بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانەی کورد و ئەرکی چەپی کورد!
به‌بێ مه‌رجه‌عییه‌تێک ناتوانین ل ه ئێران کاریگه‌ریمان هه‌بێت
》٥-٤
》3
سەروتار
dwaroj@komala.com
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ()٧٥ ٢٤ - ٢٠١٨/٩/١٥ی خەرمانانی ١٣٩٧ نرخ 500 :دینار
پەیامەكانی حەماسەی 21ی
》٦
خەرمانان
سەری ڕێز بۆ ئیرادە و بوێری خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دادەنەوێنین
بانگەوازی پێویست ی هه‌موومان ده‌زانین هه‌لومه‌رجی سیاس ئێران روو ل ه گۆڕانی جیددیه ،بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر بۆ باشتربوونی ژیان ،بۆ ئازادی و یه‌كسانی ،هه‌ڵكشانی گه‌وره‌ی به‌خۆو‌ه بینیوه‌و ،ل ه داهاتودا زیاتریش په‌ر‌ه ده‌ستێنێ .كۆماری ئیسالمی لەگەڵ داڕمانی ئابوری ،ته‌نگژه‌ی دیپڵۆماسیی قووڵتر له‌گه‌ڵ دنیای ده‌ره‌وه ،كێشه‌ی ناوخۆیی و له‌به‌ریه‌ك هه‌ڵوه‌شانی تانوپۆی ده‌سه‌اڵت، خه‌باتی لێبڕاوانەی جه‌ماوه‌رو ،قه‌یرانی سیاسی گەورە بەرەوڕووە. كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت له‌و دووسێ ساڵه‌ی ڕابردوو ل ه چه‌ندین بۆنه‌دا ده‌ریخست ك ه پوتانسیه‌لی گه‌وره‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نیی جه‌ماوه‌ریی تێدایه .چاالكوانانی مه‌ده‌نی و سیاسی ،لێهاتوویی یه‌كجار زۆریان ل ه خۆیان نواندوه‌و ،ب ه گشتی ده‌توانین بڵێین ك ه به‌ستێنێكی به‌رینی پێشكه‌وتنخوازی ل ه بزووتنه‌وه‌ی ئه‌وڕۆی كوردستاندا دەبیندرێ. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ده‌بینین ڕه‌وتی تاریك بیر و كۆنه‌پارێزی ئیسالمی ب ه هه‌موو شێوازێك حه‌ول ده‌دات تا پێگ ه و نفووزی خۆی په‌ر‌ه پێبدات و جموجووڵی خۆی لە کوردستان بەرین کردووەتەوە. ب ه داخه‌و‌ه كۆمه‌ڵ ه سه‌ره‌ڕای خه‌باتێكی لێبڕاوانە و بێگەرد ئێستا توشی لێکدابڕان ھاتووە بە جۆرێک کە زیانی بە ڕەوتی پێشکەوتنخوازی گەیاند ،بەاڵم دەکرێ و دەبێ زیانی ئەو الیەن الیەن بوونە بە شێوەی دیکە قەرەبوو بکرێتەوە. پێویستە الیه‌نی چه‌پ و سۆسیالیست ل ه كوردستاندا(ك ه ب ه زۆری ل ه كۆمه‌ڵه‌دا خۆی نواندوه) به‌هێز بكه‌ینه‌وه .بۆی ه ئێم ه له‌و هه‌لومه‌رج ه هه‌ستیار و چاره‌نوسسازه‌دا دیسان ڕوو ده‌كه‌ین ه هه‌موو هاوڕێیانی كۆمه‌ڵ ه و ڕه‌وتی چه‌پ و پێشكه‌وتنخوازی به بنه‌ما كوردستان و ،ئه‌و خااڵنه‌ی خواره‌و‌ه ده‌زانین بۆ هاوكاری و هاوئاهه‌نگی و پێكهوه كاركردن له‌گه‌ڵ هه‌موو ئەو کەسانەی خۆیان و ئاواتەکانیانی تێدا دەبیننەوە و ب ه تایبه‌تی ئه‌و سێ ڕێكخراوه‌ی ب ه نێوی كۆمهڵهوه كار ده‌كه‌ن: .١به‌هێز كردنی ڕه‌وتێكی چه‌پ و سۆسیالیست ل ه كوردستاندا ب ه ئه‌ركی خۆمان ده‌زانین و المانوای ه ك ه به‌ستێنی كۆمه‌اڵیه‌تی و پێشكه‌وتنخواز بەرینتر لە جاران ە و گه‌شه‌ی كردوه .پێمانوای ه ده‌كرێ ب ه هه‌موومان ئه‌و به‌ستێن ه ب ه پشتیوان و بنه‌ما دانێین بۆ به‌هێزكردنه‌وه‌ی رێكخراوه‌یی هێزێكی چه‌پ ل ه كوردستاندا .ب ه هه‌موو ته‌نگ و چه‌ڵه‌م ه و كه‌موكوڕیه‌كانیشه‌وه، ئێمە هێشتا ڕه‌وتی كۆمه‌ڵ ه هه‌م ب ه ڕابردوو، هه‌م ب ه كادر و هێزی ئینسانی و ،هه‌م ب ه پوتانسیه‌لی جه‌ماوه‌ریی ،به شیاوی ئهوه ده‌بینین ڕۆلی سەرەکی لە خەباتی چەپ و عەداڵەتخوازانەی کوردستاندا بگێڕێ. .٢پێداگری له‌سه‌ر به‌شداریی جیددی ل ه بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كوردستان بۆ ڕزگاریی نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌بوونی ستراتێژییەكی ڕوون له‌مباره‌وه .ئێستا له‌گه‌ڵ گه‌شه‌ی پێشكه‌وتنخوازی و وشیاریی نەتەوەیی، بزووتنەوەی میللی لە کوردستاندا پانتاییەکی زیاتر لە جارانی گرتۆتەوە و هاوکات پێویسته ناوه‌رۆكی پێشكه‌‌وتوی تێدا به‌هێزتر بكه‌ین. .٣حەولی پێکھێنانی ھاوکاری تا ڕادەی بەرەیەکی کوردستانی لەگەڵ ھێزە سیاسیەکانی کوردستان.
...بۆ ل 3
بەشداریی بەرینی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە مانگرتنی گشتیی ڕۆژی ٢١ی خەرمانان بەڵگەیەکی دیکەیە بۆ ورەبەرزی و دلێریی خەڵکی کوردستان. خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لەمڕۆژەدا نیشانیاندا وەکوو ٤٠ساڵی ڕابردوو بەرانبەر بە سەرەڕۆیی و ملهۆڕیی کۆماری ئیسالمیی ئێران بێدەنگ نابن و یەکگرتووانە بەرانبەر بە دیکتاتۆری و دەسەاڵتی تیرۆریستی ئیسالمیی ئێران هاتنەدەنگ و هاوپشتیی خۆیانیان نواند. خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە مانگرتنی سەرتاسەریان دیسانەوە وەکوو سەرەتای هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسالمیی ئێران دەنگی نا یان دا بە دیکتاتۆری و تیرۆر و دەسەاڵتی ئیسالمیی کۆماری دواکەوتووی ئێران .ناڕەوا بوونی ئەم دەسەاڵتە و نەخوازراوبوونی کۆماری ئیسالمیی ئێران لە کوردستان دیسانەوە بە دەنگی بەرزی جەماوەری یەکگرتوو هاوارکرا.
ئەم هاوپشتی و بوێری و دلێرییەی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بەرانبەر بە یەکێک لە دڕندەترین دەسەاڵتەکانی مێژووی هاوچەرخ نواندیان ،جێگەی ڕیز و پێزانین و پیرۆزباییە .ئەمڕۆ خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە سینگی ڕووت لەبەر نێزەی ڕووتی ستەم سپەرداربوون ،ئەمڕۆ خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان نیشنیاندا چۆن بژی لە چەندە بژی بۆیان گرینگترە و وەکوو هەموو سااڵنی دەسەاڵتی ڕەشی کۆماری ئیسالمیی ئێران ئامادەن لە گیان و ماڵی خۆیان مایە دانێن بۆ بەرگری لە مافە ئینسانییەکان و هەڕەشە و هێزی پڕچەکی سوپای داگیرکەر ناتوانێ ئیرادەی پۆاڵیینیان بشکێنێ. ئەم مانگرتنە هاوکات پەیامێکی پێیە بۆ حیزبە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،پەیامی هاوپشتی و هاوکاری کە ڕەمزی سەرکەوتنە بەرانبەر بە کۆماری ئیسالمی .خەڵکی ڕۆژهەاڵت دیسان نیشانیاندا کاتێک حیزب و الیەنە
بەشداریی کۆمەڵە لە پانێلێک لەسەر تیرۆریزمی دەوڵەتی لە سوئێد
ڕۆژی شەممە ٢٥ی مانگی ئاگوستی ٢٠١٨پانێلێک لە ژێرناوی ڕۆژهەاڵتی کوردستان قوربانیی تیرۆریزمی دەوڵەتی لە شاری یوتوبوری واڵتی سوئد بەڕێوەچوو. ئەم پانێلە کە سوسیالدموکراتە کوردەکانی شاری یوتوبوری لە سەر پێشنیاری حیزبی دموکراتی کوردستان ڕێکیان خستبوو بە بەشداری ژمارەیەک لە کوردەکانی شاری یوتوبوری و نوێنەرانی چوار حیزبی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بەڕێوەچوو کە بریتیبوون زەحمەتکێشانی کۆمەڵەی لە: کوردستان ،کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستان ئێران، حیزبی دیموکراتی کوردستان و حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران. هاوڕێ ئەسعەدی دوروودی ئەندامی دەستەی کارگێڕیی کۆمەڵە کە بە نوێنەرایەتیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لە پەنێلەکەدا بەشداریی کردبوو سەرەتا چەمکەکانی تیرۆریزم
و تیرۆریزمی دەوڵەتی پێناسە کرد و دواتر باسێکی لەسەر شێوازەکانی تیرۆریزمی دەوڵەتی و هۆکارەکانی بەکارهێنانی ئەو شێوازە لە تیرۆریزم و هەروەکا کارنامەی کۆماری ئیسالمیی ئێران وەکوو یەکێک لە گەورەترین دەسەاڵتەکانی ڕێکخەر و پشتیوانی تیرۆریزم دژ بە گەلی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان پێشکەش بە بەشداربووان کرد. وتەکەی هاوڕێ ئەسعەد بە باسێک بەربەرەکانێ چۆنیەتی لەسەر لەگەڵ ئەو تیرۆریزمە دەوڵەتییە و بەرپەرچدانەوە ئەو تاوانانەی رژیمی ئیسالمیی ئێران دەیانکاو پێویستیی هاوکاری زیاتری حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە لەقاودان و بەربەرەکانێ لەگەڵ پیالنە تیرۆریستییەکانی کۆماری ئیسالمیی ئێران کۆتایی پێهات. دیکەی حیزبەکانی نوێنەرانی بەشدار لەو پانێلەدا لەسەر بابەتەکە قسەوباسی خۆیانیان کرد و هەمووان لەسەر پێویستیی هاوکاری بۆ بەربەرەکانێ لەگەڵ دەزگای تیرۆری کۆماری ئیسالمیی ئێران یەکدەنگ بوون. پانێلەکە بە پرسیاری بەشداربووان و وەاڵم و ڕوونکردنەوەی نوێنەرانی حیزبەکان کۆتایی پێهات
سیاسییەکانی کوردستان یەکگرتووانە کاردەکەن بۆ بەرپەرچدانەوە پیالنەکانی کۆماری ئیسالمی و کاتێک بەشێوەی هاوبەش بەرەوڕووی ستەمکارییەکانی کۆماری سێدارە دەبنەوە خەڵکیش بە ورەیەکی بەرزتر و ئیرادەیەی بەهێزتر دێنە مەیدان و ئامادەی فیداکاریی زیاتر و خۆبەخشیی زیاترن. ڕۆژهەاڵت خەڵکی مانگرتنی پەیامێکیشی بۆ ئەو کەسانە پێبوو کە دەیانەوێ ڕەوایەتی تێکۆشانی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و ٤٠ ساڵ هاواری حەقخوازی و ئازادیخوازی ئەو گەلە و گیانبەختکردنی هەزاران خەباتکاری ئەو ڕێگایە بکەنە قوربانیی مەسڵەحەتەکانیان. کۆمەڵەی ناوەندیی کومیتەی زەحمەتکێشانی کوردستان وەکوو یەکێک لەو حیزبە سیاسیانەی چاالکانە بەشدار و پشتیوانی بانگەواز و ڕێکخستنی ئەم مانگرتنە بوو، سەری ڕێز بۆ ئیرادە و بوێری خەڵکی
ڕۆژهەاڵتی کوردستان دادەنەوێنێ و پیرۆزبایی گەرمیان لێدەکا و بەڵێنیان لەگەڵ تازەدەکاتەوە کە هەموو هێز و توانای خۆی بۆ ڕزگاری خەڵکی چەوساوەی کوردستان لەدەسەاڵتی دواکەوتی کۆماری ئیسالمیی ئێران بخاتەگەڕ و هەوڵی تەواو بۆ هاوکاریی بەرینتری حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بدات .ئێمە چڕکردنەوەی ئەو هەوڵە بە باشترین سپاس و پێزانین بۆ دلێری و نەترسیی خەڵکی مانگرتووی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دەزانین. سەرکەوێ بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانە و ئازادیخوازانەی گەلی کورد بژی هێزی جەماوەری یەکگرتوو بەرانبەر بە دیکتاتۆری و دواکەوتوویی کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ٢١ی خەرمانانی ١٣٩٧ی هەتاوی
راگەیاندنی كۆمەڵە بە بۆنەی گیانبەختكردنی 4ی ژینگەپارێزی مەریوان بەداخەوە ئەمرۆ 3ی خەرمانان لەكاتی كوژاندنەوەی ئاگری دارستانەكانی ناوچەی مەریوان 4هەڵسوڕاوی ژینگەپارێزی كوردستان گیانیان بەختكرد. بەپێی زانیارییەكان ئەمرۆ شەممە كاتژمێر 11ی پێشنیوەرۆ ،لەكاتێكدا چاالكانی مەدەنی و ژینگەپارێزی مەریوان لە ئاوایی سەڵەسی و دەوروبەری خەریك كوژاندنەوەی ئاگری دارستانەكان بوون هێزە داگیركەرەكانی رژیم لە پادگانی مەریوان ئەو ناوچەیە تۆپ باران ئەكەن و بەداخەوە 4چاالكی ژینگەپارێز بەناوەكانی (شەریف باجوەر ،ئومید كۆنەپۆشی ،ڕەحمەت حەكیمی نیا و محەممەد پەژوهی) گیان بەختدەكەن‌و ژمارەیەكیش برینداربوون .لەبەرامبەردا میدیاكانی رژیمی ئێران تۆپبارانكردنی ئەو ناوچەیە رەتدەكەنەوە‌و هۆكاری تەقینەوەكان بۆ تەقینەوە «مین»ی سەردەمی شەڕی عێراق‌و ئێران دەگەرێننەوە. گیانبەختكردنی ئەم چوار ژینگەپارێزە لەساڵیادی تیربارانكردنی 9كەس تێكۆشەرانی ناسراوی شاری مەریوانە كە لە3ی خەرمانانی 1358بە فەرمانی خەڵخاڵی تیربارانكران‌و پاش نزیكەی 4دەیە و لەهەمان رۆژدا رژیمی دژە خەڵكی كۆماری ئیسالمی بە تۆپباران‌و
ئاگرتێبەردانی شاخەكانی مەریوان بوو بە هۆكاری گیانبەختكردنی 4ی خەباتكاری مەدەنی‌و ژینگەپارێز. بەبۆنەوە سەرەخۆشی گەرمی خۆمان ئاراستەی بنەماڵە‌و كەسوكاری ئەو چوار پارێزەرەی ژینگەی كوردستان‌و خەڵكی قارەمان‌و خەباتكاری شاری مەریوان‌و هەموو خەڵكی كوردستان دەكەین. كۆماری ئیسالمی هەر لەرۆژی یەكەمی هاتنەسەركاریەوە بە ئاشكرا دوژمنایەتی لەگەڵ خەڵكی كوردستان نیشانداوە‌و نەك گیانی ئینسانەكان تەنانەت دوژمنایەتی خاك‌و ژینگەی كوردستانیش دەكات. مەرگ‌و نەمان بۆ رژیمی كۆماری ئیسالمی سەركەوێ بزوتنەوەی حەقخوازانەی خەڵكی كوردستان كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان 3ی خەرمانانی 25 – 1397ی ئاگۆستی 2018
ژمار‌ه (٢٠١٨/٩/١٥ )٧٥
تایبەت
Dwaroj@komala.com
هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە: به‌بێ مه‌رجه‌عییه‌تێک ناتوانین ل ه ئێران کاریگه‌ریمان هه‌بێت هاوڕێ عومەر ئیلخانی زادە ،سكرتێری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان، لە دیمانەیەکدا لەگەڵ هەفتەنامەی «ئاژانس» باس لە گۆڕانکاریەکانی ئێران و کوردستان دەکات ڕایده‌گه‌یه‌نێت ،ئێران له‌به‌ر ده‌م گۆڕانکاریی خێرا و گه‌وره‌دایه. سه‌باره‌ت به چاالکیی چه‌کدارییش ده‌ڵێت« ،ئه‌گه‌ر هه‌موو حزبه‌کان هاوبه‌ش نه‌بن ئه‌وا خه‌باتی چه‌کداری کاریگه‌ری له مه‌سه‌له‌ی کورددا درووست ناکات ».دەقی گفتوگۆکە دەخوێننەوە:
سیاسی دەبێت هەم مەیدانی بەربەرەكانی توندتر دەبێتەوە هاوكات لەناو بزوتنەوەی جەماوەرییش وردە وردە بەدیل پەیدا دەبێت.
