》3
کۆماری ئیسالمی لەسەر دووڕێیانی داڕمان
بەشداربووان لە هەڵبژاردنەکانی نوێنەرانی پەڕلمانی ئێران
کۆمەڵە و ڕۆڵی ژنان لە خەباتی چەوساوەکاندا
》5
》 4
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه
ده‌ریده‌كات
نرخ 500 :دینار
dwaroj@komala.com
كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
١٧ - ٢٠٢٠/٠٣/٠٧ی ڕەشەممەی 1398
سەروتار بە بۆنەی ٨مارس ،ڕۆژی جیهانی ژن
« کۆماری ئیسالمی»
و هەڕەشەی
«ڤایرۆسی کڕۆنا»
لە نێوان شاردنەوە و ئاگادارکردنەوە فەریبا محەممەدی ئەی ژن بە راست یەکسانیبوون قەرەبووی ئەو هەموو غەدرانە ئەکاتەوە ،کە پیاو لێیکردووی؟ بەم وتەی شاعێری یەکسانیخواز شێرکۆ بێکەس ،راستی قوواڵیی ئەو غەدرانەت بۆ دەردەکەوێ کە بەرانبەر بە ژنان کراوە و تەنانەت یەکسانیش ناتوانێ سارێژی ئازارەکانیان بکات. دابەشبوونی رۆڵ ودەوری ئێمە لەو کۆمەڵگایانەی کە هێشتا پیاومەزنی و ئایین بااڵدەستە بە شێوەیەکی نایەکسان و نادادپەروەرانەیە و ژن رۆڵی بوونەوەرێکی الواز و بێدەسەاڵت دەبینێ و بەردەوام قوربانییە .هەر ئەمەش وایکردووە کە ژن نەتوانێ پێگەیەکی بە هێزی لە نێو کۆمەڵگە و تەنانەت خێزانیش هەبێ .ئەمە واتا قوربانی بوون ،ئەو رۆڵەیە کە بە ژن دراوە و بووە بە ئامرازێک بۆ چەوساندنەوەی ،بۆ نمونە دایکایەتی ،لە الی هەموو ئێمە دایک بوون یانێ هەموو ژیان و کاتت بۆ منداڵ یان منداڵەکانت دابنێی و دایکی باش ئەو دایکەیە کە زیاترین ئازار لە پێناو منداڵەکانیدا دەچێژێ بە بێ ئەوەی ساتێ بیر لە خۆی و خواستەکانی بکاتەوە (الموایە ھەم دایک و ھەم باب پێویستە وەک یەک ڕۆڵیان ھەبێ). هەر ئەم روانین و پێناسەیە بۆ ژن لە باقی بوار و رەهەندەکانی دیکەی ژیانیشدا دەبیندرێ و کاریگەرە ،ئەگەر لێرە ئاماژە بە سیاسەت و بەشداری ژنان لە نێو ئەم بوارە گرنگەی کۆمەڵگا بکەین دیسان بەرەورووی هەمان کاراکتر دەبینەوە کە ژن یان قوربانیە یان لە باشترین حاڵەتدا دەبێ وەک پیاو بێ. مرۆڤێک کە رۆڵی قوربانی دەگێڕێ ناتوانێ سەربەخۆ و خاوەن بڕیار بێ و بەردەوام پێویستی بە رزگارکەرێک هەیە و چاوەڕێی بڕیار و لێکدانەوەی پیاوانە .ئەگەر ژنانێک پێچەوانەی ئەم روانینە خاوەنی هێز و بڕیاری خۆیان بن و جلی قوربانیبوون لە بەر داکەنن، ئەبنە رکابەری مەیدانەکە و بۆیە هەوڵەکان چڕ دەبێتەوە بۆ بەربەست دروست کردن و الواز کردنیان کە زۆرجار پەنا دەبرێتە بەر پرسە ئەخالقیەکان و دەس ئەخەنە سەر ئەو خااڵنەی کە لە کۆمەڵگای ئێمە بۆ ژنان بڤەیە و هێڵی سوورە .لێرەدا ئاماژەیەک بە سێ گۆشەی کارپمەن بکەین کە لە الیەن دەروونناسێک هەر بەم ناوەوە باس کراوە کە تێیدا ئاماژە بەوە دەکات کە سەرەڕای ئەوەی سێ گۆشە هەیە بەاڵم هەمیشە دوو کەس یاری تێیدا دەکەن و هەوڵ دەدن کەسی سێهەم کۆنتڕۆڵ بکەن یان لە ژێر چاوەدێری ئەواندا بێت .کە لێرە کەسی سێهەم ژنە و دوو کەسەکەیتر پیاون، واتا کۆنتڕۆڵ و چاوەدێری کردن بووە بە بەشێک لە کلتوری پیاوان ،تا بەم شێوەیە زیاتر هێژمۆنی خۆیان زاڵ بکەن .قوربانیبوون رۆڵی ژنانی کۆمەڵگای داخراو و سۆننەتییە کە پیاو(هاوسەر ،باوک ،کوڕ یان برا) هەمیشە وەک رزگاریبەخشێک دەوری سەرەکی هەیە لە ژیانی ئەودا .بەردەوام لەم کۆمەڵگایانە ژن و منداڵ وەک دوانەیەکی جیانەکراوە چاولێدەکەن و کاتێ باس لە قوربانی و بێدەرەتانییەکان ئەکەن ئەوە دەڵێن :ژن و منداڵ ،واتا ژنیش
...بۆ ل 2
کۆماری ئیسالمی هەر لەسەرەتای دامەزرانیەوە تاکوو ئێستا بەردەوام مانەوەی خۆی لە سەر ئەساسی درۆ و شاردنەوە و ئینکاری راستییەکان بووە ،هەروەک چۆن لەکاتی نارەزایەتی و سەرهەڵدانەکانی مانگی خەزەڵوەر روو بە دنیای دەرەوە ئامارێکی پڕ لە درۆ و چەواشەکارانەی لەسەر گیان لەدەستدانی خەڵکی ناڕازی باڵو
کردەوە ،یان وەک چۆن لە کاتی خستنەخوارەوەی فڕۆکە ئۆکراینییەکە و گیان لەدەستدانی خەڵکی بێ تاوان بە درۆ و دەلەسە بێ ئاگایی خۆیان لە خستنەخوارەوەی فڕۆکەکە باس دەکرد ،ئێستاش و لەکاتی باڵو بوونەوەی ڤایرۆسی کوڕۆنا وەک پیشەی لەمێژینەیان لەناوەندە رەسمی و میدیاییەکانیانەوە هەر لە سەرەتاوە
دیداری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان و حیزبی سوسیالیستی چەپی نۆرۆێژ
رۆژی سێ شەممە ڕیکەوتی ٢٠٢٠/٣/٣لە ئوسلوێ پاێتەختی واڵتی نۆروێژ شاندێکی کومەڵەێ زەحمەتکێشانی کوردستان پێکهاتوو لە هاوڕێیان رەزا کەعبی بەرپرسی دەستەی کارگێڕی کۆمەڵە و ئازاد سەلواتی بەرپرسی ڕێکخستنی کۆمەڵە لە نۆرۆێژ سەردانی بارەگاێ ناوەندیی حزبی سوسیالیستی چەپی نۆروێژیان لە ئوسلوکرد کە لە الێەن بەرێزان یەرموند سکۆر ئەندامی رێبەراێەتی و بەرپرسی پێوەندیە نێونەتەوەیەکانی حزب و مەسعود ناسری ئەندامی کادری ڕێبەری حزب لە کومۆنی ڕالینگن و هاوکاری بەشی پێوەندیە نێونەتەوەیکانی حزب بو ئەحزابی کورد و دیاسپوڕای کورد لە نۆرۆێژ بە گەرمی پێشوازی کران.
تاوەکوو ئێستا خەریکی شاردنەوەی بوون ،بەاڵم لە ئێستادا کە ئەو پەتایە رووی کردۆتە کاربەدەستانی حکوومەتی، چیتر ناتوانن هەواڵەکان بشارنەوە بەاڵم لە هەوڵی ئەوەدان کە کەمترین هەواڵ لەسەر ئەو ڤایرۆسە باڵو بکەنەوە . کاربەدەستانی رژیم نەیان دەزانی کە ئەو پەتایە خۆشیان دەگرێتەوە بۆیە لەهەوڵی شاردنەوەیدا بوون ،لەڕاستیدا
ئەوە بەشێک لە واقعیەتەکانی ناو ئێرانە ،بەاڵم پرسیار ئەوەیە کە واڵتی چین کە رێژەی ئالوودەبوانی زۆر لەوانەی کە لەناو ئێران تووشی کوڕۆنا بوون زیاترە و ئازادی چاپەمەنی و میدیاکان لەوێش سانسۆری لەسەرە بەاڵم بۆچی لەوێ کاربەدەستانی چینی کەمتر تووش بوون؟
...بۆ ل ٦
کۆنفرانسی ئەندامانی کۆمەلە لە واڵتی سوئید به‌ڕێوه‌چوو
لە سەر بانگهێشتی کومیتەی سوئید بۆ گرتنی کونفرانسی سااڵنە ،ب ه به‌شداری ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له ئه‌ندامانی‌کۆمەڵە رۆژی شەممە 2020/02/29به‌ڕێوه‌چوو. سەرەتا لە الیەن کومیتەو وێرای بەخێرهاتنی ئامادەبووان و پەسەندکردنی رۆژەڤی کۆبونەوە ،سروودی رەسمی کۆمەڵە و دەقیقەێیک بێ دەنگی بۆ رێزلێنان لە یادی هاوڕێیانی گیانبەختکردنی کۆمەڵەو سەرجەم گیانبەختکردوانی ڕێگەی ئازادی و ڕزگاری و هەروەها دیاری کردنی هاوڕێیەک بۆ نوسینی پروتوکۆل، کوبونەوەکە بە فەرمی دەستی بە کار کرد.گوزارشی کارو چاالکیەکانی ساڵی رابردوو پێشکەش کرا ،ودرایە بەرباس و لێکۆڵینەوە و هەڵسەنگاندن. هەروەها گوزارشی ماڵی و خەرجەکانی یەک ساڵ بە ئاگاداری هاوڕێیان گەیشت .دواتر باس و پێشنیاری دیکە بۆ داهاتو و ڕاپەڕاندنی ئەرکەکان کرا و لە کۆتایی دا سێ کەس لە هاوڕێیان بۆ ماوەی دو ساڵ ئەرکی کومیتە
یان بە ئەستۆ گرت و بەو شێوەیە کۆنفراسی سااڵنە کۆتایی پێهات.
2
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧ ،
هه‌واڵ‌و راپۆرت
Dwaroj@komala.com
پاشماوەی سەروتار بە هەمان رادەی منداڵێک بێدەرەتان و بێدەسەاڵتە کە ئەمەش هەڵگری هەمان روانگە و بۆچوونی پیاوساالری و ژن بە کەم بینینە .لە کاتێکدا ژن مرۆڤێکی تەواوە و لە باری جەستەیی و هزریشەوە هیچ جیاوازیەکی لە گەڵ پیاو نیە و نابێ لە گەڵ منداڵ بە یەک چاو سەیر بکرێن کە توانای خۆپاراستن و دەرباز بوون لە کێشەکانیان نیە .رەنگە ئەمە زۆر جار بۆ ژنان ئاسانتر بێ و ئەوان لە کۆمەڵێک بەرپرسایەتی دوور بخاتەوە ،بەاڵم ئەمە دەسپێکی الوازی و پێشێل کردنی مافەکانیانە وەک بەشێک لە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی. تا ئەو کاتەی ژن خۆی لەم رۆڵ و کاراکترە رزگار نەکا و چیتر وەک قوربانی چاو لە خۆی نەکا ،ئەو کات دەتوانێ هەنگاو بەرەو دەستەبەر کردنی مافەکانی خۆی بنێت و هاوسەنگی رابگرێت .لەو کۆمەڵگایانەی هێشتا داب و نەریت وئایین و کلتوری پیاوساالری حوکم دەکات ،ژنان پێویستیان بە هێز و ئێرادەی تایبەت هەیە تا بەرەنگاری هەموو ئەو جۆرە روانینانە ببنەوە کە ژن دەکاتە قوربانی و پیاویش دەکاتە پاڵەوان .لە ژیانی کۆمەاڵیەتی و سیاسی و هەموو بوارەکانی دیکە ئاساییە کە بەرەورووی کۆمەڵێک گرفت و لەمپەر ببینەوە ،ئەوەی گرنگە چۆنیەتی بەرەروو بوونەوە لە گەڵ ئەم کێشانەیە و هەوڵ بۆ چارەسەر کردنیەتی نەک ناهومێدی و قوربانی کردنی خۆ. لە ھەموو مێژووی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردیشدا، ڕۆلی ژن بەرچاو بووە ،بەاڵم ھەمیسان ڕۆلی پشتیوانی پیاو بۆی بەرجەستە کراوەتەوە و بۆتە دایکی پاڵەوان نەک خودی پاڵەوان. ئەو سااڵنەی دوایی کە دەوری خەباتی مەدەنی لە ڕۆژھەاڵتی کوردستان و لە ژێر دەسەاڵتی دژە ژنترین حکومەتی ئەو جیھانە ،بەرچاو و دیارەو ،بۆتە نمونەیەکی جێ ھیوا لە ھەموو بزوتنەوەی کوردستاندا ،نکوڵی لێناکرێ ڕۆڵی ژن لەو خەباتەدا ڕۆڵێکی سەرەکی و دیارە ،واتە ئەوە ژنانیشن کە بونەتە پاڵەوان .با لە ڕۆژی ژندا جارێکی دیکە بە ڕۆشنی بڵێین :تا لەم بزوتنەوەدا سەربەخۆیی، پاڵەوانەتی ژنان و دەوری کاریگەریان باوەڕێ پێنەھێندرێ و کولتوری دژە ژن توڕ ھەڵنەدرێ ،ئاسۆی ڕزگاریی ڕوون نابێ.
