dwaroj-90

‫ژمار‌ه (‪ )90‬ساڵی هەشتەم‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه‬

‫ده‌ریده‌كات‬

‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫‪٣١‬ی جۆزەردان ڕۆژی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬

‫‪dwaroj@komala.com‬‬

‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫‪٢٣ - ٢٠٢٠/٠٦/١٢‬ی جۆزەردانی ‪1398‬‬

‫جەنگاوەرانی ئازادی و بەرابەری و دژی ژێردەستەیی‬

‫سەروتار‬

‫سێبەری هەژاری لە سەر خۆکوژی‬ ‫لە کوردستان‬ ‫سەیران مستەفازادە(ل‪)٢‬‬

‫جەنگاوەرانی ئازادی و بەرابەری و دژی ژێردەستەیی‬

‫ڕەزا کەعبی‬ ‫رۆژی ‪٣١‬ی جۆزەردانی ساڵی ‪ ١٣٥٧‬له بێدەنگی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان لەوبەر سنووری دەستکرد‪ ،‬زیندانیکی سیاسی‬ ‫که ماوەیکی زۆر نەبو له بەند دەرباز ببوە‪ ،‬بۆ گەیشتن به‬ ‫شۆرشی سەرلەنوێ هەڵگیرساوی باشوور سنوری بریبوو‬ ‫تەنیا چەن رۆژێکە گەیشتوەتە پێشمەرگە سەرەتاییەکانی‬ ‫دەڤەرەی ماوەت‪ ،‬له بەیانییکی زۆو له یەکەم دەسڕێژە‬ ‫گولەی داگیرکەران غەڵتانی خوێن کرا و گیانی بەختکرد‪.‬‬ ‫چەن مانگ دۆاتر که کوردستان بە نەمانی پاشایەتی‬ ‫بۆ کورت ماوە هەناسەی ئازادی هەڵمژی‪ ،‬ناوی سەعید‬ ‫موعینی (خانە) کەوتە سەر زمان که بۆ بەشداری له‬ ‫شۆرشی کوردستانی باشوور له الیەن کۆمەڵەوە به‬ ‫ریزەکانی یەکییەتی نیشتمانی پەیوەست بوە و به داخەوە‬ ‫زۆر زوو گیانی بەخت دەکا‪.‬‬ ‫چەن مانگ تێناپەرێ که پاش شۆرشێکی گەورەیی‬ ‫جەماوەری تاج و تەختی شای ئێران هەڵپێچرا و‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستانیش دەرفەتکی مێژوویی و کەم وێنەی‬ ‫پەیدا کرد که چەندین هەنگاوی گەورە بۆ گەیشتن به‬ ‫ئاواتەکانی هەڵگرێ‪ .‬جموجوڵی سیاسی جەماوەری کەوتە‬ ‫ڕی‪ ،‬هێزی نویی کۆمەاڵتی و رەوتی نوێی سیاسی سەریان‬ ‫هەڵدا و هاتنە گورەپانی خەبات و بەرخۆدانی جەماوەری‪.‬‬ ‫چۆار رۆژ دوای رووخاندنی رژیمی شاە‪ ،‬کۆمەڵە به بۆنەی‬ ‫گیانبەختکردنی کاک محەمەد حوسین کەریمی یەکێک‬ ‫له ڕابەرانی له ڕاگەیاندنێکدا هەڵسوڕانی ئاشکرای خۆیی‬ ‫ڕاگەیاند و بەمجۆرە هێزێکی سیاسی چەپ و سوسیالیستی‬ ‫له کوردستان به سەدان زیندانی سیاسی ناودار و کادر و‬ ‫تێکۆشەری ناو جەماوەر و خەڵکی له شار و گوندەکانی‬ ‫کوردستان ڕاسان و به بیروباوەری نوێ و هێزی نوێ بون‬ ‫به پێشڕەو و ڕابەری رووداوە سیاسیەکان و جەماوەر‪ .‬له‬ ‫شش مانگی یەکەمی پاش رووخاندنی رژیمی شاە‪ ،‬کۆمەڵە‬ ‫به خێراێیکی بەرچاو له ریزی پێشەوەی جەماوەری‬ ‫کوردستان جێ کەوت و ڕابەران و کادرەکانی له زۆربەی‬ ‫شارەکان بون به وتەبێژ و نوێنەری جەماوەر‪ .‬کۆمەڵە‬ ‫دەوری سەرەکی گێرا له داڕشتنی خۆاستەکانی گەلی‬ ‫کورد‪ ،‬له نەرۆزی خوێناوی سنە‪ ،‬له بایکوت و بەشداری‬ ‫نەکردنی گەلی کورد لە به ناو ریفراندۆم‪ ،‬له وتووێژ له گەڵ‬ ‫دەسەاڵتدارانی تازە پێگەیشتو پاش نەورۆزی خوێناوی‪،‬‬ ‫له دامەرزراندنی جەمعییەتەکان‪ ،‬له پێکهێنانی یەکییەتی‬ ‫جوتیارەکان‪ ،‬له کۆچی مەریۆان و سازماندانی رێپێۆانی‬ ‫هەزاران کەسی شارەکانی سنە و سەقز و بانە بۆ مەریۆان‪،‬‬ ‫و دەیان حەرەکەتی سیاسی له شارەکان و حوزوور له‬ ‫الدێکان‪ ،‬سیمای کوردستان و بزووتنەوەی ڕزگاریخۆازی‬ ‫کوردستانی له ناوەڕک و خۆاستەکان و بەشداری بەرچاوی‬ ‫جەماوەر و هەستانی دەیان و سەدان کادری جەماوەری‬ ‫له دڵی خەڵکەوە‪ ،‬هاتنە مەیدانی ژنان و الۆانی شۆرشگێر‬ ‫گۆڕیی‪.‬‬ ‫له هەمان کاتدا کۆمەڵە ئەو هێزە سیاسیە بو که به هاتنە‬ ‫سەرکاری کۆماری ئیسالمی و ناسینی ماهییەت و داهاتوی‬ ‫ئەم رژیمە‪ ،‬گومانی نەکرد که تەحمولی ئازادیە سیاسەکان‬ ‫و حوزووری جەماوەر و هاتنە مەیدانی کرێکاران و ژنان‬ ‫و گەالنی سەرکوتکراو ناکا و هەمو هێزی خویی به کار‬ ‫دێنێ که هەستان و هاتنەمەیدانی خەڵک دابمرکێنێتەوە‬ ‫و خامۆشیان بکاتەوە‪ .‬هەروەک چۆن پاش بیست رۆژ له‬ ‫هاتنە سەرکاری له رۆژی هەشتی مارس به تیغ و ئەسید و‬ ‫قەمە و چەقۆ و حزبواڵهی خۆپیشاندانی ژنانیان خوێناوی‬ ‫کرد و چل رۆژ دوای دامەزراندنی نەورۆزی خوێناوی‬ ‫سنەیان خولقاند و هێرشیان کردە سەر تورکەمەن سەحرا‪.‬‬ ‫هەر بۆیە کاک فوئاد و کۆمەڵە و زۆربەی خەڵکی‬ ‫کوردستان گومانیان نەبو که رژیم هێرش دەکاتە سەر‬ ‫کوردستان و مەسەلە ئەوەیە که چۆن بکرێ وەم هێرشە‬ ‫دۆا بخرێ‪.‬‬ ‫‪...‬بۆ ل‪٧‬‬

‫دێمۆکڕاسی کێشه‌ی ‌ه یا چاره‌سه‌ر‬ ‫لە داهاتووی کوردستان‬ ‫م‪.‬الف سین(ل‪)٤‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی و خۆ هەڵواسین بە‬ ‫شەپۆلی نارەزایەتییەکانی ئەمریکا‬ ‫ئاژوان کرماشان(ل‪)٤‬‬

‫کۆڕۆنا وەک الفاو ڕەحم بە هیچکەس ناکات‬ ‫ڕاپۆرتێک لە شاری سنەوە‬

‫شوان زاگرۆس_سنە‬

‫کاتێ ئەم چەن دێڕەتان بۆ ئەنووسم‬ ‫ئاگاتان لە نەخۆشخانەی تەوحیدی‬ ‫سنە نییە کە سالۆنەکانی ئورژانس و‬ ‫بەشەکانی داخڵی چ خەوەرە‪ .‬شوێن بۆ‬ ‫خەواندنی نەخۆشی تازە نییە‪ .‬هەر لە‬ ‫سەرەتای هاتنە ژوورەوەی نەخۆشی‬ ‫تازە لە بەشی تریاژ‪ ،‬پێیان ئەوترێت کە‬ ‫شوێن بۆ بەستری بوون نەماوە و دوای‬ ‫پشکنین و ئازمایش ئەبێ بگەڕینەوە‬ ‫بۆ ماڵ و هەر لەوێ بۆ خۆتان دەرمان‬ ‫و قەرەنتینە دەست پێبکەن‪.‬چەن‬ ‫ڕۆژە کە مۆرەخەسی و ئافی پرسنلی‬ ‫نەخۆشخانەکانی سنە مەمنووع کراوە‪.‬‬ ‫کادری دەرمان ئێتر توانایی ئەو هەموو‬ ‫نەخۆشەی نەماوە‪ .‬تەواوی کادری‬ ‫دەرمان لە ئامادەباشیدان‪ ،‬سنە لە بواری‬ ‫ئاماری تووشبووان لە پلەیەکی بەرزتر‬ ‫لە شارەکانی پارێزگاکەدایە‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫زانکۆی پزێشکی سنە پەیتا پەیتا داوا‬ ‫لە خەڵک ئەکەن لە ماڵ بمێننەوە و‬ ‫پرۆتۆکۆلەکانی بێهداشتی رەعایەت‬ ‫بکەن‪ .‬شار لە باروودۆخی سوور دایە و‬ ‫خەڵک زۆر بێخەیااڵنە لە ئەم دەستوور‬ ‫و ئاگاداریانە ورد نابنەوە و عەمەڵیان‬ ‫پێ ناکەن‪ .‬هۆکاری شەپۆلی دووهەم‬ ‫و سەرهەڵدانی مەترسیداری کۆڕۆنا لە‬ ‫سنە هەڵئەگەرێتەوە بۆ بێ مودیرییەتی‬ ‫کاربەدەستانی گەندەڵی شار و وێڵ‬ ‫کردنی شار بە ئەمانی خوا‪ ،‬بە قەوڵی‬ ‫خۆیان‪ .‬رژیم هیچ بەرنامەیەکی تایبەتی‬ ‫بۆ مەهار و دابین کردنی گۆزەرانی خەڵک‬ ‫نەبوو و کۆمیتەی گەڕەک و فەعالینی‬ ‫مەدەنیش تا ماوەیەک توانییان یارمەتی‬ ‫خەڵک بدەن‪.‬شار لە بێ دەسەاڵتی‬ ‫حاکمان ئەناڵێت و کۆڕۆناش حۆکمی‬ ‫خوی ئەکات!!!!!!‬

‫پرسیار ئەوەیە لە کاتیک دا ستادی‬ ‫قەیران و بەرپرسان داوا لە خەڵک ئەکەن‬ ‫کە ئاگاداری تەشەنە و پەرەسەندنی‬ ‫کۆویدی ‪19‬بن و مەودای کۆمەاڵیەتی‬ ‫بپارێزن‪ ،‬چۆنە کە خەڵک لە ناو شار‬ ‫بە ئاشکرا بەڕێوەی نابەن و داخوازییە‬ ‫تەندرۆستییەکان لە بەر چاو ناگرن؟‬ ‫چۆنە کە پەیتا پەیتا خەڵکانێ لە‬ ‫شارەکانی ترەوە دێنە ناو شار و کەس‬ ‫بەریان پێ ناگرێت؟‬ ‫چۆنە کە دەسفرۆشەکانی ناو شەقامی‬ ‫فێردەوسی و نمەکی بێ گوێدان بە‬ ‫دەستووراتی پزێشکی هەر خەریکی‬ ‫کاری خۆیانن؟‬ ‫لەم ماوەیە زۆربەی رێستوران و‬ ‫مزگەوتەکان کرانەوە و خەڵک بە ئاسایی‬ ‫هاتوچۆ دەکەن‪ ،‬بەرگیری نەکردن لەم‬ ‫شوێنانە و ئاسایی کردنی وەزعی شار‬ ‫لە الیەن بەرپرسانەوە باس لە نەبوونی‬ ‫مودیریەت و ڕادەی نەزانین و کەمتر‬ ‫خەمی ئەوانە‪.‬‬ ‫ستادی قەیران خۆی هۆکاری‬ ‫قەیرانەکەیە‪.‬‬ ‫لە دوایین ڕاپۆرتی دۆکتر رزاعی لە سەر‬ ‫ئاماری کۆڕۆنا بە پێی هەواڵدەرییە‬ ‫ناوچەییەکان‪ ،‬دووپاتی کردووەتەوە کە‬ ‫ئاماری قۆربانیان و تووشبووانی‬ ‫پارێزگای سنە لە هەڵکشان دایە‪،‬‬ ‫بە وتەی دکتۆر رزاعی تا ئەمڕۆ ‪21‬ی‬ ‫جۆزەردان پتر لە ‪1600‬تووشبووی‬ ‫کۆڕۆنا لە سنە تۆمار کراون و ‪ 47‬کەس‬ ‫گیانیان لە دەس داوە‪.‬‬ ‫بە پیێ دوایین ئامار ‪ 292‬کەس لەم‬ ‫ڕۆژە تووش بوون و کەسانی تووشبوو‬ ‫گەیشتووتە ‪ 4620‬کەس‪.‬‬ ‫شارەکانی سنە ‪ 1603‬کەس‪ ،‬سەقز ‪642‬‬ ‫‪ ،‬بانه ‪ ، 350‬قروه ‪ ، 345‬دیواندەره ‪480‬‬ ‫‪ ،‬مەریوان ‪ ، 449‬بیجار ‪ ، 238‬کامیاران‬

‫هێز گرتنی زۆرتری نیزیکانی‬ ‫خامەنەیی و پڕوژەی هەلبژاردنی‬ ‫سەرۆک کۆماری‬ ‫کاوان موکری(ل‪)٥‬‬ ‫ئاسۆی ناڕوونی بازاری کار بۆ‬ ‫ژنانی ئێرانی لە سەردەمی کۆڕۆنادا‬ ‫یەسنا ئەحمەدی(ل‪)٦‬‬ ‫سەردەشت مەرگەساتێکی‬ ‫لەبیرنەکراو‬ ‫عەزیز ئاجیکەند(ل‪)٨‬‬ ‫مانگی مەی ساڵی ‪١٩٦٨‬‬ ‫ئاروین سەعیدپوور(ل‪)٩‬‬

‫‪ ، 246‬دێگۆالن ‪ 188‬و سەوڵئاوا ‪61‬‬ ‫تووشبووی به ویروسی کۆڕۆنا یان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ڕەئیسی زانکۆی پزێشکی سنە‬ ‫ڕایگەیاند‪ ،‬تا ئێستە ‪ 2100‬نەخۆش‬ ‫ساڵمەتییان بە دەس هێناوە و‬ ‫چوونەتەوە ماڵەوە‪.‬بەاڵم بە داخەوە‬ ‫‪ 177‬کەس (‪ 43‬لە سەقز‪ 45 ،‬لە‬ ‫سنە‪ 21 ،‬لە قروه‪ 20 ،‬لە بانه‪18 ،‬لە‬ ‫کامیاران‪ 10 ،‬لە بیجار‪ 10 ،‬مەریوان‪،‬‬ ‫‪ 7‬لە دیواندەره و‪ 3‬نفر در دێگۆالن)‬ ‫گیانیان لە دەس داوە‪.‬‬ ‫ئەوە لە حاڵێکدایە کە گەشە‬ ‫و پەرەسەندنی ئەم نەخۆشییە‬ ‫دڵەڕاوکێ خستووتە ناو بنەماڵەکان‬ ‫و ترسی ئالوودەبوون خۆی بووەتە‬ ‫هۆکاری دەیان نەخۆشی دەروونی لە‬ ‫ناو کۆمەڵگا‪.‬زانایانی کۆمەڵناسی و‬ ‫دەرونناسی ئاکامە خراپەکانی پسا‬ ‫کڕۆنا وەک دیاردەگەلێکی تازە کە‬ ‫لە سەر زۆر رەوشی کومەاڵیەتی و‬ ‫دەروونی مرۆڤ کاریگەری دائەنن و‬ ‫نازانرێت کە جێهان دوای ئەمە بەرەو‬ ‫چ ئاقار و ئاکامێک دەڕوات‪.‬‬

‫ڕۆمینا ئازارێک بە قەد بااڵی‬ ‫مێژوو‬ ‫سولماز دوروودی(ل‪)١٠‬‬ ‫بۆ یادی چل ساڵەی‬ ‫نەمر شەهین باوەفا(ل‪)١١‬‬

‫دۆزینەوەی نان لە ژێر سێبەری مەرگدا‬ ‫عەزیز ئاجیکەند(ل‪)١٢‬‬

‫مارتین هایدێگەر و پرسی‬ ‫دێمۆکراسی‬ ‫دوکتۆر عەبدڵاڵ عەلیدۆست(ل‪)١٣‬‬

‫ڕیالیسم جادویی و ئافراندنی‬ ‫جیهانێکی نوێ‬ ‫کەماڵ عەلیدۆست(ل‪)١٤‬‬ ‫‪ ٣١‬جۆزەردان و چەند وتەیەک‬ ‫هیدایەت قادری(ل‪)١٦‬‬

‫‪2‬‬

‫هەواڵ و ڕاپۆرت‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫سێبەری هەژاری لە سەر خۆکوژی لە کوردستان‬ ‫سەیران مستەفازادە‬

‫لورستان ‌و کرماشانیش ‪ ٢‬کەس کۆتاییان‬ ‫بە ژیانی خۆیان هێناوە‪.‬‬ ‫لە مانگی گواڵندا النیکەم ‪ ١٣‬کەس لە‬ ‫شارە جۆراوجۆرەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫کۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە کە ‪١٠‬‬ ‫کەسیان ژن ‌و ‪ ٢‬کەسیان منداڵ بوون‪.‬‬ ‫بە پێی ئامارەکان لە مانگی جۆزەردان تا‬ ‫ئامادە کردنی ئەم راپورتە النیکەم ‪ ١١‬کەس‬ ‫کۆتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە کە ‪٦‬‬ ‫کەش پیاوو ‪٥‬یان ژن بون‌و دەوترێت کە ‪٤‬‬ ‫کەسیان تەمەنیان ژێر ‪ ١٨‬ساڵە بوە کە زیاتر‬ ‫بە هۆی هەژاری‌و نەداری کۆتاییان بە ژیانی‬ ‫خۆیان هێناوە‪.‬‬ ‫بە پێی ئەو ئامارانە تەمەنی خۆکوژی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان هاتۆتە خوارەوە کە‬ ‫ئەوەش خراپ بوونی بارودۆخی کوردستان‬ ‫لە بوارەکانی کار و ئێعتیاد نیشان دەدات‪.‬‬ ‫دەبێت خۆکوژیی وەک دیاردەیەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی ببینرێت ‌و بۆ لەناوبردنی ئەو‬ ‫دیاردەیە کار بکرێت‌و ئەوە ئەرکی دەسەاڵتە‬ ‫کە هەول بدات ژیانی خەڵکەکەی باشتر بکات‌و‬

‫ماوەیەکە شەپۆلێک لە خۆکوژی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان دەبینین‪ .‬ئەوەی‬ ‫کە خۆکوژی تا چ رادەیەک بە میدیایی‬ ‫دەکرێت ‌و چەندی دیکەش بە شاراوەیی‬ ‫دەمێنێتەوە و خەڵک پێی نازانن‪ ،‬لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬بوونی هەیە‪ .‬دەتوانین‬ ‫خۆکوشتن وەک قەیرانێکی کۆمەاڵیەتی‬ ‫دابنرێت‪ .‬لە حالێکدا لە کۆمەڵگای‬ ‫ئێمەدا هێشتا وەکوو قوربانی سەیری ئەو‬ ‫کەسانەی کە خۆیان دەکووژن ناکرێت ‌و‬ ‫زۆر جار ئەو تاکەی کە خۆیی دەکوژێت‪،‬‬ ‫بە مرۆڤێکی کەم بایەخ سەیر دەکرێت‬ ‫‌و بۆ خۆمان بریاری لەسەر دەدەین ‌و‬ ‫لێکدانەوەی بۆ دەکەین‪.‬‬ ‫گرنگترین هۆکارەکانی خۆکوژی لە‬ ‫کوردستان بارودۆخی نالەباری ئابووری‌و‬ ‫بێکاری ‌و بە تایبەتی بۆ ژنان گوشاری‬ ‫بنەماڵە و سوننەتی بوونی بنەماڵەکان ‌و‬ ‫نەریتە خراپ‌و کۆنەکانی دژ بە ژن دەبنە‬ ‫هۆکاری خۆکوژی‪ .‬بە پشت بەستن بە‬

‫ئامارەکان لە سەرەتای ساڵی ‪١٣٩٩‬ی‬ ‫هەتاوی تا ئامادەکردنی ئەم راپورتە زیاتر‬ ‫لە ‪ ٤٩‬کەس خۆیان کوشتو‌ە ‌و بە پێی‬ ‫ئامارەکان ‪ ٢٣‬ژن‌و ‪ ٢٦‬پیاو لەو ماوەیەدا‬ ‫کوتاییان بە ژیانی خۆیان هێناوە‪ .‬لەو‬ ‫ڕێژەیە ‪ ٩‬کەسیان تەمەنیان ژێر ‪ ١٨‬ساڵ‬ ‫بووە‪ .‬بە پێی ئامارەکان زۆرترین ژنانەکان‬ ‫بە هۆی کێشەی بنەماڵە کۆتاییان بە‬ ‫ژیانی خۆیان هێناوە‪ .‬بەاڵم لە سااڵنی‬ ‫رابردوودا بە هۆی ئەوەی بەشێک لە‬ ‫ژنان بوونەتە سەرپەرەشتی ماڵ‪ ،‬بە‬ ‫هۆی نوبوونی‌و هەژاری کۆتایی بە ژیانی‬ ‫خۆیان دەهێنن‪.‬‬ ‫لەسەدا حەفتا و پێنجی پیاوان بە هۆی‬ ‫بێکاری ‌و هەژاری خۆیان کوشتوەو بە‬ ‫پشت بەستن بە ئامارەکان لە مانگی‬ ‫خاکەلێوەدا بیست کەس‌(‪ ١١‬پیاوو ‪ ٩‬ژن)‬ ‫لە کوردستان کۆتاییان بە ژیانی خۆیان‬ ‫هێناوە‪ ١٣ .‬کەس لە پارێزگای ورمێ کە‬ ‫‪ ٥‬کەسیان خەڵکی مهاباد ‌ن و لە پارێزگای‬ ‫سنە تەنها لە شاری مەریوان سێ کەس‌و‬ ‫خوشگوزەرانی بۆ جەماوری واڵتەکەی دابین بکات‪.‬‬ ‫لە پارێزگای ئیالم ‪ ٢‬هاوواڵتی‌و لە‬

‫ناوەندی جێبەجێکردنی حوکمەکانی‬ ‫پارێزەگای ورمێ ڕایگەیاند ‪ :‬هیدایەت‬ ‫عەبدوڵاڵپوور لە سێدارە دراوە‪.‬‬ ‫بەشی جێبەجێ کردنی حوکمەکانی‬ ‫بەندیخانەی ورمێ دوای تێپەڕینی‬ ‫یەک مانگ لە گواستنەوەی هیدایەت‬ ‫عەبدوڵاڵپوور بەندکراوی سیاسی کورد‬ ‫بۆ شوێنێکی نادیار‪ ،‬بە بنەماڵەکەیانی‬ ‫ڕاگەیاندووە کە ناوبراو لە سێدارە‬ ‫دراوە‪.‬‬ ‫بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە ڕێکخراوی‬ ‫مافی مرۆڤی کوردستان ‪ ،‬رۆژی‬

‫حوکمی لە سێدارەدانی هیدایەت عەبدوڵاڵپوور‬ ‫جێبەجێ کرا‬ ‫چوارشەممە ‪٢١‬ی جۆزەردانی ‪،٢٧٢٠‬‬ ‫بنەماڵە هیدایەت عەبدواڵپوور سەردانی‬ ‫بەشی جێبەجێکردنی حوکمەکانی‬ ‫پارێزگای ورمێ کردووە و لەوێ پێیان‬ ‫ڕاگەیاندووە کە کوڕەکەتان ‪ ٢٠‬ڕۆژ‬ ‫لەوە پێش بە ئامادەبوونی بنەماڵەی‬ ‫کوژراوەکانی تێکهەڵچوونەکەی گوندی‬ ‫قەرەسەقەل لە سێدارە دراوە‪.‬‬ ‫لەسێدارە‬ ‫هەواڵی‬ ‫ڕاگەیاندنی‬ ‫دانی هیدایەت عەبدووڵاڵپوور بە‬ ‫بنەماڵەکەی لە کاتێکدایە کە تەنانەت‬ ‫پارێزەرەکەشی ئاگادار نەبووە‪ .‬بە‬ ‫وتەی بەرپرسانی دەزگای دادوەریی‬ ‫ورمێ‪ ،‬حوکمی سێدارەی هیدایەت‬

‫کرێکارا ‌ن و کۆڕۆنا‬ ‫سەیران مستەفازادە‬ ‫کرێکارا ‌ن لەم رۆژانەدا دۆخی ژیانیان لە‬ ‫کوردستان چۆنە؟‬ ‫ئەمڕۆ کرێکاران لە دۆخی کورونادا بە هۆی‬ ‫نەبوونی ئەمنیەتی کاریی‌و نەبوونی بیمەو‬ ‫کاری ئیستاندارد‪ ،‬نەبوونی کەرەسەی‬ ‫کار‪ ،‬لە ئێران بە تایبەتی رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان تووشی گرفت‌و بێکاری زۆرن‬ ‫‌و ڕۆژانە بە دوای ناندا وێڵن‪ .‬بنەماڵە‬ ‫کرێکارییەکان هەمیشە بۆ دابینکردنی‬ ‫بژیوی ژیانی ڕۆژانەیان تووشی کێشە‬ ‫‌و گرفتن ‌و ئەو کێشانەی کە ڕۆژانە بۆ‬ ‫بژیوی ژیانیان تووشی دەبن بریتین لە‪،‬‬ ‫نەبوونی کار و ئەمنیەتی کاریی‪ ،‬نەبوونی‬ ‫بیمە و نەخۆشی‌و ئێستاش کورونای پێ‬ ‫زیاد بووە کە ئەم پەتایە تا ئێسقان کاری‬ ‫کردوەتە سەر رۆح ‌و رەوانی کرێکاران‬ ‫‌و بە تایبەت بنەماڵەکانیان‪ ،‬لە الیکی‬ ‫دیکەوە گران بوونی شت‌و مەکی خواردن‬

‫کە تا چەند قات بەرز بۆتەوە و ئەمەش‬ ‫گوشاری زیاتری خستۆتە سەر بارودۆخی‬ ‫کرێکاران‪...‬‬ ‫کاتێ کۆرۆنا سنوورە جیهانیەکانی‬ ‫تێپەراند و گەیشتە ئێران نرخی زەوی ‌و‬ ‫ماڵ لە کۆنترۆڵی رژیم دەرچوو‪ ،‬خەڵکی‬ ‫هەژار ئەو توزقاڵە هیوایەش بۆ کرینی‬ ‫خانوو هەیانبوو لە دەستیاند‌ا و بە گشتی‬ ‫وازیان لە کرینی زەوی ‌و خانوو هێنا‪.‬‬ ‫پێش لە دۆخی کۆرۆنا ئەو برە پارەیەی‬ ‫لە بەرچاویان گرتبوو بۆ حەقی ماڵی‬ ‫کرێکارێک لە موچەکانیاندا تەنها ‪١٠٠‬‬ ‫هەزار تمەن بوو بەاڵم ئیستا ئەوە بۆتە‬ ‫دوو بەرامبەر‪ ،‬واتە ‪ ٢٠٠‬هەزار تمەن‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێکدایە کە هەرزانترین مال لە‬ ‫شارەکانی سەقز و سنە ‪ ٤٠٠‬ملیون تمەنە‬ ‫و ئەگەر مافی ‪ ٢٠٠‬کرێکارییەک لە بەرچاو‬ ‫بگرین لە ساڵێکدا دەبێتە دو میلیون‌و‬ ‫چوارسەد هەزار تمەن‌و بەو پێوەرە‬ ‫النیکەم ‪ ١٦٥‬ساڵی دەوێت تا کریکارێک‬ ‫بتوانێت ببێت بە خاوەن ماڵ‪.‬‬

‫عەبدوڵاڵپوور لە شاری شنۆ جێبەجێ‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫ئێوارەی ڕۆژی شەممە ‪٢٠‬ی بانەمەڕی‬ ‫هیدایەت عەبدوڵاڵپوور‪،‬‬ ‫‪٢٧٢٠‬‬ ‫بەندکراوی سیاسی مەحکووم بە‬ ‫سێدارە‪ ،‬لە بەندی سیاسی بەندیخانەی‬ ‫ناوەندیی ورمێ بۆ دەرەوەی بەندیخانە‬ ‫گوازرایەوە‪.‬‬ ‫ڕۆژی‬ ‫عەبدوڵاڵپوور‬ ‫هیدایەت‬ ‫چوارشەممە ‪٢٦‬ی جۆزەردانی ‪،٢٧١٦‬‬ ‫هاوڕێ لەگەڵ دەیان کەسی دیکەی‬ ‫خەڵکی شنۆ لەالیەن هێزەکانی‬ ‫ئیتالعاتی سپا دەستبەسەر و دوای‬ ‫نزیک بە سێ مانگ ڕاگیران لە‬ ‫دەستبەسەرگەی ئیتالعاتی ورمێ و‬ ‫ئەشکەنجەیەکی زۆر‪ ،‬بۆ بەندیخانەی‬ ‫ورمێ گوازرابوویەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو مانگی ڕێبەندانی ‪ ٢٧١٦‬لەالیەن‬ ‫لقی دووهەمی دادگای شۆڕشی ورمێ‬

‫بە تۆمەتی هاوکاری کردنی لەگەڵ‬ ‫حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران‬ ‫لە تێکهەڵچوونی گوندی قەرەسەقەل‬ ‫کە لەنێوان پێشمەرگەکانی ئە حیزبەو‬ ‫و هێزەکانی سپای پاسداران هاتە‬

‫ئاراوە‪ ،‬حوکمی سێدارەی بەسەردا‬ ‫سەپێنرا‪.‬‬ ‫هیدایەت عەبدوڵاڵپوور خێزاندار و‬ ‫باوکی کچێک و کوڕێکی کەم تەمەنە‬ ‫بەناوەکانی کوردستان و سیروان‪.‬‬

‫بە هۆی سیاسەتی هەڵەی رژیم بۆ‬ ‫کاروباری کرێکاران‪ ،‬کاری رۆژانە ناتوانێ‬ ‫واڵمدەرەوەی نێوەی نانی رۆژانەی‬ ‫کرێکارێک بێت‪ .‬مووچە و ئەو شتانەی‬ ‫کە بە کرێکار لە ئێران بە تایبەتی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان دەدرێت‪ ،‬نە تەنیا‬ ‫ناتوانێ ژیانی بنەماڵەیەک دابین بکات‪،‬‬ ‫بەڵکوو بەشی نیوەی نانی رۆژانەکەشی‬ ‫ناکات‪ .‬ئێستاش کە وەرزی کۆرۆنا هاتۆتە‬ ‫پێشێ‪ ،‬بۆتە هۆی مالئاواییکردنی نان‬ ‫لەسەر سفرەی کرێکاران‪ .‬ئەوانەی کە‬ ‫لەم ڕۆژانەدا تووشی کێشە و گرفتی زیاتر‬ ‫دەبن کرێکارانن‌و بەرپرسانی رژیم بە هیچ‬ ‫شێوەیەک والمدەرەوەی کرێکاران نین‪.‬‬ ‫کرێکاران هەمیشە بۆ دابینکردنی بژیوی‬ ‫ژیانی رۆژانەیان تووشی کێشە و گرفت‬ ‫بوون‪ ،‬ئێستاش لەم دۆخە کوروناییەدا‪،‬‬ ‫کرێکاران چەند قات ژیانیان سەختتر‬ ‫بوە و کرێکار کە کاتێ کاریی دەکرد ئەو‬ ‫بڕە پووڵەی کە وەریدەگرت بەشی ژیانی‬ ‫رۆژانەی نەدەکرد‪ ،‬جا چ بە ئێستایی‬ ‫بگات کە کاریش ناکات ‌و بە هۆی ئەو‬ ‫پەتایەوە ناچارە لە ماڵ بمێنێتەوەو تۆ‬ ‫بڵێی چ ژیانێک بەرێتە پێشەوە‪ .‬دەبێت‬ ‫وەکوو هەمیشە بە قەوڵی کورد گوتەنی‬ ‫«بە زللە ڕوومەتی خۆی سوور بکاتەوە»‬

‫بۆ ئەوەی کەس پێی نەزانێت کە ئەمڕۆ‬ ‫نانی نەخواردوە‪.‬‬ ‫کاتێ چاو لە سەرچەمەکان یان دەوری‬ ‫مەیدانەکانی کار لە رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫دەکەیت بە سەدان کرێکار دەبینێت کە‬ ‫چاوەڕێی دوزینەوەی کارن‪ ،‬ئەویش لەم‬ ‫وەرزەدا کە کار بوونی نییە‪ ،‬بە وتەی‬ ‫کرێکارێک هەموو رۆژیەک کاتژمێر‪5‬ی‬ ‫بەیانی لە خەو هەلدەستێ ‌و دەچێت بۆ‬ ‫مەیدانەکانی کار‪ ،‬ڕەنگە کەسێک پەیدا‬ ‫بێت‌و کارێکی پێ بدات‪.‬‬ ‫زۆربەی کرێکارانی رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫بە هۆی ئەو دۆخەی کە باس کرا ڕوو‬ ‫لە هەرێمی کوردستان دەکەن‪ ،‬بە هۆی‬ ‫ئەوەی کە کاری زۆرترە و ئەو بڕە‬ ‫پووڵەی کە پەیدای دەکەن بە بەراوەرد‬ ‫لەگەڵ ئێران سێ قات زیاترە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمەش بۆ کرێکاران بۆتە مۆتەکە و‬ ‫ئێستا خاوەنکاران دۆخی رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان دەزان ‌ن و بۆ ئەوەی کرێکاران‬ ‫زیاتر بچەوسێننەوە‪ ،‬بە پووڵی ئێران‬ ‫کاریان پێ دەکەن‪ ،‬یان کۆمەڵیک لە‬ ‫خاوەنکاران کە دەزانن ئەمانە کەسیان‬ ‫نییە و دەنگیان بە هیچ کوێ ناگات‪ ،‬ئەو‬ ‫بڕە پووڵەی کە وەکوو مووچەی مانگانە‬ ‫پێیان دەدەن لێیان دەخۆن و هیچیان‬

‫پێ نادەن‪ .‬لە هەموو ئەوانە گرنگتر لەم‬ ‫دۆخەی ئێستاد کە سنوورەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان داخراوە خەڵکی رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان ناتوانن بێنە ئەمدیوو‬ ‫دەستیان بە هیچ کوێ ناگات‪ ،‬دیاردەی‬ ‫کۆڵبەریش هەمووان دەزانن لە ئێستادا‬ ‫مەترسیدارترین کارە‪ ،‬چونکە هێزەکانی‬ ‫رژیم زۆر بێبەزەییانە تەقە لە کۆڵبەران‬ ‫دەکەن‌و دەیانکوژن‪.‬‬ ‫کرێکاران ئەم ڕۆژانە بە ناخۆشترین رۆژانی‬ ‫وەرزی کار ناو دەبەن‌و دەیناسێنن‪ .‬رژیمی‬ ‫ئیسالمی ئێران تەنیا شتیک کە گوێی پێ‬ ‫نەداوە و نایدات‪ ،‬ژیان‌و حاڵی کرێکارانە‪،‬‬ ‫و ڕژیم بە جێگەی ئەوە گرنگی بە ژیانی‬ ‫رۆژانەی کرێکارانی رۆژکار بدات‪ ،‬گرفتیان‬ ‫بۆ دروست دەکات ‌و هەمیشە پشتیوانی‬ ‫لە خاوەن کار دەکات‪ .‬ئەمە سیاسەتی‬ ‫ڕژیمە لە ئێران بە تایبەتی رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان ‌و زۆر بە بنەوەشیەوە‬ ‫فەرمانداری شارەکان بە کرێکاران دەڵێن‬ ‫کە هیچ یارمەتێکیان ناکەن‌و گوێ بەوان‬ ‫نادەن ‌و هەروەها هێزە ئەمنیەتیەکانی‬ ‫رژیم بە بیانووی جیا جیا چاالکانی‬ ‫کریکاری دەستگیر و شکەنجە دەکەن ‌و‬ ‫بە ئەحکامی قرون وستایی مەحکوومیان‬ ‫دەکەن‪.‬‬

‫تایبەت‬ ‫بەریوەبردنی یاسا یا کۆ کۆشتنی کولبەرەکان ؟؟‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫کۆماری ئیسالمی کە بناغەی‬ ‫دەسەاڵتەیەوە لەسەر خوێنە‪ ،‬لە‬ ‫چەند بواری دیکەشدا تەڕاتێن دەکا‪،‬‬ ‫وەک گەندەڵی ئابووری ‪ ،‬هەناردەی‬ ‫تێرۆر بو والتان‪ ،‬تڕانزیتی ماددەی‬ ‫هۆشبەر و قۆرغکردنی هەناردە و‬ ‫هاوردەی کااڵ‪ .‬مەبەستی ئەم نووسینە‬ ‫ڕاوەستانێکە لەسەر ئەم بەشەی دوایی‪،‬‬ ‫واتە پاوانکردنی زۆربەی هاوردەکان‪،‬‬ ‫بەتایبەت هاوردەی ئەو کااڵگەلەی بێتوو‬ ‫الیەنێکی دیکەو و لە خاڵێکی سنووریی‬ ‫ناڕەسمییەوە هاوردە بکرێ‪ ،‬بەرچەسپی‬ ‫کااڵی قاچاغی لێدەدرێ‪.‬‬ ‫قاچاخچی بوونی الیەنە سەربازی‬ ‫و ئەمنیەتییەکان شتێک نییە بۆ‬ ‫کەس شاراوەبێ‪ .‬لەگەڵ ئەوەی کە‬ ‫مەجلیسی شوڕای ئیسالمیی کوماری‬ ‫ئێران بەپێی کۆمەڵێک یاسا سزای‬ ‫بۆ هەناردە و هاوردەی کااڵ لە ڕێگەی‬ ‫قاچاخەوە پەسەند کردوە‪ ،‬بەاڵم هەر لە‬ ‫ژێر سێبەری ئەم یاسایە و لە ڕێگەی‬ ‫پاسەوانانی یاساکە سااڵنە بە میلیارد‬ ‫دۆالر کااڵ دێتە نێوخۆی ئێران و لە‬ ‫بازاڕەکاندا ساخ دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫لە کۆبوونەوەکانی مەجلیسی شورای‬ ‫ئیسالمییدا ئەو باسە هاتەوە گۆڕێ‬ ‫کە سەتا ‪٩٥‬ی کااڵی قاچاخ لە‬ ‫ڕێگە ڕەسمییەکان‪ ،‬واتە دەروازە‬ ‫سنوورییەکان‪ ،‬شوێنە ڕەسمییەکانی‬ ‫وەک فرۆکەخانە و بەندەر و‬ ‫ئێسکەلەکانەوە دێتە نێوخۆی واڵتەوە‪.‬‬ ‫کارناسانی ئەم بوارە باس لەوە دەکەن‬ ‫ئەم کااڵیەی کە بە قاچاخ دێتە نێو ئێران‬ ‫لەژێر چاودێریی بەرپرسانی گومرگ و‬ ‫بە ئیمزای ئەوان لە سنوورەکان دەرباز‬ ‫دەبێ و بڕیاری دەربازبوونی پێوەندیی‬ ‫هەیە بە قسەی خاوەن کااڵکە کە نیزیک‬ ‫بە تەواویان سەر بە مافیان دەسەاڵتن‬ ‫بڵێ چ جۆر کااڵیەکی بار کردوە و‬ ‫بەرپرسانی پێوەندیدار بە سەیرکردنێکی‬ ‫سەرەتایی کانتینێرەکان ڕێگە دەدەن‬ ‫کە کەلوپەلەکە بێتە نێو ئێران و لە زۆر‬ ‫حاڵەتدا بۆ ئەوەی کە گومرگی کەمتر‬ ‫بدەن ناوی کااڵ هەرزانەکان دەدەنە‬

