》٣ بزووتنەوەی نەتەوەیی - ڕزگاریخوازانەی کورد....
وتووێژی دەنگی ئەمریکا لە گەڵ هاوڕێ عومەر ئیلخانیزادە
》٩-٨
》٤
سەروتار مانگرتنی گشتیی كوردستان و چه‌ند سه‌رنجێك
dwaroj@komala.com
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ()٧٦ ٢٥ - ٢٠١٨/10/17ی رەزبەری ١٣٩٧ نرخ 500 :دینار
ئازادی ژن ئازادی کۆمەڵگایە
》١١
مانگرتنی گشتیی مامۆستایان لە ئێران و کوردستان؛ ئەزمونێکی سەرکەوتوو
عومەر ئێلخانیزادە مانگرتنی گشتیی ٢١خەرمانان له كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت دیارده‌یه‌كی گه‌وره‌ی سیاسی و جه‌ماوه‌ریی بوو كه سه‌رنجی هه‌موانی ڕاكێسا. له ڕاستیدا ڕێفراندۆمێكی دیکە لە ناو جه‌ماوه‌ر بوو كه له زۆر بواردا ده‌كرێ شیكردنه‌وه‌ی بۆ بكرێ .لە هەمان کاتدا نمایشی گەشە و وەزنی خەباتی مەدەنی لە نیو بزوتنەوەی کوردستاندا بوو .ئیستا کە کورد و غەیری کورد بە گەورەیی دەڕواننە ئەو مانگرتنە ،باشوایە سەرنجێک بدەینە جیاوازیەکانیش لە هەڵسەنگاندن و لێکدانەوەی ئەو مانگرتنەش. هەموومان دەزانین ئه‌و مانگرتنه سه‌راسه‌ریه‌ی كوردستان له الیه‌ن زۆر ڕێكخراو و كه‌سایه‌تی ئێرانی و غه‌یره كورده‌وه پێشوازی و پشتیوانی لێكرا .زۆرێك له‌وان پێیانوابوو كه بزوتنه‌وه‌ی سهراسهری ئێران ده‌بێ لێی فێر بێ و كوردستان لەو دەورەدا وه‌ك داهێنه‌ر و پێشه‌نگی خه‌باتی جه‌ماوه‌ریی ده‌ركه‌وتوه .كه‌سانێكیش له ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی ده‌یانگوت كه جێگای پشتیوانیه ،به‌اڵم زه‌عفه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی ه كه له چوار چێوه‌یه‌كی “قەومی” بەڕیوە چووە .كه‌سانێك له ئۆپۆزیسیۆنی كوردیش ده‌یانگوت كاریگه‌ری بزوتنه‌وه‌ی سهراسهری ئێرانی به سه‌ره‌وه‌یه‌و، یه‌ك خه‌باته دژ به كۆماری ئیسالمی ،ده‌وری كوردی له ناو بزوتنه‌وه‌ی گشتیی ئێراندا زۆرتر خسته به‌ر چاو. ئه‌و بۆچوونانه زۆر ڕاستییان تێدایه ،ئەمما بەشێک لە راستیش تێیاندا ونە .گومان نییه كه بزوتنه‌وه‌ی دژی حكومه‌تی ناوه‌ندیی له ئێران، هه‌میشه ده‌رفه‌ت ده‌ڕه‌خسێنێ بۆ بزوتنه‌وه‌ی كوردستان و به پێچه‌وانه .به‌اڵم لەگەڵ هەموو هاوبەشیەکان بزوتنه‌وه‌ی كوردستان تایبه‌تمه‌ندی و دینامیسمی تایبه‌ت به خۆشی هه‌یه و له هه‌ندێك بواردا جیاوازییه‌كانی له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایی سهراسهری له ئێراندا ده‌ر ده‌خات .ئه‌و جیاوازییه له شێواز ،دروشم و تاكتیكیش خۆی ده‌نوێنێ. ئایا به هه‌ڵكه‌وته كه له كوردستان پێشمه‌رگایه‌تی بۆته به‌شێكی جیانه‌كراوه‌ی بزوتنه‌وه‌كه؟ هی ئه‌وه‌یه كه خه‌ڵكی كورد هه‌ر له شه‌ڕ ئازایه و سیاسه‌ت نازانێ؟ بۆ خه‌باتی چه‌كدار لێره خۆی گرتوه و پێگه‌ی جه‌ماوه‌ریی هه‌یه‌و ،له شیراز و ئیسفه‌هان خۆی ناگرێ و نالوێ؟ بۆ حیزبی سیاسی له كوردستان سه‌ره‌ڕای چل ساڵ سه‌ركوت و كوشتوبڕ و میلیتاریزه كردنی شار و گوندی واڵت و ئیعدام و زیندانی به لێشاو ،هێشتا پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ خه‌ڵك گه‌رمه و قسه‌یان بره‌وی هه‌یه و جوابی بانگه‌وازیان ده‌درێته‌وه؟ ئایا ئه‌و حیزبانه به ئه‌زمون ترن ،پڕ ئیمكانتر و پڕ كادرتر و لۆبی باشتریان هه‌یه له ئاستی نێو نه‌ته‌وه‌یی له ڕه‌وته سیاسیه سه‌راسه‌ریه‌كانی ئێران؟ خۆ ناكرێ واڵمی ئه‌و پرسیارانه ئه‌رێ بێ .ئه‌ی بۆ موجاهیدین و سه‌ڵته‌نه‌ت خوازان و ...كه له ئێران نفوزیشیان هه‌یه ناتوانن بانگه‌وازی وه‌ك حیزبه سیاسیه‌كانی كوردستان بده‌ن؟ ئه‌گه‌ر بێ نفوزن ،ده‌بێ بگوترێ ئه‌ی بۆ حیزبه‌كانی كوردستان نفوزیان هه‌یه؟ یان بۆ له هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان وێكچوون له دروشم و ئامانجدا هه‌یه و خه‌ڵك هه‌ستی هاوخه‌باتییان بۆ یه‌كتر زۆره‌و ،خۆیان به هاوچاره‌نووس ده‌زانن و له‌سه‌ر یه‌ك وه‌جواب دێن له حاڵێكدا پێكه‌وه له یه‌ك واڵتیشدا ناژین؟
...بۆ ل 3
بۆ ناڕەزایەتی دەڕبڕین بە بارودۆخی خراپی سیستمی پەروەردە و دۆخی خراپی ژیانی مامۆستایان ،لە ڕۆژی یەکشەممە ٢٢ی ڕەزبەرەوە لە هەموو ئێران مانگرتنی گشتی مامۆستایان قوتابخانەکان دەستی پیکرد. خراپی باری ژیانی مامۆستایان و
سەقەت بوونی بواری پەروەردە لە ئێران بۆ ساڵیانێکی زۆرە درێژەی هەیە و نارەزایەتی دەربڕین بەو بارودۆخە بە شێوازی جۆراوجۆر بەردەوام بووە و سەرەڕای لەمپەرەکان مامۆستایان بە درووستکردنی ڕێکخراوەی پیشەیی سەربەخۆ لەسەر داخوازییە ڕەواکانی
خۆیانیان بەردەوام بوون و لەو پێناوەشدا دەیان مامۆستا تووشی دەرکردن و زیندان بوون و تا ئەالنیش لە زینداندا ماون. لە درێژەی ئەم نارەزایەتییانە و داوی ئازادکردنی مامۆستایانی گیڕاو لە سەر داوای ڕێکخراوی پیشەیی مامۆستایان
رۆژانی یەکشەممە و دووشەممە ڕێکەوتی ٢٢و ٢٣ی ڕەزبەر مانگرتنی گشتی لە قوتابخانەکانی ئێران ڕاگەیاندرا و لە هەموو ئێران و بەتایبەت لە کوردستان بەرەوپیری ئەو بانگەوازەوە هاتوون و مامۆستایان بۆ کالسەکانی دەرس نەچوونەتەوە.
راگەیاندنی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان سەبارەت بە کوشتاری کۆڵبەران كوشتاری كۆڵبەرانی كورد ،داڕمانی ھەموو بەهایەكی ئینسانییە كۆڵبەرانی راوەدونانی كوشتن‌و كورد لەالیەن هێزە چەكدارەكانی رژیم بەردەوامەوە‌و جارێكی دیكەش كۆڵبەرێكی دیكەی كورد كە بۆ بژیوی ژیانی خێزانەكەی بەناچاریی پیشەی كۆڵبەریی هەڵبژاردوە ،كەوتە بەر تەقەی راستەوخۆی هێزەكانی كۆماری ئیسالمی‌و گیانی لەدەستدا. رۆژی چوارشەممە 11ی رەزبەر« ،عەزیم ئەحمەدی» تەمەن 42ساڵ كە بۆ پەیداكردنی نانی سفرەی هاوسەر‌و سێ منداڵە چاوگەشەکەیان ،لەماڵەكەی خۆی لە ئاوایی «تشار» سەربەشاری «نەوسود» دێتە دەرەوە ،بەاڵم لەگەڵ ژمارەیەك هاوپیشەی دیكەی خۆی دەكەونە كەمینی هێزە چەكدارەكانی رژیم لە پاسگای «شوشمێ»و بە گوللەی راستەوخۆی چەكدارەكانی رژیم گیان بەخت دەكات. هەر دوو رۆژ پێش ئەوەش لە 8ی
رەزبەر كۆڵبەرێكی دیكەی كورد بە ناوی «ئەكرەم خەلیلی» تەمەن 27ساڵ خەڵكی ئاوایی «كووران» لەناوچەی سۆما‌و برادۆست بە تەقەی راستەوخۆی هێزەكانی رژیمی ئیسالمی گیانی بەختكرد. كوشتنی «عەزیم» یەکەم كوشتنی كۆڵبەران نیە‌و کۆتاییش نابێت .كۆماری ئیسالمی ئێران كە بەهۆی سیاسەتەكانی خۆیەوە‌و بەهۆی خەرجكردنی سەدان ملیار دۆالر بۆ مەرامە نگریسەكانی لە واڵتانی ناوچەكە ،خەڵكی ئێران‌و كوردستانی توشی رۆژڕەشی‌و قاتوقڕی‌و برسێتی كردوە ،ئەوەش بە خەڵكی كرێكار‌و زەحمەتكێشی كورد رەوا نابینێت كە تەنانەت بە سەخترین رێگە وەك كۆڵبەریی بژیوی ژیانیان دابین بكەن‌و ،هەر جارە سنگی كۆڵبەرێكی كورد دەبێتە ئامانجی گوللەی هێزەكانی رژیم‌و خەڵتانی خوێن دەكرێت. ئێمە پێمانوایە فەرمانی تەقەكردن لەكۆڵبەران كە تەنیا هەوڵ بۆ پەیداكردنی بژیوی ژیانیان دەدەن،
داڕمانی هەموو بەهایەكی ئینسانی‌و قیزەونترین تاوانە كە كۆماری ئیسالمی دژی بە خەڵكی كوردستان پەیڕەوی دەكات ،هەربۆیە داوا لە هەموو كۆڕ‌و كۆمەڵە نێودەوڵەتییەكانی مافی مرۆڤ دەكەین بەرامبەر بەم دڕەندەییەی كۆماری ئیسالمی بێدەنگ نەبن. داواكارین خەڵكی هۆشیاری كوردستان بەرامبەر بەم تاوانە‌و سیاسەتی دڕندانەی كۆماری ئیسالمی دژ بە خەڵكی زەحمەتكێشی كوردستان بێدەنگ نەبن‌و
بە شێوازی جۆراوجۆر ناڕەزایی خۆیان دەرببڕن. مەرگ‌و نەمان بۆ رژیمی مرۆڤ كوژی كۆماری ئیسالمی سەركەوێ خەباتی حەقخوازانەی خەڵكی كوردستان دەستەی كارگێڕیی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان 12ی رەزبەری 4 _ 1397ی ئۆكتۆبری 2018
پەیامی رێكخستنی ناوخۆی كۆمەڵە بە بۆنەی مانگرتنی مامۆستایان خەڵكی هۆشیاری كوردستان‌و ئێران مانگرتنی مامۆستایان‌و فەرهەنگیانی شارەكانی ئێران لە دوو رۆژی رابردوودا، نیشانەی یەكگرتوویی‌و هاوئاهەنگی ئەم توێژە پێشڕەوەی كۆمەڵگایە .مامۆستایان كە هەمیشە لە ریزی پێشەوەی بزوتنەوە رزگاریبەخش‌و شۆڕشگێڕەكاندا بوون‌و، مندااڵنی جەماوەری زەحمەتكێش لە پۆلەكانی ئەوانەوە‌و هەر لەپۆلی یەكەمەوە ،وانەی خۆڕاگری‌و خەبات فێربوون ،ئێستا بە بەرزبوونەوەی ئاستی هۆشیارییان ،هەنگاویان لە رێگایەكدا
هەڵناوە كە سەرەنجامەكەی سەركەوتنی دیكتاتۆری‌و نەمانی مرۆڤایەتی‌و داوكەوتویی دەسەاڵتی ئیسالمی دەبێت. موعەلیمان ،كە لەژێر فشاری سەختی نەبوونی كۆمەاڵیەتی‌و ئابوریی‌و ئازادیدان ،بە پشتبەستن بە هێزی یەكگرتوویی‌و هاوكاریی خۆیان جارێكی دیكە سەلماندیان كە دەسەاڵتی سەركوتگەر ،بە فشار‌و سەركوت ناتوانێت ورەی بەرزی جەماوەری هۆشیار بڕوخێنێت .ئێستاكە كە هەموو قوتابخانەكانی ئێران‌و كوردستان
شاهیدی ئەم مانگرتنە سەراسەرییەن، توێژەكانی سەرجەم پێویستە كۆمەڵگا‌و هەموو حیزبە سیاسییە شۆڕشگێر‌و خەباتكارەكان پشتیوانی جیدی‌و عەمەلی لەو مانگرتنە بكەن. لەكوردستان ،ئێمە‌و باقی رێكخستنە سەرەڕای سیاسییەكان مەدەنی‌و پشتیوانی خۆمان لە داخوازیی رەوای ئەم توێژە چاالكەی كۆمەڵگا ،خوازیاری پەیوەستبوونی گروپ‌و توێژەكانی دیكە بەم مانگرتنە سەراسەرییە‌و پەرەپێدانی لەهەموو بوارەكانداین .جارێكی دیكە
بە رژیمی گەندەڵ‌و فاشیستی ئیسالمی رادەگەیەنین كە بە یەكگرتوویی‌و خەباتی شێلگیری سەرجەم توێژەكانی خەڵك، رۆژی سەركەوتنمان نزیكە. بژی خەباتی شۆڕشگێڕانەو پیشەیی مامۆستایان‌و فەرهەنگیان سەركەوێ یەكگرتووی جەماوەری زەحمەتكێش رێكخستنی ناوخۆی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان 23ی رەزبەری 1397
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
تایبەت
Dwaroj@komala.com
درێژەی سەروتار
«نا بۆ ئێعدام» ،بەڵێ بۆ ژیانی ئینسانییە کولتوری
ئا :دواڕۆژ یاسا و ڕێسای هەر کۆمەڵگایەک گرێبەستێکی جەماوەرییە بۆ بەیەکەوە ژیان و هەڵقواڵوی کولتور و ئاستی شارستانییەت ئەو کۆمەڵگایەیە و دەوڵەت وەکوو ئەمیندار بەرپرسی بەڕێوەبردنییەتی بەاڵم لە واڵتانەی کە دەوڵەت بۆخۆی هەڵقواڵوی ئیرادەی خەڵک نییە و مەشروعییەتی جەماوەری نییە هەر بەو پێیە یاساکانیشی لە الیەن کۆمەڵگاوە پەسەند ناکرێت و دەوڵەت بە کەڵک وەرگرتن لە توندوتیژی و سەرکوت بەسەر خەڵکیدا دەسەپێنێ. ئەمجۆرە لە دەوڵەتانە بە بێ ڕەچاوکردنی داخوازییەکانی گشتی کۆمەڵگا و داب و نەریتی باو یاسا زۆرەملییەکانی خۆیان کە سەرچاوەی لە بیر و ئیدءۆلۆژی کاربەدەستانی دەوڵەتیدایە و لەزۆر بواردا لەگەڵ کوڵتوری کۆمەڵگا و بەها پەسەندکراوە نێودەوڵەتییەکان و سەرەتاییترین مافەکانی مرۆڤ ناتەبایە وەکوو یاسای سەرەکی واڵت بەڕێوەدەبەن و ئەو یاسایانەش لە کۆنترین و تاریکترین بەشەکانی بیر و مێژوویی کۆنەەرەستانەوە سەرهەڵدەدەن و لە نێو ئەو جۆرە حکومەتانەشدا کۆماری ئیسالمی لە ئێران لەهەرە ناوزڕاوترین پێشێلکارانی مافی مرۆڤ لە جیهاندایە کە پێشێلکاری مافی مرۆڤ و شکاندنی کەرامەتی ئینسان بەشێکی جیانەکراوەی پێناسەکەیەتی.
کۆماری ئیسالمی و یاسا دژەمرۆڤییەکانی لەیەکەم ڕۆژەکانی دەسەالتدارییەتیەوە لەگەڵ بەرەنگارییەکی جەماوەری ڕووبەڕوو بوونەتەوە و ئەو بەرەنگارییە تا بە ئەمڕۆش درێژەی هەیە. سزای سێدارەدان لەو لەو یاسا کۆنەپەرەستانەیە کە کۆماری ئیسالمی بایەخێکی زۆری پێدەدا و زۆر بە بەرینی کەڵکی لێوەرگرتووە و هاوکات بە پشت بەستن بە کولتوری قەساس دەیهەوێت رەوایی ئەو یاسایە پەسەند بکات و بەتێکەلکردنی بە ژیانی کۆمەالیەتی خەڵک ڕیگاخۆشکەر ىیت بۆ کەڵک وەرگرتن لەو شێوازەی سەرکووت بە بیانووی پەسەند بوونی الی جەماوەر و بەوپەڕی
چەواشەکارییەوە دەیهەوێت کۆمەڵگا بۆخۆی بکات بە پاساو. ئەگەر ئەو چەواشەکارییانەی کۆماری ئیسالمی لە شوێنەجیاوازەکانی ئێران بە کێشەیەکی کەمترەوە بەڕێوەچوووە بەاڵم هەرگیز لە کوردستان نەیتوانییوە بە بێ بەرەنگاری خەلک بتوانێت ئەو شێوازە لە چەواشەیە بەکاربێنێت و لە کوردستان بە ناسینی ماهییەتی کۆماری ئیسالمی کولتورێکی خۆڕاگری بە هەموو شێوازێک سازبووە کە بەوپەڕی ئاستی بەرزی وشیاری کۆمەاڵیەتییەوە بەرەنگاری کردەوەکانی کۆماری ئیسالمی دەبێتەوە. ئەگەر کۆماری ئیسالمی دەیهەوێت کەرامەتی مرۆڤ و مافی مرۆڤ بەدەستی خودی خەڵک پێشێل بکات ئەوە لەکوردستان بۆی بەڕێوە ناچێت و ئاستی وشیاری سیاسی و کۆمەاڵیەتی لەکوردستان لەمپەرێکی گەورەیە لە بەرامبەر پالنی کۆماری ئیسالمی و خەڵکیکورد لە بۆنە جیاوازەکان و بە شێوازی جۆراوجۆر بە کۆماری ئیسالمی و کولتوری ئەو رژیمە نایان گوتووە و بەرەنگار بوونەوە لە گەڵ سزای ئیعدام یەکێک لەو گۆڕەپانانەیە کە کوردستان بە دەیان جار جیاوازی خۆی لەگەڵ کۆماری ئیسالمی و یاسا دژە ئینسانییەکانی تێدا دەرخستووە. بەشداری نەکردن لە بەڕێوەچوونی مەراسمی ئیعدام و کۆبوونەوەی جەماوەری بۆ پێشگرتن لە بەڕێوەچوونی ئیعدام و داواکاری گشتی و جەماوەری خەڵکی
شاری سنەی قارەمان لە ئەو ڕۆژانەدا بۆ بەخشین هێمنی هەورامی نیژاد و ئەوپەڕی دڵگەورەیی بنەماڵەی جوانەمەرگ پویا ئەبولقاسمی لە بەخشینی هێمندا جیی ڕیز و پێزانینی هەموو تێکۆشەرانی مافی مرۆڤە و دەرخەری ڕێزگرتنە لە کەرامەتی مرۆڤ لە کوردستان و هەروەها ئەوەمان وەبیر دێنێتەوە کۆماری ئیسالمی نەیتوانیوە خۆشەویستی ژیان و بەها ئینسانییەکان لە کوردستان لە ناو بەرێت. لێبوردن لە ناخی خۆیدا کردارێکی پەسەند کراوی مرۆڤدۆستانەیە کە دەرخەری ئاستی بەرزی تیێگەیشتن و کەرامەتی بکەرەکەیەتی ،ئەگەر ئەو کردارە بە نرخە بێجگە لەوە هەڵگری مانایەکی گەورەتر بۆ بەرەنگاربوونەوەی کردەوەیەکی دژەمرۆڤانە وەکوو ئیحدام بێت دەبێتە کردارێکی شۆڕشگێڕانە و قورساییەکی زۆر زیاتری دەبێت و دەبێتە نموونەیەکی سەرکەوتووانە بۆ کۆمەڵگا و کاریگەری لەسەر ژیانی گشتی کۆمەڵگا دەبێت و هەر بۆیە پێویستە لە الیەن کۆمەڵگاوە بە گشتی ڕێزی لێبگیرێ. هەروەها ئەو کۆمەڵە کەسەی کە وەکوو ئەرکی کۆمەاڵیەتی خۆیان بۆ پێشگرتن لە ئیعدام بە هەموو شێوازێک هەڵدەسوڕێن لە مێژوویی کۆمەڵگای خۆیاندا ناویان تۆماردەکرێت و ڕێزی هەمیشەیی بۆخۆیان دەستەبەر دەکەن. بەهیوای نموونەی ئەو کردارە جوانانە لە هەموو شوێنێک و بە تایبەت لە کوردستان زیاتر بێت.
دەوری کرێکاران لە داهاتووی سیاسی ئێراندا ئا :دواڕۆژ واڵتی ئێران بە هۆی تایەبەتمەندیگەلێکەوە بە هێمنی توانی شێوازی بەرهەمهێنانی فێئۆداڵی بۆ سیستمی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری بگۆڕێت و کۆمەڵگای ئێران کەمترین تێچووی لە بواری ئەمنییەوە بۆ ئەو گۆڕانکارییە بنەڕەتییە لەسەردەمی خۆیدا داوە ،باوەکوو سەرەوەی کۆمەڵگا بە خێرایی کەمترەوە کاردانەوەکانی ئەو گۆڕانکارییە لە بوارە جیاجیاکانەوە بەخۆیەوە بینی بەاڵم بە هۆی گۆڕدرانی پەیوەندییەکانی بەرهەمهێنان ،چینی کرێکار و مام ناوەندی هەڵقواڵوی ئەو گۆڕانکاریانە دەورێکی زیاتریان لە سیاسەتی واڵتدا گێڕاوە و کاریگەریان زۆرتر بووە. سەرەڕای ئەوە باوەکوو هێزی چینی کرێکار دەورێکی بەرچاوی لە بەدەستەوە گرتنی دەسەاڵت لە الیەن مەالکانەوە دەکرێن. هەبوو ،بەاڵم ئەو گۆڕانکارییە مێژووییە هەموو بزوتنەوەیەکی کرێکاری بە پێی کەمترین داهاتی بۆ ئەوان نەبوو و بگرە جەبری تاریخ لە دژایەتی بەرژەوەندی ئاستی ژیانیشیان بە ڕێژەی مامناوەندی مێژوویی چینایەتییەوە سەرهەلدەدا باقی چینی دەسەاڵتدا زیاتر دابەزاند و و بە داواکرییە پیشەییەکانەوە خۆی کەلی چینایەتی لە ئێران زیاتر بووە و دەردەخات ،بەاڵم لە الیەن دەسەاڵتدارانی لەبەرچاوترە و لە هەموو بەشەکانی ژیان سیاسییەوە بە نوێنەرایەتی چینی هەست بەو کەلێنە و هەاڵواردنەکانی چەوسێنەر سەرکووت دەکرێت ،بەاڵم سەرچاوە گرتوو لێی دەکرێت و نە تەواو دەبێت و نە دادەمرکێت و نە چارەسەرێکی بنەڕەتی بۆ دەبیندرێتەوە دەبیندرێت. هەر وەک جەبری مێژوو ئەوەمان پێدەڵێت و ئەرکی چاالکانی سیاسی لە ئێرەوە درێژەی سیستمی سەرمایەداری دژایەتی زۆرتر دەبێت کە ئێمەش وەکوو بەرژەوەندی چینە دژبەرەکان زیاتر حیزبێکی داکۆکیکاری مافی کرێکاران دەردەخات ،ئەوڕۆش دەبیندرێت رۆژ و چەوساوەکان دەبێ ئەوەمان لەبەرچاو لە دوای ڕۆژ دژایەتی ئەو بەرژەوەندیانە بێت. کەڵێنی یەکەم ئیعترازی خۆڕسکی کرێکاران قووڵتربوونەوەی دەبێتە چینایەتی و بەهۆی تایبەتمەندی چینی بەس کاردانەوەی ئیحساسی چینێکی دەسەاڵتداری سەرمایەداری درێژەی بەشخوراوە و لە وشیاری چینایەتییەوە رەوتی قازانجی ئەوچینە و هەڵسوڕانی سەرچاوە ناگرێت و بەتەنیاییش ناتوانێت سەرلەنوێ سەرمایە بە چەوساندنەوەی ئەو وشیارییە بەدەست بێنێت و تا چینی کرێکارەوە گرێدراوە و هەاڵواردن ئەوکاتەی باووتنەوەکەش بە وشیاری بەشێکی جیانەکراوە و تایبەتمەندی چینایەتی نەگات ،زۆر بەسادەیی و بە نەگۆڕی سیستمی سەرمایەدارییە بێ دەسکەوتێک سەرکووت دەکرێت و و درەنگ یا زوو ئەو دژایەتییەی هەر چەشنە هەڵسوڕانێکی چڕوپڕیش بەرژەوەندییە خۆی لە بزووتنەوە بۆ ڕێکخستنەوەی سەرلەنوێ تەنیا کرێکارییەکاندا دەردەخات و رەنگدانەوەی بەمەبەستی داواکارییە پیشەییەکان خۆ دەبێت ،چۆن ئەمڕۆ دەبیندرێت ئیعترازە غافاڵندن و بەفیڕۆدانی هێز و وزەیە و کرێکارییەکان لە شوێنە جیاجیاکانی ناتوانێت سەرکەوێت. ئێران سەرهەلدەدەن و سەرەڕای ئەوەی سەرەڕای ئەوەی ئەرکی هەموو تەنیا داواکاری پیشەیی و بژێوی ژیانیان چاالکانی سیاسی و کرێکارییە هاوکات ئامانجە ،زۆر بە تووندی دەکەونە بەر لەگەڵ ئەوەی بۆ پەرەپێدانی هەموو هێرشی پارێزەرانی سەرمایە و سەرکووت ئیعترازێکی پیشەیی هەوڵ بدەن و
ڕێکخەری بن و دەوری سەرەکییان تێیدا هەبێت ،وشیاری چینایەتی و سیاسیش لەدەرەوەی چینی کرێکارەوە بڕژێننە ناو کرێکارانەوە و ڕێبەرانی مەیدانیان بۆ ڕێبەری سیاسیش پەروەردەکەن و بۆخۆشیان بە تێکەڵبوون لەگەڵ ئەوچینە بتوانن لە فۆڕمۆلە کردنی دروستی تاکتیک و ستراتیژەکان دەورێکی بەرچاوتر و کاریگەرتر بگێڕن. ئەو کارانەی باسمان کرد لە ئێران وردە وردە خەریکە زیاتر دەردەکەوێت و دەبیندرێت و پێویستە بە ڕێکخستنی زیاتری کرێکاران لە چوارچێوەی ڕێکخراوە جەماوەرییەکان و پەیوەندی نزیک و ئۆرگانیک هەموو ئەو ڕێکخراوانە بەیەکەوە ،ئەو ئیعترازە تاک و باڵوانە لە هەنگاوی یەکەمدا تایبەتمەندی بزوتنەوەیەکی کۆمەاڵیەتی ڕێکخراو مسۆگەرکەن و بە پشتیوانی لە یەکتر بتوانن تایبەتمەندییە چینایەتییەکانی ناوخۆیان زەقترکەونەوە و بە تێکەڵ کردنی داواکارییە پیئشەییەکان لە گەڵ داواکاری سیاسی بەرەو سەرهەڵدانێکی سیاسی بڕۆن. کاتێک ئەو هەنگاوانە بەڕێکوپێکی و لێبڕاوانە بڕواتە پێشێت ،بە لەبەرچاوگرتنی زیاتر لە چڵ ملیۆن کەسی ئەندامی بنەماڵە کرێکارییەکان و هاوپشتی بەشێکی زۆری چینی مامناوەندێک کە هەموویان لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین سەرکەوتنی بزوتنەوەی کرێکاری و هاوکات لەگەڵ
ئەو ،کاریگەری ڕاستەوخۆ لەسەرکەوتنی سیاسی و ڕووخانی کۆماری ئیسالمی و بەدەستهێنانی بەشێکی زۆر لە داواکارییە سیاسی و کۆمەاڵیەتی و ئابورییەکانی زۆرینەی خەڵک و چینی کرێکاریش زۆر زوو بەدیدێت و تایبەتمەندی ئێرانیش ئەو ڕاستییەمان بۆ دەردەخات کۆماری ئیسالمی بە هۆی تایبەتمەندییە نەگۆڕەکانییەوە ناتوانێت هیچ النی کەمێک لە داواکارییەکانی چینی کرێکار دابین بکات و باسکردنیشیان تەنیا بۆ خۆڵ لە چاوی خەڵک کردنە و واڵمدانەوە بەهەرکام لەو داواکاریانە بە مانای نەرگی کۆماری ئیسالمییە و ڕوون و ئاشکرایە تەنیا نەمانی کۆماری ئیسالمییە دەستپێک و سەرەتای هەر چەشنە گۆڕانێکی بنەڕەتی لە ژیانی خەڵک بە گشتی و چینی کرێکار بە تایبەتییە. چینی کرێکاری ئێران بە گشتی و کوردستان بە تایبەتی دەبێ ئەو ڕاستییە بزانن دوژمنی سەرەکی و چەوسێنەری سەرەکی و پارێزەری ئەو هەاڵواردنە و هۆکاری چارەڕەشی و ژیانی تاریکی ئەوان و هەموو خەڵکی ئێران فریوخواردنی ساڵ لەدوای ساڵی خەڵکی ئێرانە و هیوا بە وەهمێکی قەت وەدنەهاتوو و تەنیا ئەوەش چینی کرێکارە دەتوانێت گۆمی مەندی دەسەاڵتی نگریسی کۆماری ئیسالمی بهەژێنێت و ببێتە هێزی ڕوخێنەر و رزگارکەری واڵت.
