ش����دا خ����ودی زه‌رداری الیه‌نگ����ری له نزیكبوون����هوه واڵته‌كه‌ی ل����ه دونیای رۆژئ����اوا ده‌كات .زه‌رداری س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یك����ه ئهزموونێكی ل ه نێو كاروباری سیاس����یدا نیه ،به‌اڵم ب ه ژیرییه‌كی سه‌رس����وڕ هێن����ه‌ر توانی ب ه پێكهێنانی به‌ره‌یه‌كی به‌رین ،به بی رژانی هیچ خوێنێك ،په‌رویز موشه‌ره‌ف ناچار بكات ك ه ده‌س����ت ل ه كار بكێشێته‌وه. ئه‌مه ل����ه كاتێكدایه كه موش����ه‌ره‌ف، تاوان����ی گه‌نده‌ڵی ماڵ����ی خرای ه پاڵی، ئه‌گه‌رچی ئه‌م تاوان ه به‌س����ه‌ریدا ساخ نه‌بووه‌و به‌اڵم تا ئێستاش ئه‌م مه‌سه‌ل ه هه‌ر ل ه بیرو زه‌ینی خه‌ڵكدا ماوه‌ته‌وه. ئاس����ف عه‌لی زه‌رداری چوارده‌هه‌مین س����ه‌رۆك كۆماری پاكس����تان ل ه دوای سه‌ربه‌خۆیی ئه‌م واڵت ه له رێوره‌سمێك دا ب ه بۆنه‌ی هه‌لبژاردنی ئاسه‌ف عه‌لی زه‌رداری هاوس����ه‌ری بێنه‌زی����ر بۆت����ۆ س����ه‌رۆك وه‌زیری پێش����ووی پاكستان ك����ه ل����ه كۆتایی س����اڵی پێش����وو ل ه ئه‌نجامی هێرش����ێكی تیرۆریستی گیانی
له ده‌س����تدا ،ل ه فه‌زایه‌ك����ی به‌رباڵوی ئه‌منیه‌تی له‌كۆش����كی سه‌رۆك كۆماری له ئیس��ل�ام ئابادی پێته‌خ����ت به‌ڕێو‌ه چوو .له‌م رێوڕهس����مه‌دا حامید كه‌رزی س����ه‌رۆك كۆماری ئه‌فغانس����تان له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌س����تانی پایه‌ب����ه‌رزی نیزامی‌و غه‌ی����ره نیزام����ی پاكس����تان به‌ش����دار بوون .رۆژی ش����ه‌ممه‌ی ئه‌م هه‌فته‌یه، كۆلیج����ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی پاكس����تان، ره‌س����مه‌ن س����ه‌رۆك كۆماری ئاس����ف عه‌ل����ی زه‌رداری راگه‌یاند .ئه‌م كۆلیجی هه‌ڵبژاردنان���� ه پێكهاتبوو له ،نوێنه‌رانی كۆمه‌ڵی نه‌ته‌وه‌یی ،س����ه‌نای پاكستان‌و مه‌جلیس����ی ئه‌یاله‌ت����ی .زه‌رداری ل���� ه رێوڕهس����مێك رۆژی س����ێ شه‌ممه ك ه ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌كه‌ی له‌وانه كوڕه‌كه‌ی بالوێڵ تێیدا به‌ش����دار بوو ،ره‌س����مه‌ن پابه‌ندی خۆی روو ب ه خه‌ڵكی پاكستان راگه‌یاند. زه‌رداری ل���� ه كاتێكدا ئه‌م پۆس����ته ب ه ده‌س����تهوه ده‌گرێت ،كه ه����ه‌م په‌رویز موش����ه‌ره‌ف له‌س����ه‌ر كار البراوه ،هه‌م رای گشتی جیهان نیگه‌رانی بارودۆخی سیاس����ی‌و س����ه‌قامگیری ئه‌م واڵته‌ن. ئێس����تا ك ه ده‌س����ه‌اڵتی پاكس����تان ب ه ده‌ست حیزبی خه‌ڵكی پاكستانه‌وه‌یه، ئیس��ل�امیه تون����دڕه‌وه‌كان بارودۆخی س����نووری پاكس����تان‌و ئه‌فغانستانیان ئاڵۆز كردووه. هه‌ر وه‌ها له كۆتاییدا پێویست ه بڵێین ك����ه هێزه‌كانی فره‌نه‌ته‌وه بۆ ئاس����ایی كردن����ه‌وه‌ی ئه‌م وه‌زع����هو هه‌روه‌ها بۆ به‌ر گرتن ب ه كردهوه تیرۆریس����تیه‌كانی تالیبان‌و ئهلقاعیده له واڵتی پاكس����تان حوزووریان هه‌یه.
dwaroj@komala.eu
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16، هاوكات له‌گه‌ڵ ناس���اندنی س���ێناتۆر جۆزف بای���دن ،وه‌ك جێگ���ری باراك ئۆباما ،پاڵێ���وراوی حیزبی دیموكرات بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی س���ه‌رۆك كۆماریی ئه‌مری���كا ،گۆڤ���اری «سیاس���ه‌تی ده‌ره‌ك���ی» چاپ���ی واش���ینگتۆن ل ه بابه‌تێك���دا پێش���ینه‌‌و ده‌ورونه‌قش���ی پێنج كه‌س ل��� ه به‌هێزتری���ن جێگران یان به‌رپرس���انی پل ه دووی سیاس���ی ل��� ه واڵتان���ی جیهان���ی لێكداوه‌ته‌وه. گۆڤاری سیاس���ه‌تی ده‌ره‌كی ل ه الیه‌ن دام���ه‌زراوه‌ی ئاش���تی كارنگ���ی ،ك ه په‌سه‌ند نییه .له‌م بابه‌ته‌دا هاتووه ك ه ناوه‌ندی توێژینه‌وه‌ی س���تراتیژیك ل ه چه‌ینی ل ه نزیكه‌ی ته‌واوی بڕیاره‌كانی نوسینگه‌ی س���ه‌رۆك كۆماری‌و هێزه‌ی واشینگتۆنه ،چاپ ده‌كرێت. به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌مریكادا ده‌ستی هه‌یه. ئه‌گه‌رچی نیشانه‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ئه‌مریكا :دیك چه‌ینی ك ه له‌م چه‌ندس���اڵه‌ی دوای���دا هاوكات له‌گه‌ڵ نفوزی كۆندالیزا رایس ،وه‌زیری دهرهوه ،رابێ���رت گه‌یت���س ،وه‌زی���ری به‌رگ���ری‌و هێنری پاۆلس���ێن ،وه‌زیری دارای���ی ل ه ده‌وری دووهه‌می س���ه‌رۆك كۆم���اری جۆرج ب���وش ،ل ه ئاس���تی نفوز‌و ده‌س���ه‌اڵتی دی���ك چه‌ینی كه‌م كرابێته‌وه. ب���ه‌اڵم نابێت هیچ كاتێك ده‌س���ه‌اڵتی دیك چه‌ینی :جێگری سه‌رۆك كۆماری دی���ك چه‌ین���ی به‌ك���ه‌م بگری���ن ،ل ه بارودۆخ���ی قه‌یراناوی ل��� ه پێوه‌ندیی ئه‌مریكا گه‌یش���تن به‌م پۆسته :ژانویه‌ی ساڵی روسیا‌و بارگرژی سه‌باره‌ت ل ه قه‌یرانی ناوه‌كی ئێران ،ته‌نانه‌ت ل ه چه‌ند مانگی 2001 هۆكاره‌كان���ی هێزو ده‌س���ه‌اڵت :جان كۆتایی سه‌رۆك كۆماری جۆرج بوش، گارنێر ،یه‌كێك ل ه سه‌رۆك ه پێشووه‌كانی ره‌نگ ه دیك چه‌ینی بتوانێت جارێكی تر مه‌جلیسی نوێنه‌رنی ئه‌مریكا ك ه دواتر ب ه هه‌ندێك ل ه ناوه‌نده‌كانی سیاسه‌ت‌و ل ه سه‌رده‌می سه‌رۆك كۆماری فرانكلین بڕیاردانی ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا بگه‌ڕێته‌و. رۆزڤێڵت بوو ب ه جێگری سه‌رۆك كۆمار، ب ه گاڵته‌و‌ه ئه‌م پۆسته‌ی ل ه پێكهاته‌ی حكومه‌تی���ی ئه‌مریكا ب��� ه یاریزانێكی روسیا :پوتین تیمی به‌یس باڵ شوبهاند ك ه هه‌میش ه له‌سه‌ر مێزی زه‌خیر‌ه دانیشتنوه .به‌اڵم پاش هه‌ش���ت ساڵ ل ه جێگری سه‌رۆك كۆم���اری دی���ك چه‌ینی ،چی���دی ئه‌م شوبهاندن ه راست نییه. دی���ك چه‌ین���ی ك��� ه پێش���تر نوێنه‌ر كۆنگ���ره‌ی ئه‌مری���كا ل��� ه ئه‌یاله‌ت���ی وایۆمین���گ‌و له‌س���ه‌رده‌می س���ه‌رۆك كۆماری جۆرج بوش���ی باوك ،وه‌زیری به‌رگری ب���وو ،یه‌كێك ل ه توندڕه‌وترین والدیمی���ر پوتین :س���ه‌رۆك وه‌زیرانی سیاستمه‌دارانی هاوچه‌رخی ئه‌مریكایه‌‌و روسیا ل ه پۆستی جێگری س���ه‌رۆك كۆماردا گه‌یش���تن به‌م پۆس���ته :مانگی مه‌ی ئیختی���ار‌و نفوزێك���ی فراوانی بۆخۆی 2008 هۆكاره‌كان هێزو ده‌سه‌اڵت :ب ه شێوه به‌ده‌ست هێناوه. ل ه بابه‌تێكی به‌ناوبانگ ك ه ل ه س���اڵی ره‌س���می ل ه روسیه ،س���ه‌رۆك وه‌زیر، 2007ل ه رۆژنامه‌ی واشینگتۆن پۆست پۆس���تی خوار سه‌رۆك كۆماره‌‌و بواری چاپكرا ،نوس���راوه «ب��� ه پێی زۆرێك كاری ئه‌و مه‌سه‌ل ه ناوخۆو رۆژانه‌كانی ل ه نیش���انه‌كان ك��� ه ل ه ن���او ده‌زگای واڵت���ه .به‌اڵم س���ه‌ره‌ڕای ئ���هو هیواو به‌ڕێوه‌بردن���ی حكومه‌ت���ی ئه‌مری���كا ئۆمیدانه‌ی ل ه سه‌ره‌تای كاری سه‌رۆك به‌ده‌س���تهاتووه ،دی���ك چه‌ینی ته‌نیا كۆماری���ی دیمیتری مێدیدیف بۆ بردن ه س���ێبه‌ری س���ه‌رۆك كۆمارێكی خه‌ڵك پێش���ه‌وه‌ی ئیس�ڵ�احاتی دیموكراتیك
پیاوانی ژێر سێبه‌ر
پێنج كه‌سایه‌تی ب ه هێز ل ه جیهانی سیاسه‌تدا ل ه روس���یا‌و سیاسه‌تی دهرهوه هه‌بوو، تێپه‌ڕبوونی زه‌مه‌ن س���ه‌لماندی ك ه ل ه راستیدا هێش���تا ئه‌م ه والدیمیر پوتین ه ك��� ه مه‌س���ه‌ل ه س���ه‌ره‌كییه‌كانی واڵت هیدایه‌ت ده‌كات. پوتی���ن ل ه مانگی مه‌ی ئه‌مس���اڵ ك ه پ���اش دوو ده‌وه‌ر‌ه س���ه‌رۆك كۆماری روسیا ،كۆشكی كرملینی به‌جێهێشت، ب ه كردهوه ئاس���تی ئیختیارات‌و بواری كاركردن���ی س���ه‌رۆك وه‌زیران���ی زیاد كردوه .ئه‌و تا ئێس���تاش سه‌رۆكایه‌تی كۆبوونه‌وه‌كان���ی بڕیاردان���ی وه‌ف���دی ده‌وڵه‌ت���ی ب ه ده‌س���ته‌وه‌یه ،رێك هه‌ر وه‌ك ئ���هو كاته‌ی ك ه س���ه‌رۆك كۆمار بوو. ل ه مانگی ئه‌گۆست‌و سه‌ره‌تای شه‌ڕی س���ه‌ربازیی گورجستان ،نه‌ك دیمیتری مێدیدێف���ی س���ه‌رۆك كۆم���ار ،به‌ڵكو ئه‌م ه پوتی���ن بوو ك ه ل ه مه‌راس���یمی ده‌س���تپێكردنی یارییه‌كانی ئۆله‌مپیك بۆ مۆس���كۆ گه‌ڕایه‌وه‌‌و چاالكییه‌كانی ئه‌رته‌ش���ی روس���یای ل ه گورجس���تان هیدایه‌ت كرد. كۆندالی���زا رایس ،وه‌زی���ری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مری���كا ،چه‌ندین ج���ار وتویه‌تی ك ه س���ه‌ره‌ڕای بوونی ئیم���زای دیمیتری مێدیدێف ،سه‌رۆك كۆماری روسیا له‌سه‌ر په‌یمانی ئاگربه‌س له‌گه‌ڵ گورجستان، ب���ه‌اڵم كۆنترۆڵی هێزه چه‌كداره‌كان ل ه ده‌ستی س���ه‌رۆك كۆماردا نییه‌‌و ئه‌م ه والدیمیر پوتین ه ك ه له‌م بواره‌دا قسه‌ی كۆتایی ده‌كات. ئێران :ئه‌حمه‌دی نژاد
مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد :س���ه‌رۆك كۆماری ئێران
خاوه‌ران به‌ڵگه‌یه‌كی ئاشكرای جه‌نایه‌تی رژیم به‌ش����ێوه‌یه‌كی ش����كۆدار رێز له‌م یاد‌ه نیزام زه‌كه‌ریایی ده‌گیرێت .مه‌به‌س����تی رژی����م ئه‌وه‌یه‌ك ه ماوه‌یه‌ك لهوه پێش ئه‌شكه‌نجه‌و ئه‌زیه‌ت به‌ه����ه‌ر ش����ێوه‌یه‌ك ك ه ب����ۆی ده‌كرێت و ئازار ،ده‌س����ت به‌سه‌ركردنی به‌رباڵوی هه‌ر س����اڵ ه پێش ب ه به‌ڕێوه‌چوونی رێ خه‌ڵ����ك ،توقاندن و هه‌ڕه‌ش����ه‌كردن ل ه وره‌س����می خ����اوه‌ران بگرێ����ت ،تا ئه‌م بنه‌ماڵه‌ی گیانبه‌ختكردوانی خاوه‌ران ل ه رۆژه نه‌بێت���� ه رۆژێك����ی مێژوویی .رژیم س����اڵی 67ل ه الیه‌ن هێزه‌كانی ئیتالعات ده‌وێهه‌وێ����ت خاوه‌ران ل���� ه بیر بكرێت و و ئه‌منیه‌ت����ی رژیمهوه ب ه ش����ێوه‌یه‌كی ئه‌م جینایه‌ت ه ك ه به‌فه‌رمانی خومه‌ینی تون����د ده‌س����تی پێك����ردووه .رژی����م ل ه خوڵقا ل ه بیر و هزری كۆمه‌ڵگا بسڕێته‌وه. سه‌روبه‌ری س����اڵرۆژی رێزگرتن ل ه یادی هه‌ر بۆی ه هه‌موو س����اڵێك ل ه سه‌روبه‌ری گیانبه‌ختكردوان����ی هاوین����ی خوێناوه‌ی ساڵرۆژی ئه‌م قوربانیانه ،گوشاری هێزه 67ی خاوه‌ران كرده‌ی سه‌ركوتگه‌رانه‌ی س����ه‌ركوتگه‌ره‌كانی له‌س����ه‌ر بنه‌ماڵه‌ی س����ااڵنی پێشووی گرتووه‌ت ه به‌ر و ،ئه‌م ئ����ه‌م گیانبه‌ختكردوان���� ه و خوازیارانی س����اڵ توندتر ل ه جاران پێش ل ه به‌ڕێو‌ه به‌ش����دار بوون له‌م رێ و ره‌سم ه زیاتر چوونی رێ و ره‌س����می س����اڵرۆژی ئه‌م دهكاتهوه. رژیم����ی ه����اری كۆماری ئیس��ل�امی بۆ قوربانیان ه ده‌گرێت. ب ه پێی ئه‌وهه‌وااڵن����هی باڵو بوونه‌ته‌و‌ه ئه‌وه‌یك ه بی����رورای جیهانی ل���� ه الیه‌ن ه ئ����ه‌م س����اڵ رژی����م ب����ه هه‌م����وو هێز ش����اراوه‌كانی ئه‌م جینایه‌ت���� ه دڕندانه‌ی ه وتواناییه‌و‌ه ه����ه‌وڵ ده‌دات تاكوو پێش تێنه‌گ����ه‌ن و ل���� ه هه‌م����ان كات����دا بۆ ل���� ه ك����وڕ و كۆبوون����ه‌وه‌ی رێزگرتن ل ه خنكاندن����ی ه����ه‌ر ده‌نگێك����ی ئ����ازادی ی����ادی گیانبه‌ختكردوان����ی خ����اوه‌ران خوازان���� ه و هه‌روه‌ه����ا بۆ س����ه‌ركوتی بگرێت و بۆ ئه‌م مه‌به‌س����ته‌ش ده‌س����ت ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی بنه‌ماڵه‌ی قوربانیانی ل ه هی����چ كرده‌وه‌یه‌ك����ی دژه مرۆیان ه و خ����اوه‌ران ،به‌و په‌ڕی وه‌حش����یگه‌ریه‌و‌ه سه‌ركوتگه‌ران ه ناپارێزێت .هه‌ڕه‌شه‌كردن ده‌زگا سه‌ركوتگه‌ره‌كانی خستۆته گه‌ڕ، ل���� ه بنه‌ماڵ����هی گیانبه‌ختك����ردوان و ك ه مه‌بادا رووباری پڕخرۆشی رق وقینی پێكهێنان����ی ك����ه‌ش و ه����ه‌وای ت����رس و تۆقان����دن و گه‌مارۆدان����ی خ����اوه‌ران ل ه الیه‌ن هێ����زه س����ه‌ركوتگه‌ره‌كانه‌و‌ه پیش����انده‌ری ئه‌وه‌ی ه ك ه رژیم ب ه هه‌موو هێ����ز و توانایه‌وه‌ده‌یهه‌وێ����ت پێ����ش ب ه به‌ڕێوه‌چوونی رێ وره‌سمی رێزلێنان له‌م ئازیزان ه بگرێت .دیار‌ه ئه‌مه‌ش نیشانه‌ی ترس����ی رژیم���� ه له‌خاوه‌ران .خ����اوه‌ران به‌ڵگه‌یه‌ك����ی روون و ئاش����كرای ه ل���� ه جینایه‌ته‌كانی رژیمی دژه مرۆی كۆماری ئیس��ل�امی .تاوانێك ك ه دوای هه‌وڵ و تێكۆشانێكی زۆر و دوای ساڵه‌های ساڵ س����ه‌ركوت ،نه‌ته‌نیا نهیتوانیووه ل ه سه‌ر خۆی بیسڕیته‌وه ،به‌ڵكوو خاڵێكی ره‌ش ه ب ه نێوچاوانی ئه‌م رژیمهوه و س����اڵ ل ه دوای ساڵ ل ه الیه‌ن خه‌ڵكی ئازادی خواز و الیه‌نگران����ی عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌وه
جه‌ماوه‌ر ل���� ه س����اڵرۆژی قه‌تڵی عامی خاوه‌ران ،دژبه‌م رژیم���� ه جینایه‌تكار‌ه بێت ه جۆش و بنه‌ما له‌رزۆكه‌كانی رژیمی ئیس��ل�امی بێنێت ه له‌رزه.خ����اوه‌ران ن ه ته‌نیا خه‌م و كه‌سه‌روفرمێس����ك نیه،ن ه ته‌نی����ا ش����وێنی ی����اد كردن����ه‌وه‌ی ئه‌م ئازیزان ه نییه،به‌ڵكوو خاوه‌ران ژوانگه‌ی ئه‌ڤینداران����ی ئ����ازادی و عه‌داڵه‌ت����ی كۆمه‌اڵیه‌تی ه و هه‌وره‌ها شوێنی دادگای كردنی خوڵقێنه‌رانی ئه‌م جینایه‌ت دژه ئینسانیه‌یه. ئه‌ركی سه‌ر شانی هه‌موو هه‌ڵسووڕاوانی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ئازادی خواز‌ه ك ه ئه‌م جینایه‌ت����هی رژیمی دژه مرۆی كۆماری ئیس��ل�امی ب ه بیروڕای جیهانی بگه‌یه‌نن .ئه‌م جینایه‌ت ه ك ه ب ه فه‌رمانی خومه‌ین����ی خوڵق����ا ،ته‌نی����ا بنه‌ماڵه‌ی گیانبه‌ختكردوان����ی ئ����ه‌م كاره‌س����ات ه ناگرێته‌وه ،به‌ڵكوو كاره‌س����اتێك ه دژ ب ه كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی. هه‌ربۆی ه پێویس����ت تێك����ڕای خه‌ڵك و به‌تایبه‌ت روناكبیران ،هه‌ڵس����ووڕاوانی سیاسی و كومه‌اڵیه‌تی و ئازادی خوازان هه‌رگیز ساڵررۆژی خاوه‌ران ل ه بیر نه‌كه‌ن و ئ����ه‌م جینایه‌تی كۆماری ئیس��ل�امی مه‌حكووم بكه‌ن .ئه‌گه‌ر تێكڕای خه‌ڵك یه‌كگرتووان���� ه و خۆڕاگران ه ل ه به‌رانبه‌ر جینایه‌ته‌كان����ی كۆم����اری ئیس��ل�امیدا رابوه‌س����تن و رێز له‌م رۆژه بگرن ئهوه خه‌ڵك نی ه ك���� ه ده‌كه‌وێت ه ژێر كه‌ش و هه‌وای ئه‌منیه‌تی هێزه‌سه‌ركوتگه‌ره‌كانی رژیمهوه ،به‌ڵكووئه‌و‌ه رژیم ه كه‌ده‌كه‌وێت ه به‌ر شه‌پۆلی توڕ‌ه و هه‌ڵچووی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵ����ك و جینایه‌ته‌كانی ل ه گه‌ڵ خۆیدا به‌ره‌و زبڵدانی مێژوو ده‌بات.
گه‌یشتن به‌م پۆس���ته :ژوئه‌نی ساڵی 2005 هۆكاره‌كان���ی هێ���ز‌و ده‌س���ه‌اڵت: شاره‌زایانی سیاسه‌تی ئێران ،هه‌میشه‌‌و به‌دروس���تی جه‌خ���ت له‌س���ه‌ر ئ���هوه ده‌كه‌نه‌و‌ه ك��� ه ل ه پێكهات���هی رژیمی ئێران زۆرێك ل ه بواره س���ه‌ره‌كییه‌كانی بڕیاردان ،له‌وان ه سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وه‌‌و مه‌س���ه‌له‌ی ئه‌منیه‌تیی���ه‌كان ،نه‌ك ل ه ده‌ستی سه‌رۆك كۆمار ،به‌ڵكو له‌ده‌ستی رابه‌ری رژیم ،عه‌لی خامه‌نه‌یی دایه. س���ه‌ره‌ڕای ئه‌م ه مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد ل ه ماوه‌ی ئهوه س���ێ ساڵه‌ی ك ه س���ه‌رۆك كۆمارییه‌ك���هی ده‌گوزه‌رێت، توانیویه‌ت���ی ل��� ه ب���واری مه‌س���ه‌ل ه س���تراتژیكییه‌كان ب��� ه تاقیكردنه‌وه‌ی به‌رده‌وامی موش���ك ه دوورهاوێژه‌كان‌و گرتنه‌ب���ه‌ری سیاس���ه‌تی توندڕه‌وان��� ه ل ه وتووێژ‌ه ناوه‌كیی���ه‌كان ،بهكردهوه نه‌قش���ێكی گرنگ���ی ل��� ه سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئێران���دا گێ���ڕاوه .ئه‌حمه‌دی نژاد ب��� ه وت ه تون���د‌و دوژمنكارانه‌كه‌ی خ���ۆی دژ ب��� ه ئه‌مری���كا‌و هه‌ڕش���هی سڕینه‌وه‌ی ئیس���راییل ،مه‌حكومیه‌تی نێوده‌وڵه‌تی بۆ رابه‌رانی سیاسی ئێران به‌دیاری هێنا. به‌اڵم وادیاره ك ه هیچكام له‌م مه‌سه‌الن ه نیگه‌رانیی���ان ب���ۆ عه‌ل���ی خامه‌نه‌یی دروس���ت نهكردوه .راب���ه‌ری كۆماری ئیس�ل�امی ل ه دوایین وته‌كانی خۆیدا، س���ه‌ره‌ڕای بوونی ره‌خن ه ناوخۆییه‌كان ل ه كاركردی ئابوریی‌و سیاسی ده‌وڵه‌تی ئێس���تا ،پشتگیری خۆی ل ه مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی ن���ژاد ب���ۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك كۆماری ساڵی 2009راگه‌یاند. «گ���ه‌ری س���یك» ،یه‌كێ���ك ل��� ه ش���اره‌زایانی بااڵی سیاسه‌تی ئێران ل ه زانكۆی كۆلۆمبیا ده‌ڵێت «كه‌س���انێك ك ه بیرده‌كه‌نه‌و‌ه مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی ن���ژاد ل��� ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی س���ه‌رۆك كۆماری���ی داهات���وو شانس���ی نابێت، هه‌ڵ��� ه بیرده‌كه‌ن���هوه .ئه‌حم���ه‌دی ن���ژاد سیاس���ه‌تمه‌دارێكی به‌رزه‌ف���ڕ‌و سه‌رس���ه‌خته .ئ���هو هه‌ڕه‌ش���ه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ه بۆ سه‌ر نه‌رمی‌و میانه‌ڕه‌وی ل ه بواری سیاسی پاش شۆڕش ئێران.
چین :ژیابائۆ
5
ناس���ی خوێندوه‌‌و واباس���ده‌كرێت ك ه بۆ هه‌ر بڕیاردانێك نزیكه‌ی س���ێ رۆژ لێكۆڵینه‌وه‌‌و بیرده‌كاته‌وه ،به‌و شێوه‌ی كه‌دیار‌ه ل ه عاله‌می سیاس���ه‌تی چیندا دوژمنێكی كه‌می ببێت. ڤۆن ژیابائ���ۆ ماوه‌یه‌ك ل���هوه پێش ب��� ه رۆژنامه‌كان���ی وت :كاتێكی���ان باڵوێزی سوئیس ل ه پێكه‌ن پێگوتوو‌ه ك��� ه مێش���كی ئ���هو وه‌ك كامپیۆتێر كارده‌كات .ڤۆن ده‌ڵێت «راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی��� ه زانیارییه‌كی زۆر ل ه مێش���كی مندا كه‌ڵه‌ك ه بووه ك��� ه زۆرێك له‌وان ه مایه‌ی شادی منن‌و هه‌ندێكیشیان مای ه نیگه‌رانی. ئهلقاعیده :ئه‌لزه‌واهیری
ڤ���ۆن ژیابائ���ۆ :س���ه‌رۆكی ش���ۆرای ده‌وڵه‌ت���ی ،به‌رابه‌ر ب ه وه‌فدی ده‌وڵه‌ت له پێكهاته‌ی سیاسی چین گه‌یش���تن به‌م پۆسته :مانگی مارسی 2003 هۆكاره‌كان���ی هێزو ده‌س���ه‌اڵت :پاش رووداوه‌كان بوومه‌ل���ه‌رزه‌ی به‌ه���اری ئه‌مساڵ له‌چین ،زۆرێك ناوی «باپیر‌ه ڤۆن»یان لێنا .ئه‌و به‌رپرسی هیدایه‌تی ئیس�ڵ�احاتی گرنگ���ی ئابوری���ی ئه‌م واڵته‌یه‌‌و س���ه‌رۆكی ده‌زگای ده‌وڵه‌تی‌و به‌ڕێوه‌بردنی پ���ان‌و به‌رینی چین ه ك ه زیاتر ل ه 100ملیۆن فه‌رمانبه‌ری هه‌یه. ل ه مانگی مه‌یدا« ،چێنگ لی» ،یه‌كێك ل ه ش���اره‌زایانی دامه‌زراوه‌ی بروكینگز، ب��� ه رۆژنامه‌ی نیۆی���ۆرك تایمزی وت: زۆرێ���ك ل ه خه‌ڵكی چین به‌ڕاس���تی ل ه ژێر كاریگه‌ری سه‌داقه‌ت ،ئینسانییه‌ت‌و پاكی ڤۆن ژیابائۆدان .ڤۆن ل ه حیزبی كۆمۆنیس���تی چین ،پله‌ی س���ێهه‌می ههیهو پۆست ه ده‌وڵه‌تییه‌كی ئه‌و له‌گه‌ڵ پۆس���تی س���ه‌رۆك وه‌زیرانی واڵتانی دیكه‌دا بهرابهره . زۆر كه‌س ئه‌و وه‌ك سیاسه‌تمه‌دارێكی گی���ان س���ه‌خت ده‌ناس���ن ،ك��� ه ل��� ه قه‌یرانگه‌لێكی فراوان گیانی به‌ده‌ربردوه. ئ���هو یه‌كێك ل��� ه كه‌س��� ه نزیكه‌كانی سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی چین «ژائۆ ژییان���گ» بوو ك ه پ���اش رووداوه‌كه‌ی گۆڕه‌پانی «تیان ئامێن» له‌پۆسته‌كه‌ی الدرا‌و تائێس���تاش له‌ماڵه‌ك���هی خۆیدا ده‌ستبه‌سه‌ره. س���ه‌ره‌ڕای ئه‌م��� ه ڤ���ۆن ژیابائ���ۆ، ل���هو كات���هوه توانیویه‌تی ل��� ه حیزبی كۆمۆنیستدا گه‌ش���ه‌بكات .ڤۆن زه‌وی
ئه‌یمه‌ن زه‌واهری :نه‌فه‌ری دووهه‌م ل ه رابه‌ریی تۆڕی ئهلقاعیده گه‌یش���تن به‌م پۆسته :ساڵی 1988و كاتێك ك ه گروپی جیهادی ئیس�ل�امی میس���ر ب ه تۆڕی ئهلقاعیده په‌یوه‌ست بوو. هۆكاره‌كانی هێزو ده‌سه‌اڵت :سه‌ره‌ڕای ئ���ه‌وه‌ی ك ه ئه‌و خاوه‌نی ئ���هو گیرایی ه نیی ه ك��� ه ب���ن الده‌ن ب���ۆ په‌یڕه‌وانی هه‌یه‌ت���ی ،به‌اڵم زۆرێك ل��� ه چاودێران بڕوای���ان وای ه ك ه ئه‌یم���ه‌ن زه‌واهیری مێشكی بیرمه‌ند‌و رابه‌ری چاالكییه‌كانی تۆڕی ئه‌لقاعیده‌یه‌‌و ئایدیای هێرش بۆ دڵی دوژمنی دووره‌ده‌س���ت ،هێرش��� ه تیرۆریستییه‌كان ل ه ئه‌مریكا ،ستراتیژی ئه‌و بووه. ل ه كاتی هێرشه‌كانی یانزه‌ی سێپتامبری س���اڵی 2001ل��� ه ئه‌مری���كا ،ئه‌یمه‌ن زه‌واهی���ری ده‌یان به‌یانیی���هو نه‌واری ویدیۆیی باڵوكردوه‌ت���هوه ،ته‌نانه‌ت ل ه س���ه‌ره‌تای مانیگی ئاپریل���ی 2008ل ه رێگه‌ی ت���ۆڕی ئینترنێت ل ه وتووێژێكی دوورو درێژدا به‌ش���داری ك���ردوه .ل ه مانگی ژوئی���ه ،ژماره‌یه‌ك ل ه میدیاكان رایانگه‌یاند ك ه ئه‌یم���ه‌ن زه‌واهیری ل ه ناوچ ه س���نورییه‌كان باكوری رۆژئاوای پاكس���تان برینداربوو‌ه ی���ان كوژراوه، به‌اڵم راگه‌یاندنی ت���ۆڕی ئهلقاعیده ب ه خێرایی ئه‌م هه‌واڵه‌ی به‌درۆخسته‌وه. ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری ك ه پێشتر دكتۆری نه‌ش���ته‌رگه‌ری چ���او ب���ووه ،زمان���ی ئینگلیزی ب ه باشی ده‌زانێت.