راپۆرتێک لەسەر پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە کوردستان
ئا:ژیال ڕەشیدی بە پێی ئەو هەوااڵنەی کە لە ٢٦ی رێبەندان تا ١٢ی رەشەمە لە ناوەندە هەواڵدەرییەکان باڵو بوونەتەوە رێژەی هاوواڵتیانی دەستگیر کراو، کوژراو و بریندار کردنی کرێکارانی بێکار کە کۆڵبەریی ئەکەن بە هۆی تەقەی راستەوخۆی هێزەکانی کۆماری ئیسالمی هەروەها دیاردەی خۆکوژی نەتەنیا لە کوردستاندا بەڵکوو لە سەرتاسەری ئێراندا ڕوو لە زیادبوونە ،سەرباری ئەوە ویرووسی کۆرۆناش بۆتە هۆی دڵەراوکێی زیاتر لە ناو خەڵکداو بۆتە کەرەسەیەکیش بۆ گوشار خستنە سەر بەندکراوانی سیاسی. ئەمەی خوارەوەش هێندێک لە ئامارەکانە: رۆژی شەممە ٢٦ی ڕێبەندان کۆڵبەرێک بە ناوی عەبدولواحید کەریم پوور خەلکی سەردەشت و تەمەن ٢٤ساڵ لە ئەنجامی تەقەی هێزە چەکدار و سنوور پارێزەکانی کۆماری ئیسالمی ئێران بە سەختی بریندار و بۆ چارەسەری پزشکی رەوانەی نەخۆشخانەی سەردشت کراوە.... رۆژی یەکشەممە ٢٧ی رێبەندان ، ھێزەکانی کۆماری ئیسالمی ئیران، جارێکی دیکە ھێرشیان کردە
ناوەندی هاوکاری بۆ هاوکاری و هاوئاهەنگیی پێشمەرگانە
سەر کۆڵبەران و لە ئاکامی ئەو ھێرشەدا کە لە سەر سنووری « نەوسوود » روویداوە ،کۆڵبەرێک بە ناوی« ئەحمەد سەحرایی» خەڵکی ئاوایی«دەشە» سەر بە ھەورامان بریندار و دوای گەیاندنی بۆ نەخۆشخانە بە هۆی سەختی برینەکانیەوە گیانی لە دەست داوە و هەشت کۆڵبەری دیکە بە ناوەکانی جەالل نووری ،زاهید نووری ،جەبار محەممەدی ،عەزیم ئەمین زادە، رەسوڵ هاشمی ،شاهد ئەداک ،تەها سولەیمانی و شادمان سەیدی بریندار کراون...... رۆژی یەک شەممە ٢٧ی رێبەندان لە مەرزی دۆڵەبی هێزەکانی کۆماری ئیسالمی تەقەیان لە دەستەیەک کۆڵبەر کردوە کە لە ئاکام دا کۆڵبەرێک بە ناوی کامران توانا ساحبی ،خەڵکی مەریوان ئاوایی«سەردۆش»ی بریندار و بۆ چارەسەری پزشکی رەوانەی نەخۆشخانە کراوە..... ڕۆژی یەکشەممە ٢٧ی ڕێبەندان کۆڵبەرێکی دیکەی خەڵکی گوندی ژیوار سەر بە شاری سەواڵوا بە ناوی ”شاهد ئەداک“ تەمەن ٢٢ساڵ کە بە هۆی تەقەی هێزە چەکدارەکانی ئێران لە بەرزاییەکانی سنووری شۆشمێ سەر بە بەشی نەوسوودی شاری پاوە لە گەڵ چەن کۆڵبەری دیکە بریندار کرابوو ،بە داخەوە رۆژی دووشەممە بە هۆی سەختی برینەکانیەوە گیانی لە دەست داوە..... رۆژی دووشەممە ٢٨ی رێبەندان خەڵکی پاوە بۆ مەحکووم کردنی ھێرش بۆ سەر کۆڵبەران لە الیان ھێزە ئەمنییەکان ،دوکان و بازاڕیان داخست و مانگرتنی سەراسەرییان راگەیاند .رۆژی یەک شەممە بە ھۆی تەقەی ھێزە تیرۆریستەکانی سپای
پاسداران لە ناوچەی« نەوسوود» بەرانبەر بە کۆڵبەران ،بووە ھۆی گیان لەدەستدان و بریندار بوونی زیاتر لە ٩کەس .پێشنوێژی شاری پاوە « مەال عەبدوالقادر» کە دیارە یەکێک لە چڵکاوخۆرەکانی رژیمە، تێکۆشا کە مانگرتنی خەڵک تێک بشکێنێت بەاڵم خەڵکی پاوە لە سەر مانگرتنی خۆیان سووربوون. پێویستە خەڵکی شارەکانی دیکەی رۆژھەاڵتیش بۆ مەحکووم کردنی کوشتن و بریندار کردنی کۆڵبەران، لە الیان ھێزە تیرۆریستەکانی سپای پاسداران ،مان بگرن و پشتیوانی لە خەڵکی پاوە بکەن..... ڕۆژی دووشەممە ٢٨ی ڕێبەندان،سێ
هاواڵتی بە ناوەکانی «شاران تووفانی ،ئەحمەد باشوو » و هاواڵتیەکی دیکە کە ناسنامەی لە زیندانی روون نەبۆتەوە ناوەندیی شاری ورمێ ،لەالیەن دادگای ئینقالبی ئەو شارە ،بە تۆمەتی پێوەندیدار بە مادەی «سڕکەر» بە سێدارە مەحکووم کراون.... رۆژی شەممە ٣ی ڕەشەمە، «کۆڵبەرێکی خەڵکی مەریوان بە ناوی «سەیوان سێفی کە لە کاتی کۆڵبەریکردن لە ملەی تەتە کەوتبوە خوارەوە و بەسەختی بریندار و بەهۆی قورسیی برینەکانیەوە ،ڕەوانەی نەخۆشخانەی سنە کرابوو بە هۆی خوێن بەربوونی مێشک گیانی لە دەستدا..... ڕۆژی یەکشەممە ٤ی ڕەشەمە، کاسبکارێک بە ناوی ”بورهان شەفیعی“ خەڵکی گوندی کاوانە سەر بە شاری کامیاران ،لەالیەن هێزە ئینتزامیەکانی شاری ئەندیمێشک بە گومانی هەڵگرتنی کەل و پەلی قاچاخ ئۆتۆمبێلەکەی
درایە بەر دەستڕێژی گوللە و هەر بەو هۆیەشەوە ناوبراو گیانی لە دەست داوە.... ڕۆژی یەکشەممە ٤ی ڕەشەمە کۆڵبەرێکی مێرمنداڵ بە ناوی «زەکەریا موعەتتەر» تەمەن ١٧ ساڵ و خەڵکی مەریوان ،بەهۆی بەربوونەوە لە ملەی تەتەی هەورامان بەسەختی بریندار و بۆ چارەسەری پزیشکی رەوانەی نەخۆشخانەی مەریوان کراوە..... ڕۆژی یەکشەممە ٤ی ڕەشەمە بەندکراوێک بە ناوی ”ڕەزا ئومیدی یاریجانی“ تەمەن ٢٢ساڵ و خەڵکی گوندی جەاللوەند سەر بە شارۆچکەی فیروزئاوای کرماشان کە لە کاتی خۆپێشاندانەکانی مانگی خەزەڵوەر دەستبەسەر کرابوو ،دوای ئەوەی حوکمی ٤ ساڵ بەندکرانی بەسەردا سەپاوە لە بەندیخانەی دێزڵ ئاوای کرماشان خۆی هەڵواسی و کۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە..... ڕۆژی شەممە ١٠ی ڕەشەمە، هاوواڵتیەک بە ناوی «زەینەب حیجازی» تەمەن ٥٥ساڵ و خەڵکی شاری سەقز بە هۆی تووشبوون بە ویرووسی کۆرۆنا لە نەخۆشخانەی شاری سەقز گیانی لەدەست دا و بەرپرسی ناوەندی بێهداشتی و دەرمانیی شاری سەقز ،ئەو هەواڵەی پشتڕاست کردۆتەوە..... رۆژی یەک شەممە ١١ی ڕەشەمە بەندکراوێک بە ناوی»ئەمیر محەممەدپوور» خەڵکی شاری بۆکان کە پێشتر بە تۆمەتی «کوشتنی بە ئەنقەست» بە سێدارە مەحکوم کرابوو لە بەندی الوانی زیندانی ورمێ حوکمی سێدارەکەی جێبەجێ کرا....
راگەیاندنی کۆمەڵە
کۆ بوویەوە
بە بۆنەی ٨ی مارس ،رۆژی جیهانیی ژنەوە
ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بۆ هاوکاریی پێشمەرگانە لە بوارەکانی چاالکی لە کوردستان کۆ بوویەوە و بڕیاری پێویستیان لەم بوارە دا. ڕۆژی پێنجشەممە ١ی ڕەشەمەی ١٣٩٨ی هەتاوی، ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بۆ پرسی هاوکاری و هاوئاهەنگیی پێشمەرگانە لە بنکەی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران کۆبوونەوەیەکی بەڕێوە برد. ئەو کۆ بوونەوەیە بە مەبەستی هەڵگرتنی هەنگاوە کردەییەکانی هاوئاهەنگیی پێشمەرگانە لە بوارەکانی چاالکی لە کوردستان و پێکەوەبوونی هێزەکان بووە. ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران لەو کۆبوونەوەدا جەختی کردەوە کە ئەمڕۆ ئەم هاوئاهەنگییە لەم بوارەدا ئەرکی پشتگیریی بزووتنەوەی کوردستانه و لە داهاتوودا بەردێکی بناغەی هێزێکی هاوبەشی کوردستان دەبێ.
رۆژی جیهانیی ژن دەرفەتێکە تا لە نێو گرژی و ئاڵۆزییەکانی ئەمرۆی دنیای مرۆڤایەتی ،یەکێک لە گرنگترین دەردەکانی مێژوی ئینسانی و کۆمەڵگای ئەوڕۆش هەڵسەنگاندن و خوێندنەوەمان بۆی ھەبێ. هەلومەرجی ژیانی کۆمەاڵیەتی، ھەاڵواردنی ڕەگەزی ،ئابووری و سیاسی ژنان هاوکات لە گەڵ پێشکەوتن و بەرەو پێشچوونی دنیای مودێرنی ئەم سەردەمە ،ھێشتا بەشی زۆری وزە و توانی کۆمەڵگای تێدا قەتیس کراوە .لە حاڵێکدا ژنان توانیویانە سود لە دەرفەتی گەشەی کولتور و پێشوەچونەکانی مروڤایەتی وەربگرن ،بەاڵم لە هەمان حاڵدا لە زۆر شوێن و ناوچەدا، کولتوری پیاومەزنی ،ئایین و نەریتی کۆن ،لەمپەری سەرەکی و بەھێزن لە مەڕ پێشکەوتنی ژیانی ژنان. ئێران یەکێک لەو واڵتانەیە کە بە بوونی رژیمێکی کۆنەپەرەستی ئیسالمی و یاسای دژە ژن ،لە ریزی پێشەوەی خراپترین واڵتانە بۆ پرسی ژن .بەاڵم ئەوەی گرینگە، بەشێکی زۆر لە ژنان لە ئێران ،هیچ کات ملیان بۆ ئەو یاسا و کلتورە نەوی نەکرد ،بەرەنگاری بوونەوە و لەم پێناوەشدا گەلێک قوربانیان
داوە. ئەگەر سەیری رووداوەکانی خەزەڵوەری ئەمساڵ لە ئێران بکەین ،خۆپیشاندانی بەرباڵو لە دژی رژیمی کۆماری ئیسالمی لە زۆربەی شارەکان بەرێوە چوو ،بینیمان ژنان لە پێشەوەی ئەم خەباتە بوون و دەیان کەسیان گیانیان لە دەستدا. لە ماوەی چوار دەیەی دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی ،ژنان نەک ھەر قوربانییان داوە و دژایەتی ئەو سیاسەت و ئایدیۆلۆژیەیان کردووە، توانیویانە لەسەر زەینی ھەموو کۆمەڵگاش کاریگەرییان ھەبێ و خواستی یەکسانی و مافی ژن لە سەروی داخوازیەکان ڕابگرن و مانایەکی بەرینتر بدەنە ڕزگاری و ئازادی کۆمەڵگا. ژنی کورد وەک بەشێک لە ژنانی سەرتاسەری ئێران ،وەک ژنانی نەتەوەیەکی بندەست ،بێگومان زیاترین پشکیان لە قوربانیدان و ماڵوێرانی بەرکەوتووە .بوونی بزاڤێکی بەرحەق و ئازادیخواز لە کوردستان هەر لە سەرەتای هاتنە سەرکاری ئەم رژیمە تاکوو ئێستا، ڕواڵەتێکی نوێی بەخشیوەتە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد. ئەوان لە دژی تاریک پەرەستترین رژیم هاتنە مەیدان و سیمایەکی نوێ
پێگەیشتوو بە روونی دەبیندرێ و دەبێ ئەو بەستێنە کاری جیددی لەسەر بکرێ. کۆمەڵە وێرای رێز گرتن لە خەبات و تێکۆشانی هەموو ئەو ژنانەی کە لە ریزەکانی کۆمەڵەدا بەوپەڕی لە خۆبوردوویی و گیانبازییەوە رۆڵی گەورە و کاریگەریان لە بزاڤی کوردستاندا گێڕا و بەشێکیان لەم پێناوەدا گیانیان بەخت کرد ،بەڵێن دەدا کە جارێکیتر قەاڵ و پشتیوانی ژنان بێت و پرسی ژن لە ریزی سەرەکیترین ئاجێندای کاری خۆیدا دایبنێت. لە کۆتاییدا سەری رێز لە بەرانبەر هەموو ژنانی گیانبەختکردوو دادەنوێنین و رێز لە ئیرادە و خۆراگری قارەمانانەی هەموو ژنانی تێکۆشەر و کۆڵنەدەری کوردستان دەگرین. سەرکەوێ بزاڤی یەکسانیخوازی ژنان مەرگ و نەمان بۆ کۆنەپەرەستان و رژیمە دژە ژنەکان.
و پێشکەوتنخوازانەیان بەم بزاڤە بەخشی .ئێمە وەک کۆمەڵە خۆمان بە بەرگریکاری سەرەکی ئەم خەباتە و هێنانە مەیدانی ژنان دەزانین، بەاڵم لە ئێستادا تەنیا شانازی کردن بە مێژوو و باس کردن لە رابردوو ناتوانێ واڵمدەرەوەی بزاوت و داواکارییەکانی ئەمرۆی ژنی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان ،بێ .پێویستە لە ئاست ئاڵوگۆڕەکانی دنیای ئەمرۆ و پێشکەوتنەکانی ژنی کورد ھەنگاو بنێین و ببین بە بەشی جیانەکراوەی بزوتنەوە ڕزگاریی ژن تا سەروەری نوێ بۆ کوردستان لە ناوچەیەکی هەمیشە ئاڵۆز و پڕ کێشە ،تۆمار بکرێ .پێگەی ژنی کورد لە ئێستای بزوتنەوەی کورددا لە ئاستی ئەو قوربانیدان و فیداکاریانەی ژنان لە چڵ ساڵی رابردوو نییە و زیاترین ئەرکیش دەکەوێتە سەرشانی کۆمەڵە و کۆمەڵەییەکان بۆ پڕ کردنەوەی ئەو کەلێنە. ئێمە بە هەست کردن بەم بەرپرسایەتیەو ،ئەو کەم وکۆڕیانە، پێویستە ئەمرۆیتر هەوڵ بۆ بە هێز کردنی پێگەی ژن لە نێو بزوتنەوەکە زەحمەتکێشانی و ھەموو بوارەکانی کاری حیزبی ،کۆمەڵەی بدەین. کوردستان ئەوڕۆ پۆتانسیەل و توانای ئەوە ١٦ی رەشەممە ١٣٩٨ی هەتاویی لە نێو ژنانی خەباتکار و نەوەی تازە ٦ی مارسی ٢٠٢٠ی زایینی
سیاسی
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧، Dwaroj@komala.com
3
بۆچی ڕێژەی بەشداربووان لە هەڵبژاردنەکانی نوێنەرانی پەڕلمانی ئێران بۆ خامنەیی گرینگی نەماوە؟