‫ئیدارەی گومرگ و زۆر بە سانایی ڕەت‬ ‫دەبن‪ .‬دیارە بەشێک لەو کەلوپەلە‬ ‫کە هاوردە دەکرێ بە سازان لە گەڵ‬ ‫بازرگانانی دەرەوەی واڵت بە نووسینی‬ ‫فاکتۆرێک کە ئەو کااڵیە لە ڕێگەی‬ ‫ئێرانەوە دەچێتە واڵتی سێهەم‪ ،‬تەنیا‬ ‫بە پلۆمپ کردنێک قەناعەت دەکەن و‬ ‫لەنێوخۆی واڵت بەکردنەوەی پلۆمپەکە‬ ‫کااڵکە دادەگرن و کااڵیەکی سادە و‬ ‫هەرزانبایی لە سنوورەکانی ئێرانەوە‬ ‫بەڕێی واڵتی سێهەم دەکەن‪ .‬ئەمە‬ ‫بەشێکە لەو کااڵیە کە لەژێر چاودێری‬ ‫کاربەدەستانی گومرگدا ڕەت دەبێ و بە‬ ‫سازان و گەندەڵی و بەرتیل وەرگرتن‬ ‫بێ هیچ گرفتێک دەرباز دەبێ‪.‬‬ ‫بەشی دووهەمی کااڵی قاچاخ ئەو‬ ‫کانتینێرانەن کە بێ هیچ لێپرسینەوەیەک‬ ‫ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی مافیای سپای‬ ‫پاسدارانەوە هاوردە و هەناردە‬ ‫دەکرێن‪ .‬مافیای سپای پاسداران‬ ‫ئەمڕۆکە دەسەاڵتی یەکەمی واڵتە‬ ‫و مەجلیس و یاسا ناناسێ و‪ ،‬لەژێر‬ ‫لوولەی چەکەکانیاندا بە کەیفی خۆیان‬ ‫لە سنوورەکانی ئێران تەڕاتێن دەکەن‬ ‫و بێ هیچ گومرگ و لێپرسینەوەیەک‬ ‫خەریکی بازرگانین بە سامانی گەل و‬ ‫دەستگرتن بەسەر ئابووریی ئێراندا‪.‬‬ ‫بازرگانیکردن بە مادە هۆشبەرەکانەوە‬ ‫سااڵنێک بوو کە باسکردنی بڤە بوو و‬ ‫سپای پاسداران لەو ڕێگەیەوە توانی‬ ‫سەروەت و سامانێکی زۆر سەر یەک‬ ‫بنێ و‪ ،‬بە سەدان هەزار گەنج و‬ ‫الوی ئێرانیش بخاتە چارەنووسێکی‬ ‫مەترسیدارەوە؛ هەروەها لە ڕیگەی‬ ‫گواستنەوەی مادە هۆشبەرەکانەوە‬ ‫بۆ واڵتانی تر ببێتە هێزێکی مافیای‬ ‫چەکداری کە دەوڵەتێک بە یاسا‬ ‫پشتیوانی لێدەکا‪ .‬سپای پاسداران کە‬ ‫حیساب و کتابی الی دەوڵەت دیار نییە‬ ‫و خۆی دەوڵەتێکە لەنێو دەوڵەتدا و‬ ‫نەک هەر باج ناداتە دەوڵەت و پارەکەی‬ ‫ناگەڕێتەوە خەزێنەی دەوڵەت‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫هەر بەم پارەیە لە ڕێگەی پێکهێنانی‬ ‫هێز و میلیشیای چەکدار و تێرۆریست‬ ‫باج لە واڵتانیش دەستێنێ‪ .‬پێکهێنانی‬ ‫هێز و گرووپی تێرۆریستی لەسەر خوێن‬ ‫و ژیانی گەالنی ئێران یەکێک لە ئەرکە‬ ‫سەرەکییەکانی سپای پاسدارانە و بە‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫پشتیوانیی شەخسی عەلی خامنەیی‬ ‫سااڵنیکە بۆتە بەاڵی سەری گەالنی‬ ‫ناوچەکە و هۆی هەاڵیسانی شەڕی‬ ‫براکوژی و نێوخۆیی لە واڵتانی هاوسێ‬ ‫و هاوسنووری ئێران و واڵتانی تردا‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەی کە مەجلیسی ئێران باس‬ ‫لە هاوردەکردنی سەتا ‪٩٥‬ی کااڵی قاچاغ‬ ‫لە ڕێگە یاساییەکانی واڵت و لەسەر‬ ‫پشتی پاپۆرە زەبەللحەکان دەکا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕۆژانە بەبەرچاوی هەموو جیهانەوە لە‬ ‫سنوورەکانی کوردستان کۆڵبەری کورد‬ ‫مەرگ لەکۆڵ لە بزنە ڕێگە و شاخە‬ ‫ئاستەمەکاندا لەژێر سێرەی لوولەی‬ ‫چەکەکانی تێرۆریستە ئینسانکوژەکانی‬ ‫سپای پاسداران و پاسەوانانی عەدڵی‬ ‫عەلیدا! بەدوای پاروە نانێکدا دەگەڕێ‪ .‬بازرگانەکان بۆ بەرزکردنەوەی کۆشک‬ ‫کوردستان لە حکوومەتە یەک لە دوای و تەالرەکانیان و پڕکردنی حیسابە‬ ‫یەکەکاندا بەهۆی مافخوازی و داوا ڕەوا و بانکییەکانیان بە پاپۆر و فڕۆکە‬ ‫ئینسانییەکانی گەلی کوردەوە بەردەوام‬

‫کەوتۆتە بەر ڕق و قینی دژمنان و‬ ‫لە ماوەی ئەم ‪ ٤١‬ساڵەی دەسەاڵتی‬ ‫کۆماری ئیسالمییشدا کەم ڕۆژ‬ ‫هەبووە خوێنی کەسێک یا کەسانێک‬ ‫لەسەر داوایەکی ئینسانی یا لەسەر‬ ‫پەیدا کردنی پاروە نانێ بەدەست‬ ‫جەلالدەکانی بەندیخانە لە سێدارە‬ ‫نەدرێ‪ ،‬لە چیا و پێدەشتەکانی‬ ‫نیشتمانی باب و باپیرانی نەکوژرێ‬ ‫یا بریندار نەبێ‪ ،‬لەترسی چەتە و‬ ‫ڕیگرەکانی کۆماری ئیسالمی لەژێر‬ ‫بەفر و ڕنوودا ڕەق هەڵنەیی یا لە‬ ‫شاخە ئەستەمەکان نەکەوێتە خوار‬ ‫و گیان لەدەست نەدا‪.‬‬ ‫هەنگاونانی کۆڵبەرانی کورد لە‬ ‫سەر گوریسی مەرگ و ژیان بۆ‬ ‫پارووە نانێکی سفرەی بەتاڵیان‬ ‫لە حاڵێکدایە کە تەنیا لە ماوەی‬ ‫پینج ساڵی ڕابردوودا ‪789‬کەس‬ ‫لەوان بوونەتە قوربانیی سیاسەتی‬ ‫دوژمنکارانە ڕێژیم‪ .‬لەو ‪ 789‬کەسە‪،‬‬ ‫‪ 409‬کەسیان بە تەقەی ڕاستەوخۆی‬ ‫هێزە چەکدارەکانی ڕێژیم کوژراون‬ ‫و ‪ 380‬کەسیشیان بریندار بوون‪.‬‬ ‫هەر لە ماوەی دوو مانگی بەهاری‬ ‫ئەمساڵیشدا ‪ 23‬کۆڵبەر و کاسبکاری‬ ‫ناوچە سنوورییەکانی کوردستان‬ ‫بەتۆمەتی پێبوونی باری قاچاغ!‬ ‫بڕی کۆڵی کۆڵبەرێک لەو بە میلیۆن‬ ‫تۆنەی ڕۆژانە لە ڕێگەی دەروازە‬ ‫سنوورییەکان‪ ،‬بەندەر و فڕۆکەخانە‬ ‫ڕەسمییەکانەوە بە ئازادی هاوردە‬ ‫دەکرێن دراونەتە بەر گولە‬ ‫تڕاژیدییەکە لەوەدایە کە ڕەوایە بۆ مافیا و‬

‫راگەیاندنی سکرتاریەتی کۆمەڵە بە بۆنەی مەرگی دایە ئامینە‪،‬دایکی هاورێی گیانبەختکردوو کاک عەتا رۆستەمی‬ ‫خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان!‬ ‫هاورێیان و دڵسۆزانی کۆمەڵە!‬ ‫بەداخەوە رادەگەیەنین کە ئێواری ئەمرۆ جومعە ‪٢٣‬ی مانگی جۆزەردان‪،‬دایە‬ ‫ئامینەی دایکی هاورێی گیانبەختکردوو عەتا رۆستەمی( عەتای حاجی ئەمین‬ ‫بەگ)‪ ،‬بە هۆی چوونەسەری تەمەن و نەخۆشی دڵی گەورە و مێهرەبانی بۆ‬ ‫هەمیشە لە لێدان کەوت‪.‬‬ ‫هاورێ عەتا رۆستەمی کە لە کاتی خوێندن لە زانکۆی تاران‪،‬بیروباوەر و رێبازی‬ ‫سوسیالیستی کردبووە هەوێنی هەڵسووران و خەباتی سیاسی خۆی‪،‬وەک‬ ‫یەکێک لە رێکخەرانی کۆچی مێژووی مەریوان دەور و کاریگەری بەرچاوی‬ ‫گێراو‪،‬پاش فەرمانی جیهادی کۆنەپەرەستانەی خومەینی بۆسەر خەڵکی‬ ‫کوردستان‪،‬وەک کاراکتەرێکی سیاسی و نیزامی بوو بە سیمایەکی ناسراو‬ ‫و خوشەویستی بەشمەینەتانی کوردستان‪.‬بەداخەوە ئەو سیما خۆشەویستەی‬ ‫خەڵکی کوردستان‪،‬ساڵی ‪١٣٦١‬ی هەتاوی و لە تۆسوورانی مەریوان هاورێ‬ ‫لەگەڵ چوار پێشمەرگەی فیداکاری کۆمەڵە گیانی ئازیزی لە پێناو ئامانجە‬ ‫بەرزەکانیدا بەختکرد‪.‬هەربۆیە دایە ئامین کە وەها خەباتکار و رێبەرێکی‬ ‫لێهاتووی لە داوێنی خۆیدا پەروەردە کردبوو‪،‬هەتا دوا ساتەکانی تەمەنی‬ ‫جێگای رێز و خۆشەویستی هەمووان بوو‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬

‫ئێمە بە بۆنەی مەرگی دایە ئامینە لە الیەن هەموو ریزەکانی کۆمەڵەوە‬ ‫پربەدڵ سەرەخۆشی لە بنەماڵەی سەربەرزی رۆستەمی و‪ ،‬لە هەموو خەڵکی‬ ‫مەریوانی قەاڵی خۆراگری کۆمەڵە دەکەین و‪،‬خۆمان بە شەریکی خەم و‬ ‫پەژارەیان دەزانین‪.‬بژی یادی ئازیزی دایە ئامینە‬ ‫سکرتاریەتی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫‪٢٣‬ی جۆزەردانی ‪١٣٩٩‬ی هەتاوی‬ ‫‪١٢‬ی ژووئەنی ‪٢٠٢٠‬ی زایینی‪.‬‬

‫کااڵی قاچاخ هاوردەی نێوخۆی واڵت‬ ‫بکەن‪ ،‬بەاڵم بۆ کوردێک کە لە ڕووی‬ ‫ناچاری و بۆ بژیویی ژیان بە کۆڵ‪،‬‬ ‫بە تاریکە شەو و بەفر و سەرما‬ ‫ڕێگەیەکی سەخت و ئەستەم ببڕی‬ ‫نەک ناڕەوا‪ ،‬بەڵکوو چەکدارێکی‬ ‫ڕێژیم دەتوانێ لەسنوور هەم دادگا‬ ‫بێ و هەم دادوەر‪ ،‬هەم پارێزەر بێ‬ ‫و هەم جەلالد و هەر لە سنوور و‬ ‫لەسەر خاکە داگیرکراوەکەی خۆی‬ ‫حوکمی مەرگی کوردیک دەدا و‬ ‫ێ‬ ‫هیچ کەسیش لێپرسینەوەی ل ‌‬ ‫ناکا و وەک بەرزەکی بانان بۆی‬ ‫دەردەچێ‪ .‬لەوسەر پاپۆرەکانی‬ ‫سپای پاسداران بە بارەوە و بە پڕی‬ ‫دەگەنە مەنزڵ و لەم الش الشەیەکی‬ ‫بێ‌گیان‪ ،‬ڕادەستی بنەماڵە هەژار و‬ ‫ئاتاجەکەیکەی دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫تڕاژیدی دیەکە لەوەدایە کە کۆڵبەر و‬ ‫کاروانچیی بێکار و بێ ئەنوای کورد‬ ‫لە کاتێکدا کەوکوژی دەدەرێتە بەر‬ ‫دەسترێژ و سیلە لە سینگ و مێشکی‬ ‫دەگیرێ و لە سەر کۆلەبارێکی‬ ‫چەند سەد هەزار تمەنی گیانی لێ‬ ‫دەستێندرێ‪ ،‬کە لە ساڵدا هەر بەپێی‬ ‫ئامارە ڕەسمییەکان و توێژینەوەکانی‬ ‫خودی مەجلیس پتر لە ‪ 36‬میلیارد‬ ‫دۆالر کااڵی بە تەواو مانا قاچاغ لە‬ ‫به‌نده‌ر و فڕۆکه‌خان ‌ه و ئێسه‌که‌ل ‌ه و‬ ‫ده‌رواز‌ه سنووریی ‌ه ڕه‌سمییه‌کانەوە‬ ‫دێتە نێوخۆی واڵتەوە‪.‬‬ ‫تڕاژیدییەکە لەوەدایە کە لە‬ ‫کاتێکدا دەرکی دەروازە سنوورییە‬ ‫ڕەسمییەکان تەنانەت بۆ کاری‬ ‫تاقەت‌پڕووکێنی “کۆڵبەر”یش بۆ‬

‫‪3‬‬

‫خەڵکی بێکاری ناوچە سنوورییەکان‬ ‫داخراوە‪ ،‬کە دەرکی هەموو دەروازە‬ ‫و شوێنە ئاوی و ویشکایی و‬ ‫ی‬ ‫ئاسمانییەکان بۆ ناوه‌ند‌ه ئه‌منیه‌ت ‌‬ ‫و نیزامییه‌کانی کۆماری ئیسالمی کە‬ ‫گەورەترین کارتێلی قاچاغی کااڵ لە‬ ‫واڵتن‪ ،‬ئاوەاڵیە‪.‬‬ ‫ڕاستی ئەوەیە کە کۆڵبەری‬ ‫سیاسەتی‬ ‫قوربانیی‬ ‫کورد‬ ‫پەرەنەسەندنی ئابووریی کوردستان‬ ‫و بەئەمنیەتی‌کردنی ئەو بەشە‬ ‫لە واڵتە‪ .‬ئەو واڵتەی لە سۆنگەی‬ ‫ڕوانگە ئەمنیەتییەکانی دەسەاڵتەوە‬ ‫کوردستان لە الیەک بە شێوەی‬ ‫سیستماتیک لە دواکەوتوویی‌دا‬ ‫ڕادەگیرێ و‪ ،‬لە الیەکی دی‬ ‫سەرچاوە سروشتی ‌و کانزاکانی بە‬ ‫تاالن دەبرێ‪.‬‬ ‫ئەو نەهامەتییانەی ئەمڕۆکە بەسەر‬ ‫کۆڵبەرانی کورد دێ لە حاڵێکدایە‬ ‫کە بەهۆی هەلومەرجی داسەپاو‬ ‫بەسەر کوردستاندا بەشێکی بەرچاو‬ ‫لە ئابووریی کوردستان گرێدراوی‬ ‫بازرگانیی سەر سنوورەکان و کاری‬ ‫کۆڵبەرییە‪ .‬لە حاڵێکدا کۆڵبەری کار‬ ‫نییە و ئەوە هەاڵواردن‪ ،‬نابەرانبەری‪،‬‬ ‫نەبووژانەوە و بێکاری و نەبوونی‬ ‫یەکە پیشەیییەکانە بوونە هۆکاری‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم دیاردەیە‪ .‬یان‬ ‫بە واتایەکی دی بەرهەمی زیاتر‬ ‫لە چل ساڵ هەژاری‪ ،‬بێکاری‪،‬‬ ‫هەاڵواردن و نایەکسانییە کە کۆماری‬ ‫ئیسالمیی ئێران بەسەر کوردستاندا‬ ‫سەپاندوویەتی‪.‬‬

‫راگەیاندنی سکرتاریەتی کۆمەڵە بە بۆنەی مەرگی باوکی گیانبەختکردوویەکی‬ ‫کۆمەڵە لە شاری سنە‪.‬‬ ‫خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان!‬ ‫دۆستان و دڵسۆزانی کۆمەڵە!‬ ‫بەداخەوە رادەگەیەنین کە ئێوارەی‬ ‫دوێنێ چوارشەممە ‪٢١‬ی مانگی‬ ‫جۆزەردان‪ ،‬دڵی گەورە و پر لە خۆزگە‬ ‫و ئاواتی کاک حوسێن رەزایی لە شاری‬ ‫سنە بۆ هەمیشە لە لێدان کەوت‪.‬‬ ‫کاک حوسێن کە کەسایەتییەکی خۆشەویست‬ ‫و سیمایەکی جێ باوەر و متمانەی خەڵکی‬ ‫شار بوو‪،‬باوکی هاورێ فریشتە رەزایی‬ ‫ناسراو بە زوهرە پێشمەرگەی فیداکاری‬ ‫کۆمەڵە بوو کە لە مانگی گواڵنی ساڵی‬ ‫‪١٣٦٧‬ی هەتاویدا و لە کارەساتی بۆمبارانی‬ ‫شیمیایی مقەرەکانی کۆمەڵە لە دۆڵی بۆتێ‬ ‫لە نزیک رانیە گیانی ئازیزی بەختکرد‪.‬‬ ‫ئێمە بەم بۆنەوە وێرای دەربرینی خەم‬ ‫و پەژارەی خۆمان‪،‬لە الیەن هەموو‬

‫هاورێیان و ریزەکانی کۆمەڵەوە پربەدڵ‬ ‫سەرەخۆشی لە بنەماڵە و کەس و‬ ‫کاری کاک حوسێن رەزایی‪،‬بە تایبەت‬ ‫لە هاورێیان ویدا رەزایی و فەریبۆرز‬ ‫فەخاری و هەموو خەڵکی شاری‬ ‫سنەی سەربەرز دەکەین و خۆمان بە‬ ‫شەریکی خەم و پەژارەیان دەزانین‪.‬‬ ‫بەرز و بەرێز بێ یادی ئازیزی کاک‬ ‫حوسێن رەزایی‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ڕوانگە‬

‫(بابەتەکانی ئەم اڵپەڕەیە بیرووڕای نووسەرانە )‬

‫دێمۆکڕاسی کێشه‌ی ‌ه یا چاره‌سه‌ر ل ‌ه داهاتووی کوردستان‬ ‫م‪ .‬الف سین‬

‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بەتایبەت لە‬ ‫کوردستان بوونی دێمۆکڕاسی وەک سیستمێکی‬ ‫سەرکەوتووی دەوڵەتداری و حوکمڕانی ناتوانێ‬ ‫جێگر بێ و لە ڕاستیدا لەگەڵ واقعیەتی‬ ‫کۆمەڵگای ئێمە یەک ناگرێتەوە و هیچ‬ ‫دەسکەوتێکی بۆ ئێمەی کورد نابێ و نیەتی ‪.‬‬ ‫ئێستاش کۆمەڵگای ئێمە چ لە بواری ئابووری‬ ‫یا کۆمەاڵیەتی یا ڕۆشنبیری لە ئاستێکدا نیە‬ ‫کە بتوانین دێمۆکراسی بە هەموو پێوەرەکانی‬ ‫جیهانیەوە بکەینە سیستمی سەرەکی و‬ ‫داهاتووی خۆمانی تێدا ببینینەوە ‪ .‬دەبێ‬ ‫لە بواری ئابووریدا ئەوەندە پێشکەوتبێت تا‬ ‫ئاستێک کە چینی مامناوەندی شاری زۆرینەی‬ ‫دانیشتوانی پێک هێنابێت و زۆرینەی کۆمەڵگا‬ ‫لە خەمی مان و نەمان و ترسی بەڕێ نەچوون‬ ‫و قڕهاتن رزگاریان بووبێ ‪ .‬نەک وەک ئێستا‬ ‫کە کۆمەڵگای ئێمە لە دوو بەش پێک هاتووە‬ ‫بەشێکی ک ‌ه زۆرینه‌ی کۆمه‌ڵگای کوردین ‪ .‬ئه‌م‬ ‫به‌ش ‌ه فەقیر و برسین کە لە ژێر هێڵی فەقیریدا‬ ‫دەژین و ته‌نیا حه‌ول و ته‌قه‌الیان ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫به‌ڕێ بچن و بتوانن زیندوو بمێنن ‪ .‬الیه‌نی‬ ‫دووهه‌م دەوڵەمەند و پووڵدارن ئه‌م تاقم ‌ه‬ ‫به‌شێکی که‌می کۆمه‌ڵگای کوردین و زۆربه‌شیان‬ ‫سه‌ر ب ‌ه سیستمن و بۆ پاراستنی پووڵ و‬ ‫پاره‌یان پێویستیان ب ‌ه ده‌سه‌اڵته و الیه‌نی‬ ‫سێهه‌م یانی چینی مامناوه‌ندی که‌مترین به‌شی‬ ‫کۆمه‌ڵگای ئێمه‌ن و ل ‌ه ڕاستیدا نایه‌ن ‌ه ئه‌ژمار‌ ‪.‬‬ ‫کۆمه‌لگا ده‌بێ ل ‌ه بواری کۆمه‌اڵیه‌تیه‌و‌ه‬ ‫پێشکه‌وتبێ‪ ،‬ده‌بێ ڕێزی تاک بگیرێ و عه‌شیر‌ه‬ ‫و خێڵ و تاییف ‌ه بریار ده‌ر نه‌بن ‪ .‬هه‌موومان باش‬

‫ده‌زانین کۆماڵگای ئێم ‌ه ئێستاش کۆمه‌ڵگایه‌کی‬ ‫عه‌شیره‌یی ‌ه ک ‌ه خیڵ و عه‌شیر‌ه هێز و ده‌سه‌اڵت‬ ‫ده‌به‌خشێ ب ‌ه تاکه‌کان و ل ‌ه ئاکامدا بڕیارده‌ر‌ه‬ ‫‪ .‬ئێستاش پێوه‌ره‌کانی پرۆسه‌یه‌کی وه‌ک‬ ‫هه‌ڵبژاردن الی تاکی ئێم ‌ه خێڵ و تاییفه‌ن ‪.‬‬ ‫ل ‌ه بواری فکریه‌و‌ه کۆمه‌لگا ده‌بێ تا‬ ‫ئاستێکی زۆر عورفی بووبێت یانی فێر بووبێ‬ ‫چاره‌سه‌ری کێشه‌کانی ل ‌ه عه‌رزی داوا بکا و‬ ‫لێیان بگه‌ڕێ نه‌ک ئاسمان ‪.‬فێر بووبێ ک ‌ه‬ ‫هه‌موو کێشه‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی چاره‌سه‌ری‬ ‫زه‌مینی هه‌ی ‌ه و ل ‌ه ته‌کی ‌ه و خانه‌قا و مزگه‌وت‬ ‫و ته‌ریقه‌ت و شه‌ریعه‌ت داوا نه‌کا ‪ .‬ک ‌ه‬ ‫به‌داخه‌و‌ه ئه‌وان ‌ه زۆرینه‌ی کۆمه‌ڵگای کوردی‬ ‫ئێم ‌ه پێک دێنن هه‌ر بۆی ‌ه دێمۆکراسی بۆ ئێم ‌ه‬ ‫هیچ ک ‌ه چاره‌سه‌ر نی ‌ه خۆی کێشه‌ی ‌ه و هه‌ر‬ ‫که‌س پێی باش بێ بێگومان پۆپۆلیست ‌ه ‪.‬‬ ‫ئازادی تاک و ئازادی بیرر و ڕا و ئازادی هه‌ڵس‬ ‫و که‌وتی سیاسی و فه‌رهه‌نگی یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫زه‌قترین هێماکانی دێمۆکڕاسین ک ‌ه ب ‌ه پێجه‌وان ‌ه‬ ‫بۆ کۆمه‌ڵگای ئێم ‌ه ژه‌هرن ‪ .‬به‌ستێنێک ‌ه بۆ‬ ‫گه‌شه‌سه‌ندنی هێز‌ه ئایینی ‌ه توند ئاژۆکان و‬ ‫ئه‌م خاڵه‌ی دێمۆکڕاسی باشترین ده‌رفه‌ت ‌ه ک ‌ه‬ ‫ب ‌ه ناوی ئازادی بیروڕا گه‌نج و مێرمنداڵی کورد‬ ‫ڕاپێچ بکه‌ن بۆ نێو خۆیان و مێشکیان بشۆنه‌و‌ه ‪.‬‬ ‫نا به‌ڕاستی هه‌رگیز پڕۆپاگاندا بۆ ئه‌و جۆر‌ه‬ ‫فکر‌ه ئازاد نی ‌ه و ناشێ ئازاد بێ ‪ .‬خۆ فریودان ‌ه‬ ‫ب ‌ه ناوی دێمۆکڕاسی لێیان گه‌ڕێین چیان پێ‬ ‫خۆش ‌ه بیکه‌ن و چۆنیان پێ خۆش ‌ه ئه‌سپی‬ ‫خۆیان تاو ده‌ن ‪ .‬ب ‌ه ناوی ئازادی ناکرێ‬ ‫دوژمنانی ڕاسته‌قینه‌ی ئازادی بیری ژه‌هراوی‬ ‫خۆیان بڕژێنن ‌ه ناو کۆمه‌ڵگا‪ .‬چون به‌ڕاستی‬ ‫ئه‌وان ‌ه هیچ باوه‌ڕێکیان ب ‌ه ئازادی نه‌بوو‌ه و‬ ‫هه‌رگیزیش هیچ ڕێزێکیان ل ‌ه ئازادی که‌سانیکه‬

‫هه‌ڵه‌ی ‌ه دوو پات بکه‌ینه‌و‌ه و هه‌رگیز ب ‌ه ناوی‬ ‫دێمۆکڕاسی خۆمان فریو نه‌ده‌ین و به‌ ده‌ستی‬ ‫خۆمان مار ل ‌ه باخڵمان په‌روه‌رد‌ه نه‌که‌ین ‪.‬‬ ‫ده‌بێ هه‌ر ل ‌ه ئێستاو‌ه ئیستڕاتیژیمان هه‌بێ‬ ‫ل ‌ه به‌رامبه‌ریان دا ده‌بێ هه‌ر هێز یا حیزب و‬ ‫ته‌نانه‌ت تاکیش ک ‌ه بۆ قازانجی ئۆپۆرتونیستانه‌ی‬ ‫خۆی شه‌رعیه‌ت به‌وان ‌ه بدا وه‌ک خائین بیناسین‬ ‫و ته‌نانه‌ت بیکه‌ین ‌ه سیاسه‌تێکی هه‌واڵنێری و‬ ‫مێدیایی و نێویان نه‌هێنین یا ب ‌ه نێونیتکه‌گه‌لێکی‬ ‫وه‌ک تیرۆریست و کۆنه‌په‌ره‌ست‪ ،‬تاریکپه‌ره‌ست‪،‬‬ ‫دژ‌ه مڕۆڤ و وه‌حشی و دڕند‌ه ‪ ...‬نێویان بێنین‬ ‫با هه‌ر ل ‌ه ئێستاو‌ه ل ‌ه بواری زێهنیه‌وه‌ به‌ره‌ی تاز‌ه‬ ‫پێگه‌یشتوو ئاماد‌ه کرێن بۆ دژایه‌تی کردنیان ‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه ده‌بێ ل ‌ه داهاتووی کوردوستان‬ ‫سیستمێکی سکوالریزمی خه‌ست خه‌ست‬ ‫به‌ڕێوه‌ی ببا ک ‌ه هیچ درزێکیش ب ‌ه ئیسالمی‬

‫نه‌گرتوو‌ه و که‌مترین حوکم الی ئه‌وان بۆ‬ ‫دژبه‌رانیان سێدار‌ه و کوشتن و سووتاندن ‌ه ‪.‬‬ ‫هه‌رکات ئیسالمی ‌ه توند ئاژۆکان چکۆڵه‌ترین‬ ‫ده‌رفه‌تیان گیر که‌وتووه‌ و ئازادیه‌کیان شک‬ ‫بردوو‌ه ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ب ‌ه خێرایی ڕوو‬ ‫ل ‌ه زیاد بوون چون و ب ‌ه ناوی جیهاد و خه‌بات‬ ‫ل ‌ه ڕێگای خوا هه‌رچی جینایه‌تی دژ‌ه مڕۆڤ بوو‌ه‬ ‫کردوویان ‌ه و ب ‌ه هه‌زاران سه‌ریان بڕیو‌ه و ده‌ستیان‬ ‫په‌ڕاندوو‌ه ‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه هیچ عه‌قڵ و مه‌نتقێک ڕێگا‬ ‫نادا ب ‌ه هیچ شیوه‌یه‌ک هیچ پاساوێک بۆ ئازادی‬ ‫یاسایی ئه‌م تاقم ‌ه بێنیه‌و‌ه و لێیان گه‌ڕێین ئازاد‬ ‫بن ‪ .‬با ل ‌ه بیر نه‌که‌ین ب ‌ه هاتنی داعه‌ش بۆ عێراق‬ ‫و ده‌رکردنی فه‌رمانی جیهاد له‌گه‌ڵ کورد هه‌تا‬ ‫ئێستآش هیچ یه‌ک ل ‌ه حیزب ‌ه ئیسالمیه‌کانی باشوور‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌کی فه‌رمی مه‌حکوومیان نه‌کردوو‬ ‫و چه‌کیان به‌رامبه‌ریان ڕانه‌گرت و خۆیان ل ‌ه‬ ‫ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ داعه‌ش دزیه‌وه توند ئاژۆ ڕه‌وا نه‌بینێ و هیچ به‌ستێنێک‬ ‫ئه‌و‌ه ئاکامی ئازادی و تڕاتێنی هێز‌ه ئیسالمیه‌کانه بۆ په‌روه‌رده‌ی بیری ژه‌هراویان نه‌هێڵێ ‪.‬‬ ‫‪ .‬بۆی ‌ه ل ‌ه ڕؤژهه‌اڵتی کوردستان نابێ ئه‌و‬

‫کۆماری ئێسالمی و خۆ هەڵواسین بە شەپۆلی ناڕەزایەتیەکانی ئامریکا‬

‫️ئاژوان کرماشان‬ ‫وەک نەریتێکی هەمیشەیی ڕژیمە دیکتاتۆرەکان کە‬ ‫بەڵگە ڕەشەکانی مێژووی خۆیان لە بیر ئەکەن و‬ ‫جەنایەتەکانی خۆیان نابینن‪ ،‬کۆماری ئێسالمی کە لە‬ ‫ناوەوە و دەرەوە هیچ چەشنە مەشرووعیەتێکی نەماوە‬ ‫دەیئەوێت بە بەرجەستەکردنی ناڕەزایەتیەکانی ئەم‬ ‫دواییەی ئەمریکا کە دوای کۆشتنی پیاوێکی ئەفریقایی‬ ‫تەبار لە الیەن پۆلیسی ئەو واڵتە دەستی پێکردووە‪،‬چاوی‬ ‫چاودێران و خەڵک لە جەنایەتەکانی خۆی دەرهەق بە‬ ‫کۆمەاڵنی بە تەنگ هاتوو لە ئێران دوور بخاتەوە‪.‬‬ ‫شک لەوە دا نییە کە سیستمی پۆلیس لە ئەمریکا‬ ‫لە خزمەت بەرژەوەندییەکانی نیزامی سەرمایەداری‬ ‫و بیری فاشیستی دەسەاڵتدارانی ئەو واڵتەیە و بە‬ ‫بێ بەزەییانە لە گەڵ پێکهاتە جاوازەکان و کرێکاران‬ ‫و ژنانی ناڕازی هەڵسوکەوت ئەکات‪.‬بە درێژایی‬ ‫مێژووی ئەو واڵتە جیاوازی نەتەوەیی لە الیەن هەموو‬ ‫دەزگاکانی دەسەاڵتەوە ڕچاو کراوە و هەر لە سەرەتای‬ ‫درووستبوونی ئەمریکاوە بە پێ یاسای کوێالیەتی‬ ‫وەک مرۆڤ سەیری ڕەش پێست و سوورپێستەکان‬ ‫نەکراوە و بە ژێنۆسایدی ئەو نەتەوانە بەڵگەی زۆر‬ ‫ڕەش لە الپەڕکانی مێژووی ئەو واڵتە تۆمار کراون‪.‬‬ ‫ئەوەی کە کۆماری ئێسالمی ئێران لەم ڕۆژانە ئەکتەرێکی‬ ‫فیلمە پۆڕنەکان وەک شەهید ناو ئەبات و هەر یەک لە‬

‫کاربەدەستانی حکوومەت بەیانیە بۆ مەحکووم کردنی‬ ‫ئەو کارەساتە مرۆڤیە!!!! دەر ئەکەن جێی پرسیارە‪.‬‬ ‫لە مێژووی پڕ لە جەنایەتی کۆماری ئێسالمی بە‬ ‫هەزاران کارەساتی لەوە خرابتر دژ بە نەیاران و خەڵکی‬ ‫ئاسایی قەوماوە‪.‬ئا ئێستەیش ڕۆژ نییە کۆڵبەرێک کە‬ ‫بۆ بژێوی خێزانەکەی خۆی لەو کەژ و کێوانە داوە‬ ‫لە الیەن پۆلیسی سنوورەکان دەسڕێژی گولە نەکرێ‬ ‫و لە ساڵ دا پتر لە سێ سەد کەس بەو جۆرە‬ ‫نەکۆژرێن‪.‬هەر لە سەرەتای درووستوونی ئەو ڕژیمە و‬ ‫هێرشی بۆ کوردستان دەیان خەڵکی نەیار و سیاسی‬ ‫لە بەر چاوی خەڵکەوە و ئاشکرا لە نێو شەقام و‬ ‫کواڵنەکان دەسبەسەر و ئەشکەنجە کراون‪.‬لە زیندان‬ ‫و بازداشتگەکان بە دەیان ڕۆڵەی نیشتمانپەروەر و‬ ‫چاالکی سیاسی و چەپ‪ ،‬لە ژێر ئەشکەنجەی دڕندانەی‬ ‫پۆلیس و هێزە ئەمنییەتیەکانەوە گیانیان بەخت‬ ‫کردووە‪.‬لە جەرەیانی ناڕەزایەتییەکانی سااڵنی ‪ 78‬ی‬ ‫تاران و شارەکانی کوردستان لە مانگی ڕەشەمە‪،‬لە‬ ‫ناڕەزایەتییەکانی ‪ 88‬و دوای هەڵبژاردنی ئەحمەدی‬ ‫نژاد‪،‬لە ئابانی ‪ 96‬و بەفرانباری ‪ 98‬دەیان وێنەی ئەو‬ ‫چەشنە بێڕەحمیەی پۆلیس و پاسداران تۆمار کراون‪.‬‬ ‫ئەو دەسەاڵتدارانە ئەبێ چاو بە مێژووی خیانەتەکان و‬ ‫جەنایەتەکانی خۆیان بگەڕنەوە و لە ڕوویان هەڵنەیێت‬ ‫باسی خەڵکانیتر بکەن‪.‬کومەاڵنی خەڵکی وشیار‬ ‫و زەحمەتکێش ئەزانن کە خۆ هەڵواسینی کۆماری‬ ‫سێدارە بەم چەشنە ناڕەزایەتانە لە دەرەوەی ئێران‬

‫بە قەوڵی فارس وتەنی « اشک تمساح «ە و هیچیتر‪.‬‬ ‫ئەوەی کەروونە جیاوازییەکی وەها لە نێوان‬ ‫دوو دەسەاڵتی سەرمایەداری ئەمریکا و کۆماری‬ ‫ئێسالمی بۆ ڕووبەروو بوونەوەی بزووتنەوکان نییە‬ ‫و لە سەرکۆتی خەڵک زۆر خاڵی هاوبەشیان هەیە‬ ‫و بە یەک شێواز هەڵسووکەوت ئەکەن ‪.‬بەاڵم‬ ‫سەرانی دەسەاڵتی ئێسالمی بێ ئەوەی گوێیان لەوە‬ ‫بێ خەڵکی ئێران چۆن لە کردەوەکانیان لە کاتی‬ ‫ڕووداوەکان و کۆبوونەوە ئێعترازییەکان ئەڕوانن؛بە‬ ‫ڕواڵەتێکی ڕادە لە بەدەر درۆزنانە دژایەتی‬ ‫واڵتانیتر بۆ پێشل کرانی مافەکانی مرۆڤ ئەکەن‬ ‫و بە عەوام فریویەکی تەواو خۆیان بە الیەنگری‬

‫داخوازیەکانی خەڵکانی دژبەر لە قەڵەم ئەدەن‪.‬‬ ‫بەاڵم لەم ڕۆژانە و دوای تێپەڕ بوونی چەند ڕۆژ دوای‬ ‫ئەو ڕووداوە‪ ،‬کۆماری ئێسالمی کە ئەیئەویست بە‬ ‫خەڵەتاندنی خەڵک سەرپۆش لە سەر تاوانەکانی خۆی‬ ‫دانێت دیسان تیری بە خەتا چوو‪،‬چوونکە خەڵک هیچ‬ ‫بایەخێک بۆ پرۆپاگەندەکانیان دا نانن و مەزحەکەیان‬ ‫ئەکەن‪.‬خەڵک پێیان وایە ئەمەش هەر وەک تەبلیغات‬ ‫و درۆکانیان سەبارەت بە گەالنی چەوساوە وەک‬ ‫فەلەستین زۆر جێدی نییە و تەنیا بۆ بەرژەوەندی‬ ‫کاتی ڕژیمەکەیانە و وشیارتر لەوەنە کە ئێتر‬ ‫فریویان بخۆن و ڕاستیەکان الی هەمووان ئاشکرایە‪.‬‬

‫ڕوانگە‬

‫(بابەتەکانی ئەم اڵپەڕەیە بیرووڕای نووسەرانە )‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪5‬‬

‫هێز گرتنی زۆرتری نیزیکانی خامەنەیی و پڕوژەی هەلبژاردنی سەرۆک کۆماری‬

‫کاوان موکری‬ ‫پاش هاتنە سەر کاری ئیبراهیم رەییسی بۆ‬ ‫سەرۆکایەتی دەستگای دادپەروەری و مۆحەمەد‬ ‫باقری قاڵیباف بۆ سەرۆکایەتی پاڕڵەمانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬دەتوانین پێش بینیێکمان لە سیاسەتی‬ ‫خامەنەیی بۆ سەرۆک کۆماری داهاتووی کۆماری‬ ‫ئێسالمی هەبێت‪.‬‬ ‫هەرچی خامەنەیی بەرەو سالەکانی کۆتایی ژیان‬ ‫دەڕوا وەکوو هەموو دیکتاتۆرەکانی تر بڕوای بە‬ ‫نیزیکەکانی کەمتر دەبێتەوە و هەر لە سەر ئەو بابەتە‬ ‫کۆشش دەکا کە ئەوکەسانەی کە بڕوای زۆرتری‬ ‫پێیانە دەسەاڵتی دەستگا گرینگەکان بگرنە دەست‬ ‫هەتا لەو رێگایەوە بە دوو ئامانج بگات‪ )1 :‬لە ناو‬ ‫بردنی دەسەاڵتی گۆڕان خوازەکان بۆ بەرێوەبردنی‬ ‫سیاسەتە تۆندەکانی لە ئێران وو ناوچەدا‪ ،‬چ لە‬ ‫ئێستا و چ لە دوای مەرگی وەک میراتێک‬ ‫‪ )2‬گاڕانتی کردنی ژیانی بنەماڵەکەی لە دوای‬ ‫مەرگی خۆی‪ ،‬هەتا ئەو کارەساتەی کە خۆیوو هاشمی‬ ‫رەفسەنجانی بە سەر ئەحمەد خۆمەینیان هێنا بە‬ ‫سەر بنەمالەکەی نەیا‪.‬‬ ‫ئەو پالنە لە ڕەشەمەی سالی‪ 97‬هەتاوی بە حۆکمی‬ ‫سەرۆکایەتی ئیبراهیم ڕەییسی(کە یەکێک لە‬ ‫دەسەاڵتدارانی دەستگای دادپەروەری لە سەرەتای‬ ‫هاتنی کۆماری ئیسالمی هەتا ئێستا بووە و هەموو‬ ‫کات باس لە رۆڵی گرینگی ئەو کەسە لە سێ دارە‬ ‫دانی هەزاران کەس لە سالەکانی ‪ 60‬هەتاوی دەکرێ)‬ ‫بۆ سەرۆکایەتی دەستگای دادپەروەری دەستی پێکرد‪.‬‬ ‫ئەو پالنە بە ڕەد کردنەوەی کاندیدا گۆڕان خوازەکان‬ ‫بۆ پاڕڵەمان و هاتنە سەرێی کاندیدا تۆندڕەوەکان‬ ‫دریژەی هەبوو‪.‬‬ ‫له رۆژی ‪ 2‬ڕەشەمەی ساڵی ‪ 98‬هەتاوی دا هەر بە‬ ‫پێی ئامارەکانی رەژیم‪ ،‬الوازترین دەنگدانی‬ ‫پاڕڵەمانی کۆماری ئیسالمی ئێران لە سەرەتای هاتنی‬

‫نایسەر‪ ،‬گەڕەکێکی لە بیرکراو‬

‫سامان سنە‬ ‫ئاوایی نایسەر لە تەنیشت شاری سنە دایە کە‪ ،‬لە‬ ‫دەیەی ‪٦٠‬ی ھەتاویی شوێنی حەسانەوەی ھاوڕێیانی‬ ‫شۆڕشگێڕمان لە گوردانی شوان بوو و لە سەرەتای‬ ‫دەیەی ‪ ٨٠‬بەمالوە بە ھۆی کڕین و فرۆشتنی زۆری‬ ‫عەرز و مڵکەکانی ئەم ئاواییە لە الیەن خاون‬ ‫زەویەکان و دەاڵڵەکانی عەرزەوە بوو بە شارۆچکەیەک‬ ‫و ئێستا بە یەکێک لە گەڕەکەکانی شاری سنە‬ ‫دێتە ئەژمار و ھەر میتری چوار گۆش عەرزی ئەم‬ ‫شارۆچکە گەورەیە بە ‪ ١٠٠‬ھەزار تمەن موعامڵەی پێ‬ ‫دەکرێت‪ .‬ئەمەش لە حاڵێکدایە کە نایسەریش وەکوو‬ ‫زۆربەی گەڕەکە پەراوێز کەوتووەکانی دیکە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪٪٩٠‬ی دانیشتووانەکەی چینی کرێکار و زەحمەتکێش‬ ‫پێکیدەھێنن کە‪ ،‬لەبەر ھەژاری و نەداری بە لێشاو‬ ‫روویان لەم گەرەکە و گەڕەکەگەلێکی ھاوشێوە کردووە‬ ‫تا بەڵکوو بتوانن سەرپەنایەک بۆ خۆیان دابین بکەن‪.‬‬ ‫نایسەر گەورەترین شارەدێی رۆژھەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫دێتە ئەژمار کە‪ ،‬لە ھەبوونی سەرەتایی ترین‬ ‫پێداویستی و خزمەتگوزارییە ئاسایشی و شارییەکان‬ ‫بێ بەرییە و کاربەدەستانی پەیوەندیداری رژیم‬ ‫تەنیا لە کاتی ھەڵبژاردنەکان و لەو کاتانەی‬ ‫کە پێویستیان بە حەشیمەتێکی زۆری خەڵکە‪،‬‬ ‫ئاوڕ لەم خەڵکە ھەژار و کرێکارە دەدەنەوە‪.‬‬ ‫کاتێک روو لە نایسەر دەکەی لەگەڵ رێگاوبانی‬ ‫زۆر کۆن و خراپ‪ ،‬تەپ و تۆز‪ ،‬ترافیکی تاقەت‬ ‫پڕووکێن و دیمەنێکی داڕماو و ھەژێنەری لە چەشنی‬