كۆماری ئیسالمی له‌ڕیزی یه‌كه‌می ئیعدامی مێرمندااڵن ئا :دواڕۆژ رێكخراوی چاودێ���ری مافی مرۆڤ رۆژی چوارش���ه‌مم ه 20ی خه‌رمانان ل��� ه تازه‌تری���ن راپۆرت���ی خۆی���دا باڵویكردوو‌ه ك��� ه ته‌نیا ل ه 5واڵتی جیهان مێرمن���دااڵن ئیعدام ده‌كرێن ك ه له‌م نێوه‌دا ئێران ل ه س���ه‌رووی ئه‌م ریزبه‌ندییه‌دایه. ل ه راپۆرتی چاودێری مافی مرۆڤدا هاتووه ل ه ژانویه‌ی س���اڵی 2005ی زایینی تاكوو ئێستا 32مێرمنداڵ ب ه تاوانی جۆراوجۆر له‌م 5واڵت ئیعدام كراون .ئێران 26كه‌س ،عه‌ره‌بستان ، 2سودان ،2پاكستان 1و یه‌مه‌ن 1كه‌س . رێكخراوی چاوه‌دێری مافی مرۆڤ ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر ئه‌م 5واڵت كۆتایی ب ه ئیعدامی مێرمندااڵن بهێنن ،په‌یمانی البردنی ئیعدامی مێرمندااڵن جیهانی دهبێتهوه .كلریسا بنكومو لێكۆڵه‌ری مافی مندااڵن ل ه به‌ش���ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راستی رێكخراوی چاودێری مافی م���رۆڤ ده‌ڵێت :ئه‌م 5واڵت ه ده‌بێت كۆتایی ب ه ك���ردهوه نامرۆڤانه‌كانی بهێن���ن تا چیتر هیچ كه‌س ب ه هۆی تاوانێ���ك ك ه ل ه منداڵیدا تووش���ی ده‌بێت ئیعدام نه‌كرێت. ل ه درێژه‌ی ئه‌م راپۆرته‌دا هاتووه: هه‌م���وو ده‌واڵتان���ی جیه���ان ،ئه‌و په‌یمانه‌ی���ان په‌س���ند ك���ردووه ك ه نابێت كه‌سێك ك ه ل ه خوار ته‌مه‌نی 18ساڵ تووشی الدانی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بێ���ت و تاوانێ���ك ده‌كات ئیعدام بكرێت .زۆرب���هی واڵتانی جیهان ل ه به‌رانب���ه‌ر ئه‌م به‌ڵین���ه‌دا خۆیان ب ه به‌رپرسیار ده‌زانن. ل ه چه‌ند س���اڵی راب���ردوودا چه‌ند واڵت وه‌ك���وو ئامریكا و چین به‌ره‌و قه‌ده‌غ ه كردنی ئیعدامی مێرمندااڵن
هه‌نگاویان هه‌ڵێن���اوه‌و له‌م بواره‌دا هه‌ندێك ئاڵوگۆڕیان ل ه یاس���اكانی خۆیان پێ���ك هێناوه .ماده‌ی 37ی كونوانس���یون نێونه‌ته‌وه‌ی���ی مافی من���داڵ ده‌ڵێت :حوكم���ی ئیعدام و زیندانی هه‌تاهه‌تایی ،نابێت بۆ ئه‌و تاوانانه‌ی ك ه كه‌سانه‌ی ژێر 18ساڵ تووشی ده‌بن ده‌ربكرێت .به‌ندی 6ی جاڕنامه‌ی جیهان���ی مافی مرۆڤیش پێداگ���ری ل ه س���ه‌ر ئ���هوه ده‌كات ك��� ه نابێت حوكمی م���ه‌رگ بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه ل ه ژێر 18ساڵ تووشی تاوان ده‌بن ده‌ربكرێت. زۆرتری���ن ئیعدام���ی مێرمندااڵن ل ه ئێران ب ه وته‌ی رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ زۆربه‌ی ئیعدامی مێرمندااڵن ل��� ه ئێ���ران رووده‌دات .ل���ه‌م واڵت ه دادوه‌ركان ده‌توانن حوكمی ئیعدام بۆ ئه‌و كه‌س���انه‌ی ك ه گه‌یشتووه‌ت ه ته‌مه‌نی بلوغ جێ ب ه جێ ده‌كرێت. ل ه یاساكانی ئێران ته‌مه‌نی بلوغ بو كچان 9س���اڵ و ب���ۆ كورانیش 15
ساڵه. ره‌زا حیجازی ل ه 29گه‌الوێژ ب ه بێ پارێ���زهره و خانه‌واده‌ك���هی ئیعدام كرا .ده‌وترێ ك ه ئێران ل ه سه‌ره‌تای س���اڵی 2008تاك���وو ئێس���تا 6 مێرمنداڵی ئیعدام كردووه .شایانی باس��� ه ك ه زیاتر ل��� ه 130مێرمنداڵ حوكم���ی ئیعدامی���ان ب ه س���ه‌ردا سهپاوهو چاوه‌ڕێی حوكمه‌كانیانن . ق���وه‌ی قه‌زاییه‌ی ئێ���ران ئیعدامی مێرمندااڵنی خوار 18س���اڵ ب ه درو ده‌زانێ���ت و ده‌ڵێت ئه‌م كه‌س���ان ه ماوه‌یه‌كی زۆر ل ه زیندان ده‌مێننه‌وه‌و دواتر ئیعدام ده‌كرێن .به‌اڵم ئه‌م ه ل ه كاتێكدای ه ك ه هه‌ڵس���ووڕاوانی مافی مرۆڤ ده‌ڵێن زۆر جار كه‌سانی خوار ته‌مه‌نی 18ساڵ ئیعدام كراون. قه‌ساس و ئیعدام قوه‌ی قه‌زاییه‌ی ئێران ك ه حاشا ل ه ئیعدام���ی مێرمندااڵن ده‌كات ده‌ڵێت قه‌س���اس ل ه گه‌ڵ ئیعدام جیاوازی زۆره .قه‌س���اس مافێك���ی تایبه‌تی تاك ه و ته‌نیا ب ه چاوپۆش���ی كردنی كه‌س���انی پل���هی ی���ه‌ك ده‌توانین ئیعدامی���ان نه‌كه‌ی���ن ،ه���ه‌ر بۆی ه كوش���تنی ئه‌و كه‌س���ان ه چونك ه ب ه ویستی ده‌وڵه‌ت نییه ،ناتوانین ناوی ئیعدامی لێ بنین. به‌اڵم مافناس���ان و رێكخراوه‌كانی ماف���ی م���رۆڤ وه‌ها قس���ه‌گه‌لێك قه‌ب���ووڵ ناك���ه‌ن و پێی���ان وای��� ه كوشتنی هه‌ركه‌س���ێك ب ه خواستی هه‌ر الیه‌ن و كه‌س���ێك بێت ب ه پێی یاس���اكانی ئێران و ل��� ه دادگاكاندا حوكم���ی ئیعدامی پێ ده‌درێت و ل ه الیه‌ن ده‌وڵه‌تیشه‌و‌ه حوكمه‌ك ه جێ ب ه جێ ده‌كرێت. ب ه وته‌ی رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ زۆربه‌ی ئیعدامی مێرمندااڵن له ئێران رووده‌دات.
6
dwaroj@komala.eu
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
وریا محه‌مه‌دی
و :نیزام زه‌که‌ریایی ،حه‌بیب فه‌تحی ●●● * له‌قۆناغ���ی شۆڕش���ی رێبه‌ن���دان‌و ل��� ه حاڵێك���دا ئێ���ران یه‌كپارچه دژی رژیم���ی پاش���ایه‌تی خرۆش���ابوو ،ب ه ش���ێوه‌ی دیاریكراو نه‌قشی بزوتنه‌وه‌ی كوردستانتان چۆن دی؟ به‌همه‌ن ئارام :بزوتنه‌وه‌ی كوردستان له‌و قۆناغه مێژووییه‌‌و به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ خه‌بات���ی باق���ی نه‌ته‌وه‌كان���ی ئێران، پێش���ینه‌ی مێژووییه‌كی دره‌خش���انی ههیهو ئه‌م پێش���ینه‌یه ته‌نیا ل ه رێگه‌ی خه‌باتی چه‌كدارانه ل ه ماوه‌ی سااڵنێكی دوورو درێ���ژدا به‌ده‌س���ت هات���وه .ل ه قۆناغ���ی راپه‌ڕین���ی رێبه‌ندانی 1357 ب ه تایب���هتو ،له س���ه‌رنگونی رژیمی شا به گش���تی ،بزوتنه‌وه‌ی كوردستان رۆڵێك���ی چۆنایه‌ت���ی زیاتر ل��� ه باقی نه‌ته‌وه‌كان���ی ئێران نیی���هو هاوهه‌نگاو له‌گه‌ڵ ئ���ه‌وان ،به‌اڵم ب��� ه ئه‌زمونێكی زیات���ره‌وه ل���هو خه‌باته‌دا به‌ش���داری ده‌كات .به‌اڵم بزوتنه‌وه‌ی كوردستان ل ه درێژه‌ی خه‌بات له‌دوای ساڵی 1357و په‌ره‌ئه‌س���تاندنی خه‌باتی چه‌كدارانه‌‌و جه‌ماوه‌ریدایه ك���ه پێگه‌یه‌كی تایبه‌ت په‌یدا ده‌كات ،كه ئه‌م���ه‌ش بابه‌تێكی دیكه‌یه كه ل ه شوێنێكی دیك ه ده‌كرێت باسی لێوه‌بكرێت. ناس���ر كه‌ره‌می :بێ گوم���ان پێش ل ه راپه‌ڕین‌و كاتی شۆڕشی 57لێكدانه‌وه‌‌و ئهزموونێكی ك ه ئێستا له به‌رده‌ستدای ه نه‌مب���وو .پێش ل ه ش���ۆڕش ئاگاداری كارگه‌لێك���ی زۆر كاریگ���ه‌ر به‌تایبه‌ت خوێندن���ی زۆره‌مڵ���ێ ،زیات���ر كردنی خوێندنگا سه‌ره‌تاییه‌‌و بااڵكان ،خوێندنی مندااڵن‌و پاڵ پێوه‌نانی كۆمه‌ڵگا به‌ره‌و‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی راسیوناڵ‌و عه‌قاڵنی ،ك ه ل ه بناغه‌ی هه‌نگاونان به‌ره‌و ناو دونیای مودێڕنیته‌یه .پرۆس���هی سێكۆالریسم شاراوه ،هه‌وڵ بۆ پیشه‌یی كردنی واڵت له‌گ���ه‌ڵ مودێرنیزم ،شایسته‌س���االری، چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی ش���ێوه‌ی ژیانكردن، هه‌نگاو هه‌ڵگرتن ب���ۆ داهێنان له‌بوار‌ه فه‌رهه‌نگی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان پێك دێت. ل���ه الیه‌كی ترهوه له گه‌ڵ چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌تێك���ی ناوه‌ندگ���را ،له‌س���هرو رووبه‌ڕووی میلیتاریزه‌‌و شه‌ڕی سه‌ربازی بووین ك��� ه قبوڵكردنی دوخی ئه‌وكات ب���ۆ ئێم ه ئه‌س���ته‌م بوو .ل���هو كاته‌دا تێگه‌یشتنی كه‌الس���یك له جه‌وهه‌ری شۆڕشی مه‌شروتیه‌تی ئێران‌و تێپه‌ڕاندنی ده‌وران���ی فئوداڵی بوو و په‌یوه‌س���ت ده‌بوو به بوژوازی نه‌ته‌وه‌ییی جیهانهوه الیه‌نێكی ئه‌وتۆمان نه‌بوو .ل ه سیاسه‌تی به‌جیهانی ب���وون ،كێبڕكێی نێوان دوو جه‌مسه‌ری كاپیتالیس���م‌و سوسیالیزم ل���ه رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاس���ت‌و ناوچه‌ی كه‌نداوی فارس‌و ش���ه‌ڕی ئیدولۆژی ل ه نێوان ماركس���یزم‌و لیبرالی���زم‌و رۆلی فێندامێنتالیزمی ئیس�ل�امی بێ بایه‌خ چاو لێده‌كرا .به‌اڵم ب ه روونی ده‌مانزانی ئ���هو رێگا سیاس���یه‌ی ك��� ه ده‌وڵه‌تی له‌س���ه‌ر كار گرتوویه‌ت ه پێش دروست نیه ،هه‌رچی تێده‌په‌ڕی بۆشایی نێوان رێبه‌رانی سیاسیو خه‌ڵك كه یه‌كتریان قبوڵ نه‌ده‌كرد زیات���ر ده‌بوو ،نه‌بونی گه‌ش���هی پالنی ئابووری‌و سه‌ركه‌وتوو نه‌ب���ووی گه‌اڵڵ���هی مودڕنیزاس���یۆنی ده‌وڵه‌ت���ی ،س���ه‌ڕه‌ڕای ئه‌وان ه البردنی دیواری س���ۆزی ئایدیۆلۆژیكی ئایینی له‌الیه‌ن سه‌رمایه‌داریه‌وه به رێبه‌رایه‌تی ئامری���كا ل��� ه به‌رانب���ه‌ر ئایدیۆلۆژیكی ماركس���یزم‌و په‌ره‌سه‌ندی سوسالیزمی سیاس���ی ش���ه‌وره‌وه‌ی‌و په‌ره‌گرتن���ی ناس���یونالیزمی عه‌ره‌بی ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌س���تێنی گه‌ڕانه‌وه‌ی دوو بۆچوون���ی واته ئیس�ل�امی سیاس���ی‌و سوننه‌تی فێندامێنتاڵ ،ده‌ستی به‌هێزی شۆڕش بۆچوون‌و ده‌سه‌اڵتی سیسته‌می فئوداڵی له ئێران ره‌خساند .پێویستی ئاڵ‌و گۆڕ ل��� ه چوارچێوه‌ی رێفرمه‌كان له‌كۆمه‌ڵگای ئێران روون‌و ئاشكرابوو، به‌اڵم ئ���ه‌وكات ب���ه روون���ی به‌ڵگه‌ی واڵم دان���ه‌وه‌ی ئ���ه‌م گرفته‌سیاس���ی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیان ه هێچ كات له گه‌ڕانه‌وه‌ی ده‌س���ه‌اڵتی دین���ی‌و ئاخوندمه‌زن���ی
dwaroj@komala.eu
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
بزوتنه‌وه‌ی کوردستان له وتووێژێکدا له‌گه‌ڵ هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی ئێران‌و کوردستان بزوتنه‌وه‌ی كوردس���تان ل ه ئێس���تا‌و پاش س���ێ ده‌یه خه‌باتی تیۆریك‌و پراكتیكی دژ به رژیمی ئیس�ل�امی ،له‌س���ه‌رده‌مێكی تر ل ه قۆناغ ه سیاسییه‌كانی خۆیدایه .ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی��� ه پ���اش هه‌س���تان‌و كه‌وتنه‌كانی خۆی ،له الی���ه‌ن ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه خه‌باتكارانی ئێرانی ه���ه‌م رێزی لێگیراوه‌‌و هه‌م كه‌وتوه‌ت ه به‌ر تیری ره‌خنه‌یش���هو .دواڕۆژ بۆ خستنه‌ڕووی به‌شێك له‌م بیروبۆچوونان ه هه‌وڵده‌دات قسه‌وباسی ژماره‌یه‌ك ل ه هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی ئێران ،ب ه پێی ده‌رفه‌ت‌و مه‌جالی رۆژنامه‌ك ه بخات ه به‌ردیده‌ی خوێنه‌رانی. له‌م ژماره‌یه‌ی دواڕۆژ‌و ژماره‌كانی دواتریش���دا به‌ش���ێك ل ه بیروڕای هه‌ڵس���وڕاوانی سیاسی ئێران باڵودهكهینهوه ك ه سه‌باره‌ت به‌م باس���ه له وتووێژێكدا له‌گه‌ڵ وریا محه‌مه‌دی بیروبۆچوونه‌كانیان بۆ كۆمه‌ڵ ه خس���توه‌ته‌ڕوو .ده‌قی ته‌واوی وتووێژه‌كان له‌به‌ش���ی فارسی س���ایتی كۆمهڵهدا دانراون ،به‌اڵم به‌هۆی كه‌مبوونی جێگا بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی ته‌واوی باسه‌كان‌و به‌داوای لێبوردن له‌و كه‌سانه‌ی به‌شداری ئه‌م وتووێژانه‌بوون ،به‌شێك له وه‌اڵمه‌كان له‌م ژماره‌یه‌‌و دواتر ل ه ژماره‌كانی داهاتوودا باڵودهكهینهوه. وتووێژی ئه‌م ژماره‌ی ه به‌ش���ێك ل ه بیروبۆچوونی به‌ڕێزان :به‌همه‌ن ئارام‌و ناس���ر که‌ره‌مییه .كۆمه‌ڵ ه هه‌وڵده‌دات بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی بیروبۆچوونی باقی سیاس���ییه‌كانی كورد‌و ئێرانی له‌م به‌ش���ه‌دا ده‌رگای باس���ێك س���ه‌باره‌ت به مه‌س���ه‌ل ه جیاجیاكان بكاتهوهو هه‌وڵبدات تا بیروڕا جیاواز‌و ته‌نانه‌ت دژبه‌یه‌كه‌كانیش كۆبكاته‌وه‌‌و س���تراتیژییه‌كی ورد‌و دروس���ت ب ه یارمه‌تی هه‌مووان ،به‌مه‌به‌س���تی گه‌یش���تن به س���تراتیژییه‌كی واقیعبینان ه ل���ه ئێرانی داهاتوودا پێكبێنێ���ت .ئه‌م كاره ئه‌گه‌رچی س���ه‌خت‌و پڕهه‌زینه‌یه ،به‌اڵم به‌هه‌رحاڵ هه‌وڵێكی نوێی ه بۆ گه‌یش���تن ب ه ئازادی خه‌ڵكانێك ه ك ه س���اڵیانێك بۆ رزگاربوون ل ه به‌ندی دیكتاتۆری ئیس���تبدادی پاش���ایه‌تی‌و مه‌زهه‌بی ،به‌هایه‌كی زۆریان داوه ب ه سوپاسه‌و‌ه وریا محه‌مه‌دی .
نه‌ده‌بین���ران‌و له ژێر دروش���می ئااڵی هاوتراز له گه‌ڵ مه‌به‌سته‌كانی شۆڕشی 57ته‌نان���ه‌ت ی���ه‌ك هه‌نگاوی���ان ب���ۆ هه‌ڵنه‌گرتووه .هه‌ربۆی ه شۆڕش���ی 57 له ئێران به‌رهه‌می گه‌ش���هی دژایه‌تی ه پێگه‌یشتووه‌كانی ل ه به‌ستێنی بیروهزری راس���ینواڵی دارێ���ژراوی كۆمه‌ڵگ���هی ئێ���ران لێ���ك ناده‌ینه‌وه ،ل���ه ئاكامی بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌ویی كوردس���تان یان توركه‌مه‌ن س���ه‌حرای به‌رهه‌می ئاوه‌ها شۆڕش���ێكه خۆی نه‌بوونی ئاڵترناتڤی دیموكراتی���ك ب���ووه ك���ه س���ه‌ره‌ڕای ئامانج���ی دیموكراتی���ك‌و مرۆڤایه‌تی‌و ئه‌م بزووتن���هوه جه‌ماوه‌ریانه ناتوانین ب ه شێوه‌ی موسبه‌ت لێكبده‌ینه‌وه .ب ه واتایه‌كی تر ش���كاندنی چوارچێوه‌یه‌ك به ب���ێ ئاڵترناتیڤ ل ه ه���ه‌ركات‌و ب ه ه���ه‌ر هۆیه‌ك چاره‌نووس���ی خ���ۆ ب ه ده‌س���ت قه‌ده‌ره‌و‌ه به‌بێ پرس���پكیڤ عاقاڵن ه نهبووه نابێت .له س���ه‌روبه‌ری شۆڕش���ی 57ی ئێ���ران ئێمه بێ ئاگا‌و س���ه‌رقاڵی گوڕان���ه‌كان ل���ه پارێزگای فارس‌و پارێگاكانی باشوور ،به‌تایبه‌ت مانگرتنی كرێكارانی پااڵوگه‌ی نه‌وت ل ه باش���وور بووین كه به‌شێوه‌ی جیددی به بیری پارێزگاكان���ی تر‌و ب ه تایبه‌ت تاران یان كوردس���تان نه‌بووین .به‌اڵم باشی ش���كمان ده‌كرد ك ه بزووتنه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی ب���ۆ ش���وێنێك وه‌ك كوردستان ره‌خساوه‌‌و له‌م گۆڕانگاریان ه ب ه پێی پێش���نه‌ی مێژووی ئه‌و ده‌ور‌و رۆڵێكی گاریگه‌ری ده‌بێت. * له‌پاش رووخانی رژیمی پاشایه‌تی له‌ئێ���ران ،ده‌ورونه‌قش���ی بزوتنه‌وه‌ی كوردس���تان ل ه خۆراگریدا له‌به‌رامبه‌ر رژیم تازه به‌ده‌س���ه‌اڵت گه‌یشتوو چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟ به‌همه‌ن ئارام :پێ���ش ئه‌وه‌ی وه‌اڵمی ئه‌م پرس���یاره بده‌م���هوه ده‌بێـت بڵێم كه ل��� ه قۆناغ���ی رێبه‌ندان���ی 1357 پێكهات���هی سیاس���ی ئێران توش���ی هیچ ج���ۆره «ئاڵوگۆڕێك���ی بنه‌ڕه‌تی نه‌ب���وو .ب���ۆ روونك���رده‌وه‌ی زیاتری ئه‌م بابه‌ت ه ده‌بێـ���ت دیاری بكه‌ین ك ه مه‌به‌س���تمان له پێكهاته‌ی سیاس���ی چیه؟ ئه‌گه‌ر پێكهاته‌ی سیاسی ،وه‌ك كۆمه‌ڵێك ل ه دامه‌زراوه‌كانی ده‌سه‌اڵت، ده‌زگاكان���ی س���ه‌ركوتی س���ه‌ربازیی‌و ده‌زگاكانی س���ه‌ركوتی ئایدیۆلۆژیك‌و پێوه‌ندییه‌كانیان پێناس��� ه بكرێت ،ك ه ل ه لێكۆڵینه‌وه‌ی كۆتایی ،پش���تگیری به‌رژه‌وه‌ن���دی توێژێك���ی دیاریك���راو ده‌كات ،ب ه ئاس���انی ده‌كرێت تێبگه‌ین ك��� ه له هیچ یه‌ك ل���ه توخمه‌كانی ئه‌م كۆمه‌ڵه‌ی���ه« ،ئاڵوگ���ۆڕی بنه‌ڕه‌تی» دروس���ت نه‌ب���ووه .دامه‌زراوه‌كان���ی ده‌س���ه‌اڵت كه‌خ���ۆی كۆمه‌ڵێ���ك ل��� ه هێزه‌كان���ی یاس���ادانه‌ر ،به‌ڕێوه‌ب��� هرو دادوه‌ری‌و مه‌قامی سه‌ڵته‌نه‌ت بوو ،ب ه هه‌مان ئه‌رك‌و ئه‌ختیاراته‌و‌ه به ده‌ست لێنه‌دراوی ماونه‌ته‌وه .به‌م جیاوازییه‌و‌ه كه ناوی مه‌جلیس���ی ش���ۆرای میللی بووه به مه‌جلیس���ی شۆرای ئیسالمی، ناوی مه‌جلیس���ی س���ه‌نا ب ه مه‌جلیسی خوبره‌گان ،ش���ۆرای س���ه‌ڵته‌نه‌ت ب ه شۆرای دیاریكردنی مه‌سڵه‌حه‌تی رژیم، ناوه‌كانی���ان گۆڕاوه ،ده‌س���ه‌اڵته‌كانی س���ه‌رۆك كۆمار له نێو سه‌رۆك وه‌زیر‌و سه‌رۆك كۆمار دابه‌شكرا‌و ناوی مه‌قامی سه‌ڵته‌نه‌ت هه‌ر به‌و دهسهاڵتهوه بوو ب ه ویالیه‌تی فه‌قی���ه .هه‌روه‌ها ده‌زگاكانی سه‌ركوتی سه‌ربازیی‌و ئایدیۆلۆژیكیش، هه‌ر به‌و دهسهاڵتهوه زیاتر به‌هێزكران. ب���ه‌اڵم گرنگتر ل���ه هه‌م���ووی ئه‌مان ه به‌رژه‌وه‌ندی چینایه‌ت���ی دیاریكراوێك بوو ك ه ئه‌م پێكهات ه سیاس���یی ه ئه‌ركی نوێنه‌رایه‌تی‌و پش���تیگری ئه‌وانی به‌كار وه‌ئه‌س���تۆگرتبوو .پێكهاته‌ی سیاسی
رژیمی كۆم���اری ئیس�ل�امی هه‌روه‌ك رژیمی شا ،له‌خزمه‌تی پێوه‌ندییه‌كانی سه‌رمایه‌داری وابه‌ست ه به ئیمپریالیزم ب���ووهو هه‌ی���ه .ئێس���تاش وه‌اڵم���ی پرسیاره‌كه‌ی ئێوه .له مه‌ودای رووخانی رژیم���ی ش���او جێگیربوون���ی ته‌واوی رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی ،كۆمه‌ڵگای ئێران توشی هه‌رج‌ومه‌رجێكی سیاسی ده‌بێ���ت .بزوتنه‌وه‌ی كوردس���تان ب ه هۆی ئه‌زمون���ی خه‌باتكارانه‌و مێژوویی خۆیه‌وه ،ئه‌م هه‌له‌ی قۆس���ته‌وه‌‌و خێرا خۆی رێكخسته‌وه‌‌و له‌ئه‌نجامدا خه‌باتی چه‌كدارانه‌‌و جه‌ماوه‌ریی خه‌ڵكی كورد، بزوتنه‌وه‌ی كوردستان ،له چوارچێوه‌ی خه‌بات���ی دژه ئیمپریالیس���تی گه‌النی ئێران پێگه‌یه‌ك���ی تایبه‌تی په‌یداكرد‌و بوو به ناوه‌ندی خۆڕاگری ل ه به‌رامبه‌ر رژیمی ئیس�ل�امی .به‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی ك ه ئ���ه‌م بزوتنه‌وه‌یه ل ه الی هك‌و باقی هێزه شۆڕشگێڕه‌كانی ئێران ل ه الیه‌كی ترهوه، توانیان له م بارودۆخ ه مێژووی ه كه‌ڵك وه‌رگرن یان نا ،ئه‌و باسێك دیكه‌یه.
به‌رێگا چ���اره زانی.هه‌رچ���ی ده‌زگای ئایدیۆلۆژیكی رژیمی ئیس�ل�امی ته‌نگی ب���ه بیرجی���اوازان هه‌ڵده‌چنی ،دۆخی ئیس���تراتیژیكی‌و رۆڵ���ی بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری كوردس���تان ل���ه‌م قوناغ ه ل���ه شۆڕش���دا به‌رچاوتر ده‌ب���وو .ل ه راس���تیدا واڵتی كوردستان له بیروڕای گشتیدا ببووه س���ه‌نگه‌ری به‌رخۆدانی دیمۆكراتێ���ك ل���ه به‌رانب���ه‌ر رژیم دا. زۆریه‌ك ه له‌و كه‌س���ان ه ك���ه خۆیان ل ه گه‌مارۆی ده‌س���ه‌اڵتی زاڵ ب��� ه گیرۆده ده‌زان���ی ،ریگ���هی ده‌ربازب���وون‌و چوونیان ب���ۆ دهرهوه ته‌نیا ل ه رێگای كوردستانی ئازادكراوه‌ی ئه‌و سه‌رده‌م ده‌زانی ،ك��� ه زۆربه‌ی ئێرانی���ه‌كان ل ه رێ���گای كوردس���تانه‌وه گیانی خۆیان نه‌جات داوه .كه‌س���انی ب���ه باوڕ زۆر بوون كه ته‌نیا به‌مه‌به‌ستی پشتیوانی ل ه بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری كوردستان له‌به‌رانب���ه‌ر رژیمدا به‌روه كوردس���تان ده‌هاتن.