ئاژانس :پێتان وایە ئەو فشارانەی لەسەر ئێران جێبەجێ كراون ڕۆڵی دەبێت لە كۆكردنەوەی پارتەكانی ڕۆژهەاڵت و دانانی بەرنامەیەكی هاوبەش؟ هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :ئێستا بارودۆخی ئێران بە خێرایی لە گۆڕاندایە، لە ڕۆژهەاڵتی كوردستانیش خەڵك خرۆشاوە ،خەباتی مەدەنی بەرفراوانی گەنجان و ژنانی تێدایە خەباتی سیاسی و ڕۆشنبیری و فەرهەنگیی درووست بووە ،ئەوەی ماوەتەوە ئێمەی پارتەكانی ڕۆژهەاڵتین كە بە هێزێكی زۆرترەوە خۆمان ئامادە بكەین.
ئینجا هاوكاریمان دەكەن. ئاژانس :واتە پێیان وتوون كە ئەو بەرەیە درووست نەكەن هاوكاریتان ناكەن؟ هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :بەڵێ ،ئەوان دەڵێن تا بەرەیەكی هاوبەشتان نەبێت ناتوانین هاوكاریتان بكەین ،ئەگەر ئەوەتان كرد ئینجا هاوكاریتان دەكەین.
ئاژانس :واڵتانی دراوسێی ئێران دەتوانن لە بڕیاری ئەمه‌ریكا دەربچن و یارمەتیی ئێران بدەن لەو دۆخە ڕزگاری بكەن؟ هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :نەخێر ،ئێستا ئاژانس :ناوبەناو دەبینین هەندێك دەبینین توركیا لەسەر ئەو بابەتە تووشی چاالكیی چەكداری لە الیەن بەشێك كێشەی گەورە بووە لەگەڵ ئەمه‌ریكا، لە پارتەكانی ڕۆژهەاڵتەوە دەكرێت ئەم ئەگەر ئابووریی گەورەی ئەوروپا نەتوانێت، چاالكییانە تا چەند شوێنی خۆیان دەگرن ئاژانس :دەمەوێ لە گەمارۆكانی سەر عێراق و توركیا كوا توانای ئەوەیان هەیە و سودی هەیە بۆ خەڵكی ڕۆژهەاڵت؟ دەست پێ بكەم ،بە بڕوای ئێوە ئەو ئێران نەجات بدەن ،ئەگەر وا بكەن زەرەر هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :پێم وایە فشارانە دەتوانن ئێران بێنێتە ژێر باری لە خۆیان دەدەن و تێدا دەچن. ئاژانس :بەو پێیە ئێستا خەڵكی ڕۆژهەاڵتی ئێستا كاتی خەباتێكی چەكداریی گۆڕانكاری؟ پانوبەرین نییە لە ڕۆژهەاڵتدا ،چونكە نە هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :هەر فشاری ئاژانس :ئێستا كە ئەم بارودۆخە هاتووەتە كوردستان چاوەڕێی هەنگاوی ئێوەیە؟ ئابووری نییە ،چەند ساڵێكە لە ناوخۆی پێشەوە پارتەكانی ڕۆژهەاڵت چۆن دەتوانن هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :بەڵێ بە حەق پشتی جەبهەمان هەیە ،نە پشتیوانییەكی چاوەڕێن و نابێت نائومێدیشیان بكەین ،گەورەمان هەیە ،نە خەباتە مەدەنییەكە ئێران جوڵەیەكی مەدەنیی بەرفراوان كەڵك لەو دۆخە وەربگرن و بیقۆزنەوە؟ هەیە ،بە تایبەت لە مانگی بەفرانباری هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :یەكەمین خۆ ئەگەر ئەوەش نەكەین هەموومان ئەوەندەیە كە فەزایەك بكاتەوە ،بەاڵم ساڵی پارەوە بزوتنەوەیەكی گەرموگوڕی كاری پارتەكانی ڕۆژهەاڵت ئەوەیە كە زەرەر دەكەین ،ئەگەر ئەوش بكەین ئەوا مافی پێشمەرگەیە پەیوەندیی لەگەڵ خەڵك درووست بكات ،بۆیە دەبێت بە بەرفراوانی جەماوەری تێدایە بە جۆرێك یەكگرتوو بن ،لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێران هەموومان بەبێ جیاوازی براوە دەبین. هۆشیاری و تاكتیكانەتر لەم پرسەدا كە گەالنی ئێران جمهوری ئیسالمیی یەكدەنگ بن كە ئێران ڕووی تێ كردن ئێرانیان قبووڵ نییە ،ئەم فشارانەی ئێستا چیان دەوێت لە كۆماری ئیسالمی ئێران ،ئاژانس :لە دوای سەپاندنی سزاكان ڕەفتار بكەین ،من بڕوام بەوەیە لە بەردەوامیی دەبێت ،جگە لەوەش ناو هەروەها سەرچاوەكانیان یەك بخەن ،ئێمە بەسەر ئێراندا ئێوە وەك پارتەكانی ناوخۆی ڕۆژهەاڵت ئارام ئارام هێزی دەسەاڵت خۆشی كێشەی گەورەی تێدایە ،لەگەڵ هەر ئۆپۆزسیۆنێكی داهاتوو یان ڕۆژهەاڵت كۆبوونەتەوە و پڕۆژەی چەكدار وەك شانەی نووستوو درووست بكەین بۆ كاتی خۆی. ئەوە نییە خۆیان دەڵێن ڕەفسنجانیان دەسەاڵتێكی داهاتوو دەبێت ڕۆشن بین تازەتان هەیە؟ كوشتووە ،هەموو ڕۆژێ قسە بە ڕۆحانی چیمان دەوێت ،ئێمە ناوەندی هاوكاریی هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :بەڵێ دەڵێن ،هەموو دەزگا و دامەزراوەی پارتەكانی ڕۆژهەاڵتمان درووست كردووە دانیشتیوین و پڕۆژەمان هەیە ئێستا ئاژانس :ئەو چاالكییانە زیان لە كاری سیاسی ئێوە و خەڵكی ڕۆژهەاڵت نادات؟ ئێران %80ی كەوتووەتە دەست سوپای لەسەر ئەو پڕۆژەیە كار دەكەین ،بۆیە خەریكی ئەوەین. هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :هەر پاسداران ،بۆیە حكومەتێكی ئاوا ناتوانێت بەبێ مەرجەعیەتێك یان چەترێك خۆی بگرێت ،هەروەها ئێستا ئێران لەناو كوردستان ناتوانێت ئەو ڕۆڵە گەورەیەی ئاژانس :پەیوەندیتان لەگەڵ دونیای چاالكییەك سەركەوتوو نەبێت و خەڵك ئابووریی جیهانیدا تووشی جۆرێك لە هەبێت ،بەاڵم ئەگەر ئێمە ئەو ناوەندە دەرەوە چۆنە ئەوان هیچ هاوكاریتان و پێشمەرگەی تێدا شەهید ببێت ئەوا الوازیی ئێمە پیشان دەدات و بە هاوكارییە بكەینە هاوپەیمانیەتییەكی جدی ناكەن لەم دۆخەدا؟ گۆشەگیریی ئابووری بووە. ئێران ناچارە گۆڕانكاریی گەوره‌ی تێدا لە شێوەی بەرەی كوردستانی دەتوانین هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە :هەموومان زەرەری خەباتی مەدەنییە ،بۆیە بەبێ ڕوو بدات ،بەاڵم لەبەر ئەوەی بەدیلێكی كاریگەری لەسەر ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیش پەیوەندیمان هەیە لەگەڵ دونیای هەماهەنگی لەگەڵ پارتەكانی دیكەی سەرانسەری بۆ ئێران بە كوردستانیشەوە دابنێین لەسەر درووستبوونی بەدیل لە دەرەوە ،بەاڵم دونیای دەرەوە لەگەڵ ڕۆژهەاڵت خەباتی چەكداری سەركەوتوو نییە ،لەم ساڵونیوەدا ئێران ناڕوخێ ،ئێراندا كاریگەری دەبێت هەروەها دونیای درووستكردنی بەرەیەكی هاوبەش و نابێت تا ئێستاش ئامانجی خۆیان بەاڵم بە دڵنیاییەوە هەم كرانەوەی دەرەوەش بە جۆرێكی تر لێمان دەڕوانێت .مەرجەعیەتێكن بۆ پارتەكانی ڕۆژهەاڵت نەپێكاوە.
وەاڵمێکی سەردەمیانە بە داخوازییەکانی نەوەی نوێ لە رۆژهەاڵتی کوردستان
هێمن بایەزیدپور کۆماری ئیساڵمی ئێران ،له مرۆژانەدا بارودۆخێکی زۆر ئالۆز و نالەبار تێپەڕ دەکا. ئەم رژیمە لە بواری جۆراوجۆری ئابووری، کۆمەاڵیەتی ،سیاسی ،نێودەوڵەتی و تەنانەت ژینگەیی ،رووبەڕووی قەیرانی زۆر گەورە بۆتەوە و رۆژ بە رۆژ ئەو تەنگەژانە بەرفراوانتر دەبنەوە و دەولەتیش تووشی داماوی و سەرلێشێواوییەکی گەورە هاتووە و واڵمێکی ئەوتۆی بۆ چارەسەرکردنی ئەو هەموو تەنگژە و کێشەیە پێنییە کە بەرۆکی رژیمەکەیانی گرتووە و وەک هەموو ئەو حکوومەتانەی لە رێگەی شۆرشەوە هاتۆتە سەر کار ،لە ژێر هەژمۆنی گوشاری دروشمەکانی تێک دەرمێ و لە جیاتی رێگە چارەیەکی عەقاڵنی و بە قازانجی کۆمەاڵنی خەڵکی وەزالە هاتووی ئێران ،هەر وەک پێشوو مێتۆدی تۆقاندن و سەرکوتی خەڵکی گرتۆتە بەر ،لە بەرامبەریش دا ،کۆی ئەو قەیران و گرفتانە و تەنانەت گوشاری بژێوی ژیان کارێکی کردووە کە خەڵکی ترسیان لە زەبرووزەنگی هێزە داپڵۆسێنەرەکان بڕەوێتەوە و بە ئاپۆڕەی جەماوەری بێنە سەر شەقام و لە بنەڕەتەوە خوازیاری رووخانی تەواویەتی ئەو سیستەمە ببنەوە. لە کوردوستانیش وەک بەشێک لە ئێران کە لە باری ئابوورییەوە لە دواکەوتوویی دا ڕاگیراوەتەوە لە چاو بەشەکانی دیکەی ئێران بارودۆخێکی سەخت تری ئابووری
تێپەر دەکا و بەشی هەرە زۆری خەڵکی بێدەرەتانی کوردستان ناتوانێ النیکەمی بژێوی ژیانی خۆیان دابین بکەن و سەرەرای تەحەممول کردنی زەختی لە رادەبەری ئابووری و گوشاری پۆلیس و هێزە سەرکوتکەرەکانی رژیم ،تێکەڵ بە شەپۆلی نارەزایەتی خەڵکی ئێران بوونە و تەنانەت لەو ناڕەزایەتییانە وەک دەرفەتێک بۆ داواکردنی مافە رەواکانیان کەڵک دەگرن. پرسیاری سەرەکی لێرە دا ئەوەیە ئەحزابی رۆژهەالتی بە گشتی و ئێمە وەک کۆمەلەی زەحمەتکێشان بە تایبەتی چ ئەرکێکمان بۆ پشتگری لەو بزووتنەوەیە هەیە ،ئەرکی ئێمە بۆ درووستکردنی بڕوا و دڵنیایی لە ناو کۆمەاڵنی خەڵک دا چیە ،چۆن دەتوانین پێوەندییەکی پتەوتر درووست کەین ،لە بە چاوگرتنی باروودۆخەکەی ئەو چینە نۆیە کە لە رۆژهەاڵت درووست بووە رەنگە بە جێهێنانی ئەم ئەرکە زۆر زەحمەت بێ بەاڵم بە لەبەر چاوگرتنی ویست و داخوازییەکان و قەبووڵکردنی بەرپرسیارانەی هەڵەکانی چاوپێخشانێکی هەروەها رابردوو، رەخنەگرانە لە خۆمان و دانانی بەرنامەیەکی نوێ و گونجاو بۆ داهاتوو دەتوانین هەنگاوی یەکەم بە باشی هەڵگرین ئەم وتارە هەوڵی داوە بە وردبوونەوە لە توێژینەوەیەکی مەیدانی ویست و داخوازییەکان و هەروەها رەخنەو و پرسیارەکانی ئەم چینە نویە بخاتە روو و بەواڵمدانەوەی دەقیق و رۆشن هەنگاوێکی گەورە بۆ دڵنیا کردنەوەی خەڵک و پتەو کردنی مەتمانەیان بە خۆمان بداتەوە. ئەم ویست و داخوازییانە هەروەها ترس و رەخنەکان دەتوانین بەم جۆرە پێرست بکەین. -١سڕینەوەی نیگەرانی لە باشووریزە و بە رۆژئاوابوونی رۆژهەاڵت. -٢داهاتووی کوردستان لە کێبەرکێی
حیزبی و قەبیلەیی بە دوورە و شیاویی و توانایی کەسەکان بە هێند وەردەگیرێ، تەنانەت ئەگەر ئەوان ئەزموونی خەباتی سیاسیشیان نەبوبێت. -٣جەخت کردنەوە لە سەر ئەوەی سیستەمی داهاتووی ئێران سیستمێکی پلۆرال و سێکۆالرە ،مافی ژن و کەمینەکان دەپارێزێت. -٤جەخت کردنەوە لە سەر بە بڕوابوونی حیزبەکان بە یەکگرتوویی و هاوکاری بەرامبەر بە دوژمن بە کردەوە. -٥بڕواهێنان بەوەی نەوەی نوێ بە رۆحێکی رەخنەگرانە و پرسیار خۆڵقێن دەڕوانێتە مێژوو ،نەک بە نەفسێکی هەستەکی و ئێحساسی. -٦بە رۆژکردنی ستراتێژی و تاکتیکەکان بۆ نەوەی نوێ بە کەڵک وەرگرتن لە ئامرازە مۆدێرنەکان. -٧دانانی پالنی دیاریکراو بۆ کانالیزەکردنی هێزی نەوەی نوێ کە پرە لە وزە بەاڵم سەرلێشێواوە ،لە هەمان کاتدا مێشکی پرە لە پرسیاری بێوەاڵم. -٨پەرەپێدان و کارکردن لە سەر مافی سەرەتایی دیاریکردنی چارەنووس و سەردانواندن بە دەنگی جەماوەر تەنانەت ئەگەر بە زیانمان بێت. -٩کەڵک وەرگرتن لە سیمای الو و خۆش ناو و خاوەن ئەندیشە لە کادری رێبەری کە ئازارەکانی کۆمەڵگای هەنووکەیی کوردستانیان هەست پێکردبێ. -١٠دروستکردنی متمانەو و باوەڕ لە نێو نەوەی نوێ و هەروەها چێکردنی وێنەیەکی نوێ لە سازان و پێکەوەگونجان لەگەڵ نەیار ئەگەر تەنانەت پێویستی بە لەخۆبردوویی بێت. -١١پێکهێنانی هاوپەیمانێتیەکی هاوبەش و پایەدار و هەروەها خاوەن پڕەنسیپ و رێکاری دیاریکراو کە کۆی خواستەکانی
خەڵکی تا گەیشتن بە ئامانجێکی گەورەتر کە هەمان رزگاری کوردستانە تێیدا جێگا ببێتەوە. -١٢خوێندنەوەی کەمووکورییەکانی رابردوو و هەروەها ناساندنی دەسکەوتەکانی رابردوو کە بەرهەمی گیانبەختکردنی زۆرێک لە مرۆڤە مەزنەکان بووە و پێویستە بپارێزرێت. -١٣کەڵک وەرگرتن لە را و بۆچوونی هاواڵتیان لە رێگەی جۆراوجۆروە لە بریار و ڕاسپاردە حیزبیەکاندا. -١٤پشتیوانی لە پاڵنگەلی لێکۆلینەوەی مەیدانی بۆ تێگەیشتنی واقعیتر لە کۆمەڵگا. -١٥پشتیوانی و دڵگەرمکردنی خەڵکی رۆژهەاڵت بۆ بە رێوە بردنی خەباتی مەدەنی. گۆرانی لەبەرچاوگرتنی پێویستی کۆمەڵگای کوردستان و داخوازییەکانی نەوەی نوێ پێویستی و ئەرکێکی مێژووییە و بۆ بەرەوپێشبردنی رەوتی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی رۆژهەاڵت دەبێ واڵمێکی گونجاو و سەردامییانە لە الیەن هێزە سیاسییەکانی ئەم پارچەیە بۆ جەماوەر بدرێتەوە و هاوکات بە کاری چڕو پڕ و وانەگرتن لە ئەزموونی رابردوو بە یەکگرتوویی و هاوکاری گووتارێکی نوێ بۆ ئەم قۆناغە لە خەباتی گەلەکەمان پێشکەش بکەین. وەاڵمدانەوە بە ئەم پرسیار و رەخنە و داخوازیانە لە چوارچێوەی گوتارێکی نوێ دا بە باشی دەتوانێ سەرنج و هۆگریی خەڵکی کوردستان بۆ الی حیزبەکانی رۆژهەاڵت رابکێشێ و مەترسی دووبارەبوونەوەی ئەزموونە تاڵە کێشە ناوخۆییەکان کەم بکاتەوە و ئەگەری چوونی بزووتنەوە بەرەو رادیکالیسم و ئیسالمی سیاسی کەمرەنگ بێتەوە.