‫ئەو کۆمارەوە بە رێوە چوو کە ئەو کارەساتەباس‬ ‫لە نا ئۆمێدی لە گۆران کاری و ڕەد کردنەوەی‬ ‫ئەو سیستەمە دیکتاتۆریە لە الیەن زۆرینەی گەلی‬ ‫ئێرانەوە دەکا‪.‬‬ ‫لەو هەلبژاردنە الوازەدا تۆندڕەوەکان توانیان‬ ‫زۆرینەی کۆرسیەکانی پاڕڵەمان بگرنە دەستوو‬ ‫کەسێک لە نیزیکانی خامەنەیی کە لە فەرماندەکانی‬ ‫سووپای پاسداران بوووە و لە سەرکۆتی خوێندکارانی‬ ‫زانکۆکانی تاران لە سالی ‪60‬ی هەتاوی رۆلێکی‬ ‫گرینگی هەبو‪ ،‬ببێتە سەرۆکی پاڕڵەمانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی هەتا پلەی دووهەمی ئەو پالنە کۆتایی‬ ‫بێت‪ .‬هەلبەت نابێ چوونە مەجلیسی خۆبرەگانی دوو‬ ‫دۆستی دێرینەی خامەنەیی‪ ،‬مۆحەمەد تەقی مسباح‬ ‫یەزدی و مۆحەمەد یەزدی لە یاد بکەین کە الیەنی‬ ‫دۆستانی خامەنەیی لەو مەجلیسە بۆ هەلبژاردنی‬ ‫رێبەری داهاتووی کۆماری ئیسالمی بەهێز دەکات‪.‬‬ ‫پلەی سێهەم بە زۆر بوونی گۆشارەکانی پاڕلەمانی‬ ‫نوێ بۆ سەر دەولەتی حەسەن ڕۆحانی دەست‬ ‫پێدەکا‪ .‬ئەو گۆشارانە دەتوانێ لە سەر کار دوور‬ ‫خستنەوەی وەزیرانی دەولەت یان بە پرسیار کردن‬ ‫لە حەسەن ڕۆحانی بە بیانووە جیاوازەکانەوە خۆی‬ ‫نیشان بدات‪.‬‬ ‫ئەو پالنە بە گرتنە دەستی سەرۆکایەتی کۆمار لە‬ ‫الیەن یەکێک لە خۆشەویستانی خامەنەیی کۆتایی‬ ‫دێت ‪ .‬بەاڵم ئەو خۆشەویستە کێیە ؟‬ ‫بە بڕوای ئەمن دوو کەس لەو کەسانە کە دەتوانن‬ ‫کاندیدای خامەنەیی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری‬ ‫ئیسالمی ببن بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ )1‬مەحموود ئەحمەدی نژاد کە بە درێژەی ‪ 8‬ساڵ‬ ‫سەرۆکایەتی کۆماری ئیسالمی بووە و لە ‪ ۶‬ساڵی‬ ‫سەرەتایی سەرۆکایەتیەکەی یەکێک لە ئازیزترین‬ ‫سەرۆک کۆمارەکان بۆ خامەنەیی بوو کە لە سالی‬ ‫‪ 88‬لە دژی ئەو کەسانەی کە تۆمەتی فێل لە‬ ‫هەلبژاردنەکانیان لە ئەحمەدی نژاد دەدا راوەستا و‬ ‫الیەنگری تەواوی ئەو کەسەی کرد‪ .‬بەاڵم‬ ‫جۆراوا‪ ،‬مەجبووراوا‪ ،‬حەڵەبیاوا و مەینەتاواکان‬ ‫رووبەڕوو دەبیتەوە کە‪ ،‬ناخی ھەموو مرۆڤێکی‬ ‫بەھەڵوێست و مرۆڤدۆست پڕ لە ژان و ئازار دەکات‪.‬‬ ‫ئەم گەڕەکەیە لە ھەبوونی بازاڕێکی بازرگانی‬ ‫بێبەرییە و خەڵکی کاسبکار لەوانە میوە فرۆش و‬ ‫میکانیکەکان ھەم خۆیان لە کەشێکی زۆر خراپ و‬ ‫ناچاریدا دەژین و ھەم گرفتیشیان بۆ دانیشتووانی‬ ‫ئەوێ دروست کردووە‪ .‬خەڵکی ئەم گەرەکەیە لە‬ ‫ھەموو پێداویستیەکی پزیشکی و شوێنی یاریی کردنی‬ ‫مندااڵن بێ بەرین و ئەم ناوچەیە بەم پانتاییەوە لە‬ ‫ھەبوونی یەک دانە پارک بێ بەرییە و مندااڵن لە نێو‬ ‫تەپ و تۆز و قوڕاوی شەقام و کۆاڵنەکاندا کایە دەکەن‬ ‫و ئەمەش منداڵە رەش و رووتەکانی ئەم گەڕەکەی‬ ‫لەگەڵ جۆرەھا رووداو و کارەساتی مەترسیداری مرۆیی‬ ‫و سروشتی بەرەوڕوو کردووەتەوە‪ .‬لە الیەکی دیکەوە‬ ‫رژیم لەوێ تەنانەت یەک دانە ناوەندیی دەرمانی‬ ‫بچووکی دروست نەکردووە و ئەگەر کەسێک کێشەیەکی‬ ‫پزیشکی ھەبێت‪ ،‬دەبێ ماوەیەکی دوور و درێژ چاوەڕێ‬ ‫بێت تا ئامبۆاڵنسێک لە ناو شاری سنەوە دەگاتە‬ ‫نایسەر و پێڕاگەیشتنی پزیشکی بۆ ئەنجام دەدات‪.‬‬ ‫منداڵە خوێندەوارەکانی پۆلی مام ناوەندیی و‬ ‫خوێندکارەکانی زانکۆ دەبێ بۆ درێژەدان بە خوێندن‬ ‫رێگایەکی زۆر ببڕن تا دەگەنە ناوشار و ھەموو رۆژێک‬ ‫النیکەم دەبێ ‪ ١٠‬ھەزار تمەن تەنیا بۆ کرێی ھاتووچۆ‬ ‫کردن سەرف بکەن و ئەمەش بو بنەماڵەیەکی کرێکاری‬ ‫کەمداھات زەخت و گوشارێکی زۆر دروست دەکات‪.‬‬ ‫یەکێک لە گرفتە بنەڕەتیەکانی دیکەی خەڵکی‬ ‫ھەژار و رەش و رووتی نایسەر وا لە ھەموو ئێش‬ ‫و ئازارەکانیان کاریگەریی زۆرتری کردووەتە سەر‬ ‫ژیانیان ئەوەیە کە‪ ،‬ئەو کەسانەی کە سەرقاڵی‬ ‫سەوداگەریی و کڕین و فرۆشتنی مادە ھۆشبەرەکانن‬ ‫روویان لەم گەڕەکە کردووە و تەنانەت ھێزەکانی‬ ‫رژیم خۆیشیان لەم شوێنە ھەم مادەی ھۆشبەر‬

‫ئەو کەسایەتیە سیاسیە بە بۆنەی بریندار بوون لە‬ ‫شەڕی نێوان ئێران وعێراقدا و هەروەها تۆندڕەوبوون‬ ‫لە بڕوا وسیاسەتەکانی دا لە نیزیکانی سۆپای‬ ‫پاسداران و هێزەکانی پشت پەردەی سیاسەتی‬ ‫کۆماری ئیسالمیە کە دەتوانێ بە بۆنەی نیزیک بوون‬ ‫لە رێبەری کۆماری ئیسالمی و الوازبوونی دەنگدانەکان‬ ‫لە الیەن گەلی ئێرانەوە‪ ،‬ئەو پۆستە گرینگە بگرێتە‬ ‫دەست و ببێتە سەرۆک کۆماری داهاتووی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪.‬‬

‫لە ساڵەکانی کۆتایی سەرۆکایەتیەکەی دوای ئەوەی‬ ‫کە کەسانێک وەکوو ئیسفەندیار ڕەحیم مەشایی‬ ‫و حەمید بەقایی بوونە جێگر و دۆستی مەحموود‬ ‫ئەحمەدی نژاد تەواو لە دۆستایەتی نزیکی رێبەرایەتی‬ ‫دوور بۆوە و خۆشەویستی خۆی لە الی خامەنەیی‬ ‫لە دەست دا‪ .‬بەالم لە چەند ساڵی ڕابردوودا دوای‬ ‫دەست بە سەر کردنی ئەو دوو دۆستە نیزیکەی‬ ‫ئەحمەدی نژاد( مەشایی و بەقایی) لەوە دەچێ‬ ‫ئەو کەسە دیسان گەرابێتەوە نێو ریزی دۆستانی‬ ‫رێبەری کۆماری ئیسالمی ‪ .‬لە دوای هەلبژاردنەکانی بە بڕوای نووسەر نیزیکترین کەس لەو پۆستە کە دەتوانێ‬ ‫پاڕلەمانیش ‪ 50‬کەس لە پاڕلەمانتارانی نوێ خۆیان سیاسەتە تۆندەکانی خامەنەیی لە ناوەخۆ و ناوچەدا‬ ‫بە فراکسیون ئەحمەدی نژاد نێو برد کە ئەو بابەتە بەڕێوە بەرێ و خامنەیی هەموو کات پۆستە گرینگەکانی‬ ‫باس لە گەڕانەوەی مەحموودی ئەحمەدی نژاد بۆ نێو پێ سپاردووە‪ ،‬نوێنەری رێبەری کۆماری ئیسالمی لە‬ ‫شۆرای ئاسایشی نەتەوەیی‪ ،‬سەعید جەلیلیە‪ .‬بەالم‬ ‫سیاسەتی کۆماری ئیسالمی دەکات‪.‬‬ ‫دەبێ لە داهاتوودا ببینین کە چێها کاندیدا خۆی لە ناو‬ ‫سەرۆک‬ ‫ساڵەکانی‬ ‫‪ )2‬سەعیید جەلیلی کە لە‬ ‫تۆندڕەوەکاندا بە هێزتر دەکات و خۆی لە رێبەری کۆماری‬ ‫کۆماری مەحموود ئەحمەدی نژاد دا دەبیری شۆڕای ئیسالمی نیزیکتر دەکاتەوە‪ .‬ئەو پرسیارەش پێش دێ کە‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی و نوێنەری کۆماری ئیسالمی لە ئایا یەکریزوو یەکدەست کردنی هەموو دەستگا گرینگەکان‬ ‫وتوووێژەکان لەگەڵ هێزە جیهانیەکاندا بوو‪ .‬جەلیلی دەبێتە هۆی درێژ کردنی تەمەنی کۆماری ئیسالمی یان بە‬ ‫لە ساڵی ‪ 1392‬هەتاویدا خۆی بۆ پۆستی سەرۆک پێچەوانە دەبێتە هۆی رووخانی زووتری ئەو رژیمە؟؟ و‬ ‫کۆماری کاندید کرد کە بە بۆنەی دەنگ دانی زۆرینەی ئایا گەلی چەوساوەو ناڕازی ئێران ئیجازەی ئەوە دەدا کە‬ ‫گەلی ئێران حەسەن ڕۆحانی بوو بە سەرۆک کۆمار کۆماری ئیسالمی هەتا هەلبژاردنەکانی ‪ 1400‬هەتاوی یان‬ ‫و سەعیید جەلیلی بۆ گەیشتن بەو پۆستە شکستی پاش مەرگی عەلی خامەنەیی دریژەی هەبێ ؟؟؟!!!‬ ‫داهاتوو هەمووو شتێک روون دەکاتەوە ‪.‬‬ ‫هێنا‪.‬‬

‫بەکاردەھێنن و ھەم یارمەتی فرۆشیارانیش دەدەن‪.‬‬ ‫زۆرێک لە بنەماڵەکان کە حەشیمەتێکی زۆریشیان‬ ‫ھەیە لە خانووی ‪ ٥٠‬میتری دەژین و ئەمەش بەاڵیەکە‬ ‫کە دەاڵڵەکانی خانووبەرە بەسەر ئەم خەڵکە رەش‬ ‫و رووتەیان ھێناوە و بە ھۆی کەمتەرخەمی رژیم و‬ ‫ھەروەھا باریک بوونی کووچە و کۆاڵنەکانی نایسەر‪،‬‬ ‫زۆرێک لە خەڵک لە ھەبوونی خزمەتگوزارییەکانی‬ ‫وەکوو‪ ،‬ئاو‪ ،‬بەرق‪ ،‬تەلەفۆن و گاز بێبەرین و دەبێ‬ ‫رۆژانە بۆ کڕینی یەک تانکر ئاو ‪ ٣٠‬ھەزار تمەن بدەن و‬ ‫بەرقیش بە شێوەی نایاسایی و مەترسیدار دابین بکەن‬ ‫و لە زستانیشتدا بە زەحمەت و چەرمەسەریی دەتوانن‬

‫سووتەمەنی بۆ گەرم راگرتنی ماڵەکانیان دابین بکەن‪.‬‬ ‫دۆخی ژیانی خەڵکی شارۆچکەی نایسەر لەحاڵێکدا‬ ‫ئەوەندە نەشیاو و پڕ لە مەینەتیە کە‪ ،‬ھەموو ساڵێک‬ ‫ئەم گەڕەکەیە یەکێک لە شوێنە سەرەکیەکانی‬ ‫بەڕێوەچوونی رێوڕەسمەکانی یەکی مانگی ئەیار‬ ‫رۆژی جیھانی کرێکارە و بەم بۆنەوە دام و دەزگا‬ ‫ئەمنیەتیەکانی رژیم لە بەرەبەری نزیک بوونەوە‬ ‫لەم رۆژە کە تایبەتە بەم خەڵکە رەش و رووت و‬ ‫ھەژارە‪ ،‬گەمارۆی گەڕەکەکە دەدەن و وەک پادگانێکی‬ ‫سەربازیی میلیتاریزە و ئەمنیەتی دەکەنەوە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئێران‬

‫ئاسۆی ناڕوونی بازاڕی کار بۆ ژنانی ئێران لە سەرەمی «کۆرۆنا»دا‬

‫یەسنا ئەحمەدی‬ ‫نەخۆشی کۆرۆنا بە میلیۆن خەڵکی لە ھەموو ئێران‬ ‫خزاندووەتە سووچی ماڵەکان و بێکاری کردوون‪ .‬لە‬ ‫واڵتی ئێران کە بازاڕی ئیش و کار زۆرتر پیاوانەیە‪،‬‬ ‫لە سەردەمی سەرھەڵدانی کۆرۆنا و پاش تەواو‬ ‫بوونیشی بە ئاستێکی بەرفراوانتر پیاوانە دەبێت‬ ‫و ژنان پتر لە ھەمیشە بێکار دەکات و بێگارییان‬ ‫لێ دەکێشێتەوە‪ .‬کۆرۆنا بۆ ئابوورییە گەورەکانی‬ ‫جیھانیش گرفتی مەزنی ساز کردووە و بێ گومان‬ ‫کاریگەریی دەبێت لە سەر ئابووریی نەخۆش و الوازی‬ ‫ئێران و گرفتی جددی و پڕ خەسار و کارەساتبار‬ ‫بەتایبەتی بۆ توێژی ھەژار و دەستکورتی کۆمەڵکا‬ ‫کە کەمتر دەنگیان بە گوێ دەگات و ئەمەش ژنانی‬ ‫سەرپەرستی بنەماڵە و یاریدەدەری ئابووریی‬ ‫بنەماڵەش لەخۆ دەگرێت‪ .‬ھەموو ژنانی کارمەند و‬ ‫کرێکار و دەستفرۆش کە رۆژانە لە سەر شەقام و نێو‬ ‫مێترۆەکان بەرچاو دەکەون لەم چین و توێژە‬

‫کۆماری ئیسالمی‪ ،‬لە خاشقچی تا فلۆید‬ ‫فیرووز مامۆیی‬ ‫رژیمی کۆماری ئیسالمی ئێران لەو دەگمەن‬ ‫دەسەاڵتە تۆتالیتێرە بێ شەرمانەی مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتیە کە چاو لە چاوی خەڵک‪ ،‬گاڵتە و بێ‬ ‫رێزی بە کەرامەت و کەسایەتیان دەکات‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی لە ماوەی ھەموو ئەم سااڵنەی‬ ‫کە لە ئێران دەساڵتی ھەبووە‪ ،‬بە بەردەوامی و‬ ‫بە شێوەی رۆژانە لە شەڕێکی نەپساوە لەگەڵ‬ ‫نەتەوە جیا جیاکانی ناو ئێران و زۆر جاریش‬ ‫لەگەڵ گەالنی دیکەی ناوچەکەدا و بگرە لەگەڵ‬ ‫ھەموو جیھان لەشەڕدا بووە و کەمتر رۆژێک‬ ‫ھەیە ھەواڵی کوژران و بریندار بوون و راودوونان‬ ‫و رەشبگیری‪ ،‬کۆڵبەران و کاسبکاران و چاالکانی‬ ‫سیاسی_مەدەنی و پەنابەرانی‪ ،‬کورد و بەلوچ و‬ ‫عەرەب و ئەفغانی لە ئێران باڵو نەبێتەوە‪.‬‬ ‫یەکێک لە فەلسەفەکانی ھەبوون و مانەوەی‬ ‫ئەم رژیمە‪ ،‬پەردەپۆش کردنی قەیرانەکان و‬ ‫بە الڕێدا بردنی بیروڕای گشتی لە سەر قەیرانە‬ ‫ناوخۆیەکانە و بە واتایەکی دیکە دەتوانین‬ ‫بڵێین؛ کۆماری ئیسالمی ھەموو کات ھەوڵی داوە‬ ‫قەیرانە پان و بەرینەکانی ناو کۆمەڵگای ئێران‬ ‫بە ھێنانە بەر باس و گەورە کردنەوەی قەیران و‬ ‫رووداوە ناوچەیی و جیھانیەکان لە بیر و زەینی‬ ‫خەڵک بباتەوە و لە دووتۆی ئەو قەیرانانەدا‬ ‫بیشارێتەوە‪.‬‬ ‫دوو ساڵ بەر لە ئێستا و کاتێک کە جەماڵ‬ ‫خاشقچی رۆژنامەوان و چاالکی سیاسی خەڵکی‬ ‫عەرەبستانی سعودی لە باڵوێزخانەی عەرەبستان‬ ‫لە تورکیە کوژرا‪ ،‬رژیم ھەوڵیدا بە کەڵک‬ ‫وەرگرتن و بەدەستەوەگرتنی ئەم ھەواڵە ئەوە‬ ‫بڵێ کە تەنیا رژیمی ئێران نیە کە لەگەڵ دژبەران‬ ‫و خەڵکی ناڕازیی بە شێوەی جنایەتکارانە و‬

‫خەسار دیتووەن‪.‬‬ ‫بەشێکی بەرچاو لە ژنانی کارمەند و کرێکار ئێستاکە‬ ‫بێکارن و توانای وەرگرتنی بیمەی بێکارییان نیە‪،‬‬ ‫لەوانە‪( :‬ئەو پەرەستارانەی رێکەوتنی کاری کاتییان‬ ‫ھەیە‪ ،‬ڤیزیتۆری دکتۆرەکان‪ ،‬کرێکارانی کەرتی‬ ‫حزمەتگوزاری‪ ،‬کارمەندی دەفتەرە تایبەتەکان ‪.)...‬‬ ‫لە کۆمەڵگای ئێران کەم نین ئەو کەسانە کە‪ ،‬بێ‬ ‫بیمەی بێکاریی‪ ،‬بێ ھەبوونی النیکەمی ئەمنیەت‬ ‫لە شوێنی کار و بە حەقدەستی کەمتر لە ئاستی‬ ‫دیاریکراو کۆڵیان داوە و گوشار و مەینەتی کار‬ ‫قبووڵ دەکەن‪ ،‬بۆیە ئەم باروودۆخە پاش کۆرۆنا زۆر‬ ‫دژوارتر دەبێت‪.‬‬ ‫لە دۆخی ئاسایی کۆمەڵگادا ناڕەزایەتی دەربڕین یا‬ ‫نەچوونە سەر کارێکی کورت ماوە دەتوانێ ببێتە ھۆی‬ ‫دەرکردنی ژنانی خاون پیشە‪ ،‬چوونکە ھێزی کاری‬ ‫ئامادە یەکجار زۆرە و کارەکەیان پەکی ناکەوێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لە کاتێکی تایبەتی وەکوو پەرەسەندنی‬ ‫نەخۆشی کۆرۆنا باروودۆخەکە زۆر خراپتر دەبێت‪.‬‬ ‫حەقدەستی ژنان بەرانبەر بە ھەمان کار و کاتژمێری‬ ‫کار کە لە کاتی ئاسایی کۆمەڵگا دەدرێت بە پیاوان‪،‬‬

‫زۆر کەمترە‪ .‬ئێستا کە ئەم ڤایرۆسە سەری ھەڵداوە‬ ‫و بەگشتی باری کار و گوزەرانی ژیان دژوارتر‬ ‫کردووە‪ ،‬بێ گومان باروودۆخی ژنانی سەرپەرست‬ ‫یان یاریدەدەری بنەماڵە زۆر قەیراناویتر دەبێت‪.‬‬ ‫زۆربەی واڵتان لە سەرەدەمی ھاتنی کۆرۆنا و بۆ‬ ‫پاڵپشتی کردن لە کەرتی پیشە و کار‪ ،‬کەم و‬ ‫کورت ھەندێ رێکاریان گرتە بەر‪ ،‬بەاڵم لە ئێرانی ژێر‬ ‫دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی پاڵپشتی دەوڵەت لە‬ ‫چینە کەم داھاتەکانی کۆمەڵگا تەنیا بە پێدانی یەک‬ ‫میلیۆن تمەن بە ئەو کەسانە بوو کە یارانە دەگرن و‬ ‫پشتیوانی لە مافی کرێکاران لە سەردەمی کۆرۆنا و‬ ‫پاش کۆرۆنا ھێشتاکە نە بیرۆکەیەک لە نێو‬

‫نامرۆڤانە ھەڵسووکەوت دەکات و ئەمە مێتۆدێکە‬ ‫کە باقی واڵتانی دیکەش بۆ سەرکوتی نەیارانی‬ ‫خۆیان دەیگرنە پێش و ھەروەھا بەم شێوەیە‬ ‫ویستی ئاماژە بەوە بدات کە ئەو دژایەتیەی‬ ‫ئێران لەگەڵ عەرەبستان ھەیەتی تەنیا لەبەر‬ ‫کێشەی مەزھەبی نیە و بەشێکی ھەڵدەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ سەر ئەم جۆرە کردەوانە کە عەرەبستان‬ ‫ئەنجامی دەدات‪.‬‬ ‫ھەروەھا لە ماوەی ئەم یەک مانگەدا کە وێنەی‬ ‫ھاواڵتیەکی رەش پێست کە بە دەستی پۆلیسی‬ ‫ئەمریکا و بە شێوەیەکی دڕندانە لە سەر شەقام‬ ‫کوژراوە‪ ،‬لە ناوخۆی ئەو واڵتە و لە باقی واڵتانی‬ ‫دیکەی جیھانیش ناڕەزایی و تووڕەییەکی زۆری لە‬ ‫دژی دەوڵەتی ئەمریکا لێ کەوتەوەو و شەپۆلێکی‬ ‫بەرین بە دژی رەگەزپەرسپی لە ھەموو جیھان‬ ‫و بەتایبەت لە واڵتانی ئۆروپایی وەڕێ کەوتووە‪.‬‬ ‫لەم نێوەشدا بۆ جارێکی دیکە کاربەدەستانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی بە شێوەی ئاشکرا رایانگەیاند‬ ‫کە بە شێوەی چاالک لەم ناڕەزایەتیانە دژی‬ ‫ئەمریکا بەشداریی دەکەن ھەر لەم پەیوەندەشدا‬ ‫ژمارەیەکی زۆری ئەندامی سپای قۆدسی ئێران‬ ‫لە ژێر ناوی خەڵکی ئاسایی و رۆژنامەوان و‬ ‫ھەواڵنێر‪ ،‬خۆیان خزاندە نێو خۆپیشاندەران تا‬ ‫لەم رێگایەوە ھەوڵ بدەن ھەم خراپکاری بکەن‬ ‫و ھەم خۆپیشاندانەکان بە توندوتیژیدا بکێشن و‬ ‫لە الیەکی دیکەوە بڵێن ئەو دژایەتیەی کە ئێمە‬ ‫لە ماوەی پتر لە ‪ ٤٠‬ساڵی رابردوو دژی ئەمریکا‬ ‫کردوومانە‪ ،‬بەرحەق و رەوایە و ئەوە سیاسەتە‬ ‫ناوخۆی و دەرەکیەکانی کۆماری ئیسالمیە کە‬ ‫حەقانیەت دیاریی دەکات‪.‬‬ ‫ئەمە لەحاڵێکدایە کە کۆماری ئیسالمی راسیست‬ ‫ترین و رەگەزپەرست ترین حکومەتی ئەم‬ ‫سەردەمەیە و لە ماوەی دەسەاڵتی لێوان لێو‬ ‫لە جینایەتی خۆیدا بە دەیان ھەزار ھاواڵتی‬ ‫لە گەالنی بندەستی ئێران و لە خەڵکی باقی‬ ‫واڵتانی جیھانی کردووەتە قوربانی ئامانجە‬ ‫دژە مرۆییەکانی خۆی و ئەم ئیدعایە دوور لە‬ ‫راستی نیە کە‪ ،‬ئەگەر بڵێین کۆماری ئیسالمی‬ ‫رێکخراوترین و سیستماتیکترین دەسەاڵتی‬ ‫رەگەزپەرست و راسیستی مێژووی مرۆڤایەتیش‬

‫بووە کە بە شێوەی نھێنی و ئاشکرا و بە‬ ‫کەڵک وەرگرتن لە ھەموو مێتۆد و ئامرازەکانی‬ ‫تێرۆر و تۆقاندن بۆ گەیشتن بە مەبەستەکانی‬ ‫خۆی کەڵکی وەرگرتووە و ئەوەیکە تا ئێستا‬ ‫کۆماری ئیسالمی توانیویەتی درێژە بە دەسەاڵتی‬ ‫داپڵۆسێنەری خۆی بدات‪ ،‬ھەر ئەم خوێن رشتن‬ ‫و جینایەت خولقاندنە بووە کە بە شێوەی‬ ‫بەردەوام و رۆژانە و بە سەرف کردنی پارەیەکی‬ ‫زۆر لە سروەت و سامانی خەڵکی رەش و رووتی‬ ‫ئێران ئەنجامی داوە و لە بەرانبەردا ژیانی‬

‫کاربەدەستان و نە بەرنامەیەک لە الیەن دەوڵەتی دژە‬ ‫خەڵکەوە لەبەرپاو گیراوە‪ .‬ھەر ئەمەش وایکردووە‬ ‫کە کارەساتێکی پان و بەرین داوێنگیری کرێکاران و‬ ‫بەتایبەت ژنانی کرێکار لە سەردەمی کۆرۆنا و پاش‬ ‫کۆرۆنا بە شێوەی ھەست پێ نەکراو و بە ئەسپایی‬ ‫بگرێتەوە و ببێتە ھۆی قووڵ بوونەوەی بۆشایی‬ ‫چینایەتی لە ئاستی کۆمەڵگای ئێراندا و زیاتر و‬ ‫زۆرتر لە ھەمیشە خەڵکی برسی و ھەژار و رەش و‬ ‫رووت بەگشتی و ژنانی سەرپەرست و یاریدەدەری‬ ‫ئابووریی بنەماڵە لەگەڵ گرفتەکانی دابینکردنی‬ ‫بژیوی ژیان بەرەوڕوو بکاتەوە‪.‬‬

‫خەڵکی رۆژ لە دوای رۆژ زیاتر تووشی گرفت‬ ‫و تەنگ و چەڵەمە کردووە‪ ،‬بە جۆرێک کە‬ ‫زۆریک لە دانیشتوانی ئەو واڵتە لە ژێر ھێڵی‬ ‫ھەژاریدا دەژین و بۆ دابین کردنی ژیانێکی‬ ‫بژی و نەمر ھەموو سەخڵەت و دژواریەک بە‬ ‫گیان دەکێشن و حکومەتیش لە بەرانەردا‬ ‫ھیچ ھەوڵێک بۆ باشتر کردنی دۆخی ژیانی‬ ‫ئەم خەڵکە ھەژار و بێ دەرەتانە نادات‪.‬‬

‫ئێران‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪7‬‬

‫دیارییکردنی قاڵیباف بۆ سەرۆکایەتی مەجلسی یازدەیەم؛ ھۆکار و لێکەوتەکانی‬

‫گەالوێژ ئەبدیکانی‬

‫محەمەد باقر قاڵیباف بە ھەڵکردنی گڵۆپی سەوز‬ ‫لە الیەن خامنەییەوە سەرۆکایەتی ئەم خولەی‬ ‫مەجلسی شورای ئیسالمی رژیمی بەدەستەوە‬ ‫گرت‪ .‬بە چاوخشاندنێکی گشتی بەسەر پێویستی‬ ‫رێبەریی رژیم بۆ دانانی قاڵیباف‪ ،‬باس لەوە‬ ‫دەکەین کە چۆن مەجلسێکی سەربازی و پادگانی‬ ‫دروست کرا‪.‬‬ ‫ئەمە راستیەکی حاشا ھەڵنەگرە کە گەیشتن‬ ‫بە پلە و پایە لە کۆماری ئیسالمی‪ ،‬سەلماندنی‬ ‫وەفاداریی و ملکەچ بوون بە بڕیارەکانی خامنەیی‬ ‫و ھەروەھا رۆڵ گێڕان لە سەرکوت و کوشتنی‬ ‫ناڕازیان و بوون بە یەکێک لە مۆرەکانی جینایەت‬ ‫لە نێو دام و دەزگا حکومەتیەکانە‪.‬‬ ‫قاڵیباف کە یەکێک لە سەرەکیترین مۆرەکانی‬ ‫جینایەت و داپڵۆسین لە کۆماری ئیسالمی دایە‬ ‫و ناوبانگی گەندەڵیی ماڵی و ئابوورییەکەی گوێی‬ ‫ھەمووانی کەڕ کردووە‪ ،‬بەاڵم لەم کاتەدا کە رژیم‬ ‫بەرەوڕوویی ناڕەزایی گەورە و چکۆلەی خەڵکی‬ ‫وەزاڵەھاتوو بووەتەوە و پێویستی بە مەجلسێکی‬ ‫پادگانیە‪ ،‬قاڵیباف ئەم میداڵیای جینایەتەشی‬ ‫لە سەر سنگی خۆی ھەڵواسی تا بۆ جارێکی‬ ‫دیکە وەفاداریی خۆی بە خامنەیی و ئامادەبوونی‬ ‫خۆی بۆ سەرکوت و خولقاندنی جینایەت پیشان‬ ‫بدات‪ .‬ئەمەش لەحاڵێکدایە کە لە چەند خولی‬ ‫پێشوو کە خۆی بۆ سەرۆک کۆماریی پااڵوتبوو‪،‬‬ ‫ھیچ بایەخێکی پێ نەدرا و ئێستا کە پێویستیان‬ ‫پێ بووەتەوە‪ ،‬جارێکی دیکە ھێناویانەتە نێو‬ ‫گۆڕاپانی یاریی کردنەوە‪.‬‬ ‫ھێرش بۆ سەر خۆپیشاندانەکانی خوێندکاران‬ ‫لە پووشپەڕی ‪١٣٧٨‬ی ھەتاویی و سەرکوت و‬ ‫کوشت و بڕی خوێندکاران‪ ،‬واژۆکردنی نامەیەکی‬ ‫‪ ٢٣‬کەسی لە فەرماندە بااڵکانی سپا بە مەبەستی‬ ‫ھەڕەشە کردن لە محەمەد خاتەمی بە مەبەستی‬ ‫ئەوەیکە ئەگەر لە سەرکوتی ناڕەزایەتییەکاندا‬

‫درێژەی ســەروتار‬ ‫بەاڵم کوردستان وێڕای ئەوە کە کەم ئیمکانات‬ ‫بو بۆ بەربەرەکانێ بەاڵم لەوپەڕی خۆڕاگری و‬ ‫ورە و یەکگرتویی و فیداکاری ڕۆڵەکانی‪.‬‬ ‫کۆمەڵە له هاوینی ساڵی ‪ ١٣٥٨‬یەکەمین‬ ‫فێرگەی بارهێنانی فەرماندەهی و پێشمەرگانەی‬ ‫له گۆڕەمەڕ دامەزراند که کاریگەری زۆر بو له‬ ‫ئامادەکردنی بەشێک له فەرماندهانی دۆایی‬ ‫ریزەکانی هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە‪.‬‬ ‫به هێرشی رژیم و فتوای جیهادی خومینی بۆ‬ ‫سەر کوردستان‪ ،‬سەرتاسەری کوردستان بو‬ ‫به گۆڕەپانی بەرخۆدان بە کەمترین ئیمکاناتی‬ ‫شەڕ و بەرگری بەاڵم لەوپەڕی ورە و ئامادەبون‬ ‫بۆ خۆڕاگری‪ .‬هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە بوە‬ ‫بڕبڕەی پشتی بەرانبەرکێی پێشمەرگانە‪.‬‬ ‫هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە سیماێکی نوێی‬ ‫بەخشیە خەباتی پێشمەرگانە و پێشمەرگە‪.‬‬ ‫هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە له دڵ و هەناوی‬ ‫هێزی نوێ چەپ و سوسیالیستی له کوردستان‬ ‫سەری هەڵدا که بۆ خۆیی له جەرگەی شۆرش‬ ‫و هەستانی جەماوەری له کوردستان بۆیی‬ ‫رەخسا و دەرفەتێکی زۆر گرینگ و کەم وێنەی‬

‫بەھێز دەرنەکەوێت‪ ،‬ئەوان خۆیان دێنە ساحەکەوە‪،‬‬ ‫دامەزراندنی گرتووخانەی کەھریزەک لە کاتێکدا‬ ‫کە فەرماندەی نیروی ئینتزامی بوو و رۆڵی دژە‬ ‫خەڵکی لە کاتی سەرکوتی ناڕەزایەتیەکان بە‬ ‫ئاکامی ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ‪ ٨٨‬و ھەروەھا‬ ‫گەاڵڵەی ناسراو بە بردنەسەرەوەی ئەمنیەتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی ئەو جینایەت و دەستدرێژیانەی‬ ‫کە لەم گرتووخانەیە روویدا و لە ھەموو‬ ‫جیھان دەنگی دایەوە‪ ،‬خۆش خزمەتیەکانی بە‬ ‫خامنەیی لە کاتێکدا کە بۆ پۆستی شارەوانی‬ ‫تاران دەستنیشان کرا و کەڵک وەرگرتن لە‬ ‫سەرچاوە داراییەکانی شارەوانی تاران لە خزمەت‬ ‫ئامانجەکانی سپا و بەتایبەت قەرارگای «محەمەد‬ ‫رەسوول ئەڵاڵ»‪ ،‬دۆسیەی گەندەڵی ئابووریی‬ ‫لە پەیوەند لەگەڵ پێدانی مڵک بە بەرپرسانی‬ ‫سیاسی و ھەروەھا گەندەڵی ئابووریی ژن و‬ ‫منداڵەکەی و باتایبەت کوڕەکەی بە ناوی ئەلیاس‬ ‫قاڵیباف لەگەڵ تاوانباریی سەرەکی دۆسیەی‬ ‫بانکی سەرمایە و چەندین دۆسیەی دیکەی لە‬ ‫نێو کارنامەی چەندین ساڵەی خۆیدا ھەیە‪.‬‬ ‫جگە لە پەیوەندیی بنەماڵەیی خامنەای و قاڵیباف‬ ‫پێکەوە و ھەروەھا خۆش حزمەتیەکانی لە‬ ‫رابردوودا‪ ،‬بێ گومان ئامانجی سەرەکی لە دانانی‬ ‫قاڵیباف الیەن خامنەای بۆ پۆستێکی گرنگی‬ ‫وەک سەرۆکایەتی مەجلس‪ ،‬ھەوڵی راشکاوانەی‬ ‫رێبەری رژیم بۆ چاودێریی و کۆنتڕۆڵی زیاتری‬ ‫دوو دامەزراوەی دەوڵەت و دەزگای دادوەرییە‪.‬‬ ‫وتەکانی قاڵیباف لە سەرەتای دەسپێکی کاری‬ ‫خۆی لە مەجلس‪ ،‬بە روونی دەریخست کە خۆی‬ ‫بە موریدی خامنەیی و داردەستی ئەو دەزانێت‬ ‫و لە ھەمان کاتدا خۆی بە درێژەدەری رێگای‬ ‫قۆسم سولەیمانی دەزانێت‪ .‬بە ھێرشی راستەوخۆ‬ ‫بۆ سەر رۆحانی‪ ،‬ھەوڵی رێبەری بۆ پاشەکشێ‬ ‫کردن بە ھەر لەمپەرێک و بەتایبەت لەن دۆخە‬ ‫قەیراناویەی رژیم لە ئاستی ناوخۆ و ناوچەکە و‬ ‫جیھاندا کە خەونی لە چاوی خامنەیی پەڕاندووە‪،‬‬ ‫ئاشکرا کرد‪ .‬لە ھەمان کاتدا کە زۆر بە شێوەی‬ ‫داماوانە و رەزیالنە بە شان و باڵی خامنەیدا ھەڵ‬

‫پەیدا کرد که وەک ڕەوتێکی نوێ له ئاستی‬ ‫کوردستانی و جەماوەری به ڕابەران و کادرە‬ ‫تۆانا و لێهاتو و تێکۆشەرەکانی ببێ به هێزێکی‬ ‫کاریگەر و ببێ به الیەنێکی دیاری سەرکردایەتی‬ ‫بزووتنەوەێکی جەماوەری جیاۆاز‪.‬‬ ‫هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە پێۆانەکانی‬ ‫پێشمەرگەی له زۆر بۆاردا گۆریی‪ .‬سەدان‬ ‫شەری حەماسی‪ ،‬سەدان نەبەردی تاکەکەسی‪،‬‬ ‫بەرخۆدانیان له زیندانەکان کاتی به دیل‬ ‫دەگیران‪ ،‬حوزووریان له ناو خەڵک و ڕۆڵی‬ ‫زۆر ئاگاگەرانەیان‪ ،‬تێگەیشتنیان له مێژوو‬ ‫و سیاسەت و رووداو سیاسیەکان و شی‬ ‫کردنەوەیان به زمانێکی ڕەۆان و خەڵکی‪،‬‬ ‫هەڵسوکەتیان له گەڵ زەحمەتکێشان و‬ ‫بەشداریان له شایی و شیوەنی خەڵک‪،‬‬ ‫بەشداریان له فێرکردن و بارهێنانی مندااڵن‬ ‫کاتێ که هێزی داگیرکەر گەمارۆیان خستبوە‬ ‫سەر دێهات‪ ،‬سرود و وانەکانی مرۆڤایەتی و‬ ‫ئینسان دۆستیان دەوتەوە‪ ،‬ژنانی کۆمەڵگا به‬ ‫قسەوباس و هەلسوکەوتیان له مااڵن و له ناو‬ ‫خەڵک دونیاێکی نوێیان دەدی و هیۆایان به‬ ‫ژیان و به داهاتو گەشتر دەبو‪.‬‬ ‫له ناو ریزەکانی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬

‫یدەوت‪ ،‬کابینەی دەوڵەتی بە بێ ھزر و واتایەکی دیکە جێبەجێکاری پیالنەکانی کەسی‬ ‫ئەندێشەیەکی تۆکمە‪ ،‬نایەکگرتوو و شپرزە لە یەکمی رژیمە بۆ پێکھێنانی گۆڕانکاریی بنەڕەتی‬ ‫بواری ئابووریی نیشتمانی ناوزەد کرد و دەوڵەتی لە پێکھاتەی دەوڵەتی دۆھاتووی کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا‪.‬‬ ‫بە سەرچاوەی کێشەکان ناولێبرد‪.‬‬ ‫قاڵیباف بە رەخنەی راشکاوانە لە رۆحانی و قاڵیباف بە تاوانبار کردنی رۆحانی بە الیەنگریی لە‬ ‫دەوڵەتەکەی‪ ،‬خۆی بە جێبەجێکاری بێ ئەمال رۆژئاوا و ئەوەیکە دەوڵەتەکەی دڵی بە رۆژئاوا خۆش‬ ‫و ئەوالی سیاسەتەکانی والیەتی فەقێ و خودی کردووە‪ ،‬ھێرشی کردە سەر ناوبراو و ھەوڵەکانی‬ ‫دەوڵەت لە پەیوەند لەگەڵ وتووێژی سازشکارانە‬ ‫خامنەیی ناولێبرد‪.‬‬ ‫قاڵیباف بە دەربڕینی پشتیوانی لە فەلەستین‪ ،‬لەگەڵ ئەمریکای بە ھەوڵێکی بێ ئاکام و پڕ لە‬ ‫خەسار ناو لێبرد و ھەروەھا دەوڵەتی رۆحانی بە‬ ‫حزبوڵاڵی لوبنان‪ ،‬گرووپەکانی حەماس‪ ،‬جیھادی‬ ‫نا جیھادی‪ ،‬ناکارامە و ئاڵۆز ناولێبرد و شێوازی‬ ‫ئیسالمی و یەمەن‪ ،‬ئەوەی بە ئەرکی خۆی زانی بەڕێوەبەریی دەزگای بەڕێوەبەرایەتی واڵتی ھۆکاری‬ ‫کە مەجلسی داھاتوو ئەرکی پادگانێکی سەربازیی مەترسیدار بوونەوەی زیاتری بارودۆخەکە زانی و بە‬ ‫دەبێت بۆ رژیم و دەبێتە ھۆی کۆنتڕۆڵی زۆرتری وتەی ئەو‪ ،‬فۆکووس لەسەر چاوەڕوانی لە دەرەوەی‬ ‫خامنەیی لە سەر دەوڵەت و دەزگای دادوەریی‪ .‬بە ھۆکاری دوورکەوتنەوەی رژیم لە ئارمان و‬ ‫ئەو ھەروەھا جەختی کردەوە کە لە ھەموو ئامانجەکانی ھەڵسەنگاند‪.‬‬ ‫توانایی مەجلس و بەتایبەت ھێزی چاودێریی لە کۆتایدا دەتوانی ئاماژە بەو خاڵە بکەی کە‪،‬‬ ‫‪ ،‬لە چوارچێوەی چاوەدێریی رێبەری رژیم خامنەیی بۆ مانەوەی زیاتری رژیم و راگرتنی‬ ‫بەکار بھێنێت تا دەوڵەت ببێتە دەڵەتی دەسەاڵتی خۆی‪ ،‬ھیچ بۆی گرنگ نیە کە‪ ،‬کۆماری‬ ‫جێگای پەسەندی رێبەریی‪ .‬وتەکانی قاڵیباف ئیسالمی تەریک بکەوێتەوە و لە داھاتوودا زۆرتر‬ ‫ەنگدانەوەیەک بوو لە را و بۆچوونەکانی خامنەیی لە ھەمیشە لە کەسانی وەکوو قاڵیباف بۆ‬ ‫گەیشتن بەم ئامانجە‪ ،‬زیاتر کەڵک وەردەگرێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بە دەوڵەتی رۆحانی‪ ،‬یان بە‬

