Dwaroj 91

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه‬

‫ده‌ریده‌كات‬

‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫لەشکەرکێشیی داگیرکەرانی کوردستان‪،‬‬

‫‪dwaroj@komala.com‬‬

‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫‪٧ - ٢٠٢٠/٠٦/٢٧‬ی پووشپەری ‪١٣٩٩‬ی هەتاوی‬

‫هەڕەشە له گەلی کورد و حیزبەکانی‪ ،‬هەوڵێکی ناکام و داماوانە‬

‫سەروتار‬

‫کۆڕۆنا و پرسی دەسەاڵتی‬ ‫حکوومەتی ناوەندی‬ ‫کاوان موکری(ل‪)٤‬‬

‫کۆماری ئیسالمی لە ”حکوومەتی موستەزعەفین”ەوە تا‬ ‫مافیای ئابووری‬

‫کاریگەری کۆڕۆنا و هەژاری لە‬ ‫ئێران‬ ‫ئاژوان کرماشان(ل‪)٤‬‬

‫ئەسعەد دوروودی‬ ‫حکوومەتی ئیسالمیی ئێران کە ساڵی ‪ ١٣٥٧‬پاش دەستگرتن بەسەر‬ ‫ڕاپەڕینی جەماوەریی خەڵک دژی ڕژیمی پاشایەتی و زەوتکردنی‬ ‫دەسکەوتەکانی‪ ،‬دانی دەسەاڵت و دابین کردنی ژیانی باش بۆ‬ ‫خەڵکی هەژار یەکێک لە دوروشمە سەرکییەکانی بوو و خومەینی‬ ‫یەکم ڕۆژی پاش گەڕانەوەی بۆ ئێران بەڵێنیی ئاو و کارەبای بەالش‬ ‫و ئوتووبووس و ماڵی بەاڵشی دەدا بە خەڵک و دەیگوت بەوەش‬ ‫ڕازی مەبن‪ ،‬ئێستە خاوەنی یەکێک لە گەندەڵترین ئابوورییەکانی‬ ‫دنیایە کە گەندەڵی بە شێوەی ساختاری لە هەموو سیستمی‬ ‫دەسەاڵتدا بەقووڵی ڕەگیداکوتاوە و هەموو ڕۆژێک سووچێک‬ ‫لە دزی و گەندەڵیی دەسەاڵتدارانی دەردەکەوێ‪ .‬فەرماندەکانی‬ ‫سپای پاسداران‪ ،‬وەزیر و کاربەدەستانی دەوڵەت‪ ،‬بەناو نوێنەرانی‬ ‫مەجلیسی شوورای ئیسالمی‪ ،‬دەسەاڵتدارانی دەزگای قەزایی‪،‬‬ ‫ئاخوند و مەداح و ئوستاندار و شارەدار‪ ،‬بەڕێوبەری بانکەکان‬ ‫و ‪ ...‬هەرکامەیان بە شێوەیەک و لە ڕێگەی ئەو دەسەاڵتەی‬ ‫هەیانە خەریکی دزی و چەپاوی سەروەت و سامانی واڵتێکن کە‬ ‫خاوەنی گەورەترین سەرچاوە سروشتییەکانە بەاڵم بەشێکی زۆر‬ ‫لە خەڵکەکەی لەوپەڕی هەژاریدا دەژین‪ .‬لەو واڵتە لە ئاکامی دزی‬ ‫و گەندەڵیدا کارتونخەو بوو بە گۆڕخەو و تەمەنی لەشفرۆشی‬ ‫گەیشتووتە ‪ ١٣‬ساڵ و هەموو پەیوەیندییە کۆمەاڵیەتییەکان و‬ ‫ئەخالقی کۆمەاڵیەتی تووشی خەسار و گرفتی گەورە بووە‪.‬‬ ‫لە هەموو سیستمێکی ئابووریی سەرمایەدارانەدا ژمارەیەک خاوەن‬ ‫دەسەاڵت و سەرمایە بەشی زۆرینەی خەڵک دەخۆن و سەروەتی‬ ‫ئەفسانەیی پێکەوە دەنێن بەاڵم لە ئێرانی ئیسالمیدا و لە سایەی‬ ‫دەسەاڵتی وەلی فەقیدا ئاستی گەندەڵی و دزی گەیشتووەتە‬ ‫ڕادەیەک کە بەمدواییانە ناشاردرێتەوە و لە ئاکامی شەڕی نێوان‬ ‫دەسەاڵتدارانی گەندەڵ و باڵە جۆراوجۆرەکانی دەسەاڵت لە سەر‬ ‫سەهم و بەشی زیاتر لە ”سفرەی ئینقالب” ڕۆژانە چەندین کەس‬ ‫دەگیرێن و دەدرێنە بە ناو دادگاکانی حکوومەت‪ .‬ئەم دادگایی‬ ‫کردنانە نەک بە مەبەستی سزادانی تاوانباران و بەرگرتن بە‬ ‫گەندەڵی بەڵکوو بۆ ئەوەیە کەسانێک زێدەخوازی و زێدەڕەوییان‬ ‫کردووە و بەشی تااڵنچیانی دیکەی حکوومەت کەم بووەتەوە‪.‬‬ ‫لەو دادگایانە قەد ڕێگە نادرێ لێکۆڵینەوەکان ئەوەندە درێژەیان‬ ‫هەبێ تا سەرچاوەی دزییەکان دەردەکەون لە ڕاستیدا ”ئەفتاوە‬ ‫دزەکان” دەگیرێن و دادگایی و زیندانی و ئیعدام دەکرێن بۆ ئەوەی‬ ‫گەورە دزەکان بپارێزرێن و بەشیان زیاتر بێ‪ .‬بە پێی ڕاپۆرتی‬ ‫ڕێکخراوی نێونەتەوەیی نەهێشتنی گەندەڵی حکوومەتی ئێران لە‬ ‫باری گەندەڵییەوە لە نێو ‪ ١٨٠‬واڵتدا لە پلەی ‪ ١٤٦‬دایە و تەنها لە‬ ‫یەک ساڵدا ‪ ٨‬پلە نزمتر بووەتەوە‪ .‬تەنها یەک نموونە لەو گەندەڵی‬ ‫و دزییانەی دەسەاڵتدارانی ئێران دیارنەمانی ‪ ٧٠٠‬میلیارد دۆالر لە‬ ‫سەردەمی سەرۆک کۆماریی ئەحمەدینەژاد دایە‪.‬‬ ‫وەرگرتنی وامی گەورە بە بێ پشتوانە و بە پشتبەستن بە ڕانتی‬ ‫حکوومەتی‪ ،‬قاچاخی شت و مەک لە الیەن دەسەاڵتدارانەوە‪،‬‬ ‫قاچاخی مادەسڕکەرەکان بە چاوەدێری و بەشداریی سپای پاسداران‬ ‫و هێزە ئەمنییەتییەکان‪ ،‬کڕینی دراوی خاریجی بە نیرخی دەوڵەتی‬ ‫و فرۆشتنی لە بازاری ئازاد‪ ،‬کڕینی تەاڵ و سکە بە نیرخی دەوڵەتی‬ ‫و فرۆشتنی لە بازاڕی ئازاد‪ ،‬بەرتیل وەرگرتنی ئەندامانی مەجلیسی‬ ‫شوورای ئیسالمی و شوورای شارەکان بۆ دانی ئیمتیاز‪ ،‬بەرتیل‬ ‫وەرگرتنی بەناو دادوەر و دادگاکان بۆ داپۆشینی تاوانی تاوانباران‬ ‫و ‪ ...‬نموونەی ئەو گەندەڵییە بەرینەی نێو سیستمی دەسەاڵتی‬

‫حکوومەتی ئیسالمیی ئێرانن‪.‬‬ ‫جێگری سەرۆک کۆماری پێشوو‪ ،‬جێگری سەرۆکی دەزگای‬ ‫قەزایی‪ ،‬سەرۆکی بانکی میللیی ئێران‪ ،‬دادستانی تاران و‬

‫جێگری دادستانی ئێران تەنها چەند نموونە لەو کەسانەن کە‬ ‫پەروەندەی دزی و تااڵنەکانیان دەرکەوتووە‪ .‬لە وەها سیستمێکدا‬ ‫کە گەندەڵی تانوپۆی سیستمی یاسادانان‪ ،‬سیستمی بەڕێوەبەری‬ ‫و دەزگای قەزایی و لەسەروەی ئەوان ڕابەریی حکوومەتی داگرتووە‬ ‫تەنها بە هەڵپێچانی سیستمەکە بە هەموو بەشەکانیەوە دەکرێ‬ ‫سامانی خەڵک بگەڕێتەوە بۆ خەڵک و سەروەتی واڵت خەرجی‬ ‫خەڵکی واڵت و ئاسایش و بەختەوەریی خەڵک بکرێ‪.‬‬

‫سنە شاری دەستفرۆشەکان‬ ‫سامان سنە(ل‪)٥‬‬

‫خانەنشینی لە ئێران‬ ‫سەدیقزادە‪-‬سنە(ل‪)٥‬‬ ‫لە ڕۆژانی ڕابردوو له بەرچاوی‬ ‫میدیاکانی جیهان داگیرکەرانی‬ ‫کوردستان بێشەرمانە دەستیان‬ ‫داوەتە هەڕەشەی جنایەتکارانە له‬ ‫دژی گەلی کورد و حیزبەکانیان‪.‬‬ ‫فەرماندە گەورە و بچوکەکانیان له‬ ‫ڕاگەیاندنەکاندا بەو پەڕی دڵڕەقی خەت‬ ‫و نیشانی لەشکەرکەشی دەکێشن‪.‬‬ ‫هێزیان کۆ کردۆتەوە و فرۆکەکانیان‬ ‫که دەڵێی بۆ شەرێکی جیهانی‬ ‫ئامادەکراون مانوڕ دەدەن‪ .‬دێهات‬ ‫و خەڵکی سێڤیل دەکەنە ئاماژەی‬ ‫هێرشەکانیان‪ .‬دەیان ساڵە باسی‬ ‫لەناوبردنی حیزبەکان دەکەن و هەموو‬ ‫جارێ به ناکامی سەری لێدەنێنەوە‪.‬‬

‫دەسەاڵتداران کۆماری ئیسالمی و‬ ‫تورکیە که ناکامیەکانیان له ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست و به تایبەت له سوریە‬ ‫شاراوە نییە و قەیرانی ناوخۆییان‬ ‫رۆژ له رۆژ زیاتر پەرە دەستێنێ‪،‬‬ ‫ڕێگای پڕ له هەڵەو تاقیکراوی هێرشی‬ ‫نیزامی و سپاندنی ترس و توقاندن‬ ‫به سەر کۆمەڵگا وەک مەبەست و‬ ‫ستراتژی یەکەمیان هەڵدەبژێرن‪.‬‬ ‫له دەیان ساڵی ڕابردوو داگیرکەرانی‬ ‫کوردستان سەدان میلیارد دوالریان‬ ‫هەزینە کردووە‪ ،‬سەدان لەشکەرکێشی‬ ‫گەورەیان ئەنجام داوە‪ ،‬تاوانی‬ ‫سەدان کۆمەڵکوژیان به کارنامەی‬ ‫جەنایتکارانەیان زیاد کردووە و سەدان‬

‫ھێرشبەرییەکانی تورکییە بۆ سەر ھەریمی کوردستان‬ ‫بەردەوامە‬

‫شەپۆلی ئێعدام و ڕەشەکوژیان خستۆتە‬ ‫ڕێ‪ ،‬شارەکانیان خاپوور کردووە و به‬ ‫دەیان هەزار بۆمب و خۆمپارە و کاتیوشا‬ ‫و تۆپ به سەر کوردستاندا تەقاندراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی که دەیبینین مانەوە و‬ ‫ڕاوەستانەوەی کوردستان و بزووتنەوە‬ ‫ڕەۆاکەیەتی‪ .‬پانتایی و جوگرافیای‬ ‫سیاسیی بزووتنەوەی کورد زۆر‬ ‫بەرفەراوانتر و دەنگی ڕەوای حەقبێژی‬ ‫خەڵکی کوردستان عالەمی داگرتوە‪.‬‬ ‫لەشکەرکەشی و هێرشی ئەمجارەش‬ ‫چارەنووسێکی ڕەشتری بۆ داگیرکەران‬ ‫دەبێ ئەگەرچی له پێناویدا قوربانیش‬ ‫بدرێ‪.‬‬

‫حوکمی ئێعدامی ‪ ٣‬کەس لە بەشداربووانی‬ ‫خۆپیشاندانەکانی مانگی خەزەڵوەر‬

‫بێکاری و یاریکردن بە ژمارەکان‬ ‫محەممەد ئەمینییان(ل‪)٦‬‬

‫یان بوون بە موسوڵمان یان خود‬ ‫مردن‬ ‫عەزیز ئاجیکەند(ل‪)٨‬‬ ‫سەعید سوڵتانپوور‪ :‬زمانی هونەر‬ ‫و ئەدەبییاتی شۆرشگێرانە‬ ‫یەسنا ئەحمەدی(ل‪)٩‬‬ ‫کۆڕۆنا و دۆخی ژنان‬ ‫سولماز دوروودی(ل‪)١٠‬‬ ‫لە یادی هاوڕێی سانییە بەهرامی‬ ‫پڕشنگ محەممەدی(ل‪)١١‬‬ ‫بۆچی سۆسیالیزم‬ ‫ئالبێرت ئەنشتین‬ ‫و‪ .‬پەرویز ڕەحیم زادە(ل‪)١٢‬‬

‫لە درێژەی سنووربەزاندنەکانی تورکیە لە سەر‬ ‫زەوی و ئاسمان بۆ ھەرێمی کوردستان‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫چوارشەممە ‪٢٥‬ی مانگی شەش بە فڕۆکەیەکی بێ‬ ‫فرۆکەوان دووبارە ھێرشی کردە سەر ئوتوموبیلێک‬ ‫لە کونەماسی سەر بە شارۆچکەی شارباژێری‬ ‫سلێمانی و تەیدا کەسێک لەناو ئوتومۆبیلەکە کە‬ ‫ئەندامی پژاک بووە گیانی لەدەست دا و چەن‬ ‫ھاوواڵتییەکی سڤیل کە لە نێوانیاندا پێنج کەس‬ ‫لە ئەندامانی بنەماڵەیەکی تێدابوو برینداربوون و‬ ‫شوێنی کار و کەسابەتییان وێران و خاپوور بوو‪.‬‬

‫حوکمی ئێعدامی ئەمیر حسەین مورادی‪ ،‬سەعید‬ ‫تەمجیدی و محەمەد تورابی‪ ٣ ،‬کەس لەو ھاواڵتیانەی لە‬ ‫رەوتی خۆپیشاندانەکانی مانگی خەزەڵوەری ساڵی ‪٩٨‬ی‬ ‫ھەتاویی لە الیەن دیوانی بااڵی واڵتەوە پەسەند کرا‪ .‬ئەم‬ ‫کەسانە پێشتر لە الیەن دادگای شۆڕشی رژیم لە تاران‬ ‫بە زیندان‪ ،‬قامچی و ئێعدام حوکم درابوون‪.‬‬ ‫یەکێک لە گرووپی ‪ ٣‬کەسی پارێزەرانی ئەم زیندانیە‬ ‫سیاسیانە ھەواڵەکەی باڵو کردووەتەوە و دەڵێ‪ :‬وێڕای‬ ‫پشتڕاست بوونەوەی ئەم حوکمە‪ ،‬بەاڵم ئێمە ھەموو‬ ‫ھەوڵی خۆمان دەدەین کە ھەڵیوەشێنینەوە و پێش بە‬ ‫جێبەجێ کردنی بگرین‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ڵ ‪٣‬‬

‫سەماکردن لەسەر گوێزان‬ ‫ئامانج عەزیزکەندی(ل‪)١٣‬‬

‫سۆزێک بۆ جەماڵ موفتی‬ ‫(ل‪)١٥‬‬ ‫ڕێژەیی بوونی ماناکان و کاریگەری‬ ‫مێژوو لەسەر ڕووداوەکان‬ ‫بێهنام فەتحی(ل‪)١٦‬‬

‫‪2‬‬

‫هەواڵ و ڕاپۆرت‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫کابووسی مین ‪،‬سی ساڵ دوای تەواوبوونی شەڕ‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫بە پێی بەڵگە نووسراوەکان لە بەڵێننامەی‬ ‫ئۆتاوا ‪،‬مین کەرەسەیەکە که لەسەر زەوی‬ ‫یا ژێر خۆڵ دەچێنرێت و بەچەشنێک‬ ‫داڕێژراوە کە به هۆی ‪،‬نێزیک بوونەوە‬ ‫یا پێوەندی هەبوونی تاک یا یەک شت‬ ‫دەتەقێتەوە‪ .‬له ئێستا دا زیادتر لە ‪120‬تا‬ ‫‪140‬ملیۆن مین ی چێندراو لە جیهاندا‬ ‫هەیە کە ‪4‬ملیۆنی پاشماوەی شەڕی‬ ‫دووهەمی جیهانیە‪ .‬ئێستا دەوڵەتەکانی‬ ‫میسر ‪،‬ئێران و افغانستان زۆرترین زەوی‬ ‫چێندراو بە مین یان لە جیھاندا هەیە‬ ‫و ئێران دووهەمین دەوڵەتی ئالودە بە‬ ‫مین لە جیھاندایە ‪ .‬هەرچەند لە یاسا‬ ‫نێودەوڵەتییەکان کەڵک وەرگرتن لە مینی‬ ‫چێندراو بە تەواوەتی قەدەغە نەکراوە‬ ‫بەاڵم هێندێک بەربەستیان بۆ ئەوەی‬ ‫ئاسەوارە کانی بە کەمترین ئاستی خۆی‬ ‫بگات بۆ داناوە‪ .‬بۆ وێنە الیەنەکانی‬

‫شەڕ دەبێ نەخشەکانی ئەو کێلگانەی‬ ‫کە مینیان تێدا چێندراوە ڕابگرن و‬ ‫دوای تەواو بوونی شەڕ ئەو کێڵگانە بە‬ ‫مەبەستی پشتگیری لە هاوواڵتیانی‬ ‫مەدەنی خاوێن بکەنەوە و مینەکان‬ ‫پووچەڵ بکەنەوە‪ .‬کۆنوانسیۆنی ئۆتاوا‬ ‫حکوومەتەکانی پێبەند کردووە کە خۆ لە‬ ‫بەرهەم هێنان ‪،‬کۆکردنەوە و گواستنەوەی‬ ‫مینە دژە کەسییەکان ببوێرن ‪.‬هەر‬ ‫چەند سااڵنە کەسانێکی زۆر لە کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران بە هۆی تەقینەوەی‬ ‫مینەوە دەبنە قوربانی ‪،‬بەاڵم ئەو واڵتە‬ ‫هەتا ئێستا کۆنوانسیۆنی ئۆتاوای واژۆ‬ ‫نەکردووە ‪.‬لە دوای شەڕی نێوان عێراق‬ ‫و ئێران تا ئێستا زیاتر لە دە هەزار‬ ‫کەس لە ئێران بە هۆی تەقینەوەی مین‬ ‫کوژراو یا کەم ئەندام بوون‪ .‬ئاماری مینە‬ ‫چێندراوەکان لە پێنج پارێزگای رۆژئاوای‬ ‫ئێران (سنە‪،‬ورمێ ‪،‬کرماشان ‪،‬ئیالم‬ ‫خووزستان)باس لە هەبوونی زیاترلە‪١٦‬‬

‫زاگرۆس دڵ برینداری بەڕووەکان‬ ‫سەیران مستەفازادە‬

‫رۆژی پێنجی ژوئەن بە ناوی رۆژی‬ ‫ژینگە دیاری کراوە‪ ٤٤ ،‬ساڵ بە سەر‬ ‫دیاریکردنی رۆژی ژینگە تێدەپەرێت‪.‬‬ ‫دیاریکردنی رۆژی ژینگە لەالیەن‬ ‫رێکخراوەی نەتەوە یەکگرتوەکان لە‬ ‫« شاری ستۆکهۆڵمی واڵتی سوید»‬ ‫بوو‪ .‬دیاریکردنی ئەو رۆژە لەالیەن‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە مەبەستی‬ ‫هاندانی دەسەاڵتداران‌و دەوڵەتەکان‬ ‫بۆ پاراستنی ژینگە بەو ئەگەرە کە‬ ‫دەسەاڵتداران لە بیری چاکسازی‌و‬ ‫پاراستنی ژینگە نەبن‪ .‬رەنگە لە‬ ‫داهاتوودا مەترسیەکی زۆر بۆ سەر‬ ‫ژیانی بوونەوەران ساز بێت‪ .‬لەو‬ ‫کاتەوەتا ئێستا سااڵنە کۆڕ و کۆڕبەند‬ ‫ت‬ ‫لە ئاستی بااڵی دەوڵەتەکان دەگیرێ ‌‬ ‫و تاووتوێی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫ژینگە دەکەن بەاڵم تا ئێستا‬ ‫بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتەکان ئەو‬ ‫ئیزنەیان نەداوە کە رێکارێکی گونجاو‬ ‫بۆ مەترسی‌و چۆنیەتی پاراستنی‬ ‫ژینگە بدۆزرێتەوە‪ .‬لە واڵتی ئێران‬

‫نە تەنیا ژینگە هەوڵی جیددی بۆ‬ ‫نادرێت بەڵکوو کۆمپانیاو شرکتەکانی‬ ‫سەر بە دەوڵەت بە بێ رەچاوکردنی‬ ‫یاسا ژینگەییەکان لە تێکدانی ژینگەدا‬ ‫دەستیان هەیە و بە ناو کار و ئەرکی‬ ‫نەتەوەیی گۆڕانکاریی جۆڕاوجۆر‬ ‫لە ژینگەدا پێک دین ‌ن و بۆ تەرخان‬ ‫کردنی بوودجە و هێزی مرۆییش بۆ‬ ‫ژینگە زۆر کەمتەر خەمن‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫خەڵک بۆ خۆیان حەولیان داوە کە‬ ‫رێکخراوەی ژینگە پارێزی دامەزرێنن‪.‬‬ ‫لە شارەکانی کوردستان رێکخراوەکانی‬ ‫ژینگە پارێزی بە ناوگەلی جۆراوجۆر‬ ‫دامەزراون تا ئەرکی پاراستن لە ژینگە‬ ‫لە سەر شانی خۆیان بێت‪ .‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی نە تەنیا لەو رێکخراوانە‬ ‫پشتیوانی ناکات‪ ،‬بەڵکوو زۆر جار‬ ‫حەولی داوە کە بەرد لەسەر ڕێگایان‬ ‫دابنێت‌و بە شێوازی جۆراوجۆر بۆ‬ ‫ئەندامانی ئەو رێکخراوانە کێشەی ساز‬ ‫کردوە‪ .‬سرووشتی جوان‌‪ ،‬دارستان‪،‬‬ ‫رووبار‪ ،‬لەوەڕگە و کوێستانەکان‪،‬‬ ‫دیمەنێکی جوا ‌ن و رەنگاوڕەنگی‬ ‫داوە بە سرووشتی کوردستان‪ ،‬بۆیە‬ ‫دوژمنانی کوردستان زۆر تێکۆشاون‬ ‫تا ئەو سرووشتە جوانە لە ناو ببەن‌و‬

‫تا ‪٢٠‬ملیۆن مین دەکەن کە لە رووبەری‬ ‫چوارملیۆن و دووسەد هەزار هێکتار دا‬ ‫چێندراون ‪ .‬زۆرترین مینیش لە سنووری‬ ‫چوارپارێزگای کوردستان چێندراوە کە‬ ‫هەر هاوواڵتییەک دوو مینی بەر ئەکەوێت‬ ‫‪ .‬پارێزگای ئیالم بە رووبەری یەک ملیۆن‬ ‫و حەوسەد هەزار هێکتار‪،‬خووزستان بە‬ ‫رووبەری یەک میلیون و پێنج سەد هەزار‬ ‫هێکتار‪،‬کرماشان بە رووبەری حەوسەد‬ ‫هەزار هێکتار ‪ ،‬پارێزگای کوردستان بە‬ ‫رووبەری سەد و پەنجا هەزار هێکتار‬ ‫و پارێزگای ورمێ بە رووبەری سەدو‬ ‫پەنجا هەزار هێکتار بە مین چێندراوە‬ ‫‪ .‬سەرەڕای ئەو مینانە‪ ،‬سەرچاوەکان‬ ‫پشتڕاستی دەکەنەوە کە رژیمی‬ ‫ئێران لە ماوەی سێ ساڵی رابردوو بە‬ ‫بیانووی رووبەرووبونەوە لەگەڵ حیزبە‬ ‫کوردستانیەکانی دژبەری ئێران مینی‬ ‫نوێی لە سنوورە کانی کوردستان‬ ‫چاندووە و هۆکاری بەرزبوونەوەی ئاماری‬ ‫قوربانیانی مین لە پارێزگای سنە بۆ ئەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە و ئێران لەوبڕوایەدایە کە بەم‬ ‫بیانوویە دەتوانێ سنوورەکانی بپارێزێت‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ساڵ تا ئێستا لە ماوەی سێ‬

‫گیانییەکانی مین ‪،‬زیان و زەرەرێکی زۆری‬

‫زۆر جار بە ئاگردانی بە ئەنقەستی‬ ‫دارستانەکانی کوردستان تێکۆشاون‬ ‫ژێئۆپۆلێتیکی کوردستان بگۆڕن‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێکدایە کە ئەو ئاگردانە‬ ‫بە شێوەی سیستماتیک‌و بە مەبەستی‬ ‫لە ناو بردنی ژینگەو سرووشتی ئەو‬ ‫ناوچەیە بووە‪.‬‬ ‫شەریف باجوەر» یەکێک لەو چاالکوان‌و‬ ‫ژینگە پارێزانەی شاری «مەریوان»‬ ‫بوو کە رێکخراوە ئەمنیەتیەکانی رژیم‬ ‫چەندین جار بە هۆی چاالکی ژینگە‬ ‫پارێزی لە ساڵەکانی ‪١٣٩٠‬و ‪١٣٩٥‬ی‬ ‫هەتاوی لێپرسینەوەیان لێکردووە و‬ ‫دەستبەسەر کراوە‪« .‬شەریف‬ ‫لە ئەندامانی‬ ‫باجوەر» یەکێک‬ ‫سەرەکی رێکخراوەی سەوزی چیا‬ ‫بووە کە لە ‪٣‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٧‬ی‬ ‫هەتاوی وێڕای «ئومید کۆنەپۆشی»‌و‬ ‫«محەمەد پەژوهی» و «رحمەت‬ ‫حەکیمی نیا» لە ژینگەپارێزانی‬ ‫ئەو ناوچەیە بۆ کوژاندنەوەی ئاگری‬ ‫دارستانەکانی ئاوایی «پێلەو سلسی»‬ ‫دەچن و دەکەونە گەمارۆی ئاگرو‬ ‫شەریف باجوەر و هاوڕێکانی گیانیان‬ ‫لە دەست دا یان بە توندی سووتان‪.‬‬ ‫هەر‬ ‫دارستانەکان‬ ‫ئاگرگرتنی‬ ‫بەردەوامە و سااڵنە رووبەرێکی زۆر‬ ‫لە دارستانەکانی زاگرۆس توشی‬ ‫ئاگرکەوتنەوەی بە ئانقەستی هێزەکانی‬ ‫رژیم دەبنەوە و لە ناو دەچن‪ .‬لە‬ ‫ماوەی یەک مانگی رابردوودا جارێکی‬ ‫دیکە زاگرۆس ئاگری تێبەربوو‪٢٥٠ .‬‬

‫هێکتار لە دارستان‌و لەوەڕگەکان لە‬ ‫ئاگردا سووتان ‌و دەیان جۆر ئاژەڵ‬ ‫و گیا لە ناوچون‪ .‬لە کاتێکدا‬ ‫کە ژینگەی ئەو ناوچە لە ئاگردا‬ ‫هەڵدەقرچا داواکاری خەڵک لە رژیم‬ ‫بۆ کوژاندنەوەی ئەو ئاگرە بێ والم‬ ‫مایەوە و ژینگە دۆستان بە بێ هیچ‬ ‫کەل‌و پەلێک خەریکی کووژاندنەوە و‬ ‫کۆنتڕۆل کردنی ئاگر بوون‪ .‬سووتانی‬ ‫دارستانەکان کارەساتێکی ئابووری‌و‬ ‫کۆمەاڵیەتییە کە رژیمی ئێران گوێ‬ ‫بە ژینگەی کوردستان نادات‌و تەنانەت‬ ‫کەمترین کەل‌وپەل بۆ کووژاندنەوەی‬ ‫ئاگری دارستانەکان تەرخان ناکات‪.‬‬ ‫جارێکی دیکەش لە کووژاندنەوەی‬ ‫دارستانەکانی «دیل» «ئەلبورز‬ ‫زارعی» یەکیک لە چاالکانی ژینگە‬

‫گیان لەدەستدانی ‪ ٣٠٩‬کەس لە تووشبووانی ماددەی سڕکەر لە پارێزگای کرماشان‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫لە سەرەتای ساڵی ‪١٩٩٨‬ی‬ ‫هەتاوییەوە‪ ٣٠٩ ،‬کەس بە هۆی‬ ‫گیرۆدەبوون بە ماددەی سڕکەر لە‬ ‫پارێزگای کرماشان گیانیان لەدەست‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری هاوئاهەنگکردنی‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی ماددە سڕکەرەکان‬

‫لە پارێزگای کرماشان ڕایگەیاند‪« :‬لە رژیم ئێران پرسی تووشبووانی‬ ‫ساڵی ‪ ٣٠٩ ،٩٨‬کەس لە تووشبووانی هاوواڵتییان بە ماددەی سڕکەریان‬ ‫پشتگوێی خستووە و بۆ‬ ‫ماددەی سڕکەر‪ ،‬لەو پارێزگایە‬ ‫هاوکاریکردنی لە دژی ئەم پرسە‬ ‫گیانیان لەدەست داوە»‪.‬‬ ‫کەمتەرخەمن»‪.‬‬ ‫«عەلی شمشیری» هەر چەند‬ ‫شایانی باسە ئاستی گیرۆدەبوون بە‬ ‫ئاماژەی بە ڕێژەی قوربانییانی ژن‬ ‫مادە هۆشبەرەکان لە ئێران لە ئاستی‬ ‫و پیاو نەکردووە‪ ،‬بەاڵم ڕایگەیاند‪:‬‬ ‫ڕەگەز و تەمەن هەڵکشانێکی زۆری‬ ‫«ئەم ئامارە بەنیسبەت ساڵی ‪،٩٧‬‬ ‫بە خۆیەوە بینیوە و بە داخەوە لە‬ ‫لەسەدا ‪ ٨٠‬زیادی کردووە»‬ ‫ئەو بەرپرسە رژیمی ئێران هەروەها ئاستی پارێزگاکانی کوردستانیش زۆر‬ ‫بەرچاو و مەترسیدارە‪.‬‬ ‫ڕایگەیاند‪« :‬زۆربەی بەرپرسانی‬

‫مانگ دا ‪ ١٠‬هاوواڵتی لە سنوورەکانی‬ ‫کوردستان بە هۆی تەقینەوەی مین‬ ‫بریندار بوون کە یەکێکیان گیانی لە‬ ‫دەست داوە و ‪ 11‬کەسیان بریندار و‬ ‫کەم ئەندام بوونە ‪ .‬کرێکاران و کۆڵبەران‬ ‫و شوان و جووتیاران زۆرترین قوربانیانی‬ ‫مین لە کوردستانن ‪ .‬جگە لە زیانە‬

‫دیکەی هەیە کە زۆر جار ئەوانمان لە‬ ‫بەر چاو نییە ‪ .‬بە پێی ئەوی کە زۆرتری‬ ‫ئەو مینانە لە زەوییەکانی کشتووکاڵ و‬ ‫ئاژەڵداری چێندراون زەرەر و زیانێکی‬ ‫ئێجگار زۆری لەم پێناوەدا درووست‬ ‫کردووە‪ .‬جیا لەوە دەتوانین ئاماژە‬ ‫بکەین بە خەسارەکانی ئاژەڵ و لە ناو‬ ‫چوونی مەزرا و ئاژەڵداری‪. .‬‬

‫گیانی لە دەست دا و بە هۆی گوێ‬ ‫نەدانی بەرپرسانی رژیم کارەساتێکی‬ ‫دیکەش قەوما‪ .‬دەست‌و دە ‌م و چاوی «‬ ‫ئەلبورز زارعی»‪« ،‬شەریف باجوەر»و‬ ‫هاوڕێکانی وە بیر دێنیتەوە‪ .‬کە بە‬ ‫دەستی خاڵی بۆ کووژاندنەوەی ئاگر‬ ‫گیانی ئازیزیان بەخت کرد‪« .‬ئەلبورز‬ ‫زارعی‪ ،‬شەریف باجوەر»ێکی دیکەیە‬ ‫تا زاگروس هەناسە بکێشێت‪.‬‬ ‫مەترسیەکا ‌ن و پاراستنی ژینگە‬ ‫بێ سنوورە و ئەرکی هەموو مرۆڤی‬ ‫نیشتمانپەروەرە کە پاراستنی لێبکات‪.‬‬

‫بۆ سەوز بوون‌و زیندوومانەوەی زاگرۆس لە خۆ‬ ‫بردوویی هێندیک کەس پێویستە‪ .‬بۆ مانەوەی‬ ‫زاگرۆس و بەڕووەکانی‪ ،‬شەریف‌و ئەلبورز‬ ‫دەبنە قوربانی‌‪ .‬یادو ناوی گیانبەختکردوانی‬

‫ژینگەپارێز بەرزو بەڕێز بێت‪.‬‬

‫هەواڵ و ڕاپۆرت‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪3‬‬

‫تۆپبارانی ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان لە الیەن کۆماری ئیسالمییەوە‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫ڕۆژی سێشەممە ‪٢٧‬ی جۆزەردان‪،‬‬ ‫تۆپخانەکانی سپای پاسداران ناوچە‬ ‫شاخاوییەکانی نیوان هەرێمی کوردستان‬ ‫و کوردستانی ڕۆژهەاڵتی تۆپباران کرد‬ ‫ئەم تۆپبارانە دوو رۆژ درێژی هەبوو‬ ‫‪.‬سپای پاسداران بەرزاییەکانی ئاالنە لە‬ ‫خاکی هەرێمی کچردستانیان تۆپباران‬ ‫لەو تۆپبارانکردنەدا‪ ،‬بنکە‬ ‫کرد‬ ‫و مەقەڕەکانی حیزبە کوردییەکانی‬ ‫دژبەری کوردستانی ئێرانی کردووەتە‬

