کۆچی مەریوان
dwaroj@komala.com
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ()٧٤ ١٥ - ٢٠١٨/٨/٦ی گەالوێژی ١٣٩٧ نرخ 500 :دینار
«شاملوو»› سەبارەت بە
》3
شاعیری
》6
مندااڵنی کار
گرینگی مانگرتن
سەروتار
با خه‌باتی مه‌ده‌نی و سیاسی بااڵ بكات
یاخیبوون 》7
کۆماری ئیسالمی لە ئیران ڕەوایی نییە
عومەر ئێلخانیزادە ئه‌وه ماوه‌ی پتر له هه‌شت مانگ ه كۆمه‌ڵگای ئێران دژ به ده‌سه‌اڵت و نیزامی كۆماری ئیسالمی ،به ده‌نگی به‌رز و به هه‌موو شێوازێك شه‌قامی هه‌موو شاره گهوره و بچوكه‌كانیان كردۆته مه‌یدانی خۆ پیشاندان و ئیعتیراز .گرانی و ئاوسانی روو له هه‌ڵكشانی ئابوری ته‌نگی به ژیان خه‌ڵك هه‌ڵچنیوه، بێكاری به‌رین ،كه‌مبوونه‌وه‌ی هه‌موو چه‌شنه خزمه‌تگوزاری ،زیادبوونی نائه‌منی و گه‌نده‌ڵی و دزیی به‌رده‌وامی كاربه‌ده‌ستانی بااڵی حكومه‌ت ،بوونه‌ته دیارده‌ی ئاسایی كۆمه‌ڵگا به جۆرێك كه هه‌موانی وه‌ڕه‌ز و توڕه كردوه. ئه‌و دیارده‌ی خه‌باتی جه‌ماوه‌ر و نه‌هامه‌تییه‌كانی كۆمه‌ڵگا له كوردستانی ژێر ده‌ستی ئێرانیش زه‌ق و به‌رچاون. پتر له‌وانه ،كوردستان سیاسه‌تێكی میلیتاریستی دڕندانه‌شی تێدا به‌ڕێوه ده‌برێ .ڕۆژ نییه كۆڵبه‌رێك نه‌كوژرێ، زیندانه‌كان پڕن له چاالكوانی سیاسی و مه‌ده‌نی و زۆرترین ئیعدامی لێ به‌ڕێوه ده‌برێ .هه‌ر خۆ پیشاندانێك له شاره كوردییه‌كان به‌ره‌وڕوی تانك و زرێپۆش و ماشێنی سه‌ركوتی پڕاوپڕ ده‌بێته‌وه. به‌اڵم سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌و زه‌بروزه‌نگه‌ش كوردستان له‌و ده‌وره‌یه‌شدا به ساڵ پتر پێشه‌نگی خه‌بات مه‌ده‌نی و سیاسی جه‌ماوه‌ر بووه و له ناو باقی گه‌النی ناو ئێران ڕێز و حورمه‌تی بۆ داده‌ندرێ. ئه‌و ڕۆژانه كه ساڵڕۆژی خه‌باتی مه‌ده‌نی و كۆچی مه‌ریوان ڕێز لێده‌گرین و هاوكات شاهیدی خۆپیشاندانی به‌رینی جه‌ماوه‌ر له شاره‌كانی ده‌ره‌وه‌ی كوردستانین چاوخشاندنێك به‌سه‌ر پێویسته هه‌لومه‌رجی ئێستا و جێگه و پێگه و كاریگه‌ریی ئه‌و چه‌شنه خه‌باته‌دا بكه‌ین. .١كۆماری ئیسالمی ناتوانێ به‌سه‌ر ئه‌و قه‌یرانه‌ی به‌رۆكی پێگرتووه زاڵ بێ .تانوپۆی ده‌سه‌اڵت سواوه و شی بۆته‌وه ،گرفته ئابورییه‌كان زیاد ده‌كه‌ن و رژیم ناتوانێ بچوكترین چاكسازییه‌ك بكات ،خه‌ڵك وه‌زاڵه هاتون و گوزه‌رانیان له مه‌ترسی دایه و ترسیان شكاوه و بڕوایه‌كیان به هیچ تاقمێكی ناو ده‌سه‌اڵت نه‌ماوه ،گوشاره ده‌ره‌كییه‌كان له‌سه‌ر كۆماری ئیسالمی روو له زیاد بوونه و كه‌م نابێته‌وه .بۆیه گومانی تێدا نییه ئێران به‌ره‌و ئاڵوگۆڕی گهوره هه‌نگاو ده‌نێ و گڵۆڵه‌ی ئه‌و ده‌سه‌اڵته روو له لێژییه. .٢له‌و سااڵنه‌‌دا خاڵی هه‌ره به‌هێزی بزوتنه‌وه‌ی كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت ،خه‌باتی مه‌ده‌نی وشیاریده‌رانه بووه له بواری ژینگه پارێزی ،كرێكاری ،ژنان ،كاری ئه‌ده‌بی و هونه‌ری ،كاری كۆمه‌اڵیه‌تی وه‌ك دژایه‌تی قیساس ،زه‌ق كردنه‌وه‌ی مه‌سه‌له گشتییه‌كانی پێوه‌ندیدار به بزاوتی ڕزگاریخوازی كوردستان ،كارایی تۆڕی سه‌راسه‌ی چاالكوانان له كاره‌ساتی بوومه‌له‌رزه‌ی كرماشان و .....
...بۆ ل 3
کۆماری ئیسالمی لە ئێران ناوی فەرمی دەوڵەتی دەسەاڵتدار لە ئێرانە کە هەڵگری پێناسەو ناوەڕۆکی ئەو ڕژیمەو دەرخەری ڕوخسارو دیوی ئایدیۆلۆژیک دەوڵەتەو هەروەها یەکێکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکانی دەسەاڵت لەو واڵتە. دەوڵەت دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتیبوونی
چەندالیەنەو تێکەاڵوەو لە ڕوخسارو دیوی جۆراوجۆر پێکدێت و لە شوێن و کاتی جیاوازدا دەکرێ یەکێک لەو دیوانە بەسەر دیوەکانی‌تری دەوڵەتێکدا ت و لە ڕوانگەی کارناسانەوە زاڵبێ چارەنووس‌سازتر دەرکەوێت ،یا هەروەها دەکرێت لە هەرکام لەو ڕوخسارو
شەپۆلێکی نوێ ناڕەزایەتی لە ئێران دەستی پێکرد
دوای نارەزایەتییە بەرباڵوەکانی بەفرانباری ٩٦ی ئێران چاوەڕوانی ئەوە دەکرا لە ماوەیەکی دوورونزیکدا نارەزایەتی نوێ شەپۆلێکی جەماوەری دژ بە کۆماری ئیسالمی لە ئێران سەرهەڵبداتەوە و ئەو چاوەڕوانییە زۆری نەخایاند و بۆ جارێکی تر و لە بەشێک لە شارە گەورەکانی ئێران وەک تاران، ئیسفەهان ،کەرەج ،ئەهواز و چەند شاریتری ئێران جەماوەری ناڕازی هاتونەتەوە سەر شەقام و بە خۆ پیشاندان و دروشمدان نارەزایەتی خۆیان بەرانبەر بە دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی دەردەبرن. خاڵی سرنج راکێش لە خوڵی نوی ئەم نارەزایەتییانە جۆری دروشمەکانە کە لە ژێر کاریگەرییەکانی
بەفرانباردا، سەرهەڵدانەکەی راستەوخۆ و لە یەکەم هەنگاوەوە بنەماکانی رژیمی هەنگاوتووە و ناوەڕۆکی سیاسییان هەیە خوازیاری ڕوخانی کۆماری ئیسالمین و بەرەوپێشچوونێکی دەرخەری بەرچاو لە وشیاری سیاسی و ئاستی بزوتنەوەکەیە. لەو سەرهەڵدانە نوێەدا دروشمی مەرگ بەر دیکتاتۆر ،مللەت سواڵ دەکا و ئاغا خودایی ،مەرگ بەر ئەسڵی ویالیەتی فەقیهـ و دەیان دروشمی دژەو بنەماکانی رژیم دروشمی سەرەکین و بزووتنەوەکە شوناسی ڕادیکاڵی خۆی دۆزیوەتەوە و لەوە دەرچووە رژیم بتوانیت داخوای ڕووخانی رژیم لە بزوتنەوەکە بستێنێتەوە و شوناسەکەی بگۆڕێت.
کۆڵەکانەدا قەیران سازبێت و ببێتە هەڕەشە لەسەر درێژەی دەسەاڵتی دەوڵەتێک. یو دیوی ئایدیۆلۆژی سەرچاوەی رەوای بااڵدەستی دەسەاڵتی دەوڵەتەو بەتایبەت لە دەوڵەتە ئایدیۆلۆژیکەکاندا بەچەند قات گرینگی زیاتری هەیە و دەبێتە
سەرەکیترین پاساو بۆ بەدەستەوەگرتنی جڵەوی دەسەاڵت لە واڵت و ڕەواییدان بە دەوڵەتی دەسەاڵتدارو ڕێبەرا ن و بەڕێوەبەرا ن و بڕیارەکانی ئیدارەی ت و لە بارودۆخی ئاساییدا هۆکاری واڵ گۆڕایەلی خەڵک و ئاسایشی نەتەوەییە ئەژمار دەکرێت.
...ل 3
مانگرتنی بەرباڵوی سیستمی گواستنەوە لە ئێران
دوای بەدینەهاتنی بەڵێنەکانی رژیم بەو مانگرتنە پەیوەست بوون و بۆ چارەسەری کێشەکانی سیستمی رۆژی دووشەممە ٧ی گەالوێژ بە گواستنەوە لە ئێران و بەدوای پەیوەستبوونی فەرمی گاراجی باری کێشەئابوورییەکا ن تاران بەو مانگرتنرنە زۆرینەی سیستمی قوولتربوونەوەی و زەختی زیاتر لە سەرژیانی خەڵک ،گواستنەوە لە ئێران مانیان گرتووە و بۆجارێکی‌تر بارهەڵگرەکان لە زۆربەی گواستنەوە لە ئاستی ئێراندا تووشی شارەکانی پارێزگاکانی ئێران مانگرتنی کێشەی قوول بووە. گشتییان ڕاگەیاند و گواستنەوەی رژیم دەیویست بە کەڵک وەرگرتن لە دامودەزگای سەربازی و بارهەلگرەکانی کەلوپەڵیان ڕاگرت. ئەو مانگرتنە لە سێشەممە یەکەمی ئەڕتەش و سپای پاسداران بەشێک گەالوێژەوە لە ٧پارێزگاوە لە الیەن لە گواستنەوەی گشتی لە ئێران بارهەڵگرەکانەوە دەستی پێکرد و بە زیندوو بکاتەوە و نەهێڵێت مەنگرتنەکە پەیوەستبوونی تانکێرەکانی گواستنەوەی بە ئامانج بگات کە بە وشیاری بەنزین و گازۆل ،بەنزینخانەکان تووشی مانگرتووان زۆربەی ئەم بارهەڵگرە کێشە بوون و تا ڕۆژی چوارم زۆر جێگای سەربازییانەی بە ئیسکۆڕتی هێزی سەربازییەوە دەیانویست باربگوازنەوە ئێرانی گرتووەتەوە. لە رۆژی ٥ی گەالوێژەوە بەشێک لە پێشیان پێگیراوە و نەهێشترا زۆربەیان پاسەکانی گواستنەوەی مسافریش بارەکانیان بە شوێنی مەبەست بگات.
الوێکی کورد بەناوبانگترین خەاڵتی بیرکاریی بە دەست هێنا بیرکارێکی کورد خەڵکی شاری مەریوان و دانیشتووی واڵتی بریتانیا میداڵی بیرکاریی «فیلدز»ی بە دەست هێنا .پرۆفسۆر «فەرەیدوون درخشانی» ،یەکێک لە مامۆستایانی الو لە زانکۆی کەمبریج لە واڵتی بریتانیا توانی میداڵی «فیلدز» ،بە ناوبانگترین خەاڵتی جیهان لە بەشی بیرکاریدا بە دەست بێنێت .کۆچەر بیرکار ساڵی ١٣٥٧هەتاوی لە گوندی «نێ»ی سەربە شاری مەریوان چاوی بە دنیا هەڵێناوە و بڕوانامەی کارناسی لە زانستگەی تاران وەرگرتووە .ناوبراو قوناغی دوکتورای لە زانستگەی ناتینگهام لە بریتانیا تەواو کردووە و لە ساڵی ١٣٨٥وە وەک پرۆفسۆری بیرکاری لە زانستگەی کەمبریج دەستبەکار بووە.
ژمار‌ه (٢٠١٨/٨/٦ )٧٤
تایبەت
Dwaroj@komala.com
هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە: «ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی به‌رنامه‌ی جێگره‌وه‌یان نی ه بۆ دوای ڕوخانی ڕژێم» سكرتێری گشتی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان له وتووێژێكدا له‌گه‌ڵ به‌شی كوردی ده‌نگی ئه‌مریكا ده‌ڵێت «كێشه‌ی ئۆپۆزسیۆنی ئێران ئه‌وه‌یه جێگره‌وه و به‌رنامه‌ی هاوبه‌شیان نیه له‌سه‌ر بارودۆخی ئێران و هه‌ر پێشهاتێك، ئێستا خه‌ریكین ئاماده‌كاری ده‌كه‌ین تا حیزبه‌كانی ئێران هاوده‌نگ و كۆك بین بۆ ئه‌و هه‌لومه‌رجه. ئاماژە بەوەشدەکات :له‌شاره كوردییه‌كان له‌ڕێگای ڕێكخستنه‌كانمانه‌وه ڕۆڵی ڕاسته‌وخۆمان هه‌یه له مانگرتن و خۆپیشاندانه‌كانی ئێران ،له‌شاره‌كانی تری ئێرانیش له‌ڕێگای ڕێكخستنه‌كانمانه‌وه په‌یوه‌ندیمان هه‌یه. له‌باره‌ی ڕۆڵی حیزبه كوردیه‌كانی ئێران له‌ناڕه‌زایی و مانگرتنه‌كانی ئێران وتی «ئێمه ڕۆڵی سه‌ره‌كیمان هه‌یه له‌و ناڕه‌زایه‌تیانه‌ی كوردستان ،ته‌نانه‌ت چاالكوانانی ئێمه په‌یوه‌ندی زۆر باشیان له‌گه‌ڵ خه‌ڵكانێك په‌یدا كردووه كه كوردنین و ناڕه‌زایی ده‌رده‌بڕن، له‌ناوچه كوردییه‌كاندا ڕۆڵی ڕاسته‌وخۆمان هه‌یه له‌ڕێگای ڕێكخستنه‌كانمانه‌وه ،له‌ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی كوردستانیش توانیومانه له‌ڕێگای ڕێكخستنه‌كانمانه‌وه په‌یوه‌ندی دروست بكه‌ین له‌گه‌ڵ چاالكوانانی مه‌ده‌نی شوێنه‌كانی تر». وتیشی «خۆ به‌ته‌نها دۆخی دارایی و داخستنی سنوره‌كان نیه كه بۆته ناڕه‌زایی خه‌ڵكی ئێران و كوردستان ،خه‌ڵكی ئێران هه‌ر دۆخێك ده‌قۆزێته‌وه بۆ ناڕه‌زایی ده‌ربڕین دژی ڕژێمی ئێران ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیانه درێژه‌ی
ده‌ێت و ئه‌نجامیشی ده‌بێت ،تانوپۆی حكومه‌ت لێك هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه ئێستا خه‌ڵك به‌گشتی له‌حاكمیەت جیابونه‌ته‌وه ،وه سیاسه‌تێك كه ئێران له‌ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌كان گرتویه‌تیه‌به‌ر هه‌م واڵتانی زلهێز فشاری ده‌خه‌نه‌سه‌ر وه‌هه‌م خه‌ڵكی ناوخۆی ئێران ده‌ڵێ بۆ ئێمه پاره‌بده‌ینه حكومه‌تێك كه له‌عێراق و فه‌له‌ستین و سوریا سه‌رفی بكات ،واته ئه‌و دوو بابه‌ته یه‌كی گرتۆته‌وه ،ناڕه‌زایه‌تی ناوخۆ و نێونه‌ته‌وه‌یی له‌گه‌ڵ ئه‌و كاره ئاژاوه‌یی و تیرۆریستیانه‌ی ئێران له‌ناوچه‌كه‌دا ده‌یكات كاریگه‌ری هه‌یه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا گه‌مارۆكانی ئه‌مریكا كه هێشتا ده‌ستی پێنه‌كردووه ڕۆڵی ئێجگار زۆری هه‌بووه خه‌ڵك ده‌یانه‌وێت له سته‌می ئێڕان ڕزگاری بێت». كۆمه‌ڵه‌ی گشتی سكرتێری به‌بڕوای زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ئێران ناتوانێت ئه‌و ناڕه‌زایه‌تیانه سه‌ركوت بكات ،وتیشی «به‌دڵنیایه‌وه ئێران «مه‌شمولی» گۆڕانه ده‌رفه‌تی گهوره بۆ ئێمه له‌كوردستان دێته پێش وه له‌باقی شوێنه‌كانی دیكه‌ش به‌وشێوه‌یه ده‌بێت». هاوڕێ عومه‌ر ئاماژه‌ی به‌دۆخی خراپی ژیانی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵك كرد كه بۆته هۆی فراوانبونی ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی ئێران و ده‌ڵێت «گرانكردنی خزمه‌تگوزاریه‌كان كاریگه‌ری ڕاسته‌وخۆی هه‌یه له‌سه‌ر زیادبوونی ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی خه‌ڵك چونكه ئه‌وه ڕاسته‌وخۆ له‌سه‌ر ژیانی خه‌ڵك په‌یوه‌ندی هه‌بووه دۆخی خراپی ژیانی خه‌ڵك وای لێهاتوه
خه‌ڵك نازانێ نانی به‌یانی چۆن په‌یدا ده‌كرێت وه دزی و گه‌نده‌ڵییه‌كه به‌ڕاده‌یه‌ك زۆربووه ل ه ئێراندا كه هه‌ر ڕۆژه‌و له‌الیه‌كه‌وه ده‌رده‌كه‌وێت بۆیه من پێم وایه ئه‌مانه هه‌مووی كاریگه‌ری هه‌ی ه له‌سه‌ر ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی خه‌ڵك». سكرتێری گشتی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ڕه‌تیكرده‌وه كوده‌تای سه‌ربازی له‌م كاته‌دا له ئێران بكرێت ،هاوكات ڕه‌خنه‌ی له حیزبه ئۆپۆزسیۆنه‌كانی ئێرانیش گرت كه تا ئێستا به‌رنامه‌ی جێگره‌وه‌یان نیه بۆ دوای ڕوخانی ڕژێمی ئێران و وتی «هێنانی نیزامی و كوده‌تای سه‌ربازی چاره‌سه‌ر نیه ،كێشه‌كه ئێستا ئه‌وه‌یه له ئێران «ئه‌ڵته‌رناتیڤی» ئۆپۆزسیۆن دیار نیه هێشتا شكڵی نه‌گرتووه هه‌رئه‌وه‌ش وایكردووه له‌ماوه‌ی سێ ساڵدا به‌رده‌وام بێت». وتیشی «ئێستا خه‌ریكی ئاماده‌كاری ده‌كه‌ین تا حیزبه‌كانی ئێران هاوده‌نگ و كۆك بین بۆ ئه‌و هه‌لومه‌رجه ،ئێمه هه‌وڵده‌ده‌ین هه‌موو ڕێكخستنه‌كانمان بۆ ڕۆژێكی وا ئاماده‌بكه‌ین وه هه‌م هێزی سه‌ربازیمان ئاماده‌بكه‌ین». سكرتێری گشتی كۆمه‌ڵه له‌كۆتایی وتووێژه‌كه وتی «یه‌كه‌مین ده‌رفه‌ت بێت ه پێش ئه‌گه‌ر به تابوتیش «داره ته‌رمیش» بێت ده‌چمه‌وه ئێران بۆ ناو خه‌ڵكه‌كه و پێشیان ده‌كه‌وم بۆ ناڕه‌زایی و چاالكییه‌كانیان دژی ڕژێمی ئێران ،كارو پیشه‌م بۆ ئه‌وه‌بووه چل ساڵی ته‌مه‌نم بۆ ئه‌وه داناوه بێگومان بۆ له‌مه‌ودواش هه‌ر واده‌كه‌م».