محەممەد فەرهادزادە هەڵبژاردنی مەجلیسی یازدەهەم نزمترین ئاستی بەشداریکردنی خەڵکی دوای شۆڕشی گەالنی ئێران لە ساڵی ١٣٥٧ی هەتاوی یەوە تا ئێستا بەخۆیەوە بینیوە .بەاڵم ئەو نزمیی هەڵبژاردنە ئێستا ئەو گرینگییەی جارانی نەماوە. دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی ئێران بە شێوەی رووتین کۆمەڵێک هۆکاریان بۆ کەمیی ئاستی بەشداری خەڵک لە هەڵبژاردنەکان باس کردووە ،بۆ ئەوەی باس لە هۆکارە سەرەکیەکە نەکەن .نیگەرانی لە باڵوبوونەوەی ڤایرۆسی کڕۆنا یەکێک لەو هۆکارانەیە کە رژێم باسی لێوە دەکات. لەسەر تەنیا نەریتخوازەکان سەرکەوتنیان لە هەڵبژاردنەکان و وەدەستهێنانی کورسیەکانی پاڕلمان مانۆڕ دەدەن و خۆیان لە باسی کەمیی رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکان نادەن. لەالیەکی ترەوە ئەو خەڵکانەی کە هەڵبژاردنەکانیان بایکۆت کردووە بە هۆی دۆخی بەرینی ئەمنیەتی لەالیەن رژێمەوە ،دەرفەتی دەربڕینی ناڕەزایەتیان نەبوو تاوەکوو بتوانن بۆچوون و نارەزایەتیەکانیان لە کۆماری ئیسالمی بە ئاشکرا باس بکەن. مانگی -١ناڕەزایەتییەکانی خەزەڵوەر. -٢گرژ بوونەوە و ئاڵۆزیی نێوان ئەمریکا و ئێران. -٣تەحریمەکان و بەدوای ئەودا داڕمانی قورسی ئابووری. -٤بێ هیوایی لە شێوەی بەڕێوەبەریی لەالیەن دەوڵەت و پاڕلمان؛ ئەو پارامێترانەن کە دەکرا بەو هۆکارانە هەر لەسەرەتاوە پێشبینی کەمیی رێژەی بەشداری خەڵک بکرێت. تەنانەت « عباسعلی کدخدایی» وتەبێژی « شورای نگهبان» یش بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ ئیحتمالی دابەزینی رێژەی بەشداری بۆ خوار ٪٥٠ی پێشبینی کردبوو، بەاڵم لەوانەیە بیری لە دابەزینی ئەو رێژەیە بۆ خوارەوەی٪٣٠ نەکردبێتەوە .هەر لەو پێوەندییەدا یش «فارس» هەواڵنێریی ئاماژەی بە دابەزینی زۆری رێژەی دەنگدان کردبوو ،بەاڵم هۆکارەکەی نەگەڕاندبۆوە بۆ رژێمی کۆماری ئیسالمی بەڵکوو هۆکارەکەیان
گەڕاندبۆوە بۆ ناکارامەیی دەوڵەت، و ئەوە تەحلیلێکە کە رێی تێدەچێ کە نەریتخوازەکانیش هەر ئەوە بە هۆکار بزانن. بەو حاڵەشەوە دابەزینی ئاستی رێژەی دەنگدەران لەالیەن خامنەیی یەوە جێی نیگەرانی نەبوو ،چون ئەوان پێیان وایە کەبە زووترین کات بە سەر پرسی هەڵبژاردن دا تێپەڕ دەبن .لە ئێستادا پرسی گرینگ و سەرەکی بۆ خامنەیی شێوەی بەرەوڕوو بوونەوە لەگەل ئەمریکا و کۆتایی هێنان بە کێشەی تەحریمەکانە و لەڕاستیدا خامنەیی سیاسەتی ناوخۆیی و کێشەکانی ناو ئێران و لەسەروویانەوە هەڵبژاردنەکان بە گرێدراوەی سیاسەتی دەرەکی دەزانێت و ئەو کەمیی رێژەی بەشداربوونە نابێتە هۆکار بۆ ئەوەی کە ئامادەی گۆڕانی سیاسەتی ناوخۆیی ببێت. لەالیەکی ترەوە الیەنی بەرامبەریان ،واتە ئیسالحخوازەکان کە دەبوو بەواتایەک تەئسیریان هەبێت بەسەر سیاسەتی ناوخۆیی ،هێزی بەرامبەرکێیان بۆ گۆڕینی سیاسەتی ناوخۆیی لەگەل رێبەری کۆماری ئیسالمی واتە خامنەیی نییە. حیزب و الیەنە سیاسیەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان وکەسایەتییە سیاسیەکانی نەیاری کۆماری ئیسالمیش باڵوکردنەوەی ئەو رێژەیەی کە خودی کۆماری ئیسالمی باڵوی کردۆتەوە بە واقعی نازانن و پێیان وایە کە رێژەی بەشداری کردن زۆر لەوە کەمترە کە کۆماری ئیسالمی باسی لێوە دەکات. ئەگەر بچینە سەر باسی خامنەیی و ئاماژەیەک بە رۆژی یەکشەممە ٤ی رەشەمە بکەین کە لەکاتی وانە وتنەوەی « فقە» بە تەلەبەکانی مەودای دانیشتنی لە بەرامبەر تەلەبەکانیدا ٢بەرابەری جەلەسەکانی پێشووتر بوو کە چاودێران پێیان وابوو کە هۆکاری سەرەکی ئەو مەودایە ڤایرۆسی کرۆنایە .خامنەیی لە وتارەکەیدا کاتێک هاتە سەر باسی ڤایرۆس کڕۆنا ،بەگاڵتەوە گوتی :ئەو نەخۆشییە بەهانەیەکی باش بوو « بهانە خوبی بود» ، دواتر ئاماژەی بەوە کرد کە دوژمن و نەیارانی هەڵبژاردن ویستیان بە کەڵک وەرگرتن لەو دەرفەتە ،رێژەی بەشداری کەم بکەنەوە. دواتر ئاماژەی بەوە کرد کە خەڵکی شاری « قوم» بە بێ سڵ کردنەوە لە لە نەخۆشی کڕۆنا بەشدارییان کرد و یەکێک لە قەرەباڵغترین شارەکان بوو .ئەڵبەت بە پێچەوانەی ئیدعاکەی خامنەیی پارێزگای قوم لە بەینی ٣١پارێزگادا پلەی ٢٤ی لە رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردن دا هەبوو .بەاڵم بابەتی گرینگتر ئەوەیە کە لەکاتی کۆبوونەوەکەی خامنەیی بە پێی ئاماری رەسمی دەوڵەت تا ئەوکاتە پێنج کەس بە هۆی ڤایرۆسی کڕۆناوە گیانیان لەدەست دابوو و خەڵک لەژێر زەختێکی دەروونی و نیگەرانی لە چۆنیەتی بەرەنگار بوونەوەی دەوڵەت بوون ، خامنەیی نە ئاماژەی بە ئاماری گیان
لەدەست چووان کرد و نە هاوخەمی پێ ڕاگەیاندن و نە تەنانەت بڕیاری بەرەنگاربوونەوەی ئەو نەخۆشییەی بە دەوڵەتیش نەدا و وەک هیچ رووی نەدابێ . وا وێنا دەکرا کە ئەو خەڵکەی بەو پەتای کڕۆنایە دوچار بوون یان ئەوانەی نیگەرانی پەرە سەندنی ئەو ڤایرۆسەن هیچ گرینگییەکی بۆ خامنەیی نییە و بە پێچەوانە کاتێک کە گوتی خەڵکی شاری قوم سەرەڕای نیگەرانی لە کڕۆنا چوونە سەر سندووقەکانی دەنگدان ،دەنگی بەرزتر و بەهێزتر بوو و سپاسی کردن. هەڵسەنگاندنی ئەو دوو هەڵسووکەوتە بە ئاشکرا نیشانی دەدات کە لە ڕوانگەی خامنەییە وە خەڵک کاتێک مانای هەیە کە قازانجی سیاسی بۆی هەبێت .ئەڵبەت ئەو هەڵسووکەوتە مێژووی خۆی هەیە ،خامنەیی کاتی پێشکەشکردنی وتارەکەی لە ٢٧ی بەفرانباری ئەوساڵ چەندین جار باسی قاسم سولەیمانی کرد و لە سەر کەسایەتی و کارنامە و رێوڕەسمی ناشتنەکەی تاریف و تەمجیدی کرد ،بەاڵم هیچ ئاماژەیەکی بە ئەو ٦٠کەسە کە لەسەر بێ کیفایەتی بەرپرسانی بەڕێوەبەری بۆنەی ناشتنی ئەو تێرۆریستە لە کرمان گیانیان لەسەدتدا و ژێر پێ کەوتن نەکرد .هەروەها هەر ئەوکات کە باسی هێرشی مووشيکی سپای پاسداران بۆ سەر فڕۆکە نەفەر هەڵگرە ئۆکراینیەکە کرد و لەگەڵ بنەماڵەی گیانبەختکردووان هاوخەمی دەربڕیی ،ئەو بنەمااڵنەی کرد بە ٢دەستە و سپاسی ئەو بنەمااڵنەی کرد کە بە قسەی خۆی لە بەرامبەر تەوتئەی دوژمنان و نەیاراندا راوەستان و بە پێچەوانەی ئەوەی دوژمن دەیویست وەاڵمیان داوە .کەوابوو لەوێشدا خەڵکی ئێران کاتێک لەالی خامنەیی گرینگی هەیە کە لەبەرامبەر دوژمنانی ئێراندا بوەستنەوە و بە تەعبیری خۆی « بسیرت» یان هەبێ .ئەو ئاماژانە بە باشی دەری دەخات کە خامنەیی خەڵکی ئێران بە نیسبەتی « دوژمن» هەڵدەسەنگێنێ و رێزی دەگرێ یان نەفی دەکاتەوە .ئەو مێکانیزمە تەنانەت لە قەیراناوی ترین کاتی وەک ڤایرۆسی کڕۆناش دا بەرچاو دەکەوێت و ئەو بە بێ سەرنجدان بە کێشەی سەرەکی و قەیرانی رۆژانەی خەڵک ،بەدوای هەڵێنجانی مانای دڵخوازی خۆیەتی لە قەیران. خامنەیی نەیارانی کۆماری ئیسالمی بەوە تاوانبار کرد کە ویستوویانە لە ویروسی کڕۆنا کەڵك وەرگرن بەاڵم لەڕاستیدا ئەوە خۆی بوو کە دەیویست لە ئاوی لێڵ ماسی بگرێت. لێرە دەچمەوە سەر باسێک لە هەڵبژاردنەکان و رێژەی بەشداری لە پارێزگاکانی ئێران و بەتایبەتی رێژەی بەشداری لە کوردستان. وەزیری ناوخۆی ئێران رێژەی بەشدار بوونی بە ٪٤٢.٥راگەیاند، کە بەر لە قسەکانی وەزیری ناوخۆ بەڵگەیەک لە پەسەندکراوەکانی
وەزارەتخانەی دەوڵەتەوە باڵو بۆوە کە رێژەی بەشداری بە ٪٤١.٨باس کردبوو. هەرچەند کە دابەزینی رێژەی بەشداری لە هەڵبژاردن بۆ ژێر ٪٥٠لەالیەن دەسەاڵتدارانیشەوە پێشبینی کرابوو و کەسانێکی وەک « عباسعلی کدخدایی» ،وتەبێژی ‹ شورای نگهبان» ئاماژەی بەوە کردبوو بەاڵم پێشبینی ئەو رێژە کەمەیان نەکردبوو. ئەگەر کێبرکێی عەشیرەیی و بنەماڵەیی لە چەند ناوچەیەک نەبوایە ،رێژەی بەشداریکردن لەوەی کە هەبوو کەمتر دەبوو ،بۆ نموونە دەوڵەت رێژەی بەشداریکردنی لە پارێزگای «کهکیلویە و بویراحمد» بە ٪٧٢راگەیاندبوو کە ئەو پارێزگایە جگە لە مەجلیسی یەکەم لە هەموو هەڵبژاردنەکاندا رێژەیەکی بەرچاوی تۆمار کردووە کە هۆکارەکەشی هەر دەگەڕێتەوە بۆ مەسەلەی عەشایری و بنەماڵەیی .لەم ناوەدا رژیم رایگەیاندووە کە رێژەی بەشداری لە پارێزگای « سیستان و بلوچستان» ، ٪٦٠پارێزگای « ئیالم» ٪٥٩و پارێزگای « گلستان» ٪٥٦بووە و هەرچەندە کە کۆماری ئیسالمی بۆ ئەوەی کە زیاتر لەوە ئابڕووی نەچێت رێژەکە بە زیادەوە باس دەکات بەاڵم ئەو پارێزگایانەش بە هۆی کێبرکێی عەشیرەیی لەچاو پارێزگاکانی تر زۆرتر بووە ،هەرچەند کە پارێزگای سیستان و بلوچستان جیاواز بووە و لە زۆربەی هەڵبژاردنەکاندا کەمترین رێژەی تۆمار کردووە و جاری واش بوو کە بە هۆی کێشەی مەزهەبی بەشداری بەرچاوی بووە کە ئەو رێژەیەی هەڵبژاردنی مەجلیسی یازدەهەم هەر بەو هۆکارە بووە. جیا لە ١٠پارێزگا کە رێژەی بەشداری کردن لە سەرووی ٪٥٠ بووە 21 ،پارێزگاکەی تر لەوانە پارێزگای کوردستان و کرماشان و ئازەربایجانی رۆژاوا لە ژێر ٪٥٠ بووە و پارێزگای کوردستان ،تاران، ئەلبورز،ئیسفەهان کەمترین رێژەی بەشداریکردنیان تۆمار کردووە و بە پێی ئامارەکان پارێزگای تاران ٪٢٦ رێژەی بەشداریکردنی تۆمار کردووە
کە بە واتایەک لە هەر ٤کەس لە تاران ١کەس دەنگی داوە .پێویستە ئاماژە بکرێت کە لە پارێزگای تاران لە ساڵی ١٣٥٧بەوالوە بەرە بەرە رێژەی بەشداری کەمی کردووە و بە پێی لێکۆڵینەوەیەک کە ناوەندی هەڵسەنگاندنی هزریی تەلەبەکانی زانکۆی ئێران لە سایتی « ئیسپا» باڵو بۆتەوە ،دەرکەوتووە کە لەو شوێنانەی کە باری ئابووری خەڵک باشتر بووە و خەڵکی ئیمکانی خوێندنی بااڵی هەیە رێژەی بەشداری کەمتر بووە ،ئەڵبەت لە رۆژهەاڵتی کوردستان جیا لەو هۆکارانەی کە بۆ تاران باس دەکرێت ،هۆکاری گەشەی سیاسی خەڵک ،بێکاری و نەداری و نەبوونی هەلی کار بۆتە هۆکاری رێژەی کەمی بەشداریکردنی خەلک کە لەو ناوەدا سەرەڕای پەرتەوازەیی و یەکدەنگ نەبوونی حیزبەکانی کوردستانی رۆژهەاڵت بەاڵم بەهۆی بوونی جێگەو پێگەی تایبەتی و قورسایی سیاسی ئەو حیزبانە بۆتە هۆکاری کەمی بەشداری خەڵک ،بایکۆتی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٣٥٨و گوتنی «نا»ی بە کۆماری ئیسالمی بەڵگەیەکی حاشا هەڵنەگرە بۆ بە رەسمی نەناسینی کۆماری ئیسالمی. کە هەر جیا لە کوردستان لەسەرەتاوە کۆماری ئیسالمی ناسیوە و بڕیاری خۆی داوە و لەگەڵ باقی پارێزگاکانی ئێران جیاوازیی هەیە! ،لە باقی پارێزگاکانی ئێران بە هۆی بێ هیوایی لە هەڵسووکەوتی ئیسالحخوازان کە بۆ چەند دەورە پارلمان و دەوڵەتیان لە دەست دا بوو وبە پێچەوانە نەیانتوانی هیچ گۆڕانکارییەک لە ناو کۆماری ئیسالمی دا پێک بێنن و بەشێک بوون لە پارێزەرانی کۆماری ئیسالمی ،ئەوانە و زۆر هۆکاری تر بوون بە هۆی بێ هیوایی لە دەورەی ٢٠ساڵەی ئیسالحخوازان تا ببێتە هۆکارێکی گرینگ کە سەرجەم مەشرووعیەتی ٤٠ساڵەی کۆماری ئیسالمی ببەنە ژێر پرسیارەوە و چی دی متمانە بە کۆی رژیمی کۆماری ئیسالمی نەکەن .
4
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧ ،
ئەندێشە
Dwaroj@komala.com