‫ئامانجی خۆی»‪.‬‬ ‫«سپای پاسداران لەو تۆپبارانکردنەدا‬ ‫لە چەکوچۆڵی وەک تۆپ و کاتیوشا‬ ‫‪،‬خومپارە و ڕاکێت کەڵکی وەرگرتووە‬ ‫و هاوکات فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی‬ ‫سپای پاسدارانیش لەسەر ئاسمانی‬ ‫ئەو ناوچەیە دەسووڕێتەوە«ئەو‬ ‫تۆپبارانکردنە خەسارەتی گیانیی‬ ‫نەبووەبەاڵم تۆپبارانکردنی پەیتا پەیتا‬ ‫ی سپای پاسداران خەسارێکی بەرچاوی‬ ‫بە ژینگە ئەو ناوچەیە گەیاندووە‪.‬‬ ‫سپای پاسداران لە ماوەی چەند‬ ‫رۆژی رابردوودا ‪،‬هەوڵی گواستنەوەی‬ ‫بەرباڵوی چەکوچۆڵی قورس و‬

‫کوژران و برینداربوونی ‪ 30‬کۆڵبەر لە مانگی‬ ‫جۆزەردانی ‪1999‬‬ ‫دواڕۆژ‬

‫پێشکەوتووی لە گەڵ هێزی زۆر بۆ‬ ‫ناوچە سنوورییەکانی کوردستان داوە‬ ‫‪».‬محەممەد پاکپوور»‪ ،‬فەرماندەی‬ ‫هێزە زەوینییەکانی سپای پاسداران‬ ‫لە مانۆڕی نیزامیدا کە لە بەرزاییەکانی‬ ‫«چلچەمە»ی دیواندەرە بەڕێوە چوو‪،‬‬ ‫جارێکی دیکە هەڕەشەی لە حیزبە‬ ‫کوردییەکان کرد و ڕایگەیاند کە لە‬ ‫هەر شوێنێک کە هێزە کوردییەکانی لێ‬ ‫بێت یان جێگیر کرابن‪ ،‬هێرش دەکەنە‬ ‫سەریان‪.‬‬ ‫فەرماندەی هێزە زەوینییەکانی سپای حیزبی دێموکرات لە کۆیە کرد کە لە ئێرانەوە و ڕێژەیەک لە ئەندامانی ئەو‬ ‫پاسداران لە وتەکانی خۆی ئاماژەی مانگی خەرمانانی ساڵی ‪ ٩٧‬کەوتە حیزبە گیانیان لەدەستدا‪.‬‬ ‫بەر مووشەکبارانی کۆماری ئیسالمی‬ ‫بە مووشەکبارانکردنی مەقەڕەکانی‬

‫سێ بەندکراوی سیاسی ژنی کورد لە بەندیخانەی قەرچەکی وەرامین‬ ‫مانییان لە خواردن گرت‬

‫لە بەندی قەرەنتینەی ئەو بەندیخانەیە ڕاگیراوە‪.‬‬ ‫هاوکات‪ ،‬سەکینە پەروانە‪ ،‬بەندکراوی سیاسی کورد کە حوکمی پێنج‬ ‫ساڵ بەندکرانی بەسەردا سەپاوە و ئێستا لە بەندی ‪٣‬ی بەندیخانەی‬ ‫قەرچەک‪ ،‬کە‬

‫دواڕۆژ‬

‫لە ماوەی مانگی رابردوودا النیکەم ‪ 30‬کۆڵبەر‬ ‫و کاسبکاری کورد لە سنوورەکانی کوردستان‬ ‫کوژراو و یان برینداربوونە و ژمارەی کوژراوەکان‬ ‫زیادتر بووە‪.‬بە پشتبەستن بە ئاماری تۆمارکراو‬ ‫لە ماوەی مانگی جۆزەردانی ئەمساڵ النیکەم‬ ‫سی کۆڵبەر و کاسبکاری کورد بوونتە قوربانی‬ ‫کە هەشت کەسیان گیانیان لە دەست داوە ‪،‬لە‬ ‫کۆی ئەو سی حاڵەتە بیست و هەشت حاڵەتی‬ ‫بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە چەکدارەکانی ئێران‬ ‫و تورکیا و دوو حاڵەتی بە هۆی تەقینەوەی‬ ‫مین بووە‪.‬هەروەها زیاترین ژمارەی کۆڵبەران‬ ‫کە ‪22‬حاڵەت بووە لە پارێزگای ورمێ کوژراو یا‬ ‫بریندار کراون ‪.‬‬

‫درێژە لە اڵپەڕەی ‪١‬‬ ‫حوکمی ئێعدامی ‪ ٣‬کەس لە بەشداربووانی‬ ‫خۆپیشاندانەکانی مانگی خەزەڵوەر‬

‫ئەمیرحسەین مورادی‪ ،‬سەعید تەمجیدی و‬ ‫موحەمەد رەجەبی لە رێکەوتی ‪٢٥‬ی خەزەڵوەری‬ ‫ساڵی رابردوو لە رەوتی خۆپیشاندانەکانی گەڕەکەی‬ ‫سەتارخانی تاران بەشدار بوون و بە ھەڵکەوت‬ ‫لەگەڵ موژگان ئێسکەندەری ئاشنا بوون‪.‬‬ ‫یەکێک لە ئەندامانی بنەماڵەی موژگان ئێسکەندەری‬ ‫رایگەیاندووە کە‪ ،‬کچەکەیان بە ھەڵکەوت لە رەوتی‬ ‫خۆپیشاندانەکانی مانگی خەزەڵوەر لەگەڵ سەعید‬ ‫تەمجیدی محەمەد رەجەبی ئاشنا بووە و پاش‬ ‫تێپەڕبوونی ماوەیەکی کەم لە ئاشناییەکەیان‬ ‫پێکەوە دەستگیر کرەون‪.‬‬ ‫ئەم دۆسیەیە تۆمەتبارێکی پێنجمیشی ھەیە بە‬ ‫ناوی شیما کە لەو خۆپیشاندانانەدا نەبووە و‬ ‫تەنیا بۆ یارمەتیدانی باقی تۆمەتبارەکان پێیانەوە‬ ‫پەیوەست بووە‪.‬‬ ‫ئەمیرحسەین مورادی رێکەوتی ‪٢٨‬ی خەزەڵوەری‬ ‫‪ ٩٨‬لە رێگای فیلمی دووربینە مەدار بەستەکانەوە‬ ‫دەناسرێتەوە و لە الیەن ھێزە ئەمنیەتیەکانەوە‬

‫دوای ئەوەی کە زەینەب جەاللیان و سەکینە پەروانە‪ ،‬لە بەندیخانەی‬ ‫قەرچەکی وەرامین مانیان لە خواردن گرت‪ ،‬ژمارەی ئەو بەندکراوە‬ ‫کوردانەی کە ئێستا لەو بەندیخانەیە مانیان لە خواردن گرتووە گەیشتە‬ ‫سێ کەس‪ .‬پێشتر سوهەیال حیجاب لەو بەندیخانەیە مانی لە خواردن‬ ‫گرتبوو‪.‬‬ ‫رۆژی شەممە ‪٣١‬ی جۆزەردانی ‪ ،٢٧٢٠‬زەینەب جەاللیان خەڵکی‬ ‫ماکۆ و سەکینە پەروانە خەڵکی خوراسان لە بەندی ژنانی بەندیخانەی‬ ‫قەرچەکی وەرامین مانگرتن لە خواردنیان ڕاگەیاندووە‪.‬‬ ‫هێزە ئەمنییەکان رۆژی شەممە هەڵیانکوتاوەتە سەر بەندی قەرەنتینە‬ ‫و بە بیانووی پشکنینی زەینەب جەاللیان و سوهەیال حیجاب ویستوویانە‬ ‫کە سووکایەتییان پێبکەن کە لەگەڵ کاردانەوەی ئەو دوو بەندکراوە‬ ‫بەرەوڕوو بوونەتەوە‪.‬‬ ‫زەینەب جەاللیان کە حوکمی بەندکرانی هەتاهەتایی بە سەردا سەپاوە‪،‬‬ ‫ماوەی دوو مانگە لە بەندی قەرەنتینەی بەندیخانەی قەرچەکی وەرامین‬ ‫ڕاگیراوە و خوازیاری گەڕاندنەوەیەتی بۆ بەندیخانەی شاری خۆی لە‬ ‫پارێزگای ئورمیە‪.‬‬ ‫ئەو بەندکراوە کوردە ڕۆژی سێ‌شەممە ‪٩‬ی بانەمەڕی ‪ ، ٢٧٢٠‬لە‬ ‫بەندیخانەی‬ ‫ناوەندیی خۆی گوازرایەوە بۆ بەندیخانەی قەرچەکی وەرامین و لەواتەوە‬

‫بەندی تایبەت بە تاوانە مەترسیدارەکانە‪ ،‬ڕاگیراوە‪ ،‬بە نێشانەی ناڕەزایەتی‬ ‫دەربڕین بە ڕاگیرانی لەو بەندە و ڕەچاو نەکردنی یاسای جیاکردنەوەی‬ ‫بەندکراوان بە پێی تۆمەتەکان‪ ،‬مانی لە خواردن گرتووە‪.‬‬ ‫ئەو بەندکراوە کە خەڵکی پارێزگای خوراسانی ڕەزەوییە‪ ،‬چەند ڕۆژ پیش‬ ‫لەالیەن بەندکراوانی ئەو بەندەوە درابووە بەر لێدان و کوتان‪.‬‬ ‫لەالیەکی دیکەوە‪ ،‬سوهەیال حیجاب‪ ،‬پارێزەر و چاالکی مەدەنی خەڵکی‬ ‫کرماشان لە ڕۆژی سێشممە ‪٢٧‬ی جۆزەردانی ‪ ، ٢٧٢٠‬لە بەندی‬ ‫قەرەنتینەی بەندیخانەی قەرچەکی وەرامین مانی لە خواردن گرتووە‪.‬‬ ‫بە وتەی سەرچاوەیەکی ئاگادار‪ ،‬ئەو پارێزەرە کوردە بە نیشانەی‬ ‫ناڕەزایەتی دەربڕین بە دۆخی نالەباری شوێنی ڕاگیرانی و گوشاری‬ ‫ناوەندە ئەمنییەکان بۆ سەر بنەماڵەکەی مانی لە خواردن گرتووە و‬ ‫داوای کردووە کە بیگوازنەوە بۆ بەندیخانەی ئێڤینی تاران‪.‬‬

‫دەستگیر و لە یەکێک لە سلوولە تاکە کەسیەکەنی‬ ‫بەندی ‪ ٢٤٠‬و ‪ ٢٠٩‬لە زیندانی ئێڤین بەرەوڕووی‬ ‫لێدان و سووکایەتی لێپرسراوانی وەزارەتی‬ ‫ئیتالعات دەبێتەوە‪.‬‬

‫موژگان ئێسکەندەریش بە ھەمان شێوە لە رێگای‬ ‫فیلمی دووربینەکانەوە ناسراوەتەوە و لە رێکەوتی ‪١٩‬ی‬ ‫سەرماوەز دەستگیر و پاش لێپرسینەوە لە یەکێک لە‬ ‫گرتووخانە ئەمنیەتیەکانی تاران‪ ،‬بۆ زیندانی قەرچەک‬ ‫وەرامین دوور خراوەتەوە‪.‬‬ ‫محەمەد رەجەبی‪ ،‬سەعید تەمجیدی و شیما ر‪ ،‬لە‬ ‫رێکەوتی ‪٢٩‬ی مانگی خەزەڵوەر و پاش دەستگیرکردنی‬ ‫ئەمیرحسەین مورادی‪ ،‬ھڵھاتوون بۆ واڵتی تورکیە و‬ ‫پاش گەیشتنیان بۆ شاری وان‪ ،‬دواتر دەڕۆنە ئانکارا‬ ‫و لەوێ تاکسیەک دەگرن بەرەو شاری ئانتالیا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێش گەیشتنیان بە ئانتالیا شۆفیر تاکسیەکە دەیانبات‬ ‫و رادەستی پۆلیسیان دەکات‪.‬‬ ‫ئەم کەسانە پاش ئامادەبوون لە بنکەی پۆلیسی‬ ‫ئەمنیەتی شاری ئانتالیا‪ ،‬بەڵگەکانی خۆیان دەدەن بە‬ ‫پۆلیسی تورکیە و پێیان دەڵێن لە بەر مەترسی گیانی‬ ‫پەنایان ھێناوەتە ئەوێ و ناتوانن بگەڕێنەوە بۆ ئێران‬ ‫و داوای مافی پەنابەرێتیان کردووە‪ ،‬پۆلیس لەوەی‬ ‫ژنێکی پێ ناساندوون کە گوایە نوێنەری رێکخراوی‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکانە و ھەموو ڤیدیۆ و بڵگەکان و‬ ‫ئێس ئێم ئێسەکانی کاتی دەستگیرکردنی ئەمیرحسەین‬

‫و نانێک بۆ شاری ئاغری لە نزیک سنووری ئێران‬ ‫دەگواسترێنەوە و رێکەوتی ‪٧‬ی بەفرانباری ‪ ٩٨‬ھاوڕێ‬ ‫لەگەڵ ‪ ٣٠‬ھاواڵتی دیکە‪ ،‬دیپۆرتی ئێران کراونەتەوە‪.‬‬ ‫محەمەد رەجەبی رێکەوتی ‪١٤‬ی بەفرانبار بە دانانی‬ ‫بارمتەی ‪ ٥٠٠‬میلیۆن تمەنی لە زیندانی تاران ئازاد کرا‪،‬‬ ‫بەاڵم پاش ‪ ١٥‬رۆژی دیکە و لە رێگای تەلەفۆنەوە‬ ‫بانگھێشتی دادگای شۆڕشی رژیم لە تاران دەبێت و لە‬ ‫الیەن قازیی ئەبولقاسم سەڵواتی حوکمی بارمتەکەی‬

‫مورادی بینیوە و لەگەڵ وەرگێڕەکە تەوتوێی کردوون‪.‬‬ ‫پاشان پۆلیس پێیان رادەگەیەنێت کە ئەگەر بە تەمای‬ ‫مانەوە و وەرگرتنی ئێقامەتن‪ ،‬دەبێ یەک ساڵ لە‬ ‫کەمپ بمێننەوە تا داواکارییەکەیان بەدواداچوونی بۆ‬ ‫دەکرێت‪ .‬پۆلیسی ئانتالیا رێکەوتی ‪٥‬ی سەرماوەز و‬ ‫چەند رۆژ پاش سەردانی رۆحانی سەرۆک کۆماری‬ ‫ئێران بۆ تورکیە‪ ،‬بە بیانووی گواستنەوە بۆ شارێکی‬ ‫دیکە‪ ،‬کەلەپچەیان دەکات و سواری ئۆتوبووس دەبن‬ ‫و پاش دوو رۆژ رۆیشتن بە جادە و بە بێ ھیچ ئاو ھەڵدەوەشێتەوە و دەبێتە حوکمی زیندان‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ڕوانگە‬

‫(بابەتەکانی ئەم اڵپەڕەیە بیرووڕای نووسەرانە )‬

‫و زۆرینەی پارێزگا سنووریەکان و کەمتر خەمی‬ ‫ناوەندی ئەو بڕوایە دێتە‬ ‫حکوومەتیئەو شارانە‪،‬‬ ‫حکوومەت بۆ‬ ‫کۆڕۆنا و پرسی دەسەاڵتی‬ ‫مێشکی ڕخنەگرانەوە کە شایەد ئەو پارێزگایانە‬ ‫وەکوو هەموو کاتێک بوونەتە فیدای شێوازی‬ ‫حکومەت کردنی کۆماری لە پایتەختەوە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای هاتنی ئەو وایرووسە زۆرینەی‬ ‫️کاوان موکری‬ ‫پارێزگاکانی سنووری ئێران شێوازێکی ئاساییان‬ ‫هەبوو کە تەنیا بە کەرەنتینە کردنی پارێزگا و‬ ‫ئەگەر چاوێک لە باروودۆخی ئەو ڕۆژانەی شارە سوورەکان دەکرا پێش بە باڵو بوونەوەی‬ ‫چەند پارێزگای ئێران بکەین پرسیارێک ئەو نەخۆشیە بگیرێت وو پارێزگا ئاساییەکان‬ ‫بۆ ئەو کەسانەی کە بیر لە داهاتووی ئەو نەچنە ژێر گۆشاری ئەو کەرەنتینانەوە ‪.‬‬ ‫واڵتە دوای کۆماری ئیسالمی دەکەنەوە داخستنی دووکان و بازارەکان لە شارە کانی‬ ‫پێش دێ ‪ ،‬کە ئایا سیستەمی حکومەت ئاسایی لە سەرەتای نەخۆشیدا تەنیا بە بۆنەی‬ ‫دەتوانێ تەنیا لە یەک شارەوە سیاسەتەکانی خراپ بوونی باروودۆخی شارە گەورەکانی‬ ‫هەموو پاریزگاکان دابرێژێت و واڵمدەری ئێران‪ ،‬بوو بە هۆی ئەوەیکە خەڵکی ئەو‬ ‫بەڕێوە بردنی ئەو واڵتە بێت یان نا ‪ .‬شارانە لە نەهاتنە دەرێ لە مالەکانیان ماندوو‬ ‫هاتنی نەخۆشی کرۆنا بۆ نێو پارێزگای قۆم ببن و گۆشارە ئابووریەکان نەهێلێ ئێستا‬ ‫و شاردنەوەی ئەو کارەساتە لە الیەن رژیمی کە باروودۆخی ئەو شارانە روو لە خراپ‬ ‫کۆماری ئیسالمیەوە‪ ،‬لە سەرەتادا شپرز بوونی بوونی هەرچی زیاترە بۆ پاراستنی خۆیو‬ ‫باروودۆخی پارێزگا گرینگەکانی دەوڵەتی وەک بنەمالەکانیان لە ژوورەکانی خۆیاندا بمێننەوە‪.‬‬ ‫قۆم وو تاران و پارێزگاکانی باکووری ئێرانی بۆ رووبەروو بونەوە لەگەڵ ئەو کارەساتە‬ ‫لێ کەوتەوە‪ .‬دوای گۆشارەکانی ڕخنە گران ئێستاش حکوومەت بە بێ خەمی کردن لەو‬ ‫بۆ سەر حکومەت‪ ،‬بۆ ماوەی چەند مانگێک پارێزگایانە و گوێ نەدان بە دەسەاڵتدارانی‬ ‫حکوومەت بە قەدەغە کردن و کەم کردنەوەی شارەکان رێگە لە کەرەنتینە کردنی دووبارەی‬ ‫هات و چۆکان و داخستنی دووکان و بازارەکان ئەو شارانە دەگرێ کە ئێستا کەوتوونەتە‬ ‫لە زۆرینەی شارەکانی ئێراندا تا رادەیێکی زۆر پیکی سەرەتایی کرۆناوە و تەنیا بە گلێیی‬ ‫توانی پێش بە زۆرتر بوونی کرۆنا لە پارێزگا کردن لە خەڵک دەیهەوێ بەرپرسایەتی‬ ‫گرینگەکان بگرێت بەالم بە دیتنی باروودۆخی ئەو باروودۆخە لەسەر شانی خۆی الببات‪.‬‬ ‫ئەم رۆژانەی پارێزگاکانی کۆردستان‪،‬کرماشان شێوازی حکوومەت کردن تا رادەیێک سەربەخۆ‬

‫کاریگەریی کۆڕۆنا و هەژاری لە ئێران‬ ‫ئاژوان_کرماشان‬

‫لەم ساتانە کە نەخۆشی کڕۆنا باڵی بە سەر‬ ‫هەموو جیهان و بە تایبەت واڵتی ئێران‬ ‫گرتووە‪،‬لێکدانەوەی هەژاری و بێ دەرەتانی‬ ‫خەڵکانی ئێران کە دووهەمین واڵتە لە بواری‬ ‫کانگا ژێرزەمینی و سروشتیەکانەوە لەم ڕۆژانە‬ ‫بوەتە باسی سەرەکی ئابووریناسانی ناوەوە و‬ ‫دەرەوە؛چوونکە هەنووکە زیاتر لە هەشتا لە سەدی‬ ‫خەڵکی ئەو واڵتە بەهۆی ناکارامەیی و گەندەڵی‬ ‫بەرپرسانی دەوڵەتی لەژێر هێڵی هەژاریدان و‬ ‫چینی مام ناوەند بوونی نەماوە‪ .‬ڕێژەی هەژاری لە‬ ‫ئێران لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردووە تا بە ئێستا‬ ‫بە زیاتر لە هەشتا لە سەد گەیشتوە و نرخی هێڵی‬ ‫هەژاری ئێستا بە پێ ڕاپۆرتێ کۆمیتەی ئابووری‬ ‫و لێکۆڵینەوەکانی پارلمان ‪،‬نزیک بە هەشت‬ ‫میلیۆن تمەنە کە کارەساتێکی مەترسیدارە‪.‬‬ ‫هەژاری لە ڕادەبەدەر لە کۆمەڵگەی ئێران ئاکامی‬ ‫سیاسەتی داروخاو و هەڵەی کۆماری ئیسالمیە‬ ‫کە بوو بە هۆکاری داخرانی کارگە و شەریکەکان‬ ‫و یەکەکانی بەرهەمهێنان‪ ،‬لە ناوچوونی وەرزێڕی‬ ‫و پەرەسەندنی بێکاری سەرەڕای ئەوەش گرانی‬ ‫و هەاڵوسان تەنانەت پێش لە بێ بایەخ بوونی‬ ‫پارەی ئێران یەخەی خەڵکی گرت و خەڵکی‬ ‫ئێران ئێستاکە لەگەڵ بارودۆخێکی نالەبار و‬ ‫ژیانێکی کۆلەمەرگی و بی هیوایی بەرەوروون‪.‬‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵک لە کوردستان و دیکەی ناوچەکانی‬ ‫ئێران لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین و ئەوەش لە‬ ‫کاتێک دایە کە بەرپرسانی ئێران بۆ چارەسەرکردنی‬

‫قەیرانی هەژاری تەنیا دروشم دەدەن‪.‬‬ ‫بەپێی ڕاپۆرتی هاوڕێیانی هەواڵی بەشی نهێنی‬ ‫لە شاری ڕوانسەر سەر بە پارێزگای کرماشان‬ ‫بنەماڵەیەکی حەوت کەسی بەهۆی هەژاری و‬ ‫دەسکورتییەوە لە نێو خێوەتدا دەژین و بەرپرسانی‬ ‫ئەو شارەش هیچ هەوڵێکیان بۆ چارەسەریی کێشەی‬ ‫ئەو بنەماڵەیە نەداوە‪.‬ئەمە یەک نموونە لە دەیان‬ ‫نموونەی ئەو جۆرەیە‪.‬ئەو بنەماڵەیە سەرەڕای‬ ‫ئەوی کە پەیوەندییان بە بنکە پەیوەنددارەکانی‬ ‫شارەکە گرتووە هیچ واڵمێکیان پێ نەدراونەتەوە‬ ‫و تەنانەت یارمەتییەکانی وەک کۆمیتەی یارمەتیی‬ ‫(کۆمیتەی ئێمدادی خومەینی)یان لێ بڕیون‪.‬‬ ‫دیاردەی هەژاری لە واڵتی ئێراندا لەژێر سێبەری‬ ‫دەسەاڵتدارانی کۆماری ئێسالمی هێڵی هەژاری‬ ‫بەزاندووە و بەرپرسانی ئەو ڕێژیمە باس‬ ‫لەو دەکەن کە لە داهاتوودا لەو واڵتە نیوەی‬ ‫حەشیمەتی ئێران دەڕۆنه ژێر هێڵی هەژارییەوە‪.‬‬ ‫ئامار و هەواڵەکانی پەیوەندیدار سەبارەت بە هەژاری‬ ‫لە جێگەی سەرسووڕمانە و بەرپرسانی ئێرانیش‬ ‫تەنیا دروشم دەدەن‪.‬ئەوە لە کاتێکە لەم ڕۆژانە و‬ ‫سەرەتای یەکەم مانگی هاوین نرخی دۆالر بیست‬ ‫هەزار تمەنی تێپەر کردووە و ئابووری ئێران بەرەو‬ ‫داڕمانە و ڕێژەی تەوەڕۆم بەرەو لووتکە دەکشێت‪.‬‬ ‫ئامارە فەرمییەکان سەرەڕای هەموو سانسۆر‬ ‫و دەسکارییەکان‪ ،‬باس لەوە دەکەن کە‬ ‫هەژاری لە ئێران لەو پەڕی خۆیدایە و‬ ‫بەرپرسانی ئێرانیش ئەو ڕاستییە ناشارنەوە‪.‬‬ ‫ماوەیەک پێش ئێستا حوسێن ڕاغفەر‪ ،‬ئابووریناس‬ ‫و لێکۆڵەری بواری هەژاری‪ ،‬لە لێکۆڵینەوەیەکی‬ ‫گرووپیدا‪ ،‬پەیوەندیی نێوان هەژاری و گەشەی‬ ‫ی‬ ‫ئابووری لە چوار بەرنامەی پەرەسەندنی ئابوور ‏‬

‫لە حکوومەتی ناوەندی‪ ،‬بە هەر شێوەیێک چ‬ ‫خودمۆختاری چ فدرالیسم دەیتوانی تا رادەیێکی‬ ‫زۆر پێش لەو باروودۆخە خراپەی پارێزگا و‬ ‫شارە کان بگرێت کە ئێستا لە ژێر گۆشاری‬ ‫نەخۆشی کرۆنادان‪ ،‬بەو شێوە کە بەرپرسان‬ ‫بە چاوەدێری لە نیزیکەوە بە سەر شارەکاندا‬ ‫بتوانن کاتی داخستنی دووکان و بازار‪،‬‬ ‫سەربەخۆ لە حکوومەتی ناوەندی دابین بکەن‪.‬‬ ‫هەر لەبەر ئەو بابەتانەی کە باس کرا ئێستا‬ ‫ڕۆلی حکومەت لە پارێزگاکان زۆر گرینگتر لە‬ ‫جاران دیارە بە شێوەیێک کە دەسەاڵتدارانی‬

‫هەر بەشێک لە واڵت بتوانن بە پێی توانا و‬ ‫کولتوور و کارە ساتێک کە بۆ ئەو پارێزگایە‬ ‫پێش دێت بۆ خەڵک وو شارەکانی ژێر‬ ‫دەسەالتیان بە درووستی و دڵسۆزی بریار بدەن‪.‬‬ ‫کرۆنا تەنیا یەکێک لە سەدان بەلگەو‬ ‫سەبەب بۆ گۆرینی شێوەی حکوومەت‬ ‫لەم واڵتەدایە کە هیوادارم لە داهاتوویێکی‬ ‫نیزیکدا گەورە پیاوانی ئەو والتە بە تایبەت‬ ‫کۆرد بتوانن ئەو داواکاریە بەدی بێنن‪.‬‬

‫هێنایە بەرباس و ئاشکرای کرد کە لە ‪%40‬ی‬ ‫خەڵکی ئێران لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین‪.‬‬ ‫ساڵی ڕابردووش بەرپرسی کۆمیتەی ئیمدادی‬ ‫خومەینی باسی لەوە کردبوو کە ڕێژەی هەژاری‬ ‫و لێقەوماوی ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە ئێران لە حاڵی‬ ‫بەرزبوونەوە دایە و دەوڵەتە یەک لە دوای یەکەکان‬ ‫نەیانتوانیوە ئەو کێشەیە چارەسەر بکەن‪.‬‬ ‫بە باوەڕی کارناسان گەمارۆ ئابوورییەکانی‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا بۆ سەر ئێران‪ ،‬داخرانی زۆربەی‬ ‫یەکە پیشەییەکان و کۆتاییهێنان بە وەبەرهێنان‬ ‫لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا لە هۆکارە‬ ‫سەرەکییەکانی دروستبوونی قەیرانی ئابووری‬ ‫و نەمانی هەلی کار لە ئێران دێنە ئەژمار‪.‬‬ ‫ژمارەیەک کارناسی دیکەش دەڵێن‪ :‬هۆکاری‬ ‫پەرەسەندنی هەژاری لە ئێران دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫یارمەتییە ماڵییەکانی ئێران بە رێژیمی بەشار‬ ‫ئەسەد‪ ،‬میلیشیاکانی حیزبوڵاڵ‪ ،‬حوسییەکان‬ ‫و ژمارەیەک لە گرووپە میلیشیاکانی عێراق‪.‬‬ ‫بێکاری لە ئێران‪ ،‬لە ئاستێکی بەرزدایە‪ .‬بەپێی‬ ‫داتای ناوەندی ئاماری ئێران لە ساڵ ‪2019‬دا‪،‬‬ ‫ڕێژەی (‪)١٢.٧٪‬ی ئەو کەسانەی کە توانای‬ ‫کارکردنیان هەبووە (دەستی کار)‪ ،‬بێکار بوونە‬ ‫(‪ .)١٠‬لە ڕاستیدا دەکرێت ڕێژەکە لەمە بەرزتر‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەر بێت و لێکدانەوەیەکی وردی شێوازی‬ ‫دەستنیشانکردنی ڕێژەی بێکاری بکەن‪ .‬بەپێی‬ ‫ڕاپۆرتی ناوەندی ئاماری ئێران (‪ )١١‬تەمەنی‬ ‫دەستی کار لە ‪ ١٠‬ساڵی بەرەو سەرەوە هەژمار‬ ‫کراوە‪ ،‬کە لە زۆربەی واڵتاندا ئەم تەمەنە لە ‪١٥‬‬ ‫ساڵ بەرەو سەرەوە دەست پێ دەکات‪ .‬بەپێی‬ ‫هەمان ڕاپۆرت هەر کەس کە هەفتانە تەنیا یەک‬ ‫کاتژمێریش کار بکات‪ ،‬بە بێکار هەژمار ناکرێت‪.‬‬ ‫هاوکات هەر کەسێک کە لە دامەزراوەی سوپادا‬ ‫بێت (سەرباز) بە بەکار هەژمار کراوە‪ .‬هاوکات‬ ‫پێویستە ئەمەیش ڕەچاو بکرێت کە ڕێژەی بێکاری‬ ‫لە پارێزگه‌یەک بۆ پارێزگه‌یه‌كی تر جیاوازە‪ .‬لە‬ ‫ئێران لە هەندێ پارێزگه‌دا (بۆ نموونە کوهکیلویە‬ ‫و بۆیر ئەحمەد) دەگاتە نزیکەی ‪)١٢( ٪١٨‬؛‬

‫ئەمە و سەرەڕای جیاوازی لە نێوان شار و گوند‪.‬‬ ‫لەم ماوەیەش کە کڕۆنا وایکردووە کە خەڵک‬ ‫بە تایبەت کرێکارانی فەسڵی و کارگەکان‬ ‫لە ماڵ نەیێنەدەرەوە و بۆ دابین کردنی‬ ‫ژیانیان داوای بیمەی بێکاری بکەن کە‬ ‫مەبلەغێکی یەکجار کەمە و بۆ بنەماڵەکان‬ ‫نابێتە مسۆگەری هەزینە و خەرجەکانیان‪.‬‬ ‫بەڕێوبەری کاروباری بیمەی سازمانی تەئمینی‬ ‫ئێجتماعی ڕایگەیاندووە کە بۆ کرێکارانی کە ژن و‬ ‫مناڵیان نییە دوو لە سێ ‪55‬لە سەدی حەق دەس‬ ‫کە لە ساڵی پار یەک ملیۆن و پانسەد هەزار‬ ‫تمەن بووە وەک مووچەی بێکاری پێیان دەدرێت‪.‬‬ ‫بۆ ئەفرادی ژن و مناڵدار ‪ 5‬لە سەدی حەق دەسی ساڵی‬ ‫پار کە ئەکاتە نزیکەی ‪75‬هەزار تمەن زێدە دەبێ ‪.‬‬ ‫مووچەی کەسانێک کە بە هۆی کڕۆنا تووشی‬ ‫کێشە بوون بوەتە یەک ملێۆن یانێ بۆ هەر‬ ‫کەسێکی خێزانەکانیان ‪90‬هەزار تمەن ئێزافە بووە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەو گشت نەهامەتی و داڕمانی‬ ‫ئابووری پەتای کڕۆنا لە زۆربەی شارەکان‪،‬بە‬ ‫تایبەت لە کوردستان بەرەو هەڵکشانە و‬ ‫وایکردووە کە بەرپرسانی تەندروستی ئێران‬ ‫مەجبوور بن سەردانی شارەکان بکەن‪.‬‬ ‫جێگری وەزیری تەندرۆستی ئێران لە میانەی‬ ‫سەردانی بۆ سنە وتوویەتی کە لەم شارە شایی‬ ‫و زەماوەنێک لە کارواش بەڕێوە چووە و تیایدا‬ ‫‪120‬کەس تووشی کڕۆنا بوون و هەموو ئاسەوار و‬ ‫تاوانەکانی خستە ئەستۆی خەڵکەوە‪.‬جێگری وەزیر‬ ‫ئاماژەی بە بەرپرسیاریەتی دەوڵەت لە ‪8‬پارێزگای‬ ‫تر کە ڕێوشوێنی سوور لە بەر چاو گیراوە نەکرد‪.‬‬ ‫لە سەرەتای دەسپێکردنی ئەو پەتایە زۆربەی‬ ‫دەوڵەتەکان خۆیان لە ئاست پارێزگاری خەڵکی‬ ‫واڵتەکانیان بەرپرسیار زانی و ئامرازی پێویستیان‬ ‫بۆ کەرەنتینە کردنی هاواڵتیان بە کار برد‪.‬‬ ‫کەچی دەزگاکانی پەیوەست بە ساڵمەتی خەڵک‬ ‫بە تایبەت دامودەزگای تەندروستی و ئۆستانداری‬ ‫و فەرماندارییەکان نەیانتوانیوە و نەیانویستووە‬ ‫لە بواری ئێمکاناتەوە خەڵک دابین بکەن‪.‬‬

‫ڕوانگە‬

‫(بابەتەکانی ئەم اڵپەڕەیە بیرووڕای نووسەرانە )‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪5‬‬