3
مه‌گه‌ر خه‌بات بۆ باشتر بوونی ژیان و گوزه‌ران و كار و ئازادی له سهراسهری ئێران فه‌رقی هه‌یه له‌گه‌ڵ كوردستان؟ نا، كوردستانیش وه‌ك باقی به‌شه‌كانی دیكه‌ی ئێران له‌و سیستمه ناڕازیه و بۆ نان و كار و ئازادی خه‌بات ده‌كات و له‌و باره‌وه هاوسۆز و هاوبه‌شه له‌گه‌ڵ خه‌ڵكانی دیكه‌ی ناو ئێران .خۆ ناشكرێ بڵێن كوردستان پێشكه‌وتوو تر ،سه‌نعه‌تیتر، چینایه‌تیتر و كۆمه‌ڵگایه‌كی مۆدێرنتره له تاران و ئیسفه‌هان و باقی شوێنه‌كان؟ ته‌سه‌وراتی له‌و جۆره نازانستی و ته‌نیا خۆ دزینه‌وه‌یه له ئه‌سڵی مه‌تڵه‌ب. ڕاستی ئه‌وه‌یه كوردستان و نه‌ته‌وه‌ی دیكه‌ی ناو ئێرانیش زوڵمی نه‌ته‌وه‌ییان له‌سه‌ره و مافیان پێشێل كراوه‌و ،هه‌ستی رزگاری نه‌ته‌وه‌یی كه‌م و زۆر تێیاندا هه‌یه .ئاشكرایه له كوردستان ل ه چاو باقی نه‌ته‌وه‌كان ئه‌و هه‌سته بۆته شعوری گشتگیر .هه‌ر له ده‌وره‌ی مۆدێرندا زیاتر له ٧٠ساڵه ئه‌و به‌شه‌ی كوردستان له پێناویدا خه‌بات ده‌كات .ئه‌و خه‌باته له قۆناغی مێژوویی جیا جیا سه‌ركوت كراوه، به‌اڵم نه‌توانراوه بنبڕ بكرێ ،تا هاتووه له دڵی ئه‌و گه‌له‌دا ڕه‌گی داكوتاوه و زۆرتر له قواڵیی مێشك و زه‌ینیان ڕۆچووه. ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه له بزوتنه‌وه‌ی كوردستاندا نه‌ك هه‌ر ته‌فاوه‌تی له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی سهراسهری ده‌نوێنێ ،هه‌ندێك فه‌رق و جیاوازی له‌گه‌ڵ باقی نه‌ته‌وه‌كانی ناو ئێرانیش ده‌ر ده‌خات به جۆرێك كه مه‌سه‌له‌ی میللی له نێو ئه‌واندا هێشتا وه‌ك كوردستان نه‌بۆته شعوری گشتگیری جه‌ماوه‌ر ،ئه‌و به‌رده‌وامی مێژووییه‌ی نه‌بووه .جیا له‌وانه هاو نه‌ته‌وه‌كنیان له‌و دیوی سنور وه‌ك كورده‌كانی ئه‌وبه‌ر بێ ده‌وڵه‌ت و كیان نین ،یان ده‌وڵه‌تی خۆیان هه‌یه یان خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی به هۆكارگه‌لێك تێیاندا نییه و الوازه. له حاڵێكدا هه‌ر له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌وه خه‌ڵكی كوردستان له هه‌موو پارچه‌كان بۆ مافی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ڕاپه‌ڕیون و بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاری نه‌ته‌وه‌یی به‌رده‌وامیی هه‌بوه و هه‌یه‌تی و ئێستا پانتایی هه‌موو كوردستانی گرتۆته‌وه. ئه‌گه‌ر ئه‌و ڕاستیانه‌ی سه‌روتر باسیكرا له‌به‌رچاو بگرین ،واڵمی پرسیاره‌كان هاسان ده‌بێ :به‌ڵێ ،كوردستان جیا له شه‌ڕ بۆ نان و كار و ئازادی ،شه‌ری ناسنامه‌ش، شه‌ڕ دژی ئینكاری نه‌ته‌وه بوون ،شه‌ڕ بۆ سه‌لماندنی مافی نه‌ته‌وه‌یی ده‌كات و ئه‌و شه‌ڕه هه‌موو چین و توێژێكی كۆمه‌ڵگا تێیدا به‌شداره و گشتگیرترین داخوازییه و بزوێنه‌ری سه‌ره‌كی بزوتنه‌وه‌كه‌یه .هه‌ر بۆیه‌شه حیزب و مه‌یلی سیاسی چه‌پ و ڕاست و ناوه‌ڕاست ،سەرەڕای جیاوازیەکانیان ده‌توانن هاوبه‌ش داخوازییان هه‌بێ ،ده‌توانن پێكه‌وه له بزوتنه‌وه‌كه‌دا هاوكار بن .به‌ڵێ بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و شه‌ڕی ناسنامه به هۆی ئینكاری شۆڤێنیستی به‌شی گرینگی دینامیسم و بزوێنه‌ری بزوتنه‌وه‌ی كوردستان پێكدێنێ .له الی زۆربه‌ی هه‌ره زۆری ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی ئه‌و ڕاستیه ناسه‌لمێندرێ و نابیندرێ ،بۆیه‌شە ده‌ڵێن با كوردستان و شێوازی خه‌باتی بكرێته نمونه له هه‌موو ئێران یان لە ڕوانگەیەکی دیکەوە ده‌ڵێن :خاڵی الوازی بزوتنه‌وه‌ی كوردستان “مه‌سه‌له‌ی قەومیە” ،لە حاڵێکدا ئەوە خاڵە بە هێزەکەیەتی .به داخه‌وه ته‌نانه‌ت به‌شێك له چاالكوانانی سیاسی كوردیش هه‌ڵه ده‌كه‌ن و وای ده‌نوێنن كه ئه‌و دوو بزوتنه‌وه‌یه هه‌ر یه‌كن و یه‌ك ئامانجن، زمانیان گۆ ناکات بە ڕاشکاوی باسی تایبەتمەندیەکانی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردستان بکەن. بەڵێ بزوتنه‌وه‌ی كوردستان له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی سهراسهری هاوبه‌شی زۆری هه‌یه ،به‌اڵم جیاوازیشی هه‌یه كه گشتگیره له نێو خه‌ڵكدا و ده‌بێته هۆی ئه‌وه دینامیسمی تایبه‌ت بۆ خۆی هه‌بێ .ئەو ڕاستیە بە مانای ئەوە نییە خەڵکی کورد حەزی لە برایەتی ،نزیکی و هاوخەباتی لەگەڵ دیکەی خەڵکی ناو ئێران نییە. سیاسه‌تی ئینكاری نه‌ته‌وه بوونی كورد، وای كردوه كه كوردستان زۆر جار ئه‌و به‌شه له داخوازییه‌كه‌ی تەنانەت بكه‌وێته به‌ر دژایه‌تی و لۆمه‌ی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیش و ،هه‌موو جارێ لێی دووپات كه‌نه‌وه كه: نه‌ته‌وه نی و مافت نییه .له حاڵێكدا ته‌نیا به سه‌لماندنی ئه‌و تایبه‌تمه‌ندیه و هاوسۆزی له‌گه‌ڵ مافی نەتەوەیی خه‌ڵكی كورد ،ڕێگا بۆ یه‌كێتی و زۆرتر پێكه‌وه گرێدانی خه‌باتی سهراسهری و بزوتنه‌وه‌ی كوردستان خۆش ده‌كرێ و غەیری ئەوە جیاوازییەکان زەق دەکاتەوە و بەس.
2
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦ Dwaroj@komala.com
نۆهەمین كۆبوونەوەی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران بەڕێوەچوو نۆهەمین كۆبوونەوەی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران رۆژی شەممە 7ی رەزبەری ساڵی 1397ی هەتاوی بەرامبەر بە 29ی مانگی دێسامبری 2018ی زایینی بەڕێوەچوو .كۆبوونەوەكە سەرەتا بۆ رێزلێنان لەیادی گیانبازی سەرجەم شەهیدانی 17ی خەرمانان بە چەند ساتێك بێ دەنگی دەستی پێكرد ،هەرەوها بۆ رێزلێنان لەیادی هاوڕێی شەهید سۆهەیال قادری ئەندامی ناوەندی هاوكاری حیزبەكانی كوردستانی ئێران چەپکە گوڵێكی رێز و وەفاداری بۆیادی خۆشەویستی دانرا. دواتر بەڕێز ساڵح شەریفی ئەندامی دەفتەری سیاسی كۆمەڵەی شۆڕشگێڕ و بەرپرسی دەورەیی ناوەندی هاوكاری حیزبەكانی كوردستانی ئێران لە سەر كارو چاالكی ئەم دەورەیە راپۆرتێكی پێشكەشی بەشدار بووان كرد .پاش راپۆرتەكە دەستوور كاری كۆبوونەوەكە خوێندرایەوە .لە سەر چاالكییەكانی ئەم دەورەیەی ناوەندی هاوكاری هەر كام لە نوێنەرانی حیزبەكان وێڕای سپاس وماندوونەبوونی هەموو الیەنەكان لەم قۆناغە لە سەر هەر كام لە خاڵەكانی كۆبوونەوەكە ئاڵ و گۆڕی بیروڕایان كرد. بابەتێكی دیكەی كۆبوونەوەكە هەڵسەنگاندنی كردەوە قیزەون و دژە مرۆییەكانی ئەم دواییانەی كۆماری ئیسالمی ئێران بوو بە تایبەت لە سێدارەدانی سێ بەندكراوی سیاسی كورد و هەروەها هێرش بۆ سەر بنكەی سەركردایەتی حیزبی دیمۆكراتی كوردستان و فێرگەی پێشمەرگایەتی حیزبی دیمۆكراتی كوردستانی ئێران كە بەداخەوە كۆمەڵێك لە سەركردایەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان و كادر و پێشمەرگەی ئەم دو حیزبە شەهید و بریندار بوون .تەوەرەیەكی دیکەی گرینگی كۆبوونەوەكە باس لەمانگرتنی سەركەوتووانە و سەرتاسەرییەكەی رۆژی 21ی خەرمانانی كوردستانی رۆژهەاڵت بوو كە لە الیەن ناوەندەوە وەك رۆژێكی مێژوویی و پڕ دەستكەوت لە خەباتی جەماوەری و سیاسی پێناسە دەكرێت و ئەو بزووتنەوە جەماوەریە دەنگدانەوەیەكی بەرچاوی هەبوو لە ئاستی هەموو ناوچەكە و میدیاكان و سەلماندنی کە بزووتنەوەی كورد زیندووە و ئامادەی هەر جۆرە شێوازێكە بۆخەباتی جەماوەری و پشتیوانی لە حیزب و الیەنە سیاسیەكان و هەروەها رۆڵە تێكۆشەرەكانی لە زیندانەكان. لە بەشێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا باسی دەستبەرسەرکردن و گرتنی ئەو كەسانە كرا كە لە الیەن كۆماری ئیسالمی ئێرانەوە بە هۆی بەشدارییان لە خەباتێكی مەدەنی و جەماوەری لە رۆژی 21ی خەرماناندا رەوانەی گرتوخانەكان كراون و لە ژێر لێپرسینەوەی دامودەزگا ئەمنیەتییەكانی كۆماری ئیسالمی ئێران دان .ناوەند داواكارە لە رێكخراوەكانی مافی مرۆف ،رێكخراوی نەتەوەیەكگرتوەكان و ...هتد لە هەمبەر بە هاناچوون و پاراستنی گیانی هاواڵتیانی دەست بەسەر كراوی مانگرتنەكەی 21ی خەرمانانەوە بێ دەنگ نەبن و بەرامبەر بە چارەنووسیان هەڵوێستیان هەبێ و هەر وەها لە خەڵكی تێكۆشەری كوردستان دەخوازێ پشتیوانی رۆڵەكانیان بن و بەر هەر شێوازێك كە بۆیان دەكرێ بۆ ئازادی و رزگاریبەندكراوەكانی مانگرتنەكەی٢١ی خەرمانانی كوردستان تێبكۆشن. تەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكە رێزگرتن لەیادی شەهیدانی ژینگەپارێزی مەریوان بوو كە لە 3ی مانگی خەرمانانی ساڵی 1397یهەتاوی بە هۆی ئاگركەوتنەوە لە ژینگەكانی كوردستان لە ناوچەی مەریوان بۆ پاراستنی جوانی و ژینگەی كوردستان گیانی ئازیزیان لە دەست دا ،ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران بەیادی ئەم شەهیدانە پێشنیار دەكات كە رۆژی 3 ی خەرمانانی وەك رۆژی ژینگەپارێزی كوردستان دیاری بكرێت و وەك نەریتێكی شۆڕشگێڕانەو نیشتمانپەروەرانە ئەم رۆژە رێزی لێبگیردرێت. نۆهەمین كۆبوونەوەی ناوەندی هاوكاریی بە پەسەند كردنی چەند بریار لە سەر كارو ئەركەكانی داهاتووی و بەردەوامی و چاالك كردنەوەی هەرچی زیاتری ناوەند كە چەند كاتژمێری خایاند دوای لە كەش و هەوایەكی دۆستانە كۆتایی پێهات. ناوەندی هاوكاری حیزبەكانی كوردستانی ئێران 7ی گەاڵرێزانی ساڵی 1397ی هەتاوی 29ی سێپتامبری 2018ی زایینی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران بریتین لە: حیزبی دیمۆكراتی كوردستان كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان سازمانی خەباتی كوردستانی ئێران حیزبی دیمۆكراتی كوردستانی ئێران كۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران
ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران ئێوارەی ٢١خەرمانانی ١٣٩٧ی هەتاوی ١٢ی سێپتامبری ٢٠١٨ی زایینی
هه‌واڵ‌و راپۆرت
كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان پیرۆزبایی وەرگرتنی خەاڵتی نۆبێلی ئاشتی لە نادیە موراد کرد ئەمڕۆ هەینی 13ی رەزبەر ،ئاكادێمی نۆبێل لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند كە خەاڵتی ئاشتی نۆبێلی ساڵی 2018بەهاوبەشی بەخشیوە بە هەریەك لە نادیە موراد‌و دنیس ماكوێگا. راشیگەیاند ئەم خەاڵتە بەهۆی هەوڵەكانی ئەم دوو كەسە بۆ «كۆتایی هێنان بە توندوتیژی سێكسی لەكاتی شەڕ» پێیان بەخشراوە. نادیە موراد ،كچە كوردی ئێزیدی كە یەكەم كوردە ئەم خەاڵتە وەردەگرێت ،ساڵی 1993لەگوندی كۆجۆ لەباشوری كوردستان لەدایكبووە .ئەو لەهێرشی چەكدارانی داعش بۆ سەر گوندەكەیان 6برا‌و دایكی گوللەباران كراون‌و خۆیشی لەالیەن داعشەوە دەڕفێنرێت‌و دواتر رزگاری دەبێت .نادیە بەهۆی هەوڵەكانی بۆ كۆتایی هێنان بە توندوتیژی
سێكسی لەشەڕ ،ساڵی 2016ش خەاڵتی ساخارۆفی بە هاوبەشی پێبەخشرا. بەم بۆنەوە پیرۆزبایی گەرمی خۆمان ئاراستەی نادیە موراد دەكەین‌و پێمانوایە ئەم خەاڵتە كەمترین شتە كە بتوانێت سوكنایی خەم‌و ئازارەكانی نادیە‌و كوردانی ئێزیدی بداتەوە كە بەدەستی چەكدارانی داعش توشی كارەساتێكی مرۆیی بوون .ئەم سەركەوتنەی نادیە موراد سەركەوتنە بۆ هەموو گەلی كوردستان‌و هیوای سەركەوتنی زیاتری بۆ دەخوازین. دەستەی كارگێڕیی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان 13ی رەزبەری 5 _ 1397ی ئۆكتۆبری 2018
راگەیەندراوی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران سەبارەت بە ئەگەری لەسێدارەدانی «هیدایەت عەبدوڵالپوور»
له درێژه‌ی گرتن ،ئه‌شكه‌نجه و ئێعدامی تێكۆشه‌رانی ئازادیخوازی كورد ،ڕۆژی 16ی ڕه‌زبه‌ر ،ب ه تۆمه‌تی هاوكاری ل ه گه‌ڵ یه‌كێك له هێزه‌کانی ئۆپۆزسیۆنی کوردی ،حوكمی له سێداره‌درانی «هیدایه‌ت عه‌بدۆالپوور» ،زیندانی سیاسی كوردی له زیندانی ناوه‌ندیی شاری ورمێ ،له الیه‌ن لقی 47ی دیوانی بااڵی واڵته‌وه په‌سه‌ند كرا .ئه‌وه له كاتێكدایه كه دیوانی بااڵی واڵت پێشتر حوكمی
ئێعدامی «هیدایه‌ت عه‌بدۆالپووری» ڕه‌ت كردبوو‌ه و به پارێزه‌ر و بنەماڵەکەی ڕاگه‌یاندبوو كه ناوبراو بێ تاوانه،بەاڵم مخابن لە ژێر گوشاری وەزارەتی ئیتالعات و دەزگا ئەمنیەتیەکانی رێژیمەوە،بۆ جاری دووەم،بڕیاری لە سێدارەدرانی دەرکرا. هیدایت عه‌بدواڵپوور ،له ڕێكه‌وتی 26ی جۆزەردان ساڵی 1395ی هه‌تاوی ،وێڕای شه‌ش هاواڵتی دیكه ی شاری شنۆ و دەورووبەر دەستگیر کرا. دوا به دوای شەپۆلی کەم وێنەی ناڕه‌زایه‌تیه‌كان و بێزاری خه‌ڵكی وه‌زاڵه‌هاتوو له ڕێژیم وهه‌روه‌ها به‌رین بوونه‌وه‌ی خه‌باتی گەلی كورد دژ به سیاسه‌تی هه‌اڵواردن و پێشێلكردنی مافه‌كانیان، ڕێژیمی كۆماری ئیسالمی رەوتی زیندانی كردن و ئێعدامی چاالكان و ئازادیخوازانی رۆژهەاڵتی كوردستانی چڕتر كردۆته‌وه .تێكۆشه‌ران و زیندانیانی سیاسیی كورد وێڕای بێ به‌ش بوون له مافی به‌رگریکردن له خۆیان ،له ژێر گوشار و ئه‌شكه‌نجه‌ی ده‌زگا ئه‌منییه‌تیه‌كانی ڕێژیم دا ناچار به دانپێدانانی زۆره ملێ ده‌كرێن و تاوانی ئه‌منییه‌تییان دەخرێتە پاڵ و حوكمی ئێعدامیان ناوه‌ندی هاوكاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران ١٧ی رەزبەری ١٣٩٧ی .ه به سه‌ردا ده‌سه‌پێنرێ. ١٠ی ئۆکتۆبری ٢٠١٨ی.ز ئێمه وه‌ك ناوه‌ندی هاوكاریی حیزبەکانی
ژمارەیەک کادری کۆمەڵە پشتیوانی لە بانگەوازەکەی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان دەکەن
بەردەوامیی مانگرتنی شۆفێرانی بارهەڵگرلە ڕۆژهەالتی کوردستان و ئێران
هاونیشتمانانی به‌ڕێز! كۆمه‌اڵنی خۆڕاگری خه‌ڵكی كوردستان! ڕێكخراوه‌كانی داكۆكیكاری مافی مرۆڤ!
هەوڵدان بۆ یەکخستنەوەی ماڵی کۆمەڵە ،ئەرکی هەموو دڵسۆزانی کۆمەڵە و شۆڕشی حەقخوازانەی گەلی کورد. بۆ پشتیوانی کردن لە بانگەوازەکەی کۆمەڵەی زەحمتکێشانی کوردستان بۆ هاورێیانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان هاوڕێیانی خۆشەویست رێزو ساڵوی خۆمان ئاراستەی ئێوی ئازیز دەکەین. هاورێیان بانگەوازەکەی ئێوەمان دیت و دوای تاوتوێ کردنی بانگەوازەکە ،بەوەی گەیشتین کە بانگەوازەکەتان دڵسۆزانە و بەدەربەستبوونی ئێوە لە حاست یەکخستنەوەی ماڵی کۆمەڵەدا دەبینین، هەر بەو بۆنەوە کە داخوازیەکانتان لە گەڵ بەشێک لە بنەما فیکرییەکانی ئێمەیش دێتەوە ،و خۆمان بە مسئوول دەزانین لەو بوارەدا ئەوپەڕی هەوڵی خۆمان بخەینە گەڕ ،بۆیە پێمانوایە دەبێت پشتیوانی لێ بکرێت و ئێمەیش داخوازییەکەی ئێوە دووپات دەکەینەوە و هیوادارین کە هەموو الیەکمان ئەو رەوتە تەقویەت بکەین. ئەوانەی خوارەوە کە پێشتر لە گەڵ کۆمەڵە بوین، پشتیوانی و ئامادەگی خۆمان بۆ تەقویەتکردنی ئەو رەوتە دەردەبڕین: -1فایەق مەحموودی ( هەڵمەت مەریوان) -2قەرەنی ئیلخانیزادە -3رەحمان باب (مام رەحمان) -4حەمزە لۆتفی -5عوسمان مزەفەری -6سەید عوسمان -7رەحمان سنە -8جەمال رەسووڵی -9سەید ئیبراهیم گەردیگالن رێکەوتی 20ی سپتەمبری 2018
كوردستانی ئێڕان،هاوکات ئەورۆ کە 10ی ئۆکتۆبر وەک رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی دژ بە حوکمی سێدارەیە ،وێڕای مه‌حكووم كردنی بڕیاری ناڕەوای ئێعدامی زیندانیی سیاسی كورد «هیدایه‌ت عه‌بدواڵپوور» و تێكۆشه‌رانی ئازادیخوازی كورد، داوا له كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان ده‌كه‌ین كه دژ به سیاسه‌تی له سێداره‌دانی رۆڵەکانیان و سەرکوتی سیستماتیکی رێژیمی کۆماری ئیسالمی بوەستنەوە و ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی خۆیان هه‌ڵببڕن. له هه‌مانكاتدا داوا له ڕێكخراوه‌كانی داكۆكی كاری مافی مرۆڤ و كۆڕ و كۆمه‌ڵه مرڤدۆسته‌كان ده‌كه‌ین كه به‌رامبه‌ر بە تاوانەکان وسیاسەتی دژە مرۆیی ئەم رێژیمە بێده‌نگ نه‌بن و هەڵوێست بگرن.داواکاریشن بە هه‌ر ڕێگایه‌كی مومكین کەبۆیان دەکرێ ،فشار بخه‌نه سه‌ر ڕێژیم به مه‌به‌ستی كۆتایی هێنان به ئێعدام و سه‌ركوتی ڕۆڵه‌کانی گەلی كورد.
مانگرتنی سەراسەریی شۆفێری بارهەڵگرەکان لە زۆربەی شار و پارێزگاکانی ئێران و ڕۆژهەاڵتی کوردستان بەردەوامە و ٣١پارێزگای ئێران لەم مانگرتنە مەدەنییە بەشدران. مانگرتنی بارهەڵگران کە لە سەرەتای مانگی ڕەزبەرەوە دەستی پێکردەوە و هەروا بەردەوامە، سەرەڕای بەرگری وگوشاری زۆری‌هێزەکانی ڕژیم لە ترمیناڵەکان و جادەکان ،شۆفێرانی بارهەڵگر لە شارەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و ئێران بەردەوام لە مانگرتندان و کەرتی گواستنەوە توشی گیروگرفتی زۆر بووەتەوە. هەروەها ڕۆژی چوارشەممە ٤ی ڕۆزبەی شێرکەتە ئۆتۆبووسڕانییە گەورەکان وەکوو ،ئێران پەیما هەمسەفەر ،تی بی تی ،ڕۆیاڵ سەفەر و ، ... لە چەند پارێزگای ئێران بۆ پشتیوانی کردن لە بارهەڵگران کاری گواستنەوەی مسافریان ڕاگرت . لە الیەکی دیکەشەو شۆفێرانی جەرەسەقیلەکانیش
پەیوەست بوون بەو مانگرتنانەوە و ڕایان گەیاندووە کە تا کۆتایی پشتیوانی لە مانگرتنی بارهەڵگران دەکەن. گرانبوونی لە ڕادەبەدر و دەستپێڕانەگەیشتن بە کەلوپەلی مکانیکی و تایەر و نزمبوونی ئاستی کرێبار لە کێشە سەرەکییەکانی پیشەیی شۆفیرەکانە و گەندەڵی و بەڵێنی درۆی کاربەدەستانی رژیم هۆکارێکی سەرەکییە بۆ بەسیاسی بوونی ئەم مانگرتنە و تێکهەڵچوونی نێوان رژیم و خەڵک. بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی دراو و سزا ئابورییەکانی سەر ئێران تێچوی ڕاگرتن و تەعمیری هەموو جۆر سەیارەیەک لە ئێران زۆر بەرز بووەتەوە و ئەم هۆکارەش بووەتە کێشەیەکی گەورە بۆ کەرتی گواستنەوە و دەوڵەتیش توانای چارەسەری نییە و تەنیا بە هەڕەشە و زیندانی کردنی ناڕازیان کاردانەوەی نواندووە.
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
ئەندێشە
Dwaroj@komala.com
عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی
فۆئاد شێربەیگی چەمکی «عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی» لە فەلسەفەی سیاسیدا تەمەنی دەگەڕێتەوە بۆ دەوروبەری ساڵی ١٨٥٠ی زایینی باوەکوو «عەداڵەتی دابەشکردن» لە کۆنەوە و لە سەردەمی ئەرەستووەوە قسەی لێکرابوو بەاڵم «عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی» جیاوازە و شتێکی نوێ ئەژمار دەکرێت. ئەو چەمکە کاتێک فۆڕمی گرت و پەرەی پێدرا کە فەیلسوفەکان دامودەزگاکانی کۆمەالیەتی و ئابووریان وکوو سەرچاوەی سەرەکی و کاریگەری، دابەشکردنی بەرژەوەندی و ئەرکەکان دایە بەر لێکۆڵینەوە و باسی دەوری کۆمەڵگایان لە عیداڵەتدا کرد. باوەکوو ئەو چەمکە نەیارانی جۆراوجۆری لەناو سیاسەتمەداران و فەیلسوفەکانیشدا بۆ پەیدا بوو و دەیانگووت کە دەورگێڕانی دەوڵەت لە دابەشکردنی کۆمەاڵیەتی بە مانای دستتێوەردان لە ئازادی تاک و مکانیسمی تەکوزی بازاڕی ئازاد دایە بەالم الیەنگرانی»عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی» پێیان وایە عەداڵەت سەرەکی ترین بەهای دامودەزگاکانی کۆمەاڵیەتییە کە پارێزەری کەرامەت و بەها مرۆڤایەتییەکانە و نابێ بە بیانوی ئازادی تاک پشتگۆ بخرێت بۆ ئەوەی کاتێک مرۆڤ بەکۆمەڵ ژیانی کۆمەاڵیەتی هەڵدەبژێرێت ،گرێبەستێک بەیەکەوەیان پەیوەند دەدا کە بەرژەوەندی گشتی لەسەرو داخوازییەکانی تاکەوە دەبێت و تاک بەرژەوندی خۆی لە چوارچێوەی بەرژەوەندی کۆمەڵگادا دەدۆزێتوە. پەیوەندییەکی عەداڵەت وشەی نزیکی لەگەڵ ماف هەیە و کردەوەی و ئامادەکاری درووستکردنی هێزی سەربازیمان لە ناوەوە کردووە ،شنە و گروپی نیزامیمان هەبێت بۆ کاتی خۆی و هەروەها ئامادەکاریمان کردووە بۆ دامەزراندنی هێزی پێشمەرگە لە سەر سنوورەکان و ئەگەر مەجبوور بین بەشێک لە بنەماڵە و منداڵ و پیر لە کەمپێک و لە جێیتر دادەنێین ،ئەوەی کە من بەش بەحاڵی خۆم دەیزانم ئێمە مەجال نادەین بە کۆماری ئیسالمی کە هەڵمان قەنێ لەو سنوورە. پرسیار:سەبارەت بە ناردنی هێز بۆ شاخەکانی سەر سنوور وەکوو قەندیڵ چۆن بیر دەکەنەوە؟ هاوڕێ عومەر :ئێمە هەر ئێستا هێزمان لەو شوێنانە هەیە و زیادیشیان دەکەین، ئێمە مەسەلەن فێرگەی پێشمەرگایەتیمان لەو شاخانەیە و لە ئوردوگاکان نییە و هێزی پێشمەرگەشمان هەیە جێگای خۆشمان قایم کردووە و ئامادەکاری ئەوە دەکەین و زیاتریش دەکەین.
عاداڵنە لەگەڵ دەست و دڵ ئاواڵەیی و بەخشەندە بوون جیاوازە و کەسێک کە لە ڕوانگەی ئەخالقییەوە یارمەتی کەسانێک دەدات ئەو کردەوەی بە بەشێک لە عەداڵەت داناندرێ و دەچێتە خانەی کردەوەی ئینسانی وباش و پەسەندکراوەوە و بڕیاردان لەسەر ئەم کردەوانە دەگەڕێتەوە سەر تاک و دەوڵەت ناتوانێ و نابێ لە بااڵدەستی خۆی بۆ زەخت خستنە سەر تاک بۆ ئەو مەبەستە کەڵک وەرگرێت و یاساوڕێسای بۆ دانێت ،لە کاتێکدا عێدالەت سەبارەت بە زانینی بەرینی و مانای ئەو ئەرکانەی تاک دەبێ سەبارەت بەیەک لە کۆمەڵگادا لە ئەستۆی بگرن و یاساش دەبێ بیپارێزێت. سەبارەت بە زانینی مانای وشە یا تێگەیشتن لێی جیاوازی هەیە و عێدالەتیش لەوە بەدەر نییە و ئەگەر چی لەسەر مانای عەداڵەتیش جیاوازی هەیە لەناو فەیلسوفەکاندا بەاڵم ئەوەی ئێمە باسی لێدەکەین سێ تێگەیشتنی زانایان فەلسەفەی سیاسییە لە عەداڵەت لە ڕوانگەی لیبرالیزمەوە یە کە زیاتر ناسراوە ،یەکەم تێگەیشتن لە عەداڵەت وەکوو ئێنساف لە ڕوانگەی جان ڕاوێلزەوە ،دووهەم تێگەیشتن بە مانای ئێستحقاق واتە بوونی ماف لە ڕوانگەی ڕۆبێرت نۆزیک و سێهەم تێگەیشتن با مانای شیاوی کە ڕوانگەیەکی گشتی و باوی ناو جەماوەرەوەیە ،ڕەنگبێ زۆربەی کەس لەگەڵ هەرسێکی ئەم تێگەیشتنانە هاودەنگ بێت سەرەڕای ئەوی دەکڕێت ئەو هاودەنگییە زۆرجار بە بێ بیرکردنەوە ڕووبدات و دوای لێکدانەوە دەردەکەوێ کە چۆن دەبێتە هۆی سەرڵێشێواوی. عەداڵەت بە مانی ئێنساف ئەو ئایدیایانەی لە گریمانەی ڕاوێلز بۆ عەداڵەت وەکوو ئێنساف سەرەکین بریتین لە بارودۆخی سەرەتایی و حجابی نەزانی و ڕاوێلز پێیوایە بۆ زانینی ئەوەی کە بنەماکانی عێدالەتێکی بە ئێنساف کامانەن دەبێ بیر لەوە بکەینەوە چ بنەماگەلێەک لە الیەن کەسانێکەوە پەسەند کراوە کە نەیانزانیوە کاریگەری لەسەر خۆیان چ دەبێت. ڕاوێلز کەسانێک لەنەزەر دەگرێت کە لە بارودۆخێکی سەرەتایی و بە بێ ئاگاداری و لە پشت پەردەیەکی
ئێمە هەر ئۆپۆزیسیۆنێک ئینکاری هۆوییەت و ناسنامەی نەتەوەیی خەڵکی کوردستان بکات پێمان وایە ناتوانین لە گەڵی بچینە هیچ هاوپەیمانییەکەوە
پرسیار:لە هەلومەرجێکدا ئەمریکا گوشارێکی زۆری خستووەتە سەر ئێران و سەرەڕای ئەوەی ئیدارەی ترامپ ڕایگەیاندووە ئەگەر ئێران تەسلیمی ئەمریکایی و بە یارەمەتی وەرگرتن داواکارییەکانی ئەوان بێت دەتوانن لە لێیان یا دژبەرانیتری ئێرانبرەو بدەن بە گەڵ ئێرانیش کار بکەن وەکوو باقی خەباتەکەتان؟ ئەو واڵتانەی کە پرەنسیپی دیموکراتیک هاوڕێ عومەر :بەداخەوە تا ئەالن ڕاناگرێت ،بەاڵم ئەالن هەلومەرجێک هەر حیزبە و هەر الیەنە بۆ خۆی ڕەخساوە بۆ حیزبەکان ،ئیوە چەند پەیوەنییەکانی گرتتووە و هەموو جارێک ئامادەن لەو هەلومەرجە کەڵک وەرگرن ،واڵمی ئەوانیش ئەوە بووە کە بە بێ بوونی ئایا ناوەندی هاوکاری بەرنامەیەکی مەرکەزییەتێک بۆ کوردی ڕۆژهەاڵت هەیە بۆ وتووێژ لەگەڵ بەرپرسانی زەحمەتە کارێک بکردرێت ،من پێموایە
نەزانییەوە بنەماگەلێکیان پەسەند کردووە ،ئەمە شتێکی زەینییە و دەتوانێت یارمەتیمان بدات کە بزانین چ ڕوویدەدا کاتێک کەسانێک بەهەر جۆر بیرکردنەوەیەکەوە لە وەها بارودۆخێکدا بوایەن و بیانویستبا کۆمەڵگاکەیان بەڕێوەبەرن. لەو ڕوانگەیەوە دەبێ عێدالەت بە بنەمای سەرەکی گرێبەستێک بزانین کە لەوەها بارودۆخێکدا بۆ بەڕێوەبردنی کۆمەڵگایەک دەنوسرا و هەموو بەشداربووان بە بێ ئەوەی هیچکامیان زانستێکی زیاتریان لە یەکتر سەبارەت کارگەرییەکانی وەها پەسەندکراوێک هەبێت لەسەری کۆک بن و بەالیانەوە پەسەند بێت ،بیری پشتی وەها تێگەیشتتنێک پەیوەندی بە نەزانین و ئێنسافەوە هەیە و بەو مانایەی کاتێک نەزانم داهاتووی من چۆن دەبێ وچ لە بەرژەوەندی من دەبێت لە دارشتنی یاسادا بە ئێنسافەوە هەڵدەبژێرم. نەزانین لە وەها حاڵەتێکی زەینیدا سەبارەت بە دوو شتە ،یەکەم کەسەکان لە بەهرە و جێگاوپێگەی کۆمەاڵیەتی خۆیان زانستێکیان نابێ و دووهەم ئەوان زانستێکیان سەبارەت بە باوەڕەکانی خۆیان و چاکە و خراپە نابێت ،هاوکات ئەوان دەزانن کە «توانایی فۆڕمدان، گۆڕینی بیر و ڕا و بەدواداچوون بۆ باشەیان» دەبێت و پێیان وایە ئەمە گرینگترین توانایی ئەوانە و کاتێک دەچنە پڕۆسەی داڕشتنی یاسا و بنەما بۆ بەڕێوەبردنی کۆمەڵگاکەیان، بارودۆخێک بۆ کەڵک وەرگرتن لەو تواناییە ئامادە دەکەن. بەو پێیە بارودۆخی سەرەتایی ئامرازێکی پێشکەش کردنی بابەتەکەیە و ڕێگایەکە بۆ ئەوەی کە پێمان دەڵێ سەبارەت بە عەداڵەت دەبێ چۆن بیر بکەینەوە و بە بڕوای ڕاوێلز لە وەها حاڵەتێکدا بەدوور خستنەوەی تاک لە بەهرە کۆمەاڵیەتی و سروشتییەکانیان و لێکدانەوەیان لە چاکە ،بارودۆخێکی بە ئێنسافەوە بۆ هاوکاری کەسانێکی ئازاد و بەرابەر بۆ ڕێککەوتن ساز دەبێت. ڕاوێلز پێیوایە کەسکان لەوەها بارودۆخێک ئەو بنەمایانە هەڵدەبژێرن: .1هەموو تاکێک دەبێت مافی بەرابەری لەسەر بەرباڵوترین تەکوزی گشتی ئازادییە بنەماییەکان هەبێت کە لەگەڵ ئازادی هاوشێوەی هەموو کەس ئێستا حیزبەکانی ئەو ناوەندە و باقی حیزبەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵت لێیان حاڵی بووە دەبێ ئێمە مەرجەعییەتێکمان هەبێت بۆ دنیای دەرەوە و لە ئەوەڵیشەوە باسم کرد کە چ لەگەڵ دنیای دەرەوە چ لەگەل ئۆپۆزئسیونی ئێرانی چ لە گەڵ باقی شوێنەکانی کوردستان ئێمە دەبێ مەرجەعییەتێکمان هەبێت دەنا لە گەڵ تاقە الیەنێک کەس نابیتە تەڕف ،دووهەمین خاڵ ئەوەیە کە ئەمریاک نەهاتووەتە سەر ئەو باوەڕە کە کوردی ڕۆژهەاڵت وەکوو یەکەی سیاسی جددی لە نەزەر بگرێت و ببێتە الیەنی قسەکردن لگەڵی و لەوەها حاڵەتێکدا دەکڕێ هەر ئەوانیش داوای مەرجەعییەتێک لە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت بکەن و هۆکارەکەشی ئەوەیە هێشتا سیاسەتی ئەمریکا تەواو ڕوون نەبووەتەوە بەرامبەر بە بزوتنەوەی کورد بگشتی لە هەموو پارچەکان بەاڵم ئوش ئەرکی ئێمەیە بە یەکگرتووی ڕوو لە دەرەوە بکەین و دۆست و پشتیوان پەیدا بکەین بۆ بزوتنەوەی کوردی رۆژهەالت کە پێموایە ئەوە نەقسێکی گەوریە لەناو ئێمەدا و من وای دەبینم بە چوونە پشەوەی بزوتنەوەکە هەم ئێران تووشی چەرمسەر و گرفتی زۆرگەورەتر دەبێت و هەم بزوتنەوەی کوردی رۆژهەاڵت بزوتنەویەکی گەوەرە و بە پتانسییەلێکی گەورەیە کە زیاتر دچیێە پێشێ و کاریگەری دەبێت لە سەرتێپەڕکردنی ئەو قۆناغە و ئەو سەنگەرەشمان هەبێت کە پێکەوە لە بواری دیپلۆماسییەوە ڕوو لە دنیای دەروە و دۆستانمان بکەین.