3
سەروتار ...درێژە پشتیوانی و ھاوکاری دۆستانە لەگەڵ رەوتگەلی خوازیاری ئازادی، دادپەروەری و دێمۆکراسی لە ئێراندا ،خۆ دور خستنەوە لە ڕەوتە کۆنەپارێز و ڕاسته شوونیسته‌كان. ئێمە پێمانوایە بەبێ ڕووخانی کۆماری ئیسالمی ،ئێران ڕووی ئازادی و ئارامی بە خۆیەوە نابینێ ،بۆیە دۆست و ھاوپەیمانی ئەوانە دەبین کە بۆ نەمان و وەالچوونی کۆماری ئیسالمی کار دەکەن و ددان به وجودی میللی كورددا ده‌نێن. .٤سەرەڕای جیاوازی سیاسی و واقیعی نێوان ئه‌و سێ ڕێكخراوه‌ی به نێوی كۆمهڵهوه كار ده‌كه‌ن ،پێداگری لەسەر ھاوئاھەنگی و ھاوکاری ڕۆشن و ڕەسمی نێوانمان ده‌كه‌ین و به به‌ردی بناغه‌ی سه‌رگرتنی خاڵه‌كانی سه‌روتری ده‌زانین. ئێمە بۆ پێکھێنانی پالتفۆرم و ھاوپەیمانیی دیاریکراوی نێوان کۆمەڵەکان حەول دەدەین و له‌و بڕوایه داین كه كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی ده‌بێ لە کوردستاندا ،خوازیارین ئەو دوو الیەنەی دیکەش بە ڕەسمی ھەڵوێستی خۆیان لەو بارەوە ڕابگەیەنن تا پێكهوه بۆ به گه‌اڵڵه كردنی كار بكه‌ین .پێمانوایە نابێ ھەنگاونان لەو بوارەدا ببەستینەوە بە پڕۆسەی یەکگرتن ،چونکوو ئەوە لە ئێستادا ھەم نادیارەو ،ھەم بە سانایی دەست نادات ،به‌اڵم ده‌توانین یارمه‌تیده‌ری گه‌وره بین بۆ به‌هێز كردنی هێزی پێشكه‌وتنخواز و ڕه‌وتی كۆمه‌ڵه . بۆ ئەو مەبەستە کۆمەڵەی زەحمەتکێشان خوازیاری دیالۆگی جیددیە و ئامادەیە لە ھەر کۆڕ و کۆمەڵێکی ھاوبەش لەگەڵ ئەو دوو الیەنەی دیکە پێكهوه کۆ بێتەوەو، بەشداری له دیالۆگی ئاشکرا و رەسمی بە حوزوری جه‌ماوه‌ر و ھاوڕێیان بکات به مه‌به‌ستی هاوئاهه‌نگی و كاری هاوبه‌شی نێوان كۆمه‌ڵه‌كان. .٥ئێمە المانوایە له ئێستای كوردستاندا ژنان و الوان ده‌وری گه‌وره‌یان له خه‌باتی مه‌ده‌نیدا گێڕاوه و پێویسته ڕۆڵیان له هه‌موو بوارێكدا پێبدرێ ،به تایبه‌تی له حیزبدا مه‌ودای زۆرتریان بۆ بڕه‌خسێنین .بڕوامان وایه كه نزیکی و ھاوپەیمانی سێ الیەنی کۆمەڵە هه‌م یارمه‌تی هه‌موو ئه‌و پڕۆسه‌یه ده‌كات ،هه‌م بە قازانجی پێشوەچوونی ھاوکاری و ھاوپەیمانی حیزبە سیاسیەکانی کوردستانی ڕۆژھەاڵتە و هانده‌رێكی گرینگ ده‌بێ بۆ هه‌نگاونانی گه‌وره‌تر لە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردستاندا .ئەرکی سەرشانی ڕەوتی کۆمەڵەیە به دیتنی به‌رژه‌وه‌ندی گشتیی ،به‌رچاوته‌نگی حیزبی وه‌ال بنێ و ڕێگا خۆشكه‌ری كاری گه‌وره بێ له ده‌ره‌وه‌ی سنووری ڕێكخراوه‌یی. داوا لە ھەموو کادر و کەسایەتی چه‌پ و هاوڕێیانی کۆمەڵە دەکەین کە بۆ پێشوەچوونی ئەو ئەرکە وه‌گه‌ڕ كه‌ون و پشتگیر بن ،بە ھەر جۆرێک کە پێیانباشە ھانده‌ر و ھاوکار بن. ئێمە لەو بڕوایەدا بووین و ھەین کە لەو پێناوەدا ھەر گۆڕانێکی شێوازی حیزبایەتی و نوێکردنەوە پێویست بێ لێی نەترسین .داوامان ئەوەیە ھەموو ئەو ھاوڕێیانەی بە خەمی ئەو ئەرکانەی سەرەوەن ،چ الیەنەکانی کۆمەڵە و چ ھاوڕێیان بە تاک، ھەڵوێست بنوێنن ،ئێمە ئامادەی پێشوازین لە ھەر تێبینی و ھەنگاوێک بۆ ته‌كمیلكردنی ئه‌و بیرۆكه‌یه‌و ،هه‌ر كارێك کە ئەو پرسە بکاتە ڕۆژەڤ. ھەیئەتی ئیجرایی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ٢٠١٨ .٨ .٢٢
2
ژمار‌ه (٢٠١٨/٩/١٥ )٧٥ Dwaroj@komala.com
راگەیەندراوی ناوەندی هاوكاریی سپاس و پێزانینی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بە بۆنەی پێشوازیی پڕ شکۆی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە بانگەوازی مانگرتنی گشتیی بە پێی ئەو هەواڵ و دێکۆمێنتانەی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستانەوە هەر لە ورمێ و شنۆ ،پیرانشار ،مەهاباد و سەردەشت و بۆکان و سەقزەوە تا دەگاتە بانە ،سەواڵوا ،سنە ،پاوە ،مەریوان و کرماشان و سەرپێلی زەهاو و کەنگاوەر پێمان گەیشتوون و باڵوبوونەوە ،ڕۆژهەاڵتی سەربەرز و شۆڕشگێڕ ئەمڕۆ بەپیر بانگەوازی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران و سەرجەم الیەنە سیاسییەکان و چاالکانی مەدەنیی کوردستانەوە هاتوون و بە مانگرتنی گشتی و داخستنی دوکان و بازاڕ ،وێڕای مەحکوومکردنی تاوانەکانی ئێعدامی سێ بەندکراوی سیاسی کوردستان و پەالماری مووشەکی و پیالنی تیرۆریستی بۆ سەر هێزە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵت لە خاکی هەرێمی کوردستان دا ،جارێکی دیکە یەکگرتووانە، جینایەتەکانی ٤٠ساڵ دەسەاڵتدارێتی کۆماری ئیسالمی دژ بە خەڵکی کوردستان و بزووتنەوە حەقخوازانەکەیان مەحکووم و ڕیسوا کردەوە و هاوکات پشتیوانی و پشتگیریی خۆیان بۆ سەرکردایەتیی سیاسیی بزووتنەوەی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان دووپات کردوەتەوە. کۆمەاڵنی خەڵکی تێکۆشەری کوردستان! ئەو هەڵوێستە سیاسییە مانادارەی ئێوە سەلماندی کە جینایەتە سیستماتیک و پیالن بۆ داڕێژراوەکانی ڕژیمی کۆماری ئیسالمی بە درێژای چڵ ساڵی ڕابردوو بۆ دابڕاندنی جەماوەری کوردستان لە سەرکردایەتی سیاسیی بزووتنەوە ڕەواکەیان ،ناسەرکەوتوو و پووچەڵ بووە .هەڵوێستی جێی شانازیی ئەمڕۆتان جارێکی دیکە دەریخستەوە کە گرتن ،ئەشکەنجە ،ئێعدام و سێدارە، تیرۆر ،تۆپباران و مووشەکباران ،چەواشەکاری و زەخت و گوشار و هەڕەشە و سەرکوت ،ناتوانن ئیرادەی گەلی کورد بۆ درێژەدانی خەبات و تێکۆشان لە پێناو بەدەستهێنانی مافە ڕەوا و سەرەتاییەکانی خۆیان تێک بشکێنن. خەڵکی وشیاری کوردستانی ڕۆژهەاڵت! ئێوە بەو مانگرتنە گشتییە بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە، بە دۆست و دوژمنتان سەلماند کە ئێمە هەموومان وەک پەیکەرەیەکی یەکگرتوو و لێک جیانەکراو ،سوورین لە سەر ڕێبازی بەرحەقمان بۆ گەیشتن بە ئازادی و ،ئەوەندەی دیکە کۆماری ئیسالمی ئێرانتان لە بەرچاوی گەالنی ئێران و ڕای گشتی جیهانی ،سووک و ڕیسوا کرد. ئێوە بە پێشوازیی پڕشکۆی خۆتان لە بانگەوازی سەرکردایەتی سیاسی بزووتنەوەی کوردستان ،سەلماندتان کە بزووتنەوەی کوردستان ،بزووتنەوەیەکی پێگەیشتوو و پێشکەوتووی بەرینە کە لە کات و ساتی خۆیدا لە هەموو پۆتانسیێل و تایبەتمەندییەکانی خەباتی جەماوەری بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی ،کەڵک وەردەگرێت. با کۆماری ئیسالمی و هەموو دەست و پێوەندەکانی بزانن کە کوردستان ،سەنگەر لەشکان نەهاتووی خەبات بۆ ئازادییە و ،گەلێک کە خاوەنی ئەو ئیرادە پۆاڵیینە بێت بۆ ئازادی و مافەکانی ،لە هیچ کۆسپ و تەگەرەیەک ناپرینگێتەوە و لە خەبات و تێکۆشان تا گەیشتن بە لوتکەی ئازادی هەدا نادات. ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران ،پێکهاتوو لە پێنج حیزب و الیەنی سیاسی ،سپاس و پێزانینی گەرمی خۆی لە ئاست پێشوازیی گەرم و کەم وێنەی ئێوە کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان لە بانگەوازی خۆی ڕادەگەیەنێ .بە دەنگەوەهاتن و پشتیوانیی الیەنە سیاسییەکانی دیکە لە بانگەوازی مانگرتنی گشتی و ،بەشداریی ژنان و پیاوانی ئازادیخواز ،چاالکانی سیاسی و مەدەنی و هەموو چین و تۆێژەکانی کۆمەڵگای کوردستان لەم مانگرتنە گشتییەدا ،سەری سەرکردایەتی بزووتنەوەی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و هی خۆشتانی لە بەردەم هەموو خەڵکی ئێران و جیهاندا بەرز کردەوە و ئیرادە و بڕیاری گشتیی بۆ خەبات و بەربەرەکانی بەرامبەر ئەم ڕێژیمە دیکتاتۆر و تاوانکارە ،پتەوتر کردەوە .ئیوە جارێکی دیکە سەرشۆڕی و زەبوونیتان کردە حاسڵی پیالنگێڕییەکانی ڕژیمی داگیرکەری کۆماری ئیسالمی و الپەڕەیەکی پڕشنگدار و زێڕینی ترتان لە مێژووی خەباتی نەتەوەکەماندا تۆمار کرد کە دەتوانێ ببێت بە سەردەقی قۆناغێکی نوێ لە خەبات بۆ تۆمار کردنی ڕزگاریی یەکجاریمان. ئێوە بە مانگرتنی گشتی و یەکگرتووانەی خۆتان ،ئەم پەیامەشتان گەیاندە ئێمە هیزە سیاسییەکانی خۆتان کە ئەگەر یەکدەنگ وهاوخەبات و یەکگرتوو بین ،ئێوە سەدقات باشتر بە دەنگمانەوە دێن .ئێمەش لەم رۆژە پڕشکۆیەدا بەڵێنتان پێ دەدەین کە بەرامبەر پەیامە پیرۆزەکەی ئێوە سەری ڕێز دادەنوێنین وبە شانازی و بە ئەرکی خۆمانی دەزانین ئەم پەیامەتان لێ وەربگرین›. ساڵو لە یەکگرتوویی خۆراگری و ئیرادەی خەباتگێڕانەتان، سالو لە گیانی پاکی نوێترین شەهیدانی گەلەکەمان لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان کە ئێوە ئەمڕۆ بە مانگرتنی پڕ شکۆی خۆتان ،گیانی ئەوان و بنەمالەکانیان و هاوسەنگەرانی ئەوانتان شاد و هێور کردەوە و ،ڕێژیمی تاوانخوڵقێنی کۆماری ئیسالمیتان ڕسوا کرد. پتەوتر بێ یەکگرتوویی و هاوپێوەندیی نێوان هێزە سیاسییەکان و کۆمەاڵن خۆراگری خەڵکی ڕۆژهەالتی کوردستان. ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران ئێوارەی ٢١خەرمانانی ١٣٩٧ی هەتاوی ١٢ی سێپتامبری ٢٠١٨ی زایینی
هه‌واڵ‌و راپۆرت
ئێعدامی الوانی کورد و بۆردمان کردنی بارەگای حیزبەکان بە توندی مەحکوم دەکەین
ھاوکات لەگەڵ ئێعدام کردنی سێ الوی کورد بە ناوەکانی رامین حسێن پەناھی ،زانیار و لوقمان مورادی لە بەرەبەیانی ئەمڕۆدا بە تاوانی ئەندام بوون لە کۆمەڵە ،بنکە و بارەگاکانی حیزبی دێمۆکراتیش کرایە ئامانجی ھێرشەکانی رژیمی نگریسی ئیسالمی ئێران و بەداخەوە دەیان کادری رێبەری و پێشمەرگە گیانیان بەخت کرد و بریندار بوون. بێ گومان مێژووی گەلی کورد و بەتایبەتی گەلی کوردی بندەست لە رۆژھەاڵت ،پڕە لەو رۆژە تاڵ و ناخۆشانەی کە لەگەڵ دەرکەوتنی تیشکی ھەتاو و یەکەم گزنگی بەرە بەیان ،دڵی پیر و الوی ئەم واڵتە خەمبارە بە بیستنی ھەواڵێکی دڵتەزێن خورپەی لێ ھاتووە و ھەژاوە. بەاڵم ئەم جارە کۆستەکە گەڵێک دڵتەزێنترە، چوونکە لە سەردەمی تێکنۆلۆژیا و پێشکەوتنی ھەموو ئامێرێکی زانیاریی گەیاندنی خێرا و
ئێمە وەک رێکخراوی الوانی پێشڕەو ،وێڕای مەحکوم کردنی ئەم کوشت و بڕ و دەستدرێژیە بێ بەزەییانەی کۆماری ئیسالمی ،لەگەڵ ھەموو گیانبەختکردووانی بزووتنەوەی مافخوازانەی کوردستان پەیمان تازە دەکەینەوە ،کە تا دوا ھەناسە لە بەرانبەر رژیمی داگیرکەری کۆماری ئیسالمی خەبات دەکەین و بۆ گەیشتن بە رزگاریی خەڵکی چەوساوە و بەشمەینەتی کوردستان لە ھیچ ھەوڵ و تێکۆشانێک سڵ ناکەینەوە. یادی ھەموو گیانبەختکردووانی بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستان بەرز و بەڕێز بێت مەرگ و نەمان بۆ کۆماری جینایەتکاری ئیسالمی
دەستبەجێ بە مرۆڤ و لە بەر بینگی ھەموو چاو و گوێیە کپ کراوەکانی جیھانەوە ،الوی کورد لە سێدارە دەدرێت و بنکە و بارەگای حیزبی کە شوێنی نیشتەجێ بوونی ژن و منداڵە و نێو دڵی شارەکاندایە ،دەدکرێتە ئامانج و کۆماری ئیسالمی بێ شەرمتر لە ھەموو کاتێک و لە ھەموو شوێنێکدا دەست دەداتە قات و قڕ کردنی خەڵکی کوردستان. ئەم ھەوڵە دزێو و قێزەونانەی کوماری جینایەتکاری ئیسالمی لە کاتێکدایە ،کە ھەموو ھەوڵ و تەقاالکانی رژیمی ئێران بۆ دەستێوەردان لە کار و باری واڵتانی ناوچەکە لەگەڵ شکست و ھەرەس ھێنان رووبەڕوو بووەتەوە و ئەم رژیمە لە ھەموو بوارێکدا لە ئاستی ناوچەیی و نبودەوڵەتی تووشی شکست بووە و وەک تایبەتمەندیی ھەمیشەیی خۆی ،ھەر کات رێکخراوی الوانی پێشڕەو لە دەرەوەی سنوورەکان تووشی شکست و دۆڕان ”كومیتەی ئاڵمان ” دەبێت ،تۆڵەی شکستەکانی لە خەڵکی ئێران و ١٧ی خەرمانانی ١٣٩٧ی ھەتاویی بەتایبەت گەلی کورد و شۆڕشگێڕەکانی دەکاتەوە٨ .ی سێپتامبری ٢٠١٨ی زایینی