ناس���ر كه‌ره‌می :ئه‌وه‌نده له رووخانی رژیمی پاش���ایه‌تی تێنه‌په‌ڕی بوو ،ك ه توێژی ئایینی به ئایدیۆلۆژیكی ئاكادمیی ئیس�ل�امی سیاس���یه‌وه ،مه‌به‌س���تیان ل ه چ���وار چێوه‌ی ده‌س���ه‌اڵت ب ه پێی ئه‌ساس���ی ئایدیۆلۆژیكی ئیسالمی ل ه كۆمه‌ڵگا گه‌اڵڵ ه كردو الیه‌نگرانی خۆیان ل ه ناوه‌ند‌ه دینی‌و غه‌ی���ره دینیه‌كان‌و به‌تایبه‌ت ل���ه مزگه‌وته‌كان كۆكرده‌وه، ب���هو كه‌ش���ه سیاس���ی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی كورت ماوه‌دا دوای ش���ۆڕش كۆتاییان هێن���ا .هه‌وڵ ب���ۆ مێنوكرات���ی كردنی كۆمه‌ڵگا س���ه‌رده‌رهێنان له پلورالیزم‌و تێپه‌راندن���ی هه‌موو بی���ر‌و هزره‌كان ل ه فیلتێر ئیسالمی سوننه‌تی،سیاسی ،بۆ هاوترازی باوه‌ڕمه‌ندی ب ه دینی ،شۆڕشی فه‌رهه‌نگ���ی ل ه داخس���تنی زانكۆكان، پاكتاو كردنی قوتابیان ،خوێندكاران، مامۆس���تایان ،مامۆستایانی پێشه‌نگی بزووتن���هوه ،له‌الی���ه‌ن هه‌س���ته‌كان‌و به‌ربه‌س���ت ه ئیس�ل�امیه‌كان ،گرت���ن‌و
* ئێوه وه‌ك هه‌ڵسوڕاوێكی سیاسی، حیزبه‌كان���ی كوردس���تانی ئێران چۆن ده‌بینن‌و ئایا كاریگه‌ریی ئه‌وان له‌سه‌ر خه‌باتی سیاسی له‌سێ ده‌یه‌ی رابردوودا به پۆزه‌تیڤ هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
بزوتنه‌وه‌ی كوردستان،
ل ه چوارچێوه‌ی خه‌باتی دژه ئیمپریالیستی گه‌النی ئێران پێگه‌یه‌كی تایبه‌تی په‌یداكرد‌و بوو ب ه ناوه‌ندی خۆڕاگری له به‌رامبه‌ر رژیم به‌ندكردنی ئایدیۆلۆژیك���ی الیه‌نگرانی حیزب‌و رێكخراوه سه‌راس���ه‌ری ه كۆن‌و نوێیه‌كان‌و هه‌روه‌ه���ا چاودێری كردنی هێزه دیموكراته‌كانی پێش���نگی واڵت، ئێعدام���ی تاك‌و به‌كۆم���ه‌ڵ ،بووه‌هۆی ئه‌وه‌یك���ه حی���زب‌و رێكخ���راوه‌كان ب ه ش���ێوه‌ی نێهێنی كاربكه‌ن .هه‌ندێك بۆ دووركه‌وتن���هوه ل ه ئه‌گه‌ری مه‌ترس���ی ه جیدی���ه‌كان ،كۆچكردنیان بۆ واڵتانی دهرهوه ،به‌تایبه‌ت���ی له كوردس���تان
به‌همه‌ن ئارام :وه‌ك هه‌ر دیارده‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی دیك���ه ،حیزبه‌كان���ی كوردس���تانیش ده‌بێت له به‌س���تێنی مێژوویی‌و ده‌ركه‌وتنی ئاڵوگۆڕه‌كانیاندا لێكۆڵینه‌وه‌ی���ان له‌س���ه‌ر بكرێـ���ت. ئه‌م حیزبانه س���ه‌ره‌ڕای ت���ه‌واوی ئه‌و جیاوازییان���هی پێكهوه هه‌یانه ،له دوو خاڵدا له‌یه‌كده‌چن ئه‌وه‌ش ریش���هی ل ه بارودۆخی مێژوویی‌و جوگرافیان ههیهو به ش���ێویه‌ك خاڵ���ی الوزییانه .خاڵی یه‌كه‌م ئه‌وه‌یه كه هه‌ر كام له‌م حیزبان ه به‌ش���ێوه‌یه‌ك ئه‌س���یر نه‌ته‌وه‌گه‌رایی‌و ناس���یۆنالیزم بوون‌و ه��� هنو ئه‌مه‌ش ل���ه بارودۆخی مێ���ژووی س���ه‌ره‌تای ده‌وره‌ی ئه‌م دوایی���هی خه‌باتی گه‌لی ك���ورد س���ه‌رچاوه‌ده‌گرێت .پێكهێنانی به‌هێزترین حیزبی كوردس���تانی ئێران هاوكاته له‌گه‌ڵ ده‌سپێكردنی بزوتنهوه رزگاری به‌خش ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كاندا .خاڵی دووهه‌م كه ل ه بارودۆخی جوگرافیاییه‌و‌ه سهرچاوه ده‌گرێت ،ئه‌وه‌ی ه ك ه پێوه‌ندی عه‌ش���ایه‌ری له‌نێوان گه‌ل���ی كورد ،ب ه ئاشكرا ل ه موناسه‌باتی ناوخۆو ده‌ره‌وی ته‌ش���كیالتی ئه‌م حیزبانه ده‌بینرا‌و تا ئێستاش هه‌یه .سه‌ره‌ڕای ئه‌م دووخاڵه، رۆڵێك كه هه‌ریه‌ك له دوو رێكخراوه‌ی سیاسی له‌كوردس���تان ،وات ه «حیزبی دیموكرات���ی كوردس���تانی ئێ���ران»و «كۆمه‌ڵه« ،له ره‌وتی خه‌باتی گه‌لی ك���ورددا گێڕای���ان ،وه‌ك ئه‌زمونێكی خه‌باتكاران���ه ،قابیل���ی لێكدان���هوهو له‌سه‌روه‌ستانه .پاش سه‌ركوتی كۆماری كوردستان ل ه 16ی سه‌رماوه‌زی ،1325 «حیزب���ی دیموكرات���ی كوردس���تانی ئێران» ده‌بێته جه‌ره‌یانێك كه‌هه‌میش ه ئاراس���ته‌گیرییه‌كی رێفۆرمیس���تی‌و كه‌مكردن���ه‌وه‌ی داخوازییه‌كانی گه‌لی كورد ،پۆتانس���یه‌ل خه‌باتی ئه‌وانی ب ه رێچكه‌ی دانوس���تان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ناوه‌ندی���ی هیدای���ه‌ت ده‌ك���رد .به‌اڵم پێكهاتن���ی كۆمه‌ڵ���ه وه‌ك ره‌وتێك���ی كۆمۆنیست ،ئه‌و هیوای ه دروستكرد ك ه بتوانێت به جه‌ماوه‌ریی كردنی خه‌باتی چه‌كدارانه‌ی كوردس���تان ،پۆتانسیه‌لی خه‌بات���ی خه‌ڵكی كورد به ئاراس���ته‌ی خه‌باتی دژه ئیمپریالیس���تی‌و رزگاری به‌خ���ش رێكبخات .به‌اڵم ب���ه داخهوه له ركابه‌ریی له‌گه‌ڵ به‌هێزترین حیزبی كوردس���تان وات ه «حیزبی دیموكراتی كوردس���تانی ئێ���ران» ،هاوپه‌یمانی‌و یه‌كگرتن ل���ه گه‌ڵ مه‌حفل���ی دۆڕاوی «س���ه‌هه‌ند» قبوڵ ده‌كات‌و به‌م كاره
ده‌كه‌وێته سه‌رولێژایی رووخان‌و ئه‌نجامی ئ���ه‌م داڕمانه‌ش به‌و جێ���گا ده‌گات هه‌وڵ بۆ نزیكبوونه‌وه له كۆڕوكۆمه‌ڵ ه ئیمپریالیس���تییه‌كان بدات‌و خوازیاری خزمه‌تگ���وزاری ئیمپریالیزم بێت .به‌م پێی ه دابه‌زین���ی فۆرمێ بااڵی خه‌بات، واته خه‌بات���ی چه‌كدارانیه جه‌ماوه‌ری گه‌ل���ی ك���ورد ب���ۆ نزمتری���ن فۆرمی خه‌بات ،كه به الی���ه‌ن هه‌ردوو ره‌وتی دیاری كوردس���تانی ئێران ئه‌نجامدرا‌و ده‌درێ���ت ،به هیچ ش���ێوه‌یه‌ك ناكرێت به پۆزه‌تیڤ هه‌ڵبسه‌نگێندرێت .به‌اڵم ئه‌وه‌ی ك ه «ره‌وتی ریفۆرم»یش چه‌ند بتوانێت «كۆمه‌ڵه« وه‌ك ره‌وتێك ك ه به‌رژه‌وه‌ندیی���ه‌كان‌و زه‌حمه‌تكێش���ان گه‌ل���ی كورد ل ه چوارچێ���وه‌ی خه‌باتی دیموكراتیك‌و دژه ئیمپریالیستی گه‌النی ئێ���ران نوێنه‌رایه‌تی ب���كات‌و خه‌باتی چه‌كداران���هی جه‌م���اوه‌ری گه‌لی كورد په‌ره‌پێبدات ،جێگای شك‌و راڕاییه. ناسر كه‌ره‌می :ل ه مێژووی بزووتنه‌و‌ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ناوچه‌یه‌كان 3فاكته‌ر دیار‌و به‌رچاوه :1،له‌بنه‌ما دانانی بواره‌كانی، ئابووری ،مێژووی ،زمانی ،فه‌رهه‌نگی، باوه‌ڕمه‌ندی دینی ،نه‌بوونی عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و یه‌كس���انی خوازیار جیای ل��� ه واڵت���ی ئێ���ران ب���وون ،تابتوانن حكومه‌تی تایب���ه‌ت به‌نه‌ته‌وه‌ی خۆیان
هیچ دوور نیی ه ك ه ئیمپریالیزم ،ل ه بارودۆخێكی تایبه‌تدا، ئاگری شه‌ڕ نه‌ك ته‌نیا ل ه نێوان نه‌ته‌وه‌كانی كورد‌و تورك ،به‌ڵكو ل ه نێوان باقی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران خۆش بكات پێ���ك بێن���ن :2 .یان ته‌نی���ا به‌دوای خواس���تی دیاركراوی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ل��� ه چوارچێوه‌ی واڵتێك���دا چوون ،ك ه رادیكاڵ بوونی ئه‌م بۆچوونه ب ه هه‌مان فاكت���ه‌ری یه‌ك���ه‌م كۆتای���ی پێدێت. :3گه‌یش���تن به‌و دووفاكته‌ره له دوو رێگه‌وه ره‌چ���او ده‌كرێت .رێگه‌چاره‌ی یه‌ك���ه‌م ،چ جیای���ی‌و چ چاره‌س���ه‌ری قه‌یران ل���ه چوارچێ���وه‌ی واڵتێكدا ل ه رێ���گای سیاس���ی‌و ئاش���تیخوازانه‌و‌ه ب���ووه ،له كۆمه‌ڵگایه‌ك���دا كه قوناغی س���ه‌رمایه‌داری نه‌ته‌وه‌ی شۆڕشگێڕی، سیس���ته‌می فئودالی تێكش���كاندووه‌‌و قوناغی س���اختاری ده‌وڵه‌ت ،نه‌ته‌وه‌ی تێپه‌ڕاندووه‌و دیموكراسی تێیدا مسۆگه‌ر بووه ،ریگاچاره‌ی دووهه‌م توندوتیژیی ه كه له گه‌ڵ ئه‌زموونی ئه‌م پرۆس���ه‌یه، به‌شێوه‌ی تروریزم ئه‌تنیكی نه‌ته‌وه‌یی ده‌گات ،ك ه له‌م پرۆسه‌ی ه هه‌رتك الیه‌ن له وه‌دی هێنانی ئه‌م ش���ێوه هاوبه‌شی ئاكامێك���ی نه‌گونج���او ده‌ب���ن .بیچم
گرتنی بزووتنه‌وه‌‌و حیزب ه نه‌ته‌وه‌یه‌كان ل��� ه ئێ���ران ره‌گی���ان ل ه سیس���ته‌می مل���وك التوایف���ی پێش له شۆڕش���ی مه‌شرووتیه‌تی 1905ی زایینی ل ه ئێران هه‌یه ،كه ئه‌م ه وه‌كوو سه‌رده‌می پوس مودێڕن ویان فئوداڵیته ناو ده‌برێت ك ه نه‌ته‌وه‌كان له‌گه‌ڵ پێشه‌وایان‌و ئۆرگان ه پێوه‌ندیداره‌كان ،ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ یان نیمچ ه ده‌وڵ���ه‌ت پێكهێنه‌ری وه‌ها ساختارێكی حكومه‌تی ده‌بن كه له گه‌ڵ ئابووریه‌كی داخراو رووبه‌ر روو ده‌بێت. بوونی ئۆرگانی نه‌ته‌وه‌یی ل ه ساختاری فئوداڵیدا بۆ پێكهینانی ئه‌و نه‌ته‌وه‌ی ه له به‌رانبه‌ری هێرشی نه‌ته‌وه‌یی به‌هێز له‌وانه‌ی ه ل ه كاتی پێویستدا ،له ئاكامدا ده‌بێته هۆی نه‌مانی ئ���هو حكومه‌ته، ب���ه‌اڵم كاتێك له واڵتێك���دا حكومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی به‌ش���ێوه‌ی یاس���ایی پێك بێت ،كه هه‌مووكه‌س له هه‌مبه‌ر یاسادا ل ه مافی یه‌كس���انی هه‌ی���هو پێوه‌ندی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی فره نهتهوه ده‌س���ه‌اڵتی ده‌بێ���ت‌و ئیتر بوونی حیزبی نه‌ته‌وه‌یی ه���ۆكاری پێش���گرتنه ل���ه گه‌ش���هی دیمۆكراس���ی‌و پلورالی���زم‌و ره‌ونده‌ی گه‌شه‌ی مودێڕنیته ،ده‌بێته به‌ربه‌ستی تێكه‌ڵبوونی فه‌رهه‌نگه جۆراوجۆره‌كان ل ه یه‌كس���ان بوون���ی دیموكراتیك ل ه واڵتێك���دا .ل���ه هه‌ركۆمه‌ڵگایه‌كدا‌و ل ه گ���ه‌ڵ گه‌ش���هی ئاب���ووری‌و كلتووری ئه‌گه‌ر حكوومه‌ت له‌سه‌ر بنه‌مای مافی نه‌ته‌وه‌ی���ی‌و تایفه‌ی���ی ئه‌تنیكی بیچم بگرێت ،ئه‌و كۆمه‌ڵگای ه له س���ه‌رده‌می پۆسمودێڕن به‌سه‌رده‌بات. له‌س���ه‌ر س���ێ ئه‌ساس���ی س���ه‌ره‌كی پێكهێن���ه‌ری حكوومه‌تی فئوداڵی ئه‌و: خ���ان ،ره‌عیه‌ت ،كش���یش یان ئاخوند ده‌بێت ك ه له س���ه‌رده‌می ئه‌مرۆدا ئه‌م بوارانه ده‌توانێت خۆی له به‌رگی بیرو هزه تازه‌كانی تر بنوێنێت .حكوومه‌تی ب ه مانای نیمچ ه پێشكه‌وتوو تا مودێڕنی كالسیكی ئه‌وكات پێكدێت كه ئامراز‌ه پێكهێنه‌ریه‌كان���ی ئ���هو دیمۆكراس���ی پلورالیزم‌و چینایه‌تی{ خوار ،ناوه‌ڕاست،و س���ه‌ره‌وی كۆمه‌ڵگایان ب ه واتایه‌كی تر كرێكاران ،زه‌حمه‌تكێش���ان ،فه‌الیان، س���ه‌رمایه‌داران ،ژن���ان ،خوێندكاران، كارمه‌ندان ،هونه‌رمه‌ندان ،فه‌رهه‌نگیان، ...هتد} بێت ،ك ه له‌راستیدا ب ه جێگای نه‌ته‌وه‌ی چین ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،الیه‌ن ه جۆراوجۆره‌كانی كۆمه‌ڵگا سه‌ندیكاكان دروس���ت ده‌بێت،و ل���ه‌م چوارچێوه‌دا به‌رژه‌وه‌ندی چینایه‌تی له دیمۆكراسی مودێڕنی ئمڕۆیدا م���اف‌و به‌رژه‌وه‌ندی تاكه‌كه‌س���ی‌و شارۆمه‌ندی دێته ئاراوه، نه به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی‌و تایفه‌یی یان چینێكی تایبه‌ت. بنه‌م���ای هه‌ڵبژاردن‌و بای���ه‌خ پێدان شایسته‌س���االی ده‌بێ���ت .گوم���ان له‌وه‌دا نی ه كه حیزب��� ه نه‌ته‌وه‌یه‌كان، وه‌ك كۆمه‌ڵ���هو حیزب���ی دیموكرات���ی كوردس���تان ،دوای تێپه‌ڕاندن���ی زیاتر ل ه 60س���اڵ ل��� ه دامه‌زراندن���ی خۆیان ل ه داكۆكی ل���ه به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌ی كورد ل��� ه كوردس���تانی ئێ���ران و ل ه به‌رانب���ه‌ر نابه‌رابه‌ری���ه نه‌ته‌وه‌ی���ی‌و جیاوازی ئابووری‌و سیاس���ی هه‌روه‌ها ب�ڵ�او كردنه‌وه‌ی كه‌ش‌و هه‌وای كراوه‌ی سیاس���ی‌و فه‌رهه‌نگی ل���ه واڵتدا‌و بۆ هێنانه ئارای دیموكراس���ی‌و پلورالیزم رۆڵێك���ی گرنگی���ان ل���ه س���ه‌رده‌می دیاریك���راودا ههبووه ،به‌اڵم له‌وێو‌ه ك ه دارێژانی سیاسه‌تی حیزبه‌نه‌ته‌وه‌یه‌كان به‌دروستی له س���ه‌ر جیهانی بینه‌كانی وه‌كوو ،سوس���یال دیموكراس���ی یان لیبراڵ دیموكراسی به‌هێز نهبووه ،ئه‌م حیزبان ه پێش ل ه شۆڕشی مه‌شرووتیه‌ت رێگه‌ی الدانیان له ناوه‌ند گرته پێش. ل ه س���ه‌رده‌می سلسله‌ی په‌هله‌ویشدا ، ب��� ه هه‌ڵبژاردنی ئایدیۆلۆژی ئیس�ل�ام‌و ماركسیزم ب ه بۆچوونی سوسیالستی، فئوداڵ���ی‌و ورده ب���روژوازی خه‌یاڵ���ی ل��� ه تێكدان���ی حكوومه‌ت���ی نه‌ته‌وه‌یی ده‌وریان هه‌ب���ووه .ئه‌م���رۆش ل ه ژێر ناوی دیموكراسی‌و مافی مرۆڤ به بیر دیموكراسی نه‌ته‌وه‌یی‌و تایفه‌یی خۆیان درێژه ده‌ده‌ن‌و ك��� ه له هه‌موو الیه‌كه‌و ده‌بنه‌هۆی تێكدان. * ئه‌گه‌رچ���ی كوردس���تان ل��� ه گه‌ڵ باقی ناوچه‌كانی تری ئێران سه‌ركوتی رژیمی له‌س���ه‌ر بووه ،به‌اڵم هه‌میش��� ه جۆرێ���ك ل���ه حه‌قكوژی ل���ه خه‌ڵكی كورد ك���راوه ك���ه زۆرجار ل��� ه الیه‌ن حیزب ه سیاس���ییه‌كانی كورد ئاماژه‌ی پێكراوه وه‌ك (به‌رده‌وامبوونی ئێعدام ه سیاسییه‌كان‌و )...هۆكاری به‌كارهێنانی
ئه‌م گوش���اره چه‌ندالیه‌نان ه ل ه چیدا ده‌بینیت؟ به‌همه‌ن ئارام :به ش���ێوه‌ی لۆژیكی، گوش���ار‌و س���ه‌ركوت له‌الیه‌ن چینی ده‌س���ه‌اڵتدار ب���ه هۆی ت���رس ل ه ب ه هێزه‌ك���ی ده‌رهاتنی پۆتانیس���یه‌لی خه‌بات���ی جه‌م���اوه‌ر‌و ،له‌وه‌ێش���هوه ك��� ه خه‌ڵكی كورد به ه���ۆی مێژووی خه‌باتێك���ی زیاتری له چ���او گه‌النی دیكه‌ی ئێران هه‌یه ،ئه‌مه‌ش هۆكارێك ه كه رژیمی كۆماری ئیسالمی گوشارێكی چه‌ندالیه‌ن ه بخاته‌س���ه‌ر ئ���ه‌م نهتهوه بێبه‌ش‌و زوڵملێكراوو خه‌باتكاره. * یه‌كێ���ك ل���ه نێگه‌رانیی���ه‌كان له‌داهات���وودا ،مه‌س���ه‌له‌ی ئه‌گ���ه‌ری رووبه‌ڕووبوون���ه‌وه‌ی نێ���وان ك���ورد‌و ئازه‌ری له‌ئێران���ی داهاتوودایه .ئێوه وه‌ك یه‌كێك ل ه هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی بۆچونتان له‌مباره‌یه‌وه چیه‌‌و داهاتوو چۆن ده‌بین���ن؟ ب ه ب���ڕوای ئێوه بۆ پێشگرتن له‌ئه‌گه‌رێكی وا رێگه‌چاره‌ی دروست كامه‌یه؟ به‌همه‌ن ئ���ارام :پێكهێنانی ناكۆكی‌و به‌رخوردی س���ه‌ربازیی نێوان نهتهوه جیاجی���اكان ،هه‌میش���ه یه‌كێ���ك ل���هو ئامرازانه‌ب���ووه ك��� ه دوژمن بۆ به‌ره‌وپێش���بردنی سیاس���ه‌تی دژه نه‌ته‌وه‌یی خۆی كه‌ڵكی لێوه‌رگرتووه‌‌و، هیچ دوور نیی ه ك��� ه ئیمپریالیزم ،ل ه بارودۆخێكی تایبه‌تدا ،ئاگری ش���ه‌ڕ ن���ه‌ك ته‌نیا ل��� ه نێ���وان نه‌ته‌وه‌كانی كورد‌و ت���ورك ،به‌ڵكو له نێوان باقی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران خۆش بكات .ته‌نیا شێوه‌ی دروستی به‌ره‌وڕووبوونه‌وه‌یش، س���ه‌ره‌ڕای ئاش���كراكردنی ئه‌م جۆره ئیمپریالیس���تییانه، سیاس���ه‌ت ه په‌ره‌پێدانی خه‌باتی شۆڕش���گێڕانه‌‌و دژه ئیمپریالیس���تی گه‌النی ئێران ه ل ه رێگ���هی خه‌بات���ی چه‌كدارانه له‌گه‌ڵ رژیمی وابه‌سته به ئیمپریالیزم .وات ه باشترین به‌رگری ،هێرشكردنه!. ناس���ر كه‌ره‌م���ی :به‌ب���ێ ئه‌وه‌یك ه پش���تیوانی ل��� ه حكومه‌تێ���ك ی���ان سیاس���ه‌تێك چ ل ه رابردوو‌و چ ئه‌مڕۆ له ئێران بكه‌م له‌راس���تیدا یه‌كس���ان بوون‌و به‌ده‌س���ت هێنانی ش���وێنێكی هاوبه‌ش له خواس���ته‌كان‌و سه‌لیقه‌ی مندااڵن���ی بنه‌ماڵه‌ی���ه‌ك گیروگرفته، ك ه چاره‌س���ه‌ری ئه‌م گرفته سه‌باره‌ت ب���ه واڵتێك وه‌ك ئێ���ران ب ه جیاوازی فه‌رهه‌نگ���ی‌و گه‌ش���هی ناڵه‌ب���اری ئابووری :الدێی ،كشتوكاڵی مودێڕن‌و سوننه‌تی ،پۆس پیشه‌یی ،پیشه‌یی، فره پیش���ه‌یی،و ئاب���ووری گولوباڵ، ب���ه پێی بیری نێۆلیرالی���زم هه‌روه‌ها ل��� ه ده‌وران���ی گه‌ش���هی كۆمه‌اڵیه‌تی له گه‌ڵ س���اختاری باوك س���االری، عه‌ش���یره‌یی ،خزم‌و تایفه‌یی ،شاری، الدێ���ی ،نه‌ته‌وه‌یی ،ف���ره نه‌ته‌وه‌یی، جیهانی ب���وون ،بۆ دیموكراتیك ترین ساختاری حكوومه‌تی ل ه ئێران قوناغ ه به‌قون���اغ گرفته‌كان���ی زیاتر ده‌بێت. وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی خواسته نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ل ه ئێران دیموكراسی پلورالیزم له‌سه‌ر ئه‌ساسی یه‌كگرن‌و یه‌ك پارچه‌بوونی دانیشتوانی ئه‌م واڵته‌یه .دیموكراسی ئه‌و ش���كڵه ل ه ساختاری حكوومه‌تی ه ك���ه بۆ ی���ه‌ك ب���وون‌و كۆكردنه‌وه‌ی فه‌ره‌چه‌ش���نیو ف���هره جۆری���ه‌كان گه‌اڵڵه‌ك���راوه ن��� ه باڵوپێك���ردن‌و جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌وانه ،دیموكراس���ی خۆی پرۆس���ه‌یه‌ك ل ه یه‌كسان بوون، دیموكراس���ی كاتێ���ك ده‌توان���ێ ل ه واڵتێك���دا قازانجی هه‌ب���ێ ك ه بتوانێ ریس���ك گه‌لێك له نێوان نه‌ته‌وه‌كان له‌ب���واری فه‌رهه‌ن���گ‌و بی���ر وهزر ب ه النه‌كه‌م بگه‌یه‌نێت .ئ���هو كاته‌یه ك ه ده‌توانێ قازانجی جیاوازی فه‌رهه‌نگی‌و زمانیش په‌ره‌پێب���دات .به‌پێی ئه‌م ه یه‌كسانی بوونی دیموكراسی له نێوان چه‌ندی���ن دیارده‌ی ناهه‌نج���ار كارێی ئاسان نیهو له‌سه‌رتوخم‌و دیارده‌یه‌ك ه ده‌یهه‌وێت به‌بێ تێكه‌اڵو كردنی ل ه گه‌ڵ ئه‌وانیتر له قواڵخی خۆیدا بمێنێتهوه ئه‌س���ته‌م تێده‌په‌ڕێت،هۆی ئه‌و گرفت وگوش���اره له‌راده‌به‌ده‌ران���هی ك ه بۆ كوردستان هاتووه ئه‌مانه‌ن 1 ،حیزب ه پێشه‌نگه‌كان ،وه‌كوو حیزبی كۆمه‌ڵه‌‌و دیموكراتی كوردس���تان‌و كه‌سایه‌تی ه سیاس���یه ناوچه‌یه‌كان ب��� ه جیاوازی نه‌ت���ه‌وه‌كان‌و جی���اوازی فه‌رهه‌نگی‌و بی���ر ناوچه‌گرای الدان ل��� ه ناوه‌ند ل ه بۆچوون���ی فئوداڵیه‌و‌ه ل��� ه رابردوو‌ه
تابه ئێستا درێژه‌ی هه‌بوو 2،ناكۆكی نێوان بۆچوونی دینی شیعه‌و سوننی بوونیش ده‌وری كاریگه‌ریان ب ه تایبه‌ت له‌م���ڕۆدا ههیهو ده‌بێ���ت 3،ته‌وایه‌ت خ���وازی‌و ك���رده‌وه‌ی نادیموكراتیكی حكوومه‌ته‌ناوه‌ندیه‌كانیش ئامرازێك بۆ سه‌ركوت‌و خواسته‌كانی دیموكراتیكی ئه‌م گه‌ڵ ه بووه 4 ،نه‌بوونی په‌ره‌سه‌ندی ئابووری كه به نه‌بوونی نه‌پاراس���تنی یه‌كسان بوونی كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیاسی ده‌گات 5.هاوبه‌ش نه‌بوون ل ه بازنه‌ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی واڵت 6 ،یه‌كسانی بوون به‌ش���ێوه‌ی س���ه‌رمایه‌داری ل ه سه‌ده‌ی 19ده‌هه‌م 7 ،نه‌بوونی نه‌زمی كۆمه‌اڵیه‌تی پلورالی���زم ل ه واڵت 8 ، بۆش���ایی س���ه‌قامگیر‌و په‌ره‌پێدانی بی���ری دیموكراتی���ك ل ه ت���ان‌و پۆی الیه‌ن��� ه كۆمه‌اڵیه‌تیه گش���تی‌و حیزب ه پێش���ڕه‌وكانی خه‌ڵ���ك ،ده‌بن ه هۆی گوش���ارگه‌لێكی ل���ه راده‌ب���ه‌ده‌ر ل ه كوردستان. * پێوه‌ندی ئۆپۆزیسیۆنی كورد له‌گه‌ڵ باقی رێكخراوه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن چۆن ده‌سته‌به‌ندی ده‌كه‌ن‌و به خستنه‌ڕووی وێن���هی خۆی���ان ل���ه‌م مه‌س���ه‌له‌یه، بفه‌رم���وون بۆ گه‌ش���ه‌دان به‌م جۆره پێوندییانه ده‌بێت چی بكرێت؟ به‌همه‌ن ئ���ارام :هه‌روا ك ه پێش���تر ئاماژه‌م پێدا ،ب ه هۆی ناسیۆنالیزمی حاكم به‌س���ه‌ر خه‌بات���ی گه‌لی كورد، به‌داخ���هوه بزوتنه‌وه‌ی كوردس���تان هیچكاتێك هاوبه‌به‌سته‌یی له گه‌ڵ باقی نه‌ته‌وه‌كانی ئێراندا نهبووه .هه‌روه‌ها ئاشكرایه كه پێكهێنان‌و په‌ره‌پێدانی هاوپشتی خه‌باتكارانه‌ی به‌رامبه‌ر ،ل ه نێوان گه‌الن ،ئه‌ركی حاشاهه‌ڵنه‌گری رۆش���نبیران‌و شۆڕش���گێڕانی هه‌ركام ل���ه‌م نه‌ته‌وانه‌یه .ب���ه‌اڵم پێكهێنان‌و په‌ره‌پێدانی ئه‌م هاوپش���تییه ،ته‌نیا ل ه رێگ���هی دیاریكردن���ی به‌رژه‌وندی هاوبه‌ش���ی گه‌النی ئێران‌و رێكخستین خه‌بات���ی نه‌ته‌وه‌كان ه ب ه ئاراس���ته‌ی ده‌ستڕاگه‌یش���تن ب���ه‌م ئامانجانه‌‌و ل ه ئێستاش���دا گرنگتری���ن به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شی گه‌النی ئێران ،روخانی رژیمی وابه‌س���ت ه به ئیمپریالی���زم‌و گۆڕینی جێگاكه‌ی به كۆم���اری دیموكراتیكی كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێشان ،به رابه‌ری چینی كرێكاری ئێران. ناس���ر كه‌ره‌می :ل ه تی���ۆری مانای وش���ه‌یی‌و له‌پرۆس���هی پراكتی���ك ئه‌رك���ی ت���ه‌وه‌ری دامه‌زراوه‌یه‌ك���ی ئۆپۆزسیۆن ل ه راستیدا ل ه فه‌رهه‌نگی سیاس���ی كۆمه‌ڵگای ئێراندا بۆخۆی ل���ه ژێرپرس���یاردایه ،كه تائێس���تا نهیتوانیووه له به‌رانبه‌ر ده‌سكه‌وته‌كانی هه‌مه‌الیه‌ن���هی كۆمه‌ڵ���گای مودێڕنی ئه‌مڕۆی خۆی پێناس��� ه بكات‌و جێگ ه پێگه‌ی چینایه‌تی خۆی له ساختاری ده‌سه‌اڵتی سیاسی دیار بكات‌و رۆڵی كاریگه‌ر خۆی ل��� ه كۆمه‌ڵگا بگێڕێت. ئۆپۆزسیۆن‌و ده‌سه‌اڵت دوو الیه‌نی یه‌ك مه‌عادڵه‌ی راسته‌وخۆی لێكبه‌ستراوی سیاسین ك ه به گۆڕانی كاریگه‌ریه‌كان یان گۆڕانی هه‌ڵس���وكه‌وتی سیاسیو ئاب���ووری الیه‌نێ���ك ل���ه مه‌عادڵه ، كاریگه‌ریه‌كانی ل ه سه‌ر الیه‌نێكی تری مه‌عادڵ��� ه به روونی به‌رچاوده‌كه‌وێت. ل���ه‌م حاڵه‌دا به پێی ئیمكانی گۆڕانی دووالیه‌نه‌ی ئه‌م مه‌عادڵه ،ئۆپۆزسیۆن ه سیاسیه‌كانیش هه‌م یه‌كسان نابن‌و ب ه چه‌ن جۆر دابه‌ش ده‌كرێن. ئ���ه‌وه‌ی راس���تیه پێگ���هی حیزب ه نه‌ته‌وه‌ی���ه‌كان وه‌ك���وو كۆمه‌ڵ��� ه ئۆپۆزس���یۆنێكه به‌ده‌ر ل��� ه ده‌زگای ویالیه‌تی فه‌قیه ،به‌ده‌ر له‌په‌رله‌مان،و ش���ێوه‌ی خه‌باتی ئه‌و فێندامێنتاڵه، كه خوازی���اری گۆڕان���ی بنه‌ڕه‌تی و س���اختاری ه له سیس���ته‌می ویالیه‌تی فه‌قیه‌‌و یاس���ای بنه‌ڕه‌تی ئه‌ودا ،ك ه ئه‌م ئیس���تراتیژیك ه جی���گای رێزه، به‌اڵم ه���ه‌ر ئپۆزیس���ۆنێكی مودێڕنی ئه‌مڕۆی���ش خاوه‌نی جیه���ان بینێك‌و به‌رنامه‌یه‌كی هه‌مه‌الیه‌نه‌‌و هاو ئاهه‌نگ ل ه گ���ه‌ڵ ت���ه‌وه‌ر تایبه‌تمه‌ندیه‌كانی جیهانی ئه‌مڕۆی���ه ك ه حیزبی كۆمه‌ڵ ه یان حیزب ه نه‌ته‌وه‌ی���ه‌كان تر به‌هۆی نه‌بوونی جیهان بینی‌و فه‌له‌سه‌فه‌یه‌كی سیاس���ی دی���اری ك���راو ناتوانن جێ متمانه‌ی حیزب ه ئێرانیه‌كان‌و به‌تایبه‌ت ئێران���ی ناوه‌ندی ب���ن ،حیزبگه‌لێك وه‌ك كۆمه‌ڵ���هو حیزب���ی دیمۆكراتی كوردستان له جیهان بینی فئودالیزم
به ماركس���یزمی ورده ب���رۆژوازی ب ه پڕینه‌وه له‌سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی سوسیال دیموكراس���ی جاروبار ده‌كه‌ونه سه‌ر ئه‌ندێش���هی لیبراڵ دیمۆكراس���ی‌و ل ه كاتی پێویستدا خۆیان ب ه نێولیرالیزم ده‌س���تكردی ئامریكا‌و رۆژئ���اوا یان هه‌ركوێیه‌كی تر ك ه بۆی بره‌خس���ێت خ���ۆی پ���ێ هه‌ڵده‌واس���ێت .ت���از‌ه زۆرجاری���ش خۆیان ب���ه به‌رگریكه‌ر بی���ری سوسیالیس���تی‌و به‌رژه‌وه‌ندی چینی زه‌حمه‌تكێش ده‌ناسێنن ،كاتێ ك ه هه‌موو ده‌رگاكان له روویان داخرا، دیسان په‌نا بۆ درگای پارتیكوالریسم‌و یان هه‌مان نه‌ته‌وه‌خوازی ده‌ب هنو ل ه ناوچه‌ی ژیانیان ب ه سیاسه‌تی فئوداڵی نه‌ته‌وه‌ی���ی خۆی���ان درێ���ژه ده‌ده‌ن. حیزبه‌نه‌ته‌وه‌ی���ه‌كان وه‌ك كۆمه‌ڵه ل ه تیۆریدا به‌رانبه‌ر به حیزبه‌ئێرانیه‌كان خوازیاری لێك نزیك بوونه‌وه‌و دیالۆگ كردنن ،به‌اڵم ل ه پراتیكدا به جێگه‌ی په‌یوه‌س���ت بوون به حیزبه گش���تی ه نه‌ته‌وه‌یه‌كان ،به دانی دروش���مگه‌لی ته‌وه‌ری‌و ته‌ك ره‌هه‌ندی ئاڵترنافیڤی دیموكراس���ی پلورالی���زم ل��� ه ئێران، زۆرتر ل ه گ���ه‌ڵ حیزب ه نه‌ته‌وه‌یه‌كانی تر ده‌بنه‌هاو په‌یمان‌و هاو هه‌ڵوێست، هیوایان ب ه حیزب���ه ده‌ره‌كیه‌كان ه ك ه
كۆمۆنیس���تییه‌كان بزوتن���هوه له‌سه‌راس���ه‌ری ناوچه‌كان���ی جیهاندا حاكم���هو دیارده‌یه‌ك���ی تایب���ه‌ت ب ه ئێمه نییه‌‌و گرتنه‌به‌ری سیاس���ه‌تێكی دروست «بۆ گوزه‌ركردن ل ه قه‌یران‌و گه‌یشتن ب ه یه‌گرتووییه‌كی گشتگیر» تایبه‌ت ب��� ه بزوتنه‌وه‌ی كوردس���تان نیی���هو ئه‌رك���ی ت���ه‌واوی بزوتنهوه كۆمۆنیس���تییه‌كان له‌سه‌رتاس���ه‌ری جیهانه .ب���ه‌اڵم ته‌نیا «سیاس���ه‌تی دروست» ،په‌ره‌پێدانی خه‌باته .وات ه له‌الیه‌ك بۆ به‌ره‌وپێش���بردنی خه‌بات ده‌بێ���ت یه‌كگرت���وو بی���ن‌و له‌الیه‌كی دیكه‌وه بۆ پێكهێنانی یه‌كگرتووییش ده‌بێـ���ت خه‌بات ب���ه‌ره‌و پێش���هوه ببرێت. * ب���اس ل��� ه س���ته‌می نه‌ته‌وایه‌تی ل��� ه كوردس���تان‌و ناوچه‌گه‌لێك وه‌ك ئازه‌ربایه‌جان ،سیستان‌و به‌لوچستان، توركمان س���ه‌حرا ،خوزستان‌و باقی ناوچه‌كانی نهتهوه سته‌ملێكراوه‌كان، بابه‌تێك ه ك ه موناقه‌ش���هو ش���ه‌ڕێكی سیاسی زۆری ،به‌تایبه‌ت ل ه ساڵه‌كانی دواییدا په‌ره‌پێداوه.بۆ نه‌هێشتنی ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ه به‌ش���ێوه‌یه‌كی شیاو ،چ ه رێكارێك پێشنیار ده‌كه‌ن؟
به‌هم���ه‌ن ئ���ارام :ل ه ئێس���تادا‌و ل ه مایه‌ی داخی زۆربه‌ی لوتكه‌ی به‌كارهێنانی سیاس���ه‌ته‌كانی دووبار‌ه دابه‌شكردنی ئیمپریالیستی، بڕواب���وون ب��� ه بوون���ی «س���ته‌می ئێرانییه‌كانه نه‌ته‌وایه‌تی»و ته‌نانه‌ت باسكردنی ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه ،رێك ریشه‌ی ل ه باوڕی نه‌ته‌وه‌خوازانه‌‌و ناسیۆنالیس���تیدایه. ك ه زیاتر ل ه 30ملیۆن هه‌روه‌ها بۆ گرتنه‌به‌ری هه‌ڵوێستێكی دروس���ت له‌م «موناقه‌ش���هو شه‌ڕی سیاس���ییه« ،س���ه‌ره‌تا ده‌بێت ئه‌م خه‌ڵكانی به‌ڕه‌گه‌ز پرسیار‌ه بخرێت ه ئاراوه ك ه «سته‌می نه‌ته‌وایه‌تی» له الیه‌ن كام ه میلله‌ت‌و دژ ب��� ه كام��� ه میلله‌ت» س���ه‌پاندنی ئێرانی كورد ،ك ه 4 «س���ته‌م» به‌س���ه‌ر كورد ل ه الیه‌ن رژیمی سته‌مگه‌ری كۆماری ئیسالمی راستییه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گر‌و به‌ئازاره، ملیۆنیان ل ه ئێرانن، به‌اڵم ده‌بێت به‌م پرس���یا‌ه وه‌اڵمێكی زانس���تی بدرێته‌و‌ه ك ه رژیمی كۆماری گه‌وره‌ترین نه‌ته‌وه‌ی ئیس�ل�امی نوێن���ه‌ری كام ه ی���ه‌ك ل ه نه‌ت���ه‌وه‌كان‌و میلله‌ته‌كان���ی ئێرانه؟ هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان ناچار جیهانن ك ه ده‌وڵه‌تی ل ه قبوڵكردنی ئه‌م راستیی ه ده‌بن ك ه «س���ته‌م» ،س���ته‌مێك ه ك ه ل ه الیه‌ن ئیمپریالیزم دژی ته‌واوی نه‌ته‌وه‌كانی خۆیان نییه. جیه���ان به‌كاردێت‌و ته‌نها ش���ێوه‌ی شیاو بۆ نه‌هێشتنی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ش، به ش���ێوه‌ی كاتی ل ه ناوچه‌كه‌دان .ل ه خه‌ب���ات ل ه گه‌ڵ رژیمی وابه‌س���ته ب ه راستیدا پێوه‌ندی ب ه جیهانی بوونیان ئیمپریالی���زم‌و روخان���ی دیكتاتۆری ههیهو ل��� ه زۆرجار به ویس���تی ئه‌م ئیمپریالیستییه. یان ئ���هو لۆكاڵ هه‌ڵوێس���ت ده‌گرن، ك��� ه وه‌هاسیاس���ه‌تێك به‌س���تێنی * پێكهاتگه‌لێك���ی جۆراج���ۆر متمانه‌به‌خشی‌و گۆڕه‌پانی په‌یوه‌ست ب���ۆ سیس���تمی سیاس���ی داهاتووی بوونی ئ���ه‌وان له‌گه‌ڵ ئۆپۆزس���یۆنی ئێران ،ل���ه‌دوای كۆماری ئیس�ل�امی ئێرانی ناوه‌ندیدا دژوار ده‌كات. پێش���نیاركراوه .له‌ڕوانگ���هی ئێوه‌و‌ه كام ش���ێوازی ئی���داره‌ی سیاس���ی * ه���ه‌روا ك ه ئاش���كرای ه یه‌كێك ل ه كۆمه‌ڵ���گا ده‌توانێ���ت یارمه‌تیده‌ری گرنگترین قه‌یرانه‌كانی ئۆپۆزیسیۆنی یه‌كگرتووی���ی زیات���ری ئێرانییه‌كان ئێرانی ،په‌رته‌وازه‌بوون‌و نایه‌كگرتویی ب���كات؟ له‌م نێون���ده‌دا رۆڵ‌و ده‌وری ئ���ه‌م هێزانه‌یه .ل��� ه روانگه‌ی ئێوه‌و‌ه هێزه سیاسییه‌كانی كورد كامانه‌ن؟ سیاس���ه‌تی دروس���تی بزوتن���ه‌وه‌ی كوردس���تان ب���ۆ تێپه‌ڕكردن���ی ئه‌م به‌همه‌ن ئارام :ب ه پێی ده‌س���كه‌وت ه «پێش���نیاری قه‌یرانه‌‌و گه‌یش���تن به یه‌كگرتوویه‌كی زانس���تییه‌كان، گش���تگیر ل��� ه نێوان ئۆپۆزیس���یۆنی سیس���تمی سیاس���ی» ل��� ه الی���ه‌ن ئێرانی به مه‌به‌ستی سه‌قامگیركردنی ه���ه‌ر تاكێك���ی دیاریك���راوه‌وه ،رێك دیموكراس���ی ل ه ئێ���ران ده‌بێت چی ره‌نگدانه‌وه‌ی خواست‌و به‌رژه‌وه‌ندیی ه بێت؟ چینایه‌تییه‌كان���ی هه‌م���ان تاكه .ل ه الیه‌كی ت���ره‌وه ،ناكرێت سیس���تمی به‌هم���ه‌ن ئارام :ناكۆك���ی ل ه نه‌ز‌هر‌و سیاس���ی داهاتوو پێش���نیار بكرێت، بۆچوون ،په‌رته‌وازه‌یی‌و نایه‌كگرتوویی ،به‌ڵكو ده‌بێـت ب ه شرۆڤه‌ی بارودۆخی نه‌خۆش���ییه‌ك ه ك ه كه‌متازۆر به‌س���ه‌ر ئابوری���ی_ سیاس���ی ،ناوه‌رۆك���ی
ناسر كه‌ره‌می
له پارێزگای ف���ارس له‌دایكبووه، خوێندنی سه‌ره‌تایی‌و ناوه‌ندی ل ه ش���یراز ته‌واو كردوه .له‌سه‌رده‌می پاش���ایه‌تی وه‌ك مامۆس���تای خوێندنگاگانی پارێ���زگای فارس كاری كردوه .س���ه‌ره‌ڕای هه‌ش���ت ساڵ وانه‌وتنه‌و‌ه ل ه خوێندنگاكان، ب��� ه تۆمه‌ت���ی ه���اوكاری له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن له ئیداره‌ی په‌روه‌رد‌ه له‌س���ه‌ركار ده‌رده‌كرێت .پاش���ان روو له‌ئاڵم���ان ده‌كات .ماوه‌ی 20 ساڵ ه له‌ئاڵمان ده‌ژی‌و ئه‌ندازیاری مێعماری هه‌یه.