بگونجێت. .2نابەرابەری کۆمەاڵیەتی و ئابووری جۆڕێک ڕێک بخسترێت کە دوو مەرجیان هەبێت: یەکەم زۆرترین قازانجیان بۆ بێبەشترینەکان هەبێت، دووهەم دەرفەتی بەرابەر بۆ گەیشتن بە جێگاوپێگەکان بۆ هەمووان دابین بکات. ئەوە بەو مانایەیە کە بنەمای بوونی دەرفەتی بەرابەر بۆ هەموو کەس گرینگترە لە بوونی جیاوازی لە نێوان کسەکاندا و کۆمەڵگای عادڵ بەهەموو تاکەکانی خۆی ئازادی و مافەبنەماییەکان پێشکەش دەکات و هاوکات ئەگەر نابەرابەرییەکی کۆمەاڵیەتی و ئابووریش هەبێت دڵنیا دبێتەوە ئەوانیش لە پڕۆسەیەکدا دەرفەت و مەجالێکی هاوسەنگ و بەرابەریان بۆ گەیشتن بە جێگەوپێگەی سەرەوەی کۆمەڵگا بۆ دەڕەخسێت و تەنیا ئەو جۆرە نابەرابەرییە بەالیەوە پەسەندە کە بێبەشترین ئەندامانی کۆمەڵگا هەڵکێشێتە سەرەوە و بۆ بەشداریان بارودۆخی هاوسەنگ درووست بکات. ئەو ڕوانگەیە وەکوو بۆچوونێکی باڵی چەپی لین برالیزم بە شێوازی جۆراوجۆر ڕەخنەی لێگیراوە و واڵمیش دراوەتە و بەرگری لێکراوە کە لە مەجالی ئەو بابەتەدا نییە و دەتوانین لە زانستی فەلسەفەی سیاسیدا بەدواداچوونی بۆ بکەین. عەداڵەت بە مانای بوونی ماف(ئێستحقاق) ڕۆبێرت نۆزیک یەکێک لە ڕەخنەگرانی تووندی ڕوانگەی ڕاوێلز بوو و نۆزیک پێیوایە ناکرێت گریمانەی ئەوەمان بێت لە شانسی خۆمان لە قوماری ژیاندا ئاگادار نین و ئەوکات لەسەر بنەماگەلێک بە ئێنسافەوە ڕێکبکەوین، ئەو پێیوایە عێداڵت دەگەڕێتەو بۆ مافی تاک لە خاوەندارێتی خۆی و بوونی سەروەت و سامان و بڕیاردان لەسەر چۆنییەتی سەرف کردنی. نۆزیک پێیوایە دەوری دوڵت دابەشکردنی لە دەستێوەردان سەرچاوەکان بە ئێنسافەوە نییە و ئەو کارە دەستدرێژی کردنە سەر مافی خاوەندارێتی رەوای تاک و دەوڵەت تەنیا دەبێ دەوری پاراستنی تاکی لە بەرابەر وەها دەستدرێژیگەلێک پرسیار :ئێوە خۆتان چەندە ئامادەن یارمەەتی وەربگرن لە هەر واڵتێک کە دژبەری ئێرانە و ئایا هێڵی سوورتان هیە بۆ ئەوە ،ئایا ئێوە ئامادەن لە ئیسڕائیل و عەرەبستان کە بە ئاشکرا دژی ئێرانن و نەک بۆخۆیان بێن بەڵکوو ئێوە بچن داوای یارمتیان لێبکەن ،ڕنگە لە ئەمریکاش حەزیان زیاتر بێت نەک بۆ گۆڕانی سیاسەتی ئێران بەڵکو بۆ گۆڕینی ڕژیمی ئێران ،ئایا ئامادەگی ئەوەتان هەیە بچن بە شێوازێک بە قەناعەتیان بگەیەنن کە ئێوە دژبەرێکی جددی ئێرانن ئەوان دەتوانن لەسەر ئێوە حیساب بکەن بۆ یارمەتیگرتن ،ئێوە تا چەن ئەو کارەتان بەاڵوە دروستە و شەرعییەتی پێدەدەن و هەنگاوی بۆ هەڵدەگرن؟ هاوڕێ عومەر :من پێموایە مافی بزوتنەوەی کوردستانە کە دۆست و هاومەیمان و پشتیوان لەدەرەوە پەیدا بکات لە حاڵێکدا کە لەگەڵ رژیمێکی داگیرکەری ،تیرۆریستی داپلۆسێنەرڕووبەڕووە و کاتی خۆشی ئێمە تا کاتێک دوڵەتی عێراق و ئێران کێشەیان بووە ل گەڵ دەوڵەتی سەدام حوسەین پەیوەندیمان بووە ،تەنیا مەرجی ئێمە ئەوە بووە و ئەوە دەبێ ئێمە سەربەخۆیی خۆمان لە دەست نەدەین دەنا لە هەموو جێیەک و لەهەموو الیەنێک داوای یارمەتی دەکەین و ئەوە بە مافی بزوتنەوەی کوردستان دەزانین ،خۆ ئێمە بۆ شەخسی خۆمان یا بۆ حیزبەکەی خۆمانی داوا ناکەین، بۆ پشتیوانی لەو بزوتنەوەی لە هەموو بوارێکدا داوای یارمەتی دەکەین ،دوژمنی
5
هەبێت .ئەو ڕوانگەیە دژی ڕاوێلزەوە و لە ڕوانگەی ڕاست لیبێڕال سەرچاوە دەگرێت کە ئەرکی سەرکی دەوڵەتی پێ پاراستنی خاوەندارێتییە و چەمکی عەداڵەتیش لەو ڕوانگەیەوە ڵێکدەداتەوە و لو ڕاستیدا لە ڕوانگەی ئەو کەسانەی باس لە عیداڵەتی کۆمەاڵیەتی دەکەن با تێگەیشتنی سیاسییەکەیەوە جێگایەکی نییە و تەنیا گەمەیەکە بە وشە. عەداڵەت بە مانای شیاوی ڕوانگەی شیاوی زیاتر ڕوانگەیەکی گشتییە و لەالیەن خەڵکەوە باسی لێدکرێت کە کەسانێک کە بەهەر هۆیەکەوە شیاوییەکی بووە لە دابەشکردنی کۆمەاڵیتیدا پشکی خۆی وەرگرتووە و ئەگەر لەسەر شیاوی کەسێکیش هەموو کەس یەکدەنگ نەبێت بەاڵم چۆنییەتی دابەشبوونی جێگاوپێگەی کۆمەاڵیەتی و ئابووریە، چۆنییەتی ژیانی خاوەنەکەی دیاری دەکات و تەنیا قسەکردن بۆ خەڵک دەهێڵێتەوە و سەبارەت بەو باسەش لە الیەن فەیلسوفای سیاسییەوە قسە زۆر کراوە کە ئایا تاکەکان بە هۆی بەهرەی سروشتی یا کۆمەاڵیەتی خۆیانەوە دەبنە شیاو و کەسێک بەهەر هۆکارێک بەهریەکی نەبێت دەبێ نەشیاو دابندرێت. ئەم ڕونگەیەش لە الیەن هەڵسوڕاوانی چەپ و الیەنگرانیەەوە پەسەند نییە بە هۆی ئەوەی کە لە کۆمەڵگای نایەکسانی ئەمڕۆدا مەجال و دەرفتەکان بەرابەر نین و زۆرکەسی نەشیاو دەستی بە شتهایەک ڕادەگا کە ڕەنگىیت زۆر کەسی شیاوتر نەتوانێت ئەوانەی بۆ بڕەخسێت. عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی باسێکی بەرباڵوە و لێرەدا بە کورتی سێ تێگەیشتنی جیاوازمان پێشکەش کردن کە دژی یەکیش بوون و تێگەیشتنی چەپی ڕادیکاڵیش شێوازێکی ترە کە زیاتر خۆ سۆسیالیزمدا دەبینێتەوە کە ڕوانگەیەکی ئینسانی لسەر بنەمای خۆشبەختی و کامەرانی مرۆڤ لە ڕێگای باوەرمەندی بە کەرامەتی ئینسانەوە دەڕوانێتە دنیا و پێیوایە نیهایەت جەبری مێژوویی کۆمەڵگا بەرەو نەمانی جیاوازی چینایەتی دەبا و وەها کۆمەڵگایەکە کە تەنیا عێدالەتی ڕاستەقینەی تێدا بەدیدەکرێت. دوژمنەکەی من دەکرێ و دەتوانێ و لە ئەالندا دەتوانێ دۆستی ئێمەش بێت و ئێمە مافئ خۆمانە لەو مانۆڕانە کەڵک وەربگرین و لە کەلەبەر و کەلێنی نێوان زلهێزەکانی ناوچەیی و جیهانیدا ئێمە کەڵکی خۆمان وەربگرین و هیچ باکێکمان لەو بابەتەوە نییە کە بە ئاشکرا و بە ڕەوشەنی ئەوانە بڵێین. پرسیار :بە نیسبەت حیزبە سیاسییەکانی ئێرانی چەندە ب پێویستی دەزانن ل گەڵ ئەوان چاالک بن دژ بە کۆماری ئیسالمی و پەیوەندی خۆتان لەگەڵ ئەوان بە هێزتر بکەن؟ هاوڕی عومەر :ئێمە سیاسەتمان ئەوەیە کە بە بێ ئەوەی کە کوردستان وەکوو یەکەیەکی یەکگرتوو ڕووبەڕوو ىیت ناتوانێت لە گەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی زۆر بچێتە پێشێ ،ئێمە حازرین و لە سەحنەی سیاسی ئێراندا دەبێ چاالک و فەعال بین و لەگەڵ هەموو ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی پەیوەندی بگرین، تەنیا مەرجی ئێمەش ئەوەیە هەرکەس دێتە هاوپەیمانێتییەکەوە لەگەڵ کورد، دەبێ کوردی وەکوو کوردو وەکوو نەتەوە قەبوڵ بێت ،جا چیدەدرێ بەو نەتەوەیە و مافەکانی چۆنە ئەوە بۆ چەنە لێدان بمێنێتەوە ،بەاڵم ئێمە هەر ئۆپۆزیسیۆنێک ئینکاری هۆوییەت و ناسنامەی نەتەوەیی خەڵکی کوردستان بکات پێمان وایە ناتوانین لە گەڵی بچینە هیچ هاوپەیمانییەک و حەول دەدەین ئەوە ببێت بە سیاسەتی فەرمی ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێرانیش پێشموایە هەر وای لێدێت.
4
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
وتووێژ
Dwaroj@komala.com
وتووێژی هاوڕێ عومەر ئیلخانیزادە لە گەڵ بەشی کوردی دەنگی ئەمریکا
ئەم وتووێژە سەبارەت بە بارودۆخی سیاسی ئێران و کوردستانی رۆژهەاڵت و پرسی هاوکاریی نێوان حیزبەکانی کوردستان بەیەکەوە و چۆنیەتی هاوکارییان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی سازدراوە. پرسیار :پرسی کوردستانی ڕۆژهەالت دوای مانگرتنی گشتی کوردستان لە سەر داوای سەرجەم حیزبەکانی کوردستان دەنگدانەوەیەکی زۆری بوو ،پێشوازی خەڵک لەو مانگرتنە گشتییە چ مانایەکی سیاسی هەیە وچ دەگوازێتەوە بۆ ئێوە ووکوو حیزبەکان؟ هاوڕێ عومەر :ئەوە یەکەمجار نییە ئێمە وەکوو حیزبەکان ئەگەر بەیەکەوە داوایەکمان لە خەڵکی کوردستان کردبێت ،بەدەنگمانەوە هاتوون بەاڵم ئەو جارەیان زۆرزۆر بەرین و گەورە بوو ،هەر ل کرماشانەوە تا ورمێ و سەڵماس خەڵک بەدەنگییەوە هات ،من الم وایە ڕێفڕاندۆمێکی زۆر گەورە بوو لە سەروبەندێکدا کە کۆماری ئیسالمی کوردستانی میلیتاریزە کردوە ،نایەکی گەورە بوو بە کۆماری ئیسالمی ،ئەرێیەکی گەورە بوو بە بزوتنەوەی کوردستانی ڕوژهەالت و حیزبە سیاسییەکانی. ئەوە کاریگەری لەسەر باقی شوێنەکانی ئێرانیش بووە و هەر وەها دەریخست ئەگەر چی حیزبەکانی کوردستا ن لە تاراوگە بن ،ئگەر هێڕشیان بکرێتە سەر و ئەگەر هەموو بەربەستێکیان بۆ دابندرێ بەاڵم پەیوەندی گەرموگوڕیان لە خەلکەکەیان هەیە و کوردستان ئاڵتێرناتیوی خۆی هەیە.
ئێمە بۆ کۆمەڵەی سازمانی کوردستان حیزبی کومونیست ئێران پێمان خۆشە بەشداربن ،خۆیان نەهاتوون و گیروگرفتی فکری و
پڕسیار :پێش ئەو مانگرتنە نامەیەک لە الیەن بەشێک لە ڕووناکبیرانی کوردەوە نوسراوە کە داوای هاوکاری و یەکگرتوویی ئیدئۆلۆژیکیان هەیە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت دەکەن لە بەرەیەکی هاوبەشدا یا النیکەم لە بواری سەربازی و دیپلۆماسی دەرەوەوە یا هاوکاری کردن لەناو حیزبەکەیاندا لەگەڵ هێزەکانیتری ئێرانیدا .ئێوە وەکوو کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان تا چ ڕادەیەک ئامادەگیتان هەیە بە بێ هیچ بەرەو پێشەوە هەڵگرین تا بتوانین بڵێن هێڵێکی سوور بۆ بەالوەنانی حیزبێکی تر ئێمە یەک دەنگین ،یەک سێنتێرمان هیە بەهەر بیانویەک بەشداری شتێکی ئاوا بۆ بەرخورد لەگەڵ دەوڵەتی ئێران ،بۆ پەیوەندی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی، بن؟ هاوڕێ عومەر :ئێمە هەر لەسەرتاوە بۆ بۆ پەیوەندی لە گەڵ دنیای دەرەوە، ئەوەی چەترێکی هاوکاری بۆ حیزبەکانی بۆ هاوکاری و پەیوەندی لەگەڵ حیزبە کوردستانی ڕۆژهەاڵت درووستبێت حەولی کوردستانییەکان لە باقی شوێنەکانی چڕوپڕمان داوە و هیچ بەربەستێکمان دیکە. نەبووە لەو بارەیەوە و یەکەم کۆبوونەوەش لە بارەگای حیزبەکەی ئێمە پرسیار :ناوەندی هاوکاری النیکەم بوو کە ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی دووحیزبی کۆمەڵەی سازمانی کوردستانی کوردستانی ئێرانی تێدا دامەزرا ،ئێستاش حیزبی کومونیستی ئێران و پژاکی ئەو ناوەندە بەربەستی نییە غەیری تێدا نییە ،ئێوە داواتان لینەکردوون یا ئەوانەی ڕەنگبێت بۆخۆیان جۆرێکی کە بۆخۆیان بەشداریان نەکردووە؟ سیاسەت و جۆرێکی کە ڕوانینیان بێت هاوڕێ عومەر :ئێمە بۆ کۆمەڵەی بۆ کۆماری ئیسالمی لە ئێران ،ئێمە سازمانی کوردستان حیزبی کومونیست هەموومان کۆکین کە ئەو ڕژیمە ڕژیمێک ئێران پێمان خۆشە بەشداربن ،خۆیان نییە کە بافی خەڵکی کوردستان بدات ،نەهاتوون ،خۆیان گیروگرفتی فکری و ڕژمێک نییە کە ئیسالحی تێدا بکرێت ،ئیدئۆلۆژیکیان هەیە لەناو حیزبەکەیاندا لەو ڕژیمەدا دیموکراسییەکی بچوکیش و بەشێکیان پێیان خۆشە بەشداری نایەتە دی ،بۆیە داوای ڕووخانی کۆماری بکەن سەبارەت بە پژاک ،پژاک بۆخۆی ئیسالمی دەکەن ،بەاڵم لەهەمان حاڵدا پرۆژە و بەرنامەیەکی دیکەی هەیە ،پژاک پرسی گشتی و گرینگی ئێمە ،پرسی بە ئاشکرا پێیوایە ئەو کارەی «پ ی نەتەوەیی و مافی خەڵکی کوردستانە ،د» لە سوریە کردی دەتوانێ بیکات، لەسەر ئەو بابەتانە هەموومان کۆکین داوای ڕووخانی کۆماری ئیسالمی ناکات، بەاڵم هێندێک الیەن مومکینە جۆرێکی داوای گۆڕانی هیچ شتێ ناکات و ئەوە دیکە بیر بکەنەوە کە نەهاتوونەتە نێو لەگەڵ پرەنسیپەکان و هێڵە گشتییەکانی ئەو هاوپەیمانییەتییەوە بەاڵم من ێموایە ڕێککەوتنەکەی ئێمە نایەتەوە ،پژاکە ئەو ناوەندەش هێشتا لەسەرەتای کاری خۆی جیا کردووەتەوە ،جۆرێکی دیکە خۆیدایە ،ئێمە بەش بحاڵی خۆمان ڕازی لە سیاسەتی هەیە کە هەمان سیاسەتی نین لە ئەوەندە هاوکارییە و دەمانهەوێت «پ ک ک» ەیە و لە بەرژەوەندی گشتی چەترێکی هاوئاهەنگمان هەبێت کە هەم خەڵکی کوردستانی ئێران نییە. سیاسەسەتی ئێمە ل بواری نیزامییەو، لە بواری دیپلۆماسی نێودەوڵەتییەوە ،لە پرسیار :ئەوە بە مانای ئەوەیە ئێوە حازر پەیوەندی لەگەڵ حیزبە سیاسییەکان و نین لەگەڵ پژاک لە ژوورێکی هاوکاری بزوتنەوەی کورد ل ە باقی بەشکانی کە ،دانیشن؟ لە پەیوندی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی هاوڕێ عومەر :با مەرجێک پژاک پرسی دیاری بکات ،ئێمە بۆ ئەوە حەول دەدین نەتەوەیی قبووڵ بکات ،لە چوارچێوەی و هەموو هێزی خۆمان وەگەڕ خستووە حیزبەکانی کوردستانی ئێراندا و لە بۆ ئەوەی بتوانین هەنگاوێکی گەورە بەرژەوەندی کوردستانی ڕۆژهەالت بەرنامە
دابڕێژێت ئێمە بەربەستێکمان نییە بەاڵم پژاک ناتوانێت بڵێ دەوڵەت_ نەتەوە مانای نییە ،ئێم نامانهەوێت کۆماری ئیسالمی بڕوخێت ،داخوازییەکیشمان نییە ،تەنیا بڕێک ئاڵوگۆڕی فەرهەنگی و کولتوری بکرێت ،نەخێر ئەوە لەگەڵ پڕەنسیپەکانی ئێمە نایەتەوە.
پرسیار :ڕەخنەی ئەوەتان لێدەگیرێت سەرڕای باسی یەکگرتووی کە ساالنێک هەیە ،بەاڵم لە ڕاستیدا بەعزەالیەنێک لەبەر ئەوەی دەترسێ دەسەاڵتی کەمتر بێت یا پلەوپایەی حیزبی دابەزێت خۆ لەو هەر چەشنە یەکگرتنێک دەبوێرن، ئەوە چەندە ڕاستە؟ هاوڕێ عومەر :ئەو ڕەخنەیە ڕاستیشی تێدایە ،بەاڵم سەرڕای ئەوە دەبێ ئێمە ڕێگا ببینینەوە ،من پێموانییە ئامادەگی تەواو هەیە بەاڵم ئەوە فکری هەموو الیەکە و وردەوردە جێی کردووەتە، خەڵکی ناوەوە دەیهەوێت ،زەخت و گوشاری بزوتنەوەی جەماوەری کە ئێمە هەموومان پێی پابەندین و پێی وابەستەین ئەوەی دەوێت ،من پێموایە هەاڵتنێک نییە جیا لەوە من پێشنییار داوە بە پێی هێز و ئاستی بەشداری الیەنەکان و هەڵسوڕاویان لە بوارە جیاوازەکان و تەرخانکردنی ئیمکانات پێوانە دابنێن و بە پێی ئەو پێوەرانە دەستپێبکین .ئێمە بە هەموو شێوەیەک ئامادەین و ڕێگا خۆش دەکەن و حەول دەدەین لەگەڵ باقی حیزبەکانیتر لەو ناوەندە کە ڕێگاخۆشکەر بین ،بەخۆشییەوە هەمووان دەڵێن پێش ئەوەی ئێمە پێمان بچێتەوە نێو ڕۆژهەاڵتی کوردستان و پێش ئەوەی ئاڵوگۆڕەکان لەوە زیاتر و زۆرتر بچێتە پێشێ لە ئێراندا کوردستان دەبێ بە جۆرێک هاودەنگی و کۆدەنگی هەبێت و ئەوە هێڵێکی باشە ئێمە کاری لەسەر دەکەین ،برهەموو ئەوانەشەوە پاوانخوازی ،نەدیتنی هەموو هەلومەرجەکە ،بەرژەوەندی حیزبی تەرجیحدان بەسەر بەرژەوەندی گشتیدا کەم و زۆر لە نێو حیزبەکاندا هەیە.
کردووە بە کار و چاالکی پێشمرگانە ڕخنەی ئەوە هەیە کە سەرکەوتووانە نەبووە ،ئەوانەی پێشتر ڕەخنەیان دەگرت ئێستا بە شێوازێکیتر ڕەخنە دەگرن، لەو بارودۆخەدا کە کۆماری ئیسالمی لەدوورەوە و بە سارۆخ لە بارەگاکانی حیزبەکان دەدا بەرنامەی ئێوە بۆ داهاتوو چ دەبێت بۆ ئەوەی بتوانن بەرەنگاری ئەو ڕەوشە ببنەوە؟ هاوڕێ عومەر :ئێمە هەتا ئێستا بەشێک لە هێزی پێشمەرگەمان لە شاخە ،هەموو هێزی پێشمەرگەی ئێمە لە ئوردوگا نییە ،سەبارت بە چاالکی سەربازیش، من الموایە ئێستا هەلومەرجێکی گونجاو بۆ چاالکی بەرفراوانی سەربازی نییە و دەتوانێ ئەمە تووشی کێشەشمان بکات یانی سەدەمە و کارەساتی لێبکەوێتەوە تەنانت ئوبوههەت و هەیبەتی پێشمەرگە بشکێنێ ،چاالکی بەرینی سەربازی ڕاستەوخۆ پەیوەندی هەیە بە چاالکی سیاسی لە ناوەوە ،بە هەلومەرجێک کە بزوتنەوەکە هەیەتی ،لەالیەکی دیکە ئێمە لە باشووری کوردستانین ،هەرێمی کوردستان بۆ ئێمە پشتی جبهە نییە، هیچ واڵتێک یارمەتی ئێمە ناکات، بەداخەوە کوردی ڕۆژهەاڵت لەو بابەتەوە لە بیر چووەتەوە ،نە واڵتانی ناوچەیی نە واڵتانی دەرەکی پرسی کوردی رۆژهەاڵت بەالیانەوە پرسێکی جددی و سەرەکی نییە ،بۆیە ئێمە لەوە دەبێ تێبگەین ئێستا لە هەلومەرجێکدا نین کە بڵێین ئێمە چاالکی بەرفراوانی سەربازی دەکەین، لە هەمان کاتدا کوردستانی ڕۆژهەاڵت بە ئاقارێکدا ڕۆییوە کە خەباتێکی مەدەنی گەرموگوڕی تێدایە و ئێمە وەکوو کۆمەڵە کاریگەریمان لەسەری هەیە و کاری لەسەر دەکین ،بەالمانەوە گرینگە و لێشی فێر دەبین ،هەرکەس لە ئێمە بپرسێ ئێوە لە ئەوێ دانیشتوون چ دەکن واڵم دەدەینەوە چاو لە هەموو شارەکانی کوردستان بکەن لە کاتی گیانبەختکردنی ژینگەپارێزاندا چییان کرد ،سرود و دروشم و هەموو شتێکیان لەگەڵ کێ بوو ،چی دەنواندەوە و هەر وەها ئەو مانگرتنەی ئێستا نیشان دەدا حیزبەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵت بە بێ چاالکی سەربازیش لەناو خۆدا هەن و لەگەڵ بزوتنەوەکەن بەاڵم ئێمە لە هەلومەرجێکداین لە گەڵ دەوڵەتێکی دیکتاتۆڕو داپڵۆسێنەرڕووبەڕووین کە کوردستانی میلیتاریزە کردووە بۆیە دەبێ هێزی چەکدار و هێزی پێشمەرگە دەبێ بەهێز بکردرێت و تەقویەت بکردرێت.