‫دیسیپلین‪ ،‬فیداکاری بۆ یەکتر‪ ،‬پاراستنی گیانی‬ ‫هاوڕێکان پێش خۆیی‪ ،‬زۆرتر خۆ ماندوکردن و‬ ‫وتار و ئەدەبیاتی زۆر هاوڕێیانە و متمدنانە و‬ ‫زمانێکی سەمیمی و ڕێزدارانە له گەڵ یەکتر‪،‬‬ ‫خستنە بەرچاوی کەموکوریەکان و رەخنەکان‬ ‫به زمانێکی هاوڕێیانە و بردنە سەری ئاستی‬ ‫وشیاری نیزامی و پاراستنی گیان هاوڕێیان‬ ‫له الیەن فەرماندەرانەوە و سەختگیری و‬ ‫دەقت بۆ کەمکردنەوەی خەسارەکانی مەیدانی‬ ‫شەڕ‪ ،‬سیماێکی جیاۆازی ئەبەخشیە هێزی‬ ‫پێشمەرگەی کۆمەڵە‪.‬‬ ‫حوزووری ژنانی تێکۆشەر و چەپ سوسیالیستی‬ ‫کوردستان له ڕێزەکانی هێزی پێشمەرگە هەم‬ ‫سیمای بزووتنەوەی کوردستانی شارستانیتر‬ ‫و ئێنسانیتر کرد و هەم هێزی پشمەرگەی‬ ‫کۆمەڵەی زۆرتر بردە دڵی جەماوەرەوە و‬ ‫هەمیش له کاتێکدا رژیمی ئێسالمی یاسا و‬ ‫حکومەتی دژی ژنی داسەپاند و سەراسەری‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هێزی کۆنەپەرستی دژە‬ ‫ژن سەری هەڵدەدا‪ ،‬ئاستی کوردستان و‬ ‫بزووتنەوەکەی بەرزتر و خۆشەویستتر کرد‪.‬‬ ‫پەیوەنەی هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە و‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵک زۆر تایبەتی بو‪ .‬هێزێکی‬

‫چەکدار بو که خەڵکی به سەرچاوەی هێز و‬ ‫خۆڕاگرتنی خۆیی دەزانی‪ ،‬دڵسۆزانە له خەڵک‬ ‫دەدوان و حوزووریان له هەر ماڵێک شوێنەۆار‬ ‫درێژ ماوەی به جێدەهێشت‪ .‬متمانەی خەڵکیش‬ ‫به پێشمەرگەی له ئاستێکی بەرز و دیاردا بو‪.‬‬ ‫هەڵسوکەوت و سیاسەتی کۆمەڵە و هێزی‬ ‫پێشمەرگەی له گەڵ دیلەکانی مەیدانی شەڕ‬ ‫یەکێک له سیما جوان و هەرە ئینسانییەکانە‬ ‫که به متمانەوە دەتۆانین بڵێین که بۆ به رەوش‬ ‫و ڕەوتی زاڵی ناو بزووتنەوە‪ .‬له دەرەوەی‬ ‫کوردستان تا ئیسەش و بۆ داهاتو بەڵگێکی‬ ‫زۆر گرینگ و پێۆانێکی بە نرخە که نیشان بدات‬ ‫بزووتنەوەی کوردستان دورە له رەق و دوژمنی‬ ‫و توڵەسەنەوە و حەقخۆازانە داۆای مافەکانی‬ ‫خۆیی دەکا‪.‬‬ ‫له ماوەی دەیان ساڵی ڕابردو هەزاران کیژ و‬ ‫کوڕی کوردستان بەم هێزە پەیوەست بون و‬ ‫قارەمانانە و فیداکارانە سااڵنێک له تەمەنی‬ ‫خۆیان تەرخان کرد و هەزاران قارەمانی له‬ ‫سەنگەرەکانی بەرخۆدان گیانیان بەختکرد‬ ‫یا بریندار بون و یان بۆ هەمیشە بەشێک له‬ ‫جەستەیان لە دەسدا‪.‬‬ ‫ئەم هێزە به بێ پشتیۆانی بێدرێغی کۆمەاڵنی‬

‫خەڵک تەنانەت بۆ یەک رۆژیش نەیدەتۆانی‬ ‫درێژە به مانەوەی خۆیی بدات‪ .‬ماڵ و گیانیان‪،‬‬ ‫موچە و مەزرایان و ژیانیان به قوربانی‬ ‫پاراستنی پێشمەرگێکی بریندار دەکرد‪ .‬سەدان‬ ‫جار گیران‪ ،‬دەربەدەر کران و ماڵ و حاڵیان‬ ‫دەستی بە سەردا گیرا‪ .‬وێڕای ئەوە که له‬ ‫بیرەوەرییەکاندا کەمترین باسیان لێدەکرێ‪،‬‬ ‫بەاڵم هەر سەرچاوە هێز و ڕەمز و مانەوەی‬ ‫پێشمەرگە بون‪.‬‬ ‫سەعید موعینی (خانە) که له خانەوادەێکی‬ ‫تێکۆشەر و ناوداری کوردستان هەستابو‪ ،‬به‬ ‫گیانبەختکردنی له رۆژی ‪٣١‬ی جۆزەردانە‬ ‫‪ ١٣٥٧‬له ماوەتی کوردستان باشوور و له ریزی‬ ‫پشمەرگەی یەکییەتی نیشتمانی و زۆر دور له‬ ‫خانەوادە و هاورێیانی‪ ،‬ڕاسپاردە و پەیامێکی‬ ‫مێژوویی له خۆیی جێهێشت که کۆمەڵە و هێزی‬ ‫پێشمەرگەی کۆمەڵە تا ئیسە به ئەمانەتەوە‬ ‫پاراستویانە‪ .‬پەیامی تێکۆشەرێکی چەپ و‬ ‫سوسیالیست‪ ،‬خۆڕاگری زیندان‪ ،‬پاشان هەدا‬ ‫نەدان و تێکەڵ به خەباتێکی تازە هەڵگیرساو‬ ‫و چونە ریزی پێشەوە و قارەمانانە فیداکاری‬ ‫کردن‪ .‬هەر ئەم پەیامەیە که هەر ساڵە ناو و‬ ‫ڕێبازی سەعیدی موعینی زیندوو ڕادەگرێ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫مێژوو‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫سەردەشت‪ ،‬مەرگەساتێکی لە بیر نەکراو‬ ‫(یادێک لەو قوربانیانەی شاری سەدەشت کە لە مەملەکەتی ئازار و خۆێندا بوونە قوربانی قیزەونترین پیالنی ڕەشی دەولەتەکان‬ ‫عەزیز ئاجیکەند‬ ‫تەنیا حەوت رۆژ لە یەکەمین مانگی هاوین‬ ‫تێپەریبوو‪ .‬تەنیا چەند چرکەساتێک بەر لەوی‬ ‫کاتژمێر ببێتە ‪ ٤‬و سی خولەکی دوانیوەرۆ‪،‬‬ ‫لەپڕ چەند پەڵەی رەش بالی بەسەر ئاسمانی‬ ‫شاری سەردەشت دا کێشا ‪ .‬بێدەنگێکی ژاناوی‬ ‫شاری لەئامێز گرت‪ .‬چەن چرکەیەک دواتر چەند‬ ‫فرۆکەیەکی هەڵگری گازی شیمیایی بەسەر‬ ‫شارەکەدا گرماندیان و ‪ ٤‬بۆمبیان بەسەر شاردا‬ ‫هەڵداو ‪ ٣‬بۆمبی تریشیان بەسەر ئاواییەکانی‬ ‫دەروبەریدا خستە خوارەوەو بەم جۆرەو تەنیا لەم‬ ‫چەند چرکەساتەدا ‪ ،‬سەردەشت وەک یەکەمین‬ ‫شاری قوربانی چەکە شیمیاییەکانی دەسکردی‬ ‫دەستی بەشەر بەدوای « هێــــرۆشیما و‬ ‫ناکازاکی « لەئاستی جیهاندا ناسروا و ناوبانگی‬ ‫شارە خنکێندراوەکەی کوردوستانی رۆژهەاڵتی‬ ‫بۆخۆی تۆمار کرد و هیچ خوداییەکیش نەهات بە‬ ‫هاورای لێقەوماوان و خنکێندراوەکانی ئەو شارە‬ ‫زامدارەدا ‪...‬‬ ‫مامەوەی ‪ ٨‬ساڵ بوو لەنێوان دوو دیکتاتۆری بە‬ ‫خۆین تینووی کوردان « ئێران و عێڕاق»شەرێکی‬ ‫خۆێناوی و دواکەوتوانە داگیرسابوو‪ .‬پێش‬ ‫کارەساتی شیمیایی بارانی شاری سەردەشت‬ ‫چەندین جار لەاڵیەن دەولەتی لەناوچووی سەدام‬ ‫حۆسێن ناوچەی پڕلەسەوزەالنی شاری سەردەشت‬ ‫بۆمباران کڕابوو وە هەرجارەی چەندین کەسی لێ‬ ‫ببونە قوربانی ‪ .‬بەاڵم پـــەالماری رۆژی حەوتی‬ ‫پوشپەری سالی ‪١٣٦٦‬ی هەتاوی وەک هێڕشی‬ ‫جاری جاران نەبوو کە بەدانی چەند قوربانێیەک‬ ‫ئەو رۆژەبەفەرامۆشی بسپێردرێ و یا چەند‬ ‫رۆژدواتر دانیشتوانی شارو ئەم دەڤەرە دەست‬ ‫بکەنەوە بەکاری ئاسایی و رۆژانەی خۆیان‪،‬‬ ‫بەلکوو ئەو پەاڵمارە دڕندانەیە ئەوەندە قورس‬ ‫و بەژان بوو کەئێستاش دوای ‪ ٣٣‬سال بەسەر‬ ‫ئەو کۆمەلکوژێیەدا‪ ،‬زامدارانی ئەو کارەساتە بە‬ ‫ئێش و ئازارەوە دەتلێنەوە و هەموو ساڵێک‬ ‫چەندین کەس بەرەو ئەو مەنزلگەیە کۆچ دەکەن‬ ‫و لە تەنیشت قوربانییەکانی دیکەی ئەم روداوە‬ ‫دلتەزێنە لەگۆرستانی گردەسوور مـــەنڵ دەگرن‬ ‫‪.‬‬ ‫رۆژی حەوتی پوشپەر کە شاری سەردەشت‬ ‫بۆردومان کرا ‪ ،‬تەنیا چەند کەسێک نوەبوونە‬ ‫قوربانی بەڵکوو لە ڕاستییدا شارێک خنکێندرا ‪.‬‬ ‫شارێک ژەهر خواردوو کرا‪٧ .‬ی مانگی پوشپه‌ر‬ ‫لە چەند چرکەدا کارەساتێک خولقا کە تا بە‬ ‫ئەمرۆش ئاسەواری ئەم جینایەتە لەسەر ژیان و‬ ‫شێوەی گوزەرانی قوربانیانی ئەو روداوە دلتەزێنە‬ ‫قورسایی دەکات ‪.‬‬ ‫ئێوارە بوو ‪ ،‬سێبەرەکان بە هێمنی لە داوێنی‬ ‫پووشپەڕدا شۆردەبونەوە‪ .‬سەرچاوەی سەردەشت‬ ‫‪ ،‬وەک دلی شار چاوەروانی دیداری ئەویندارانی‬ ‫دەکرد‪ .‬خوڕەی ئاوی جۆگەکانی تەنیشت‬ ‫شەقامی سەرەکی شار بە هێواشی بەسەر‬ ‫پشتی شاردا رێگایان دەبری و تێکەل کلۆڵی‬ ‫سنووربڕ دەبوون‪ .‬گەرەکەکانی شار هەموویان لە‬ ‫سەمای ژیاندا بوون و خوازیاری ئارامی ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سێبەری شوومی نەهامەتی شەڕی خۆێنمژەکان‬ ‫هێشتاکەش بەرۆکی واڵتی بەرنەدابوو ‪ .‬ئێوارە‬ ‫بوو چاوەکانی شار چەند فڕۆکەیەکی شەڕکەر‬ ‫لەسنووری ئاسمانی پووشپەر و خۆرەتاودا‬

‫بەدیدەکەن ‪ .‬فڕۆکەشەرکەرەکانی دیکتاتۆرە‬ ‫خۆێنمژەکە دیواری بێدەنگی شار دەشکێنن‬ ‫و وەک میر غەزەب و نۆێنەری ترس و مەرگ‬ ‫لەئاسمانی ئەو ئێوارەییەی سەردەشت دا‬ ‫دەلورێنن‪ .‬ئەوان بۆ فڕێدان و خستنەخوارەوەی‬ ‫بۆمبەکان ‪ ،‬خۆیان بۆناو قوواڵیی شا ر‬ ‫شۆرکردۆتەوەو پاشان دووکەلێکی سپی و‬ ‫زەرد وەک تۆری مەرگ و کارەسات جەستەی‬ ‫شارو شارۆمەندەکانی داپۆشی ‪ .‬به‌م جۆر‌ه و‬ ‫تەنیا لە چەند چڕکەدا كاره‌ساتێكی ده‌ڵته‌زین‬ ‫خولقا ك ‌ه خه‌مێكی یەکجار قورسی خست ‌ه سه‌ر‬ ‫دڵی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان و هه‌موو‬ ‫مرۆڤدۆستانی ئێران و جیهان‪ .‬ل ‌ه جه‌ریانی رودانی‬ ‫ئه‌م تاوانه‌ مێژوییه‌دا‪ ،‬ژماره‌یه‌كی زۆر ل ‌ه خه‌ڵكی‬ ‫شاری سه‌رده‌شت و ده‌وروبه‌ری گیانیان به‌خت‬ ‫كرد‪ ،‬ژماره‌یه‌كی زۆریش ب ‌ه گازی ژاراوی مه‌سموم‬ ‫بوون ب ‌ه جۆریك ك ‌ه ئاسه‌واری ئه‌م جینایه‌ت ‌ه تا‬ ‫ب ‌ه ئه‌مڕۆش ئازاریان ده‌د‌ات و مه‌ترسی خستۆته‬ ‫سه‌ر ژیانی نه‌وه‌ی داهاتووشیان‪ .‬بومبارانی‬ ‫شیمیانی شاری سه‌رده‌شت له‌رووی به‌كارهێنانی‬ ‫جۆری سیالحی كۆمه‌ڵكوژ ك ‌ه ل ‌ه دژی خه‌ڵكی‬ ‫مه‌ده‌نی ب ‌ه كار هات ‪ ،‬خاڵێكی وه‌رچه‌رخان بوو‬ ‫ل ‌ه شه‌ری كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌ی ئێران و عێراقدا‪.‬‬ ‫سااڵنی پێشتر سیالحی شیمیایی ل ‌ه ئاستێكی‬ ‫به‌رته‌سه‌ك دا ل ‌ه الیه‌ن رژیمی به‌عسه‌و‌ه دژ ب ‌ه‬ ‫هێزی پێشمه‌رگ ‌ه ب ‌ه كار هاتبوو‪ .‬ل ‌ه به‌ره‌كانی‬ ‫شه‌ریشدا‪ ،‬رژیمی عێراق جاروبار ئه‌م سیالحه‌ی‬ ‫ب ‌ه مه‌به‌ستی تاقی كردنه‌و‌ه به‌ كار هێنابوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل ‌ه ئاستێكی ئاوا به‌ریندا و ل ‌ه دژی خه‌ڵكی بێ‬ ‫دیفاع شارێك‪ ،‬ئه‌و‌ه یه‌كه‌م جار بوو ك ‌ه به‌م شێو‌ه‬ ‫ل ‌ه شه‌ری كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌ی ئێران و عێراقدا ئه‌م‬ ‫سیالحه‌ ب ‌ه كار ده‌هات‪.‬‬ ‫رژیمی به‌عسی عێراق چه‌ند مانگ دوای ئه‌و‬ ‫كاره‌ساته‌‪،‬جینایه‌تێكی كه‌ڵێك گه‌وه‌رتر و‬ ‫سامناكتری ل ‌ه شاری هه‌له‌بج ‌ه خولقاند‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ئاكامی بومبارانی شیمیایی شاری هه‌له‌بج ‌ه دا‪،‬‬ ‫نزیكه‌ی ‪ ٥٠٠٠‬ئینسان گیانیان ل ‌ه ده‌ستدا و زیارتر‬ ‫ل ‌ه ‪ ٧‬هه‌زار كه‌سیش‪ ،‬مه‌سموم و بریندار بوون‪.‬‬ ‫قوربانییانی كیمیایی بارانی زەردە لە ناوچەی‬ ‫دااڵهۆ‬ ‫هەروەها دەستی پڕلە جینایەتی دیکتاتۆرەکەی‬ ‫بەغدا بەوەش نەوەستاو لەکارەساتێکی دلتەزێنی‬ ‫تردا لە ‪٣١‬ی پوشپەری سالی ‪١٣٦٧‬گوندی»‬ ‫بانەزەرد «ی سەر بە شارەدێی « زەردە»سەر‬ ‫بە ناوچەی دااڵهۆ لە پارێزگای كرماشانی بە ‪٥‬‬ ‫فرۆكەی تۆپ هاوێشی كیمیایی ‪،‬کردە ئامانج و‬ ‫جینایەتێکی تری خولقاند ‪ .‬ئەم گوندە سەر‬ ‫لە بەیانی رێكەوتی ‪٣١‬ی پووشپەڕی ‪١٣٦٧‬ی‬ ‫هەتاوی‪ ،‬بە تەنیا چەند رۆژ بە دوای ئاگر بەست‬ ‫و قەبووڵ كردنی بڕیارنامەی ‪٥٩٨‬ی شورای‬ ‫ئاسایش لە الیەن ئێرانەوە‪ ،‬بە ‪ ٥‬فرۆكەی بۆمب‬ ‫هاوێشی كیمیایی لە الیەن ئەرتشی عێراقەوە‬ ‫هێرش كرایە سەر‪ .‬لەو هێرشە نامرۆڤانەدا ‪٢٧٥‬‬ ‫شارۆمەندی كورد كە سەرقاڵی بەڕێوەبردنی‬ ‫جێژنێكی ئایینی بوون‪ ،‬گیانیان لە دەست داو‬ ‫هەزاو ‪ ١٤٦‬شارۆمەندی دیكەش بریندار بوون ‪.‬‬ ‫بۆمبارانی شیمیایی ئێوارە دڵتەزێنەکەی شاری‬ ‫«سەردەشت « یش لە چوار خاڵی قه‌ره‌باڵغیدا‬ ‫ڕوویدا‪ .‬لەم هێرشەدا ‪ ١١٠‬کەس لە دانیشتوانی‬ ‫غەیرە نیزامی شار کوژران و ‪ ٨‬هەزار کەسی‬ ‫دیکەیش بەر گازی ژەهراوی کەوتن و بریندار‬ ‫بوون ‪ .‬بەرکەوتوانی ئەم کارەساتە هێشتا و‬ ‫دوای تێپەڕ بوونی ئەم هەموو ساڵە ناچارن‬

‫ئاسەواری پڕ دەرد و ئازاری ئەم تاوانه بۆ‬ ‫هەمیشە تەحەمول بکەن و بەشێک لەم دەرد و‬ ‫ئازارە بگوازنە بۆ نەوەکانی دوای خوێان‪.‬‬ ‫شاری سەردەشت وەک یەکەم قوربانی کارەساتی‬ ‫بۆردمانی شیمیایی لە دنیادا دوای بۆمبارانی‬ ‫هەستەیی شاری هێروشیما لە واڵتی ژاپن پاش‬ ‫کۆتایی شەری دووهەمی جیهانی لە الیەن‬ ‫ئەمریکاوە دێتە ئەژمار‪.‬‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه زلهێزەکان‪ ،‬ئه‌وانه‌ی ك ‌ه سیالحی‬ ‫شیمیائیان به‌رهه‌م هێنابوو و دابویان ب ‌ه‬ ‫تاوانبارانی شه‌ڕ‪ ،‬ب ‌ه پێی به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری‬ ‫و سیاسی خۆیان چاویان ل ‌ه جینایه‌تی بومبارانی‬ ‫شاری سه‌رده‌شت پۆشی و به‌م جۆر‌ه ده‌رفه‌تی‬ ‫ئه‌وه‌یان ب ‌ه رژیمی سه‌دام دا‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م جینایه‌ت ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئاستێكی به‌رینتر و پڕ كاره‌ساتردا ل ‌ه شاری‬ ‫هه‌لبج ‌ه دووپات كاته‌وه‌‪ .‬ئه‌م ده‌وڵه‌تان ‌ه ل ‌ه‬ ‫ساڵی ‪١٩٢٥‬ی زاینیدا‪ ،‬رێكه‌وتن نامه‌ی‪ ،‬قه‌ده‌غ ‌ه‬ ‫بوونی به‌رهه‌م هێنان و ب ‌ه كارهێناتی سیالحی‬ ‫شیمیائیان په‌سه‌ند كردبوو‪ .‬به‌م حاله‌شه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌مهێنان و فرۆشتنی ئه‌م سیالح ‌ه ده‌ستیان‬ ‫نه‌ده‌پاراست‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی ل ‌ه ماوه‌ی ‪ ٣٣‬ساڵێك ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫رودوای بومبارانی شیمیای شاری سه‌رده‌شت‬ ‫تێپه‌ڕ ده‌بێ‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه مه‌زلووم نمایه‌كی ریاكاران ‌ه‬ ‫و پێدا هه‌ڵكوتن به‌شه‌ری ‪ ٨‬ساڵ ‌ه و پێروز‬ ‫كردنی ئه‌م شه‌ر‌ه و جگ ‌ه ل ‌ه هه‌وڵدان بۆ پاكان ‌ه‬ ‫كردن بۆ جینایه‌ته‌كانی خۆی له‌و شه‌ره‌دا نه‌بێ‪،‬‬ ‫كارێكی بۆ قوربانیه‌كانی ئه‌م كاره‌سات ‌ه نه‌كردۆه‌‪.‬‬ ‫قوربانیه‌كانی بریندار و مه‌سموم ئه‌م رووداو‌ه تا‬ ‫ب ‌ه ئه‌مڕۆش ب ‌ه ده‌ست ئازاره‌كانی و ئاسه‌واره‌كانی‬ ‫ده‌نالێنن‪.‬‬ ‫ئه‌م رژیم ‌ه هه‌موو ساڵێك ب ‌ه بۆنه‌ی ئه‌‌م رۆژه‌و‌ه‬ ‫رێوه‌ره‌سمی تایبه‌ت به‌رێو‌ه ده‌بات و به‌مه‌به‌ستی‬ ‫‌نده ب ‌ه كاری دێنێ‪ ،‬به‌اڵم ته‌نیا شتێك‬ ‫پروپاگه ‌‌‬ ‫ك ‌ه به‌الیه‌و‌ه گرینگ نێه‌‪ ،‬ژیانی بازمانده‌گانی‬ ‫ئه‌م كاره‌ساته‌یه‌‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئه‌مڕۆ بریارده‌ران‬ ‫و به‌رێوه‌به‌رانی راسته‌وخۆی خۆلقاندنی ئه‌م‬ ‫كاره‌ساته‌‪ ،‬فرێ دراون ‌ه ناو زبڵدانی مێژوه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم پێویست ‌ه ئه‌و راستی ‌ه له‌بیر نه‌كه‌ین ك ‌ه هاو‬ ‫ده‌ستانی ئه‌م جینای ‌ه تكارانه‌‪ ،‬ئه‌وانه‌ی ك ‌ه هه‌ر‬ ‫ئیستاش‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه شاری سه‌رده‌شت‪ ،‬رۆله‌كانی‬ ‫قوربانیه‌كانی ئه‌م جینایه‌ت ‌ه ده‌گرن و ده‌یان خه‌ن ‌ه‬ ‫زیندان و ئه‌شكه‌نجه‌یان ده‌ده‌ن‪ ،‬ل ‌ه ئێران ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ده‌سه‌اڵتن‪.‬‬ ‫کات و شۆێنی بۆردومانەکانە شیمیاییەکانی‬ ‫کوردوستان‬ ‫بەداخەوە لەبەر ئەوەی کۆماری ئیسالمی بۆی‬ ‫گرنگ نەبوە کە خەڵک و شارەکانی کوردوستان‬ ‫بوردومان دەکرێن ‪ ،‬کات و رۆژی زۆربەی‬ ‫بۆردومانەکان نەزانراوە و نەنوسراوەتەوە یان خۆ‬ ‫بەداخەوە باس ناکرێن و بۆگەورەنەبونەوەیان‬

‫باس ناکرێن و لەراستییدا دەشاردرێنەوە‪.‬زۆربەی‬ ‫بۆردومانەکان ‪٢‬سال پێش تەواو بونی شەڕە‬ ‫نیگریسەکەی ئێران و عێڕاق و پێش سەرکێشانی‬ ‫جامی زەهرەکە ‪ ،‬واتا لە سالەکانی ‪ ١٣٦٦‬و‬ ‫‪١٢٦٧‬رویان داوە‪ .‬بەس کاتی بۆردومانی شاری‬ ‫سەردەشت بەهۆی بریندارەکان و خەلکەوەو کۆمەلە‬

‫نێونەتەوەیەکانەوە بەشێک لەهێزەسیاسییەکان لەوانە‬ ‫کۆمەلە زانراوە‪.‬‬ ‫گەرەکی سەرچاوەی (سەرچشمە)ی شاری سەردەشت‬ ‫و چەند گوندی دەوروبەری لە رۆژی یەک شەممە ‪٧‬ی‬ ‫پوشپەر کاتژمێر چەند ساتێک دوای سەعات ‪٤‬ی‬ ‫سەرلەئێوارە بە چوار بۆمبی شیمیایی هەلگری گازی‬ ‫خەردل خنکێندرا‪.‬‬ ‫شاری سەردەشت یەکەم شاری مەدەنی کوردوستانە‬ ‫کەبەدوای هێرۆشیماو ناکازاکی بە دەستی ئامریکا ‪،‬‬ ‫لە مێژووی مرۆڤایەتییدا بۆردومانی شیمیایی کراوە ‪.‬‬ ‫شارو گوندەکانی کوردوستان کە بەر بۆردومانەکانی‬ ‫دەولەتی لەناوچوی عێڕاق کەوتوون ‪:‬‬ ‫‪ -١‬گوندی گەرماوان سەربەشاری سەردەشت‬ ‫‪ -٢‬چەندگوندی دەوروبەری بانە لەوانە ئاڵۆت‬ ‫وهەروەها میک و باینجان لە دەشتی شلێر‪.‬‬ ‫‪ -٣‬چەند گوندی دەوروبەری مـــەریوان لەوانە قاڵجی‬ ‫کە تەنها لەیەک رۆژدا ‪ ١١‬بۆمبی لێدرا‪.‬‬ ‫‪ -٤‬چەند گوندی دەوروبەری شاری شنۆ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬چەندشاروگوندی دەوروبەری کـــرماشان لەوانە (‬ ‫گـــوندی زەردە ) کە لەسەرەوە بە کورتی ئاماژەمان‬ ‫پێکرد‪.‬‬ ‫‪ -٦‬نەخۆشخانی سرپێییلە سۆمار سەر بە قەسری‬ ‫شیرین‪.‬‬ ‫‪ -٧‬ناوچەی شێخ سڵە لە سالس وباوجانیسەر بە‬ ‫شاری جوانرۆ‪.‬‬ ‫‪ -٨‬ناوچەی دێرە گوندەکانی سامارو شامار ‪.‬‬ ‫‪ -٩‬ناوچەی کەربعەلی سەربەگوندی ویژاب لەدااڵهۆی‬ ‫کرماشان‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬هەروەها لەبەشی دورەوەی کوردوستان ‪،‬‬ ‫دەوروبەری ئابادان و گیالنی غەرب‪.‬‬ ‫بێ گۆمان ل ‌ه سبه‌ێ رۆژی رووخانی ئه‌و رژیم ‌ه دا‪،‬‬ ‫یه‌كێك ل ‌ه هه‌زاران الپه‌ره‌ی تاوانه‌كانی ئه‌م شه‌ر‌ه‬ ‫كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌یه‌‪ ،‬بومبارانی شیمیایی خه‌ڵكی بێ‬ ‫دیفاعی شاری سه‌رده‌شت ده‌بێ كه‌ مه‌زڵومان ‌ه بوون ‌ه‬ ‫قوربانی و گیانیان به‌خت كرد و یان بریندار و مه‌سموم‬ ‫بوون‪ .‬به‌اڵم هه‌لرشتنی فرمێسكی تیمساحیان ‌ه ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن رێبه‌رانی ئه‌مڕۆ رژیمی كۆماری ئیسالنی بۆ‬ ‫قوربانیه‌كانی ئه‌م كاره‌ساته‌‪ ،‬ناتوانێ ئه‌م راستی ‌ه‬ ‫ل ‌ه بیر خه‌ڵك بباته‌و‌ه ك ‌ه چڵون خومه‌ینی له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌ستپێكردنی شه‌ر‪ ،‬ئه‌م شه‌ڕه‌ی وه‌كوو به‌ركه‌تێكی‬ ‫ئاسمانی ناوی لێبرد و هه‌ڵسووڕاوان ‌ه هێنا‌ی ‌ه خزمه‌ت‬ ‫سه‌قامگیر كردنی حكومه‌تی ئیسالمیه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵهاتی كاره‌ساتی مرۆڤی بومبارانی شیمیانی‬ ‫شاری سه‌رده‌شتدا نه‌فره‌‌ت ده‌كه‌ین ل ‌ه بریارده‌ران و‬ ‫به‌ریوه‌به‌ران و هاوكارانی ئه‌م جینایه‌ت ‌ه گه‌وری ‌ه و‬

‫درود ده‌نێرین بۆ ئه‌م ئینسان ‌ه بێ دیفاعانه‌ی ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه جه‌ریانی ئه‌م كاره‌ساته‌دا گیانی ئازیزیان ل ‌ه‬ ‫ده‌ست دا‪.‬‬ ‫یادیان بەخێر‬

‫جیهان‬ ‫مانگی مەی ساڵی ‪١٩٦٨‬‬ ‫ئاروین سەعیدپوور‬ ‫هەر چۆن مارک کۆالنسکی‪ ،‬رۆژنامەنووسی ئامریکی‬ ‫گووتی‪١٩٦٨ ،‬ساڵێک بوو کە جیهانی شەکاند‪ .‬مەی‬ ‫‪ ١٩٦٨‬ساڵی گۆڕانکارییە گرینگەکانی جیهان بوو‪،‬‬ ‫ساڵی تیرۆری مارتین لوترکینگ ڕابەری بزووتنەوەی‬ ‫رەش پێستەکان لە واڵتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا‪،‬‬ ‫ساڵی دەست پێک و سەرکوتی بزوتنەوەی بەهاری‬ ‫پڕاگ‪ ،‬ساڵی سەرهەڵدانی بزوتنەوە کۆمەالیەتیەکان‬ ‫دژی شەری ڤیێتنام و ساڵی دەسپێکی ئالووگۆڕەکان‬ ‫لە سەرتانسەری جیهان و بە تایبەت لە فەڕانسەدا‪.‬‬ ‫مەی ‪ ١٩٦٨‬جیهان و بە تایبەت ئەورووپای خستە‬ ‫ژێر کاریگەری خۆیەوە و هەروەها بوو بە ھۆی‬ ‫سەرھەڵدانی بزووتنەوەی جەماوەری لە واڵتانیک‬ ‫وەک ژاپۆن‪ ،‬برازیل و ئەمریکا‪.‬‬ ‫ئەگەرچی سەرهەڵدانەکانی مەی ‪١٩٦٨‬باڵیان‬ ‫بە سەر هەموو دونیادا کیشا بوو‪ ،‬بەاڵم بە هۆی‬ ‫باروودۆخیک کە لە ناو کۆمەڵگای ‌پێشکەوتووی‬ ‫ئەوکاتی فەرانسە بوونی هەبوو‪ ،‬توانی پێگەیەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی بۆ خۆی لەو واڵتەدا بدۆزیەتەوە و نەک‬ ‫تەنیا لە بیر و بۆچوونە نوێکانی ناو کۆمەڵگا –‬ ‫وەک تێئۆریەکانی ویلهێلم رایش‪ ،‬دەروون توێژەری‬ ‫ئاڵمانی‪ ،‬دەربارەی هۆکارەکەنی سەرهەڵدانی‬ ‫فاشیسم و تێئۆریەکانی گی دیبور‪ ،‬کومەڵناسی‬ ‫فەرانسی لە سەر کۆمەڵگای نەمایش_ کەڵک‬ ‫وەربگرێت‪ ،‬بەڵکوو هەژماریکی یەجگار زۆر لە‬ ‫فەیلەسووفەکان و نوسەرەکانی ئەو سەردەمە بخاتە‬ ‫سەر کاریگەری خۆیەوە و بێت بە ئۆبژە و سوبژەی‬ ‫کومەڵگا و بیر و را نوێکان‪.‬‬

‫سازماندەری سەرەکی بزووتنەوەی مەی ‪ ١٩٦٨‬لە‬ ‫فەڕانسە گەنجان و خوێندکاران بوون‪ .‬گەنجانێک که‬ ‫خوازیاری جیهانی دیکە بۆ ژیان کردن و هەروەها‬ ‫ڕەها لە باب و نەڕیتە کۆنەکان بوون‪ .‬گەنجانێک‬ ‫کە بە ئاشکارا دژایەتی سیستەمی سەردەست و‬ ‫هەروەها سەرمایەداریان دەکرد کە شارل دۆگۆل بۆ‬ ‫ئەوانی بەرهەمهێنابوو‪.‬‬ ‫لە الیەکی ترەوە‪ ،‬هەر چوون ئاماژەمان پێ کرد‪،‬‬ ‫ئەم بزووتنەوەیە ڕەخنە گرانە ڕووبەڕووی کولتوور‬ ‫و شێوازی ژیان لە فەڕانسە وەستابوو ‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫یەکێک لەمانە سیستەمی ڕاهێنان بوو که ئیجازەی‬ ‫بە مامۆستا کان دەدا لە خوێنکاران بدەن و‬ ‫خوێندنگاکان بکەنە بنکەی نیزامی‪ .‬یەکێکی دێکە‬ ‫لە ڕەخنەکان لەسەر بارودۆخی نالەباری کرێکاران‬ ‫و چۆنیەتی هەڵسوکەوت سیستەمی سەردەست‬ ‫لەگەل ئەوان دا بوو‪ .‬هەر بۆیە ئەم بزووتنەوەیە‬ ‫تەواوەتی کولتور و کۆمەلگا و سیاسەتە کانی ئەو‬ ‫کاتی بە دژی خۆی دەزانی و دەی ئەویست کۆمەڵگا‬ ‫لە بنەرەتەوە ژێروژوور بکات‪ .‬کۆمەلگا یەک کە‬ ‫پۆلیس دەسەالتی لەو ئاستەدا بوو کە قسەی یەکەم‬ ‫و دواهەمی دەکرد و رۆژنامەکان و تەلەفزیۆنیەکان‬ ‫لە ژیر چاودێری حکومت دا بوون‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی مەی ‪ ١٩٦٨‬خوا خوازیاری لە ناوو‬ ‫چوونی ڕەگەز پەرستی و هەروەها داواکاری‬ ‫یەکسانی ژن و پیاو بوو و چیتر نەیاندەتوانی لە‬ ‫دنیای کۆندا ژیان بکەن‪ ،‬هەروەها ئەم بزووتنەوەیە‬ ‫توانی لە ماوەیەکی کەمدا جێگە و پێگەیەکی قورس‬ ‫لە نێو کرێکاران دا بکاتەوە بەاڵم هەر ئەو جۆرە وا‬ ‫کتوپڕ دەستی پێکرد و پەرەی سەند هەروا ئاگری‬ ‫شۆرشی کوژرایەوە بەاڵم کاریگەری هەتا ئێستاش‬ ‫لە ناوو جەماور و کرێکاران و خوێندکاران دیارە‪.‬‬ ‫گرنگترین میراتی بزوتنەوەی مەی ‪١٩٦٨‬‬ ‫پەرەسەندنی مۆدێرنیزم و لە ناوو چوونی سوننەتە‬ ‫کان بوو وەک پەرەسەندنی بزوتنەوەی فێمینیستی‪،‬‬ ‫قانونی کردنی یەکسانی ژن و پیاو‪ ،‬بەرنگاری‬

‫مەدەنی و هەر وەها ئازادی پەیووەندیە سێکسیەکان‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫هەر چۆن پێش تر ئاماژەمان پی دا‪ ،‬ئەم‬ ‫بزووتنەوەیە توانی کاریگەریەکی زۆریشی لەسەر‬ ‫فەلسەفە و بیرۆکەی رەخنەگرانە ببێت‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫کەسانی وەک ژیل دلۆز‪ ،‬میشێل فۆکۆ‪ ،‬ژاک دریدا‬ ‫بە هۆی شکل گیری ئەم بزووتنەوەیە بوو کە‬ ‫توانیان ڕاشکاوانە باس لە ئایدیاکانی خۆیان بکەن‬ ‫و بیخەنە بەر دەستی خوێنەر و باس لە چەمک‬ ‫گەلێک وەکوو راوەستان دژی دەسەالتی دەولەتی‬ ‫و دژایەتی کۆمەلگای چینایەتی و هەروەها‬ ‫یەکگرتنەوەی دووبارەی بزوتنەوەی مەی لەگەڵ‬ ‫بزووتنەوەی کرێکاریکان بکەن و ڕەنگ و بۆنێکی‬ ‫تازە بە ئەدەبیاتی سیاسی ئەو سەردەمە بدەن‪.‬‬ ‫سینەما بەشێکی دیکە بوو کە لەم ئالوگۆرِێ‬ ‫بێ بەش نەما‪ ،‬سینەمایکی تازە خولقا‪ ،‬سینەمایک‬ ‫کە چیتر کرێکاران لە ژێر دەسەاڵتی سەرمایەداران‬ ‫ساکار و ئاسوودە دانانیشێتن و داوای مافی خۆیان‬ ‫دەکرد‪ .‬بزوتنەوە فێمینیستیەکان‪ ،‬دژایەتی پۆلیس‪،‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪9‬‬

‫یەکسانی خوازی و هەروەها درۆزنی سیاسەتمەداران‬ ‫بوون بە سووژەی ناوەرۆکی فیلمەکان‪ .‬ئەکتەرە‬ ‫ژنەکان لە ناوو فیلمەکاندا چیتر جنسی دووەم‬ ‫نەمان و نەدەترسان داوای مافی خۆیان بکەن و‬ ‫ئازادانە باسی مافی خۆیان و جەستە و ژن بوونی‬ ‫خۆیان دەکرد‪ .‬دەرهێنەر فیلمەکان دەستیان‬ ‫دایە نیشان دانی فۆڕمێکی نوێ لە ژیان‪ ،‬ژیانێک‬ ‫خالی لە هەرجۆرە درۆ‪ ،‬رەگەز پەرستی‪ ،‬چین‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان و پڕ لە عەشق و یەکسانی‪.‬‬ ‫بەاڵم گرنگترین جۆری هونەر کە دوایی بزووتنەوەی‬ ‫‪ ١٩٦٨‬پەیدا بوو هونەری شەقام بوو‪ .‬نووسراوەکان‬ ‫و تەقاشیەکان شەقامەکانی لە خۆ گرتبوو کە داوای‬ ‫ئازادی ڕاگەیەندراوە کانی دەکرد و هەر وەها ڕەخنە‬ ‫زۆری لە پۆلیس و دەولەتی شارل دۆگۆل دەگرت‪.‬‬ ‫داواکاری گرینگی بزوتنەوەی مەی ‪ ١٩٦٨‬ڕەها بوون‬ ‫لە سیستەمی کۆن بوو‪ .‬داواکاریێک که دوایی زیاتر‬ ‫لە ‪ ٥٠‬سال تێپەر بوون بەسەریاندا هێشتا که لە ناوو‬ ‫دلی خەلک و هەمو گەنجانوو خوێندکاران جێگەی‬ ‫خۆی هەیە‪ .‬مەی ‪ ١٩٦٨‬جیهانێکی نوێ بنیادنا‪.‬‬

‫ناتوانین هەناسە هەڵکێشین!‬

‫بێهنام فەتحی‬ ‫شەقامی واڵتە پێشکەوتووەکانی جیهان لە‬ ‫ماوەی ڕۆژانی ڕابردوودا بوو بە جەوالنگەی‬ ‫جەماوەرێکی بەرینی یەکسانیخوازان بە‬ ‫دژی هەڵسووکەوتی نەشیاو و دژە مرۆڤانەی‬ ‫هێزەکانی پۆلیسی واڵتی ئەمریکا‪.‬‬ ‫هەواڵگریە بەناوبانگەکانی جیهان و الپەڕەکانی‬ ‫سۆسیال میدیا‪ ،‬دەسبەجێ دیمەنی گیان‬ ‫لەدەستدانی هاوواڵتیەکی نیشتەجێی شاری‬ ‫«مینیاپۆلیس»یان باڵوکردەوە کە لە بن‬ ‫ئەژنۆی پۆلیسێکی «سپی پێست»ی ئەو شارە‬ ‫تێکەڵ بە دواهەناسەکانی ژیانی‪ ،‬ئەم دێڕەی‬ ‫دووپات دەکردەوە‪:‬‬ ‫« ناتوانم هەناسە هەڵکێشم!»‬

‫مەرگی جۆرج فلۆید‪ ،‬درێژەی تراژێدیای سەدان‬ ‫ساڵەی ڕەشەکوژی و هەاڵواردنێکی دژەئینسانی‬ ‫بوو لە یەکێک لە هەرەدێمۆکراتیکترین واڵتانی‬ ‫دنیای ئەمڕۆمان دا!‬ ‫ئەم کارەساتە جارێکی دیکەش لە پێش چاوی‬ ‫مرۆڤی ئەم سەردەمە سەلماندی کە جیهان‬ ‫بەگشتی شوێنێکی مەترسیدارەو تاکی سەر بە‬ ‫دامەزراوەکانی پارێزەری دەسەاڵتی چینایەتی‪،‬‬ ‫هێشتا هەڵگری بیری دواکەوتووانەی سەدەی‬ ‫نۆزدەیەمە بەرانبەر بەو مرۆڤانەی کە لە‬ ‫ئەدەبیاتی پڕ لە هەاڵواردنی ئەو سەردەمەدا‬ ‫«ڕەنگین پێست» یان «ڕەش پێست» ناوزەد‬ ‫دەکران‪.‬‬ ‫ئەم ڕووداوە هاوکات لە گەڵ دەنگ هەڵبڕینی‬ ‫کۆمەڵگای نێو نەتەوەیی بەرانبەر بە‬ ‫«ڕاسیسم»و هەاڵواردن و سوکایەتی کردن بە‬ ‫کەرامەتی مرۆڤی سەردەم‪ ،‬دەرفەتێکی خوڵقاند‬ ‫کە تەنانەت ڕژیمە دیکتاتۆرەکان و دەسەاڵتە‬ ‫بناژۆخوازە فاشیستەکان‪ ،‬لەوانە «کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران» و ڕێبەرو کاربەدەستانی (لە‬ ‫ژێر ناوی ستەمکاری و سەرەڕۆیی ئامریکایی)‬ ‫بێنە سەر خەت و پاساوێک بۆ جەنایەتەکانی‬ ‫خۆیان بهێننەوە‪.‬‬ ‫«عەلی خامنەیی» لە وتارێکدا بەبۆنەی‬ ‫خومەینی‬ ‫لەگۆڕنانی‬ ‫ساڵوەگەڕی‬ ‫(جەنایەتکارێکی فاشیستی هاوشێوەی خۆی)‪،‬‬