به‌همه‌ن ئارام
ل ه كۆلیژی زانس���ت ه مرۆییه‌كانی زانك���ۆی ته‌برێ���ز ،ل��� ه ب���واری كۆمه‌ڵناس���ی خوێندویه‌ت���ی و هه‌ر ل���هو زانکۆی���ه‌ش بڕوانامه‌ی لیسانسی کۆمه‌ڵناسی وه‌رگرتووه. تا ساڵی 2005هه‌وادار‌و الیه‌نگری «رێکخ���راوی چریك ه فیداییه‌كانی خه‌لق���ی ئێران ب���ووهو ،ماوه‌ی چه‌ند ساڵێکیش���دا ب ه ش���ێوه‌ی نهێنی کارو چاالکی بۆ ئه‌و حیزب ه ئه‌نجامداوه. ئێس���تاش ئه‌ندامی «رێكخراوی 19ی رێبه‌ندان»ه.
دژایه‌تی چینایه‌تی‌و ئاراس���ته‌ی ئه‌م دژایه‌تیی��� ه دیاری بكرێ���ت ،ئه‌و كات خۆبه‌خ���ۆ ده‌رده‌كه‌وێ���ت ك ه رێچكه‌و رێی چاره‌س���ه‌ری ئه‌م دژایه‌تییه ،چ سیستمێكی جێگیرده‌بێت. ب���ه‌م پێیه پێش���نیاری سیس���تمی سیاس���ی ل ه الیه‌ن هه‌ر كه‌س���ێكه‌و‌ه
کۆمه‌ڵه
له‌و سه‌رده‌مه‌دا هاوپه‌یمانی‌و یه‌كگرتن ل ه گه‌ڵ مه‌حفلی دۆڕاوی «سه‌هه‌ند» قبوڵ ده‌كات‌و به‌م كاره ده‌كه‌وێت ه سه‌رولێژایی رووخان بێت ،ش���وعبه‌ده‌بازیه‌‌و شه‌عبه‌ده‌یش كاری شه‌یاده‌كانه .به‌اڵم ئێرانییه‌كان كۆمه‌ڵێ���ك چین‌و توێ���ژی جیاجیای كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ب ه به‌رژه‌وه‌ندی چینایه‌تی دیاریكراوو ده‌ستنیش���انكراون كه ب ه دیدێكی زانستی ،راشكاوان ه ده‌كرێت بوترێـت ك ه ئ���ه‌م چین‌و توێژان ه هیچ كاتێ���ك به‌هاوپش���تی‌و هاوپه‌یمانی ناگ���ه‌ن ،چونك��� ه به‌رژه‌وه‌ن���دی چینایه‌ت���ی دژبه‌یه‌ك ،هی���چ كاتێك ناتوانێ���ت ئاش���تبكرێنه‌وه‌‌و له نێوان خاوه‌نانی هاوپه‌یمانی پێكبێت‌و هێزه سیاس���ییه‌كانی كوردیش ب ه جێگای ئه‌وه‌ی ك���ه وزه‌ی خه‌باتی خۆیان ل ه رێگ���هی دیارده‌یه‌كی نا مومكین وه‌ك « هاوپش���تی ئێرانی���ان» ل ه هه‌ده‌ر بده‌ن ،ش���یاو‌ه ك ه ب���ۆ په‌ره‌پێدانی خه‌بات���ی چه‌كداران ه له كوردس���تان هه‌وڵ بده‌ن. ناسر كه‌ره‌می :دیاری كردنی ساختاری حكوومه‌ت���ی ل���ه واڵتێكدا ل��� ه بواره جۆاروجۆره‌كانی ئه‌م���ڕۆدا ،ئه‌مرێكی سه‌ربه‌خۆ نیه .به‌ڵكووده‌نگدانه‌وه‌یه‌ك ل ه سه‌ر ره‌وتی گه‌ش���هی سه‌نعه‌تی‌و ئابووری‌و هه‌ڵسووكه‌وتی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و یاس���اكانی حقوقی ئه‌و ل���ه ناوخۆی واڵتێك���دا‌و له پێوه‌ندی���ه‌كان‌و هه‌ل‌و مه‌رجی بازاری جیهانیدایه. به‌واتایه‌كی تر سیسته‌می حكوومه‌تی ده‌بێ ل ه به‌رانب���ه‌ر چۆنیه‌تی به‌رهه‌م هێنانی شت‌و مه‌ك‌و گه‌شه‌ی سه‌نعه‌تی له‌و واڵت ه هاوئاهه‌نگ بێت ،كارناسان به‌لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ك ه ده‌یكه‌ن دیاری ده‌ك���ه‌ن ك ه نێوانجی گه‌ش���هی ئێران له چ ئاس���تێكی ده‌ورانی پیش���ه‌یی دای ه كه‌ئ���ه‌وكات ده‌بێ پێش���نیاری س���اختارێكی حكومه‌ت���ی بكرێ���ت، ب��� ه بۆچوون���ی من ئێران ل��� ه حاڵی تێپه‌ڕاندن دای���ه ،ل ه قوناغی یه‌كه‌می پیشه‌یی ل ه گه‌ڵ ته‌وه‌ری دووهه‌م وات ه ب ه كار هێنانی كۆمپیۆته‌ر ل ه پرۆسه‌ی به‌رهه‌م هێنانی شت‌و مه‌ك دا. ئ���ه‌وه‌ی به‌رچ���او‌ه ئه‌وه‌یه‌ك��� ه سیس���ته‌می ئاب���ووری س���ه‌رده‌می فئوداڵی‌و یان په‌سا پیشه‌یی ل ه ئێران ل ه شۆڕشی مه‌شروتیه‌تدا تێپه‌ڕیوه،و دابه‌ش به‌ن���دی حكومه‌تی‌و ئابووری نه‌ته‌وه‌یی‌و تایفه‌یی له ئێران ئه‌مرێكی واپه‌س���اگه‌رایانه‌ی ده‌بێت .سه‌ره‌ڕای لیبرالیسمی ئابووری ك ه له‌سه‌ر چاالكی ئابووری تاك داده‌مه‌زرێت ،تۆڕبه‌ندیی ه ئابورییه‌كانی جیهان���ی ئه‌مڕۆ چیدی له‌س���ه‌ر ئابوریی نه‌ته‌وه‌یی‌و قه‌ومی‌و عه‌ش���یره‌یی بین���ا نابێ���ت ،به‌ڵك���و ناوچه‌یه‌ك وه‌ك باشوری خۆرهه‌اڵتی ئاس���یا یان زه‌ریای ئارام ،ئاس���یای ناوه‌ڕاس���ت‌و ناوچه‌ی قه‌فقاز ،شۆرای هاوئاهه‌نگی واڵتانی عه‌ره‌بی كه‌نداو، یان كیشوه‌ری‌و یه‌كێتیی وه‌ك یه‌كێتی ئوروپا ده‌بێـت. ل��� ه پێكهات���هی حكومه‌ت���ی ئێرانی
7
داهات���وو ،دابه‌ش���كردنی ده‌س���ه‌اڵت ب��� ه ش���ێوه‌ی ش���اقوڵی ل��� ه نێوان: كۆمۆنه‌كان ،ب���ه‌ش ،ناوچه ،پارێزگا یان ئه‌یال���هتو حكومه‌تی ناوه‌ندیی، له ش���ێوه‌ی ئاسۆییش���دا ل��� ه نێوان یاس���ادانان ،به‌ڕێوه‌ب���ردن‌و دادوه‌ری ل ه پێش���مه‌رجه‌كان ده‌بێ���ت .جۆری فیدرالیزمێك كه ش���یاوی كۆمه‌ڵگای ئێران���ه ،پره‌نس���یپی «فدرالیزم���ی هاوئاراس���ته‌‌و پێكه‌وگرێ���دراوه« یان «كۆپراتی���ڤ فدرالی���زم» ،وه‌ك واڵت���ی ئاڵمان ده‌توانێت س���ودمه‌ند بێـت ،جۆری فدرالیزمی هێندوس���تان شێاوترین پره‌نسیپ بۆ ئێرانه كه پێی ده‌گوترێ «فدرالیزم لهسهرهوه». جیهانبینی‌و به‌رنام���هی درێژماوه‌ی سیاس���ی‌و ئابوریی ،ئه‌رك‌و نه‌قش���ی حیزب ه پێش���ڕه‌وه‌كان وه‌ك كۆمه‌ڵه‌‌و دیموكرات دیاری ده‌كات ،كه ئه‌وه‌ش ش���تێك بێجگ��� ه ل���ه جێگیركردنی دیدگا‌و ئه‌ندێش���ه‌كان كه لهسهرهوه باسی لێوه‌كرا ،نییه .ئه‌مه‌ش كاتێك جێبه‌جێ ده‌بێت ك���ه نه‌ته‌وه‌گه‌رایی خۆیان به‌جێبهێڵن. ل���ه كۆتاییدا مای���هی داخی زۆربه‌ی ئێرانییه‌كانه ك���ه زیاتر ل ه 30ملیۆن خه‌ڵكان���ی به‌ڕه‌گه‌ز ئێرانی كورد ،ك ه 4ملیۆنی���ان له ئێران���ن ،كۆنترین‌و گه‌وره‌تری���ن نه‌ت���ه‌وه‌ی رۆژهه‌اڵت���ی ناوه‌ڕاس���ت‌و گه‌وره‌تری���ن نه‌ته‌وه‌ی جیهان���ن كه ده‌وڵه‌ت���ی خۆیان نییه. له‌الیه‌ك���ی ترهوه رابه‌رانی سیاس���ی كورد ،ئه‌م خه‌ڵكان���ه ل ه چوار به‌ره، له‌به‌رامبه‌ر چوار واڵت :توركیا ،عێراق، ئێران‌و سوریا داناو‌ه كه ئه‌م سیاسه‌ت ه ل ه درێژماوه‌دا بێجگ ه له زیان گه‌یاندن ب���ه‌وان ،هیچ���ی دیكه‌ی لێ س���ه‌وز نابێت.به‌شێكی گهوره ل ه ئێرانییه‌كان له سیاس���ه‌تی ئه‌مریكا ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���ت دژ ب��� ه فۆندامێنتالیزم‌و مله���ۆڕی دینی پش���تیوانی ده‌كه‌ن، به‌اڵم نابێت ئ���هوه فه‌رامۆش بكرێـت ك��� ه هه‌ر ئه‌م ئه‌مری���كای دیموكراته، ب��� ه سیاس���ه‌ته نێۆكۆنزۆڤاتی���ڤ‌و نێۆلیبراڵییه‌كه‌ی خۆی ،ب ه مه‌به‌ستی تێكش���انی حكومه‌ت���ه نه‌ته‌وه‌ی���ی‌و ئایدیۆلۆژیكیی���ه‌كان ل��� ه ناوچه‌ك��� ه به‌رژه‌وه‌ن���دی ئابوری���ی‌و ئاسایش���ی نه‌ته‌وه‌یی‌و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵتی خۆیان له‌به‌رچاودایه. سیاسه‌تی ده‌ره‌وی ئه‌مریكا ،خه‌ڵكی كورد به‌شێوه‌ی ئامرازی به‌كاردێنێت، له‌توركیا پێویستیان پێیان نییه ،ب ه یارمه‌تی تێكنۆلۆژی پێش���كه‌وتووی خۆیان لێده‌گه‌ڕێن تا بۆمباران بكرێت، له عێ���راق ئه‌وانیان بۆ كاتی ته‌نگان ه پێویس���ته ،ل ه ئێران‌و س���وریا ئه‌وان له‌به‌رامب���ه‌ر رژیم���ه ناخه‌ڵكییه‌كانی ئه‌و واڵتان ه ریزبه‌ندی ده‌كه‌ن ،ئێستا ئه‌گ���ه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مری���كا‌و واڵتانی پیشه‌سازی ل ه ناوچه‌كه بچنه‌ده‌ره‌وه، ته‌كلیف���ی خه‌ڵك���ی ك���ورد له‌گ���ه‌ڵ دراوسێكانیدا چی ده‌بێت؟ سیاس���ه‌تدانانی حیزبه‌كوردیییه‌كان باشتروایه ،هه‌ر ل ه ئه‌مڕۆوه بۆ كاتێك ئاماده بكرێت ك ه هێزێكی ده‌ره‌كی ل ه ناوچه‌كه‌دا نییه .ل ه بارودۆخێكی وادا 3جه‌مسه‌ری سیاس���ی ل ه ناوچه‌كه‌‌و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���ت ل ه راكابه‌ریدا ده‌ب���ن .1 :پ���ان توركی���زم .2پان عه‌ره‌بیزم .3پ���ان ئیرانیزم یان پان ئاریائیزم. ب���ێ ش���ك كاتێك خه‌ڵك���ی كورد ده‌توانێت بوون���ی خۆی رابگه‌یه‌نێت‌و ب���ه راحه‌تی هه‌ناس���ه‌یه‌ك بدات ،ك ه النیكه‌م���ی هاوس���ه‌نگی‌و ته‌عادوڵ ل ه نێوان ئه‌م سێ جه‌مسه‌ره‌دا به‌رقه‌رار بێت ،ئێستا نوخبه‌ی سیاسیو خه‌ڵكی كورد ب ه س���ه‌رنجدان ب ه پێش���ینه‌ی مێژوویی ،فه‌رهه‌نگی ،زمانی ،ده‌ستی یه‌كگرتوویی‌و به‌هێزكردنی خۆیان بۆ الی كامه‌یه‌ك له‌م س���ێ جه‌مس���هره راده‌كێشن ،بۆ خۆیان ده‌گه‌ڕێته‌وه. به‌اڵم ده‌بێـت ئهوه فه‌رامۆش نه‌كرێت ك��� ه خه‌ڵكی ك���ورد ب���ه‌رده‌وام لق‌و ئه‌ندامێكی ل ه دره‌ختی ئێران بوون ،چ بمێننه‌وه‌‌و چ بڕۆن ،ئه‌م وابه‌سته‌یی‌و هاوریشه‌یی هه‌ر ده‌مێنێته‌و. ئه‌گه‌ر كاتێك ئه‌م خه‌ڵكه‌ی زیاتر ل ه 30ملیۆنه ،س���ه‌ربه‌كه‌ون حكومه‌تێك تایبه‌ت به‌خۆی «كۆماری كوردستانی گهوره« پێكبهێن���ن ،دڵنیا بن رۆڵی واڵتی ئێران له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و جیهان به‌هێز ده‌بێت،و س���نورێك ل ه نێ���وان دوو واڵتی ئێ���ران‌و كۆماری كوردستانی گه‌وره‌دا بوونی نابێت.
8
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
dwaroj@komala.eu
ئه‌ندێشه
ئاسۆی سوسیالیزم‌و بۆچوون ه جیاوازه‌کان
به بۆنه‌ی كۆتایی كۆنگره‌ی سیانزه‌ی ته‌شكیالتی كۆمه‌ڵه‌ی حكا‌و هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ فراكسیۆنی كۆمهڵهدا مام ره‌حمان سوسیالیزم ده‌س����ته‌واژه‌یه‌كه كه ل ه وشه‌ی سوسیال به مانای كۆمه‌اڵیه‌تی له زمانی فه‌رانس����هوه گی����راوه ،به‌اڵم پێناس����هی باوی ئه‌م ده‌س����ته‌واژه‌ی ه ده‌كرێت به‌م ش����ێوه‌یه ببینینه‌وه ك ه سوس����یالیزم تیۆری یان سیاسه‌تێك ه ك���� ه ئامانجه‌ك����هی مالكی����ه‌ت ی����ان چاودێری كۆمه‌ڵگا به‌س����ه‌ر كه‌ره‌سه‌ی به‌رهه‌مهێن����ان ،س����ه‌رمایه ،زهویو... به‌ڕێوه‌بردنیه‌تی به قازانجی گشتی. پێناسه‌ی سوسیالیزم به شێوه‌گه‌لی جیاجیا بووه ،به‌اڵم گرنگترین توخم‌و فاكت����ۆری هاوبه‌ش بۆ سوس����یالیزم، بڕوابوون‌و پشتبه‌ستن به ئه‌رجحیه‌تی كۆمه‌ڵ����گا‌و قازانجی گش����تی به‌س����ه‌ر تاكگه‌رایی‌و قازانج����ی فه‌ردیی بووه، واقعیه‌ت����ی جه‌وهه‌ری ل����ه پێكهاته‌ی سوس����یالیزم هه‌س����تانه دژ ب����ه تاك ب����اوه‌ڕی (ئه‌ندیۆیدالیزم)و لیبرالیزمی ئابوری����ی س����ه‌رده‌می مۆدێ����رن ،ل ه راس����تیدا سوس����یالیزم ره‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌و بیرۆكه‌یه ك����ه «قازانجی فه‌ردی یان هه‌مان مالكییه‌تی خسوسی كه ل ه سیستمی سه‌رمایه‌داریدا پێناسه‌كراوه، خود به‌خود به قازانجی كۆمه‌ڵگا ته‌واو ده‌بێت» ،به‌ڵكو به پێی ئه‌م چه‌مكه، زۆرین����هو ده‌وڵ����ه‌ت ل���� ه نوێنه‌رایه‌تی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا ده‌توانێت به قازانجی گش����تی كاربكات‌و ئه‌م به‌رژه‌وه‌ندیی ه گشتییه‌ش بپارێزێت. هه‌ندێك كه‌س ریشه‌كانی سوسیالیزم ت����ا س����ه‌ره‌تاییترین تیۆریی ه ئه‌خالقی دینییه‌كان ،یان تا یۆتۆپیای ئه‌فالتونی بۆ دواوه ده‌به‌ن ،به‌اڵم سوس����یالیزمی نوێ له راستیدا به‌رهه‌می راسته‌وخۆی شۆڕشی پیشه‌س����ازییه .سوسیالیزم ئایدیۆلۆژیه‌كی شۆڕشگێڕه دژی پێشهات ه شوومه‌كان‌و نابه‌رابه‌رییه‌كانی شۆڕشی پیشه‌سازی ،بۆ زۆرێنه‌ی كۆمه‌ڵگا ك ه كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێشانن. ره‌وت����ی ئاڵوگ����ۆڕ‌ه نه‌زه‌رییه‌كان����ی سوسیالیزم ل ه سه‌ره‌تایی بوون ،وات ه كاتێك ك ه یه‌كه‌مین كه‌سانێك كه به‌م سیس����تم ه كۆمه‌اڵیه‌تییه بڕوایان بوو، بهكردهوه نه‌یاری سیستمی تاك بوون‌و له پێشڕه‌وانی سه‌ره‌تایی كه‌سانێك وه‌ك سه‌ن سیمۆن بوو ك ه ته‌نانه‌ت شۆڕشی پیشه‌سازی ئوروپایان قبوڵ كرد كه ب ه بڕوای ئه‌وان هێ����زی به‌رهه‌مهێنی ئه‌م شۆڕش����ه ده‌بوای ه به قازانجی ته‌واوی كۆمه‌ڵگا وه‌گ����ه‌ڕ بكه‌وتایه ،هه‌روه‌ك ماركس����یش كه بڕوای ب����هوه بووه ك ه سه‌رمایه‌داری رێگره له‌به‌رده‌م گه‌شه‌ی به‌رهه‌مهێناندا‌و شێواویی كۆمه‌اڵیه‌تی به‌رهه‌م����ی ش����ێوازی به‌رهه‌مهێنان����ی س����ه‌رمایه‌داری ،س����ه‌رئه‌نجام ده‌بێت ببێته به‌رنامه‌یه‌كی گشتی. ده‌ركه‌وتن����ی ماركس����یزم ل���� ه نیوه‌ی س����ه‌ده‌ی نۆزده‌ه����ه‌م ،خاڵی وه‌رچه‌رخانێك����ی گ����ه‌وره ب����وو ل���� ه ئه‌ندێش����ه سوسیالیس����تییه‌كاندا‌و له‌و كات����هوه تاك����وو ئه‌مڕۆ ك����ه‌م تا زۆر هه‌موو ئه‌و بزوتنه‌وانه‌ی ك ه خۆیان ب ه سوسیالیزمه‌وه پێناسه‌ده‌كه‌ن ،ل ه ژێر نفوز‌و كاریگه‌ری ماركسیزمدان. ماركس����یزم به هۆی ئ����ه‌وه‌ی بنه‌مای ش����رۆڤه كۆمه‌اڵیه‌تی‌و هه‌مه‌الیه‌نه‌كانی سوس����یالیزمی له‌س����ه‌ر یاس����ا حاش����اهه‌ڵنه‌گره‌كانی مێژوو دانابوو، ناوی سوسیالیزمی زانستی ل ه چه‌مكی سوس����یالیزم ده‌نێت .ئینگڵز ئه‌ندێش ه سوسیالیس����تییه‌كانی پێش ماركسی ب����ه سوس����یالیزمی ئارمانش����ار یان یۆتۆپیای����ی ناولێده‌بات‌و له‌س����ه‌ر ئه‌و بڕوای ه بوو ك ه ئه‌م تیۆری‌و ئه‌ندێشان ه ل����ه ده‌ره‌وه‌ی ناس����ینی پێویس����تی‌و ئیمكاناتی كۆمه‌ڵگابوون ،بۆچوونه‌كان مرۆڤدۆس����تانه‌‌و ئه‌خالقی بوون هه‌تا مێژووی����ی‌و كۆمه‌اڵیه‌ت����ی ب����ن ،به‌اڵم ماركس����یزم ده‌یه‌وێت نیشانی بدات ك ه ئه‌م ئاڵوگۆڕه هه‌رئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی ك ه ل ه روانگه‌ی ئه‌خالقییه‌وه دروسته ،ل ه روانگه‌ی مێژوویه‌وه حاش����اهه‌ڵنه‌گره، چونكه جه‌بری مێژوو به‌و جۆره‌ی ك ه ماركسیزم راڤه‌ی ده‌كات ،رووده‌دات. به‌اڵم واقعیه‌ت ئه‌وه‌یه ك ه پاش مه‌رگی ماركس ،له نێوان ماركسیس����ته‌كاندا س����ه‌باره‌ت ب����ه چۆنایه‌ت����ی ئ����ه‌م حاشاهه‌ڵنه‌گرییه‌‌و شێوازی وه‌دیهاتنی، مشتومڕ‌و باسێكی زۆری لێكه‌وتوه ك ه تا ئه‌مڕۆك����ه‌ش به‌رده‌وامه ،به‌تایبه‌تی ل���� ه ره‌وت����ی ئابوری����ی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌وروپا ك ه به شۆڕش����ی پرۆلێتاریایی كۆتایی نه‌هات وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ماركس
پێش����بینی كردبوو ،وات ه به رووخانی س����ه‌رمایه‌داری كۆتایی نه‌ه����ات ،كه ئه‌مه‌ش ب����ۆ خۆی چه‌ندی����ن گومانی دروس����ت كردو بووه‌هۆی ده‌ركه‌وتنی چه‌ندین پێداچوونهوه له ماركسیزم. ت����ا ئێ����ره به‌كورته‌یه‌ك ل����ه مێژووی ره‌وتی ئاڵوگۆڕه فیكری‌و نه‌زه‌رییه‌كانی سوس����یالیزم ،بۆمان ده‌رك����ه‌وت ك ه بنه‌ما نه‌زه‌رییه‌كانی سوس����یالیزم ك ه له روانگ����هی ته‌واوی ب����ه‌ره‌ی چه‌پ‌و سوسیالیس����ت‌و به‌رابه‌ریخ����واز ،نه‌ك ته‌نیا ره‌هه‌ند‌ه مرۆیی‌و مرۆڤدۆستانه‌‌و ی����ان هه‌م����ان یۆتۆپی����ای ئه‌فالتونی نییه ،به‌ڵك����و واقعیه‌تێكی پراكتیك‌و عه‌ینیی ه كه له پرۆس����ه‌یه‌كی ئابوریی‌و سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تی‌و له بارودۆخێكی تایبه‌تدا ده‌سته‌به‌ر ده‌بێت .به‌اڵم ئه‌م بارودۆخه له ته‌واوی دنیادا یه‌كس����ان نییه‌‌و ش����ێوازی ئابوریی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی كۆمه‌ڵ����گاكان جیاوازییه‌ك����ی زۆریان هه‌یه .بێشك سوسیالیزم ل ه روانگه‌ی ماركس����هوه به‌م ش����ێوه‌یه‌‌و له‌س����ه‌ر ئه‌ساسی راڤه‌ی ئه‌ش����كاڵی مێژوویی م����رۆڤ‌و پێوه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی هه‌ر س����ه‌رده‌مێك روونكراوه‌ته‌وه .ب ه بڕوای ئه‌و ،ئه‌وه‌ی كه خێرئه‌ندێشان‌و مرۆڤدۆس����تان له‌س����ه‌ر ئه‌ساسی به‌ها ئه‌خالقی دینییه‌كان پێشنیاری ده‌كه‌ن، بێجگه ل���� ه خه‌یاڵی ب����ێ بنه‌ما نییه‌‌و سوس����یالیزم له‌سه‌ر بنه‌مای خواست‌و خێرئه‌ندێش����ی كه‌س����ه‌كان نایه‌ته‌دی، به‌ڵك����و ده‌بێت بارودۆخی پێویس����تی مێژوویی ب����ۆ فه‌راه����ه‌م بكرێت .ئه‌م بارودۆخ ه مێژووییه ته‌نیا له سیستمی كاپیتالیزمدا ب����ه‌دی دێت ،چون ه ئه‌م سیس����تمه‌ی ه كه ب ه گه‌شه به‌خشین ب ه كه‌ره‌سه‌ی به‌رهه‌مهێنان‌و ب ه كۆمه‌اڵیه‌تی كردنی شێوازه‌كانی به‌رهه‌مهێنان (ب ه شێوه‌ی گروهی‌و كارخانه‌یی) خۆبه‌خۆ ش����كڵێك له به‌رهه‌مهێنان پێكدێنێت ك ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌‌و ب����ه‌م پێیه جێگای خۆی به سیس����تمێكی ن����وێ ده‌دات ك ه هه‌مان سوس����یالیزمه‌‌و ره‌س����اله‌ت ه مێژووییه‌كه‌یش����ی ب����ه كرێ����كاران ده‌سپێرێت. ب����ه‌اڵم بزوتن����ه‌وه‌ی كرێ����كاری‌و سوسیالیس����تی ب����ه ده‌ركه‌وتن����ی بولش����ویزم له روس����یا ،ب���� ه رابه‌ریی لنین ،توش����ی ئاڵوگۆڕێك����ی زۆر بوو، به گشتی بولش����ویزم له پێناسه‌كانی لنی����ن‌و الیه‌نگره‌كانی ،ئایدیۆلۆژییه‌كی شۆڕش����گێڕانه‌ی دروس����تكرد ك���� ه ب ه ئاوێته‌كردن����ی له‌گه‌ڵ ماركس����یزمدا، پۆپۆلیزمی روس����ی پێكه����ات‌و پاش هاتنه‌س����ه‌ركاری ب����ه ده‌س����ه‌اڵتی ئۆتۆكراسی خۆی درێژه‌ی دا. لنینی����زم بنه‌م����ای پراكتی����ك‌و نه‌زه‌ری بولش����ویزمه .ره‌س����ه‌نایه‌تی مێژووییه‌ك����هی له‌وه‌دای����ه ك����ه ل���� ه عه‌ین����ی تێكه‌ڵبوون به ماركس����یزم، ئ����ه‌م ئه‌ندێش����ه ماركسیس����تییه‌ی ب ه جێهێش����ت كه رزگاری چینی كرێكار به ده‌ستی خۆی ده‌بێت‌و ،ئه‌ندێشه‌ی بالنكیزمی* روس����ی جێنش����ینی ئه‌و كرد .ئه‌م ئه‌ندێشه‌ی ه ك ه تكاچۆف بوو به پێش����ڕه‌وی ،به‌و شێوه‌یه بووه ك ه شۆڕشی كۆمه‌اڵیه‌تی كاتێك رووده‌دات كه ئاگاه����ی چینایه‌تی ل����ه ده‌ره‌وه‌‌و ل���� ه رێگه‌ی شۆڕش����گێڕانی حیرفه‌یی‌و له رۆش����نبیرانی سوسیالیس����تهوه ب ه چینی كرێكار ب����گات ،به بڕوای لنین كرێ����كاران له‌خۆدا بێجگه‌ل����ه ئاگاهی پیشه‌یی ،واته داخوازی بۆ دابینكردنی نان‌و مه‌س����ه‌كه‌ن‌و باشتربوونی بژیوی ژی����ان زیاتر ،ناتوانن به‌و پله‌و پای ه ل ه گه‌ش����هی فیكری بگه‌ن كه ماركسیزم وه‌ك ره‌س����اله‌تی مێژووی����ی ب����ۆی دیاریكردون. ئه‌ندێش����هی رێكخراوێك����ی تۆكم����هو رێك‌و پێك به رابه‌ری شۆڕش����گێڕانی حیرفه‌یی كه لنین بۆ چاره‌سه‌ره‌كردنی دواكه‌وتووی����ی جه‌م����اوه‌ر‌و پڕكردنیان له ئاگاهی شۆڕش����گێڕانه پێش����نیاری كردب����وو ،ل����ه ئه‌ندێش����ه‌كانی «ئۆرگارۆف» ،هاوڕێی «باكونین»و له شێوه‌ی رێكخستنی «نارۆدینك»ه روسیه‌كان بوو .به‌اڵم لنین تا ئه‌پریلی ساڵی 1917هه‌روا له‌سه‌ر ئه‌م بیرۆك ه كالسیكه ماركسیستیی ه سوور بوو ك ه ناكرێت شۆڕش����ی سوسیالیس����تی ل ه واڵتی دواكه‌وتوی روس����یا به ئه‌نجام بگات ،چونكه بارودۆخی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ئابوری����ی بین����ای سوس����یالیزم ل���� ه واڵتێك����ی وادا فه‌راه����ه‌م نییه .به‌اڵم تێزه‌كان����ی ئه‌پریلی س����اڵی 1917ی لنین هه‌ن����گاوی دواتر بۆ ئیس��ڵ�احی
بۆچوونی ماركسیستی له‌م مه‌سه‌له‌ی ه بوو ،كه تێیدا پێشنیاری گرتنه‌ده‌ستی ده‌سه‌اڵتی له روس����یه‌ی دواكه‌وتووی به بولش����ویكه‌كان ك����رد ،ئه‌مه‌ش به‌و مانای ه بوو كه لنین بیرۆكه‌ی شۆڕشی به‌رده‌وامی «ترۆتسكی» قبوڵ كرد. ه����ه‌ر بۆیه پ����اش مه‌رگ����ی لنینیش بولشویكه‌كان ده‌ستیان ل ه شۆڕشێكی سوسیالیس����تی جیهان����ی هه‌ڵگ����رت‌و ب����ه ئاڵوگۆڕ ل���� ه تیۆرییه‌كانی خۆیان بڕیاریاندا تا سوس����یالیزم له واڵتێك بونی����اد بنێ����ن .بولش����ویكه‌كان ب����ۆ به‌دیهێنانی ئ����ه‌م بارودۆخه به ره‌وتی ماركس����یزم ،لنینیزم‌و ب ه فرمولبه‌ندی ئایدیۆلۆژێك بۆ كاره سیاس����ییه‌كانی س����تالین‌و جێنشینه‌كانی ك ه سوننه‌تی بولش����ویزمیان درێ����ژه پێ����ده‌دا ،ل ه پرۆس����ه‌یه‌كی مێژووییدا ش����كڵێك له سیستمێكی تۆتالیته‌ریان خسته‌ڕوو. ئێس����تاش كه ئێمه ل����ه بارودۆخێكی زۆر جی����اوازی مێژوویی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیدا ده‌ژی����ن ،به‌سه‌رس����وڕمانه‌وه ل����ه نێو كۆنگ����ره‌ی س����یانزه‌ی رێكخ����راوی كوردستانی «حكا» شاهیدی هه‌مان مشتومڕ له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی سوسیالیزم‌و ئاسۆكانی ده‌سته‌به‌ركردنی له‌بارودۆخ‌و موناس����ه‌باتی ئابوری����ی‌و سیاس����ی‌و فه‌رهه‌نگ����ی ئێران‌و كوردس����تانداین. ئه‌م����ه‌ش ب����ه ب����ێ له‌به‌رچاوگرتن����ی ئه‌زمون����ی مێ����ژوو و دووپاتكردنه‌وه‌ی كرده‌وه‌ی كه‌س����انی دیك����ه ،جارێكی دیكه بی����ری زاڵی ناوحی����زب ،كه ل ه ره‌وتێكی ستالینی كۆن له نێو حیزبی كۆمۆنیستی ئێراندا سه‌رچاوه‌ده‌گرێت، بۆ رووبه‌ڕووبونه‌و‌ه له‌گه‌ڵ موناسه‌باتی كۆمه‌اڵیه‌تی ئێران‌و پێناس����هی پێگه‌ی چین����ی كرێ����كار به‌كارده‌هێنرێت ،تا ئ����هو به‌ڵێن����ه ناوخاڵییه ب����ه هیوای ده‌س����تبه‌ركردنی ده‌وره‌ی����ه‌ك وه‌ك بالنكی وته‌نی «تاجی شارستانییه‌تی مرۆڤایه‌ت����ی» كه گه‌یش����تن بهوه ل ه بارودۆخێكی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاس����ی‌و فه‌رهه‌نگی ده‌سته‌به‌رده‌كرێـت .ئه‌مه‌ش پرۆسه‌یه‌كی دوورو درێژه كه میكانیزمی به‌ڕێوه‌بردنه‌ك����هی كۆمۆنیس����ته‌كان نین ،به‌ڵكو ئ����ه‌م بارودۆخ ه هه‌روا ك ه ماركس ئاماژه‌ی پێكردوه ،له ئه‌ستۆی سه‌رمایه‌دارییه‌‌و كاپیتالیزم ده‌بێت ئه‌م پرۆسه‌یه درێژه پێبدات. ئه‌گ����ه‌ر ح����كا‌و جه‌ره‌یاناتێ����ك ك ه بانگه‌ش����هی حاكمیه‌تی سبه‌ی رۆژی ئێران ده‌كه‌ن ،دیموكراس����ی خوازی‌و جه‌ریانات����ی لیب����راڵ‌و دیموكراتیك����ی كۆمه‌ڵگا له دژایه‌تی له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وندی كرێ����كاران‌و سوسیالیس����ت ببین����ن‌و س����ه‌ركوتیان بك����ه‌ن ،رێ����ك هه‌مان ك����رده‌وه‌ی ده‌س����ه‌اڵتی تۆتالیت����ه‌ری به‌ناو كرێكاری به‌ڕێوه‌ده‌چێت ،ك ه بۆ جارێكی دیكه پێش����كه‌وتن‌و عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌خاته ژێرپرس����یاره‌وه. بێشك ئه‌م باسه دیالۆگ‌و مشتومرێكی پێویس����تی ده‌وێت‌و ده‌بێ����ت له‌الیه‌ن به‌ره‌ی چه‌پ‌و ماركسیس����تی كۆمه‌ڵگا