پرسیار :لەگەڵ ئەو حیزبانەی لەگەڵ پڕەنسیپەکانی ئێوە دێنەوە تا چ ڕادەیەک ئامادەگی ئەوەتان هەیە بە یەکەوە هێزێکی پێشمەرگەی هاوبەش دابمەزڕێنن یا لەوە بەدواوە بۆ چاالکی دیپلۆماسی ەبەیەکەوە هەنگاو هەڵبگرن و وەفدی هاوبەش بنێرن یا بە گشتی بۆ بڕیاردانیش بە نیسبەتی ئێرانەوە تا ئەو جێگایەی پێویستە وەکوو تاکتیکێک بەکاری بێنن بەیەکەوە هەنگاو هەڵێنن؟ هاوڕێ عومەر :ئەوە زۆر گرینگە بەاڵم لە پرسیار :ئێوە وەکوو کۆمەڵەکان جیا ڕاستیدا هێشتا هەلومەرجی ئەو نەڕەخساوە لە کۆمەڵەی سازمانی کوردستانی و هەموو حیزبەکان وەکوو یەک بیر حیزبی کومونیستی ئێران کە جیاوازی ناکەنەوە و باسیشمان لێکردووە ،لەوەی ئیدئۆلۆژیتان هەیە ،لەگەڵ کۆمەڵەی لە چاالکی سەربازی ،بوونی ناوەندێکی شۆڕشگێر کە جیاوازییەکی زۆرتان هاوبەش بۆ بەڕیوەبردنی هێزی پێسمەرگە بەیەکەوە نییە ،ئێوە بۆچی ناتوانن و فەرماندەییکی هاوبەشمان هەبێت ،بۆ یەکبگرن لە شەڕایەتێکدا ک دەزانن ئەوەی ئۆرگانیزمێکی یەکگرتوومان ڕوو الیەنگرانی ئێوە و بنەماڵەی شەهیدانی بە دنیای دەرەوە هەبێت ،بۆ ئەوەی کۆمەڵە ئەوتان داوا لێدکەن؟ کە ئێمە یەک سیاسەتمان هەبێت ،هاوڕێ عومەر :زۆر ڕاستە من پێموایە یەک ناوەندمان هەبێت یا وەفدێک یا ئەگەر کۆمەڵەکان بتوانن جۆرێک کومیتەیەکی نوێنەرایەتی هاوبەش بۆ هاوکاری و تەوافوقیان هەبێت یا دیالۆگ لە گەڵ ئۆپۆزیسیۆنئ ئێرانی ،کومیتەیەکی هاوئاهەنگی کۆمەڵەکانمان هێشتا نەگەیشتووینەتە ئەوە ،بواڵم ئێمە هەبێت ،ئێمە دەتوانی زۆریش یارمەتی کاری لەسەر دەکەین و ئەگەر ئەو ناوەندە گەشەی ناوەندی هاوکاری بدەین، نەتوانێت ئەوانە جێبەجێ بکات تووشی ئێمە لەو بوارەشدا خەریکین ،ئێمە هەڵەی گەورە دەبێت ،جیا لەوەش ناتوانێ لەگەڵ هەردووک الیەنەکەی کۆمەڵە واڵمدەرەوەی داخوازییەکانی خەڵکی پەیوەندی باشمان هەیە ،هەر عەینی ئەو پرسیار :کۆماری ئیسالمی دەڵێت هەر کوردستان بێت ،ڕستە خەڵکی کوردستان دیالۆگەشمان هەیە ،بەش بەحاڵی خۆمان الیەنێک بەهەر شێوەیک بەشدار بێت لە بەدەنگ و هانای ئێمەوە هاتووە بەاڵم ڕاگەیاندنێکیشمان داوە ،داواکارییەکی چاالکی ناوخۆی کوردتان ئەوان درێژە لە هەمان کاتدا چاوەڕوانی گەورەیان لە ڕەوشنمان بووە لە هەر دووک الیەنە دەدەن بە هێڕشی موشەکی ،هەرچەند حیزبەکانی کوردستانی ئێران هەیە ،چ کۆمەڵە کە ئێمە حازرین دیالۆگی هاوبەش زۆر کەسیش ئەوەی پێ بیانووە و چاالکوانان و ڕێکخستنەکانی خۆمان لە و ڕەسمی دەست پێبکەین هەم حازرین لە هەرکاتێک گوشار لەسەر دوڵەتی ئێران ناوەوە ،چ چاالکوانانی مەدەنی و سیاسی هەموو کۆڕ و کۆمەڵێکی ئاڵقەی کۆمەڵەدا زۆر دبێت ،ڕژیم گۆشار بۆ سەر گەالنی بە هەموو شێوەیەکی داوای ئەوە دکەن یا بە گشتی لە نێو خەڵکی کوردستاندا ئێران و الیەنەکانی نەیاریان زۆر دەکات، ئێمە یەکگرتوو بین نەک ئەوەی ببین بە بێین هاوکاری و نزیکی بکەین ،ڕەنگە ئەگەر وایە ئەوان بیانوو دەدۆزنەو بۆ یەک الیەن یا ببین بە یەک حیزب بەڵکە یەکگرتن ئێستا زوو بێت بەهۆی هێندێک هێرش کردنە سەر ئێوە ،ئێوە چۆن لە خاڵە هاوبەشەکانماندا یەکگرتوو بین جیاوازی فکری ،سیاسی و تاکتیکی ،بەاڵم ئامادەن لەگڵ ئەو ڕەوشە هەڵسوکەوت لر بەرابەر کۆماری ئیسالمی ،یەکگرتوو بە بڕوای من کۆمەڵەکان لەیەک نزیکن و بکەن ،پێتان وانییە کاتی ئەوە هاتووە بین ڕوو بە دنیای دەرەوە و ئۆپۆزیسیۆنی دەکرێ ڕێگا خۆشکەر بین بۆ ئەو چەشنە بە گشتی هرێمی کوردستان بەجێبهێڵن ئێرانی و ئەوە ئێستا باسی گەرمی نێوان هاوکاری لە نێوان کۆمەڵەکاندا بکرێت ،و بنکە و بارەگاکانتان بگوازنەو بۆ ئەم پێنج الیەنەیە لە ناوەندی هاوکاری ئێمە چاوەڕوانی واڵمی هاوڕێیانین لە جێگایەکی ئەمنتر؟ و من پێمواییە حەولی بۆ بدەین ئەوە هەردووک کۆمەڵەکان و ئێمە گوشارەکانی هاوڕێ عومەر :جێگایەکی ئەمنتر نییە لە بچەسپێنین و باشترین واڵمیشە بە خۆمان لەو بابەتەوە زیاد دەکەین و بۆیە هەرێمی کوردستان ،بەاڵم دەکرێت بنکە و خەڵکی کوردستان ،بەخۆشییەوە ئەو هیچ قسە و پالتفۆڕمێکیشمان نەداوە بۆ بارەگاکانمان و ڕەوشی ئەمنیمان دەتوانین بەرەوپیرهاتنە جۆرێک ئیعتماد بە نەفسی ئەوەی بەیەکەوە ئەمکارەش بکەین .من قایمتر و باڵوتری کەین بە جۆرێک کۆمار داوە بە ناوەندی هاوکاری کە دەتوانن پێموایە ئەوە کارێکی الزمە ،پێویستە ئیسالمی نەتوانێت زەربەی ئاوامان لەوە زیاتر بچنە پێشێ .من الموایە و لەسەر ئەو تەوەرەش ئێمە خەریکی لێبداتەوە و کردووشمانە ،بەداخەوە لەو یەکگرتنەدا هیچ کەس زیان ناکا و کار کردنین و پێموایە بە قازانجی هەموو کوردی ڕۆژهەاڵت بێجگە لە هەرێمی هەموو کەس براوەیە و قازانج دەکات و حیزبەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵت تەواو کوردستان شوێنێکی کە لەدەرەوەی کوردستانی ڕۆژهەاڵت شک نابات کە لە هەلومەرجی ڕۆژهەاڵتی ناوین و ئەو دبێت. بەعزە ناوەندێک و بەعزە جێیەکی تێدا هەلومەرجەی ئێستا هەیە و دەزانین ئاڵوگۆڕی گەورە لە ئێران بەڕێوەیە و ئەو پرسیار :ڕەخنەی ئەوە لە حیزبەکانی دابنێت ،بە هەموو ئەوەشەوە سەرەڕای ئاڵوگۆڕانە بەرینتر و زۆرتریش دەبێت ،کوردستانی ڕۆژهەاڵت دەگیرێ کە لە بنکە ئەوەی من هاوسەنگی هێز لە هەرێمی ئەگەر کورد نەتوانێ وەها شتێکی هەبێت و بارەگاکانیان لە هەرێمی کوردستان کوردستان ئاوا نابینم بەاڵم ئەگەر ڕۆژێک ئێمە تووشی چەند فاقەیی و گیروگرفتی دانیشتوون ،نە لە شاخن لە بە شێوەی بێت کە نەتوانین لە هەرێمی کوردستانیش حیزبێکی سیاسین کە پێشمەرگەتان بین بە دڵنیاییەوە ئەو دەور گەورە دەبیت لە داهاتوودا. نەبێت ،ئێستاش کە الیەنهایەک دەستیان و کاریگەرییەی خۆمان هەیە
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
وتووێژ
Dwaroj@komala.com
ت بە پرۆژەی مێژووی زارەکی چەپ لە کوردستان کۆمەڵگای مەدەنی یا فەعالینی سیاسی هەر کەسێک بە بەشی خۆی دەستی پێبکا ،ئەو تەجاروبە شەخسییە کە هەیەتی ،ئەوانەی کە دیوێتی و تێیدا بەشداری بووە ،ئەوانە مودەوەن بکرێت، ئەم مەوادی خامە دەتوانیت کۆ بێتەوە و لە شوێنێکدا ،نەهادێک دروست بێت. بە هیوای ئەوەم لە ئایەنددا بتوانن لەو مەوادە خامە ئیستفادە بکەن. پرسیار :چ داهاتویەکتان بۆ ئەم کارە(کۆکردنەوەی مێژووی زارەکی چەپ) لەبەر چاوە و ڕێگر و گرفتەکانی سەر ڕێگاتان کامەن؟ واڵم :ئێمە بۆ مێژووی زارەکی چەپ لە کوردستان هەتا ئێستا لەگەڵ ٤٢ کەسایەتی و فەعالی سیاسی لە ٩حیزبی سیاسی دانیشتوین و قسەمان کردووە و باڵویش بووەتەوە و بەخۆشییەوە ئەو پرۆسەیە فێعلەن ئیدامەی هەیە. ڕەنگە دەوروبەری ١٠٠کەسێک بگرێتەوە و ئەوەی کە ئێستە هەیە فەقەت قسەی نەسلێکە ،ئەوانەی کە لە قیام و پێش قیام بوون و بەشداریان کردووە ،بەاڵم بۆ نەسلی نوێ گوتن ،هیوادارم کەسانێک کە خۆیان لە مەتنی ئەو تەغیر و ئاڵوگۆڕیانەدا بوون بێن و بەشداری بکەن تێیدا و ئێمە بتوانین ئەوانە بدەینە دەم یەکتر. ئەم پڕۆژەیە لە ئەساسدا بۆ ئەوە بووە کە ئێمە بتوانین مێژووی ئەو چەند دەهەیەی پێشوو پێش ئەوەی لەدەست بچێت و لە کیس بچێت ،ئێمە بتوانین ئەوانە کۆ کەینەوە. بەربەستەکانیش ڕاستییەکەی ئەوەیە یەکێک بۆ ناوخۆ موشکالتێک هەیە لە الیەکەوە ئیستبداد لە الیەکەوە مەسایلی تکنیکی و تێکنۆلۆژی و ئەو جۆرە شتانە هەیە ئەمەالیەکێتی و الیەکی ئەوەیە ئەمە مەحدود بووە بە خارج ،ئەوانەی کەلە دەرەوەن ،بۆئەمە ئێمە لەگەڵ ٩ حیزب قسەمان کردووە ،بە خۆشییەوە تاکو ئیستا ئیستقبالێکی باشی لێکراوە و هیوادارم بە باڵوکردنەوەی ئەو شتانە لە سەتحێکی وەسیعتردا ئێمە بتوانین لە گەڵ ئەو کەسایەتیانەی لە عەرسەی ژناندا ،لە عەرسەی جوتیاراندا، کرێکاراندا ،ڕەوشنبیریدا ،لەهونەردا ،لە ئەدەبیاتدا ،لە موزیکدا ،چ لە بوارهایەکی جۆراوجۆردا کە کاریانن کردووە ،ئێمە بتوانین هەموو ئەوانە سەبت بکەین ،چۆن چپ پەیامی خۆی بەکۆمەلگا گەیاندووە، مەسەلەن بەشێک لە تەریقی میدیا و رەسانەوە بووە ،بەشێکی لسەر ئەدەبیات بووە ،لەسەر جەولە بووە ،جەولەی سیاسی پێشمەرگە بووە ،لە تەریقی تیاتری خیابانی و موزیک و دواتریش ئەو NGOو ئەوانە ،هەر کەسێک لە چ ئەبزارێک توانیوێتی ئەو پەیامانەی خۆی بە کۆمەڵگای کوردستان بگەیەنێت ،ئێمە بتوانین هەموو ئەو شێوانە سەبت بکەین. کێسەکان بەڕاستی زیاتر کێشەی تکنیکییە و لە بارەی ئەوەوە چۆن فیلمبەرداری دەکرێت ،چۆن ئیدیت دکرێت ،چۆن کەیفییەتەکەی باشتر بێت ،ئەمە کاری نەهادێکە بودجەیەکی گەرەکە ،فێعلەن ئەوە دەست نادات، هیوادارم ئەوەش بتوانین جێبەجێ بکەین لە ئایەندەدا ،بەاڵمم بەو ئیمکاناتە محدودەوە کە هەیە کێشەی ئەسڵیمان واقەعییەت ئەوەیە زیاتر شتێکی فەنییە کە باری تکنیکییەکەی بتوانێ باش بێت. پرسیار :بۆچی تا ئێستا ناوەندێک یان ئۆرگانێک بۆ ئەم کارە دانەمەزراوە؟ واڵم :ئێمە لە هەنگاوە سەرەتاییەکانین، ئێمە هیوادارین ئاوا دەچێتە پێشەەوە، ئەالن بە خۆشییەوە ١٠بۆ ١٢رفیق لە جەریاناتی سیاسی موختەلیف هاوکاری ئەو پڕۆژەیە دەکەن ،ئێمە هیوادارین لە ئائەندەدا کە کارەکان مقدارێک زیاتر بناسرێت و ئەوانە ،بتوانین بانگەوازێک بکەین بۆ ئەو کەسانەی پێیان خۆشە وەکوو نەهادێک تەبدیل بێت ،تەبدیل بێت ،نەهادێک سەرپەرشتی بکات و کارەکان بباتە پێشەوە و ئەوانە ،بە ئیماکاناتێکی جەمعیترەوە بودجەیەکی پێ ئیختساس بدەن و حەددێکی فەنی
ئەوەڵدا ئێمە بانگەوازێک کردوومانە بۆ چەند کەسایەتی کە کەمتر ناویان لێبردراوە وەکوو کاک یەحی خاتوونی، حەمەی فەرەجزاد ،وەکوو حەمەی خەلیلی ،وەکوو نیزام حەسەنی و ئەوانە داوامان کردووە کە خەڵک هاوکاریمان بکەن بۆ ئەوەی بتوانین بەرنامەیەکیان لەسەر تەهیە بکەین، چۆنیان بیر کردووەتەوە ،کارەکانیان چیبووە ،مەسەلەن بەخۆشییەوە ئەوان لە دێهاتێکدا معەڵیم بوون یا کاریان کردووە یا لە شوێنهایەکدا بوون مەسەلەن کادری کۆمەڵە بوون لەو مەنتەقەیە یا جەولەی کردووە ،گەڕاوە و ئەوانە ،خێرا پەیوەندیان لەگەڵ ئێمە گرتووە کە ئێمە هەر دێیەک چوین جێپایان دیار بووە ،هر نەسڵیکمان دیوە بە نەوعێک تەئسیری لەوان بووە ،هیوادارم ئێمە بتوانین ئەو کارە بکەین بۆ کەسی وەک کاک خەسرەو ڕەشیدیان یا بۆ کەسایەتییەکانی کە. بەهەرحال بە پێی ئیمکاناتێک کە هەیە و داوای هاوکاریشمان لە خەڵک کردووە کە کێ ،کێ باشتر دەناسێ بتوانین لەسەر ئەوان بە شێوەیەکی سەردەمیانە بە شێوەیەکی مودێڕن بەرنامەیان لەسەر ترهیە بکەین ،جا زیاتر فۆڕمەتەکەی لەسەر ئوە بووە ئێمە بتوانین بۆ ئەو کەسانەی وا گیانیان بەخت کردووە شەس تا حەوت کەس پەیدا بکەین کە لەسەر یەک کەس قسە بکەن ،لەسەر کاری لەسەر ژیانی ،نەوعی بیرکردنەوە، تەئسراتێک کە بوویەتی ،هەم بۆ ڕیزگرتن لە کەسایەتی ئەو کەسەی گیانی بەخت کردووە هم بۆ تەئسیری کارەکانی ،چۆن تەئسیری وەرگرتووە و چۆن تەئسیری داناوە ،بەڵێ ئەوە بەشێک لە کارکانی ئێمە دەبێت بەاڵم حساسییەتی خۆشی هەیە و هیوادارم لەو زەمینەیەدا ئەو هاوڕێیانە و ئەو دڵسۆزانەی کە لەگەڵ ئەو هاوڕێیانی گیانبەختکردوودا کاریان کردووە هاوکاریمان بکەن و پێمان بڵێن لەگەڵ کێ دەتوانین قسە بکەین بۆ ناساندنی باشتری ئەوان ،بۆ بیر و ڕایان و بۆ ئەوەی کە چ تەئسیرێکیان بووە. پرسیار :ئایا کارێکتان بۆ پەیوەندی لەگەڵ چاالکانی چەپ لە ناو خۆی واڵت کردووە؟ واڵم :بەڵی پەیوەندیمان لە گەڵ چاالکانی ناوخۆی واڵتیشدا گرتووە و هیوادارم بتوانین بە زوویی ئەوەڵین کارەکانمان باڵو کەینەوە ،ئەوە ئێمە مەسایلێکمان بووە کە هیچ کەسێک نەکەوێتە مەترسییەوە بە بۆنەی پڕۆژەکە و موساحبەیەکەوە، سپاردومانەتە دەست خۆیان،بەاڵم بە خۆشییەوە ئەالن خۆیان هاتوونەتە پێشێ و بە زوویی ئەوەڵین وتووێژ ئێمە زەبت دەکەین لەگەڵ چاالکانی ناوخۆ و بەناو و بەدەنگ و ڕەنگی خۆیان باڵو دەبێتەوە، خۆیان ئەو پێشنەهادەیان کردووە .ئێمە حەول دەدەین تا ئەو جێیەی ئیمکانی هەیە و تا ئەو جێیە کە فەزای ئەمنییەتی ئیجازە دەدا لە ناویشەوە کار بکەین بەاڵم بە خۆشیانمان گوتووە کە ئێمە دەتوانین بەرنامەکان زەبت بکەین و باڵوی نەکەینەوە ،هەر وەختێک خۆیان پێیان باش بوو و ئۆکەیان دا هی ناوەشەوە باڵو بێتەوە بەڵی دەستمان پێکردووە و لە ناوەوە زۆر باش باڵو دەبێتەوە.
و تێکنۆلۆژی بێت و ئەوانە ،ئاڕشیوێکی باشی ببێت ،سایتێکی باشی هەبێت و تەبلیغاتێکی باشتری هەبێت ،ئێمە هیوادارین بۆ ئەو کەسانەی دڵسۆزی ئەو پڕۆژەیەن ،دڵسۆزی مێژووی مێژووی دڵسۆزی میللەتەکەمانن، گەلەکەمانن ،دڵسۆزی مێژووی چەپن لە کوردستاندا ،ئێمە بتوانین ئەو کارانە بکەین و هیوادارم ئێمە هەروەها لەسەر ئەو کەسانەی گینایان بەخت کردووە و ئێمە ئەگەر ئەوان نوسراوەهایەک، قسەهایەک ،تبلیغاتێک هەر شتێکیان بووە یا کەسانێک کە شاهێدی کارەکانیان بوون ،ئەمە تەنیا هی زیندووەکان نەبێت، هی هاوڕێیانی گیانبەختکردوش بێت، بتوانین لەسەر ئەو کەسانەی کە کارێکی جددیان کردووە بتوانین بەرنامە تەهیە بکەین. پرسیار :چ پەیوەندییەکتان بە ناوەندی زانستی و ئاکادمیکەکانی بواری مێژووەوە بووە بۆ یارمەتی و هاوکاری وەرگرتن؟ والم :ئێمە هەرزوو تەالشمان کرد، حەولماندا کە پەیوندی بگرین لەگەڵ خەڵکێک کە کاری ئاکادمی دەکەن، ئۆستادی دانیشگان یا تەحقیقاتیان کردووە یا مێژووناسن و واقەعەن مشوەرەتیان لوگەڵ دەکەین لە سەر مەسایلێکی کە پێویستە مەسەلەن فەڕزەن لەسەر ساغکردنەوەی کۆمەڵەی ژ_ک چی ڕوویداوە و چی بووە و بۆچی تەبدیل بوو بە حیزبی دیمۆکڕات یا مسەلەن لەسەر ئینشعابات کۆنگرەی ٤ بۆچی لە حیزبی دیمۆکڕات جیابوونەوە و دەور و نەقشی حیزبی تودە چیبووە و ئەوانە ،ئێمە پێویستمان بوو بە ئیتالعاتێک کە بتوانین پرسیارهایەکی جددی لەو زەمینەیەدا دەربێنین ،ئێمە مراجعەمان کردووە بە کەسانێک لەو زەمینەیەدا تەحقیقیان کردووە ،تەک و توکێک لە ناوەوەن و زیاتر لە دەرەوەن کە کاری تەحقیقیان کردووە یانی دەسترەسی پێیان زیاترە ،هەر وەها ئێمە داوامان کردووە بە شێوەیەکی عەلەنی ئیعالممان کردووە کە لەگەڵ فاڵنەکەس گەرەکمانە قسە بکەین ،ئەگەر پرسیارێک ،شتێکتان هەیە بە ئیمەیل یا پەیام بۆمان بنێرن ،ئەوە زۆرباش دەنگی داوەتوە و نەتیجەی بووە ،زۆر جار لە ناوەوە کە ئێمە پێویستیمان زیاترە زۆر پرسیاری جالبیان بۆ ناردوین مەسەلەن لەسەر بزوتنەوەی کرێکاری کوردستان، ئێمە ئاخرین وتووێژمان لەگەڵ کاک رەزای موقەدەم بوو ،فەعالین کرێکاری لە ناوەوە کۆڵێک پرسیاری جاکیان بۆ ناردین و کۆڵێک ئاگادری اجکیان پێداین و ئەوانە کە سپاسیان دەکەین. بەهەرحاڵ ئێمە حەولمان داوە لەگەڵ پسپۆڕانی ئەو بەشانە پەیوەندی بگرین و لە هەنگاوی ئەوەڵیشدا خۆمانیان پێبناسێنین ،کارەکانمانیان پێبناسێنین، ئێمە لە نزیکەوە لەگەڵ ١٠ئۆستادی دانیشگا لە عەرسەهای جۆراوجۆر تەماسمان گرتووە و لە گەڵ بڕێکیشیان وتووێژمان کردووە و لە گەڵ بڕێکیان قەرارمان داناوە بۆ وتووێژ ئەگەر فرسەتێک دەست بدات و ئیمکاناتی سەفەر و ئەو جۆرە شتان ،بەهەرحاڵ ئێمە حەولی خۆمانمان داوە تا ئەو جێیەی کە ئیمکانی هەیە بە نەوعێک بە مەراکزی تەحقیقی و ئاکادمیک وەسڵ پرسیار :بە پێی زانیارییەکان لەسەدا بین ،ئەگەر بەخودی ئۆرگانەکەشەوە ٢٥ی وتووێژەکان لەگەڵ ژنان کراوە، نەبێت بە ئەشخاسێک و کەسیەتییەک ئەمە چیمان پێدەڵێ؟ کە عەالقەیان بەو مەسەلەیە هەبووە و واڵم :ئێمە تا ئێستا لە گەڵ ٤٢کەس دڵسۆزی خەڵکی کوردستانن ،دڵسۆزی گوفتگو و وتووێژمان کردووە کە ١٢ کەسیان ڕفیقە ژنەکانن کە دەبێتە ٢٨ بزوتنەوەی چەپن پەیوەندیمان هەبێت. لە سەدی ئەوانە ،ڕێژەیەکی خوارەوەیە بزوتنەوەی بەاڵم حەول دەدەین تا ئەو جێیەی پرسیار:گیانبەختکردوانی چەپ لە کوردستان بەشێکی گرینگی ئیمکانی هەیە بەربەرە بیبەینە سەرەوە، مێژووی چەپن ،ئایا بیاتان لەوە ڕاستیەکەی موشکیلێکی واقعیشمان کردووەتەوە کارێک بۆ ئەوە بکەن هەیە لە الیەکەوە بهەرحاڵ تێعدادی یا بەرنامەیەکتان بۆ ئەوە بکەن ،پیاوهایەک کە لە جونبێشی چەپدا بوون لە کوردستاندا بە نیسبەت ،وەختێک بەرنامەیەکتان بۆی هەیە؟ واڵم:ئێمە هەموومان قەرزدار و وامداری حیسابی کەین بە نیسبەتی ژنان زیاتر هاوڕێیانی گیانبەختکردووین ،ئەوان بۆ هەر بوون ،من نازانم دەقیق چەند دەرسەدی بەرەوپێشچوونێکی ئەو بزوتنەوەیە خۆش کۆمەڵە ژنان بوون یا چەند دەرسەدی کردووە بە گیانیان ،بە فیداکاریهایەک کە چەپ لە کوردستان ژنان بوون و ئەوانە، کردوویانە ،ئەوە یەکێک لە مەشغەڵەکانی چ لە بەشی عەلەنی چ لە بەشی مەخفی ئێمە بووە ،هیوادارین بتوانین لە هنگاوی چ لە زیندانەکان چ لەدەرەوەی واڵت و
ئەوانە ،بەاڵم ٢٨دەرسەدە ئێستا ئەوەی ئێمە توانیومانە قسە بکەین ،حەولمان داوە لەگەڵ زۆر ڕفیق پەیوندی بگرین، پێمخۆشە ئەوە بڵێم بەعزە جارێک مەسەلەن شتێک هەیە ئێمە تەماسمان گرتووە ڕفێقێکی ژن بە ئێمە دەڵی ،زۆر کاری با ئەرزشیشی کردووە ئێژێ خۆ من رەهبەری نەبووم خۆ من کاری وام نەکردووە خۆ فاڵنکەس قسەکانی منی کردووە و ئەوانە ،الزم ناکا من قسە بکەم ،من دەور و نەقشێکی وام نەبووە و ئەوانە ،من لە تەوازوع و لە ژیری و عاقڵی ئەو ڕفیقانە حاڵی هەم بەاڵم واقەعییەت ئەوەیە کە هیچ کەسێک قسەی ئەویتر ناکات تەجروبەی هەر کەسێک هی ئەوەیە قسەی خۆی دەکات. من پێموایە ڕفیقە ژنەکان یا هاوڕێانی ژن یا فەعالینی ژن زۆرزۆر کاریان کردووە بەاڵم کەم قسەیان کردووە هەر لێرەشەوە ئێمە داوایان لێدەکەین ،خۆشمان تەماس دەگرین ،ئەو کەسانەی پێیان وایە کە ئێمە دەتوانین لەگەڵیاندا قسە بکەین هەم پێمان بناسێنن هەم کارەکانی ئێمە بە ڕفیقە ژنەکانیتر معەرەفی بکەن .من فەقەت یەک نموونە بڵێم ڕفیقمان هەیە هاوسەرەکەی بەداخەوە ئێعدام کراوە، باوکی ئێعدام کراوە ،چواربرای سێ برا ئیشتیباهـ نەکەم لە کۆمەڵەدا بوون شەهید بوون ،ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ گرتووە ،خۆی بەڕاستی کاڕاکتێڕێکی گەورەی بزوتنەوەی کوردستانە ،بەاڵم موفەق نەبووین بە چ دەلیلێک پێموایە هەر ئەو شتەیە ئاخر چ کارێک لەوە زیاتر و چ فاجعەیەک لەوە زیاتر کە تۆ بێی لەسەر تەجاروبی زیندگی خۆت قسە بکەی ،من قسەکەم ئەوەیە کە کەسانێکمان هەیە وەکوو ئەو هاوڕێیەی ئێمە کە جێی شانازی میللەتێکن ،بو ڕاستی من بۆخۆم سەری رێز و نەوازش بۆ کەسی وا دادەنێم ،هیوادارم ئێمە بتوانین لەگەڵ ئەو جۆرە کەسانە کە ئەو کارە عەزیمەیان کردووە و تەئسیراتە عەزیمەیان بووە و ئەو منداڵە باشانایان دروست کردووە و تەحویلی جامعەیان داوە ئێمە بتوانین قسە بکەین و نیشانی بدەین. لە باری جوغرافیاییشەوە لە کوردستاندا لەو سەرەوە بۆ ئەوسەری ئێمە چ کەسانێک چ ژن چ پیاو بوومانە و چ تەئسیراتێکی عەمیق و وەسیعیان لە ناوچەکەی خۆیاندا بە وجود هێناوە، بەهەرحاڵ ئەوە واقەعییەتێکە ئێمە حەول دەدەین ئەو ٢٨دەرسەدە وردەوردە بچێتە سەرترەوە. پرسیار:ئایا لەگەڵ ئەندامانی حیزبە چەپەکانی کوردستان وتووێژتان کردووە؟ واڵم :بەڵێ ،ئێمە لەگەڵ ٩حیزبی سیاسی چەپ کە لە کوردستان فەعالییەتیان کردووە ،قسە و باسمان کردووە، بەستەری ئەسڵی چەپ لە کوردستان کۆمەڵە بووە ،لەو ٤٢کەسە من ئێستا حیسێبم نەکردووە بەاڵم ٢٧بۆ ٢٨کەسی بەئیحتمالی قەوی لە بەشهای جۆراوجۆری کۆمەڵە بوون و باقێکەشی ئێمە لە گەڵ حیزبی دێمۆکڕات ،ئیتحادییەی کومونیستها ،لەگەڵ راهی کارگەر ،لەگەڵ حیزبی کومونیستی کارگەری ،لەگەڵ ئیتحادییەی سوسیالیستها ،ئیتحادی سوسیالیستی کاک رەزای موقەددەم و ئەوان ،لەگەڵ کۆنگرەی چواری حیزبی دێمۆکڕات قسە و باسمان کردووە. حەول دەدەین تا ئەو جێیەی ئیمکانی هەیە بتوانین تەسویرێکی واقعی بە پێی وەزن و جایگاهێکی هەر جەریانێک کە بوویەتی بەهەرحال ئێمە بتوانین لەگەڵیان دابنیشین و قسە بکەین و لەو بەشانەی کە کاریان کردووە و فرعالیەتیان کردووە ئەو شتانە باس بکرێت ،بەاڵم بەشی ئەسڵی بەهۆی ئەوەی کە لە کوردستان چەپ بستەریواقعییەکەی کۆمەڵە بووە فەعالینی کۆمەلە زیاتر قسەیان لەگەڵ کراوە بە اڵم لە گەڵ ٩حیزبی سیاسیش قسەمان کردووە. پرسیار:ئایا حیزبە چەپەکان یارمەتیتان دەدەن؟ چ چاوەڕوانییەکتان لە حیزبەکان هەیە؟ واڵم :ئێم هەتاکوو ئێستا ڕاستەوخۆ
7
یارمەتییەکی وامان لە الیەن حیزبە سیاسییەکانی کوردستانەوە نەبووە بەاڵم ئێمە مەشوەرەتمان لەگەڵ کەسایەتییەکان و کادرهایەکی ئەسڵی ئەو حیزبانە کردووە لە ڕێنوێنی و لە پیشنەهاداتیان ئیستفادەمان کردووە و مەمنوونین ،وەکوو حیزب هاوکاری ئێمە نەکراوە ،ئێمە داوامان لێکردوون کە ئەگەر لە تلوزێنێک کە هەیانە سایتێک کە هەیانە ئەم شتانە باڵو کەنەوە یا النیکەم بەشێکی کە پێیان وایە دەتوانن باڵوی کەنەوە ،باڵوی کەنەوە ،لە مەرحەلەی ئەوەڵدا واقەعییەت ئەوەیە داوای کارئاسانی دەکەین بۆ باڵوکردنەوەی ئەو شتانە ،لە مەرحەلەی دووهەمدا ئێمە گەرەکمانە ئەمە موستەقیل بێت حیزبی نەبێت ،وابەستە بە هیچ حیزبێک نەبێت و لەعەینی حاڵدا هیچ حیزبێک پێش و پەس نەخات لە ڕابتە لەگەڵ ئەم تاریخەدا ،بۆ خۆی سەربەخۆ بێت و ئەوانە ،بەالم پێویست بە دۆستایەتی و هاوکاری و هاوبیری و هاوفکری هەیە ،بەهەرحاڵ ئەمە تاریخی موشتەرەکی هەموو چەپە لە کوردستان و زەحەماتی هەموو ئەوانە گەرەکێتی بیاتە سەنەد و بە دەنگ و ڕەنگی ئەو کەسانەی زەحمەتیان کێشاوە و کاریان کردووە باڵو بێتەوە. پرسیار :ئەم وتووێژانە دەتوانن یارمەتیدەری نەسلی تازە بن بۆ چاالکی؟ چ دەرسهایەکیان تێدایە بۆ خەڵک؟ واڵم :ئینتقالی ئەو تجروبانەی نەسلی پێشوو بە نەسلی جەوان ئەتوانێ زۆر کارئاسانی بکا بۆ ئەوان ،دەتوانێ پێش بە زەربە و ئیشتباهات و لەتەماتێکی تکراری بگرێت ئەتوانێت نیشانیان بدات ئەوان چ دەستکەوتهایەکیان بووە ،لە کۆها موەفەق بوون و چیان کردوە کە وەها موفەق بوون و ئەتوانێ هەروەها نیشان بدات الوازی و کەوکوڕییەکانیان چیبووە و لە کۆ کەمیان هێناوە یا شکستیان خواردووە و دەلیلی ئەو شکستانە چیبووە ،میللەتێک کە تاریخی بێت ،ئیشتباکان تکرار ناکاتەوە و ئەتوانێت خشت بنێتە سەر خشت و بەرەو پێش بڕوا ،میللەتێک کە تاریخی نەبێت جونبشێک کە تاریخی نەبێت ئەو ئیشتبایانە ناگوزیر کە تکرار کاتەوە، ئەوەی کە بە قیمەتی زۆر گران بەدەست هاتووە ،بە قیمەتی شەهید بوون و گیانبەختکردنی دەها کادری لێهاتوو و تێگەیشتوو و پێگەیشتوو بەدەست هاتووە نابی بە ئاسانی لەدەست بچێت ،دەبێ ئەو تەجروبە بە نەسلی نازە و نەسلی داهاتوو مونتەقیل بکرێت ،ئێمە لە کۆو دەستمان پێکردووە ،چۆن هاتووین ،چۆن گەیشتووینەتە ئێرە ،گەرەکمانە بەرەو کۆ بڕۆین ،ئەم تەجروبو ئوە نیشان ددات بە هسلی تازە کە پێش ئەوان کەسانێک هاتوون زەحەماتێکیان کێشاوە ،کاریان کردوو و لە چ شەرایەتێکدا کردوویانە و چۆن کاریان کردووە و کۆسپ و موشکالتەکانیان چۆن بووە و دەستکەوت و دەستاوەردەکانیشان چیبووە و چۆن بووە و ئەوانیش ۆن دەتوانن خشت لەسەر خشت دابنێن کە ئێمە بتوانین کۆمەڵگایەکی پێشکەوتووتر و کۆمەڵگایەکی ئازادتر و ئاوەدانتر بونیاد بنێین پێکەوە. پرسیار:وتووێژەکان چۆن دەگەیەننە دەستی ئەو کەسانەی پێیان خۆشە گوێیان لێبگرن؟ گرفتەکانی ئەو کارە کامانەن؟ واڵم :ئێمە هەموو وتووێژەکان لە یوتیوب باڵو دەکەینەوەسایتێکمان هەیە هەموو وتووێژ و گفتوگۆکان لەوێ هەیە ،لە تەریقی سۆشیال میدیاوە لە فەیسبووک سایتی تایبەتی هەیە ،لە تێلگرام سایتی تایبەتی هەیە ،توانیومانە لە ئیمۆ و وایبێریش ئیستفادە بکەین و لینکەکان بۆ عیددەیەک بنێرین ،بە خۆشییەوە مەینلیستێکیش هەیە کە دەتوانین ڕاحەت بەدەستی نزیک هەزار کەسێکی بگەیەنین لە دەرەوە و لە ناوەوە و ئەوانە. هیوادارم ئەمە زیاتر بێت و خودی یوتیوبەکان نیشانیدەدا کە چەند کەس دیویانە ،لە باشترین حاڵەتدا چەند هەزار کەس ویدیوکانیان بینیو و کەمترینیش
6
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦ Dwaroj@komala.com
ئەم وتووێژە زارەکی بووە و دواتر داڕێژراوەتەوە
وتووێژ
وتووێژ لە گەڵ هاوڕێ محەمەد خاکی سەبارەت کۆمەڵە دەبێتە بەستەری ئەسڵی چەپ لە کوردستان و ماوەیەک بەدوای هاوبیر و هاوپەیمانەکانیدا دەگەڕێ و دواتر هەروەک خۆتان دەزانن و تێیدا بەشداریتان بووە، بەهەرحاڵ بە نزیکبوونەوە بە ئیتحادی موبارزانی کومونیست و چەند هێزێکی چکولەی تر ،حیزبی کومونیستی ئێران پێکدێنن. ئەو خەتە گشتییانەی لە شوێنەکانیتردا بووە لە کوردستانیش ڕەنگدەداتەوە، ئەوانەی خۆیان بە سەراسەری دەزانن دەهاتنە کوردستان ،وەکو سازمانی چریکەکان ،سازمانی پەیکار یا ئەوانەی بە خەتی سێ دەناسران یا راهی کارگەر ،بەشهایەک شوعبەهایەک یا قسمەتهایەکیان لە کوردستاندا بوو بەاڵم بە هۆی هەلومەرجەکە و ئەوانە، کۆمەڵە هەر هێزی سەرەکی و ئەسڵی چەپ لە کوردستان بوو و بەدوای باقی هاوپەیمانانی خۆی لە کوردستان و لە ئێراندا گەڕاوە و ئەمە ئو ئاڵوگۆڕییەشی تێدا بە وجود هاتووە ،بەهەر حاڵ کێشەهایەکیش کەوتووتە ناو ئەو ئەحزابە، ئینشعاب بووبێت ،بوحڕانهای سیاسی و ئیدئۆلۆژیک بووبێت ،لەهەر بەشێک تێکشکانی ئوردوگای سوسیالیستی بە قەولی خۆیان بووبێت کە کێشە کەوتە ناو حیزبە شیوعییەکان ئەوانەی وا پرۆسۆڤییەت بوون ،یا کێشە لە ناو چیندا ،یا شکستی ئەوانەی ئەمریکای التین جونبشی چریکی و ئەوانە، ئەمانەش بە گشتی ڕەنگدانەوەیان لە کوردستاندا بووە.