هەشتەمین كۆبوونەوەی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران بەرێوەچوو رۆژی سێ شەممە 2018/7/8بەرانبەر بە 16ی گەالوێژی 1397لە بارەگای ناوەندی سازمانی خەبات ی كوردستانی ئێران بە ئامادەبوونی نوێنەرانی سەرجەم الیەنە پێكهێنەرەكانی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران پێكهاتوو لە :كۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران ،حیزبی دیموكراتی كوردستان، حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ،كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان و سازمانی خەبات ی كوردستانی ئێران هەشتەمین كۆبوونەوەی ناوەند بەرێوەچوو. كۆبوونەوەكە بە وتەێكی بەخێرهاتن و راپۆرتی كار و هەڵسوورانی ئەو ماوەیەی پێشووی ناوەندی هاوكاریی لە الیەن سەیید كامیل نورانی فەرد بەرپرسی دەورەیی ناوەندی هاوكاریی دەستی پێكرد و لە الیەن نوێنەرانی هێزە سیاسیەكانەوە، كاری ئەو ماوەیەی ناوەند خرایە بەر تێروانین و لە پێداچوونەوە بە كارەكان خەت و بەرنامەی كاری داهاتوو دارێژرا و چەند خالیك بۆ باشتر كردنی كارەكان پەسەند كران. لەبرگەێكی تری دەستووری كاری كۆبوونەوە بۆنە و پێشهاتە سیاسیەكانی رۆژەڤی ئێران و كوردستان
خرایە بەرباس و لەم بەشەدا الیەنەكان بە وردی بابەتی خۆپێشاندانەكانی شارەكانی ئێران و دۆخی قەیراناویی ئابووری ئێران و سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست رژیمی ئێران و كاریگەرییەكانی ئەو دۆخە نوێیە لە سەر بزووتنەوەی رزگاریخوازانەی گەلی كورد لە كوردستانی ئیرانیان هەڵسەنگاند و بە پشت بەستن بە گووتاری رووخان كە گووتاری ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانە لەسەر نەمان و رۆیشتنی سیستەمی كۆماری ئیسالمی ئێران پێداگریی كرایەوە و هەموو پرۆژە بەرنامە و بەدیل سازییەكانی تر بۆ ئەو گووتارە چ لە دەرەوە و چ لە ناوخو رەد كرانەوە و پشتیوانی لە ویستی گۆڕانی بنەڕەتی و هاوخەباتی لەگەڵ نارازییان و خۆپیشاندەرانی سەرانسەری ئێران بە ئەركی ناوەندی هاوكاریی زاندرا .لە درێژەی ئەو باسە پرۆژەی كۆدار و پەژاك كە لەماوەی پێشوو بالویان كردەوە بە پرۆژەێكی ناواقعی و ناتەبا لەگەڵ روحی جواڵنەوەی گەلی كورد و هاوتەریب لەگەڵ بەرژوەندییەكانی سیستەمی كۆماری ئیسالمی ئێران خوێندنەوەی بۆ كرا. هەر لەو پێوەندەدا بە خوێندنەوەی دروستی دۆخ و هەل ومەرجی كوردستان شرۆڤەی ئەرك و
بەرنامەی كاری كوردستان و جوالنەوەكەی كرا و ئامادەیی و یەكریزی جواڵنەوەی گەلەكەمان وەبیر هێندرایەوە. لەدرێژەی ئالوگۆری بیرورا و قسە كردن لە سەر كارەكانی داهاتووی ناوەند رۆژی 28ی گەالوێژ كە ساڵوەگەری دەركردنی فەرمانی جیهادی خومەینی دژی گەلی كورد بوو ،وە ك رۆژی خۆراگری نەتەوەیی و یەكێك لە الپەرە پر شەرمەزارییەكانی دیكتاتۆریەتی تاران و پڕ سەروەرییەكانی مێژووی خۆراگری گەلەكەمان پێداگری لەسەر كرایەوە و هێندێك بەرنامە بۆ یادكردنەوەی ئەو بۆنەیە خرایە دەستووری كاری داهاتووی ناوەندی هاوكارییەوە. هەر لەو كۆبوونەوەیەدا چەندین تەوەر و باسی گرینگ و جێی بایەخی الیەنەكان قسەی لەسەر كرا و پێداگری لەسەر ئەسلی بە یەكەوە كاركردن و لێك تیگەیشتن و سازانی گشتی كرایەوە و لە كەشیكی دۆستانە كۆتایی بە هەشتەمین كۆبوونەوەی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران هێندرا. ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران
پەیامی کۆمەڵێ لەچاالکانی مەدەنی و تەشکیالتی حیزبەکان لەناوخۆی کوردستان خەڵکی تێکۆشەر و وشیاری کوردستان بازاڕیان ،کاسبکاران و زەحمەتکێشانی دەسفرۆش و کوڵبەر ساڵو و ماندوو نەبوون بۆ ئێوە کە جارێکیتر سەلماندتان وشیاری وئەمەگناسی کۆمەاڵیەتیتان ئەتوانێ لە ساتە مێژووییەکان داستان و حەماسەی وا بخۆلقێنێ کە ساڵەهای ساڵ دایکی مێژوو شانازی پێوە بکا. ئێوە بەم مانگرتنەتان نیشانتان دا کە خوێنی ڕۆڵەکانتان و حەماسەی قارەمانی گیانبەختکردوانی ئێعدامی لە زیندانەکانی رژێمی سێدارە و داستانی خۆڕاگری پێشمەرگە و گەریالکانتان نە تەنیا بە فێڕۆ نەچووە بەڵکوو بوووەتە هەوێنی ورەیەکی یەکجار پوواڵیین کە توانی لەم ساتە وەختانە کە رژیم لە لووتکەی داپڵۆسێن و چەوسانەوە دایە و سەرمەستە بە کردەوە تاوانکارییەکانی لە ڕۆژهەاڵتی ناوین ،چۆک بە زەبر و دەسەاڵتی لە ناوەوە ڕووخاوی بێنێت. ئێوە بە شکۆمەندییە توانیتان ببنە نموونەی خەباتی مەدەنی و باڵی هەمیشە زیندووی بزووتنەوەی ڕزگاری خوازی چەوساوەکان و گەلی زەحمەتکێشی کوردستان. ئێوەی کاسبکار و بازاڕیان سەلماندتان کە بەرژەوەندی لە کۆکردنەوەی پارە نییە و شەرەفی ئەوەی ڕۆژێک لە گەڵ خەڵک و بزاڤی دەیان ساڵەی حێزبەکانی کوردستان بن لە هەزاران دوالر سەرمایە سەنگینترە. خەڵکی قارەمانی کوردستان؛ هەرچەندە سپاس و پێزانین ووشە گەلێک نین کە شیاوی هێمەت و خەباتی ئێوە بن،بەاڵم بە پێی ئەرک لێرەوە سپاسی تێکۆشانی ئێنسانیتان دەکەین. قەدردانی یەکگرتووییتانین کە توانیتان هەر چەن خاوەنی دەیان بیر و باوەڕی سیاسی و مەزهەبی و چینایەتین ،بەاڵم یەکدەنگ بە پێڕی بانگەوازی چاالکانی ناوەوە و حێزبە شۆڕشگێڕەکانتان لە دەرەوەی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ڕۆیشتن و پەیمانتان لە گەڵ یەک و لە گەڵ ئەوان دووپات کردەوە. سپاستان ئەکەین بەو پەیامانە کە هەم بە رژیم تان دا و دووپاتتان کردەوە کە زمانی زۆر و ملهۆڕی ئەمە واڵمەکەیە و خەڵک خاوەداریەتی لە ڕۆڵە فیداکارەکانی دەکات و هەم بە حێزبەکانتان کە لەمەو بە دوا یەکگرتووتر و یەکڕێزتر بن. کۆمەڵێ لە چاالکانی سیاسی ،مەدەنی و تەشکیالتی حێزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بیست و یەکی خەرمانانی 97 سنە
ژمار‌ه (٢٠١٨/٩/١٥ )٧٥
سیاسی
Dwaroj@komala.com
زگاریخوازانەی کورد و ئەرکی چەپی کورد! سەردەمی کۆن و بە هەمان کرداری داپلۆسێنەرانە و دڕندانە لەژێر پۆستاڵی داگیرکەراندا ماوەتەوە .هەر بۆیەش بزوتنەوەی کورد لە هەموو پارچەکانیدا و وێڕای هەموو کەم و کۆڕییەکانی ، بزوتنەوەیەکی رزگاریخوازانەی نیشتمانی نەتەوایەتیە.
بزوتنەوەی کورد لە هەموو پارچەکانیدا و وێڕای هەموو کەم و کۆڕییەکانی، بزوتنەوەیەکی رزگاریخوازانەی نیشتمانی نەتەوایەتی دەس پێکراوە .و.ئیلیچ لێنین لەسەر لێکۆڵینەوەکانی مارکس و بنەمای ئێنگلس ،مافی دیاریکردنی چارە نووسی خۆی بۆ نەتەوە نووسی .لێنین لە توێی نووسینەکانی خوێدا وەک مارکس جەخت دەکا لەسەر سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەت بۆ هەر نەتەوەیەک وەک تاقە ڕێگای دابینکردنی مافی نەتەوایەتی. بەداخەوە لەپاش سەرکەوتنی شؤڕشی سۆسیالیستی ئۆکتۆبر ،حیزبەکەی خۆشی بە دروستی ئەو تێزانەی لێنینی ڕەچاو نەکرد .لەبەرچاو گرتنی بەرژەوەندیی حیزبی و حکومەتی ،دەگەڵ پێڕەوی رەها لە زانست یەکتری نەدەگرتەوە .بەتایبەت لە شوێنێکدا کە دەسەاڵتی تاقە حیزبی دامەزرا بوو کە خۆی لە بنەڕەتدا دژ بوو بە بیر و باوەڕی زانستیانە. ویلسۆن سەرۆک کۆماری ئەمریکا (١٩١٣ – )١٩٢١لە ١٤خاڵی بەیانیەکەی خۆیدا بۆ سەقامگیرکردنی ئاشتی و کۆتایی هێنان بە شەڕی جیهانی بە ڕاشکاوی پەنجەی بۆ دان نان بە سەربەخۆیی نەتەوەکانی ژێردەستی ئیمپیراتوری عوسمانی ڕا کێشا و لە دروستکردنی نەتەوەیەکگرتووەکاندا، رێکخراوەی لەبەندی یەکەم لەسەر بنەمای بەیانیەی ویلسون بە ڕاشکاوی مافی دیاریکردنی چارەنووسی هەرنەتەوەیەک بەدەستی خۆی دانی پێدانرا)٧(.
لە پەیمانی سێڤردا ( )١٩٢٠تەنانەت بە ڕاشکاوی مافی دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆ بۆ کورد بەفەرمی ناسرا .بەاڵم بە هۆی دەستڕۆیشتوویی بەریتانیا و فەرانسە ،پاش دۆزینەوەی نەوت ،هەر وەها نەبوونی ڕێکخراوەیەکی سیاسی بەهێز لە کوردستاندا ،لە پەیمانی لۆزان ،١٩٢٢ئەم پەیمانە پێشێلکرا و کوردستان بە رەسمی بەسەر واڵتە تازە پێکهاتوەکانی ئیران و تورکیە لەسەر پاشماوەکانی ئیمپێراتوریەکانی عوسمانلی و قەجەر و ئینگلیس و فەرانسە دابەشکرا و بەداخەوە هەمدیسان داسەپاندنی ئەو مافە بەهۆی مڵنەدان و درێژەدان بە چەوسانەوە و ڕاووڕووتکردنی نەتەوە بێدەستەاڵتەکان لەالیەن ئیمپیریالیستەکان و نۆکەرە چلکاوخۆرە دەستەاڵتدارەکانیان تووشی بەربەست و گێرە و کێشەیەکی زۆرهات()٨ ئەگەرچی لەبەر سێبەری پەرەگرتنی بزووتنەوەکانی ڕزگاریخوازانە لە سەدەی ڕابردوودا ،زۆربەی نەتەوەکانی بندەست توانیان سەربەخۆیی خۆیان وەدەست بێنن ،بەاڵم کورد وەک مەزنترین نەتەوەی ژێردەست ماوەتەوە .سەرەرای خەباتی بێوچان ،بە هۆگەلی جیاواز ئەم ئاواتەی نەتەوەی کورد نەهاتۆتە دی .یەکێک لەو هۆگەالنەش هەر بەرژەوەندی زلهێزەکانە و ناکارایی سیاسی کورد لە دان و ستانەکانی نێونەتەوەییدا .هەروەها ناکارایی بڕیاردانی دابڕی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووکان بە بۆنەی دەستێوەردانی زلهێزەکانەوە کە بۆ وێنە دەکرێ ئاماژە بکەین بە ڕەتکردنەوەی ڕیفڕاندۆمەکانی باشوری کوردستان و کاتالۆنیا .لە هەردوودا بە ڕاشکاوی دەوری ئینگلیس ،فەرانسە، ئالمان .ئەمریکا و روسیە و چین دیار بوو. خەبات بۆ وەدەست هێنانی مافی نەتەوایەتی خەباتێکی ڕەوایە و هەر نەتەوەیەک مافی خۆیەتی کە بۆ دابینکردنی سەربەخۆیی خۆی بەو ئەرکە هەستێ. بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانەی نیشتمانی نەتەوایەتی بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی نیشتمانی نەتەوایەتی بە و بزوتنەوانە دەگوترێ کە دانیشتیووەکانی واڵتێک لە بەرامبەر داگیرکەر و یان داگیرکەراندا ڕێکیان دەخەن بە مەبەستی ڕزگارکردنی نیشتمان و گەلەکەیان .دیارە لە مێژووی کۆنی مرۆڤ دا هەزاران نموونەی ئەوتۆ هەیە .چ لە سەردەمی هێرشەکانی ئیمپیراتورەکانی ئاشور و ماد و پارس
5
«واقع» .بە خۆشیەوە بە گشتی لەناو تێکۆشەرانی کورددا بەگشتی و چەپی کورددا بەتایبەتی ،دەنگۆی دژایەتی بە خۆ بەستنەوە بەرزە .بەاڵم بەداخەوە لە سیاسەتی ڕێکخراوەکانی کوردستاندا پێڕەوی لە ئەو بە ڕواڵەت «سیاسەتی واقیعە» باوە .پرسیار ئەوەیە کە گەرچی الیەنگرانی چەپ لەباری چەندیەوە کەم نین بۆ نەیانتوانیوە کارتێکەریان لە بەرزترکردنەوەی ئەو دەنگۆیەدا هەبێ؟ بەڕای من خۆبەستنەوەی زۆربەی ڕێکخراوە چەپەکانی کورد بە تیوریە خەیاڵیەکان ئەوانی لە کۆمەاڵنی هەراوی خەڵک دوور کردۆتەوە .پێوەنووسانی وەک بنێشت بە دروشمی دابینکردنی سۆسیالیزم، کۆمەڵگای ئینێرناسیۆنالیست ،پرۆلتاریای نەبوو لە کوردستان ،دروست کردنی نەتەوەی دێمۆکراتیک لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە کاتێکدا دێمۆکراسی لە خود ڕێکخراوەکەشدا نییە ،حیزب پەرستی و شەهید پەرستی ،بە گشتی ئەو خەیاڵە ڕازاوەانەن کە زۆرینەی تێکۆشەرە چەپەکانی لە تێگەیشتنی خەڵکی خۆیان دوور خستۆتەوە .ویستی ڕەوا و بەرچاوی نەتەوەی کورد و سەرجەمی دانیشتوانی کوردستان ئازادی و رزگاریە لە داگیرکەران و گەیشتنە بە مافی ڕەوای نیشتمانیی خۆیان .لەم ڕوانگەوە بە باوەڕی من چەپی کورد دەبێ ئااڵهەلگری ئەو ویستە ڕەوایە بێ و بە کردەوە بە خەڵکی کوردستان نیشان بدا کە دابینکردنی ئەو مافە لە ڕێکخراو و گەیشتن بە ئارزوە خەیالیەکان و مان و نەمانی ناوی ڕێکخراو و خوێنی شەهیدەکان پیرۆزترە .تەنانەت تێگرای ئەو کەسانەی کە گیانیان بەختکردووە و شەهیدیش بوون ،تێگترای ئەو کەسانەی لە زیندانەکانی دوژمندا ئازار دراون و ئازار دەدرێن ،بۆ ئەو مەبەستە هاتبوون و هاتوونە ڕێزی خەباتەوە .بەمجۆرە چەپ متمانەی گەل وەدەستدێنێتەوە و دەبێتەوە هێزی کارا و دەتوانێ بەرەو ئامانجی دابینکردنی دادپەروەری کۆمەاڵیەتی لە نیشتمانی رزگارکراودا هەنگاو بنێ. بە کورتی چەپی کورد پێویستی بە بەخۆداهاتنەوەی هەم لە النی بیرکردنەوە و هەم لە ئاستی ڕێکخراوەیی داهەیە .هەر رێکخراوەیەک میژووی خۆی هەیە و ناوی لە مێژوودا دەمێنێتەوە .بەاڵم ڕاگرتنی ناو بە بەهای ڕاڕایی و نەمانی یەکێتی لەناو چەپدا ،هەم ئەو مێژوویە ناشیرین دەکا و هەم ڕێکخراوەکان بەرەو فەوتان دەبا .با بە هەلگرتنی دروشمی رزگاریی کوردستان وەک دروشمی سەرەکی و پێکهێنانی هێزێکی ڕاستەقینەی چەپ لەڕۆژهەاڵتی کوردستاندا ببینە سەرمەشق بۆ هەموو پارچەکانی کوردستان!