‫بەوپەڕی بێشەرمی و سەخافەتەوە باس لە‬ ‫کوشتنی شارۆمەندانی ئەمریکا لە الیەن پۆلیسی‬ ‫ئەو واڵتە دەکات و ئاماژە دەدات بە مافی مرۆڤ‬ ‫و پابەند نەبوونی دەسەاڵتی ئەو واڵتە بە یاساو‬ ‫ڕێساکانی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ!‬ ‫ئەمە لەحاڵیکدایە کە سەرانسەر کارنامەی‬ ‫ڕژیمی ئاخوندەکان لە سەرەتای قۆرغ کردنی‬ ‫دەسەاڵتەکەیانەوە هەتا ئێستا؛ تەژیە لە کوشتن‬ ‫و سێدارە و بەردباران کردن‪ ،‬زیندانیکردن و‬ ‫ئاوارەکردنی دەیان هەزار کەس لە جەماوەری‬ ‫ژێر دەسەاڵتی ئەو ڕژیمە‪.‬‬ ‫هەر بەتەنیا بە چاوخشاندنێکی خێرا بەسەر‬ ‫مێژووی کوردستان و بزووتنەوەی ڕەواو‬ ‫پێشکەوتنخوازانەی خەڵکی کورد‪ ،‬ڕواڵەتی‬ ‫دژەمرۆڤانەو ئاپارتایدێکی ڕووت و داپڵۆسێنەر‬ ‫لە الیەن ڕژیمی کۆنەپارێزی کۆماری ئیسالمی‬ ‫بەرانبەر بە کولتوور و ئێتنیک و جیابیری و‬ ‫پێشکەوتنخوازیی نەتەوەکانی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫ئەم حکوومەتە‪ ،‬دەر دەکەوێت‪.‬‬ ‫لەخوێندا گەوزاندنی سەدان کەس لە جەرەیانی‬

‫خۆپیشاندانەکانی خەزەڵوەری ساڵی ڕابردوو‪،‬‬ ‫ئێعدامی ڕۆژانە لە کوردستان و شوێنەکانیتری‬ ‫ئێران‪ ،‬دوو جار لەسەر یەک کوشتنی بەکۆمەڵی‬ ‫پەنابەرانی ئەفغانستانی لە ماوەی یەک مانگی‬ ‫ڕابردووداو دەیان تاوانی دیکە‪ ،‬نوێترین بڕگەی‬ ‫جەنایەتەکانی کۆماری ئیسالمی ئێرانن‪.‬‬ ‫بێگومان حکوومەتی ئێران‪« ،‬ڕژیمی‬ ‫ئاپارتاید»ی سەردەمی ئێمەیە لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوینداو تاوانبارێکی سەرکییە لەو ناوچەیەدا‪.‬‬ ‫شەقامە ئاڵۆزەکانی ئەمریکاو واڵتانی دیکەی‬ ‫ڕۆژئاوا‪ ،‬پەیامهێنەری ئەو ڕاستیەن کە ستەم‬ ‫و هەاڵواردن و چەوسانەوە لە هەر سووچێکی‬ ‫ئەم جیهانەدا بێت‪ ،‬نەفرەتی لێ دەکرێت و‬ ‫«دەسەاڵت» تووشی قەیران و پاشەکشە‬ ‫دەکات‪.‬‬

‫سەرەڕای جیاوازی نێوان جۆرەکانی دەسەاڵتی‬ ‫بەڕێوەبەریی واڵتان و شێواز و فەرهەنگی خەباتی‬ ‫جەماوەریی بەرانبەر بەم دەسەاڵت و دامەزراوەگەلە‪،‬‬ ‫ئەم جۆرە لە یەکگرتوویی و بەگژداچوونەوەیە‪،‬‬ ‫دەتوانێ ببێتە ڕێکخەرو هیوابەخشە بۆ خەباتی‬

‫جەماوەری ئێمەش‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ڕۆمینا ئازارێک بەقەد بااڵی مێژوو‬

‫سولماز دوروودی‬

‫ئینسانێک بە هۆی ڕەنگی پێستیەوە لە ئامریکا‬ ‫خێنکێندرا‪ ،‬ئێنسانێکی دیکە بە هۆی گوێگرتن‬ ‫بۆ گۆرانیی کوردی لە تورکییە جن جن کرا و‬ ‫کچێک لە ئێران بەدەستی باوکی سەربڕا‪ .‬هەر‬ ‫کام لەم هەوااڵنە ئازارێکیان بوو‪ .‬ئێشەکە هەر‬ ‫هی ئەو ڕۆژە نەبوو کە کوژران‪ ،‬بەڵکوو دوا‬ ‫پەردەی تەمەنێک لە ئێش و ئازار بوون کە‬ ‫هەرکام لەو قوربانیانە و هاودەردەکانیان بە‬ ‫درێژایی مێژوو چێشتوویانە و ئەیچێژن‪.‬‬ ‫هەرکام لەم کەسانە و ئەوانەی وا تووشی ستەم‬ ‫و ئازاری لەو چەشنە دەبن بە شێوەیەک زوڵمیان‬ ‫لێدەکرێ و دەبنە قوربانی بەاڵم نموونەی ڕۆمینا‬ ‫لە باری مێژوو و شێوەی ستەمەکەوە دەکرێ‬ ‫لەوانەی دیکە جیابکرێتەوە‪ .‬سەدان ساڵە‬

‫ئینسانەکان بە هۆی ڕەنگی پێستیانەوە دەبنە‬ ‫قوربانیی ڕەگەزپەرەستی و لە ئاستی ئابووری‬ ‫و کۆمەاڵیەتی و سیاسی و تەنانەت جەستەیشدا‬ ‫دەکەونە بەر هێرشی هەڵگرانی ئەو بیرۆکە‬ ‫نامرۆڤانەیە‪ .‬بە درێژایی مێژووی هاوچەرخ گەلی‬ ‫کورد لەبەر ئەوەی داوای سەرەتاییترین مافە‬ ‫ئینسانییەکانی خۆی دەکا و دەیەوێ خۆی‬ ‫بڕیاردەری ژیان و دیاریکەری شێوازی دەسەاڵتی‬ ‫سیاسیی خۆی بێ‪ ،‬دەکوژرێ و زیندانی دەکرێ‬ ‫و هێرشی دەکرێتە سەر و بێماف دەکرێ‪.‬‬ ‫ڕۆمیناکان بە درێژایی مێژووی کۆمەڵگەی پیاوـ‌ـ‬ ‫باوک ساالر سەر بە هەر نەتەوەیەک بووبن‪ ،‬لە‬ ‫هەر چینێکی ئابووریەوە هاتبێتن یا هەڵگری‬ ‫هەر ناسنامەیەک بووبێتن شوێنی قامچیی‬ ‫پیاوساالری بە لەشیانەوە دیارە‪ .‬ڕۆمینا لەو‬ ‫ڕۆژەوە کە لەدایکبووە نەکەی نەچی ئەتۆ کچی‬ ‫ئازاری داوە‪ ،‬ئەوەی پێیان وتووە تۆ کچی و‬ ‫دەبێ بپارێزرێی و ئەو ئەرکە لەسەرشانی باوک‬ ‫و برا و هاوسەر و پیاوانی دیکەی خانەوادەکەیە‬ ‫ئازاری پێگەیاندووە‪ ،‬ئێشی ئەوەی بە گوێیاندا‬ ‫چرپاندووە کە نامووسی خانەوادەکەیە و ئەگەر‬ ‫القی خوار دانێ حەیایان دەبا و ئابڕوویان دەچێ‪،‬‬ ‫بەلەش و زەینیا گەڕاوە‪ ،‬ئێشی ئەوەی ناچار‬ ‫بووە وەاڵمدەرەوەی پرسیارە بێکۆتاییەکانی‬ ‫کەسانی دەورووبەر بێت‪ ،‬چەماندوویەتی‪ ،‬ئێشی‬ ‫هەموو ئەو قسە ڕەقانەی کە پێی وتراوە‪ ،‬لە‬ ‫ژیان بێزاری کردووە و ئازاری ئەوەی کە مافی‬ ‫بڕیاردانی لێ زەوت کراوە‪ ،‬تواندوویەتیەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمینا هەڵگری ئەو‬

‫ئازارە بووە کە رووبەڕووی هەر گرفتێک ببێتەوە‬ ‫تاوانبارە‪ ،‬ئەگەر لە خیابان مەتەڵەکی (تەعلیق)‬ ‫پێبوترێ ئەوا کچەکە تاوانبارە چونکە حەتمەن‬ ‫شتێکی کردووە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر دەسدرێژیی‬ ‫بکەنە سەر هەر ڕۆمینایە کە تاوانبارە‪ .‬ڕۆمینا‬ ‫دەردی ئەوەشی لەسەرشان بوو کە نەیدەتوانی‬ ‫گەورە بێ گەورەبوون هەر ئازاری پێریودبوونی‬ ‫مانگانەی لەگەڵ خۆی نەدەهێنا بەڵکوو ڕەنجی‬ ‫ژن بوونی لەگەڵدا بوو‪ .‬زۆرێک لە ڕۆمیناکان کە‬ ‫گەورە دەبن ناچاردەکرێن واز لە خوێندن بهێنن‪،‬‬ ‫شتێکی سرووشتیی ژیانیان لێ دەکرێ بە عەیب‬ ‫و شەرمەزاری و ئازادییان بەرتەسک‬ ‫دەکرێتەوە‪ .‬ڕۆمینا نەیتوانیوە بە دەڵی خۆی‬ ‫بخوێنێ نەیتوانیوە بە دڵی خۆی کایە بکا‪،‬‬ ‫نەیانهێشتووە لە قەدەر تواناکانی خۆی گەشە‬ ‫بکا و پڕ بە بااڵی لێهاتوویەکانی بگاتە پلە‬ ‫و پایە‪ .‬ڕۆمیناکان بۆیان نەبووە بە دەنگی‬ ‫بەرز پێبکەنن و لە پیاسەی شەوانەی سەر‬ ‫شەقامەکان بێبەشکراون‪ .‬بۆ ڕۆمیناکان ماچ‬ ‫تاوان بووە و خۆشەویستی لە پەڕۆیەکی‬ ‫خوێناوییەوە پێچراوە‪ .‬ئێش و ئازارەکان زۆر‬

‫زۆر زیاترن لەو چەن نموونەیە کە باس کران‪ .‬لەو‬ ‫دنیایە کە ڕۆمینا تێدا دەژیا ژن بوون تاوانێکە‬ ‫کە نوێنەرانی خوداکانی زەمین و ئاسمان ڕێگە‬ ‫بە خۆیان دەدەن بە پێی یاسای نامرۆڤانەی‬ ‫خۆیان سزای بدەن‪.‬‬ ‫سەرباری هەموو ئازارەکانی ڕۆمیناکان ئەوەیە‬ ‫کە زۆربەیان تا چەقۆ ناگاتە ملیان هەست بەو‬ ‫ئازارە ناکەن و سەرچاوەی دەردەکەیان نابینن‪.‬‬ ‫زۆرن ئەو ژنانەی پەروەردەی پیاوساالرانە‬ ‫وای لێکردوون سەرەتاییترین مافەکانی خۆیان‬ ‫ناناسن و لە واڵتێکی وەکوو ئێران و لەژێر‬ ‫دەسەاڵتی ئێسالمیدا بە هەموو شێوازێکی‬ ‫یاسایی و کولتووری و لە ڕێگەی مێدیاکان و‬ ‫سیستمی پەروەردە و مزگەوتەکانەوە بەربەست‬ ‫لەسەر ڕێگەی گەشی فیکری و کۆمەاڵیەتیی و‬ ‫ئابووریی گشتیی ژنان دادەنرێ‪.‬‬ ‫ڕۆمینا خوێنی مێژوویەک ئازار و ستەمە بەسەر‬ ‫داسی پیاو ساالرییەوە مەییوە‪.‬‬

‫یاساییکرانی دەسدرێژیی بۆ سەر مندااڵن دەبێ ڕابگیرێ‬ ‫گەالوێژ عەبدیکانی‬ ‫لە هەموو دونیا بەخێوکردنی منداڵە بێ پەناکان‪،‬‬ ‫ئەرکێکی ئەخالقیە و زۆر جێگای ڕێز و پەسندە‪ .‬لە‬ ‫دەستدانی باوک و دایک یان خێو لەوانەیە بۆ هەر‬ ‫منداڵیک ڕووبدا یان منداڵێک خاوەنی خێوێک بێ‬ ‫کە ئەرکەکانی خۆی بەجێناهێنێ و مندااڵن زۆرجار‬ ‫پێویستیانە بەوەیە کەسی دیکە و خنەوادەیەکی‬ ‫دیکە بەخێویان بکەن‪ .‬ئەمە ئەرکێکی ئەخالقیی‬ ‫گشتییە و پێوەندی بە ئایینەوە نییە و تەنیا و‬ ‫تەنیا ئەرکێکی مرۆڤانە و ئەخالقییە‪ .‬بەاڵم ئەو‬ ‫ئەرکە ئینسانییە لە ئێرانی ژێردەسەاڵتی حکوومەتی‬ ‫ئیسالمیدا و لە ژێر یاسای ئیسالمیی زاڵ بەسەر ئەو‬ ‫واڵتەدا‪ ،‬ناوەرۆکی مرۆڤانەی خۆی لەدەست داوە‪.‬‬ ‫نوێنەرانی مەجلیسی شورای ئیسالمی ساڵی ‪١٣٩٢‬‬ ‫یاساییەکی پەسەند کرد کە ڕێگە بە خێوەکان دەدا‬ ‫لەگەڵ ئەو مندااڵنەی بەخێوکردنیانیان گرتووەتە‬ ‫ئەستۆ هاوسەرگیری بکەن‪ .‬ئەو یاسا نامرۆڤانەیە‬ ‫دواتر لە الیەن شوورای نیگابانی یاسای بنەڕەتییەوە‬ ‫پەسەند کرا و ڕاگەیەندرا کە یاساکە لەگەڵ شەرع و‬ ‫یاسای ئیسالم دێتەوە و تەبایە‪.‬‬ ‫پەسەندکرانی ئەم یاسایە و ئامانج وئاکامەکانی‬ ‫زیاتر لە جاران ناوەرۆکی دواکەوتووانە و توندوتیژ و‬ ‫دژە مرۆڤانەی یاسا ئیسالمییەکانی دەرخست‪.‬‬ ‫دەسەاڵتدارانی ئایینی و مەالکانی خاوەن دەسەاڵت‬ ‫پێشتریش ڕێگەی دیکەیان بۆ هاوسەرگیری کردن‬ ‫لەگەڵ ئەو منداڵە بێپەنایانە هەبوو و مندااڵنی کچ‬ ‫دەکرا لەگەڵ بابی خێوەکانیان و مندااڵنی کوڕ‬

‫لەگەڵ دایکی خێوەکانیان هاوسەرگیری بکەن بەاڵم‬ ‫وادیارە دواکەوتوویی ئەم دەسەاڵتدارانە سنووری‬ ‫نییە و بە پەسەندکردنی ئەم یاسا تازەیە ڕێ بە‬ ‫خێوەکان دەدن ئەو مندااڵنەی هەڵیانگرتوونەتەوە‬ ‫بیکەنە هاوسەری خۆیان‪ .‬داڕێژەرانی ئەو یاسایە‬ ‫دەڵێن ئەوە بە قازانجی منداڵەکانە و مەال و کەسە‬ ‫ئاینییەکانیش ئەو یاسایە بە شەرعی و ئیسالمی‬ ‫دەزانن و بە ئاشکرا دەڵێن ئەو یاسایە کە شەرعدا‬ ‫ڕێی پێدراوە و پشتیوانی لێدەکەن‪ .‬بەاڵم ئاشکرایە‬ ‫ئەم یاسایە نەک هەر یارمەتیی ئەو مندااڵنە ناکا کە‬ ‫لە کۆمەڵگای ژێر دەسەاڵتی حکوومەتی ئیسالمی لە‬ ‫مەترسیی بێمافی‪ ،‬توندوتیژی‪ ،‬گوشاری ئابووری و‬ ‫ڕۆحیدان بەڵکوو مەترسیی زیاتریان دەخاتە سەر و‬ ‫ئەمنییەتییان زیاتر لە جاران دەخاتە مەترسییەوە‪.‬‬ ‫ئەم یاسا نامرۆڤانە و قیزەونە وا دەکا مەبەست‬ ‫و هۆکاری هەڵگرتنەوەی مندااڵن بگۆڕدرێ و‬ ‫پەیوەندیی باوک و منداڵ بگۆڕدرێ بە جۆرێکی‬ ‫دیکە لە پەیوەندی و لە ڕاستیدا مندااڵنێک کە هیچ‬ ‫دەسەاڵتیان بەسەر ژیان و چارەنووسی خۆیاندا نییە‬ ‫دەکاتە کۆیلە و یەخسیری ئەو کەسانەی ئەرکی‬ ‫بەخێوکردنیان دەگرنە ئەستۆ‪.‬‬ ‫لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی حکوومەتی کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا مندااڵن وەکوو سەرمایەی داهاتووی واڵت‬ ‫نەبیندرێن و هەوڵێک بۆ ئەوە نادرێ یاسا و ڕێسای‬ ‫واڵت جۆرێک دابڕێژرێ کە خزمەت بە پەروەردەی‬ ‫مندااڵن بکا و ماف و ژیانیان لەبەرچاو بگرێ‪.‬‬ ‫تەنانەت یاسای سزای کەسانێک کە دەسدرێژی‬ ‫دەکەن سەر‬ ‫مندااڵن یان ئەو خێوانەی مندااڵن بە مەبەستی ج‬

‫ینسی بەکاردێنن وا دانەڕێژراوە کە پشتیوانی لە‬ ‫مندااڵنی قوربانی بکا بەڵکوو بە پێچەوانەوە بە‬ ‫یاسایی کردنەوەی ئەو دەسدرێژییانە لە ژێر ناوی‬ ‫پێکهێنانی ژیانی هاوبەشدا ڕێگە بۆ کەسانی ناالیەق‬ ‫و هەوەسڕان دەکاتەوە کە لە ژێر پەردەی کاری‬ ‫مرۆڤانە و یارمەتیدانی مندااڵنی بەکەس و بێپەنادا‪،‬‬ ‫لە باتی کەمکردنەوەی دەردەکانی ئەو مندااڵنە‬ ‫ئازارەکانیان زیاتر بکەن و لە ڕاستیدا ئەم یاسایە‬ ‫ڕێگە بە ئەو بەناو باوکانە دەدات کە دەسدرێژی‬ ‫بکەنە سەر ئەو مندااڵنی ئەرکی بەخێوکردنیان‬ ‫دەگرنە ئەستۆ‪.‬‬ ‫ئەم دیاردەیە و پەوەندکرانی یاسی لەو جۆرە لە‬ ‫ڕوانگەی کۆمەڵناسی و دەروونناسییەوە خەساری‬ ‫زۆری بۆ کۆمەڵگا هەیە و دەبێتە هۆی زەبری‬ ‫دەروونی لە مندااڵن و پەرەپێدانی فەساد لە کۆمەڵگا‬ ‫و ڕووخاندنی بنەما ئەخالقی و ئینسانییەکانی‬ ‫کۆمەڵگا‪ .‬ئەو بەشە لە دەسەاڵتیش کە خۆی بە‬ ‫پارێزەری یاسای مەدەنی ناودێر دەکا لەبەرانبەر‬ ‫ئەو یاسایەدا بێدەنگە و بەو بێدەنگیە یارمەتیی‬ ‫نۆرماڵیزەکرانی دەسدرێژی جینسی بۆ سەر مندااڵن‬

‫و ئاسایی کردنەوەی لە کۆمەڵگادا دەکا‪.‬‬ ‫یاساداڕێژەرانی کۆماری ئیسالمیی ئێران بە‬ ‫پەسەندکردنی ئەو یاسایە‪ ،‬بە ئاشکرا کۆنڤانسیۆنی‬ ‫نێونەتوەیی مافەکانی مندااڵنیان پێشێل کردووە‬

‫لە کاتێکدا حکوومەتی ئێران ئەو یاسایەی‬ ‫واژۆ کردووە‪.‬‬

‫هەوڵ و تێکۆشانی چاالکانی مەدەنی و‬ ‫ژمارەیەک لە پارێزەران و خەڵکی دیکە بۆ‬ ‫هەڵوەشاندنەوەی ئەم یاسایە هێشتا سوودێکی‬ ‫نەبووە‪ .‬ئەرکی هەموو ئینسانێکی ئازادیخواز‬ ‫و الیەنگرانی مافەکانی ئینسان و بەتایبەت‬ ‫چاالکانی بواری مافی منداڵە کە بەرانبەر‬ ‫ئەم یاسایە کە بە ئاشکرا دەسدرێژی بۆ سەر‬ ‫مندااڵنی قانوونی کردووەتەوە‪ ،‬بێدەنگ نەبن و‬ ‫هەوڵ بۆ هەڵوەشاندنەوەی بدەن‪.‬‬ ‫بە هیوای ڕۆژێک کە مندااڵن لە هەموو جیهان‬ ‫هەست بە ئەمنییەت و ئارامی بکەن‪.‬‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪11‬‬

‫ژنان و مندااڵن قوربانیانی سەرەکیی کاری کوورەپەزخانەکان‬ ‫ژیال ئەحمەدی‬ ‫ژنانی کرێکاری کوورەپەزخانەکان بەشێ لە‬ ‫کۆمەڵگان کە بە هۆی نەداری و هەژاری ناچارن لە‬ ‫گەڵ هاوسەر و منداڵەکانیان بچنە شارە گەورەکان‬ ‫و لە کوورەپەزخانەکان کاربکەن‪ ،‬ژمارەیەکیان بە‬ ‫تەنیایی ئەرکی سەرپەرەستیی خانەوادەکانیان‬ ‫لەسەر شانە و بۆ دابینکردنی بژیوی ژیانیان ناچارن‬ ‫ڕوو بکەنە کاری سەختی کوورەپەزخانەکان بۆ‬ ‫ئەوەی النیکەمی ژیان بۆ خۆی و منداڵەکانیان‬ ‫دابین بکەن‪ .‬زۆربەی ئەو بنەمااڵنە ناچارن چەند‬ ‫مانگ لە ساڵ واتە لە سەرەتای بەهارەوە تا کۆتایی‬ ‫هاوین بڕون بۆ تاران و تەورێز و شارەکانی دیکە کە‬ ‫کوورەپەزخانەکان لەبەر ئەوەی وەرزی دروستکردنی‬ ‫خانەوبەرەیە کاریان زۆرترە و گەورەسااڵن و تەنانەت‬ ‫مندااڵنی ئەو خانەوادانە کاری تاقەت پڕووکێنی‬ ‫خشت بێژان و گواستنەوەی خشت دەکەن‪ .‬کارێک‬ ‫کە هیچ پشتوانە وبیمەیک نایگرێتەوە‪ ،‬بەیانیان زۆر‬ ‫زوو دەستپێدەکا و هەتا درەنگانی ئێوارە بەردەوامە‬ ‫و هەموو خانەوادەکان بە گەورە و منداڵەوە کاری‬ ‫تێدا دەکەن و جاری وایە ژنان مندااڵنی ساوایان‬ ‫بە کۆڵیانەوە دەبەستن و لەبەر سوورەتاوی هاوین‬ ‫ڕۆژ تا ئێوارە خەریکی ئەو کارە تاقەت پڕووکێنەن‪.‬‬ ‫ژنانی ئەم بنەماڵە کرێکارییانە بێجگە لە کاری‬ ‫سەختی کوورەخانە ئەرکی بەخێوکردن و ئاگاداری‬ ‫مندااڵن و کاری ناو ماڵیشیان دەکەوێتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێکدایە کە ژنان حەقدەستی کەمتر لە‬ ‫پیاوانیان پێ دەدرێ‪ .‬چەوسانەوەی ئەم ژنانەی‬ ‫لە کوورەپەزخانەکان کار دەکەن چەوسانەوەیەکی‬ ‫چەن قاتە‪.‬‬ ‫کاری درێژماوەی کوورەخانە بە بێ هیچ ئیمکاناتی‬ ‫خۆ پاراستن‪ ،‬گیان و ژیانی کرێکاران دەخاتە‬ ‫مەترسییەوە و کار لەگەڵ خۆڵ و خیز دەبێتە‬

‫هۆی تووشبوونی کرێکاران بە نەخۆشی سی و‬ ‫هەناسە و کاری قورس و گواستنەوەی خشت و‬ ‫گڵ و دانیشتنی درێژماوە و پێژانی خشت دەبێتە‬ ‫هۆی ئازاری ماسوولکە و جمگەکانی لەش‪ .‬بەشە‬ ‫جۆراوجۆرەکانی کاری کوورەخانەکان هەرکامەیان‬ ‫مەترسییەکیان هەیە و گرفتێک بۆ کرێکاران دروست‬ ‫دەکەن‪ .‬کرێکارانی بەشی کوورە کە تا ‪ ١٥٠٠‬پلە‬ ‫گەرمە لەبەر نەبوونی ئیمکاناتی خۆپاراستن لە‬ ‫مەترسیی کەوتنە نێو کوورەکان و سووتاندان و‬ ‫کرێکارانی بەشەکانی دیکەش وەک وترا مەترسیی‬ ‫لە سەر ژیان و تەندوروستییان زۆرە‪ .‬بەداخەوە‬ ‫لە وەرزی کاری کوورەخانەدا بە دەیان کرێکار‬ ‫گیانیان لە دەستدەدەن یان بە توندی بریندار دەبن‬ ‫و تووشی گرفتی تەندوروستی دەبن‪.‬‬ ‫زۆربەی کرێکارانی کوورەخانەکان لەو ناوچانەوە کە‬ ‫هەژار ڕاگیراون بە ناچاری ڕوودەکەن ئەو ناوچانەی‬ ‫کارگە و کارخانەکانیان تێدایە‪ ،‬کرێکارانی وەرزیی‬ ‫کورد و کۆچبەرانی ئەفغانی بەشێکی گەورەی ئەو‬ ‫کرێکارانە پێک دێنن‪ .‬کرێکارانی کورد لەبەر ئەوەی‬ ‫کوردستان لە ژێر دەسەاڵتی حکوومەتی ئیسالمیی‬ ‫ئێراندا هەژار ڕاگیراوە و ڕێگە بە گەشەی ئابووری‬ ‫و بوونی کارگە و کارخانەکان تێدا نادرێ‪ ،‬ناچارن‬ ‫بچنە ناوچەکانی دیکە و بە زەحمەتێکی زۆر و‬ ‫حەقدەستێکی کەم بژیوی خۆیان و خانەوادەکانیان‬ ‫دابین بکەن‪ .‬کرێکارانی کۆچبەری ئەفغانیش لەبەر‬ ‫ئەوەی هیچ یاسایەک پشتیوانیان ناکا و حکوومەت‬ ‫و یاسای ڕەگەزپەرەستانە دژیانە‪ ،‬ناچارن هەر‬ ‫کارێکیان دەست بکەوێ بیکەن‪ .‬حەقدەستی ئەم‬ ‫کرێکارانە بە پێی کارەکەیان دەدرێ و لەبەر نەبوونی‬ ‫یاسایەکی شیاوی کار یان یەکیەتیی کرێکاری کە‬ ‫پشتیوانییان لێبکا جاری وایە بە چەندین ساڵ‬ ‫سەرەڕای هەاڵوسانی ئابووری و گرانی لە ئاستێکی‬ ‫نزمدا دەمێنێتەوە‪ .‬ئەم کرێکارانە بیمەیان نییە و‬ ‫تەنانەت ئەو کەس و خانەوادانەی سااڵنێکی دوور‬ ‫پێشکەش بە کۆنگرە ناونەتەوەییەکانی جیهانی و‬

‫بۆ یادی چل ساڵەی نەمر “شەهین باوەفا”‬ ‫وەرگیراو اڵپەرەی فەیس بووکی ئەمیر لوتفواڵنژادیان‬

‫شەهین باوەفا ساڵی ‪ ١٣٢٦‬لە گەڕەکی جۆڕ‌ئاوای‬ ‫شاری سنە لە دایک بووە‪ .‬ئەو نەمرە کە بچوکترین‬ ‫منداڵی بنەماڵە بوو‪ ،‬هەر لە کاتی منداڵێوە بە هۆی‬ ‫ئاکارە تایبەتییەکانییەوە لە ناو بنەماڵە‪ ،‬خزمان و‬ ‫دەوروبەری کەسێکی دیار و لەبەرچاو بوو‪.‬‬ ‫خۆێندنی دەبیرستانی لە قوتابخانەی “پروین‬ ‫اعتصامی” تەواو کردووە و دواتر بۆ درێژەپێدانی‬ ‫دەرس لە زانکۆی شاری “گیالن” درێژەی بە خوێندن‬ ‫دا لە کۆلێجی پەرەستاری‪ .‬لە دۆای کۆتایی زانکۆ‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٣٥٢‬لە بنکەی تەندرووستی کوردستان‬ ‫دەستی بەکار کرد‪ ،‬هاوکات لە نەخۆشخانەی‬ ‫“پهلوی”ـش کاری دەکرد‪ .‬ئەو دوای ماوەیەکی‬ ‫کورت بە هەستکردن بە بەرپرسێارەتی و لێهاتوویی‬ ‫لە الیەن بنکەی تەندروستی کوردستان بۆ خولێکی‬ ‫لێکۆڵینەوەی چەند ساڵە ڕەوانەی ناوەندی پزشکی‬ ‫“داریوش کبیر” (نەخۆشخانەی شەریعەتی ئێستا)‬ ‫سەر بە زانکۆی تاران کرا‪ .‬‬ ‫ئەو ناوەندە زانستیە وەک یەکێک لە ناسراوترین‬ ‫بەشی پسپۆڕی تەندروستی لە ئێران دەناسرا‪ .‬بە‬ ‫هۆی ئەوە کە شوێنی بەڕێوەچوونی ” کۆنگرەی‬ ‫نێونەتەوەیی نەشتەرگەری مێشک و دەمار لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست” و هەروەها شوێنێک بووە کە‬ ‫لەوێڕا کۆمەڵێک نووسراوە و لێکۆڵینەوەی زانستی‬

‫هەروەها گۆڤار و باڵڤوکی زانستی لە جیهان دەکرا‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو ناوەندە قورساییەکی باشی لە ڕوانگەی‬ ‫زانستییەوە هەبوو‪.‬‬ ‫شەهین باوەفا دوای کۆتایی ئەو دەورەیە لە ساڵی‬ ‫‪ ١٣٥٦‬دیسان گەڕاوە بۆ نەخۆشخانەی پەهلەوی‬ ‫شاری سنە و وەک بەڕێوبەری بەش دەستی بەکار‬ ‫کردەوە‪ .‬هەڵسووکەوتی گەرم لەگەڵ کەسانی‬ ‫دەوروبەری و بە تایبەت لە گەڵ نەخۆشەکان‪،‬‬ ‫کەسایەتێکی جێ متمانەی خەڵکی لەو کەسە‬ ‫دروست کرد و لە یەکەمین چاوپێکەوتندا‪ ،‬سرنجی‬ ‫نەخۆشەکانی ڕادەکێشا‪.‬‬ ‫لە دوو هێرشی دڕندانەی کۆماری ئیسالمی بۆ سەر‬ ‫خەڵکی شاری سنە لە نەورۆزی ساڵی ‪ ١٣٥٨‬و‬ ‫شەڕی بەرگری ‪ ٢٤‬رۆژە لە بەهاری ساڵی ‪١٣٥٩‬‬ ‫شەهین باوەفا دەورێکی بەرچاوی لە تیمارکردنی‬ ‫بریندارەکانی ئەو کارەساتانەدا گێڕا‪ .‬ناوی ئەو لە‬ ‫هەموو بنکەکان‪ ،‬ناوێکی دێار و ناسراو و خاوەن‬ ‫ڕێز بوو‪.‬‬ ‫لە شەری بەرگری ‪ ٢٤‬رۆژەی شاری سنە بە‬ ‫هۆیتۆپباران و گولەبارانی خەستی شار لە الیەن‬ ‫هێزە هێرشکەرەکان‪ ،‬نەخۆشخانەی نۆێ قانع کە‬ ‫لە دەرەی شاربوو‪ ،‬لە رۆژە سەرەتاییەکانی شەڕ‬ ‫ئەو نەخۆشخانەیە داخرا‪ ،‬نەخۆشەکان و پێرسۆنێل‬ ‫نەخۆشخانە گۆازرانەوە بۆ نەخۆشخانەی پەهلەوی‪.‬‬ ‫کۆنترین‬ ‫وەک‬ ‫پەهلەوی‬ ‫نەخۆشخانەی‬

‫و درێژ هەر لە یەک کوورەخانە کار دەکەن بیمە‬ ‫ناکرێن‪ .‬خاوەنکاران هەرکات بیانەوێ دەریان دەکەن‬ ‫و ئیمکانی ناڕەزایی دەربڕینیان زۆر کەمە و ناچارن‬ ‫ملکەچی ئەو دۆخە نامرۆڤانەیە بن کە خاوەنکاران‬ ‫بۆیانی دیاری دەکەن‪.‬‬ ‫کرێکارانی کوورەپەزخانەکان دوو بەشن وەرزی‬ ‫و دایمی‪ ،‬کرێکارە وەرزییەکان کە بەهار و هاوین‬ ‫لە کوورەخانەکانن دۆخی کاریان زەحمەتترە‬ ‫و حەقدەستیان کەمترە و لە منداڵی تەمەن ‪٥‬‬ ‫سااڵنەوە هەتاکوو بە سااڵچووانی تەمەن ‪ ٧٠‬سااڵن‬ ‫لە کوورەپەزخانەکان کاردەکەن‪ .‬بێمافیی مندااڵنی‬ ‫کرێکارانی وەرزی زۆر زەق و دڵتەزێنە‪ ،‬مندااڵنێک‬ ‫کە هیچ بەشێکیان لە خۆشی و شادی مندااڵنە‬ ‫نییە و ناتوانن بە دڵی خۆیان کایە و شادی بکەن‬ ‫و کارێکی تاقەت پڕووکێن لە دۆخێکی نامرۆڤانەدا‬ ‫تەنها شتێکە کە بەو مندااڵنە دەبڕێ‪ .‬ئەو کرێکارانە‬ ‫ڕۆژی ‪ ١٤‬کاتژمێر کار دەکەن بۆ ئەوەی پێداویستیی‬ ‫خشتی بەشی درووستکردنی خانووبەرە دابین بکەن‬ ‫خۆیان شوێنێک شیاویان بۆ ژیانیان نییە‪ .‬کرێکارانی‬ ‫وەرزی لە ژوورهایەکی بچووک بە النی کەمی‬ ‫ئیمکاناتەوە دەژین و زۆربەی جار بۆ ژمارەیەکی زۆر‬ ‫لە کرێکاران‪ ،‬ژمارەیەکی کەم توالت و حەممام هەیە‬ ‫کە خاوەنی هیچ ستانداردێکی تەندوروستی نیین‪.‬‬ ‫ژنان و مندااڵنی کرێکاری وەرزی لە کوورەخانەکان‬ ‫وێڕای ئەو دۆخە نالەبارەیان زۆر جاریش تووشی‬ ‫ئازاری جینسی و دەسدرێژی دەبن و ئەو دەردەش‬ ‫دێتە سەر ئازارەکانی دیکەیان و دەنگیان بە هیچ‬ ‫شوێنێک ناگا‪ .‬ئەو کرێکارانە لە ترسی دەرکران لە‬ ‫کار و برسییەتی تەنانەت ناتوانن سکااڵ لە سەر‬ ‫خاوەنکار و سەرکاریگەر و دەسدرێژیکاران تۆمار‬

‫بکەن‪.‬‬ ‫دۆخی مندااڵنی ئەم بنەماڵە هەژارانە زۆر دڵتەزێنە‪،‬‬ ‫ئەو مندااڵنە لە بەر ئەوەی ناچارن لەگەڵ‬ ‫خانەوادەکانیان کار بکەن ناتوانن بخوێنن و هەر زۆر‬ ‫زوو تووشی نەخۆشی جەستەیی و دەروونی دەبن‬ ‫و لەمەترسیی هەموو گرفتە کۆمەاڵیەتییەکاندان‪.‬‬ ‫ئەو مندااڵنە لەبەر ئەوەی هەژاری ڕێگەی خوێندن‬ ‫و خۆپێگەیاندنیان لێ دەگرێ کە گەورەش دەبن‬ ‫وەکوو دایک و بابە هەژارەکانیان دەبنە کرێکارێک‬ ‫کە ناچارە بە النی کەمی حەقدەستەوە کاری سەخت‬ ‫و تاقەتپڕووکێن بکا‪.‬‬ ‫دۆخی خراپی ئابووری‪ ،‬ماندوویەتی و نەخۆشی و‬ ‫شوێنی نالەباری ژیانی کرێکارانی کوورەپەزخانەکان‬ ‫دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی توندوتیژی بەرانبەر بە‬ ‫ژنان و مندااڵن‪ .‬ژنانێک کە هاوشانی پیاوان بە‬ ‫ڕۆژ کار دەکەن و بەشەویچ دەرفەتی پشوودانیان‬ ‫نییە لە الیەن کولتوور و فەرهەنگی پیاو ساالرانە و‬ ‫دەسەاڵتی سەرمایەدارییەوە بە توندی دەچەوسێنەوە‬ ‫و قوربانیی یەکەمی ئازارە جنسییەکان و توندوتیژیی‬ ‫ناو و دەرەوە خانەوادەن‪ .‬منااڵنی ئەم خانەوادانەش‬ ‫لە بێبەشترین و چەوساوەترین مندااڵنی کۆمەڵگان‬ ‫و داهاتوویەکی گەش چاوەڕوانیان ناکا‪.‬‬ ‫هەوڵ بۆ دەستەبەرکرانی مافەکانی کرێکارانی‬ ‫کوورەپەزخانەکان ئەرکی هەموو حیزب و ڕێکخراو و‬ ‫چاالکێکی چەپ و ئازادیخوازە‪ .‬هاواری ئەم دەنگە‬ ‫کپکراوانە بین و نەهێڵین ئەمڕۆی ئەو کرێکارانە و‬ ‫داهاتووی منداڵەکانیان ببێتە قوربانی چاوچنۆکی‬ ‫و قازانج پەرەستیی سەرمایەداران و سیاسەتی‬ ‫ڕەگەزپەرەستانە و داگیرکارانەی دەسەاڵتداران‪.‬‬

‫نەخۆشخانەکانی شار دەناسرا و شۆێنێکی بەرتەسک‬ ‫و کەرەسەی کەمی تێدابوو‪ ،‬بەو هۆیەوە جێگەی ئەو‬ ‫هەموو نەخۆشە کە رێژەیان هەر لە زێادبووندا بوو‬ ‫نەدەبۆوە‪ .‬ژوورەکانی کار‪ ،‬رێرەوەکان و حەوشەی‬ ‫نەخۆشخانە پڕ بوو لە نەخۆش و برینداری شەڕ‪.‬‬ ‫بڕیارێکی بە پەلە درا کە نەخۆشەکان لە نەخۆشخانە‬ ‫بۆ شوێنی کاتیی بگۆازرێنەوە و بە شێوەی گەرۆکی‬ ‫سەردانیان بکرێ‪ .‬ئایا ئەو کارە بە بێ بەرنامەیەکی‬ ‫تۆکمە دەکرا؟ بە هۆی چڕکردنەوەی هێرشەکان لە‬ ‫ی و زەوێوە بە مەبەستی گرتنەوەی‬ ‫ڕێگەی هەوای ‌‬ ‫شار‪ ،‬رێژەی کوژراوەکان و بریندارانی نەخۆشخانە‬ ‫روو لە زیادبووندا بوون‪.‬‬ ‫شەهین باوەفا یەکێک لەو کەسانە بوو کە‬ ‫بێ پسانەوە و بە شەو و رۆژ بەرپرسیارەتی‬ ‫نەخۆشخانەی “پەهلەوی” لەسەر شان بوو‪ .‬لە‬ ‫گەرمەی شەڕ و ڕێک لەو کاتەدا کە شەڕی ‪ ٢٤‬ڕۆژە‬ ‫نیوەی تێپەڕاندبوو‪ ،‬تیمێکی هاریکاری تەندروستی‬ ‫کە پێکهاتبوون لە دوکتۆرەکانی نەشتەرگەری و‬ ‫دەرمانی هاتنە شاری سنە و بە ڕێنوێنی شەهین‬ ‫باوەفا یەکەمین دەرمانگەی گەڕۆک لە ژێرزەمینی‬ ‫یەکێک لە ماڵەکان لە شەقامی “وەلیعەهدی” پێشوو‬ ‫دامەزرێندرا‪.‬‬ ‫پزیشکەکان بە هۆی گولەبارانی چڕوپڕ کە بە چەکی‬ ‫سووک و قورس لە دەوروبەری نەخۆشخانەی‬ ‫پەهلەوی دەدرا‪ ،‬مەجبوربوون بەشی هەرە زۆری‬ ‫نەشتەرگەرێکان هەر لەو ژێرزەمینەدا بەڕێوە بەرن‪.‬‬

‫و هێزەکانی کۆماری ئیسالمی ئێران دەکرا‪ .‬ئەو‬ ‫کارەساتەیان وەک ژینۆسایدی کۆماری ئیسالمی بۆ‬ ‫سەر خەڵکی کوردستان پێناسە دەکرد‪.‬‬ ‫دوای کۆتایی پێکدادانەکان و دەرچوونی هێزی‬ ‫پێشمەرگە لەناو شار‪ ،‬هێزە داگیرکەرەکانی بە نێو‬ ‫سپای ئیسالم تا چەند رۆژان غیرەتی هاتنە ناو‬ ‫شاریان نەبوو‪ ،‬دۆاتر بە پشکنینی هەموو ماڵێک و‬ ‫تااڵنکردنی ئەو مااڵنە‪ ،‬دەستیان بە گرتنی الوانی‬ ‫ئەو شارە کرد‪ .‬یەکێک لە شەوانی ناوەڕاست مانگی‬ ‫جۆزەردانی ساڵی ‪ ١٣٥٩‬بەگرێگیراوانی سپاە و‬ ‫ئیتالعات بە مەبەستی دەستبەسەرکردنی یای‬ ‫شەهین باوەفا بەسەر ماڵی ئەوانیان دادا و گرتیان‪.‬‬ ‫شەهین باوەفا لە ماوەی گرتنیدا‪ ،‬لە ژێر‬ ‫قورسترین ئەشکەنجەی جەستەیی و روحیدا بوو‪.‬‬ ‫ئەو بە ورەیەکی بەرز و خۆڕاگرانە لەبەرانبەر‬ ‫ئەشکەنجەگەران راوەستا و بەهەمان ورەی بەرزەوە‬ ‫بەرەو کۆتا ساتەکانی مەرگ رۆیشت‪.‬‬ ‫شەوی ‪٢٤‬ی جۆزەردانی سالی ‪ ١٣٥٩‬نەمر شەهین‬ ‫باوەفا هاوڕێ لەگەڵ دوو لە چاالکوانانی “سازمانی‬ ‫چریکە فیداییەکانی خەڵک”‪ ،‬نەمران “فرشتە گوڵ‬ ‫عەنبەریان” و غواڵم‌رەزا خاکبار” بە لە سێدارەدان‬ ‫مەحکوم کران و لە ناوەندی دادگای شۆرشی سنە‬ ‫لەبەر چاوی کۆمەڵێک بەندکراوانی سیاسی لە‬ ‫سێدارەدران‪.‬‬ ‫نەمر شەهین باوەفا لە ماوەی کورتی ژیانی خۆی‪،‬‬ ‫بە هۆی کەسایەتی بەرز و خزمەتی بێ‌وێنەی بۆ‬ ‫خەڵکی شاری سنە‪ ،‬جێیەکی تایبەتی لەناو کۆڕ و‬ ‫کۆمەڵی سیاسی و کۆمەاڵیەتی کۆردستاندا لە خۆی‬ ‫بەجێهێشت‪ .‬ناوی بەرزی ئەو نەمرە لە مێژووی‬ ‫خەباتی حەقخۆازانەی کوردستان هەروەک سومبولی‬ ‫بوێری و مرۆڤدۆستی دەدرەوشێتەوە‪ .‬یادی بەرز و‬ ‫بەرێز بێ‪.‬‬