سەروتار
3
...پاشماوە
.....نواندنی یه‌كگرتوویی بێ وێن ه و به‌ربه‌ره‌كانێ له‌گه‌ڵ كوشتار و زوڵم و زۆری رژیم له سنوره‌كانی باشور و ڕۆژهه‌اڵت .ڕاست ه كوردستان هه‌ر ل ه كۆچی مه‌ریوان و ته‌حه‌سونی شاری سن ه و بنكه‌كانه‌و‌ه ئه‌زمونی دێرینه‌ی ل ه خه‌باتی سیاسی جه‌ماوه‌ر هه‌یه ،به‌اڵم له‌وڕۆدا پوتانسیه‌ل و لێكهه‌ڵپێكراوی و ب ه ڕێكخراو بوونی ئه‌و جۆر‌ه ل ه خه‌بات ل ه هه‌موو ده‌وره‌یه‌ك به‌هێزتر و كاریگه‌ریه‌كه‌شی زۆرتر و ب ه بڕشتتره .ته‌نانه‌ت ئه‌و یه‌كگرتوویی چاالكوانانی مه‌یل ه سیاسییه‌كانی ناوه‌وه‌ی كوردستان ده‌توانێ و ده‌وری گه‌وره‌ی ده‌بێ ل ه یه‌كانگیری و پێكه‌و‌ه كاركردنی حیزب ه سیاسیه‌كانیش(به خۆشیه‌وه ئه‌وان له ئێم ه له پێشترن). .٣له‌و هه‌لومه‌رجه‌دا گرینگترین ئه‌ركی هه‌موو الیه‌ك ئه‌وه‌ی ه كه چاالكوانانی ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،مێدیای ده‌ره‌و‌ه و هی حیزبه‌كان ،حیزب ه سیاسییه‌كان ،هێزی پێشمه‌رگ ه و ..هه‌موو پاڵپشتی ئه‌و خه‌بات ه بن بۆ ب ه ڕێكخراوبوونی زۆرتر ،بۆ به‌رین بوونه‌و‌ه و بۆ به‌به‌ست هه‌ڵگرتن له‌سه‌ر ڕێگای .ئه‌وه‌ش ب ه هاوئاهه‌نگی و لێفێر بوون و ناسینی پوتانسیه‌له‌كانی ل ه هه‌ر قۆناغێكدا ده‌كرێ نه‌ك ب ه ده‌ستور دان و ڕێوشوێن بۆ دیاریكردنی .بێگومان هه‌موو مه‌یدانه‌كانی دیكه‌ی خه‌بات پێویستن و ده‌بێ ئاماده‌كاری تێدا بكرێ، به‌اڵم ئێستا كاریگه‌رترینیان و ئه‌وه‌ی ل ه سه‌نگه‌ری پێشه‌وه‌ی ه خه‌باتی یه‌كگرتووی مه‌ده‌نی و سیاسیی ه ل ه ناوه‌وه .هیچ شكێك نییه ك ه ل ه داهاتوودا مه‌یدانه‌كانی دیكه‌ی خه‌باتیش ده‌وری گهوره ده‌كه‌وێت ه سه‌ر شانیان. بۆیه‌ی ه بوونی چه‌ترێكی سیاسی هاوئاهه‌نگ ل ه نێوان هێز‌ه سیاسیه‌كاندا گه‌وره‌ترین پاڵپشت و هیواده‌ر‌ه بۆ بااڵكردنی به‌رینی خیه‌باتی سیاسی ل ه ناو خۆی واڵتدا و باقی مه‌یدانه‌كانی خه‌بات .با ب ه هه‌موومان ئه‌و هه‌ل ه بقۆزینه‌و‌ه و ل ه ده‌وره‌ی پڕ ئاڵوگۆڕی داهاتوودا كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت بكه‌ین ه سه‌نگه‌رێكی قایم و ل ه شكان نه‌هاتوو.
سەبارەت بە گرینگی مانگرتن
ئا :فۆئاد شێربەیگی لە ماوەی ڕابردوودا دەبینین مانگرتن وەکوو یەکێک لە ئامرازە گرینگەکانی ناڕەزایەتی دەربڕین بە سیاسەتەکانی کۆماری ئیسالمی لە ئێران بە زۆری کەڵکی لێوەرگیراوەو چینە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگای ئێران بۆ بەرەنگاری رژیم مانگرتنی جۆراوجۆریان وەڕێخستووەو کەم ڕۆژ هەیە هەواڵی مانگرتنێک لە هەواڵدەرییەکانەوە باڵو نەبێتەوە. ئەم مانگرتنانە بە مەبەستی جۆراوجۆرو بۆ دەربڕین بە کێشە ئابووریو کۆمەاڵیەتیو سیاسییەکان لە شوێنێکەوە دەست پێدەکاو پەرە دەستێنێت‌و بۆخۆی پشتیوانییەکی گشتی لە ئاستی ئێراندا کۆدەکاتەوە. ڕاستییەکە ئەوەیە هەرچی بزوتنەوەی دیموکراسیخوازی لە ئێران گەشەی زیاتر دەکات ،ناوەڕۆک‌و بیچمی کۆماری ئیسالمی زیاترو بۆ خەڵکێکی زۆرتر دەردەکەوێت‌و رژیم ناتوانێت بە چەواشەکاری‌و فرتوفێڵ خەڵکەکە بە بێدەنگی‌و بێهەڵوێستی ڕابگرێت‌و جەماوەر زیاتر هەست بەوە دەکەن پێویستە بەوپەڕی ئیرادەو خۆڕاگرییەوە لە بەرامبەر کۆماری ئیسالمی بوەستنەوەو تا ڕووخانی کۆماری ئیسالمی وەکوو سەرچاوەی سەرەکی هەموو کێشەو موشکالتی ژیانیان لە خەبات بەردەوام بن. لە بارودۆخی سیاسی ،کۆمەاڵیەتیو ئابووری ئەمڕۆی ئێراندا بە پێی گەشەی بزوتنەوەکە هەست بە پێویستی بەکۆمەڵی هاوبەش‌و خەباتێکی شێلگیرانە زیاتر لەناو مێشکی خەڵکدا سەرهەڵدەداو ئاسۆیەکی ڕوونترو هیوای سەرکەوتنێکی نزیکتر دەبیندرێت. لەمانگرتنێکی کورتماوەشدا پرسی دەسەاڵتی سیاسی‌و هێزو کاریگەری لەسەر دەوڵەت دێتە ئاراوەو مانگرتنەکان بۆخۆیان دەبنە قوتابخانەی شۆڕش‌و
وانەکانی ڕۆژانە خەباتێکی بێپچڕانەوە بەکار دەهێندرێت. لەهەموو مانگرتنێک لە ئێراندا ڕوبەڕوبوونەوەی دوو هێز لە دوو جەمسەردا دەبینین ،الیەنی یەکەم هێزێکی جەماوەری ناڕازی ،الیەنی بەرامبەر هێزی سەرکوتگەری رژیمێکی کۆنەپارێزە کە نە تەنیا وەکوو پارێزەری بەرژەوەندی چینێک بەڵکوو بۆ پاراستنی مانەوەی خۆی بە کەڵک وەرگرتن لە هەموو دامودەزگای دەوڵەتی‌و بەهەموو شێوەیەک‌و بەهەموو ئامرازێک بۆ دژایەتی جەماوەری مانگرتوو دەوەستێتەوە. رژیم بۆ شکاندنی هێزی ئیرادەی گشتی جەماوەر پەنا دەبا بۆ هەر چەشنە کاردانەوەیەکی یاسایی‌و نایاسایی بەوپەڕی بێڕەحمییەوە ،بێبەزەییانە هەموو هەوڵی ئەوەیە کە بتاونێت کەڵێنێک لە ناو یەکگرتوویی خەڵکدا دروست بکات. هەموو مانگرتنێک‌و کاردانەوەکانی رژیم دەبێتە ڕاگەیاندنێکی بەرباڵوی گشتی بۆ ناساندنی زیاتری کۆماری ئیسالمی وەکوو سەرچاوەی سەرەکی هەموو قەیرانەکانی نێو کۆمەڵگاو ناوەڕۆکی دژایەتی رژیم لەگەڵ بەرژەوەندی گشتی نیشان دەدات‌و هاوکاتیش مانگرتن هۆکاری سەرەکی بەرزبوونەوەی بەخۆپەرمانی جەماوەرە لە بەرەنگاربوونەوەی دەسەاڵت‌و لەگەڵ ئەوەشدا تەمرینێکە بۆکاری هاوبەش‌و، هاوئاهەنگی‌و ڕێکخستنی جەماوەر بەڕادەیەکی زۆر بەهێز دەکاتو بەکردەوە هێزو توانی لەبن نەهاتوی جەماوەر دەردەکەوێت. هۆکاری سەرەکی مانگرتن چییە؟ لە کاتێکدا بەرژەوەندییەکانی زۆرینەیەک لە گەڵ بەرژەوەندییەکانی تاقمێکی کەمی دەسەاڵتدار دەکەوێتە دژایەتی‌و بەرژەوەندی هەر الیەنێک لە دژی بەرژەوەندییەکانی الیەنی بەرامبەر دەبێت‌و هاوکات ناکرێ بەرژەوەندی هەردوو الیەن بەیەکەوە کۆبێتەوە، بەناچار الیەنی دەسەاڵتدار بە سەپاندنی ئیرادەی خۆی‌و بەکەڵک وەرگرتن لە هێزو ئامرازەکانی زەخت بۆ پاراستنی دەدات‌و هەوڵ بەرژەوەندییەکانی بەناچاریش مافی زۆرینە پێشێل دەکرێت‌و بەرژەوەندییەکانیان دەکەوێتە مەترسییەوە.
پێشێلکردنی ماف‌و مەترسی خستنەسەر بەرژەوەندی جەماوەر ،دەبێتە هۆی کاردانەوەو ئەوە لەکاتێکدایە کە جەماوەر بەتاک ناتوانێت لەبەرامبەر دەسەاڵت بوەستێتەوەو زانینی ئەو ڕاستییە دەبێتە هۆی وشیارییەک کە بەرژەوەندییەکانی تاکەکان لە ناو بەرژەوەندییەکی هاوبەش‌و گشتیدا کۆبێتەوەو جەماوەری بەشخوراو بەیەکەوە ئیرادەی خۆڕاگریان تێدا دروستبێت. مانگرتنەکان لەو وشیارییەوە سەرچاوە مانگرتن لەسەرەتادا ڕەنگبێت داواکاری دەگرن کە تاکەکان بەرژەوەندییەکانیان پیشەیی ،بچوک‌و ناڕوونیشی هەبێت‌و لەنێو بەرژەوەندی گشتیدا دەبیننەوەو لە یەکەم جارەکانیشیدا بە بڵێن‌و قسەو چارەنووسی خۆیان بەیەکەوە دەبینن‌و وەعدەی بەرپرسانێک بۆ ماوەیەکی سەرچاوەی سەرەکی پێشێلکردنی ماف‌و کاتیی دابمرکێتەوە یا بە کەڵک وەرگرتن بەرژەوەندییەکانیان دەدۆزنەوەو ئیرادەی لە هێز بتواندرێت سەرکوت بکرێت ،بەاڵم هاوبەش بەرەو بەرپەرچدانەوەو خەبات هەموو ئەوانەو تاقیکردنەوەی هێزە لە الیەن جەماوەرەوەو هەرکامەیان بۆخۆی هانیان دەدا. تێکۆشان‌و خەباتی جەماوەر بۆ دەبێتە وانەیەک بۆ مانگرتنەکانی دواتر بەرژەوەندی گشتی بە پێی سەردەم‌و بە هۆی ئەوەی کە کۆماری ئیسالمی بە کولتوری سیاسی‌و بارودۆخی کۆمەڵگا پێی ناوەڕۆک‌و بیچمی خۆی ناتوانێت فۆڕمی جۆراوجۆر بەخۆی دەگرێت‌و چارەسەری کێشەی جەماوەریی بکات‌و مانگرتن یەکێکە لەو شێوازە مەدەنیانەی لە بناغەوە بەرژەوەندییەکانی لە دژایەتی پێش ڕاپەڕین بۆ ئەم مەبەستە کەڵکی لەگەڵ بەرژەوەندی گشتی پێناسە دەکرێت‌و بەناچار بۆ جارێکیتر دیسانەوە لێوەردەگیرێت. لە واڵتانی دیموکڕاتیک ڕەنگبێت سەرهەڵدانێکی ترو مانگرتنەکانی ترمان مانگرتنەکان زیاتر داخوازی پیشەییان لەبەردەمدادەبێت. هەبێت‌و ،زۆر جاریش دەوڵەتان ئەوەشمان لەبیرنەچێتەوە کە هەموو بکەونە بەینەوە بۆ جۆریک پێکهێنانی مانگرتنە سەرەتاییەکان بە بێ ئەوەی الیەنەکان ،بەاڵم لە واڵتێک وەک بەرچاوڕوونییەکی هەبێت تێکەڵ بە ئێران کە دەوڵەت بۆخۆی گەورەترین توندوتیژی دەبێت‌و تەنیا هەستێک بۆ خاوەنکارەو پێشێلکاری سەرەکی مافی دەربازبوون لەو بارودۆخەی کە خەڵک خەڵکەو زۆرینەی داهات‌و سامانی تێیدان ڕێبەری دەکاتو کاربەدەستانی واڵت دەچێتە گیرفانی خۆیەوەو دەوڵەتیش بە پەرەپێدانی ئەو توندوتیژییە هۆکاری سەرەکی بڕینی بژێوی ژیانی تێدەکۆشن ناڕازییەکان وەکوو ئاژاوەگێڕ خەڵکە ،هەموو مانگرتنێک ڕاستەوخۆ پێناسە بکەن کە ئاسایشی کۆمەڵگا دەچێتە خانەی دژایەتی کۆماری تێکدەدەن‌و ئەوان پارێزەری ئاسایش‌و ئیسالمی لە ئێرانو ناوەڕۆکی سیاسی ئەمنییەتی خەڵکین ،بەاڵم بەرەبەرە هەیەو رژیمیش بەزانینی ئەو ڕاستییە ئەو شانۆگەرییەی رژیم ڕەنگی نامێنێت‌و بەوپەڕی درەندەیی‌و بێڕەحمییەوە دژی هاوکاتیش بەرزبوونەوەی ئاستی وشیاری سیاسی جەماوەر دەبێتە هۆی بوونیان دەوەستێتەوە. جەماوەری ناڕازی کاتێک دەبینن بۆ بە هێزی گۆڕانکارو داواکاری ڕوون‌و داواکردنی دابینکردنی النیکەمی بژێوی هەڵوێستی سیاسییان تێدا بەدیدەکرێت‌و ژیانیان کە لەهەرە مافە سەرەتاییەکانی یەکەم تۆوەکانی شۆڕش‌و ڕاپەڕینی هەموو کەسێکە دەبێ دژی دڕەندانەترین جەماوەری دەچێندرێت. سەرکوتەکانی ڕژیمێک بوەستنەوە کە گرینگییەکی‌تری مانگرتن لە ئێران بۆ بەرژەوەندی تاقمێکی چەوسێنەری لەوەدایە لەکاتێکدا دەوڵەت دەستی دەسەاڵتدار هەموو هەوڵێک دەدا بەسەر هەموو داهات‌و سەروەت‌و بۆچارەسەری دەردەکانیان دەبێ بیرێکی سامانی واڵتدا گرتووەو هەموو گەڕانی پارەو کەلوپەل‌و داهاتی بەرهەمهێنان‌و نوێ بکەنەوە.