و چیندا و چ پاش هێرشەکانی عەرەب و مەغول و تورک ،لەزۆر واڵتدا سەریان هەڵداوە و گەر توانایان پێشکاوە، تااڵنکار و داگیرکەرەکانیان ڕاوناوە و بە بۆ ماوەیەک لەئاست تااڵن و کوشتاردا نەجاتیان بووە .پآش پەیدایی سیستێمی سەرمایەداری و پێکهاتنی هێزەکانی کۆڵۆنیالیست ،ئەو چەشنە بەرەنگاربوونەوانەش فۆرم و ناوەرۆکی ئەرکی هێزی چەپ لە کوردستانی تایبەت بە خۆیان پەیدا کرد .دوای شەری داگیرکراودا جیهانیی دووهەم ،ئەو بزوتنەوانە گرینگی هێزی چەپ بەو هێزە دەکوترێ کە تایبەتی پەیدا دەکەن و لە ماوەی دوو باوەڕی بە یەکسانیی مرۆڤ و دادپەروەری دەیەی دوای کۆتایی شەری جیهانی کۆمەاڵیەتی هەیە .بۆ دابینکردنی ئەو مافە دووهەمدا سیستێمی کۆلۆنیالیستی کۆن و ئەو دادپەروریە خەبات دەکا .چەکی هەلدەتەکێنن .دەیان واڵتی تازە پێکدێنن ئەو هێزە دەبێ بیر و هزری زانستی و تەنانەت لە زۆر شوێن وەک چین ،هیند ،بێ و دنیا بینیەکەی زانستیانە .دنیا ویتنام و کورە ،چۆک بە بەهێزترین بینی زانستی پەرەگرە و وەستاو نییە. دەوڵەتەکانی ئیمپیریالیستی ئەمریکا و هەنگاو بە هەنگاو لەگەڵ دەسکەوتەکانی زانستی و تێکنیکی گەشەدەستێنێ .بە فەرانسە و ئینگلیس و ژاپۆن دادەدەن. مەبەستی داگیرکەران لەسەرانسەری تێپەڕینی کات ڕوانگەی نوێ لەم دنیا لەسەردەمی بینیەدا پێکدێ و لەناخی تییوریەکانەوە نەگۆڕاوە. مێژوودا کوێلەداریدا بۆ وەدەستهێنانی کوێلە و و بە لێکدانەوەی ئەزموونەکان قانونە بێگاری پێکردنیان بوە و لەسەردەمی زانستیەکان دەردەکەون و جێگیر دەبن. دەرەبەگایەتیدا بۆ وەدەست هێنانی زەوی هەر بەم هۆیەش هێزی چەپ ،نابێ و زار و دەست بەسەر بەرهەمەکانی وەستاو بێ و دەبێ خۆی لەگەڵ ڕەوتی کشت و کاڵی داگرتندا بووە و بە دەسکەوتەکان هاوئاهەنگ بکا .ئەوەش ئاشکراش لەسەردەمی سەرمایەداریدا ،لەبنەڕەتدا دژە بە دەروێشایەتی .لەو مەبەست تااڵنی سامانە سروشتیەکان ڕوانگەوە چەپ نابێ خۆی لە چوارچێوەی و دەسترۆیشتنە بەسەر ناوچە تیوریەکاندا قەتیس کاتەوە ،بەڵکو دەبێ قانونە زانستیەکانی ئەو تیوریانەی کە بە ستراتێژیکیەکاندا. بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانەی نەتەوایەتی ئەزمون و کردەوە سەڵمێندراون بەکار بە مەبەستی رزگار کردنی نیشتمان ،بەرێ .بەردەوام بێ لە گۆڕانکاریی بەپێی دابینکردنی هەڵبژاردنی شێوازی شیاو بارودۆخی ڕاستەقینەی کۆمەڵگاکەی. لەالیەن دانیشتوانی واڵتی داگیرکراوەوە چەپی کورد هەتا ئەو کاتەی خۆی بە پێکدی .ئامانجەکانی ئەو بزوتنەوە تیوریە کانی نەسەلمێندراو ببەستێتەوە، پاراستنی بەرژکەوەندییەکانی نەتەوایەتیە ناتوانی دەروێشایەتی وەال بنێ و داهێنەر و بڕینەوەی دەستی تااڵنکەران و کۆتایی بێ .یەکێک لەبەرهەمەکانی دەروێشایەتی هێنانە بە کوشت و کوشتاری دزێوانەی «حیزب و ڕێکخراو پەرستی» ە! حیزب و داگیرکەران کە هەوڵی فەوتاندنی نەتەوەی ڕێکخراو لە ڕوانگەی زانستیەوە دەزگایەکن بۆ خزمەت بە مرۆڤ .ئەرکی ڕێکخراو، بندەست و بە دیل ڕاگرتنی دەدەن. هەتا ئێستا گەلێک نەتەوە بەو شێوازە ڕیکخستنی بواری کاری گشتیە لە پێناو فەوتێندراون و ئازیمیلە کراون .گەیشتن بە ئامانجی دیاریکراودا .کاری (تاوێندراونەتەوە) بۆ وێنە رومیەکان ،گشتی بەبێ لەبەرچاوگرتنی مافی تاک الزەکان ،چەرکەسەکان ،سورپێستەکانی لەناو کۆدا ناگونجێ .ئەوە پێوەندی نێوان ئەمریکا وە هەروەها بەشێک لە کورد کۆ و تاک بەهێزدەکا و تاکەکان بەمجۆرە و ئەرمەنیەکان .بەعەربکردنی بەشێک پتر هەوڵ دەدەن کە بە مەبەستی گشتی لە باشوری کوردستان وەک موسل و خزمەت بکەن. تەکریت ،تورک کردنی بەشێک لە باکوری هەلبژاردنی ئامانج و ستراتێژی دوور و کوردستان و فارس کردنی هەمەدان نزیک بۆ چەپی ڕاستەقینە دەبێ بەپێی و ئیسفەهان و بەشێک لە لورستان و لێکدانەوەی زانستیانە لە کۆمەڵگا بێ. خوزستان وێنەی بەرچاوی هەموومانن .چەپی خەیالپەروەر ناتوانێ خۆی لەگەڵ ناوەندی ویست و توانای کۆمەڵگاکەی ڕێکبخا هەمەدان کە زەمانێک ئیمپیراتوری ماد بوو بۆتە فارس .لە و تووشی هەڵە و هەڵەکاری دەبێ و شەش سەدەی ڕابردوودا زمانی تورکی لەئاکامدا ،گەرچی بە دڵ دەیەوی خزمەت ئازەری بەشێکی گەورەی لە نێشتمانی بە نیشتمانەکەی بکا ،دەکەوێتیە بەر کورد کردۆتە نەتەوەیەکی جیاواز بە نێوی قین و ڕقی کۆمەالنی واڵتەکەی خۆی. ئازەری .دەیان واڵت بوونە واڵتی عەرەبی راستەقینەی نیشتمانی ئێمەی کوردیش کە لە باری ئیتنیکەوە پێوەندیان بە ئەوەیە کە داگیرکراوە ،دەچەوسێندرێتەوە ،سەرچاوە و پەراوێزەکان: عەرەب نەبووە و بەشێکیان وەک میسری دادەپلۆسێندرێ و لە چوەارالوە هەوڵی .1وتاری «واتای نەتەوە و پەیدایی و قیبتی کە ئەورو عەرەبن خاوەن پێشینەی تاواندنەوەی دەدەن .کوردستان واڵتی گەشەسەندنی لە سەدەی هەژدە هەتا مەزنی کولتوریش بوون .بەاڵم سەرەڕای پیشەیی پێشکەوتوو و بەرهەمهێنەر نییە .سەدەی بیستی زایینی ،نووسینی دۆرۆتە هەموو تاوانکارییەکانی داگیرکەران ،کورد سەرمایەداری بەستراوە بە داگیرکەران آ .وایدگێر .ووەرگێرانی بە فارسی لە سەر ئەو بەشانەی نیشتمانی خۆی بەسەریدا زاڵە و لە هەمان کاتدا پاشماوەی ناسری ئێرانپور. کە ئەورۆ هەیە ،هەتا ئێستاش خۆی خێاڵیەتی و دەرەبەگایەتی و باب مەزنی .2مەسەلەکانی لێنینیزم ،نووسراوەی لەوێدا بە زەقی خۆ دەنوێنی .هەروەها ستالین پاراستوە. داگیرکەر ،مافەسەرەتاییەکانی واڵتی بە هۆی داگیرکراوی نیشتمان ،هەستی Friedrich List .3سیستێمی داگیرکراو پێشێلدەکا و بە پێی کولتوری بەرزی نەتەوایەتی کە لە نێو خۆماندا نەتەوەیی لە ئابوری سیاسیدا١٩٥٦ ، خۆی دەجوڵێتەوە .لەمێژوودا داگیرکەرانی کوردایەتیی پێدەڵێن ،بۆتە بوارێکی Ernst Renman .4وتاری ئایینی و ئیمپیراتوری و کۆلۆنیاڵی لەبار بۆ خەباتی رزگاریخوازانە .هەستی نەتەوە چییە؟ ، ١٩٨٢پاریس. پێناسەکراون و هەمووچەشنێکیان لە نەتەوایەتی بزوێنەری تێگڕای شۆڕشەکانی .5وێنەی هەرە بەرچاو دابەشینی بارودۆخی ئێستای جیهانی پێشکەوتوودا ،کورد بووە و هەیە .پەرەگرتنی ئەو کوردستانە لە دوو قۆناخی جیاوازدا، وەک تاوانکاری لەقەڵەم دەدرێن .دیارە هەستە بەرەو تێگەیشتوویی نەتەوایەتی ،یەکەم پەیمانی دوو ئیمپراتۆری سەفەوی ئەوەش بەو مانایە نییە کە جیهانی بەبێ کاری شێلگیرانە و لەخۆبوردوویی و عوسمانلی لە سەدەی شازدەدا، پێشکەوتووش لە بەرژەوەندییەکانی ڕیکخراوە سیاسیەکان ناگونجێ .لەم دووهەم پەیمانی کۆڵۆنیالیستیی لۆزان سەردەمی کۆڵۆنیاڵی پاکبووبێتەوە .ڕێگایە سەختەشدا کۆسپ و تەگەرەیەکی لە سەدەی بیستەمدا .وێنەیکی دیکە تەنانەت فۆرمی بەرژەوەندیخوازی بەهۆی زۆر لەبەردەم سەرجەمی تێکۆشەرانی دابەشینی کۆنگۆیە بە والتانی کۆنگۆ پێشکەوتنی پیشە و زانست و کۆمەڵگا نیشتمانپەروەرە .بۆ وێنە دابەشینی و ئانگۆال .ئەوبەشەی لەژێردەستی گۆڕدراوە .لەسەردەمی ئێستادا ،مسۆگەر کوردستان و پارچە پارچە کرانی لەالیەن پورتەغال دا بوو ،ناوی ئانگۆالی لێنرا و کردنی بەرژەوەندی شێوازی نەرم و نیان کۆلۆنیالیستەکان و چوار داگیرکەرە بەشی بندەستی فەرانسە بوو بە کۆنگۆ. و سیاسیانەی بەخۆوە گرتووە و لە زۆر سەرکیەکانەوە ،بواری ناوچەگەڕایی و .6شەرچاوە ویکۆپێدیا بە زمانی شوێناندا بە بیانووی دابینکردنی مافی پچرپچر بوونی هێزی لە بزاڤی کورددا ئاڵمانی، لەکاتێکدا کوردەکان .7بەیانییەی ١٤خالەی ویلسۆن سەرۆک مرۆڤیش دەبێتە شێوازی چەکداری ڕەخساندووە. و شەڕهەاڵیساندن .بەاڵم هەمدیسان لەهەموو پارچەکان بەوشیاری لەئاست کۆماری ئەمریکا لەو کاتدا، ناچێتەوە قالب و چوارچێوەی رووداوەکانی هەر پارچەیەک وەدەنگ .8لە ساڵی ١٩٢٣دا پەیمانی لۆزان بۆ دێن ،گەلێک ڕێکخراوەی کوردستانی چارەسەر کردنی کێشەکانی تورکیە و داگیرکەرییەکانی سەدەکانی پێشوو. هەر وەک لەسەرەوە باسکرا ،بەداخەوە بەپێچەوانە کاردەکەن و خۆیان بە یۆنان لە شاری لۆزان بەسترا .ئە پەیمانە کوردستان ،واڵتی هەرە گەوەرە و نەتەوەی الیەنێکی داگیرکەر دەبەستنەوە و پەیمانی سێڤری کە دانی بەسەربەخۆیی هەرە مەزنە کە بە شێوازی داگیرکەرانەی ناوی دەنێن پێڕەوی لە سیاسەتی کوردستان نابوو ،هەڵوەشاندەوە.
4
ژمار‌ه (٢٠١٨/٩/١٥ )٧٥ Dwaroj@komala.com
حەسەن ماوەڕانی مافی نەتەوایەتی ،نیشتمانپەروەری، رزگاریخوازی نەتەوایەتی و ئەرکی چەپی کورد ،بابەتی گرینگن کە بەداخەوە لە الیەن حیزبە چەپە کوردستانیەکانەوە، بایخیان پێنەدراوە .هەربۆیەش گەلێک چەپی ویشکەڕۆ و ئەنارشیست بوارێکیان بۆ ڕەخساوە و بە بیانووی دژایەتی لەگەڵ بیری ناسیۆنالیستی ،لە گێژاوی خەیاڵیدا نوقم بن و هەرچی بەزاریان دادێ لە ئاست دژبیرەکانیان بینووسن و بەکردەوە مل بۆ داگیرکەرانی کوردستان دا بنێن وببنە پارێزەری سنوورە داڕێژراوەکانی کۆلۆنیالیستەکان. دەسکردی بەداخەوەش بەشێک لە ڕووناکبیرە گەنجەکانی زۆر باش و چاالک کەوتوونەتە داوی ئەو خەونە خەیالیانەیان و لە بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی نەتەوایەتی دابڕاون و بە قسەی خۆیان دژی ناسیۆنالیزمی بەچاوتەنگن. بەر لە هەر شتێک دەبێ ئەوەی لەبەر چاو بگرین کە بیری چەپ لەسەر بنەمای تیئورییەکانی زانستی لەباری فەلسەفی، ئابۆری ،کۆمەالیەتیەوە داڕێژراوە. زانست لە بناخەوە دژە بە ویشکەڕۆیی و وەستان .زانست پەرەگرە ورەوتی پەرەسەندنی هەیە .هیچ تیئۆرییەکی زانستی نییە کە پەرەی پێنەدرێ و بە نەگۆڕی بمێنێتەوە .هەر بۆیەش بناخەی بیری چەپی راستەقینە لەسەر دنیا بینیی زانستیانە داڕێژراوە .لەو دنیا بینییەدا، هەر پێکهاتەیەک و هەر ڕووداوێک بە شێوازی دیالێکتیکی کە شێوازی زانستیانەی لێکۆڵینەوە و شیکردنەوەیە، لێک دەدرێتەوە و لە کات و ساتی تایبەت بە خۆیدا هەلدەسەنگێندرێ. نە مارکس و ئێنگلس مارکسیست بوون و نە لێنین ،لێنیست بووە .گەر بە وردی و زانستی سەرنج بدەینە ئەو «ئیزم»انەی کە بەدوای ناوێکدا دێن، بە هاسانی بۆمان دەردەکەوێ کە ئەو چەشنە «ئیزم» داتاشینانە هیچ جیاوازییەکیان لەگەڵ مرید و مریدایەتی و پێڕەوی ئایینی کە لەکۆنەوە بە هۆی بێ ئاگایی لەناو کۆمەاڵنی مرۆڤ دا باو بووە و هەیە ،نییە .مارکس و ئێنگلس لەسەر بنەمای دەسکەوتە زانستیەکانی پێش خۆیان و بە پەرە پێدان بە شێوازی دیالکتیکی لێکۆلینەوەی زانستی و دۆزینەوەی کاراکتێری دینامیکیی گۆڕان و پەرەگرتن ،چوارچێوەی دیالکتێکی فەلسەفی و مێژووییان داڕشت .بەمجۆرە هەنگاوێکیان نایەوە کە وەک پێشاهەنگی داسەپاندنی دنیابینی زانستی ناسران. ئەوان بە بەکاربردنی ئەم شێوازە توانیان شۆڕشێکی زانستی لە فەلسەفە ،ئابوری و مێژووناسی و کۆمەڵناسیدا بەرپا کەن. لەم روویەوە دەکرێ بڵێین دەسپێکەری بەکار بردنی ئەم دنیابینیە لە هەموو بوارەکانی کۆمەاڵیەتی و سیاسی و ئابوریدا بوون .یەک لەو بوارانەش رەوتی پەرەگرتنی کۆمەاڵیەتی جیهان بوو .ئەوان بە لێکۆڵینەوە لەسەر ڕەوتی پەیدایی و پێشکەوتنی کۆمەاڵنی مرۆڤ ،فۆرماسیۆنەکانی کۆمەاڵیەتی ئابورییان شیکردەوە کە لە کۆمەڵگای مرۆڤدا بە گشتی زاڵ ببوون و هەرکام لەسەردەمێکدا ڕەواجیان هەبوو هەتا لەسەر سەرمایەداری. سەردەمی بناخەی تێکڕای لێکۆڵینەوەکانیان ،پێش بینی داهاتن و زاڵبوونی فۆرماسیۆنێکی نوێیان کرد لەسەر بنچینەی داسەپاندنی دادپەروەری کۆمەاڵیەتی ،واتە سیستێمی سۆسیالیستی .سیستمێک کە هەتا ئێستا
سیاسی
نەتەوە ،مافی نەتەوایەتی ،بزوتنەوەی ڕز بەڵکوو نەتەوەکانی تری ناوچەی تووشی تای سەربەخۆییخوازی کرد و ئەو وایرۆسە (!!!) بوو بە هۆی رکەبەرەکایەتیەکان لە نێوان نەتەوەکانی ناوچە کە هەتا ئەورۆش بە شێوازی خویناوی و دڕندانە بەردەوامە» (کاروان محمدی) گەر بە وردی سەرنجی ئەو بۆچوونە بدەین ،دەکارێ ئەم چەند خاڵەی لێ دەسکەوێ: مۆدیرنیتە کارتێکەری نەرینی هەبووە. تێکشکانی ئیمپێراتوری عوسمانی کارتێکەری نەرێنی هەبووە. ئەم دوو کارتێکەرییە نەرینیانە بوونە هۆی دوژمنایەتی و خوێنڕشتن لە نێوان نەتەوەکانی ناوچەدا.