پرسیار :بۆدەستپێکردنی ئەو کارە پێویستە پێناسەیەک لە چەپ بەدەستەوەوە بێت ،ئێوە چەپ لە کوردستان چۆن پێناسە دەکەن؟ واڵم :چەپ لە کوردستان لە خاڵە گشتییەکاندا وەک چەپ لە شوێنەکانی ترە و هەر ئەو پێناسە و تایبەتمەندیانەی چەپ لە باقی واڵتانی دنیا و لەناوچەکەی هەیە بەاڵم لە کوردستان تایبەتمەندییەکی خۆشی هەیە ،ئەویش پرسی کوردستان و نەتەوایەتی و پرسی مللی خەڵکی کوردستانە و ئەم دوانە تێکەاڵو دەبن و محەمەد خاکی بۆ فەلەستینیش وەها بابەتێک هەیە. ئەوە بڵێین ئاڵوگۆڕییەکانی چەپ لە بووە ،مەجالی ئەوەی نەبووەلەناو ئەگەر بە مێژووی چەۆ لە کوردستاندا کوردستان بە نەوعێک هەروەکوو ئەوەی جامعەدا بمێنێتەوە و کار بکات ،ڕووی بگەڕێنەوە ،ئەوەندەی من توانیومە لە پرسیارەکەی پێشووشدا باسم کردووە کردووەتە شاخ یا ڕووی کردووەتە کاری بەدوای بکەوم و لەگەڵ مێژووناسەکانیش هەر ئەو ئاڵوگۆڕە جیهانی و ناوچەیی و نهێنی ،لە ژێر زەبروزەنگدا بووە ،ئەوەیە نەیتوانیوە ئەو جۆرەی کە هەیە شانسی قسە بکەم ،مێژووی چەپ بۆ سەردەمی هی خۆشی بووە. ئینقالبی مەشڕوتە لە ئێران واتە نزیک چەپ الی ئێمە بەهەر حاڵ بەهۆی ئەوەوە خۆی تاقیکاتەوە لە کۆمەلگاکەدا یانی سەد ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە دوای کە مەجالی پێنەدراوە کاری ئاشکرا و چ جێگاوپێگەیەکی بە شکڵی واقعی ئەوەی سوسیال دیمۆڕاتەکان لە ڕوسیە ئازاد بکا ،ئەو مەجالەی وابووشە زۆر دەتوانێت ببێت. دێنەسەرکار و ڕوداوەکانی گیالن و کورت بووە ،هەمیشە یا ئیستبدادی ئەوە نیشان دەدرێت ئەو کێشانە لە کرماشان ڕوودەدەن ،ئینقالبی ئۆکتۆبر و پاشایایەتی بووە یا ئیستبدادی کۆماری پەیوەندی لەگەڵ چەپدا پیوەندی هاتنەسەرکاری بۆلشویکەکان لە ڕوسیە ئیسالمی ،مەجالینئەوەی نەبووە لەناو ڕاستەوخۆی بە باری ناوچەکە و لەسەر ئەدەبیاتی کوردیش کاریگەری و کۆمەڵگادا بمێنێتەوە و کاربکا ،بۆیە کۆمەڵگاکەوە هبوو ،من دەتوانم ئەوە بڵێم ڕەنگدانەوەی دەبێت و هەنگاو بە هەنگاو ڕووی کردووەتە شاخ یا ڕووی کردووەتە لەو بەشەدا هەر ئەو پرسانی لە چەپی ئەو پرسانەی لە چەپی جیهانیدا پێشدێت ،کاری نهێنی ،لە ژێر زەبروزەنگدا بووە ،جیهانیدا و لە چەپی ئێرانیدا ڕوویداوە لە ئەگەر کێشەیەک لە بلوکی یەکیەتی ئەوەیە نەیتوانیوە ئەو جۆرەی کە هەیە چەپی کوردستان بە تایبەتمەندییەکانی سۆڤییەتی جاراندا پێشدێت ،ئەگەر شانسی خۆی تاقی بکاتەوە تا چ جێگا و خۆیوە ڕوویداو. ئینشعابێکی تێدا پێشدێت ،ئەگەر پرسی پێگایەکی لە سەرعەرزی واقیع دەتوانێت بەاڵم پرسی مللی ،پرسی نەتەوایەتی چین دێتە پێشێ ،ئەگەر پرسی ئەمریکای ببێت ،ئەوە نیشان دەدرێت ئەو کێشانەی پرسێکی زۆر جددی بووە ،بە باوەڕی من التین پێش دێت هەموو ئەوانە ڕەنگدانەوە چەپ پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە بارودۆخی ئەو چەپەی توانیوێتی جێپێ خۆش بکات و بمێنێتەوە و ل کوردستاندا مەترەح بێت پرسیار :لە باری جوغڕافیاییەوە چەپ و دەنگدانەوەی لە کوردستانیشدا بووە ناوچەکە و کۆمەڵگاوەهەبووە. و ئێمە هەموو ئەو خەتە جیهانیانە بە من دەتوانم لەو بەشەدە ئەوە بڵێم کە توانیبێتی پرسە کۆمەاڵیەتییەکان ،چۆن بووە و بەرینایی ناوچەکانی چاالکی ئەو پرسانەی لە چەپی جیهانی و پرسی ئازادی و بەرابەری ،مافی خەڵکی چەپ لە کوردستان چۆن دەبینن؟ نەوعێک لە کوردستان بوومانە. پرسی عیداڵەتخوازی ،پرسی بەرابەری ،ئێرانیدا ڕوویداوە لە کوردستانیش بە کرێکارو زەحمەتکێش لە گەڵ پرسی واڵم :چەپ هەتا هاتووە لە کوردستان پرسی مافی کەمایەتییە نەتەوەییەکان ،تایبەتمەندییەکانی خۆیەوە ڕوویداوە ،نەتەوایتی تێکەاڵو بکات ،ئەو حیزبانەی هەستەهای چکولە بە تێعدادێکی کەمەوە مافی خەڵکی کوردستان ،پرسی ئازادی و بەاڵم پرسی میللی و نەتەوایەتی پرسێکی کە یەکتەڕفە تەکیەیان کردووەتە لە مەناتقێکی مەحدود بوو ،وردەوردە باڵ یەکسانی ،پرسی ئاوەدانی ،پرسی خەبات زۆر جددی بووە و بەباوەڕی من هۆکاری سەر پرسی مللی و ئەوەیان پڕڕەنگ و پەڕی هاویشتووە و گەورە و گەورەتر دژ بە دیکتاتۆڕی و ئیستبدابی ناوخۆ ،ئەوەبووە کە ئەو چەپەی توانیوێتی جێپێ کردووەتەوە بەدەرەجەیەک لە فەزای چەپ بووەتەوە ئەگەر دەورەیەک فەقەت لە لەسەردەمێکدا خەبات دژی ئیمپریالیسم خۆش بکات و بمێنێتەوە و لە کوردستاندا و گوفتمانی چەپ دوورکەوتوونەتەوە ،نێو دانشجوویانێک یا خوێندکارانێک یا هەر شتێک ناوی بنێن ،ئەوانە پرسی مەترەح بێت کە پرسە کۆمەلەیەتییەکان ،ئەو حیزبانەی تریش کە تنیا و تەنیا بووە کە لەدەرەوەی کوردستان بوون، سەرقالی و کێشەی چەپ لەو دەورەیەدا پرسی ئازادی و بەرابەری ،مافی خەلکی تەکیەیان کردووەتە سەر مەسایلی چینی مامناوەندی بوون و یا چینهای بووە و بە پێی بارودۆخ و ئاڵوگۆڕ لە کرێکار و زەحمەتکێش لە گەڵ پرسی کرێکاری و مەسایلی زەحمتکێشان یا دەوڵەمەندتری ناو کۆمەڵگا بوون، ئاستی جیهان لە کوردستانیشدا گۆڕاوە .نەتەوایەتی تێکەاڵو بکات و ئەو حیزبانەی مەسایلی چینایەتی و بەها و بایەخیان دوایی لە کوردستانیش بەروپۆی بەگشتی دەتوانم ئەوە بڵێم لە تەنیا الیەنێکیان لەبەرچاو گرتووە و نەداوە ب مەسایلی میللی ،ئەوانیش ب درێژ کردووەتەوە ،ئەو چەپە لە شارە کوردستاندا وەک باقی شوێنەکان چەپ گرینگیان پێداوە وەک ئەوەی تەنیا پرسی نوعێکی تر دوور کوتوونەتەوە ،بەاڵم ئەو گەورەکانەوە دەستی پێکردووە دوایە لە بە عیداڵەتخوازی ،بەرابەریخوازی ،میللیان پڕڕەنگ کردووەتەوە و تەکییەیان چەپەی کە توانیوێتی یا دەتوانێ کاریگەر کانالی مامۆستا و معەلیم و ئەو جۆرە پرسی یەکسانی کۆمەڵگا ،بەوەیکە لەسەر کردووەتەوە ،بەدەرەجەیەک لە بێت کەلەسەر ئەو دوو قاچە بێت یانی شتانەوە چووەتە ناو دێهات و شوێنکانی مافی ئافەرتان و مافی پیاو دەبێ یەک فەزای گوتاری چەپ دوور کەوتوونەتەوە و هەم جوابێکی بێت واڵمێکی هەبێت تریش ،هەرچی مبارزە جددیتر بووە، بێت ،دین لە دەوڵەت جیا بکرێتەوە ،هەروەها ئەو حیزبانەی تریش تەنیا لەسەر بۆ پرسیارە نەتەوەییەکان ،بۆ پرسی عەمیقتر بووە لە بواری جوغڕافیایشەوە ناوەندی پەروەردە لە دین جیا بکرێتەوە ،پرسی کرێکاری و پرسی زەحمەتکێشان خەڵکی کورد و ئەو پرسە چۆن حەل زیاتر بووە بەاڵم ئەگەر تەماشای کۆمەڵگایەکی سێکۆالر و بەرابەر و یا پرسی چینایەتی تەئکیدیان کردووە دەکرێت وەکوو ستەمێکی نەتەوایەتی جوغڕافیای سیاسی کوردستان بکەین و پێشکەوتوو کە لەگەڵ زانست و و بە پرسی نەتەوەیەتی بایەخیان نەداوە و یەکێکیش عداڵەتی کۆەماڵیەتی چۆن دەبینین لە شوێنهایەکدا چەپ قەویتر بووە لە شوێنهایەکدا زەعیفتر بووە و لە تکنۆلۆژیدا بێتەوە و دژی کۆنەپەرەستی بە جۆرێکیتر ئەوانیش لە کۆمەڵگا بەرهەم دەهێنێت. شوینهایکیشدا ڕەنگە دەور و نەقشێکی و خراپە و ئەو جۆرە شتانە دەناسرێتەوە ،دوورکەوتوونەتەوە بەاڵم ئەو چەپەی کە یانی پێناسەی گشتی چەپ بە نەوعێک توانیوێتی و یا دەتوانێکاریگەربێت کە پرسیار :چەپی کوردستان چ پەیوندییەکی وای نەبووبێت ،بە عام دەتوانین بڵێین لە ناو جنوبی کوردستاندا لە سنە ،لە پێناسەیەکی جیهانی بووە. لەسەر دوو قاچ بێت یانی هەم واڵمێکی بە چپی ناوچەکە و جیهانەوە بووە؟ چەپی کوردستان تایبەتمەندییەکی تریشی هەبێت بۆ پرسە نەتەوەییەکان واتە واڵم:چەپی کوردستان هەر لەسەرەتاوە مەریوان ،لە سەقز لو جۆرە جێینانە بووە ،دەتوانین بڵێن ئەنترناسیوناڵ بۆ پرسی خەڵکی کورد و ئەوەی ئەم بەدوای هاوبیر و هاوفکرەکانی خۆی چەپ قەویتر بووە ،لە بۆکاندا ،ب اڵم بووە ،کەمتر چەپێکی لۆکاڵ بووە ،پرسە چۆن چارەسەر دەکرێت و هەروەها لە دەوروبەردا گەڕاوە .زۆر بە باشی وختێک دێین بەرەو شومالی کوردستان، بەهۆی ئەوەوە خەڵکی باقی شوینەکان عیداڵەتی کۆمەاڵیەتی چۆن بەرهەم تەشخیسی داوە ئو لە دەپازدە دەرسەدی وەختێک دەڕۆی بەرەو لە مەناتقێک کە خەڵکی ئێران زیاتر نییە و ناتوانێ یەک هەیە چەپ ڕەگەهایەکی تێدایە بەاڵم هاتون لە کوردستان خەباتیان کردووە و دەهێنێت. الیەن پرسی دەسەاڵت لە ئێراندا ئەم پەڕاکەندەگی زۆری تێدایە هەر چێکیش کوردیش چووە لە باقی شوێنەکانی ئێران یا ناوچەکە خەباتی کردووە و چەپی سێ پرسیار :لە کوردستان ڕەوتی چەپ چ بارەوبار بکات ،ئەوەیە بەدوای موتەحدین زەمان گوزەراوە لە بواری جوغڕافیاییەوە زیاتر بووە ،مەسەلەن توانیوێتی بەرەو و هاوپەیمانانی خۆیدا گەڕاوە. چوار پارچەی کوردستان لەسەر یەکتری ئاڵوگۆڕهایەکی بەسەر هاتووە؟ کاریگەریان هەبووە و ئەوەیە کە چەپ واڵم :لە کوردستان چەپ ئاڵوگۆڕێکی ئەو چەپە مەسەلەن حیزبی تودە لە کرماشان و ئیالم بچێت و لەوالوە تا سۆما لە کوردستان قەت لە ناوچەی خۆی زۆری بەسەر هاتووە ،لە پێشدا ئەگەر دەورەیەکدا تەماشا بکەی ئەو پەیوندی و برادۆست بچێت. تەنها قەتیس نەماوە ،ئێمە وەختێک لە تەماشا بکەین لە مەسایلی فرقەی لە گەڵ ئەحزابی شیوعی و بە قەولی بەهەرحال ئەگەر بێین ئێمە نەخشەیەکی سەرچەپی باشوری کوردستان لێکۆڵینەوە ئازەربایجان و کۆمەڵەی ژ-ک و پێشتر و خۆیان ئوردوگای سوسیالیستی و ئەوانە فەرهەنگی ،نەخشەیەکی سیاسی، دەکەین بەنەوعێک دەتوانین کاریگەری هاتنی فکری چەپ و دوای ئەوان هێنانی هەبووە ،ئەگەر مەسەلەن گرایشکی نەخشەیەکی ئەدەبی ،نەخشەیەکی چەپ لە ئێرانیشدا لەسەری ببینین کە هێزی یەکیەتی سۆڤیەتی جاران بۆ چریکی بووە پەیوەندییان لەگەڵ زەففار چەپ لە کوردستان ساز بکەین ،بە ناوچەهایەک لە کوردستان و ئازەربایجان و فەلەستین و ئەمریکای التین و ئەوانە پێی شارەکان دەتوانین نیشان بدەین لە دەتوانین دواتر قسەی لەسەر بکەین. پرسیار :لە کوردستان ڕەوتی چەپ چ و هەتاکو دێتە پێشێ و دەگاتە حیزبی بووە ،ئەگەر بە نەوعێک دوایە دێتە شارێک بە هۆی تایبەتی و فاکتۆڕهایەکی تودە و دوایە سازمانی چریکەکان و بزوتنەوەی ساڵی ٤٧-٤٦و ئەوانە ،موشەخەسەوە چەپ قەویتر بووە، ئاڵوگۆڕگەلێکی بەسەرهاتووە؟ لە کوردستان ئاڵوگۆڕێکی زۆر بەسەر دوایە هاتنە مەیدانی کۆمەڵە و دوایە ئەوانیش پەیوەندیان لە گەڵ باشووری بااڵدەست تر بووە و لە شوێنهایەک چەپدا هاتووە لە سەرەتاوە کە ئینشعاباتێک لێی ڕوودەدا ،دەتوانین کوردستان و لەگەڵ ناوخۆ و لەگەڵ زەعیفتر بووە ،چەپ تەنیا خۆی نەبووە، سەیر بکەین لە پێشدا پرسی فرقەی بڵێین چەپ لە کوردستان بە نەوعێک ڕووناکبیرانی تاران هەبووە ،ئەگەر کەمێک بەهەرحاڵ ڕەقیبی بووە ،لە ژێر زەخت ئازەربایجان و کۆمەڵەی ژ-ک و هاتنی وەکوو ئەوەی لە پرسیارەکەی پێشوودا بۆ پێشتر دێیتەوە ،بەهەرحال پەیوەندی و زۆری حکومەتدا بووو ،مورتەجعینی بیرۆکەی چەپ و پێشتر هاتنی هێزی باسم کردووە هەر ئەو ئاڵوگۆڕە جیهانی و ئیرتباتێک لە نێوان هەر چوار پارچەی ناوخۆش بوون و ئەحزابی کەش بوون کە کوردستاندا بووە ،غەیرئەز ئەوەی لەگەڵ نەیاری بوون ،لەو شوێنانەی کە ئەوان یەکیەتی سۆڤییەتی جاران بۆ ناوچەکانی و ناوچەیی و هی خۆشی هەبووە. کوردستان و ئازەربایجان دەبیندرێت و چەپ لەالی ئێمە بەهەرحاڵ بەهۆی چەپی سەراسەری ئەو شوێنانەی تر توانیبێتیان ،مەسەلەن ئەگەر حیزبی دیمۆکڕات لە مەناتقێکدا قەویتر بووە و هەتا دێتە پێشێ و دەگاتە حیزبی تودە ئەوەوە کە مەجالی ثێنەدراوە کە کاری پەیوەندیان بووە. و دوایە سازمانی چریکهای فەدایی و ئازاد بکا ،مەجالێکی زۆر کورت هەبووە ،هەرچی بە قیامی ساڵی ١٣٥٧نزیک دستی زۆر بااڵ بووە ،واقعییەت ئەوەیە دوایە هاتنە نەیدانی کۆمەڵە و دوایە هەمیشە یا ئیستبدادی سەڵتەنەتی دەبینەوە کە خەتەکان روشنتر دەبێت ،چەپ مەجبوور بووە لە چەندین جەبهەدا ئینشعابەکانێک کە ڕوودەدا دەتوانین بووە یا ئیستبدادی کۆماری ئیسالمی مەرزبەندییەکان ڕەوشنتر دەبێت ،کە شەڕ بکات تا بتوانێت خۆی تەسبیت
بکات ،الیەکی الی دەوڵەت بووە ،الیەکی ڕەسم و دواکەوتوویی کۆمەڵگا بووە و لە الیەکی ترەوە ئەحزابێکی ئۆپۆزیسیۆن بوون کە دەستی بااڵیان هەبووە ،ئەوە مەحدودییەتێکی بۆ دروست کردووە، بەهەرحاڵ ئێستا بە خۆشییەوە ،چەپ وەختێک ئێمە یەماشای ئەو مێژووە دەکەین ،ئەگەر کە ئێمە دەتوانین بڵێین کەم شار هەیە ،کەم دێ و گوندێک هەیە بە نەوعێک مۆرێکی چەپیشی پێوە نەبێت جا گەورە بێت یا چکولە بێت ئەوە بەحسێکی ترە ،جوغڕافیاکە هەر پان و بەرینتر بۆتەوە بەاڵم هێشتا دەکرێت وەکوو زۆر واڵتی دنیا کە مەسەلەن لە بەشێکیدا حیزبێک بە دەسەاڵتە و لە بەشێکی حیزبێکی کە ،لە ئوروپا یا ئەمریکا وایە ،لە کوردستانیش دەتوانین بڵێین هەر عەینی ئەوە لە بەشێکی چەپ بااڵدەست بووە و لە بەشێکیدا حاڵەتی ئۆپۆزیسیۆنی بووە لە ناو خۆیدا. پرسیار :لە کوردستان مێژوو و بە شێوەی دیارتر مێژووی چەپ زۆر کەم گرینگی پێدراوە ،بەڕای ئێوە هۆکارەکەی چییە؟ واڵم:مەسەلەی مێژوو بۆ چی ئەهەمییەت و گرینگی پێنەدراوە ،ڕاستیەکەی ئەوەیە مێژوو پەیوەندی لەگەڵ قودرەت هەیە ،ئەو کەسانەی ئەو میللەتانەی حکومەتیان هەیە کە دامودەزگایان هەیە ئەتوانن لە پەروەندە خویندندا بەکاری بهێنن ،موزەیان هەیە دانشکەدەی بۆ دروست دەکەن ساغی دەکەنەوە بودجە و ئیمکاناتی پێ تەخسیس دەدەن و ئەو جۆری بە قازابجی سیاسیشیانە جاری وایە مێژوو دەگۆڕن ،ئێمە نمونەی وامان یەکجار زۆرە ،کورد بە هۆی ئەوەوە کە ئێمە حکومەتمان نییە نەتیجەتن لە باری مێژوو نوسین و ئەوانەشەوە موشکیالتێکی جددیمان هەیە ،هەڵدەگەڕێتەوە سەر مەسەلەی چەپیش ئەوە وەکوو کوردێک ئەساسەن موشکیلی مێژوونوسمان کەمە، کەم کار کرااوە لەسەر ئەوە ،کەم ئیمکانات و بودجەی پێ تەخسیس دراوە .هەن کەسانێک کاریان بە خۆشییەە کردووە بەاڵم زۆر نین یا نەهادێک یا جەمعییەتێک یا شوێنێک بێت کە ئێمە بتوانین مەسلەن نەک مێژووی زۆر کۆنیش ،مێژووی ئەو چەندسەد ساڵەی خۆمانی هەتا مێژووی سەردەمی خۆمان بتوانین بە باشی بزانین چ ئاڵوگۆڕهایەک پێش هاتووە سەیری تەحەواڵتی ئیجتماعی لە کوردستاندا چۆن بووە سادە نییە پەیداکردنی ئەوانە تا ئەوەندەشی هەڵدەگەڕێتەوە بە مەسەلەی چەپ وکوو زۆر شتی تر، زۆر بایەخی بەوە نەداوە کە ئەسنادێک کۆ بکاتەوە ،کارێکی تەحقیقی بکات ،بە ئێنێرژی و ئیمکانات و ئیستعدادهایەک لە ناویدا هەبووە کار بکا. ئێمە بوومانە هەر لە کۆمەڵە یا ئەحزابی تردا تاریخی خوێندووە بەاڵم ناردوومانە بە دوای کاری تردا ،گرینگی و ئەهمییەتی ئەوە لە ئەولەوییەتدا نەبووە،دەتوانم جواب دەمەوە کە بایەخی پێنەدراوە و ئەوانە. دەتوانم ئەوە بڵێم چۆن حکومەت نەبوین ،چونکە ئێنێرژی و بودجە و ئەوانەمان پێ ئیختساس نەداوە ،چونکە لە ئەولەوییەتماندا نەبووە ،حەتتا ئێمە تاریخی خۆشمان ،تاریخی حیزبەکانیش بە رەوشەنی مودەووەن نەکراوە ،مسەووەب نەکراوە ،موشەخەس نییە کە چییە ،حەتا ئەسنادەکانیش ،هەموو ئەسنادەکانیش کۆنەکراوەتەوە ،ئەسنادەکانیش برش و باڵون ،ئەوەی کە هەڵدگەڕێتەوە سەر بزوتنەوە کۆمەاڵیەتییەکان ،بزوتنەوە سیاسییەکان ،مەسەلەی ژنان ،مەسەلەی کرێکاران و ئەوانە بە ڕاستی کار زۆر کراوە بەاڵم زۆر کەم مودەون کراوە، زۆرکەم نوسراوە ،زۆر کەم سەبت کراوە کە ئەو تەجروبەیە چیبووە و چۆن دەستی پێکرد ،ئاکامەکەی چیبووە، دوایە کەسێک دێت تەماشا دەکا بێژێ مەسەلەن لەدەهەی ٥٠ئەوە ڕوویدا لە دەهەی ٦٠دا ئەوە ڕوویدا لە ٧٠ئەوە ڕوویدا و ئەوە ڕەبتێکی مەنتێقی هەبێت وەکوو باقی شوێنەکان ،بەهەر حال من پێموایە بایەخی پێنەدراوە بەاڵم ئێستاش درەنگ نییە ئەگەر ئەحزابی سیاسی یا
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
سیاسی
Dwaroj@komala.com
ـــــــــــــــــــــــــــورد لە ئێران «ئەرک و دەرفەتەکان» ئەوە ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگرە کە ڕژێمی تاران قەت تەنیا بە هێزی کورد کە سەتا ١٠هەتا ١١ی دانیشتوانی ئێرانی پێکهێناوە نارووخێ ،بەاڵم چارە چییە و پێگە و جێگەی کورد لە بازنەی هێزەکانی دژبەر لە کام بەرەدایە؟ ئایا کورد دەبێ خۆی لە نێوان بەرەی هێزە پێشکەوتنخوازەکانی ئێرانیدا ببینێتەوە یان چوونکە کێشەی نەتەوەیی هەیە دەتوانێ لە سیستمێکی نادیموکراتیک و پاشکەوتووی حکوومەتی ئیساڵمیدا بە ئاواتەکانی خۆی بگات؟ ئەگەر وایە ،بە کام میکانیزم و سیاسەتێک؟، ئەویش لە حاڵەتێکدا کە حکوومەتی تاران ئامادەی پێدانی ئیزنی چاالکی سیاسی بە هێزەکانی مەدەنی و سیاسی خۆشی نیە ،و هەر چەشنە دەنگێکی ئازادیخوازانە بە سێدارە ،بەندیخانە و ترۆر واڵم دەداتەوە .پیالنی ترۆری کاک ڕەزا کەعبی جێگیری سکرتێری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ،پیالنی سەرنەگرتووی تەقاندنەوەی بنکەی کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران لە ساڵی ،٢٠١٥ کوژرانی ٧کەس لە کارەساتی شەوی یەڵدا لە ٢١دیسامبری ٢٠١٦لەبەر قەاڵی دێموکرات ،هەروەها مووشکبارانی قەاڵی دیموکرات – بنکەی دەفتەری سیاسی حدک و بنکەی ڕاهێنانی حدکا و ئێعدامی رامین حوسێن پەناهی و لوقمان و زانیارمورادی لە ١٧ی خەرمانانی ٢٠١٨ی زایینی ،نموونەی بەرچاوی نەگۆڕیی سیاسەتی پتر لە چوار دەیە سەرکووت و تاوانی حکوومەتی ئیساڵمی ئێرانە و پێویستە لەم پێوەندییەدا واڵمی ئەم پرسیارانەش بدەینەوە: • بڵێی ئێمەی کورد کە نەمانتوانی لە ساڵەکانی سەرەتای پاش شۆڕشی ڕێبەندانی ،٥٧بە هەبوونی هەزاران پێشمەرگە و پشتیوانی جەماوەری کورد، نەبوونی دەستەاڵتی حکوومەتی ناوەندی لە شارەکانی کوردستان ،هەروەها سەقامگیر نەبوونی دەستەاڵتی تاران و هەبوونی چاالکی سیاسی هیزەکانی چەپ و دژبەر لە تەواوی ئێراندا ،تەنانەت بە یەک خاڵ لە ویستەکانمان بگەین، بتوانین لە بارودۆخی ئێستادا بە بەشێک لە ئامانجەکانمان بگەین؟ • بڵێی ئەمە نبێتە هۆی پێکهێنانی ئەو وەهمە کە بۆ وێنە بە بەشداریکردنی خەڵک لە نمایشەکانی هەڵبژاردندا وێچوونی هێنانە بەرباس و چارەسەری کێشەی کورد هەیە یاخود حکوومەتی ئیساڵمی ئێران بەم ڕادەیە لە عەقلییەتی سیاسی گەیشتوە بێ لەبەر چاوگرتنی مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤ لە ئێراندا، ئامادەی پێدانی تەنانەت بەشێک لە مافەکانی کورد بێ ،ئەویش لە کاتێکدا کە هێزەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە دەروەی واڵت ئاوا تووشی قەیرانی رێکخراوەیی و فیکریی بوون؟ • بڵێی حکوومتی تاران ئەوەندە الواز و بێ دەستەاڵت بووبێ کە بیەوێ بە یەک دوو دانیشتن لەگەڵ جەماعەتێکی دیاریکراو کە بە چراسەوزدان بە حکوومەتی تاران دەیانەوێ پێشەنگی چارەسەرکردنی کێشەی کورد لەگەڵ هێزەکانی ئەمنی ئێران بن ،مافی کورد بدات؟! • بڵێی ئەم چەشنە سیاسەتکردنە نەبێتە هۆی پێکهێنانی دوبەرەکی زۆرتر لە ماڵی کورد و دڵخۆشترکردنی حکوومەتی تاران؟ بێ‌گومان پێکهاتنی بارودۆخی نوێ وەکو هێرشی‌هێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ بۆ ئێران [وەکو ئێراق] ،یان دەستپێکی شەڕی نێو خۆیی[وەکو سووریە] یاخود کودەتای هێزەکانی دژبەری نێو حکوومەت کە بەرژوەندیان پێکەوە ناتەبا بێ! ،یان شۆڕشی جەماوەری دەتوانی لە داهاتودا ببێتە هۆی سەرهەڵدانی سناریۆیەکی تازە .بەاڵم ئێستاکە هیچ کام لەم خااڵنە چ «بالقوە» و چ «بالفعل» بوونی نیە و کوردی ڕۆژهەاڵت یاخود گشت بزووتنەوەی دژ بە حکوومەتی ئیساڵمی ئێران لە بارودۆخێک نین کە بەرژوەندیان تەبایی لەگەڵ بەرژوەندی واڵتانی ڕۆژئاوا و ئەمریکا سەبارەت بە
ئێران بێ ،بەم پێیە لەوەناچی کاتی ئەوەی گەیشتبێ بەشێک لە برادەران توورەکەی بۆ بدورێنین! تەنانەت لەم حاڵەتەشدا کاتێک حیسابێک لەسەر کوردی ڕۆژهەاڵت دەکرێتەوە کە یەکگرتوو و بە هێز بێ! ئەو حیزب و رێکخراوە کوردستانی‌یانەی کە پێشرۆ و ئااڵهەڵگری دروشمی فیدراڵیزم بۆ ئێرانن و خۆیان وەکو بەشێک لە ئوپۆزیسیۆنی ئێرانی پێناسە دەکەن، هەروەها بەم باوەڕەن کە بەشێک لە کێشەکانی نەتەوەیی کوردی ڕۆژهەاڵت له چوارچێوەی دەوڵەتێکی فیدراڵ و دێمۆکراتيک»دا چارەسەر ده‌کرێ، بێ‌گومان دەچنە نێو خانەی حیزبە ئوپۆزیسیۆنەکانی ئێرانی و پێویستە هاوئاهەنگ لەگەڵ ئەوانەی کە باوەڕیان بە کێشەی نەتەوەی و مافی چارەی خۆنووسین هەیە ،بۆ ڕووخاندنی ئەم ڕێژیمە تێبکۆشن .لەم ڕەوتەدا حیزبێکی سەربەخۆیخوازیش ناتوانێ بێ‌تێکچوونی سیستمی ئیداری – سیاسی ناوندخواز و ڕووخانی حکوومەتی ئیساڵمی بە بەشێک لە ویستەکانی خۆی بگات. بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیش پێویستە بارودۆخی سیاسی ،فەرهەنگی و کۆمەاڵیەتی مسۆگەر بکرێت ،تا خەڵکی بە ئاستێک لە ئاگایی نەتەوەیی بگەن کە بتوانن بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆیان بدەن .حیزب و ڕێکخراوە کوردییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان، بێ لەبەرچاوگرتنی دروشمی کاتی یان درێژخایەنیان ،بۆ بردنەسەرەوەی ئاگایی نەتەوەیی و کۆکردنەوەی خەڵک و ڕێکخستنیان لە نێو پێکهاتە جۆراوجۆرە سیاسی و مەدەنییەکاندا ،پێویستیان بە بارودۆخێکی ئازاد و دیموکرات هەیە تا کاریگەری ڕاستەوخۆیان لە ژیانی ڕۆژانەی گەلەکەیان هەبێ .ئەم باڕودۆخە بێ ڕووخانی سیستمی ناوەندخواز لە ئێراندا وەدی نایە .نەیاران و دوژمنانی حکوومەتی ئیساڵمی کە خوازیاری ڕووخانی ئەم ڕێژیمە بن ،کەم نین ،بەاڵم جێگە و پێگەی کوردی ڕۆژهەالت لە ڕەوتی ڕووخاندنی حکوومەتی ناوەندخواز و تیوکراتیکی ئێراندا ،تەنیا دەتوانێ بەڕەیەک لە هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن بێ، کە باوەڕیان بە فرەنەتەوەیی بوونی