وه‌اڵم����ی بدرێت����هوه ك����ه بارودۆخی كۆمه‌اڵیه‌تی ئێران بۆ ده‌ستبه‌ركردنی سوسیالیزم روون بكرێته‌وه‌‌و میكانیزمی پراكتیك‌و به‌ڕێوه‌بردنی ل ه پرۆسه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌ت����ی‌و دیموكراتیك له‌خه‌ڵك‌و چین����ی كرێ����كاری ئێران����ی‌و كوردی تێبگه‌یه‌نن ،تا هه‌مووان ئهوه بزانن ك ه سوس����یالیزم به پێكهێنانی به‌ستێنی پێویس����تی ئابوری����ی ،فه‌رهه‌نگ����ی‌و سیاس����ی‌و ،ل����ه م����اوه‌ی ده‌ورانێكی تایبه‌تدا ده‌ستبه‌ره‌ده‌كرێت. مێتۆدۆل����ۆژی ح����كا ب����ۆ حاكمیه‌تی شۆراكانیش ل ه پشتی په‌رده‌ی گۆمانی ئایدیۆلۆژی حیزبی ،داپۆش����راوه .به بڕوای ئه‌م حیزبه ،ئه‌وان موقده‌س����ن‌و ده‌توانن ب����ه رابه‌ری كردنیان ،چینێك كه له‌سه‌ره‌تاییترین بارودۆخی ئابوری‌و سیاس����ی ل����ه كوردس����تاندا ده‌ژین، رێكبخ����هنو خه‌ون����ی كۆمه‌ڵگایه‌ك����ی پێش����كه‌وتووی پیشه‌س����ازی به‌رابه‌ر، ك���� ه عه‌داڵه‌تی ئینس����انی ب ه بێ هیچ كه‌موكوڕیی����ه‌ك ،بان ب���� ه بێ قه‌یرانی ئاب����وری ،سیاس����ی‌و فه‌رهه‌نگ����ی، سوس����یالیزم له كوردستان پێكبێنن. ب ه جێگه‌ی ئه‌وه‌ی بارودۆخی ئابوریی‌و كۆمه‌اڵیه‌ت����ی كۆمه‌ڵ����گا ،ل����ه پێوه‌ند به ش����ێوازی به‌رهه‌مهێن����ان‌و پێگه‌ی چین����ی كرێ����كارو زه‌حمه‌تكێش وه‌ك كاركته‌رێك����ی گرنگ ب����ۆ پێكهێنانی به‌س����تێنێكی پێویس����ت ب����ۆ ئابوریی سوسیالیس����تی بۆ رای گشتی خه‌ڵك‌و ته‌نانه‌ت بۆ كه‌س����انی ناو حیزبه‌كه‌ی خۆی����ان روونبكه‌ن����هوه ،كاركت����ه‌ری زێهنی‌و خواستی حیزبی خۆیان دێنن ه ناو پرۆسه‌ی مێژوویی مێتدۆلۆژییه‌كی فیكریی����هوه كه ب����ه س����ه‌رنجدان ب ه بارودۆخی حیزبه‌كه‌یان له سه‌اڵحیه‌تی بۆچوون����ی فیكری ئه‌وان����دا نییه .بۆ به‌رقه‌راركردنی عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه پێكهاته‌یه‌كی سه‌رمایه‌داری دواكه‌وتوی مه‌زهه‌بی‌و ،دواكه‌وتویی پیشه‌س����ازی ناوچه‌كه‌‌و كۆمه‌ڵێك له كاره‌كته‌ره‌كانی كۆمه‌ڵگایه‌كی گه‌شه‌نه‌كردو پێویستی به په‌یوه‌ندیی‌و په‌ره‌پێدانی بزوتنهوه چاالك ه كۆمه‌اڵیه‌تی‌و دیموكراتیكه‌كانی كۆمه‌ڵ����گا له‌گه‌ڵ بزوتن����ه‌وه‌ی ژنان، خوێندكاران‌و ،رادیكالیزمی نه‌ته‌وه‌یی ه ك ه هه‌موو كۆمه‌ڵگا پێكه‌وه‌په‌یوه‌ست بكات‌و به هاوپش����تی بزوتنهوه چاالك ه كۆمه‌اڵیه‌تیی����ه‌كان هه‌رچ����ی زیات����ر رادیكالیزمی سیاس����ی ب����ۆ پێكهێنانی ئاڵوگ����ۆڕی سیاس����ی‌و كۆمه‌اڵیه‌ت����ی به‌هێ����ز بكه‌ن‌و ،بتوانن ل���� ه داهاتوودا موژده‌ی حاكمیه‌تێك����ی دیموكراتیك‌و عه‌داڵه‌تخ����واز‌و دیموكراس����یخواز ب���� ه خه‌ڵك‌و چین����ی كرێكارو زه‌حمه‌تكێش بده‌ن. ده‌بێت ئام����اژه ب����ه‌وه‌ش بكرێت ك ه پێكهێنان����ی دیموكراس����ی یان هه‌مان خه‌ڵكس����االری ك ه ده‌نگ����ی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا له‌به‌رچاوده‌گیرێت ،له‌س����ه‌ر بنه‌مای بڕواب����وون به به‌ها مرۆییه‌كان ت����اك‌و بڕیاردانی تاك ل����ه كاروباری
گش����تی‌و تایبه‌تییه‌كاندایه .له‌مڕووه‌و‌ه دیموكراس����ی ده‌بێ����ت گه‌ره‌نت����ی مافه‌كان����ی هه‌ر ش����ارۆمه‌ندێك بكات وه‌ك» دابینكردن����ی ئ����ازادی وت����ن‌و نوسین ،ئازادی كۆبوونه‌وه ،مانگرتن، به‌شداری له كاروباری سیاسی ،مافی دروس����تكردنی حی����زب‌و ئیتیحادی����ه، ئازادی عه‌قیده‌ی مه‌زهه‌بی‌و...هتد. دیموكراسی سیاسی به كردهوه به‌مانای حكومه‌تی زۆرینه‌یه ،دیموكراس����ی ل ه پێگه‌ی فه‌لس����ه‌فه‌ی سیاسیدا ،مافی ئ����هوه مس����ۆگه‌رده‌كات ك���� ه خه‌ڵك ل����ه به‌ڕێوه‌بردنی كاروب����اری خۆیان‌و چاودێ����ری به‌س����ه‌ر حكومه‌تدا مافیان هه‌بێ����ت‌و بوونی ده‌وڵه‌ت ب����ه بوونی ئیراده‌ی خه‌ڵك پێناسه بكرێت .ئه‌گه‌ر پره‌نسیپی دیموكراسی له‌سه‌ر بنه‌مای نوێنه‌رایه‌تی ل���� ه حه‌وزه‌كانی ده‌وڵه‌ت بۆ رێكخ����راوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی وه‌ك ش����ۆراكان ،س����ه‌ندیكا كرێكارییه‌كان، حیزبه سیاس����ییه‌كان پێناسه‌بكرێت، ل ه به‌رامبه‌ردا تاك ده‌نگی ده‌س����ه‌اڵتی ببێت ه هۆی به‌شداری نه‌كردنی گشتی له بڕیاره سیاس����ییه‌كان‌و ..خۆبه‌خۆ ئه‌م����ه ده‌بێته رووتێك كه پش����ت ل ه ره‌وت����ی دیموكراتی����ك‌و خه‌ڵكس����االر ده‌كات‌و به‌س����تێنی پێویس����ت بۆ ب ه تۆتالیته‌ربوون����ی ده‌س����ه‌اڵت فه‌راهه‌م ده‌كات. دوو خاڵی دیكه ك ه له‌و كۆنگره‌ی ب ه بڕوای من گرنگ بوو ،یه‌كه‌م ئه‌وه‌ی ك ه فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ ه ك ه پێشتر بوونی خ����ۆی راگه‌یاندبوو ،لێپرس����ینه‌وه‌یان لێكرا‌و ئه‌مه‌ش به‌رچاوته‌نگی دوباره‌ی «حكا»ی نیشانداو‌ه ك ه نه زه‌رفیه‌تی قبوڵكردن����ی دیدگای نه‌ی����اری ههیهو ن ه به‌س����تێنێكی سیاسی پێویستی بۆ وه‌اڵمی لۆژیكی‌و سیاسی به باسه‌كانی فراكسیۆن پێش كۆنگره‌‌و ل ه كۆنگره‌دا هه‌یه .ئه‌م شه‌ڕه سیاسیه‌‌ه جێگای ل ه كۆنگره‌دا نه‌بوو و پێش����تر ده‌یانتوانی ب����ه دیالۆگ‌و ب ه وته‌ی ده‌بیر گش����تی حیزب ب����ه دڵئاوااڵیی����هوه ته‌حه‌مولی ئه‌م بارودۆخه سیاس����ییه‌ی نێو حیزب بكه‌ن. س����ه‌ره‌ڕای بۆچوون����ه پۆزه‌تیڤ یان موحافیزه‌كارانه‌كانی فراكس����یۆن ك ه چه‌ندجێگه‌یه‌ك ب ه ش����ك‌و گومان ،یان ب ه ته‌وسی سیاس����ی ده‌رباره‌ی كاری سیاسی ته‌ش����كیالتی حكا‌و راپۆرتی كومیت����ه مه‌ركه‌زی ح����كا بۆ كۆنگره، ره‌خنه‌یان گرتوه ،دوو مه‌س����ه‌له زیاتر له‌هه‌موو قه‌س����ه‌كان خۆیان نیشاندا. یاده‌وه‌ری‌و ره‌س����میه‌ت به‌خش����ین ب ه قبوڵ����ی بزوتن����ه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌ت����ی، نه‌ته‌وه‌ی����ی دیموكراتیك خه‌ڵكی كورد كه ب ه شێوه به‌رباڵو هه‌موو كۆمه‌ڵگای گرتوه‌ت����هوهو بزوتنه‌وه‌كان����ی ب����ه په‌یڕه‌وه‌ی كردن له بزوتنهوه جه‌ماوه‌ری كۆمه‌ڵگا ،هاوپه‌یمان����ی ئه‌م بزوتنهوه سیاس����ی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ده‌توانێ����ت ترازوی سیاسی به قازانجی كرێكارانی كوردس����تان بباته سه‌ره‌وه‌و زه‌رفیه‌تی سیاس����ی‌و خه‌باتكاران����هی ئ����ه‌وان هاوسه‌نگ‌و یه‌كگرتوو بكات. دووهه‌م مه‌شروعیه‌تی ناسیۆنالیزمی كوردی له‌م بزوتن����هوه دیموكراتیكیی ه رێزلێگرت ،بێش����ك ناسیۆنالیزم وه‌ك ئاگاهی گروپی هه‌س����تی هاوپش����تی‌و یه‌كگرت����ووی دروس����ت ده‌كات ك���� ه خۆی ل����ه كاره‌كته‌رگه‌لێك وه‌ك به‌ها ئه‌خالقییه‌كان ،سوننه‌ته‌مێژووییه‌كان، هێما‌و ئه‌زمونه هاوبه‌شه‌كان سهرچاوه دگرێ����ت‌و هه‌س����تی به‌رپرس����یاره‌تی له‌به‌رامب����ه‌ر چاره‌نوس����ی نه‌ته‌وه‌یی‌و وه‌فادارب����وون به نه‌ت����هوه له‌به‌رامبه‌ر باق����ی ئه‌مه‌كداریی����ه‌كان (خێ����زان، عه‌شیرت )..گرنگه‌‌و ئه‌م وه‌فادارییان ه فیداكاری ده‌وێت. بێشك ناسیۆنالیزم ،تاك له‌به‌رامبه‌ر خواس����ت ه نه‌ته‌وه‌یی����ه‌كان‌و خه‌بات بۆ به‌ده‌س����تهێنانی ،یان هه‌وڵ بۆ ریفاه‌‌و پێشكه‌وتن نهتهوه به‌رپرسیارده‌كات‌و ه����ه‌ر تاكێ����ك ل����ه عه‌ینی حاڵ����دا ل ه شوناس����ی نه‌ته‌وه‌یی خۆی‌و شانازیی ه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی‌و پێش����ینه‌ی مێژوویی‌و فه‌رهه‌نگ����ی نه‌ته‌وه‌ی خۆی به‌ش����دار ده‌كات. ده‌بێت ل ه بیرمان نه‌چێت ك ه هه‌میش ه ناسیۆنالیزمی كورد له‌گه‌ڵ دیموكراسی خوازی‌و رادیكالیزمی سیاسیو ته‌نانه‌ت لیبرالیزم‌و یاسادا هاوڕێ‌و ته‌با بوووه‌‌و هه‌میش ه له فاشیزم‌و ره‌گه‌زپه‌ره‌ستی دوور ك����ردوه .بزوتن����ه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی دیموكراتیكی كورد هه‌میش ه ئااڵهه‌ڵگری ئ����ازادی‌و به‌رابه‌ری‌و عه‌داڵه‌تخوازی ل ه
ئێراندابووه‌و ئه‌مه‌ش ش����انازییه‌ك ه بۆ ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه كه ب����ه‌رده‌وام ماڵێك بۆ دۆس����تان‌و مه‌ته‌رێزێ����ك بۆ ئازادی ب����ووه .ب����ه‌اڵم به‌داخه‌و‌ه هه‌میش���� ه توشی هێرشی توندوتیژ ،بێ مێهری‌و به‌رخوردی فاشیزمی ئێرانیو هه‌ندێك له ئۆپۆزس����یۆنی ئێران����ی بووه .ئه‌م ش����ێوه روانینه له‌م حیزب ه سیاسیی ه (حكا) تا ئێس����تاش به‌دی ده‌كرێـت، حیزبێك كه ئااڵی ئێرانی بوونی خۆی‌و تاب����ۆی حیزبی كۆمۆنیس����تی ئێران، ئاراس����ته‌‌و ته‌وجیه����ی ئایدیۆلۆژیكی خ����ۆی ده‌زانێت‌و كرێكاری����ی ئێران ب ه ڕه‌سمییه‌ت ده‌ناسێت ،به‌اڵم هه‌رچه‌شن ه بزوتن����هوهو پێداچوونهوه له‌م تابلۆیه، له‌الیه‌ن هاوڕێیانی هاوس����ه‌نگه‌ریانه‌و‌ه ب ه الدان له‌سیاس���� هتو سوس����یالیزم پێناسه‌كراوی خۆیان ناولێده‌به‌ن. سه‌ركوتی س����تالینی ناوخۆی حیزب، له‌گه‌ڵ ناونیتك ه لێنان له هاوسه‌نگه‌رانی پێش����وو ،هه‌ر له زووه‌وه ره‌سم بووهو كه‌س����ێك ك ه بیه‌وێ����ت پێداچوونهوه بكات یان ره‌خنه‌ی سیاس����ی هه‌بێت، به‌تایب����ه‌ت كاتێك ناوی كورد‌و نهتهوه بێته ئاراوه ،هێڵی سوور ده‌به‌زێنێت‌و به پێی ئایدیۆلۆژییه‌كی بیرته‌سكانه، هاوش����ێوه‌ی راڤه‌یه‌ك����ی دینییان ه ك ه (هه‌ركه‌س نه‌یاری ئیس��ل�امه ،كافر‌و مورته‌ده) به‌رخوردی له‌گه‌ڵ ده‌كرێت. له‌كۆتایی����دا ده‌بێ����ت به پرۆس����هی ساخبوونه‌وه‌ی دوباره‌ی كۆمه‌ڵ ه وه‌ك ره‌تێك چه‌پ كه‌مێژووییه‌یك سه‌راسه‌ر ل ه سوننه‌ت‌و كاركردی سوسیالیستی‌و عه‌داڵه‌تخوازان����هو شۆڕش����گێڕانه ل���� ه كوردس����تاندا هه‌ی����ه ئام����اژه بكه‌ین، ك����ه جارێكی دیكه جێگای س����ه‌رنجی به‌ش����ێكی زۆر ل����ه ره‌وت����ی رادیكاڵ‌و ئازادیخ����وازی كوردس����تان ب����ووه. هه‌رچه‌ن����ده راوبۆچوون‌و س����تراتیژی حیزب����ی له هه‌موو به‌ش����ه‌كانی ب ه ناو كۆمه‌ڵ����ه جیاوازه ،به‌اڵم پێویس����تیی هاوپه‌یمان����ی‌و جۆرێك ل����ه ئیئتیالفی دووب����اره بابه‌تێكی حاش����اهه‌ڵنه‌گره. ئه‌مڕۆك ه ده‌بێت زیات����ر له‌هه‌ر كاتێك ب����ه‌ره‌ی چه‌پ‌و عه‌داڵه‌تخ����وازی كورد ل����ه ده‌وری مێحوه‌ریه‌ت����ی رێكخراوی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان كۆببن����هوه ك����ه وه‌فاداری خ����ۆی ب ه چ����ه‌پ بوون‌و س����وننه‌ته‌كانی كۆمه‌ڵ ه ل����ه كۆنگره‌ی ئ����ه‌م دوایی����هی خۆیدا س����ه‌لماند .ده‌بێت به دوورخستنه‌وه‌ی ش����ه‌رم‌و كورده‌نامووس����ی حیزب����ی‌و به‌رژه‌وندی شه‌خس����ی ،به فیداكاری‌و چاالكی بێوچان ل ه زه‌رفیه‌تی سیاسی ئایدیۆلۆژیك ئه‌م حیزبه‌دا جێگیر بین. ئه‌مڕۆك ه ده‌بێت به رێزگرتن به‌رامبه‌ر‌و دیالۆگ����ی فیك����ری ،یه‌كگرتووی زیاتر پێكبهێنی����ن ك����ه ئه‌م����ه‌ش داخوازی كۆمه‌ڵگای كوردستانه. ئه‌مڕۆ ئه‌گه‌ر نه‌توانین پێكهوه بین، هیچ دواڕۆژێ����ك چاوه‌ڕوانمان ناكات. به‌داخ����هوه هه‌نوكه به‌ره‌ی راس����ت‌و چه‌پ‌و ئارمانخواز‌و كۆمه‌ڵه ،هه‌روه‌ها به‌هۆی یۆتۆپیای ئه‌فالتونی‌و سوننه‌ت ه ستالینییه‌كان ،كۆمه‌ڵ ه ل ه په‌رته‌وازه‌یی ده‌بینین. ده‌بێ����ت راش����كاوبین ،كۆمه‌ڵ����گای كوردستان ،كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێشانی ماندوو ل����ه س����ته‌م ،چاوه‌ڕوانی ئه‌م یه‌كگرتن����ه‌ن .كۆمه‌ڵگای كوردس����تان به بزوتنهوه پێشكه‌وتنخوازه‌كانیه‌وه، ب����ه بزوتنه‌وه‌ی ژن����ان ،كرێ����كاران، له‌گه‌ش����هو خوێن����دكاران‌و...روو به‌ئاراسته‌ی ئامانج ه دیموكرتیكییه‌كانی به‌ره‌و پێش ده‌ڕوات ،هه‌ر ئه‌م خه‌ڵكه‌ی كوردستانه ك ه له دواڕۆژی كوردستاندا سیاس����هتو حاكمیه‌ت سیاسی دیاری ده‌كات. * تیۆری‌و ش����ێوازی سیاسی لوئیی ئه‌گۆس����ت بالنك����ی «»1881-1805 بیرمه‌ن‌و خه‌باتكاری فه‌رانسه‌وی ك ه ل ه كۆمۆنی پاریس 1871به‌ش����داریكرد‌و نی����وه‌ی ته‌مه‌ن����ی خۆی ل����ه زینداندا به‌س����ه‌ربرد .بالنك����ی ماتریالیس����ت‌و راسیۆنالیس����ت ب����وو ،ئه‌و ب����ڕوای ب ه پێش����كه‌وتنی بێ كۆتایی مێژوو بوو، بالنكی ب����ڕوای بهوه بوو ك����ه مێژوو قۆناغی فه‌ردیه‌ت����ی ره‌ها كه رۆژگاری مرۆڤی وه‌حش����یی ه به‌ره‌و كۆمۆنیزمی كۆمه‌ڵگای داهاتوو كه تاجی س����ه‌ری شارس����تانیی ه ل ه حاڵی حه‌ره‌كه‌تدایه. بیروبۆچوونی بالنكی كاریگه‌ری له‌سه‌ر ماركسدا هه‌بوو ،زۆرێك له ده‌سته‌واژ‌ه ماركسیستییه‌كان له‌وان ه ده‌سته‌واژه‌ی دیكتاتۆری پرۆلێتاریا هی ئه‌و بوو.
کۆمه‌ڵگه
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
dwaroj@komala.eu
ده‌سكه‌وتێكی بچووك بۆ بزاڤێكی گهوره فه‌ریبا محه‌مه‌دی دوای چه‌ند مانگ تاوتوێكردن‌و هێنان‌و بردنی گه‌اڵڵه‌ی پش���تیوانی ل ه خێزان له مه‌جلیس���ی كۆماری ئیس�ل�امیدا‌و دوای ئه‌وه‌یكه ناره‌زایه‌تییه‌كی زۆر ل ه الیه‌ن ژنان‌و هه‌ڵسووڕاوانی یه‌كسانی ژن‌و پی���او هات ه ئ���اراوه ،نوێنه‌رانی مه‌جلیس���ی ئیس�ل�امی ناچ���ار بوون تاكوو به‌ندی 23و 25ی ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه البه‌رن‌و به‌ندی 53ی ئه‌م گه‌اڵڵه‌یه‌ش ئاڵوگۆڕی ب ه س���ه‌ردا هات كه ئه‌م ه ده‌توانێ هه‌نگاوێك بێت بۆ سه‌ركه‌وتنی خواسته‌كانی ژنان‌و بێگومان بووه‌ت ه جێگای خوش���حالی ئ���ه‌وان .البردنی ئه‌و دوو بهنده ل ه یاس���اكانی خێزان، هه‌ر چه‌ند ده‌سكه‌وتێكی زۆر بچووك ه ل ه چاو ئ���هو بێمافیی���هی كه ژنانی ئێران ب ه ده‌ستیه‌و‌ه ده‌ناڵێنن ،به‌اڵم ل��� ه هه‌مان كات���دا ده‌توانێ بۆ بزاڤی ژن���ان ك���ه ئه‌مڕۆ ب ه هێزت���ر له هه‌ر كاتێكیت���ر هاتوونه‌ت ه مه‌یدان جێگای دڵخوشییه. لێره‌دا جێگای خۆیه‌تی كه ب ه كورتی ئاماژه ب ه دۆخی ژنانی ئێران‌و هه‌روه‌ها خه‌بات���ی س���ێ ده‌یه‌یی راب���ردووی ئه‌وان بكه‌ین .دوای هاتن ه سه‌ركاری كۆماری ئیس�ل�امی كه‌ش وهه‌وایه‌كی پڕ ل ه ترس‌و خه‌فقان به سه‌ر خه‌ڵك ب ه گش���تی‌و ژنان به تایبه‌تی سه‌پاو
یه‌كه‌م یاساكان ل ه دژی ئه‌وان په‌سند كراو پاسدارانی كۆماری ئیسالمی ب ه دروشمی یان روسه‌ری یان تووسه‌ری هێرش���یان كرده سه‌ر ژنان‌و ئه‌وانیان له س���ه‌ره‌تاییترین مافی ئینس���انی بێبه‌ش كرد ك��� ه ئه‌م ه وه‌كوو یه‌كه‌م هێرشی رژیم بۆ سه‌ر ژنان كاریگه‌ری راس���ته‌وخۆی هه‌بوو له سه‌ر پێشێل كردنی مافه‌كانیان‌و ده‌س���پێكێك بوو بۆ خستنه په‌راوێزی ژنان. رۆژ نه‌بوو كه ده‌سه‌اڵتدارانی ئیسالمی بیر له به‌رته‌س���ك كردنه‌وه‌ی ئازادی ه س���ه‌ره‌تاییه‌كانی ژنان نه‌كه‌ن‌و ئه‌وان نه‌خه‌ن ه ژێر گوش���ارێكی هه‌مه‌الیه‌نه‌‌و یاسا سه‌ده نێوراستیه‌كان ب ه سه‌ریاندا س���اغ نه‌كه‌نه‌وه ،هه‌ر ل ه خوێندن ل ه زانكۆكان‌و كاركردنیان ل ه ئیدار‌ه بوو ب ه كێشه ،بۆ نموونه هه‌ر له‌م سااڵنه‌ی دواییدا باس���ێك هاتووه‌ت ه ئاراوه ك ه ئه‌وه‌ی���ش دانانی رێژه‌یه‌كی دیاریكراو ب���ۆ ژنان له زانكۆیه ،چونك ه ژنان ب ه ش���ێوه‌یه‌كی به‌رچ���او رێژه‌یه‌كی زۆر ل ه كورس���یه‌كانی زانكۆیان ب ه ده‌ست هێناوه‌و توانیویانه زۆر سه‌ركه‌وتووان ه له‌م بواره گه‌ش��� ه بك���هنو هه‌ر ئه‌م ه بووه به یه‌كێك ل ه كێشه‌كانی نه‌یارانی ژنان‌و هه‌وڵیانداو‌ه ك ه ب ه به‌رته‌س���ك كردنه‌وه‌ی���ان له‌م بواره ببن به رێگر‌و كۆسپ ل ه سه‌ر پێشكه‌وتنی ژنان. ب���ه‌اڵم ب���ه هه‌م���وو ئه‌م كۆس���پ‌و
ئێعدام كردن چاره‌سه‌ر‌ی كام ده‌رده؟ روناك ئه‌حمه‌دی ئیعدام كردنی الوان‌و مێرمندااڵن یه‌كێك له‌و سیاسه‌ت ه دژه مرۆییه‌ی رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی ه كه ل ه ماوه‌ی مانگه‌كانی رابردوو خێرایه‌كی زیاتری ب ه خۆو‌ه بینی‌و ل ه پاڵ ئیعدام ه سیاس���یه‌كانی ش���اهێدی ئیعدامی الوانین ب ه تاوانه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان كه ئه‌م ه نیشانه‌ی الوازی‌و ترس‌و وه‌حشه‌تی رژیمی ده‌س���ه‌اڵتدار‌ه كه هه‌موو رێگایه‌ك تاقی دهكاتهوه تاكوو بتوانێ خۆی له‌و قه‌یرانه رزگار بكات .ل ه ماوه‌ی هه‌فته‌كانی رابردوو كه‌س���انێك وه‌ك ره‌زا حیجازی ته‌مه‌ن 20س���اڵ ك ه ماوه‌ی 5س���اڵه ل ه زیندان به سه‌ری ده‌برد ل ه 29ی گه‌الوێژی ئه‌مس���اڵدا ئیعدام كراو چه‌ند كه‌س���ێكیتریش ل ه وه‌ها وه‌زعێكدا چاوه‌ڕوانی حوكمی ئیعدامن. ب ه پێی جاڕنامه‌ی مافی مرۆڤی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان ،كه‌س���انێك كه ل ه ته‌مه‌نی خوار 18س���اڵ تاوانێك ئه‌نجام ده‌ده‌ن ،نابێت حوكمی ئیعدامیان ب ه س���ه‌ردا بس���ه‌پێ .به‌اڵم هه‌ر ل ه ماوه‌ی چه‌ند مانگ���ی رابردوو چه‌ندین كه‌س���ی له‌م جۆره ئیعدام ده‌كرێن ك ه ده‌بێت ه هۆی ناره‌زایه‌تی‌و ئیعترازی رێكخراوه‌كان���ی مافی مرۆڤ ل ه سه‌رتاس���ه‌ری جیهان‌و س���یمای كۆماری ئیسالمی له هه‌ر جارێكیتر ناحه‌زتر ده‌كات .ئه‌م ه له كاتێكدایه ك ه گرۆپی هه‌ڵس���ووڕاوی مافی م���رۆڤ ل ه ئێران رایگه‌یاند ك ه ل ه ماوه‌ی 10س���اڵی رابردوو ل ه ئێ���ران 177حوكمی ئیعدام بۆ مێرمندااڵنی خوار ته‌مه‌نی 18 س���اڵ ده‌ركراوه .هه‌روه‌ها كه‌مپه‌ین���ی نێونه‌ته‌وه‌یی مافی مرۆڤ ل ه ئێران ل ه 29جۆزه‌ردانی ئه‌مساڵدا ناوی 114مێرمنداڵی راگه‌یاند ك ه چاوه‌ڕوانی حوكمی ئیعدامن. زیاد بوونی رێژه‌ی ئه‌و كه‌س���انه‌ی ك ه تاوانی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌كه‌ن‌و به‌ره‌و نێو زه‌لكاوی فه‌س���اد‌و فه‌حش���ا ده‌كێش���رێن ،هه‌روه‌ها چوون ه سه‌ره‌وه‌ی ئاماری كه‌سانی موعتاد‌و گیرۆده ب ه ماده سڕكه‌ره‌كان‌و بێكاری‌و نه‌بوونی هیچ هیواو ئومێدێك بۆ الوان‌و هه‌روه‌ها نه‌بوونی به‌رنامه‌ی ئاموزشی ،ئه‌و فاكته‌رانه‌ن ك ه بوونه‌ت ه پاڵنه‌ری س���ه‌ره‌كی الوان به‌ره‌و تاوان‌و جینایه‌ت. ه���ه‌ر بۆی ه تا كاتێ���ك نه‌توانرێ ئه‌م دیاردان ه ل��� ه كۆمه‌ڵگای ئێران بنه‌بڕ بكرێ ،ناتوانین چاوه‌روانی هه‌ل‌و مه‌رجێكی گونجاو‌و له‌بار بین بۆ گه‌نجان تا بتوانن خۆیان له گه‌ڵ گۆڕانه‌كانی سه‌رده‌مدا رێكبخه‌ن. كاتێك ك���ه ئازادیه تاكه‌كه‌س���یه‌كان به‌رته‌س���ك ده‌بێت���هوهو الوان ل ه س���ه‌ره‌تاییترین م���اف بێبه‌ش ده‌كرێ���ن ،كاتێك ك ه ئینترن���ت‌و موبایل‌و شای‌و خۆشی‌و مۆس���یقی هه‌مووی له ژێر سانسۆڕدایه‌‌و فه‌قیری‌و بێكاری به‌ش���ێكی زۆری له خه‌ڵك به‌ره‌و فه‌وتان ب���ردووه ،له‌وه‌ها كاتێك الدان ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان زۆر ب ه ئاس���انی رووده‌دات‌و له‌م نێوه‌شه‌دا الوان ده‌بن ب ه قوربانی س���ه‌ره‌كی .له‌وه‌ها كاتێكیش نه‌بوونی په‌روه‌رده‌‌و ئاموزش ده‌بێ ب��� ه پاڵنه‌رێكی دیك���ه بۆ الدان ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و ل ه ئاكامیش���دا كۆماری ئیس�ل�امی ب ه جێگه‌ی دۆزینه‌وه‌ی رێگ ه چاره ،ده‌س���ت ده‌بات بۆ ئیعدام‌و به خه‌یاڵی خۆی ده‌یهه‌وێ چاوترس���ێنیان بكات ك��� ه هــــــه‌موو ده‌زانین ئێم ه رێگ ه چاره نییه ،به‌ڵكوو چاوپۆشی كردن له راستیه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێرانه. كاتێك ك ه ب ه پێی یاس���ا نێونه‌ته‌وه‌یه‌كانی مافی مرۆڤ كه‌س���انی خوار ته‌مه‌نی 18ساڵ منداڵ دێت ه ئه‌ژمار ،بۆچی ده‌بێت ئه‌م یاسای ه ل ه كۆماری ئیس�ل�امی ره‌چاو نه‌كرێت‌و مندااڵنی 15و 16س���اڵ ك ه تووشی الدانێكی كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بن زۆر ب ه خێرایی حوكمی ئیعدامیان به سه‌ردا ده‌سه‌پێنێ‌و بێش���ه‌رمانه جێ به‌جێ ده‌كات‌و گوێ ب ه بی���روڕای جیهانیش نادات .زیاد بوون���ی رێژه‌ی ئیعدامیان ل ه ئێران به راده‌یه‌ك زیادی كردووه كه خه‌رێك ه ده‌بێت ب ه ره‌وتێكی ئاس���ایی‌و ئه‌گه‌ر رۆژێ���ك هه‌واڵێك ل ه مه‌ڕ ئیعدام ل ه ئێران باڵو نه‌بێته‌وه ده‌بێ ب ه جێگای سه‌رسوڕمان. هه‌ر بۆیه ئاسایی بوونه‌وه‌ی ئیعدام‌و هه‌ندێك دیارد‌ه ل ه ئێران ،خسارێكی گه‌وره‌ی ه ل ه بزاڤی رۆشنبیری‌و ل ه هه‌مان كاتیشدا ده‌ستی سه‌رانی رژیم ئاوه‌اڵ ده‌كات‌و بۆی ه زۆر ب ه ئاسانی حوكمی ئیعدام ده‌سه‌پێنێ به سه‌ر زیندانیانی سیاسی ،كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ته‌نانه‌ت فه‌رهه‌نگیش ك ه ئه‌م ه به‌ربه‌ستێكی گه‌وره‌ی ه ل ه سه‌ر رێگای هه‌موو بزاڤ ه كۆمه‌اڵیه‌تی‌و مه‌ده‌نیه‌كان.