‫لە رۆژی شازدەهەمی شەڕی سنە‪ ،‬سێ رۆژنامەنووسی‬ ‫غەوارە کە ئەوڕوپایی بوون بۆ ئامادەکردنی ریپۆرتاژ‬ ‫لەسەر وەزعەکە‪ ،‬بە نهێنی هاتبوونە ناو شار‪ .‬ئەوان‬ ‫کە بۆخۆیان شایەدحالی بۆمباران و گولەبارانی ماڵ‬ ‫و حاڵی خەڵکی ئاسایی بوون کە لە الیەن پاسداران‬

‫‪12‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫تایبەت‬ ‫دۆزینەوەی نان لەژێر سێبەری مەرگدا‬

‫( وتەیەک بە بۆنەی رۆژی جیهانی قەدەغە بوونی کاری مندااڵن)‬ ‫عـــــزیز ئاجیکەند‬ ‫‪٢٢‬ی جۆزەردان وەک رۆژی جیهانی قەدەغە بوونی‬ ‫کاری منداڵ دیاری کراوە‪ .‬دروشمەکان لەو ڕۆژەدا‬ ‫بانگەوازی بە مەیدان هاتنی ژنان و پیاوانیکی‬ ‫ئازادیخواز دەکات کە دژی کاری منااڵنن ‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ بە سەدان ملیۆن منداڵ لە دنیادا هەن کە‬ ‫لە بارودۆخێکی گەلێک نا مرۆڤانە و پڕ مەتەرسیدا‬ ‫دەژین وبەشێوەی بەردەوام‪ ،‬شان بە شانی گەورەکان‬ ‫خەریکی کاری تاقەت پروکێنن‪ .‬منداڵ لەبەر چاوی‬ ‫گەورەکاندا لە بارودۆخێکی کۆیلە ئاسادا لە کارخانە‪،‬‬ ‫مەزرا‪ ،‬مەعدەن‪ ،‬خیابان و باقی ناوەندەکانی کاردا‬ ‫کار ده‌كه‌ن‪ .‬ئەگەرچی کاری منداڵ ڕیشەی لە هەژاری‬ ‫و دەست کورتی کەسوکاریان و بەرین تر بوونەوەی‬ ‫کەلێنە چینایەتیەکان دایە‪ ،‬هەژاری و نابەرابەریش‬ ‫بە نۆرەی خۆی‪ ،‬ڕیشەی لە چەوساندنەوەی ئینسان‬ ‫بەدەستی ئینسان و قوڵ بونەوەی قەیرانەکان دایەکە‬ ‫ئەم ڕاستیە تاڵ و حاشا هەڵنەگرە زیاتر لە پێشو‬ ‫لە حاڵی پەرەسەندن دایە‪ .‬بەپێی راپۆرتی سازمانی‬ ‫جیهانی کار‪ ٢٢٠ ،‬ملیۆن منداڵی کار ل ‌ه دنیادا هەن‬ ‫کە نیوەیان خەریکی ئەنجامدانی کاری پر مەترسین‬ ‫‪ .‬دەوترێ لە ژمارەی مندااڵنی کار‪ ٦١ ،‬لەسەدیان‬ ‫لە ئاسیا‪ ٣٢ ،‬لەسەد لە ئافریقا و ‪ ٧‬لەسەدیان لە‬ ‫ئامریکای التیندا دەژین‪ .‬بەاڵم زۆربەی ئەو واڵتانەی‬ ‫مندااڵنی کار لەخۆ دەگرن ژمارەیەکی باوەڕ پێکراو لەو‬ ‫مندااڵنەی کە خەریکی کاری حیرفەیین و بەدرێژایی‬ ‫رۆژ کاردەکەن‪ ،‬نادەن بەدەستەوە‪ .‬دەیان ملیۆن لە‬ ‫مندااڵنی کار لە ناوەندە کرێکاریەکاندا تۆمار ناکرێن‬ ‫و بەشێوەی نایاسایی و ڕەش کاریان پێدەکرێت‪ ،‬لە‬ ‫ئاکامدا ژمارەی مندااڵنی کار گەلێک زیاترە لەو ڕێژەیەی‬ ‫کە لە ئامارەکاندا دەیبینین‪ .‬لەگەڵ پەرەسەندنی‬ ‫شەپۆلی کۆچ کردن بەرەو ئوروپا و ئامریکا و توند‬ ‫بوونەوەی قەیرانی سەرمایەداری لەم واڵتانەدا‪ ،‬پێی‬ ‫مندااڵنی کار و خیابانی گەیشتۆتە ئەم واڵتانەش‪.‬‬ ‫بێجگە لەوە‪ ،‬لە ئاکامی شەڕە وێرانگەرەکانی ئەم‬ ‫چەند دەیەی دوایی لە چوارگۆشەی دنیادا و لە‬ ‫واڵتانی هەژار و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا‪ ،‬دەیان میلیۆن‬ ‫منداڵی ئاوارە و بێ سەرپەنا‪ ،‬وادار بە کۆچ کردنی‬ ‫ناچاری کراون ‪.‬‬ ‫منااڵن لە ئێڕان ‪:‬‬

‫واڵتی ئێران ئەگەر بۆ سەرجەم شارۆمەندانی‬ ‫دۆزەخێکی گەورەیە ‪ ،‬بێگومان بۆ مناالن‬ ‫وێڕانەیەکە کە تێیدابێڕەحمانە شیرەی گیانیان‬ ‫دەکێشرێ‪..‬‬ ‫لێرە لە ئێران هیچ جۆرە ئامارێکی باوەڕ پێکراو‬ ‫دروست سەبارەت بە ژمارەی مندااڵنی کار لەبەر‬ ‫دەستدا نییە‪ .‬هەڵبەت ناڕاستی ئامارەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی تەنیا تایبەت بە چارەنوسی‬ ‫مندااڵنی کار نییە‪ .‬ئامارە ڕەسمیەکان لە ئێران‬ ‫باس لە بوونی ‪ ٣‬ملیۆن منداڵی کار دەکەن بەاڵم‬ ‫بەپێی ئامارە ناڕەسمیەکان‪ ،‬ژمارەی مندااڵنی‬ ‫کار زیاتر لە ‪ ٨‬ملیۆن منداڵی ژێر ‪ ١٥‬ساڵ‬ ‫بەراورد دەکرێت‪ .‬ئەم ئامارە زۆربەی رۆژنامەکانی‬ ‫نێوخۆش باڵوی دەکەنەوە‪ .‬شەپۆلی مندااڵنی‬ ‫کار لە گۆشەو کەناری ئێران بە ڕواڵەتی شارە‬ ‫گەورەکانی ئێرانەوە بە روونی دەبیندرێت‪ .‬لەم‬ ‫نێوانەدا سەهمی ناوچە حاشیه‌نشینه‌كانی واڵت‬ ‫لەوانە ئوستانەکانی کوردستان‪ ،‬ئازەبایجانی‬ ‫غه‌ربی‪ ،‬کرماشان‪ ،‬سیستان و بەلوچستان و‬ ‫خوزستان لە بواری بەکارهێنانی کاری مندااڵنی‬ ‫ژێر ‪ ١٥‬گەلێک زیاترە‪ .‬لێكۆلینه‌وه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن‬ ‫کە هەژاری ڕیشەی سەرەکی سەرهەڵدان و‬ ‫پەرەسەندنی مندااڵنی کارە‪ .‬زیاتر بوونی هەژاری‬ ‫لەنێو بنەماڵە کرێکارییەکان و کۆچبەرانی‬ ‫دانیشتوی ئێراندا بەمیلیۆن منداڵی سەربەو‬

‫خەڵکەی‪ ،‬رۆژانە ڕەوانەی بازاڕی کار و خیابان‬ ‫کردووە و ئەوانی لە دنیای مندااڵنەیان بێبەش‬ ‫و بەر بە گەشە کردنی سروشتی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ڕەوانی و جەستەییان گرتووە‪.‬‬ ‫بەم جۆرە نەمامی شلکی تەمەنی ئەم مرۆڤە‬ ‫چکۆالنە لە ئێراندا بە بێ بەشی و ڕەنج و کار‬ ‫فەرسودە دەبێت و دەژاکێ‪ .‬ئەم منداالنە بە‬ ‫جێگای بەهرەمەند بوون لە دەرفەتەکان‪ ،‬نێعمەت‬ ‫و چێژی ژیانێک کە مافی سروشتی هەر منداڵێکە‪،‬‬ ‫بە جێگای تێپەڕ کردنی ئەم دەورە کورت و شیاوی‬ ‫نەگەڕانەوەی تەمەنیان لە ئاموزش و یاری‪ ،‬بە‬ ‫ئامانجی پەروەردە کردنی ساڵمەتی جەستەیی‬ ‫و رۆحی‪ ،‬پەروەردە بوونی ئیستعدادەکان و‬ ‫خەالقیەتیان‪ ،‬ناچار دەبن لە هەمان سالەکانی‬ ‫سەرەتای ژیاندا‪ ،‬خەریکی کاری دژوار و تاقەت‬ ‫پڕوکێن بن و جستە و دەروونیان فەرسودە بێت‪.‬‬ ‫بە داخەوە بۆ بەشێک لەم منداالنە‪ ،‬خیابان نەتەنیا‬ ‫شوێنی کار بەڵکو بۆتە شوێنی ژیانیشیان‪ .‬ئەمە‬ ‫بەشی کۆمەڵێک لە مندااڵنی بێ پشت و پەنا و‬ ‫ستەمدیتوە لە ژیان بەسەر بردن لە ئێرانی ژێر‬ ‫دەسەالتی نەحسی کۆماری ئیساڵمیدا‪.‬‬ ‫منداالنی کار لە ئێران لە بارودۆخێکدا ناچار بە‬ ‫تەحەمول کردنی ئەم گشتە رەنج و ئازارەن کە لە‬ ‫حاکمیەتی ڕژیمی دز و گەندەڵی ئیسالمیدا ساالنە‬ ‫دەیان حاڵەتی دزی و ئیختیالس و ڕانت خۆری‬ ‫کەاڵنی بەرپرسان و کەسانی سەربە ڕژیم ئاشكرا‬ ‫ده‌بێت‪ .‬بە میلیارد دۆالر لە سەروەت و سامانی‬ ‫خەڵکی سەرفی دام و دەزگای پان بەرینی شەڕ‬ ‫و سیخوڕی و سەرکوت دەکرێت‪ .‬بە میلیارد دۆالر‬ ‫سەرفی دەمودەزگای روحانیەت و تەبلیغی‬

‫جەهل و خورافەی دینی دەکرێت‪ .‬بەمیلیارد‬ ‫دۆالر خەرجی سیاسەتی زیدەخوازنەی ڕژیم و‬ ‫یارمەتیدانی ڕەوتە کۆنەپەرستە ئیسالمیەکان‬ ‫لە ناوچەکەدا دەکرێت‪ .‬بێ گومان ئەم بڕە پارە‬ ‫سەرسوڕهێنەرە لە سفرەی هەمان کرێکارانی‬ ‫گەورە و مندااڵنی ڕەنج و کاری خیابانی ئەدزرێت‪.‬‬ ‫منااڵنی کوردوستان‬ ‫مندااڵن ڵێرە بێ ماف ترین و بێبەشترین تۆێژی‬ ‫کۆمەڵگای کوردوستانن‬ ‫مندااڵنی کورد لە بێ ماف ترین و ستەمدیتو‬ ‫ترین بەشی کۆمەڵگای کوردوستان دێنە ئەژمار‪.‬‬ ‫هەژاری بنەماڵە لە هەمان کاتەوە کە منداڵ لە‬ ‫ڕەحەمی دایکیدا گەرا دەگرێ و بەر لە هاتنە‬ ‫دنیا ‪ ،‬گیرۆدەی دەبێت‪ .‬کاتێک دایک لە دەورانی‬ ‫دووگیانیدا لە خواردنی تایبەتی جێی پێداویستی‬ ‫بۆ پەروەردە کردنی سالمی منداڵ لە ناخیدا‬ ‫بێبەشە‪ ،‬کاتێک دایکێک پێویستی بە چاودێری‬ ‫تایبەتی پزیشکی لە دەورانی دوگیانیدا هەیە و‬ ‫دەستی نایگاتێ‪ ،‬کاتێک دایکێک بەردەوام لە‬

‫دڵەڕاوکێی سەرچاوەگرتوو لە نیگەرانی بۆ‬ ‫داهاتوی منداڵە هێشتا لە دایک نەبووەکەی دایە‪،‬‬ ‫هەژاری و کەمایەتییەکانی ژیانی بە کرده‌وە‬ ‫دەگوازێتەوە بۆ کۆرپەڵەکەی نێو ڕەحەمی‪.‬‬ ‫هاوکات لەگەڵ هاتنە دنیای منداڵەکە موسیبەتە‬ ‫تازەکان یەک لەدوای یەک دەست پێدەکەن‪.‬‬ ‫کەم نین بنەماڵەی زەحمەتکێش لە شار و‬ ‫دێهاتەکانی کوردوستان کە ناتوانن ئیمکاناتی‬ ‫چوون بۆ قوتابخانەیان دابین بکەن و‬ ‫منداڵەکانیان بەرەو فێربوونی کارێک بۆ دابین‬ ‫کردنی داهاتویان پاڵ پێوەدەنێردرێن‪ .‬کەم نین‬ ‫ژمارەی ئەو مندااڵنەی کە لە تەمەنی ‪١٢ -١٠‬‬ ‫ساڵیدا دەبێ لەبیری نان پەیدا کردن و تێر کردنی‬ ‫سکی خۆیاندا بن و تەنانەت بشبنە نان ئاوەری‬ ‫بنەماڵەش‪.‬‬

‫لەم تەمەنەدا ئەنجامدانی بەشێک لە کارەکانی‬ ‫ماڵەوە و یان مەزرا لە دێهاتەکان لە ئەستۆی‬ ‫مندااڵنە‪ .‬کاری تەون‪ ،‬کار لە کارگا چکۆلەکان و‬ ‫کوروخانەکان‪ ،‬کار لە مەزراکان‪ ،‬دەست فرۆشی‪،‬‬ ‫بۆیاغ کردنی کەوش ‪ ،‬کۆڵبەری لە سنوورەکان‬ ‫و هیتر لە دیاردە زۆر باوەکان لە کۆمەڵگای‬ ‫کوردوستانن کە منااڵن ڕۆڵی تێیدا دەبینن ‪.‬ئەمڕۆ‬ ‫لە کوردوستان دیاردەی مندااڵنی کار و خیابانی‬ ‫و تەنانەت کۆڵبەریش بۆتە بەشێک لە ڕاستیەکی‬ ‫تاڵ و حاشا هەڵنەگر کە دیمەنەکانی بەشێکی‬ ‫زۆری کوچەو کۆاڵنەکانی شارودێهاتەکانی‬ ‫کوردوستان پێک دێنن ‪ .‬منااڵن لێرە بە جێگای‬ ‫منالی کردن و چێژوەرگرتن لە دونیای مناڵی دەبێ‬ ‫لەشی وردوناسکیان بخەنە بەر کاری سەخت و‬ ‫تاقەت پروکین‪.‬‬ ‫لە کوردوستان کە زۆربەی خەڵکەکەی لەژیر هێڵی‬ ‫هەژاریدا دەژین و لە هەر ‪ ٣‬کەسی ئامادەی کار‬ ‫کەسێک بێکاره‌‪ ،‬دیار‌ه دەبێ مندااڵنی کرێکاران و‬ ‫باقی توێژی هەژاریش بێبەش لە سەرەتایی ترین‬

‫ئیمکانات‪ ،‬ئاوا بێ به‌زه‌ییان ‌ه دونیای ئاره‌زوه‌كانیان‬ ‫ل ‌ه ژێر پێی قازانج په‌ره‌ستیدا پاماڵ بكرێ و‬ ‫بخڕێتە پشت گۆێ‪.‬‬ ‫ئەوەی تا ئێستا لە سەر مناالن باسکرا تەنیا‬ ‫گۆشەیەک لە سیمای ژیان لە واڵتێک دایە کە لەسەر‬ ‫دەریایەک لە سەروەتی سروشتی دانیشتووه‌‪ .‬لە‬ ‫واڵتێکدا کە تێیدا بە ملیۆن ئینسانی کرێکار‪،‬‬ ‫رۆژانە سه‌روه‌ت و نێعمەت بەرهەم دێنن و خۆیان‬ ‫لە حاسڵی کارەکەیان بێگانەن‪ ،‬لە وەها واڵتێکدا‬ ‫بە سەدان هەزار لە مندااڵن ناچارن نانی رۆژانەی‬ ‫بنەمالەکانیان لە جیاکردنەوەی زبڵ و زبڵدانەکاندا‬ ‫دابین بکەن‪ .‬بەاڵم ئەوەی کە ئەمرۆ لە کۆمەڵگای‬ ‫ئێراندا روو ئەدات چارەنووسیکی چار هەڵنەگر‬ ‫نییە بۆ ئەو مندااڵنە‪ .‬ئەم بارودۆخە دەکرێت و‬ ‫دەبێ بگۆڕدرێت‪ .‬بۆ گۆڕینی ئەم بارودۆخە و‬ ‫ڕزگار کردنی مندااڵنی ئەم کۆمەڵگایە لە وەها‬ ‫چارەنووسێک هیچ ڕێگایەک بێجگە لە دەست دانە‬ ‫دەستی یەکتر و خەبات کردن لەدژی ڕژیمێک و‬ ‫مۆناسباتێك کە مندااڵنی بێتاوان بەم شێوەیە‬ ‫بیڕەحمانە لە مافە سەرەتایی و ئینسانیەکانیان‬ ‫بێبەش دەکات‪ ،‬نییە‪.‬‬ ‫ئه‌م دژواری و بێبه‌شیی ‌ه ك ‌ه به‌سه‌ر مندااڵن و تاز‌ه‬ ‫الواندا سه‌پاوه‌‪ ،‬ده‌بێ بە هەوڵ و هیمەتی ژنان‬ ‫و پیاوانی ئازادیخواز و الیەنگری مافەکانی منااڵن‬ ‫بگۆردڕێ‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی بە ڕواڵەت کۆنوانسیۆنە نێو‬ ‫نەتەوەییەکانی پێوەندیدار بە قەدەغە بوونی‬ ‫کاری مندااڵنی قەبوڵ کردوە‪ .‬بەاڵم قەبوڵ کردنی‬ ‫ئەم قانونە بۆ ڕژیمی ئێران تەنیا الیەنی فۆرماڵ‬ ‫و ڕازێنەرەوەی هەیە‪ .‬لە کردەوەدا به‌ڕێو‌ه ناچن‬ ‫و كۆماری ئیسالمی گوێ نادات ‌ه ئەو ڕەخنانەی‬ ‫کە لە الیەن ناوەندە جیهانیەکانەوە مەتڕەح‬ ‫دەکرێن‪ .‬ڕیاکاری و پەیمان شکێنی خسڵەتی‬ ‫زاتیی ئەم ڕژیمەیە‪ .‬لەمڕوەوە بۆ دابین بوونی‬ ‫مافەکانی مندااڵنی کار ‪ ،‬دەبێ ڕێگایەکی تر‬ ‫بگیرێتەبەر‪ .‬کۆتایی هێنان بە کاری مندااڵن‬ ‫لە گرەوی روخاندنی شۆڕشگێڕانەی کۆماری‬

‫ئیسالمی دایە وەک هەنگاوی یەکەمی خەبات‬ ‫بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی لێورێژ لە ڕیفاه‬ ‫و دابینکەری مافە کۆمەاڵیەتیەکانی مندااڵن‪.‬‬ ‫دامەزراندنی ئاوا کۆمەڵگایەک لە گرەوی‬ ‫بەرەوپێش چوونی خەباتی رەوای کرێکاران و‬ ‫زەحمتکێشانی شۆرشگێر دایە ‪..‬‬ ‫نا بۆ کاری مناالن‬ ‫بەڵێ بۆ ژیانێکی ئاسودە بۆ هەموو منااڵن‬

‫ئەندێشە‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪13‬‬

‫مارتین هایدێگەر و پرسی دێمۆکڕاسی‬ ‫دوکتۆر عەبدوڵاڵ عەلیدۆست‬ ‫ئه‌گه‌رچی مارتین هایدێگه‌ر (‪)١٩٧٦–١٨٨٩‬‬ ‫ل ‌ه هیچ به‌ستێن و قۆناغێکی به‌رهه‌مه‌کانیدا کاری‬ ‫ل ‌ه سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی سیاسی و تیئۆری سیاسیی‬ ‫نه‌کردووه‌‪ ،‬گومانێک له‌وه‌دا نییه‌‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه زۆر ڕوانگه‌و‌ه‬ ‫وزه‌و ئیلهامی سه‌رنجڕاکێشی ب ‌ه فیکری سیاسیی‬ ‫به‌خشیوه‌‪ .‬هایدێگه‌ر پرسی گه‌شه‌ی دیموكڕاسی ب ‌ه‬ ‫مه‌رگی مێژووی ئه‌وروپا له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه‬ ‫گشتیی ل ‌ه هه‌ندێک له‌ به‌رهه‌مه‌کانییدا ناڕاسته‌وخۆ‬ ‫به‌ زۆر ده‌سته‌واژه‌‌وه بیرۆکه‌ی دیموكڕاسی ده‌وڵه‌مه‌ند‬ ‫ده‌کات‪ .‬سه‌باره‌ت ب ‌ه بیرۆکه‌ی دیموكڕاسیی ڕادیکاڵ‬ ‫کاریگه‌ری به‌رچاوی ل ‌ه سه‌ر کۆمه‌ڵیک بیرمه‌ندی‬ ‫فه‌ڕه‌نسه‌یی داناوه‌‪ .‬ده‌سته‌واژه‌ی وه‌ک (ڕووداو)‬ ‫ک ‌ه «ئه‌الن بادیوو» کاری ل ‌ه سه‌ر ده‌کات‪،‬‬ ‫ده‌سته‌ره‌واژه‌ی (ل ‌ه ته‌کدابوون) ک ‌ه ل ‌ه به‌رهه‌‌مه‌‌کانی‬ ‫«ژان لووک نانسی»–دا ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌یه‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫بیری هایدێگه‌ره‌و‌ه سه‌رچاو‌ه ده‌گرن‪ .‬بۆ بیرمه‌ندانی‬ ‫بیرۆکه‌ی دیموكڕاسیی ڕادیکاڵ زۆر سه‌رنجڕاکێشه‪،‬‬ ‫ک ‌ه نووسه‌ری (بوون و کات) چۆن سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه (هاکه‌زایی) ده‌دوێت‪ ،‬یا خۆ چۆن باس ل ‌ه‬ ‫(ئه‌گه‌ریی‪[ ،‬مه‌رج نیی ‌ه هه‌بێت]) کۆمه‌ڵگ ‌ه ده‌کات‪.‬‬ ‫وات ‌ه خۆ کۆمه‌ڵگ ‌ه ن ‌ه دیارده‌یه‌کی پیرۆز‌ه و‌ه ن ‌ه‬ ‫پێدراوێکی زه‌رووری خوداییه‌‪ .‬ئه‌م ڕوانگ ‌ه بووت ‌ه‬ ‫هاندانی کۆمه‌ڵێک بیرمه‌ندی دیموکڕاسیی ڕادیکاڵ‬ ‫ک ‌ه دۆستایه‌تی له‌ گه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی پێکهات ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیی و سیاسییه‌کانی ڕۆژئاوادا بکه‌ن‪،‬‬ ‫واوه‌تر مێتافیزیکی ڕۆژئاوایی بخه‌ن ‌ه ژێر پرسیار و‬ ‫به‌ر پالرکی ڕه‌خنه‌ی بده‌ن‪ .‬کۆمه‌ڵناس و فه‌یلسووفی‬ ‫ئاڵمانیزمان «ئۆلیڤه‌ر مارشارت» و ته‌نان ‌ه پێشتریش‬ ‫بیرمه‌‌ند «هانا ئارنت» ب ‌ه شه‌فافیی ئاماژ‌ه ب ‌ه‬ ‫فیکری په‌سا فوندامێنتالیزمی هایدێگه‌ر ده‌ده‌ن و‬ ‫په‌نج ‌ه ده‌نێن ‌ه سه‌ر الیه‌نی ئه‌و مێتۆد‌ه زانستییه‌ی‬ ‫ک ‌ه بێهۆیی هه‌موو پێکهات ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫ده‌سه‌لمێنێت‪ .‬دیار‌ه په‌یوه‌ندی هایدێگه‌ر ب ‌ه‬ ‫نازییه‌کانی ئاڵمانه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و گومانه‌ی بۆ زۆر الیه‌ن‬ ‫درووست کردووه‌‪ ،‬ک ‌ه ئایا ده‌کرێت ته‌باییه‌ک ل ‌ه نێوان‬ ‫هایدگه‌ر و بیرۆکه‌ی دیموکڕاسییدا هه‌بێت‪ .‬هاوکات‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا بیرمه‌ندی ناودارو چاالکی هێڵی‬ ‫دیموكڕاسیی ڕادیکاڵ «شانتال مووڤ» تا ڕاده‌یه‌کی‬ ‫زۆر په‌نا ده‌بات ‌ه به‌ر فیکره‌کانی هایدێگه‌ر‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت‬ ‫ل ‌ه په‌یوه‌ند ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌نتۆلۆجی جوداکردنه‌وه‌ی واتای‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی سیاسه‌ت و ده‌سته‌واژه‌ی سیاسیی‪ .‬بۆ‬ ‫وێن ‌ه ئه‌گه‌ر بۆ ده‌سته‌واژه‌ی سیاسه‌ت بڕوانین‪ ،‬ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌بێ بۆ زۆر دیارده‌و پڕاکتیکی دێرینی جێکه‌وتووی‬ ‫خودی سیاسه‌ت بڕوانین‪ ،‬به‌اڵم ده‌سته‌واژه‌ی‬ ‫سیاسیی ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ سه‌بک و شێوه‌ی (نه‌زمی)‬ ‫پێکهێنانی کۆمه‌ڵگه‌‪ .‬واوه‌تر بیرمه‌ندی دیکه‌ش هه‌ن‬ ‫ک ‌ه بۆ داڕشتنی ڕوانگه‌ی دیموکڕاسی که‌ڵک ل ‌ه‬ ‫بیرۆکه‌کانی هایدێگه‌ر وه‌رده‌گرن‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ئه‌وان‬ ‫زیاتر پرژوباڵوتر و که‌متر ب ‌ه نه‌زم و سیسته‌مه‌و‌ه‬ ‫ده‌ڕۆن ‌ه پێش‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه په‌یوه‌ند ل ‌ه ته‌ک‌ کۆمه‌ڵێک‬ ‫ده‌سته‌واژه‌‌دا خۆیان ل ‌ه هایدێگه‌ر زۆر ب ‌ه نزیک‬ ‫ده‌زانن‪ .‬بۆ وێن ‌ه «ژاک ڕۆنسییه‌ر‌« ل ‌ه سه‌ر بنه‌مای‬ ‫ئایدیاکانی هایدێگه‌ر جووداکاری نێوان ده‌سته‌واژه‌ی‬ ‫(پۆلیس) و (سیاسه‌ت) ده‌کات‪ .‬ب ‌ه هه‌مان شێوه‌‪،‬‬ ‫«میگل ئه‌بنسووڕ» ل ‌ه ڕووی ئیلهامی به‌رهه‌‌می‬ ‫بیرمه‌ندی فه‌لسه‌فه‌ی بوونگه‌رایه‌و‌ه جوداکاری نێوان‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی ده‌وڵه‌ت و دیموکڕاسی ده‌کات‪ .‬ل ‌ه‬ ‫گشتییدا ئه‌گه‌رچی زۆر الیه‌نی ئه‌رێنی بیرۆکه‌کانی‬ ‫هایدێگه‌ر به‌‌ره‌و گه‌شه‌ی دیموکڕاسییمان ده‌به‌ن‪ ،‬هیچ‬ ‫نه‌بێت ئه‌وه‌نده الیه‌نی دیکه‌ش هه‌ن‪ ،‬ک ‌ه دژایه‌تی‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ فیکری دیموکڕاسییدا ده‌که‌ن‪ .‬به‌اڵم دواتر‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌وه سه‌ر ئه‌م خاڵه‌‪ .‬بیرمه‌ندێکی دیک ‌ه ک ‌ه‬ ‫کاریگه‌ری به‌رچاوی ل ‌ه سه‌‌ر ئایدیای دیموکڕاسیی‬ ‫هاوچه‌رخ بووه‌‪« ،‬ژاک دێڕیدایه‌«‪ .‬دێڕیدا‬ ‫ده‌‌سته‌واژه‌ی (شێواندن) ل ‌ه هایدگه‌ره‌و‌ه وه‌رده‌گرێت‬ ‫وب ‌ه هه‌ندێ تازه‌کارییه‌وه‌ ئه‌و ده‌سته‌واژ‌ه بۆ‬

‫ده‌سته‌واژه‌ی (هه‌ڵوه‌شاندن) ده‌گۆڕێت‪ .‬مێتۆدی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندن زۆر جێگای سه‌رنجه‌‪ ،‬چونک ‌ه ناوبراو‬ ‫ل ‌ه دوایین به‌رهه‌‌مه‌کانییدا هه‌وڵی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌موو کاته‌گۆریی ‌ه سیاسیی و هه‌موو نه‌زم ‌ه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان ده‌دات‪ .‬الیه‌نی به‌هێزی ئه‌و مێتۆد‌ه‬ ‫له‌وه‌دایه‌‪ ،‬ک ‌ه تیشک ل ‌ه سه‌ر تایبه‌تمه‌ندییه‌کی‬ ‫ئایدیای دیموکڕاسی داده‌نێت‪ .‬وات ‌ه دیموکڕاسی‬ ‫ته‌نیا تا ئه‌و کات ‌ه زیندوو‌ه ک ‌ه ل ‌ه بزووتنه‌وه‌دا بێت‪،‬‬ ‫ک ‌ه ڕاوه‌ستان نه‌ناسێت‪ ،‬ک ‌ه شووروشه‌وق و ئیلهامی‬ ‫ژیانێکی باشترو دادپه‌روه‌رانه‌تر ب ‌ه شارۆمه‌ندان‬ ‫ببه‌خشێت‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی دیک ‌ه دیموکراسی چه‌شنی‬ ‫جۆگه‌ل ‌ه ئاوێکه‌‪ ،‬ک ‌ه به‌رده‌وام پێویستی ب ‌ه جوواڵن‬ ‫و ڕۆیشتن هه‌یه‌‪ ،‬هه‌رکات ئه‌و ئاو‌ه ل ‌ه شوێن و‬ ‫خاڵێکی تایبه‌تدا ڕاوه‌ستا و به‌ریپێگیردرا‪ ،‬ئه‌و‌ه ب ‌ه‬ ‫خێرایی لێڵ‌و ناپاک ده‌بێت‪ .‬پاش ئه‌وه‌ی ک ‌ه مێتۆدی‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ ل ‌ه بازنه‌ی ئه‌کادیمییدا جێده‌که‌وێت‪،‬‬ ‫چیدیک ‌ه ده‌سته‌واژه‌ی دیموكراسی و هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه یه‌ک جودا ناکرێنه‌وه‌‪ .‬ئه‌مڕۆ زۆر بیرمه‌ند هه‌ن ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه سه‌ر بنه‌مای مێتۆدی هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه ڕه‌خن ‌ه ل ‌ه‬ ‫دیموکڕاسی ده‌گرن و الیه‌‌ن ‌ه الوازه‌کانی ده‌خه‌ن ‌ه ڕوو‪،‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی دیموكڕاسیی واڵتانی ڕۆژئاو‌ا جه‌سته‌‌و‬ ‫قه‌واره‌ی پڕۆسه‌ی ئیداره‌و مودیرییه‌تی گرتووه‌‪ ،‬وات ‌ه‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‌یه‌کی ڕه‌سه‌نی قوڵی ل ‌ه پشته‌و‌ه نه‌ماوه‪،‬‬ ‫یانی هێزی ڕوانینی بۆ داهاتوویه‌کی دوور نه‌ماوه‌‪،‬‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه فه‌لسه‌فه‌ی ژیانێکی باش و شیاو ڕۆژ‬ ‫ب ‌ه ڕۆژ زه‌بوونتر و هه‌ژارتر ده‌بێت‪ .‬ئه‌م گه‌ش ‌ه‬ ‫ناساخه‌ی ئایدیای دیموکڕاسی زۆر هۆکاری هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم گرینگترین چاره‌سه‌ر‪ ،‬یاخۆ شیاوترین هه‌نگاو‬ ‫بۆ به‌رگرتن به‌و گه‌ش ‌ه نه‌رێنییه‌‪ ،‬هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬ ‫زۆر پێکهاته‌و سه‌رله‌نوێ داڕشتنه‌وه‌ی ده‌سته‌واژه‌و‬ ‫گرامه‌ر‌ه سه‌ره‌کییه‌کانی خودی ئایدیای دیموکڕاسییه‌‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی بیرمه‌ندی فه‌لسه‌فه‌ی بوونگه‌رایی ئاڵمانی‬ ‫هایدێگه‌ر له‌م به‌ستێنه‌دا که‌م نه‌هێنێت‪ ،‬لێره‌دا‬ ‫ده‌گه‌ڕێمه‌و‌ه سه‌ر بیرۆکه‌کانی ناوبراو‪ .‬وته‌یه‌کی‬ ‫سه‌رنجڕاکێش باس له‌و‌ه ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه چۆن ڕۆژێک ل ‌ه‬ ‫ڕۆژان خوێندکارێک هه‌موو وره‌ی خۆی کۆده‌کاته‌وه‌و‬ ‫ل ‌ه هایدێگه‌ر پرسیار ده‌کات و ده‌ڵێت‪ :‬به‌ڕێز‬ ‫پڕۆفیسۆر ئاخر من چۆن ده‌توانم هه‌بوونی خۆم ل ‌ه‬ ‫یاد بکه‌م‪ ،‬من چۆن ده‌توانم ل ‌ه به‌رده‌م که‌نیسه‌یه‌کدا‬ ‫ڕابوه‌ستم و ب ‌ه شێوه‌یه‌ک بیربکه‌مه‌و‌ه و بۆ ئه‌و‬ ‫که‌نیسا بڕوانم ک ‌ه هه‌بوونی نه‌بێت و من چۆن بتوانم‬ ‫ک ‌ه ئه‌و که‌نیسا ل ‌ه بیروفیکره‌کانمدا په‌ڕاویز بخه‌م‪.‬‬ ‫ده‌گێڕنه‌و‌ه و ده‌ڵێن ک ‌ه هایدێگه‌ر ناتوانێت باوه‌ڕ‬ ‫به‌و ئاست ‌ه ل ‌ه ساده‌یی و گه‌مژه‌یی بکات و ناتوانێت‬ ‫باوه‌ڕ به‌و‌ه بکات ک ‌ه خوێندکارێک ئه‌وه‌ند‌ه ل ‌ه خۆی‬ ‫و ل ‌ه ڕوانگه‌ی شه‌خسیی خۆی نزیکه‌‪ ،‬پاشان چۆن‬ ‫ناتوانێت بۆ هه‌بوونی بێگه‌رد‪ ،‬ڕه‌سه‌ ‌ن و بنه‌ڕه‌تیی‬ ‫بڕوانێت‪ .‬ته‌نانه‌ت ده‌ڵێن ک ‌ه هایدێگه‌ر وتوویه‌تی‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر خوێندکارێکی من ئه‌وه‌ند‌ه ساده‌وساویلک ‌ه‬ ‫بێت‪ ،‬ئه‌و‌ه نابێت ل ‌ه سمیناری مندا به‌شداری بکات‪.‬‬ ‫ل ‌ه ڕوانگه‌ی هایدێگه‌ره‌و‌ه ئێم ‌ه پێویست ‌ه ته‌واو پاک‬ ‫و بێگه‌ردو بنه‌ڕه‌تیی (ڕه‌سه‌ن) بیر له‌ (بوون)‬ ‫بکه‌ینه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌یه‌ک ک ‌ه ڕوانگه‌ و هه‌ست و خولیای‬ ‫شه‌خسی خۆمانی ئاوێت ‌ه نه‌که‌ین‪ .‬ئه‌گه‌ر به‌م شێو‌ه‬ ‫بۆ هه‌بوون نه‌ڕوانین‪ ،‬ئه‌و‌ه هه‌بوونمان ل ‌ه یاد کردووه‌‪،‬‬ ‫درووست ئا لێره‌دا هایدێگه‌ر له‌یادکردنی ئه‌و هه‌بوون ‌ه‬ ‫ڕه‌سه‌ن وبنه‌ڕه‌تیی ‌ه رادیکاڵ ده‌کات و ل ‌ه شه‌خسی‬ ‫«هیتله‌ردا» ئه‌و که‌س ‌ه به‌دی ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه مرۆڤایه‌تی‬ ‫ل ‌ه ده‌ستی دیارده‌ی له‌یادکردنی هه‌بوو‌ه ڕه‌سه‌ن و‬ ‫بنه‌ڕه‌تییه‌کان ڕزگار بکات‪ .‬جا چ یه‌هودییه‌ت‪ ،‬چ‬ ‫مه‌سیحییه‌‌ت و چ دیموکڕاسی‪ ،‬هایدگه‌ر ل ‌ه به‌ستێنه‌ی‬ ‫هه‌موو ئه‌م دیارد‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌دا مه‌ترسی ئه‌و‌ه‬ ‫به‌دی ده‌کات ک ‌ه مرۆڤی هه‌ژاری به‌دبه‌خت‪ ،‬هه‌موو‬ ‫کات و سات هه‌بوونی خۆی ئاوێته‌ی تێگه‌یشتنیی ل ‌ه‬ ‫هه‌موو هه‌بووه‌کان بکات‪ .‬ب ‌ه واتایه‌کی دیکه‌‪ ،‬تاک‬ ‫بیرکردنه‌وه‌‌ی ل ‌ه خۆی‪ ،‬ئاوێته‌ی بیرکردنه‌وه‌‌ی ل ‌ه‬ ‫دیارده‌کانی دیک ‌ه ده‌کات‪ .‬زۆر ڕه‌خنه‌گر هه‌ن ک ‌ه‬ ‫دۆستایه‌تی هایدێگه‌ر ل ‌ه گه‌ڵ نازیه‌کاندا ب ‌ه هه‌ڵه‌یه‌کی‬ ‫شه‌خسی و کاتیی له‌ قه‌ڵه‌م ناده‌ن‪ ،‬به‌ڵکه‌ ئه‌و‬