کۆماری ئیسالمی لەسەر دووڕێیانی داڕمان خەڵکی ئێران لە الیەک و رژیمی کۆماری ئیسالمیش لە الیەکی دیکە تێیدا راوەستاوە. یەکەم کۆماری ئیسالمی ئێستاکە لە قەیراناویترین رۆژەکانی تەمەنی خۆیدایە ،واتە هەموو ئەو پڕۆژانەی کە لە ماوەی زیاتر لە چل ساڵی رابردوو پاش هاتنەسەرکاریەوە دایڕشتبوو ،هەمووی بە پێچەوانەوە خۆیان دەرخستووە .رژیمێکە بە ئایدۆلۆژی مەزهەبی شیعەوە دەیویست نەک تەنیا کۆی جەماوەری خەڵکی ئێران لە دەوری رێبازی ئایینی کۆبکاتەوە بەڵکوو بە درووستکردنی هیاللی شیعی رێگای زیاتر بۆ گەشەی بیری ئایینی خۆی بدات ئەمڕۆکە تەنانەت لە ناوخۆی خۆیدا لەگەڵ ساردترین و کەمتەرخەمی گەورەی جەماوەری بۆ راکێشانیان بەرەو خەتی ئایینی رووبەڕوو بووەتەوە. لە حاڵێکدا کە لە ماوەی چوار دەیەی رابردوو هەموو کەرەسەکانی کاریگەری ،لە پەروەردە و میدیا و ئابووری و دەسەاڵتی بەدەستەوە بووە، بەاڵم تا هات دوورەپەرێزی لە ئایین گەشەی کردوو رەوتی سێکۆالریزاسیۆن لە ئاستی کۆمەڵگا بەرەوپێشچوونی زیاتری بە خۆیەوە بینی .مۆدێلی ئابووری ئیسالمی وەک خۆیان باسیان دەکرد نەک تەنیا نەیتوانی ژیانێکی باشتر بۆ خەڵکی ئێران بەدیاری بهێنێت بەڵکوو هەژاری و نایەکسانی کۆمەاڵیەتی لە بەرزترین ئاستی خۆیدایە و کەمترین رادەی هیوا بە داهاتوو لە نێو الوانی ئێران بەدی دەکرێت و بێکاری تەنگی بە خەڵک هەڵچنیوە. گرانی و هەاڵوسان بوەتە دۆخێکی ئاسایی رۆژانە کە دەوڵەت نەک هیچ پڕۆژەیەکی بۆ کۆنتڕۆڵی بازاڕ و نرخەکان نیە بەڵکوو بە بێ ئەرککردنی خۆی بەرانبەر پڕۆژەی تایبەتیکردنەوەی کەرتی گشتی کە لە سەردەمی سەرۆککۆماریی رەفسەنجانیەوە بە ناوی « توسعە اقتصادی پایدار « دەستیپێکرد تا هات خزمەتگوزاریە گشتیەکان کە پێوەندی بە ژیانی رۆژانەی خەڵکەوە هەیە کەمترو کەمتر بوویەوە. لە الیەکی دیکەشەوە سیاسەتی دەرەکی کۆماری ئیسالمی کە لەسەر دوو بنەمای هەناردەی شۆڕش و شەڕی ئەمریکا لە دەرەوەی سنوورەکان شكڵی گرتبوو ئیتر ئەمڕۆکە بە تەواوی شکستی هێناوە. کۆماری ئیسالمی کە بە هۆی سیاسەتی شەڕانگێزی و نانەوەی ئاژاوە لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆی بەرەوڕووی توندترین سزا و گەمارۆی ئابووری بوەتەوە ،ئیتر وەک جاران مەجالی ئەوەی نەماوە کە بە یارمەتیدانی رێکخراو و گروپە تیرۆریستیەکان قەیرانەکان لە خۆی دوور بخاتەوە .هەر لە لوبنان و سووریەوە تا عێراق و ئەو شوێنانەی مەیدانی تەڕاتێنی دەستێوەردانی سیاسی نیزامی دەیان ساڵەی رژیم بوون ،پاش کوشتنی تیرۆریست قاسم سولەیمانی وەک هێمای هێزو دەسەاڵتی دەرەوەی کۆماری ئیسالمی ،شەپۆلێکی خۆشی و شادی کۆڕی
هەموو ئازادیخوازانی گرتەوە .لە الیەکی دیکەوە بێ ئێعتباربوونی کۆماری ئیسالمی لە ئاستی جیهانیدا بە روونی بەرچاوە .ئەم رژیمە جیا لەو قەیرانانەی کە خولقاندوویەتی و هۆکاری سەرەکی هەژاری کۆمەاڵنی خەڵکی ئێرانە ،لە هەمانکاتدا دەستیداوەتە کوشتارێکی بێ بەزەییانەی خەڵکی ناڕازی کە بە هۆی نالەباربوونی بواری ئابووری رژاونەتە سەر شەقامەکان و داوای مافەکانیان دەکەن. بە تایبەتی لە دوو ساڵی رابردوو شەپۆلی خۆپیشاندانەکان خێراییەکی زۆرتری بە خۆیەوە گرتووەو خاڵی جێگەی سەرنجیش ئەوەیە کە ئەم خۆپیشاندانانە هەموو سنوورەکانی دەسەاڵتی ناوخۆی دەستەوتاقمەکانی تێپەڕاندووە و رەوتێکی رادیکاڵی بە خۆیەوە گرتووە .توندبوونەوەی ئەم رووبەڕووبوونەوانە بۆ
رێگایەک بەرەو فێمێنیزمی دژە سەرمایەداری
ناگیردرێت و لە ئاکامدا توێژینەوەیەک لەسەر سەرنجە جیاوازەکانی بزووتنەوەی فێمێنیستی دەکرێت کە دەست دەخاتە سەر پەیوەندی کاری ناوماڵ و ئازارو ستەمی ژنان. چینایەتی و جنسیەت بۆ شرۆڤەکردنی کاری ناوماڵ چارەیەک نییە مەگەر مانای کلیلی کار و شێوەگەلی جیاواز لە سیستمی سەرمایەداریدا شرۆڤە بکرێت .پرسی کاری ناوماڵ دوو مانای کلیلی چین و جنسیەت دەوروژێنێت کە چارەنووسی ژنان روون دەکاتەوە .چینایەتی و ئەم شێوە لە هەاڵواردنی جنسی هەر کامیان بە نۆرەی خۆی بەرهەمی سیستەمی سەرمایەدارییە کە دەبنە هۆی شێوەگەلی جیاوازی ئازار و ستەمی ژنان. لەم روەوە تێدەکوشین بە شێوەی کورت ئاماژە بە رێکارەکانی سیستمی سەرمایەداری کە لەسەر بنەمای دەسەاڵت و چەوساندنەوە راوەستاوە بکەین و جەخت لەسەر ئەوە بکەینەوە کە چۆن دەسەاڵت و چەوساندنەوەی ژنان بە هۆکاری ئابووری و کلتوری رویداوە. شێوەکانی کار مارکس دەڵێت :هێزی کار ئەو کەرەسەیەیە کە
پەرویز ڕەحیم زادە
خولی یازدەهەمین لەوەپێش ماوەیەک هەڵبژاردنەکانی مەجلیسی رژیمی کۆماری ئیسالمی بەڕێوەچوو کە بە پێی کۆتا ئامار ئەمە یەکەمین جارە لە تەمەنی کۆماری ئیسالمی کە کەمترین رێژە تێیدا بەشداریکردووە .بەاڵم پرسیار ئەوەیە کە هۆکارەکان چین؟ چ بابەتگەلێ بوەتە هۆی ئەوەی خەڵک لە هەستیارترین قۆناغ واتە هەڵبژاردن کە شوێنی رەواییدانە بە دەسەاڵتێکی سیاسی بەوشێوە سندووقەکانی دەنگدان بە چۆڵی بهێڵنەوە؟ ئایا ئەمە دەتوانێ نیشانەی کۆتاییەکانی تەمەنی رژیمێک بێت یان تەنیا قۆناغێکی تایبەتیە کە رەنگە لە ئەگەری چارەسەری کێشە ئابووریەکانیدا رەوابوونی خۆی بەدەست بهێنێتەوە؟ گەڵێک پرسیاری دیکە دەتوانێ لە دەوروبەری ئاکامی هەڵبژاردنەکانی مەجلیسی یازدەهەم درووست بێت کە هۆکارەکانی بەشدارینەکردنی خەڵک تاوتوێ بکات و دەرئەنجامێکی لێ بێنێتەوە. یەکەم ئەوەیکە بەدەستەوە گرتنی بە گشتی زۆرینەی کورسیەکانی مەجلیسی رژیم لە الیەن باڵی پاوانخوازی ناو دەسەاڵت و بەوجۆرەی باسی دەکەن یەکدەست بوونەوەی ئەندامانی مەجلیس لە خۆیدا هاوکات ئاماژەیەکی روونە بە یەکدەست بوونەوەی هەموو ئاستەکانی دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی لە بوارەکانی ناوخۆیی ،دەرەکی ،ئابووری و سیاسی و ... لێرەدا ئەگەر تەنانەت پشت بە ئامارەکانی خودی رژیمیش ببەستین بۆ ئەوەی بۆمان دەرکەوێ کە رادەی رەوابوونی ئەم رژیمە لە چ ئاستێکدایە زۆر بە روونی دەردەکەوێ کە زۆرینەی جەماوەری خەڵکی ئێران چیدی خوازیاری مانەوەی ئەم رژیمە نین، وە ئەگەر مەجالێکی دێمۆکراتیک و ئازاد بۆ خەڵک هەڵبکەوێ کە بتوانن ئازادانە لە هەڵبژاردنێکی ئازاد یان رێفراندۆمێکدا بەشدار بن ،بێگومان کۆماری ئیسالمی ناتوانێ رەوابوونی خۆی بسەلمێنێت .پێش لەوەی بچمە سەر ئەو باسەی هۆکارەکانی درێژەی دەسەاڵتی ئەم رژیمە بە تایبەتی لە قۆناغی ئێستادا چین با ئاوڕێکی کورت لەو بارودۆخە بدەینەوە کە
بوونی کار ،کاری ماڵ بە بێ مووچە لە ئەستۆی ژندایە کە بە بەرهەمی ناوخۆیی بە ئەژمار نایەت و لە ئابووری و کۆمەڵگادا بزرە .ئەم پرسە کۆمەلێک پرسیار دەوروژێنێت؛ کە بۆ کاری ناوماڵی ژنان بێ مووچەیە؟ چونایەتی ئەم کارە چییە کە لە کاری دیکە جیادەکرێتەوە؟ کاری ناومال لە چ وێنەیەکی کاریی بەرهەم و بەرهەمهێنەردا قەرار دەگرێت؟ ئەم کارە چ پەیوەندییەکی بە ئازار و ستەمی ژنانەوە هەیە؟ جەخت کردن لەسەر ئەم پرسە چ جیاوازییەک لەسەر ئازادی ژنان دادەنێت؟ ئایا بە تیشک خستنە سەر کاری ناوماڵ شێوەیەکی و :سەیران مستەفازادە نوێ لە خەبات و بزوتنەوەی ژنان دێتە ئاراوە؟ بە سەرنجدان بەم پرسیارانە ،سەرەتا سەیری بەشی یەکەم پرسی کار دەکرێت و کەموکۆڕیەکانی کار دەخرێتە بەردەم توێژینەوە .دووهەم باسێک لە دووبارە پێشەکی کار بوونی مرۆڤەکانە واتە :شێوەی ژیان کردن ،بەرهەمهێنانی کۆمەاڵیەتی دەکرێت کە بۆچی کاری هەڵسوکەوت و شێوەی ژیان ،نەخشی روخساری بەرهەمهێنانی ژن خراوەتە گوشەوە و گرنگی پێ نادرێت .سێهەم ئاوڕێک لە کاری ناوماڵ دەدرێت کە ئەوان لە ژیاندا دەنخشێنێ .لە نێوان کێشەکانی بۆ لە ناو سیستمی ئابووری سەرمایەداریدا لەبەرچاو
هەمیشە خەڵکی وەزاڵەهاتووی لەگەڵ دەسەاڵتێکی هاری وەک کۆماری ئیسالمی خستە دوو بەرەو سەنگەری بە تەواو جیاوازەوە .وە ئەوەش بە روونی لە بەرهەمی هەڵبژاردنەکانی مەجلیسی یازدەهەمدا دەبینرێت .کاتێک کە تەنانەت زۆرینەی ئەو بەربژێرانەی کە هەر لە نێو باڵەکانی ئەم دەسەاڵتەشدا هاتووچۆ دەکەن بەاڵم رەنگە سەر بە باڵی پاوانخواز نەبن لە بەشداریکردن بۆ خۆپااڵوتن بێبەش دەکرێن ،نیشانەی ئەوەیە کە ئەمە دەتوانێ کۆتاییەکانی قۆناغی تەمەنی رژیمێک بێت کە خۆی لەگەڵ هەموو ئەوانەی وەک ئەو بیر ناکەنەوە یەکال کردوەتەوە .رژیمێکە بە ئاسانی دەست بۆ چەک دەبات و خەڵکەکەی خۆی دەکوژێت لەسەر داواکاریەکی رەوا ،چیدی رەوابوونی خۆی لەدەست دەدات ،ئەگەرچی کۆماری ئیسالمی دەیان ساڵە رەوابوونی خۆی لەدەستداوە ،بەاڵم قۆناغی ئەمڕۆ بەلەبەرچاوگرتنی هەموو ئەو رووداوانەی دەبینرێن پێمان دەڵێن کە دەورەی داهاتوو گۆڕانکاری گەورە لە ئێران روو دەدەن .گۆڕانێک کە نە رژیم دەست لە کوشتار دەپارێزێت و نە جەماوەری ناڕازیش چیدی پاشەکشە دەکەن .کۆماری ئیسالمی لە راستیدا تەنیا هێزێکە بەدەستیەوە ماوە هێزی سەرکوت و داپڵۆسینە و هەر ئەمەشە کە تا رادەیەک مەجالی زیاتر بۆ مانەوەی تەمەنی دەهێڵێتەوە .جیا لەوە ئەم رژیمە چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوەی خۆی رەوابوونێکی نەماوە و رۆژ لەگەڵ رۆژ سیمای راستەقینەی دژە ئینسانیەکەی بۆ هەموو کەس و لەوانە کەسانێکە لە سەرەتاشەوە لەگەڵیدا بوو دەردەکەوێت .بۆ وێنە هەر ئەوانەی بە ناوی رەوتی ئیسالحخوازیی لە ئێران و پاشکۆکانیشیان لە کوردستان سااڵنێکی زۆر تەپڵی ئەوەیان لێدەدا کە گوایە دەکرێ لە پڕۆسەیەکی بێ توندوتیژی
گۆڕانکاری لە سیستەمی سیاسی لە ئێراندا بکرێت، ئێستا ئەوانیش هەرچەند زۆر درەنگ بەاڵم بەو ئاکامە گەیشتوون کە رێگای گۆڕانکاری لە ئێران تەنیا لە نەتیجەی راماڵینی ئەم رژیمەوە
تێپەڕدەبێت ،ئەگەرچی دەبێ ئەوەش بوترێت هۆکاری گەشەی ئەو توندوتیژیەی هەر ئێستا هەیە نەک جەماوەری خەڵک بەڵکوو رژیمی کۆماری ئیسالمی و سیستەمە داپڵۆسێنەرەکەیەتی کە لەگەڵ هەر رەخنەو توانجێک ناڕازیان بەرەو ئەشکەنجەگاکان دەبات و بە زاڵمانەترین شێوە بێدەنگیان دەکات. جیا لە کوردستان کە خاوەنی تایبەتمەندی خۆی هەیە لە بواری ئامادەیی و رێکخستن و ئاڵترناتیڤ بۆ داهاتوو کە ئەوەش نەک ئیددعایە بەڵکوو مێژوو نیشانیداوە کە کوردستان و جەماوەرەکەی لە پڕۆسەی مێژووی خۆیدا هەردەم وەاڵمی ئەرێنی بە هەر گۆڕانکاریەکی مۆدێرن و پێشکەوتوو داوەتەوە و خاوەنی بەهێزترین پوتانسیەلە لەمبارەوە .بەاڵم ئەوەیکە ئەڵبەتە وەک خاڵێکی الواز لە بەرەی جەماوەری ناڕازی لە ئاستی ئێران دەبینرێت نەبوونی ئاڵترناتیڤێکی بەهێزە کە ئەم قۆناغە رێبەری بکات واتە نە لە ناوخۆی ئێران هێزێکی وا بوونی هەیە کە بتوانێ هەر لە ناوخۆدا ئاڵترناتیڤێک بێت نە بەناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی کە لە دەرەوەی سنوورەکانن خاوەن هێز و کارتێکەری و پێگەیەکی وەهای جەماوەرین کە بتوانن خۆیان وەک پڕۆژەیەک بۆ داهاتوو وێنا بکەن .بەاڵم بە هەموو ئەمانەشەوە گۆڕانکاری لە ئێران بوەتە پڕۆسەیەک کە چیدی کۆماری ئیسالمی ناتوانێ خۆی لێ دەرباز بکات بۆیە کۆنتڕۆڵکردنی مەجلیسی یازدەهەم پەیامەکەی دەتوانێ هەر ئەوە بێ کە رژیم خۆی بۆ دوو رووبەڕووبوونەوە ئامادە کردووە ،یەکەم رووبەڕووبوونەوەی جەماوەری ناڕازی بە مەبەستی سەرکوتێکی خوێناوی دووهەمیش خۆئامادەکردن بۆ هەر ئەگەرێکی دەرەکی. بەاڵم رەوتی مێژوو پێمان دەڵێ کە ستەمکارترین رژیمەکان کە خاوەنی هێزی گەورەی نیزامی و سەرکوتیش بوون لە بەرانبەر ئیرادەی جەماوەری وەزاڵەهاتوو ناچار بە پاشەکشە دەبن ،بە تایبەت رژیمگەلێکی تۆتالیتێری وەک کۆماری ئیسالمی کە هەر لە یەکەم رۆژەکانی بەدەسەاڵت گەیشتنیەوە جیا لە کوشتار و سەرکوت زمانێکی دیکەی بەکار نەهێناوە.