رژیم ئەو بانگەشەیەی بۆ بااڵدەستی خۆی دەیکات دەبێتەوە بڵقی سەرئاو
دەگەڕێتەوە الی خۆی‌و کشتوکاڵ حازریش نییە بەشی خەڵک بدات، بەدابەزینی ئاستی ژیانی کۆمەڵگا هەموو مانگرتنێک تێچوییەکی زۆری ئابووری ،سیاسی‌و کۆمەاڵیەتی دەخاتە سەرشانی دەوڵەت ،هاوکات لەگەڵ کەمکردنەوەی داهاتی دەوڵەت ،دەبێتە هۆی ڕاوەستانی بەشێک لە سیستمی ئیدارەی واڵت‌و هەموو ئەوانەش بۆخۆیان دەبنە هۆکارێکی نوێ بۆ نارەزایەتییەکی نوێ‌و لەگەڵ ئەوەشدا ترسی خەڵک لە دەسەاڵتی دەوڵەت لەناودەچێت‌و رژیم ئەو بانگەشەیەی بۆ بااڵدەستی خۆی دەیکات دەبێتەوە بڵقی سەرئاوو ئەو ڕاستییە دەردەکەوێت بەڕێوەبەرانی ڕاستەقینەی کۆمەڵگا هێزی کۆمەاڵنی خەڵکەو رژیم تەنیا چەوسێنەرێکیترە کە وەکوو داهۆڵیک دەور دەگێڕێت، هەموو ئەوانە بەیەکەوە دەبێتە هۆکارێک بۆ بەرزبوونەوەی بەخۆپەرمانی زیاتری جەماوەر بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەزگای سەرکوتی رژیم‌و چوونە قۆناغێکی نوێ لە خەبات دژ بە رژیم کە بەرەو مەرگ‌و نەمان دەچێت. هاوکات لەگەڵ پەرەسەندنی مانگرتنەکان لە ئێران ئەرکی هەموو حیزبێکی شوڕشگێرو پێشکەوتنخوازە بە هەموو جۆرێک یارمەتیدەری ئەو حەڕەکەتە بێتو بۆ پەرەسەندنی هەوڵێکی زیاتر بدات‌و هاوکات لەگەڵ ڕوونکردنەوەی سیاسی بۆ بەرزبوونەوی ئاستی وشیاری سیاسی لە نێو ئەو حەڕەکەتانەدا تێبکۆشێت ،لە ئاکامدا هەر مانگرتنێک هەنگاوێکە لە نزیک بوونەوەی نەمانی کۆماری ئیسالمی لە ئێران.
بەڕێوەبەرانی ڕاستەقینەی کۆمەڵگا هێزی کۆمەاڵنی خەڵکەو ،رژیم تەنیا چەوسێنەرێکی ترە کە وەکوو داهۆڵیک دەور دەگێڕێت
2
ژمار‌ه (٢٠١٨/٨/٦ )٧٤ Dwaroj@komala.com
راگەیەندراوی ناوەندی هاوكاریی
لە پەیوەند بە هەڕەشە تیرۆریستییەكانی رژیمی تیرۆریستپەروەری ئێران سیاسەتی تیرۆر و ڕەشەكوژی یەكێك لە پێناسە و سیاسەتە نەگۆڕەكانی سیستەمی كۆماری ئیسالمی ئێران بووە و بە درێژایی مێژووی دەسەاڵتدارییەتی ئەو مێتۆد و شێوەیەی لە دژی نەیاران و دژبەرانی خۆی بەكار بردووە و لە مێژوو دا نمونەی زۆر دیار لە بردنە پێشەوەی ئەو سیاسەتە هەیە كە دەتوانین ئاماژە بە تێرۆری ئەندامانی كۆمەڵە و سازمانی خەبات و حیزبی دیموكرات بكەین كە لە ساڵی ١٩٩١وە تا ئێستا زیاتر لە ٣٥٠كەسی لە ئەندامانی ئەو حیزبانە لە رێگەی تۆڕە تیرۆریستەكانیەوە لە عێراق و هەرێمی كوردستان تیرۆر كردووە. لەنمونەی دیارتر دەتوانین ئاماژە بە ساڵی ١٩٩٦ بكەین كە بە هێزێكی سەدان كەسی سپای پاسداران بە چەكی قورس سنووری هەرێمی کوردستانی عێراقی بەزاند و كەمپی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران كە شوێنی نیشتەجێ بوونی ژن و منداڵە بەر ئاوری تۆپخانە و چەكە قورسەكانی دا و بنەماڵەكانی ئاوارەی شاری هەوڵیر كرد و زیانێكی زۆری بە خەڵكی بێ چەك و كەمپەكەیان گەیاند. لە ٣ساڵی رابردووشدا چەندین تاوانی تیرۆریستی و بۆمب دانانەوە لەسەر بنكەكانی ئەو حیزبانە بەڕێوە چووە كە لە ئاكامدا كۆمەڵێك خەڵكی بێ تاوان كوژراو و بریندار بوون و هەروەها چەندین پێشمەرگەی قارەمانیش شەهید بوونە كە دیارترینیان كردەوەی تررۆیستیەكەی بەردەم بارەگای حیزبی دیموكراتی كوردستان بوو كە تێیدا 7پێشمەرگە شەهید بوون . تۆپباران و مووشەكبارانی سنووری نێوان كوردستانی ئێران و عێراقیش وەك یەكێك لە رێگەكانی زیانگەیاندن بە حیزب و الیەنەكانی كوردستانی ئێران هەمیشە پەیرەو كراوە و لەدواترینیان لە رێكەوتی ٢٦ی پووشپەڕی ١٣٩٧ی هەتاوی(١٧ی جوالی )٢٠١٨دوو پێشمەرگەی حیزبەكانی ئوپۆزیسیونی ئێران شەهید بوون. هەموو ئەو راستیانە ئەو پەیامەمان پێ دەدەن كە پێویستە لەبەرانبەر سیاسەتە شەرئەنگێز و تێكدەرانەكانی رژیمی ئێران نابێ غافڵ بین و زیاتر لە هەر كاتێكی تر پێوستە بە وریاییەوە مامەلە بكەین لەگەڵ ئەو دۆخە نوێیەی دەسەاڵتی دیكتاتۆریەتی تاران تێی كەوتووە. ئێستاش كە لە نێوخۆی ئێران دەنگی ناڕەزایەتی خەڵك سەبارەت بە سیاسەتە هەڵەكانی كۆماری ئیسالمی بەرز بووەتەوە ،رێژیم بە مەبەستی چەواشەكردنی بیروڕای گشتی و راكێشانی سەرنجی ئەوان بۆ دەرەوەی واڵت ،لە ئامادەكاری و پیالنی بەرفراواندایە بۆ هێرشكردن بۆ سنوورەكانی كوردستان بە مەبەستی زەربەوەشاندن لە هێزەكانی كوردی ئوپۆزیسیونی رێژیم و ،پێكهێنانی تەقینەوە و ترۆر و تۆقاندنی ژن و منداڵی نێو كەمپەكانی نیشتەجێی ئەوان لە كوردستانی عێراق. بۆ ئەو مەبەستە پرۆپاگەندەیەكی زۆری لە راگەیەنەكانی خۆی دەست پێكردووە بە مەبەستی خۆشكردنی زەمینەی ئەو هێرشە .نموونەكەی راپۆرتێكە لە ناوەندی خەبەری”تسنیم”ی سەر بە سپای پاسداران باڵوی كردوەتەوە ئێمە ٥حیزبی ئوپۆزیسیونی كوردی ئێران كە لە (ناوەندی هاوكاری حیزبەكانی كوردستانی ئێران) پێكەوە كاری هاوبەش دەكەین ،داوامان ئەوەیە ،وێڕای ئاگاداربوون لە پیالنی دەستدرێژییە بەردەوامەكانی رێژیمی تاران ،هاوكاریمان بكەن بۆ پووچەڵكردنەوەی پیالنی دەستدرێژیكەرانەی كۆماری ئیسالمی ئێران لە هەر رێگەیەكی گونجاو، پێش ئەوەی ژمارەیەك خەڵكی سویل لە سنووری كوردستان یان لە كەمپەكانی كوردە ئاوارەكانی ئێران هەڵکەوتوو لە هەرێمی کۆردستان ببنە قۆربانی هەر بۆیە بۆ ئەو مەبەستەش روو لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆنسولی وەاڵتان لە هەرێمی كوردستان و حكوومەتی هەرێم دەكەین لە هەر جۆرە هاوكاریی و پالپشتیەكی مەعنەوی درێغی نەكەن و پشتیوانمان بن. ناوەندی هاوكاری حیزبەكانی كوردستانی ئێران 2018/7/26
هه‌واڵ‌و راپۆرت
کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لە گردبوونەوەی ئیدانەکردنی سزای سێدارە لە ئێران بەشداری کرد ڕۆژی دووشەممە ٢٠١٨/٧/٢٣لە الیەن ڕۆژهەاڵت کوردستانی هێزەسیاسییەکانی گردبوونەوەیەک بۆ مەحکوم کردنی سزای سێدارە لە ئێران و بەتایبەتی لە کوردستان لە پاڕکی نالی شاری سلێمانی لە کوردستانی باشوور بەڕێوە چوو. لە گردبوونەوەیەدا الیەنە سیاسییەکان وێرای پێشکەش کردنی ڕاپۆرتێک لەسەر بارودۆخی مافی مرۆڤ لە کوردستان و ئێران، دەزگای قەزایی ئێرانیان بەوە تاوانبار کرد کە بەڕوانگەیەکی ئەمنییەتییەوە دەڕوانێتە کوردستان و بۆ چاوترسێن کردنی خەڵک بە بێ ڕەچاوکردنی یاساکانی دادگایی عاداڵنە سزای سێدارە بەسەر هەڵسوڕاوانی مەدەنی و سیاسی کورددا دەسەپێنێت .هەروەها لەسەر مەترسی لە سێدارەدانی ڕامین حسێن پەناهی هۆشدار درا کە ئەگەری جێبەجێکردنی حوکمەکەی لە الیەن کۆماری ئیسالمییەوە لە ئارادایە و پێویستە جەماوەر بە وشیارییە ئاگاداری دۆخەکە بن و بە پشتگری خۆیان نەهێلن ئەم حوکمە ناعاداڵنەیە
بەڕێوە بچێت. لەو گردبوونەوەیە الیەنەکانی هەڵسوڕاوی مافی مرۆڤ لە کوردستانی باشووریش بەشدار بوون و
بەندکراوێکی کورد بەهۆی کەم تەرخەمی بەرپرسانی زیندان گیانی لەدەست دا هاواڵتیەکی کورد خەڵکی شاری مەهاباد کە لە زیندانی ناوەندی ورمێ ڕاگیرابوو ،بەهۆی کەم تەرخەمی بەرپرسانی ئەو زیندانە و پێڕانەگیشتنی پزیشکی گیانی لەدەست دا. ڕۆژی هەینی ١٢ی گەالوێژ هاواڵتیەکی کورد بە ناوی “مەولوود وەنەوشە” لە زیندانی ناوەندی شاری ورمێ بە هۆی پێڕانەگیشتنی پززیشکییەوە گیانی لە دەست دا. مەولوود بە هۆی نەخۆشی ڕیخۆڵە پێویست بوو،بۆ ناوەندە دەرمانییەکانی دەرەوەی زیندان بگوازرێتەوە ،بەاڵم بەرپرسانی زیندان بەرگریان لێکردووە ،ناوبراو ڕۆژی هەینی بەهۆی پێڕانەگیشتنی پزیشکییەوە
لەالیەن کادری دەرمانی زیندانەوە گیانی لە دەستدا. ناوبراو چوارساڵ پێش بە تۆمەتی گواستنەوەی خواردنەوەی ئەلکولی دەستگیر و لە زیندانی ناوەندیی مەهاباد ڕادەگیرێت و ٤مانگ پێش بۆ زیندانی ناوەندیی شاری ورمێ دەگوازرێتەوەە پێڕانەگەیشتنی پزشکی لە زیندانەکانی کۆماری ئیسالمی بووەتە ئامرازێک بۆ ئەشکەنجەدانی فکری و جەستەیی زیندانیان و بەبەرباڵوی کەڵکی لێوەردەگترێت و مەرگی زیندانییانی لیدەکەوێتەوە کە دژی هەموو یاساکانی مافئ مرۆڤە و کۆماری ئیسالمی بەردەوام بە هەموو شێوەیەکی پێشێلیان دەکات.
کۆڵبەرێکی کورد بە دەستی هێزەکانی ڕژیم کوژرا
بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزەکانی ڕژیمی ئێران لە شاری سلماس ،کۆڵبەرێکی دیکەی کورد گیانی لە دەستدا. شەوی چوارشەممە کۆڵبەرێکی کورد خەڵکی یەکێک لە ئاواییەکانی سەر بە شاری سەڵماس،بە تەقەی هێزە چيکدارەکانی ڕژیمی ئێران گیانی لە دەست دا. ئەو کۆڵبەرە کوردە بە ناوی “سڵێمان بادۆشێوە”، خەڵکی ئاوایی “دەرگە”سەر بە بەشی کۆساری شاری سەڵماس بووە.
بە پێی هەواڵی گەیشتوو بە ماڵپەڕی زاگرۆس پۆست :هێزەکانی ڕژیم ،لە نزیک ئاوایی “شناتاڵ” تەقەیان لە کاروانێک لە کۆڵبەران کردووە و لە ئاکامدا ،سلێمان بادۆشێوە گیانی لە دەست داوە. بە پێ هەواڵیئ گەیشتوو؛هێزە چەکدارەکانی ڕژیم بەبێ ئاگادارکردنەوەی پێشتر ،کۆڵبەرانیان داوەتە بەر دەسڕێژی گوللـە. هەروەها جێگای ئاماژەیە کە ڕۆژی پێنجشەممە ١١ی گەالوێژ ،هێزە نیزامییەکانی ڕژیمی ئێران،لە سنووری چاڵدێران ژمارەیەک لە کۆڵبەرانی کوردیان دایە بەر دەسڕێژی گولـلە و لە ئاکامدا دوو کۆڵبەر بە ناوەکانی “بێهزاد خەلیلی حەیدەرانلوو” ،تەمەن ٢٥ ساڵ و “جەعفەر دەالیی میالن” ،تەمەن ٣٠ساڵ ،بە سەختی بریندار بوون. تەقەی ڕاستەوخۆ لە شارومەندانی کورد بە بی ئاگادارکردنەوە دیاردەیەکی ڕۆژانەیە کە لە الیەن هێزەکانی ڕژیمەوە بەڕێوە دەچێت.
چاالکانی مەدەنی و سیاسی شاری بۆکان لە ژێر چاودێری و گوشاری ناوەندە ئەمنییەتییەکانی رژیم دان هێزە ئەمنیەتیەکانی رێژیم ماوەیەکە هاوکات لە گەڵ میلیتاریزە کردنی شارەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و هێنانی چەکوچۆڵی قورس بۆ ناوچە سنوورییەکان ،بە هەموو شێوەیەک و بیانوویەک چاالکانی سیاسی و مەدەنی کورد بانگهێشتی ناوەندە ئەمنییەتییەکان دەکەن و هەڕەشە و لێپرسینەوەیان لێدەکەن. بە پێی هەواڵی گەیشتوو بە ماڵپەڕی زاگرۆس پۆست ،ئیدارەی ئیتالعاتی سپای پاسدارانی ڕژیم لە شاری بۆکان ،لە ماوەی یەک مانگی ڕابردوودا گوشار وهەڕەشەکانیان بۆ سەر چاالکانی مەدەنی وسیاسی ئەو شارە زۆرتر کردووە بە هۆی بەردەوامی ناڕەزایەتیەکان و مانگرتنەکان لە ئاستی ئێران و ڕۆژهەاڵتی کوردستان کە دەسەاڵتدارانی ڕژیمی تووشی شڵەژاویی کردوە، هەربۆیە بە هەموو شێوەیەک گوشاریان خستۆتە
سەر چاالکانی مەدەنی وسیاسی کورد و هەڕەشەیان لێدەکەن . هەروەها ناوەندە ئەمنییەتییەکانی ڕژیم لە شاری بۆکان بە پێوەندی گرتن و ،بانگهێشت کردنی چاالکانی شاری بۆکان بە توندی هەڕەشەیان لێکردوون کە دەبێت لە ئاستی رووداوەکانی ئێران و کوردستان بێدەنگ بن و چاالکییان نەبێت و ڕاشیانگەیاندوە لە ئەگەری جێبەجێ نەکردنی ئەو بڕیارانە ،رووبەرووی سزای قورس دەبنەوە. کۆماری ئیسالمی لەو سەروبەندەی پەرە سەندنی نارەزایەتییەکان لە ئێران ،زۆر بە تووندی چاودێری بارودۆخی کوردستان دەکات و لە سەرهەڵدانێکی جەماوەری لە شارەکانی کوردستان تۆقیوە و زەختێکی زۆری خستووەتە سەر شارومەندان.
پشتگری خۆیان لە هەموو زیندانیان سیاسی لە کوردستانی ڕۆژهەاڵت ڕاگەیاند و داوای ڕاگرتنی حوکمی سێدارەی ڕامین حسێن پەناهیان کرد.