حیزبێکی سیاسی پێویستە لە درێژایی خەباتی خۆی، بە پێی بارودۆخ، دەرفەتەکانی نێوکۆمەڵگا، توانای و ڕادەی کاریگەری خۆی لە نێو جەماوەری خەڵک ،بۆ وەدهێنانی ئامانجە سەرەکییەکانی، هەڵوێست وتاکتیکی شیاو هەڵبژێرێ
ئێران ،بوونی کێشەی نەتەوەیی و مافی چارەی خۆنووسین هەیە! پرینسیپەکانی خەبات! راست کن لفظ و استوار بگوی سرە کن راە و پس دلير بتاز مسعود سعد سلمان حیزبێکی سیاسی پێویستە لە درێژایی خەباتی خۆی ،بە پێی بارودۆخ، دەرفەتەکانی نێوکۆمەڵگا ،توانای و ڕادەی کاریگەری خۆی لە نێو جەماوەری خەڵک ،بۆ وەدهێنانی ئامانجە سەرەکییەکانی ،هەڵوێست وتاکتیکی شیاو هەڵبژێرێ و لەم ڕەوتەدا بە بەکارهێنانی شیوە جۆراوجۆرەکانی خەباتی ئاشتیخوازانە و مەدەنی هەتا شۆڕش و شەڕی چەکداری پاشەکشە بە دوژمن بکات .ڕەوتی خەبات ،ڕێگەیەکی ساف و بێ لەمپەر نیە و هیچ حیزب و بزووتنەوەیەکیش ناتوانێ چاوەرێ ئەوی بێ کە لە ماوەیەکی کوورتخایەندا بە ئامانج و ئاواتەکانی بگات .لە کاتی بەسەرکارهاتنی حکوومەتی ئیساڵمی‌یەوە هەتا ئێستا هێزەکانی کوردستانی بە پێی هاورێژەیی هێزەکانی خۆیان و دەستەاڵتی ناوەندی لە شیوە جۆراوجۆرەکانی خەبات وەکو بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی سەرەتای شۆڕشی ڕێبەندانی ،٥٧شەڕی چەکداری و وتووێژکردن لەگەڵ نوێنەرانی تاران و هتد کەڵکیان وەرگرتووە ،بەاڵم بە هۆگەلێکی ڕوون وەکو نەبوونی هاودەنگی و بەرەی یەکگرتووی هێزەکانی کوردستانی ،دابڕان و شەری نێوخۆیی ،سەرکوتی تەواوی هێزەکانی پێشکەوتنخوازی ئێرانی و کوردستانی لە الیەن رژێمی ئیساڵمی‌یەوە ،و هتد لەم ڕەوتەدا بە داخەوە سەرکەوتوو نەبوون و پەیتا پەیتا ناچار بە پاشەکشەی نیزامی و ڕێکخراوەیی هەتا دانیشتنیان لە باشووری کوردستان بۆ ماوەیەکی درێژخایەن کراون .پاش بە جێ هێشتنی قەندیل و نێشتەجی بوونی دیموکرات و کۆمەڵە لە کۆێە و زرگوێز ،پێکهاتنی هەرێمی کوردستان و نەمانی ڕژێمی بەعس وەکو پشت‌بەرەی شەڕی دژ بە ئێران ،دابڕان و لەت لەتبوونی ئەم حیزبانە و بە هێزتربوونی سیستمی دەستەاڵت لە ئێراندا هەروەها قەیرانی سیاسی و ڕێکخراوەیی ،نەبوونی بەرەیەکی کوردستانی و گوشارەکانی نهێنی و ئاشکرای حیزبە سەرکی‌یەکانی باشووری کوردستان ،کێشەی ماڵی و هتد کاریگەریی نەرێنی‌یان لە سەر ئەم حیزبانە وەکو نوێنەرانی فیکری و سیاسی بزووتنەوەی کوردی ڕۆژهەاڵت بووە و هەیە .ئەمرۆکە هەبوونی هێزی پێشمەرگە زۆرتر حاڵەتێکی هێمایی و سەمبولیکی بۆ حیزبەکان هەیە هەتا هێزێکی کاریگەر لە ڕەوتی خەباتی دژ بە حکوومەتی ئیساڵمی ئێران. بێ‌گومان لەبەر چاوگرتنی بەرژوەندی باشوور و نەبوونی پشتی بەرەی شەڕ، نەبوونی ناوچەی ئازادکراو لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و نەبوونی پشتیوانی جەماوەر و کەمبوونی ڕێژەی هێزی پێشمەرگە و بە‌هێزبوونی هێزەکانی سەرکوتکەری تاران ،ڕێگە بەم چەشنە خەباتە بە چەشنی ساڵەکانی دەیەی ٦٠ی هەتاوی لە بارودۆخی ئیستادا نادەن. هەورازو نشێوی خەبات و بە‌کار‌هێنای شێوە جوراوجۆڕەکانی خەبات لە پێوەندی لەگەڵ وەزعی هیزی خۆیی و دوژمندایە .لە کاتی بە هێزبوونی دوژمن پێویستە هیزی پێشکەوتنخواز بە دوور لە هەر چەشنە کێشەخوازی بە شێوەی پەیتا پەیتایی چاالکی بکات و هێزەکانی خۆی بپارێزی ،بەاڵم کاتێک هێزی دوژمن الوازە ،دەبێ کار و چاالکی هێزی پێشکەوتنخواز بچێتە قۆناخێکی ڕادیکالتروە .دیتنەوەی هاورێژەیی نێوان ئەم دوو حاڵەتە و دارشتنی سیاسەتی دروست و بە دوور لە هەڵەی سیاسی کارێکی هاسان نیە و حیزبێکی بەرپرس دەبێ توانایی ڵێکدانەوە و هەڵسەنگاندنی ڕووداوەکان ،وەزعییەتی خۆی و
9
لێرەدایە کە هەڵویستی حیزبێک بۆ هاندانی خەڵک بۆ بەشداری لە هەڵبژاردنەکان یاریدە بە مانەوەی دەستەاڵتی دیکتاتۆر و ڕەوایی زۆرتر بەوان دەدات‌و زۆرجار وەکو خاڵێکی ڕەش لە ژیانی سیاسی ئەم حیزبانەدا تۆمار دەکرێ .حیزبێکی ئوپۆزیسیۆن لە ڕەوتی تێکۆشانی سیاسی خۆیدا ئەگەر نەرمشی لە کردەویدا بێ ،بۆی نیە لە بنەماکاندا سازش بکات و پێویستە کاتێک دەرفەت بۆ گۆڕانکاری بنەڕەتی نیە لە شێوەکانی بێ توندوتیژیی کەڵک وەربگێری کە «نزیکەی ٢٠٠شێوەی هەتا ئێستا ناسراون .ئەم شێوانە لە سێ دەستەی سەرەکیدا پۆلبەندی کراون :دربڕینی نارەزایەتی و هەڵگرساندن ،هاوکاری نەکردن و هێرش کردن .شێوەکانی دربڕینی نارەزایەتی‌و هەڵگرساندن زۆرتر خۆپیشاندانە سەمبولیکەکانن وەکو رێژە ڕۆیشتن ،ڕێ‌پێوان و .،...هاوکاری نەکردن بە ٣ژێرگرووپ دابەش دەکرێ (ئەلف) هاوکاری کۆمەاڵیەتی نەکردن، (ب) هاوکاری ئابووری نەکردن وەکو تەحریمەکان ،مانگرتنەکان (ج) و هاوکاری سیاسی نەکردن .هێرشە بێ تووندوتیژییەکان لە ڕێگەی کارو چاالکی ڕەوانی ،فیزیکی ،کۆمەاڵیەتی و ئابووری و سیاسی ... ،هەروەها [پێکهێنانی] دەوڵەتە هاوتەریبەکان لە دەستەی ئاخردا جێگیر دەبن. مانگرتنی سەرانسەریی ڕۆژی چوارشەممە ٢١ی خەرمانانی ١٣٩٧هەتاویی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان لەسەر بانگەوازی ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەی حیزبی کومۆنیستی ئێران و هتد نموونەیەکی بە‌نرخ و بە هێز لە خەباتی مەدەنی گەلی کورد و وانەیەکی گەورە بۆ گەلەکانی دیکەی ئێران و حیزبە سەرانسەرییەکانە.
دوژمن ،فاکتۆرەکانی لەبار و ناڵەباری نێوخۆیی ،ناوچەیی و جێهانیی بێ ،هەتا بتوانێ هێزێکی زۆرتر لە دەوری خۆی کۆکاتەوە و دوژمن لە پەراوێز بخات، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە بەرنامە و خوێندنەوەی دروستی لە ڕووداوەکانی نێو کۆمەڵگا بێ و بتوانێ متمانەی خەڵکی بەرەوخۆ ڕابکێشێ .کاتێک دەرفەرتی پێویست بۆ کاری و چاالکی رادیکاڵ نییە ،حیزب دەبێ تێبکۆشی لە نێوخۆی واڵت پەرە بە شانەکانی حیزبی بدات و لە ڕێگەی پێکهێنان و یاخود بەشداری لە پێکهێنانی یەکێتی جۆراوجۆرەکانی پێشەیی و کۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی ،بەشداری لە چاالکی‌یەکانی نێو واڵت بکات. مەبەست و ئامانجی خەباتی مەدەنی نە پێدانی ڕەوایی زۆرتر بە دەستەاڵت بەڵکوو لە پەراوێزخستنی هەرچی زۆرتری هێزەکانی دەستەالت و دوورکردنەوەی خەڵک لەوانە .بۆوێنە بەشداری لە ڕەوتی هەڵبژاردنەکان لە واڵتێکی سەرەرۆیی وەکو ئێران و هاندانی خەڵکی بۆ بەشداری لەم چەشنە نمایشانەدا ،بە پێچەوانەی ئەوانەی کە پێیان وایە دەبێتە هۆی چاالک‌کردنی خەڵک و بردنەسەرەوەی ئاگایی نەتەوەیی ،نە تەنیا یاریدە بەم دوو خاڵە نادات ،بەڵکوو ئەو وەهمە پێک دێنێ کە دەکرێ لە چوارچێوەی سیستمێکی بەستراو و کۆنەپەرەستانەدا ئاڵوگۆڕی دیموکراتیک بکردرێ؟! جین شارپ یەکێک لە دوکترینی خەباتی مەدەنی لە کتێبی «لە دیکتاتۆری‌یەوە بەرەو دیموکراسی» ئاماژە بەم راستییە دەکا :کە» دەنگدان لە ژێر دەستەاڵتی حکوومەتە سەرەرۆییەکاندا ئامرازێکی باش بۆ پیکهێنانی ئاڵوگۆڕی بنەمایی لە پێکهاتەی سیاسی نیە .بەشێک لە حکوومەتەکانی دیکتاتۆری جارو بار بۆ کۆتایی و ئاکامبەندی پاراستنی ڕەواڵەتی دیموکراتیک بوونی خۆیان ،هەڵبژاردنیش بەکار دەهێنن (وەکو دەنگدان لە واڵتەکانی بلۆکی «ڕاستیی سەردەکەوێ ،بەاڵم پێویستی ڕۆژهەاڵتی پێشوو) بەاڵم ئەم دەنگدانانە ،بە یاریدەی جیددی ئێمە هەیە». ژولیوس ڤۆچیک ڕاپرسییەکی بەستراوەن کە تەنیا بۆ پشتیوانی لێکردنی خەلکی و هەڵبژاردنی یەکێک لە کاندیدە هەڵبژاردوەکانی چارەسەرکردنی کێشەی نەتەوەیی کورد دیکتاتۆر ،بەکاردەهێندرێ .ئەگەر لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان پێوەندیی تەنانەت کاندیدێکی ئۆپۆزیسیۆنیش ڕاستەوخۆی لەگەڵ سیستمی ئیداری ئیزنی بەشداری لە هەڵبژاردنی پێبدرێ و – سیاسی ئیران هەیە .حکوومەتی هەڵبژێردرێ (وەکو ئەو حاڵەتەی کە لە ناوەندخواز ،نادیموکراتیک و تیوکراتیکی ساڵی ١٩٩٠لە برمە و لە ساڵی ١٩٩٣لە ئیساڵمی کە باوەڕی بە بوونی نەتەوە نیجێریە ڕوویدا) ،ئاکامی هەڵبژاردنەکان و کێشەی نەتەوەیی لە ئێراندا نیە، بە هاسانی لە الیەن دیکتاتۆرەوە رەت بەربەستی سەرەکی بۆ چارەسەرکردنی دەکرێتەوە ،جارو باریش کاندیدی کێشەی نەتەوەیی لە چوارچێوەی «سەرکەوتوو» هەرەشە و گوڕەشەی سیستمی ئەمرۆی ئێراندایە .ئەرکی لێ دەکرێت ،و تەنانەت لە سێدارەش هێزێکی ئوپۆزیسیۆن لە خەباتی دەدرێ .دیکتاتۆرەکان هیچ کاتێک بە پێشکەوتنخوازانەی خۆی بریتی‌یە لە: هاسانی ئیزنی دەنگدان بۆ ئەوانەی دوورکردنەوەی خەڵک لە دەستەاڵت، نادەن کە بیانەوەی ئەوان لە تەختی بردنە سەرەوی ورە و متمانە بە خۆیی خەڵک ،ڕێکخستن و سازماندانی ئەوان پاشایەتی بکێشنە‌خوارێ» . لە ئێرانیشدا ئێمە ئەزموونی ئەم لە ڕێکخراوە نهێنی و ئاشکراکانی نێو حاڵەتانەمان هەیە ،بۆ وێنە پیالنی کۆمەڵگا ،بردنە سەرەوەی ئاگایی گیرانی د .قاسملو پاش دەنگهێنانەوەی نەتەوەیی و سیاسی ،لە پەراوێزخستنی لە هەڵبژاردنەکەی مەجلیسی «خبرگان» هەرچی زۆرتری حکوومەتی ناوەندی وەکو نوێنەری خەڵکی ورمێ و لە و ئاشکراکردنی جەنایەت و تاوان و گەماڕۆدانی ماڵی موسوی و کەروبی پاش ئاکارەکانی نادیموکراتیکی ڕژێم لە نێو بزووتنەوەی سەوز .جین شارپ زۆر بە خۆ و دەروەی واڵت ،پێکهێنانی لۆبی جوانەی ئاماژە بە خاڵێکی سەرنج ڕاکێش ،کوردی ڕۆژهەاڵت لە دەرەوەی واڵت بۆ واتە هاوکاری خەڵک وەکو سەرچاوەی پێوەندیی دیپلۆماتیک لەگەڵ پەرلەمان، هێزی سیاسی دیکتاتۆرەکان دەکا و دەوڵەت و راگەیەنە گشتییەکانی دەڵی «مەبەستی سەرەکی سادەیە ،واڵتەکانی رۆژئاوایی و ئەمریکا ،هەوڵ دیکتاتۆرەکان نیازیان بە هاوکاری ئەو بۆ پێکهێنانی بەرەی یەکگرتووی کورد و خەڵکە هەیە کە حکوومەتیان بەسەردا هاوکاری لەگەڵ هێزە پێشکەوتنخوازەکانی دەکەن ،هاوکاری‌یەک کە بێ ئەو ،سەر بە نەتەوەکانی دیکە ،هەروەها ناتوانن سەرچاوەی هێزی سیاسی خۆیان ئەو ڕێکخراوە سەرتاسەریانەیە کە مسۆگەر بکەن و لە جێ خۆی ڕاگرن .مافی چارەی خۆنووسینی نەتەوکانی سەرچاوەکانی هێزی سیاسی بریتین لە :ئێران بە فەرمی دەناسن .پێش • ڕەوایی ،پێکهێنانی باوەڕی گشتی شەرتی تەواوی ئەمانەش ،ئەوەیە کە سەبارەت بە یاسایی بوونی حکوومەت و حیزبە کوردستانییەکان ماڵی خۆیان پێبەندی ئاکاریی خەڵک بۆ گوێ‌ڕایەڵی ڕێکخەن و لە سەر خاڵە هاوبەشەکانیان ڕێک کەون .بێ‌گومان کاتێک بەرەی لەوان. • سەرچاوەی ئینسانی ،ڕێژە و بایەخی کوردستانی پێک بێ ،نوێنەرانی سیاسی کەسان و گروپگەلێک کە فەرمانبەری لە کوردی ڕۆژهەاڵتیش دەتوانن بە متمانە و دەستەاڵتداران دەکەن ،هاوکاریان دەکەن قورساییەکی زۆرتر بکەونە نێو بازنەی یاخود یاریدەی بە دەستەاڵتدارەکان کایە سیاسییەکانی نێوخۆ و دەرەوەی واڵت. دەدەن .و هتد»
8
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
سیاسی
Dwaroj@komala.com
بزووتنەوەی نەتەوەیی -ڕزگاریخوازانەی کـــــــــــــــــ پڕۆژەیەکی ڕوونیان لە پێوەندیی لەگەڵ قۆناخە جۆراوجۆرەکانی خەبات و ڕێکخستنی خەڵکی لە دەوری دروشمی سەربەخۆیی نیە. درێژەخایەندنی خەبات و ڕادەی ڕاست‌بینی سیاسی همتم بدرقە راە کن! ای طاير قدس کە دراز است رە مقصد و من نو سفرم حافظ
د .کامەران ئەمین ئاوە مێژوو شتێک بێجگە لە چاالکی مرۆڤ بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی خۆی نییە!» کارل مارکس پێشەکی چارەنووسی سیاسی کورد بە هۆی دابەشکران و سەرلەنوێ دابەشکرانەوەی کوردستان لە دوو قۆناخی مێژوویی واتە شەری چاڵدەڕان[ڕێکەوتی ٢٣ی ئووتی ١٥١٤ی زایینی] و کۆتایی هاتنی شەری یەکەمی جیهانی و قەبووڵی پێمانی تەواوبوونی شەر لە اڵیەن دەوڵەتی عوسمانییەوە[ڕێکەوتی ٣١ ئوکتۆبری ١٩١٨ی زایینی] گرێدراوە بە چارەنووسی سیاسی ئەو چوار واڵتەی کە خاکی کوردستانیان بە پانتایی ٥٠٠ هەزار کیلۆمیتری چوارگۆشە دابەشکردوە کە بەراوەرد دەکرێ لەگەڵ کۆی خاکی فەرەنسە و سپانیا .لە تەواوی ئەم سااڵنەدا کوردستان و ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست شایدی شۆڕش و خەباتی بێ پسانەوەی گەلێک بووە کە بۆ ئازادی و ڕزگاری واڵتەکەی ساتێک ملی نەداوە. بێ‌گومان بزووتنەوەی کورد لە هەر چوار بەشیدا بە پێی ڕادەی ئاگایی نەتەوەیی، زاڵبوونی ڕێبەریی سەرۆک عەشیرە یاخود حیزبێکی سیاسی ،لەباربوونی بارودۆخی نێوخۆیی ،ناوچەیی و جیهانیی، هەروەها بوون لە بازنەی سیاسەتی نیوجێهانیدا ،قۆناخی جۆراوجۆری تێپەرکردوە .سەرەرای تەواوی هەورازو نشێو و گۆڕانگارییە جۆڕاوجۆرەکانی ژیانی سیاسی ،بۆ تێکۆشەرانی کورد هەمیشە و لەهەر حاڵەتێکدا ڕزگاری نەتەوەیی چرا و رێنمای خەباتی سیاسی بووە .لەم ڕەوتەدا زۆر جار حیزب و کەسایەتییەکانی کورد بە پێ بیرو هزری جۆراوجۆر خەباتیان کردوە و بزووتنەوەی کورد لە ژێر کاریگەری ئەوان و هاوڕێژەیی هێزەکانی دژبەر و گۆڕانکارییە سیاسییەکان تووشی سەرکەوتنی کاتی ،پاشگەزبوون یاخود شکان بووە ،بەاڵم سەرەڕای هەمووی ئەوانەش ،گەیشتن بە مافی چارەی خۆنووسین تەوەرەی سەرەکی خەباتی هێزە سەرەکییەکانی کوردستانی پێکهێناوە. لە ساڵەکانی پاش رووخاندنی کۆماری کوردستان [١٩٤٦زایینی] و لە سێدارەدانی پێشەوا قازی محەمەد و هاورێیانی ،لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان مەسەلەی ئێرانی یان کوردستانی بوون ،شێوەی خەباتی ئاشتیخوازانە]، سیاسی[چەکداری‌و پێوەندیی خەباتی نەتەوەیی و چینایەتی ،هەروەها هەڵبژاردنی ڕێبازی سیاسی و دروشمی سەرەکی ،کاریگەری لە سەر خەباتی گەلی کورد داناوە .پاش ڕووخاندنی کۆماری کوردستان هەتا ئەم دووایانە ،دروشمی دیموکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ کوردستان و گرێدانی چارەی کێشە کورد بە بزووتنەوەی سەرتاسەری ،هەروەها دەستەاڵت لە تاران و هەبوونی دیموکراسی ،تەوەرەی سەرەکی بووە .ئێستاش دروشمی فیدراڵیزم یان بە وتەیەکی دیکە خودموختاری بۆ تەواوی نەتەوکانی ئێران بۆتە دروشمی سەرەکی زۆرینەی حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان .چەند حیزب و گرووپێکی سەربەخۆیخوازیش لە دەرەوەی ڕۆژهەالتی کوردستان پێکهاتوون کە بەرنامە ،میکانیزم یاخود
سەرەرای تەواوی هەورازو نشێو و گۆڕانگارییە جۆڕاوجۆرەکانی ژیانی سیاسی ،بۆ
حقووقی و شارۆمەندییە کە دەتوانی لە کاتی تێکچوونی سیستمی فیدراڵی و کۆنفیدراڵی یان بە شوێن ڕێفراندۆم و جیابوونەی یەکێک لەم نەتەوانە بگۆڕدرێ .بۆ وێنە پاش ڕووخانی یەکێتی سۆڤییەت لە ساڵی ١٩٩١ی زایینی، کۆتایی بە شارۆمەندیی و ناسنامە و پێناسەی سۆڤییەتی نەتەوەکانی پێکهێنەری ئەم واڵتە هات .لە ئێرانیش سیستمێکی زاڵبوونی سەرەرای ناوەندخواز ،ئەندامی هەر نەتەوەیەک سەرەڕای هەبوونی مافی شارۆمەندی ئەم واڵتە ،پێناسەی ئەتنیکی خۆی هەیە و مافی ئەو نەتەوەیەیە بۆ وەدەسهێنانی ئەم مافە پەسەندکراوە جێهانییە کە لە الیەن حکوومەتی ئێرانەوە پێشێلکراوە، خەبات بکات و بڕیار بۆ بوون یان نەبوون لەم چوارچێوەیەدا بە پێی بەرژوەندی و ئاستی ئاگایی نەتەوەیی خۆی بدات. سەرەڕای ئەوەش تا کاتێک کورد لە نیو ئەم کۆیەدا بێ ،چارەنووسی بە شێوەی سیستمی دەستەاڵتداری لەم واڵتەدا بەستراوەتەوە و الیەنی شەڕ و وتووێژی لە هەر حاڵەتێکدا تارانە. ئێستا بە‌پێی بوونی حکوومەتێکی تیوکراتیکی ئیساڵمی پێویستە ئێمە واڵمی ئەم پرسیارە بدەینەوە :بڵێی کێشەی کورد لە واڵتێکی فرەنەتەوەیی ،بەاڵم ناوەندخواز وەکو ئێران [بە پێچەوانەی تورکیە ،سووریە و ئێراق کە سەرەڕای بوونی ئاسوریی یان تورکمەنەکان ،تەنیا دوو نەتەوەی سەرکی لە خۆ دەگرن] بێ هەبوونی دیموکراسی و تێکچوونی سیستمی ناوەندخواز چارەسەر بکرێ؟
بێ‌گومان ڕەوتی خەبات و سەرکەوتنی هێزی پێشکەوتنخواز زۆرجار ماوەیەکی زۆرتر لەوەی کە خەڵک یاخود تێکۆشەرانی کورد ئازادیخوازان دەیخوازن ،دەخایەنێ ،ئەم کاتە ئەگەر بەراوەرد لەگەڵ ماوەی تەمەن و ژیانی مرۆڤ بکرێ گەلێک دوور و درێژ هەمیشە و لەهەر دێتە بەرچاو ،بەاڵم بۆ هێزێکی سیاسی بەرپرس کاتێک ئەم چەشنە دیاردەیە حاڵەتێکدا ڕزگاری لە ڕەوتێکی مێژوویی لەبەرچاو بگیرێ، درێژەخایەندنی خەباتی سیاسی نە تەنیا نابێتە هۆی خەمۆکی سیاسی، بەڵکوو نەتەوەیی چرا و دەبێ ببێتە هۆی بەکارهێنانی تەواوی هێزو وزەی حیزب بۆ پەروەردەکردنی کادر و ئەندامەکانی ،ئامادەکاریی بۆ رێنمای خەباتی کارو چاالکی پێویست لە کاتی گونجاودا، کەڵک‌وەرگرتن لە دەرفەتە سیاسییەکان ،سیاسی بووە بردنەسەرەوەی ئاگایی نەتەوەیی و کۆمەاڵیەتی -سیاسی خەڵک، ڕێکخستنی خەڵک لە نێو دژبەر، هیزەکانی ڕێکخراوە هەڵسەنگاندنی یاریدەدان یاخود جۆراوجۆرەکانی حیزب ڕێکخراوە کۆمەاڵیەتی ،کۆکردنەوەی و ڕێبەری خەڵک لە دەوری بە پێکهێنانیمەدەنی‌یەکانی نیو واڵت ،و دروشمی گونجاو و دروست ،هەروەها و فەرهەنگی بەم پێیە بەشداری ئاشکرا و نه‌هێنی بەکار بردنی تەواوی شێوەکانی خەبات لە ژیانی سیاسی کۆمەڵگا و هتد .لەم دەتوانێ یاریدە بە خێراکردنەوەی چارەسەری کێشەی کورد لە ڕیگەی پێناوەدا پێویستە حیزبێکی سیاسی ڕەوتی گۆڕانکاری لە کۆمەڵگادا وتووێژ :وەهم یان ڕاست‌بینی! دووربینی و تاکتیک و ستراتێژی ڕوونی بدات .لێرەدا پێویستە ئێمەی کوردی بۆ خەبات بێت‌و واڵمی پرسیارگەلێک ڕۆژهەاڵت کە بە چەشنێک بەستراوە درختی کە تلخش بود گوهرا ئێرانین، لە بداتەوە کە پێوەندیی ڕاستەوخۆیان بە ئاڵوگۆڕەکانی سیاسیلە بارودۆخێ اگر چرب و شيرين دهی مرورا دروستمان خوێندنەوەیناوچەیی و جیهانیی بێ و همان ميوە تلخت آرد پديد لەگەڵ ژیانی سیاسی حیزب و خەڵک لە نێوخۆیی،سیاسەتمان بە پێی بەرژوەندی از او چرب و شيرين نخواهی مزيد قۆناخە جۆراوجۆرەکانی خەبات هەیە .بتوانین ابوشکور بلخی وەرگرتن زۆرجار دیکتاتۆرەکان بە کەڵک ساڵەی هێزە گەڵەکەمان و لە پێناوی گەیشتن بە لە ئەزموونی سەدان بە یارمەتی مافی چارەی خۆنووسین دارێژین. لە بارودۆخی ئێستادا کە سیستمێکی سەرکوتکەرەکان و تیوکراتیکی ئیساڵمی لە ئێراندا دوکتورین و پسپۆڕە بەکرێگیراوەکان، کوردی ڕۆژهەاڵت و کێشەی ئێرانی دەستەاڵتی بە دەستەوەیە ،و بە پێی بەکارهێنانی شێوە جۆڕاوجۆرەکانی بوون ئایدیۆلۆژیی و یاسای سەرەکی نوێنەرانی سەرکوت ،هەروەها بێ‌ئەزموونی و هەڵەی سیاسی و نەبوونی یەکێتی هێزە کوردستان وەکو واڵتی کوردان ،واڵتێک خودا کە باوەڕیان بە بوونی نەتەوە و پێشکەوتنخوازەکان ،دەتوانن دەستەاڵتی لە باشووری ڕۆژئاوای ئاسیا بە دریژایی کێشەی نەتەوەیی لە ئێراندا نیە، سیاسی و حکوومەتی خۆیان بۆ ماوەیەکی ٣٠٠هەتا ٥٠٠کیلۆمیتر لە باکوورەوە هەروەها بە پێی ئەزموونی ٤٠ساڵ دوور و درێژ بپارێزن .لەم ڕەوتەدا هێز بەرەو باشوور و نزیکەی هەزار دەستەاڵتداری حکوومەتی ئیساڵمی، یاخود بزووتنەوەیەکی پێشکەوتنخواز کیلۆمیتر لە ڕۆژئاواوە بەرەو ڕۆژهەاڵت ئاسۆیەک بۆ چارەسەری کێشەی کورد ناتوانی بە شێوەیەکی وۆلنتاریستی واتە پێکدەهێنێ .بە هۆی نەبوونی دەوڵەتێک یاخود هەر نەتەوەیەکی‌تر لە ئێراندا خۆویست حکوومەتیک بگۆڕێ یان بە بە ناوی کوردستان ،ئەم چەمکە زۆرتر نابیندری .هەر چەشنە هەوڵ‌و تێکۆشانی ویستەکانی کاتی و درێژخایەنی خۆی مەفهوومێکی جوغرافیایی -ئەتنیکی بەشێک لە ڕێبەرانی کورد بۆ چارەسەری بگات .بۆ هەر گۆڕانکارییەکی جیددی هەیە هەتا دەوڵەتیی -سیاسیی .کێشەی کورد لەسەر مێزی وتووێژ نە لە کۆمەڵگادا پێویست بە بارودۆخی پاش شەڕی چاڵدەران پتر لە ١٦٠تەنیا ئاکامێکی ئەرێنی لێ نەکەوتۆتەوە، گونجاو ،هاوڕێژەیی وئەزموونی هێزەکانی هەزار کیلۆمیتری چوارگۆشە لە خاکی بەڵکوو لە کۆتاییدا بە پێچەوانەی هەر پرینسیپێکی سیاسی و ئەخاڵقی، دژبەر ،توانایی ڕێکخستن و پێکهێنانی کوردستان کەوتۆتە نێو چوارچێوەی کوژرانی کەسایەتیک وەکو نەمر د. پێشەیی فەرهەنگی، ڕێکخراوەی سیاسی ،بە‌پێی پێداویستی جوغرافیای سیاسی ئێرانەوە و بە پێی قاسملو و عەبدوڵال قادرئازەری لەسەر و کۆمەاڵیەتیی، وپێکهێنانی هێزی چەکداریی ،هێرش و ئەو ئامارانەی کە لەبەردەست دان، کورد مێزی وتووێژ لێکەوتۆتەوە .ڕاستییەکانی پاشەکشەی بە وەخت ،پێکهێنانی یەکێتی پتر لەسەتا دەهێنێ١١.ی دانیشتوانی ئەم واڵتە ژیان نیشانیان داوە کە ترۆری د .قاسملو و بەرەی هاوبەش لەگەڵ هیزەکانی پێک ئەمرۆکە بەشێک لە کوردەکان و بە نە تەنیا بە هۆی لەبەرچاو نەگرتنی باری سیاسی دژ بە دەستەاڵت ،پێوەندیی تایبەتی کوردەکانی دەرەوەی واڵت ئەمنییەتی بەڵکوو بە پێی پیالنێکی زۆر لەگەڵ هێزە پێشکەوتنخوازەکانی هەستیارییەکی تایبەتی‌یان بە چەمکی حیساب کراو و لە پێناوی بێ سەرکردن جیهان و ڕاکێشانی بیرورای جیهانی ئێرانی بوون هەیە ،بەاڵم ڕاستییەکانی یەکێک لە حیزبە سەرەکییەکانی بۆ پشتیوانی لە بزووتنەوەی دژ بە ژیان و سنوورە دەستکردەکان لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان بووە .بە قەوڵی حکوومەتی دیکتاتۆر ،بە کار هێنانی دەرەوەی بازنەی ویست و ئارەزوی «نیزامی گەنجەویی» اصل بد در خطا خطا دیپلۆماسی بۆ گوشار هێنانی ئابووری ئێمە کار دەکەن .کوردی ڕۆژهەاڵت یان نکند .بێ‌گومان «کاتێک ،سەرەڕای بە و سیاسی واڵتە بیانییەکان بۆسەر نەتەوەکانی دیکەی ئێران بە پێچەوانەی هێزبوونی دیکتاتۆرەکان ،بزووتنەوەیەکی حکوومەتی دیکتاتۆرەکان و هتد هەیە .بۆچوونی شوڤینیستەکانی تەواوخوازی خۆڕاگری تووڕەش [لە کۆمەڵگادا] لەم ڕەوتەدا هیزی سیاسی پێویستە ئێرانی کە باسی یەک واڵت و یەک نەتەوە هەبێ ،لەوەدەچێ دیکتاتۆرەکان لە لە تەواوی شێوەکانی خەبات بۆ لە دەکەن ،تەنیا لە ڕوانگەی حقووقی و ڕێگەی وتووێژ لەگەڵ ئوپۆزیسیۆن و پەراوێزخستنی حکوومەتی سەرکوتکەر و شارۆمەندییەوە وەکو ئێرانی پێناسە لە ژێر ماسکی مسۆگەرکردنی ئاشتی، دوورکردنەوەی خەڵک لە دەستەاڵت کەڵک دەکرێن ،بەاڵم لە ڕوانگەی ئەتنیکییەوە ،ئەوان بۆ خۆبەدەستەوەدان بانگهێشتن وەربگرێ .هەر چەشنە بریارێکی هەڵە و نەتەوەیەکی جیان کە لە چوارچێوەی بکەن .هەرچەند بانگهێشتن بۆ نەگونجاوی هێزە سیاسییەکان یاریدە جوغرافیای سیاسی ئێراندا دەژین ،بەم وتووێژ دڵخۆشکەرە‌ش بێتە بەرچاو، بە دەوامی دەستەاڵت و درێژەکێشانی هۆیە ئێران وەکو واڵتێکی فرەنەتەوەیی بەاڵم لەوەدەچێ لە دیوی وتووێژدا مەترسی‌یەکی زۆر لە بۆسەدا بێ». ماوەی ژیانی دیکتاتۆر دەدات. لە پێناسە دەکرێ.نەتەوەییەکانی ئورووپا بۆ حکوومەتی ئیساڵمی ئێران لە سەرەتای بابەتی(ئابژێکتیف) نەبوونی بارودۆخی زەینی(سوبژێکتیف) ،بێ‌گومان لە واڵتە چەندو بلژیک یاخود کەنادا ،بۆ شۆڕشی ڕێبەندانی ساڵی پەنجاوحەوتی وپێکهێنانی ئاڵوگۆڕێ سیاسی لە وێنە سویس فەرەنسەوی ،ئیتالیایی و ئەلمانییەکان هەتاوی ،ئەویش لە بارودۆخی ئەو دەستەاڵت بە زەبرێ ویستی هیزەکانی یاخود هۆڵەندییەکانی ئەم واڵتانە -کاتی ئێران و کوردستاندا و تەنیا پێشکەوتنخواز وەدی نایە ،بەالم سویسی ،بلژیکی یاخود کەنادایی بوون بۆ بە هێزکردنی هێزی نیزامی خۆی هێزێکی سیاسی بە پێی خوێندنەوەی نە حاڵەتێکی ئەتنیکی ،بەڵکو ماڤێکی و دارشتنی پیالن و هێرشی تازە بۆ کوردستان نەبێ ،قەت ئاوڕی لە دروست لە بارودۆخی سیاسی کۆمەڵگا،