خاوەنی ئەو واتە کرێکار بە سەرمایەی دەفرۆشێت. بۆ دەیفرۆشێت؟ بۆ ئەوەی نەمرێتو ژیان بکات. دەبێ بڵێین سەرمایەداری بە چەوساندنەوەی چینی کریکار خۆی راگرتوە و چەوساندنەوە شتێک نییە جگە لە کڕینی کار ،مووچەیەک کەمتر لەو کارەی کە کرێکار دەیکات .لە راستیدا کرێکار بۆ ئەوەی بتوانێت ژینی بگوزەرێنێت و بژیی ناچار بە فرۆشتنی هێزیی کاری خۆیەتی ،چونکا ئەو کەرەسەی بەرهەمهێنانی لە بەردەستدا نییە و ناچارە هێزی کاریی خۆی وەک کەرەسەیەک بە خاوەن کار بفرۆشێت واتە «سەرمایەدار»،سەرمایەداریش تەنها بابەتی شتگەلی سەرەتایی کرێکار بۆ دووبارە بەرهەمهێنان و مانەوە مووچەی پێ دەدات .سەرمایەدار بابەتی هێزی کاری کرێکار بۆ بەرهەم پووڵی پێ دەدات و داوا لە کرێکار دەکات هەموو توانای کاریی خۆی بۆ قازانجی زیاتر بخاتە گەڕ تا بەرهەمی زیاتر بەرهەم بێنێت. درێژەی هەیە
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧،
تایبەت
وایرۆسی دەسەاڵت و وایرۆسی کۆرۆنا
ئاڕمان رەجەبی لەسەر ھۆکاری درووستبوونی وایرۆسی کۆرۆنا باس و نەزەر زۆرە .بە گوێرەی ڕەشبینانەترینیان درووست کراوی ئامریکایە و بۆ خەسار گەیاندن بە ئابووری چین داڕێژراوە .هەروەها ئامانجەکانی تری ئەم پالنە بە بۆچوونی بەشێک لە کۆمەڵگا فرۆشتنی کەرەسەگەلێک وەک ئەلکول و سابوون و ماسک و...یان بالوکردنەوەی ترسێکی زۆر لە دونیادایە بۆ ئەوەی دونیا ئامادە بکەن بۆ کڕینی واکسێنی ئەم نەخۆشیە. بەاڵم ھۆگەل و ئامانجەکانی درووست بوون و باڵوبوونەوەی ئەم وایرۆسە ھەرچییەک بێت ئاکامەکەی بۆ کۆمەڵگای ئینسانی دەرد ومەرگ و ترسە .بۆیە ھەموو واڵتان و دەوڵەتانی دونیا ھەوڵیان داوە و ھەوڵ دەدەن تا ئەو جێگەی بۆیان کراوە و بۆیان دەکرێت بەر بە باڵو بوونەوەی بگرن و ھاوواڵتیانیان یارمەتی بدەن بۆ خۆپاراستن لە تووشبوون .بۆ ئەم مەبەستەش ھەر واڵتێک بە گوێرەی باروودۆخیان رێگە و شوێنی تایبەتیان گرتوەتە بەر .زۆربەی واڵتان ھاتووچۆی چین و
واڵتانی تووشبوویان داخستوە و قەدەغە کراوە ،یان لە نێو خۆیاندا بەشە تووشبووەکانیان قەرەنتینە کردوە. بەاڵم واڵتی ئێران ھەر لەسەرەتاوە ھەوڵی داوە لەم وایرۆسەش کەڵکی سیاسی وەرگرێت و بە نێعمەتی ئیالھی لە قەڵەم بدات .ئێران بۆ خۆشیرینی لە الی چین،وەک ھاوپەیمان لە بەرانبەر ئامریکادا، ھاتوچۆکانی بۆ ئەو واڵتە ھەر بەکراوە ھێشتەوە. بۆیە ھەر زوو ئێرانیش پڕ بوو لە تووشبووی ئەم وایرۆسە و نەخۆشیەکە بە واڵتدا باڵو بوویەوە. ھەر وەک وترا ئێران ئەم وایرۆسەی وەک نێعمەتی ئیالھی بۆ خۆی لەقەڵەم دا بۆ ئەوەی ئەم وایرۆسە لە کاتێکدا سەری ھەڵدا لە ئێران گیرۆدەی چەندین قەیرانی گەورەی نێوخۆیی و نێونەدەولەتیی بوو. ھێشتا زۆر لە بشێوییەکانی ئابان مانگ تێ نەپەڕیبوو کە قاسمی سلێمانی کوژرا .ھێشتا شوێنی ئەو شەپاڵخە بە روومەتیانەوە بوو و لەشیان دەلەرزا کە ،بۆ قەرەبووی ئەو شەپاڵخە شەقێکیان داھێنایەوە کە لە خۆیان کەوت .لە ھەوڵی ئازاری کوشتنی سلێمانی وەھا پەشۆکابوون کە فڕۆکەکەی ئۆکراینیان لێدا و خستیانە خوارەوە و بۆ چەند چرکەیەک الیان وابوو کە تەیارە یان موشەکی ئامریکایان لێداوە ،بەاڵم زۆر خێرا زانیان شەقەکەیان لە خۆیان داوە .بەاڵم ھەر لە یەکەم چرکەکانەوە دەستیان دایە درۆ و دەلەسە و ھەوڵیان دا کە دونیا فریو بدەن و وای بنوێنن کە ئەوان لێیان نەداوە و بێخەبەرن چی بەسەر ھاتووە. بەاڵم دونیا وشیارتر و زیرەکتر لەوان بوون و ،بە بەڵگە سەلماندیان کە بە دەست ئێران کەوتوەتە خوارەوە .بەم شێوە مەجبووریان کردن کە دان بە گوناھەکەیاندا بنێن بەاڵم ئامادە نەبوون ھاوکاری پێویست لەگەڵ ئۆکراین و واڵتانیتر کە ھاواڵتییان لە تەیارەکەدا بوو بکەن.هاوکات لەگەڵ ئەمانە ڕژیمی ئێران لەبەردەم ھەڵبژاردنێکدا بوو کە ھەم دەبووا بەڕێوە بچێت و ھەمیش حەزیان نەدەکرد کە رێگە
کۆمەڵە و ڕۆڵی ژنان له خه‌باتی چه‌وساوه‌کاندا
محه‌مه‌د حه‌کیمی
زیاتر لە چوار دەیە بەسەر خه‌باتی کۆمه‌ڵه‌دا تێده‌پهڕێت و هێشتا پرسی ژن وه‌ک پرسێکی گرنگ له ئارادایه و بایه‌خێکی سه‌ره‌کی هه‌یه له ئاست جیهاندا ،هه‌ر بۆیه ئێستاش کۆمەڵە وه‌ک پرسێکی سه‌ره‌کی له‌م پرسه ده‌ڕوانێت وهه‌ڵسو که‌وتی له گه‌ڵدا ده‌کات ،به گژ هه‌موو سوننه‌ته کۆنه‌کانی کۆمه‌ڵگا و ده‌سه‌اڵته دڕنده‌کاندا چووەتەوە. کۆمه‌ڵه پشتگیری کرد له رۆڵی ژنان و هه‌روه‌ها هه‌وڵی هه‌موار کردنی ئازادی ژنان و ره‌خساندن و دروست کردنی فه‌زایەکی ئازاد و بیرمه‌ندکردنی ژنان له ئاست کوردستاندا .دوای ده‌ستپێکردنی خه‌باتی ئاشکرا و
خرۆشانی خه‌ڵکی کوردستان دژ به رژێمی شا و تیا چوونی ئه‌و رژێمه،بارودۆخێکی وه‌هبۆ ژنان ره‌خسا که ژن بتوانێ بێته ناو مه‌یدانی خه‌بات و بۆ مافه ره‌واکانی خۆی تێبکۆشێ ،ژنی کورد ده‌مێکه چاو له دووی ئازادی بوو. ئه‌و سه‌رده‌مه سه‌رده‌می پیاوساالری و سه‌رکوتی ژنان بوو وهه‌ر بۆیه کڵپه‌ی ئاگر و ئازارێکی زۆر له ناخی ژنان قه‌تیس مابوو و خۆی وه‌ک گێژه‌ڵووکه به هه‌موو که‌لێن و قوژبنێکدا ده‌دا و ئارامی نه‌ده‌گرت ئۆقره‌ی لێ هه‌ڵگیرابوو و له رێگه‌یەک بۆ ده‌رباز بوون ده‌گه‌ڕا تا خۆی له‌و بارودۆخه‌ی قه‌تیساویه رزگار بکات. له ڕۆچنەیەک ده‌گه‌ڕا تا ئازار و ده‌رده‌کانی تیا بشواته‌وه و بگات به ئازادی .له‌و سه‌رووبه‌نده‌دا بوو که کۆمه‌ڵه داوای له ژنان کرد که بچنه نێو ریزه‌کانیه‌وه و له خه‌باتی رزگاریخوازانه‌ی گه‌لی کورد و رزگاری چینایه‌تی و به‌رابه‌ریدا به‌شداری بکه‌ن و هه‌وڵ بده‌ن بۆ رزگار کردنی مافه‌کانی خۆیان له کۆیله‌تی و کۆیالیه‌تی ،بۆ یه‌که‌م جار ژن هه‌ستی به ئازادی و به‌رابه‌ری له ژیانیدا کرد. هاوکات له گه‌ڵ شۆڕش و راپه‌ڕینی خه‌ڵکی ئێران به دژی شا ،خه‌باتی ژنانی کورد ده‌ستی پێکرد و کوردستان بوه مه‌یدانی رزگاریخوازانه‌ی ژنان ،دیارده‌ی به‌شداریی ژنان له خه‌باتی کوردستان ،چ له دژی شا و چ له دژی رژێمی کۆماری ئیسالمی پای نایه قۆناغێکی نوێوه و ئه‌م خه‌باته ژنانی هاندا بێنه نێو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵه‌وه ، ژنان له هه‌موو خۆپیشاندانه‌کانی دژ به رژێمی کۆماری ئیسالمی و هه‌ر وه‌ها له شه‌ڕی 24رۆژه‌ی شاری سنه زۆر ئازایانه به‌شداریان کرد و مێژوویەکی نه‌خشینیان بۆ خۆیان تۆمار کرد. پەڕه‌یەکی نوێیان له ژیانی ژناندا نه‌خشاند و هه‌نگاوێکی
Dwaroj@komala.com
تەنانەت بە رێفۆرمیستە شەرمێون و ترسنۆکەکانی خۆیشیان بدەن کە بێنە پارلەمان .ڕژیم لەبیری ئەوەدا بوو کە پارلەمان و دەوڵەت و قەزا یەکدەست بکاتەوە و ھەر ھەموویان دەروێشی شێخی گەورە بن و کەس جیا لە بەڵێ قوربان زیاتر ھیچ نەزانێت و نەیڵێت .ئەمەش یانی بارودۆخی سیاسی خراپتر لە ھەمیشە لێ بکرێت و بەم شێوە ھەل و مەرجەکان بۆ البردنی ئەو ھەڵبژاردنە نمایشییەش ئامادە بکەن. بۆیە ھەر ھەموو ئەوانەش کە بە شێوەیەک بە رێفۆرمیست یان بە ناو جیابیر دەناسران لە لیستی پاڵێوراوەکان البران .لە بەرانبەردا الیەنگرانی رێفۆرم و رێفۆرمیستەکان ھەڵبژاردنەکەیان بایکۆت کرد و ڕایان گەیاند کە لە ھەڵبژاردنەکەدا بەشداری ناکەن. ئەم ھەڵوێستەی رێفۆرمیستەکان و ھەڵوێستی لە مێژینەی الیەنەکانی دژ بە رژیمی کۆماری ئیسالمی پاڵی دا بە یەکەوە و مەترسی بێ دەماخی و سارد و سڕ بوونی ھەڵبژاردنەکانی الی حکوومەت دروست کرد .ھەرچەند حکوومەت لە ناوخۆدا زۆر بە خەمی بەشداری کردنی خەڵکەوە نییە و نەبووە ،بەاڵم ڕووبەدەرەوە ھەمیشە ھەوڵی داوە وای بنوێنێت کە خەڵک بەشداری گەورەیان لە ھەڵبژاردنەکاندا ھەیە ،بۆیە ھەمیشە ھەوڵی داوە بە بازاڕگەرمی درووست کردن و کاڵو لە سەرخەڵک نان جۆرێک لە کێبەرکێی دەسکرد درووست بکات بۆ ئەوەی خەڵک ھان بدات بۆ بەشداری .بەاڵم ئەمجارەیان بە ھۆی نەبوونی باڵی بەناو رێفۆرمیشەوە ئێتر ئەو کێبرکێیە ساختەش نەمابوو ،بۆیە رژیم بۆ سەرپۆش یان بیانویەکی تری جێگرەوەدا دەگەڕا کە ئەو دۆخەی پێ بباتە سەر و لێی دەرباز بێت. ھەڵبژاردنەکانی ئەمجارە کەوتبووە نزیکی ڕۆژی ٢٢ی رێبەندان کە ڕژیم کردوویەتی بە رۆژی خۆی و ھەموو ساڵێک لەم رۆژەدا بە پارە و شێوازگەلی جۆراوجۆر ھەموو ھەوڵێک دەدات کە خەڵک بکێشێتە شەقامەکان و بە دونیای دەرەوەی پێشان بدات کە خەڵکی لە گەڵە. ھەر بۆ ئەم مەبەستە ئەمساڵیش ،کە ساڵێکی تایبەتی بوو بە نیسبەت ڕووداوەکانی خەزەڵوەر و فڕۆکە لێدراوەکە و کوژرانی قاسمی سولەیمانی، ھەوڵی چەند قاتی دا کە ھەرچۆنێک بێت
5
خۆپیشاندانەکانی ی ٢٢رێبەندان ھیچ نەبێت چڕ و پڕ دەرکەوێت. لەسەرووبەندی ئەمانەدا بوو کە ھەرای دەرکەوتنی وایرۆسی کوڕۆنا لە چین بەرز بووەوە .رژیم بزە کەوتە سەر لێوی و ئەم بەاڵیەشی بۆ خۆی وەک نێعمەتی خودایی دانا .بە پێچەوانەی ھەموو واڵتانی دوونیا نەک ھەر دەرگای ھاتووچۆی لە گەڵ چین دانەخست ،بەڵکوو خۆی دەبوارد لەوەی کە ھەواڵ و زانیاریش لەم بارەوە بداتە خەڵکی ئێران .ئێران پێویستی بە پاساوێک بوو بۆ بەشداری نەکردنی خەڵک لە ھەڵبژارنەکاندا .ئێستا وایرۆسەکە خودا گەیاندبووی ،بۆیە وێڕای ھاوردەکردنی زۆری وایرۆسەکە و تووشبوونێکی لە ڕادەبەدەری خەڵک ، ھەوڵدرا تا دوای ٢٢ی رێبەندان بێدەنگی لێ بێنن. پاش ئەوە وردە وردە باسی وایرۆس کرا. ھەڵبژاردنەکان بە سارد و سڕی و بەشداری نەکردنی زۆرینەیەکی زۆری خەڵک کۆتایی پێھات .لە ئاکامدا بە ھەموو درۆ و شاردنەوەکانیانەوە ڕایانگەیاند کە ٤٢٫٥لە سەر سەدی خەڵک بەشداریان کردووە. ڕایشیانگەیاند کە ھۆی سەرەکی کەمی بەشداری خەڵک وایرۆسەکە بووە .ھەرچەند ناچار بوون بە شێوەی ناڕاستەوخۆ ئاماژە بە ڕووداوەکانی پێشتریش بکەن .سەرەتا و پێش باسکردنی قەیرانی وایرۆسەکە ،کە ھەڵەکانی ئەوان قەیرانەکەی خولقاند، بڕێک باسی ھەڵبژاردنەکە بکەین .ڕژیم ڕایگەیاندوە کە ٤٢.٥لەسەر سەدی خەڵک بەشداریان کردوە.
ھەرچەند ئەم داتایەش ڕاست نییە ،بەاڵم ھەر ئەم ژمارەی خۆیان وا پیشان دەدات کە نزیکەی ٦٠لە سەدی خەڵک دژی ئەم نیزامەیە. ئێمە دەزانین لە ئێراندا زۆر کەس لە ترساندا دەنگ دەدات .ھەر بۆیە بەشێکی بەرچاو لەو رێژەی دەنگدەرانە ئینسانگەلێکی ترسنۆک و پاوانخوازن کە تەنیا لەبەر داھاتووی داھات و ژیانیان و مناڵیان چوونەتە دەنگدان و شناسنامەکەیان پێ مۆر کردوە .ئەم ڕێژەش بۆی گرینگ نییە کە کێ حاکمە و کێش دەنگ دێنێت.
گه‌وره‌یان به‌ره‌و ئازادی نا .ژنان له کوردستان به هۆی چه‌وساندنه‌وه‌ی پیاو ساالرانه و نه‌بوونی خوینده‌واریی و هه‌روه‌ها به زۆر بە شوودان و ژن به ژن کردن له نێو کورده‌واریدا ،ئازار و ده‌رد و چه‌رمه‌سه‌ریی زۆریان چێشتبوو و هه‌ر بۆیه دوای ئاشکرا بوونی کۆمه‌ڵه و خه‌باتی چه‌وساوه‌کان ،ژنان به گشتی روویان کرده کۆمه‌ڵه و به خه‌باتی خۆیانیان ده‌زانی و له‌م رێگه‌دا به سه‌دان ژنی تێکۆشه‌ر گیانی خۆیان فیدای رزگاری ماف و به‌رابه‌ری ژن و پیاو کرد و هه‌وڵی ئه‌وه‌یاندا که سوننه‌ته کۆنه‌کان بشکێنن و شکاندیان.
ژنان له کۆمه‌ڵه سه‌دان داستانی سه‌روه‌ریان بۆ رزگاری گه‌لی چه‌وساوه‌ی کورد تۆمار کرد و ئێستاش کاتێ بیره‌وه‌ریه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مه ده‌خوێنینه‌وه زۆر به جوانی رۆڵی جێ په‌نجه‌ی ژنانی کۆمه‌ڵه دیاره و شوێن پێی خۆی به سه‌ر کۆمه‌ڵگای کورده‌واریدا به جێهێشتووه و ئه‌و شوێن پێیه زۆر به‌رچاوه. رژێمی کۆماری ئیسالمی ئه‌و ژنانه‌ی که ده‌هاتنه ریزه‌کانی خه‌باتی ئازادی کوردی ،ده‌گرت و له به‌ندیخانه‌کانی توندی ده‌کردن و به سه‌دان خۆڕاگری و خۆڵقاندنی ئه‌فسانه له ناو زیندانه‌کانی رژێم له الیه‌ن ژنه شۆڕشگێڕه‌کانه‌وه تۆمار کراوه و ئه‌و ژنانه ته‌نانه‌ت له سه‌ره‌مه‌رگیشدا و له ژێر په‌تی سێداره‌دا ته‌نیا و ته‌نیا داوای ئازادی کوردستان و مافی ژنیان له ژێر رێبازی کۆمه‌ڵه‌دا ده‌کرد .ژنانی کۆمه‌ڵه پرسی ژنانی کوردیان برده قۆناغێکی‌تر و ئیزنیان به هیچ شتێک و که‌سێک نه‌دا بێڕێزی بکه‌ن به ژن و ژنانیان برده ئاسۆیەکی روونی ژیان و خه‌باتێکی ئازایانه و خۆڕاگرانه‌یان بۆ گه‌یشتن به ئازادی و مافه‌کانیان و دژ به ده‌سه‌اڵته نگریسه‌کان ئه‌نجام دا. ژنانی تێکۆشه‌ری کوردستان له شار و دێهاته‌کان و له ژێر چەکمەی داگیرکه‌رانی کوردستان ،ده‌ستیان دایه خه‌بات و به هه‌موو شێوه‌یەک یارمه‌تیده‌ری هێزی پێشمه‌رگه بوون و له
هه‌موو بوارەکاندا رۆڵێکی به‌رچاویان گێڕا ،له بواری کاری نهێنی و یارمه‌تیدانی نه‌خۆش و برینداره‌کان و هه‌روه‌ها نووسراوه و سه‌ردانی بنه‌ماڵه‌ی شه‌هیدانیان ده‌کرد و هه‌وڵی ئه‌وه‌یانده‌دا خه‌ڵک له کرده‌و‌ه و پیالنه‌کانی رژێمی
کۆماری ئیسالمی وه‌ئاگا بێنن و ورەی خه‌ڵکیان ده‌برده سه‌ره‌وه ،بۆ به‌رگریکردن له مافه ره‌واکانی خۆیان و هه‌ر بۆیه رژێم بێ به‌زه‌ییانه دژ به‌و ژنه تێکۆشه‌رانه هه‌ڵوێستی ده‌گرت و ده‌یانگرت و به هه‌موو شێوه‌یەک ئه‌شکه‌نجه و ئازاری ده‌دان و زیندان و سیاچاڵه‌کانی رژێم پڕ بوو له ژنانی ئازادیخوازی کۆمه‌ڵه . ژنانی کۆمه‌ڵه جیاوازیەکی تایبه‌تیان هه‌یه له حزبه شۆڕشگێڕه‌کانی‌تر و به هۆی ئه‌و مێژووه سیاسیه‌وه که ژنان له نێو کۆمه‌ڵدا هه‌ڵیانبژاردوه ،روون و ئاشکرایه ژن له کۆمه‌ڵه‌دا پای ناوه‌ته قۆناغێکی نوێوه و تا ئێستاش ئه‌و خه‌باته بووه به خه‌باتی به‌رگری له مافه‌کانیان و خه‌باتی سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی چوونکه چه‌وساندنه‌وه‌ی ژنان له رۆژهه‌اڵتی کوردستان له الیه‌ن رژێمه داگیرکه‌ره‌کانه‌وه بووه به هێمای خه‌بات و ئازادی ژن.