‫سنە شاری دەستفرۆشەکان‬ ‫سامان _ سنە‬ ‫کاتێک بە شەقامەکانی «سنە»دا تێدەپەڕی‪ ،‬ھەر لە‬ ‫کاتژمێری ‪٩‬ی سەر لە بەیانیەوە بینەری خەڵکێکی‬ ‫ھەژار و دەستکورتی کە بۆ دابینکردنی بژیوی‬ ‫ژیانێکی بژی و نەمر بۆ خۆیان و بنەماڵەکانیان‬ ‫روویان ھێناوەتە پیشەی دەستفرۆشی لە ئاستی‬ ‫شاردا‪ .‬ھەر لە سەرەتای چوار رێیانی سیروس تا‬ ‫دەور مەیدان ئازادی‪ ،‬بەرەو فیردەوسی‪ ،‬چوار باخ‪،‬‬ ‫نمەکی‪ ،‬شاپوور‪ ،‬ناسر خەسرەو و ھتد‪ ...‬پڕە لەو‬ ‫خەڵکە دەستکورت و ھەژارەی کە لە فەرتی بێکاری و‬ ‫نەبوونی پیشەیەکی ھەمیشەیی خەریکی کاری پڕ لە‬ ‫زەحمەت و مەینەتی دەستفرۆشین‪.‬‬ ‫ئەم توێژە زەحمەتکێشە بۆ بەداستھێنانی بڕە‬ ‫پارەیەکی کەم و کورت رۆژانە بەساتی خۆیان لەسەر‬ ‫ئەم شەقامانە باڵو دەکەنەوە و ھەر لە میوە و‬ ‫تەڕە بار بگرە تا جل و بەرگ و شتوماکی دەستی‬ ‫دووی مۆبایل و کەلوپەل بۆ مندااڵنی قوتابخانە و‬ ‫ئامرازەکانی جوانکاریی و میکیاژ و مەیکاپی ژنان‬ ‫دەفرۆشن و ئەمەش وایکردووە کە لە سەر شەقامی‬ ‫شوێنی ھاتووچۆی خەڵک قەرەباڵغیەکی زۆر ساز‬ ‫ببێت و ھاواڵتیان نەتوانن بە راحەتی بەم شوێنانەدا‬ ‫تێپەڕن و ئەمەش بووەتە ھۆی دروست بوونی ترافیک‬ ‫و لە ھەمان کاتدا روخساری شاری بە تەواوەتی ئاڵوز‬ ‫و ناشرین کردووە‪.‬‬ ‫ھۆکاری ئەم کێشەیەش ناگەڕێتەوە بۆ سەر ئەو‬ ‫خەڵکەی کە لە بەر بێکاریی و نەداریی روویان لە‬ ‫دەستفرۆشی کردووە‪ ،‬بەڵکوو ھۆکاری سەرەکی‬ ‫کەمتەرخەمی رژیم بەرانبەر بە دۆخی کوردستان و‬ ‫دواکەوتوو راگرتنی ئەم ناوچەیە لە رووی پیشەیی و‬

‫ئابووریەوەیە‪.‬‬ ‫رۆژانی ھەینی بە ئاستێک رێژەی ئەم دەستفرۆشە‬ ‫ھەژارانە زیاد دەکات کە تێپەڕین بە شەقام و‬

‫فەلەکە سەرەکیەکانی شار زۆر ئەستەم دەبێت و‬ ‫بە ئاسانی ناتوانی سەردانێکی نێو بازاڕ بکەی‪.‬‬ ‫کێشەکە ھەر بە ئەمە کۆتایی نایەت و کاتێک‬ ‫بە جادەکانی دیکەی دوورتر لە سەنتەری‬ ‫شاردا تێدەپەری‪ ،‬لەگەڵ حەشیمەتێکی زوری‬ ‫ئۆتۆمبیلەکانی میوە فرۆشتن بەرەوڕوو دەبێتەوە‬ ‫کە ھەر لە بەر پادگانی سنە تا بەر ساردەخانە‬ ‫گەمارۆی جادە و شەقامەکانیان داوە و بەتایبەتی‬ ‫لە رۆژانی ھەینیدا کە خەڵک بە نیازن کاتێکی‬ ‫ئارام و ئاسوودە بەسەر ببەن‪ ،‬زیاتر لە باقی‬ ‫رۆژەکان لەگەڵ ئەم قەرەباڵغی و ئاڵۆزییە‬ ‫بەرەوڕوو دەبیتەوە و لە کاتژمێر ‪٦‬ی ئێوارە شۆڕش و راپەڕینی دەریای بەرینی دەستفرۆشە قەرەباڵغی و ئاڵۆزیای ناو بازاڕ کەم ببێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم کێشەیە ئەوەندە بەرین بووتەوە و‬ ‫بەدواوە ترافیکێکی قورس دروست دەبێت و زەحمەتکێش و ھەژارەکان بەرەوڕوو ببنەوە‪.‬‬ ‫ھاتووچۆ یەکجار زەحمەت دەبێتەوە‪.‬‬ ‫رێژەیداسفرۆشەکان و ئۆتۆمبیلە میوە فرۆشەکان‬ ‫ھێندە زیادی کردووە کە روو دەکەنە نێو کۆاڵن‬ ‫و گەڕەکەکان و لەوێش ھەمیسان قەرەباڵغی و‬ ‫موزاحمەت بۆ خەڵک دروست دەبێت و ئاسایشیان‬ ‫تێکدەچێت‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەو کەسانەی روویان لە پیشەی پڕ لە‬ ‫ئازار و ناخۆشی دەستفرۆشی کردووە‪ ،‬خەڵکی‬ ‫گەڕەکە ھەژارنشینەکانی دەورووبەری شارن و‬ ‫لە ترسی برسیەتی و بێکاریی و لەبەر نەبوونی‬ ‫ئەمنیەتی ژیانی خۆیان و بنەماڵەکانیان روویان‬ ‫کردووەتە دەستفرۆشی و بە ھۆی ئەوەیکە رێژەی‬ ‫دەستفرۆشەکان یەکجار زۆر بووە‪ ،‬رۆژانە لەسەر‬ ‫یەک_دوو میتر جێگا دەبێتە شەڕیان و تەنانەت‬ ‫چەقۆ و ئامرازیی مەترسیدار بۆ شەڕ کردن‬ ‫بەکاردەھێنن و ئەمەش لە خۆیدا کارەساتێکی‬ ‫گەرچی ھەندێ جار مەئموور و گۆپاڵ بەدەستەکانی‬ ‫قووڵ و تراژیدیایەکی ھەژێنەر و تۆقێنەرە کە‬ ‫شارەداریی بەر دەبنە گیانی ئەم دەسغرۆشانە و رژیم ھیچکات ھەوڵی نەداوە کارێکی رێکخراو و بەرۆکی ئەم خەڵکە رەش و رووتەی گرتووە و بە‬ ‫ئازار و ئەزیەتیان دەکەن‪ ،‬بەاڵم بەگشتی لەبەر دروست بۆ ئەم داستفرۆشانە بکات و جێگایەکی شێوەی رۆژانە و بەردەوام سەر و گیانیان دەخاتە‬ ‫زۆربوونی رێژەی دەستفرۆشەکان زۆر زات ناکەن باش و گونجاویان بۆ دروست بکات تا لەو مەترسیەوە‪.‬‬ ‫قەرەیان بکەون و دەترسن لەگەڵ‬

‫خانەنشینی ( بازنشستگی ) لە ئێران‬ ‫️‬ ‫حەقدەس و مووچە‪،‬یەکێ لە باسە‬ ‫سدیق زادە_ سنە‬ ‫سەرەکییەکانی مەجلێسی کۆماری ئێسالمییە‬ ‫لە کاتی نووسینی دەستووری بووجەی سااڵنە‬ ‫کە تیایدا مشتومڕی زۆری لێ دەبێتەوە‪.‬‬ ‫خانە نشینی بۆ بەشێکی زۆر لەو کەسانەی‬ ‫ئەو خواستانەی کە لەم ماوەی ڕابردوو دا بووەتە‬ ‫دوای سی ساڵ کار کردن لەم واڵتە بازنشست‬ ‫هۆکاری گەلێ کۆبوونەوەی ناڕەزایەتی لە سەرجەم‬ ‫ئەکرێن‪،‬سەرەتای دەسپێکێ هەژاری و زەختی‬ ‫شارەکانی ئێران لە الیەن خانەنشینانەوە‪.‬‬ ‫ماڵییە‪.‬ئەم ماوەی تەمەنە بۆ ئەوان لە جیاتی‬

‫بێت؛یانێ خانەنشینکراوێ یان کرێکارێ وەک سەردەمێکی زێڕینە‪،‬بەاڵم لە ئێران ژێر‬ ‫لەوە کەمتر بگرێ لە ژێر هێڵی هەژاری دایە‪ .‬دەسەاڵتی مەالکان ‪،‬بووەتە دەورانێکی ڕەش‬ ‫بەم پێیە ئەگەر خانەنشینێک تەنانەت سێ و زۆرترین زەختی مەعیشەتی بۆ بنەماڵەکانیان‪.‬‬ ‫ملیۆنیش مووچەی بێت ئەشێ لەم ڕۆژگارە هەرچەند بە تەمەنی کۆماری ئیسالمی ناڕەزایەتی دژ‬ ‫ژیانی چۆن بێت؛ئەوەش لە حاڵێکدا کە لەو بەم ستەم و چەوسانەوە درێژەی بووە بەاڵم خانەنشینان‬ ‫تەمەنە‪،‬هەزینەی زەماونی منداڵەکانیان ئەکەوێتە تا ئێستا بە کەمترین مافەکانیان نەگەیشتوون و‬ ‫نێو لیستە مەخارجیانەوە و بنەماڵە بە هاتنی ئەم ڕەوتەی خەباتی مەدەنی چینی زەحمەتکێشی‬ ‫بووک و زاوا و منداڵەکانیان گەورەتر لە ڕابردوو کۆمەڵگا درێژەی هەیە و دەکرێ وەک خەباتی‬ ‫جەماوەری زەحمەتکێشانی شار پێناسە بکرێت ‪.‬‬ ‫ئەوێت و مەخارێجیشیان زۆرتر و بەم چەشنە‬ ‫لە کوردستان بەو بەراوردە کە یەکێ لە گرانترین‬ ‫مەجبوور ئەبن لە خواردن و هەزینەی بێهداشت و ناوچەکانی ئێرانە لە بواری هەاڵوردنەوە ژیانی‬ ‫دەرمانیان کەم کەنەوە و ئەوەش بۆ خۆی زەختێکی خانەنشینانیش لەمە کاریگەری وەرگرتووە و‬ ‫ئەوەی هەلێک بۆ حەسانەوە بێت‪،‬ئەبێتە هەڕەشە مووچەی کرێکاران بە ئێ یاسا ئەبێ زۆرتر و ئاسەواری خراوتری لێ دەکەوێتەوە‪ .‬وەک چینێکی هەژار و کز کراوی کۆمەڵگا‬ ‫و کۆسپێکی ئابووری بۆ خۆیان و خێزانەکەیان نزیکەی دو ملیوێن و پانسەد هەزار لە زۆربە واڵتانی جیهان دەورانی خانەنشینی ئاسۆیەکی ناڕوونیان لە ژیان هەیە‪.‬‬ ‫خواستەکانی خانەنشینان بۆ هاوسانکردنی‬

‫‪6‬‬

‫ئێران‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫بێکاری و یاریکردن بە ژمارەکان‬

‫محەممەد ئەمینییان‬ ‫کەمکردنی رێژەی بێکاری لە ئێران‪ ،‬ئەویش لە‬ ‫رۆژانێکدا کە هیچ گەشەیەک لە ئابووریی ئەو‬ ‫واڵتەوە بەدیناکرێت‪ ،‬دەکرێت ئاماژەیەک بێت بۆ‬ ‫سیاسەتەکانی حکومەت‪ .‬ئەگەرچی تۆمارکردنی‬ ‫رێژەی بێکاری ساڵی ‪1398‬ی هەتاوی لەنێوان مانگی‬ ‫رێبەنداندا بووە و پێش باڵوبوونەوەی ویروسی کۆرۆنا‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم بێ لەبەرچاوگرتنی رێژەی هەڵئاوسان و‬ ‫نەبوونی گەشەی ئابووری‪ ،‬بە جۆرێک لە یاریکردن‬ ‫بە ژمارەکان دەچێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەکانی حکومەت لە ساڵی ‪1398‬ی‬ ‫هەتاویدا تا ئێستا رێژەی بێکاریی الوانی ‪ 15‬تا ‪24‬‬ ‫ساڵ لە سەدا ‪ 26‬و رێژەی بێکاریی کەسانی ‪ 18‬تا‬ ‫‪ 35‬ساڵ لە سەدا ‪ 17.9‬بووە‪ .‬هەروەها لە سەدا‬ ‫‪50.3‬ی ئەو کەسانە لە بەشە خزمەتگوزارییەکاندا‪،‬‬ ‫لە سەدا ‪32‬یان لە بەشی پیشەسازیدا و لە سەدا‬ ‫‪17.7‬یشیان لە بەشی کشتوکاڵدا کاریان کردووە و‬ ‫لە سەدا ‪28‬ی چینی خوێندەواریش بێکارن‪ .‬رێژەی‬ ‫بێکاری لە ئێران لە ئاستێکدایە کە حکومەت تەنیا‬ ‫لە رێگەی باڵوکردنەوەی ئامارەکانییەوە گرینگیی‬ ‫پێدەدات و جیا لەوە هەنگاوێکی جیددیی بۆ‬ ‫چارەسەری ئەو کێشەیە نەناوە‪.‬‬

‫بێکاری بەشێکی جیا نەکراوەی نیزامی‬ ‫سەرمایەدارییە‪ .‬هێزی کار لەم نیزامەدا کاالیەکە کە‬ ‫وەک هەموو کاالیەکی دیکە‪ ،‬هەرچی زیاتر کەوتبێتە‬ ‫بازاڕەوە‪ ،‬نرخەکەی هەرزانتر دەبێت و ئەمە ڕاست‬ ‫ئەو شتەیە کە سەرمایەداران وەک کڕیارانی هێزی‬ ‫کار‪ ،‬بەشوێنیەوەن‪ .‬کەڵەکە کردنی سەرمایە‪،‬‬ ‫بەرهەمی چەوساندنەوەی هێزی کارە و هەرچی‬ ‫هێزی کار هەرزانتر بێت‪ ،‬قازانجی سەرمایە زیاتر‬ ‫و کەڵەکە بوونیشی خێراتر و قەبەتر دەبێت‪ .‬بۆ‬ ‫کۆماری ئیسالمیش وەک دژی خەڵکی ترین ڕژیمی‬ ‫سەرمایەداری لە جۆری خۆی‪ ،‬بوونی لەشکری‬ ‫بەرینی بێکاران‪ ،‬ئیمکانی هەرزانتر بوونی هێزی‬ ‫کاری بۆ فەراهەم دەکات‪ .‬لەم ڕووەوە نە تەنیا‬ ‫بوونی بێکاری خۆی لەخۆیدا مەتڵوبە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫سەرمایەداران دەست لە دەستی دەوڵەتدا هەوڵ‬ ‫ئەدەن تا بە شێوەی جۆراوجۆر ڕێژەی بێکاری لە‬ ‫ئاستێکی دیاریکراودا ڕابگرن‪ .‬ئەگەر نیگەرانیی لە‬ ‫پەرەسەندنی خەسارە کۆمەاڵیەتییەکانی سەرچاوە‬ ‫گرتوو لە گوشاری خەباتی کۆمەاڵیەتیی نەبوایە‪،‬‬ ‫سەرمایەداران و دەوڵەتەکانیان‪ ،‬بە بێ سڵ کردن‬ ‫و پرینگانەوە ئەم دیاردەیان لە خزمەت تەماح و‬ ‫زێدەخوازی خۆیاندا هەرچی زیاتر بەکار دێنا‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئاشکرایە کە چینی کرێکار کۆیلەی بێ ئیرادەی‬ ‫قازانج پەرستی ئەوان نییە‪ .‬تا ئێستا لە واڵتانی‬ ‫پێشکەوتوی سەرمایەداریدا خەباتی چینی کرێکار‬ ‫گەلێک بەربەستی خستۆتە سەر ڕێی ئەم قازانج‬ ‫پەرستییەوە‪ .‬بۆ نموونە ئەم خەباتە سەرمایەداران‬ ‫و دەوڵەتەکانیانی ناچار کردووە کە بێمەی بێکاری‬ ‫بدەن بە کرێکارانی بێکار‪.‬‬ ‫یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی بێکاری لە ئێران‬ ‫بوونی لەشکری بەرینی بێکارانی ئەو کەسانەیە کە‬ ‫خوێنەدنی دەبیرستان و زانکۆیان تەواو کردووە‪.‬‬ ‫الوانی زیاتر لە بەینی تەمەنەکانی ‪ ١٥‬بۆ ‪ ٣٠‬ساڵیدا‬ ‫یەک لەسەر سێی جەمعیەت و ڕەقەمێکی نزیک‬ ‫لە ‪ ٢٥‬بۆ ‪ ٣٠‬میلیۆن کەسی پێکدێنن‪ .‬بەپێی ئەو‬

‫لە سەدا سی قەتڵەکان لە ئێران‪ ،‬لە سەر کێشەی نامووسی ڕوو دەدات‬

‫فیرووز مامۆیی‬ ‫ڕۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز بەم‬ ‫دواییە وتارێکی سەبارەت بە‬ ‫قەتڵ و کوشتنی نامووسی‬ ‫کچێکی ‪ ١٤‬سااڵن لە ئێران باڵو‬ ‫کردووەتەوە کە لە الیەن باوکی‬ ‫و بەهۆی پەیوەندیی سۆزداریی‬ ‫لەگەڵ کوڕێک کووژرا‪.‬‬ ‫ئەمەش لەحاڵێکدایە کە‬ ‫یاساکانی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئیزنی شووکردنی بە کچانی‬ ‫مێرمنداڵ لە تەمەنی ‪١٣‬‬ ‫ساڵیدا دەدەن و ئەمەش بە‬ ‫پێی ھەموو پێوەرێکی مرۆیی‬ ‫پەیوەندیدار بە مندااڵن و‬ ‫مێرمندااڵنەوە‪ ،‬وەک بڕیارێکی‬ ‫نامرۆیی پێناسەی بۆ دەکرێت‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتێک لە ناوەندێکی‬ ‫توێژینەوەی سەر بە هێزە‬ ‫چەکدارەکانی کۆماری ئیسالمی‬

‫لە ساڵی ‪ ٢٠١٩‬نیشانی دەدات‬ ‫کە بە شێوەی ڕێژەیی ‪٣٠‬‬ ‫لەسەد لە کۆی حاڵەتەکانی‬ ‫قەتڵ و کوشتن لە ئێران‬ ‫پێوەندی بە ڕووداوی ناموسی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەوەی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ناهێڵێ ئاماری ڕاستەقینەی‬ ‫قوربانیانی کووشتنی ناموسی‬ ‫ئامارێکی‬ ‫بێتەوە‪،‬‬ ‫باڵو‬ ‫باوەڕپێکراو و ڕاستەقینە لە‬ ‫سەر ژمارەی کووژراوان بە‬ ‫هۆی کێشەی ناموسیی لە‬ ‫بەردەستدا نیە و ئەم بابەتەش‬ ‫وەکوو باقی جینایەت و‬ ‫الدانە زۆر زەبەندەکانی نێو‬ ‫ئەو کۆمەڵگایە‪ ،‬بە شاراوەیی‬ ‫دەمێنێتەوە و لە ھەمان‬ ‫کاتدا رژیم ھیچ ھەوڵێک بۆ‬ ‫پێشگرتن بە پارت بوونەوەی‬ ‫توندووتیژی نامووسی نادات‬ ‫و بگرە دەتوانێی بڵێین بە‬

‫شێوەی سیستماتیک ھەوڵ‬ ‫بۆ پەرەسەندنی ئەم دیاردە‬ ‫قیزەون و نامرۆڤانەیە دەدات‪.‬‬ ‫بە پێی ئامارە باڵو کراوەکان لە‬ ‫تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬ڕێژەی‬ ‫کووشتنی بە ئەنقەست لە‬ ‫ئێران ‪ ٢.٥‬لەسەد لە ھەر هەزار‬ ‫کەسە و‬ ‫ئەمەش ژمارەیەکی یەکجار‬ ‫زۆرە‪.‬‬ ‫بە شێوەیەک کە النیکەم ‪٦٠٠‬‬ ‫ژن سااڵنە لە ئێران دەبن بە‬ ‫قوربانی کووشتنی نامووسی‬ ‫و لە ماوەی ‪ ١٠‬رۆژی رابردوو‬ ‫النیکەم ‪ ١٠‬ژن لە ئێران بە‬ ‫رۆژھەاڵتی کوردستانیشەوە‪،‬‬ ‫بە ھۆی کێشەی ناموسی و‬ ‫لە الیەن بنەماڵەکانیانەوە بە‬ ‫شێوەی دڕندانە و نامرۆڤانە‬ ‫کوژراون‪.‬‬

‫ئامارانەی لە الیەن ڕژیمەوە باڵو بوونەتەوە نزیکەی‬ ‫‪ ١٢‬میلیۆن کەس لە جەمعیەتی ئێران یان خوێندنی‬ ‫زانکۆیان تەواو کردوە یان لەحاڵی خوێندنیدان‪.‬‬ ‫ئەوە لەحاڵیکدایە کە فوالدوەند ئەندامی کۆمیسیۆنی‬ ‫دیفاع لە بەرهەمهێنانی میللی مەجلیس وتویەتی “کە‬ ‫بێکاری الوانی خوێندەوار لە ئێران گەیشتۆتە ئاستی‬ ‫‪ ٣٥‬لەسەد”‪ .‬ئەگەر تا دوێنێ بنەماڵەکان پێیان‬ ‫وابوو کە منداڵەکانیان دەنێرنە زانکۆ تا لە داهاتوودا‬ ‫دەستیان لە کار و پێشیەکی گونجاو گیربێت‪ ،‬لەمرۆدا‬ ‫دەبینن نە تەنیا ئەم ئامانجەیان بەدینەهاتوە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫خوێندنی زانکۆش بۆتە گرفتێک بۆ دۆزینەوەی‬ ‫کارێک بۆ الوەکانیان‪ .‬ئەگەرچی دانی ئامار لە الیەن‬ ‫ئۆرگان و ناوەندەکانی ڕژیمی ئیسالمیەوە‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫لەوێدا کە دەگەڕێتەوە بۆ دانی وێنایەکی ڕوون لە‬ ‫مەسایل و موشکالتی کۆمەڵگا‪ ،‬جیی متمانە نین‪،‬‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬ئاستی بەرینی ئەو کێشە و‬ ‫گرفتانەی کە کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش لە‬ ‫ژیانی خۆیاندا لەژێر حاکمیەتی ئەم ڕژیمەدا لەگەڵی‬ ‫دەستەویەخەن‪ ،‬بەرپرسانی دەوڵەتی ناچار دەکات‬ ‫کە هەر جارناجارێک گۆشەیەک لە ڕاستییەکان‬ ‫بۆ داپۆشینی سەرجەم ڕاستییە تاڵەکانی ژیان لە‬ ‫ئێران بخەنەڕوو‪ .‬دانی ئامار لە پێوەند لەگەڵ گرفتی‬ ‫بێکاری لەنێو الواندا لەو بابەتەیە‪.‬‬ ‫کار و ئەمنییەتی پیشەیی‪ ،‬یان بیمەی بێکاری کافی‪،‬‬ ‫خواست و مافی بێ ئەمالو ئەوالی هەموو کرێکارانی‬ ‫لەسەر کار و بێکار و الوانی خوازیاری کارە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم مافە بە خەباتی یەکگرتوانە و ڕێکخراو و هەڵبەت‬

‫تەنیا بە بەرپا کردنی بزوتنەوەیەک لەدژی بێکاری‬ ‫دەستەبەر دەبێت‪ .‬بزوتنەوەیەک کە بارودۆخە‬ ‫عەینیەکەی ئامادەیە‪ .‬هێزی بیلقوەی ئەم بزوتنەوەیە‬ ‫نە تەنیا هێزی میلیۆنی کرێکارانی بێکار‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫بەمیلیۆن کرێکاری لەسەرکار و بنەماڵەکانیشیان‬ ‫کە دیوەزمەی بێکاری ئەمنییەتی پیشەیی لێزەوت‬ ‫کردون دەگرێتەوە‪ .‬بزوتنەوەیەک کە بە هۆی‬ ‫درێژەی قەیرانی ئابووریی‪ ،‬بەرینتر بوونەوەی‬ ‫بێکارسازییەکان و داخوازیە هاوبەشەکان‪ ،‬دەکرێ بە‬ ‫خێرایی جەماوەری و بەهێز بێت‪ .‬ئەم بزوتنەوەیە‬ ‫دەتوانێ پیالنی بێکاری کە لە الیەن سەرمایەداران و‬ ‫دەوڵەتەکەیانەوە بۆ درووستکردنی تەفرەقە لە ڕیزی‬ ‫کرێکاراندا بەکاردێت‪ ،‬پۆچەڵ بکاتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەرەوپێش بردنی ئەم خەباتە و گەشە پێدانی‬ ‫تا ئاستی بزوتنەوەیەکی جەماوەری‪ ،‬پێویستی بە‬ ‫هاوپشتی هەڵسوڕاوان‪ ،‬تۆڕ و مەحفەلە وشیارەکانی‬ ‫مەوجود لە بزوتنەوەی کرێکار ئێراندا هەیە‪ .‬لەشکری‬ ‫بەرینی بێکاران و ئاگاداربوون لە مەترسی ئەو‬ ‫خەسارە پڕ ئازارە کۆمەاڵیەتیانەی کە لە کەمینی‬ ‫بێکاران و بنەماڵەکانیاندان‪ ،‬زەرفیەتی زۆر و بەرزی‬ ‫ناڕەزایەتییەکان‪ ،‬بە تایبەت لەنێو بەشی خوێندەواری‬ ‫بێکاراندا کە گشت ئاوات و ئارەزوەکانیان بە فەوتاو‬ ‫دەبینن‪ ،‬بەدی هێناوە‪ .‬شکڵ گرتنی وشیارانە و‬ ‫هەنگاو بە هەنگاوی ئەم ناڕەزایەتیانە لە هەمانحاڵدا‬ ‫دەبێتە زەمینەساز و ڕێگ ‌ه خۆشکەری بەرپا بوونی‬ ‫رێکخراوە جەماوەرییەکان و بەردەوام بوونی کاری‬ ‫کرێکاران‪.‬‬

‫باڵوبوونەوەی ‪ ٨٦٠‬دانپێدانانی زۆرە ملی لە تەلەفزیۆنەکانی ئێران‬ ‫لە دەیەی رابردوو النیکەم ‪ ٨٦٠‬دانپێدانانی‬ ‫زۆرەملێ لە تەلەفیزیۆنەکانی ئێران باڵو بووەتەوە‬ ‫دادپەروەری بۆ ئێران و فدراسیۆنی نێودەوڵەتی‬ ‫کۆمەڵەکانی مافی مرۆڤ کە دوو دامەزراوەی‬ ‫تایبەت بە مافەکانی مرۆڤن‪ ،‬ڕۆژی پێنجشەممە‬ ‫‪٥‬ی پووشپەڕ بە باڵوکردنەوەی راگەیەندراوێکی‬ ‫هاوبەش داوای ڕاگرتنی باڵوبوونەوەی دانپێدانانە‬ ‫زۆرەملیەکانیان لە کۆماری ئیسالمی کردووە‪.‬‬ ‫لە ڕاگەیەندراوی ئەو دوو دامەزراوەیە هاتووە لە‬ ‫دەیەی ڕابردوودا النیکەم دانپێدانانی زۆرەمڵێ‬ ‫‪ ٣٥٥‬کەس و تۆمەتی ناڕەوا لە دژی ‪ ٥٠٥‬کەس‬ ‫لە تەلەفیزیۆنەکانی ئێران و بەگشتی دامودەزگای‬ ‫دەنگ و ڕەنگی ڕژیمی ئێران باڵو بووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو ڕاپۆرتە لە ‪ ٥٧‬الپەڕەدا باڵو بووەتەوە و‬ ‫ئەنجامی ‪ ١٥٠٠‬کاتژمێر لێکۆڵینەوە و شرۆڤەی‬ ‫زیاتر لە ‪ ١٥٠‬بەرنامە و ‪ ١٣‬وتووێژی دوورودرێژ‬ ‫لەگەڵ قوربانیەکانی دانپێدانانی زۆرەملێ لە‬ ‫ئێرانە‪.‬‬ ‫سەرۆکی فدراسیۆنی نێودەوڵەتی کۆمەڵەکانی‬ ‫مافی مرۆڤ ووتویەتی بەرپرسانی ئێران دەیان‬ ‫ساڵە دانپێدانانی زۆرەملێ بۆ سەرکووتی دەنگی‬

‫ناڕازیان بەکاردێنن و ووتیشی ئێستا کاتی ئەوە‬ ‫هاتووە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی کار بکات بۆ‬ ‫ڕاگرتنی دانپێدانانی زۆرەملی و کەڵکوەرگرتنی‬ ‫سیاسی لەو بابەتە لە الیەن ڕژیمی ئێران‪.‬‬ ‫شایانی باسە‪ ،‬کۆماری ئیسالمی ھەمیشە بۆ‬ ‫وەرگرتنی دانپێانانی زۆرەملێ لە چاالکان و‬ ‫ھەڵسووڕاوانی سیاسی‪ ،‬مەدەنی و عەقیدەتی پەنا‬ ‫بۆ توندووتیژی و ئەشکەنجە و ئازار و تەنانەت‬ ‫زۆر جاریش دەستدرێژی بۆ سەر کەرامەت و‬ ‫کەسایەتی ئەو چاالکانە‪ ،‬دەبات‪.‬‬

‫ئێران‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪7‬‬

‫ئێران گەورەترین داڵدەدەر و پاڵپشتی تێرۆریسمە لە جیهاندا‬ ‫فیرووز مامۆیی‬ ‫دەوڵەتی ئەمریکا ساڵی رابردوو سپای پاسدارانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێرانی و ھێزەکانی سەر بە‬ ‫سپای قودسی خستە لیستی ھێزە تیرۆریستیە‬ ‫نێودەوڵەتیەکانەوە‪.‬‬ ‫لەم رۆژانەی دواییدا وەزارەتی دەرەوەی‬ ‫ئەمریکا لە راپۆرتی سااڵنەی خۆی سەبارەت بە‬ ‫بەربەرەکانێ لەگەڵ تیرۆریسم لە جیھاندا‪ ،‬ئێرانی‬ ‫بە «خراپترین دەوڵەتی پاڵپشتی تیرۆریسم لە‬ ‫جیھاندا» پێناسە کردووە‪.‬‬ ‫ئەم راپۆرتە ئاماژەیەکە بۆ گوشارە توندەکانی‬ ‫واشێنگتۆن دژی تاران لە سالی ‪٢٠١٩‬ی‬ ‫زایینی و باس لە دەکات کە‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫والیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە ھاوکاری‬ ‫ھاوپەیمانەکانی خۆی و لە چوارچێوەی سیاسەتی‬ ‫زۆرترین زەخت و گوشار بۆ سەر ئێران‪ ،‬ئابڵۆقە‬ ‫و گەمارۆی نوێی خستووەتە سەر تاران و گرووپە‬ ‫میلیشیایەکانی الیەنگری لە ناوچەکەدا‪.‬‬ ‫یەکێک لە سەرەکیترین کارەکانی ئەمریکا‬ ‫لەو ساڵەدا ئەوە بوو کە‪ ،‬سپای پاسداران و‬ ‫ھێزەکانی قودسی خستە لیستی ھێزە تیرۆریستیە‬ ‫نێودەوڵەتیەکانەوە‪.‬‬ ‫ئەم راپۆرتە باس لەوە دەکات کە‪ ،‬واشێنگتۆن‬ ‫بەم کارە بۆ یەکەم جار بەشێکی بەرباڵو لە‬

‫حکومەتێکی دەرەکی خستووەتە لیستی گرووتە‬ ‫تیرۆریستیە نێودەوڵەتیەکانەوە‪.‬‬ ‫سەرۆک کۆماری ئەمریکا رێکەوتی ‪١٩‬ی‬ ‫خاکەلێوەی ساڵی رابردوو‪ ،‬سپای پاسدارانی بە‬ ‫ئامرازیی سەرەکی ئێران بۆ کۆنتڕۆڵ و جێبەجێ‬ ‫کردنی رەوتی تیرۆریسمی نێودەوڵەتی ناو لێبرد‬ ‫و رایگەیاند‪ ،‬ئەم ھێزە سەربازییە کەوتووەتە‬ ‫پێڕستی رێکخراوە تیرۆریستیە نێودەوڵەتیەکانی‬ ‫وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاوە‪.‬‬ ‫راپۆرتی سااڵنەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا‬ ‫ھەروەھا ئاماژە دەدات بە بەربەرەکانێ واڵتانی‬ ‫ئۆرووپای رۆژئاوا و ئەمریکای التین لەگەڵ‬ ‫حزبوڵاڵی لوبنان لە ساڵی رابردوودا‪ .‬ئەم واڵتانەش‬ ‫وەکوو ئەمریکا ھەموو حزبوڵاڵی لوبنانیان‬ ‫خستووەتە پێڕستی گرووپە تیرۆریستیەکان و‬ ‫بەشی سیاسی ئەم گرووپەشیان لە ھەوڵەکان‬ ‫دژی بەشە سەربازییەکەی جیا نەکردووەتەوە‪.‬‬ ‫حزبوڵاڵی لوبنان لەو گرووپانەیە کە لە الیەن‬ ‫رژیمی ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێت و ئەمریکا‬ ‫لەسەر ئەو بڕوایە دایە کە‪ ،‬رژیمی ئێران و گرووپە‬ ‫میلیشیایەکانی الیەنگری‪ ،‬درێژە دەدەنە گەاڵڵە‬ ‫کردن و جێبەجێ کردنی کردەوە تیرۆریستیەکانی‬ ‫خۆیان لە ئاستی جیھانیدا‪.‬‬ ‫ئەم راپۆرتە ال درێژەدا دەڵێ‪ :‬رژیمی ئێران لە‬ ‫رابردوودا سااڵنە ‪ ٧٠٠‬میلیۆن دۆالر پارەی بۆ‬ ‫پشتیوانی لە گرووپە تیرۆریستیەکانی وەکوو‬ ‫حزبوڵاڵی لوبنان و حماس تەرخان کردووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ژێر سێبەری کاریگەریی ئابڵۆقە توندەکانی‬

‫مادەھۆشبەرەکان‬ ‫مۆتەکەی خەڵکی ئێران‬

‫ئەمریکا‪ ،‬ئەم پارەیە لە ساڵی ‪ ٢٠١٩‬بۆ ئاستێکی‬ ‫زۆر کەم دابەزیوە‪.‬‬ ‫وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە درێژەی‬ ‫راپۆرتەکەی خۆیدا ھەروەھا رژیمی ئێران بە‬ ‫ئەنجامدانی کردەوەی تیرۆریستی لە ئەمریکای‬ ‫باکوور و باشوور‪ ،‬ئۆرووپا‪ ،‬رۆژھەاڵتی ناوەڕۆست‪،‬‬ ‫ئاسیا و ئەفریقا تاوانبار دەکات و دەڵێ‪ :‬تاران‬ ‫لە ماوەی سااڵنی رابردوو ئەم کارانەی لە رێگای‬ ‫سپای پاسداران و وەزارەتی ئیتالعاتەوە جێبەجێ‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫بە پێی ئەم راپۆرتە‪ ،‬رژیمی ئێران ھێشتاکە‬ ‫ئیزن دەداتە گرووپەکانی سەر بە ئەلقاعیدە کە‬ ‫لەو واڵتەدا چاالکی و ھاتووچۆ بکەن و ھێزی‬ ‫تیرۆریستی بۆ شەڕ لە ئەفغانستان و سوریە‬ ‫رەوانە بکەن‪.‬‬ ‫واشێنگتۆن لە کۆتایدا رژیمی ئێران بە پەرەپێدان‬ ‫بە توندوتیژی و ئاڵۆزی چ بە شێوەی راستەوخۆ‬ ‫و چ ناڕاستەوخۆ لە رێگای ھێزە تیرۆریستیەکان‬