دابەزینی نرخی تمەن
بە نزیکبوونەوە لە دەرفەتی ٩٠ڕۆژەی یەکەمی سەرۆک کۆمار ترامپ بۆ دەستپێکی یەکەم بەشی سزا ئابوورییەکان لەسەر ئێران کاریگەرییەکانی بازاڕی ئێرانی هەژاند. دابەزینی لەڕادەبەدەری تمەنی ئێران لە بەرامبەر بە دراوەکانی‌تردا کە کاریگەرییەکی زۆری لە سەر ژیانی خەڵک داناوە و هۆکاری ئاڵۆزییەکی زۆری بازاڕی ئێرانە بووە. گرانبوونی زۆرینەی کەلوپەلەکانی ناو بازارو هاوکات ترس لە گرانتربوونیان مەندی و ڕاوەستانێکی سازکردووە کە هەاڵوەسانێکی زۆریش لەگەڵە‌و هاوکات بۆ ئەو بەشەش لە پێداویستییەکانی ڕۆژانەی ژیان وەک گۆشت‌و شیرەمەنی‌و دەواودەرمانیش گرانبوونێکی لەڕادەبەدەر لەبەرچاوە کە بەپێی سەرچاوە فەرمییەکانی رژیم توانای کڕینی خەڵک نیوە بووە‌و هێڵی هەژاری کە لەسەرەتای ئەمساڵدا ٢ملیۆن‌و حەوسەدهەزارتمەن بوو بۆ سەرو دەمڵیۆنەوە گواستراوەتەوە و بەو پێیە بەشێکی زۆرتری چینی مامناوەند بە تایبەت کە مەعاشخۆرن چوونەتە ژێر هێڵی هەژارییەوە. سزائابوورییەکان تا ڕادەیەک هۆکاری ئەم کێشانە بوون و بەڕای زۆربەی کارناسان، ئابووری داڕماوی ئێران هۆکاری سەرەکی هەموو کێشە ئابوورییەکانە‌و سزاکانی ئامریکا تەنیا مەجالی دەرخستنیانی بۆ ڕەخساندوون. هاوکات لەگەڵ ئەو کێشانە گەندەڵی هەموو سیستمی ئیدارەی ئێرانی گرتووەتەوەو رژیم لە چارەسەری هەموو ئەو کێشانەدا ماوەتەوە دەستۆئەژنۆ دانیشتووە. بەو پێیە لە کورتماوەدا چاوەڕوان ناکرێت رژیم بتوانێت چارەسەرێکی بنەڕەتی بۆ كێشە ئابوورییەکان و کاریگەرییەکانی لەسەر ژیانی خەڵک بدۆزێتەوە و هەموو کردەوەکانیشی لە باتی چارەسەر تەنیا کاردانەوەیەکی ڕواڵەتییە لە ژێر زەختی بیری گشتیدا بۆ ئەوەی تەنیا کارێک کرابێت. چاوەڕوان دەکرێت دوای دەستپێکردنەوەی سزاکان ،زەخت لەسەر کۆماری ئیسالمی زۆرتر بێت و بەڵێنەکانی یەکێتی ئەروپا بۆ ڕاگرتنی بەرجام نەتوانێت چارەسەرێک بۆ کێشە ئابوورییەکانی ئێران ببێت.
ژمار‌ه (٢٠١٨/٨/٦ )٧٤
سیاسی
Dwaroj@komala.com
5
کۆماری ئیسالمی لە ئیران ڕەوایی نییە ن :دوارۆژ .... کۆماری ئیسالمی لە ئێران یەکێک لەو دەوڵەتە ئایدیۆلۆژیکانەیە کە گرینگییەکی یەکجار زۆری بە دیوی ئایدیۆلۆژیکی دەوڵەت داوەو پێناسەی سەرەکی و کۆڵەکەی یەکەمی خۆی لەسەرداناوەو لە سەرەتای دامەزرانییەوە هەوڵێکی زۆری بۆ گەشەو پەرەپێدانی ئەم ئایدیۆلۆژییە لەناو خەڵکی ئێران داوەو لەهەموو دامودەزگاکانی دەوڵەتی و ئامرازەکانی کاریگەر لەسەر هێژمونی بۆ پەسەند کردنی گشتی ئەم ئایدیۆلۆژییە کەڵکی وەرگرتووەو وەک هەموو ڕژیمە تۆتالیتێرەکانیش بانگەشەی ئەوە دەکا کە زۆرینەی هەرەزۆری حەشیمەتی دانیشتووی ئیران بەوپەڕی باوەڕەوە پشتیوانی ئەم ئایدیۆلۆژییەن و باوەڕمەندانە گۆڕایەڵی دەسەاڵتن و پشتیوانی تەواوی لێدەکەن و دەوڵەتیش نوێنەری داخوازی و بەرژەوەندی ئەوانەو هاوکات پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ لە نێوان ڕەوایی لە ڕوانگەی جەماوەرەوە لەگەڵ دەوڵەت بوونی هەیەو نەیارانی رژیم وەکوو کەسانێکی دەرەوەی بازنەی خەڵک پێناسە دەکرێن کە دژی بەرژەوەندی گشتی خەڵکن‌و لەدەرەوە واتە دەوڵەتانی دوژمنەوە فێرکراون‌و وەکوو جیا لەخەڵک و دژەخەڵک ناویان لێدەبردرێت... بێدەنگبوون و گۆڕایەڵی خەڵک لە دەسەاڵتێک و دەوڵەتێک دەکرێ زۆرجار هۆکاری جیاواز لە باوەڕمەندبوون بە ئایدیۆلۆژیای فەرمی دەوڵەتی دەسەاڵتداری هەبێت و ملکەچی‌و بەقسەکردن بۆ فەرمان و بڕیارەکانی دەوڵەتێک دەکرێ بە هۆی هۆکارگەلێک وەکوو بەرژەوەندیخوازی تاکەکان ،کاریزمابوونی تاکێک لە لوتکەی دەسەاڵت ،ترس ،نەبوونی ئاڵتێرناتیوێکی نائومێدی و دەیان شتی‌ترەوە بێت و بانگەشە‌و بانگەوازی ئایدیۆلۆژیک تەنیا بۆ بازنەیەکی بەرتەسک لە الیەنگران‌و کاربەدەستانی دەسەاڵتی دەوڵەت بوونی هەبێت و ئەو کەسانە بۆ ڕەواییدان بەدەسەاڵتەکەیان ،خۆیانی پێ پێناسە دەکەن و ئایدیۆلۆژی تەنیا دەوری پاساوێکی پڕوپاگەندەیی ڕوو بە دەرەوە دەگێڕێ. ئایدیۆلۆژی فەرمی کۆماری ئیسالمی لە ئێران لەسەر بنەمای هەڵێنجانێ ڕوانگەیەکی تایبەتی ئاینزای شیعەوە دامەزراوەو خۆی فۆڕمۆڵە کردووە کە سەرەکیترین چەمکی ،ویالیەتی فەقیهە، کە پێناسەو تایبەتمەندی ڕێبەری ئەو دەسەاڵتە لەو ئایدیۆلۆژییەدایە. دەبێت ئەو راستییە لەبەرچاو بگیرێت هەموو دانیشتوانی ئێران موسوڵمان یا لەنێو موسوڵمانانیشدا هەموویان شیعە و لە نێو شیعەکانیشدا هەموویان باوەڕمەند بە ڕوانگەی ویالیەتی فەقیهـ نین و بەگشتی ئاینزای شیعە لەناوەڕکی خۆیدا هەتا هاتنەوەی ئیمامی دوازدە هیچ پالنێکی بۆ دەسەاڵتدارێتی دەوڵەتی نییە و هەموو هەوڵێک بۆ بەدەستەوە گرتنی دەسەاڵت لە الیەن شیعەکانەوە بە هەڵە دەزانێت و نەهیان لێکردووەو هەر بەو هۆکارانەوەشە بووە کە لەسەرەتای دامەزرانی کۆماری ئیسالمییەوە لەالیەن زۆرکەسەوە ویالیەتی فەقیهـ وەکوو وەرگیراو لە فکرییەتی برایان موسوڵمانی سوننە لە میسرەوە چاوی
لێدەکراو بەالیانەوە شتێکی سەیروسەمەرە بوو و هاودەنگییەکی کۆک لەناو مەال شیعەکانیش لەسەر ڕەواییەکەی نەبوو. بۆ ناسین و تێگەیشتن لە ناوەڕۆک‌و چۆنییەتی ئەم ئایدیۆلۆژییە پێویستە لە پێشدا ڕوانگەی ئایینییەکەی بناسین و لە هەڵوێستی ئەم ڕوانگەیە لە دەسەاڵتدارێتی و کەسانی شیاوی دەسەاڵت و سەرچاوەی ڕەواییەکان لەو ئایدیۆلۆژییە تێبگەین. ئایینی ئیسالم دەکرێ وەکوو تاکە ئایینێک ناو ببەین کە لەسەردەمی پێغەمبەرەکەیدا توانیوێتی دەوڵەت دامەزرێنێت‌و دەسەالتی بەڕێوەبەری کۆمەڵگای خۆی بەدەستەوە بگرێت. دوای مردنی دامەزرێنەری ئەو دەسەاڵتە وەکوو هەموو دەسەاڵتێکی دەوڵەتی‌تر لەسەر چۆنییەتی هەڵبژاردنی جێگرەوەی پێغەمبەر ڕوانگەی جیاواز هەبوو کە لەسەر چۆنییەتی میراتەکەشی ناکۆکی هەبوو. زۆرینە تەنیا دەسەاڵتداری بەڕێوەبردنی کۆمەڵگایان بۆ جێگرەکەی دادەناو بە هەڵبژاردنی ئەبووبەکر وەکوو خەلیفەی پێغەمبەر رەزامەند بوون ،بەاڵم کەسانێکیش هەبوون کە ئەویان بەالوە پەسەند نەبوو و باسیان لە عەلی وەکوو جێگرو خاوەن مافی ئیمام وەکوو جێگری ئایینی پێغەمبەریش دەکرد کە دواتر بە شیعەکان ناویان دەرکرد و بەرەبەرە بوون بە ئاینزایەکی سەربەخۆ لە بەرامبەر بە ئەو کەسانەی الیەنگری خەالفەتی ئیسالمی بوون‌و ناوی سوننەیان بەسەردا بڕابوو. ڕەنگبێت لە سەرەتاوە تەنیا جیاوازی ئەم دوو ئاینزایە لە ڕوانگەکەیان سەبارەت بە کەسی شیاوی دەسەاڵت بووبێت بەاڵم بە دوورکەوتنەوە لە سەرەتاکانی ئیسالم ئەم جیاوازیانەی نێوانیان زۆر زیاتر بووو هەموو بەشە ئایینییەکانی گرتەوەو بەتایبەت لە ڕوانگەی تایبەتمەندی دەسەاڵتدارانی شیاوی دەوڵەتی ئیسالمی‌و ڕەوایی ڕێبەران تەواو لە یەک جیا بوونەوە. سیاسی وشیای بەرەوپێشچوونی لەسەر فەلسەفەی سیاسی کاریگەری دانا و ئەگەر لەسەردەمی کۆندا باسی سەرەکی دۆزینەوەی کەسانی شیاوی دەسەاڵتدارێتی بوو ،بەرە بەرە چۆنییەتی دەسەاڵتدارێتی لەدنیای نوێدا بوو بە پرسی سەرەکی فەلسەفەی سیاسی‌و باسی مافی دەسەاڵتدارێتی بۆ خەڵک وەکوو بابەتێکی پەسەندکراوی لێهات و کەس لە جیهانی مودێڕن لەسەر گەڕانەوەی مافی دەسەاڵتدارێتی بۆ خەڵک سەرچاوەی جەماوەری بۆ ڕەوایی دەسەاڵت موناقشەی نەماوە ،بەاڵم لە ڕوانگەی دەسەاڵتدارێتی ئایینییەوە سەرەکیترین باس هەمان پرسی کۆنی کەسانی شیاوی دەسەاڵت بوو کە حازر نەبوون ددان بە مافی خەڵک بۆ دەسەاڵتدارێتیدا دابنێن. لە ڕوانگەی ئایدیۆلۆژیای ویالیەتی فەقیهـەوە جەماوەر ناتوانن تێگەیشتنیان لە بەرژەوەندی و سەرپەڕشتی ژیانی سیاسی خۆیان هەبێت و پێویستیان بەوەیە کەسانێکی لە خۆیان عاقڵتر وەکوو گەورەتری سەغیرو شێت و منداڵ بڕیاڕیان بۆ بدەن و هەر بەو پێیەش لە پێشەکی دەستوری ئێراندا دەبینین کە دەڵێ›› دەسەاڵت تەنیا مافی خودایە و لە خوداوە بۆ پێغەمبەر و لەویشەوە بۆ ئیمام و لەسەردەمی غایب بوونی ئیمامی دوازدەشدا بە وەلی فەقیهـ دەگوازرێتەوە›› بەو پێیەش دەسەالت لە کۆماری ئیسالمیدا
سەرچاوەی ڕەوایی لە جەماوەر نازانێت و ڕەوایی خۆی لە خودا وەردەگرێ و وەلی فەقیهیش بە نوێنەرایەتی خودا واڵت ئیدارە دەکات. ئەم ئایدیۆلۆژییە بەوشێوازە بیرکردنەوەیە کۆڵەکەی کۆماری ئیسالمییەو بەو پێیەش وەکوو پاساوی ڕەوایی دەسەاڵت و دەوڵەت دادەندرێت و ڕێبەرانیشی ڕەوایی بە خۆیان دەدەن‌و هەر بەو پێیەش خۆیان لە بەرامبەر بە خەڵکدا بە بەرپرسیار نازانن و مافی لێپرسینەوەش بۆکەس دانانێن و واڵمدەرەوەی داخوازییەکانی خەڵکیش نابن. سەرچاوەی ڕەوایی دەکرێت لە سوننەت، کاریزمابوون یا یاساوە بێت بەاڵم ئەوەی کە لە سیاسەتدا پەسەندە رەواییەکە کە پشت ئەستوربێت بە یاسا‌و لە ئەگەری پشتیوانی کردنی باقی سەرچاوەکانی تری رەوایی چ باشتر بەاڵم بە بێ ڕەواییەکی ئاسایی نابی چاوەڕوانی ڕەواییەکی بەردەوام و یا لە ڕوانگەی نێونەتەوەییدا بێت. خومەینی وەکوو هەمووسەرکردەیەکی شۆڕشێک لە کاتی سەرکەوتنی شۆڕشی گەالنی ئێران سواری شەپۆلی هەستی خەڵک بوو توانی بە کاریزمای کەسایەتی خۆی ڕەواییەک بۆخۆی و دەسەاڵتەکەی دەستەبەر بکات و سەرەڕای ئەوەی وەکوو گەورە مەرجەعێکی شیعە لە الیەن زۆرینەی مەال سوننەتییەکانەوە پەسەند نەبوو وەکوو رێبەری ئێران خۆی بەسەر شۆڕشەکەدا بسەپێنێت. سەردەمدارانی کۆماری ئیسالمی بە باشی دەیانزانی وەها پاساوهێنانەوەیەک لەم سەردەمەدا زیاتر گاڵتەجارە‌و ناکرێت لە دنیای نوێدا کەڵکی لێوەربگیرێت ،هێنایان شانۆگەرییەکی هەڵبژاردنیان بە سیستمی دەسەاڵتدارێتی خۆیانەوە لکاند کە وەها لەمانای هەلبژاردن بەتاڵیان کردبوو کە بۆخۆشیان سەریان لێی سووڕ دمێنێتەوەو ڕووبە دنیای دەرەوە ئەم بەشەیان وەکوو پاساوی ڕەوایی دەسەاڵتەکەیان پێشکەش دەکەن. کۆماری ئیسالمی لە ئێران بە هەموو دامودەزگاکانی پڕوپاگەندەو پەروەردەیەوە لە ماوەی دەسەاڵتدارێتی خۆیدا تێکۆشاوە ئەو باوەڕە لەناو خەڵکدا جێبخات و بۆ بەرپرسانی و بەتایبەت خامنەیی جێگا‌و پێگەیەکی پیرۆزو ئاسمانی دابنێت و الیەنگرانێکیشی بە شێوازی جۆراوجۆر بۆ کۆ کردووەتەوە. خومەیەنی ئەگەر بەهەر هۆکارێک توانیبووی ڕەواییەکی کاریزماتیک بۆخۆی دەستەبەر بکات ،بەاڵم خامنەیی نە ڕەوایی کاریزماتیکەکەی هەبووو نە وەکوو گەورە مەڕجەعێکیش ڕەوایی سوننەتی هەبوو تا بتوانێت بە پشتبەستن بەوانەوە دەسەاڵتداڕێتی بکات و ئەم بەشەش لە ڕەواییەی کە بەگۆڕینی دەستووری ئێران بەدەستی هێنابوو زۆر جێی متمانە نەبوو ،هەر بەو هۆکارانە بوو کە وەها پڕوپاگەندەیەکی بەرباڵو بۆ گەورەکردنەوەی کەسایەتی خامنەیی بەڕێوەدەچێ کە زۆربەیان لە گاڵتە دەچێت. لە هەموو نارەزایەتییەکانی پێشوی ئێران دەوڵەت تێدەکۆشا پیرۆزی وەلی فەقیهـ بپاریزێت و نەهێڵێت رەوایی دەسەاڵت بکەوێتە ژێر پرسیار بەاڵم لە نارەزایەتییەکانی بەفرانباری ساڵی ٩٦دا ئاراستەی زۆربەی نارەزایەتییەکان