بە کردەوە پێکنەهاتووە و هەر ڕاڤە لەسەر تایبەتمەندییەکانیان دەکرێ و ئەم باس و لێکۆڵینەوەش لە سەر بناخەی چۆنێتی دابینکردنی دادپەروەری کۆمەاڵیەتی هەر درێژەی هەیە. بە پێی لێکدانەوەی دیالکتیکی – مێژوویی هەر کام لەو فرماسیۆنانە تایبەتمەندی خۆیان هەبووە و لەسەردەمی خوێاندا بە پێی دەرەتان گەشەیان سەندووە و زاڵ بوون .تێداچوونی فرماسیۆنێک و هەنگاونانەوە بەرەو فرماسیۆنێکی نوێ ،پێوەندی بە ناکارایی و وەستانی سیستێمی زاڵ بەسەر فۆرماسیۆنەکەدا هەبووە. کۆیلەداری بەسەر ژیانی رەوەیی و خێڵەکیدا سەرکەوت ،دەرەبەگایەتی کۆتایی بە کۆیلەداری هێنا و سەرمایەداریش سەربەخۆیخوازی وایروسە!!! بزماری تابوتی دەرەبەگایەتیی داکوتا .بەداخەوە ئەو چەشنە نووسینانە لەالیەن ئەو ڕەوتەش لە سەرتاسەری جیهاندا بە کەسانێکیش باڵو دەکرێتەوە کە بەشێکی یەکچەشن و لە یەک کاتدا پێک نەهات .بەرچاوی ژیانیان بۆ گەیشتنی کۆمەڵگا بە تەنانەت لە زۆر شوێندا پاشماوەی مافەکانی رەوایان تەرخان کردووە .ئەوەش ژیانی ڕەوەیی خێالیەتی و کۆیلەداری پێشاندەری ڕادەی نائاگاییان لە دنیا و دەرەبەگایەتی هێشتاش دەبینرێ .بینی زانستیە و چاونووقاندنیان لە رووی ئەوەش بە تایبەت لە ئاسیا بۆ زۆریک هەست و خۆشەویستیە بۆ ئەو الیەنانەی لە زانایان ببوو بە گرێپووچکەیەک کە کە بە هۆی بەرژەوەندی سیاسی رۆژی تەنانەت مارکسیش کە لە گەڵ ئینگلس حیزبایەتی ،بانگەشە بۆ ئەو هەڵەکارییانە پێشرەوانی داڕشتنی بیری زانستی دەکەن .بەرپەرچدانەوەی ئەم چەشنە بوون ،نەیان توانی لەوسەردەمدا بە بانگەشانە ئەرکێکە کە چەپی کورد نابێ دروستی رەوتی پەرەسەندنی کۆمەاڵیەتی خۆی لێ الدا. ئاسیا لێکدەنەوە و هەر بۆیەش ناویان نا شێوازی دیکتاتۆریی ئاسیایی .نەتەوە( ،Nation ،ملت) لەکاتێکدا ئێستا پاش پتر لە دوو لە ساڵی ١٤٠٠زایینیەوە ،زاناکانی ئاڵمانی سەدە پاش سەردەمی مارکس ،زانستە ئەو ووشەیان لە Natioی التینی کۆمەاڵیەتیەکان ئەوەندەیان پەرەگرتووە وەرگرت و لە جیهاندا ئێستا بەفەرمی بۆ کە ئەو گرێپووچکەیە بکرێتەوە و بە هەموو جیهان ناسراوە .ناسیۆ لە التایندا مانای لەدایکبوون دەدا و لە سەردەمی شێوازی دروست شی بکرێتەوە. تیوریزەکردنی نەتەوە و خەباتی نووسەر دێرینەکانی وەک تاکیتۆس دا ،بە ڕزگاریخوازانەی نەتەوایەتی و ماف و مانای ڕەچەلک و نەسەب بەکار هاتووە. پێناسەی نەتەوەییش ،سەرەڕای هەبوون ()١ و لەگۆڕیدا بوونیان لەسەردەمەکانی لەسەر واتای نەتەوە گەلێک لە زانایانی هەرەکۆنی مێژووییەوە ،بە هۆی ئەم کۆمەڵناسی واتای تایبەت بە خۆیان دەسکەوتە زانستیانەی مارکس و گەاڵڵە کردوە .هەندێک بنەمای ئێتنیک و ئینگڵس ،پەرەی سەند و گەلێک زانای هاوزمانبوون و کولتوری هاوبەش و واڵتی کۆمەڵناسی و سیاسەت و مێژوو ،تایبەت بە خۆیانیان وەک تایبەتمەندیی لەسەر ڕوونکردنەوە و شیکردنەوەی سەرەکی داناوە کە لە نووسراوەکانی ئەو دەستەواژانە دەستیان بە کار کرد .پێڕەوەانی دنیا بینی زانستیدا ئاماژەیان لەسەرتاسەری نووسراوەکانی بەجێماوی پێکراوە ،وەک لێنین ،جان استوارت میل. دەستیان وەک ستالین ئەو پێشاهەنگ و وەستایانەی دنیابینی هەندێک زانستیدا ،پێداگری لەسەر بەفەرمی لەو تایبەتمەندیانە وەرداوە و ئابوری ناساندن و ڕەوایی مافی سەربەخۆیی هاوبەشیان لێ زیاد کردوە)٢(. نەتەوەکان لە حاشا نەهاتوویە .تەنانەت کەسانی وەک فریدریش لیست واتای نووسراوەکانیان لەسەر مەسەلەی ئیرلەند تەواو ئابوریان بۆ نەتەوە دارژتوە و و پۆڵۆنیا بە ڕاشکاوی بەرپەرچی نەتەوەیان وەک کۆمەڵێکی ئابوری لە هەموو بۆچوونە ئەنارشیستی و چوار چێوەی گەڕانی دراو و بازاردا کۆسمۆپۆلیتیکیانەی بەشێک لە چەپی لێکداوەتەوە)٣(. ئەو سەردەم دەداتەوە کە بە داخەوە پاش لە پوختەی تێکرای لێکدانەوەکانڕا، تێپەڕ بوونی دوو سەدە خەریکە لە ناو نەتەوە ،لە ئاستی جیهانیدا بە دوو کورددا سەرهەڵدەداتەوە .لەسەر بنەمای چەشنی زانستی و سیاسی لێکدراوەتەوە. بۆچوونی زانستی مارکس و ئێنگلس ،لەباری زانستیەوە ،هەم پێڕەوانی چەپی لێنین مافی نەتەوەکان لە دیاریکردنی ڕاستەقینە ،هەم زانایانی کۆمەڵناسی چارەنووسی خویاندا دەنووسێ .بەداخەوە لەسەر واتای زانستیی نەتەوە هاودەنگن. حیزبەکەی خۆشی بەو نووسراوە بایخی بە پێی ئەم واتایە : تایبەت بە خۆی نادا و ئاڵوگۆڕەکانی «نەتەوە» کۆمەڵێکی ئیتنیکیە لەسەر ستالینی بەسەر دێنێ کە پاش نیو سەدە خاکی خۆیانن و خاوەنی زمان ومێژوو و کولتور و داب و نەریتی هاوبەشن. دەتەقێتەوە. بەو هۆیە و بۆ پەرپەڕچدانەوەی ئەو واتایە بە واتای قوتابخانەی فیکری سەرچاوەکەشی ناسراوە. خۆتێخزاندنی ئەو چەشنە بۆچوونانە لە ئالمان ناو ریزەکانی چەپی کورددا ،کە لەزۆر لێکۆڵەروان و زانایانی پێڕەوی بیری مێدیای کوردیدا و لەالیەن بەشێک لە زانستی وەک مارکس ،ئێنگلس ،لێنین و حیزبە چەپەکانی کورددا بانگەشەی جان استوارت بوون. بۆ دەکرێ ،پێویستە دەستەواژەکانی لە پاش شۆڕشی فەرانسە ،لێکدانەوەیەکی نەتەوە ،مافی نەتەوایەتی ،بزووتنەوەی سیاسی لە واتای نەتەوە بە پێڕەوی لە رزگاریخوازانەی نەتەوایەتی و ..هتد ،یاسای بنەڕەتیی فەرانسە هاتە ئاڕاوە .بە بەتایبەت لە پێوەندی لەگەڵ بزووتنەوەی پێی ئەم واتایە: رزگاریخوازانەی نەتەوایەتی کورددا ،شاروەندەکانی واڵت بەبێ لەبەرچاو شی بکرێنەوە .ئەو کارە پێویستە هەتا گرتنی ئێتنیکی ،زمانی ،مێژوویی و کولتوری نەتەوە پێک دێنن. سەرلێشێواویی وەک : « ظهور مدرنيته و بعدها فروپاشی ئەم واتایەش بە ناوی واتای دەوڵەتیی امپراتورى عثمانى نه تنها كوردها بلكه فەرانسەوی ناسراوە و یەکەم زانای ساير ملل منطقه را به تب استقالل‌طلبى فەرانسوی کە هەوڵی تیوریزەکردنیدا دچار كرد و اين ويروس باعث دامن‌زدن به Renand Ernstزانای ئیدەئالیست رقابتهايى ميان ملل منطقه شد كه تا امروز بوو کە لە ساڵی ١٩٨٢دا لەوتاری خۆی لە هم خونبار و خشن ادامە حیات می‌دهد .زانکۆی سۆربۆن لە ژێر سەردێری نەتەوە چییە ،گەاڵڵەی کرد)٤( . (کاروان محمدی )» ڕیگای پێنەدرێ. دەستەواژەی دەوڵەت -نەتەوە (دەوڵەت نەتەوە لەگەڵ دەوڵەتی نیشتمانی یەک وەڕگێڕانەکەی بەکوردی: « پەیدایی مۆدێرنیتە و پاشان فەوتانی نەتەوە جیاوازیی زۆری هەیە) لەسەر ئیمپێراتوری عوسمانی ،نەک تەنیا کورد ،بنەمای تاریفی فەرانسەوی نەتەوە هاتۆتە
گۆڕ و دەوڵەتی فەرانسە یەکەم وێنەی دەوڵەت -نەتەوە بووە کە لە ئاستی جیهانی و لەسەر داخوازی نەتەوە جیاوازەکانی فەرانسەش پێکهاتووە .لە هەمان کاتدا دەوڵەت -نەتەوەکانی وەک ئێران ،تورکیە ،عێراق ،سوریە ،پاکستان و سریالنکاو... بەبێ ڕەزامەندی نەتەوە جیاوازەکان بە هۆی پەیمانە کۆلۆنیالیستیەکانەوە بەسەر گەاڵنی ئەو واڵتانە داسەپێندراون . تەنانەت لە ئەفریقا زۆر دەوڵەت پەیدا بوون کە بە خەتکێشی ئەندازیارانە لە یەکتر جیاکراونەتەوە )٥( .ئەو واڵتانە کە لە پێکەوە لکانی خاکی چەند نەتەوەی جیاواز پێکهاتوون ،بە واڵتانی موزاییکی بەناوبانگن. لە ئاستی جیهانیدا ،زانایانی کۆمەڵناسی کە بە بنەماکانی دنیابینی زانستی پابەندن ،تێکرا واتای قوتابخانەی ئاڵمانی بۆ نەتەوە دەناسن .دەوڵەتەکانی جیهانیش بەپێی چۆنێتی پێکهاتەکانیان و بەرژەوەندیی سیاسی خۆیان ،دەڕواننە مەسەلەکە و تاریفی دەوڵەتیی فەرانسەوی بەاڵی زۆربەی دەوڵەتەکانی موزاییکی و خاوەن فرە نەوتەوە ،وە هەروەها ئەو دەوڵەتانەی کە لەسەر داگیرکردنی واڵتەکانی دیکە پێکهاتوون و لە ماوەی پێنج سەدەی ڕابردوودا بوونە قەوارەیەکی لەدەست داوە و فارس و تورک و عەرەبی تازە ،پەسندە .زۆربەی ماسمێدیاکان تیدا نیشتەجێ کراوە ،بەاڵم چوار سیاسەتی دەوڵەتەکانیان ڕەچاو دەکەن پارچەی رۆژهەاڵت و رۆژئاوا و باکور و و لە نووسیندا دانیشتوانی ئەو واڵتانە بە باشوری پاراستوە .لە میزۆپۆتامیا و گشتی بە ئێرانی و تورک و عێراقی و ئیالم و ماننا و ماددا یەکەم کۆڵەکەکانی ..هتد ناو دەبەن. شارستانێتی داکوتاوە .خاوەنی کولتور لەبەیاننامەی .، نەتەوەییەوە لەباری مافی و داب و نەریتی تایبەت بە خۆیەتی و شیکردنەوەی بە مرۆڤدا، مافی جیهانی زمانی کوردیی بە بێدەسەاڵتی نەک هەر دیاریکردنی بناخەی مرۆڤ، مافەکانی پاراستوە بەڵکوو پەرەشی پێداوە .ئەگەر مافی چارەنووسی خۆد هەرنەتەوەیەک بە ئەو ڕاستیە دژە بە زانست ،ئەوا دەبێ دەستی خۆی داڕێژراوە و لە بەیاننامەکانی بڵێین ئەوە زانستەکەیە کە پای شکاوە! جیاوازی ئەو ڕێکخراوەدا بە دەیان جار بۆ کێشەکانی سەربەخۆییخوازیی نەتەوە مافی نەتەوایەتی جیاوازەکان کەڵکی لێوەرگیراوە .لە ساڵی مافی نەتەوایەتی بریتیە لە مافی ١٩٩٤ەوە بە بۆنەی مافی دانیشوانی دیاریکردنی سەربەستانەی شێوازی ئیتنیکی هەر واڵتێک ،باسی دیاریکردنی ژیانی نەتەوەیەک لە هەموو بوارەکانی مافی خەڵکانی خۆجێیی کە ژێر دەستەی سیاسی ،ئابوری و کۆمەاڵیەتیدا .ئەوەیکە دەسەاڵتی بیگانە بوون ،لە ڕێکخراوەی نەتەوەیەک چۆن کار و باری سیاسی نەتەوە یەکگرتوەکاندا دەسپێکراوە و و کۆمەاڵیەتی خۆی هەڵدەسوڕێنی، بوو بە هۆی دەر بڕینی بڕیارنامەی ژمارە چۆن لە سامانی نیشتمانی خۆی کەڵک ٦١/٢٩٥کە لە ١٣ی سیپتامبری ٢٠٠٧وەردەگرێ ،بە چ شێوازێک واڵتی خۆی دا پەسند کرا و بەبێ المجۆیی بەفەرمی ئیدارەدەکا ،بەشەکانی سەرەکی مافی مافی دیاریکردنی چارەنووسی نەتەوەکان نەتەوایەتین. و هەم کەمەنەتەوەکان دەناسێ)٦( . مافی نەتەوایەتی لەگەڵ پەیدایی کورد بە پێی بۆچوونی زانستی ،نەتەوەی پێناسەی نەتەوەیی و لەسەر بنچینەی لەسەر نەتەوەیەکە کە بە هەزاران ساڵە مافەکانی کۆمەاڵیەتی – ئیتنیکی پێشوو هێرشەکانی خاکی خۆی دەژی و سەرەڕای پەرەی پێدراوە و شیکراوەتەوە .هاوکات ئیمپیریالیستیەکان، داگیرکەران و پێالنە دنیابینی لەگەڵ سەقامگیر بوونی نیشتمانەکەی بەرچاوی گەرچی بەشێکی زانستی ،لێکۆڵینەوە لەسەر ئەو مافە
چەپی کورد هەتا
ئەو کاتەی خۆی بە تیوریە کانی
نەسەلمێندراو ببەستێتەوە، ناتوانی
دەروێشایەتی وەال
بنێ و داهێنەر بێ
ژمار‌ه (٢٠١٨/٩/١٥ )٧٥
ئەدەبیات و مێژوو
دایکی «تاڵەسوار» بۆ دایە بەهیە... دایە بەهیە ،دایکی پێنج شەهیدی بنەماڵەی مستەفا سوڵتانییە .فوئاد ،حوسێن ،ئەمین ،ئەمجەد و ماجیدی مستەفا سوڵتانی ،پێنج کوڕی دایەبەهیە ،لە ماوەی چەند مانگدا گیانیان بەخت کرد .کاک فوئاد لە شەڕدا گیانی بەخت کرد و چوار براکەی لە زیندان ئیعدام کران .دایە بەهیە و کوڕەکانی لە گۆڕستانی «تاڵەسوار»ی ئاوایی «ئاڵمانە»ی ناوچەی مەریوان نێژراون.