‫ئەمریکا داوای درێژکردنەوەی گەمارۆ بۆ سەر ئاڵووێری چەکوچۆڵ لەگەڵ ئێران دەکات‬ ‫دواڕۆژ‬

‫دواڕۆژ‬ ‫بەرز بوونەوەی گیرۆدە بوون بە‬ ‫مادەی هۆشبەر لە ئێران سێ‬ ‫بەرابەری گەشەی حەشیمەتی ئەو‬ ‫واڵتەیە‪.‬‬ ‫گەشەی مادە هۆشبەرەکان لە‬ ‫ئێران سااڵنە زیاتر لە ‪ ٨‬لەسەدە و‬ ‫ئەوە لە کاتێکدایە ڕێژەی گەشەی‬ ‫حەشیمەت لە باشترین حاڵەتدا ‪٢‬‬ ‫لەسەدە‪.‬‬ ‫النیکەم ‪ ١٠‬میلیۆن کەس لە خەڵکی‬ ‫ئێران بە شێوازێک گیرۆدەی‬ ‫جۆرێک مادەی ھۆشبەرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە راستیدا کۆماری ئیسالمی‬ ‫ھیچ کات ئیزنی نەداوە ئامارێکی‬ ‫راست و دروست لەمبارەوە باڵو‬ ‫بکرێتەوە‪.‬‬ ‫ژنان لە ئێران زیاتر گیرۆدەی‬ ‫مادەی هۆشبەرن و تەمەنی‬ ‫گیرۆدەبوون بە مادە هۆشبەرەکان‬ ‫هەر دێ و کەمتر دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەوتی بەکارهێنانی جۆرەکانی‬ ‫مادەی هۆشبەر لە ئیران ڕووی لە‬ ‫هەڵکشانە و ژنانی بەکارهێنەری‬ ‫مادەی هۆشبەر ڕێژەیان لە پیاوان‬ ‫زیاترە‪.‬‬ ‫تەمەنی تووشبوون بە مادە‬ ‫هۆشبەرەکان لە ئێران بۆ ‪ ١٢‬و ‪١٣‬‬ ‫ساڵ دابەزیوە‪.‬‬

‫لە بەحرەین‪ ،‬عێراق‪ ،‬لوبنان‪ ،‬سوریە و یەمەن‬ ‫تاوانبار دەکات‪.‬‬ ‫ئێران و ئەمریکا ساڵی ‪٢٠١٩‬ی زایینی‬ ‫پەیوەندییەکی پڕ لە کێشمەکێش و ئاڵۆزییان‬ ‫تێپەڕ کرد‪ ،‬بەاڵم لووتکەی توندوتیژیەکان بۆ‬ ‫مانگی بەفرانباری رابردوو و کوژرانی قاسم‬ ‫سولەیمانی‪ ،‬فەرماندەی ھێزەکانی سپای‬ ‫قودس‪ ،‬بە ھۆی بوردمانی پەھبادەکانی ئەمریکا‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ ،‬کە ئەم دوو واڵتەی تا ئاستی‬ ‫شەڕی سەربازیی بردە پێشەوە‪.‬‬ ‫راپۆرتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ھەروەھا‬ ‫ئاماژە دەدات بەشکستی تەواوی گرووپی‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی (داعش) لە ساڵی ‪٢٠١٩‬‬ ‫و دەڵێ‪ :‬ئەمریکا و واڵتە ھاوپەیمانەکانی‬ ‫بەم کارە‪ ،‬لە رەوتی شکست پێھێنان و الواز‬ ‫کردنی رێکخراوە تیرۆریستیە نێودەوڵەتیەکان‪،‬‬ ‫ھەنگاوێکی جیدییان ھەڵھێناوە‪.‬‬

‫رۆژانە لە ئێران چوار كۆرپەی‬ ‫ئاڵودەبوو بە مادەی ھۆشبەر‬ ‫لەدایك دەبن‪ ،‬رۆژانەش رێژەی‬ ‫ئاڵودەبووان بە مادەی ھۆشبەر‬ ‫زیاد دەكات‪ ،‬بەپێی ئاماری فەرمی‬ ‫ئێران ‪%10‬ی توشبووان بە مادەی‬ ‫ھۆشبەر ژنن و زۆربەشیان دایكن‪.‬‬ ‫الوان لە ئێران و رۆژھەاڵتی‬ ‫کوردستان بە بەردەوام و‬ ‫رۆژانە لە ھەموو شوێنێک‬ ‫لە قوتابخانە و گەڕەک و‬ ‫بنەماڵە و شوێنی کار لەگەڵ‬ ‫مۆتەکەیەک بەرەوڕوو دەبنەوە‬ ‫کە بە دیاردەی مادەھۆشبەرەکان‬ ‫دەناسرێتەوە‪ .‬رژیمی ئێران بە‬ ‫شێوەی سیستماتیک و بەرنامە بۆ‬ ‫داڕێژراو خەریکی باڵو کردنەوەی‬ ‫مادەھۆشبەرەکان لە ئاستی‬ ‫کۆمەڵگادایە و بۆ پەردەپۆش‬ ‫کردنی ئەم جینایەتە رێکخراوە‪،‬‬ ‫سااڵنە ژمارەیەک لە فرۆشیارانی‬ ‫مادەھۆشبەرەکان دەستگیر و‬

‫ئێعدام دەکات و پێی وایە بەم‬ ‫کارە بەربەرەکانێ لەگەڵ ئەم‬ ‫دیاردەیە دەکات‪.‬‬ ‫رژیمی ئیسالمی ئێران سااڵنە‬ ‫پارەیەکی زۆر لە رێکخراوە‬ ‫نێودەوڵەتیەکانی خەبات دژی‬ ‫مادەھۆشبەرەکان وەردەگرێت‪،‬‬

‫بەاڵم بە پێی راپۆرتەکان‬ ‫لەمبارەوە‪ ،‬تا ئێستا ھیچ‬ ‫ھەوڵێکی کاریگەری بۆ بنەبڕ‬ ‫کردنی دیاردەی گیرۆدابوون‬ ‫بە مادەھۆشبەرەکان نەداوە‬ ‫و تەنانەت ئەو پارەیە کە‬ ‫وەریگرتووە بۆ دژایەتی لەگەڵ‬ ‫چاالکانی سیاسی و مەدەنی‬ ‫و بیرجیاوازانی نێو ئەو‬ ‫کۆمەڵگایە تەرخانی کردووە و‬ ‫خودی کۆماری ئیسالمی یەکێک‬ ‫لە سەرەکیترین شادەمارەکانی‬ ‫ترانزیتی مادەھۆشبەرەکان بۆ‬ ‫ھەموو سووچێکی جیھان دێتە‬ ‫ئەژمار‪.‬‬

‫هەواڵدەری بلۆمبێرگ لە زمان‬ ‫دیپلۆماتیکەکان‬ ‫سەرچاوە‬ ‫باسی لە ڕەشنووسی گەاڵڵەی»‬ ‫بێسنووری»‬ ‫درێژکردنەوەی‬ ‫گەمارۆ بۆ سەر ئاڵووێری‬ ‫چەکوچۆڵی ڕژیمی ئێران لە‬ ‫الیەن ئەمریکا بۆ ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش کردووە‪.‬‬ ‫بە پێی ئەو ڕاپۆرتە کە ڕۆژی‬ ‫سێشەممە سێی پووشپەڕ باڵو‬ ‫بووەتەوە‪ ،‬ئەمریکا پێشتر‬ ‫دەقی ڕەشنووسەکەی دابوو بە‬ ‫هاوپەیمانەکانی‪.‬‬ ‫بلۆمبێرگ بە پێی دەقی‬ ‫ئەو ڕەشنووسە کە دەستی‬

‫نووسیویەتی‬ ‫پێراگەیشتووە‪،‬‬ ‫واشنگتۆن داوای لە ئەندامانی‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش کردووە کە‬ ‫پێدانی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ‬ ‫یان فرۆشتن و گوێزتنەوەی چەک‬ ‫بۆ نێو ئێران و لەوێوە بۆ واڵتێکی‬ ‫دیکە ڕێگری بکەن‪.‬‬ ‫ئەو گەاڵڵەیە پێدانی چەک بە‬ ‫ئێران مەرجدار دەکاتەوە بە‬ ‫النیکەم‬ ‫پشتراستکردنەوەی‬ ‫یەکێک لە کۆمیتەکانی ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان‪،‬‬ ‫ئەویش دەبێ ‪ ٣٠‬ڕۆژ پێشتر بکرێت‪.‬‬ ‫ڕەشنووسەکە ئاماژەی بە ڕاپۆرتی‬ ‫نویی سکرتێری ڕێکخراوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان بۆ ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایش کردووە کە پشت ڕاستی‬

‫کردووەتەوە ئەو مووشەکانەی‬ ‫کردراون‬ ‫ئارامکۆ‬ ‫ئاراستەی‬ ‫سەرچاوەی ئێرانیان هەیە‪.‬‬ ‫ئاماژەی ڕاپۆرتەکە بەو هێرشە‬ ‫پهبادیەیە کە ساڵی ڕابردوو‬ ‫کرایە سەر دامەزراوە نەوتیەکانی‬ ‫عەرەبستانی سعودی‪ .‬واشنگتۆن‬ ‫و ڕیاز دەڵێن تاران لە پشت ئەو‬ ‫هێرشانەیە‪ .‬بابەتێک کە کۆماری‬ ‫ئیسالمی ڕەتی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ڕووسیە و چین ڕایانگەیاندووە‬ ‫پشتیوانی کە درێژکردنەوەی‬ ‫گەمارۆکانی سەر تفاقی سەربازی‬ ‫ئێران ناکەن‪.‬‬ ‫بە پێی بڕیارنامەی ‪٢٣١‬ی‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش‪ ،‬گەمارۆخستنە‬ ‫دەر تفاقی سەربازی ئێران‬ ‫دەبێ ئەوپەڕی دوای ‪ ٥‬ساڵ لە‬ ‫قەبوڵکردنی ڕێککەوتنی بەرجام‬ ‫کۆتایی پێبێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ‬ ‫ئەمریکا‬ ‫ئێستا‬ ‫هەڵوەشانەوەی ئەو گەمارۆیانە‬ ‫دژایەتی دەکات و واڵتانی ئەوروپایی‬ ‫وەک بڕیتانیا‪ ،‬فەرانسە و ئاڵمان‬ ‫نیگەرانی خۆیان لە هەڵوەشانەوەی‬ ‫ئەو گەمارۆیانە دەربڕیوە‪.‬‬ ‫لە ڕاگەیەندراوی نوێی سێ واڵتی‬ ‫ئەوروپایی هاتووە‪ :‬بە بڕوای ئێمە‬ ‫هەڵگرتنەوەی ئەو گەمارۆیانە‬ ‫ئاسەواری جدی لەسەر ئەمنیەت‬ ‫و سەقامگیری ناوچەکە هەیە‬ ‫و ئەوروپا قەدەغەی هەناردەی‬ ‫تکنۆلۆژی مووشەکی و تفاقی‬ ‫سەربازی بۆ ئێران هەتا ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٢٣‬درێژە پێدەدات‪.‬‬

‫ئێران لە ساڵی ‪٢٠٠٧‬ەوە تا ئێستا‬ ‫مافی کڕین و فرۆشتنی تکنۆلۆژی‬ ‫شەڕی نییە بەاڵم بەپێی بڕیارنامەی‬ ‫‪٢٢٣‬ی ئەنجومەنی ئاسایش بڕیار‬ ‫وایە ئەو گەمارۆیانە ‪ ٢٧‬ڕەزبەری‬ ‫ئەوساڵ کۆتایی پێبێت‪.‬‬ ‫ئەمریکا هۆشداری داوە لە‬ ‫ئەگەری ناکامی لە درێژکردنەوەی‬ ‫گەمارۆکانی سەر ئێران هەوڵی‬ ‫چاالک کردنی « مکانیسمی ماشە»‬ ‫لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی هێزە‬ ‫جیهانیەکان لەگەڵ ئێران دەدات‪.‬‬

‫مکانیسمی ماشە ‪ ،‬ڕێبازێکی‬ ‫چارەسەری کێشەکانی نێو‬ ‫بەرجامە کە بە پێی ئەو‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئێران پێبەندی بەڵێنەکانی‬ ‫نەبێت‪،‬الیەنەکانی دیکە دەتوانن‬ ‫ڕێککەوتنەکە بگەڕێننەوە بۆ‬ ‫ئەنجومەنی ئاسایش و گەمارۆ‬ ‫جیهانیەکان لە دژی ئێران‬ ‫دابندرێنەوە‪.‬‬

‫مایک پۆمپێئۆ پێشتر گووتبوی‬ ‫بەرجام لە بڕیارنامەی ‪٢٢٣١‬‬ ‫ی ئەنجومەنی ئاسایش جیایە‬ ‫و ئەو بڕیارنامەیە هەروا ئێران‬ ‫بە بەشداریکەری ڕێککەوتنی‬ ‫ئەتۆمی دەزانێت‪.‬‬ ‫ئێران‪ ،‬ڕووسیە و چین جەخت‬ ‫لەوە دەکەنەوە ئەمریکا لە‬ ‫ڕێککەوتنی بەرجام چووەتە‬ ‫دەرەوە و چیتر ئەندامی نییە بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانێ مکانیزمی ماشە‬

‫چاالک بکاتەوە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫مێژوو‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫یــــان ببن بە مــوسڵمان یــان خـــود بمرن ‪!...‬‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫دامودەزگای کۆماری ئیسالمی له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫سته‌م و هه‌اڵواردنی ڕه‌گه‌زی و ئایینی دامه‌زراو‌ه‬ ‫‪ .‬ئەو سیستمەش بە درێژایی دەسەالتی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ‪ ،‬لەناو ڕەگەزو ئایینە جۆراوجۆرەکانی‬ ‫کۆمەڵگای ئێراندا ‪ ،‬قوربانی گرتوە‪ .‬بەهاییەکان یان‬ ‫بەواتەیەکی تر پەیرەوانی ئایینی بەهایی ئەو تۆێژە‬ ‫بێ مافەی کۆمەڵگای ئێران پێک دێنن کە بەردەوام‬ ‫لە الیەن دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمییەوە ‪ ،‬ماف‬ ‫و ویست و داخوازیان پێشێل کراوە ‪ .‬هەاڵواردن و‬ ‫بێ مافی شارۆمەندان لە کۆمەلگای ئێراندا ‪ ،‬تەنیا بە‬ ‫شیکی چکۆڵەیە لە یاسای قیزەونی کۆماری ئیسالمی‬ ‫لەئاسات مرۆڤەکان ‪ .‬بێ مافی و هەاڵوردنی رەگەزی‬ ‫و ئایینی و دەیان دیاردەی تر کە ژیانی لە کۆمەاڵنی‬ ‫خەلک لە ئێران تال کردوە ‪ ،‬بۆتە هۆی هاتنە میدان‬ ‫و هەلبرینی دەنگی نارەزایەتی چااڵکانی بواری‬ ‫کۆمەالیەتی ‪ ،‬سیاسی و چین و تۆێژەکانی تری ناو‬ ‫کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫هەاڵواردنی ئایینی و ڕه‌گه‌زی و نه‌ته‌وه‌یی ‪ ،‬لەناو‬ ‫سیستمی دامودەزگای کۆماری ئیسالمی ‪ ،‬ته‌وه‌رێكی‬ ‫تاز‌ه نی ‌ه و هه‌ر ل ‌ه ده‌ستپێكی ده‌سه‌التی كۆماری‬ ‫ئیسالمیه‌وه‌‪ ،‬به‌هاییه‌كان به‌رده‌وام بوونه‌ت ‌ه ئامانجی‬ ‫وه‌حشیانه‌ترین هێرشه‌كانی ملهۆڕ و ئه‌وباشانی ئه‌م بێنە سەر ئایینی ئیسالم و دەس لە ئایین و بیروباوری‬ ‫ڕژیمه‌‪ .‬ماڵ و حاڵ و شوێنی كاره‌كه‌یان ئاگر داون و خۆیان هەڵگرن‪.‬‬ ‫ئه‌وانیان ل ‌ه ئیدار‌ه و مه‌دره‌سه‌كان ده‌ركردوو‌ه و‌تا ب ‌ه لەوەها ڕۆژیک دا و لەناو دڵی شارێکدا ‪ ١٠‬ژن و منال‬ ‫ئه‌مڕۆش ب ‌ه بیانووی بێ بنه‌ما ده‌ستبه‌سه‌ر و زیندانی لە هەناسە لێدان کەوتن ‪.‬‬ ‫و ئیعدام كراون و ماف ‌ه سه‌ره‌تایی و ئینسانیه‌كانیان لەسێدارەدراوەکان بریتین لە ‪:‬‬ ‫پێشێل كراوه‌‪ .‬بێبه‌ری كردنی مندااڵن ل ‌ه خوێندن ‪ -١‬مـــۆنا مەحموود نیژاد تەمەن ‪ ١٧‬ساڵە‬ ‫ب ‌ه بیانووی ئایین و نه‌ته‌و‌ه و نه‌ژاد ‪ ،‬سیاسەتیکی‬

‫بەئانقەستی ئەم رژیمەیە کە رۆژانە لە ئێران پەیرەو‬ ‫دەکرێ‪.‬‬ ‫‪٢٨‬ی مانگی جۆزەردان وەبیر هێنەرەوەی یەکێک‬ ‫لەو جەنایەتە سامناکانەیە کە لە دەورانی حاکمیەتی‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا‪ ،‬بەڕێوەچووە‪ .‬لەم ڕۆژەدا ڕژیمی‬ ‫کۆماری ئیسالمی دەستی دایە جەنایەتێک کە‬ ‫ئاسەوار و بەڵگەکانی تا ئیستاش ڕادەیەکی زۆر لە‬ ‫خۆی وەحشەگەری و دڕندەیی کاربەدەستانی ڕژیمی‬ ‫ئیسالمی نیشان ئەدات‪ .‬لەم رۆژەدا ‪ ١٠‬ژن و مناڵی‬ ‫بێتاوانی بەهایی بە‬ ‫هۆی جیایی ئایینیان لە مەیدانی « چۆگان»ی شاری‬ ‫شیراز بێ بەزەیانە لە سێدارە دران ئەم ژن و‬ ‫مندااڵنە تەنیا تاوانایان ئەوەبوو کە نەیان دەویست‬

‫‪ -١٠‬عیـــزەت جـــانمی ‪ ٥٨‬ساڵە ‪.‬‬ ‫مۆنا مـــەحموود نیژادی تەمەن ‪ ١٧‬ساڵە ‪ ،‬اڵوترینی‬ ‫ناوئەو پــۆلە مرۆڤە بێتاوانەیە کە ئەویش سی مانگ‬ ‫پێش لە سێدارەدرانی ‪ ،‬باوکیشی هەرسەر ئایینی‬ ‫بەهایی لە سێدارە درابوو‪.‬‬ ‫مــــۆنا لە گەڵ باوکی لە رۆژی ‪٢١‬ی مانگی‬

‫خەزەلـــوەری سالی ‪ ١٣٦١‬لە ماڵەکەی خۆیان‬ ‫دەسبەسەرو راەوانە ی ناوەندی سوپای پاسداران کرا‬ ‫بوون ‪ .‬لەو ماوەیەدا مــۆنا هاوڕێ لە گەڵ باوکــی‬ ‫خرانە ژێر سەخترین گوشار و ئەشکەنجەکانەوە‬ ‫‪ .‬ئەوان داوایان لێکرابوو دەس لە ئایینی خۆیان‬ ‫بەردەن و ببن بە موسولمان یان خۆ دەبی مـــەرگ‬ ‫هەلبژێرن ‪...‬‬

‫‪ -٢‬رۆیا ئەشرافــــی ‪ ٢٣‬ساڵە ‪ .‬خۆیندکاری دەرکراوی‬ ‫ریشتەی پزیشکی‬ ‫‪ -٣‬ئەخـــتەر سابێت ‪ ٢٥‬سالە لیسانسی پرەستاری‬ ‫‪ -٤‬سیمین سابیری ‪ ٢٥‬ساڵە‬ ‫‪ -٥‬شــیرین دالــــوەند ‪٢٦‬ساڵە رشتەی کۆمەلناسی‬ ‫‪ -٦‬مەشهەد نیرومەند ‪٢٨‬سالە و لیسانسی‬ ‫میتافیزیک‬ ‫‪ -٧‬زەریـن موقیمی ‪٣٩‬ساڵە لیسانسی زمانی مـــۆنا لە یەکێک لە ئینشا نوسراوەکانی خۆی لە‬ ‫ئینگلیسی‬ ‫مــەدرەسە نوسی بویی ‪:‬بــۆچی ئیمە ئازاد نین‬ ‫‪ -٨‬تاهیـــرە ئەرجمەند ‪ ٣٠‬ساڵە لیسانسی پەرەستاری بە ئاشکرا بیرو باوەری خۆمان لە ناو کۆمەلگادا‬ ‫‪ -٩‬نــوسرەت غــەفـــرانی ‪ ٤٦‬ساڵە ‪ .‬پیویستە ڕاگەیەنین ‪!...‬؟‬ ‫بوترێ کە بەداخەوە ( کورەکەی بە ناوی بەهــرام تــەرمی بێ گیانی ئەو ئازیزانە بۆ هیچکات‬ ‫یەلدایی )یش دوو رۆژ پێش خۆی لە سێدارە درابوو‪.‬‬

‫نەدرایەوە بە بنەماڵەکانیان و بە شێوەی نهێنی‬

‫و دوور لە مرۆڤایەتی لە اڵیەن جینایەتکارانی‬ ‫سوپاوە لە گۆرستانی بەهاییان لە شاری شیراز‬ ‫دەنێژڕێن ‪ .‬پێویستە بوترێ کە ئەم گۆرستانە‬ ‫لە مانگی خالکەلێوەی سالی ‪١٣٩٣‬ی هەتاوی لە‬ ‫اڵیەن کۆماری ئیسالمێیەوە وێران کرا‪..‬‬

‫خەلکی بەهایی و پەیرەوانی ئەو ئایینە تاوانبارانی‬ ‫ڕاستەخۆ و ناڕاستەوخۆی‪ ،‬بەڕیوەبەرانی ئەم‬ ‫جەنایەتە نە لە بیر دەکەن و نە دەشبەخشن‪.‬‬ ‫سەرئەنجام ئەو رۆژە دێت کە سەرانی‬ ‫جەنایەتکاری کۆماری ئیسالمی لە دادگای دادی‬ ‫خەڵکی ئازار جەشتوی ئێراندا محاکەمە بکرێن و‬ ‫ڕازە سەربەمۆرەکانی جەنایەتگه‌لێكی بێ ئەژمار‬ ‫کە کردویانە ئاشکرا بێت و سزای شیاوی خۆیان‬ ‫وەربگرن‪.‬‬ ‫بژی دونیای بێ ستەم و چەوسانـــەوە‬

‫مێژوو‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪9‬‬

‫سەعید سوڵتانپوور‪ :‬زمانی هونەرو ئەدەبیاتی شۆڕشگێڕانەو شاعیری شۆڕش‬ ‫یەسنا ئەحمەدی‬ ‫سەعید سوڵتانپوور شاعیر‪ ،‬شانۆنووس‪،‬‬ ‫دەرهێنەر‪ ،‬مامۆستا و خەباتکاری شۆڕشگێڕو‬ ‫ئەندامی چریکە فیداییەکان لە ساڵی ‪ 1319‬لە‬ ‫شاری سەبزەوار چاوی بە جیهان هەڵێنا‪ .‬دایکی‬ ‫مامۆستای قوتابخانە بوو وە خۆیشی پاش کۆتایی‬ ‫هاتنی خوێندنی دواناوەندی لە باشووری تاران‬ ‫دەستیکرد بە وانەوتنەوە لە گەڕەکە هەژارەکان‬ ‫و لەم رێگەوە زۆرتر لەگەڵ کێشە کۆمەاڵیەتی‬ ‫و جیاوازیە چینایەتیەکان ئاشنا بوو‪ .‬سەعید‬ ‫سوڵتانپوور بە ناسینی دەردو ئازارەکانی چینی‬ ‫کرێکار و خەڵکی زەحمەتکێش و بوونی کەش‬ ‫و هەوای ئەمنیەتی و ناعەداڵەتیەک کە رژیمی‬ ‫ساواک پێکی هێنابوو‪ ،‬چوارچێوەی تەسکی‬ ‫قوتابخانەی تێپەڕاندوو بۆ ناسینی بناغەی ئەم‬ ‫بێعەداڵەتیە چووە قوواڵیی کۆمەڵگاو لەگەڵ‬ ‫خەڵک ژیانی کردوو تا کۆتاییش لەگەڵیان‬ ‫مانەوە‪ .‬سەعید سوڵتانپوور چ لە سەردەمی‬ ‫رژیمی شاو چ سەردەمی ئیرتجاعی کۆماری‬ ‫ئیسالمی بۆ هەر شوێنێکە هەنگاوی دەنا توێی‬ ‫خەباتی شۆڕشگێڕانەی دەچاند‪ ،‬ناوبراو لە ‪12‬ی‬ ‫گواڵنی ‪ 1340‬لە رەوتی مانگرتنی کارمەندان کە‬ ‫تێیدا دکتۆر خانعەلی گیانی لەدەستدا چاالکانە‬ ‫بەشداریکردو هاوڕێ لەگەڵ هەزاران مامۆستاو‬ ‫کەسایەتی دیکە لەو خۆپیشاندانەدا هەڵسووڕاو‬ ‫بە یارمەتی کەسانی شۆڕشگێڕی وەک سەمەد‬ ‫بێهرەنگی‪ ،‬بێهروز دێهقان‪ ،‬حەسەن زیازەریفی‪،‬‬ ‫بیژەن جەزەنی و هاوڕێکانی بە پەیوەست بوون بە‬ ‫خوێندکاران و کرێکاران یارمەتی رۆڵی گەورەیان‬ ‫لە سەرتاسەری بوونەوەی ئەو ناڕەزایەتیانە‬ ‫گێڕا‪ .‬سەعید لەم قوتابخانە بۆ ئەو قوتابخانە‬ ‫دەڕۆیشت و لە بواری ئازادیەوە لەگەڵیان قسەی‬ ‫دەکرد‪ .‬لە رێورەسمی ئەسپەردەکردنی تەرمی‬ ‫تەختی هەڕەشەکانی ساواک و سەرپەرشتی‬ ‫زانکۆی بە هێند وەرنەگرت و لە نێوان جەماوەری‬ ‫خەڵدا خەریکی کاری وشیاریدەران بوو کە دواتر‬ ‫بە دامەزرانی ناوەندی هونەری ئاناهیتا خۆی لەو‬ ‫بازنەدا بینیەوەو بەمشێوە لە ساڵی ‪ 1329‬تا‬ ‫‪ 1344‬هاوکات لەگەڵ کاری بارهێنان دەستیدایە‬ ‫چاالکی هونەری و الپەڕەیەکی نوێی لە بواری‬ ‫شێعرو شانۆو هونەری خەباتکارانە لە ئێران‬ ‫هەڵدایەوە‪ .‬ئەو لە بەڕێوەبردنی شانۆنامەی «‬ ‫سێ خۆشک « لە نووسینی ئانتوان چخۆف‬ ‫هاوکاریی کردوو هاوکات لەگەڵ بەشداریکردنی‬ ‫لە درووستکردنی شانۆ لە سااڵنی ‪ 1344‬تا‬ ‫‪ 1348‬دەورەی زانستکەدەی هونەرە جوانەکانی‬ ‫لە زانکۆی تاران کۆتایی پێهێنا‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪ 1347‬کۆمەڵە شێعری دەنگی « میرا « کە‬ ‫لە نێوان سااڵنی ‪ 40‬تا ‪ 47‬هۆنیبووەوە ‪58‬‬ ‫شێعری لە خۆگرتبوو گەیاندە چاپ‪ .‬لە سااڵنی‬ ‫خوێندکاربوون و سەردەمی خەفەقان و سانسۆڕ‪،‬‬ ‫شانۆنامەکانی « مرگ در برابر « لە نووسینی‬ ‫وسلین هنچۆف و « وێستگە « لە نووسینی‬ ‫خۆی لە چوارچێوەی شانۆ باڵوکردەوە‪ .‬هاوکات‬ ‫لەگەڵ چاپی « دەنگی میرا « لە ساڵی ‪1347‬‬ ‫کتێبەکە قەدەغەکراو لە ساڵی ‪ 1348‬پاش‬ ‫یەکساڵ ماندووبوونی بەردەوام‪ ،‬بەرهەمێکی «‬ ‫ایبسن «ی بە ناوی « دوژمنی خەڵکی «‬ ‫هێنایە سەرشانۆ‪ .‬لە شەوی ‪11‬ی نمایشکردنەکە‬ ‫ساواک هێرشی هێنایە سەر ساڵۆنی شانۆکەو‬ ‫بەمشێوە شوێنەکە تووشی داخران هات‪ .‬سەعید‬ ‫شانۆی کردبووە ئامرازێک‬

‫دژی دوژمنانی زەحمەتکێشان کە ساواک لە‬ ‫درێژەدا دۆسیەیەکی بە ناوی « هونەرمەندێکی‬ ‫مەترسیدار « بۆ پێکهێنا‪ .‬سەعید لە ساڵی‬ ‫‪ 1349‬شانۆنامەی « آموزگاران «ی نمایشکرد‬ ‫و ئەمجارەیان ساواک هێرش دەکاتە شوێنی‬ ‫نمایشەکەو دەرهێنەرەکە دەستبەسەرو راپێچی‬ ‫زیندانی دەکەن‪ ،‬دەستبەسەرکردنی سەعید‬ ‫ناڕەزایەتیەکی بەرینی خوێندکاران لە ناوخۆو‬ ‫دەرەوەی ئێران لێکەوتەوە‪ ،‬ناڕەزایەتیەک کە‬ ‫رژیمی ساواکی ناچارکرد پاش چەند مانگ لە‬ ‫زیندان ئازادی بکەن‪ .‬هەر لەو ساڵەدا سەعید‬ ‫کتێبی « جۆرێک لە هونەرو جۆرێک لە‬ ‫ئەندێشە «ی بە شێوەی نهێنی بە چاپ گەیاند‬ ‫و سەرلەنوێ دەسبەسەرو رەوانەی زیندان‬ ‫کرایەوە‪ .‬ناوبراو پاش ئازادبوونی لە زیندان‬ ‫دەسبەجێ شانۆنامەی « سیمای سیمۆن ماشار‬ ‫«ی نمایذکردو دادگای رژیمی ساواکی کردە‬ ‫ئامانجی رەخنەکانی خۆی و بەمشێوە دووبارە‬ ‫بەڕێکرایەوە زیندان‪ .‬ماوەی ‪ 40‬لە کومیتە و لە‬ ‫ژووری تاکەکەسی قزل قەاڵ مایەوە کەوتە ژێر‬ ‫ئەشکەنجەی مەئموورانی ساواک‪ .‬ساڵی ‪1351‬‬ ‫کۆمەڵە شێعری» آوازهای بند « دووهەمین‬

‫بەرهەمی سەعید بە شێوەی نهێنی لەنێو‬ ‫خەڵکدا دەستاودەست دەکرا بۆیە لە ‪1351‬‬ ‫تا ‪ 1353‬لە گرتووخانەکانی ساواک راگیراو‬ ‫بە تاوانی پێوەندی لەگەڵ رێکخراوی چریکە‬ ‫فیداییەکان دەستبەسەر دەکرێ کە لەو ماوەدا‬ ‫ئەشکەنجەکانی ساواک‪ ،‬داستانی سووتانی‬ ‫پشتی بە ئوتوو‪ ،‬شەالق و سووکایەتی نەیتوانی‬ ‫ئەم شاعیرەی کرێکاران و زەحمەتکێشان‪،‬‬ ‫شاعیری عاشق لە زیندانەکانی قەسرو ئەوین‬ ‫بە چۆکدابێنێ و قارەمانانە لە بەرانبەریاندا‬ ‫راوەستا‪ .‬پاش ئازادبوونی لە زیندان دەسبەجێ‬ ‫پێوەندی بە کەش و هەوای خەباتکارانە کرد‪.‬‬ ‫نامەی ناڕەزایەتی کانوونی نووسەرانی ئێرانی‬ ‫واژۆ کردو دواتر لە شەوە شێعریەکانی کانوون‬ ‫دەستیدایە رەخنەو داوای ئازادبوونی زیندانیە‬ ‫سیاسیەکانی کرد‪ .‬سەعید مەجالێکی بۆ رەخسا‬ ‫تا لە شارە گەورەکانی ئوروپا بە بەڕێوەبردنی‬ ‫خۆپیشاندان و کۆنفڕانسی هەواڵنێریی دەست‬ ‫بداتە هەڵدانەوەی راستیەکان سەبارەت بە‬ ‫رژیمی ساواک‪ .‬لە شەوانی شێعری « گوتە‬ ‫«ی تاران سەعید لە شەوی پێنجەم بەدوا‬ ‫بۆ هەزاران کەس کە تەنانەت لەسەر دیوارو‬ ‫شەقامەکان راوەستابوون شێعری دەخوێندەوەو‬ ‫بانگەوازی خەڵکی دەکرد بەرەو شۆڕش و‬

‫راپەڕین‪ .‬پاش رووخانی رژیمی ساواک و بە تااڵنبردنی‬ ‫دەسکەوتەکانی شۆڕش ناوبراو بۆ کاتێکیش خەبات‬ ‫لە پێناو رزگاری کرێکاران و سۆسیالیزم رانەوەستا‪.‬‬ ‫شانۆی « عباس آقا کارگر ایران ناسیونال « و «‬ ‫مرگ بر امپریالیزم «ی نمایشکرد‪ .‬لەم بەرهەمەدا‬ ‫سەعید هونەری نمایشکردنی بە جۆرێ لەگەڵ‬ ‫خەباتی چینایەتی لێک هەڵپێکا کە لە مێژووی‬