چه‌وساندنه‌وه‌ی ژن له الیه‌ن دەسەاڵت و داب و نەریتی کۆنەپەرەستانە دیارترین جۆری سته‌مه و درێژترین هێڵی مێژوویی له خه‌باتی کورد دا پێک هێناوه و ئه‌مه‌ش وه‌ک سەمبولێک له کۆمه‌ڵه‌دا به‌رز راگیراوه و ژن له کۆمه‌ڵه‌دا ئه‌و قۆناغ ه ترسێنه‌ره‌ی پشت سه‌ر ناوه و قۆناغێکی نوێی له خه‌بات پێک هێناوه و له سیاسه‌تی نوێی کۆمه‌ڵه‌دا توانیویه‌تی سیاسه‌تێکی نوێ و خۆرێکخستنێکی نوێ له خۆدا بکات وتوانیویه‌تی ئه‌ندێشه‌ی ئازاد و بیر کردنه‌وه‌ی ئافره‌تان ه سه‌ر له نوێ بنیاد بنێته‌وه و توانیویه‌تی ستراتیژیه‌کی نوێ بۆ رزگاری گه‌لی بن ده‌ستی کوردستان دابنێت و ئه‌و ستراتیژیه بکات به رزگاری ژن له کوردستان .ژنان له کۆمه‌ڵه‌دا خه‌باتیان کردوه بۆ رزگاری ئینسان و کێشه‌ی دیالیه‌تی و کۆیالیه‌تی به تایبه‌ت نه‌هێشتنی کێشه‌ی ژنان و حه‌ل کردنی هه‌موو ئه‌و پرسانه‌ی له ژیانی رۆژانه دا بۆ ژن دێته پێش ،کۆمه‌ڵه وه‌ک حزبێکی سه‌راسه‌ری توانی خه‌باتی ژن بگوازێته‌وه بۆ چاخێکی نوێ و کێشه‌ی ژن له کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و ده‌سه‌اڵتی سیاسی
البه‌رێت ،به‌رابه‌ری بسه‌پێنێت به بێ جیاوازی.
6
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧ ،
تایبەت
Dwaroj@komala.com
ئێپیدێمی کۆماری ئیسالمی
فیرووز مامۆیی کۆماری ئیسالمی ئێران لەو دەگمەن رژیمانەی مێژووی مرۆڤایەتیە کە ھەموو تەمەنی دەسەاڵتداریەتی خۆی لەگەڵ قەیران و کێشمەکێشی جۆراوجۆر بەڕێ کردووە و ھۆکاری سەرەکی سەرھەڵدان و تەشەنە سەندنی ئەم مۆدێل لە دەسەاڵتداری و بەڕێوەبەرایەتیە قەیراناوی و پڕ لە کەمووکۆڕیە ،خودی ئەو سیستەمە ئیدۆلۆژیکەیە کە کۆماری ئیسالمی لەسەر بنیات نراوە و لە راستیدا ئەگەر قەیرانەکان لە ناوەرۆکی سیاسەتەکانی کۆماری ئیسالمی ھەڵبگیردرێت ،ئەوە ئەو کاتەیە کە کۆماری ئیسالمی ناتوانێ درێژە بە حەیات و مانەوەی خۆی بدات.
لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا و پاش بەرین بوونەوەی ناڕەزایەتیە جەماوەریەکان لە ئێران و دەسپێکی قۆناغێکی نوێ لە بەربەرەکانێی خەڵک و دەسەاڵت ،ئێران کەوتووەتە بەردەم پەکەیجێک لە قەیرانە گەورە و چکۆلەکان و بە بەردەوامی ھەوڵدان بۆ دەربازبوون لەم بارودۆخە، خەساری گیانی و مادی خەڵکی ھەژار و چەوساوەی ئەو واڵتەی بەدواوە بووە، کە بێ گومان گەلی کورد لە رۆژھەاڵتی کوردستانیش ھەمیشە بەشێکی بەرچاو و دانەبڕاوە لە خەسار بەرکەوتووانی ئەم دۆخە ئاڵۆز و شڵەژاو و قەیراناویەی ئێرانە و بگرە لە ھەموو جێگایەک و لە ھەموو نەتەوەکانی دیکەی پێکھێنەری ئێران خەساری زۆرتریان بەرکەوتووە و قوربانیدانیەکی زۆرتریان داوە. ھاتنی نەخۆشی کۆرۆنا و مەترسی تەندروستی بۆ سەر ژیان و گیانی خەڵک، نوێترین نموونەی ئەو قەیرانگەلەیە کە تەنگی بە ھەموو کۆمەڵگای ئێران ھەڵچنیوە و بە جۆرێک دەکرێ بڵێین، ھەموو جومگەکانی ژیانی خەڵک و ھەموو پیشەیەکی خستووەتە ژێر کاریگەرییە نێگەتیڤەکانی خۆیەوە. بەو جۆرەی ئاماژەکان دەریدەخەن ،ئەم نەخۆشیە ماوەی یەک مانگ دەبێت کە لە رێگای ئەو تەلەبانەی کە بە مەبەستی پەروەردەی شیعەگەری و لە درێژەی رەوتی ھەناردەکردنی ئیدۆلۆژی ئیسالمی شیعەی ئێرانیدا و لە واڵتی چین (کانگای سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا) بۆ شاری قوم ھێنرابوون ،ھاتووەتە ئەم واڵتە و بە
ھۆی ئەوەیکە کۆماری ئیسالمی نەیدەویست ئەو شارە قەرەنتینە بکات و ھەروەھا لەبەر ئەوەیکە رێوڕەسمەکانی ٢٢ی رێبەندان (ساڵیادی داگیرکردنی ئێران و دەستبەسەرا گرتنی شۆڕشی گەالنی ئەو واڵتە لە الیەن کۆماری ئیسالمی) و ھەڵبژاردنەکانی پەرلمانی شورای ئیسالمی گیر و گرفتی تێ نەکەوێت ،ھەوڵیاندا بوونی کۆرۆنا لە ئێران ئینکار بکەن و ھەواڵی باڵوبوونەوەی ئەم نەخۆشیەیان لە خەڵک شاردەوە و ئەمەش وایکردووە کە ئەم نەخۆشینە ببێتە قەیرانێکی زۆر مەترسیدار و ئەگەری ئەوە لە ئارادایە کە گیانی ھەزاران کەس بخاتە مەترسیەوە و کارەساتی مرۆیی گەورەی لێ بکەوێتەوە. بە پێی ئەو ھەواڵ و ئامارانەی ناوەندە ھەواڵنێرییە سەربەخۆیەکان باڵوی دەکەنەوە ،ئێستاکە بە دەیان ھەزار کەس لە خەڵکی ئێران و کوردستان بە ڤایرۆسی لەم رێگایەوە دەتوانێ چەند ئامانجی ئیسالمی لەھەمبەر پەردەپۆشکردنی کرۆنا گیرۆدە بوونە و بە سەدان کەسیش دیکە بپێکێت .لە ھەرە بەرچاوترین قەیرانەکان بە قەیران و کێشەی دیکە، گیانیان لەدەست داوە ،کە ھەموو ئەمانە لە قازانجەکانی ئەم ڤایرۆسە بۆ کۆماری لە ماوەی چەند دەیەی رابردوو بۆ الیەن کۆماری ئیسالمی و دام و دەزگاکانی ئیسالمی ئەوەیە کە ،بە چوونەسەرەوەی ھەمووان ئاشکرایە و لە راستیدا ئەم راگەیاندنی ئەو رژیمەوە بەردەوام رەت رێژەی قوربانیانی نەخۆشیەکە کۆماری رژیمە وەکوو شەمشەمە کوێرەیەک وایە ئیسالمی دەتوانێ ھەموو جینایەتەکانی کە تەنیا مانەوەی خۆی بە درێژەکێشانی کراونەتەوە. ئەگەر لە کارەساتە سروشتیەکان گەڕێین ئەم دواییانە و کوژرانی ھەزاران کەس لە تاریکی و شەوەزەنگەوە گرێ داوە و بە ھەڵھاتنی ھەر تروسکە و تیشکی ژیانێکی کە ،وەکوو بوومەلەرزە و الفاو و ھتد ...لە ماوەی رابردوودا خەسارێکی یەکجار زۆریان خەڵکی خۆپیشاندەر و قوربانیانی فڕۆکە بەختەوەرانە و ئاسوودە و کۆمەڵگایەکی لە خەڵکی ئێران بەگشتی و کوردستان ئۆکراینیەکە و ھەموو ھەاڵوسان و گرانی تەندروست و خەڵکێکی زانا و وریا ،رژیمی بەتایبەتی داوە ،ئێستاکە نەخۆشی و بێ دەرەتانیەکانی کۆمەاڵنی خەڵکی کۆماری ئیسالمی لەگۆڕ دەنرێت. مەترسیدار و کوشندەی کۆرۆنا وەک پێ پەردەپۆش بکات و بیروڕای گشتی بۆیە پێویستە لەم کاتەدا وا کۆماری مۆتەکەیەکی تۆقێنەری لێھاتووە و باڵی بەالڕێدا ببات و بە ھۆی ترسی خەڵک بۆ ئیسالمی چ لە ئاستی نێودەوڵەتی و چ لە بەسەر ژیانی خەڵکدا کێشاوە و تەنگی بە ھاتنە دەرەوە لە ماڵەکانیان ،کۆبوونەوە ناوخۆ الواز و زەلیل و تەریک خراوەتەوە، ناڕەزایەتیەکان بۆ ماوەیەک دابمرکێت و خەڵک و ھێزە ئۆپۆزیسیۆنەکانی رژیم بە خەڵک ھەڵچنیوە. بێ گومان کۆماری ئیسالمی و بایەخنەدان بە ھەناردەکردنی ئەم نەخۆشیە بۆ نێو تەدبیر و پڕۆژەی تۆکمە و ھەروەھا بە و کەمتەرخەمی نواندن بەرانبەر بە زیندانەکان ،نەیارانی خۆی لە بێ دەنگی یەکدەنگی و یەکگرتوویی بەتایبەتی لە ژیان و گیانی خەڵک ،یەکەم ھۆکاری و بە بیانووی نەخۆشیەوە لەنێو ببات و کوردستاندا ھەوڵەکانیان زۆرتر و پتەوتر ھاتن و باڵوبوونەوەی ئەم نەخۆشیە لە تا ئێستاش ھەر ئەم سیاسەتانەی پێڕەو لە ھەمیشە بۆ قەاڵچۆ کردن و لەنێوبردنی یەکجاری ئەم رژیمە جینایەتکارە بخەنە ئێراندایە و لە راستیشدا مانەوەی زۆر کردووە. بە زیانی کۆماری ئیسالمی نیە و بگرە ئەم تاکتیک و سیاسەتانەی رژیمی کۆماری گەڕ.
هاتنی ڤایرۆسی کورۆنا بۆ ئێران و کوردستان
باهۆز عێزەتی
هاتنی ڤایرۆسی کورۆنا بۆ ئێران و کوردستان ڤایرۆسی کورۆنا بە ناوی زانستی کۆڤید)2019_ncov(١٩لە ٣٠دێسامبری ٢٠١٩لە شاری ووهانی چین سەری هەڵدا،ڕێژەی ئەو کاسانە کە لە ٣٠و ٣١ی دێسامبر بە هۆی هەناسەبڕکێ و ئازاری سینەوە چوونە نەخۆشخانەی ئەو شارە ٢٧کەس بوون ،کە زۆربەی ئەم کەسانە کرێکار و فرۆشیارەکانی بازاڕی خواردنە دەریاییەکانی ووهان بوون. یەکەمین قوربانی ئەم ڤایرۆسە پیاوێکی تەمەن ٦١ساڵە بوو،کە کڕیارێکی ئاسایی ئەو بازاڕە بوو. لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی رێکخراوە تەندروستیە نێونەتەوەییەکان لە ٩ی ژانویەدا ئەو رێکخراوە هۆشداریدا و رایگەیاند :ڤایرۆسەکە باڵوبووتەوە و لە حاڵی گەشەکردندایه ،لە هەمان کاتدا ڕاشکاوانه رایگەیاند کە ڤایرۆسەکە باڵو بووتەوە ئیتر واڵتەکانی جیهان هەریەک بە شێوازێک بیریان لە چۆنیەتی بەرگیریکردنی کردەوە. لە بەرانبەر ئەمانەدا کۆماری ئیسالمی وەک نەریتی هەمیشەیی پشتی بەست بە فتوا و شەریعەت و لە نیهایەتدا خەڵکی رێنوێنی کرد بۆ تیببی سونەتی ئیالمی،مەخابن ڤایرۆسەکە هات و سڵی نەکرد و خەڵکی گیرۆدە کرد. لە کاتێکدا کە مەجالێک نەمابوو بۆ شاردنەوەی
نەخۆشییەکە ،لە ٢٩ی ڕێبەندان دا سازمانی تەندروستی ئەو واڵتە پشتڕاستی کردەوە و وتی»:ڤایرۆسەکە هاتووەتە ئێران وخەڵکی تووشکردووە» و لەم پێوەندییەدا شاری قوم، شاری حەرەمی مەعسوومە وەکوو یەکەمین شاری تووشبوو بە ڤایرۆسەکە تۆمار کرا ،هەر چەندە سەرچاوە ناوخۆییەکانی ئەو واڵتە لە سەر یەکجۆری هەواڵ کۆک نەبوون و یەک لەدوای یەک ،یەکتریان بە درۆ ئەخستەوە. ئەوەی جێگەی گومانە ئەوەیە کە چۆن ڤایرۆسەکە هاتە ئەو واڵتە دیار نییە و تا ئێستایش دەسەاڵتدارانی ئێران ئاشکرایان نەکردووە! لەم نێوانەدا پارێزگاکانی کوردستان لە هەرناوچەیەکی تر زۆرتر هەڕەشەیان لە سەرە! هەر چۆن دەسەاڵتدارانی ئێران هاتنی نەخۆشینەکەیان شاردەوە لە خەڵکی ئێران بە هەمان شێوە لە کوردستانیش نکۆڵییان لێکرد. کوردستان لە ژێر هەڕەشەی کورۆنادایە و هیچ رێگە و شوێنێکی تایبەت لە الیەن کاربەدەستانەوە نەگیراوەتەبەر بۆ بەربەست کردن و باڵونەبوونەوەی ئەوپەتایە. مامە پیرە بە گۆنی دەمامک درووست ئەکاتوو ئەڵێت هێشتا ماوە بۆ بەدی هاتنی خەونەکانمان.
هێندێک لە فرۆشیارە چاو چنۆکەکان کە پەیوەستن بە مافیای سپای پاسدارانەوە بازاڕی دەمامک و کەلووپەلی پێشگیرییان رەش کردوە و بە ٤٠٠٠٠تمەن دەیفرۆشن. زیندانیان لە دۆخێکی مەترسیداردان، زیندانییە سیاسییەکان لە الیەن ئیتاڵعاتەوە پێیان ئەوترێت یان دان بە خواستەکانی ئێمەدا بنێن ،یان کورۆنا! بەاڵم ئیرادەی خۆڕاگری خەڵکی کوردستان وەکوو هەمیشە پۆاڵیینە ،ڕێکخراوە مەدەنییەکان لەم دۆخە نالەبارەدا کەمپین دادەنێن و یارمەتی بۆ لێقەوماوانی بۆمەلەرزەکەی قوتوور لە پارێزگای ورمێ کۆ دەکەنەوە و هەروەها دمامکی خۆڕایی دەبەخشن بە هاونیشتمانیان. بە پێی سەرچاوەکان ڕێژەی تووشبووان لە سەرتاسەری ئێران زیاتر لە ١٠٠٠ کەسە ،سەدان کەسیش لەم تووشبووانە هاوواڵتی کوردستانین،هەروەها کۆی گیان لەدەستدانی تووشبووان لە ئێران ٥٠٠ کەسی تێپەڕاندوە.