ئه‌ستێر ه خامۆش و ئاسمان ل ه ڕه‌نگی خۆڵه‌مێش پاییزێک بێڕه‌نگ و زه‌وییه‌ک هیالکی زام و ئێش. ئێستاکه تاڵه‌سوار چاوه‌ڕێی ڕه‌هێڵه‌ی بارانه و چاوی له‌و هه‌وره‌یه ل ه که‌لی تاسه‌وه له‌ودیوی واڵتی حه‌سره‌ت و هه‌ناسه و له‌وپه‌ڕی هه‌رێمی باوه‌شی گه‌رمه‌وه دێته پێش. ده‌مێک بوو نه‌یدیبوون. زواڵڵیی ده‌نگیانی به ئاسته‌م ل ه یاد بوو. بوو تامه‌زرۆی ده‌مێک دیداری به‌هار و هه‌ناسه‌ی گه‌زیزه و ئامێزی گه‌رمی خاک ده‌مێک بوو به تاسه‌ی دیتنی فوئاد بوو. ئێستاک ه چیت ده‌وێ ئه‌و ه خاک تێر بۆنی پێوه که و ئهوه به‌رد بیگر ه ئامێز و ئه‌وه‌تا فرمێسکی هه‌ڵوه‌ریو له چاوی هه‌اڵڵه‌ی بریندار ئه‌وه‌تا مه‌وله‌وی ب ه ڕیشی سپییه‌وه که ده‌گری له گه‌ڵت و ئه‌وه‌تا زرێبار. ئه‌وه‌تا مرۆڤی واڵتی ئاگر و هاواری نێو سووتمان. ئه‌وه‌تا شه‌پۆلی سه‌رکه‌ش و باڵنده‌ی نێو تۆفان. ئه‌وه‌تا ئهوه خاک ئه‌وه‌تا هه‌ڵه‌بجه و عومه‌ری خاوه‌ر و کۆرپه‌که‌ی باوه‌شی و ئه‌وه‌تا کوردستان. ده‌مزانی هه‌وره‌کان له چاوی نێرگزدا فرمێسکی بارانه ده‌گێڕن، ده‌مزانی ئه‌ستێره ملوانکه‌ی تریفه به‌ره‌و خاک ده‌نێرن، ئه‌و ڕۆژه‌ی سه‌ره‌نجام ژانی تۆ ل ه لێدان ده‌که‌وێ و سه‌ره‌نجام خه‌می تۆ به‌خاکی تاڵه‌سوار ده‌سپێرن. ناسری حیسامی
Dwaroj@komala.com
7
من چیرۆک نوسێکی کوردم()1 من چیرۆک نوسێکی کوردم .ئەمە لە هەمان کاتدا کە خۆناساندنێکی کورت و سادەیە ،باری بەرپرسایەتییەکی قورس و گرانیشە .بەرپرسایەتییەک بەرامبەر بە خۆم ،وەک مرۆڤێک کە قەرارە جارێک بژیم و حەز دەکەم لەم ماوە کورتەی ژیانمدا بەرامبەر بە بڕیاری سەخت و دژواری داهێنان و نووسین و گێڕانەوە، بەرامبەر بە بیرو ئەندێشەو خەم و داڵغەو پرسیارەکانم ،بەرامبەر بە خەون و روئیا و فانتازییەکانم وەفادار بم .لە هەمان کاتیشدا بەرپرسایەتییەک بەرامبەر بەو خەڵکانەی کە لەگەڵیاندا دەژیم .بەرامبەر بەو نەتەوە کە کێشەو گرفت و ناتەبایی و ناتەواوییەکانی ،کێشەو گرفتی منە .بەرامبەر بەو مێژوە کە مێژووی هەوڵ و تەقەالی باب و باپیرانی من و ،مێژووی هەوڵ و تێکۆشانی منە .بەرامبەر بە واقیع و پرسەکانی ئەم خەڵک و کۆمەڵ و نەتەوەیە .بەرامبەر بە کولتوورەکەی کە من دەبێ دەورم لە گۆڕانیدا ببێت و ،بەرامبەر بە زمانەکەی کە منیش دەبێ خزمەتی گەشەسەندنی بکەم .ئەوە کامە ساتەوەخت بووە کە بۆ یەکەم جار شانم داوەتە بەر ئەم باری بەرپرسایەتی گێڕانەوە و داهێنان ،یان بە وتەیەکی‌تر گێڕانەوەی داهێنەرانە؟ نازانم .ئەوەندە دەزانم کە لە پشت ئەم بەرپرسایەتییەوە هیچ هاندەرێکی سەرەکی و پاڵنەرێکی جیدی‌تر لەوە نییە کە ئەم کردە ئینسانییە ،واتە گێرانەوەی داستانی ،هەوڵێکە بە قەدەر هەموو هەوڵە هاوکێشەکانی بۆ پڕ بەروبار کردنی ژیان و جوان کردنی دنیا .هەوڵێکە بۆ گۆرینی رەوتی ژیانی تاکەکەسی و کۆمەاڵیەتی بەرەو پیادە کردنی بەها رەسەنە ئینسانییەکان ،بەهاگەلێکی وەک دادوەری، ئازادی ،رێزگرتن لە مافی مرۆڤ ،باڵو کردنەوەی تۆوی عەشق و خۆشەویستی‌و، دابین کردنی هەموو ئیمکانێکی هاوسان و بەرامبەر بۆ دەرخستنی توانا و قابلییەتە تاکە کەسی و کۆمەاڵیەتییەکان .بۆ سڕینەوەی هەموو جۆرە دوژمن خێوی و توندو تیژی و ناتەواوییەکان .تەنانەت ئەو کاتەش کە مرۆڤی داهێنەر لە پێناوی هەموو ئەمانەدا ناچارە بە گێڕانەوەی ناحەزی و ناتەواوییەکانی بەشێک لە بیرو ئەمدێشەو کارو کردەی مرۆڤەکان و ،ناچارە بە گێڕانەوەی ناحەزی و ناتەواوییەکانی بەشێک لە ژیانی کۆمەڵگەو ،ناچارە بە گێڕانەوەی پیسی و پۆخڵەواتی و توندو تیژی و رق و قین و کۆی رەشاییەکان ،لە پێناوی بەها بەخشین بە جوانییەکان. من لە سەرەتاوە ،رەنگە تا ئێستاش ،لە ناو ئەم ناحەزی و ناتەواوی و رەشاییانەی ژیانی دەورو بەرمدا گەمەم کردووەو،بەقەدەر توانام راوی و گێڕەرەوەی خەم و مەینەت و گرێ و کارەساتە دەروونییەکانی خۆم و مرۆڤی دەورو بەرم و ،سەربوردە و بەسەرهاتە تاڵ و تاریک و رەشەکانی کۆمەڵگەم بووم .لە هەمان کاتیشدا هەوڵم داوە لە ناسکی و لەتافەتی رۆحی کەسەکان‌و ،لەو ترووسکاییە ئومێدە کە لەپشت کارەساتەکانەوە هەیەو ،لەو سپیایی و رووناکاییە کە لە گیانی مرۆڤ و کۆمەڵگەدا خۆی حەشار داوە ،غافڵ نەبم .لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی کار و نوسینم گەلێک کەس گوتوویانە و نووسیویانە کە گوایە من نووسەرێکی تاڵ و رەشبین و تەنانەت نەهلیستم و رەشاییەکانی کۆمەڵگە و نامورادییەکانی مرۆڤ بەرجەستە دەکەمەوە. من واڵمی ئەم وتانە بەم شێوە دەدەمەوە کە نامهەوێت خەیانەت لە خۆم و کەسانی دەوروبەرم و مێژووی پڕ لە نامورادی نەتەوەکەم بکەم .ناتوانم و ـ راستییەکەشی بلێم نازانم ـ خەیانەت لەو ژیانە بکەم کە ژیاوم .هەر لە منداڵیمەوە تا ئێستا کە چل و چوار ساڵم تەمەنە ،هەر لە ژیانی ناو خێزان و بنەماڵەوە تا ژیانی ناو کۆاڵن لە گەڵ مندااڵن و دواتریش لە قوتابخانە و لە ناو سیستەمێکی سەیر و سەمەرە و پڕ لە ناتەواوی فێرکردن و ،بەتایبەت بارهێنان و پەروەردەدا ،ئەوسا هەر لە تافی گەنجی و ئاشنا بوونم لەگەڵ کەسانێکی وەک خۆم کە خاوەنی ئارمان و ئیدەئالێکی ئینسانی شیرین و گەورە بوون و ،ئاشنا بوونم لەگەڵ ئەو حیزب و رێکخراوانە کە دروشمی ئینسانی گەورەیان دەداو ،پاشان بوونم بە سەربازێکی ناو شەقام و خۆپیشاندانە جەماوەرییەکانی واڵتەکەم کە تەمەنای گۆڕینی ژیانی بوو ،ئەوسا نامورادیم بۆ هەموو خەون و خولیاکان و تێگەیشتنم لەو راستییە کە خەون و خۆزگەکانی مێرمنداڵی و گەنجییەتی من و هەموو کەسانێکی وەک من، بە تەنیا توانای گۆڕینی دنیایان نییەو ،دنیاکەی منیش ئەگەر گۆڕانێکی بەسەر هات گۆڕانی بۆچوونەکانم بوو بەرامبەر بە هەموو ئەو ناڕاستییانە کە وەک راستی وەرمگرتبوون و ،ئەگەر ئەدەب و تەمەنای گێڕانەوەی راستییەکان لەالم دروست نەبوایە و ،ئەگەر چیرۆک و رۆمان وەک کردەی داهێنانی جیهان و ژیانێکی راستتر لە وەهمی ئەو جیهان و ژیانە کە دەمناسی و لە گەڵیدا ناتەبا بووم ،بە هانامەوە نەهاتبایە ،ئەوسا بێگومان دەبوومە مرۆڤێکی تۆخ رەشبین و پووڤگەرا .مرۆڤێک کە هیچ بیانوویەکی بۆ ژیان و بەردەوامی ژین نەدەبوو .لێرەوە ئیتر خەڵوەتەکەی خۆم کە پەناگەی خۆشاردنەوەم بوو لە الفاوی کاولکاری هەرەسی خەون و خولیا و ئیدەئالەکانی منداڵی و تازەالویم بە قەرەباڵغی ناو ئەو کەسایەتییە چیرۆکییانە پڕ کردەوە کە هەموویانم بە شێوەیەک لە شێوەکان لە ژیانی خۆمدا ناسیبوو. هەموویان بە شێوەیەک لە شێوەکان مرۆڤێک بوون وەک خۆم و دایک و باب و خوشکەکانم و منداڵەکانی گەڕەک و ژن و پیاوە هاوشاری و هاوواڵتییەکانم. من لە خەڵوەتی بە ڕواڵەت سارد و سڕی شەوان و رۆژانی سەرەتای دەهەی سێهەمی تەمەنم ،لە ناو قەرەباڵغی دەیان و سەدان کەسی زهنی کە هەر کامەیان بۆ خۆیان کەس یان کۆمەڵە کەسێکی واقیعی دەورو بەریشم بوون و ،بەرۆکیان دەگرتم کە ژیان و سەربوردەیان بگێڕمەوە ،یەکەم چیرۆکەکانم نووسی. یەکەم چیرۆک کە نووسیم و تا ئێستاش وەک زۆر چیرۆکی‌تری ئەو سەردەمە باڵوم نەکردووەتەوە ،چیرۆکی »دوو کەڕەت دوو « بوو .باوکێکی داماوی لە کار دەرکراو ،بۆ ئەوەی زەینی منداڵەکەی لە واقیعە تاڵەکانی دەوروبەری بدزێتەوە پەستا پەستا خشتەی زەربی رەقەمەکانی لێدەپرسێتەوە و منداڵەکەش لە هەمان کاتی وەاڵم دانەوەیدا بیری لە الی رووداوەکانی دەوروبەرییەتی .دایکم بۆ یارمەتیدانی بەڕێوەبردنی ژیانی بنەماڵە بچووکەکەمان کە چوار کەس پتر نەبووین شەو و رۆژ کاری دەکرد .دروومان ،هەوڕ کردن ،لە هەمان کاتیشدا کاری ماڵ و مەزرا .دایکم هەموو ددانەکانی کێشابوو .پارەیەکی لە رەنجی شانی خۆی پاشەکەوت کردبوو تا تاقمە تێبکاتەوە .دایکم لە ترسی باوکم پارەکەی شاردبووەوەو ،باوکم وەک هەمیشە کە پەی پێدەبرد ،پێیزانیبوو هەڵیگرتبوو. لە بیرمە کە دایکم یەک دوو ساڵ بێ‌ددان مایەوە ،هەموو رۆژێک بەدەم رەنج و ئازاری کارەوە دەگریا و بە نامورادی خۆیدا هەڵدەگوت .دایکم ژنێکی میهرەبان بەاڵم لە ژیانیدا ناموراد و خێر نەدیو بوو .ژنێکی بێ‌پشتیوان بوو .کچی باوکێکی خوێندەوار و بنەماڵیەکی ماقووڵ و ناودار کە تووشی نەهامەتی ببوون و لە یەکێک لە گەمەکانی ژیاندا هەموو نێرینەیان بێجگە لە تاقە کوڕێک تێدا چووبوو .ئەو کوڕەش کە دەبێتە خاڵوم لە سەرەتای گەنجیدا سەری خۆی هەڵگرتبوو ،هەرگیز نەگەڕایەوە. درێژەی هەیە...
6
ژمار‌ه (٢٠١٨/٩/١٥ )٧٥
تایبەت
Dwaroj@komala.com
پەیامەكانی حەماسەی 21ی خەرمانان ئا :دوارۆژ
چیتر رۆژی 21ی خەرمانان رۆژێكی ئاسایی نابێت لەمێژووی خەباتكارانەی خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردستاندا ،ئەمرۆژە بوو بە رۆژێكی مێژوویی ،ریفراندۆمێكی دیكەی خەڵكی كوردستان و «نا»یەكی گەورەی دیكە بۆ دەسەاڵتی رەشی كۆماری ئیسالمی لەكوردستان .لەم رۆژەدا جارێكی دیكە خەڵكی كوردستان حەماسەی خولقاند‌و وەاڵمی دەیان پرسیار‌و گومانی رەواندەوە. رۆژی 17ی خەرمانی ئەمساڵ ،یەكێك لەو رۆژە رەشانە بوو كە زەینی هەموو تاكێكی كورد دەمێنێتەوە .لەسێدارەدانی سێ الوی تێكۆشەری كورد بە دەستی جەالدەكانی زیندان .ئەمەش سەرەڕای سازدان‌و رێكخستنی دەیان كەمپین‌و بەیاننامەی ناڕەزایی چەندین رێكخراوی نێودەوڵەتی بۆ راگرتنی سزای لەسێدارەدانیان ،بەاڵم بەرپرسانی رژیم سەرلەبەیانی ئەو رۆژە هەر سێ چاالكی سیاسی ،رامین حسەین پەناهی ،زانیار و لوقمانی مورادی لە زیندان لەسێدارەدا. هێشتا كەم كەس لە هەواڵی مەرگی ئەم سێ الوەی كورد ئاگادار ببوونەوە كە پاش نیوەرۆی هەمان رۆژ ،سوپای تیرۆریستی پاسدارانی رژیم لە كردەوەیەكی تیرۆریستی‌و بە بەزاندنی هەموو بنەما‌و رێسا نێودەوڵەتی ،ئۆردوگاكانی حیزبی دیموكراتی كوردستان‌و حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران موشەك باران كرد كە بەهۆیەوە ژمارەیەك ئەندامی سەركردایەتی‌و كادرو پێشمەرگەی دیموكرات گیانیان بەختكرد‌و ژمارەیەكی دیكەش بریندار بوون. هەواڵی ئەم دوو كارەساتە هەموو كوردێكی بەشەرەفی تاساند‌و رق‌و توڕەیی خەڵك بەرامبەر بە دەزگای تیرۆری كۆماری ئیسالمی دەسەاڵتەكەی گەیشتە لوتكە .حیزبەكانی كوردستان بە تێكڕا داوایان لەخەڵك كرد بەرامبەر بە تاوانەی رژیم بێدەنگ نەبن‌و خوازیاری ئەوە بوون رۆژی 21ی خەرمانان بە
خەڵكی كوردستان لەو رۆژەدا جارێكی دیكە مەشروعیەت‌و رەواییان لە كۆماری ئیسالمی سەندەوە داخستنی دوكان‌و بازاڕەكان‌و نەچوونە لێقەوماوانی بوومەلەڕزەی كرماشان‌و رژیمەوە بە «تیرۆریست»و «دەستی بەكۆماری ناودەبرێن‌و سەركارەكانیان ،خەڵك ئەو تاوانانە ...لە هەگبەی بزوتنەوەی مەدەنی‌و بێگانە» مەحكوم بكات .سەرەڕای ئەوەی جەماوەریی خەڵكی كوردستاندا هەیە ،ئیسالمییان راگەیاند ئەوان رۆڵەی هەر ئەو گەلەن. زۆرێك لەحیزبەكان‌و چاالكانی ناوخۆش بەاڵم چاوەڕوانی ئەوەیان نەدەكرد رێژەی 21ی خەرمانان جیاواز لەهەموو ئەو كۆماری ئیسالمی رۆژی 21خەرمانان مانگرتنەكە زۆربێت ،بەاڵم رۆژی 21ی ناڕەزاییانە بوو و چەندین دەرسی توشی شۆكێكی گەورە بوو و چاوەڕوانی خەرمانان شارەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان بە ئێمەی هەڵسوڕاوانی سیاسی‌و حەماسەیەكی گەورەی لەخەڵك نەدەكرد بە پیری بانگەوازی حیزبەكانەوە هاتن‌و حیزبەكانی كوردستاندا‌و چەندین كە بەرپیری بانگەوازی حیزبەكانەوە بێن‌و بەیانی رۆژی دواتر چەندین مانگرتنێكی گشتیی‌و بێ وێنەیان سازدا‌و پەیامی گرنگی بەجێهێشت. ئەم سەركەوتنەش وەرەی خەباتكارانەی خەڵكی كوردستان لەو رۆژەدا جارێكی بەرپرسی خۆی لە كوردستان لەسەر بۆ هەموو هەڵسوڕاوێكی سیاسی‌و دیكە مەشروعیەت‌و رەواییان لە كۆماری كار البرد. خودی خەڵك گەڕاندەوە‌و سارێژی برینی ئیسالمی سەندەوە‌و لە رێفراندۆمێكی خەڵكی كوردستان لەو رۆژەدا پەیامێكی رانەگەیەنراودا دەنگی «نا»یان بە گەورەی بەحیزبەكانی رۆژهەاڵتی كەسوكاری گیانبەختكردوانی كردەوە. مانگرتن‌و ناڕەزایی لەكوردستان یەكەم دەسەاڵتی رەشی كۆماری ئیسالمی دا .كوردستان دا كە ئەوانیش وەك جار نەبوو كە لەالیەن خەڵكەوە كوردستان لەم رۆژدا بەرگرییان لە خەڵكەكەیان پێكەوە بن‌و یەكگرتووانە تەجروبە بكرێت ،دەیان ئەزمونی وەك رۆڵەكانی خۆیان ،لە پێشمەرگە‌و دژ بە كۆماری ئیسالمی خەبات بكەن. پشتیوانی لەكۆڵبەران‌و دژ بە داخستنی هەڵسوڕاوانی سیاسی لە حیزبەكانی مانگرتنی خەڵكی كوردستان لە سنورەكانی كوردستان‌و پشتیوانی لە كوردستان كرد كە بەردەوام لەالیەن رۆژی 21ی خەرمانان تەواو بوو بەاڵم
چاوەڕانییەكانیان لە حیزبەكان تەواو نەبووە‌و ئێستا ئەركی هەموو حیزبێكە بە بێ لەبەرەچاوگرتنی بەرژەوەندی تەسكی حیزبی ،بۆ بەرژەوەندییەكی گەورەتر كە هەمان بەرژەوەندی خەڵكی كوردستانە هەنگاو هەڵگرێت‌و لە ژێر چەترێكی هاوبەشدا خەبات بكات. خەڵكی كوردستان سەلماندیان هیچ حیزبێك بە تەنیا هیچی پێناكرێت‌و، دەسكەوتی 21ی خەرمانان بەرهەمی هیچ حیزبێك بەتەنیا نیە ،بەڵكو بەرهەمی بانگەوازی هەموو حیزب‌و مەدەنی‌و رێكخراوە الیەنەكان‌و سیاسییەكانە كە خەڵك بە پیریەوە هاتن .بۆیە حیزبەكان دەبێت هەوڵبدەن ئەم سەركەوتن‌و یەكگرتوویە لەبار نەچێت‌و تامی شیرینی سەركەوتن لەزاری خەڵكی كوردستان تاڵ نەكەن.