‫بیرکردنەوە‪ ،‬کلتوورو هونەر بوو‪ .‬سەعید سوڵتانپوور‬ ‫لە ‪31‬ی جۆزەردانی ‪ 1360‬لە تەمەنی ‪ 41‬ساڵیدا بە‬ ‫بێ تەنانەت هیچ دادگاییەکیش لە ناو زیندانی ئەوین‬ ‫هاوڕێ لەگەڵ ‪ 14‬کەسایەتی شۆڕشگێڕی دیکە لە‬ ‫بەندکراوانی سیاسی تیربارانکران‪ .‬هەر لەو کاتەدا‬ ‫نووسەری ناسراو ئەندامی کانوونی جیهانی قەڵەم لە‬ ‫راگەیاندنێکدا لە ژێر ناوی « ئێعدام لە ئێران « کە‬ ‫لە نیۆیۆرک تایمز باڵو دەکرایەوە‪ ،‬کوشتنی سەعید‬

‫شانۆی ئێراندا تا ئەوکات بێوێنە بوو‪ .‬دوابەدوای‬ ‫کارەساتی تورکەمەن سەحرا‪ ،‬کوردستان و خوزستان‬ ‫و ‪ ...‬لە کۆبوونەوەی چەند سەد هەزار کەسی لە‬ ‫مەیدانی ئازادی تاران بۆ بەرەی شۆڕش سوخەنڕانی‬ ‫دەکرد و ناوەرۆکی دزێوەی کۆماری ئیسالمی بۆ‬ ‫خەڵک روون دەکردەوە‪.‬‬ ‫ئەو نەیدەتوانی کوشتاری تورکەمەن سەحراو‬ ‫کوردستان ببینێت و بێدەنگی رابگرێت‪ ،‬چونکە بۆ‬ ‫ئێران‪ ،‬کوردستان‪ ،‬تورکەمەن سەحرا‪ ،‬کرێکاران و‬ ‫زەحمەتکێشان‪ ،‬شۆڕش دەستی بەسەردا گیراوەو‬ ‫دەبێ خەباتی بۆ بکرێت‪ ،‬ئەو رێکخەربوو وە لە‬ ‫هەموو خۆپیشاندانەکاندا چاالکانە بەشداری دەکرد‪.‬‬ ‫سەعید دواتر پاش ناکۆکی و جیابوونەوەی ناو‬ ‫رێکخراوی چرئیکە فیداییەکان‪ ،‬پەیوەست بوو‬ ‫بە چریکە فیداییەکان شاخەی کەمینە و خەباتی‬ ‫درێژە پێدا‪ .‬رژیمی جینایەتکاری کۆماری ئیسالمیی‬ ‫لە ‪27‬ی خاکەلێوەی ‪ 1360‬لە کاتێکدا کە ناوبراو‬ ‫لە کاتی بەڕێوەبردنی جەژنی زەماوەندەکەی بوو لە بەرهەمە پڕبایەخەکانی سەعید سوڵتانپوور‬ ‫هێرشیان کردە سەری ناوبرایان دەسبەسەرکردو لە دەکرێ ئاماژە بە کۆمەڵێک سروود و بەرهەمی‬ ‫ماوەی دوو مانگدا خرایە ژێر سەختترین ئەشکەنجە گەورە بکەین لەوانە‪:‬‬ ‫بۆ ئەوەی ناچاری بکەن لە سەر تەلەفیزیۆن دژی پرنیان شفق‪ ،‬سر امد زمستون‪ ،‬خون ارخوان‪،‬‬ ‫باوەڕەکانی بدوێت‪ ،‬بەاڵم سەعید لە بەرانبەریاندا گل مینای جوان و آیینە روود‪،‬‬ ‫راوەستاو سەری بەرز راگرت‪ .‬بۆیە رژیمی ئیسالمی شانۆنامەکان‪ :‬حسنک‪ ،‬چهرەهای سیمون ماشار‪،‬‬ ‫ئەم شاعیرە شۆڕشگێڕو خۆشەویستەی خەڵکیان دشمن مردم‪ ،‬عباس آقا کارگر ایران ناسیونال‪،‬‬ ‫دایە بەر دەسڕێژی تەقە‪ .‬کۆماری ئیسالمی بەم کتێبە قەدەغەکراوەکان‪ :‬نوعی از هنرو نوعی از‬ ‫جینایەتە نەک بە تەنیا مەبەستی لەناوبردنی سەعید اندیشە‪ ،‬آوازهای بند‪.‬‬ ‫بەڵکوو مەبەستی سەرەکی لێدانی ئازادی‬

‫سوڵتانپوور شاعیر و شانۆنامەنووسی مەحکووم‬ ‫کرد‪ .‬تیربارانکردنی بێ دادگاییکردنی ئەم شاعیرە‬ ‫خەباتکارو شانۆنامەنووسەی ئێران دووپاتکردنەوەی‬ ‫تیربارانکردنی بێ داداگایی فدریکۆ گارسیا شاعیرو‬ ‫شانۆنامەنووسی ئیسپانیاییە کە لە الیەن رژیمی‬ ‫فرانکۆ ئەنجامدرا‪.‬‬ ‫الجەوەردی لە ‪2‬ی پووشپەڕی ‪ 1360‬لە وتووێژێکدا‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬سەعید سوڵتانپوور لە چەندین رووداوی‬ ‫کوشتن دەستی بووەو جینایەتێکی گەورەی لە‬ ‫کوردستان ئەنجامداوەو یەکێک لە رێبەرانی چریکە‬ ‫فیداییەکانی ئەقەلیەت بووە‪ .‬رژیم سەرەتا تەرمی‬ ‫سەعید سوڵتانپوور لە بەهەشتی زارا ئەسپەردە‬ ‫دەکا بەاڵم دواتر بە شێوەی نهێنی تەرمەکە‬ ‫دەبەن بۆ گوڕستانی خاوەران و لەوێ ئەسپەردەی‬ ‫دەکەنەوە کە تا ئێستاش شوێنی ناشتنەکەی هەر‬ ‫بە شاراوەیی ماوەتەوە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫کۆڕۆنا و دۆخی ژنان‬ ‫سولماز دوروودی‬

‫چەند مانگێکە ڤایرۆسی کۆرۆنا جیهانی داگرتووە‬ ‫و کاریگەرییەکانی لە سەر هەموو الیەنە ئابووری‬ ‫و سیاسی و کۆمەاڵیەتییەکانی ژیانی مرۆڤ‬ ‫بە ئاشکرا دیارە‪ .‬نەخۆشکەوتنی میلیۆنها‬ ‫کەس و مردنی نزیکەی نیو میلیۆن نەفەر‪،‬‬ ‫بێکاربوونی میلیۆنها کەس‪ ،‬وەرشکست بوونی‬ ‫هەزاران کۆمپانی و کارگە و ‪ ...‬بەرچاوترین‬ ‫ئاسەوارەکانی ئەو پەتایەن بەاڵم ئەو پەتایە‬ ‫زۆر الیەنی هەیە کە شاراوەترن و بە ئاسانی‬ ‫بەرچاو ناکەون‪.‬‬ ‫لە هەموو جیهانی پیاوساالردا ژنان ئەرکێکی‬ ‫گەورەیان لە ماڵەکان و کۆمەڵگادا لە ئەستۆیە‬ ‫بەشێکی گەورەی ئەو ئەرکە بەخێوکردنی‬ ‫مندااڵن و ئاگاداری کردنی بەسااڵچووان و‬ ‫نەخۆشەکانە‪ .‬لەو واڵتانە کە ئەم کارانە بە‬ ‫شێوەی پرۆفشنڵ دەکرێن‪ ،‬کارهایەک کە‬ ‫زیاتر ژنان دەیانکەن حەقدەستیان کەمتر لەو‬ ‫کارانەیە کە زیاتر پیاوان دەیکەن تەنانەت بۆ‬ ‫کاری یەکسانیش ژنان ڕادەی حەقدەستەکانیان‬ ‫لە چاو ئەو پیاوانێک کە هەمان کار دەکەن‬ ‫کەمترە‪ .‬لە زۆرێک لە واڵتان ژنان هەموو ئەو‬ ‫ئەرکانە بە بێ حەقدەست جێبەجێ دەکەن‪.‬‬ ‫بۆ نموونە لە کۆمەڵگاکانی وەکوو کوردستان‬ ‫ئەرکی بەخێوکردنی نەخۆش و بەسااڵچووەکانی‬ ‫خانەوادە لەسەر شانی ژنانە و لەم دۆخەدا زیاتر‬ ‫لە جاران ئەم بارە لەسەر شانیان قورسترە و‬

‫سکسیزم‬ ‫ئەسعەد دوروودی‬ ‫سێکسیزم بریتییە لە هەاڵواردن‪ ،‬زوڵم و‬ ‫سوءئیستفادە لە ئینسانەکان لەبەر جنسییەتیان‪.‬‬ ‫سێکسیزم دەتوانێ لەسەر ئەو بڕوایە دامەزرابێ کە‬ ‫جنسییەتێک سەرتر و بەبایەختر لە جنسییەتی دیکە‬ ‫دەزانێ‪ .‬سێکسیزم لە سەر بنجی وشەی ڕاسیزم‬ ‫درووست کراوە کە بە مانای بە بااڵ و بااڵدەست‬ ‫دانانی ڕەگەزێک بەسەر ڕەگەزەکانی دیکەدا دێ‪.‬‬ ‫سێکسیزم لە ڕاستیدا دەکرێ وەکوو ڕاسیزمی‬ ‫جنسییەتی پێناسە بکرێ‪.‬‬ ‫نۆرم و کلیشەکانی تا ئێستەی کۆمەڵگا (بە‬ ‫کۆمەڵگا هەرە پێشکەوتووەکانیچەوە) لە سەر ئەوە‬ ‫بیرۆکەیە دامەزراوە کە ژنان دەبێ جۆرێک بن و‬ ‫جۆرێک بنوێنن و جۆرێک بجووڵێنەوە و پیاوانیچ بە‬ ‫جۆرێکی دیکە‪ .‬ئەم پێشفەرزانە ئەتوانێ ببێتە هۆی‬ ‫هەاڵواردن و ستەم و خورانی مافی تاکەکانی کۆمەڵگا‬ ‫لە بەر ئەوەی سەر بە جنسییەتێکی دیاریکراون‪.‬‬ ‫بە پێی ئەم سەقا (نەزمە) کۆمەاڵیەتییە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫کات پیاوان شوێن و بایەخێکی بااڵتر و زیاتریان‬ ‫هەیە‪ .‬دیارە ئەو دیاردەیە پەیوەندیی ڕاستەوخۆی‬ ‫لەگەڵ باری ئابووری و شێوەی دەسەاڵت و‬ ‫پەروەردە و زۆر فاکتۆری دیکەی ئابووری و سیاسی‬ ‫و کۆمەاڵیەتییەوە هەیە و بە پێی ئەو فاکتۆرانە‬ ‫ڕادەکەی بەرز و نزم دەبێ‪.‬‬ ‫سێکسیزم لە ڕاستیدا لە ڕێگەی ئایدیۆلۆژییەکان‬

‫ژنان‬ ‫مانەوە لە ماڵەوە و نەبوونی دەرفەتی تەنانەت‬ ‫دیداری کەسانی دیکە ژنانی وەکوو کرێکارانی‬ ‫ئوردووگاکانی کاری زۆرەملی یەخسیر کردووە‪.‬‬ ‫وەکوو لە هەموو مێژووی بااڵدەستیی پیاواندا‬ ‫بیندراوە لە کاتی ئەزمە و شەڕ و کارەساتەکاندا‬ ‫مەترسیی گوشار بۆ سەر ژنان زیاتر دەبێ‪.‬‬ ‫لە بەر دەسەاڵتی کەمتری ژنان لە سیستمی‬ ‫پیاوساالردا و ئەو ڕۆڵ و دەورە سوننەتییانەی‬ ‫ئەو کۆمەڵگایە بۆ ژنانی دیاری کردووە‬ ‫مەترسی توندبوونەوەی هەاڵواردن و توندوتیژی‬ ‫بەرانبەر بە ژنان زیاتر دەبێ‪ .‬کۆرۆناش وەکوو‬ ‫کارەساتەکانی دیکە ئەو کاریگەرییە نێگاتیڤەی‬ ‫لە سەر دۆخی ژنان بووە‪ .‬بۆ نموونە لەبەر‬ ‫قەرنتینەکرانی خەڵک و مانەوەیان بۆ ماوەیەکی‬ ‫درێژتر لە ماڵەوە مەترسیی کەوتنەبەر توندوتیژی‬ ‫لە پەیوەندییە نزیکەکاندا (‪domestic‬‬ ‫‪ )violence‬زیاتر دەبێ‪ .‬ئەو منداڵە کچانەش‬ ‫کە قوربانیی دەسدرێژیی ناو خێزانن لە کاتی‬ ‫قەرەنتینەدا دۆخەکەیان نالەبارترە‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵگا سوننەتییەکاندا کە هاوکات لەباری‬ ‫ئابووریشەوە لە دواوەن و پاش هاتنی پەتای‬ ‫کۆرۆنا ڕێژەی بێکاری و هەژاری زۆر بەرزتر‬ ‫بووەتەوە یەکەمین قوربانییەکانی ئەم هەژاری‬ ‫و باری خراپی ئابوورییە ژنانن‪ .‬لەو واڵتانەش‬ ‫کە ژنان لەدەرەوەی ماڵ کاردەکەن لەبەر لە‬ ‫خوارەوەبوونی ئاستی توانای ئابووریی ژنان‬ ‫هەر ئەوانن کە لە ئاکامی هاتنی کۆرۆنادا‬ ‫تووشی خەسار و گرفتی زیاتر دەبن و ئابوورییە‬ ‫الوازەکەیان بەرگەی ئەم دۆخە ناگرێ‪.‬‬ ‫هاوکات بەشی هەرە زۆری ئەوانەی لە بەشی‬ ‫تەندوروستیدا کار دەکەن لە ژنان پێکدێن و‬ ‫هاتنی پەتای کۆرۆنا تەندوروستی و ژیانیانی‬ ‫بە شێوەی ڕاستەوخۆ خستووەتە مەترسییەوە‬ ‫و هیالکی و ماندوویەتیی گوشاری زۆری کار لە‬ ‫درێژماوەدا کاریگەریی خراپی لە سەر ژیان و‬

‫سەالمەتییان دەبێ‪.‬‬ ‫هاتنی کۆرۆنا پێداویستیی دەرکرانی بڕیاری‬ ‫تایبەت لە سیاسەت و خزمەتگوزارییە‬ ‫گشتییەکان و کۆمپانیا و دامەزراوە گشتی‬ ‫و خوسووسییەکاندا دروست کردووە‪ .‬لەم‬ ‫دەورەیەدا پێویست بووە یاسای تایبەت دابنرێن‪،‬‬ ‫بودجەی تایبەت دیاری بکرێ و بڕیار لەسەر کار‬ ‫و ژیانی خەڵک بە گشتی بدرێ‪ .‬هاوکات زۆربەی‬ ‫ئەوانەی ئەم بڕیارانە دەردەکەن و دەستیان لە‬ ‫دیاری کردنی بوودجە و یاسای تایبەتدا هەیە‬ ‫پیاوانن(بە پێی ئامارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫کەمتر لە ‪ ٢٥‬لە سەدی پارلمانتارەکان و کەمتر‬ ‫لەسەدا ‪١٠‬ی سەرۆک وەزیران و سەرۆکی‬ ‫واڵتان لە ژنان پێکهاتووە و تەنها ‪ ٢٩‬لەسەدی‬ ‫پۆستە سەرکی و بڕیاردەرەکانی ناو کۆمپانی‬ ‫و شیرکەتە گەورەکان بەدەس ژنانەوەیە)‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێ‬ ‫پێداویستی و دۆخی تایبەتی ژنان وەکوو‬

‫دەخوازێ لە دەرکرانی ئەو بڕیار و یاسا و‬ ‫دیاری کردنی ئەو بودجە تایبەتانەدا لەبەرچاو‬ ‫نەگیراوە‪ .‬بە وتەیەکی دیکە کەم دەسەاڵتیی‬ ‫ژنان لە سیاسەت و ئابووریدا بووەتە هۆی ئەوەی‬ ‫بڕیارەکان زیاتر بەرژەوەندی و پێداویستییەکانی‬ ‫پیاوان لەبەرچاو بگرن و ژنان لەم الیەنەشەوە‬ ‫بەشخوراو بن‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی لە ئەمڕۆ و داهاتوودا لە دۆخی‬ ‫ئاسایی و لە کاتی ئەزمە و کارەساتەکاندا ژنان‬ ‫چیدیکە نەبنە قوربانی‪ ،‬پێویستە دەسەاڵتی‬ ‫پیاوساالر جێگەی بە دەسەاڵتێکی مرۆڤ ساالر‬ ‫پڕ بکرێتەوە‪ .‬بەرانبەرکێ لەگەڵ هەموو ئەو‬ ‫دامودەزگا و سیستم و پەروەردە و شێوازی‬ ‫ئابووری و سیاسییەی کە پیاوساالری پێیان‬ ‫پشت ئەستوورە‪ ،‬ئەرکی ئەمڕۆ و داهاتووی‬ ‫یەکسانیخوازانە‪.‬‬

‫و شێوازە کۆمەاڵیەتی و مادییەکانەوە‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫پیاوساالر و هێژمۆنیی پیاوساالرانە بەسەر تاکەکان‪،‬‬ ‫کۆمەڵگا و دامەزراوەکانیدا دەپارێزێ‪ .‬ئەو دەسەاڵت‬ ‫و هێژمۆنییە سەرچاوەی ستەم لە سەر ژنان و‬ ‫ئەو پیاوانەیە کە خۆیان لە قاڵب و کلیشەکانی‬ ‫پیاوساالریدا نابیننەوە‪ .‬ئەو پیاوانە دەتوانن‬ ‫همۆسێکسوێل‪ ،‬ترانس یان خاوەن جنسییەت یان‬ ‫حەزێکی جنسیی جیاواز لە نۆرمەکانی کۆمەڵگای‬ ‫پیاوساالر بن‪.‬‬ ‫ئەوەندەی دەگەڕێتەوە سەر ژنان‪ ،‬بەپێی ئەم‬ ‫ڕوانینە چەوتە‪ ,‬ژنان و پیاوان جیاواز و پێچەوانەی‬ ‫یەکدین و دەور و ڕۆڵی جیاواز و تەواکەری یەکدییان‬ ‫لە کۆمەڵگا و ژیاندا هەیە‪ .‬ژنان الوازن و لە بواری‬ ‫لێکدانەوەی مەنتقییەوە وەکوو پیاوانیان بۆ ناکرێ‬ ‫و بۆیە دنیایان پڕە لە هەست و ناسکی و بۆ کاری‬ ‫وەکوو ئاگادری و بەخێوکردن دەشێن و کاری وەکوو‬ ‫ڕابەریی سیاسی و بەڕێوبەریی کۆمپانییە گەورەکان کۆمەڵگا ڕێگە بە ئینسانەکان نادا کەسایەتییان بە ئارەزووەکانیان و هەڵبژاردنەکانیان لە خوێندن‬ ‫و کاری ئاکادمێک لەگەڵ سروشتیان نایەتەوە‪ .‬بە دوور لە کاریگەریی جنسییەتی لەسەر ژیانیان‪ ،‬فۆرم و کاری داهاتوویاندایە‪ .‬ئەم کاریگەرییە نێگاتیڤە‬ ‫ئاشکرا دیارە کە ئەو ڕوانینە هەوڵ بۆ بەرگرتن بە بگرێ و ئەو نورمە ژنانە و پیاوانەیە ڕێگە لە گەشە دەبێتە هۆی دووپاتبوونەوە و درێژەی ئەو کولتوور‬ ‫و بیرە‪.‬‬ ‫دابەشکرانی یەکسانی دەسەاڵتی سیاسی و ئابووری و پێشکەوتنیان نەگرێ؟‬ ‫بۆ چی ئەو ژنانەی بوێرانە باسی خواست بۆ الدانی پیاوساالری و نەهێشتنی ئاکامە‬ ‫و کۆمەاڵیەتی لە نێوان ژنان و پیاوان دەدا و • ‬ ‫و بۆچوون و پێخۆشبوونەکانی خۆیان ئەکەن‪ ،‬نامرۆڤانەکانی و ڕزگاربوونی کۆمەڵگا مرۆڤی لەم‬ ‫پارێزەری نەزم و قاڵبە کۆنەیە‪.‬‬ ‫با بیر لە چەن شتی سادە و سەرەتایی ڕۆژانە قسەکانیان وەکوو بێحەیابوون و بێشەرمبوون دیاردەیە پێویستە کولتوور و بیری سیکسیستی‬ ‫دەبینرێ و هەمان کار بۆ پیاوان وەکوو بڕوابەخۆبوون و هەموو ئەو دەزگا و دامەزراوە و ئایدیۆلۆژیانەی‬ ‫بکەینەوە کە ناوەرۆکی سێکسیستییان هەیە‪:‬‬ ‫لەسەر ئەو بیرۆکەیە دامەزراون‪ ،‬وەالبنرێن‪.‬‬ ‫بۆچی کوڕان لە ڕێگەی گێڕانەوە و بوێری حیساب دەکرێ؟‬ ‫• ‬ ‫بۆچی لە دونیا مەجازیشدا کە گوایە هەموو ئەو پەروەردە‪ ،‬ئایین‪ ،‬گوتار‪ ،‬وێنە‪ ،‬نوکتە‪،‬‬ ‫بیرەوەریی پەیوەندییە جنسییەکانیانەوە (کە • ‬ ‫زۆربەی جار بە درۆ و بۆ ”خۆ بە پیاو زانین” سەمبۆلی پێشکەوتنە و ئێستە بەشێکی بەرچاوی قسە و هەڵسووکەوت و فیلم و گۆرانی و ‪...‬‬ ‫درووست کراون) دەتوانن خۆیان بااڵ و بەهێز و ژیانی خەڵکی داگیرکردووە ئەو نایەکسانی لە ەی کە لەسەر سێکسیزم دامزەراون دژی ئازادی‬ ‫خوازراو بنوێنن بەاڵم ئەگەر کچان ئەو کارە بکەن ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئاکار و وێنە و هەڵسووکەوتی ئینسان و یەکسانی مرۆڤن‪ .‬ئەرکی هەموو مرۆڤێکی‬ ‫یەکسانیخوازە بۆ نەمانی ئەو کولتوورە لە خۆی و‬ ‫ژنان و پیاوان بە زەقی دەبینرێ؟‬ ‫کاریگەریی پێچەوانەی لە سەریان هەیە؟‬ ‫بۆ ئینسانەکان بە بێ ئەوەی بۆیان بێ ئەوی جێی تێفکرینە ئاکامی ئەم جۆر هەڵسووکەوت دەوروپشتی خۆیەوە دەسپێبکا و بەرهەڵستی ئەو‬ ‫• ‬ ‫هەڵیبژێرن و زۆرجار بە پێچەوانەی خواستی خۆیان و کولتوورە لەسەر بڕوابەخۆ و ویست و ئیرادەی کولتوور و بیرە بێتەوە‪.‬‬ ‫پێویستە بچنە قاڵبی ژنانە و پیاوانە بوونەوە؟ واتە کچان بۆ دەربڕینی خۆیان و تەنانەت ئاوات و‬ ‫یان ژنانە بن یان پیاوانە‪ .‬بۆچی زۆربەی جار‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪11‬‬

‫ئەستێرەکان‬

‫لە یادی هاوڕێ سانیە بەهرامی پێشمەرگەی وشیار و فیداکاری کۆمەڵە‬ ‫پڕشنگ محەممەدی‬ ‫هاوڕێ سانیە بەهرامی ساڵی ‪١٣٤٦‬ی هەتاوی لە‬ ‫بنەماڵەیەکی زەحمەتکێش لە ئاوایی «قەاڵڕیانە»‬ ‫سەر بە ناوچەی دیواندەرە‪ ،‬چاوی بە ژین هەلهێنا‪.‬‬ ‫سانیە خۆێندنی سەرەتایی لە ئاوایی خۆیان‬ ‫دەستپێکرد و دەورانی منداڵی ئەو و بنەماڵەی‪،‬‬ ‫گۆشاری ئابووری و کۆمەاڵیەتی دەگەڵ بوو بۆیە لە‬ ‫چوون بۆ قوتابخانە بێبەری کراو و نەیتوانی درێژە‬ ‫بە خۆێندن بدات و هەر لە سەرەتای مندالییەوە‪،‬‬ ‫لە پشت دار قاڵی‪ ،‬خۆی دیتەوە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫ئازایی‪ ،‬زەینی تیژ و هەوڵدانی خۆی و بە یارمەتی‬ ‫و هاوکاری ئەندامانی بنەماڵەی (براکانی)‪ ,‬هاوڕێ‬ ‫سانیە توانی فێری نووسین و خۆێندن ببێت و تا‬ ‫ڕادەیەکی زۆر زانست و وشیاری خۆی بەرێتە سەر‪.‬‬ ‫خانەوادەی هاوڕێ سانیە لەبەر دۆخی ئابووری و‬ ‫نالەباری دۆخی ژیان کە ئەوانیشی وەکوو هەموو‬ ‫بنەماڵە زەحمەتکێش و کرێکارییەکان تووشی‬ ‫دەرد و ئازار کردبوو ناچاوربوون ڕوو بکەنە شاری‬ ‫دیواندەرە و لەوێ بۆ دابین کردنی ژیانیان هەوڵ‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫لە شاری دیواندەرە و ساڵی ‪١٣٥٧‬ی هەتاوی و لە‬ ‫گەرمەی شۆڕشی بەرینی جەماوەری زۆرلێکراو دژی‬ ‫ڕژیمی پاشایەتی هاوڕی سانییە کە ژمارەیەک لە‬ ‫ئەندامانی بنەماڵەکەی لەوانە برا گەورەکەی (هاوڕێی‬ ‫گیانبەختکردوو قادر بەهرامی) بەشداری چاالکیی‬ ‫سیاسی بوون وردە وردە فێری کاری سیاسیی بوو‬ ‫و هاتنە ناو جەرگەی خەباتی سیاسیەوە‪.‬‬ ‫هاوڕێ سانیە بەهرامی هەستی بەوە کردبوو کە‬ ‫ڕەنج و بێ عەداڵەتی‪ ،‬چارەنووسی هەتا هەتایی‬ ‫نییە و ئەکرێت و ئەبێت بۆ ئازادیی و سەربەستیی‪،‬‬ ‫خەبات بکا‪.‬‬

‫کۆمەڵگای سوننەتی و داب و نەریتە دژە ژنەکانی‬

‫سەیران مستەفازادە‬ ‫لەسەردەمی ئەمڕۆدا وشە و چەمکی نامووس تایبەت‬ ‫بە کۆمەڵگای سوننەتی و و ناوچەکانی ژێردەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمییە‪ ,‬کە پیاوساالری تێیاندا بەتەواوەتی زاڵە‪ .‬لەو‬ ‫کۆمەڵگایانە پیاوان خۆیان بە خاوەنی ژنان دەزانن و ژن‬ ‫وەکوو موڵکی خۆیان چاولێدەکەن و هەر بەوشێوەش‬ ‫هەڵسووکەوتی لەگەڵ دەکەن‪ .‬ژنان تا ئەو کاتەی منداڵن‬ ‫موڵکی باب و برا دێنە ئەژمار و پاش ئەوەی ژیانی‬ ‫هاوبەشیان پێک هێنا دەبنە موڵکی هاوەسەرکانیان‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە پیاوان بڕیاردەری شێوەی هەڵسووکەوت و ژیانی‬ ‫ژنانن و لە ژێر سایەی ئەو خاوەندارییەتەدا هەڵسووکەتی‬ ‫ژنان کونترۆڵ دەکەن و ئەم دیاری کردن شێوازی ژیان‬ ‫و قسەکردن و هەڵسووکەوتە لەو کۆمەڵگایانە ناوی‬ ‫نراوە پاراستنی نامووس‪ .‬ئەو چەمکە کە سەرچاوەکەی‬ ‫خاوەندارییەتی لەسەر بنەمای بۆچوونی دواکەوتووی‬ ‫پیاوساالرانەیە لە کۆمەڵگا سوننەتییەکاندا نورمێک و‬ ‫شتێکی باوە و پیاوانی هەڵگری ئەو بیرە بە شانازییەوە‬ ‫خۆیان بە نامووس پەرەست و نامووس پارێز ناو دەبەن‪.‬‬ ‫قەتڵە نامووسییەکان‪ ،‬خۆ کوشتنی ژنان‪ ،‬بە شوودانی‬ ‫زۆرەملی‪ ،‬توندوتیژیی نێو خانەوادە‪ ،‬هەاڵتنی کچان لە‬ ‫ماڵەکانیان و زۆربەی ڕەنج و ئازارەکانی ژنان ئاکام‬ ‫و بەرهەمی کولتووری پیاوساالرانەیە‪ .‬کوڕان هەر لە‬ ‫منداڵییەوە فێری ئەو چەمک و وشەیە دەکرێن و پێیان‬ ‫دەوترێ ئەوان بەرپرسن بەرانبەر بەوەی هەڵسووکەوتی‬ ‫کچان و ژنانی خانەوادەکەیان لەگەڵ نۆرمەکانی ئەو‬ ‫کۆمەڵگایە بێتەوە و ئەمە مانای پاراستنی نامووسە‬

‫بیری خەباتکارانە و شۆڕشگێڕانە و درێژەی‬ ‫هەڵسووڕانی سیاسی وایکرد کە هاوڕی سانیە هاوینی‬ ‫ساڵی ‪١٣٦٢‬ی هەتاوی پەیوەندیی بە تەشکیالتی‬ ‫ئاشکرای کۆمەڵەوە گرت و خۆی گەیاندە فێرگەی‬ ‫سیاسی نیزامیی کۆمەڵە و بە ڕیزی پێشمەرگەی‬ ‫کۆمەڵە پەیوەست بوو و بەم شێوەیە خەباتی خۆی‬ ‫لێبڕاوانەتر لە جاران لە پێناو بەختەوەریی و شۆڕشی‬ ‫حەقخوازانەی خەلکی کوردستان و گەیشتن بە ئازادی‬ ‫و سوسیالیزم‪ ،‬بە تەشکیالتی کۆمەڵەوە گرێدا و دوای‬ ‫کۆتایی سەرکەوتووانەی دەورەی سیاسی نیزامی لە‬ ‫یەکێک لە گۆردانە ڕزمییەکانی کۆمەڵە‪« ،‬گۆردانی‬ ‫نەکەرۆز» سازمان درا‪.‬‬ ‫سانیە بە شوور و شەوقێکی زۆرەوە‪ ،‬پڕ لە هیوا بۆ‬ ‫ڕزگاری لە زۆڵم و زۆر و دژ بە دەسەاڵتی دژە ژن‬ ‫و کۆنەپەرەست و سەرکۆتگەری ئیسالمیی ئێران بە‬ ‫شانازییەوە چەکی‪ ،‬هەڵگرت‪.‬‬ ‫تەقەال‪ ،‬بڕوا بە خۆ بوون و هەوڵی ماندوونەناسانەی لە‬ ‫بە ئەنجام گەیاندنی ئەرکی پێسپێردراوە‪ ،‬فیداکاریی و‬ ‫لەخۆ بردوویی‪ ،‬لە تایبەتمەندییە بەرچاوەکانی هاوڕێ‬ ‫سانیە بوو‪.‬ن‬ ‫هاوڕێ سانیە لە زستانی ساڵی ‪١٣٦٢‬ی هەتاویی نێردرا‬ ‫بۆ ناوچەی دیواندەرە لە گۆردانی چیا سازمان درا و لە‬ ‫تەواوی چاالکییە نیزامییەکانی پێشمەرگەکانی کۆمەڵە لە‬ ‫بەهاری ساڵی ‪١٣٦٣‬ی هەتاویی دژ بە هێزەکانی ڕژیمی‬ ‫ئیسالمیی ئێران و هەموو جەولە سیاسی_نیزامییەکانی‬ ‫پێشمەرگەکان لەم ناوچەیە‪ ،‬چاالکانە بەشداریی کرد‪.‬‬ ‫ماوەیەک لە گەڵ تیمەکەی خۆی چووە ناوچەی بانە‬ ‫و لەم ناوچەیەدا زۆر زوو توانی لە نێوان هاوڕێیانی‬ ‫پێشمەرگە و خەلکی زەحمەتکێش ببێت بە سیمایەکی‬ ‫خۆشەویست و جێی متمانە‪.‬‬ ‫هێشتاکە خەلکی ئاوییەکانی دەوروبەری ئاربابا و بناری‬ ‫سوورکێو بە تایبەتی ژنانی بەشمەینەت و‬ ‫زۆلم لێکراو و زەحمەتکێشی ئاواییەکانی گەرماو‪،‬‬ ‫سیسارک و سماقان سیمای مەتین و سەمیمی و‬ ‫بیرەوەری ئازایی و جەسارتی ئەویان چ لە هێرش بۆ‬ ‫سەر هێزەکانی دۆژمن و چ ئەو کاتانەی وا بە تاسەوە‬ ‫لە گەڵیان وتووێژی ئەکرد و بە تاقەتەوە گۆێ لە‬