‫دۆستایه‌تیی ‌ه بۆ تیئۆریه‌کی قوڵ و به‌بنه‌ما‬ ‫ده‌گه‌ڕێننه‌و‌ه ک ‌ه هایدێگه‌ر به‌وپه‌ڕی قه‌ناعه‌تییه‌و‌ه‬ ‫دایڕشتوو‌ه و پشتگیریشی کردووه‌‪ .‬زۆر ده‌ستنووس‬ ‫و به‌ڵگه‌ی (ده‌فته‌ر‌ه ڕه‌شه‌کانی) خودی هایدگه‌ر‬ ‫ب ‌هر‌ده‌ست که‌وتوون ک ‌ه ده‌یسه‌لمێنن‪ ،‬ئه‌و بیرمه‌ند‌ه‬ ‫ته‌نیا فه‌یلسووف و نوخبه‌یه‌کی بێهاوتا نه‌بووه‌‪ ،‬به‌ڵک ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌ندێ ڕوانگه‌و‌ه مرڤێکی بیرته‌نگی سه‌رده‌میی‬ ‫به‌ربه‌ڕییه‌ت ماوه‌ته‌وه‌‪ .‬پاش به‌رده‌ستکه‌وتنی ئه‌و‬ ‫به‌ڵگانه‪ ،‬ڕێژه‌ی ئه‌و بیرمه‌ندان ‌ه که‌م نین‪ ،‬ک ‌ه ده‌ڵێن‬ ‫خۆ کاکڵ و جه‌وهه‌ری به‌رهه‌می گه‌وره‌ی هایدێگه‌ر‬ ‫(هه‌بوون و کات) هه‌مان شت به‌یان ده‌کات ک ‌ه دواتر‬ ‫وه‌ک به‌ڵگه به‌رده‌ست که‌وتووه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت ده‌نگ هه‌ن‬ ‫ک ‌ه ده‌ڵێن هایدگه‌ر ته‌نیا وه‌رچه‌رخانێکی بچووکی‬ ‫پێویست بوو‌ه بۆ ئه‌وه‌‌ی ده‌سته‌واژه‌ی (من) بۆ‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی (ئێمه‌ی خه‌شن) بگۆڕێت‪ ،‬دواتر ب ‌ه‬ ‫جێگه‌ی ئه‌و‌ه ئاماژ‌‌ه ب ‌ه (من‪ ،‬وه‌ك تاک) بدات ک ‌ه‬ ‫بۆ نێو جه‌رگه‌ی ژیان فڕێده‌درێت و خۆی ده‌بێت ‌ه‬ ‫مێعمار و ئه‌ندازیارو داڕێژه‌ری شێو‌ه ژیانی خۆی‪،‬‬ ‫ئاماژ‌ه ب ‌ه (ئێمه‌ی هه‌ڵبژارده‌ی ئاڵمانی) ده‌دات‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه تووندوتیژخوازی ل ‌ه به‌رامبه‌ر یه‌هودییه‌تدا‬ ‫ڕابوه‌ستین و خاپوورکردنی جیهانی یه‌هوودیی‬ ‫بکه‌ین ‌ه ئه‌رکێکی سه‌ره‌کیی‪ .‬چونک ‌ه ل ‌ه ڕوانگه‌ی‬ ‫هایدێگه‌ره‌و‌ه یه‌هودییه‌ت ب ‌ه هه‌موو تواناییه‌و‌ه‬ ‫به‌ربه‌ره‌کانه‌ی ل ‌ه ته‌ک سه‌رده‌می ل ‌ه یادچوونی‬ ‫بووندا کردووه‌‪ .‬بۆ هایدگه‌ر شه‌فاف ‌ه ک ‌ه یه‌هودییه‌ت‬ ‫ل ‌ه ڕووی مێتافیزیکه‌و‌ه یونانییه‌تیی ل ‌ه ناو بردووه‪.‬‬ ‫به‌اڵم زۆر سه‌رچاو‌ه ئه‌و‌ه ده‌گه‌یێنن ک ‌ه هایدێگه‌ر‬ ‫دژایه‌تیی به‌رچاویشی ل ‌ه ته‌ک ئه‌مریکایه‌تییدا‪،‬‬ ‫ل ‌ه ته‌ک مه‌سیحییه‌تدا و ل ‌ه ته‌ک شاوڤینیستییدا‬ ‫بووه‌‪‌ .‬ل ‌ه الیه‌کی دیکه‌و‌ه ڕاوڕوانگه‌ش هه‌‌ن ک ‌ه‬ ‫باس ل ‌ه نازیبوونی هایده‌گه‌ر ده‌که‌ن و ده‌ڵێن‪ ،‬ئه‌و‬ ‫دۆستایه‌تییه‌ی هایدێگه‌ر ته‌ک نازیه‌کاند‌ا پاش ساڵی‬ ‫‪ ١٩٣٠‬ده‌ستپێده‌کات‪ .‬ئه‌م ڕوانگ ‌ه بۆ ئه‌و هۆکار‌ه‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ک ‌ه گوای ‌ه هایدێگه‌ر خۆی ل ‌ه هیتله‌ر‬ ‫‌یه ک ‌ه ب ‌ه ته‌واویی‬ ‫دوور ده‌خاته‌وه‌و پاش ئه‌و دابڕانه ‌‌‬ ‫دژایه‌تی یه‌هودییه‌ت ده‌کات‪ .‬ل ‌ه به‌ر ئه‌وه‌ی هایدێگه‌ر‬ ‫یه‌هودییه‌کان چه‌شنی عه‌شایه‌ر و کۆچه‌ری بیابان ‌ه‬ ‫مۆدێڕنه‌کان ده‌بینی‪ ،‬ئه‌و کۆچه‌رانه‌ی ک ‌ه بۆ ل ‌ه‬ ‫ناوبردنی فه‌رهه‌نگی ڕۆژئاوا به‌ڕێو‌ه بوون‪ .‬بیرمه‌ندی‬ ‫ناودار و نووسه‌ری (ده‌فته‌ر‌ه ڕه‌شه‌کان) گله‌یی‬ ‫ئه‌وه‌ی لێده‌کرێت ک ‌ه ب ‌ه فیکره‌کانی نه‌ک له‌تمه‌ی‬ ‫قورس و گرانی ل ‌ه ئایدیای دیموکڕاسی دابێت‪ ،‬به‌ڵک ‌ه‬ ‫خه‌یانه‌تێکی بێهاوتای ل ‌ه مرۆڤ و مرۆڤایه‌تی کردووه‪.‬‬ ‫به‌اڵم ده‌بێ ئه‌وه‌ش بگوترێت ک ‌ه دژایه‌تییکردنی‬ ‫هایدێگه‌ر ل ‌ه ته‌ک مه‌سیحییه‌تدا زۆر به‌هێزتر بوو‬ ‫ل ‌ه دژایه‌تییکردنی ل ‌ه یه‌هودییه‌ت‪ .‬چونک ‌ه ئه‌و‬ ‫بیرۆکه‌ی مه‌سیحیه‌تی ب ‌ه مێتافیزیکێک ده‌زانی ک ‌ه‬ ‫ته‌نیا بۆ فیکرێکی پاوانخوازیی داهێنراوه‌و شیاوه‌‌‪.‬‬ ‫هاوکات له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هایدێگه‌ر بۆ ڕوناکبیرانی‬ ‫پاش سه‌رده‌می نازیه‌کان ده‌ڕوانێت و سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫دیموکڕاسی ده‌ڵێت‪ :‬سه‌یری ئه‌و هه‌ژاریی ‌ه فیکریی ‌ه‬ ‫بکه‌ن‪ ،‬سه‌یری ئه‌و گاگۆڵکێ بێبه‌رنامه‌ییه‌‪ ،‬سه‌یری‬ ‫ی سه‌ر ڕووی زه‌وی‪ ،‬خۆ‬ ‫ئه‌و تیرۆر‌ه گشتیی ‌ه ‌‬ ‫تاوانی ‌بێڕوخساری نازییه‌کان ب ‌ه چاو‌ه ئه‌و کرده‌و‌ه‬ ‫قێزه‌ونه‌و‌ه هیچ نه‌بوو‪ ،‬ئێو‌ه بڕوانن ‌ه خاپوورکردنی‬ ‫ئه‌م دونیایه‌‪ .‬دیموکڕاسی بۆ هایدێگه‌ر پرۆسه‌یه‌ک ‌ه‬ ‫ک ‌ه نه‌داری و ئازارو ناڵین هێواش هێواش دابه‌ش‬ ‫ده‌کات و ب ‌ه گه‌زافی مه‌سیحیی و وته‌ی ڕه‌نگینی‬ ‫دیموکڕاسی خۆی فه‌ڕز ده‌کاته‌وه‌‪ .‬بۆ هایدێگه‌ر ڕوون‬ ‫بوو ک ‌ه بۆچی مه‌سیحییه‌ت په‌نا بۆ دیموکڕاسی‬ ‫ده‌بات‪ .‬چونک ‌ه دیموکڕاسی پشتگیری ل ‌ه ئاستنزمی‬ ‫ده‌کات (ئاستی ته‌خت و نشێو) و گه‌ش ‌ه به‌و ئاست ‌ه‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ئه‌وکات مه‌سیحییه‌ت له‌و ئاست ‌ه نزمه‌دا خۆی‬

‫ب ‌ه به‌رز و گه‌ور‌ه ده‌بینێت‪ ،‬ڕۆح‪ ،‬ناخ و هزری خۆی‬ ‫ب ‌ه بوونێکی به‌رزتر ده‌بینی و ده‌توانێت الیه‌نگر‬ ‫و په‌یڕه‌وانی ب ‌ه باشی ب ‌ه خۆیه‌و‌ه به‌ند بکات‪.‬‬ ‫بیرۆکه ب ‌ه شاکارێکی خۆی‬ ‫‌‌‬ ‫هایدێگه‌ر داهێنانی ئه‌م‬ ‫ده‌بینێت ک ‌ه سه‌رچاوه‌که‌ی بۆ فه‌لسه‌فه‌ی کۆنی‬ ‫یونان ده‌گه‌ڕێته‌وه‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌م خاڵه‌دا بابه‌ته‌که‌م ب ‌ه‬ ‫سه‌ر تیتره‌که‌مه‌و‌ه گرێ بده‌م‪ ،‬ئه‌و‌ه ده‌بێت ئه‌و‌ه‬ ‫بزانین‪ ،‬ک ‌ه هایدێگه‌ر به‌و خاڵ ‌ه نه‌گه‌یشتبوو ک ‌ه‬ ‫نازیبوون ب ‌ه دیارده‌یه‌کی گشتی و عامیان ‌ه بزانێت‪،‬‬ ‫هه‌ر بۆی ‌ه نه‌یده‌توانی دیموکڕاسی قه‌بووڵ بکات‪،‬‬ ‫ئاخر خودی دیموکڕاسیش دیارده‌یه‌ک ‌ه ک ‌ه بایه‌خ‬ ‫ب ‌ه گشتیی ده‌دات و هه‌موو تاکه‌کان یه‌ک ده‌نگ و‬ ‫یه‌ک «نرخ» ده‌کات‌‪ ،‬ب ‌ه واتایه‌کی دیکه‌‪ ،‬هایدێگه‌ر‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ی جه‌ماوه‌ریی و توده‌یی نه‌ده‌ناسی‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه ئه‌مڕۆ کۆمه‌ڵێک بیرمه‌ند لێره‌و له‌وێ هه‌ندێ‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی هایدێگه‌ر ده‌که‌ن ‌ه بنه‌مای بیرێکی‬ ‫دیموکڕاسیی ڕادیکاڵ‪ ،‬هیچ کات ئه‌و‌ه ناگه‌یێنێت ک ‌ه‬ ‫ناوبراو باوه‌ڕی ب ‌ه ئایدیای دیموکڕاسی بووه‌‪ ،‬به‌ڵک ‌ه‬ ‫ناوبراو بیرمه‌ندێکی ڕادیکاڵی فه‌لسه‌فه‌ی بوونگه‌رایی‬ ‫بوو‌ه و خولیای گه‌شه‌ و مێتافیزیکێک بوو‌ه ک ‌ه‬ ‫هه‌وڵی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌‌ی هزرو پێکهات ‌ه سیاسی و‬ ‫دیاردانه گه‌شه‌ی‬ ‫‌‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بووه‌‪ ،‬چونک ‌ه ئه‌و‬ ‫سه‌رده‌میان به‌ره‌و به‌گشتیی بوون بردووه‌‪ .‬هایدێگه‌ر‬ ‫له‌و بڕوایه‌دا بوو ک ‌ه ب ‌ه سازاندنه‌وه‌ی ئه‌و دیاردان ‌ه‬ ‫به‌ر ب ‌ه ئه‌نارشیی(دیموکڕاسی) ده‌گیردرێت و له‌و‌ه‬ ‫زیاتر ل ‌ه بوونی بێگه‌رد‪ ،‬ڕه‌سه‌ن و خالیس دوور‬ ‫ناکه‌وینه‌وه‌‪ .‬گومانیش له‌وه‌دا نییه‌‪ ،‬ک ‌ه هایدێگه‌ر‬ ‫ئارتیستی (فه‌نانی) ڕێزمانی ئاڵمانی بووه‌‪ ،‬گومان‬ ‫له‌وه‌دا نیی ‌ه ک ‌ه ناوبراو کۆمه‌ڵێک ده‌سته‌واژه‌ی‬ ‫سه‌رنجڕاکێشی پڕ واتای دا‌هێناو‌ه و ئه‌و ده‌سته‌واژان ‌ه‬ ‫ل ‌ه زۆر به‌ستێنی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تییدا ئیلهام‬ ‫به‌خشن و ده‌بن ‌ه هۆی درووستبوونی کۆمه‌ڵێک‬ ‫فیکری تازه‌‪ .‬بۆ وێن ‌ه زۆری نه‌خایاند تا گه‌وره‌ترین‬ ‫بیرمه‌ندانی مێتۆدی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه به‌و قه‌ناعه‌ت ‌ه‬ ‫بگه‌ن‪ ،‬ک ‌ه ته‌نیا هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه گه‌شه‌یه‌کی ئه‌وتۆ‬ ‫ب ‌ه ئایدیاکان و دیارد‌ه سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‬ ‫نابه‌خشێت‪ ،‬به‌ڵک ‌ه ل ‌ه ئاکامی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌دا‬ ‫هه‌نگاوی دواتریش‪ ،‬وات ‌ه هه‌نگاوی پێشنیازیی‪،‬‬ ‫بۆ گه‌شه‌کردن و بۆ ئاڵوگۆڕ زه‌روورو ته‌نانه‌ت‬ ‫حه‌یاتیشه‌‪ .‬له‌م خاڵه‌دا ده‌رده‌که‌وێت ک ‌ه بیرۆکه‌کانی‬ ‫«ژاک دێڕیدا» سه‌باره‌ت به‌ دیموکڕاسی زۆر‬ ‫الیه‌نی جوان و تاز‌ه ل ‌ه خۆ ده‌گرن‪ ،‬به‌اڵم هه‌مان‬ ‫«دێڕیدا» ک ‌ه خۆی ب ‌ه زۆر ده‌سته‌واژه‌ی هایدگه‌ره‌و‌ه‬ ‫هه‌ڵواسیوه‌‪ ،‬سیاسه‌ت ب ‌ه هێزی سه‌روه‌ر و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫به‌ڕه‌سمییه‌تناسراوه‌و‌ه گرێ ده‌دات‪ .‬وات ‌ه ماف و‬

‫بڕیاردان به‌رد‌‌وام ماف و بڕیاری خاوه‌ن هێزه‌‪.‬‬ ‫‌رده‌وام ب ‌ه بێده‌نگی و شاردروا‌ه ب ‌ه‬ ‫گه‌ور‌ه هێز به ‌‌‬ ‫سه‌روه‌ری بڕیاری خۆی ده‌دات‪« .‬دێڕیدا» ل ‌ه‬ ‫ئاکامدا به‌و خاڵ ‌ه ده‌گات‪ ،‬ک ‌ه ئێم ‌ه ل ‌ه ده‌ستی‬ ‫تێۆلۆجی سیاسه‌ت ده‌رچوونمان نییه‌‪ ،‬جا‬ ‫لێره‌شدا په‌نا ده‌باته‌و‌ه به‌ر وته‌یه‌کی هایدێگه‌ر‬ ‫ک ‌ه چۆن ده‌ڵێت‪« :‬مه‌گه‌ر خودایه‌کی دیک ‌ه‬ ‫ڕزگارمان بکات‪ ،‬خودایه‌ک ک ‌ه سه‌روه‌ر نه‌بێت»‪.‬‬ ‫دیموکڕاسیی ڕادیکاڵ و بیرۆک ‌ه ڕادیکاڵه‌کانی‬ ‫هایدێگه‌ر ل ‌ه هه‌ندێک خاڵدا یه‌کده‌گرنه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم نه‌ هایدێگه‌ر بیرمه‌ندی کاریگه‌ری ئایدیای‬ ‫دیموکڕاسی بووه‌ و‌ه ن ‌ه زۆرینه‌ی بیرمه‌ندانی‬ ‫هێڵی بیرۆکه‌ی دیموکڕاسیی ڕادیکاڵ ئه‌وه‌ند‌ه‬ ‫دونیاگۆڕن ک ‌ه خۆیان پێیان وایه‌‪ .‬وته‌یه‌کی‬ ‫ئاڵمای هه‌ی ‌ه ک ‌ه ده‌ڵێت‪« :‬هیچ خواردنێک‬ ‫(چێشتێک) به‌و گه‌رمییه‌ی ک ‌ه درووست ده‌کرێت‬ ‫ناخورێت»‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ئەدەبیات‬ ‫ئەدەبییات‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ڕیالیزمی جادویی و ئافراندنی جیهانێکی نوێ‬ ‫کەماڵ عەلیدۆست‬ ‫ڕیالیزمی جادویی ئه‌و شه‌پۆله ئه‌ده‌بییه‌یه‬ ‫که له سه‌ره‌تاکانی ده‌یه‌ی دووهه‌می‬ ‫سه‌ده‌ی پێشوو‪ ،‬واته ‪١٩٢٠‬ی زایینی‪ ،‬له‬ ‫ئوروپا سه‌ری هه‌ڵدا و دواتر بۆ باکوور‬ ‫و باشووری ئامریکا په‌لی هاویشت‪ .‬ئه‌م‬ ‫شه‌پۆله هه‌وه‌‌ڵین ئه‌زموونه‌کانی له بواری‬ ‫نیگارکێشیدا ده‌ستنیشان کراون و پاشان‬ ‫ئه‌ده‌بییاتیشی گرتۆته‌وه و به‌رهه‌می له‌م‬ ‫بواره‌شدا پی خوڵقاوه‪ .‬له قۆناغه‌کانی‬ ‫دواتردا بواری فیلم و وێنه‌شی پێ زیاد‬ ‫بووه‪.‬‬ ‫ڕیالیزمی جادویی ئاوێته‌بوونێکه له‬ ‫حه‌قیقه‌تی هه‌بوو (بینراو‪ ،‬هه‌ستپێکراو‬ ‫و هه‌بوو) له‌گه‌ڵ حه‌قیقه‌تی جادویی‬ ‫(خه‌یاڵ‪ ،‬وه‌هم‪ ،‬خه‌ون‪ ،‬ڕیوایه‌ت و‬ ‫ناخی‬ ‫وه‌زماننه‌هاتووه‌کانی‬ ‫ده‌نگه‬ ‫مرۆڤ) و «حه‌قیقه‌تێکی سیهه‌م»ه و‬ ‫سینتێزێکه له‌و حه‌قیقه‌تانه‌ی پێیان‬ ‫ئاشناین و هێندێک خاڵی هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ‬ ‫«سوڕیالیزم»یش هه‌یه‪ .‬ده‌سته‌واژه‌ی‬ ‫ڕیالیزمی جادویی بۆ هه‌وه‌ڵ جار له‬ ‫الیه‌ن ره‌خنه‌گری هونه‌ریی و فۆتۆگڕافی‬ ‫ئاڵمانی «فڕانتس ڕۆه» (‪)١٨٩٠-١٩٦٥‬‬ ‫و له کتێبی «پاش ئێکسپڕۆنیزم‪:‬‬ ‫ڕیالیزمی جادویی و گرفته‌کانی‬ ‫نیگارکێشیی هاوچه‌رخی ئورووپایی»‬ ‫به‌کارهاتووه‪ .‬ده‌سته‌واژه‌که سه‌ره‌تا وه‌ک‬ ‫دژه‌ده‌ربڕینێک له به‌رانبه‌ر «مه‌نتیقی‬ ‫نوێ» به‌کار هات و به ئاوڕدانه‌وه‌یه‌کی‬ ‫ئه‌مڕۆیی له بنه‌ڕه‌تدا وه‌ک چه‌مکی‬ ‫سیهه‌م له پاڵ «ڤێڕیزم» و «کالسیزم»‬ ‫به تایبه‌تمه‌ندیی سوڕیالیستییه‌وه له‬ ‫نیگارکێشیی هاوچه‌رخی کۆماری ڤایمه‌ر‪،‬‬ ‫ده‌بینرا‪ .‬ئه‌گه‌رچی بزووتنه‌وه‌ی «مه‌نیقی‬ ‫نوێ» هاوکات له‌گه‌ڵ به‌ده‌سه‌اڵتگه‌یشتنی‬ ‫سۆسیالیزمی نه‌ته‌وه‌یی له ئاڵمان کۆتایی‬ ‫پێهات‪ ،‬توانیی ڕیالیزمی جادویی له‬ ‫نێوان ده‌یه‌کانی ‪ ١٩٣٠‬و ‪١٩٥٠‬دا وه‌ک‬ ‫شه‌پۆلێکی نوێی هونه‌ری له سه‌رجه‌م‬ ‫ئورووپا جێبکه‌وێ‪ .‬پاش وه‌رگێڕآنی‬ ‫بابه‌ته‌که‌ی «فڕانتس ڕۆه» بۆ سه‌ر زمانی‬ ‫ئیسپانیایی‪ ،‬ده‌سته‌واژه‌ی ڕیالیزمی جادویی‬ ‫سنووره‌کانی ئورووپای به‌زاند و سه‌ره‌تا له‬ ‫نێو بازنه‌ی ڕووناکبیریی بۆینس ئایرێسی‬ ‫ئاڕژانتین مشت و مڕی هه‌ڵخڕاند و دواتر‬ ‫له ده‌یه‌کانی ‪ ١٩٦٠‬بۆ ‪ ١٩٩٠‬له سه‌رجه‌م‬ ‫ئامریکای التین به‌رهه‌می پێ خوڵقا‪.‬‬ ‫مێژووی جێکه‌وتن و به‌کارهێنانی‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی «ڕیالیزمی جادویی» و‬ ‫ئاوێته‌بوونی به ئه‌ده‌بییاتی ئامریکای التین‬ ‫ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی ‪ ١٩٤٨‬و بۆ نووسه‌ری‬ ‫ڤێنۆزۆالیی «ئاڕتوڕۆ ئۆسالر پیێتری»‪.‬‬ ‫وه‌کوو باوکی «ڕیالیزمی جادویی» ئه‌م‬ ‫قاڕه به‌اڵم «میخێل ئه‌نخێل ئاستوریاس»‬ ‫(‪ )١٨٩٩-١٩٧٤‬ئه‌کرێ ده‌ستنیشان بکرێ‪.‬‬ ‫ناوبراو له نووسینی ڕۆمانی «مرۆڤانی‬ ‫گه‌نمه‌شامیی» له ساڵی ‪١٩٤٩‬دا پشتی‬ ‫به ئامڕاز و مێتۆده‌کانی ڕیالیزمی جادویی‬ ‫به‌ستووه‪ .‬له‌م به‌رهه‌مه‌دا ئه‌فسانه‬ ‫بوومییه‌کان (به تایبه‌ت ئه‌فسانه‌ی‬ ‫«مایا») له‌گه‌‌ڵ حه‌قیقه‌ت‪ ،‬کولتور و‬

‫مێژووی ئامریکای التین تێکهه‌ڵکێش‬ ‫ئه‌کرێ و له ڕوانگه‌ی دانیشتوانی‬ ‫ڕه‌سه‌نی ئه‌م قاڕه‌وه ئه‌گێڕدرێته‌وه‪ .‬ئه‌م‬ ‫تێگه‌یشتنه جادوییه له حه‌قیقه‌ت ئه‌بێته‬ ‫چاوگ‪ ،‬بۆ گێڕانه‌وه‌ی ئه‌فسانه و دیرۆکی‬ ‫ژێرده‌سته‌یی دانیشتوانی ڕه‌سه‌ن له‬ ‫الیه‌ن سپی پێسته‌کانه‌وه‪ .‬ئاستوریاس‬ ‫له ساڵی ‪١٩٦٧‬دا خه‌اڵتی «نۆبێل»ی‬ ‫ئه‌ده‌بییاتی پێ به‌خشرا‪ .‬وه‌ک یه‌کێکی‬ ‫دیکه له گرینگترین‪ ،‬کاریگه‌رترین و‬ ‫ناسراوترین به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌م شیوازه له‬ ‫نووسین‪ ،‬ئه‌کرێ ئاماژه به ڕۆمانی «سه‌د‬ ‫ساڵ ته‌نیایی» نووسه‌ری کۆچکردووی‬ ‫کۆلۆمبیایی «گابڕییه‌ل گارسیا مارکێز»‬ ‫بکه‌ین‪ ،‬که «ریالیزمی جادویی» کرده‬ ‫شیوازێکی جیهانیی له نووسین و ئافراندن‪.‬‬ ‫له درێژه‌ی بابه‌ته‌که‌دا به شێوه‌یه‌کی تایبه‌تی‬ ‫ئه‌په‌رژێمه سه‌ر «مارکێز» و پێگه‌ی‬ ‫ئه‌ده‌بیی که‌مهاوتای ئه‌و له‌م به‌ستێنه‌دا‪.‬‬ ‫تیۆریزه و پێناسه‌ی ڕوونی ئه‌م شیوازه‬ ‫له نووسین بۆ نووسه‌ری کوبایی «ئالێخۆ‬ ‫کاڕپێنتیه‌ر» (‪ )١٩٠٤-١٩٨٠‬ئه‌گه‌ڕێته‌وه‪،‬‬ ‫که له پێشه‌کی ڕۆمانێکدا و له ساڵی‬ ‫‪١٩٤٩‬دا جۆرێک له مانیفێستی ڕیالیزمی‬ ‫جادویی داڕشت‌‪ .‬کاڕپێنتیه‌ر له‌م‬ ‫داڕشتنه‌دا شڕۆڤه‌ی «حه‌قیقه‌تی په‌ڕجۆ‬ ‫یان موعجیزه‌ئاسای» ئامریکای التین و‬ ‫«سوڕیالیزمی ئورووپایی» ئه‌کات‪ ،‬که‬ ‫له هه‌وه‌ڵین ڕاماندا هاوشێوه‌ی ڕیالیزمی‬ ‫جادویی ئامریکای التین کۆمه‌ڵیک‬ ‫به‌رهه‌می په‌ڕجۆئاسای لێکه‌وتبوویه‌وه‪.‬‬ ‫کاڕپێنتییه‌ر له شڕۆڤه و به‌راورده‌که‌یدا‬ ‫ئه‌گاته ئه‌و ئاکامه‪ ،‬که ‪»:‬مرۆڤ ئه‌بێ‬ ‫باوه‌ڕی به موعجیزه هه‌بێ‪ ،‬تاوه‌کوو‬ ‫بتوانێ موعجیزه بناسێته‌وه یان ته‌نانه‌ت‬ ‫له دواهه‌نگاودا بخوڵقێنێ»‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ش‬ ‫له ڕوانگه‌ی کاڕپێنتییه‌وه «سوێندخۆرانی‬ ‫باوه‌ڕپێنه‌بردووی موعجیزه‪ ،‬به‌و جۆره‌ی‬ ‫که سوڕیالیسته‌کان سااڵنێک تێ‬ ‫ئه‌فکرین‪ ،‬نه‌یانتوانی جگه له به‌رهه‌م و‬ ‫ئه‌ده‌بێکی دووپات بووه‌وه‌ی ماندووییهێنه‌ر‬ ‫بخوڵقێنن؛ هه‌روه‌کوو ئه‌ده‌بی ناسراو به‬ ‫ئه‌ده‌بی خه‌یاڵیی»‪ .‬کاڕپێنتییه‌ر هه‌روه‌ها‬ ‫سنووربه‌ندییه‌ک له نێوان ئامریکای التین‬ ‫و ئورووپادا ئه‌کات و له‌و باوه‌ڕه‌دایه‪ ،‬که‬ ‫«مرۆڤی ئورووپایی» له ژێر کاریگه‌ریی‬ ‫خه‌القییه‌تی‬ ‫قۆناغی ڕۆشنگه‌ریدا‪،‬‬ ‫هه‌ستکردن به حه‌قیقه‌تی په‌ڕجوو یان‬ ‫موعجیزه‌ئاسای له‌ده‌ست داوه یان لێ‬ ‫داماڵراوه‪ .‬له حالێکدا که ئه‌فسانه و باوه‌ڕ‬ ‫به ئه‌ڕواح به‌شێکی جیانه‌کراوه له ژیانی‬ ‫ئاسایی و ڕۆژانه‌ی ئامریکای التین پێک‬ ‫دێنن‪ .‬له ڕوانگه‌ی «کاڕپێنتییه‌ر»وه‬ ‫ڕیالیزمی جادویی سرووشتییه و ده‌ستکرد‬ ‫نییه‪ ،‬به‌ڵکه ئاوێته‌کردنی په‌ڕجوو و‬ ‫موعجیزه‌یه له ژیانی ڕۆژانه‌دا‪ .‬ئه‌و هه‌ر‬ ‫لێره‌شدا جیاوازیی بنه‌ڕه‌تیی نێوان‬ ‫ڕیالیزمی جادویی و سوڕیالیزمی ئورووپایی‬ ‫ئه‌بینێ‪.‬‬ ‫ڕیالیزمی جادویی سنووره‌کانی نێوان‬ ‫حه‌قیقه‌ت و وه‌‌هم‪ ،‬خه‌یاڵ یاخۆ فانتازی‬ ‫ئاوێته‌ی یه‌ک ئه‌کات‪ .‬فۆلکلۆڕ‪ ،‬ئه‌فسانه‪،‬‬ ‫ئایین‪ ،‬دیرۆک و ته‌نانه‌ت جوغڕافیا‬ ‫هاوپێچی یه‌کدی ئه‌کرێن و ئه‌م ئاوێت ‌ه‬ ‫کردن یان ئاوێته‌بوونه له به‌رهه‌مه‌کاندا‬

‫ئه‌ناسرێنه‌وه‪ .‬ڕیالیزمی جادویی دوو‬ ‫کۆنسێپت یان ته‌ڕح پێکه‌وه گرێ ئه‌دات‪،‬‬ ‫ئه‌ویش حه‌قیقه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌فسانه‪،‬‬ ‫وه‌‌هم و جادو‪ ،‬که به تایبه‌ت له واڵتانی‬ ‫پیشه‌سازیی یان سه‌نعه‌تی وه‌ک دژه‌یه‌ک‬ ‫و ناته‌با له‌گه‌ڵ یه‌کتری چاویان لێ‬ ‫ئه‌کرێ‪ .‬هه‌ڵبه‌ت خه‌یاڵ و ئامانجی‬ ‫سه‌ره‌کیی ڕیالیزمی جادویی له‌وه‌دا پوخت‬ ‫ئه‌کرێته‌وه‪ ،‬که ئه‌م دوو کۆنسێپت و‬ ‫ڕوانگه ئه‌توانن له هاوسه‌نگیی و بااڵنسدا‬ ‫پێکه‌وه هه‌ڵبکه‌ن‪ .‬ئه‌وه‌ش بوترێ‪ ،‬که ئه‌م‬ ‫شه‌پۆل یان سه‌بکه ئه‌ده‌بییه له بنه‌ڕه‌تدا‬ ‫مه‌به‌ستی بردنه‌ژێرپرسیار یان شێواندنی‬ ‫حه‌قیقه‌ت نییه‪ ،‬به‌ڵکه به ڕۆچوون به ناخی‬ ‫حه‌قیقه‌تدا و تێڕامان لێی هه‌وڵ ئه‌دا که له‬ ‫ڕێگه‌ی بێگانه و نامۆکردنی حه‌قیقه‌تی‪ ،‬له‬ ‫زێهنی گشتیدا‪ ،‬به ڕواڵه‌ت ره‌ها و موتله‌ق‪،‬‬ ‫سۆنگه و دیدی ڕامان له حه‌قیقه‌ت بگۆڕێ‬ ‫و ده‌ربیجه‌یه‌کی نوێ بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن‬ ‫و ئانالیزه‌ی حه‌قیقه‌ت بکاته‌وه‪ .‬ئه‌م‬ ‫شیوازه له ئه‌ده‌ب له ڕواڵه‌تدا ناسیاسییه‪،‬‬ ‫به‌اڵم له نێوه‌ڕۆکدا‪ ،‬به تایبه‌ت له‌به‌ر‬ ‫نمادگه‌راییه‌که‌ی خاوه‌نی پۆته‌نسیالێکی‬ ‫به‌رینی ره‌خنه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیی سه‌رده‌مییه‪.‬‬ ‫به جۆرێک‪ ،‬که به‌رهه‌مهێنه‌رانی ئه‌م‬ ‫شێوازه له ئه‌ده‌ب هه‌روا به سانایی ناتوانن‬ ‫بیکه‌نه ئامڕازی خزمه‌ت به جیهانبینی‬ ‫یاخۆ ئایدۆلۆجییه‌کی تایبه‌ت‪ .‬شێواز و‬ ‫ستایلی داهێنانه‌که له ڕوانگه‌ی زۆرێک له‬ ‫لێکۆڵه‌رانی ئه‌ده‌بیی‪ ،‬ئاکامێکی لۆژیکیی‬ ‫سه‌رده‌می پۆست کۆلۆنیالیزمه و هه‌وڵێکه‬ ‫بۆ خۆبونیادنانه‌وه‪ ،‬بیناکردنه‌وه‌ی‬ ‫شوناس‪ ،‬هویت و ئایدێنتیتی کۆلێکتیڤی‬ ‫ئامریکای التین‪ .‬ئه‌گه‌ر ڕۆمانتیزم ڕۆچوون‬ ‫به ناخی خۆدا وه‌ک تاک و ئیندیڤیدوم‬ ‫بوو و ئاشتبوونه‌وه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ وڕێنه‪،‬‬ ‫ده‌نگ و هه‌سته‌کانی خۆیی بوو؛ ئه‌وا‬ ‫پاش ڕیالیزم‪ ،‬ڕیالیزمی جادویی شوناس‬ ‫و هویتی شێوێندراو و کپکراوی به‌کۆمه‌ڵ‬ ‫و کۆلێکتیڤی نه‌ته‌وه‌گه‌لی ژێرده‌سته‬ ‫و به‌کۆلۆنیکراوی سه‌رله‌نوێ بونیاد‬ ‫نایه‌وه و له‌م ڕێگه‌وه باوه‌ڕبه‌خۆبوونێکی‬ ‫که‌موێنه و پێشتر ئه‌زمووننه‌کراوی پی‬ ‫به‌خشین‪ .‬ڕیالیزمی جادویی هه‌نگاوێکه‬ ‫به‌ره‌و دۆزینه‌وه‌ی حه‌قیقه‌ته‌کان‪ ،‬چونکه‬ ‫گه‌ردوون‪ ،‬مێژوو و گه‌شه‌ی ژیانی‬ ‫مرۆڤایه‌تیی هه‌ڵگری زیاتر له حه‌قیقه‌تێکه‬ ‫و کۆی حه‌قیقه‌ته‌کان له‌خۆ ئه‌گرێ‪.‬‬ ‫بۆ وێنه‪ ،‬گه‌ر نه‌مانه‌وێ له ئامریکای‬ ‫التین دوور بکه‌وینه‌وه‪ ،‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی‬ ‫که حه‌قیقه‌تێک له ڕوانگه‌ی ده‌سه‌اڵته‬ ‫داگیرکار و کۆلۆنیالیسته‌کانه‌وه هه‌یه‪ ،‬ئاوا‬ ‫حه‌قیقه‌تێکیش له ڕوانگه‌ی نه‌ته‌وه داگیرکراو‬ ‫و کۆلۆنیکراوه‌کانیشه‌وه هه‌یه؛ حه‌قیقه‌تی‬ ‫به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی داگیرکاران و کۆڵنه‌دان‬ ‫بۆ ده‌سته‌به‌رکردن یان وه‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی‬ ‫ناسنامه و هویتی شێوێندراو و به شێوه‌ی‬ ‫سیسته‌ماتیک ئاسیمیله‌کراو‪ .‬له پاڵ‬ ‫ئه‌وانه‌دا حه‌قیقه‌ته‌کانی دیکه‌ش هه‌ن‪ ،‬که‬ ‫به‌رهه‌مهێنه‌رانی ئه‌م شێوازه له هونه‌ر و‬ ‫ئه‌ده‌ب ئه‌په‌رژێنه سه‌ری‪ .‬ئاماده‌بوون و‬ ‫حوزووری بااڵسرووشتیی یان پانسرووشتیی‬ ‫ڕیالیزمی جادویی جه‌مسه‌ری به‌رانبه‌ری‬ ‫عه‌قاڵنییه‌تی ئورووپاییه‪ ،‬که حه‌قیقه‌ت و‬

‫وه‌هم لێک گرێ ئه‌دات‪.‬‬ ‫لێکۆڵه‌رانی دیک ‌ه له‌و بڕوایه‌دان‪ ،‬که‬ ‫ڕیالیزمی جادویی ڕوانگه‌یه‌ک له گه‌ردوون‬ ‫ئه‌خاته ڕوو‪ ،‬که نه خاوه‌نی سرووشتێکی‬ ‫ڕه‌هایه‪ ،‬نه خاوه‌نی فۆڕمولێکی جه‌سته‌یی‬ ‫و فیزیکی و نه حه‌قیقه‌تێکی عه‌ینیی‪.‬‬ ‫به‌اڵم هاوکاتیش جیهانی داستانی و‬ ‫فیکشن جیهانێکی دابڕاو و جیانه‌کراوه‌یه‬ ‫له‌گه‌ڵ حه‌قیقه‌ت‪ .‬ئه‌وه‌ش که ڕیالیزمی‬ ‫جادویی ڕه‌نگدانه‌وه‌ی حه‌قیقه‌تی جیهانی‬ ‫نوێیه‪ ،‬ڕێکه‌وتێکه‪ .‬پێکهاته‌یه‌که له هێما‬ ‫و عه‌ناسوڕه عه‌قاڵنییه‌کانی شارستانیی‬ ‫ئورووپا و هێما نامه‌نتیقییه ساناکانی‬ ‫ئامریکای التین‪.‬‬ ‫ڕه‌نگه بتوانین بڵێین که جۆرێکی گشتگیر‬ ‫له ڕیالیزمی جادویی هه‌یه و جۆرێکی‬ ‫تایبه‌تیش‪ ،‬که خاوه‌نی ناسنامه‌یه‌کی‬ ‫قووڵتر و ڕوونتره و له پله‌ی هه‌وه‌ڵدا‬ ‫به ئامریکای التینه‌وه گرێ ئه‌درێته‌وه و‬ ‫ئه‌ناسرێته‌‌وه‪ .‬تایبه‌تمه‌ندی ئه‌و شێوازه له‬ ‫«ڕیالیزمی جادویی» له‌وه‌دایه‪ ،‬که له‌م‬ ‫گۆشه‌ی گۆی زه‌وی یان ته‌نانه‌ت ئه‌توانین‬ ‫بڵێین له‌م دوورگه‌یه هه‌ستیارییه‌کی‬ ‫جادویی له‌گه‌ڵ حه‌قیقه‌ت له په‌یوه‌ندیی‬ ‫و ئاوێته‌بوونێکی چڕدان‪ .‬په‌یوه‌ندییه‌ک که‬ ‫ئه‌بێته هه‌وێنی خزمه‌ت و پیکهێنانی ئاڵ‬ ‫و گۆڕی دووالیه‌نه و خاوه‌نی دینامیزمێکی‬ ‫خوڵقێنه‌ره‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ئه‌م بزووتنه‌وه و شه‌پۆله ئه‌ده‌بییه‬ ‫له‌پاڵ هه‌موو تایبه‌تمه‌ندییه‌کانیدا یه‌ک‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی جه‌وهه‌ریی هه‌یه‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫ئه‌وه ڕه‌هه‌نده مێژووییه‌یه‪ ،‬که ئه‌م قاڕه له‬ ‫گۆی زه‌وی به تایبه‌ت له ‪‌١٩٤٠‬کان به دواوه‬ ‫تێیدا به‌سه‌ر ئه‌برد‪ .‬بارودۆخی قه‌یراناوی‬ ‫ئابووریی‪ ،‬کۆمه‌اڵیه‌تی و ڕامیاریی ئه‌و‬ ‫سه‌رده‌مه‪ ،‬سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایه‌تیی به‬ ‫ده‌سه‌اڵته داپڵۆسێنه‌ر و تۆتالیتێره‌کان‬ ‫و له ئاکامدا به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت‬ ‫به زاڵکردنی که‌ش و دۆخی گوشار بۆ‬ ‫سه‌ر ده‌نگه ناڕازییه‌کان‪ ،‬چاندنی تۆوی‬ ‫ترس و ڕاپێچکردنی هه‌موو ده‌نگێکی‬ ‫دژه‌ده‌سه‌اڵت بۆ زیندانه به کۆمه‌ڵه‌کان‬ ‫و ته‌ریکخستنه‌وه‌ی چاالکانی سیاسیی و‬ ‫ڕووناکبیریی له کۆمه‌ڵگه‪ ،‬سڕینه‌وه‌یان و‬ ‫لێکه‌وتنه‌وه‌ی گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کان ببونه‬ ‫هه‌وێنی نه‌خوازراوی به‌رهه‌مه ئه‌ده‌بییه‌کانی‬ ‫ئه‌م قۆناغه له مێژووی ئامریکای التین‪.‬‬ ‫«کاڕلۆس فوێنتێس» (‪،)١٩٢٨-٢٠١٢‬‬ ‫نووسه‌ری ناوداری مێکزیکی دۆخی‬ ‫ئه‌و سه‌رده‌مه‌‌ی ئامریکای التین و‬ ‫کاریگه‌رییه‌کانی به‌مجۆره پێناسه ئه‌کا‪:‬‬ ‫«ئێمه له شوێنێکدا ئه‌ژین‪ ،‬که ئه‌بێ‬ ‫هه‌موو شتێک دووپات بکه‌ینه‌وه‪ .‬به‌اڵم‬

‫ئه‌بی شێوازی ئه‌و دووپاتکردنه‌وه بدۆزین‬ ‫ه‌وه»‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌م سه‌رده‌مه‌دا ڕه‌هه‌ندگه‌لی وه‌کوو‬ ‫خواستی سه‌ربه‌خۆیی‪ ،‬بایه‌خدان به زێد‪،‬‬ ‫نیشتمان و زمانی خۆ و ئاوێته‌بوونه‌وه به‬ ‫سرووشت به گشتیی و ژیانی سرووشتیی‬ ‫ئه‌و دوورگه‌یه که‌وتنه‌وه ناوه‌ند و‬ ‫سه‌نته‌ری بیر و هزری نوخبه و تاکی‬ ‫کۆمه‌ڵگه و له به‌رهه‌مه جۆراوجۆره‌کانی‬ ‫ژانره هونه‌رییه‌کان و له‌وانه به تایبه‌ت‬ ‫ئه‌ده‌بییات له فۆکووسدا بوون‪ .‬واوه‌تر‬ ‫شۆڕشی مێکزیک‪ ،‬که سه‌ره‌تاکانی‬ ‫بۆ ‪ ١٩١٠‬ئه‌گه‌ڕێته‌وه و تا دوو ده‌یه‬ ‫دواتریش به ته‌واویی دانه‌مرکابوویه‌وه‬ ‫و تیکهه‌ڵچوونی به‌رده‌وامی ده‌سه‌اڵت‬ ‫و الیه‌نه ئۆپۆزیسیؤنه‌کان‪ ،‬له‌وانه‬ ‫«زاپاتاکان»ی لێکه‌وتبوویه‌وه‪ ،‬بوونه‬ ‫هۆکار و نه‌وعیک چاوگ بۆ ئاوێته‌بوونێکی‬ ‫زیاتری کۆمه‌ڵگه به بواری ئه‌ده‌بییات و‬ ‫ڕووناکبیریی‪ .‬له سااڵن و ده‌یه‌کانی دوتردا‬ ‫له واڵتانی وه‌کوو کۆلۆمبیا‪ ،‬ئاڕژانتین‪،‬‬ ‫ڤینۆزۆئێال‪ ،‬شیلێ‪ ،‬پێڕو و خودی مێکزیک‪،‬‬ ‫نووسه‌رانی به‌رچاو و پێنووسانی به‌بڕشتی‬ ‫وه‌ک مارکێز‪ ،‬بۆرخێس‪ ،‬خوان ڕولفۆ‪،‬‬ ‫فووئێنتێس‪ ،‬ئیزابێل ئالێنده‪ ،‬نێرودا‪،‬‬ ‫ئۆکتاڤیا پاز و زۆرانی دیکه به ته‌وژمێکی‬ ‫سنووربه‌زێنه‌وه هاتنه مه‌یدانی نووسین و‬ ‫ئه‌فراندن‪ .‬زۆربه‌ی ئه‌مانه به بایه‌خدان به‬ ‫مێتافۆر‪ ،‬نووسینی شێوازئووستوره‌یی‪،‬‬ ‫گێڕانه‌وه‌ی قۆناغه تارماویی و تاریکه‌کانی‬ ‫مێژووی ئه‌م قاڕه‌یه و به پشت به‌ستن به‬ ‫حیکایه‌ت‪ ،‬ئه‌فسانه خۆواڵتییه‌کان ئه‌ده‌ب‬ ‫و وێژه‌یه‌کی ڕه‌سه‌ن و تایبه‌ت به ئامریکای‬ ‫التینیان خوڵقاند؛ ئه‌ده‌بێک که به ڕه‌مز و‬ ‫هێمای تایبه‌ت به خۆیه‌وه ئه‌ناسرایه‌وه‪.‬‬ ‫وه‌ک شوێندانه‌رترین نوێنه‌رانی ڕیالیزمی‬ ‫جادویی ئامریکای التین ئه‌توانرێ ئاماژه‬ ‫به نووسه‌رانی له ئاستی جیهاندا ناسراوی‬ ‫وه‌ک «کاڕلۆس فوێنته‌س»‪« ،‬ماڕیۆس‬ ‫ڤارگاس لۆسا» و «گابڕییه‌ل گارسیا‬ ‫مارکێز» بدرێ‪ ،‬که کاریگه‌ریی به‌رچاویان‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌ده‌بییات و وێژه‌ی ئورووپا ب ‌ه‬ ‫گشتیی و له‌سه‌ر نووسه‌رانی وه‌کوو‬ ‫«ئیتالۆ کالڤینۆ» و «میالن کوندێرا» به‬ ‫تایبه‌تی هه‌بوو‪.‬‬ ‫ڕیالیزمی جادویی و دیارده‌ی گارسیا‬ ‫ماركێز‬ ‫ماركێز ڕچه‌شکێنی شه‌پۆلی ئه‌ده‌بیی‬ ‫ڕیالیزمی جادویی نه‌بوو‪ .‬وه‌کوو پێشتر‬ ‫ئاماژه‌ی پێدرا‪ ،‬کۆمه‌ڵیک نووسه‌ر پێش‬ ‫ئه‌و‪ ،‬به تایبه‌ت له ئامریکای التین‪،‬‬