« کۆماری ئیسالمی» و هەڕەشەی «ڤایرۆسی کڕۆنا» لە نێوان شاردنەوە و ئاگادارکردنەوە
پاشماوەی الپەری ١
لەناو دام و دەزگای کۆماری ئیسالمیدا رێژەی وابەستە بوون بە شاردنەوە و قایم کاریی گەیشتۆتە ئاستێک کە بەرە بەرە کاربەدەستان خۆیان باوەڕیان بەو چەواشەکاریانە کردووە و هەروەک چۆن هەموو وزەی خۆیان تەرخان کردبوو بۆ داپۆشینی رێژەی کوژراوانی خەزەڵوەر، ئێستاش هەموو وزەیان داناوە بۆ نەفی و ئینکاری ڤایرۆسی کوڕۆنا .ئەوەش لەکاتێکدایە کە لەسەر کوڕۆناش هەر وەک پێشوو نیگەرانی سەرەکی کاربەدەستانی حکوومەتی « سوءاستفادە نکردن
دشمنان نزام» لە راستیەکان بووە ،تاکوو نەکا « شرکت مردم در انتخابات» زیانی بەر بکەوێ ( ئاماژە بە قسەکانی خامنەیی) یان « کشور بە تعتیلی کشیدە شود» ( قسەکانی رۆژی سێشەممە ٦ی رەشەمەی رۆحانی). ئەوە لەکاتێکدایە کە لە هەموو جیهاندا رێژەی مردن بە ڤایرۆسی کوڕۆنا لە نێوان ٪٢بۆ ٪٣دایە ،بەاڵم لەناو ئێران ئەو رێژەیە لە نێوان ٪١٥بۆ ٪١٦دایە و بەوحاڵەشەوە جیاوازیی رێژەی شاردنەوەی ئاماری مردووانی ڤایرۆسی کوڕۆنا لەگەل گیان لەدەست دراوانی نارەزایەتییەکانی خەزەڵوەر لەوەدابوو کە ئەوکات ئامارەکە پێوەندیی بە خەڵکەوە بوو بەاڵم لەسەر مەسەلەی کوڕۆنا لە نێوان خەڵک و کاربەدەستانی ئێران دایە بە جۆرێک کە ئەو نەخۆشیە رووی لە کاربەدەستانیش کردووە و لەڕاستیدا بە شاردنەوەی ئەو نەخۆشییە بوون بە هۆکاری پەرەسەندنی کوڕۆنا .رۆژی دووشەمبە ٥ی رەشەمە لە شانۆیەکی درۆییندا
قایم مەقامی وەزیری تەندروستی ئێران کە لە تەنیشت عەلی رەبیعی ( وتەبێژی دەوڵەت) راوەستابوو ،لەحاڵێکدا کە عارەقەی دەم و چاوی دەسڕیی و کۆکەیەکی زۆری دەکرد ئامارەی رێژەی گیان لەدەستدان بە کوڕۆنای تەکزیب کرد و ئەمە لەکاتێکدا بوو کە رۆژی سێشەممە رێکەوتی٦ی رەشەمە نەتیجەی ئازمایشی نەخۆشی کوڕۆنای خۆی راست دەرچوو هەر بۆیە تەسویری قایم مەقامی وەزیری تەندرووستی نمادێکی لەبیر نەکراوە لە کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی کە دەڵێی بە شاردنەوەی ڕاستییەکان تەنانەت لە کاتی کە هیچ جێگەیەک بۆ شاردنەوە نەماوە عادەتیان گرتووە.
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧،
جیهان
Dwaroj@komala.com
7
نەتەوەیەکگرتووەکان و درێژەی پێوەندییە سیاسی و ئاساییەکانی لەگەڵ ڕژیمێک کە خەڵکەکەی خۆی دەکووژێت
ئا :سروە مستەفازادە لە نوامبری 2019ی زایینی دا و لە پێناو ناڕەزایەتی دەربڕینی خەڵکی ئێران 1500کەسی ئێرانی گیانی خۆیان لەدەست دا .لەنوامبری رابردوو دا (خەزەڵوەری)١٣٩٨ بە هۆی گرانکردنی نرخی بێنزین ناڕەزایەتیەکی بەرباڵو لە هەموو ئێران دەستی پێکرد ،بەتایبەت لە نێوان چینی کرێکار و کەم داهات. لەماوەی چەن ڕۆژدا بەرپرسانی ڕژیم ناڕەزایەتی ئاشتیخوازانەی خەڵکییان بە تووندوتیژیەکی زۆر سەرکوت کرد، دوای پچڕانی ئینترنێت و تەلەفۆن هێزەکانی سپا و ئیتالعاتی ئێران ئاگریان بەسەر خۆ پیشاندەرانی بێ چەک کردەوە و سەتان کەسیان دەستبەسەر کرد .دوای ماوەیەکی کەم لەدوای یەک حەوتوو کە ئینترنێت وەسڵ کرایەوە ،شەپۆلی وێنەکانی کۆمەڵکووژی خەڵک لە واڵت هاتە دەرەوە ،هەموو دونیا بە چاوی خۆیان بینیان کە کۆماری ئیسالمی چۆن بۆ مانەوەی خۆی کۆمەڵکووژی دەکات .دوای چەن ڕۆژێک ئامارێکی خۆفناک بە دەرەوەی واڵت گەیشت؛ زۆرتر لە 1500کەس کوژراون و بە سەتان کەس بریندار بوون و تا نزیکی 7000کەسی بێتاوان ،بێ بەڵگە
دەستبەسەر کراون کە لە نێوانیان دا هەواڵنێرانیش هەبوون .بە لەبەر چاوگرتنی پێشینەی دەزگای دادوەرانی ئێران کە پارێزەرانیشی دەستبەسەر کردووە ،دەتوانین چاوەڕوانی ئەمە بین کە دەست بەسەرکراوان کەمترین مافیان بۆ بەرگری لە خۆیان لەناو مەحکەمەیەکی عاداڵنە و دادپەروەرانە نەبووە و نییە و گیانیان لە مەترسی دایە. ڕژێمی ئیسالمی ئێران بەسەرکوت کردنی نیزامی خەڵکی ئێران و بایەخ نەدانی خۆی بە یاسای بنەڕەتیەکەی کە هەڵسووڕێنەرەکانی پەسەندیان کربوو ،کە خۆی کەم و کۆڕیەکی زۆری بوو ،نیشاندا. ئێران بە پێشێلکردنی یاساکانی خۆی لەمەو بەدواوە لەگەڵ ئەو پێناسەی کە یاساکانی ناونەتەوەیی لە دەوڵەتیان هەیە ،یەک نییە و بە گوێرەی پێناسەی یاساکانی ناونەتەوەیی لە دەوڵەت ،دەوڵەت بە کۆمەڵێک دە گوترێ کە مافی گشتی و ئەمنی و بەرژەوەندی نەتەوەی خۆی بەپێی یاسا دابین بکات. رژیمی ئیسالمی ئێران 40ساڵە نە تەنیا قازانجی نەتەوەکانی ئێرانی فیدای دەسەاڵتخوازی ناوچەیی خۆی کردووە بەڵکو لە مانگی نوامبری رابردوودا بە شێوەی فەرمی و بە ڕاشکاوی بەرەو خەڵکی خۆی تەقەی کردووە و بەم هۆیەوە حکوومەتی ئیسالمی ئێران ،حکوومەتێکی نایاساییە ،چۆن لەسەر بنەمای پێناسەی دەوڵەت ،ڕژیمی ئێران نەتەنیا قازانج و ئەمنییەتی هاوواڵتییەکانی دابین ناکا بەڵکوو یاسا و ڕێساکانی خۆی لەبەرچاو ناگرێت .لەم بارەوه نابێ لەبیرمان بچێت کە یاسا تەنیا ئامێرێکی نەشتەرگەری(عملیاتی) بۆ دەوڵەت نییە بەڵکو بەڵگەیەکی پەسندکراوە بۆ سنوورداری تواناکانی. لە ناو کۆماری ئیسالمی ئێران دا هێز و توانایی دژ بە خەڵک بەکار دەبردرێت،
بنەمای کۆماری ئیسالمی ئێران لەسەر بناغەی کۆبونەوی دەسەاڵت لە دەستی رێبەر درووست کراوە ،هێزێک کە هیچ دەزگا و بنکە و کەسێک دەسەاڵتیان بەسەرەوە نییە ،بە واتای تر لە بەرامبەر جێبەجێ کردنی هێزی بەدەسەاڵت لە کۆمەڵگا هیچ رێکخراوێکی سیاسی یا کۆمەاڵیەتی نییە کە هاوواڵتیان پاڵپشتی و پشتیوانی ڕاستەقینە بکات. بە پێی ئەوەی کە هاوواڵتیان ناتوانن لە چاوەدێری و سنووردارکردنی هێزی سیاسی کۆماری ئیسالمی دەست تێوەردانیان بێت ،واتە هیچکەس ئیزنی لە ژێر پرسیار بردنی حکوومەتی بۆ هیچ بەشێک و هیچ یەک لە ئەرکەکانی نییە ،لە راستی دا حکوومەتی ئێران حکوومەتێکی پۆلیسییە. لەگەڵ تەواوی کەم و کۆڕییەکانی لە ڕەوتی چاوەدێری و کۆنتڕۆڵی کۆمەاڵیەتی تا پێش نوامبری 2019 کۆماری ئیسالمی ئێران بە یاساکانی بنەڕەتی کە خۆی دایرشتبوون و زۆر سەقەت و جێگای لێکۆڵینەوە بوون تا رادەیەک پابەند بوو ،بەاڵم بە کوشتنی ١٥٠٠کەس لە هاوواڵتیانی ئێرانی، کۆماری ئیسالمی یاسا بنەڕەتییەکەی کە خۆی پێناسەی کردبوو لە ژێر پێ نا .بە پێی بڕگەی ٢٧ی ئەو یاسا بنەڕەتییە سەقەتە ،هاوواڵتیانی ئێرانی مافی نارەزایەتی دەربڕینی ئاشتی خوازیانەیان هەیە و هیچ دەزگایەک ناتوانێ سەرکوتیان بکات. کۆمەڵکووژی ١٥٠٠کەسی بێتاوانی ئەم واڵتە ،دەستدرێژیەکی گەورە و ئاشکرایە به یاسای بنەڕەتی لەالیەن کاربەدەستانی ئەم حکوومەتە. لەمەو بەدواوە لەگەڵ حکوومەتێک و رژیمێک بەرەوڕوین کە تەنانەت ڕێز و حورمەت بۆ یاساکان و پێوەرەکان و ئەو بەهایانەی کە خۆی پێناسەی کردوون دانانێت ،حکوومەتێک کە توانایی و هێزی خۆی دژ بە خەڵکەکەی بەکار دەهێنێت ،ئەوکارەی رژیمی ئێران بوو بە هۆی ئەوەی کە
لێپرسراوانی دەوڵەتی لە کۆمەڵگا و لە گەمارۆی حکوومەتێک بکەن کە یاسای نیزامی سیاسی کە پشتیان پێ سپاردبوو نیزامی خۆی بۆ سەرکوت کردنی بترازێن و جیا ببنەوە .لەم ڕووداوە خەڵکی خۆی بەکار بێنێت؟ بەوالوە هێزو توانای سیاسی رژیمی ئێران ٤٠ساڵە کە کۆماری ئیسالمی ئێران بوو بە هێزێکی زۆرە ملی و ناچاری ،ئەمە لەناو ناتەبایی لەگەڵ چوارچێوەی یاساکانی سزای نێوان واڵتان دەست لە راستی دا مردنی سیاسەتە. خەزەڵوەر بە خوێنە ،لەساڵی ١٩٨٣ی زایینی مانگی رووداوەکانی ،کۆمەڵکووژی ١٥٠٠کەسی بێتاوان ،مەحکەمەی ناونەتەوەیی ،ئێرانی دەستبەسەر کردنی ڕێژەیەکی بەرچاوی سەبارەت بەپێوەندی لە بۆردومان هاواڵتیانی مەدەنی ئێرانی ،لەژێر پێ کردنی سەربازخانەیکی نیزامی لە دانانی دەقی ئاشکرای یاسا بەدەست لوبنان مەحکووم کرد ،هان دان و کاربەدەستانی رژیمی ئێران ،ئەم پەرەپێدان بە تێرۆریزم بەدەست حکوومەتەی لە حکوومەتێکی پولیسی بە کۆماری ئیسالمی لەکەس شاراوە نییە، کوشتنی نەیارانی رژیم یا ئەوانەی حکوومەتێکی نایاسایی گۆڕی. کوشتنی بێڕەحمانەی خەڵکی ئێران وەک نەیاران ناسێندراون مێژووی بەدەست دەمڕاستەکانی رژیم،جارێکیتر درێژخایەنی هەیە ،یەکێک لەم نموونە ئەرکی واڵتانی دێمۆکراتیک لەبەرامبەر ناسراوانه تێروری چوار ئەندام لە بە واڵتانی کە بەسەر خوێنی خەڵکدا حیزبی دێموکراتی کوردستان لە شاری بێرلین لە١٧ی سپتامبری ١٩٩٢یە. حکوومەت دەکەن نیشان دەدات. هێندێک لەواڵتان ،یاساکانی شیاوی لەدرێژەی دادپرسی سزادان مەحکەمەی جیهانیان پەسندکردوون و بەناوەندی برلین بەرپرسانی ئێرانی لەبەرامبەر دادوەرییان ئیزن داوە کە ئەگەر بابەتێکی ئەم کوشتارانە مەحکووم کرد. قورسی سزایی هەبوو مەحکەمەکانیان لە بارودۆخێکدا خەڵکی ئێران هیچ بە دواداچوونیان هەبێت .بەم شێوەیە رێگایەکیان بۆ نارەزایەتی دەربڕین لەو پڕەنسیپی سەر بە خۆیی و یەکپارچەیی مافانەی هەیانه و بۆ وادارکردنی لێپرسراوانی واڵت (تمامیت ارزی) لەالیەن دەوڵەت ئێران بەمەبەستی ڕێڕەوی لە یاساکان لەناو مافە ناونەتەوەییە کان سەروەرە .نییە ،ئایا ئەمە ئەرکی کۆمەڵگای دەوڵەت ئازادە کە لە ناو چوارچێوەی خۆی ناونەتەوەیی نییە کە لەبەرامبەر ئەم و لەگەڵ هاوواڵتیانی خۆی بە مەرجی تاوانە گەورانەی کە کۆماری ئیسالمی ئەوەی لەگەڵ یاساکانی ناونەتەوەیی ئێران دژ بە نەتەوەکەی خۆی دەیکات، گونجاو بێت ،هەڵسووکەوت بکات.ئێستاش کاردانەوەیان بێت؟ بە پێی دوایین ڕووداوەکان ،ئایا دەتوانین بڵێین کۆماری ئیسالمی وەکوو ئایا کۆمەڵگای جیهانی دەتوانێت هەر حکوومەتێکی تر مافی سەربەخویی پێوەندی دیپلۆماتیکی باوی خۆی و یەکپارچەیی خاکی هەیە؟ ئایا لەگەڵ واڵتێک کە کەمترین قەرارەکانی حکوومەتێک کە هاواڵتییانی ئاسایی خۆی پێویست بۆ پاڵپشتی لە خەڵکی خۆی دەکوژێت ئیستاش مافی ئەوەی هەیە کە خۆی هەرچی بیهەوێت بیکات بێ بە جێ ناهێنێت رابگرێ؟ واڵتێک کە ئەوەی واڵتانی تر مافی لێپرسینەوەیان مافی بنەڕەتی دانیشتوانی خۆی چ لە بێت ؟ ئایا یاساکانی نێو نەتەوەیی نابێ ناوخۆ و چ لە دەرەوەی سنوورەکانی کۆماری ئیسالمی کە بە هێزە نیزامێکانی پێشێل دەکات ،واڵتێک کە ٤٠ساڵە خۆی ئیزنی تەقەی ڕاستەوخۆی بەسەر خەڵکدا ،داوە تاوانبار بکات؟ ئایا واڵتانی یاساکانی ناونەتەویی عەیبدار کردووە. دێمۆکراتیک نابێ بە جێگەی بێدەنگی ،
لوئیس میشێل ،یەکێک لە ژنە شۆڕشگێڕەکانی مێژووی جیهانی چەپ
ئا :ژیال ئەحمەدی لوئیس میشێل ،یەکێ لە ژنە ئازا وتێکۆشەرەکانی چەپ و سۆسیالیستە کە لە سەردەمانی کۆمۆنی پاریس زۆر نەخشی گرنگی هەبوو ،ناوبراو ئەو کات بەرپرسی کومیتەی ئەمنی و پارێزگاری گەڕەکی کرێکارنشینەکان بوو ،هەروه ها بەردەوام لە کلووپی کرێکاری « واڵت لە مەترسی » وتار بێژی دەکرد. کاری بنچینەیی لوئیس لە کۆمۆنی پاریس مامۆستایی و هاوکاری لەگەل باڵوکراوەکانی پێشکەوتووی ئوپۆزیسیۆن بوو ،ناوبراو شۆڕشگێڕێکی گیان فیدا بوو کە لە گوردانی ٦١ی گاردی میللی و نەخۆشبەری نەخۆشەکان بەشداربوو و خەڵکی برینداری دەبرد بۆ نەخۆشخانەکان و لە هەفتە خوێناویەکانی گەڕەکی پاریس قارەمانانە شۆڕشی کرد و تا ئاخرین تەقەی چەکەکەی سەنگەری شەقامەکانی پاریسی چۆڵ نەکرد. دوای شکست هێنانی کۆمۆنی پاریس بە دەست ورسای
دوای دوو مانگ دەسەاڵتی کۆمۆن ،ویستی هەڵ بێت بەاڵم بە هۆی دەستبەسەربوونی دایکی ناچار بوو خۆی ڕادەست بکات و لە مەحکەمەی شورای شەڕ لەگەل هەزاران ژنی کرێکار وخەباتگێڕ دادگایی کرا ،لەم مەحکەمەیەدا ژنانی شۆڕشگێڕ زۆر تەحقیر کران و سووکایەتیان پێ کرا و زۆربەیان بۆ کاری زۆرەملی دران بە ئوردوگای کاری زۆرەملی و بەشێک لەوان دوورخرانەوە ،لوئیس میشێلیش یەکێ لەو ژنانە بوو کە دوورخراوە بەاڵم پاش دوورخرانەوەکەی کاتێک کە هاتەوە ،دەستی کرد بە چاالکی سیاسی وبەردەوامی لەسەر باوەڕەکانی چەپ و درێژە پێدان بە کۆمۆنی پاریس و بەردەوام چاالکی کرد ،هەروا کە لوئیس میشێل دەلێت « :شۆڕش دەبێ بچێتە پیش ونابێ چاوەڕوانی رابردوو بێت ،ژنانی کۆمۆنی پاریس نەخشی زۆر گرنگیان بوو لە میژوو و پێگەی تایبەتیان لە رزگاریی وئازادی ژنان بوو». کۆمۆنی پاریس رووداوێکی سیاسی ومیژوویی چەپە کە ریشە لە شۆڕش و بزووتنەوەی کۆمەاڵیەتی سیاسی فەڕانسە بوو ،بارودۆخی ئەوکاتی فەڕانسە، دابەزینی ئێمپراتۆری دووهەومی فەڕانسە ،برسییەتی و نەداری و هەژاری ،شکەستی فەڕانسە لە شەڕ لەگەل دەوڵەتی ورسای ،هەمووی ئەمانە کاریگەریی لەسەر کۆمەڵگا بوو و بوو بە هۆی کۆمۆنی پاریس . لەفەڕانسەی ئەو سەردەمە بارودۆخی ژیانی ژنان زۆر سەخت و ناخۆش بوو هەروەها کە ئارشیتێکتی ناسراو دەڵێ :دروست بوونی شەقامەکانی نوێ بووە هۆی ئەوە کە کرێکارێکی زۆر روو بکەنە باکوور و رۆژئاوای فەڕانسە ،زۆربەی ژنانی نیشتەجێی پایتەختی فەڕانسە (پاریس ) لەبەشێک لە کارگە سەنعەتیەکان کاریان دەکرد ،لەهەر ١٠٠هەزار کرێکار نیوەی ژن بوون کە زۆربەی قوربانی دونیای سەنعەتی
کران چوونکە لە شەرایتی ئەو سەردەمە تێڕوانینی کۆمەڵگا بۆ ژنان زۆر ناحەز و قیزەون بوو ،ژنان دەبوایە هەم لەگەل ماشین بەربەرەکانێی بکردایە و هەم لەگەل حەقدەستی زۆر کەمی ژنان و هەم لەگەل کۆمەڵگای پیاوساالری و پێشداوەری رابێت و سەبری هەبێت . لەو کاتەدا پاریس بوو بە شوێنی ئاواتەکانی ژنان بەاڵم لەڕاستیدا وا نەبوو و ژنانی زۆر دەچوون بۆ پاریس بۆ گەیشتن بە ئاواتەکانیان بەالم لەوێ دەبوون بە قوربانی و زۆربەیان فەقیر ونەدار بوون یا ئەوەی کە لەش فرۆشیان دەکرد بۆ بەڕێوەچوونی ژیانیان . لەو سەردەمە ژیان لە پاریس بۆ ژنان زۆر سەخت و دژوار بوو ،ژنان هیچ جێگە و پێگەی کۆمەاڵیەتیان نەبوو وهیچ داهاتوویەکیشی بۆ ژیانی نەبوو و تەنانەت مافی حەقدەستی یەکسانی نەبوو لەگەل پیاوان و لەناو بنەمالەیش زۆر مافی زەوت دەکرا .کۆمۆنی پاریس بۆ یەکەمین جار لە میژوو دا ئەم دەرفەتەی بۆ ژنان دابین کرد کە بۆ مافەکانیان بە وشیارییەوە شەڕ بکەن و لە خەبات دا بەشداربن . چاالکی ژنان لەم سەردەمەدا شکڵی گرت ،لوئیس میشێل یەکێ لە ژنانی خەباتکار لە ساڵی ١٨٥٦هاتە پاریس ولە گەڕەکی هەژدەهەم کۆمیتەی ئاگاداری ژنانی دروس کرد ولە سالی ١٨٦٧نیشتنگای مافی ژنانی دابین کرد و هەروەها رۆژنامە و ئیعالمیەی بۆ مافی مرۆڤ سەبارەت بەژنان نووسی کە سەبارەت بە شارومەندانی ژن بوو . لە رۆژی ١٨ی مارسی ١٨٧١وەک یەکەمین رۆژی کۆمۆنی پاریس ،ژنان زۆر نەخشی گرینگیان بوو و شان بە شانی پیاوان لەم بزووتنەوەیە بەشدار بوون. لە ٣ی ئاوریل ٥٠٠ژن لە مەیدانی «کۆنکورد» بەرەو «ورسای» چوون ودروشمی مەرگ ونەمان بۆ
خەیانەتکاران یان سەردا و هەزاران ژن و پیاو دەنگیان هەڵبڕی کە «مەرگ ونەمان بۆ پرۆس»«،بژی سۆسیالیزم» « ،بژی کۆمۆنی پاریس» . لە ئەم خۆپێشاندانەی کە نیازیان بوو ڕێکبخرێت، لوئیس میشێل و ئاندرێ لێئو زۆر نەخشی گرینگیان هەبوو و هەروەها رۆژی ١١ی ئاوریل ئیلیزابێت دیمیترییف و ناتالی لومێل چوون بۆ پاریس و بانگەوازی گشتییان دا بۆ هەموو ژنانی پاریس و وتیان « شارومەندانی ژن ،کاتی بڕیاردان گەیشتووە ،دەبێ دونیای کۆن برۆخی ،ئێمە ژنان دەمانەوێ رزگاربین».