ته‌گه‌رانه‌ی ك ه خراوه‌ت ه س���ه‌ر رێگای پێش���كه‌وتن‌و گه‌ش���هی ژنان ،ئه‌وان توانیویان ه بزاڤی خۆیان وه‌گه‌ڕ بخه‌ن‌و ب���ه قه‌بووڵكردنی هه‌م���وو دژواری‌و چه‌رمه‌س���ه‌ریه‌كان ،ب ه گژ یاساكانی كۆماری ئیس�ل�امی بچنه‌وه‌و ملكه‌چی ئه‌و یاسا زۆره‌ملیان ه نه‌بن ،ل ه دووساڵی رابردوو ب ه خس���تنه رێی كه‌مپه‌ینێك ب���ۆ كۆكردنه‌وه‌ی ئیم���زا بۆ گۆڕینی یاسا دژه ژنه‌كانی كۆماری ئیسالمی، بزاڤ���ی ژنانیان برد‌ه ئاس���تێكیتر ك ه چیتر حاشاكردن له‌وان ئاسان نییه‌‌و ل ه ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییشدا خۆیانیان ناساندووه. ه���ه‌ر بۆی ه كاتێ���ك ك ه یاس���ا یان گه‌اڵڵه‌یه‌ك وه‌كوو ئه‌و پش���تگیری ل ه خێزان ه ك���ه له‌م چه‌ن���د مانگه بووه جێگه‌ی مشت‌و مه‌ڕ په‌سند ده‌كرێت، هه‌موو ژن���ان هاوده‌ن���گ‌و یه‌كگرتوو دژایه‌تیان كردو ده‌نگ���ی ناره‌زایه‌تی خۆیانیان به‌رز ك���رده‌وه‌و ده‌وڵه‌تیان ناچ���ار كرد تا له‌م كاره‌ی پاش���گه‌ز بێته‌وه. مه‌جلیس���ی شوورای ئیسالمی ك ه ب ه درێژای���ی ته‌مه‌نی خۆی ل ه دژی ژنان یاس���ای په‌س���ند كردووه‌‌و هه‌ر جاره ب ه بیانوویه‌ك بووه ب ه به‌ربه‌س���ت ل ه سه‌ر رێگای گه‌شه‌ی بزاڤی ژنان ،ئه‌م جاره ل ه ژێر گوشاری هه‌ڵسووڕاوانی مافی ژنان ناچار ده‌بێت به‌ندی 23و
25ی ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه، ه���ه‌ر چه‌ند ك��� ه خ���ودی گه‌اڵڵه‌ك ه هێشتا ئیراد‌و كێش���هی زۆره‌ن به‌اڵم البردنی ئه‌و به‌ش���هی ده‌ستی پیاوان ئ���اوه‌اڵ ده‌كات تا په‌ره ب���ه فره‌ژنی ب���ده‌ن ،له‌م كات ه بۆ بزوتنه‌وه‌ی ژنان ده‌س���كه‌وتێكی گه‌وره‌ی���هو جێگای ئومێد‌ه ك ه خه‌باتی ئه‌وان هه‌ر چه‌ند بچووكی���ش بێت ره‌نگ���ی داوه‌ته‌وه. چونك��� ه ل ه مه‌جلیس���ی ئیس�ل�امی ئێران ئه‌و نوێنه‌رانه‌ی ك ه پش���تگیری ل��� ه فره‌ژنی ده‌كه‌ن‌و ی���ان بۆ خۆیان چه‌ند ژنیان هه‌ی��� ه زۆرن ،بۆ نموون ه كه‌س���ێك وه‌كوو عه‌ل���ی موته‌هه‌ری نوێنه‌ری ت���اران له مه‌جلیس ده‌ڵێت: فره‌ژنی ل ه ش���انازییه‌كانی ئیسالمه‌‌و به‌ر به فه‌ساد‌و فه‌حشا ده‌گرت‌و بۆی ه ره‌خنه‌ی تووند ل ه هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ئه‌و بهنده ده‌كات له گه‌اڵڵه‌ی پش���تیوانی ل���ه خێ���زان‌و هه‌روه‌ها پ���ێ وای ه ك ه نابێت بۆ هێنانی ژنی دووهه‌م ئیزنی ژنی یه‌كه‌م وه‌ربگریدرێت. بۆی��� ه ل��� ه كاتێكدا كه كه‌س���انی وا نوێنه‌رایه‌ت���ی خه‌ڵكی ئێران ده‌كه‌ن‌و دواكه‌وتووترین بیرو بۆچوونیان هه‌ی ه سه‌باره‌ت ب ه ژنان ،البردنی ئه‌و به‌ش ه له‌و گه‌اڵڵه‌یه ده‌سكه‌وتێكی به‌نرخه .تێكۆش���ان‌و خه‌باتی به‌رده‌وام‌و سڵ هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌‌و البردنی ئه‌و دوو به‌ند نه‌كردن دڕنده‌ترین رژیمه‌كان دێنێت ه ده‌س���كه‌وتێكی بچووك ه بۆ بزاڤێكی چۆك. گهوره وه‌كوو بزاڤی ژنانه ،هه‌ر بۆی ه جا هه‌ر لێره ده‌بێ به تێكوشه‌رانی
9
ئ���ه‌م رێگای��� ه بڵێین مان���دوو نه‌بن، هه‌رچه‌ن���د ك���ه ماندوویه‌تیه‌ك���ی زۆر له س���ــه‌ر رێگای گه‌یش���تن ب ه ئامانجه‌كانتان هه‌یه.
كه‌مبوونی ته‌مه‌نی ئێعتیاد ل ه 15ساڵییه‌و‌ه بۆ 13ساڵ رۆژان ه 300مێرمنداڵ ل ه ئێراندا توشی ماده هۆشبه‌ره‌كان ده‌بن
ئا :دواڕۆژ رێكخ���راوی میلل���ی الوان ،ب���ه‌م دواییانه ب ه باڵوكردنه‌وه‌ی ئامارێكی شۆكهێنه‌ر ل ه بارودۆخی توشبون ب ه ماده‌هۆشبه‌ره‌كان ل ه ئێران رایگه‌یاند ك���ه زیاتر له یه‌ك ملیۆن توش���بوو به ماده‌سڕكه‌ره‌كان ،له ژێرته‌مه‌نی 19ساڵییه‌وه‌ن‌و ته‌مه‌نی ئێعتیادیش له ئێرن ب ه 13ساڵ گه‌یشتوه. رێكخراوی میللی الوان له‌و راپۆرته‌دا باس ل ه كه‌مبوونوه‌ی ته‌مه‌نی ئێعتاد ده‌كات‌و رایده‌گه‌یه‌نێت ك ه رۆژان ه 300 مێرمنداڵ توشی ماده‌هۆشبه‌ره‌كان ده‌به‌ن .باڵوكردن���ه‌وه‌ی ئه‌م ئامار‌ه له‌الی���ه‌ن رێكخ���راوی میلل���ی الوان ل ه كاتێك���دا باڵوب���ووهوه كه‌چه‌ند كاتژمێرێ���ك پێش���هوه فه‌رمانده‌ی هێ���زی ئینتیزام���ی‌و به‌رپرس���ی ماده‌س���ڕكه‌ره‌كان، س���تادی س���ماعیلی ئه‌حمه‌دی موقه‌ده‌م ،ل ه كۆنفرانسێكی رۆژنامه‌وانیدا وتبووی كه‌هێزه‌ك���ه توانیویان ه ل��� ه ماوه‌ی كه‌متر له‌ساڵێك رێژه‌ی به‌كارهێنانی ماده‌هۆش���به‌ره‌كان له ئێران ل ه 700
تۆن ب ه 200تۆن بگه‌یه‌نن .وته‌كانی په‌رپرسی ستادی ماده‌سڕكه‌ره‌كان له‌كاتێكدای ه ك ه هه‌واڵنێری «بۆرنا»، ئۆرگانی ره‌س���می رێكخراوی میللی الوان رایگه‌یان���د «نوێتری���ن ئامار ده‌رب���اره‌ی موعتادان���ی ئێران ئهوه ئاش���كراده‌كات كه ته‌مه‌نی ئێعتیاد ل ه ئێران ل ه 17س���اڵه‌وه بۆ 13ساڵ كه‌می كردوه. ئێران وه‌ك رێگایه‌كی س���تراتیژیك ب���ۆ گواس���تنه‌وه‌‌و ترانزیت���ی ماده س���ڕكه‌ره‌كان ل ه ئه‌فغانستانه‌و‌ه بۆ واڵتانی ئوروپایی ،به‌رده‌وام مه‌ترسی توشبوونی الوه‌كانی ئێرانی بهدواوه بووه ،رژیمی ئیس�ل�امیش له ماوه‌ی ئه‌م چه‌ندس���اڵه‌ی ده‌سه‌اڵتیدا نه‌ك ته‌نیا هه‌وڵی جیدی بۆ پێش���گرتن ل ه به‌كارهێنانی ئه‌م مادی ه ل ه ئێران نهكردوه به‌ڵكو له ئێس���تادا الوانی توش���بوو ب ه ماده هۆشبه‌ره‌كان ب ه راده‌یه‌كی ترسناك زیادی كردوه. له‌و راپۆرته‌دا كه له‌زاری سهرچاوه ئاگاداره‌كان ل ه س���تادی به‌ناو دژه ماده س���ڕكه‌ره‌كان باڵوكراوه‌ته‌وه، س���ه‌باره‌ت ب ه ئولگوی مه‌س���ره‌فی
م���اده هۆش���به‌ره‌كان جه‌خت لهوه كراوه‌ت���هوه كه تریاك ب���ه رێژه‌ی %69هه‌روا پڕمه‌س���ره‌فترین ماده‌ی موخهدره ،پاش ئ���ه‌وه‌ش هێرۆئین ب ه 26ده‌رس���ه‌د‌و حه‌ش���یش ب ه 5 ده‌رس���ه‌د ل ه پله‌كانی دواتر زۆرترن مه‌سره‌ف ل ه نێو موعتادانی ئێرانه. له‌و راپۆرته‌ی رێكخراوی میللی الوان ته‌ئكید كراوه‌ته‌وه ك ه به پێی نوێترین لێكۆڵینه‌وه‌كان ،رێژه‌ی توشبوونی الوان ب��� ه دوو م���اده‌ی ن���وێ‌و زۆر مه‌ترسیداری «كراك»و «شیشه«، ب ه شێوه‌یه‌كی نیگه‌رانكه‌ر ل ه حاڵی زیادبووندایه. ئێرانی ژێر ده‌سه‌اڵتی ره‌شی رژیمی ئیس�ل�امی ،یه‌كێك ه ل���هو واڵتانه‌ی ك��� ه توێژی الوان ل��� ه بارودۆخێكی خراپ���دا ده‌ژین ،گرنگی ن���ه‌دان ب ه الوان ،نه‌بوونی كه‌مترین ئیمكانات، سنورداربوونی چاالكییه دڵخوازه‌كان، دانانی جۆرگه‌لی به‌ربه‌ست‌و له‌مپه‌ر له‌س���ه‌ر رێگای پێوه‌ندی كچ‌و كوڕ‌و بێ���كاری‌و ده‌یان دی���ارده‌ی دیكه، الوانی ئێرانی ب��� ه یه‌كێك ل ه توێژ‌ه مه‌حرومه‌كان���ی ئێران ناس���اندوه. چه‌ن���د مانگ لهوه پێ���ش ناوه‌ندی لێكۆڵینه‌وه‌كانی مه‌جلیسی شۆرای ئیس�ل�امی ل ه راپۆرتێ���دا له‌باره‌ی م���اده هۆش���به‌ره‌كان ل���ه ئێ���ران رایگه‌یاند ك ه زۆرترین توش���بوان ب ه ماده‌سه‌ڕكه‌ره‌كان ل ه نێوان ته‌مه‌نی 20تا 50ساڵیدان. ئه‌م ناوه‌ند‌ه هه‌روها ل ه راپۆرتێكی دیك���ه‌دا ره‌وت���ی دیارده‌گه‌لێك���ی وه‌ك :ئێعتی���اد ،خۆك���وژی ،دزی، هه‌ڵهات���ن له‌م���اڵ ،قه‌تڵ ،ش���هڕو تاوانه جنس���ییه‌كانی لێكداوه‌ته‌وه‌‌و ده‌نوس���ێت له‌مباره‌ی���هوه «لێكۆڵینه‌وه‌ی ئه‌و دیاردان ه نیشانی ده‌دات ك��� ه هه‌ندێك ل ه خه‌س���اره كۆمه‌اڵیه‌تیی���ه‌كان وه‌ك ئێعتی���اد ره‌وتێكی روو له‌گه‌ش���هو زیادبوونی هه‌ی ه به‌جۆرێك ك ه رێژه‌ی زیادبوونی ئه‌م دیارده‌ی ه ل ه ماوه‌ی حه‌وت ساڵدا دوو به‌رابه‌ربووه‌ته‌وه. ئه‌گه‌رچ���ی ئامار‌ه ره‌س���مییه‌كان كۆماری ئیسالمی زۆر جێگای متمانه‌‌و بڕوانی���ن ،به‌اڵم ب ه پێ���ی ئامارێكی ستادی به‌ناو دژ به‌ماده‌هۆشبه‌ره‌كان ك��� ه م���اوه‌ی نۆمانگ ل���هوه پێش باڵوبووه‌ته‌وه ب���اس له‌وه‌ده‌كات ك ه ل ه ئێران���دا نزیك ه یه‌ك ملیۆن‌و 160 هه‌زاركه‌س موعتاد بوونی هه‌یه .ب ه له‌به‌رچاوگرتنی ئ���هو ئامار‌ه ره‌نگ ه بتوانین ئاستی واقیعی ئه‌و كاره‌سات ه
به‌دی بكه‌ین ك ه ته‌نها گۆش���ه‌یه‌كی له‌و راپۆرته‌دا ئاشكراكراوه .له‌الیه‌كی ت���ره‌وه ته‌مه‌نی ئه‌و كه‌س���انه‌ی ك ه م���اده‌ی هۆش���به‌ره‌كان‌و موخهدره پێشه‌س���ازییه‌كان به‌كارده‌هێن���ن زۆر كه‌می كردوهو ب���ه پێی ئامار‌ه ره‌سمییه‌كان ئه‌م رێژه‌ی ل ه ته‌مه‌نی 15س���اڵه‌وه ب���ۆ 13س���اڵ كه‌می ك���ردوه .ب���ه وت���هی به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تی پێش���گرتن ل ه خه‌س���اره كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان���ی وه‌زاره‌ت���ی پ���ه‌ره‌وه‌رده‌ی ئێ���ران ،تا ئێس���تا بۆ ناس���اندنی كه‌س���انی سیگاری‌و به‌كارهێنانی ماده هۆش���به‌ره‌كان، ل���ه نێوان ته‌مه‌نی 15تا 18س���اڵ لێكۆڵینه‌وه‌ده‌كرا ،به‌اڵم ل ه ئێس���تا بهدواوه ئ���ه‌م توێژینه‌وه‌ی ه ل ه نێوان كه‌س���انی 13تا 18ساڵ ده‌كرێت‌و ئه‌م���ه‌ش نیش���انه‌ی هۆش���دارێكی جیدییه بۆ هاتنه‌خواره‌وه‌ی النیكه‌م دوو ساڵ له ته‌مه‌نی مه‌سه‌ره‌فی ئه‌م جۆره مادانه. رێژه‌ی توشبوانی ماده هۆشبه‌ره‌كان ل���ه ت���ه‌واوی پارێگاكان���ی ئێراندا یه‌كس���ان نییه‌‌و ه���ه‌ر پارێزگایه‌ك به ش���ێوه‌ی هك‌و به پێی بارودۆخی ئابوریی‌و فه‌رهه‌نگ���ی خه‌ڵكه‌كه‌ی‌و سیاسه‌ته‌كانی كۆماری ئیسالمی له‌و پارێزگای ه له‌م بارهوه قوربانی داوه. ب ه پێـــــ���ی راپۆرت���ی هه‌واڵنێری كۆماری ئیس�ل�امی «ئیرن���ا» ،ل ه پارێزگای زه‌نج���ان هاتنه‌خواره‌وه‌ی ته‌مه‌ن���ی ئێعتی���اد ب��� ه 15ت���ا 24 س���اڵ نیگه‌رانی بۆ خه‌ڵك دروست ك���ردوه .ئه‌م رێژه‌ی ه ل��� ه پارێزگای چوارمه‌حاڵ‌و به‌ختیاری له نێوان 15 تا 30ساڵه‌‌و له پارێزگای سیستان‌و به‌لوچس���تان ك��� ه ناوچه‌یـــــه‌كی هه‌ژاره ،ئه‌م رێژه‌ی ه ل ه نێوان 10تا 15ساڵه‌‌و له‌نێوان كۆڕان‌و كچانیشدا باڵوبووه‌ته‌وه. ناوه‌ن���دی لێكۆڵین���هوه مه‌جلیس زس���تانی راب���ردوو ئه‌نجام���ی توێژینه‌وه‌یه‌كی له‌باره‌ی خه‌س���اره كۆمه‌اڵیه‌تیی���ه‌كان باڵوكردو‌ه كه ل ه روانگه‌ی ه���ه‌زار كه‌س ل ه ئه‌ندامانی وه‌ف���دی زانس���تی زانك���ۆكان، فه‌رهه‌نگی���ان، دادوه‌ره‌كان، ئاخون���ده‌كان،و ش���اره‌زایان، به‌ڕێوه‌به‌ران ،له نێوان 28مه‌سه‌له‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی كه پرس���یاریان له‌سه‌ر كرابوو ،زۆربه‌ی وه‌اڵمه‌كان باسیان له بێكاری ،ئێعتیاد ،هه‌ژاری‌و ته‌اڵق وه‌ك گرنگترین كێشه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ئێران كردبوو.
10
ئه‌ده‌ب
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
dwaroj@komala.eu
خه‌اڵته‌كانی فیستیڤاڵی فیلمی ونیز دابه‌شكرا ئا :دواڕۆژ شه‌س���ت‌و پێنجه‌مین فیس���تیڤاڵی ونیز ،ك ه رۆژی چوارش���ه‌مم ه 27ی ئه‌گۆست ب ه نمایشكردنی فیلمێکی برایانی كۆئێن ده‌س���تی به‌كاركردو ل��� ه 6ی مانگی س���ێپتامبر كۆتایی به‌كاره‌كه‌ی هێنا. له‌م فیس���تیڤاڵه‌دا تازه‌ترین فیلم ه به‌ناوبانگه‌كان���ی جیه���ان ،له‌وان��� ه تازه‌ترین به‌رهه‌می دوو فیلمس���ازی ژاپۆنی نمایشكرا. ب ه وته‌ی ماركۆ مولێر ،به‌ڕێوه‌به‌ری فیستیڤاڵه‌كه ،فیستیڤاڵی ئه‌مساڵ ب���ۆ رێزگرتن له یوس���ف ش���اهین، ده‌رهێن���ه‌ری میس���ری ك��� ه 27ی ژوئیه‌ی ئه‌مساڵ كۆچی دوایی كرد، ته‌رخانك���راوه‌‌و فیلم���ی «قاهیره: وێس���تگه‌ی ناوه‌ن���دی» (به‌رهه‌می )1958ی ئ���ه‌م ده‌رهێنه‌ر‌ه له‌ڕۆژی 31ی ئه‌گۆست نمایش كرا. له‌فیس���تیڤاڵی ئه‌مس���اڵدا ك���ه ب ه پێش���كه‌ش كردن���ی خه‌اڵت���ه‌كان كۆتای���ی هات ،له‌ك���ۆی 52فیلمی هه‌ڵبژێردراو 21 ،فیلم بۆ بردنه‌وه‌ی «شێری زێڕین» ،خه‌اڵتی سه‌ره‌كی فیستیڤاڵی ونیز ،ركابه‌رییان‌كرد. ئه‌م خوله له فیستیڤاڵی فیلمی ونیز ب ه هۆی هه‌ڵبژاردنی ناعاداڵنه‌وه ،ل ه گه‌ڵ ره‌خنه‌گه‌لێكی زۆری رۆژنامه‌‌و
میدیاكان���ی جیهان���دا رووب���ه‌ڕوو بووه‌وه. ب���راوه‌ی خه‌اڵتی ش���ێری ئاڵتونی فیستیڤاڵی فیلمی ونیز دارێن ئارۆنۆفس���كی ،فیلمس���ازی 39س���اڵ ه ئه‌مریكایی ب��� ه فیلمی «كوش���تی گیر» ش���ێری ئاڵتونی شه‌ست‌و نۆهه‌مین فیستڤاڵی فیلمی ونیزی بۆ خۆی به‌ده‌ستهێنا. «كوشتی گیر» ،پۆرتره‌ی كوشتی گیرێكی پیره كه به س���ه‌رقاڵبوون به كوشتی كه‌چه‌وه توشی شكست ده‌بێت .ئه‌م فیلم ه كه رۆژی پێنجی س���ێپتامبر ب���ۆ یه‌كه‌مین ج���ار ل ه فیس���تڤاڵی فیلمی ونیز نمایشكرا، چیرۆك���ی كوش���تی ك���ه‌چ كارێكی به‌ناوبانه‌گ���ه ب���ه ن���اوی «راندی رابینس���ۆن» له ده‌یه‌ی هه‌ش���تای زایینی ك ه تووش���ی س���ه‌كته‌ی دڵ ده‌بێت. میكی رورك ،ئه‌ستێره‌ی هۆلیوود ل ه ده‌یه‌ی هه‌ش���تا ،به نه‌قشگێڕان له‌م فیلمه‌دا ،گه‌ڕانه‌وه‌یه‌كی سه‌ركه‌تووی بۆ سه‌ر شانۆی سینه‌ماده‌بێت .پێش له رورك وابڕیار بوو نیكۆالس كه‌یج، رۆڵی راندی رابینسۆن بگێڕێت. دارێن ئارۆنۆفسكی كاتی وه‌رگرتنی
رامین���ی بوحران���ی ل���هو فیلمه‌دا، چیرۆكی شۆفیرێكی تاكسی خه‌ڵكی سێنێگال ب ه ناوی سولو نمایش ده‌كات ك��� ه هه‌وڵدات رێگ ه لهوه بگرێت تا پیره‌پیاوێك خۆی بكوژێت .ئاخرین فیلم���ی ئه‌و «پی���اوی «گاریچی» ()2005و «ئه‌وراقچ���ی» ()2007ی ه ك ه سه‌رنجی خوێنه‌رانی راگێشاوه. قه‌یران���ی ل��� ه فیس���تیڤاڵگه‌لێكی جۆراجۆر به‌شداری كردوهو چه‌ندین خه‌اڵتی جیهانی وه‌رگرتوه.
خه‌اڵته‌كه‌ی خۆی ل ه ده‌س���ت «ویم وندێرس» ،سه‌رۆكی وه‌فدی داوه‌ران ئ���ه‌م فیس���تیڤاڵ ه وتی «س���وپای میك���ی رورك ده‌كه‌م كه له‌به‌رامبه‌ر كامێرادا رۆح‌و دڵی خۆی ب ه هه‌موو جیهان نیشان دا‌و هه‌ست ده‌كه‌م چ ئه‌كته‌رێكی ناوازه‌یه«. میكی رورك 22س���اڵ لهوه پێش به ده‌ورگێ���ڕان ل ه فیلمی ئێرۆتیكی « 9هه‌فت���هو نیو» ل��� ه ده‌رهێنانی ئادری���ان لی���ن ناوبانگ���ی ده‌ركرد. ئه‌مجاریش به به‌ش���داری كردن ل ه فیلمی «كوشتی گیر» بۆ جارێكی باقی خه‌اڵته‌كانی فیستیڤاڵ دیكه خۆی ب ه بینه‌ران ناس���انده‌وه. ب ه پێی هه‌واڵنێری فه‌رانسه ل ه نێو س���یلویۆ ئۆرالن���دۆ ،ئه‌كته‌ری 51 21فیلمێ���ك كه بۆ ش���ێر ئاڵتونی س���اڵه‌ی ئیتالیایی ب���ۆ ده‌وڕگێران
ركابه‌رییان ده‌كرد ،فیلمی «كوشتی گیر» به بێش���ك زۆرترن الیه‌نگری ل ه نێ���وان ره‌خنه‌گ���ران‌و بینه‌راندا ههبووه. خه‌اڵتێك بۆ فیلمسازێكی ئێرانی رامینی بوحرانی ،الوی 33ساڵه‌ی ئه‌مریكایی ب ه ره‌گه‌ز ئێرانی ،ك ه ل ه ئه‌مری���كا له‌دایك ب���ووه ،ب ه فیلمی «ماڵئاوا س���ولو» براوه‌ی خه‌اڵتی هه‌فته‌ی ره‌خنه‌گرانی فیس���تیڤاڵی ونیز بوو.
رابێرت سكۆڵز و:بێهروز مه‌له‌كشا
ل��� ه نه‌قش���ی كه‌س���ایه‌تییه‌كی پیر ل��� ه فیلمی «ب���او‌ه جیوڤان���ا» ل ه ده‌رهێنان���ی پۆپ���ی ئاواتی ،له‌گه‌ڵ فرانس���واز دۆمینیك بالن ،ئه‌كته‌ری 46س���اڵه‌ی فه‌رانسه‌وه‌ی بۆ نه‌قش گێ���ڕان ل��� ه فیلمی «ئه‌ویت���ر» ل ه ده‌رهێنانی تریۆیدیك‌و پاتریك ماریۆ بێرنار ،خه‌اڵتی باش���ترین ئه‌كته‌ری ژن‌و پی���اوی شه‌س���ت‌و نۆهه‌مینی خولی فیس���تیڤاڵی فیلمی ونیزیان بۆخۆیان ده‌ستبه‌ركرد. جێنیفێر الورنس ،ئه‌كته‌ری گه‌نجی ئه‌مریكای���ی ب��� ه ه���ۆی كایه‌كردن
گۆنترگراس ،ویژدانی نهتهوه ی ئاڵمان
كه‌سایه‌تی ل ه چیرۆكدا
گه‌وره‌ترین هه‌ڵ ه ل ه كاتی لێكدانه‌وه‌ی كه‌سایه‌تییه‌كانی چیرۆكدا ،پێداگرییه ل ه مه‌ڕ راسته‌قینه‌بوونی ئه‌م كه‌سایه‌تییانه. هیچكام ل ه كه‌سایه‌تییه‌كانی نێو كتێب كه‌س���ایه‌تییه‌كی راس���ته‌قین ه نی���ن. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ناوه‌كه‌یان له كتێبێكی مێژووییدا بێت .كه‌س���ایه‌تییه‌كانی نێو چیرۆك وه‌ك مرۆڤه راس���ته‌قینه‌كانن. ل ه هه‌مان كاتدا ،وه‌كوو ئه‌وان نین .ل ه چیرۆكه به‌ڕواڵه‌ت راسته‌قینه‌كاندا‌و ل ه زۆربه‌ی رۆم���ان‌و چیرۆكه كورته‌كاندا، نووس���ه‌ره‌كان هه‌وڵیان داوه هه‌تاكوو كه‌س���ایه‌تییه‌كانیان زیاتر ب ه شێوه‌ی مرۆڤی راسته‌قینه بخوڵقێنن .مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه ،كه ئه‌م نووس���ه‌رانه هه‌وڵیان داوه هه‌تاك���وو ورده كارگه‌لێك بده‌ن ه پ���اڵ ئه‌م كه‌س���ایه‌تییانه ك ه له ژیانی ده‌وروبه‌ریانه‌و‌ه وه‌ریانگرتووه .هه‌روه‌ها هه‌وڵیان���داوه هه‌تاك���وو رووداوه‌كانی گێڕانه‌وه‌كه‌ی���ان به‌س���ترابێته‌و‌ه ب���هو شتانه‌وه كه له ژیانی رۆژانه‌دا ئه‌گه‌ری روودانیان هه‌یه .ل ه ئاكامدا ،نووسه‌رانی چیرۆكه به‌ڕواڵه‌ت راسته‌قینه‌كان ناچارن چاوپۆشی بكه‌ن له كۆمه‌ڵه گه‌اڵڵه‌یه‌ك، كه بۆ كه‌س���انێك ك��� ه نموونه‌ی ژیانی ئاس���ایین ،به‌ده‌ر ل ه رادهی پێویس���ت خه‌یااڵوین .ئه‌م نووس���ه‌ران ه هه‌وڵیان داوه هه‌تاكوو هۆگریی خوێنه‌ر له ره‌وتی چیرۆك دابڕن وخوێنه‌ر كه‌سایه‌تی نێو چیرۆكی به هۆی خۆیه‌وه خۆش بوێت. نووسه‌رانی راسته‌قینه‌خواز ،ب ه كه‌ڵك وه‌رگرت���ن له چه‌مك ه ت���ازه‌كان كه ب ه ناوه‌كانی ده‌روونناس���ی‌و كۆمه‌ڵناسی ده‌یانناسین ،فیری زۆر شتیان كردووین له مه‌ڕ هه‌وێن���ی مرۆڤایه‌تی .ئه‌مڕۆك ه روانگه‌ی كه‌س���ایه‌تییه‌كان‌و شێوه‌كاری وی���ژدان‌و ده‌روونی وش���یار ،بوونه‌ت ه ته‌وه‌ره‌ی س���ه‌ره‌كی زۆرب���هی رۆمان‌و كورت ه چیرۆكه‌كان .ره‌نگ ه هه‌نگاونانی ئه‌وتۆ له‌م پێن���اوه‌دا ،داهێنانی ره‌وتی «س���ه‌یالی زه‌ین» بێت .نووسه‌ران ب ه یارمه‌تی ئه‌م س���ه‌نعه‌ته ،ده‌رئه‌نجام ه
زه‌ینیه‌كان ب ه ش���ێوه‌یه‌ك ده‌گێڕنه‌و‌ه كه ل���هو گێڕان���ه‌وه‌دا كاریگه‌رییه‌كانی دیت���راوه‌كان‌و بیس���تراوه‌كان ،تێكه‌ڵ ده‌ب���ن به ئه‌وبیرو ئاواته ئاڵۆزانه‌وه ك ه ل ه زه‌ینی نیو‌ه وش���یاره‌وه (نه‌س���ت) س���ه‌ریان هه‌ڵداوه .كاتی خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م چه‌ش���ن ه چیرۆك���ه ،ده‌بێ پێگه‌و چۆنیه‌تی كه‌سایه‌تییه‌كه هه‌ڵسه‌نگێنین له‌گه‌ڵ تێگه‌یش���تنمان له‌شێو‌ه ئاكاری كه‌س���ایه‌تی راس���ته‌قینه .باش���ترین ب���ه‌رده‌وام راس���ته‌قینه‌خوازه‌كان له‌هه‌وڵدان هه‌تاكوو له‌كاتی خوێندنه‌وه‌ی چیرۆكه‌كه‌یاندا ،له‌پڕ تێبگه‌ین كه ئه‌م ئاكاره‌مان پێش���تر بینیوه‌و به‌م جۆره ده‌بن ه هۆكارێك تاكوو ئێمه‌ش هاوبه‌ش بین ل ه شێوه‌ی تێگه‌یشتنیان ،ل ه ئاكار‌ه مرۆڤایه‌تییه‌كان .بۆ كۆمه‌ڵێك له چیرۆك نووس���ان ،گێڕانه‌وه‌یه‌ك���ی هه‌ڵخڕێنه‌ر خ���ۆی له خۆێدا ئامان���ج نییه .ئه‌مان ه خ���ۆ نابوێرن له خوڵقاندن���ی رووداوه بێ ئه‌گ���ه‌ره‌كان ،یان ته‌نانه‌ت رووداوه خه‌یاڵیی���ه‌كان ل���ه به‌رهه‌مه‌كانیاندا. ناڕاس���ته‌قینه‌خوازو له‌چیرۆك��� ه رۆمانسییه‌كاندا ،كه‌سایه‌تییه‌كان زۆرتر له پالنێكی گشتیدا داده‌رێژرێن ،نه ب ه شێوه‌ی چه‌ند الیه‌نه .ئه‌م كه‌سایه‌تییان ه زۆرت���ر ی���ا له‌ڕاده‌ب���ه‌ده‌ر جوانن یان ناش���یرین ،باش���ن یا خراپ .هێندێك ل ه چیرۆكنووس���ان ،یه‌ك الیه‌نه‌بوونی ئه‌م كه‌س���ایه‌تییانه_ن ه ب ه زیادكردنی ورده‌كاریی ه ده‌روونناسانه‌كانه‌وه ك ه ل ه راسته‌قینه‌خوازیدا باوه_ ب ه بۆچوون‌و روانگ ه فه‌لسه‌فی‌و ئایینیه‌كان چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ن .ئه‌م جۆره نووسینه ره‌مزییه. له‌و دیو مانا رواڵه‌تیه‌كه‌ی چیرۆكه‌وه، مانایه‌ك���ی دیكه حه‌ش���اردراوه .ره‌مز گرینگترین ش���ێوازی چیرۆك بووه ل ه س���ه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاس���تداو ئێستاكه‌ش خه‌ریك��� ه ئ���هو گرینگایه‌تی��� ه بۆخۆی ده‌سته‌به‌ر دهكاتهوه. ه���ه‌ر ب���هو ج���ۆره ك��� ه ئاگادارین نووس���ه‌رانێك وه‌ك جان بارت ،ویلیام گولدینگ‌و ئایرۆس مرداك ل ه خوڵقاندنی كه‌س���ایه‌تی‌و پالن داڕش���تنه‌كانیاندا، كه‌ڵ���ك ل��� ه فه‌لس���ه‌ف ه وه‌رده‌گ���رن.
خوێندنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه فه‌لس���ه‌فیه‌كانی الیه‌نگرانی بوونگه‌رایی (اصالت وجود)، یارمه‌تی زۆرمان ئه‌دات بۆ تێگه‌یش���تن ل ه چیرۆكه جۆراوجۆره هاوچه‌رخه‌كان. كه‌س���ایه‌تی ده‌ره‌نجامێكه دووبه‌ش، به‌ش���ی تاكێتی‌و به‌شی نموونه‌ی جۆر، وات ه كه‌س���ێتی تایبه‌ت .كه‌س���ایه‌تی ه گ���ه‌وره‌و بیرنه‌ك���راوه‌كان ،ده‌ره‌نجامی به‌هێزی ئه‌م دوو به‌شه‌ن .له چیرۆكێكی راس���ته‌قینه‌خوازانه‌دا ،كه‌سایه‌تیه‌كان زۆرتر نوێنه‌رانی چینێكی كۆمه‌اڵیه‌تی، ره‌گ���ه‌زو پیش���ه‌یه‌كن ،ی���ان ره‌نگ��� ه نموونه‌یه‌كی ده‌روونناس���انه بن‌و بكرێ ك ه له‌س���ه‌ر ئه‌ساس���ی گرێ یان هێما جۆراوج���ۆره‌كان لێ���ك بدرێنه‌وه .یان ره‌نگ ه تێكه‌اڵوێك بن ل ه تایبه‌تمه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ده‌روونییه‌كان .ل ه چیرۆكی ره‌مزیدا كه‌سایه‌تییه‌كان زۆرتر نوێنه‌ری روانگه فه‌لسه‌فییه‌كانن. خاڵێكی گرینگ ك���ه ده‌بێ خوێنه‌ران له‌مه‌ڕ كه‌س���ایه‌تیه‌كان له‌ب���ه‌ر چاوی بگرن ئه‌وه‌ی ه كه جۆره‌كانی خولقاندنی كه‌س���ایه‌تییه‌كان جۆراوجۆره_ئ���ه‌م جۆرانه‌ش ره‌نگ ه به شێوه‌ی جۆراوجۆر تێكه‌ڵ بكرێن .ره‌نگه چیرۆكێكی پڕ ل ه رووداو ،الیه‌نی راسته‌قینه‌خوازان ه یان ره‌مزی هه‌بێ ك ه ل ه جۆری خوڵقاندنی كه‌سایه‌تیه‌كه‌یه‌وه ده‌كرێ بناسرێته‌وه. ره‌نگ ه كه‌س���ایه‌تیه‌كانی نێ���و رۆمان ه راس���ته‌قینه‌خوازانه‌كان ل���ه ش���ێوه‌ی وێناكردنی ئه‌ندێش���ه‌كان ی���ان روانین ه فه‌لسه‌فیه‌كاندا خۆ بنوێنن. ئێمه‌ی خوێنه‌ر ده‌بێ به وش���یاری‌و ته‌یاریه‌و‌ه خ���اوه‌ن دژ كردهوه بین ل ه به‌رابه‌ر ج���ۆره جیاوازه‌كانی خولقانی كه‌س���ایه‌تیه‌كانه‌وه .ناتوانین ب ه یه‌ك جۆر خوێندنه‌وه ،چیرۆكێك له خۆرخ ه لویس بۆرخ���س بخوێنینه‌وه‌و هه‌ر به‌و جۆره خوێندن���هوه ،چیرۆكێكی جیمز جۆیزیش بخوێنینه‌وه .پێویست ه خوێنه‌ر ل ه كاتی رۆچوون به نێو هه‌ر جیهانێكی چیرۆكانه‌دا ،خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌و جیهانه‌دا رێك بخات .ل ه س���ه‌ر نووسه‌ریشه ك ه كارێك بكات تا ئه‌م رێكه‌وتنه ش���یاوی زه‌حمه‌ته‌كه‌ی بێت.
ل ه فیلمی «ده‌ش���تی س���ۆزان» ل ه ده‌رهێنانی گیلرمۆ ئاریاگا ،خه‌اڵتی باشترین ئه‌كته‌ری ژن‌و پیاوی گه‌نجی به‌ده‌س���تهێنا ك ه ب ه ن���اوی خه‌اڵتی مارچێل���ۆ ماس���ترۆیانی ،ئه‌كته‌ری كۆچكردوی ئیتالیایی به‌خشرا. ئالكس���ی گرمان ،فیلمس���ازی 32 ساڵه‌ی روس بۆ فیلمی «سه‌ربازی كاغه‌زی» خه‌اڵتی ش���ێری زێوینی باش���ترین ده‌رهێنه‌ری به‌ده‌ستهێنا. ئ���ه‌م فیلم��� ه كه ل��� ه قه‌زاقس���تان دروستكراوه‌‌و ل ه باره‌ی ناردنی یوری گاگارین ب���ۆ مانگ دروس���تكراوه، خه‌اڵتی باشترین فیلمبه‌رداریشی بۆ خۆی ده‌ستبه‌ركرد. هایل گریما ،فیلمس���از‌و نوس���ه‌ری 62ساڵه‌ی ئتیۆپیا ،به‌هۆی فیلمی مێژووی���ی «ترێ���زا» دوو خه‌اڵتی تایبه‌تی وه‌فدی داوه‌ران‌و باش���ترین فیلمنامه‌ی به‌ده‌ست هێنا« .ترێزا» چیرۆكی ئاژاو‌ه سیاسییه‌كانی ده‌یه‌ی هه‌شتای ئێتۆپی ده‌گێڕێته‌وه. ل ه باقی خه‌اڵته‌كانی ئه‌م فیستیڤاڵ ه
ده‌توانن ب���ه خه‌اڵته‌كانی خوارهوه ئاماژه بكه‌ین: خه‌اڵت���ی فیپرش���ی ،فدراس���یۆنی نێوده‌وڵه‌ت���ی ره‌خنه‌گران���ی فیلم، ب���ۆ فیلمی «ناوخۆی نیش���تمان» له‌ده‌رهێنان���ی تاری���ق تگوی���ا ل ه ئه‌لجه‌زایه‌ر خه‌اڵتی سه‌دهه‌زار دۆالری «لویجی دی الورنتس» بۆ باش���ترین فیلمی ئه‌م فیستیڤاله« ،نه‌هاری ناوه‌ڕاستی ئ���وت» له‌ده‌رهێنان���ی جیانی دی جۆرجیۆ له ئیتالیا خه‌اڵتی به‌ش���ی دوورنما بۆ فیلمی «مالیخولیا» له‌ده‌رهێنانی دیاز ل ه فیلیپین خه‌اڵت���ی دورنمای دیكۆمێنتاری بۆ فیلمی «ژێ���ر ئاس���تی دره‌یا» ل ه ده‌رهێنانی جیانفراكۆی روس���ی ل ه ئیتالیا خه‌اڵتی ش���ێر ،تایبه‌ت ب ه وه‌فدی داوه‌ران بۆ ورنر شروتێر ،فیلمسازی 63س���اڵه‌ی ئاڵمان���ی ب���ۆ كارنام ه هونه‌رییه‌كه‌ی
ئا :حه‌بیب ی ی سروشت گۆنترگراس به‌ش���ێوه ی ی شه‌ڕدا ،گه‌شه له‌كه‌شوهه‌وای دوا ی ی ل ه خوێندگاكان كردو ئه‌لف‌و بێ��� ئاڵمانی هیتله‌ریدا خوێند. ی قوتابی���ان، گ���راس وه‌ك باق��� ی ی الو ئه‌ندامێ���ك ل��� ه الیه‌نگران��� ی 1943دا هیتله‌ربوو ،به‌اڵم له‌س���اڵ ی ل��� ه ی نیگه‌رانیه‌ك��� ،ب���ێ ئ���هوه ی هه‌بێت، ی ره‌سم ی بڕوانام ه وه‌رگرتن ی ل��� ه خوێندنگاهه‌ڵگ���رت‌و ده‌س���ت ی غه‌یر‌ه ی به‌شێوه ی به‌باش زان ئهوه ی درێژه ب��� ه خوێندن بدات. ره‌س���م ئه‌وچه‌ند ساڵ به‌پیشه‌ی جۆراوجۆر‌و له‌چه‌ند شوێندا كاری كرد ،بۆ وێن ه ماوه‌یه‌ك ل ه كانگایه‌كدا س���ه‌رقاڵی ێ به‌ردی ده‌تاش���ی، كارب���وو‌و له‌و ی سه‌رده‌مێك له «دوسلدورف»جاز ده‌ژه‌ند‌وماوه‌یه‌كیش له‌ئاكادێمیایه‌كدا ی ی به‌تواناییه‌كانی���دا له‌بوار پ���هره وێنه‌كێشان‌وپه‌یكه‌رسازیدا. ی له‌س���اڵ گۆنترگ���راس ی ی هونه‌ره‌جوانه‌كان 1948له‌په‌یمانگ ه ی له‌ب���واری دوس���لدۆرف خوێندن��� و ێنه‌كێشا ن‌و په‌یكه‌ر س���ا ز ی ده‌س���پێكردو ل ه 1952بۆ درێژه‌دان به‌خوێندن چ���ووه بێرلینی باكوورو ی گرافیس���ت ێ وه‌كووداڕێژه‌ر ل���هو ی كاربوو. سه‌رقاڵ ناوبراوهه‌روه‌هاله‌ساڵی1955ش���ێعر ده‌س���تپێكردو ی وتن��� له‌سا ڵی 1 9 5 6به‌مه‌به‌س���تی خزمه‌تك���ردن به‌واڵته‌ك���هی چووه ی ی نووس��� ێ رۆمانێك پاریس‌ول���هو ی ی ب���رد‌ه ناوكتێبخانه‌كان ك ه ن���او جیهانهوه. « »hundeiahreدووهه‌می���ن ی گ���ه‌ور‌هی گراس���ه ،ك��� ه رۆمان��� ی ی (ساڵه‌كان له‌س���اڵی1965به‌ناو سه‌گ) وه‌رگێڕدراوه‌ته‌و‌ه سه‌ر زمانی ی فارس���ی .ئه‌م كتێبه سه‌رده‌مداران ی ی ئابووری‌‌وبه‌رپرس���ان موعجی���زه
ی یه‌كییه‌تیی ه پیش���ه‌ییه‌كان‌وخاوه‌ن ی ی كردووه‌ت��� ه ئامانج رۆژنامه‌كان��� ی خۆی. هێرش ی ی گۆنتر كاال قاچاخه‌كان به‌رهه‌مه‌كان ی حه‌س���ارن‌وبه‌ناوبانگ ترین ئه‌ودیو ی كتێب���ی گ���راس ،كتێبی((ته‌پڵ ی ی نووس���ین حه‌ڵه‌بی))ی ه ك ه به‌هۆ ی ی 1999خه‌اڵت ئه‌م كتێبه‌وه،له‌ساڵ ی پێبه‌خش���را. ی ئه‌ده‌بیات��� نۆبێل��� ئه‌م كتێب ه ك��� ه له‌قۆناغێكدا پترل ه ی له‌ئاڵماندا لێ فرۆشرا، 800000دانه شااڵونامه‌یه‌ك ه ب ه دژی ئاڵمانی ژێر هژمونی نازی ،ل ه رێگه‌ی به‌رده‌وامی ره‌خنه‌ی هاونیش���تمانه‌كانی ل ه بیرو باوه‌ڕی فاشیستی. دوایی���ن به‌رهه‌م���ی گۆنترگ���راس به‌ناوی (هه‌نگاوی قرژانگ) یه‌كێك ل ه جه‌سوورانه‌ترین رومانه‌كانیه‌تی، ئه‌م رومان ه س���ه‌باره‌ت ب ه زیاتر ل ه
هه‌ش���ت ه���ه‌زا كه‌س ل���هو خه‌ڵك ه ئاواره‌ی���ه ،ك ه ل���ه ژانویه‌ی 1945 له كه‌ش���تی ویلهێڵم گاسـتلۆف ل ه ده‌ری���ای باڵتیك ده‌بن���ه ئامانجی ژێرده‌ریایه‌ك���ی رووس���ی‌و ده‌بن��� ه قوربان���ی ،ئ���ه‌م قوربانیان��� ه چه‌ن سه‌دكه‌س ل ه هێزه‌كانی ئاڵمانن ك ه زۆربه‌یان ژن‌ومنداڵن. ش���ــێوه‌یه‌ك ب��� ه ئه‌م��� ه وێن���ا له‌به‌رچاونه‌گیراوتری���ن له‌ش���ه‌ڕی دووهه‌مـ���ی جیهان���ی‌و ده‌رئه‌نجامه‌كانیه‌تی. ئه‌م نووس���هره به‌ناوبانگ ه ئاڵمانی ه له ته‌مه‌نی 75ساڵیدا هێشتاك ه ل ه ژیاندایه‌‌و زۆرت���ر كاته‌كانی به‌كاری سیاسیهوه سه‌رقاڵه‌و له‌م دواییانه‌دا توانای خۆی له‌سه‌ر قه‌یرانی عێراق وه‌گڕ خس���تووه‌‌و چه‌ن بابه‌تی باڵو كراوه‌ی به‌دژی شه‌ڕ ئیمزا كردووه.
ژمار‌ه ( )17ساڵی یه‌که‌م2008/9/16 ،
"وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان" كوشنده‌ترین نه‌خۆشی ئابوریی ئێران ئا :ئارام وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان (ركود تورمی) ده‌س���ته‌واژه‌یه‌كی ئابوریی��� ه ب ه مانای روودانی هاوكاتی هه‌لئاوسان‌و وه‌ستانی ئابوریی له هه‌ر واڵتێكدا .ئه‌م دیارده‌ی ه كه به كوشنده‌ترین نه‌خۆشی ئابوریی س���ه‌رده‌م ناس���راوه ،چی���هو له‌كوێو‌ه هاتووه؟ له‌زۆرێك ل���ه لێكۆڵین���هوهو راپۆرت ه ئابورییه‌كان س���ه‌باره‌ت ب ه بارودۆخی ئێس���تای ئابوریی ئه‌مری���كا ،باس ل ه دۆخی ئابوریی ئه‌و واڵته له ساڵه‌كانی ده‌یه‌ی 1970ی زانینی ده‌كرێت .قه‌یرانی ئابوریی ئه‌مریكا ل ه س���اڵه‌كانی ده‌یه‌ی ،1970ك ه زۆركه‌س ناوی «وه‌ستان»ی (ركود) ئابوریی لێنابوو ،ل ه چه‌مكه‌كانی زانستی ئابوریدا وه‌ستان نه‌بوو. شاره‌زایانی ئابوریی ئه‌و كاتی ئه‌مریكا له‌و دیارده‌ی ه ناوی وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان ( )stagflationلێناب���وو ،ك���ه ب ه مانای روودانی هاوكاتی هه‌ڵئاوس���ان‌و ركوده .له‌ئێستاش���دا ده‌س���ه‌اڵتدارانی ئه‌مریكا له‌هه‌وڵی ئ���ه‌وه‌دان به كه‌ڵك وه‌رگرتن له ئه‌زمونی ساڵه‌كانی ،1970 رێگه ل ه په‌ره‌ئه‌س���تاندنی ئه‌م تیۆریی ه له دۆخی ئێس���تای ئابوریی ئه‌و واڵت ه بگ���رن .س���اناترین رێگا بۆ گه‌یش���تن ب���ه قواڵیی كاره‌س���اتی «وه‌س���تانی هه‌ڵئاوس���ان» س���ه‌رنجدان ه ب ه مانای وش���ه‌كانه .وه‌س���تان (ركود) ب ه مانا ئابورییه‌كه‌ی كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌رده‌وامی نرخی گه‌ش���هی به‌رهه‌می ناخالس���ی ناوخ���ۆی واڵتێكه ،بۆ چه‌ندین ده‌وره‌ی به‌دوای یه‌كدا .هه‌ڵئاوسانیش زۆربوونی به‌رده‌وامی نرخه‌كانه له ده‌وره‌گه‌لێكی زه‌مه‌نیدا كه هه‌ر دوو له‌مانه به‌ته‌نیایی ده‌توانێت خه‌سارێكی گهوره بۆ ئابوریی ئه‌و واڵته به‌رهه‌م بێنێت. ب��� ه پێ���ی پێناس��� ه ئابوریی���ه‌كان، وه‌س���تانی هه‌ڵئاوس���ان كاتێ���ك ل��� ه ئابورییدا رووده‌دات كه نرخی گه‌شه‌ی ئابوریی واڵتێك روول ه كه‌مبوونه‌وه‌یه‌كی ب���ه‌رده‌وام بێ���ت‌و ،ه���اوكات له‌گ���ه‌ڵ ئه‌وه‌ش���دا نرخی هه‌ڵئاوسان ل ه واڵته‌دا روو ل��� ه زیادبوون بكات .له بارودۆخی وه‌س���تانی هه‌ڵئاوس���ان ك���ه ئابوریی له‌گه‌ڵ كه‌مبوونه‌وه‌ی نرخی گه‌ش���ه‌دا رووب���ه‌ڕوو ده‌بێت ،كێش���هی بێكاریش ل ه ئاب���وری واڵتدا دێت ه ئاراوه ،چونك ه كه‌مبوون���ه‌وه‌ی به‌رده‌وام���ی نرخ���ی گه‌شه‌ی ئابوریی واڵتێك ب ه دوای خۆیدا كه‌مبوون���ه‌وه‌ی داواكاری���ی بۆ كڕینی كااڵ‌و خزمه‌تگوزاریی��� ه جیاجی���اكان، وه‌رشكسته‌بوون یان داخستنی زۆرێك
ل ه یه‌كه‌كانی به‌رهه‌مهێنان ،بێكاربوونی ژماره‌یه‌كی زۆر خه‌ڵك‌و كه‌مبوونه‌وه‌ی توان���ای كڕی���ن‌و داهات���ی خه‌ڵك���ی به‌دواوه‌ده‌بێت ،ك ه ئه‌مه‌ش خۆی بوار بۆ ئهوه خۆش ده‌كات كه مه‌سره‌ف كه‌متر بێته‌وه‌‌و نرخی گه‌ش���هی به‌رهه‌مهێنانی ناخالس���ی ناوخۆش ل ه ب���ازاڕدا ،زیاتر داببه‌زێت‌و كه‌مبكات .تێكه‌ڵبوونی ئه‌م خااڵن��� ه ك ه هه‌ركامه‌یان نیش���انه‌یه‌كی تایبه‌ت ل��� ه بارودۆخێكی جی���اواز ل ه ئابوریی���دا ،حاڵه‌تێكی نه‌خۆش ئاس���ا ل ه ئابورییدا دروس���ت ده‌كه‌ن ك ه پێی ده‌گوترێ «وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان». س���ه‌باره‌ت ب��� ه هۆكاره‌كان���ی دروس���تبوونی وه‌س���تانی هه‌ڵئاوسان، بیروبۆچوونگه‌لێك���ی جیاجیاهه‌ی���ه. زۆرێ���ك ل��� ه ئابوریزان���ان دی���ارده‌ی وه‌ستانی هه‌ڵئاوس���ان ب ه ده‌ره‌نجامی كه‌مبونه‌وه‌ی نه‌خوازراوی نرخی گه‌ش ه به‌ه���ۆی پێكهاتنی ئاڵوگ���ۆڕی گهوره له‌به‌شی خستنه‌ڕووی (عرچه) بازاڕی كااڵ زه‌روریی���ه‌كان ی���ان گۆڕینی زیاد له‌ح���ه‌دی نرخی ئه‌و كااڵن ه ده‌زانن .بۆ وێنه گه‌ش���هی زیاد له‌ئه‌ندازه‌ی نرخی نه‌وت ك ه له‌الیه‌ك���هوه به‌رده‌وامبوونی چاالكیی��� ه ئابوریی���ه‌كان ناس���ودمه‌ند ده‌كات‌و ب���واری كه‌مبوونه‌وه‌ی نرخی گه‌شه‌ی ئابوریی له واڵتدا خۆشده‌كات، له‌الیه‌كی ترهوه كه‌ش���هی نرخی نه‌وت ده‌بێته‌هۆی زۆربوونی هه‌ڵئاوس���ان ك ه ئه‌مه‌ش له فاكته‌ره‌كانی دروست بوونی ئه‌م كێش ه ئابورییه‌یه. ئه‌م ده‌سته‌ی ه له شاره‌زایانی ئابوریی بیرۆكه‌ك���هی خۆیان ب ه ن���اوی تیۆری «ش���ۆكی خستنه‌ڕوو» (شوك عرچه) ناولێناوه‌‌و ئێس���تاش ئ���ه‌م تیۆرییه ل ه زۆرێك له كۆڕوكۆمه‌ڵ��� ه ئابورییه‌كاندا له‌س���ه‌رده‌كرێت. لێكۆڵین���ه‌وه‌ی له‌كاتێكدا وه‌س���تانی هه‌ڵئاوس���ان ل ه واڵتێ���ك به‌و ش���ێوه دروس���ت بێت، رێگاكان���ی به‌ره‌وڕووبوون���هوه له‌گه‌ڵ هه‌ڵئاوسان ته‌نها بارودۆخه ئابورییه‌ك ه خراپترده‌كات ،چونك ه نرخی گه‌ش���هی ئابوریی زیاتر داده‌به‌زێنێت. تیۆرییه‌كی دیك ه سه‌باره‌ت هۆكاره‌كانی پێكهاتن���ی وه‌س���تانی هه‌ڵئاوس���ان، ئه‌مه‌ی��� ه كه ئ���ه‌م دیارده‌ی��� ه به‌هۆی سیاسه‌تی نادروستی ئابوریی له به‌شی ئابوریی گه‌وره‌ی واڵت ،له الیه‌ن بانكی ناوه‌ندییه‌وه دروستده‌بێت‌و له‌م كاته‌دای ه كه چاكس���ازی سیاسه‌ته‌كان ده‌توانێت ورده ورده ئه‌م كێشه‌یه چاره‌سه‌ر بكات. ژماره‌یه‌كی تر له شاره‌زایانی ئابوریی له‌س���ه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن كه سیاسه‌ته‌كانی ده‌وڵ���هتو ده‌س���تێوه‌ردانی ل ه كاری
بازاڕ ،ده‌بێته هۆی دروستبونی قه‌یران‌و دروس���تبوونی وه‌س���تانی هه‌ڵئاوسان. ئه‌م ده‌سته‌یه ل ه شاره‌زایانی ئابوریی، س���ه‌باره‌ت به‌م بیرۆكه‌ی خۆیان ده‌ڵێن «یاس���ا رێگره‌كانی ده‌وڵه‌ت ل ه بازاڕدا ك ه رێگا ل ه چاالكی س���الم‌و ئاس���ایی بازاڕ ده‌گرێت ،رێگا بۆ دروس���تبوونی وه‌س���تانی هه‌ڵئاوس���ان فه‌راه���ه‌م ده‌كات» .ئاش���كرای ه ك ه رێگاگرتن ل ه ده‌س���تێوه‌ردانی نادروستی ده‌وڵه‌ت ل ه بازاڕ یه‌كێكه ل ه رێگاكانی پێش���گیری ل���ه دروس���ت بوونی ئه‌م نه‌خۆش���یی ه ئابورییه. ل��� ه ئابورییه‌ك���ی گرفتار ب ه ده‌س���ت نه‌خۆشی «وه‌س���تانی هه‌ڵئاوسان»، چه‌رخ���ی هه‌ڵس���وڕانی به‌رهه‌مهێنان ده‌كه‌وێت ه هه‌ناس���ه‌بڕكێ‌و پێ به پێی ئه‌وه‌ی���ش ئاس���تی گش���تی نرخه‌كان ده‌چێته‌س���ه‌ره‌وه‌‌و هه‌موو شتێك گران ده‌بێت .پێش���هات ه حاشاهه‌ڵنه‌گره‌كانی ئه‌م یارده‌یه‌ش بۆ كۆمه‌ڵگا ،گرانییه‌كی بێ سه‌روبه‌ره‌‌و بێكارییه‌كی ئاشكرایه. كۆماری ئیسالمی یه‌كێك له‌و واڵتانه‌ی ه ك ه ئێس���تا توش���ی ئه‌م نه‌خۆش���یی ه ئابوریی���ه ب���ووه ،به‌جۆرێ���ك ك��� ه ده‌ركه‌وتنی هاوكاتی ئ���ه‌م دوو گرفت ه ئابورییه له‌ئێس���تادا ،گرنگترین رووی دیاریكـــــــــه‌ری ئابوریی ئێرانه. ته‌نانه‌ت ناوه‌ند‌ه ئابورییه‌كانی كۆماری ئیس�ل�امیش ناتوانن ئه‌م ه بش���ارنه‌و‌ه ك ه نرخی هه‌ڵئاوس���ان ل���ه ئێراندا ب ه خێراییه‌ك���ی زۆر روو ل���ه زیادبوونه. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی بانكی ناوه‌ندی كۆماری ئیس�ل�امی له راپۆرتێكدا ده‌نوسێت ك ه نرخی هه‌ڵئاوسان له‌م ساڵدا ب ه 26.4 ده‌رسه‌د گه‌یشتوه‌‌و چاوه‌ڕوان ده‌كرێـت ت���ا كۆتایی س���اڵ ب ه زیات���ر بێت .ل ه الیه‌كی ترهوه نێوه‌نجی سااڵنه‌ی نرخی گه‌ش���هی ئابوری ئێران ل ه ماوه‌ی سێ ساڵی رابردوودا له باشترین حاڵه‌تدا ل ه نێوان 5تا 5.5ده‌رسه‌ددا ل ه هاتوچۆ بووه ،ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه كه به‌رنامه‌ی پێنجساڵه‌ی چواره‌م هیوای ب ه نێونجی هه‌شت ده‌رسه‌د به‌س���تبوو .ب ه وته‌ی شاره‌زایانی ئابوریی ،ئێران ساڵیانێك ه توش���ی دیارده‌ی وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان بووه ،ئه‌م���ه‌ش ب ه مان���ای زۆربوونی بێكاری له‌گه‌ڵ چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی نرخی هه‌ڵئاوسان‌و گرانییه. ناوه‌ندی لێكۆڵینه‌وه‌كانی مه‌جلیس���ی ش���ۆرای ئیس�ل�امی ب���ه‌م زووان ل��� ه راپۆرتێكدا س���ه‌باره‌ت ب���ه زۆربوونی هه‌ڵئاوس���ان‌و بێ���كاری هۆش���داری داوه‌‌و ئه‌وه‌ی وه‌ك قه‌یرانی س���ه‌ره‌كی ئابوری���ی ئێران ناولێب���ردوه .هاوكات
له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش وه‌زاره‌تی ته‌ندروس���تی ئێ���ران ب���اس ل���ه زۆربوون���ی نرخی گه‌شه‌ی دانیش���توان ده‌كات ،ب ه پێی ئه‌م راپۆرته‌ی وه‌زاره‌تی ته‌ندروس���تی زۆرترین ژماره‌ی دانیش���توانی ئێران ل ه نێوان گروپی ته‌مه‌نی 15تا 29س���اڵ ه ك ه ئه‌م گروپه‌ش پێوێستییه‌كی زۆریان به بارهێنان‌و كار هه‌یه. بێكاری‌و هه‌ڵئاوس���ان ل���ه ئێران ئه‌و كێش���انه‌ن ك ه هاوته‌را له‌گ���ه‌ڵ یه‌كتر له ئێران���دا له‌حاڵی زۆربوونن .ئه‌مه‌ش بۆ سیاس���ه‌تی ن���اكارا‌و هه‌ڵه‌ی بانكی ناوه‌ن���دیو ده‌س���تێوه‌ردانی نابه‌جێی ده‌وڵه‌ت���ی مه‌حم���ودی ئه‌حمه‌دی نژاد له‌كاروباری ئابوریدا ده‌گه‌ڕێته‌وه. یه‌كێك له‌و هۆكارانه س���نورداركردنی كاروچاالكی ئاب���وری له ئێران له‌الیه‌ن كاربه‌ده‌س���تانی ده‌وڵه‌ته ،وه‌ك گرنگی ن���ه‌دان ب��� ه به‌رهه‌مه‌كان���ی ناوخۆی‌و نه‌خس���تنه‌گه‌ڕی سه‌رمای ه له‌و بواره‌دا. به پێی راپۆرتی بانكی ناوه‌ندی ئێران بڕی كه‌ڵكه‌بوونی پاره‌‌و پوڵ ل ه ماوه‌ی سه‌د س���اڵی رابردوو ب ه ئه‌ندازه‌ی سێ ساڵی رابردوو نهبووه. شاره‌زایانی ئابوریی ده‌ڵێن سه‌ره‌ڕای نرخی بااڵی نه‌وت‌و رژانی پوڵ‌و دۆالرێكی زۆر ب���ۆ گیرفانی ده‌وڵ���هتو ،كه‌ڵه‌ك ه بوونی بڕی نه‌قدینگی ،تا ئێستاش بۆ هه‌موو شتێك سه‌رمایه‌گوزاری ده‌كرێت، بێجگ���ه ل���ه به‌رهه‌مه‌ناوخۆییه‌كان .ب ه واته‌یه‌كی تر كاتێك باسی پیشه‌سازی نێوخۆی���ی دێت��� ه ئاراوه ،مه‌س���ه‌له‌ی كه‌میی پاره‌‌و نه‌قدینگی دێته مه‌یدان، ل ه كاتێ���دا كه‌ڵكه‌بوونی پار‌ه ل ه ئێران ته‌نی���ا زۆرتربوون���ی كااڵی ه���اورده‌ی بهدواوه ده‌بێت. رێگاكان���ی رووبه‌ڕووبون���هوه له‌گ���ه‌ڵ دیارده‌ی وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان له‌ئێران، پێویستی چاودێرییه‌ك به‌سه‌ر مه‌سه‌ل ه داراییه‌كان���ی ده‌ول��� هتو به‌كارهێنانی به‌سوودی داهاته نه‌وتییه‌كانه ،هه‌روه‌ها سه‌ربه‌خۆیی بانكی ناوه‌ندی‌و كۆمه‌ڵێك چاكس���ازی ئابوریی ،له‌وان ه ئیسالحی پێكهات���هی ماڵیات‌و باج ،ئیس�ڵ�احی بازاڕی ماڵی ،زۆركردنی سه‌رمایه‌گوزاری ده‌وڵه‌ت له به‌شی ناوخۆ ،پێشگرتن ل ه رانت‌و به‌كارهێنانی پۆس���ت‌و پله‌وپای ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی دارایی تاكه كه‌س. ب���ه كورتی رێ���گای پێش���گرتن ل ه په‌ره‌ئه‌ستاندنی وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان ل ه ئێران ،كورتكردنه‌وه‌ی ده‌ستی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی ن���ژاد‌ه له‌كاروباری ئابوریی واڵت ،ك ه ب���ه‌رده‌وام به بلیمه‌تییه‌كانی خۆی!!! هه‌وڵ ده‌دات ده‌ست له هه‌موو كاروبارێك وه‌ربدات.
به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی پێداویستییه‌كان‌‌و كاریگه‌رییه‌كانی له سه‌ر خه‌ڵكی هه‌ژاری ئێران ئا :دواڕۆژ بانكی مه‌ركه‌زی ئێران رایگه‌یاندووه ك ه نرخی هه‌اڵوسان ل ه چاو ساڵی رابردوو 27/6زیادی كردووه .هه‌ر ب ه پێی ئه‌م راپۆرت���هی بانكی ناوه‌ن���دی ل ه مانگی پێنجی ئه‌مس���اڵدا ،چوونه سه‌ره‌وه‌ی نرخی ش���ت‌و مه‌كه‌كان ل ه ئێ���ران ب ه راده‌یه‌ك���ی زۆر پ���ه‌ره‌ی س���ه‌ندووه‌‌و به‌رنامه‌كانی ده‌وڵه‌ت‌و بانكی ناوه‌ندی بۆ پێش���گیری ل ه چوونه س���ه‌ره‌وه‌ی نرخی ش���ته‌كان كاریگ���ه‌ری نهبووه. بانكی ناوه‌ندی نرخی هه‌اڵوسان به پێی ئاڵوگۆڕه‌كان له ساڵدا دیاری ده‌كرێت‌و ه���ه‌ر بۆی ه ل��� ه 12مانگ���ی رابردوودا نێوه‌نجی هه‌اڵوسان 22/3ده‌رسه‌ده. چوونه س���ه‌ره‌وه‌ی نرخی پێداویستی ه رۆژانه‌كانی خه‌ڵك‌و هه‌اڵوسانی ئابووری
یه‌كێك ل ه كێش���ه ههره به‌رچاوه‌كانی ده‌س���ه‌اڵتداریه‌تی كۆماری ئیسالمیه‌‌و هه‌موو كاتێكیش قورساییه‌كه‌ی كه‌وت ه سه‌ر شانی خه‌ڵكی هه‌ژار‌و ده‌ستكورتی كۆمه‌ڵ���گا‌و كاریگ���ه‌ری زۆر نێگه‌تیڤی ههبووه ل ه س���ه‌ر ژیانی ئه‌وان .كاتێك كه رێژه‌یه‌ك���ی زۆر ل ه خه‌ڵك بێكارن‌و یان خه‌ریكی كرێكارین ،به‌رز بوونه‌وه‌ی نرخی ش���تومه‌ك‌و پێداویس���تیه‌كانی رۆژان ه ئ���ه‌وان به‌ره‌و ریزی كه‌س���انی برس���ی‌و فه‌قیری كۆمه‌ڵ���گا پاڵ پێو‌ه ده‌نێت‌و ده‌بێت هۆكاری س���ه‌ره‌كی بۆ س���ه‌رهه‌ڵدانی چه‌ندین دیارده‌ی ناحه‌ز ه���ه‌م ل��� ه نێو خێ���زان‌و هه‌م ل���ه نێو كۆمه‌ڵگا. ب ه چاو خشاندنێك ب ه سه‌ر ئاماره‌كان‌و هه‌روه‌ه���ا ئ���هو دیاردانه‌ی ك���ه ئه‌مڕۆ به‌رۆكی ب���ه كۆمه‌ڵگای ئێران گرتووه،
بۆم���ان ده‌رده‌ك���ه‌وت ك��� ه فه‌قیری‌و ده‌ستكورتی چهنده ده‌توانێ كاریگه‌ریی هه‌بێ���ت ل ه س���ه‌ر په‌ره‌س���ه‌ندنی ئه‌م دیاردانه .ئیعتیاد ب ه ماده سڕكه‌ره‌كان، له‌شفروشی ژنان ،مندااڵنی سه‌رشه‌قام‌و دزی‌و هتد هه‌مووی ب ه زۆری به‌رهه‌می زیاد بوون���ی كه‌له‌به‌ری چینایه‌تیه‌‌و ب ه ئاشكرا له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا ئه‌م ه به‌رچاو ده‌كه‌وێت. ل��� ه ب���ه‌ر نه‌بوون���ی به‌رنامه‌یه‌ك���ی دروس���ت‌و ئاكادیمی بۆ ئابوری ئێران‌و هه‌روه‌ها ناكارامه بوونی به‌رپرس���انی رژیم له‌م بواره ،ئێ���ران ك ه یه‌كێك ل ه واڵته ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان ك ه س���ه‌رچاوه‌ی سروش���تیه‌كانی زۆره‌‌و خاوه‌ن���ی زیاتر نه‌وت��� ه ك ه چی خه‌ڵكه‌ك���هی له ریزی هه‌ژارانی جیهان دێن���ه ئه‌ژمار‌و خراپ بوون���ی ب���اری ئاب���وری واڵت ،ئه‌وان ب���ه‌ره‌و فه‌وت���ان ده‌بات .ئه‌م���ه ته‌نیا ناكارامه بوونی رژیم ل ه ئاست به‌رنام ه ناوخۆییه‌كانی نییه ،به‌ڵكوو سیاسه‌تی ده‌ره‌كیشی ل ه ئاست په‌ره‌دانی ئابووری ئێران شكستی هێناوه‌و قه‌رزه‌كانیشی زیادی كردووه .بۆ نموونه ل ه تازه‌ترین ئاماری به‌ش���ی زانیاری ئێكۆنومیست ده‌رده‌كه‌وێ ك ه ق���ه‌رز‌ه ده‌ره‌كیه‌كانی ئێران زیادی كردووه كه ل ه چاو ساڵی راب���ردوو 300ملیۆن دۆالر زیاتر بووه، واته گه‌یشتووه‌ت ه 21ملیارد دۆالر. ل ه هه‌مانكات���دا دابه‌زینی نرخی نه‌وت ل��� ه بازاره‌كانی جیهان���دا یه‌كێكیتر ل ه كێش���ه‌كانی كۆم���اری ئیس�ل�امی ه ك ه وه‌ك���وو یه‌كێك له‌و واڵتان���هی كه ب ه
رێژه‌یه‌كی به‌رچاو نه‌وت ده‌فروش���ێت، كاریگ���ه‌ری راس���ته‌وخۆی ده‌بێ���ت ل ه س���ه‌ر به‌رز بوونه‌وه‌ی نرخی شته‌كان‌و ل���ه‌م نێ���وه‌دا خه‌ڵكی فه‌قی���ر‌و چینی كرێكار یه‌كه‌م قوربانین .له حه‌وتووی رابردوودا نرخی نه‌وت له بوش���كه‌یه‌ك 147دۆالر دابه‌زی���وه بۆ ژێر 100دۆالر كه ئه‌م دابه‌زینه زۆر به‌رچاوه‌و ده‌توانێ كاریگه‌ری راسته‌وخۆی هه‌بێت ل ه سه‌ر نرخی شته‌كان له ئێران. هه‌روه‌ها ده‌توانی ئام���اژه به نه‌دانی حه‌قده‌س���تی كرێكاران له ماوه‌ی یه‌ك س���اڵی رابردوو بكه‌ین ك��� ه به ده‌یان كارخانه‌‌و یه‌كه‌ی به‌رهه‌م هێنه‌ر به هۆی نه‌دانی حه‌قده‌ست‌و نه‌بوونی كه‌ره‌ست ه داخراون‌و یان تووش���ی كێشه هاتوون، ب ه وه‌س���تانێك ل ه س���ه‌ر ئه‌م كێشهو دیاردان���ه ،ئه‌و راس���تیه‌مان بۆ روون دهبێتهوه كه خێزانێك���ی كرێكاری ل ه كاتێكدا ك ه حه‌قده‌س���تی مانگانه‌كه‌یان پێنادرێت‌و ل ه الیه‌كی تریش���هوه به‌رز بوون���ه‌وه‌ی نرخ���ی پیداویس���تیه‌كانی رۆژانه‌‌و گه‌رانی‌و هه‌اڵوس���انی ئابووری، چۆن ده‌توان���ن ژیانی خۆی���ان دابین بكه‌ن؟ ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد ك ه له هاتن ه س���ه‌ركاریه‌و‌ه قه‌وڵی بردن���ی پووڵی نه‌وتی بۆ س���ه‌ر سفره‌ی خه‌ڵكی ئێران دا كه‌چی ن ه ته‌نیا ئه‌مه‌ی بۆ جێبه‌جێ نه‌كرا ،به‌ڵكوو رۆژ له گه‌ڵ رۆژ سفره‌ی ئه‌وانی له س���ه‌ره‌تاییترین شت بێبه‌ش كردو برسیه‌تی‌و نه‌هامه‌تی بوو ب ه دیاری ئه‌حمه‌دی نژاد بۆ خه‌ڵكی ئێران.
dwaroj@komala.eu
11
گه‌وره‌ترین شیركه‌تی ئۆتۆمبیل سازی ئێران كێشه‌ی ماڵی‌هه‌یه
ش���یركه‌تی ئێران خودڕۆ ،گه‌وره‌ترین ش���یركه‌تی ئۆتۆمبیل سازی ئێران توشی كێش���هی دارایی جیدی بووهو به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی پیشه‌سازی له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان تا ب ه هاوكاری بانكه‌كان‌و وه‌رگرتنی وام ئه‌م كێشه‌ی ه چاره‌سه‌ربكه‌ن. له‌م مانگانه‌ی دوایدا به هۆی كه‌می پاره‌‌و قه‌رزداریی شیركه‌تی ئۆتۆمبیل سازی ئێران خودڕۆ ،به‌رهه‌می ئه‌م شیركه‌ته به‌ڕاده‌یه‌كی به‌رچاو كه‌می كردوه .سه‌ره‌ڕای ئه‌م كێشه داراییانه‌ش ،كێشه‌یه‌كی دیك ه ك ه گوشاری خستۆته سه‌ر ئه‌م شیركه‌ته، كێش ه هاوردنی پارچه‌كانی ئۆتۆمبیله كه له‌ده‌ره‌وی واڵت ئاماده ده‌كرێت. ش���یركه‌تی ئێران خودرۆ له‌ماوه‌ی س���ێ س���اڵ‌و نیو لهوه پێشه‌وه ،پاش چوون ه دهرهوه ل���ه چه‌رخ���هی به‌رهه‌مهێن���ان ،نه‌یتوانیو‌ه جێگرێك بۆ ئ���ه‌م ئۆتۆمبیل ه قه‌دیمی‌و هه‌رزان په‌یدا بكات ك ه كڕیارێكی زۆری بوو. ش���یركه‌تی ئێران خودڕۆ زۆرتر ئۆتۆمبیله‌كانی شیركه‌تی پژۆی فه‌رانس ه مۆنتاژ‌و به‌رهه‌م دێنێت.