بەرەو سەرچاوەی ڕەوایی دەسەاڵت واتە وەلی فەقیهـ گۆڕدراو خامنەیی وەکوو سەرچاوەی سەرەکی هەموو کێشەکانی کۆمەڵگا کەوتە بەر هێرشی دروشمی خۆپیشاندەران‌و وێنەکانی دڕان‌و ئاگریان تیبەربووو ئەو دیاردەیە بە بەرباڵوی لە تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکاندا باڵو بووەوەو هەموو تەشییەکانی رژیمی کردەوە بە خوڕی. لەو ناڕەزایەتییانەدا دەبینین بنەماکانی ڕەوایی دەسەاڵت لە ئێران واتە ئەسڵی ویالیەتی فەقیهـ لە الیەن جەماوەری سەرشەقامەوە دەکەوێتە بەر هێرشی دروشمی نەمان و ئیتر دەوڵەت ناتوانێت بە شانۆگەری خۆڵ لە چاوی خەڵک بکات و باڵەکانی رژیم یەکتر بە هۆکار و سرچاوەی قەیرانەکان تاوانبار بکەن، هەر بەوهۆکارەشە دەبینین هەموو باڵەکانی رژیم دژ بەخەڵک دەبن بەیەک و بەیەکگرتوویی بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان و درێژکردنەوەی تەمەنی دەسەاڵتەکەیان دەچنە پشت یەک و کێشەکانیان تەواو دەبێت ،بەاڵم ئیتر خەڵک کولەکەی عومری رژیمی ویالیەتی فەقیهیان کردووەتە ئامانج و جارێکی تر دروشمی کۆنی›› ئێمەدەڵێن کەرمان ناوێ کورتان دەگۆڕن›› دەبێتەوە دروشمی سەرەکی ناڕازییان. و ئیسالمی کۆماری گڵۆڵەی ئایدیۆلۆژییەکەی دوای ناڕەزایەتییەکانی بەفرانبارەوە کەوتووەتە لێژییەوەو ئیتر دەسەاڵت ناتوانێت بانگەشەی ڕەوایی جەماوەری بۆخۆی بکات و سەرەکیترین کۆڵەکەی دەسەاڵتەکەی کەوتووەتە بەر هێرش و قەڵەشتی تێکەوتووە. بەو پێیە دەبێ چاوەڕوان بین کە کۆماری ئیسالمی بۆ داپۆشینی ئەو کێشەیەی خۆی دوو گەمەی نوێ بهێنێتە کایەوە و یەکەمیان بە شانۆگەرییەکی ڕیفراندۆم بۆ گۆڕینی شێوازی سەرۆکایەتی ئیدارەی حکومەت لە سەرۆک‌کۆمارییەوە بۆ سەرۆک‌وەزیران و پووپاگەندەیەکی زۆر بۆ ریفڕاندۆمەکەی بیهەوێت بۆ ماوەیەکی کاتی پرسی نەمانی ڕەوایی دەسەاڵتەکەی بشارێتەوە و ڕەنگبێت و لە ئازاد کردنی موسەوی و کەڕووبییش بۆ ئەم مەبەستە کەڵک وەرگرێت. هاوکاتیش بە بەسااڵچوونی خامنەیی باسی جێگرەوەی خامنەیی و تەنانەت شێوازی شوڕایی کردنی ویالیەتی فەقیهـ دینێتە گۆڕێ و بەو فێڵە دەیهەوێت وا نیشان بدات بە نەمانی خامنەیی دەکرێت هیوایەک بە باشتر بوونی دۆخی ئێران هەبێت و دەرفەتێکی کاتی بۆخۆی دەستەبەر بکات و لەگەڵ ئەمەشدا بە سەرکووتی تووندی ناڕازییان بە تایبەت ئەو بەشەی کە هێرش دەکەنە سەر بنەماکانی ڕەوایی دەسەاڵتەکەیان بە ترساندن و تۆقاندن و کوشتنی خەڵک نەهێڵن ئەو باسە لە کۆمەڵگادا گەشەی زیاتر بکات و هاوکاتیش لەگەڵ تەسلیم بوون بۆ داخوازییەکانی دەرەوە، ڕەفتارێکی نەرمتر بەرامبەر ڕۆژئاوا بۆ چارەسەری کێشەکانی نێوانیان بگرنە بەر. پێویستە هەموو کەسێکی شۆڕشگێر کە بەڕاستی دژی ڕژیمی ئێرانەو خۆی لە بەرەی خوازیارانی ڕووخاندنی دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیدا پێناسەدەکات بە تووندی هێرش بکاتە سەر ئەسڵی
ویالیەتی فەقیهـ و بە ڕاشکاوی ڕەوایی رژیم بخاتە ژێر پرسیارەوەو الیەنە جۆراوجۆرەکانی ئەو بابەتە ڕوون کاتەوە. هەرکەسێک یا الیەنێک پێیوابێت بە مانەوەی دەسەاڵتی ویالیەتی فەقیهـ بەو شێوازی بیرکردنەوەیە دەکرێت تاقە هەنگاوێکی ڕاستەقینە لە قازانجی خەڵک هەڵبگیرێت هەلەیەکی گەورەیە و تەنیا دەکرێت وەکوو داوای بەش کردن لەدەسەاڵتی رژیم چاوی لێبکردرێت ،نەک خەبات بۆ بەرژەوەندی خەڵک. کۆماری ئیسالمی بە دامەزران لەسەر بنەمای ویالیەتی فەقیهـ دەسەاڵتدارێتی خۆی پێناسە کردووە و ئەو بنەمایە بووەتە پێناسەی ڕەوایی سیستمی دەسەاڵتدارێتی کۆماری ئیسالمی لە ئێرانو دەستهەڵگرتن لەو بنەمایە بەمانای نەمانی کۆماری ئیسالمییە و کۆماری ئیسالمی بە باشی ئەوە دەزانێت و کەسانێکیش کە پێیان وایە دەکرێت کۆماری ئیسالمی بە بێ پێناسە سەرەکییەکانی بوونی هەبێت یا زۆر کورتبینن یا دەیانهەوێت خۆڵ لە چاوی خەڵک بکەن و ناکرێ لە کاتێکدا کە جەماوەر ڕەوایی دەسەاڵتیک بە گشتی دەبەنە ژیر پرسیار ،کەسانێک پاساو بۆ ڕەواییپێدان بە دەسەاڵتەکە بهێننەوە.
دیوی ئایدیۆلۆژیکی دەوڵەت سەرچاوەی رەوایی و بااڵدەستی دەسەاڵتی دەوڵەتەو بەتایبەت لە دەوڵەتە ئایدیۆلۆژیکەکاندا بەچەند قات گرینگی زیاتری هەیەو دەبێتە سەرەکیترین پاساو بۆ بەدەستەوەگرتنی جڵەوی دەسەاڵت لە واڵت و ڕەواییدان بە دەوڵەتی دەسەاڵتدارو ڕێبەران و بەڕێوەبەران و بڕیارەکانی ئیدارەی واڵت
4
ژمار‌ه (٢٠١٨/٨/٦ )٧٤
سیاسی
Dwaroj@komala.com
لێدوانی هاوڕێ عومەر ئیلخانیزادە ،سکرتێری گشتی کۆمەڵە لەسەر پڕۆژەکەی کۆداروپژاک لەگەل ڕووداو تیڤی
ئا :دوارۆژ پرسیار :کاک عومەر چۆن لە پڕۆژەکە دەڕوانن؟ هاوڕێ عومەر :من الموایە هیچ شتێکی تازەی تێدا نییە جیا لەوەی گووتویانە، یەکەم ئەوەیە کە بەهیچ جۆرێک هیچ الیەنێکی کوردی تەنانەت ئەو حیزبانەش ی کە دەورەیەکی مێژوویی کوردستان ڕۆژهەاڵتیان بەڕێوە بردووە ،وەکوو نوێنەری خەڵکی کورد وتووێژیان لەگەڵ رژیم کردووە ،شەڕیان لەگەڵ کردووەو لە ماوەی ئەو چل ساڵەشدا زۆر کاری گەورەیان کردووە ،هیچکام لەوانە، ئێمەومانانیش ناتوانین بەتەنیا پرۆژە بدەین ،هەر پرۆژەیەکی بەتەنیادان پرۆژەیەکی شکستخواردووە ،هەرکەس بیهەوێ یەکیەتییەکی نیشتمانی بپارێزیت ت وکاریگەر بێت لە کوردستانی ڕۆژهەال لەسەر رووداوەکانی ڕۆژهەاڵت یەکەم دەبێ لە هەموو شتێکدا الیەنەکا ن و بەتایبەت ئەوانەی حیزبەسەرەکییەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵتن ,دەوریان تێیدا هەبێت ،دووەم من لەو پرۆژەیە هیچی تێناگەم جیا لەوەی گڵۆپی سەوز بۆ کۆماری ئیسالمی هەڵکەن و بڵێن وەک سوریەو ئەفغانستانت لێدێت ،کە شەرەت نییە پرۆسەی سیاسی لە ئێران وەک سوریەو ئەفغانستان بڕواتە پێشێ ،من وای تێناگەم بەاڵم چی مەبەستە؟ وەرن لەگەڵ کورد بسازێن ،هیچ داخوازییەکی بۆ کورد تێدا نییە. هیچ داخوازییەکی ئەم پرۆژەیە و ئەوەی تا ئێستا باسیان کردووە بۆ کوردی ڕۆژهەاڵت هیچی تێدا نییە ،ئەوە خۆ تەنیا کۆدار نییە داوای چارەسەری پرسی کورد بەو شێوازە دەکا ،مەگەر ی و بەشێک لە ڕێفۆرمخوازانی ئێران ڕێفۆرمخوازانی کورد کە بە دوای ڕێفۆرمخوازانی کۆماری ئیسالمی ئێران کەوتبوون نەیاندەگووت وەرن پرسی ک و کورد چارەسەر بکەین ،مەگەر پژا کۆدار خۆیان تاقی نەکردەوە ،پێشوتر داوایان لە ڕوحانی کرد کە ئەمە‌و ئەوە بکە ،مەگەر زۆر کەس نەکەوتنە بەینەوە کە گۆیا ڕوحانی مافی گەالن دەدا‌و مافی کورد دەدا ،هیچکام لەوانە بەڕێوە نەچوو. کۆماری ئیسالمی لە بیچم و سیستمیدا نییە خۆی بگۆڕێ ،ناتوانێ خۆی بگۆڕێ. پرسیار :ئێوە وەکوو ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران پرۆژەی ڕوونتان چییە بۆ چارەسەری پرسی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان وەکوو ئەوەی کۆدارو پژاک ئێستا خستویانەتە بەردەم ڕای گشتی؟ هاوڕی عومەر :ئێمە زۆر لەمێژە پڕۆژەمان هەیە پێش ئەوەەی ئەو ناوەندەش هەبێت ،چ ئێمەی کۆمەڵە
بەرحەقە حیزبەکانی کوردستانی ئێران و پێشمەرگە پەیوەندی لەگەڵ خەڵکی خۆی بگرێ و بچێتەوە واڵتی خۆی چ الیەنی دیموکڕات بەرنامەو پڕۆژەیان هەبووە کە لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی چیدەکەین ،چ داخواییەکمان هەیە بۆ خەڵکی کوردستان ،لەبەردی بناغەوە و لە «ب» بس م اللە تا «ت» تەممەت، چیمان دەوێت و نیهایەتەن ئێمە فیدرالیزم و حکومەتێکی فیدرالمان لە کوردستان هەڵبژاردووە ،ئەوەمان لەگەڵ الیەنەکانی‌تری ئێرانی تاوتوێ کردووە و پرسی فیدرا ڵ و المەرکەزییەت لە نێو بەشێک لە ئێرانییەکانیش چەسپیوە، ئێمە خوازیاری مافی دیاریکردنی چارەنووسی میللەتی کوردی ن و جیالەوە کوردستانی ڕۆژهەاڵت بێ ڕیشە نییە، ئێمە لەگەڵ کۆماری ئیسالمی ئێران، ئەوکات وتووێژمان کردووە ،قسەمان کردووە لەسەر هێندێک گەاڵلە ،لەگەاڵڵەی ٢٦مادەییەوە بیگرە دراوە بە ڕژیمی کۆماری ئیسالمی کە گەاڵڵەیەکی زۆر جامیعە .ئێستاش لەباری فۆرمۆڵبەندی سیاسییەوە ئێمە هەم لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی لەدیالۆگ دای ن و هەم لەنێو خۆماندا لەدیالۆگ داین ،هەر ئێستاش ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران هێڵە گشتییەکانی خۆی دیاری کردووە لە بەرامبەر بە رژیمی ئێران.
دەکرد ،ئێستا دەڵێین حکومەتێکی فیدراڵ لە کوردستان دابمەزرێت ،باس لە پلۆڕالیزمی سیاسی دەکەین ،باس لە هێزو بزوتنەوەی ژنان دەکەین لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،باس لە ئازادی ب و ئازادییە ڕۆژنامەگەری ،ئازادی حیز سیاسییەکان دەکەین ،پەیوەندییەکانی حکومەتی فیدرا ڵ لەگەڵ حکومەتی ناوەندی تاوتوێ کراوەو بەرنامەمان بۆی هەیەو قسەمان لێکردووەو هەموو ئەوناش زۆر پێشووتریش باڵو بووەتەوەو بۆیە من فەقەت ئەوە دەبینم کە ئەگەر هەڕەشەیەک لە کۆماری ئیسالمی بکرێت یا داوایەکی لێبکرێت کە ئەگەر ئەوە ناکەی ئێمە هێزمان هەیە ،پێموانییەکۆماری ئیسالمی ئاوا جواب ناداتەوە. پرسیار:یەکێک لە خاڵەکانی پڕۆژەکە ئەوەیە کە لەگەڵ ڕووخانی کۆماری ئیسالمی ئێراندا نییە ،بە ڕای تۆ پێتوایە کە ئیمکانی ئەوە هەیە کە بە مانەوەی کۆماری ئیسالمی لە ئێران ئەو داواکاریانەی لە پڕۆژەکەدا هاتوون جێبەجێ بکرێت؟ هاوڕێ‌عومەر :یەکەم ،هێزێکی سیاسی، کە کۆماری ئیسالمی لە ئێران هەموو هێزەسیاسییەکانی کوردستان بە دژو زیددی ئینقالب دەزانێ ،بێتو بڵێ نابێ کۆماری ئیسالمی بڕوخێت کە هەموو دونیاش بە تیرؤریست دەیناسێ، ئەوە بۆخۆی خراپە ،نادروستە ،ئەمە جیایە لەوەی کە ئێمە پێش ڕووخانی کۆماری ئیسالمیش مومکینە بەشێک لە داخوازییەکانمان وەرگرین ،مومکینە بەشێک لە مافەکانی گەلی کورد وەرگرین ،ئەوەی کە ماف بۆ گەلی کورد دەستێندرێت ،ڕاستەوخۆ بەوەوە نییە دەبێ کۆماری ئیسالمی بڕوا، وەک چۆن ژنان داوای مافی خۆیان دەکە ن و مەجموعەیەک داخوازیان هەیە، کرێکاران داوای مافی خۆیان دەکەن، نەتەوەکان داوای مافی خۆیان دەکەن بەاڵم ئەوەی هێزێکی سیاسی بێت بڵێ نابێ کۆماری ئیسالمی بڕوخێت لە حاڵیکدا لە بەفرانباری پارەکەوە هەموو خەڵکی ئێران هەستاوە ،لە حاڵیکدا ئەو ڕژیمە گڵۆڵەی کەوتووەتە لێژی و ڕژیمێکی تیرۆریستە ،ڕژیمێکە کە لە نێو هەموو بزوتنەوەی کورددا زنجیری بەدەوری بزوتنەوەی کورددا کێشاوەو لە ڕۆژئاوا ،لە باشوور‌و لە باکووریش بە هەموو شتێک دژایەتی بزوتنەوەی کوردی کردووە ،دژایەتی هەر کیانێکی کوردی کردووە ،ئێستاش یەکێک هەستێ ،ڕاست بێتەوەو بڵێ نابێ ئەو ڕژیمە بڕوخێ ،من پێموایە بەرگرییەکی بێماناو نادروستە لە کۆماری ئیسالمی.
پرسیار :پرۆژەی نوێتان هەیە؟ ێ عومەر :بەڵێ ،بەاڵم ئەو پرۆژەیە هاوڕ لە ناوەڕۆکدا جیاواز نیە لە پرۆژەی حیزبەکان‌و پرۆژەی ئەو وەختەی لەگەڵ کۆماری ئیسالمی ئێمە لە وتووێژو دیالۆگدا بووین یا لە شەڕدابووین ،ئەساسی ئەو پرۆژەیە ئەوەیە کە کوردستان یەک یەکەی واحیدی سیاسییەو کیانێکی پرسیار :هەندێک لە ئەندامەکانی دیاریکراوەو دەبێ ئەمە بپارێزرێت ،ئەو ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی سەردەم ئێمە باسی خودموختاریمان ئێران بەم دوایانە جموجۆڵی چەکداریان
بووە ،ئەم جموجۆڵە چەکداریانە تا کوێ ئەڕۆن ،درێژە ئەکێشن و بەرەو کوێ دەچن؟ هاوڕێ عومەر :یەکەم من الموایە ئێستا بەرحەقە حیزبەکانی کوردستانی ئێران و پێشمەرگە پەیوەندی لەگەڵ خەڵکی خۆی بگرێ‌و بچێتەوە واڵتی خۆی، ئێستا کوردستانی ڕۆژهەاڵت ئاوا نابینم کە جواڵنەوەیەکی بەرینی چەکداری تێدا بەڕێوەبچێت بەاڵم من ئەوانەش بە تێکۆشان و هەنگاوێک دەزانم کە ئێمە ئامادەکاری دەکەین بۆ ئەوەی کە لە باری نیزامیشەوە هەر هێرشێکی دیکەی کۆماری ئیسالمی بەپەرچ بدەینەوەو لە بەرامبەر نەیارانی دیمۆکراسی و بزوتنەوەی کورددا ڕاوەستاوی و هێزی چەکداری خۆمان هەبێت و ئێمەش پێمان وایە ئامادەکاری لەو بوارەدا کارێکی دروستە.