مەسەلەی کورد یاخود هیچ نەتەوەیەکی دیکەی ئێران نەداوەتەوە و هەتا کاتێک ئەم دەستەاڵتە بەم ناوەڕۆکەوە بمێنێتەوە وێچوونی چارەسەرکردنی کێشەی کورد لە چوارچێوەی ئێراندا نیە‌و جموجوڵەی تەسکی چەکداری و ناردنەوەی چەند پێشمەرگەیەکیش نابیتە هۆی گوشارهێنانی جیددی بۆ سەر حکوومەتی ئیساڵمی ئێران و ڕاکێشانی سەرنجی دیکتاتۆرەکانی ئێران بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد .لەم پێوەندییەدا زۆر جار دەبیندرێ وتەکانی د .قاسملو سەبارەت بە شەڕی چەکداری و مەسەلەی وتووێژکردن لەگەڵ دەستەاڵتی ناوەندی لە الیەن کەسانێک کە خۆیان وەکو هۆگرانی «ڕێبازی قاسملو»! پێناسە دەکەن ،بە چەشنێکی‌تر شرۆڤە دەکرێ و بێ‌پسانەوە ئەم وتەیە دووپات دەکرێتەوە کە مەبەست لە شەڕی چەکداری نە ڕووخاندنی حکوومەتی تاران بەڵکوو سەرنج ڕاکێشانی کاربەدەستانی ئێران بۆ چارەسەکردنی کێشەی کوردی ئێران لە سەر مێزی وتووێژدایە .ئەمە لە حاڵێکدایە کە د .قاسملو لە الپەرەی ١٠ و ١١ی «کورتەباسدا بەم چەشنە ئاماژە بەم مەسەلەیە دەکا و دەبێژێ... »: دەبینین کە تاکتیکی شەڕی چەکداری ئێستامان لەگەڵ شەڕی چەکداری سێ مانگەدا فەرقی هەیە :ئەو کاتە ئێمە شەڕمان دەکرد بۆ ئەوەی ڕژێم ناچار بە وتووێژ بکەین ،بەاڵم ئێستا شەڕ دەکەین بۆ ئەوەی ڕژێم بڕوخێنین، چونکە لەم بڕوایەداین کە هیچ کام لە داخوازەکانی خەڵکی کوردستان و گەاڵنی ئێران ،لە چوارچێوەی ڕژێمی خومەینی‌دا وەدی نایە .واتە دروشمی ئێستای ئێمە« :ڕووخاندنی ڕژێمی خومەینیە» .لەبەرچاو نەگرتنی هەر ئەم وتەیە و دانیشتنی د .قاسملو لەگەڵ ترۆریستەکانی تاران ،بە نرخی گیانی بەرێزیان تەواو بوو .لێرەدا دەکرێ ئەم پرسیار ئاراستەی ئەوانەی بکەین کە پێیان وایە بە شەڕی چەکداری [ئەگەر بتوانین ناردنەوەی چەند پێشمەرگەیەک بۆ نێو واڵت بە شەڕی چەکداری نێو ببەین] ،دەتوانن حکوومەتی دەستەاڵت ناچار بە وتووێژ بکەن: • لە بەراوەرد لەگەڵ ساڵەکانی دەیەی ٦٠ی هەتاوی چ شتێک بە تایبەتی پاش ترۆری د .قاسملو و شەرەفکەندی و ترۆری سەدان پێشمەرگەی دیموکرات و کۆمەڵە لە باشووری کوردستان و کوشتن و لە سێدارەدانی سەدان ئازادیخوازی کوردی نیو واڵت گۆڕدراوە کە پێمان وابێ لەم ئیمامزادانە وێچوونی مۆجزەیەک بۆ کێشەی کورد هەیە؟! • بڵێی ناوەڕۆکی حکوومەتی ئیساڵمی و السەنگی هیزەکانی پێشکەوتنخواز و حکوومەتی ئیساڵمی ئێران وەها بۆ الی ئێمە شکابێتەوە کە بتوانین دەستەاڵتدارانی تاران ناچار بە دانیشتن لەسەر مێزی وتووێژ بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد بکەین؟ • بڵێی بزووتنەوەی مەدەنی لە ئێران و کوردستاندا هەتا ئەو رادەیە پەرەی گرتبێ کە نوێنەرانێکی ڕاستەقینەی کورد لە نێوخۆی واڵت بتوانن رۆڵی ها .د .پ – مان بۆ بگێرن و ئێمە بە هەبوونی شاخ و شار بتوانین حکوومەتی ئیساڵمی ناچار بە پاشەکشە بکەین؟ • بڵێی بێ گۆرانکاری لە سیستمی ناوەندخوازی دەستەاڵت و یاسای بنەڕەتی ئێران ،وێچوونی چارەسەری کێشەی کورد و گۆڕینی سیستمی ئیداری و سیاسی تەنیا لە چوارچێوەی ڕۆژهەاڵتی کوردستاندا هەبێ؟ • ئەگەر وێچوونی ئەم چەشنە ئاڵوگۆڕانە لە چوارچێوەی حکوومەتی ئیساڵمی ئێراندا هەیە ،چ بەربەستێک دەبێتە هۆی مانەوەی هۆگرانی ئەم بیرۆکەیە لە تاراوگە و نەگەرانەوەیان بۆ ئێران و دەستپێکی کارو چاالکی سیاسی لە چوارچێوەی یاسای بنەرەتی ئێرانی ئیساڵمیدا؟ جێگە و پێگەی کورد لە ڕەوتی ڕووخاندنی حکوومەتی تاراندا!
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
کۆمەاڵیەتی
Dwaroj@komala.com
11
ئازادی ژن ئازادی کۆمەڵگایە ئا :دوارۆژ
باسی مافی ژن و بزوتنەوەی ژنان ئەمڕۆ باسێكی سەرەكی هەموو الیەنێكی هەڵسوڕاوی گۆڕەپانی سیاسەت لە هەموو شوێنێكە و زۆر كەس لە ڕوانگە جیاوازەكانەوە باسی ئازادی ژن دەكا .ئەوەی ئەم الیەنانە چەندە لە بانگەشەكەی خۆیان ڕستگۆن و باوەڕیان بەو پرسە هەیە و وەكوو یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی كۆمەڵگا چاوی لێدەكەن دەبێ وردبوونەوەی بۆ بكرێت و بە پێوانەیەكی دروست هەلبسەنگێندرێت. پێش هەموو شتێك دەبێ ئەوەمان هەمیشە لە بیربێت ئازادی ڕاستەقینە و نەمانی هەر چەشنە هەاڵواردنێكی رەگەزی تەنیا بە گۆڕینی ژێربەنا ئابووری و كۆمەاڵیەتییەكانی كۆمەڵگا دەستەبەر دەبێت. پەیوەندی ڕوانگە و جێگا و پیگای ژن لە كۆمەڵگا و شێوازی خاوەندارییەتی و بەرهەمهێنانی هەرسەردەمێك بە ڕاشكاوی دەبێ باسی لێبكردرێت و حاشاكردن و شاردنەوەكەی بێجگە لە جۆرێكی تری پێشێلكردنی مافی ژن ناتوانێت كاریگەرییەكی تری بێت و تەنیا دەبێتە لەمپەرێك بۆ بزوتنەوەیەكی ڕاستەقینە بۆ دەستەبەركردنی مافە ئینسانییەكانی ژنان و شاردنەوەی سەرچاوەی سەرەكی هەموو ئەو كێشانەیە كە ژن تووشی بووە و پاڕێزگاری كردنە لە كۆنەپەرەستی دژ بە ژن بە ناوی ژنەوە. تەنیا ئەو ڕوونكردنەوەیە كە دەتوانێت ڕاستەقینەی جیاكەرەوەی ببێتە بزووتنەوەیەكی ڕاستەقینەی شۆڕشگێرانە بۆ دەستەبەركردنی مافی ئینسانی ژن لە بەرامبەر چەواشەكاری ئەو الیەنانەی كە لە ژن و بزوتنەوەكەی وەكوو ئامرازێك بۆ ئامانجە سیاسییە كۆنەپەرەستانەكانی خۆیان كەڵك وەردەگرن و هەروەها دەبێتە بنەمایەكی ڕاستەقینە و درووست بۆ هەڵسوران لەسەر پرسی ژن وەكوو پرسێكی گرینگی كۆمەاڵیەتی و ئەركێكی شۆڕشگێڕانە بۆ چارەسەری بنەڕەتی كێشەكانی ژنان لە ناو هەموو بەشەكانی كۆمەڵگادا. بزوتنەوەی ژنان پێویستە وەكوو بزوتنەوەیەكی كۆمەاڵیەتی بەرباڵو و هەموو الیەنە خۆی پێناسە بكات و هەموو كەسێكی تێدا بەشدار بێت و ببێتە بەشێكی جیانەكراوە لە بزوتنەوەیەكی گەورەتری سەراسەری و جەماوەری كە نەكرێ حاشای لێبكرێت و یا وەكوو پاشكۆ چاوی لێبكەن و دواتر لە
پشت گۆ بخرێت و بە هۆكاری جۆراوجۆری وەكوو كولتوری كۆمەڵگا و ئایین و باوەری گشتی سەودای لەسەر بكرێت ببێتە قوربانی ڕێكەوتنی كۆنەپەرەستان. بزوتنەوەی ژنان لە بواری ناوەڕۆك و ڕواڵەتیشەوە بەشێكی گرینگی بزووتنەوەی پێشكەوتنخوازی كۆمەڵگایە و ئەركی تێكۆشان لەم بوارەدا نەتەنیا لەسەر شانی ژنانە بەڵكوو پێاوانیش دەبێ زۆر بە گرینگییەوە بایەخی پێبدەن و لەپێناویدا هەڵسوراوانە تێبكۆشن و دژ بە نەیارانی ڕاوستنەوە و هەروەك لێنین دەڵێ *هیچ بزووتنەوەیەكی جەماوەری بە بێ بەشداری ژنان بوونی نییە*. الیەنە ریزی لەناو پێویستە شۆڕشگێڕانەكانێشدا كە بانگەشەی بەرامبەری رەگەزی دەكەن و باوەڕیان بەوە هەبێ هەموو ئەندامانی وەك یەك ئەژمار بكرێن و هیچ پێویستیش ناكا هیچ حیزب و الیەنێكی جیاوازیان بۆ ژنان دامەزراندبێت و یا لە كردەوەدا ،هەڵسوڕانی ژنان و پیاوانیان لە یەك جیا كردبێتەوە و بە هەمان ڕوانگە كۆنەپەرەستانەیەوە جیاوازی
رەگەزیان ڕەچاوكردبێت ،بەاڵم دەبێ ئەوە لەبەرچاو بگیرێت بە هۆی بوونی ژمارەیەكی یەكجار زۆر لە ژنانی ژێر ستەم لەدەرەوەی حیزبێكی سیاسی پێشكەوتنخواز پێویستە لە ناو ئەو حیزبانەدا بەشێكی دیاریكراو بۆ ئاگاداركردنەوەی ژنانی دەرەوەی تەشكیالت و ڕاكێشانیان بۆ ناو ڕیزەكانی حیزب دابمەزرێت و دابەشكردنی ئەركەكانی وەكوو هەموو بەشەكانی تری حیزب لەسەرشانی هەموو ئەندامانی حیزب بێت بە بێ جیاوازی ڕەگەزی و وەكوو كارێكی ڕەگەزی چاوی لێنەكرێت و گرینگییەكی هاوسەنگی هەموو بوارەكانی تری هەڵسوڕانی حیزبی پێبدرێت. ژن لە كۆمەڵگایەی سەرمایەداریدا ،لە هەموو چینەكاندا لەژێر ستەمدایە و لە هەاڵواردنی ڕەگەزی دەناڵینێ و نابێ جیاوازی چینایەتی و ئاستی ژیانی ژنان ئەو ڕاستییەمان لێبشارێتەوە كە هەاڵواردنی ڕەگەزی بەشێكی جیانەكراویە لە سیستمی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری و دەبێ ئامانجی هەڵسوڕانی حیزبە پێشكەوتنخوازەكان لە بواری ژناندا هەموو چینەكانی كۆمەڵگا
بگرێتەوە و بە دارشتنی پالنی ڕێكوپێك هەموو ژنانی ژێر دەسەاڵتی سەرمایەداری تێكەڵ بە بزووتنەوەكە بكرێن. ڕاستە ئێمە سیستمی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری و پەیوەندییەكانی گڕێدراو بەو سیستمەوە وەكوو سەرچاوەی هەاڵواردنی ژنان و هەموو جۆرێكیتری هەاڵواردن و چەوساندنەوە پێناسە دەكەین و لەراتیشدا هەر وایە ،بەاڵم نابێ تێكۆشان بۆ باشتر كردنی دۆخی ژیانی ژنان بە نەمانی ئەو سیستمەوە ببەسترێتەوە و بۆ داهاتوی دوای سەركەوتن بەسەر سەرماتەداریدا دوابخرێت كە وایە پێویستە بۆ چارەسەری هەموو كێشەكانی كۆمەڵگا و لەوانیش كێشەی هەاڵواردنی رەگەزی دژ بە ژنان بەرنامەی دیاریكراو پێشكەش بكرێت و بۆ بەرەوپێشچوونی هەنگاو بەهەنگاوی بزوتنەوەی گشتی جەماوەری لە پێشڕەوییەكانی هەموو بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكان و بزوتنەوەی ژنانیش وەك یەكێك لەوان كەڵك وەربگیرێت. ئەوە بەمانی شاردنەوەی ڕاستییەكانی هۆكاری ئەو كێشانە نییە و كردارێكی ناشۆڕشگێڕانە ئەژمار ناكرێت و ڕێك كردەوەیەكی شۆڕشگێڕانەیە بەوپەڕی هەست بە بەرپرسیارێتی مێژووییەوەیە و دەرخەری ئاگاداری ئێمە و تێگەیشتنمان لە دۆخی ژیانی ژنانە و دەرخەری ئەم ڕاستییەیە كە لە هەموو ئەو هەاڵواردنانەی دژ بە ژنان دەكرێت ،بێزارین و ئاواتمان نەمانی هەر چەشنە هەاڵواردنێكە و لە بواری كردەوەییش لە گۆڕەپانی سیاسەت دەوری سەرەكی خۆمان بۆ ڕێبەری ئەو بزوتنەوەیە دەگێڕین و بە لەقاودانی ئەو الیەنانەی كە وەكوو ئامرازێك لە ژن و كێشەكانی بە گەندەڵی كەڵك وەردەگرن پێش بە بەالڕێدا بردنی بزووتنەوەی ژنان دەگرین و ژنان كە لەهەموو كەس باشتر بۆخۆیان هەست بە كێشەكانی خۆیان دەكەن الیەنی ڕاستەقینەی داكۆكیكاری ئەو پرسە دەبیننەوە و باوەڕی پێدەكەن و تێكۆشانی خۆیانی پێوە گرێدەدەن. چارەسەری كێشەی ژنان بە بێ بەدەستەوە گرتنی دەسەاڵتی سیاسی لە الیەن ئەو الیەنە پێشكەوتنخوازانەوە كە باوەڕی ڕاستەقینەیان بە بەرامبەری ئینسان هەیە بەدینایە و هەر بۆیەشە هەموو هەڵسورانێك و خەباتێك لە الیەن هێزە پێشكەوتنخوازەكان بۆ بەدەستەوە گرتنی دەسەاڵتی سیاسی وەكوو هەنگاوێكی گرنگ
بۆ دەستەبەر كردنی مافی ژنان و ئازادی ژنان دەبێ چاوی لێبكرێت و لە یەك جیا نەكرێنەوە. ژن لە كۆمەڵگای كوردستانیش سەرەڕای هەموو ئەو كێشانە ،لەگەڵ گرفتێكیتر ڕووبەڕووە كە ناوی لێدەندڕێت باوەڕی ئایینی و كولتووری سەبارەت بەژن كە هەموو مێشكی جەماوەری تەنیوەتەوە و وەكوو لەمپەرێكی گەورە بۆ دەستەبەربوونی مافەكانی ژنان لە مێشكی تاكی ئەو كۆمەڵگایەدا جێی خۆش كردووە و بە بێ جیاوازی ڕەگەزی و بگرە ژنان بۆ خۆیان زیاتر لە پیاوان باوەڕیان بەو هەاڵواردنە هەیە و سەری تەسلیمیان بۆ داناوە و بە پاساوی پێناسەیەكی كۆنەپەرەستانە لە نامووس و شەڕەف چۆكیان بۆ داداوە و دڕێژكەرەوەی ئەو كولتور و داب و نەریتەن و بوێری سەرهەڵدانیان لێدەستێنێت. حیزبێكی پێشكەوتنخواز لە كوردستان پێویستە بە شكاندنی ئەو تابۆیە كە ژن موڵكی كەسانێكی ترە و دەبێ ژن و پیاو ئەوە ڕەچاو بكەن و ناكرێ بەجارێك دژ بە كۆمەڵگا بوەستییەوە ،دژ بە ئەو دیاردەیە بوەستێتەوە و كەرامەتی ژن وەكوو ئینسانێكی ئازاد و بەرامبەر لە گەڵ پیاو بكاتە دروشمی سەرەكی خۆی سەبارەت بەژنان لە كوردستان و تاكی كورد لە ژن و پیاو بەوە پەروەردە بكات و بەهەموو هێزییەوە دژ بە هەموو چەواشەكارییەك و كۆنەپەرەستییەك بوەستێتەوە. حاشاكردن لە شوناسی ڕەگەزی و بە پیاوكردنی ژنان و دەست هەڵگرتن لە تایبەتمەندی ژن بوون و ناسینی ژن تەنیا وەكوو دایك بە بێ سەرجەم بەها مرۆڤییەكان و مافە كۆمەاڵیەتییەكان ناتوانێت ڕێگای رزگاری ژن و بەرەو پێشچوونی كۆمەڵگا بێت و شێوازێكی تری كۆنەپەرەستی و پالن دارشتن بۆ بە كۆیلە كردنی ژنانە و ئەركی سەرشانی هەموو شۆڕشگێڕێكە بە لەقاودانی ئەو سیاسەتانە پێش بە بەالڕێدابردنی بزوتنەوەی ئازادی و كەرامەتی ژنان بگرێت. هیچ كۆمەڵگایەك بە بێ بەختەوەری وئازادی ژن ناتوانێت ڕەنگی ژیانی ئینسانی ببینێت و ئەو ئازادی و بەختەوەرییەش گرێدراوی خەبات و تێكۆشانی ئێمەی شۆڕشگێڕە بە هەموو هێزی فكری و فیزیكیمانەوە بۆ گۆڕینی دۆخی دژ بە ژن و فكرییەتی پشتیوانی ئەم دۆخە بۆ ڕوانگەیەكی ئینسانی و پێشكەوتنخواز.
ئامانجەکانی سیستمی پەروەردە لە ئێران ئا :دوارۆژ لە هەموو واڵتانی جیهان ،سیستمی پەروەردە یەکێک لە گرینگترین بەشەکانی کۆمەڵگا پێکدێنێ و هەموو حکومەتەکانیش گرینگییەکی تایبەتی پێدەدەن ،هۆیەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە سیستمی پەروەردە تاکەکانی کۆمەڵگا و چۆنییەتی بیرکردنەوەی ئەوان دروست دەکا و هەر بەو پێیەش کۆمەڵگای داهاتوو دروست دەبێ .کەسایەتی هەموو تاکێک لە مندالییەوە دادەڕێژڕێ و بە تایبەت قوتابخانە و سیستمی پەروەردە دەورێکی سەرەکییان لەو بابەتەدا هەیە. بە پێی ئاستی پێشکەوتوویی واڵتانی جیهان و هەروەها شێوازی حکومەتەکان سیستمی پەروەردە ئامانجەکانی خۆی دیاری دەکا و بۆ دەستەبەر کردنیان تێدەکۆشی ،لەهەمانکاتیشدا ئامانجی سەرەکی هەموو سیستمێکی پەروەردە، دارشتنی کەسایەتییەکانی داهاتووی کۆمەڵگاکەیە بەمەبەستی بەدیهاتنی کۆمەڵگای پەسەندکراوی خۆی. لەواڵتانێکدا کە ڕێز لە مافی مرۆڤ دەگیرێ و ئامانجی حکومەتەکان بەرەوپیشچونی زیاتری ئاستی ژیانی شیاوی مرۆڤ لە کۆمەڵگاکەدایە ،ئامانجی سەرەکی سیستمی پەروەردە دارشتنی کەسایەتی ئەو مندااڵنەیە کە لەو سیستمەدا پەروەردە دەبن بۆ فێربوونی ژیانی کۆمەاڵیەتی لە وەها کۆمەڵگایەکدا ،و لەئەستۆگرتنی
ئەرکەکانی کۆمەاڵیەتی داهاتووی کۆمەڵگای خۆیان بەمەبەستی بەرەوپێشبردنی زیاتری ئاستی ژیانی هەموو تاکەکان ،هەر بۆیەش منداڵ لەوەها کۆمەڵگایەک بۆ داهێنان و پرسیارکردن و لێکۆلینەوە پەروەردە دەکرێ و لەسیستمی پەروەردە فێری خۆشەویستی و کەرامەتی مرۆڤ دەبێ و بۆ پێکەوەژیانی ئاشتیخوازانە لەداهاتوودا پەروەردە دەکرێ. هەموو شێوازەکانی پەروەردە لە پەروەردەوە سیستمی ئامانجەکانی سەرچاوە دەگرێ ،بەاڵم لە ئێران و هەموو ئەو واڵتانەی کە ئیدئۆلۆژی حکومەت بەسەر بەهاکانی مافی مرۆڤدا زاڵە و جێی ئەوانی گرتۆتەوە ئامانجەکان و شێوازی پەروەردە جیاوازییەکی زۆری هەیە. لەوەش زیاتر تایبەتمەندی ئەو کۆمەڵگایانەیە کە جۆرێکی تری لەڕوانین بۆ منداڵ و تاک هەیە و هەر بەو پێیەش سیستمی پەروەردەیان دارشتووە و کێشە و گرفتی تایبەتی زیاتریشیان هەیە کە بە کورتی باسیان لێدەکەین. لە کۆبوونەوەی ژمارە 626ی شورای عالی پەروەردە ئامانجی سەرەکی سیستمی پەروەردەی ئیسالمی نزیکبوونەوە لەخودا واتە قۆربی ئیالهی دیاری کراوە و بێ ئەوەی گرینگی بدرێ بە داهاتووی منداڵ و ئاستی بیرکردنەوەی ،تەنیا ئامانجی ئیدئۆلۆژیکی حکومەت وەکوو ئامانجی سیستمی پەروەردە دیاری کراوە و بۆ ئەو مەبەستەش ئاوا باس لە دابەشبوونی ئەو ئامانجە گشتییە دەکا
کە ئامانجەکانی باوەرمەندی بریتین لە بەهیز کردنی باوەرمەندی بە بنەماکانی دینی ئیسالم لەروانگەی حکومەتەوە و باوەرمەندی بە داب و نەریتی ئیسالمی سەردەمی کۆن و کتێبی ئایینی و هەروەها ئامانجی سیاسی قەبووڵ کردنی مافی دەسەاڵتداڕیتی و حکومەتی رەهای خودا لەسەر مڕۆڤ و بەڕێوەچوونی ئەو دەسەاڵتدارییەتییە لە الیەن وەلی فەقیهەوە و تەسلیم بوونی تەواو لە بەرامبەر ئیرادەی ئەودا. ئەوە ئامانجێکی سەرەکی سیستمی پەروەردەی حکومەتی ئیسالمییە کە تاکێکی تەسلیم و باوەرمەند بە حکومەتێکی ئیدئۆلۆژیک پەروەردە بکا و بەالی ئەوەوە گرینگ نیە ئەو منداڵە لەداهاتوو دا چۆن بیردەکاتەوە و چ تواناییەکی بۆ ژیان لە نێو کۆمەڵگادا دەبێ و ئەوەی گرینگە، گۆڕایەڵبوون و تەسلیم بوون لە بەرامبەر ئیرادەی وەلی فەقیهە بە بێ بیرکردنەوە. هەر لەو بەڵگەیەداو لە بەشی ئامانجە ئەخالقییەکاندا پێش ئەوەی باس لە گرینگیدان بەکار و چۆنییەتی ژیان لە کۆمەڵگا بدرێ باس لە بوونی هەست بە عەبد بوون لە بەرامبەر خودا دا دەکرێ و پێویستی بەڕێوەبردنی فەرمانە ئاسمانییەکان وەبیردەهێندڕیتەوە و باس لە گرینگی پەروەردەکردنی بەها دینییەکان دەکرێ .ئەوە وا لە منداڵ دەکا تەنیا شتێک بیری لێنەکاتەوە چۆنییەتی سازکردنی کۆمەڵگایەکی پێشکەوتووە و هەموو
پرسیار و هەڵسورانێک بۆ بەرەو پێشچوونی کۆمەڵگا دەبێتە شتێکی دژە ئەرزش و خۆیان لێدەبوێرێ. لە بەشێکی تری ئەو بەڵگەیەدا شتیێکی زۆر سەیروسەمەرە لە بەشی ئامانجە زانستییەکان دەبینین کە سەرەنج ڕاکێشە و دوای ئەوەی باس لە گرینگی زانست دەکا دەڵێ ناسینی یاساکانی ژینگە و زانستەکان وەکوو نیشانەکانی ئاسمانی بناسن .بەدوای ئەوەشدا باس لە گرینگیدان بە زمانی فارسی دەکا و وا دەنوێنی تەنیا زمانێکە لە ئێران قسەی پێدەکرێ و زمانی زانستە وگرینگی زمانەکانی نەتەوەکانی تری ئێران لەبیردەکا و هەر بەوشێوازە لەیەکەم هەنگاوی دەستپێکردنی خوێندن بۆ منداالن هەستی خۆبەکەمزانین و لە پشتگۆ خستنی نەتەوەکانی تری ئێران رەچاو دەکا و سیاسەتی پاککردنەوەی شوناسی نەتەوەیی، بەڕێوەدەبات کە کاریگەرییەکی زۆرخراپی لەسەر مندااڵن لە بواری دەرونییەوە دەبێ و وەکوو لەمپەرێکیش بۆ فێربوون لەبەردەمی زۆڕینەی منداالنی ئێراندا کە لە نەتەوە جیاوازەکانی ئێارنن و زۆرینەی خەڵکی ئەو واڵتە پێکدەهێنن خۆی نیشان دەدا . بەدوای ئەوەدا هەر لەو رستەیەدا باس لە گرینگی فێربوونی زمانی عەرەبی بەهۆی پەیوەندی ئەوزمانە بە ئایینی ئیسالمەوە دەکا و تەنانەت باس لەوەشناکا بەشێک لە خەڵکی ئێران و هەروەها جیرانەکانی ئەو واڵتە بەو زمانە قسەدەکەن و دەکرێ
لەو ڕوانگەیەوە گرینگی پێبدرێ یا زمانێکی زانستی جیهانی کە دەروازەیەکە بەرەو زانستە نوێەکان گرینگییەکی هەبێ بۆ فێربوون و ئاشنا بوون بە جیهانی پێشکەوتووەوە. لەبەشی ئامانجە کۆمەاڵیەتییەکان تەنیا شتیک دیار نیە گرینگی ژیانی کۆمەاڵیەتی و ڕیزلێنان لە تاک و بیروباوەری تاکە و تەنیاشتێک زۆرباسی لێدەکرێ کۆمەڵگای ئیسالمی و چۆنییەتی پاراستنی بەها ئیسالمییەکانە و بەشداری لە هەلسورانی ئاینییە کە گرینگی پێدەدرێ و کاروباری ئایینی و ئەرکە پیرۆزەکانی ئایین وەکوو سەرەکی ترین ئەرکی مروڤ نێو لێدەبردرێ و ئەرکی کۆمەاڵیەتی و بەرهەمهێنان و دروست کردنی ژیانێکی باش بۆ مرۆڤ لە پشتگۆ خراوە. سیاسییەکانیشدا ئامانجە لەبەشی حکومەتی ویالیەتی فەقیهـ لەسەروو هەموو شتێکەوە هاتووە و تەنیا پەروەردە بوون بۆ پاراستنی ئەو حکومەتەو بەڕێوەبردنی فەرامینی وەلی فەقیهـ گرینگی هەیە و تەنیا چارەنوسی ئایینی ئیسالمە دەبێ ڕەچاو بکرێ. ئەوە ئامانجەکانی سیستمی پەروەدەی حکومەتی ئیسالمی لە ئێرانە و تاکی خەڵکی ئێران بەو سیستمە پەروەردە دەبێ و حکومەت بەدوای دروست بوونی وەها کۆمەڵگایەکەوەیە کە تاکەکانی لە خزمەت بە ئیدئۆلۆژییەکەی دا پەروەردە بن.