‫و ئەرکی پیاوان خانەوادەیە و پیاوێک دەماری زۆری‬ ‫هەبێت خۆشەویست تر و وەبەردڵ دەکەوێت‪ .‬ئاکامی ئەو‬ ‫پەروەردەیە دەبێتە ئەوەی زۆربەی ئەو ژنانەی دەکوژرێن‬ ‫بە دەستی پیاوانی نزیکی خۆیان و کوڕانی ناو خانەوادەی‬ ‫خۆیان دەکوژرێن‪ .‬زۆر جار ئەو قەتاڵنە لە ئاکامی‬ ‫گومان و شکی پیاوان لەسەر ئەوەی ژنان لە نورمی‬ ‫پیاوساالرانە الیان داوە و بە دڵی ئەوان نەجوواڵونەتەوە‬ ‫ڕوودەدەن‪ .‬ئەم کولتوورە دژە مرۆڤانەیە مێژوویەی‬ ‫دووروودرێژی هەیە و لە سەردەمی ڕوومی باستانەوە‬ ‫هەیە بەاڵم لە واڵتانی دواکەتوو و خاوەنی دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمی هێشتا بەردەوامە و لە الیەن یاساوە پشتیوانی‬ ‫لێدەکرێ و لە الیەن دەسەاڵتەوە پەرەی پێدەدرێ‪ .‬لە‬ ‫زۆربەی ئەو واڵتانە لە کاتێکدا سزای کوشتنی ئاسایی‬ ‫زیندانی هەتاهەتایی یان ئیعدامە‪ ،‬کوشتنی ژنان بە ناوی‬ ‫پاراستنی نامووسەوە هیچ سزایەکی نییە یان سزایەکی‬ ‫زۆر کەمی هەیە‪ .‬لە کۆماری ئیسالمیی ئێرانیش بە‬ ‫پێی مادەی ‪ ٦٣٠‬یاسای سزای ئیسالمی ئەگەر پیاوێک‬ ‫ژنەکەی لەگەڵ پیاوێکی دیکە ببینێ بۆی هەیە یەکیان‬ ‫یان هەردووکیان بکوژێ‪ .‬خۆکوژیی کچانیش زۆر جار لە‬ ‫ئاکامی ئەو گوشار و گرفتانەی کە کونترۆڵ و فەرهەنگی‬ ‫خاوەندارانەی پیاوانی دەوروبەریان بۆیان دروست‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫بە ددانپێدانانی پۆلیسی ئێران قەتڵە نامووسییەکان‬ ‫یەکێک لە هۆکارە سەرکییەکانی کوژرانی ژنان لە‬ ‫ئێرانن بەاڵم لە دەیەی ڕابردوودا ڕاپۆرتێکی حکوومەتی‬ ‫سەبارەت بە ئەو تاوان لەبەر دەستدا نییە‪ .‬بە پێی‬ ‫ئامارەکان لە سەرەتای ساڵی ‪١٣٩٩‬ی هەتاوییەوە‬ ‫شەپۆلێکی گەورەی قەتڵە نامووسییەکان لە ئێران و‬ ‫کوردستان دەبینرێ‪ .‬لە دوو مانگی ڕابردوودا ‪ ٧‬ژن‬ ‫لە الیەن ئەندامانی خانەوادەکەیان وەکوو باب و برا‬ ‫کوژراون‪ .‬ئەو کچان لە بەر ئەوەی لە دەرەوەی بڕیار‬ ‫و ئیرادەی خانەوادەکانیان کەسێکیان خۆش ویستووە‬ ‫یا ئامادە نەبوون ملکەچی بە شوودرانی زۆرەملی بن‬ ‫کوژراون‪.‬‬ ‫ئاماری قەتڵە نامووسییەکان لە ئێران و کوردستان زۆر‬

‫گەڕانەوەی دەرد و ڕەنجی ئەوان ئەگرت و ڕێگای ڕزگاری‬ ‫و یەکگرتوویی بۆ خەبات دژی ستم و بێ عەداڵەتی پێ‬ ‫نیشان ئەدان‪ ،‬لە یاد ناکەن‪.‬‬ ‫سانیە بەهرامی لە نێو خەلکی هەژار و زەحمەتکێش‪،‬‬ ‫بە زمانێکی پاراو قسەی ئەکرد و ئەوانی بە سەرچاوەی‬ ‫هەژاری و بێبەشییەکانیان ئاشنا ئەکرد‪.‬‬ ‫وشیار کردنەوە و رێکخستنی کرێکاران و زەحمەتکێشان‬ ‫بۆ خەبات لە دژی هەاڵواردن و ستەم و چەوسانەوە و‬ ‫بێ عەداڵەتی و هەڵپێچانی دامودەزگای سەرکۆتگەری‬ ‫ڕژیمی ئیسالمیی ئێران‪ ،‬ئەو ئەرکە پیرۆزانە بوو کە‬ ‫هاوڕێ سانیە بێوچان هەوڵی بۆ ئەدان و لەم ڕێگایەدا لە‬ ‫هیچ فیداکاریییەک درێغی نەکرد‪.‬‬ ‫لەو ماوەیەدا جیا لەوەی کە لە هەموو چاالکییە‬ ‫نیزامییەکانی پێشمەرگەکانی کۆمەڵە دژ بە هێزەکانی‬ ‫ڕژیمی ئیسالمیی ئێران‪ ،‬چاالکانە بەشداریی ئەکرد‪،‬‬ ‫بەرپرسایەتی تەداروکاتی «پەل و گوردان» ی لە ئەستۆ‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫دوای ماوەیەک بە هۆی لێهاتوویی و جەسارەتی‬ ‫لە بۆاری نیزامی‪ ،‬بەرپرسایەتی نیزامی تیمێکی‬ ‫پێشمەرگەکانی کۆمەڵەی‪ ،‬پی سپێردرا‪.‬‬

‫مەترسیدار و دڵتەزێنە‪ .‬لە ساڵی ‪ ٨٨‬دا لە ‪٧‬مانگدا ‪١٥‬‬ ‫ژن لە ئەهواز و ‪ ١٠‬ژن لە کوردستان کوژران‪ .‬ساڵی ‪٩١‬‬ ‫تەنها لە سێ مناگی کۆتایی ساڵدا لە مەریوان سێ ژن‬ ‫بوونە قوربانیی قەتڵی نامووسی و ساڵی ‪ ٣٢ ٩٧‬ژن لە‬ ‫پارێزگاکانی ئیالم‪ ،‬کوردستان‪ ،‬لوڕستان‪ ،‬کرماشان و‬ ‫ورمێ بە دەستی باب و برا و مێردەکانیان کوژران‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ ٩٨‬لە باری ئاماری ئەم تاوانانەوە ساڵێکی ترسناک‬ ‫بووە هەواڵەکان باسی خۆکوشتنی ‪ ١٣‬ژن و کوژرانی ‪٢٥‬‬ ‫ژن دەکەن کە هەموویان لە ئاکامی فەرهەنگی دژە ژن و‬ ‫بیری کۆنی پیاوساالرانەی زاڵ بەسەر پەیوەندییەکان و‬ ‫تێگەیشتنی ئەندمانای بنەماڵەکاندا بوونەتە قوربانی‪.‬‬ ‫لە ئێران و کوردستان ژنان وەکوو جینسی دووهەم و‬ ‫ژێردەستە چاولێدەکرێن و موڵکی پیاوان دێنە ئەژمار و‬ ‫خاوەنی هیچ ماف دەسەاڵتێک نین و مەحکوومن کە دوای‬ ‫پیاوەکان بکەون قسە ئەوان قەبووڵ بکەن و ئەگەر بێت‬ ‫و ئەو دەور و نەخشە نەگێڕن و ئەو بێمافییە قەبووڵ‬ ‫نەکەن لەبەر ئەوەی داب و نەریتی پیاوساالرانەیان‬ ‫پێشێل کردووە وەکوو تاوانبار دێنە ئەژمار و دەبێ سزا‬ ‫بدرێن‪ .‬سزای ئەو ژنان لێدان و بێحورمەتی و بێمافیی‬ ‫زیاتر و بەرتەسکرانەوەی زیاتری ئازادییەکانیان و جاری‬ ‫وایە کوشتنە‪.‬‬ ‫هەموو هەڵسوکەوتی ژنان بە پێی یاسای پیاوساالرانە‬

‫سانیە بێ وچان و ماندوویی نەناسانە ئەرکی شورشگێڕانە‬ ‫و تەشکیالتی خۆی بە ئەنجام ئەگەیاند و بە هۆی‬ ‫ئەنجام دا نی سەرکەوتووانەی ئەرکە پێی سپێردراوەکانی‬ ‫لە الیەن تەشکیالتەوە‪ ،‬چەندین جار تشویق کرا‪.‬‬ ‫سەرئەنجام لە شەڕی ڕۆژی ‪٢٨‬ی مانگی جۆزەردانی‬ ‫ساڵی ‪١٣٦٤‬ی هەتاویی لە تێکشکاندنی هێرشی‬ ‫هێزەکانی سەرکۆتگەری ڕژیمی ئیسالمیی ئێران لە‬ ‫ئاواییەکانی‬ ‫«مەوی» و»تازئاوا» لە ناوچەی تیلەکۆی دیواندەرە‪،‬‬ ‫هاوڕێ سانیە بەهرامی دوای حماسەیەکی کەم وێنە و لە‬ ‫کاتی پێشڕەوی بەرەو سەنگەرەکانی دۆژمن بە پریشکی‬ ‫خۆمپارە بریندار بوو و کاتی گواستنەوەی بۆ دواوە‪ ،‬بە‬ ‫داخەوە پریشکیکی دیکەی خۆمپارەی بەرکەوت و دڵی‬ ‫پڕ لە عیشقی بە ئازادی و سوسیالیزم‪ ،‬لە لێدان کەوت‬ ‫و چووە ڕیزی گیانبەختکردوانی ڕێگای ڕزگاریی خەلکی‬ ‫هەژار و چەوساوەی کوردستان‪.‬‬ ‫بە درێژەپێدانی ڕێگای پڕ لە شانازی ڕێز لە یاد و‬

‫بیرەوەرییەکانی ئەگرین‬

‫بەرتەسک کراوەتەوە و الدان لەو یاسایانە وەکوو ناپاکی‬ ‫ناوزەدکراوە و عەقڵی پیاوساالر هەموو الدانێک لەو‬ ‫یاسایانە بە سەرشۆڕی و مایەی بەدناوی پێناسە دەکا و‬ ‫لە ڕوانگەی ئەوانەوە تەنها کوشتنی ئەو ژنانەی ئامادە‬ ‫نین مل بەم بێمافی و یاسا دواکەوتووانەیە بدەن دەتوانێ‬ ‫”شەرەف”یان بپارێزێ‪ .‬خوێن ڕەشتن لەو چوارچێوەیەدا‬ ‫هەستی سەرکەوتن و ئازایەتی دەکەن و بەداخەوە‬ ‫یاسای دواکەتووی کۆمەڵگانایش پشتیوانی لەو بکوژ و‬ ‫تاوانبارانە دەکا و ژنانێک کە نایانەوێ مل بەو یاسایە‬ ‫بدەن دەبنە قوربانی‪.‬‬ ‫بۆ ڕزگارکردنی کۆمەڵگا بە دەست ئەم تاوانەوە‬ ‫پێویستە ڕوانینی مرۆڤ بۆ مەسئەلەکە لە ڕوانینێکی‬ ‫پیاوساالرانەوە بگۆڕدڕێ بۆ ڕوانینێکی یەکسانیخوازانە‬ ‫و‪ ،‬ئینسان خۆی لە تێگەیشتنە چەقبەستووەکان لەسەر‬ ‫نەخش و ئەرکی ژن و پیاو لە کۆمەڵگا و لە پەیوەندییە‬ ‫تاکەکەسییەکاندا ڕزگار بکا‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە پێویستە‬ ‫هەموو ئەو یاسا و ڕێسا و کولتوورانەی لەسەر بنەمای‬ ‫بااڵدەستبوونی پیاو دامەزراون‪ ،‬لە هەموو بوارەکانی‬

‫ژیاندا بگۆڕدرێن بۆ یاسای یەکسانیخوازانە‪.‬‬ ‫نا بۆ کوشتنی ژنان‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫بۆچی سۆسیالیزم؟‬ ‫ئالبێرت ئینشتاین‬ ‫رەزا تووسی‬ ‫وەرگێران‪ :‬پەرویز رەحیم زادە‬

‫ئایا کەسێکە شارەزای زانستی ئابووریی و‬ ‫کۆمەڵناسی نەبێ دەتوانێ لە پێوەندی لەگەڵ‬ ‫سۆسیالیزم هەڵسەنگاندن بکات ؟ من بە چەند‬ ‫هۆکار دەڵێم کە وەاڵمەکەی ئەرێنیە‪.‬‬ ‫رێگە بدەن با پرسیاری یەکەم لە روانگەی‬ ‫زانستیەوە بدەینە بەر باس و لێکۆڵینەوە‪ .‬رەنگە‬ ‫وادەرکەوێ کە لە بواری بنەماناسیی نێوان زانستی‬ ‫ئەستێرەناسی و زانستی ئابووریی جیاوازیگەلی‬ ‫بنەڕەتی بوونی نیە‪ .‬پسپۆڕانی هەردوو بەشە‬ ‫زانستیەکە هەوڵیان ئەوەیە تا لە پێناو هەرچی‬ ‫زیاتر روونکردنەوە پێوەندیی نێوان دیاردە‬ ‫دیاریکراوەکان یاسا پەسەندکراوەکان وەک بنەما‬ ‫دابنێن‪ .‬بەاڵم لە راستیدا ئەم جیاوازیانە بوونیان‬ ‫هەیە‪ .‬وە ئەمە بە نۆبەی خۆی گەیشتن بە یاسا‬ ‫بنەڕەتیەکانی بەشی ئابووریی تووشی گرفت‬ ‫دەکات‪ .‬دیاردە ئابووریەکان لە ژێر کارتێکەریی‬ ‫زۆر هۆکاردان کە هەڵسەنگاندنەکەی تا رادەیەک‬ ‫دژوارە‪ .‬سەرەڕای ئەوە‪ ،‬ئەو ئەزموونانەی مێژووی‬ ‫شارستانیەت بە رادەیەکی یەکجار زۆر لە ژێر‬ ‫تەئسیری کۆمەڵێک هۆکاردان بوون کە بە هیچ‬ ‫شێوەیەک رواڵەتی ئابووریی نیە‪ .‬بۆ وێنە‪ ،‬بێشتر‬ ‫دەوڵەتان لە درێژەی مێژوو بوون و ناسنامەی‬ ‫خۆیان لە رێگەی خۆسەپاندن بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫ئەوانەی سەرکەوتنیان بەدەستهێنا هەم لە‬ ‫بواری یاسایی و هەم ئابووریی چینی باڵآدەست‬ ‫بوون‪ .‬خاوەندارێتی زەوییان دەستەبەرکرد و‬ ‫دەسەاڵتی کلیسایان لە رێگەی دانانی قەشە‬ ‫باوەڕپێکراوەکانی خۆیانەوە کۆنتڕۆڵ کرد‪.‬‬ ‫قەشەکانیش بە بەدەستەوەگرتنی سیستەمی‬ ‫راهێنان‪ ،‬کۆمەڵگای چینایەتیان هەمیشەیی‬ ‫کردەوەو جۆرێک سیستەمی بایەخداریان پێکهێنا‬ ‫کە رەفتاری کۆمەاڵیەتی خەڵک پاش ئەوە تا‬ ‫رادەیەکی بەرچاو خستە ژێر کاریگەریی خۆیەوەو‬ ‫بەمشێوە کرداری کۆمەاڵیەتی لە الیەن کلیساوە‬ ‫رێبەریی دەکرا‪.‬‬ ‫لە بواری مێژوویەوە لە هیچ شوێنێک ئێمە‬ ‫نەمانتوانیوە لەو قۆناغەی کە تورستن وبلن بە‬ ‫قۆناغی تااڵنکردنی گەشەی مرۆڤایەتی ناوی‬ ‫بردەوە تێپەڕین‪ .‬راستیە ئابووریەکانی ئێستا‬ ‫سەر بەو قۆناغەن و تەنانەت یاساکانیش هیچ‬ ‫کارکردێکیان لەمبارەوە نیە‪ .‬لەوێوە کە مەبەستی‬ ‫سۆسیالیزم رێک خۆسەپاندن بەسەر « قۆناغی‬ ‫تااڵن «ە و تێپەڕبوون لێی قۆناغی گەشی مرۆڤە‪،‬‬ ‫زانستی ئابووریی لەم سەردەمەدا دەتوانێ تا‬ ‫ئاستێک کۆمەڵگای سۆسیالیستیی داهاتوو وێنا‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫دووهەم‪ ،‬سۆسیالیزم خۆی بە الیەنی کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەخالقیدا خستووە‪ .‬زانست ناتوانێ پێکهێنەری‬ ‫مەبەست بێ تەنانەت ناتوانێ مەبەست بکاتە‬ ‫سەرچاوەی کرداری مرۆڤەکان‪ .‬زانست نیهایەتەن‬ ‫دەتوانێ کەرەسەیەک بداتە دەستی مرۆڤ کە لە‬ ‫رێگەیەوە بتوانرێ بگاتە مەبەستێکی دیاریکراو‪.‬‬ ‫بەاڵم خودی ئامانج لە رێگەی کەسەکانەوەو‬ ‫بە پێوەرگەلی ئەخالقی بەدی دێت بۆیە ئەگەر‬ ‫ئەم ئامانجە لە سەرەتاوە لەناو نەچێت و بە‬ ‫بەهێزی بمێنێتەوە‪ ،‬لە رێگەی خەڵکانێکی زۆر‬

‫ئەندێشە‬ ‫لە بیروزەینی کۆمەڵگا پەل و پۆ دەهاوێژێ و‬ ‫پەسەن دەکرێت‪ .‬بەم هۆکارانە کاتێکە باسی‬ ‫گیروگرفتەکانی مرۆڤ دێتە پێشەوە دەبێ وریابین‬ ‫کە تووشی ئەو حاڵەتە نەبین کە گوایە تەنیا‬ ‫شارەزاکان مافی دەربڕینی بیروڕاو کارتێکەرییان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫زۆر کەس ئیددعای ئەوە دەکەن کە کۆمەڵگای‬ ‫مرۆڤایەتی ئەم قەیرانە تێپەڕ دەکات چونکە‬ ‫سەقامگیریی ئەم قۆناغە زەربەی قورسی‬ ‫بەرکەوتووە‪ .‬ئەمە لە کاتێکدایە کە کەسەکان‬ ‫لە پێوەندی لەگەڵ ئەو گرووپانەی تێیدا‬ ‫چاالکی دەکەن چ گەورەو چ بچووک بێ الیەن‬ ‫بن یان هەڵسووکەوتی دوژمنکارانەیان بێت‪ .‬بۆ‬ ‫روونکردنەوەی ئەم بابەتە پێمخۆشە ئەزموونێکی‬ ‫خۆم بۆ وێنە بهێنمەوە‪ ،‬لەم ماوەدا لە کاتی‬ ‫قسەکردن لەگەڵ کەسێکی رووناکبیر باسی‬ ‫سەرهەڵدانی شەڕێکی دیکەم هێنایە ئاراوەو‬ ‫وتم کە بە بڕوای من ئەم شەڕە بە شێوەی‬ ‫واقیعی هەڕەشە لە هەموو مرۆڤایەتی دەکات‬ ‫و تەئکیدم کردەوە کە تەنیا رێکخراویەک لە‬ ‫سەرووی سنووری میللەتان دەتوانێ لە بەرانبەر‬ ‫ئەم هەڕەشە کە ئەمنیەتی جیهانیی دەخاتە‬ ‫مەترسیەوە رابوەستێت‪ ،‬ئەویش زۆر بە ئارامیی‬ ‫بە منی وت بۆچی تۆ بەوشێوە دژی لەناوچوونی‬ ‫کۆی مرۆڤایەتیت؟‬

‫دڵنیام النیکەم لە ماوەی یەک سەدەی رابردوو‬ ‫هیچکەس رستەیەکی وەهای بەکارنەهێناوە‪ .‬ئەم‬ ‫رستە کەسێ وتوویەتی کە هەوڵیداوە خۆی لە‬ ‫بونبەستی دەروونیی رزگار بکات بەاڵم ناهۆمێد‬ ‫بووە‪ .‬ورەیەکی وەها نیشانەی خزینی کەسایەتی‬ ‫کەسێکە بۆ قوژبنێکی تاریک کە ئەم رۆژانە زۆر‬ ‫کەس تووشی بوون‪ .‬کەواتە هۆکار چیە ؟ رێگەی‬ ‫دەربازبوونێک بوونی هەیە؟‬ ‫وروژاندنی ئەم پرسیارگەلە ئاسانە بەاڵم‬ ‫وەاڵمدانەوە پێی کارێکی دژوار‪ .‬بەاڵم بۆ‬ ‫وەاڵمدانەوە بەم پرسیارانە دەبێ هەوڵی خۆم‬ ‫بدەم هەرچەند بە تەواوی دەزانم کە هەوڵ و‬ ‫تێکۆشانی ئێمە گەلێک جار دژ بەیەک و‬ ‫نامۆیە و بە ئاسانی فۆرمولە ناکرێت‪ .‬مرۆڤ لە‬ ‫هەمانکاتدا بوونەوەرێکی تاکگەراو کۆمەاڵیەتیشە‪.‬‬ ‫وەکوو بوونەوەرێکی تاکگەرا هەوڵدەدات لە‬ ‫درێژەی بەدەستهێنانی هەست و ئاواتەکانیدا‬ ‫تێبکۆشێ و گەشە بە تواناییەکانی بدات و‬ ‫وەکوو بوونەوەرێکی کۆمەاڵتیش هەوڵی ئەوەیە‬ ‫راو خۆشەویستی خەڵک بۆ الی خۆی رابکێشێت‪،‬‬ ‫بەشداری خەم و دەردی ئەوانی دی بێت و لە‬ ‫درێژەی باشتربوونی بارودۆخی ژیانیان رۆڵ‬ ‫بگێڕێت‪ .‬هەر ئەم تێڕوانینە جیاوازو بە گشتی دژ‬ ‫بە یەکانەیە کەسایەتی کەسەکان پێک دەهێنێت‪.‬‬ ‫رادەیەکی دیاریکراو لەم تێڕوانینانە نیشانیدەدات‬ ‫کە ئایا مرۆڤ دەتوانێ بگاتە ئاستێکی ئاسایی‬

‫لە بواری دەروونی یان لە بواری چارەسەری‬ ‫کۆمەاڵیەتی رۆڵ بگێڕێت ؟ ئەگەری روودانی ئەم‬ ‫حالەتە هەیە کە داسەپاندنێکی ئاسایی یەکێک لە‬ ‫هێزە جووڵێنەرەکانی ئەم گشتێتیە بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫کەسایەتیەک کە لە کۆتاییدا شکڵ دەگرێت بە‬ ‫رادەیەکی یەکجار زۆر بەرهەمی ئەو کۆمەڵگایە کە‬ ‫تێیدا گەشەی کردووە‪ ،‬بەمشێوە کلتووری باوی‬ ‫ناو کۆمەڵگاو بایەخە کۆمەاڵیەتیەکان پێوەندی‬ ‫بە رەفتاری تایبەتی تاکەکانەوە هەیە‪ .‬بۆ تاک‬ ‫مانای هەست پێنەکراوی « کۆمەڵگە « بە واتای‬ ‫کۆمەڵێک پێوەندی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆی ئەو‬ ‫لەگەڵ کەسانی سەردەمی خۆی و جیلەکانی پێش‬

‫خۆیەتی‪ .‬تاک دەتوانێ بە تەنیایی بیر بکاتەوە‪،‬‬ ‫هەست بکات‪ ،‬تێبکۆشی و کار بکات‪ ،‬بەاڵم بوونی‬ ‫جەستەیی‪ ،‬عەقڵی و هەستی ئەو بە جۆرێ‬ ‫بەستراوەتەوە بە کۆمەڵگاوە کە بیرکردەنەوە‬ ‫لێی و یان ناسینی ئەو لە دەرەوەی چوارچێوەی‬ ‫کۆمەڵگە مومکین نیە‪ .‬ئەمە کۆمەڵگەیە کە‬ ‫خواردن‪ ،‬جل و بەرگ‪ ،‬شوێنی حەسانەوە‪،‬‬ ‫کەرەسەی کار‪ ،‬زمان‪ ،‬چوارچێوەی فیکری و‬ ‫زۆربەی بابەتەکانی تایبەت بە بیرکردنەوەی تاک‬ ‫بەرهەم دێنێت‪ ،‬وە ژیانی ئەو بە هۆی هەوڵ و‬ ‫بەرهەمی ملیۆنان کەسی مردوو زیندوو کە وشەی‬ ‫کۆمەڵگە پێک دەهێنن مومکینە‪.‬‬ ‫بەمشێوە بەستراوەیی تاک بە کۆمەڵگە راستیەکی‬ ‫سرووشتیە کە ناتوانرێ لەناو ببرێت‪ ،‬رێک وەک‬ ‫ئەوەی مێلوورە و هەنگەژاڵەی بەرهەمهێنەری‬ ‫هەنگوین هەرچەند کە کۆی پرۆسەی ژیانیان‬ ‫تا وردترین پێوەرەکان لە رێگەی هەستە‬ ‫سرووشتی و چەقبەستووەکانیان دیاری دەکرێ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئۆلگووی ژیانی کۆمەاڵیەتی و پێوەندی‬ ‫مرۆڤەکان جۆراوجۆر و گۆڕانکاریی بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫توانایی و داهێنانی مرۆڤ لە نوێکاریی و بوونی‬ ‫پێوەندیگەلی نوێ بوەتە هۆکارێکە لە رێگەیەوە‬ ‫پیداویستیە بیۆلۆژیکیەکانەوە ( زیندەوەرناسی‬ ‫) دانەسەپێندراوە‪ .‬ئەم گەشەکردنانە لە‬ ‫چوارچێوەی سوننەتەکان‪ ،‬ناوەندو رێکخراوەکان‪،‬‬ ‫کلتوورو راگەیاندن‪ ،‬بەرهەمە زانستی و‬

‫موهەندسیەکان و هونەر خۆیان وێنا دەکەن‪ .‬بۆیە‬ ‫ئاوا هەڵسەنگاندنی بۆ دەکرێت کە تاک دەتوانێ‬ ‫بە جۆرێ ژیانی خۆی لە رێگەی رەفتاری خۆیەوە‬ ‫بخاتە ژێر کاریگەری و لەم پرۆسەی داواکاری و‬ ‫بیرکردەنەوەی وشیارانە رۆڵ بگێڕێت‪.‬‬ ‫مرۆڤ لە سەرەتای لەدایکبوونیەوە بە شێوە‬ ‫ئاسایی خاوەنی چوارچێوەیەکی بیۆلۆژیکی نەگۆڕە‬ ‫کە ئەم پێکهاتە بریتیە لە هەستە سرووشتیەکان‬ ‫کە نیشانەی جۆرگەلی جیاوازە لە نێو مرۆڤدا‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوە لە درێژەی ژیان‪ ،‬ناسنامەی‬ ‫کلتووریی تاک لە ژێر کاریگەری کۆمەڵگە‬ ‫پێکدێت‪ .‬ناسنامەی کلتووریی لە پرۆسەی کات‬ ‫گۆڕانکاری بەسەردا دێ و بە رادەیەکی بەرچاو‬ ‫پێوەندی مرۆڤ و کۆمەڵگە دیاری دەکات‪.‬‬ ‫زانستی مرۆڤناسی پێشکەوتوو بە لێکۆڵینەوە‬ ‫لە بواری کلتوورەکانی رابردوو و هەڵسەنگاندیان‬ ‫نیشانی دەدا لە رەفتاری کۆمەاڵیەتی مرۆڤەکان‬ ‫بە رادەیەکی بەرچاو بەرهەمی ئۆلگووە کلتووری‬ ‫و رێکخراویە زاڵەکانی نێو کۆمەڵگەیە‪ .‬بەم‬ ‫هۆکارە کەسانێکە لە رێگەی بەختەوەری‬ ‫مرۆڤ هەنگاو دەنێن ئەوەیە کە مرۆڤ بە هۆی‬ ‫پێکهاتەی بیۆلۆژیکی خۆیەوە مەحکووم نەکراوە‬ ‫کە یەکتر لەناو ببەن یان ئەوەی چارەنووسێکی‬ ‫بێ بەزەییانە چاوەڕێیان بکات‪.‬‬ ‫ئەگەر لە خۆمان بپرسین پێکهاتەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫و رەفتاری تاکەکان چۆن گۆڕانی بەسەردا دێ‬ ‫تا ژیانی مرۆڤ بە الیەنی زۆرەوە دڵخۆشکەر‬ ‫بێت‪ ،‬دەبێ ئەم راستیە بزانین کە باروودۆخێکی‬ ‫دیاریکراو بوونی هەیە کە چاکسازیکردن تیایاندا‬ ‫لە توانای ئێمەدا نیە‪ .‬هەر بەوجۆرەی پێشتر‬ ‫ئاماژەی پێکرا‪ ،‬سرووشتی بیۆلۆژیکی مرۆڤ بە‬ ‫کردەوە مەجالی گۆڕانی نیە‪ .‬سەرەڕای ئەوە لە‬ ‫ماوەیبچەند سەدەی رابردوو گەشەی ئامار و‬ ‫تێکنۆلۆژی باروودۆخێکی پێکهێناوە کە ناکرێ‬ ‫چاوەڕێی هیچ گۆڕانکاریەک بین‪ .‬لە جیهانی پڕ‬ ‫حەشیمەتی ئەمڕۆ و رۆڵی بێ ئەمالوالی کااڵکان‬ ‫بۆ درێژەدان بە ژیان‪ ،‬پێویستە هێزێکی گەورەی‬ ‫کار و سیستەمێکی جێگیر بونیات بنرێت‪ .‬کاتی‬ ‫ئەوەی تاک و گرووپە بچووکەکان بتوانن بە شێوەی‬ ‫خۆبژیو و سەربەخۆی درێژە بە ژیان بدەن کۆتایی‬ ‫هاتووە‪ .‬زێدەڕۆیی نیە گەر بڵێین مرۆڤی ئەم‬ ‫سەردەمە لە کاتی سەقامگیرکردنی کۆمەڵگەیەکی‬ ‫جیهانیی بەرهەمهێنەرو بەکارهێنەرە‪ .‬بە پێی‬ ‫ئەوەی وترا دەتوانرێ بناغەی قەیرانی ئێستا‬ ‫لە چۆنیەتی پێوەندی تاک و کۆمەڵ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫تاک زیاتر لە هەموو کات لەوە تێگەیشتووە‬ ‫کە بەستراوەتەوە بە کۆمەڵگەوە‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫بەستراوەییە نەک تەنیا لە پێوەندیەکی باش‪،‬‬ ‫ئۆرگانیک و بە پشتیوانی خۆی نازانێت بەڵکوو‬ ‫ئەوە بە هەڕەشەیەک دەبینێ بۆسەر ئازادیە‬ ‫سرووشتیەکان یان تەنانەت بەرژەوەندیە‬ ‫ئابووریەکانی‪ .‬سەرەڕای ئەوە هەستی خۆی بە‬ ‫ناوەند زانین تێیدا بەهێز دەبێ و بەمجۆرە هەستی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و هاوبەشی تا دێ الوازتر دەبێ‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل‪13‬‬

‫ئەندێشە‬ ‫درێژەی اڵپەرەی ‪١٢‬‬

‫هەموو مرۆڤەکان جیا لە باروودۆخیان لەناو‬ ‫کۆمەڵ لەم بابەتە بێزارن‪ .‬بەاڵم مرۆڤ ئەگەر‬ ‫تواناییەکانی خۆی بۆ کۆمەڵگای مرۆڤایەتی‬ ‫تەرخان بکات دەتوانێ مانایەکی باشتر بە‬ ‫ژیان ببەخشێت‪.‬‬ ‫بە بروای من سەرەتای ئەم خەراپی‬ ‫و ئاڵۆزیە لە سیستەمی ئابووریی‬ ‫کۆمەڵگەی سەرمایەداریدایە‪ .‬ئێمە لە‬ ‫بەرانبەر کۆمەڵگەیەکی بەرهەمهێنەرین کە‬ ‫ئەندامەکانی بە شێوەیەکی بێبەزەییانە کە‬ ‫هەوڵی بێبەشکردنی یەکترن لە بەرهەمی‬ ‫رەنج و کاری کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەاڵم نەک لە‬ ‫رێگەی بەکارهێنانی هێز بەڵکوو لە رێگەی‬ ‫یاساییەوە‪ .‬بەمشێوە گرینگە کە لەوە تێبگەین‬ ‫کە کەرەسەی بەرهەمهێنانی پێویست بۆ‬ ‫بەەرهەمهێنانی کااڵی پێویست و کەرەسەی‬ ‫پێویست لە ژێر دەسەاڵتی خاوەندارێتی‬ ‫تایبەتیە‪ .‬لەم باسەدا من کرێکاران بە‬ ‫کەسانێ ناوزەد دەکەم کە لە خاوەندارێتی‬

‫تایبەت بەشدار نین هەرچەند ئەم مانا لەگەڵ‬ ‫پێوەرە جێکەوتووەکان ناتەبایە‪ .‬خاوەنی‬ ‫کەرەسەی بەرهەمهێنان لە دۆخێکدایە‬ ‫لە دەتوانێ هێزی کاری کرێکار بکڕێت‪.‬‬ ‫کرێکار بە کەڵک وەرگرتن لە کەرەسەی‬ ‫بەرهەمهێنان‪ ،‬کااڵی نوێ بەرهەمدێنێ کە‬ ‫لە خاوەندارێتی سەرمایەداردایە‪ .‬خاڵی‬ ‫سەرەکی‪ ،‬پێوەندی نێوان بایەخی تەواوی ئەو‬ ‫کەرەسەیە کە کرێکار بەرهەمی دێنێ و نرخی‬ ‫راستی حەقدەست وەردەگرێت‪ .‬حەقدەستی‬ ‫کرێکار نە بە نرخی واقیعی کااڵ کە بەرهەمی‬ ‫دێنێ بەڵکوو بە پێی پێداویستیەکانی ژیانی و‬ ‫رادەی هێزی کارەکەی پێی دەدرێت‪ .‬گرینگ‬ ‫ئەوەیە کە بزانین تەنانەت لە تیۆریشدا‬ ‫حەقدەستی کرێکار بە پێی بایەخی‬ ‫کەرەسەت بەرهەمهێنراو دیاری دەکرێت‪.‬‬ ‫بە هۆی کێبرکێی نێوان سەرمایەدارەکان‬ ‫پێشکەوتنی تێکنۆلۆژی و گەشەی رۆژانەی‬ ‫ئۆردووی هێزی کار لە رەوتی بەرهەمهێنانی‬ ‫زێدە بە تێجووی کەمەوە‪ ،‬سەرمایەتی‬ ‫تایبەتی لە ئەستۆی کەسانێکی کەمدایە‪.‬‬ ‫بۆیە پێشکەوتنی تێکنۆلۆژی بە جۆرێ‬ ‫لە سەرۆ بۆ خوارۆ سەرمایەی تایبەتی‬

‫پێکهێناوە کە دەسەاڵتەکەی تەنانەت لە‬ ‫الیەن دێمۆکراتیکترین کۆمەڵگەوە مەجالی‬ ‫کۆنتڕۆڵکرردنی نیە‪ .‬ئەمەش راستیەکی‬ ‫حاشاهەڵنەگرە چونکە ئەندامانی ناوەندەکانی‬ ‫یاسادانان لە الیەن ئەحزابی سیاسیەوە‬ ‫هەڵدەبژێردرێن کە بەش بەحاڵی خۆیان لە‬ ‫الیەن سەرمایەدارە تایبەتەکانەوە پشتیوانی‬ ‫ماڵی دەکرێن و لە ژێر کارتێکەریی ئەواندان‪.‬‬ ‫ئەم بابەتە بوەتە هۆی ئەوەیکە دەنگدەران‬ ‫و پاڵێوراوان لەیەکتر دوور بکەنەوە‪ .‬لە‬ ‫کۆتاییشدا نوێنەرانی خەڵک لە راستیدا‬ ‫بەرگری لە بەرژەوەندیەکانی چینی بێبەشی‬ ‫کۆمەڵگا ناکەن‪ .‬بەم پێیە لە بارودۆخی ئێستا‬ ‫خاوەنانی کەرەسە بەرهەمهێنان‪ ،‬راستەوخۆ‬ ‫یان ناڕاستەخۆ سەرچاوە سەرەکیەکانی‬ ‫زانیاری ( راگەیاندن‪ ،‬رادیۆ و راهێنان ) یان‬ ‫لە کۆنتڕۆڵدایە‪.‬‬ ‫کەواتە بۆ یەک شارۆمەند زۆر دژوارە و لە‬ ‫راستیدا لە زۆربەی کاتەکان مەجالی ئەوەی‬ ‫نیە لە مافە سیاسیەکانی خۆی ئاگا بێتەوە‪.‬‬ ‫کەواتە سیستەمی ئابووریی کە بە شێوەی‬ ‫خاوەندرێتی تایبەتب بەڕێوە دەچێ دوو‬