ئێمە ئامادەکاری دەکەین بۆ ئەوەی کە لە باری نیزامیشەوە هەر هێرشێکی کۆماری ئیسالمی بەپەرچ بدەینەوەو لە بەرامبەر نەیارانی دیمۆکراسی و بزوتنەوەی کورددا ڕاوەستاوی و هێزی چەکداری خۆمان هەبێت
ناوەڕۆکی کۆماری ئیسالمی ن :دوارۆژ
کۆماری ئیسالمی متۆدێک لە دەسەاڵتدارێتییە کە لەسەر بنەمای ئایینزای شیعە لە الیەن خومەینییەوە فۆڕمولە کراوە و لە ئێران بەڕێوە دەچێت ،لەسەرەتای دامەزراندنی کۆماری ئیسالمیشەوە لە ئێران تایبەتمەندی سەرەکی ئەو دەسەاڵتە بانگەشەی جیهانی بوو ن و هەناردەکردنی شؤڕشی ئیسالمی بۆ دەرەوەی ئێران بووە‌و جیا لە دامودەزگای تایبەتەکانی ئەم پالنە، سپای پاسداران شۆڕشی ئیسالمی ناودارترین ئۆرگانی سەربازی ئەم ئامانجە بووە و هەیە و سەرچاوەی سەرەکی دەستێوەردانی لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست ئەژمار دەکرێت. دیاردەی هەناردەکردنی تیرۆریسم ێ و لە الیەن ئێرانەوە شتێکی نو بەشێکە لە شوناس و تایبەتمەندی کۆماری ئیسالمی لە ئێران. خاوەنی ئیسالمی کۆماری تایبەتمەنیگەلێکە کە پێناسەی سەرەکی ئەم سیستمەیە‌و لە ئەگەری نەمانی هەرکامیان کۆماری ئیسالمی مانای بوونی لەدەست دەدا و هەر بەو هۆکارەشە بەهەموو هێزییەوە لێیان بەرگری دەکا و بۆی هێڵی سوورن. کۆماری ئیسالمی لەسەر بنەمای فکری رەوایی دەسەاڵت بۆ وەلی فەقیهـ دادەمەزرێت کە وەلی فەقیهیش بۆ خۆی لە پێناسەی خۆیدا ڕەوایی ئاسمانی هەیە و هەر چەشنە ڕەخنە و راوەستانێک لە بەرامبەریدا دژایەتی فەرمانی ئاسمانی ئەژمار دەکرێت و نەیارانی بە دژایەتی خودا تۆمەتبار دەکرێن و خوێنیان بە حەاڵل دەزاندرێت. سەرەڕای تایبەتمەندی جیهانی بوون‌و پێویستی هەناردەکردنی کۆماری ئیسالمی و سەرچاوەی ئاسمانی ڕەوایی وەلی فەقیهـ دەکرێت بە تایبەتیمەندیگەلێک وەک سەرچاوەی ئایینی بۆ یاسا، گرینگیدان بە ئوممەتی ئیسالم و باوەڕنەبوون بە نەتەوە ،جیاوازی ڕەگەزی لە هەموو بوارەکاندا بە پێی یاساکانی ئیسالم ،باوەر بە ئەرکی بەڕێوەبردنی شەریعەت لەباتی مافی یاسادان بۆ خەڵک، مافی دەسەاڵتداریێتی قۆرغی مەالکانە و جەماوەر تەنیا پێویستیان بە سەرپەرشتی ئەوان هەیەو بنەماکانی مافی مرۆڤ لە بەرامبەر شەریعەتدا بێمانا ن و دەیان تایبەتمەندی دواکەوتوانەی تر کە دەکرێ لە مەجالێکیتردا باسی زۆرتریان لێبکردرێت. ئەو تایبەتمەندییانەی باسمان کردن بەشێک لە شوناسی کۆماری ئیسالمین و لەسەر بنەمای فکری و ئایدیۆلۆژی ئەم نیزامە دامەزراون و وەکوو پێناسەیەک بۆ سیستمی ویالیەتی فەقیهـ دەناسرێن و ناکرێت کۆمارێکی ئیسالمی بە بێ ئەم تایبەتمەندییانە پێناسە بکرێت. ئەوە کۆماری ئیسالمییە بەو تایبەتمەندییانەوە و بە بێ ئەوانە مانای خۆی لە دەست دەدا و هەر چەشنە فکرێک بۆ بوونی کۆماری ئیسالمییەک بە بێ ئەمانە سەرچاوەکەی دەگەرێتەوە بۆ نەناسینی کۆماری ئیسالمی یا مەزانینی پێناسە و شوناس و یا دەبێت بە شک و گومانەوە بۆ خەڵەتاندنی خەڵک سەیری بکردرێت.
ژمار‌ه (٢٠١٨/٨/٦ )٧٤
ئەدەبیات و مێژوو
ئەزمونی کۆچی مەریوان ئا :دوارۆژ کۆچی مێژوویی مەریوان الپەرەیەکی زێڕین‌و پرشنگداری مێژووی خۆڕاگری پڕلە شانازی کوردستانی ڕۆژهەاڵتە کە تا بەئەمڕۆش وێنەی نەبووەتەوەو وەکوو پێناسەی جەماوەری بوونی بزوتنەوەی مافخوازانەی نەتەوەیی لە کوردستانی ڕۆژهەاڵت دەناسرێتەوەو وەکوو نموونەیەک بۆ ڕێکخستن‌و شێوازێکی هەڵکەوتوو لە مۆدێلی خەباتێکی مەدەنی سەیری دەکردرێت. بەدەستەوە گەرتنی دەسەاڵت لە الیەن مەالکانەوە لە تاران زۆرزوو دەرخەری ئەوەبوو کە ئامانجەکانی ڕاپەڕینی گەالنی ئێران بەدینایەت و پەیامی ئەوەی بە کوردستان و حزبەکانی کوردستانیشدا کە ئەم بارودۆخە دیموکراتیکەو ئازادییە کوردستانتان لێتێکدەدەین، کۆمەڵەوو سەرکردایەتی کۆمەڵە بەبێ هەرچەشنەتەوەهومێک کۆماری ئیسالمیان ناسیبوو‌و هەر لەیەکەم ڕۆژەکانی دوای سەرکەوتنی ڕاپەرین ،خۆیان ئامادەی بەرگری لەدەستکەوتەکانی کوردستان دەکردو هاوکات بەدوای بەدەستهێنانی مەجاڵێکی زۆرتر بۆ ڕوونکردنەوەی ناوەڕۆکی کۆماری ئیسالمی و ڕێکخستن و وشیارکردنەوەی زیاتری جەماوەردا بوو. کۆماری ئیسالمی بە هاتنەسەرکاری بە ڕاگرتنی زۆرترین بەشی دامودەزگاکانی سەرکووتی ڕژیمی پێشووو و هەروەها زیادکردنی سپای پاسدارانی ئینقالبی ئیسالمییەکی ئیدئۆلۆژیک بەو سیستمە و ناردنیان بۆ کوردستان نیشانیدا چ پالنێکی
لە ساڵیادی ئەم ڕۆژەدا وەبیرمان دێتەوە هێزی ئێمە لە جەماوەرەو ئامانجیشمان خزمەت بە جەماوەرە
بۆ دەستبەسەرداگرتنی کوردستان هەیە. سەرکردایەتی کۆمەڵە لەوسەردەمەدا بە لێکدانەوەی دروستی بارودۆخەکە لەوە تێگەیشتن کە هاتنی سپای پاسدارا ن و دروستکردنی جاشخانەکان لە کوردستان بە چ مەبەستێک ە و لە کات و شوێنێکدا کە خەڵک و هێزی پێشمەرگەیەکی جەماوەری هەموو ئاسایش و ئەمنییەتی کوردستانیان پاراستووە ناردنی ئەم هێزانە‌و درووستکردنی هێزێکی چەکداری دژە خەڵک لە کەسانێک کە سابقەی دژایەتی خەڵکیان هەبووەو بگرە بەشێک لە ڕاپەڕین لە کوردستان دژ بە بەرژەوەندیی ئەم هێزە چەکدارە تازانەی رژیم بووە چ پەیامێکی دەبوو لێوەرگیرابا؟ یەکێک لەو شارانەی کە رژیم بە هۆی بوونی بەکرێگیراوانی خۆیەوە پێیوابوو زۆر بە ئاسانی دەتوانێ بیکاتە بنکەیەکی سەربازی ش و پاسدارەکانی مەریوان بوو بەاڵم بۆ جا رژیم فاکتۆڕێکی لەبەرچاو نەگرتبوو ئەویش کاریگەری کۆمەڵە‌و بەتایبەت ڕێبەری هەمیشەزیندوومان کاک فۆئاد لەسەر جەماوەر‌و ودەوری ئەوان لە وشیارکردنەوەو ڕێکخستنی جەماوەردا بوو کە بوو بە لەمپەر لە بەرامبەر کۆماری ئیسالمی و قەڵغانێکی گەورە و بە قووەت بوو بۆ پاریزگاری لە کوردستان. زۆر ئاشکرا بوو کۆماری ئیسالمی درەنگ یا زوو هێرش دەکاتە سەرکوردستان بە اڵم لێکدانەوەی کۆمەڵە ئەوە بوو هەتا ڕۆژێک دەستپێکردنی ئەم شەڕە وەدوادەین لە قازانجی کوردستانە ،بەم لێکدانەوەیەوە بوو ک کە کاک فۆئاد بە ڕێکخستنی زۆرینەی خەڵ و چۆڵکردنی شاری مەریوان بە بۆنەی ئیعتراز بە هاتنی سپای پاسداران یەکەم بەرەنگاری گەورەی بەرامبەر رژیمی تازەی مەالکان دەرخست و پەیامی جیاوازی کوردستانی بۆ تاران نارد. ئەم پەیامە ئەمانەی بۆ دەسەاڵتدارانی تاران ڕوون کردەوە بزوتنەوەی کوردستان جەماوەرییەو وشیارییەکی سیاسی هەیە کە لە شوێنەکانی‌تری ئێران نابیندرێت، لەهەموو گرینگتر لە کوردستان حیزبێک هەیە کە کۆماری ئیسالمی دەناسێ‌و بە ت و ناکرێ بە سازان خەڵکی دەناسێنێ لەگەڵ کەسانێکی تایبەت لەسەر کوردستان ساتوسەودا بکردرێت .ئەم کۆچە دەرخەری ئەوەش بوو کە کەسایەتییە ناسراوەکانی کوردستان پشتیوانی جەماوەریان لە پشتەو کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر ڕووداوەکان دەبێت. کۆچی مەریوان بۆ خەڵکی کوردستانیش پەیامی پێبوو کە کۆماری ئیسالمی لە
کۆچی مێژوویی مەریوان الپەرەیەکی زێڕین و پرشنگداری مێژووی خۆڕاگری پڕ لە شانازی کوردستانی ڕۆژهەاڵتە
کوردستان پشتیوانی ئەم کەسانەیە کە دژی خەڵک بوون و کۆنەپەرەست‌ترین بەشی کوردستان پشتیوانی رژیمەو بەرژەوەندییەکانیان هاوبەش ە و لەگەڵ ئەمەشدا هێزی یەکگرتووی جەماوەری دەرخست‌و باوەڕبەخۆیی لەناو خەڵکدا بەرز کردەوە کە بە یەکگرتووی دەتواندرێت بە بێ چەکیش لە بەرامبەر دوژمندا بوەستییەوە. لە ڕووداوە گرینگەکانی کۆچی مەریوان بەهانا هاتنی خەڵک لە هەموو شارەکانی کوردستانەوە بوو کە بە ڕێپێوان بەرەو مەریوان وەڕێکەوتن و کاردانەوەیەکی یەکجارزۆری سیاسی هەبوو کە یەکەم پشتیوانییەکی دلخۆشکەربوو بۆ خەڵکی مەریوا ن و هاوکات دەرخەری توانی ڕێکخستن لە کوردستان‌بوو و لەگەڵ ئەمەشدا سەلماندنی ئەمەبوو کە کوردستان یەکەیەکی سیاسییەو ناکرێ لە یەکی جیا کەیەوە‌و چارەنووسی سیاسی هاوبەشی هەیە. لە کاتێکدا کە کۆماری ئیسالمی بەناچار دێتە سەرمێزی وتووێژ دیسانەوە بۆ بزوتنەوەی کوردستان دەستکەوتی گەورە بەدەست دێت لە وانە بەهەڵبژاردنی نوێنەرانی ڕاستەقینەی خەڵک وەک کاک فۆئاد وشیاری سیاسی خەڵک دەردەکەوێت‌و هاوکات لە کاتی وتووێژەکاندا کۆماری ئیسالمی بۆی دەردەکەوێت ڕێبەرانی ئەم بزوتنەوەیە شۆڕشگێڕانێکی شێلگیرن کە خەیانەت بەو باوەڕەی خەڵک پێی کردوون ناکەن و لەگەڵ تەواوبوونی هەر خولێک لە وتووێژەکان کاک فۆئادی ڕێبەر سوننەتێکی شۆڕشگێڕانەی تری لە کوردستان دامەزراند کە بە پێشکەشکردنی ڕاپۆڕتی وتووێژەکان لە ناوجەماوەردا نیشانیدا هێزێک کە بۆ
«شاملوو» شاعیری یاخیبوون ئا :دوارۆژ ئەحمەدی شاملوو ناسراو بە ‹›الف. بامداد›› شاعیر ،نوسەر ،ڕۆژنامەوان، وەڕگێڕو فەرهەنگنووس و یەکێک لە دەبیرانی کانوونی نوسەرانی ئێران لە سەردەمی پاشایەتی و دواتریش لەسەردەمی کۆماری ئیسالمی لە ئێران بوو. شاملوو لە دایکبووی ٢١ی سەرماوەزی ١٣٠٤ی کۆچی هەتاوی لە تارانە و لە ڕێکەوتی ٢ی گەالوێژی١٣٧٩ی کۆچی هەتاویشدا لە کەرەج ماڵئاوایی لە ژیان کردووە و بۆ هەمیشە دونیای ئەدەبیاتی لە بەرهەمەنوێ و داهێنانەکانی بێبەش کرد، بەاڵم کاریگەرییەکانی لەسەر ئەدەبیات و بەتایبەت شێعری هاوچەرخی فارسی هەتاهەتایە دەمێنێتەوەو بەرهەمەکانی چێژی تایبەتیان هەیەو سەرچاوەیەکی گرینگن بۆ هۆگرانی شێعری نوێ فارسی. خوێندنی ئاکادێمیکی شاملوو بەهۆی ئیشی سەربازی بابیەوە پچڕپچڕ بووو لە ساڵی ١٣٢٢ی هەتاوی بەهۆی دەستبەسەربوونی بەهۆی هەڵسوڕانی سیاسییەوە تەواو دەبێت ،بەاڵم شاملوو هەمیشە تینووی فێربوون بووو لە فێربوون ڕانەدەوەستا.
Dwaroj@komala.com
7
ئاوازەی شاملوو زیاتر بەهۆی گۆڕانکاری بنەڕەتی‌و ڕچەشکێنی لە شێعری فارسیدایە کە بە گووتنی جۆرێک لە شێعرە کە بە شێعری سپی یا شاملوویی ناوی دەرکردووە کە لە شێوازی شێعری سپی فەڕانسەوی وەرگیرابوو و کە تاکوو ئەالنیش لە شێوازە گرینگەکانی شێعری فارسی ئەژمار دەکرێت. بەهرەی سەرچاوەی شاملوو دەرفەت نەبوونی لە خۆی شێعرگووتنی لە فارسەکانی لێدەکەوێتەوە و واڵمی بۆ بەدواداچوون بۆ موسیقا دەزانێت و تووندی دەدەنەوە. دەڵێت ‹›خولیای مندالیم موسیقابوو شاملوو دەستی بۆ گەورەترین ئەفسانەی کەبەهۆی سەرکووتبوونی لە شێعردا پشتیوانی دامەزراندنی ئێران بردووەو سەری هەڵداوەتەوە››. شاهنامەیەک کە وەکوو دەقی پیرۆز ساڵی لە یوشیج دوای بینینی نیما ئەژماردەکرا دەباتە ژێرپرسیارەوەو شێعر نیمایی شێوازی ١٣٢٥هەتاوی بە ڕوانگەی باو لەسەر پیرۆزی خاک دەگۆڕێت شکۆفەی تا « شێعری دەنوسێ تا لە بۆ پیرۆزی مرۆڤ‌و بەرژەوەندی جەماوە، ١٣٢٩ی ساڵی کراسێک»»لە سووری ئەوکارە و ڕوانگەیەش ڕچەشکێنییەکی لە چوارچێوە جار یەکەم بۆ هەتاویدا گەورە ئەژمار دەکرا. پشتگۆ دەخات‌و شێوازی نوێ شێعری کاتێکیش لەسەر حافز دەدوێت و خۆی دادەنێت. دیوانەکەی ئیسالح دەکات ،حافزێکی لەسەر جیاوازی ڕوانگەی شاملوو شۆڕشگێرو چاکسازێکی کۆمەاڵیەتی بە بە هەبوو فارسی کالسیکی ئەدەبیاتی خەڵک دەناسێت‌و وەها پێشەکییەکی تایبەت لەسەر شاهنامەی فردەوسی بۆ دەنووسێت کە لە کۆماری ئیسالمیدا و ئەفسانەکانی کە کاتێک لە ڕوانگەی پێشەکییەکەی ڕێگای باڵوبوونەوەی ڕاستییەکانی بەرژەوەندی خەڵکەوە چاوی لەگەڵ کتێبەکەی پێنادرێت. لێدەکا قارەمانەکانی فردەوسی دەبنە شاملوو جیا لە ڕچەشکێنی لە شێعردا، دژە خەڵک و فردەوسی بەدرۆدەخاتەوە کەسێکی بەهەڵوێست بوو بەرامبەر و هەر ئەم ڕوانگەیەی ،دژایەتی کەسانێک ڕووداوەکانی کۆمەڵگا ،بۆ پاراستنی
بەرژەوەندی جەماوەری وتووێژدەکا دەبێ ئەوانیش لەوتووێژەکان ئاگادارکاتەوە‌و ئەم ت و ئەم باوەر بە جەماوەر بوونەی ئێدا هەبێ شێوازی دانوستان لە گەڵ ڕژیم تا ئەمڕۆش پێوەری هەڵسەنگاندنی کەسانێکە کە بۆ لەگەڵ رژیم وتووێژ دەکەن‌و وتووێژی ئاشکرا پێشمەرجی هەموو وتووێژێکە کە ئامانجی بەرژەوەندی خەڵکەو ئاگادارکردنەوەی خەڵک لە وتووێژەکان و بووەتە مەرجی رەوایی
نوێنەران لە ناو جەماوەردا، کۆچی مێژوویی مەریوان زۆر وانەی هەیە کە تا بە ئەمڕۆش دەکرێت شتیان لێفێربین و بیانکەین بە رێنوێنی هەلسوڕانی داهاتوومان، لە ساڵیادی ئەم ڕۆژەدا وەبیرمان دێتەوە هێزی ئێمە لە جەماوەرەو ئامانجیشمان خزمەت بە جەماوەرەو هەرکاتێک ئەمانەمان لەبەرچاو بێت سەردەکەوین‌و دڵنیاین لەسەر ڕێبازەکەی کاک فۆئاد المان نەداوە.