10
ژمار‌ه (٢٠١٨/١٠/١٧ )٧٦
ئەدەبیات
Dwaroj@komala.com
من چیرۆک نوسێکی کوردم()2
...من لە رۆمانی «گوڵی شۆڕان» بە شێوەیەک لە شێوەکان ئاوڕم لە ژیانی دایکم و فرمێسکە شاراوەکانی و چاوەڕوانییە بێبڕانەوەکەی بۆ گەڕانەوەی تاقە براکەی داوەتەوە .خۆزگەمە ژیان مەجالی ئەوەی دەدام ئاوڕێکی جیدیترم لە ژیانی باوکیشم بدایەتەوە .باوکێکی هەمیشە ماندووی دەست و گیرفان بەتاڵ .کە منداڵ و ساوا بووم دەمزانی زۆری خۆش دەوێم .تاقە کوڕی بووم و دوای مەرگی چوار ،یان پێنج کوڕ لە دایک ببووم .من تەنیا ئەو ساتانەی منداڵیم دێتەوە یاد کە لە باوەشی باوکمدا بووم .هەڵیدەگڵۆفتم و ماچی دەکردم .بەاڵم کە تەمەنم هەڵکشاو لە دوازدە و سێزدەم تێپەڕاند ،بە قەدەر هەوڵم بۆ دابڕان لە باوەشی باوکم و قوتار کردنی مەچەکم لە پەنجەی ئاگاداری و ئاگا لێبوونەکانی ،بەقەدەر هەوڵم بۆ وەرگرتنی کاراکتەرێکی سەربەخۆ ،رق و تووڕەیی باوکم بەرامبەر بە من زیاد و زیاتر بوو .ئەمر و نەهیەکانی ،بکە و مەکەکانی ،شەڕ و لێدانەکانی وای لێکردم لە میرمنداڵیمدا پێموابێت باوکم دوژمنی منەو ،ئەم بیرە وەها پەرەی سەند کە بە عەقڵ و بیرکردنەوەی ئەو دەمەم پێموابوو باوکم لە دەرفەتێک دەگەڕێت من بکوژێت .ئەو شەوانەم لە بیرە کە ئەم فکرە تۆقاندبوومی و ،ئەو رۆژانەشم لە‌بیرە کە هەڵس و کەوت و تووڕییەکانی باوکم فکرەکەی زیاتر لە الم دەچەسپاند .لە بیرمە کە ئەوەندە لە ئەمر و نەهیەکانی وەرس ببووم کە بڕیاری کوشتنیم دا .بڕیارمدا باوکم بکوژم .بە بۆچوونی ئەو دەمەم پێموابوو ئەگەر هەندێک لە قارچکە مارانەی بن دیوار و پەسێوان وشک بکەم و وردی بکەم و لەو خواردنەی بکەم کە باوکم دەیخوات ،دەمرێت .ئەو کارەم کرد. هەرگیز ئەو نیوەڕۆیەم لە بیر ناچێتەوە کە باوکم کەوچکە دۆینەی هەڵدەقوڕاند و من لە پشت دەرکە ،پەشیمانی ئەو تاوانە گەورەیە ،بێ‌ئەوەی بوێرم جامۆلکە چێشتە پڕ لە قارچکە مارانەکەی لە بەر دەست هەڵبگرم ،دەگریام و بەو پەڕی پەشیمانییەوە چاوەڕوانی مردنی باوکم، خۆم سەرکۆنە دەکرد .ئەو خواردنە بەناو ژەهراوییە لە دەرەوەی زەینی مندااڵنەو پیالن گێڕی من باوکمی نەکوشت و، لە ناوەوەی زەین و دەروونیشمدا باوکم هەرگیز نەمرد .ئەو بە هەموو شکۆی باوکانەی خۆیەوە سەرجەمی تەمەنا رەوا و ناڕەواکانی سااڵنی میرمنداڵیمی بۆ ئازاد بوون و سەربەخۆ بوون پێشێل کرد .بۆ ئەوەی منی تاقەکوڕی بۆ ئەو بم و ،لە جەغز و بازنەی ئەودا دەرنەچم .بەاڵم من ئەو جەغزەم پساند. النیکەم خۆم پێموابوو پساندوومە. شانزە سااڵن بووم کە بۆ خوێندن لە پەیمانگای مامۆستایان (دانشسەرای سەرەتایی) لە ماڵەوە دوور کەوتمەوە. لە گەڵ دوور کەوتنەوەمدا روویەکی‌تری کاراکتەری باوکمم لێ ئاشکرا بوو .باوکم بە پێچەوانەی بیرکردنەوەی مێرمنداڵیم نەوەک هەر رقی لە من نەبوو ،بەڵکوو تا سنووری شێتیەتی منی خۆش دەویست. کە لە دوا یەک ـ دوو مانگ دووری دەهاتمەوە ماچ بارانی دەکردم .شەوان کە دەنوستم پێ و پلی دەلستمەوە. دەیان شەو بە گەرمای دەم و هەناسەی لە سەر بەرەپێم بە ئاگا بوومەتەوە .لەو رۆژەوە پەیوەندی من و باوکم گۆڕا .ئیتر من مێرمنداڵێک نەبووم کە لە بازنەی
رق و نەفرەتی باوکمدا خۆم ببینمەوە. گەنجێک بووم لە داوی خۆشەویستی لە رادە بەدەر و بێ سنووری ئەودا .بیرم کردەوە هیچ نەگۆڕاوە .باوکم ئەگەر تا دوێنێکە بە تووڕەیی و تەحەکومەوە، کە من بە رق و نەفرەتی تێگەیشتبووم، سنووری بۆ هەموو کار و کردە و جووڵەیەکم دادەنا ،ئێستا بە پاڕانەوە و تکا و هەندێک جار گریانەوە بەری بە سەرەتایی ترین تەقەالکانی ئازادی و سەربەخۆیی کەسایەتی من دەگرت. ئەمە زیاتر تۆقاندمی .بۆ هەڵوێستی یەکەمیان تا سنووری پیالن بۆ کوشتنی رۆشتبووم .بەاڵم بۆ هەڵوێستی دووهەمیان هیچم لە دەست نەدەهات. ئەو بە چەکی خۆشەویستی و سۆز و عاتیفەی لە رادەبەدەری باوکانەوە لە گەڵ سەرکێشی کەسایەتی تازە شکڵ وەرگرتووی من بە شەڕ هاتبوو .من تا دوێنێکە کۆیلەی بێدەسەاڵتی خۆم و تووڕەیی ئەو بووم و ،ئەمێستا خۆم بە کۆیلەی عەشق و سۆزی ئەو دەزانی. ئەو جگە لە من کەس و پشتیوانێکی‌تری نەبوو .من دەبوو تا هەتا هەتایە کۆیلەی تەمەناکانی ئەو بم .لە راستیدا ئەو کۆیلەی من و منیش کۆیلەی ئەو بووم. هەردووکمان کۆیلەی بێ‌کەسی و بێ دەسەاڵتی و بە تایبەت نەزانینی خۆمان بۆ شکڵێکی عاقاڵنە بەخشین بە داوا و تەمەناکانمان بووین .ئەو نەیدەزانی چۆن خۆشەویستییەکەی بخاتە خزمەت پێگەیاندنی من و ،من نەمدەزانی چۆن تێیبگەیەنم کە پێویستم بە ئازادی و سەربەخۆیی و داڕشتنی کەسایەتیم هەیە. من بە شێوەیەکی هەڵە و ناڕەوا کەڵکم لەو سۆز و عاتیفەی ئەو وەردەگرت و، هەردووکمان یەکترمان ئازار دەدا .ئەم کێشەی من و باوکم دەیتوانی کەرەستە بێت بۆ زۆر چیرۆک و تەنانەت رۆمانیش. گەلێکم نووسی و دواتر لە بەر چەند هۆی وەک بێ‌ئەزموونیم لە چۆنییەتی بە چیرۆک کردنیان دڕاندمن .لە یەکەم چیرۆکەکانمدا کە دواتر لە بەرگێک بە ناوی «زریکە» باڵوم کردنەوە ،ئاوڕم لە یادەوەرییەکانی سەردەمی منداڵی و مێرمنداڵی و تەنانەت گەنجیم لە پەیوەندی لەگەڵ کەسانی‌تردا دایەوە. کەس نەیزانی «تەزووی ئازارێکی کۆن» چیرۆکی نامورادی منداڵێکی هاوتەمەنی خۆم بوو کە لەگەڵ خوشک و زاوایەکی پیریدا لە ژوورێکی ماڵی ئێمە دەژیاو، بیر و فانتازیای منداڵی و مێرمنداڵی من بۆ ئەو ساتانە چووبوو کە دەشێت ئاگای لە جووت بوونی ئەو پیرە لەگەڵ خوشکیدا بووبێ و ،دەشێ ئەو ئاگا لێبوونەش گرێیەکی سەیر و سەمەرەی رۆحی بەرامبەر بە‌سێکس لە‌ال دروست کردبێت .ئەم منداڵە دواتر گەورە بوو خۆی کوشت .کێ ئەڵێ ئەو گرێیە کە لە تەخەیولی منەوە سەرچاوەی گرتووە هیچ دەورێکی لە خۆکوشتنەکەیدا نەبینیوە؟ کێ چووزانێت چیرۆکی «زریکەیەک لە قوڕگی شەودا» کە خۆم بەدەم وەحشەتی نووسینیەوە هەڵلەرزیوم و، بەرهەمی فانتازیای خۆمە ،بە شێوەیەک لە شێوەکان چیرۆکی ئەو کچە مێرمنداڵە نەبێ کە لە پێناوی ژن بە ژن کردن بۆ براکەی ،بە زۆر درابوو بە کوڕێکی مێرمنداڵەی نەخۆش و پەککەوتە .دایکی ناموراد و بێوەژنی کوڕەکە ملی بەو راستییە نەدەدا کە ئەو کوڕە منداڵە نەخۆشە ناتوانێت ببێتە زاوای روئیاکانی. نەمبیست ئەو بێوە ژنە هەمیشە جیدی و
تووڕە و لە هەمان کاتدا خەمبارە بە‌چڵە چیلکەیەک بکەوێتە گیان پەردەی کچێنی بووکە مێرمنداڵەکەی ،کە لە مێرمنداڵی خۆی دەچوو .بەاڵم کێ هەیە بڵێ نەدەشیا کاری وا دڕندانە و پڕ لە توند و تیژی بنووسرێتەوە؟ کێ چووزانێت چیرۆکی «مەچەکێک لە تەڵەی پێنج پەنجەدا» کە گێڕانەوەی مەچەکی مرۆڤی کوردە لە تەڵەی پەنجەی دایک و باوک و دواتریش خەڵکانێکی پیاو کوژ و بە گشتی قەدەرێکی پڕ لە توند و تیژی، لە یادەوەری خۆم و مەچەکی هەمیشە نێچیری خۆم و کەسانی دەوروبەرم سەرچاوەی نەگرتووە؟ یان هەاڵتنی تا سنووری خۆبەردانەوە لە بەرزایی و خۆکوشتنی ئەولە لە‌چیرۆکی » ئەولەو مەراقێکی دێرین« لەبەر الفاوی وێران کەری سۆز و عاتیفەی هاجەرە شێتی دایکی ،گێڕانەوەی خەیاڵی مێرمندااڵنەی خۆم نەبووە؟یان ...یان .. کە چیرۆکەکانی دووهەم کۆمەڵە چیرۆکەکەم دەنووسی ئیتر باوکم نەمابوو. تا رادەیەکیش لە یادەوەرییەکانی سەردەمی منداڵی و مێرمنداڵیم دابڕابووم. من بووم و تەجرەبەکانی تافی الویم. ئەزموونی خوێندنەوەکانم .بیرکردنەوە لە مانای چەمکەکان و شۆڕ بوونەوە بە ناخی مێژوویەکی تاڵی پڕ لە کارەسات و دووبارەکاری .چیرۆکی رابوردوویەکم نووسی لە ئاگردا ».رابوردوویەک لە ئاگردا« .ئەزموونێک بۆ ئەوەی خۆم رابێنم کە چۆن واقیعی ژیانی کەسەکان بکەم (بە تەختە پەڕشێک) بۆ باز هەڵدان بۆ ناو مێژوویەک کە لە هەموو الیەکەوە ئاگر گەزارەی لێ‌کێشاوە .کە دەڵێم واقیعی ژیانی کەسەکان مەبەستم مەبەستم داستانییەکانمە. کەسە واقیعە بەرهەست و نابەرهەستەکان، واقیعە عەینی و زەینییەکان ،رووداو و روونەدراوەکانی ژیانی کەسە داستانیەکانمە .لەو رۆژەوە ئیتر ئاگر بووە بە یەکێک لە کاراکتەرەکانی بەشێک لە گێڕانەوەکانم .ئاگرێک کە لەو چیرۆکەدا ژیانی کەسێکی داماو دەقۆزێتەوە ،لە رۆمانی «گوڵی شۆڕان» لە چەقی سەرماو سۆڵی ژیانی خانزادێکی تەرەی بەتەنیا ماودا مەیلی سەرکوت کراوی جنسی و سێکس دەورووژێنێ. تا سبەی رۆژ بە‌چەندان جۆری جیاواز و دژوازی خوێندنەوەی رەش و سپی، بۆ کەسانێک ببێتە سەرەتای پرسیار لە هۆکارەکانی نەبینین و فەرامۆش کردنی ژن و مەیل و خواستە رەواکانی .ئاگرێک کە لە رۆمانی »باڵندەکانی دەم با« لە ناو ژوور و لە کۆاڵنێکی چۆڵدا لە لەشی ژن دەئاڵێ تا بیکاتە رەژی و ،تا لرفەلرفەکەی ببێتە کابووسێک و خەو لە چاوی پیاوانی هەڵوەدا بۆ رابوردوو، بۆ عەشقەکانی رابوردوویان بزڕێنێت. بەشێک لە چیرۆکەکانی »تەنگانە« هەروەها کە گوتم بۆ من تەختە پەڕشێک بوون لە ساتە وەختی ژیانی کەس یان کەسانێکەوە ،بۆ باز دان بۆ مێژوو. مێژوویەک کە لەوێدا پیاوێکی پاتریارکی کەللە ڕەق دوا مردنیشی ،دوای ئەوەی کە لە بۆگەن و پیسایی خۆیدا دەخنکێت، هیچ کەس ناوێرێت بڕوا بە مردنی بکات. هیچ کەس بێجگە لە منداڵێک .ئەوە »چیرۆکێکی ناتەواو«ە .چیرۆکێک کە هێشتا بەردەوامە .هەروەها چیرۆکی »ورمز و پەیکەرێک لە‌قوڕقوشم« کابووسی ورمزخانە کە کابووسی هەموومانە .چیرۆکی » لەگەڵ کۆچی پەڕەسێلکە« ...نازانم ،زور چیرۆکی نووسراو و نەونووسراوی تریش ...من لە دڵی ئەو مێژووە پڕ لە کارەساتەوە هۆرەیەکم دەبیست« .هۆرەی وەرزی بەرد بارین» چڕینێک ،گۆرانییەک بوو کە لەگەڵیدا بەرد دەباری و ،ژیانی هەموو دوژمنانی عەشق و خۆشەویستی و ئازادی دەخستە مەترسییەوە .ئەوە هۆرەی ژیان و سەرهەڵدان و بەرخۆدانێکی دوور و درێژ بوو لە‌گێڕانەوەکانمدا .ئەو دەم و قۆناغەش کە گێڕانەوەکانم شۆڕبوونەوە بوون بە ناخی مێژوودا ،لە ئێستا و
ساتە وەختی هەنووکە دانەبڕابووم .ئەو دەمە تەجرەبەیەکی خۆشی نووسین و گێڕانەوە بوو .لە‌دڵی هەموو شتێکەوە چیرۆکێک هەڵدەقواڵ .کچە بچووکەکەم ئەو دەم پێنج یان شەش سااڵن بوو. روژانە گەمەیەکی زمانیمان دەکرد .من دەمگوت :من ...تۆم ...خۆش ... نەمدەگوت «ئەوێ» یان «ناوێ» .ئەو دەیگوت :ئەوێ .لەو رستە ساکارەو لەو گەمە و یارییە‌ی نێوان من و کچەکەم چیرۆکی «من ...تۆم ...خۆش ... دەوێ» سەری هەڵدا .تەجرەبەی نووسین تەجرەبەیەکی سەیرە .ئەو چیرۆکە هیچ پەیوەندی بە یاری من و کچەکەمەوە نەبوو .یارییەکی تاڵ و پڕ لە ئازار بوو لە نێوان دوو کەسی‌تر .داوا و تەمەنایەکی دۆڕاو بوو بۆ خۆشویستن. حەز دەکەم لێرەدا راستییەک بدرکێنم. من پێموایە ژیانە داستانییەکان شاراوە و سەربەخۆ لە ئێمە ،بوونیان هەیە. وەک هەموو ئەو ژیانانەی تر کە ئێمە ئاگامان لێیان نییە و پەیمان پێیان نەبردووە .هەموو چیرۆکەکان ،هەر چەند فانتاستیک و دوور لە واقیعیش بن، بوونیان هەیە .چیرۆکنووس جاری وایە رێچکەیەک دەبینێتەوە و لەوێوە خۆ بە ژووری ئەو جیهانە داستانییەدا دەکات و دەیگێڕێتەوە .من نازانم ئەو جیهانانە بەر لەوەی ببیندرێنەوە و بگێڕدرێنەوە لە کوێدان .رەنگە لە دوورترین سووچەکان و تاریکترین خانەکانی زەینی ئێمەدا بن. رەنگە لە‌تووناوتوونەکانی زماندا بن .لە هەر کوێیەک بن جاری وایە وشەیەک، رستەیەک ،بیرێکی ئان و ساتی، دیمەنێک یان هەر شتێکیتر دەبێتە ئەو رێچکە و دەمانگەیەنێتە ئەو جیهانە .لە پاش گێڕانەوە ،ئەو جیهانە چیرۆکییە دەبێتە بەشێک لە واقیعی ئێمە .بەشێک لە واقیعی هەموو ئەو کەسانە کە لە گەڵیدا ئاشنا دەبن .بەشێکی واقیعیتر لە هەموو واقیعێک .لێرەوە ئیتر چیرۆک و رۆمان داهێنانی چیرۆک نووس نییە. بە پێچەوانەوە ،چیرۆک نووس داهاتەی جیهانی چیرۆکەکەیەتی .من وەک تەجرەبە و ئەزموونی خۆم ،چاک یان خراپ ،سەرکەوتوو یان تێشکاو ،بە هءی گێڕانەوەکانمەوە خۆم دەناسم و لە خۆم و خەم و خۆزگە و داڵغەکانم دەگەم .من بە هۆی چیرۆکەکانمەوە خۆم و مرۆڤەکانی دەورووبەرم و دۆخ و سەردەمەکەم کەشف دەکەم .ئێستا کە ئاوڕ لەو چەند چیرۆک و رۆمانەم دەدەمەوە ،دەبینم بەبێ هیچ عەمد و ئەنقەستێکی لەوە پێش پالن بۆ داندراو ،کێشەی سەرەکی من و هەموو کەسە چیرۆکییەکانم کێشەی شناس و ئایدێنتیتییە .لە زۆربەی کارە کەمەکانمدا کەسێک لە دوورەوە ،لە شوێنێکی دیار و نادیارەوە دەگەڕێتەوە ،تا شناسی پارچە پارچەبووی خۆی کۆ بکاتەوە. کێم؟ چیم بەسەر هاتووە؟ بەرەو کوێ دەچم؟خەم و داڵغەی دەستەبەرکردنی شناس ،خەم و داڵغەی دروست کردنی بوون ،خەم و داڵغەی وەاڵم دانەوە بەو پرسیارانە سەخت و قورس و گرانە. »دوو وێنەی ون« زەقترین و لەهەمان کاتدا سەرەتاییترین تەجرەبەی گەڕانە بە شوێن بووندا .کەسێک لە مابەینی هەزاران و سەدان هەزار روخساردا لە روخساری ژن و پیاوێک دەگەڕێت کە دایک و بابی ئەو بن .السی «گوڵی شۆڕان» دوای ساڵەها لە شوێن چارەنووسی ونی خۆی و ،چارە نووسی ئەو کەسانە دەگەڕێت کە بەشێک لە بوونی خۆین .میهرەبانی «باڵندەکانی دەم با»ش السێکیترە لە زەمەنێکیتردا. ترسی ون بوون و فەرامۆشی لە الی من ترسێکی ئاسایی نییە .من دەترسم لەوەی کە ببم و نەبم .لەوەی کە ببم و نەزانم کێم .بەر لە نووسینی رۆمانی » باڵندەکانی دەم با« ترسی فەرامۆشی و ئالزایمەر تەنگەی پێ‌هەڵچنیبووم. نامەیەکم بۆ هاوڕێیەکی نووسەرم نووسی و کوتم :هەموو خەمی ئەم رۆژانەم ئەوەیە تووشی فەرامۆشی ببم .وەها
کە لە بیرم بچێتەوە بێز لە بێمانایی بوون و ژیانی رووەکی خۆم بکەم. وەها کە لە بیرم بچێتەوە قێز لە بوونی بێ‌کاراکتەری خۆم و ئیفلیجی زەین و ئەندێشەم بۆ گەڕان لە شوێن ژیانی خۆم بکەم .گوتم دەترسم لە‌بیرم بچێتەوە لە وەها دۆخێکی ئێجگار ترسناکدا تەنانەت کۆتایی بە ژیانی بێمانای خۆم بهێنم .ئەو دەمە نەمدەزانی ماوەیەک لەوە دوا دەست دەکەم بە نووسینی رۆمانێک کە ئەم بابەتە یەکێک لە بابەتە سەرەکییەکانی دەبێت .ئەو دەمە نەمدەزانی وتارێک دەنووسم و لەوێدا سەنگەری گێڕانەوەی داستانی بە بڕوا پێکراوترین سەنگەر لە بەرامبەر شااڵوی فەرامۆشی ناوزەد دەکەم .حەز دەکەم لێرەدا زۆر بە خێرایی باز بدەم بەسەر زۆر بابەتی تردا کە دەبێت رۆژێک لە رۆژان بیانڵێم و ،ئاوڕ بدەمەوە لە خەمێکی قووڵی‌تر کە خەمی ژنانە .رەنگە ئەمە شتێکی سەیر بێت چونکا من ژن نیم و تەجرەبەی ژیانی ژنانەم نییە .کەواتە بۆ پێم وانەبێ گەڕان لە شوێن کەشف و دۆزینەوەی قوواڵیی خەم و ئازارەکانی ژن بەشێک نەبێت لە تەجرەبەی گەڕان لە شوێن کەشف و دۆزینەوەی خودی خۆم .من هەوڵم داوە لە نزیکەوە دایکم و خێزانم و کچەکانم باش بناسم .هەر وەها خوشکەکانم .ژنان و کچانی دەرو دراوسێ و هاوشاری و ،ئەو ژنانە کە نووسەر و داهێنەر بوون و ،هەروەها هەوڵم داوە لە ناخی ئازارەکانیان بگەم. کە زۆربەی ئەو ئازارانە سەرچاوەی لە کولتوور و سیستەمی ئیدارەی کۆمەڵگەو تەنانەت لە زماندایە .رەنگە سەیر بێ و رەنگە سەیریش نەبێ ،لەو رۆژەوە کە من بووم بە پیاو ،واتە لەو رۆژەوە کە دایکم حسابی پیاوی بۆ کردم ،تا ئەو رۆژە کەمرد و جەستەی نیانی بوو بە میوانی خاک شەرمی لێ دەکردم .هەر ئەو شەرمە کە لە باوکمی دەکرد .هەر ئەو شەرمە کە لە پیاوانیتری دەکرد. خێزانم لە پێناوی خواستەکانی مندا زۆرترین قوربانی داوە .بێ‌ئەوەی خۆی پێ‌بزانێ یان بیدرکێنێ .خوشکەکانم تا ئێستاش کە خۆیان خەریکن پیر دەبن، بە بێ هیچ هۆیەکی دیار و ئاشکرا، لێم دەترسن .کچەکانم پێان سەیرە من وەک باوکی هاوڕێکانیان نیم .ئەوان، واتە دایک و خوشکەکانم و کچەکانم و خێزانەکەم ،هەموویان میهرەبان و لێبوردە و شەرمن و هەستیارن .ئەوان هەموویان پاراستن خوازن .ئەوان درەنگ هەڵدەچن و تووڕە دەبن و زوو پیر دەبن. ئایا ئەوان بەشێک لە بوونی من نین؟ ئایا ئەو سفەتانە بەشێک لە کاراکتەری من نییە؟ ئێمە لە کۆمەڵگەیەکدا دەژین کە پیاوەکان زۆرترین هەوڵ بۆ سەرکوتکردنی الیەنی ژنانەی رۆح و دەروونی خۆیان دەدەن .هەروەها زۆرترین هەوڵیش بۆ سەرکوتکردنی الیەنی پیاوەنەی ژنەکان دەدەن .من ئەم دابەشکردن و ناو لێنانەشم بە دڵ نییە. ئەمەش خۆی جۆرێکە لە سەرکوتکردن. ئەم هەواڵنە هیچ خێر و بێرێکی بۆ هیچ کەس تێدا نییە .گێڕانەوەی داستانی ئەم هەوڵە نەزۆکانە شەرمەزار دەکات. دەبێ بیکات .گێڕانەوەی داستانی ئەو واقیعە حاشا هەڵنەگرانە ئاشکرا دەکات کە ژنان لە نگریسترین سیستەمی کولتووری و کۆمەاڵیەتی و سیاسی و ئیدارە کردنیشدا تەنیا میهرەبان و چاو لە رێ و کز و شەرمن نین .من لە ناحەزترین و توندو تیژترین کردەی ژناندا کە خۆ سووتاندنە ،تەسلیم بوونی ئەوان بە واقیعە تاڵەکان نابینم .راسان و بەرخۆدان و بەرگری لە خۆ دەبینم. یەکێک لە کچەکانم دەڵێ :وانیە .یەکیان دەڵێ :وایە .من چاوەڕوان دەبم بزانم ئەم دیالۆگی کچانە بە چ ئەنجامێک دەگات .ئەگەر توانیم و دەرفەتم بوو ئەوەش دەگێڕمەوە .هەموو شتەکان دەبێ بگێڕدرێنەوە .لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا پێموایە گێڕانەوەی داستانی بڕوا پێکراوترین جۆری گێڕانەوەیە.
Dwaroj@komala.com
سەرنوسەر:
رەزا کەعبی
بەڕێوەبەری نوسین:
فۆئاد شێربەیگی
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن پەیوەندی dwaroj@komala.com
کۆمەڵکوژی زیندانیان سیاسی لە هاوینی )١٩٨٨(1367
دوای کۆتایی شەڕی ئێران و عێراق ،دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی کۆمەڵکوژییەکی بە بڕێاڕی ڕاستەوخۆی خومەینی لە زیندانەکانی کۆماری ئیسالمی دەست پێکرد و لە ماوەی دوو مانگدا زیاتر لە ٥٠٠٠کەس زیندانی سیاسی ئێعدام کرد کە زۆربەیان دوای دادگایی
و وەرگرتنی سزای خۆیان لە دادگا ماوەی سزاکەیان تێپەڕ کردبوو و دەبوو ئازاد کرابوایەن .تەرمی ئەو زیندانیانە لە گۆڕە بەکۆمەڵەکانیدا ئەسپەردەکران و بە بنەماڵەکانیان نیشان نەدرا بەاڵم شوێنی ئەو گۆڕەبەکۆمەاڵنە بۆ خەڵک ئاشکرا بوو و ئێستا رژیم
دەیهەوێت بە وێرانکردنیان ئاسەوارەکانیان لە ناو بەرێت، لە بەناوبانگترینیان گۆڕستانی خاوەران لە تارانە. بەرپرسانی کۆماری ئیسالمی قەت حاشایان لەو ئیعدامانە نەکردوە و تەنیا لەسەر ژمارەکەیان کێشەیان هەبوو، لەسەر بەدواداچوون و داوای بنەماڵە و هەڵسوڕاوانی
سیاسی لە سەر ئەم کەیسە لە دادگای الهە لە ڕێکەوتی ٦ی خەزەڵوەری ١٣٩١واتە پاییزی ٢٠١٢دوای گۆبیستبوون لە شایەدەکان و بینینی بەڵگەکان « دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی» بە جنایەت دژی مرۆڤایەتی مەحکوم کرا.
رێوەڕەسمی چەکداربوونی پۆلێک دیکە لەپێشمەرگەکانی کۆمەڵە لەسنورەکانی کوردستان