‫تایبەتمەندی هەیە‪ ،‬یەکەم کەرەسەی‬ ‫بەرهەمهێنان لە خاوەندارێتی خاوەنداردایە‬ ‫و دووهەم رێککەوتنی کاریی نێوان کرێکارو‬ ‫سەرمایەدار بە شێوەی ئازادانە دەبەسترێت‪.‬‬ ‫بە دڵنیایەوە هیچ کۆمەڵگەیەکی سەرمایەداری‬ ‫لە فۆرمی بێ خەوش بوونی نیە‪ .‬دەبێ ئەوە‬ ‫لەبەرچاو بگیردرێ کە کرێکاران لە درێژەی‬ ‫خەباتی بەردەوام و پەیگیری سیاسی خۆیان‬ ‫توانیویانە جۆرێک رێککەوتنی ئازاد بۆ‬ ‫هاوچینەکانیان دەستەبەر بکەن‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫گشتی سیستەمی ئابووری ئەمڕۆ جیاوازیەکی‬ ‫ئەوتۆی لەگەڵ سەرمایەداریەکی تەواو نیە‪.‬‬ ‫باسی بەرهەمهێنان بە مەبەستی زێدەخۆیی‬ ‫بەڕێوە دەچێ نەک بە مەبەستی دابینکردنی‬ ‫پێویستیەکانی کۆمەڵ‪ .‬هیچ گارانتیەک بوونی‬ ‫نیە کە هەموو ئەو کەسانەی دەتوانن کار‬ ‫بکەن کاریان بۆ پەیدا بێ‪ ،‬النیکەم هەمیشە‬ ‫لەسکەرێکی گەوری بێکاران بوونی هەیە‪.‬‬ ‫کرێکار هەمیشە لە دۆخێکدا دەژی کە‬ ‫ترسی لەدەسدانی کارەکەی هەیە‪ .‬لەوێوە‬ ‫کە کرێکارانی بێکارو ئەوانەی بە حەقدەستی‬ ‫کەم کار دەکەن ناتوانن زێدەی زیادە بۆ‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪13‬‬

‫خاوەنکار بەرهەم بێنن‪ ،‬بەرهەمهێنانی کااڵ‬ ‫بۆ بەکارهێنان کەم دەبێتەوە و ئاکامەکەشی‬ ‫ئەوەیە کە گوشار دەکەوێتە سەر چینی‬ ‫خوارەوەی کۆمەڵگە‪ .‬پێشکەوتنی تێکۆنۆلۆژی‬ ‫بەجێگەی ئەوەی بارودۆخی کار ئاسانتر‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬دەبێتە هۆی بێکاریی بەردەوام‪.‬‬

‫سیستەمی ئابووری بەرنامەیی‪ ،‬بەرهەمهێنان‬ ‫بە پێی پێویستیەکانی کۆمەڵگە رێکدەخات‬ ‫و مەجالی کار بۆ هەموو کەس کە تواناییان‬ ‫هەیە دابەش دەکات و پێداویستیەکانی‬ ‫پیاوان‪ ،‬ژنان و مندااڵن مسۆگەر دەکات‪.‬‬ ‫بارهێنانی تاک سەرەڕای ئەوەی بایەخ بە‬

‫مەبەستی سەرەکی زێدەخۆیی و کێبڕکێی‬ ‫سەرمایەدارەکان‪ ،‬هۆکاری ناسەقامگیری لە‬ ‫کەڵەکەکردنی سەرمایەیە کە کۆمەڵگە بەرەو‬ ‫نوشست و دابەزین پاڵپێوە دەنێت‪ .‬کێبڕکێی‬ ‫بێ بەزەییان دەبێتە هۆی لەناچوونی هێزی‬ ‫کار و تێکدانی وشیاری کۆمەاڵیەتی تاکەکان‬ ‫کە پێشتر ئاماژەی پێکرا‪.‬‬ ‫تێکدانی وشیاری کۆمەاڵیەتی تاکەکان بە‬ ‫زیانبارترین بەرهەمی سیستەمی سەرمایەداری‬ ‫دەزانم‪ .‬کۆی سیستەمی پەروەردەی ئێمە‬ ‫لەم روخسارە قیزەوەنە لە رەنج و ئازاردایە‪.‬‬ ‫بە خوێندکار جۆرێک ئەخالق فێر دەکەن کە‬ ‫ناوەرۆکی کێبڕکێیانەی هەیە کە لە‬ ‫کۆتاییدا تاک تەنیا بیر لە سەرکەوتنەکانی‬ ‫خۆی دەکاتەوە‪ .‬من بڕوام بەوە هێناوەکە‬ ‫بۆ لەناوبردنی ئەم روخسارە دزێوەی‬ ‫سەرمایەداری تەنیا یەک رێگە بوونی هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش دامەزراندنی ئابووری سۆسیالیست‬ ‫هاوکات لەگەڵ سیستەمێکی بارهێنان بە‬ ‫مەبەستی کۆمەاڵیەتی و سۆسیالیستیە‪ .‬لەم‬ ‫سیستەمە ئابووریەدا‪ ،‬کەرەسەی بەرهەمهێنان‬ ‫لە خاوەندارێتی کۆی کۆمەڵگەیە و بەمشێوە‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫بەڕێوە‬ ‫بەرنامەبۆداڕێژراوە‬

‫بواری هەڵکەوتەیی دەدات‪ ،‬هەوڵی ئەوەیە کە‬ ‫بە جێی پیاداهەڵکوتنی دەسەاڵت و دۆخی‬ ‫تاکەکەس‪ ،‬هەستی بەرپرسیارێتی لە ئاست‬ ‫کۆی کۆمەڵگە پێک بێنێت‪.‬‬ ‫بەاڵم لەبیرمان بێت کە ئابووری بەرنامەیی‬ ‫هێشتا بە مانای سۆسیالیزم نیە‪ .‬ئابووری‬ ‫بەرنامەیی خۆی دەتوانێ هاوکات بێ لەگەڵ‬ ‫چەوسانەوەی تاکەکان‪ .‬رێگەی گەیشتن بە‬ ‫سۆسیالیزم چارەسەری کێشە سیاسی و‬ ‫ئابووریەکانە‪ .‬چون دەکرێ لە سیستەمێکی‬ ‫ناوەندگەرای ئابووری سیاسی پێش بە‬ ‫گەشەی بوروکراسی و ئاکامە تێکدەرانەکانی‬ ‫بگیرێت؟ چون دەکرێ رێز لە مافی تاک‬ ‫بگیرێ و پارێزەری دیمۆکراسی لە بەرانبەر‬ ‫بوروکراسی بین؟‬ ‫لە کاتێکدا کە باسی ئازاد لە بابەت کێشەکانی‬ ‫کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بوەتە تابۆیەک‪،‬‬ ‫رووناکی بەخشین بە مەبەستی کێشەکان‬ ‫سۆسیالیزم لە قۆناغی تێپەڕبوونیش خاوەنی‬ ‫بایەخێکی زۆرە‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ئەدەبیات‬ ‫ئەدەبییات‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫سەما کردن لە سەر گوێزان‬ ‫ئامانج عەزیزکەندی‬

‫لە ئەدەبیاتی زارەکی کورد دا‪ ،‬بە تایبەتی لە‬ ‫حەیران و زۆر جاریش لە بەندەکاندا‪ ،‬چەمکێک باس‬ ‫دەکرێ‪ ،‬کە هەرچی پیرۆزی هوندوڕی کۆمەڵگای‬ ‫لۆکاڵی کوردیە‪ ،‬دەیشکێنێ‪ .‬ئەو شکاندن و دژە‬ ‫باویە تەنیا‪ ،‬لە بەند و باوەکاندا بۆتە نۆرمێکی‬ ‫ئاسایی و کەمتر تواندراوە‪ ،‬باوە کۆن و باوەڕە‬ ‫دوگماکان لە دژی بوەستنەوە‪ .‬هەرچەند ئەو‬ ‫دژە باویەش‪ ،‬نەیتوانیوە کاریگەریەکی ئەوتۆ لە‬ ‫سەر کۆمەڵگە دابنێ‪ ،‬وێدەچێ ئەو بەند و باوانە‬ ‫لە سەردەمە زۆر کۆنەکانەوە بەردەوام زارە و‬ ‫زار گوێزرابنەوە‪ ،‬کورد بەهۆی شەڕ و شوور و‬ ‫کێشە ئاڵۆزەکانیەوە‪ ،‬لە سەردەمی سەرهەڵدانی‬ ‫رۆژنامەوانی و کتێب و ئیستاش راگەیەنە گشتی‬ ‫و سۆسیال میدیاشدا زۆر کەم توانیویەتی‪ ،‬لەم‬ ‫بوارانەوە بنووسێ پەیجۆ و شیکاری بکات‪ ،‬چ‬ ‫لە وەسفیدا و چ لە دژی‪_ .‬هەرچەند مەبەستی‬ ‫ئەو نوسراوەیەی منیش لەسەر ئەو بەند وباوانە‬ ‫نیە و تەنیا ئاماژەیەکن‪ _.‬هەندێک جار لە دژی‬ ‫خوتبە دراوە‪ ،‬لە گەڵ هاتنی ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫چەند دەیەی ڕابردوودا‪ ،‬زۆرتر کەوتۆتە بەر لۆمە‬ ‫و لەقەمی بانگخوازەکان و تەنانەت هەندێک جار‬ ‫خودی هونەرمەندان‪ ،‬یا دەنگبێژان و ڕۆشنبیرانی‬ ‫سەر بە رەوت و ڕێبازە غەیرە مەزهەبیەکانیش‬ ‫تەشەریان تێ گرتووە‪ ،‬نەگ رەخنەیەکی و‬ ‫لێکۆڵینەوەیەکی‪ ،‬بنەماییانە‪.‬‬ ‫ئیستا پرسیار ئەوەیە‪ :‬ئەوانە چەندە کاریگەریان‬ ‫بووە؟ ئایا پاشەکشەیان بەو نۆرمانە یا بەو‬ ‫ڕوهەڵمالراویە کردووە؟ ئەو شیوازە ئایا لە‬ ‫ڕیبازە نوێیەکانی وەک پاپ و راپ و ئەوانەدا‬ ‫بە شێوازێکیتر خۆی دەرخستۆتەوە؟ جەندە ئەو‬ ‫بەند و باوە فلکلۆرە زارەکیانە کاریگەری ئەرێنی‬ ‫بووە لە سەر کۆمەڵگا؟ ئاخۆ ئەوانەی لە دژی‬ ‫وەستاونەوە ئەوەندە کارا بووە‪ ،‬بەتایبەتی ئاین‬ ‫و قسەی زارەکی سەر مینبەرەکان؟‬ ‫شیعری کالسیکی کورد کە ئەدەبیاتی چینی‬ ‫بااڵی کۆمەڵگە بووە‪ ،‬ئایا بابەتی لەم شێوازانە‬ ‫هەیە؟ شێواز گەلێک کە دژەباوی فۆڕم و‬ ‫نۆڕمی کۆمەاڵیەتی بووبێ؟ قورسایی ئەدەبیاتی‬ ‫کالسیکی نوسراوی کورد شیعرە‪ ،‬ئایا پێش‬ ‫سەدەی بیستەم شێعری کوردی لە ڕووی‬ ‫هەاڵتووە باسی کێشەی کۆمەاڵیەتی بکا؟ باسی‬ ‫باوک ساالری‪ ،‬ژن ئازاری‪ ،‬مامەڵە بە ژنان‪،‬‬ ‫کێشەی جینسیەتیی‪ .‬خۆشەویستی کوڕ و کچان‪.‬‬ ‫یا زوڵم و زۆری چینی دارا و زۆر بابەتی تر کە‬ ‫لە بەند و گۆرانی و بەیت و حەیران و هۆرە و‬ ‫ستران و سیاچەمانە و بەرتەونانە و الوکەکاندا‬ ‫دەبیندرێن و دەبیسترێن؟‬ ‫مەبەستی ئەو نوسینەی من لە راستیدا‬ ‫لێکدانەوەیەکە لە سەر شێعرێکی نالی‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫خوێندنەوەی دووبارەی ئەو شێعرەدا سەرنجم بۆ‬ ‫ئەم بابەتە راکێشرا کە لە سەرەوە ئاماژەیەکم‬ ‫پێ کرد‪ .‬شیعرەکەی نالی بۆ مەرگی باوکی‬ ‫حەبیبەی دۆستێتی‪ .‬نالی دو شیعری بەژن‬ ‫بەرزی هەیە بۆ مەرگی دو باوک‪ ،‬کە هەرکامەیان‬ ‫شاکارن‪ .‬یەکیان مەرگی باوکی حەبیبە و ئەویتر‬ ‫مەرگی سلێمانپاشای بابانە کە باوکی ئەحمەد‬ ‫پاشای بابانە‪ .‬نالی لە هیچیاندا ناڕەحەتی خۆی‬ ‫دەرنابڕێ و لە هەردوکیان دا ژیان و بەردەوامی‬ ‫هەڵدەبژێرێ‪ .‬لە هەردوکیاندا مەرگی‬ ‫باوک بە باش دەزانێ بەاڵم هەر یەکەیان لە‬

‫ڕوانگەیەکەوە‪ ،‬بۆ مەرگی باوکی حەبیبە‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتیانە دەڕوانێ و بۆ مەرگی باوکی‬ ‫ئەحمەد پاشا سیاسیانە‪.‬‬ ‫من خۆم باوەڕی زۆرم بە ئەدەبیاتە هەتا مێژوو‪،‬‬ ‫بۆ هەڵسەنگاندنی دروستی بارودۆخی کۆمەاڵیەتی‬ ‫و سیاسیش‪ ،‬النیکەم مێژووی دوور‪ .‬بە پێویستی‬ ‫دەزانم هەر کەس لە بواری باوکساالری لە‬ ‫کۆمەڵگەی کوردەواریدا لێکۆڵینەوە دەکا‪،‬‬ ‫پێویستە نۆڤلێتەکەی شێرزاد حەسەن بکاتە‬ ‫بە وردی وەخوێنێ‪ .‬واتا نۆڤڵێتی«حەسار‬ ‫و سەگەکانی باوکم»‪ .‬شێرزاد لەمبوارەدا‬ ‫شاسوارێکی نوێیە‪ ،‬تەنانەت لە چیرۆکەکان و‬ ‫ڕۆمانەکانی تریشیدا‪ ،‬گۆشەی روانینی لە سەر‬ ‫ئەم بوارە تیژە‪ .‬هەروەها‪ ،‬بەیتە بەناوبانگەکانی‬ ‫خەج و سیامەند‪ ،‬ناسر و ماڵماڵ‪ ،‬شەم و‬ ‫شەمزین‪ ،‬الوک و حەقایەتێکی زۆری فۆلکی‬ ‫کوردەواری‪ ،‬باوکساالری تیاندا بەرجەستەیە و‬ ‫بوونە هۆی ئەو کارەساتانە‪.‬‬ ‫هەر کێوێک بەرزە با بیکەین بە ماڵ‬ ‫تێیدا دانیشین بێ خەم و خەیاڵ‬ ‫لەو بەیتە سادە فۆلکلۆرەدا‪ ،‬تێدەگەین کە‬ ‫کۆمەڵگایەکی داخراو و بە پنجومۆر حاکمە و‬ ‫دڵدار ئاوات بە سەر کێوان دەخوازێ و دەیەوێ‬ ‫بڕوا لە ناو کۆمەڵگای مرۆڤەکان و ببێتە هاوڕێی‬ ‫گورگی سەر کێوان‪ .‬کەم نین ئەو الوک و‬ ‫کیژانەی کە لە حەیران و بەند و الوکاندا روو بە‬ ‫باوک ئەو توک و نزایانە دەبیستین‪:‬‬ ‫« رەبی بەهارانت بمرێ گای بەر نیران‪،‬‬ ‫هاوینانت بسوتێ خەلەو خەرمان‬ ‫پایزانت مندار بێتەوە قۆج و بەران‬ ‫جستانانت بڕووخێ ماڵ و هەیوان‬ ‫چونکە نەتدام بە کوڕە الوکێکی‬ ‫دەخۆییم هاڵێنێ هەتا حەدەحەدی سبەینان‬ ‫داتم بە پیرێکی دە گولە پیران‬ ‫بەوان شەوگاری دە درێژ‬ ‫کەف و کوڵ دەڕێژێتەوە سەر ئەوان سینگ و‬ ‫مەمکان»‪...‬‬ ‫یا زۆرێک لەو بەندانەی کە لەو بازنەیەدا‬ ‫دەخولێنەوە‪.‬‬ ‫«باوکەکەت بمرێ دایکت بێ ئیمان‬ ‫وا بوون بە باعیس دڵی هەردوکمان‬ ‫«مالی باوکت سەرەو ژێر بێ»‬ ‫ئیزرائیل بە ماڵیان فێر بێ‪....‬‬ ‫دەوەرە ناسکە سەیزادە دینت بردم بە بادا‬ ‫«ئەو رۆژەم لێ عەیانە باوکت تۆ بەمن نادا»‪...‬‬ ‫قەاڵ و حەساری قورس و گرانی کولتوری نەریتی‬ ‫کۆمەڵگا‪ ،‬پنج و مۆر کردنی ژنان و دیوار کێشان‬ ‫لە نێوان پەیوەندی نێر و مێ لە کوردەواریدا‪ ،‬بە‬ ‫زۆری تارمایی چەمکی باوکی بەسەرەوە دیارە‪.‬‬ ‫هێمن لە سووڕی دەوراندا دەڵێ‪:‬‬ ‫«بە زۆر بشکێ دەبێ دەرکی قەاڵیە‪،‬‬ ‫دەنا ئەو دەرکە بۆ کێ ئاوەاڵیە»‬ ‫« دەرکی داخستووە لە تۆ بابت کە چی دەرکی‬ ‫نییە‬ ‫دەرکە داخستن لە تۆ دەرکی هومێد داخستنە»‬ ‫پاردەی قورس و دەرگەی قایمی ئەو نەریتانە‪،‬‬ ‫هەتا ئێستاش لێکدانەوەی ئەو دیوەوەیان ئاسان‬ ‫نیە‪ .‬زۆرێک لە شاعیرانی کورد لەم بارەیەوە‬ ‫شیعریان هەیە‪ .‬بەتایبەتی شاعیرانی سەدەی‬ ‫بیستەم و شاعیرانی نەتەوەیی و نیشتمانی‪.‬‬ ‫نموونەی مۆدێڕنی ئەو ژانە کۆمەاڵیەتیە‪ ،‬وەک‬ ‫لەسەرەوەش ئاماژەم پێدا‪ ،‬نۆڤلێتەکەی شێرزاد‬ ‫حەسەنە « حەسار و سەگەکانی باوکم»‪ .‬لەم‬ ‫چیرۆکەدا زۆر بە باشی دەکرێ ئەو حەوش و‬

‫حەسارە ببینی کە من مەبەستەمە‪ .‬کۆمەڵگای‬ ‫کوردستان کول و کۆڵەواری ئەو حەسار و‬ ‫نەریتانەیە کە هەنووکەش قوربانی دەستێنێ و‬ ‫خاڵی قورسایی ئەو قوربانی دانانەش ژنانن‪.‬‬ ‫هەتا ئێستاش لە کوردستان و بەتایبەتی لە‬ ‫هێندێک ناوچەی کوردستان‪ ،‬کوشتنی ژنان‬ ‫لە سەر خۆشەویستی شتی زۆر دواکەوتوانە‬ ‫دەبیستین و دەبینین جاریوایە کارەساتە‪ .‬لەو‬ ‫چەند ساڵەی پێشوو دا‪ ،‬دو کچ لە شارەزوور‬ ‫بە دەستی باوکیان کلەسەر بزۆزیەکی گەنجانە‬ ‫و خۆشەویستی بە دەستی باوکیان کوژران‪.‬‬ ‫من بۆ مەرگی ئەو دوو کچەی شارەزوور تەنیا‬ ‫رستەیەکی بچووکم نووسی‪ ،‬وتم‪:‬‬ ‫«خودایە نالی نازڵ کەوە بۆ شارەزوور!‬ ‫ئەمجارەیان نەک وەک شاعیر وەک پێغەمبەر»‬ ‫زۆر کەس قامکیان بۆ بەرز کردەوە و وتیان‬ ‫دەست خۆش‪ ،‬بەاڵم کەس نەی پرسی‪ ،‬بۆچی‬ ‫نالی؟‬ ‫نالی لە هەموو دیوانەکەی دا هیچ سووکایەتیەکی‬ ‫بە ژن نە کردووە‪ .‬نالی باوکانە قسە ناکا‪ .‬نالی‬ ‫لەو حەسار و دیوار و دەرگە داخراوانە بێزارە‪.‬‬ ‫ئێستە بیر لەوە بکەوە و بیهێنە پێش چاوی‬ ‫خۆت‪ ،‬لە سەدەی ‪ ١٨‬دا‪ ،‬کە نالی تێیدا ژیاوە‬ ‫ئەو کۆمەڵگا داخرا و حەساریە‪ ،‬چۆن بووە؟‬ ‫وەک وتم‪ ،‬مەبەستی ئەو نوسینە تەنیا شیعرێکی‬ ‫نالیە‪ .‬نالی تەنیا دوو شیعری شینگێری هەیە کە‬ ‫دەکرێ پێ و شوێنیان هەڵگری‪ ،‬بە تایبەتی لە‬ ‫یەکیان دا مادە تاریخی بە حیسابی ئەبجەد تێدا‬ ‫و ئەوە تەنیا شیعرێکی نالیشە لە دیوانەکەیدا‬ ‫کە مادە تاریخی تێدابێ بائەوەیکە ئەوسەردەم‪،‬‬ ‫مادە تاریخ بە حیسابی ئەبجەد‪ ،‬یەکێک بوو لە‬ ‫نواندنی شارەزایی و نیشاندانی زەبر بە دەستی‬ ‫لە شیعردا‪.‬‬ ‫شیعری شینگێڕی بۆ مەرگی سلێمان پاشای‬ ‫بابان و چوونە سەر تەختی ئەحمەد پاشای‬ ‫کووڕی‪ ،‬هەڵدەگرم بۆ دەرفەتێکی تر کە باسی‬ ‫بکەم‪ ،‬لە ڕاستیدا هەردووک شیعری شینگێریەکە‬ ‫وەک ئەوە وایە‪ ،‬کە بە پێی پەتی لە سەر گوێزان‬ ‫سەما بکەی و نەهێلی قاچت بریندار بێ‪ .‬ئەو‬ ‫شارەزایی و لێزانیەش تەنیا لە شاعیرێکی وەکوو‬ ‫نالی دەوەشێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا مەبەستمە کە شینگێریەکەی مەرگی‬ ‫باوکی حەبیبە باس بکەم‪ ،‬کە رێک نالی باسی‬ ‫ئەو بابەتی باوک و نەریتی باوک ساالریە دەکا‪.‬‬ ‫نالی شیعری بوێرانەی زۆرە‪ ،‬کە هەر دانەیەکیان‬ ‫دەکرێ لە زۆر رووەوە خوێندنەوەی بۆ بکرێ‪،‬‬ ‫وەک شیعرەکەی مەستوورە‪ ،‬شیعری کەرەکەی‪،‬‬ ‫شیعری حوجرەکەی‪ ،‬نامەکەی بۆ سالم و ‪....‬‬ ‫زۆر شیعری دیکە‪ .‬ئەو شیعرەش یەکێکە لەو‬ ‫هەمووە ڕچەیە کە نالی بوێرانە شکاندوویە‪.‬‬ ‫لە درێژەی ئەو باسە دا پێکەوە شیعرەکە‬ ‫دەخوێنینەوە‪ ،‬جاوێکی پێدا دەخشێنین‪ :‬کە ئاوا‬ ‫دەست پێ دەکا‪:‬‬ ‫ماتەم وەکوو سولفەینی سیەه‪ ،‬گرتی سەراپات‬ ‫پۆشی لە روخت‪ ،‬تەعبیەیی بەیدەق و شامات‬ ‫من سەرسامم بەوەی نالی چۆن توانیویە لە‬ ‫شینگای خۆشەویستەکەی دا شایی بگێڕێ و‬ ‫باس لە مەرگی دیوار و دەرگاکان بکا؟ چۆن‬ ‫لە پرسەدا بانگی شادمانی سەرداوە‪ .‬چۆن ئەم‬ ‫دوو پارادۆکسەی مەرگ و ژیان‪ ،‬و شین و شایی‬ ‫پارالێل کردووە؟‬ ‫بۆ فەوتی سەدەف حەیفە بڕێژی دورەری ئەشک‬ ‫زایع مەکە دوڕدانە بە غارات و خەسارات‬ ‫نالی باوک یا دەرگا داخراوەکانی باوک بە‬ ‫سەدەفێکی سەخت و داخراو دەچوێنێ‪ ،‬کە دوڕ‬ ‫و گەوهەریان لە ناو خۆیاندا شاردۆتەوە‪ .‬نالی‬ ‫سەدەفی باوک فیدای دوڕ دەکا و پێی وایە تەنیا‬ ‫دەرکەوتن و درەوشانەوەی گەوهەر و دووڕ لە‬ ‫شکاندن و نەهێشتنی زیندانی سەدەف دایە‪.‬‬ ‫بەس گریە بکە بۆ پودەر و بابی حیجابت‬

‫بێ بابیی تۆ موریسە بۆ وەسڵ و موالقات‬ ‫نالی بابی بەربەست و دەرگەوانی بێ بەزەیی‪،‬‬ ‫بە دژی ئازادی و رەهایی مرۆڤ لێک دەداتەوە‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێ پەیوەندی ئازادانەی ژن و پیاو‪،‬‬ ‫تەنیا لە نەمانی ئەو بابی عیجابانەدا مسۆگەر‬ ‫دەبێ‪ .‬شەهامەتی نالی لە دەر بڕینی هەستی‬ ‫راستەقینەی خۆی دا بە ئەوپەڕی خۆی دەگا‪ .‬ئەو‬ ‫قزەڵۆکانە و درۆزنانە لە گەل خۆشەویستەکەی‬ ‫نەگریاوە‪:‬‬ ‫بێ بابیی تۆ بۆ من و تۆ بابی فتووحە‬ ‫بێ بابیی تۆ خواستەیی من بوو بە ئاوات‪...‬‬ ‫ئەو بابە کە فەتح و زەفەری قەلعەیی قەلعی‬ ‫با قەلعی بکا زەلزەلەی هازیمی لەززات‬ ‫نالی ئەوکات باسی لە دەرهێنانی دەرگای قەاڵ و‬ ‫حەسارەکەی شیرزاد حەسەن کردووە‪ ،‬باسی لە‬ ‫تێکشاکندنی نەریتی باوکساالرانە کردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫پێی وایە کەس لە پشت ئەو دەرگایە و لەو‬ ‫حەسارانەدا ناحەسێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو پێری خەرەف‪ ،‬ئافەتی مەردیی و سەفا بوو‬ ‫تۆ شۆخ و جوان‪ ،‬دوور بی لە ئافات و خەرافات‬ ‫ئەو فەوت و وەفاتە سەبەبی عەهد و وەفاتە‬ ‫چوو ساعیقەیی بەردی عەجووز و گوڵ و مڵ هات‬ ‫تۆ باقییەیی ساقییەیی سەحنی چەمەن بە‬ ‫مەیدان هەموو مەی دانە بە کاسات و بە تاسات‬ ‫شیعرەکە‬ ‫ماتەم‪ ،‬وەکوو زوڵفەینی سییەهـ‪ ،‬گرتی سەراپات‬ ‫پۆشی لە ڕوخت تەعبییەیی بەیدەق و شامات‬ ‫تاقانە یەتیمی خەلەفی ئاخری نیسان!‬ ‫تۆ خۆش بی‪ ،‬سەدەف بوو بە فیدات‪ ،‬دوور بی‬ ‫لە ئافات‬ ‫بۆ فەوتی سەدەف حەیفە بڕێژی دورەری ئەشک‬ ‫زایع مەکە دوڕ دانە بە غارات و خەسارات‬ ‫دیدەت وەکوو گوڵ سوورە‪ ،‬پڕی شەبنمی‬ ‫ئەشکە؟‬ ‫یا اللەیی پڕ ژاڵەیە دوو نەرگسی شەهالت؟‬ ‫بۆ گریەیی تۆ ڕەنگە منیش هێندە بگریێم‬ ‫گەوهەر بڕژێنین بە بوڵندیی قەد و بااڵت‬ ‫الکین ئەمە دونیایە‪ ،‬گەهێ سوورە‪ ،‬گەهێ شین‬ ‫عاش‪َ ،‬و َم ْن مات‪َ ،‬و َم ْن فات؟‬ ‫ال یسأ ُل َمن‬ ‫َ‬ ‫!بەس گریە بکە بۆ پدەر و بابی حیجابت‬ ‫بێبابیی تۆ مووریسە بۆ وەسڵ و موالقات!‬ ‫بێبابیی تۆ بۆ من و تۆ بابی فوتووحە‬ ‫بێبابیی تۆ خواستەیی من بوو بە ئاوات‬ ‫بێبابی مورادی من و تۆ بوو بە تەمەننا‬ ‫بێبابی دوعایی من و تۆ بوو بە موناجات‬ ‫ئەو بابە کە فەتح و زەفەری قەلعەیە قەلعی‬ ‫با قەلعی بکا زەلزەلەیی هازیمی لەززات‬ ‫ئەو پیری خەرەف‪ ،‬ئافەتی مەردی و سەفا بوو‬ ‫تۆ شۆخ و جوان‪ ،‬دوور بی لە ئافات و خەرافات‬ ‫ئەو فەوت و وەفاتە سەبەبی عەهد و وەفاتە‬ ‫چوو ساعیقەیی بەردی عەجووز و‪ ،‬گوڵ و مل‬ ‫هات‬ ‫گوڵ تاجی لەسەر نا و‪ ،‬چەمەن مەخمەڵی پۆشی‬ ‫هات موژدە کە خەلعەت گەیییە بەر بە موباهات‬ ‫هات زەمزەمەیی بولبول و ئاوازەیی قومری‬ ‫هات بادی سەبا‪ ،‬دێن و دەچن عەرعەر و بانات‬

‫نەجم و شەجەر و نەرگس و ئەنواری شکۆفە‬ ‫جیلوەی چەمەنن‪ ،‬یەعنی زەمین بوو بە‬ ‫سەماوات‬ ‫ماوەردە لەسەر خەرمەنی گوڵ عەترفشانە‪،‬‬ ‫یا ئاوی حەیاتە‪ :‬عەرەقی وردی موحەییات؟!‬ ‫گوڵشەن وەکوو بەزمێکە کە ئاحادی هوزاری‬ ‫بۆ تاقە گوڵێکی گەیییە ڕوتبەیی میئات‬ ‫تۆ باقییەیی ساقییەیی سەحنی چەمەن بە‬ ‫مەیدان هەموو مەی دانە بە کاسات و بە‬ ‫تاسات‬ ‫یەک و ئەو کەس کە تەمامی غەزەلی بیست‬ ‫مەعلوومی بووە زۆر و کەمیی خاریقی عادات‬

‫ئەستێرەکان‬ ‫سۆزێک بۆ جەماڵ موفتی‬ ‫عــــەزیز ئاجیکەند‬ ‫ساباڵغ لەکۆیە؟‬ ‫دڵ هەڵوەدای سەفەرێکی ئەو‬ ‫مەلبەندەی کردووە‪ .‬شەوەو شەیدایانی‬ ‫سەوداسەر عەزمی سەفەریان هەیە‪.‬‬ ‫عاشقانی ژین دەستەدەستە و بەتاک‬ ‫لەکۆاڵن و کوچەی شارا بۆ دوور‪ ،‬بۆ‬ ‫ئاسۆی بۆنی باران گرتوو دەڕوانن‪.‬‬ ‫ئەوان گوێبیستی هاتنی میوانێکی‬ ‫دوورەواڵت و سۆزی گۆرانیەکی نەرم‬ ‫و نیانن کە سوکنایی بەخشێتە‬ ‫دلی ناسۆرێان‪ .‬شەوێکی ئەنگۆستە‬ ‫چاوە‪ ،‬ڕێبواران و بێدارانی شەو بۆ‬ ‫دیتنەوەی هەوارێک دەگەرێن کە‬ ‫تێدا بۆ چەن ساتێک ئارام بگرن‪.‬‬ ‫ئەوین سەرکەشەو کەس ئۆقرەناگرێ‪.‬‬ ‫هەنگاوەکان جمەیان دێو گەرەکیانە‬ ‫بەقەد پاڵی داشامەجیدا سەرکەون و‬ ‫جێژوانێک لە شاخی زاوابووک بگێڕن‪.‬‬ ‫!‬ ‫سەفەر‬ ‫سەفەرە‬ ‫سەفەربۆ چیای هونەرو بۆ سابالغی‬ ‫ئاشقی مەم و زین و جێژوانیک‬ ‫لە کانی کەوتەرو باغی میکایلی‬ ‫جێژوانی هونەردۆستان و یادێکیش‬ ‫لە ئەستێرەیەکی ئاسمانی هونەری‬ ‫کوردی مامۆستا محەممەدی مامڵێ ‪...‬‬ ‫بە شوێن هەنگاوەکانی یاددا رێ‬ ‫ئەکەین‪ ،‬بە شوێن جێ پێەکانی هونەری‬ ‫یاغی‪ ،‬لە شەوەزەنگ دەسکەنەی‬ ‫رۆحی ماندووی نیشتمان دەکەین‪.‬‬ ‫وا بەرێوەین پۆل پۆل دەمانهەوێ‬ ‫دەسلەمالنی عاشقانی سەوداسەری‬ ‫کووچەوکۆاڵنی تەندراو بە سۆزی‬ ‫گۆرانیەکانی «ماملێ» و «عەزیز‬ ‫شاڕۆخ» بین و خۆمان ئاوێتەی‬ ‫دەنگە بۆ سۆزەکەی هونەرمەندی‬ ‫شۆرش «جەماڵ موفتی» بکەین‪.‬‬ ‫وەرزوکانی الی ئێمە زۆر بەریان کورت‬ ‫و ئێوارەکانی نارنجی و بەیانییەکانی‬ ‫گەش و بەتینن‪ .‬کاتژمێرەکان زۆر‬ ‫زوو دەجووڵێن و چرکەساتەکان‬ ‫تیک تاک‪ -‬زەمەنی یادەوەرییەکان‬‫دەکوژن‪ .‬شەوگارانی ئەستەم یەک‬ ‫ڵەدوای یەک تێدەپەڕن و ماڵئاوایی‬ ‫لەیەکتری دەکەن و کراسی رەش‬ ‫تەندراویان دادەماڵن و باوەش‬ ‫بەخۆری تیشک هێنەردا دەکەن و‬ ‫بەرەو کۆتایی ساڵ ملی رێ ئەگرنەبەر‪.‬‬ ‫بوونەوەرەکان هەرکامەو بەجۆرێک باڵی‬ ‫سەفەر لێدەدەن و بەرەو مەڵبەندی‬ ‫تامەزرۆیی ئاشقانی ژین کۆچدەکەن‪.‬‬ ‫یارانی شۆرش سواری ئەسپەشێ بوون‬ ‫و کاڵوی شۆرشیان کردووتە سەرو‬ ‫گەرەکیانە تاوڵی بیرۆکەی شۆرش لە ناو‬ ‫دڵی سابالغی شاری عاشقان هەڵدەن‪.‬‬ ‫لەو ساتەوەختانەدا و لەوەها رۆژانیک‬ ‫و لەبەرەبەیانێکی گەش و ڕوناکدا‬ ‫‪ ،‬یەکەمین بوولبوولی باڵ نەخشاو‬ ‫باوێشکی خەوی ‪ ٩‬مانگ و ‪٩‬ڕۆژەی‬ ‫دەشکینێ و گۆرانی سەمفۆنیای‬