بەرژەوەندی خۆی بێدەنگی هەڵنەدەبژاردو هەڵوێستی ڕوونی دەگرت ،قەت نەبوو بە دەستەمۆی دەسەاڵتی دەوڵەتی و هەمیشە بەشێک بوو لە کەسایەتی ڕووناکبیرانی ڕەخنەگری دەسەاڵت ،چ لە سەردەمی دەسەاڵتی پاشایەتی و چ لەسەردەمی دەسەاڵتی مەالکان لە کۆماری ئیسالمیدا. شاملوو لە سەرەتای بەدەستەوەگرتنی دەسەاڵت لە الیەن مەالکانەوە بوو بە الیەنگری نەیارانی رژیمی تاران و لە کاتی گیانبەختکردنی هاوڕێی سەرکردە کاک فۆئادی ڕێبەر یەکێک لە شێعرەکانی پێشکەش بەو دەکات و هەڵوێستەکەی توڕەیی کاربەدەستانی ڕژیمی لێدەکەوێتەوە. شاملوو وەکوو مرۆڤێک لە کات‌وشوێنێکی هۆکاری ژیاوەو دیاریکراودا سەرکەوتنەکەی لەوەدا بووە توانیوێتی بچێتە ناخی خۆزگە و ئاواتەکانی خەڵکەکەیەوەو بیانکۆڵێتەوەو باس لە شادی و خەمەکانیان بکات و ڕاستییەکان بخاتە بەرچاوو بەزمانی شێعر بیانڵیتەوە. شامڵوو پێغەمبەرێک نییە لەئاسمانەوە وەحی بۆکرابێت و ئەو بەزمانی شێعر بۆ خەڵکی گووتبێتەوە ،شاملووبەرهەمی کۆمەڵگاکەی خۆیەتی و کاریگەری لێوەرگرتووە‌وکاریگری لەسەرداناوەو لە شێعرەکانیدا ڕاستییەکانی کۆمەڵگای ئێران ،بەهەموو جوانی و ناحەزییەکانیەوە ڕەنگ دەداتەوە‌و زایەڵەی ژیانی خەڵکە. سەرکووتی خوێناوی‌و جنایاتێک کە هەردووک رژیمی پاشایەتی و کۆماری ئێراندا ئیسالمی لە کۆمەڵگای خوڵقاندویانە ،بووەتە هاوارێکی ئاگرین
لە ناخی دڵێ شاملووەوە سەرهەڵدەدا و توڕەییەکەی‌و تێکەڵ بە خەمەوە ڵەشێعرەکانیدا دەردەکەون. بۆناسین کەسایەتی و شێعرەکانی شاملوو دەبێ سەردەمی ژیانی شاملووش بناسین و بزانین ئەو شێعرانە لە ڕوباری ئەو مێژووەی تێدا گووتراون جیاناکرێتەوە. «هەوا زۆر ناجوانمێرانە ساردە»و وەها سەرمایەکی دڵتەزێن بەسەر ڕێبواراندا باڵی کێشاوە کە «سەریان بردووەتەوە ناو یەخەکانیانەوە»و «نایانهەوێ واڵمی ساڵوت بدەنەوە»و لەوەها کاتێکدا کە شەپۆلی جەماوەر پاشەکشەی کردووە، ڕووناکبیری شۆڕشگێڕ لە دارستانی تاریکدا وەک نەمامێک سەرهەڵدەداو بااڵ دەکاو بەدوای دۆزینەوەی تیشکی خۆڕو هێنانی بۆ ناو دارستاندایە‌و مژدەدەدا» ساڵەهای چاوەڕوانییە، چاوەڕوانی سەرهەڵدانی گەڵ زوڵممان لەناوبرد ئازادیمان کردە قیبلە لەوکاتەوە گەل ڕاپەڕی ژیان بوو بەبەشی ئیمە» ومزگێنی دونیایەکی ئینسانیمان لە زمانی شاعیرەوە پێدەدرێت.دونیایەک کە مانای هەر وشەیەک خۆشەویستییە و موسیقای هەر وتەیەک ژیانەو دڵ بۆ ژیان کفایەتە. «ئاسۆی‌ڕوون» وێنەیەکی زیندووە لە خولیای ژیان کە باوەڕی بە بەردەوامی تاریکی نییە بۆئەوانەی کەوا تێدەکۆشن‌و بە تێکۆشانی خۆیان باوەکوو چاوەڕوانی»ئەوڕۆژە»ن، ئەوڕۆژە بۆخۆشیان ئیتر نەمابن.
6
ژمار‌ه (٢٠١٨/٨/٦ )٧٤
کۆمەاڵیەتی
Dwaroj@komala.com
دیاردەی مادەهۆشبەرکان و سیاسەتی ڕژیمی ئێران لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان
خەلیل فەتحی
مادە هۆشبەرەکان ،ئامرازێکە کە بە دەست دوژمنانی نەتەوەی کورد بە تایبەت ئێران ،کە بە هێمنی خەریکە کۆمەڵگای کوردی لە ناو دەبات .بازر گانیکردنوبەکارهێنانیمادەهۆشبەرەکانلە کوردستان لە پەرەسەندندایەو بووەتە دیاردەیەکی ترسناک کە هەڕەشە لە هەمەە بوارەکانی کۆمەاڵیەتی ،ئابووریو سیاسی داهاتووی کۆمەڵگای کوردی دەکات . بەدرێژایی مێژوومادەی هۆشبەر چەکێکی ژەهراوی بووە لە ژیانی مرۆڤایەتیدا، وەکو ئامرازێک بەکار هاتووە لە الین داگیرکەوە بۆ بە واڵتانی زلهێزو کۆیلە کردنی گەالن لەسەر هەردوو ئاستی تاک و کۆمەڵگا .چەکێکی دژە مرۆڤ بووە کە دەستەاڵتدارانی دونیا دژ بە یەکتر بەکاریانهێناوە ،بە مەبەستی رووخاندنی ئیمپراتور ،بردنەوە لە شەڕەکاندا ،تەسک کردنەوەی دەسەاڵتی سەربازیی ،سیاسیی و ئابووریی یەکتر و بەرەو هەڵدێر بردنی نەتەوەکان .بەناوبانگترینیان ،دوو شەڕ لە لە سەدەکانی حەڤدە و هەژدەدایەکە شەڕی« ئەفیون» بووەلەنێوانبریتانیاو چینداهەڵگیرساوە. مادەی هۆشبەر ،هەروەها بە درێژایی مێژوو ئامرازێک بووە بۆ بازرگانیو کەڵەکە کردنی سەرمایەو بەهێز کردنی ئابووری واڵتانی زلهێز و داگیرکەر.
گیرودەبوون بە مادەهۆشبەرکان،یەکێک لە گەورەترین کێشە کۆمەاڵیەتیو ئابووریو بێهداشتییەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵگای ئێرانو بەتایبەت کوردستانیڕۆژهەاڵتە کە بووەتە هەڕەشەیەک بۆ سەر بنە ماڵەکانکۆمەڵگا. گیرۆدەبوون بە مادە هۆشبەرکان بووەتە هۆی دابەزینی زۆریەک لە بەها و کولتور و ئەخالقی نێو کۆمەڵگاو هەر بەم هۆیەوە بارودۆخی کۆمەڵگا و بنەماڵەکان بە شێوەیەکی جیددی دەخاتە مەترسیەوە،بە داخەوە پەرەسەندنی بە کار هێنانی مادە هۆشبەرەکان لە ئێران گەێشتوەتە ئەو ڕادەیەی کە خوێندکارانی قوتابخانەکانیشی بەرەو الی خۆی کێشاوە. کوردستانیش لەو شەپۆلە ماڵوێرانکەرە بێبەش نەبووە و یەکێک لە تراژیکترین بابەتەکانگیروودە بوونی الوانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە مادە هۆشبەرەکانە. الوانلە بێ هیواییدا بۆ ئەوەی لە دەستی کێشە کۆمەاڵیەتی و بنەماڵەیی و جیاوازی و هەژاری وهەروەها ئەو کێشانەی کە لە الیەن ڕژیمی ئێرانەوە بە سەریانداسەپاوە ،بەداخەوە پەنا بۆ مادە هۆشبەرەکان دەبەن.پەنا بۆ شتێک کە ماڵوێرانکەرەو ئەساسی بنەماڵەوکۆمڵگا تێکدەدات ودەیان کێشەی ڕۆحی و دەروونیان تووش دەکات،کە بەداخەوە پەرە سەندنی گیروودەبوون لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان داوێنی مندااڵن و تازە الوانیشی گرتۆتەوە. ئیعتیاد یەکێک لەوئامرازانەی شەڕی نەرمە کە ڕژیمی ئێران لە سەری سەرمایە گوزاری کردووە و تەواوی هەوڵی خۆی بۆ ئەم بەرنامەیە خستووەتە گەڕ،ڕژیمی ئێران هەر لە سەرەتای هاتنە سەرکاریەوە،لەبەرەوپێشبردنی سیاسەتەکانی خۆی بۆ بە چۆکداهێنانی کوردستان ڕۆژهەاڵتی بەخەڵکی بێئاکام ماوە ،دەستی دایە پەرەپێدانو باڵو کردنەوەی مادە هۆشبەرەکان لە پارێزگاکانی کوردستان. بێگومان دروستبوونی کۆمەڵگایەکی تووشبوو بە مادەی هۆشبەر یەکێک
لەو سیاسەتانەی ڕژیمی ئێرانە کە هیچ کاتێک بۆ کۆمەڵگا و ئیرادەی خەڵک بەها و ئەرزشی دانەناوە ،کوردستان لە یەکەمین ڕۆژەکانی شۆرشی گەالنی ئێران لە ڕێبەندانی ساڵی ١٣٥٧ی هەتاوییەوە ،ئامانجی هێرشی دوژمنانی سوێندخواردوی خۆی بووە و تا ئەمڕۆش بەردەوامە. یەکێکتر لە بەرنامەکانی ڕژیمی ئێران بۆ پەرەپێدانی مادە هۆشبەرەکان لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان دەست پێگەیشتنی ئاسان بە مادە هۆشبەرەکانە، بەدابەزاندنی نرخی مادەکان و دەسترەسی ئاسان،بە شێوەیەک کە ئەو کەسەی کە مادەی هۆشبەر بە کار دێنێت دەتوانێت لە ماوەی کەمتر لە چەند خولەک بە نرخێکی هەرزان پەیدای بکات. لەم سااڵنەی دواییدا،ڕژیمی ئێران بە بەکارهێنانی باندێکی مافیایی بە هاوکاری سپای پاسدارن ،هێزی ئیتیزامی و ناوەندی بە ناوبەرەنگاربوونەوە لە دژی مادە هۆشبەرەکان(ستاد مبارزە با مواد مخدر)،دەستی داوەتە دروست کردنی مادەی سەنعەتی و حەبی جۆراوجۆر بۆ تێکدانی مێشکی الوان لە تەواوی ئێراندا و بە تایبەت لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان. لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان کێشەی ئابووری
بێداد دەکات و سەرگەرمی سالم یان نرخی گرانە یان دەست ناکەوێت،الوانی تووشبوو بە نەخۆشی دەروونی و ڕۆحی و بێ هیوایی لە دواڕۆژ و نەبوونی کار،یان کەسانێک کە ژیانی هاوبەشیان هۆکارگەلێکی هەروەها تێکچووە زۆرتر......هۆکاری پێکهێنانی مەوزوعی ڕوو کردن لە مادەهۆشبەرەکانە،زۆرینەی ئەو کەسانەی کە مادەی هۆشبەری قورس بە کار دێنن بارودۆخی ئابووری باشیان نیە. بە هۆی سیاسەتەکانی ڕژیمی ئێران لە ماوەی ئەم چەند ساڵەدا بارودۆخی ئیعتیاد لە شارەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان زۆر خراپتر بووە وئەم سیاسەتەی ڕژیمیش ،دوو هۆکاری هەیە،یەکیان دوور کردنەوەی الوانی کورد لە سیاسەت،دووهەم دەستڕەسی بە قازانجی زۆرتر لە ڕێگای کڕین و فرۆشتنی مادەی هۆشبەرەوە. بە پێی یاسا ،کڕین و فرۆشتنی مادەی هۆشبەر قەدەغەیە،بەاڵم لە دەستی ئەو کەسانەی کوردستان کە کاری فرۆشتنی مادەکان دەکەن ئاوااڵیە وهێزی ئینتیزامی ڕژیم خۆی یارمەتیدەری ئەو کەسانە دەکات کە لە شارەکانی کوردستاندا مادەی هۆشبەر دەفرۆشن.
بە هۆی بەکار هێنانی مادە بە هؤشبەرەکان،تووشبوون نەخۆشییەکانی وەکوو ئەیدز و هەپاتیت و ....کە لە ئەنجامدا ئازار وناخۆشی زۆری لێدەکەوێتەوە ،خەریکە کۆمەڵگا بەرەو دواکەوتووی و نەخۆشی دەبات. ڕۆژانە بە ئاماری ژنان و کچانی تووشبوو بە مادەی سەنعەتی زیاتر دەبێت،کە ئەمەش بووەتە هۆی پەیدا بوونی باندی قاچاخ و موعاملەی سێکس و دروست بوونی ناوەندەکانی لەشفرۆشی ژنان و کچانی سەر شەقامەکان. بە کار هێنانی ئەم سیاسەتە دژە مرۆڤانەی ڕژیمی ئێران،لە پێشدا بۆ بەرگری لە پەیوەست بوونی الوانی کورد بە ڕیزەکانی خەبات بوو،بەاڵم ئەمڕۆ بووەتە بەشێک لە ستراتیژی بۆ پایدار بوونی ئەمنیەتی ڕژیم کە لە الیەن سپای پاسدارانەوە لە کوردستان بە ڕێو دەچێت. هەروەها کە پێشتر باس کرا،تاوانباری سەرەکی لە دیاردەی مادە هۆشبەرکان لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و قوربانیدانی ئەم دیاردەیە ،کۆمەڵگای سەرمایەداری سیاسییەکەڕژیمی نیزامێکی و کۆماریئیسالمیلەئێرانەکە بەپێی بەرژەو ەندیوئامانجیستراتژیکیسیاسیوکۆمەاڵیەت ی،تووشبووان بە مادە هۆشبەرەکانیان گیروودە کردوە. بە کار هێنەرانی مادە هۆشبەرەکان کەسانێکیخراپ نین دەبێت وێڕای پشتیوانی ئینسانی و کۆمەاڵیەتی و هاودەردی ،یارمەتیان بکرێت و کەسایەتیان لە کۆمەڵگادا بپارێزیێت و بۆ چارەسەربوونیانبەئەم گیروودەیە پەرمون(اعتماد بە نفس)پیبدرێت،دەبێت بێزاری خۆیان بە شێوەیەکی هەدەفمەند بە دژی ڕژیمی ئێران بە کار بێنین. ئێمە دەبێت لە دژی ئەم دیاردەیە و کاریگەرییە خراپەکانی لە نێو کۆمەڵگادا ڕاوەستین وبۆ پاککردنەوەی بەکار هێنەرانی مادە هۆشبەرەکان ،توانای خۆمان بخەینە گەڕ و تێبکۆشین ئەم کارە بکەین بە یەکێک لە ئەرکەکانی خەبات بۆکۆمەڵگای کوردستان.