راپۆرتێک سەبارەت بە خۆکوژی لە ناو منااڵن و ژناندا ئا :دواڕۆژ مرۆڤەكان ئەو كاتەی هەست دەكەن هیچ دەرەتانێبۆ رزگار بوون نەماوە ،ئەو كاتەی كورد گوتەنی دەستیان لە عەرز و ئاسمان دەبڕدرێ ،ئەو كاتەیە كە رەنگە دەست بدەنە كارێكی شیاو یانەگونجاو بۆ رزگار بوون لەو دۆخەی كە تێی كەوتوون .یەكێك لەو كارانەی كە مرۆڤەكان لەو ساتەوەختەدا بە ناچار پەنای بۆ دەبەن كردەوەی خۆ كوژیە .خۆ كوژی وەك ئاكارێ بۆ لە ناو بردنی ژیان تەمەنێكی كۆنی هەیە و لە ئەفسانەو حیكایەتە كۆنەكاندا زۆرن ئەو چیرۆكانەی تایبەت كراون بە خۆكوژی . ئەفسانەی خۆكوژی بەشێك لە قارەمانە یۆنانییەكان ئەو ئەفسانانەن كە دەربارەی خۆكوژی وتراون یا دەوترێنەوە. دەروونناسان خۆكوژی بە كردەوەیەكی مازۆخیستی( واتە خۆئازاردان ) دەزانن. ئەوان باس لەوە دەكەن زۆر هۆكار لەوانە هۆكاری كۆمەاڵیەتی و ئابووری و دەروونناسی لە پشت ئەم ئاكارەوەن. فرۆید ئەو كاتەی باسی خۆكوژی دەكات ئەم حەرەكەتە دەگەڕێنێتەوە بۆ هاندەرەكانی سەردەمی مناڵی و تازە الوی. بەاڵم واتسۆنی دەرونناس لە سەر ئەو باوەڕەیە گوشارە دەرەكییەكان هۆكاری سەرەكی ئەم كارەن .هەر چەن فرۆیدیش هیچ كات هاندەرە دەرەكییە ساتییەكان لە بیر ناكات. خۆکوژی بە داخەوە تا دێلە كۆمەڵگای ئێمە و بەشێكی زۆر لە كۆمەڵگا رۆژهەاڵتییەكاندا درێژەی هەیە و پەرە دەستێنێ .لە و وتارە هەول دراواە باس لە خۆکوژی لەناو ژنان و مناالن بکرێت ،هۆکارەکانی خۆکوژیی ئافرەتان و تایبەتمەندیی ئەو ئافرەتانەی
کە مەرگ هەڵدەبژێرن ،جێی تێڕامانە. زیاتر لە سەتا پەنجای ئەو ئافرەتانەی کە خۆیان دەکووژن ،پووتە نەوتێک بەسەر خۆیاندا دەکەن و بە پڕیشکە ئاورێک بەرەو مەرگ دەچن .زۆربەی ئەم ژنانە هاوسەردارن ،ماڵیان هەیە و لە هەمان کاتیشدا ،الو و کەمتەمەنیشن .بەپێی لێکۆڵینەوەیەک کە ساڵی ١٣٧٨ی هەتاوی کراوە ،خۆسووتاندن لە ناو ئافرەتاندا نزیکەی چوار بەرابەری پیاوانە .ئافرەتان زیاتر لە تەمەنی الوێتیدا خۆ دەکووژن. هەروەها لە نێوان ئافرەتانی هاوسەرداردا، دیاردەی خۆکوژیی باوترە لە ئافرەتانی سەڵت (سەتا ٦٤ی هاوسەردار لە بەرامبەر سەتا ٣٦ی سەڵتەکان) .خۆکوژیی لە نێوان ئافرەتانی هاوسەردار زیاتر بەهۆی ئازاردانیانە لەالیەن هاوسەرەکانیانەوە. ئازاردانی ئەو ئافرەتانەیی کە لە تەمەنی خوارێدا شوو دەکەن ،دەبێتە هۆی خەمۆکی و هەر ئەمەش پاڵنەرێکی گرینگە بۆ پەنابردنە بەر خۆکوژیی .لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە زۆربەی ئەو ئافرەتانەی کە خۆیان کوشتووە نەخوێندەوار یان کەمخوێندەوارن ،ئەگەر بمانهەوی باس لە شێوازەکانی خۆکوژی بکەین دەبێ بکوترێ بەداخەوە ئافرەتان لە کوردستان لە شێوازی توندوتیژانەتری وەک خۆسووتاندن بە مەبەستی خۆکوژیی کەڵک وەردەگرن. دەروونناسێکیش هۆکارە کۆمەاڵیەتی، کولتووری و ئابوورییەکان لە چوونەسەرێی خۆکوژیی بە گرینگ دادەنێ و دەڵێ« :بە سەرنجدان بە هۆکارە کۆمەاڵیەتییەکان، هەرچی گۆڕانکارییەکان لە کۆمەڵگەدا زیاتر بن ،یان بەپێی بنەما فەرهەنگییەکان، نەریت و باوەڕگەلی پیاوساالرانە لە کۆمەڵگەدا زیاتر پەرەبستێنێ ،ئاماڕی خۆکوژیش دەچێتەسەرێ» .لەالیەکی
دیکەوە توێژینەوەکان دەریدەخەن ،ژنانی ماڵدار زیاتر پەنا بۆ خۆکوژی دەبەن. مووسا مەلەکمەحموودی ،یەکێک لە توێژەرانی بواری ژنان پێیوایە« :سەتا ٤٤ی ئەو ژنانەی کە پەنا بۆ خۆکوژیی دەبەن ،ماڵدارن» .زیائی ،بەڕێوەبەریی ناوەندی توانایی پێدانەوە بە ژنانیش، سەرەکیترین هۆکاری خۆکوژی و خۆسووتاندنی ژنان لە نواندنی توندوتیژیی بەدژی ژنان لە ماڵەوەدا دەبینێ»« .لە ناوچە هۆزنشین و نەریتخوازەکان کە باوەڕە نادروستەکان زیاتر لە ناوچەکانی دیکە زاڵە ،رادەی خۆکوژییەکان زیاترە؛ ئافرەتان لەو کۆمەڵگایانەی کە زیاتر رۆڵی ماڵداری و کابانیان هەیە و جموجۆڵی کۆمەاڵیەتیی کەمتریان هەیە ،زیاتر پەنا بۆ خۆکوژی دەبەن”. ئەنجامی راپۆرتی نیشتمانیی خۆکوژیی ژنان کە ساڵی ١٣٧٩لەالیەن جێگری کاروباری کۆمەاڵیەتی سەربە سەرکۆمارییەوە داڕێژراوە ،دەریدەخا کە ئەو ژنانەی کە دەکەونە بەر ئازار و توندوتیژییەوە ،بە هۆی بێئاگایی لە قانوونەکان و هەروەها نەبوونی پشتیوانیی بەهێزی قانوونی و نەریتی لەمێژینەی بێدەنگی و تەحەممول کە لە کۆمەڵگەی ئێمەدا زاڵە ،بەڕادەیەک دەکەونە ژێر گوشاری رووحی و جەستەیییەوە کە دەربازگەیەک جگە لە مەرگ نابیننەوە. راپۆرتی نیشتمانیی خۆکوژیی ژنان باس لەوەش دەکا کە پارێزگا کوردییەکانی واڵت لە بواری خۆکوژیی ژنان لە پلەی یەک تا سێ جێدەگرن؛ بەجۆرێک کە پارێزگای کرماشان لە پلەی یەک ،پارێزگای ئیالم لە پلەی دووهەم و پارێزگای کوردستانیش لە پلەی سێهەمدا جێدەگرێ. دیاردەیکی کە لە خۆکوژی ،لە نێو مناالن
دا بەدی دەکرێت و وەک دیاردەییکی نوێ دەتوانێ سێر بکرێت، منااڵن و تازەالوان بە پێنج هۆکار پەنا بۆ خۆکوژیی دەبەن .هۆکارییەکەم ناتەبایی لە شوناسی رەگەزی دایە .خۆکوژی لە ناو هاوڕەگەزبازان ،نێرەمووکەکان و تڕەنسێکشواڵەکاندا زیاتر لەناو تازەالوەکاندا پەرەی سەندووە .تازەالوانێکی زۆر لە نەسڵی نوێ دەریدەخەن کە ناتوانن واز لە مەیلی جنسیی خۆیان بێنن و هەر بەم پێیە لە نێوان چاوەڕوانییەکانی بنەماڵە و کۆمەڵگە و دەوڵەت لە الیەک و خەیاڵ و وێناکانی خۆیان قەتیس دەمێننەوە .ئەم قەتیس مانەوەیە هەندێک جار بەڕادەیەک زۆرە کە تازەالو بەرەو خۆکوژی پاڵ دەنێ. هۆکاری دووهەمی خۆکوژیی ،خەمۆکییە چارەسەرنەکراو و وێڵکراوەکانە .بەپێی دوایین ئاکامەکانی لێکۆڵینەوەکانی وەزارەتی تەندروستی ،پەرەسەندنی خەمۆکی لە ئێران نزیکەی سەتا دوازدەیە. رادەی پەرەسەندنی گرفتی خەمۆکی لە منااڵن و تازەالوان لە ئێران زۆرڕوون نییە ،بەاڵم لە کۆمەڵگەکانی دیکە بۆ منااڵن نزیکەی سەتا دوو و بۆ تازەالوانیش نزیکەی سەتا چوار تا سەتا هەشتە .ئەو مناڵ و تازەالوانەی کە تووشی خەمۆکی دەبن ،شکێنەرترن و زیاتر لە گەورەسااڵن تووشی ئەم نەخۆشینە دەبن .بەشێک لە کۆمەڵگەی ئێران و تەنانەتڕێبەری کۆماری ئیسالمی ،هەرلە بنەڕەتڕا کێشە دەروونییەکان بەڕەسمییەت ناناسن و خۆ لە کەسە خەمۆکەکان ناگەیەننیان هەر سەر لە وەها دیاردەیەک دەرناهێنن. سێهەمین هۆکار بریتییە لە گوشاری هاوتەمەنەکانیان .ملهوڕی و کەڵەگایی لە قوتابخانەکانی کوڕان لە ئێران زۆر باوە. ئەو کەسانەی ملهوڕییان دەرهەق دەکرێ،
هەموویان ئاستی بەرگرییان وەکیەک نییە و منااڵن و تازەالوانی بەرگەنگر و الوازتر لە بەرامبەری دا ،هەندێجار خۆڕاناگرن و تێکدەشکێن .بە هۆی پەرەسەندنی دیاردەی ملهوڕی لە ئاستی حکوومەتدا، هەر لە بنەڕەتڕا هیچ بەرنامەیەک بۆڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەم دیاردەیە لە قوتابخانەکانی ئێران بەرچاو ناکەوێ. منااڵن و تازەالوان بەهاکان و شێوازەکانی ژیانی خۆیان لە دوو سەرچاوەی سەرەکییەوە وەردەگرن :بنەماڵە و هاوتەمەنەکانیان .ئەگەر نەتوانن لەگەڵ هاوتەمەنەکانیان خۆ بگونجێنن ،ئەمە کێشەگەلی دەروونی و تەنانەت خۆکوژیی لێدەکەوێتەوە. هۆکارێکی دیکەی ڕێتێچوو ڕازاندنەوەی دیمەنی خۆکوژی لە تەلەویزیۆنەکان و هەروەها لەسێدارەدانی سەرشەقامەکاندا دەردەکەوێ .بۆ وێنە باس لە دوو نموونە لە الساییکردنەوەی شیمانەیی ئێعدامەکانی لەم سااڵنەی دواییدا سەر شەقام دەکرێ .هەروەها بەپێی لێکۆڵینەوەکان دیمەنیخۆکوژیی مناڵێکی ١١ساڵە لە شنۆ،ڕاست لە شانۆی خۆکوژیی لە تەلەویزیۆنی کۆماری ئیسالمی چووە. هۆکاری پێنجەم بۆ هاوسەرگیریی ناچاریی منااڵن و تازەالوان لە هەندێ لە پارێزگاکانی ئێران دەگەڕێتەوە .بەداخەوە بەشێک لە حکوومەت و هەروەها ئاخوندە شێعەکان پاڵنەری ئەمجۆرە هاوسەرگیرییانەن. ئەو کچە تازەالوانەی کە مل بۆ ئەمجۆرە هاوسەرگیرییە نادەن ،هەندێجار لە گوندەکان و لە ناو هۆزەکاندا ئاگر لە جەستەی خۆیان بەردەدەن .لە پارێزگاکانی ئیالم ،کرماشان و هەمەدان ئەمجۆرە خۆسووتاندنانە زیاتر بەرچاو دەکەوێ.
Dwaroj@komala.com
سەرنوسەر:
رەزا کەعبی
بەڕێوەبەری نوسین:
فۆئاد شێربەیگی
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن پەیوەندی dwaroj@komala.com
بەشداریی هاوڕێیانی کۆمەڵە لەخۆپیشاندانەکانی مەحکومکردنی تاوانەکانی کۆماری ئیسالمی
رێوڕەسمی چەكداركردنی ژمارەیەك پێشمەرگەی كۆمەڵە لەسنورەكانی كوردستان بەڕێوەچوو ژمارەیەكی دیكەی لەكچان‌و كوڕانی خەباتكاری كوردستان ،پاش تەواوكردنی دەورەی سیاسی -نیزامی ،لەفێرگەی پێشمەرگایەتی كۆمەڵە لەسنوركانی رۆژهەاڵتی كوردستان ،بەڕیزی هێزی پێشمەرگەی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان پەیوەست بوون .لەو رێوڕەسمەدا كە لەسنورەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان بەڕێوەچوو ،پاش سرودی بانگەواز ،سرودی فەرمیی كۆمەڵە ،بۆ رێزگرتن لەگیانی هاوڕێیانی گیانبەختكردوی كۆمەڵە ،چەند ساتێكی بێدەنگی راگەیەنرا. دواتر هاوڕێ ئارام مودەڕسی بەرپرسی سكرتاریەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشان چەند وتەیەكی پێشكەش بە پێشمەرگە تازە چەكداربووەكانی كۆمەڵەكرد‌و پاشان لە ئەو كچ‌و كوڕانەی دەورەی سیاسی -نیزامی فێرگەی كۆمەڵەیان سەركەوتوانە تەواو كردبوو ،چەكی پێشمەرگایەتییان كردە شان ،بە دروشمی بژی كۆمەڵە ،بژی سوسیالیزم ئامادەیی خۆیان بۆ بەرەوپێش بردنی ئامانجەكانی كۆمەڵە راگەیاند.