‫دیاری غوربەتی ئاشقانی دەکاتە‬ ‫میوانی شەیداکانی سەودا سەری‬ ‫دەشتی کاکی بەکاکی و چریکەیەک‬ ‫پڕبەگەروی ساباڵغ دەچریکێنێ و‬ ‫موژدەی وەرزێکی بەگوڵ نەخشاو و‬ ‫توانەوەی بەفرو بەستەڵەکی زستانی‬ ‫ئەو ساڵەی بەئاشقانی وەرزە تەنیاکانی‬ ‫ڕابردو دەداو هەستە ناسکەکان‬ ‫و ئەوینە بێگەردەکانی بن دیاری‬ ‫غوربەتی کارمامزەکانی سنەو بۆکان و‬ ‫ساباڵغ دەکاتە هاوسەفەرو سوار باڵی‬ ‫ئەسپەشێیان دەکات و موژدەی گۆرینی‬ ‫زەمەن بە گوێی ئاشقانی دەشتی‬ ‫کاکی بەکاکی دا دەچرپێنی و لەخەوی‬ ‫زستانا هڵیان دەچڵەکێنێ و بەرەو‬ ‫ئامێزی گەرمی کیژی کافرۆشی تەمەن‬ ‫‪١٦‬سااڵن وەباڵ ڵێدانیان دەخات‪.‬‬ ‫کوروکچانی ساباڵغ بە داوێنی کێوی‬ ‫قامەت بەرزی» داشامەجید « دا‬ ‫شۆردەبنەوەو هەودای سەفەر دەگرن‬ ‫و لەدایکبوونی هەتاوی ئاواتەکانیان‬ ‫جێژن دەگرن و بە وتنەوەی گۆرانی «‬ ‫ئەوگوڵەی مەشهوری هەموو عالەم بوو‬ ‫کوا ‪ ،‬یادت بەخێر «ی هونەرمەندی‬ ‫دەنگ خۆش مامۆستا محەممەدی‬ ‫ماملێ ‪ ،‬لە ئاسۆی روونی ئاواتەکانیان‬ ‫بە هەموو‬ ‫دەروانن و ساباڵغ‬ ‫جوانییەکانییەوە لە ئامێز دەگرن‪.‬‬ ‫مامان پرێسکە بەسەرەوە قۆڵی‬ ‫هەلدەمالێ و بەدەستی من نەبێ‬ ‫بەدەستی ئایشەو فاتمان بێ ‪،‬‬

‫عارەقەی ناوچاوانی دەسرێ و‬ ‫پێرۆزبایی لەدایک بوونی کۆرپەیەک‬ ‫دەکات کە دواتر بە ناوی جەماڵ‬ ‫موفتی ناوبانگ دەردەکات ‪.‬‬ ‫ساباڵغی هەوێنی شۆرش و دایکی‬ ‫ماملێ کان و عەزیز شاڕۆخەکان و‬ ‫مامۆستا هەژارو مامۆستا هێمنی‬ ‫ئەمجار اڵوێکیتری‬ ‫موکریانی‪،‬‬ ‫خۆین گەرم لەئامێز دەگرێ‪...‬‬ ‫جەمال بەدارەدارەو گاگۆڵکێ تەمەنی‬ ‫ساوایی دەنێتە پشت سەرو پێی‬ ‫دەنێتە سەردەمی مێرمنداڵی‪ .‬جەماڵ‬ ‫ئیتر ئەو الوە تازە پێگەیشتوەیە کە‬ ‫بەگۆرانی و قسەخۆشەکانی کۆری‬ ‫هەڤااڵنی گەرم و گەرمتر دەکاو‬ ‫گۆرانی بۆ هۆگرانی دەڵێتەوەو‪.‬‬ ‫ویرەویری سەر لێوەکانی‪ ،‬جوانی و‬

‫رۆخساری بێگەردی و دەنگە خۆش‬ ‫و بەسۆزەکەی تیکەڵ بەشەپۆلی‬ ‫دەریاو هەناسەی ڕەشەبا دەبێ و‬ ‫لەچەشنی پەیکێکی تیژڕەو خۆی‬ ‫دەخزێنێتە ماڵی بێ بەشان و هۆگرانی‬ ‫ئاوازو گۆرانی ڕەسەنی کوردی‪.‬‬ ‫ئێوارە ‪-‬تەمەن کورتەکانی‪-‬‬ ‫چیاسەرکەشەکانی شارە جوانەکەی‬ ‫ساباڵغ ‪ ،‬هەموو رۆژێ دەنگی‬ ‫«جەماڵ»یان لە ئامێز دەگرت و بەم‬ ‫جۆرە ئەم شارە ببووە هەوارگەی‬ ‫شەیدایانی ئاوازەکانی جەماڵ و‬ ‫گۆرانیە دڵنشینەکانی و خۆیانیان‬ ‫پێ دەالواندەوەو غەمی کورتی داغی‬ ‫دڵدارانی هەتاویان ئاوپرژێن دەکرد‪.‬‬ ‫لەبیران ون نابن ئەو رۆژانەی چریکەی‬ ‫گۆرانی «سەیری زەمان گۆراوە‬ ‫ئاشقان دڵیان براوە»‪ ،‬بێدەنگی‬ ‫شەوگارانی ئاشقانی دەشکاند و‬ ‫دەی کردنە میوانی ئاخرین لوتکەی‬ ‫خۆشەویستی‪ .‬گۆرانییەکانی جەماڵ‬ ‫ئیتر یەک لەدوای یەک شەتڵی‬ ‫خۆشەویستی لەناو دڵی هەموو‬ ‫شەیدایانی دەنگی ڕواندو گۆرانی‬ ‫کێژەکەی کافرۆشی کردە دیارییەک‬ ‫بۆ هەموو ئاشقانی کوردستان‪.‬‬ ‫هۆنەرمەندی ماڵ بەکۆڵ و دەربەدەر‪،‬‬ ‫شاری ساباڵغ بەجێ دێلێ و‬ ‫باری سەفەر دەپێچێتەوەو ڕوو لە‬ ‫حەوتەوانانی شۆرش دەکات و ئاوات‬ ‫و ئارەزوەکانی بڵێسە دەر دەکەن‬ ‫و شارو ناوچەکانی تری کوردستان‬ ‫و چیا سەرکەشەکانی کێلەشین ‪،‬‬ ‫ناڵەشکینەو ئارباباو کوچکەرەش و‬

‫ئاویەری هەمووکات سەربەرز‪ ،‬دەکا بە‬ ‫پێخەفی خۆی و لەگەڵ یارانی وەک‬ ‫کاک کەریمی بلووری خۆشەویستی ناو‬ ‫ڕیزەکانی شۆڕش و بەرخۆدان‪ ،‬بااڵیان‬ ‫بەڕەخت و فیشەک دەرازێننەوەو‬ ‫بەدەنگ و بەچەک و بەهیوا بە ئارمانی‬ ‫سووری چەوساوەکان دێوەزمەی‬ ‫مەرگ دەپێکن و شەتڵی نەونەمامی‬ ‫شۆڕشێکی ئاگرین لەهەموو بن بەردێک‬ ‫و چیایەک دەڕەوێنن و بەئارەقی پاکی‬ ‫ناوچاوانیان‪ ،‬گوڵی سووری تینووی‬ ‫شۆرش و ڕزگاری تێرئاو دەکەن‪.‬‬ ‫ئیتر ئەمڕۆ جەماڵ بووەتە هەڵۆیەک‬ ‫لە چیاکانی کوردستان و بانگی ئازادی‬ ‫سەردەداو لەچەشنی هەتاو لەشەوی‬ ‫ئەنگۆستەچاودا دەپشکۆی ‪ .‬بۆتە‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئاهی ئاپوڕەی قین گرتووی شاری‬ ‫هەڵمەت و قوربانی و ئاهی جەرگ‬ ‫سووتاوی دایکانی نەورۆزی خۆێناوی‬ ‫سنە دەبا بۆ جێژوانی ئاویەرو لە‬ ‫شاخە خۆشەویستەکەی‬ ‫داوێنی‬ ‫کاک شوان ‪ ،‬دەیکا بە بڵێسەی‬ ‫ئاگرو لەکوانوی هەرگیز نەکوژاوەی‬ ‫ئەم ئاگرە‪ ،‬سروودی کاک شوانی‬ ‫قارەمان‪ ،‬پێشەنگی پێشمەرگەکان‬ ‫دەڵێتەوەو موژدەی وەخەبەر هاتنی‬ ‫پۆلیک لە ڕەنجدەرانی کوردستان‬ ‫بە گوێی خەڵکدا دەچرپێنێ ‪.‬‬ ‫بەڵێ هەناسەکانی جەماڵ تێکەڵ‬ ‫بە سروودی مام ڕەحمان دەبن و‬ ‫هەزاران ئەستێرەی لە چەشنی مام‬ ‫ڕەحمان پیری ناو ڕیزی شۆڕش‬ ‫زێرەوشان دەکا‪ .‬هەناسەکانی لەناو‬ ‫قواڵیی دەریاوە هەڵدەستێت و هەتا‬ ‫خۆری رزگاری ئەستێرە دەچینێ و‬ ‫شەیدایانی دونیای ئازادی و یەکسانی‬ ‫و جوانی بەدووای خۆیدا ڕاکێش دەکا‪.‬‬ ‫لەو ڕۆژانەی سرودی ڕێی خەباتمان‬ ‫سەمفۆنیای‬ ‫جەماڵ‬ ‫بەدەنگی‬ ‫رزگاری لێدا ‪ ،‬هاوارە قەتیس‬ ‫ماوەکان سنوریان شکاندو سەنگەری‬ ‫ڕاگرت‪.‬‬ ‫ئاوەدان‬ ‫بەرخۆدانیان‬ ‫ئیوارەی یەکێک لە رۆژەکانی مانگی‬ ‫پوشپەری سالی ‪١٣٦٠‬ی هەتاوی ‪،‬‬ ‫فەرماندەی هێز‪ ،‬بەرپرسی مەقەر‬ ‫ئاگادار دەکا کە کۆبۆنەوە هەیە‪.‬‬ ‫پێشمەرگەکان دوان دوان و سیان سیان‬ ‫‪ ،‬خۆیان گورج و گۆڵ دەکەن و بەرەو‬ ‫مەقەڕی « قزڵجە « وەڕێ دەکەون ‪.‬‬ ‫فەرماندەی هێز ڕادەگەیەنێ هاوڕێان‬ ‫شاری‬ ‫لەناو‬ ‫مەئموریەتێکمان‬ ‫مەهاباددا هەیە ‪ .‬پێشمەرگەکان‬ ‫هەموویان بااڵیان بە ڕەخت و‬ ‫چەک و فیشەک دەرازێنەوەو بەرەو‬ ‫شاری مەهاباد وەڕێ دەکەون ‪.‬‬ ‫شاری مەهاباد دەمێک بوو بە‬ ‫تاسەی بینی «جەماڵ»ەوە بوو‪،‬‬ ‫دەمێک بوو خولیای سەڕلە نوێ‬ ‫گۆیگرتنەوەی دەنگی جەماڵ بوو‪.‬‬ ‫هەر بۆیە «جەماڵ»ی لەئامێز گرت‪.‬‬ ‫شۆڕەکچان و ئاشقانی مەهاباد‬ ‫ئێستا بەتەواوەتی تاسەیان لە‬ ‫جەماڵ نەشکابوو کە بەداخەوە بە‬ ‫تیری دوژمن دەپێکرێ و مااڵوایی‬ ‫لەخەڵک و لەشارەکەی و لە ئێمە و لە‬

‫‪15‬‬

‫شەیدایانی دەنگە بە سۆزەکەی کرد‪.‬‬ ‫بەرەبەیانی رۆژی دوایی غەمێکی قوورس‬ ‫باڵی بەسەر ئاوایی « قزڵجە» دا کێشا‪.‬‬ ‫هەواڵێکی کوورت و جەرگبڕ‬ ‫بە کۆاڵنەکانی ئاوایی دا گەڕا‪.‬‬ ‫هەموواڵیەک کاس ببوون‪ ،‬پیرو‬ ‫الو بە پەرۆشەوە دەیان روانیە‬ ‫یەکتر‪ ...‬تۆ بڵێی چی بووبێ؟‬ ‫پێشمەرگەکان بۆ نیگەرانن؟ ئاوایی‬ ‫بۆ وا مات و غەمبارو بێدەنگە؟‬

‫خەڵکی ئاوایی چاوەڕوانی هەواڵ‬ ‫بوون‪ .‬دووان‪-‬دووان و سیان‪-‬سیان‬ ‫بەرەو مەقەڕی کۆمەڵە کەوتنەڕێ‬ ‫و خوازیاری پرسینی ئاخرین‬ ‫هەواڵەکان و دەسکەوتەکانی‬ ‫عەمەڵیاتی دوێنێی شاری ساباڵغ‬ ‫بوون ‪ ...‬بەاڵم بەداخەوە هەواڵی‬ ‫هەموویانی‬ ‫جەماڵ‬ ‫مەرگی‬ ‫تاساندو ئەوانی خستە غەم و‬ ‫پەژارەیەکی یەکجار زۆرەوە‪.‬‬ ‫زۆر کوورت‬ ‫بەڵی هەواڵەکە‬ ‫رۆێشتبوو‪.‬‬ ‫جەماڵ‬ ‫بوو‬ ‫لەدوورەوە دەنگ دەبیسترا‪ ..‬ژنان و‬ ‫پیاوانی ئاوەدانی لەدەوری ئەم غەمە‬ ‫تازەیان کۆ ببوونەوەو هەر یەکەو بە‬ ‫جۆرێک لەم ئازارە پڕلەژانە دەدوا‪.‬‬ ‫پیری ئاوەدانی لەبەر خۆیەوە‬ ‫جەماڵ‬ ‫حەیف‬ ‫دەیووت‪:‬‬ ‫‪ ،‬حەیف بۆ ئەودەنگە‪.‬‬ ‫ئەی کێ ئەمجارە سروودی‬ ‫«کاک شوان»مان بۆ بڵێ؟‬ ‫کێ گۆرانی کیژی کافرۆش بۆ‬ ‫ئاشقانی ژین بڵێتەوە؟ کڕێکاران‬ ‫دەبێ بەدەنگی کێ کازیوەی‬ ‫بەرەبەیانیان بە سروودی «‬ ‫هەستن ئەی هۆزی بەشمەینەتان‬ ‫« لە خەو هەستن و قووڵنگ‬ ‫لە پەیکەری سەرمایە بدەن؟‬ ‫بەڕاستی حەیف جەماڵ زۆر حەیف‪...‬‬ ‫جەماڵ گیان ڕاستە دڵەگەورەکەت‬ ‫لەسەنگەری چیاکانی کوردوستاندا‬ ‫لە لێدان کەوت‪ ،‬بەاڵم دەنگی بەسۆزو‬ ‫و چریکەی هەرگیز کپ نەبووت‪،‬‬ ‫ئێستاش لەئاپوڕەی جەماوەردا‬ ‫پەنگ دەخواتەوەو وێردی سەرزمانی‬ ‫هەژاران و چەوساوەکانە ‪..‬‬ ‫یادت بەخێر یادت بەخێر‪...‬‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )91‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/27 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬ ‫سەرنووسەر‪:‬‬ ‫ڕەزا کەعبی‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین و دیزاین‪:‬‬ ‫هێمن بایەزیدپوور‬ ‫ئێدیت و پێداچوونەوە‪:‬‬ ‫محەممەد فەرهادزادە‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj@komala.com‬‬

‫«ڕێژەیی بوونی ماناکان و کاریگەریی مێژوو لەسەر رووداوەکان»‬

‫سنەی سەربەرزم‬ ‫ڕەحمان بێساران‬

‫دەدات و لە کۆتاییدا بەدواداچوون‬ ‫بۆ هۆکار و چۆنیەتی رووداوەکان‬ ‫دەکات و لە هەوڵی توێژینەوەدایە‪.‬‬ ‫کورتەیەک لەسەر مێژووی ئەمریکا‬ ‫هەڵدەبژێرین کە سەرچاوەگەلی بەرفراوان‬ ‫بۆ لێکۆڵینەوەی لەبەردەستدایە‪ .‬واڵتێکی‬ ‫پڕپیت و دەوڵەمەند بە ئەزموونێکی‬ ‫نزیک بە دوو سەدە داگیرکاریی لە الیەن‬ ‫دەسەاڵتەکانی قاڕرەی سەوز ( ئوروپا )‪.‬‬ ‫بێهنام فەتحی‬ ‫مێژووە‬ ‫ئەم‬ ‫خوێندنەوەی‬ ‫هاوکات بە لەبەرچاوگرتنی پێوەندیەکانی‬ ‫بەرهەمهێنانی سەرمایەداری و هەوڵ‬ ‫ئەگەر چی مێژوو زانراوەیەکی‬ ‫برسیەتی‪ ،‬هەاڵواردن و ناچارکردن بە ملمالنێی گەشەی مێژوویی بێت‪.‬‬ ‫بۆ کەڵەکەکردنی هەرچی زیاتری‬ ‫ئەبستراک( داماڵراو) بێت‪ ،‬بەاڵم تاکە‬ ‫کاری بێ بەرانبەری کۆچپێکراوەکان‪ ،‬ئامرازگەلی نوێ کە بۆ ناسینی زیاتری‬ ‫سامان لە رێگەی هێزی کاری هەرزان‬ ‫مامۆستای ئێمەیە‪.‬‬ ‫بووە‪ .‬جیهان و هۆکاری دیاردە سیاسی‪-‬‬ ‫هەڵکەوت‬ ‫بەشێوەیەکی‬ ‫بۆ تێگەیشتنی هەرچی زیاتر لە جیهانی و تەنانەت بێ بەرانبەر‪ ،‬رێنیشاندەری‬ ‫مێژوو نیشانمان دەدات کە سەرمایەداری کۆمەاڵیەتیەکان لەبەردەستماندایە‪ ،‬گەشەی‬ ‫دەوروبەر‪ ،‬رەوت و گەشانەوەی‪ ،‬ئێمەیە بۆ ناسینی زیاتری ئەم ناوچەیە‪.‬‬ ‫نوێی سەرکەوتوو لە رێگەی شارەزایان پێوەندیەکانی سەرمایەداری‪ ،‬بەرزبوونەوەی‬ ‫گۆڕانکاری و ئاڵوگۆڕە شاراوەکانی و‬ ‫و توێژەرەکانیەوە بە چ شێوەیەک رێژەی زانستی مرۆڤایەتی و مەیلی تاک‬ ‫تەنانەت ئەو مانایانەی کە دەبنە هۆی ئیسپانیای سەرکەوتوو‪ ،‬پیشەی‬ ‫داگیرکردووەو بۆ بەشداری هەرچی زیاتر لە چاالکیەکان‬ ‫دیکەیان‬ ‫واڵتانی‬ ‫تێگەیشتنی زیاتری ئێمە لە چۆنیەتی بریتانیایی و لیبرالیزمی فەڕانسەیی‪،‬‬ ‫لە ناوشیاری و نایەکگرتوویی و بە گشتی گەشەی ئاستی ژیانی مرۆڤ‬ ‫ژیان‪ ،‬گەلێک جار ناچار دەبین کە هۆکارگەلێکی بەهێز بوون بۆ‬ ‫نەتەوەکان بۆ مانەوەی خۆیان لە دەیەکانی رابردوو لە بواری مێژوویی‪،‬‬ ‫بگەڕێینەوە بۆ مێژوو‪ ،‬بەمشێوەیە کە یارمەتیدانی ئەمریکا لە بواری گەشەی‬ ‫کەڵکیان لەو سیستەمە وەرگرتووە‪ .‬بوەتە هۆکاری کۆمەڵێک جیاوازیی‪.‬‬ ‫بەردەوامبوون‪.‬‬ ‫و‬ ‫وێناکانی دەروون و زەینی ئێمە لە شارستانیەت‬ ‫ئەمە لە کاتێکدایە کە بە یارمەتی زانستی واتە بە تێپەڕبوونی کات‪ ،‬جۆری‬ ‫رابردوودا بە شێوەیەکی ئاسایی لەگەڵ بە داخەوە کە شارستانیەتی ئەم قاڕرە‪،‬‬ ‫پزیشکی‪ ،‬ئەستێرەناسی‪ ،‬زیندەوەرناسی‪ ،‬روودانی رووداوەکان و ئەو هۆکارگەلەی‬ ‫رووداوە بابەتیەکانی ئەمڕۆ گرێ دەدرێن‪ .‬بە درێژایی ‪ 300‬ساڵ چەوسانەوەو‬ ‫رووداوەکان‬ ‫لەسەر‬ ‫کیمیاو زانستەکانی دیکە‪ ،‬ئەو راستیە کاریگەری‬ ‫کۆیلەکردنی ملیۆنان کەسی دانیشووی‬ ‫دەرکەوتووە کە لە ناو مرۆڤدا هیچ پێکدێنن‪ ،‬گۆڕانی بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫بۆ وێنە ئەمڕۆ هەر رووداوێک کە ئەفریقاو سووکایەتی پێکردنیان‬ ‫جیاوازیەکی نەژادی بوونی نیە‪ .‬بەو مانایە ئەم مەسەلەیە بە هۆی گۆڕانکاریی لە‬ ‫سەرچاوەی گرتبێت لە هەاڵواردن بەدژی بە بیانووی هەژاری و جیاوازیی‬ ‫کە بەکارهێنانی وشەی «نەژادپەرەست» روانگەی ئێمە‪ ،‬لێکدانەوەو هەڵسەنگاندنی‬ ‫ئاوەدانکراوە‪.‬‬ ‫پێستیان‬ ‫«رەشپێستەکان» و هۆی سووکایەتی رەنگی‬ ‫لە کاتێکدا بەپێی زانستی سەردەم ئێمە لە رووداوەکان‪ ،‬وێناکان و‬ ‫و دەسبەسەرکردن‪ /‬یان کوشتاری کۆیلەداری لە ئەمریکا سەد ساڵ پاش‬ ‫پێکهاتەی مرۆڤ یەک جۆری هاوبەشە‪ ،‬تەنانەت لە پێوەند لەگەڵ گۆڕان لە‬ ‫ئەوان بێت لە ئەمریکا‪ ،‬رووداوەکانی راگەیاندنی سەربەخۆیی ئەو واڵتە‬ ‫شتێکی نادروست دێتە پێش چاو‪ .‬کۆی باوەڕەکانماندا کاریگەری هەیە‪.‬‬ ‫سەدەی حەڤدە تا نۆزدەهەم وەبیرمان لە ( ‪ 1776‬م ) و ‪ 70‬ساڵ پاش‬ ‫لە هەمانکاتدا چەوسانەوەی مرۆڤ‬ ‫دێنێتەوە کە پێوەندیی بە رەنج و قەدەغەکردنی نێودەوڵەتی کۆیلەداری‬ ‫بە دەستی مرۆڤ لە جیاوازی بینرا کە لیبرالیزمێ کە لە ئوروپای سەدەی‬ ‫ئازاری کۆچپێکراوەکانەوە هەیەو لە ( ‪ 1808‬م ) درێژەی هەبوو‪.‬‬ ‫و هەژدەهەم لە فەڕانسە دەستیپێکرد و‬ ‫رەنگی پێست‪ ،‬باوەڕەکان‬ ‫رەوتی فرۆشتن و بازرگانیکردن سەرەنجام لە ساڵی ‪ 1860‬سیستەمی‬ ‫پێوەرگەلێکی لەو چەشنە تێپەڕیوە‪ .‬پارێزەری ئازادی تاک لە بەرانبەر دەسەاڵتدا‬ ‫و بە کۆیلەکردنیان لەو واڵتەدا‪ .‬کۆیلەداری لەو واڵتە کۆتایی پێ هات‬ ‫بوو‪ ،‬دواتر بە هۆی گەشەی پێوەندیەکانی‬ ‫کە ئەمەش لە خۆیدا دەسپێکردنی‬ ‫ئێستا مێژووی ئەمریکای نوێ سەرمایەداری چلۆن جێگەی ئەو مافە‬ ‫رەنگە ئەم رووداوە وەبیرهێنەرەوەی شەڕی ناوخۆ لە نێوان ویالیەتەکانی‬ ‫نیشانمان دەدات کە چلۆن واڵتێکی تاکەکەسیانەی لە چوارچێوەی مەسەلە‬ ‫رژیمی ئاپارتاید «ڕەگەز پەرەست»لە باکوور و باشووری لێکەوتەوە‪.‬‬ ‫داگیرکراو لە قۆناغێکی هەستیاری ئابووریەکاندا کردەوە‪ .‬ماناگەلێکی وەک‬ ‫ئەفریقای باشوور لە سەدەی بیستەم و کانگاکان‪ ،‬کێڵگەی خوری و پیشەی‬ ‫مێژووی پڕ رووداودا دەتوانێ رزگاری «لیبراڵ دێمۆکراسی»‪« ،‬ئەمپریالیزم»‬ ‫هەوڵ و خۆڕاگری «ماندێلال» و رەوتەکانی کشت و کاڵ لە ویالیەتەکانی باشووری‬ ‫و «لیبرالیزمی نوێ»‪ ،‬بەرهەمی گەشەی‬ ‫دیکەی دژە راسیسزم لەو ناوچەیەدا بێت‪ .‬ئەمریکا زیاتر لە دوو سەدە لەسەر‬ ‫بێ‪ ،‬خۆی رێکبخات و ببێتە ناوەندێکی گەورەی تییۆریکی وەها دیاردەیەک بوون‬ ‫لەوالوەتر‪ ،‬ئەگەری ئەوە هەیە بۆ کوردێک دەستی چەوسانەوەو خوێن و رەنجی‬ ‫زاڵی جیهانیی لە کۆتاییەکانی سەدەی بیستەم‪ .‬کە ئەمڕۆ سیستەمێکی نابەرابەریی‬ ‫( خەباتکارێکی کورد ) وەبیرهێنەرەوەی ملیۆنان کۆیلەو بە هێزی کاری بێ‬ ‫بەاڵم رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی ئێمە کە نوێی لەم جیهانە ئاڵۆزە پێکهێناوە‪.‬‬ ‫سەد ساڵ داگیرکاری واڵتەکەی بێت‪ .‬بەرانبەری ئەوان هاتبووە بەرهەم‪.‬‬ ‫سەرچاوەیەکی گەورەی سەروەت و سامانی کەوا بوو وشەکان‪ ،‬دەستەواژەو‬ ‫واڵتێک کە خەڵکەکەی لە ئەنجامی جێگەی تێڕامانە کە نزیک بە ‪100‬‬ ‫ئەم گۆی زەویەیە‪ ،‬لەم بەهرەیە بێ بەش بوو‪ .‬ئەو چەمکانەی زۆر بەکاردەهێنرێن‪،‬‬ ‫رێکەوتنێکی ئەمپریالیستی و داگیرکاریی ساڵی دیکە لە هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫راستیەمێژووییەکانلەپێوەندلەگەڵگەشەینەتەوەی ناوەرۆکیان گۆڕانی بەسەردا دێ و‬ ‫( سایکس‪-‬پیکۆ ‪ 1916‬م ) و لە درێژەی کۆیالیەتی تێپەڕی تا رەشپێستەکانی‬ ‫پێشڕەو ئەوەمان پێ دەڵێن کە بایەخەکانیشیان لەدەست دەدەن یان‬ ‫دابەشکردن و داڕشتنەوەی سنوورەکانی ئەمریکا مافی دەنگدان و بەشداری‬ ‫جەنگە لەوانەشە گرینگی زیاتر بەدەست بهێنن‪.‬‬ ‫بەرهەمی‬ ‫سەرکەوتنەکانیان‪،‬‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەو سەردەمەوە سیاسی لە واڵتەکەیان بەدەست بهێنن‪.‬‬ ‫خوێناویەکان یان لە قۆناغێکدا لە بۆشایی ئەم نووسراوەیە دەتوانێ بە بێ کۆتایی‬ ‫تا ئێستا‪ ،‬لە هەموو الیەکەوە و لە «مارتین لۆتێرکینگ» رێبەری دژی‬ ‫دەسەاڵتەکانی دەوروبەر هاتوەتە ئاراوە‪ .‬درێژەی هەبێت‪.‬‬ ‫بواری سیاسی‪ ،‬کلتووری‪ ،‬کۆمەاڵیەتی توندوتیژی و براوەی خەاڵتی ئاشتی‬ ‫بەوجۆرەی دەبینرێ لە ئەدەبیاتی پێوەندیە بەاڵم تەنیا کارێ کە دەکرێ ئەنجام‬ ‫و ئابووری‪ ،‬دواکەوتوو ڕاگیراون‪ .‬نۆبێل لە ساڵی ‪ 1968‬و «مالکۆم‬ ‫نێودەوڵەتیەکان‪ ،‬سەرەڕای ئەوەی ئێمە بدرێت‪ ،‬گرینگیدانە بە مێژووی واقیعی و‬ ‫ئیکس» کە زیاتر باوەڕی بە خەباتی‬ ‫لەو ناوچەیەداین کە شوێنی وشکانی پڕ لە دیاری ئەمڕۆیی(عەینی) و حەقیقەتێک‬ ‫٭ئەمە هەمان تێکهەڵکێش کردنی رادیکاڵ بوو‪ ،‬سیما ناسراوەکانی خەباتی‬ ‫سەرچاوەی سرووشتیی زەویە‪ ،‬بەاڵم هێشتا کە داهاتووی ئێمە لە دەستەبەرکردنی‬ ‫الیەنگەلی دیار و نادیاری مێژووە‪ .‬ڕەشپێستەکان لە ئەمریکا بوون‪.‬‬ ‫لە روانگەی کۆمەڵگای نێونەتەوەییەوە ئازادی و بەرابەری نزیکتر بکاتەوە‪.‬‬ ‫مێژوویەک کە سێ بابەت لە خۆ دەگرێت‪ :‬ناکرێ پێمانوابێ کە ئەم زنجیرە بەردەوامە‬ ‫جوگرافیای سیاسیمان لە رۆژهەاڵتدایە!‬ ‫سەرەتا لێکۆڵینەوە لە ڕابردوو دەکات‪ ،‬لە شەڕی خوێناوی‪ ،‬داگیرکاریی‪،‬‬ ‫ئێمە‬ ‫سەردەمی‬ ‫پێدەچێ‬ ‫دواتر «ئێستا» بە رابردووەوە گرێ تێکدانی شارستانیەتی هەزاران ساڵە‬ ‫رەوتی‬ ‫لە‬ ‫جیاواز‬ ‫بەرهەمێکی‬ ‫لەم قاڕرە و داسەپاندنی چەندین سەدە‬

‫شەھر سەنەندوەج‪ ،‬کۆرسان و سنە‪،‬‬ ‫ھەر سێ ناوەکان شارەکەی منە‪.‬‬ ‫سنە شارەکەم‪ ،‬سنەی قارەمان‪،‬‬ ‫شاری مەستوورە خانم ئەردەاڵن‪.‬‬ ‫سنە شارەکەم‪ ،‬شار ئاوەدانی‪،‬‬ ‫شاری نیگار و تەختە و گۆرانی‪.‬‬ ‫ھەتاکە ماگم رۆحم فیدات بێ‪،‬‬ ‫خوەت و ئاویەر و بەژن و بااڵت بێ‪.‬‬ ‫سنە شارەکەم‪ ،‬مەزھەری جووانی‬ ‫ھاودەم شارەکەی ھەڵمەت و قۆربانی‪.‬‬ ‫شاری بندەستی خزمی بێگانە‪،‬‬ ‫گەر میوانیچ بن! ئیتر بەسیانە‪.‬‬ ‫تاقە دار جێ ژوان پۆلی گواڵنە‪،‬‬ ‫گریاشان‪ ،‬گریزە‪ ،‬ھەتا بان شاڵنە‪.‬‬ ‫سنەی سەربەرزم بەمانەو جوانە‪.‬‬ ‫باخچە مریەم و تەکیە و ناوچەمەن‪،‬‬ ‫چوار باخ و گۆڵشەن ھەتا ناو دەروەنگ‪.‬‬ ‫ئاغەزەمان و کلیسا و بەردەشت‪،‬‬ ‫پووشێکی ناد‪ٚ‬م بە باخی بەھەشت‪.‬‬ ‫شارەکەی مھدی وستادی نیگار‪،‬‬ ‫جێگای شانازی گەورە و بووچک شار‪.‬‬ ‫شاری فەتانەی گۆرانی وێژم‪،‬‬ ‫شارەکەی مەحیەی قسە و ڕاوێژم‬ ‫شارەکەی ڕابێ‪ ،‬ژن سگارفرۆش‪،‬‬ ‫شاری یارانی بێ دەنگ و خامۆش‪.‬‬ ‫سنە شارەکەم شاری ناوداران‪،‬‬ ‫شارەکەی سدیق و شوانی قارەمان‪.‬‬ ‫ڕۆژی ھەزار جار فیدات بم کورسان‪،‬‬ ‫چەپکە گوڵەکەی وەاڵتی کێفسان‪.‬‬ ‫بەاڵگەردانی بااڵت بم کۆرسان‪،‬‬ ‫سەروە بەرزەکە خاکی کوردستان‪.‬‬ ‫گۆاڵنی ‪٢٠١٢‬‬