مندااڵنی کار
ژیال ئەحمەدی لە پیناسەی جیهان و بە پێ ماددەی یەك ڕێکەوتنامەی مافی منداڵ “ مندااڵنی کار بریتین لەو مندااڵنەی کە تەمەنیان لە ٥ سال زیاتر و لە ١٨سال کەمترەو بە زۆرە ملی زیاتر لە ١٤کاتژمیر لەحەوتوویەکدا کار دەکەن “. دیاردەی مندااڵنی کار ئاماژە بە کار پێکردنی زۆرە ملی بە مندااڵنی ژیر تەمەن ١٨سالە کە دەبێتە هۆی ئەوەی منداڵ لە سیستمی پەروەردەو خوێندن‌و قوتابخانە دوور بکەویتەوە جگە لەمەش تەمەنی منداڵی بە فێرۆ بروات‌و مافەکانی منداڵ بوون لە دەست بدات ،هەەروەها بە هۆی کار کردنەوە لە باری جەستە یی ،دەروونی، ئەخالقی و کۆمەاڵیەتی ئازاری پێبگات‌و تووشی خەسار بێت. میژووی مندااڵنی کار لە جیهان دەگەرێتەوە بۆ پێش سالەکانی ١٩٤٠کە لە ئووروپا و ویالیەتە یەک گرتووەکانی ئەمریکاو واڵتە داگیرکراوەکان لە درێژایی شۆرشی پێشەسازیدا مندااڵنی تەمەن ٥بۆ ١٤سال لە مەزرا کشتوکالییەکان و بیناسازی، کارگە وکارخانەکان ،کانەکانێک وەک
بەردو خەڵوەزو زێر و ،...فرۆشتنی ڕۆژنامە ،کارکردنی شەوانە بە شێوەی ١٢کاتژمێر لە هەلومەرجێکی نالەبار و مەترسیدار و لە زۆربەی حاڵەتەکاندا کوشندە کاریان دەکرد . بە وتەی یونیسێف و ڕێکخراوەی نێونەتەوەیی کار ،لە سالی ٢٠١٣زایینی نزیکەی ١٦٨مڵیون منداڵی تەمەن ٥بۆ ١٧سال لە سەراسەری دونیادا گیرودەی دیاردەی مندااڵنی کار بوون‌و ئیستایش نزیک ٣٦٠مڵیون منداڵی کار لە هەموو جیهان هەیە کە تەمەنیان ٥بۆ ١٤سالە و لە مەترسیدا کاردەکەن و زۆرترین ڕێژەی مندااڵنی کار لە ئافریقای ڕەش تۆمار کراوە .کە لە سەدا ٥٠ی ئەم مندااڵنە خەریکی ئیش کردنن ،لە ئێرانیش لە هەر شەش منداڵێك ،یەکێك کار دەکات ،بەالم ئامارێکی دروست لە سەر مندااڵنی کار لە ئێران نییە چونکە ناوەندە دەوڵەتیەکان و هەروەها ڕێکخراوە سەر بە خۆکان هیچ پێناسەیەکی هاوبەشیان لە مندااڵنی کار نیە کە زۆرتری دەگەرێتەوە بۆ سیاسەتی دژبە مافی مروڤ لە رژیمی ئێران . لە الیەن یونیسێفەوە ڕۆژی ١٢ی ژووەن وەکوو ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی کارکردنی مندااڵن راگەیندراوە ،کە لە سەراسەری جیهاندا نزیکەی ٣٦٠مڵیونن منداڵی کار ناسراوتەوە .زۆربەی ئەم مندااڵنە خۆراك و ئاگاداری پیوستیان نییە و بە گشتی بێوەری لە هەلی منداڵی کردن و پتر لە نێویەك لەم مندااڵنە بەرەورۆی خراپترین و قورسترین کارەکان وەکوو کارکردنی لە شوێنی پر مەترسی ،کوێلەتی یا شێوەکانی دیکەی کاری زۆرە ملی ، چاالکی نایاسایی وەکوو قاچاقی مادە سڕکەرەکان ،دزی ،لەشفرۆشی دەبن و بە هۆیانە ئەم مندااڵنە دەکەونە مەترسی
و تووشی ئیعتیاد و نەخۆشی دەبن و سالمتیان دەکەوێتە مەترسی . لە زۆربەی واڵتانی دونیادا ،مندااڵن لە هەلومەرجێکی خراپ و نالەبار دەژین و پیویستە هەنگاوی خێرا و تایبەت لەمبارەوە هەڵبگیری . لە ئێرانیش زۆربەی مندااڵنی کار بە هۆی خراپی دۆخی ئابووریی بنە ماڵەکە یان روویان لەم کارەکردووە ،زیاد بوونی ڕێژەی مندااڵنی کار لە شارەکانی ئێران وەکوو ئۆرمیە ،تاران ،کرماشان و تەوریزو هتد ،ژمارەیان کەم نیە ئەم مندااڵنە کە بارودۆخی ژیان ناچاریان کردووە کە لەشی ناسکیان بدەنە بەر کاری سەخت و تاقەت پڕوکێن بۆ ئەوەی داهاتێکی هەرچەند کەم بۆ بنەماڵەیان پێكبینن ،ئەم مندااڵنە لە هاوین و زستان لە گەرما و سەرما لە ناو شەقامەکان ،کۆالنەکان و بە تایبەت لە ناوەندی شارەکان ئارەق دەرێژن و کار دەکەن بۆ ئەوەی پارەی نانێکی ئێوارەی بنەماڵەکەیان دابینبکەن و لە پشودان‌و حەسانەوە ،لە خۆیندن و پەوەردە بیبەشن . تویژینە مەیدانییەکان دەڵین سەدەی ٩٠ ی مندااڵنی کار بنەمالەیان هەیە بەالم لە هەژاری دەژین و بۆ دابینکردنی بژیوی ژیانیان ئارەق دەرێژن و دونیای منداڵیان بە فێرۆ دەروات . کارکردنی زۆرەملی بۆ مندااڵنی کار قەیرانێکی کۆمەاڵیەتی قوولە لە ئێران کە کاربەدەستانی حکومەت نایبینن ،ئەم مندااڵنە قوربانی ناعەداڵەتی و قەیرانە کۆمەاڵیەتی و ئابوریەکانی دونیای سەرمایەدارین و لە پەروەردە دوورن و دوا ڕۆژ تووشی خەساری کۆمەاڵیەتی دەبن و داهاتویەکیان بۆ دوا رۆژی خۆیان نییەو لە تەمەنی خوار بۆ بژیوی ژیانی خویان
و بنە مالە یان ناچارن ماوەی ١٢تا ١٤ کاتژمیر لە سەرشەقامەکان کار بکەن و ئەمەش مەترسی گەورەی هەیە بۆ ئەم مندااڵنە کە ڕاکێشرانی بەرەو سیگار و ماده هۆشبەرەکان ،تووشبون بە گەندەلی و دزی ،لەشفرۆشی هەیە و خەسار دەبینن . لە توێژینە مەیدانیەکان ئاماژە بەو کراوە کە مندااڵنی کار لە زۆربە ی کات دەکەونە بەر دەستدرێژی و ئازاری جنسی و بەشێکی تر لەم مندااڵنە بۆ قاچاغی مادە سڕکەرەکان کەڵکیان لێوەردەگیرێ و مندااڵنی کار تووشی نا هۆمیدی دەبن و ٥٠لەسەدی ئەم مندااڵنی حەزیان لە خۆکوشتنە . رژیمی ئێران بە قازانچی خۆی نابینێت تا ئامارەکان بە تەواوی‌و بە دروستی بخاتە روو چون دەکەوێتە ژیر پرسیار و لێکۆلێنەوە و ناچار دە بێت کە شوینی پەروەردەو مووچەیان بۆ دابین بکات، مندااڵنی کار لە بۆیاخچێتی‌و جاجکە فرۆشتن هەتا کارگەری وەکوو کۆڵبەری لە ناوچە سنوورییەکان کار دەکەن وە هەموو ئەمانە دەگەرێتەوە بۆ کێشەی
بنچینەیی دەسەاڵت و زوڵمی سەرمایەداری کە منداڵآنی کار بوونەتە قووربانی (،تا کێشەی هەژاری بنەماڵەی ئەم مندااڵنە چارەسەر نەبێت هەر بەردەوام مندااڵنی کار بوونیان هەیە ) ،بەاڵم کۆماری ئیسالمی کێشەی مندااڵنی کار بە شێوە زۆردڕەندانە و وەحشیانە چارەسەر دەکاتو سوورەتی مەسەلەکە پاک دەکاتەوە بە کۆکردنەوەی ئەم مندااڵنە بۆ گرتووخانەکان و گرتنی وثیقە لە بنە مالەیان لە بەرانبەر ئازاد کردنی ئەم مندااڵنە و ئەگەر بنەماڵە یان نەبێت لە گرتووخانەکان زۆر ئازاریان دەدات و بەشی لەم مندااڵنە هەڵدێن و دووبارە بۆ بژیوی ژیانیان پەنا بۆ کاری ناو شەقامەکان دەبەن و کاری ڕەش دەکەن مندااڵنی کار وەکوو هەموو مندااڵنی جیهان مافی ژیانیان هەیە و دەبێت لە دونیای منداڵی خۆیان بن و بەشدار بن لە خۆێندن و پەروەردە ،لەشی ناسکی و جوان ئەوان بۆ کاری رەشی سەرمایەداری دروست نکراوە بەڵکوو وەکوو ئینسانێک دەبێت ژیان بکەن .
Dwaroj@komala.com
سەرنوسەر:
رەزا کەعبی
بەڕێوەبەری نوسین:
فۆئاد شێربەیگی
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن پەیوەندی dwaroj@komala.com
حجابی زۆرەملی ،ئامراز یا ئامانج ئا :دواڕۆژ کۆماری ئیسالمی لە ئێران لە کاتی دامەزرانییەوە ڕوانگەیەکی ئایینی‌و تایبەتی بۆ ژنان هەبووەو نارەزایەتی ٨ی مارسی ١٩٧٩یەکەم نارەزایەتی دەربڕینی بەرباڵوی ژنانی ئێران بە بارودۆخە تازەیەی رژیم بوو کە ئەوکات سەرکەوتوو بوو و رژیم لە ڕواڵەتدا پاشەکشەی کرد بەاڵم بە جێگیربوونی دەسەاڵتەکەی و سەرکووتی نەیاران توانی دواکەوتوترین یاساکانی دژەژن لە کۆماری ئیسالمییەکەی لە ئێران پەسەند بکا و بەسەر کۆمەڵگادا بیسەپێنێت. یاسای زۆر ئیسالمی کۆماری کۆنەپەرەستانەی‌تری هەبووەو بەرەبەرە دەستی لێهەڵگرتوون و کەمێک لە پشگۆی خستوون بەاڵم یاساکانی دژەژن بەتووندترین شێوە بەڕێوە دەچێت‌و نەرم‌و نیانییەکیان تێدا بەدیناکرێت. یەکێک لەو یاسایانە حجابی زۆرە مڵییە کە بە تووندترین شێوە بەڕێوە دەچێت و رژیم بۆ بەڕێوەبردنەکەی تێچوویەکی زۆریش دەکا، لە زەختی یاسایی‌و پڕوپاگەندە‌وە بگرە تا بەشی پەروەردە کە هەموو دامودەزگاکانی رژیم گرینگییەکی یەکجار زۆری پێدەدەن. ڕەنگبێت ئەو تێچووە زۆرە بەالی زۆرکەسەوە سەیر بێت و لە الیەنگرانی کۆماری ئیسالمیش پێیانوابێت پێویست ناکات ،کەسانێکیش ڕەخنە بگرن کێشەی ژنان تەنیا حجابی زۆرەملی نییە ئەو باسە دابەزاندنی ئاستی داواکری ژنانە ،بەاڵم دڵنیاتان دەکەمەوە هەردووک الیەن لە هەڵە دان ،بابەتەکە لەوە گرینگترە ئاوا چاوی لێبکەی. الیەنگرانی رژیم پێیان وایە ئامانجی کۆماری ئیسالمی لە دانانی وەها یاسایەک دروستکردنی کۆمەڵگایەکی ئیسالمییەو کۆمەڵگای ئیسالمی پێویست دەکا ڕواڵەتێکی ئیسالمی هەبێت و یەکێک لەو تایبەتمەندییانەش بوونی حجاب لە کۆمەڵگاکەدایە‌‌و بەو پێیەش حجابیان
یەکێک لە کچانی شەقامی ئینقالب بەالوە وەکوو ئامانجی کۆمەڵگای ئیسالمی دەردەکەوێت و رەنگبێت لەسەر چۆنییەتی حجابەکە رای جیاوازیان هەبێت. بەشێکیش لە نەیارانی کۆماری ئیسالمی باسی حجابی زۆرەملیان بەالوە زیاتر وەکوو ئامانجێکی بزوتنەوەی ژنان بۆ ئازادی جۆری دەرکەوتن دیتە بەرچاوو بەو هۆیەشەوە پێیان وایە لە کاتێکدا کە یاسای دژە ژنی زۆر گرینگتر هەیە پێویست ناکا باسی حجابی زۆرەملی بکردرێت و لە پێشدا با بچینە سەر داخوازییەکانی‌تر‌و بە هۆی کولتوری کۆمەڵگا خۆ لەو بابەتە نەدەین‌و ئەوە کێشەی کەمینەیەکە. بەاڵم ئەگەر لە ڕوانگەی پێناسەوە کۆماری ئیسالمی وەکوو نیزامێکی ئایدیۆلۆژیک چاولێبکەین کە دەیهەوێت بە سەپاندنی هێژمونی خۆی بەسەر کۆمەڵگادا کۆنترۆلی بارودۆخەکە بکات ،شتێکی جیاوازمان بۆ دەر دەکەوێت کە بۆ کۆماری ئیسالمی لە
ئێران حجاب تەنیا ئامرازێکی کارامەیە بۆ کۆنترۆلی زەینیی جەماوەر‌و کۆمەڵگا بە مەبەستی سەپاندنی هێژمونی خۆی ،نەوەک ئامانجێک بۆ بەدیهاتنی تایبەتمەندییەکی کۆمەڵگای ئیسالمی. هەموو نیزامێکی تۆتالیتێر بۆ مانەوەو جێخستنی ئایدیۆلۆژییەکەی پێویستی بەوەیە بە کەڵک وەرگرتن لە هەموو ئامرازەکانی کاریگەر لەسەر بیرکردنەوەی جەماوەر کۆنترۆلی زەینی خەڵک بکات تا بتوانێت کردەوەی خوازراوی خۆی لێیان ببینیت‌و ئەوەش بە کەڵک وەرگرتن لە نوسراوەو کتێب‌و دەزگای ڕاگەیاندن و سەرچاوەکانی بەرهەمهێنانی بەرهەمە کولتورییەکانەوە دەکرێت تا بەدەستەوەگرتنی سیستمی پەروەردە ،بەاڵم بابەتێکی گرینگتر هەیە کە زیاترین کاریگەری لەسەر زۆرترین کەس دەبێت ئەویش کەڵک وەرگرتن لە هێماکانی بااڵدەستی دەسەاڵتە لە ئاستێکی بەرباڵودا
کە دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆری لەسەر زەینیی ناوشیار مرۆڤ هەبێت و بە کەمترین تێچوو لە چاو ئامرازەکانیتر زیاترین کاریگەری هەبێت. کەڵ وەرگرتن لەو هێمایانە لە هەموو سیستمێکی تۆتالیتێردا دەبیندرێت و بەرچاوترینیان سەردەمی نازییەکان لەئەلمان‌و فاشیستەکان لە ئیتالیایە، کە ئەم ئەزموونەیان سەرکەوتوانە بەکار هێناوە. ئەم هێمایانە دەتوانێت ئااڵ ،دروشم، سرود ،کتێب ،فیلم و دەیان شتیتر بێت بەاڵم کاتێک بەکارهێنانی هێماکان بە ئێرادەی ئازادی کەسەکان بێت زۆر کاریگەرتر دەبێت لەو هێمایانەی کە ڕووبەدەرەوە بە گشتی باڵو دەبێتەوە وەکوو خاچی شکاوی نازییەکان کە لەو سەردەمدا دوای بەدەستەوە گرتنی دەسەاڵت لە الیەن هیتلێرەوە کەس نەبوو
هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە باڵی چەکداری بزوتنەوەی کوردستانە
هێمایەکی نازییەکانی لەبەرچاوی خەلک دانە نەنابێت و هەر ئەوە ببووە یەکێک لە سەرچاوە سەرەکییەکانی کۆنترۆڵی زەینیی کۆمەڵگای ئەلمان. کۆماری ئیسالمیش ئەو بابەتانەی چاک دەزانی و لەسەرەتای دامەزارانییەوە کەڵکی لێوەرگرتووە‌و لە وێنەی خومەینییەوە بگرە کە هەموو کەسێک بە ناچار دەبوو هەڵیواسیبا و لە هەموو شوینێک یەکێک لە هێماکانی دەسەاڵتدارێت دەبیندرا ،تا جۆری جل‌وبەرگی خەڵک کە وەکوو هێمایەک بەکاریان دەهێنا‌و حجاب بەرچاوترین و گرینگترینی ئەو هێمایانەیە کە کۆماری ئیسالمی بەکاری هێناوە. حجاب بە پێی یاسای ئیسالمیش شێوازی جۆراوجۆری هەیە بە پێی کولتور‌و جۆری ژیانی خەڵک دەگۆڕدرێ‌و لەوەش زیاتر ئامانج لە دانانی وەها یاسایەک بە پێی ئایات قورئانیش جیاکردنەوەی ژنانی موسوڵمان بووە بۆ خەڵک نەک گۆڕینی شێوازی پێچەی کۆمەڵگا. دەبینین کە کۆماری ئیسالمی بە دژی یاسای ئیسالمیش یاسای حجاب بەڕێوەدەبات و بە یەکدەست کردنی جۆری جڵ‌وبەرگی ژنان بەدوای مەبەستێکی ترەوەیە کە پەیوەندی بە ئیسالم و کۆمەڵگای ئیسالمییەوە نییەو تەنیا وەکوو ئامرازی سەرەکی نیشاندانی بااڵدەستی خۆی لە کۆمەڵگا کەڵکی لێوەردەگرێت و بەو پێیەش دەبێ ببێتە یەکێک لە سەرەکیترین ئامانجەکانی بزوتنەوەکانی دژی دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی و پشتگری لێبکرێت هەروەها گرینگییەکی‌تری ئەم بابەتە لە بزەتنەوەی مافخوازانەی ژناندایە کە بە بێ نەمانی ئەم یاسایە قەلغانی رژیم بۆ تەسلیم بوون لە بەرامبەر داواکارییەکانیان قایمە‌و بە کەڵک وەرگرتن لە کولتوری پشت ئەو یاسایە کە شاردنەوەی ژن و موڵکایەتی ژنە ،ناکرێت چاوەڕوان بیت زۆرینەی کۆمەڵگا لەگەڵ خۆت ڕێکبخەیت و تەنانەت مێشکی زۆربەی ژنەکانیش هەڵگری مافە سەرەتاییەکانی ژنان نابێت.