دابه‌زینی نرخی نه‌وت بۆ بۆشكه‌ی 100دۆالر
له‌حاڵێكدا واڵتان���ی ئه‌ندامی رێكخراوی ئۆپێك ،رێ���ژه‌ی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وتیان هێناوه‌ت���ه خوارهوه ،نرخ���ی نه‌وت ل��� ه بازاڕه‌كانی جیهان���دا دابه‌زینێكی زۆری به‌خۆیه‌وه‌دی .به‌م پێی ه نرخی نه‌وت ل ه بۆش���كه‌ی 147دۆالر له مانگی ژانویه‌ی رابردوو بۆ 100دۆالر هاتوه‌ته خوارهوه. چاودێرانی ئابوریی پێشبینی ئهوه ده‌كه‌ن ب ه هاوردنه‌خواره‌وه‌ی به‌رهه‌می نه‌وتی واڵتان���ی ئه‌ندامی ئۆپه‌یك نرخی نه‌وت له‌وه‌زیاتر نه‌یته‌خواره‌وه‌و ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ش هه‌یه به‌ره‌وژوور هه‌ڵكشێته‌وه. ش���ه‌كیب خه‌لیل ،س���ه‌رۆكی رێكخراوی واڵتانی هه‌ن���ارده‌كاری نه‌وت (ئۆپێك) رایگه‌یاند ك ه وه‌زیران نه‌وتی واڵتانی ئه‌ندام بێجگ ه له عێراق‌و ئه‌ندونێزی بڕیاریاندا نه‌وتی ب ه رێژه‌ی پێنس���ه‌د‌و بیس���ت هه‌زار بۆش���كه ل ه رۆژدا كه‌مبكه‌نه‌وه .عێراق به‌هۆی بارودۆخی ئێس���تای له‌و بڕیاره چاوپۆش���ی لێك���راوه ،ئه‌ندۆنێزیش داوای هه‌ڵپه‌ساردنی ئه‌ندامێتی خۆی له ئۆپێك كردوه. رێكخراوی ئۆپێك نزیكه‌ی %40ی نه‌وتی خاوی جیهان دابینده‌كات.
قه‌یران ل ه ئابوریی ژاپۆندا
له سێ مانگه‌ی دووهه‌می ئه‌مساڵی زایینیدا ژاپۆن شاهیدی به‌هێزترین دابه‌زینی ئابوریی ،له‌ماوه‌ی حه‌وت س���اڵی رابردوودا بووه ،واچاوه‌ڕوان ده‌كرێت ك ه ئابوریی ئه‌م واڵته كه دووهه‌مین ئابوریی گه‌وره‌ی دنیای ه توشی وستان (ركود) ببێت. ئابوری ژاپۆن له مانگی ئه‌پریل تا ژوئی ه س���ێ ده‌رس���ه‌د بچكوتر بووهو ئه‌مه‌ش له‌حاڵێكدای��� ه كه ه���ه‌م داواكاری ناوخۆو هه‌م هه‌نارده‌ی ئ���ه‌م واڵته الواز بووه. ئابوریی ژاپۆن وه‌ك زۆرب���هی ئابورییه‌كانی جیهان ل ه ژێركاریگه‌ریی نرخی بااڵی وزه‌‌و ماده خۆراكییه‌كاندایه. ئه‌مه یه‌كه‌مین دابه‌زینی ئابوریی ژاپۆن ل ه ماو‌ه زیاتر له‌ساڵێكدا ،ده‌وڵه‌تی ژاپۆن داوای ل ه ش���یركه‌ته‌كان كردوه كه حه‌قده‌سته‌كان زیاد بكات تا یارمه‌تی هه‌زینه‌ی به‌كارهێنه‌ران بكات. وزیری ئابوریی‌و سیاس���ه‌تی دارایی ژاپۆن له‌م بارهوه ده‌ڵێت :ئه‌وه‌ی كه داهاتی فه‌رمانب���ه‌ران زیاد بكرێت ،كارێكی باش���ه ،ب���ه‌اڵم ئێم ه داوا ل���ه به‌ڕێوه‌به‌رانی كۆمپانیاكان ده‌كه‌ین ك ه سه‌رنج به‌و مه‌سه‌له‌ی بدات كه زۆركردنی حه‌قده‌سته‌كان، نرخه بااڵكان قه‌ره‌بوو دهكاتهوه.
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه ،كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات سه‌رنوسه‌ر :به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین: عه‌تا ناسرسه‌قزی فه‌ریبا محه‌مـــــه‌دی هه‌ژیر
نه‌خشه‌ساز:
E-mail: dwaroj@komala.eu
كوردستان له‌سزای ئێعدامدا یه‌كه‌مه
9ملیۆن منداڵ ل ه ماوه‌ی ساڵێكدا گیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن مندااڵن���ی س���ه‌ندووقی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرت���ووه‌كان (یونیس���ێف) رایگه‌یان���دوو‌ه ك ه زیاتر ل��� ه 9ملیۆن منداڵ له‌ساڵدا ل ه سه‌رتاسه‌ری جیهان پێش ته‌مه‌نی 5ساڵ گیانیان ل ه ده‌ست ده‌ده‌ن .ب ه پێی راپۆرتی رۆیترز ،هه‌وڵ ب���ۆ پ���ه‌ره‌دان ب ه كه‌ڵ���ك وه‌رگرتن ل ه شیری دایك ،واكسیناس���یون‌و هه‌وڵ ه جیهانیه‌كان بۆ پێشگیری ل ه نه‌خۆشی ماالریا ،رێ���ژه‌ی مردنی مندااڵنی ل ه 9 ملی���ۆن و 700هه‌زار ل ه س���اڵی 2006و هه‌روه‌ها ل��� ه 12ملی���ۆن‌و 700هه‌زار كه‌س ل��� ه س���اڵی 1990دابه‌زیو‌ه ب ه 9ملی���ۆن‌و 200هه‌زار كه‌س ل ه س���اڵی 2007ی زایینی. به‌رپرس���ی یونیس���ێف وتووی���ه :ل ه س���اڵی 1960ی زایینی رێژه‌ی گشتی مردنی مندااڵنی ژێر 5س���اڵ زیاتر ل ه 60ده‌رسه‌د دابه‌زیوه‌و ئامار‌ه تازه‌كان نیش���ان ده‌ده‌ن ك ه ئه‌م ره‌وت ه درێژه‌ی
نه‌وید مێهراوه‌ر
هه‌یه. گه‌ش���هی ئه‌م به‌رنامه‌ی ه ل ه ئامریكای التین‌و ناوچ���هی كارائی���ب ،ئوروپای ناوه‌ن���دیو رۆژه���ه‌اڵت ،كۆماریه‌كانی شوروی پێش���وو‌و به‌ش���ێك ل ه ئاسیا زۆر به‌رچاو بووه .به‌اڵم ل ه ناوچه‌كانی ئافریق���ا ك ه ی���ه‌ك كه‌س ل��� ه هه‌ر 7 منداڵ پێش ئ���ه‌وه‌ی بگات ه ته‌مه‌نی 5 س���اڵ گیانیان ل ه ده‌ست ده‌ده‌ن هه‌ل‌و مه‌رجێكی باش ب ه دی ناكرێت. ب��� ه پێ���ی راگه‌یاندن���ی یونیس���ێف، ئه‌ی���دز هێش���تاك ه مه‌ترس���ییه‌كی جیدی بۆ س���ه‌ر مندااڵن ل��� ه ئافریقا، هه‌رچه‌ند ك��� ه واڵتانێك وه‌كوو اریتره، ماالوی،موزامبی���ك ،نیج���ر‌و ئه‌تیوپی، هه‌وڵێكی جی���دی دراوه بۆ خه‌بات ل ه دژی ئه‌م نه‌خۆش���یه .واڵتی سیرالئون ب ه 262مردنی من���داڵ ل ه یه‌ك هه‌زار منداڵی ژێر ته‌مه‌نی 5س���اڵ زۆرترین ئاماری مردنی مندااڵنی هه‌یه.
«گریز ناگزیر» سی ره‌وایه‌ت له سی ساڵ لهوه پێش (گریز ناگزی����ر) ن����اوی كتێبێكه دوو جڵدی كه پێكهاتووه له س����ی ره‌وایه‌ت����ی ده‌رچوون����ی ئێ����ران له ده‌ی����هی ،60كه له نووس����ینگه‌ی «نوكته«ی پاریس روانه‌ی بازاڕی كتێبی فارسی له ئوروپا‌و ئه‌مریكا كراوه. ل����ه س����اڵه‌كانی ده‌ی����هی 60 كۆمه‌ڵێك له هه‌ڵسووڕاوانی چه‌پ‌و دیموكرات له ئێران ده‌رچوون ژیانی هه‌نده‌رانیان گرته‌به‌ر. به‌اڵم تا ئێستاش به تێپه‌ڕبوونی نزیك به سێ ده‌یه ،هێشتا نه‌وه‌ی ئه‌م����ڕۆ ه����ۆكاری ده‌رچوونی ئه‌م تیكۆشه‌رانه له واڵت نازانێت .ئه‌م
«دیواری شه‌رم» چاوه‌ڕوانی ئه‌حمه‌دی نژاد ده‌كات
دیسان قاچاخی فیلم ل ه ئێران
فیلمی باڵونه‌كراوه‌ی «نیوه‌ی مانگ» ل ه ده‌رهێنانی ده‌رهێنه‌ری به‌ناوبانگی كورد ،به‌همه‌ن قوبادی ،ب ه به‌شداری هێدیه‌ی تارانی‌و گوڵشیفته‌ی فه‌راهانی روانه‌ی بازاڕی قاچاخ كرا« .نیوه‌ی مانگ» فیلمێك ه ل ه ره‌زبه‌ری س����اڵی 1385خه‌اڵتی گه‌وره‌ی «س����ه‌ده‌فی زێڕین����ی» باش����ترین فیلمبه‌رداری، خه‌اڵت����ی رێكخ����راوی ره‌خنه‌گرانی نێ����و نه‌ته‌وه‌یی(فیپرش����ی) ل���� ه په‌نجا‌وچواره‌مین ده‌وره‌ی فیستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی فیلمی (سن سباستین) ی ل ه ئیس����پانیا وه‌رگرت .هه‌روه‌ها خه‌اڵت����ی هه‌ڵبژێ����ردراوی بینه‌رانی بیست‌و شه‌شه‌مین ده‌وره‌ی فیستیڤاڵی
كتێبه هه‌وڵی داوه كه هۆكاره‌كانی ده‌رچوونی ئه‌م تێكۆش����ه‌رانه له‌م ماوه‌دا بخاته‌ڕوو. كۆمه‌ڵێ����ك سیاس����ه‌تمه‌دار‌و هۆنه‌رمه‌ندو نوس����هرو كۆمه‌ڵناس، هه‌وڵیان داوه به پێ����ی زانیارییان له س����ه‌ر بابه‌ت����ه جی����اوازه‌كان، هه‌مووالیه‌نه‌كان����ی كۆمه‌اڵیه‌ت����ی سیاس����ی‌و ئاب����ووری ده‌یه‌ی 60ی ئێران له‌م كتێیه‌دا بده‌نه به‌ر باس‌و لێكۆڵینه‌وه. به‌شێكیش����یان وه‌ك وتووێژێ����ك ئام����اده كراوه ،له‌وانه :هوش����ه‌نگ كه‌ش����اوه‌رز س����ه‌در(زه‌ویناس‌و لێكۆڵه‌ر) ،عه‌لی شاهه‌نده(پارێزه‌ری
پێش����وی دادگا) ،فه‌رزانه ته‌ئیدی (ئه‌كته‌ری شانۆ‌و سینه‌ما) ،فاتم ه سه‌عیدی (هه‌ڵسووڕاوی سیاسی)، حه‌می����د ئه‌حم����ه‌دی (لێكۆڵه‌ری مێ����ژووی چه‌پ) ،ره‌ئ����وف كه‌عبی (هه‌ڵس����ووڕاوی سیاس����ی) ،باقر مومێنی(نووسه‌ر‌ولێكۆڵه‌ری مێژوو)و حه‌سه‌ن مه‌كارمی(نووسه‌ر). س����ی ره‌وایه‌ت����ی كتێب����ی «گریز ناگزی����ر» بارودۆخێك����ی جیاوازی له باب����ه‌ت ،پێگ����هی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و تایبه‌تی����هوه هه‌ی����ه ،بۆی����ه ل����ه روانگه‌یه‌كی جی����اوازه‌وه ده‌ڕوانێته یه‌كێك له قه‌یراناویترین ده‌یه‌كانی مێژووی ئێران.
فیلمی ئێس����تامبولی ل ه خاكه‌لێوه‌ی س����اڵی 1386ب ه ده‌س����ت هێناوه، تا ئێس����تاش ل ه ئێران نه‌یانهێشتوو‌ه ب ه ئاشكرا نیش����ان بدرێت .ئه‌م ه ل ه كاتێكدای ه ك ه ل ه ماوه‌ی یه‌ك س����اڵی رابردوو گوش����ارێكی یه‌كجار زۆر ل ه الیه‌ن به‌رپرس����انی به‌شی سینه‌مای س����ه‌ر ب���� ه ده‌وڵ����ه‌ت ،هێزه‌كان����ی ئینتیزامی ،ده‌زگای قه‌زایی ،كه‌وتۆت ه س����ه‌ر به‌ره����ه‌م هێنه‌رانی به‌ش����ی فیل����م‌و س����ینه‌ما .هه‌روه‌ه����ا فیلمی «مارموله‌ك‌و سه‌نتووری» له‌و فیلم ه پڕ ده‌نگ‌و هه‌رایانه‌ی نێو س����ینه‌مای ئێرانن ك ه تا ئێستاش هه‌ر ل ه بازاڕی قاچاخدایه.
وابڕیاره ك ه مه‌حم����ودی ئه‌حمه‌دی ن����ژاد رۆژی دووی ره‌زب����ه‌ر ،ل���� ه كۆبوون����ه‌وه‌ی گش����تی رێكخ����راوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان قس���� ه بكات، بۆ ئ����ه‌م مه‌به‌س����ت ه ژماره‌ی����ه‌ك ل ه هه‌ڵس����وڕاوانی مه‌ده‌ن����ی‌و نه‌ی����اری ئێعدامكردنی مندااڵن����ی ته‌مه‌ن ژێر 18س����اڵ ،به‌ته‌مان خۆپیشاندانێك ل ه ژێرناوی «دیواری ش����ه‌رم» دژی ئه‌حمه‌دی نژاد له‌كاتی سه‌رفه‌ره‌كه‌ی بۆ نیۆیۆرك رێك بخه‌ن. له‌م پێوه‌نده‌دا نازه‌نینی ئه‌فش����ین جه‌م ،ش����اجوانی پێش����ووی كانادا‌و هه‌ڵس����وڕاوی ماف����ی م����رۆڤ ،ل���� ه گۆرانییه‌كی ب���� ه ناوبانگی خۆی ب ه زمان����ی ئینگلیزی ب ه ن����اوی (یه‌ك رۆژ) ب����اس ل���� ه ئاواته‌كانی خۆی بۆ گه‌یش����تن ب ه ئاش����تی‌و پاراس����تنی كه‌رامه‌تی ئینسانی ل ه ئێران ده‌كات. ل����هو خۆپیش����اندانه‌دا خوێندكارانی به‌ندكراوی ئه‌شكه‌نجه‌كراو ،هه‌روه‌ها نوێنه‌رانی نه‌ته‌وه‌كانی بنده‌ستی نێو ئێران به‌شداری ده‌كه‌ن. نازه‌نینی ئه‌فشین جه‌م ل ه كاتێكدا ك ه هه‌ڵس����ووڕانی سیاس����ی‌و مرۆڤ دۆس����تانه‌ی خۆی برد‌ه ئاستی نێو نه‌ته‌وه‌ییه‌وه ،هه‌واڵی ئه‌وه‌یان پێدا ك ه كچێك����ی الو ،له س����ه‌روبه‌ندی سه‌نگساردایه .ل ه ئاكامدا هه‌ڵسووڕانی نێو نه‌ته‌وه‌یی نازه‌نین ئه‌فشین جه‌م بۆ رزگاری نازه‌نین����ی فاتێحی بووه
هۆی ش����كاندنی حوكمی نامرۆڤانه‌ی سه‌نگسار ،ك ه ب ه سه‌ریدا سه‌پابوو. ناوبراو توانی س����ه‌رنجی رای گشتی جیهان ،ب����ه‌ره‌و ئێعدام����ی مندااڵنی كه‌مته‌م����ه‌ن ل ه ئێران رابكێش����ێت. نازه‌نین ئه‌فش����ین جه‌م رێكخراوێكی بۆ نه‌جاتی گیانی مندااڵنی مه‌حكووم ب ه ئێع����دام ب ه ن����اوی» «ئێعدامی مندااڵن رابگرن» دروست كرد. ب ه پێی ئامار‌ه ره‌سمییه‌كانی رژیمی ئیس��ل�امی له‌س����ه‌ره‌تای ئه‌مس����اڵی زایینی����هوه ت����ا ئێس����تا 6الو ل���� ه سێداره‌دراون ك ه ل ه ته‌مه‌نی منداڵیدا توش����ی تاوان ببوون ،هه‌روه‌ها زیاتر ل���� ه 130مێرمنداڵ����ی دیك ه حوكمی ئێعدامی����ان وه‌رگرت����وه‌‌و چاوه‌ڕوانی جێبه‌جێكردنی حوكمه‌كانیانن. ل ه رۆژی سه‌فه‌ره‌كه‌ی ئه‌حمه‌دی نژاد بۆ نیۆیۆرك ،جیا له‌م خۆپیشاندانه، ده‌ی����ان خۆپیش����اندانی دیك ه دژ ب ه ناوب����راوو یاس����ا دژه مرۆییه‌كان����ی كۆماری ئیسالمی ل ه ئه‌مریكا به‌ڕێو‌ه ده‌چێت.
رێكخراوی چاودێری مافی مندااڵن ل ه راپۆرتی رۆژی چوارشه‌مم ه 10ی سێپتامبر، به‌رانبه‌ر ب ه 20ی خه‌رمانانی ئه‌م س���اڵیدا ،پێنج واڵتی ناودێر كردوه ك ه سزای ئێعدام ب ه سه‌ر مندااڵن‌و تازه‌الواندا ده‌سه‌پێنن .ئێرانی ئاخوند لێدراو ل ه نێو ئه‌و پێنج واڵته‌دا په‌له‌ی یه‌كه‌می هه‌یه ،له‌م پێنج واڵت ه ئیس�ل�امییه‌دا ك ه ل ه مانگی یه‌كه‌می 2007ی زاینییه‌و‌ه تا ده‌رچوونی ئه‌م راپۆرت ه سی ودوو منداڵ‌و تازه‌الو ئێعدام كراون ك ه بیس���ت وشه‌ش حوكمی ل ه ئێرانی ئیساڵمی دا به‌ڕێو‌ه چووه، ئه‌م��� ه ل ه حاڵێك دای ه ك ه جگ ه ل ه چه‌ند واڵت���ی ئێرتجاعی وه‌ك ئێران زۆربه‌ی ه���هره زۆری واڵتانی جیهان ئێعدامی من���دااڵن‌و تازه‌الوانیان ل ه دادگاو ناوه‌ند‌ه قه‌زایه‌كان���ی خۆیان وه‌ال ناوه‌و په‌یماننام���هی قه‌ده‌غه‌كردنی ئێعدامی مندااڵن‌و تازه‌الوانیان واژوو كردوهو به‌رگری لێ ده‌كه‌ن. ده‌زگای ده‌س���ه‌اڵتدارێتی ئێ���ران‌و به‌ڕێوه‌به‌ران���ی ،وه‌ك شه‌مش���ه‌كوێر‌ه ئه‌و ش���ه‌وه‌زه‌نگه‌یان پێخۆش���هو ته‌نیا ل ه ئاوا هه‌لومه‌رجێكدای ه ك ه ئه‌وان ده‌توانن درێژه ب ه ته‌مه‌نی نگریس���ی خۆیان بده‌ن‌و ل ه ئێرانی ته‌لبه‌ند كراو ل ه سه‌ركوتی هه‌رچه‌شنه ئازادییه‌ك مه‌یداندار بن. راگه‌یه‌ندراوی كۆنوانس���یۆنی نێونه‌ته‌وه‌ی مافی من���دااڵن ،ئه‌و بڕگانه‌ی ك ه ل ه جارنام���هی جیهانی مافی مروڤدا هاتووه‌و په‌یوه‌ن���ده ب ه مافی مندااڵنه‌وه‌و ،ل ه س���ه‌ره‌تایی ترین یاس���او رێساكانی كۆمه‌ڵگای به‌ش���ه‌رین‌و ،كۆماری ئیسالمی ل ه یه‌كه‌م رۆژه‌كانی ده‌س���ه‌اڵتداریتیه‌و‌ه تا ئێس���تا ل ه ژێر پێی ده‌نی‌و ل ه هیچ بوارێكدا ره‌چ���اوی نهكردوه .بۆی ه دیاریكردنی كۆماری ئیس�ل�امی ئێران وه‌ك یه‌ك���ه‌م جینایه‌تكار دژ ب ه مندااڵن‌و تازه‌الوان هیچ تازه‌گییه‌كی نیهو له‌م جۆره ڕاپۆرتان��� ه ئه‌م ه یه‌كه‌مینی نیهو ب ه درێژه‌ی ته‌مه‌نی نگریسیش���ی ئه‌م ه دوایین راپۆرت نابێت .هه‌ڵسوكه‌وتی جینایه‌تكارانه‌ی كۆماری ئیسالمی ئێران ب ه یه‌ك‌و دوو ناێت��� ه ئه‌ژم���ار ،به‌ڵكو زۆر ل���هوه فراوان تر‌ه ك ه ده‌كه‌وێت ه به‌ر ده‌س���تی راگه‌یاندنه گشتییه‌كان‌و میدیا ئازاده‌كان. ئه‌گه‌ر ب ه پێوه‌ری رێس���ا مه‌ده‌نی‌و ئینس���انییه‌كان ئه‌م ده‌س���ه‌اڵت ه نگریس��� ه هه‌ڵسه‌نگێنین ،پاش پێش���ێل كردنی ماڤی مروڤ ل ه چه‌وسانه‌وه‌و داپڵوسینی كه‌مایه‌تی ه نه‌ته‌ویی‌و مه‌زهه‌بییه‌كاندا جینایه‌تكارترینه .لێره‌دا ش���تێك ك ه نابێ ل ه بیری كه‌ین ئه‌ه‌وی ه ك ه ل ه ئێراندا هێشتاك ه ئێعدامی سیاسی هه‌ر به‌رده‌وامه‌و ئ���ه‌م رژیم ه بۆ به‌ره‌وپێ���ش بردنی ئامانج ه گاڵوه‌كانی خ���ۆی وه‌ك یه‌كێك ل ه كه‌ره‌سه‌كان بۆ چاوترسێنی خه‌ڵك ل ه به‌رانبه‌ر داواكارییه‌كانیاندا به‌كاری دێنی. س���ه‌پاندنی حوكمی ئێعدام ب ه سه‌ر هه‌ڵسووڕاوانی سیاسی ل ه ئێرانی ئیسالمیدا ش���تێكی سروش���تیه‌و ئه‌مه‌ش هه‌ر ل ه گ���ه‌ڵ ل ه دایكبوونی ئ���ه‌م رژیم ه بووهو بهنده ب ه ته‌مه‌نیه‌وه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ل ه پاش ئێعدامه‌كانی س���اڵی 1367هوه له‌م جینایه‌تانه‌ی رژیم وردبینه‌و‌ه ده‌بینین ك ه زۆرترین ئێعدامه‌كان ل ه كوردس���تان بووهو رژیم زۆر دوژمنكاران ه رووب ه هه‌ڵس���ووڕاوانی كورد بڕیاری ده‌ركردوه‌و ل ه هیچ جووڵه‌یه‌كی سیاسی چاوپۆش���ی نه‌بووه‌و سزای سروشتی هه‌ڵسووڕاوانی سیاس���ی ش���تێك كه‌متر ل ه ئێعدام نهبووه ،به‌اڵم ئه‌مه‌ش بێ سنوور بووهو ل ه دادگا ناعاداڵنه‌كان���ی خۆیاندا ب ه بێ ل ه به‌ر چاو گرتنی هیچ مافێك بۆ ئه‌وانه‌ی كه حوكمی ئێعدامیان به‌سه‌ردا سه‌پاوه به‌ڕێوه‌چووه. به‌اڵم ئه‌م رژیم ه تینو‌ه به‌خۆێنی ئازادیخۆازان به‌وه‌ش���هو نه‌وس���تاوه‌و ئیس���تا بێڕحمانه‌ترین ش���ێوه ل ه سزا به‌سه‌ر هه‌ڵس���ووڕاوانی مه‌ده‌نیشدا ده‌سه‌پێنی‌و ده‌بینین ل ه كوردس���تان سزای ئێعدام به‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك ل ه چاالكوانانی مه‌دنیدا سهپاوهو س���ه‌دان كه‌س���یش ل ه زیندانه‌كاندا ل ه خراپترین هه‌لومه‌رجدا به‌سه‌ر ده‌به‌ن .كه‌وابوو ئه‌گه‌ر ل ه راپۆرتی رێكخراوی مافی منداڵندا كۆماری ئیس�ل�امی ل ه من���داڵ كوژیدا پله‌ی یه‌كه‌می هێناوه‌ته‌وه ،ل ه چ���او ده‌وڵه‌تانی داگیركه‌ری پارچه‌كانی تری كوردستانیش دژی گه‌لی كورد هه‌ر پله‌ی یه‌كه‌می هه‌یه.
تاقیكردنه‌وه‌ی تیۆری دروست بوونی جیهان ده‌ستی پێكرد رۆژی 10ی ئ����ه‌م مانگ����ه زیاتر له هه‌ش����ت هه‌زار ش����اره‌زا‌و پسپۆڕی ب����واری فیزیا له 85واڵتی جیهان، له‌وان����ه ئێ����ران ،تاقیكردن����ه‌وه‌ی تیۆری دروس����ت بوون����ی جیهانیان ده‌س����تپێكرد .زانای����ان ل����ه‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌دا به سه‌رپه‌رس����تی رێكخراوی ئوروپای����ی توێژینه‌وه‌ی ناوه‌كی (سرن) له سنوری واڵتانی سوئیس‌و فه‌رانس����ه ،ده‌ستده‌ده‌نه تاقیكردن����ه‌وه‌ی تیۆری دروس����ت بوونی جیه����ان‌و یه‌كه‌م ته‌قینه‌وه‌ی گهوره (بیگ بن����گ) كه گریمانه‌ی ئه‌وه‌ده‌كرێت دروست بوونی جیهان له‌وه‌وه هاتبێت. ئ����ه‌م تاقیكردن����ه‌وه‌ی ل����ه كه‌ڵك وه‌رگرتن له ده‌زگایه‌كی زۆر گهوره ب����ه ن����اوی «ئێ����ڵ ،ئێچ ،س����ی» جێبه‌جێده‌كرێ����ت ،ئ����ه‌م ده‌زگایه بریتییه له سێ تونێلی بازنه‌یی به درێژایی بیس����ت‌و حه‌وت كیلۆمێتر‌و له قواڵیی س����ه‌د مێتری ژێرزه‌مین له س����نوری س����وئیس‌و فه‌رانسه، تاقیكردنه‌وه‌ك����هی پ����ێ ئه‌نج����ام ده‌درێ����ت .پالن����ی دروس����تكردنی ده‌زگای «ئێ����ڵ ،ئێچ ،س����ی» بۆ
په‌یوه‌ندیگرتن به كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
كۆمیته‌ی ناوه‌ندیی
komite.nawendi@komala.eu
ده‌بیرخانه
debirxane@komala.eu
ناوه‌ندی راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵه
rageiandn@komala.eu
ژ .ناوه‌ندی راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵه
07708663340 - 07480113948
په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵه له سلێمانی
peiwendiekan@komala.eu
ژ .په‌یوه‌ندییه‌كانی کۆمه‌ڵه
07701559457-07701363295-0533193729
س����اڵ 1980ده‌گه‌ڕێت����هوه ،ئ����ه‌م گه‌اڵڵه‌یه له ئه‌نجامدا ساڵی 1996 به بودجه‌یه‌ك به بڕی 2.6ملیارد دۆالری س����وئیس په‌س����ه‌نه‌د كرا. ئه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی����ه ناڕه‌زاییه‌كی زۆری له ناو خه‌ڵكی دروست كرد، به‌جۆرێ����ك ك����ه له‌ماوه‌یه‌ك پێش له‌ده‌س����تپێكردنی تاقیكردنه‌وه‌كه به‌ه����ه‌زاران ئیمه‌یل‌و ته‌له‌فۆن كراو خه‌ڵك ت����رس‌و نیگه‌ران����ی خۆیان ل����ه ئه‌نجامدانی ئه‌و تاقیكردنه‌وه‌یه ده‌ربڕی .كه به وت����هی ئه‌وان ئه‌م تاقیكردنه‌وه‌ی����ه ره‌نگه ببێته هۆی كۆتایی جیهان. فرانك ویلس����ك ،براوه‌ی خه‌اڵتی نوبێلی فیزیا ،وه‌ك زۆربه‌ی خه‌ڵك ل����هو تاقیكردنه‌وه‌ی����ه نیگه‌رانه‌‌و س����ه‌باره‌ت به مه‌رگبار بوونی ئه‌و تاقیكردن����هوه هۆش����داری داوه. به‌اڵم پرۆفیس����ۆر برایان كاكس له زانكۆی منچستر خه‌ڵك لهوه دڵنیا دهكاتهوه كه ئ����ه‌م تاقیكردنه‌وه‌یه هیچ مه‌ترسییه‌كی نابێت. رۆژی 21ئۆکتۆبر س����ه‌ره‌کیترین‌و گرنگترین به‌ش����ی تاقیکردنه‌وه‌که ئه‌نجام ده‌درێت.