‫‪...‬بۆ ل‪١٥‬‬

‫ئەدەبییات‬ ‫درێژەی الپەڕەی‪١٣‬‬

‫و له‌م پێده‌شت و به‌ستێنه‌دا به‌رهه‌می هه‌رمانیان‬ ‫خوڵقاندبوو و ئه‌زموونی شوێندانه‌ریان کردبوو‪ .‬مارکێز‬ ‫به‌اڵم‪ ،‬به که‌ڵک وه‌رگرتن له ئه‌زموونی ڕۆژنامه‌وانیی‬ ‫خۆی‪ ،‬گرتنه‌به‌ری گه‌شتی خۆپێگه‌یاندن و بینینی به‬ ‫تایبه‌ت ژیانی شارستانیی و عه‌قاڵنیی ئورووپا و له‌م‬ ‫ڕێگه‌وه ره‌خساندنی زه‌مینه‌یه‌کی له‌بار بۆ به‌راوردی‬ ‫ئه‌و دوو دنیا جیاوازه‪ ،‬به‌بیرێکی هه‌راوتر و له‬ ‫سۆنگه‌یه‌کی نوێتره‌وه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ دیارده گرینگ‬ ‫و چاره‌نووسسازه‌کانی قاڕه و دوورگه‌ی ئامریکای‬ ‫التین ئه‌کرد‪ .‬مارکێز به پێگه‌یشتوویی و تێگه‌یشتوویی‬ ‫ئه‌وکاتییه‌وه ئه‌و بوێرییه‌ی تێدا بوو‪ ،‬که ده‌ست له‬ ‫داب و نه‌ریتی تۆزهه‌ڵگرتووی ساڵیانی ده‌ڤه‌ری‬ ‫باب و باپیران و جیله‌کانی پێش خۆی وه‌ربدات‪.‬‬ ‫ئه‌و له زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌کانیدا به زمانی مێتافۆر‬ ‫دواکه‌وتوویی‪ ،‬توندوتیژیی‪ ،‬ته‌نیایی و ته‌ریککه‌وتوویی‬ ‫تووک لێکراو و لێکه‌وته هه‌ڵقوواڵوه‌کانی ئه‌م دۆخه وا‬ ‫تیکهه‌ڵکیش ئه‌کات‪ ،‬که ئه‌بێته هۆی ئاوێته‌بوونێکی‬ ‫سه‌رسووڕهێنه‌ری ڕووداو و زمان له یه‌کدیدا‪.‬‬ ‫مارکێز له پاڵ هه‌موو خه‌القییه‌تی ئه‌ده‌بیدا بۆ‬ ‫داهێنان‪ ،‬مرۆڤێکی سیاسیش بوو و له زه‌مینه‌ی‬ ‫ڕامیاریدا خۆی له باڵی چه‌پ و سۆسیالیستیدا‬ ‫ئه‌بینیه‌وه‪ .‬ئه‌و مرۆڤێکی به هه‌ڵوێست بوو و تا‬ ‫دواڕۆژه‌کانی ژیانیشی پێی وابوو‪ ،‬که سۆسیالیزم و‬ ‫دادپه‌روه‌ریی کۆمه‌اڵیه‌تیی ئه‌توانن گره‌وی ژیانێکی‬ ‫عاداڵنه و به‌ریی له هه‌اڵواردان له هه‌موو ڕوانگه‪،‬‬ ‫جیهانبینی و ئایدیۆلۆجییه‌کانی دیکه ببه‌نه‌وه‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌م جۆره له تێڕوانینیشی بوو‪ ،‬که ئه‌وی‬ ‫کرده دژبه‌رێکی ڕاشکاوی سیسته‌مه دیکتاتۆریی و‬ ‫تۆتالیتێره‌کان و داکۆکیکارێکی هه‌موو بزووتنه‌وه‬ ‫چه‌پ و سۆسیالیستییه‌کانی ئامریکای التین‪ .‬له نێو‬ ‫هه‌موو ئ ‌هو‌انه‌شدا به تایبه‌ت ئه‌زموونی سۆسیالیستیی‬ ‫کوبا‪ ،‬پاش شۆڕشی ‪١٩٥٩‬ی شۆڕشگێڕان و ڕووخانی‬ ‫دیکتاتۆر باتیستا‪ .‬بۆ مارکێز کوبا نموونه‌ی بونیادنانی‬ ‫جیهانێکی نوێ‪ ،‬په‌روه‌رده‌کردنی مرۆڤی نوێ و‬ ‫مۆدێلێکی دادپه‌روه‌ر و عادڵی شیاوی پشتیوانی‬ ‫بوو‪ .‬مۆدێلێک که بۆ ئه‌و سه‌رده‌می ئامریکای التین‬ ‫به تایبه‌ت‪ ،‬خوڵقێنه‌ری جۆرێک له یوتۆپیا بوو‪،‬‬ ‫که ئه‌ویش دیسانه‌وه ته‌با و کۆک له‌گه‌ڵ جیهانی‬ ‫ئه‌فڕاندن و داهێنانی ئه‌ده‌بیی مارکێز بوو‪ .‬مارکێز‬ ‫سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی که گه‌لێک جار که‌وته به‌ر شااڵوی‬ ‫ڕه‌خنه‌ی بیروڕای گشتیی و زۆرێک له ڕووناکبیران‬ ‫و نووسه‌رانی دۆست و هاوڕیی قۆناغه جیاجیاکانی‬ ‫ژیانی خۆی‪ ،‬هیچکات له پشتیوانیی مه‌عنه‌ویی و‬ ‫خزمه‌تی مۆدێلی سۆسیالیستیی کوبا که‌مته‌رخه‌میی‬ ‫نه‌کرد و ده‌ستی هه‌ڵنه‌گرت‪ .‬ڕاسته ئه‌و سه‌رسام‬ ‫به که‌سایه‌تیی «فیدێل کاستڕۆ»ی ڕیبه‌ری شۆڕشی‬ ‫سه‌رکه‌وتووی کوبا بوو و په‌یوه‌ندییه‌کی قوڵ و‬ ‫پته‌وی هاوڕێیانه‌ی له‌گه‌ڵی هه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم هاوکاتیش‬ ‫مۆدێله سیاسیی و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌که‌ی کوبای به‬

‫ئه‌و ڕه‌خنانه‌ی که له‌به‌ر هه‌ڵوێسته سیاسییه‌که‌ی‬ ‫لێی ئه‌گیرا‪ ،‬هیچکات نه‌چووه نێو سیاسه‌ته‌وه و هیچ‬ ‫پۆست و به‌رپرسیارییه‌تێکی سیاسیی له هیچ شوێن و‬ ‫قۆناغێکی ژیانی وه‌رنه‌گرت‪ .‬ئه‌گه‌رچی ڕه‌نگه پێگه‌ی‬

‫ئه‌ده‌بیی و کۆمه‌اڵیه‌تیی ئه‌و‪ ،‬ئه‌و هه‌له‌ی بۆ‬ ‫هه‌موار بکردایه‪ .‬ئه‌مه له حاڵیکدایه‪ ،‬که زۆران له‬ ‫نووسه‌ران و ئه‌دیبانی ئامریکای التین به گشتیی‬ ‫و له‌وانه ڕه‌خنه‌گری ڕادیکالێ مارکێز»ماڕیۆ‬ ‫ڤارگاس لۆسا» به‌رگه‌ی بانگی ده‌سه‌اڵتیان‬ ‫نه‌گرت‪ ،‬تێوه‌گالن و سه‌رکه‌وتووش نه‌بوون‪ .‬ڕاسته‬ ‫مارکێز سه‌رسامییه‌کی تایبه‌تی به ده‌سه‌اڵتداران‬ ‫به گشتیی هه‌بوو و‪ ،‬په‌یوه‌ندیی دۆستانه‌شی‬ ‫له‌گه‌ڵ زۆران له گه‌وره‌پیاوانی کۆلۆمبیا‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫«فیدێل کاستڕۆ» و «بیل کلینتۆن» هه‌بوو‪.‬‬ ‫به‌اڵم گه‌ر ئاکامی ئه‌و په‌یوه‌ندییانه له‌به‌رچاو‬ ‫بگرین‪ ،‬ئه‌وه ڕه‌نگه بتوانین بڵێین‪ ،‬که بریا زیاتر‬ ‫له‌م په‌یوه‌ندییانه‌ی ببوایه‪ .‬چونکه مارکێز تێکه‌اڵو‬ ‫و ئاوێته‌بوونی له‌گه‌ڵ ئه‌و مرۆڤانه و نێزیکبوونی‬ ‫له بازنه‌ی ده‌سه‌اڵت کرده هه‌وێن بۆ نووسینی‬ ‫ڕۆمانی «پاییزی پاتڕیارش یان پیاوساالر»‪ ،‬که‬ ‫به یه‌كێک له شاکاره ئه‌ده‌بییه‌کانی په‌ڕژانه سه‌ر‬ ‫که‌سایه‌تیی و ژیانی دیکتاتۆره‌کان به گشتیی و‬ ‫مێژووی دیکتاتۆره‌کانی ‪ ١٥٠‬ساڵ پێش نووسینی‬ ‫ڕۆمانه‌که‪ ،‬له ئامریکای التین به ئه‌ژمار دێت‪.‬‬ ‫گه‌ر بمانه‌وێ بگه‌ڕێینه‌وه بۆ سه‌ر هه‌ڵوێستی‬ ‫سیاسیی و ته‌نانه‌ت فه‌لسه‌فیی مارکێز‪ ،‬به‬ ‫تایبه‌ت له په‌یوه‌ندیی نێوان ئامریکای التین له‬ ‫به‌رانبه‌ر جیهانی ده‌ره‌وه و ئه‌و زوڵم و زۆرانه‌ی‬ ‫که له سه‌رده‌میی کۆلۆنیالیزم و دواتریشدا له‬ ‫ڕوانگه‌ی ئه‌وه‌وه له خه‌ڵکه‌که‌ی وه‌ک یه‌کینه‌یه‌کی‬ ‫گشتیی کرابوو؛ ئه‌وه ئه‌توانین وتارێکی کورتی‬

‫ئه‌و بهێنینه‌وه‪ ،‬که له ڕێ و ره‌سمی وه‌رگرتنی‬ ‫خه‌اڵتی «نۆبێل»ی ئه‌ده‌بییاتدا و له سالی‬ ‫‪١٩٨٢‬دا ڕوو له لیژنه‌ی هه‌لبژێری نۆبیل و‬ ‫ئاماده‌بووانی ڕێ و ڕه‌سمه‌که پێشکه‌شی کردبوو‪.‬‬ ‫مارکێز له وتاره‌که‌یدا ئه‌ڵێ‪« :‬ته‌عبیرکردن‬ ‫له حه‌قیقه‌تی ئێمه به دید و ڕوانگه‌ی دڵخواز‬ ‫و به چاویلکه‌ی نامۆ له‌گه‌ڵ ئێمه‪ ،‬له ئاکامدا‬ ‫ته‌نیا ئه‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی که‪ ،‬ئێمه نه‌ناسیاوتر‪،‬‬ ‫ناسه‌ربه‌ستتر و ته‌نیاتر بکات‪ .‬من له‌و بڕوایه‌دام‪،‬‬ ‫که ئورووپاییه‌کان به پاشخانی ڕۆشنگه‌رییه‌وه‪،‬‬ ‫ته‌نیا کاتێک ئه‌توانن یارمه‌تیده‌ری ئێمه بن‪ ،‬که‬ ‫شێوازی ڕوانینیان له ئێمه له بنه‌ڕه‌ته‌وه بگۆڕن‪.‬‬ ‫‌هاوپشتیی ڕووت له‌گه‌ڵ خه‌ونه‌کانمان هه‌ستی‬ ‫ته‌ریککه‌وتوویی ئێمه کاڵ ناکاته‌وه‪ ،‬تاوه‌کوو‬ ‫نه‌چێته بواری پڕاکتیک و کرداره‌وه؛ به تایبه‌ت بۆ‬ ‫ئه‌و گه‌النه‌ی که هیوای ئه‌وه‌یان له زه‌ینیاندا که‌ڵه‌که‬ ‫کردووه‪ ،‬له دابه‌شکاریی و هاوسه‌نگیی جیهاندا‬ ‫بتوانن خوازیار و خاوه‌نی ژیانێکی سه‌ربه‌خۆ بن»‪.‬‬

‫مۆدێلێکی ده‌گمه‌ن‪ ،‬نه‌ک ته‌نیا بۆ ئامریکای التین‬ ‫به‌ڵکه له ئاستی جیهانیشدا‪ ،‬ئه‌بینی‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ش‬ ‫ئاماد‌ه بوو باجی گرانی ئه‌م داکۆکیکردنه‌ی‪ ،‬که‬ ‫دوورکه‌وتنه‌وه و پچڕاندنی په‌یوه‌ندیی زۆرێک‬ ‫له هاوپیشه‌کانی له‌گه‌ڵ ئه‌و بوو‪ ،‬بدات‪ .‬جا‬ ‫کار به‌وه‌شه‌وه نه‌وه‌ستا‪ ،‬یه‌کێک له هاوڕێ‬ ‫نزیکه‌کان و نووسه‌ری هاوشان و پله‌وپایه‌ی‬ ‫خۆی «ماڕیۆ ڤاڕگاس لۆسا»ی خه‌ڵکی پێڕو‪،‬‬ ‫مارکێزی به خزمه‌تکاری کاستڕۆ شوبهاند و‬ ‫به‌مشێوه سنووربه‌ندییه‌کی بێ پاشگه‌زبوونه‌وه‌ی‬ ‫له‌گه‌ڵ مارکێز کرد‪ .‬ئه‌مه له حالێکدا بوو‪ ،‬که‬ ‫لۆسا سه‌رسامییه‌کی که‌موێنه‌ی به توانایی‬ ‫داهێنانی ئه‌ده‌بیی مارکێز هه‌بوو و ته‌نانه‌ت تێزی‬ ‫دۆکتۆراکه‌ی خۆی بۆ لێکۆڵینه‌وه له به‌رهه‌مه‌کانی ماركیز له‌و وتاره‌یدا ئاماژه به نووسه‌ری ناوداری‬ ‫ئامریکایی «فاولکنه‌ر»‪ ،‬که خۆی زۆر پێی‬ ‫مارکێز ته‌رخانکردبوو‪.‬‬ ‫هه‌ڵبه‌ت ئه‌وه‌ش بوترێ‪ ،‬که مارکێز‪ ،‬سه‌ره‌ڕای هه‌موو سه‌رسام بوو و ئه‌ویش له‌به‌رده‌م لیژنه‌ی خه‌اڵتی‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪15‬‬

‫«نۆبێل»دا له به‌رانبه‌ر ئه‌و بۆچوونه‌دا‪ ،‬که گوایه‬ ‫مرۆڤایه‌تیی کۆتایی پێهاتووه‪ ،‬هه‌ڵوێستی گرتبوو‪،‬‬ ‫ئه‌دات‪ .‬ئه‌م دۆخه له ڕوانگه‌ی مارکێزه‌وه ئیتر‬ ‫چووه‌ته بواری ئه‌گه‌ر و ئیحتیمالی زانستییه‌وه‪.‬‬ ‫واوه‌تر ئه‌ڵێ‪:‬‬ ‫«به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و حه‌قیقه‌ته سامناکه‪،‬‬ ‫که (ژیانێکی لێوانلێو له دادپه‌روه‌ریی و ئاشتی‬ ‫و ته‌بایی) هه‌ر له سه‌ره‌تای مرۆڤایه‌تییه‌وه‬ ‫وه‌کوو یوتۆپیا و مه‌حاڵ چاوی لێکراوه‪ ،‬ئێمه‌ی‬ ‫چیرۆکنووس‪ ،‬که بڕوا به هه‌موو شت ئه‌‌هینین‪،‬‬ ‫مافی ئه‌وه‌ش به خۆمان ئه‌ده‌ین بڕوا به به‌ئاکام‬ ‫گه‌یاندنی یوتۆپپیایه‌کی نوێ و به‌رانبه‌ر بهێنین‬ ‫و هه‌وڵیشی بۆ بده‌ین‪ .‬یوتۆپیای ورووژێنه‌ری‬ ‫ژیانێک‪ ،‬که تێیدا هیچکه‌س مافی ئه‌وه‌ی نه‌بێت‬ ‫تا که‌وشه‌نی مه‌رگ بڕیار به‌سه‌ر که‌سێکی دیکه‌دا‬ ‫بدات‪ .‬ژیانێک که تێیدا ئه‌وین به ئه‌رخه‌یانییه‌وه‬ ‫حه‌قیقه‌ته و به‌خت و شانس مومکین یان‬ ‫جێگرتووه و ژیانێک که تێیدا تایه‌فه و عه‌شیره‌ت ‌ه‬ ‫به سه‌د ساڵ ته‌نیایی مه‌حکوومه‌کان‪ ،‬له ئاکامدا‬ ‫ده‌رفه‌ت و شانسێکی دیکه‌یان بۆ ژیانێکی شیاوی‬ ‫ئینسانی پێ بدرێ»‪.‬‬ ‫سه‌د ساڵ ته‌نیایی مارکێز نه‌ته‌نیا بۆ‬ ‫کۆلۆمبییه‌کان‪ ،‬به‌ڵکه بۆ سه‌رجه‌م ئامریکای‬ ‫التین بووه ناسنامه‌یه‌ک و ئه‌و هه‌سته‌ی له‬ ‫سه‌رانسه‌رای قاڕه‌یه‌کدا پێک هێنا‪ ،‬که ئامریکای‬ ‫التینیش ئه‌توانی ئه‌ده‌بی جیهانپه‌سه‌ند بخوڵقێنێ‬ ‫و نووسه‌رێکی گۆشبووی ئه‌م فه‌رهه‌نگ کولتووره‬ ‫ئه‌توانێ ته‌نانه‌ت له لوتکه‌ی ئه‌ده‌بی جیهاندا‬ ‫جێگیر بێت‪ .‬گه‌ر بۆ ئوروپاییه‌کان ڕۆمانی‬ ‫«دۆنکیشۆتی» سێرڤانتێسی ئیسپانیایی وه‌ک‬

‫حه‌ماسه‌یه‌کی میللی و نه‌ته‌وه‌یی چاوی لێئه‌کرا‪،‬‬ ‫ئه‌وه «سه‌د ساڵ ته‌نیایی» مارکێزیش بۆ‬ ‫سه‌رجه‌م ئامریکای التین ئاوا پێگه‌یه‌کی‬ ‫هه‌بوو‪ .‬هه‌لبه‌ت نه‌ته‌نیا له‌به‌ر ناو و ناوبانگێک‬ ‫که ڕۆمانه‌که به‌و دوورگه‌یه‌ی به‌خشی‪ ،‬به‌ڵکه‬ ‫به‌تایبه‌تتر له‌به‌ر نێوه‌ڕۆکی ڕۆمانه‌که‪ .‬سه‌د ساڵ‬ ‫ته‌نیایی به‌سه‌رهاتی سه‌دساڵه‌ی شه‌ش جیل یان‬ ‫بنه‌چه له بنه‌ماڵه‌ی گه‌وره‌ی «بووێندییاس»ه‪،‬‬ ‫که له گوند یاخۆ شارۆچکه‌یه‌ک ئه‌ژین و که‌م‬ ‫تا زۆر ته‌ریک که‌وتوون و له جیهانی ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫خۆیان دابڕاون‪ .‬ناوی شارۆچکه‌که‪« ،‬ماکۆند‌ۆ»‪،‬‬ ‫خه‌یاڵیی‪ ،‬خوازراو و فیکتیڤه‪ ،‬به‌اڵم له ڕاستیدا‬ ‫وێناکردنه‌وه‌ی‬ ‫شوێنی له‌دایکبوون و گه‌وره‌بوونی مارکێز‬ ‫خۆیه‌تی‪ .‬سه‌د ساڵ ته‌نیایی هه‌روه‌‌ها چیرۆکی‬ ‫سه‌رکه‌وتن و دۆڕان‪ ،‬غورووری بێسنوور‪،‬‬ ‫مه‌یلی کوێرانه‌ی تێکدان و ته‌فروتووناکردن‪،‬‬ ‫بیهه‌وساربوونی چێژی ژیان و داڕمانی نه‌هاییه‪.‬‬ ‫به واتایه‌کی دیکه‪ ،‬سه‌رجه‌م تڕاژیدیای ئامریکای‬ ‫التین له جیهانی په‌ڕجووی «ماکۆندۆ»دا ڕه‌نگ‬ ‫ئه‌داته‌وه‪.‬‬

‫مارکێز وه‌ک خۆی ئه‌گێڕێته‌وه‪ ،‬کاریگه‌ری‬ ‫دایه‌گه‌وره‌ی له نووسینی ئه‌م ڕۆمان ‌ه و له‬ ‫سه‌رجه‌م به‌رهه‌می ئه‌ده‌بیی ئه‌ودا زۆر به‌رچآو‬ ‫و ڕه‌ها بووه‪ .‬به تایبه‌ت ئه‌و کارامه‌یی و‬ ‫لێهاتووییه‌ی‪ ،‬دیارده به ڕواڵه‌ت ناحه‌قیقی‬ ‫و مه‌حاڵه‌کان له به‌رگی حه‌قیقه‌ت‪ ،‬هه‌بوو و‬ ‫مومکیندا بگێڕێته‌وه و به‌و شێوه په‌ڕ و باڵ به‬ ‫خه‌یاڵ‪ ،‬تا ئه‌وپه‌ڕی که‌وشه‌نی بوون‪ ،‬ببه‌خشێت‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌م تایبه‌تمه‌ندییه جه‌وهه‌رییه به سه‌رجه‌م‬ ‫به‌رهه‌م و ئه‌زموونی نووسینی مارکێزیشه‌وه‬ ‫دیاره و ته‌نانه‌ت بووه‌ته هێما‪ ،‬ڕه‌مز و پێناسه‌ی‬ ‫به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌و‪ .‬نووسه‌ر له‌م په‌یوه‌نده‌دا و له‬ ‫په‌یوه‌ند له‌گه‌ڵ شه‌پۆلی ڕیالیزمی جادویی و ئه‌و‬ ‫ڕوانگه‌ی‪ ،‬که گوایه ئه‌م شیوازه له نووسین واوه‌تر‬ ‫له سنووره‌کانی خه‌یاڵ ڕۆیشتووه‪ ،‬ئه‌ڵێ‪« :‬له‬ ‫سه‌رجه‌م به‌رهه‌می تۆمارکراومدا ته‌نانه‌ت یه‌ک‬ ‫ڕسته‌ش به‌دیناکه‌م‪ ،‬که هه‌ڵقواڵوی حه‌قیقه‌تی‬ ‫کۆمه‌ڵ و ژێنگه‌ی ئامریکای التین نه‌بێت و ره‌گ‬ ‫و ڕیشه‌ی له‌و کۆمه‌ڵگه‌دا دانه‌کوتابێ‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌ینووسمه‌وه له ئه‌زموونه تاکه‌که‌سییه‌کانی‬ ‫خۆمه‌وه و له‌و ژینگه‌ی که تێیدا پێگه‌یشتووم‬ ‫سه‌رچاوه‌ی گرتووه‪ .‬بۆ وێنه کاتێک له ڕۆمانی‬ ‫«تۆفانی گه‌اڵ»دا‪ ،‬که هه‌وه‌ڵین به‌رهه‌می‬ ‫نووسه‌ره‪ ،‬کچێک ڕه‌دووی خۆشه‌ویسته‌که‌ی‬ ‫ئه‌که‌وێ و دیار نامێنێ‪ ،‬دایک و بابی کچه‌که بۆ‬ ‫پاراستنی نامووسی خانه‌واده ڕوو به د‌‌ه‌ورووبه‌ر‬ ‫ئه‌لێن که گوایه کچه به جه‌سته و ڕۆحه‌وه‬ ‫سه‌فه‌ری بۆ الی یه‌زدان‬

‫کردووه‪ .‬تێگه‌یشتن و هه‌زمکردنی ڕیالیزمی‬ ‫جادویی ڕه‌نگه هێندێک جار‪ ،‬له‌به‌ر زێده‌ڕۆیی‬ ‫نووسه‌رانی ئه‌م شێوازه له ئه‌فراندن‪ ،‬بۆ‬ ‫خوێنه‌ر و به‌رده‌نگ هاسان نه‌بێت‪ .‬ماركیز‬ ‫له‌م په‌یوه‌نده‌دا و له داکۆکیی له سه‌بک و‬ ‫شێوازه ئه‌ده‌بییه‌که و هه‌روه‌ها حه‌قیقه‌تی‬ ‫ئه‌زموونکردووی ئامریکای التین ئه‌ڵێ‪ « :‬به‬ ‫بڕوای من ئه‌وه‌ی پێویسته بیکه‌ین‪ ،‬ئه‌وه‌یه‬ ‫که‪ ،‬شته‌کان به‌و جۆره‌ی که ئاوه‌زمان پێیان‬ ‫ئه‌شکێ‪ ،‬وه‌ربگرین‪ .‬بێئه‌وه‌ی به‌رده‌وام لێیان‬ ‫بکۆڵینه‌وه»‪ .‬دیاریکردنی ئه‌مجۆره له ئه‌رک‬ ‫له به‌رانبه‌ر حه‌قیقه‌تی ئامریکای التیندا‪،‬‬ ‫ته‌نیا نووسه‌ر ناگرێته‌وه‪ ،‬به‌ڵکه به‌رده‌نگ و‬ ‫خوێنه‌ریش‪ ،‬له به‌رانبه‌ر به‌رهه‌م و کتێبه‌کان‬ ‫‌‬ ‫دا‪.‬‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٩٠‬ساڵی هەشتەم‪٢٠٢٠/٠٦/١٢ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬ ‫سەرنووسەر‪:‬‬ ‫ڕەزا کەعبی‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین و دیزاین‪:‬‬ ‫هێمن بایەزیدپوور‬ ‫ئێدیت و پێداچوونەوە‪:‬‬ ‫محەممەد فەرهادزادە‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj@komala.com‬‬

‫سی و یەکی جۆزەردان و چەند وتەیەک‬

‫دواستوون‬ ‫شێوازەکانی راسیسزم و بەرەنگار بوونەوەی لە جیهان چەن جیاوازە‬

‫سی و یەکی جۆزەردان ڕۆژی‬ ‫پێشمەرگەی کۆمەڵە بەڕێوەیە‪.‬‬ ‫ڕۆژی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬ ‫جیا لەوەی ڕێزگرتنە لە یەکەم‬ ‫پێشمەرگەی گیان بەختکردووی‬ ‫کۆمەڵە واتە کاک سەعید موعینی‬ ‫ناسراو بە «خانە» قارەمانی‬ ‫خۆراگریی و کۆڵنەدان لە‬ ‫زیندانە سامناک و تۆقێنەرەکانی‬ ‫ساواکی شا‪ ،‬لەهەمانکاتدا ئاماژە‬ ‫بە خەسڵەت و تایبەتمەندی‬ ‫گەلێکی ناسراو و جێکەوتووش‬

‫دروست و پێشکەوتنخوازانەی‬ ‫وەک باوەڕ بە یەکسانی ژن و‬ ‫پیاو ‪،‬هەوڵدان بۆ خوڵقاندنی‬ ‫دەرفەتی یەکسان بو هەرتک ال‬ ‫و‪ ،‬سەرەنجام ڕێکخستنی ژنان‬ ‫لە ڕیزی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬ ‫و داکۆکی کردن و تێکۆشان بۆ‬ ‫جیایی دین لە دەوڵەت و کاروباری‬ ‫گشتی یا «سێکۆالریزم»‪،‬لە‬ ‫چەندین الوە کەوتە بەر تانە‬ ‫و تەشەر و لۆمە کردن‪.‬‬ ‫کۆمەڵێک پێناسە و خەسڵەت و‬ ‫تایبەتمەندی ئەم هێزە نوێیەی‬ ‫کۆمەڵگای کوردستانی لە باقی‬ ‫هێز و الیەنەکانی تر جودا‬ ‫دەکردەوە‪:‬‬ ‫(‪)1‬باوەڕ و خۆشەویستی بە‬ ‫جەماوەری هەژار و دەست ڕابگەیەنێ و کۆمەڵگا لە هەموو وەک پێشمەرگەی کۆمەڵە‪،‬‬ ‫بوارەکاندا بەرەو وشیاری زیاتر شانازییەکەی بۆ کۆمەڵە‬ ‫قەڵەشیوی کوردستان‪:‬‬ ‫کلتووری‬ ‫لە‬ ‫هەر لە بنەرەتەوە پێکهاتن و ببات و ئاگایی و هەوڵدان بۆ ئاگا دەگەرێتەوە‪.‬‬ ‫دروست بوونی کۆمەڵە لە ئاکامی بوونەوە بکات بە خوو و خدەی دواکەوتوو و پیاوسااڵر‪ ،‬قسە‬ ‫و قسەڵۆکی هێز و الیەنە‬ ‫ئاڵووگۆرە جیهانی‪ ،‬ناوچەیی‪ ،‬کۆمەاڵنی خەڵک‪.‬‬ ‫کەمیش‬ ‫ئێرانی و کوردستانییەکان‪ )3( ،‬سەداقەت و راستگۆیی و بە کۆنەپەرستەکان(کە‬ ‫نەبوون) نەترسا و دواتر‬ ‫وەاڵمدانەوە و پڕکردنەوەی کردەوە سەڵماندنی‪:‬‬ ‫بۆشاییەکی سیاسی و کۆمەاڵیەتی لە گەڵ خۆی و لە ناو ڕیزەکانی‪ ،‬ڕاستی سیاسەت و بیری‬

‫لە بزووتنەوەی مافخواز و‬ ‫رزگاریبەخشی کوردستان دەکات‪.‬‬ ‫هاتنە مەیدانی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫کۆمەڵە لە بزووتنەوەی ڕەوا و‬ ‫بەرحەقی خەڵکی کوردستان لە‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪ ،‬هەر زۆر زوو و بە‬ ‫خێرایی لە گەڵ پێشوازیی گەرم‬ ‫و پشتیوانیی بەرینی کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵکی کوردستان بەرەوڕوو‬ ‫بۆوە‪ .‬هۆکارە سەرەکییەکانی‬ ‫ئەم جەماوەریی بوونەوە‪ ،‬گەشە‬ ‫و گەورەبوونەوەیە دەگەرێتەوە بۆ‬ ‫هەڵقوڵینی ئەم هێزە لە قواڵیی‬ ‫و ناخی کۆمەڵگای کوردستان‪،‬‬ ‫پڕ کردنەوەی بۆشاییەکی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی‪ ،‬باوەڕی‬ ‫راستەقینە و‪،‬کردەیی بە جەماوەر‬ ‫و داکۆکی لێکردنیان‪ .‬کاتێک‬ ‫دەوترێ کۆمەڵە هێزێکی پێشرەو‪،‬‬ ‫ڕچەشکێن و‪ ،‬هەڵگری بیری‬ ‫نوێ و پێشکەوتووانە بووە‪ ،‬بۆ‬ ‫هەر یەک لەو بوارانە بەڵگەی‬ ‫سەلمێنەر هەیە‪ .‬چل ساڵ لەوە‬ ‫پێش کۆمەڵە بە هۆی سیاسەتی‬

‫بۆ ئەم چینە هەژار و بەش‬ ‫مەینەتەی کۆمەڵگا بوو‪ .‬کۆمەڵە‬ ‫وەک حیزبی ماڵەقوڕینەکان و‬ ‫گەڕەکە هەژارنشینەکان بەاڵم‬ ‫بە کلتوورێکی شارستانی و‬ ‫پێشکەوتوو و سەردەمیانە هاتە‬ ‫مەیدان‪.‬‬ ‫و‬ ‫وشیار‬ ‫(‪)2‬هێزێکی‬ ‫وشیاریبەخش بوو‪:‬‬ ‫ئەو خەسڵەتە و پێناسە‬ ‫نوێیەی کە بە حەق تایبەت بوو‬ ‫بە هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە و‬ ‫تەنانەت دوژمن و نەیارەکانیشی‬ ‫حاشایان لێنەدەکرد‪ ،‬وشیاری و‬ ‫ئاگایی ئەم هێزە و کارگەریی لە‬ ‫سەر خەڵک و کۆمەڵگاکەی بوو‪.‬‬ ‫پێشمەرگەی کۆمەڵە پێش ئەوەی‬ ‫چەک لە دەست و جەنگاوەرێکی‬ ‫لێهاتوو بێ‪ ،‬مرۆڤێکی ئاگا و‬ ‫وشیار و خاوەن تێگەیشتوویی‬ ‫بوو‪ .‬نەک تەنیا خۆی هەڵگری‬ ‫ئەم پێناسەیە بوو‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەردەوام هەوڵیدەدا ئەم ئاگایی‬ ‫و زانیارییانەی خۆی بەجەماوەر‬

‫هیدایەت قادری‬

‫پێشکەوتنخوازانەی دەرکەوت‪.‬‬ ‫(‪)٥‬ئازا و خۆڕاگر و لێهاتوو لە‬ ‫مەیدانەکانی شەر‪:‬‬ ‫لە ڕووبەڕوو بوونەوە و‬ ‫داگیرکەران‬ ‫بەگژداچوونەوەی‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫دوژمنانی‬ ‫و‬ ‫شۆڕشگێڕانەی خەڵکی کوردستان‬ ‫و مەیدانەکانی شەر و دیفاع لە‬ ‫خەڵک‪ ،‬ئازایی و بوێری و بێ‬ ‫وێنەبوونی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬ ‫بۆ هەمووان سەڵمێندراو بوو‪.‬‬ ‫«پێشمەرگەی کۆمەڵە وەک‬ ‫پۆاڵن» هێما و ئاماژە بوو بە‬

‫لە ڕووبەڕوو بوونەوە لە گەڵ‬ ‫جەماوەر و تێکەڵ بوونیان‪،‬خ‬ ‫ۆشەویستی و سەداقەت و‬ ‫ڕاستگۆیی پێشمەرگەی کۆمەڵە‬ ‫شتێکی واقیعی و کردەیی و‬ ‫سەڵمێندراو بوو‪ .‬زۆر کلتوور و‬ ‫بۆچوونی کۆمەڵە کە نوێ و تازە‬ ‫و لەو سەردەمانەدا پێچەوانەی‬ ‫نۆڕمە باوەکانی کۆمەڵگای‬ ‫سوننەتی ئەوکاتی کوردستان‬ ‫بوو‪ ،‬بە سەداقەت و راستگۆیی‬ ‫کۆمەڵە و هێزەکەی ئۆباڵی بۆ‬ ‫دەکێشراو و دواتر دەبوو بە‬ ‫کۆڵنەدان و ئازایی و چاونەترسی‬ ‫کلتووری باو و جێدەکەوت‪.‬‬ ‫(‪ )٤‬داکۆکی بوێرانە لە نێوەی هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە‪ .‬ئەمانە‬ ‫چەند دڵۆپێکەن لە دەریای بێ‬ ‫کۆمەڵگاکەی واتە ژنان‪:‬‬ ‫کۆمەڵە یەکەم حیزبە لە بنی خەسڵەت و پێناسە جوان‬ ‫و سەردەمییەکانی پێشمەرگەی‬ ‫کوردستان بوێرانە دیفاعی لە‬ ‫کۆمەڵە‪.‬زیندوو کردنەوە و بەرز‬ ‫یەکسانی ژنان و پیاوان کرد‪ .‬ئەم‬ ‫نرخاندن و بەرز ڕاگرتنی ئەم‬ ‫ڕەوتە ئازایانە و بێ ڕاڕایی ژنانی خەسڵەتانە ئەرکی هەر تاکێکی‬ ‫لە ڕیزەکانی خۆی سازماندا و دڵسۆزی کۆمەڵەیە‪ .‬ئەم ڕۆژە لە‬ ‫یەکەم دەستەی پێشمەرگەی ژن هەموو «بەرەی بەرینی» کۆمەڵە‬ ‫لە کوردستان و چەکدار بوونیان و کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان‬

‫فەریبا محەمەدی‬

‫هەواڵی کوشتنی جۆرج فلوید بە دەستی پۆلیسێکی‬ ‫ئامریکایی لە ماوەی رابردوودا‪ ،‬سەردێری گرینگترین هەواڵ‬ ‫و ڕووداوەکان بووە و بە شێوەیەکی فراوان هاوسۆزی و‬ ‫هاوخەمی خەڵکی جیهان و توورەییان بەرانبەر بەم جینایەتە‬ ‫هەتا دێت زیاتر پەرە دەسێنێت‪ .‬ئەمە لە خۆیدا هەڵگری‬ ‫ئەو پەیامە مرۆڤدۆستییەیە کە گیانی مرۆڤ لە الی زۆربەی‬ ‫خەڵکی جیهان گرنگ و خاوەن بایەخە‪ .‬خۆپیشاندانی خەڵکی‬ ‫ئامریکا جیاواز لە رەنگی پێست‪ ،‬ئایین و بیروباوەر سەلماندی‬ ‫کە رەگەزپەرەستی و راسیسزم باوەی نەماوەو یان باشتر‬ ‫بڵێین ناتوانێ وەها بە زەقی خۆی دەربخات‪ .‬لەو واڵتانەی کە‬ ‫دەمێکە دێمۆکراسی و رێز گرتن لە بایەخە مرۆییەکان‪ ،‬بووە‬ ‫بە بەشێک لە ژیان و هزریان‪ ،‬وەها کردەوەو رووداوێک زۆر بە‬ ‫خێرایی دژکردەوەی لێدەکەوێتەوەو رێگە نادات ئەو دەسکەوتە‬ ‫بە نرخەی کە لە پێناویدا گەلێک مرۆڤ بووەتە قوربانی وا‬ ‫بە ئاسانی بە فیرۆ بچێت‪ .‬رێز لە مرۆڤ و بەها مرۆییەکان‬ ‫بەشێکە لە کلتور‪ ،‬یاسا و بیر و هزری ئەوان کە وەک‬ ‫نەمامێک چەندین دەیەیە دەیپارێزن و کردوویانە بە دارێکی‬ ‫خاوەن رەگ و ریشەی بە هێز کە لە سێبەریدا حەساونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەم جۆرە رووداوانە جارێکیتر ئێمە وەک تاکی کورد وەخۆ‬ ‫دێنێت و کۆمەڵێک پرسیار دەوروژێنێ‪ ،‬یەک لەوانە ئەوەیە‬ ‫کە رۆژ نیە لە بەشە داگیرکراوەکانی کوردستان خەڵک‬ ‫بە شێوازی جۆراوجۆر نەکوژرێ و نەبێتە قوربانی‪ ،‬بۆ‬ ‫دەنگدانەوەی ئەوەندە کزە کە تەنانەت خودی ئێمەش ئیتر‬ ‫بە المانەوە ئاسایی بووەتەوەو دامانناچەڵەکێنێ‪ .‬بێگومان‬ ‫ئێمە لە ناوچەیەک لە جیهان دەژین کە ناوچەیەکی ئاڵۆز‬ ‫و پڕ کێشەیە و شەڕ و ماڵوێرانی و کوشتن و پێشێل‬ ‫کردنی سەرەتاییترین مافەکانی مرۆڤ‪ ،‬ئاساییە و کەمترین‬ ‫دەنگدانەوەو رەنگدانەوەی لە میدیای جیهانی هەیە‪ .‬بێگومان‬ ‫راسیسزم دیاردەیەکی نامرۆڤانە و قیزەونە و دەمێکە راپەرین‬ ‫و شۆڕشی گەورە بۆ نەمان یان کز کردنی لە واڵتانی ئامریکایی‬ ‫و ئۆروپایی کراوەو دەسکەوتی بە نرخیشی هەبووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫کارەساتی هەڵەبجە‪ ،‬ئەنفال‪ ،‬عه‌فرین‪ ،‬هێرش و داگیر کردنی‬ ‫کوردستان و ئێعدامی بە کۆمەڵ و پاکتاوی رەگەزی و كوشتاری‬ ‫كوڵبه‌ران نە تەنیا کەمتر لەو راسیسزمەی ئامریکا نیە و‬ ‫بەڵکوو زۆر کارەساتبارتریشە کە بە داخەوە جیهان ناهەژێنێ‪.‬‬ ‫کەوابوو جیهانی ناعاداڵنەی ئەمرۆ ئاسایش‪ ،‬دیمۆکراسی ‪،‬‬ ‫دادپەروەری و مرۆڤ ساالری بۆ بەشێک لە جیهان بە رەوا‬ ‫دەزانێ و بۆ بەشەکەیتر نا‪ .‬ئەم بەشەی جیهان لە گێژاوای‬ ‫شەری ئیسالم‪ ،‬نەوت و بەرژەوەندی زلهێزەکان گرفتارەو‬ ‫دەسەاڵتدارانی چاوچنۆک و تا سەر ئیسقان دژی مرۆڤ و ئازادی‬ ‫بەشێکیتری کێشەکەن‪ .‬بۆیە بایەخدان بە بەها مرۆییەکان و‬ ‫رێز گرتن لە گیان و ژیانی مرۆڤ بە پێی شوینی ژیان و لە دایک‬ ‫بوونمان جیاوازە و لە زێن و بیری تاکێکی رۆژئاواییدا‪ ،‬ژیان و‬ ‫مرۆڤ مانایەکی هەیە و لە الی رۆژهەاڵتیەکانیش مانایەکیتر‪.‬‬ ‫پێویستە ئاماژەش بەوە بکرێت کە هاوکات لە گەڵ مەرگی‬ ‫جۆرج فلوید لە ئامریکا‪ ،‬الوێکی کورد بە ناوی بارش چاکان‬ ‫کە بە هۆی گوێ گرتن لە گۆرانی کوردی لە ئانکارای تورکیە‬ ‫لە الیەن چەن راسیستی تورکەوە دەدرێتە بەر چەقۆ و گیانی‬ ‫لە دەست دەدا‪ .‬ئەمە ئەو درندەیە و راسیسزم و دێوەیە کە‬ ‫لەم سەدەیە خەریکە نەتەوەیەک ورد و خاش دەکا و لە ناوی‬ ‫دەبات‪ .‬ئایا ئەم رووداوە نابێت جیهان وەدەنگ بێنێ؟ ئایا نابێ‬ ‫هەموو شەقامی ئوروپا و جیهان بهەژێنێ؟ بێگومان دەبێ وابێ‬ ‫بەاڵم لە نێو بێدەنگییدا تێدەپەرێت‪ .‬ئەم بەراوردە بەو مانا نیە‬ ‫کە مەرگی جۆرج فلوید بچووک نیشان بدەم‪ ،‬نا‪ ،‬بەڵکوو ئەو‬ ‫جیاوازییە کە لە نێوان ئەم دوو بەشە لە جیهان هەیە‪ ،‬مەرگی‬ ‫بارش تەنانەت کوردستانیش ناهەژێنێ چ بگات بە جیهان‪.‬‬