...بۆ ل 8
Dwaroj@komala.com
8
ژمار‌ه ( )٨٦ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/٠٣/٠٧ ، Dwaroj@komala.com
سەرنووسەر:
رەزا کەعبی
بەڕێوەبەری نوسین و دیزاین:
هێمن بایەزیدپور
هەڵەچنین و پێداچوونەوە:
محەممەد فەرهادزادە
لوئیس میشێل ،یەکێک لە ژنە شۆڕشگێڕەکانی مێژووی جیهانی چەپ
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن پەیوەندی dwaroj@komala.com
شێعر هۆنراوەی :سەحەر موعێزی
پاشماوەی
الپەڕەی ٧
هەمان شەو کۆبوونەوە گیرا و یەکێتی ژنان بۆ بەرگریی لە ژنانی پاریس بۆ خەبات و هەروەها پەرەستاری لە بریندارەکانی شەڕی کۆمۆن بنیادنرا کە لوئیس میشێل لەناوی بەشدار بوو و ئەم یەکێتییە لە شارەوانی گەڕەکی دەهەمی پاریس جێگیر بوو، و بۆ ناونووسینی ئەو شارومەندە ژنانەی کە ئامادەیی خۆیان دەربڕیبوو بۆ بەشداری لە بەرگریکردن لە پایتەخت لەڕاستیدا ئەم
قافیەی بەندێ بە دەستی دیلی خۆی ئاوان دەبێ وەک هەوێنی ڕۆحی من بەندی عەرووزی چاوی تۆ ڕەوتی شیعرم بۆ هەواداری لە میللەت کەوتە نێو بەحری وشکی فاعیالتێکی نیگای تاوتاوی تۆ ** ال�ی خستە بەندی هاتنت چەندە هاوارم بە ڵ ڕەم�ی کووچەکانا هاتە گوێم بەحری هیجرانت لە ڵ چەندە هەستم سارەوانی شیعری دیداری ئەکرد تا�نی وشەم دەرهاتە ڕێم وا چەتەی چوونت بە ڵ ** چەن نەزەر هاتووە عینوانی نیگاهت دەربخا دەو�ەتێکە سەر بە ئایینی بڕۆت شەرحی چاوت ڵ تا بە دیکتاتۆر ترووکا ڕێبەری چاوی ڕەشت چەن سیکووالری تەمەننا لەو هەرێمەت هاتە سۆت
یەکێتییە بۆ یەکسانی ژنان و پیاوان و مافەکانیان دابین کرا بوو.
هەروەها ژنان لە باشگاکان زۆر بەشدار بوون و لە ١٢ ی ئاوریل لە رۆژنامەی رەسمی ،ژنان بۆ ڕێکخستنی بزووتنەوەی ژنان لە کۆمۆن بانگهێشت کران و ژنان لەم خەباتە چینایەتیە تا ئاخر کات و سات بەشدار بوون، بەاڵم دوای هەرەس هێنانی کۆمۆنی پاریس لە پایتەخت لوئیس میشێل و هەزاران ژن دەستبەسەر و زیندانی کران و زۆربەیان دوورخرانەوە یا بۆ کاری زۆرەملی گوازرانەوە و هەروەها زۆربەی لە باریکاردەکان تیرباران کران ،ژنانی دەستبەسەری کۆمۆنی پاریس لە مەحکەمەی شۆڕشی شەڕ سووکایەتیان پێ کرا و پێان دەوترا لەشفرۆش و لە کاتی ئاگرتێبەربوونی پاریس بەم ژنانەیان ئەوت ،ئاگرکەرەوەکان. بەاڵم لوئیس میشێل دوای تەواو بوونی حوکمەکەی درێژەی دا بە خەبات و باوڕەکانی کۆمۆن و دواتر کتێبی لوئیس میشێل بەناوی « کۆمۆنی پاریس -میژوو و بیرەوەریەکان» وەک کەسێک کە شاهیدی بینینی کۆمۆن بووە و لەوێ چاالک بووە بالو بۆوە. کاتێ کە ناو لە ژنانی کۆمۆنارد دێت ناوی لوئیس میشێل وەک ژنێکی تێکۆشەر و شۆڕشگێڕ کە سیمای ناسراوی بزووتنەوەی چەپە لە جیهان زۆر بەرچاوە و لە کاتی کۆمۆنی پاریس لە ساڵی ١٨٧١و ئێستەیش لە پێشانگایەک ئاسار و وێنەکانی کۆمۆنی پاریس لە دیواری شارەوانی ئەم شارە وەکوو مێژووی ناسراو دانراوە .
** ڕوا�ەت ،من لە ڕەوتی ڕوومەتا بوویتە شاکاری ڵ هە�ێم خۆ بەندی لە وا ترینێ بوومە عوسیانی ڵ من دموکراتی هەوات و تۆش لە بەندی قافییە ئە�ێم هەر لە حیزبێکی سپیدا شیعری ئازادت ڵ ****** چەن قەسیدەت داوە جەنگا لەو هەرێمی جیلوەتا چەندە خوێن هەستایە ڕشتن بۆ هەواداری لە تۆ چەندە بەیتت کردە مەزموونی شەڕەنگێزی نیگا چۆن براکووژی نەخولقێت و غەزەل نەڕوا لە گۆ * د�نەی چۆن لە چینی گۆشەیی چاوت لکان؟ ئەو ڵ وا لە دەرباری دو دیدەت من لە نێو چینی شکام؟ فاس�ەی چینایەتی ئێستە دەیبینم لە یاسای ڵ چەشنی فرمێسکێ لە دیوانی جوانی تۆ تکام ** بێخەیا�ی نیشتووە و بۆ چەشەی نازت لە بورجی ڵ
ئاوڕی من وەک گەدایەکی غەزەلخوان دێتە جێ چۆن «سەحەر» وا دێتە جەنگی بورژوای برژانگی تۆ؟
قە�یەی تۆ لە کوێ بوو ،شیعری ساکارم لە کوێ؟ ئەو ڵ
هۆنراوەی :مالیک جاف
دەو�ەت‌خوازان،ئازادی ویستان ڵ بۆ بێدەنگن،ئەرێ لەکوێن ؟ نابینن تیشکەکانی ڕۆژ ڕۆژهە�تـا کـز ئەکرێن ؟ لـە ڵ لەڕۆژهە�ت ئەم زستانە ڵ د�ۆپەی سوور دائەبارێ ڵ الوان لەوێ هاوار ئەکەن چەندی تر ئەدەن لەدارێ ناڕاستانی مێزەر بەسەر وادەی ڕاتەکینتان هـەردێت یە�دا بەزێن بێ گەر شەوتان ڵ هە�ـبێت هەتاو خۆ هەر ئەبێ ڵ
دواستوون نەوید مێهراوەر
هەناردەکردنی مەالکانی قوم بۆ کوردستان بە چ مەبەستێک باڵو بوونەوەی ڤایروسی کرۆنا لە جیهان کە قەێرانێکی گەورەی خوڵقاندوە و خەریکە مرۆڤایەتی توشی کارەسات ئەکات کارەبەدەستانی واڵتان واتا ئەوانەی کە خۆیان لە بەرانبەر خەڵکەوە بە بەرپرسیار ئەزانن رێوشوێنی تاێبەتییان بۆ پێشگیری و باڵو بوونەوەی ئەو ڤایروسە گرتووەتە بەر و بە بەر دەوامی خەڵک رینۆێنی ئەکەن و ئەو کەرسە و پێداویستییانە کە بۆ خۆپاراستن لەو نەخۆشیە پێویستە بە هەرزان و لە زۆر واڵتیشدا بە خۆڕایی خراونەتە خزمەتی خەڵکەوە تا گیانی خەڵکەکە بپارێزرێ و لەو الشەوە سووڕی کارخانە و کارگە نەوستێ و خاون بەرژەوەندیەکان واتا حوکمڕانانی پارێزەری سەمایەداری بۆ درێژەی تەمەن و بەرگری لە زیانی مادی و پاراستنی سەرمایەکان و راگرتنی دەسەالتی خۆیان هەوڵ دەدەن ژینگە مروییەکە تەندروست ڕابگرن ،لێرە ئەو پرسیارە دێتە گۆڕی کە بۆ کۆماری ئیسالمی ئپیدمی ئەم ڤایروسەی لە ئێران شاردەوە؟ ئایا خۆی لە باڵو کردنەوەی چەندە دەوری گێڕا و ئێستە چۆن لەگەڵ ئەم قەێرانە هەڵسووکەوت دەکات. بۆ تێگەشتن لەم جیاوازییە پێویستە بگەرینەوە بۆ سەرەتای دامەزران و لە دایک بوونی ئەم دەسەاڵتە رەش و تاریک پەرەستە کە لە حەوزەکان و لە شەریعەتەوە سەریان هەڵدا و بە پشت بەستن بە ئایین و لەوێشدا بە داخراوترین برگەکانی کە مرۆڤ و بایەخەکانی بێ بەهاترینە.
کاتێک ڤایروسی کرۆنا لە چین ئاشکرا بوو زۆر بەی واڵتانی جیهان رێوشوێنی خۆپاراستنیان گرتەبەر بەاڵم کۆماری ئیسالمی کەوتە شانتاژ کردن و لە بنەڕەتدا کۆماری ئیسالمی ئەم بەاڵیەی بۆ گیانی خەڵکی ئێران پێ الزم بوو و بە رێگەیەکی گونجاوی زانی بۆ خستنەماڵەوەی خەڵک و تا هیچ نەبێت بۆ ماویێک نارەزایەتییەکان ئارام کاتەوە ئیتر بۆ ئەم دەوڵەتە تووتالیترە گرنگ نیە کە خەڵک تووشی چ کارەساتێک دەبێت ،هەر بویە ئێستە ئیتر ئێران مەترسیێکی گەورەیە و ئەو ڤایروسە هەرشەیە لە سەر ناوچەکە. ئاکاری رژیم وای کرد کە ڤایروسی کرۆنا زۆر بە ئاسان بگاتە ئێران و بۆ ماوەیەکیش بە بێ دەنگی باڵو بێتەوە لە سەروبەندی هەڵبژاردنی مەجلس دا دەنگۆەکەی باڵو کردەوە تا بەشداری نەکردنی خەڵک و دەنگ نەدان بخاتە ئەستۆی کرۆنا. جگەلەوانە کۆماری ئیسالمی خەریکە لەم ڤایروسە وەکوو چەکێک دژ بە خەڵکی ناڕازی کەڵک وەر ئەگرێ و تێدەکۆشی دەنگی ناڕازی بە کرۆنا دامرکێنی. لە رۆژانی رابردوودا توشبوویەکی خەڵکی قۆمی ناردە نەخۆشخانەیەکی بەندەرعەباس کە خەلکی ناوچەکە هەر زۆر خێرا لە پالنەکەی رژیم تێگەشتن و هێرشیان کردە سەر ئەو نەخۆشخانەیە و گڕیان لە بەشێکی بەردا. هەر لە رۆژانەی رابردووشدا کۆماری ئیسالمی بە سەدان مەال و فەقی لە قۆمەوە گواستوەتەوە بۆ کوردستان و لە نێو بازار و شوێنە گشتییەکاندا باڵوی کردونەتەوە ،رژیم بەم پالنە دزێوە نیشانی ئەدات کە زۆر بە پەلەیە بۆ هەرچی زیاتر توشکردنی خەڵک بەو ڤایروسە .ئەمە لە کاتێدا کە هیچ کەرەسەیەکی تەشخیسی ئەم ڤایروسە لە کوردستان نیە و هەر تستێکی لەم چەشنە دەبێ بڕواتە تاران کە هەم خەلکی کوردستان و هەم ناوەندە پزشکیەکان گۆامانیان لە سەر واڵمەکانی تاران هەیە بێجگە لەوە مافیایا کانی سەر بە سپای پاسداران دەستیان بە سەر هەموو ماسک و دەستکيش و ...دا کە بۆ خۆپاراستن بە کار دێت گرتووە بەهایەکی زۆر گران و لە ژمارەی زۆر کەمدا دەێخەنە بازاری رەشەوە. لە بەرانبەر ئەم پالنە دوژمنکارانەی رژیمدا رێکخراوەکانی کۆمەلگای مەدەنی و خەڵکی دڵسۆز لە هێندێ لە شارەکان بۆ خۆیان وەک هەمیشە لە چاوەڕۆانی کاربەدەستاندا دەستەوستان نەوستاون و بە باڵو کردنەوەی ماسک و ئەو پێویستیانەی کە بۆ دوور گرتن لەم ڤایروسە پیویستە بە خۆرایی و خۆبەخشانە لە نێو شارەکاندا باڵوی دەکەنەوە.