مافی ژنان،
》9
داخستنی
》5
مافی مرۆڤ
دهتهپهو....
10ی دێسامبر رۆژ ی
》6
نێونه‌ته‌وه‌یی...
سی ساڵ ئێعدامی کوردستان》 7 سیاسی ل ه
ده‌ته‌په منبه‌ر ی دیمۆكراسی‌و ئه‌زموونی ئاك پارتی جه‌لیل ئازادیخواز له‌م رۆژانه‌دا س���ه‌ردێڕ‌و هه‌واڵ���ی گرنگی باڵوكراوه‌و میدیا سه‌ره‌كییه‌كانی ناوچه‌كه‌‌و جیهان هه‌واڵ‌و رامان ه له‌سه‌ر داخستنی ده‌ته‌په. ده‌ته‌په وه‌ك���وو رێكخراوه‌یه‌كی سیاس���یو پابه‌ند‌و هه‌ن���او دیموك���رات ك��� ه مه‌ك���ۆی س���ه‌رنج‌و چه‌قی هه‌وڵه‌كانی چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد بوو ل ه باكووری كوردس���تاندا ،ل ه ماوهی ته‌مه‌نی خۆیدا توانی وه‌ك حیزبێكی سیاس���ی جێكه‌وتوو ل ه كایه سیاسیه‌كانی توركیه‌دا شوێنێكی ش���یا‌و ل ه متمانه‌‌و هه‌ڵوێست بۆ خۆی دابین بكات. ئه‌م هه‌وڵ‌و هه‌ڵوێسته‌ی ده‌ته‌پ ه بێگومان په‌یوه‌ست‌و په‌یوه‌ندی كۆفاكته‌رگه‌لێك���ی ناوه‌كی‌و ده‌ره‌كین ك ه هه‌ر كام بۆ خۆی���ان كاریگه‌ری ش���یا‌و‌و به‌رچاویان له‌سه‌ر پڕۆس���هی سیاس���ی توركیه هه‌بووه‌و هه‌یه. به‌رین ب���وون‌و بااڵكردنی ویس���ت ه جه‌ماوه‌رییه‌كانی كۆی دانیش���توانی توركیه بۆ ده‌ربازبوون ل ه قه‌یران‌و گه‌یش���تن به دۆخێكی رامیاری تا راده‌یه‌ك جێگیر‌و ئاس���ایش هێنه‌ر ،رامان له‌س���ه‌ر هه‌موو هۆكاره‌كان‌و ئه‌گه‌ره‌كانی قه‌یران ،ل ه ناویاندا كێش���هی كورد وه‌ك یه‌كێك ل ه ههره سه‌ره‌كیترین گرفت ه چاره‌سه‌ر نه‌كراو‌و قه‌یران خۆلقێنه‌ره‌كان ،نزیكبوونه‌و‌ه ل ه دۆخ‌وكه‌شێك ك ه زۆرتر ش���ان ل��� ه جۆره دیموكراس���ییه‌كی كراوه هه‌ڵس���وێت .چاو بڕینه یه‌كیه‌ت���ی ئوروپا‌و هه‌وڵ بۆ بوون��� ه ئه‌ندام ل���ه‌م یه‌كیه‌تیه‌دا ،نوشه‌س���تی هێزه سیاس���ه‌كانی توركیه كه هه‌ر كام به نۆبه‌ی خۆیان ئه‌زموونی ده‌وڵه‌ت‌و بوون ه به‌شێك له ده‌سه‌اڵتیان لهو واڵته‌دا كردب���وو .به‌رخۆدانی جه‌ماوه‌ری گه‌لی كورد ل ه باكوورو ،راوه‌س���تانی هه‌م ه الیه‌نه‌‌و ب ه كارهێنانی هه‌موو ش���ێوه‌كانی خه‌بات‌و به‌رخۆدان���ی مه‌ده‌نی‌و دیمۆكراسی‌و ...هتد. ئاڵوگ���ۆڕی ناوچه‌ك���هو ت���ا راده‌ی���ه‌ك په‌یوه‌ندیی ه سیاس���یه‌كانی ك���ۆی جیهان‌و هه‌رێم���ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تیش وه ل ه هه‌مووان گرنگتر س���ه‌رهه‌ڵدان‌و چه‌س���پان‌و مانه‌وه‌‌و جێگیربوونی ده‌وڵه‌تی هه‌رێمی كوردستان ل ه باش���وور كه توانی‌و ده‌توانێ ل ه كای ه سیاسیه‌كانی ناوچه‌كه‌دا‌و له جیهانیشدا ب ه پێی توانا‌و ده‌س���ه‌اڵتی خۆیو گونجانی زه‌م���ان ل ه به‌رژه‌وه‌ندی ك���ورد‌و خاوكردنه‌وه‌ی گرژیه‌كانی س���ه‌ر گه‌لی كورد ب ه گش���تی هه‌نگاو هه‌ڵگرێت‌و هه‌ڵیگرتووه ،ده‌توانن به‌ش���ێك بن لهو كۆفاكته‌رانه ك ه كای ه سیاسیه‌كانی توركیه ده‌كه‌ون ه ژێر كاریگه‌رییانه‌وه. ه���ه‌ر چهنده هۆكار‌ه ناوه‌كیه‌كانی كۆمه‌ڵگای توركی ه بۆ خۆی���ان كاریگ���ه‌ری بهرچاوو رۆڵی س���ه‌ره‌كی‌و ش���یاویان هه‌یه ،له‌م نێوه‌دا گه‌ش���هو سه‌رهه‌ڵدانی ئاك پارتی‌و بانگه‌ش���ه بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی كێشه‌ی كوردو كرانه‌وه‌ی ده‌س���ه‌اڵت له‌م واڵته‌دا به‌ڕووی ئه‌م كێشه‌یه‌دا زه‌مینه‌یه‌كی باش‌و له‌باریان بۆ ده‌ركه‌وتنی ده‌ته‌په وه‌ك یه‌كێك ل ه منبه‌ره‌كانی كێشه‌ی كورد ل ه باكووردا خولقاند. ه���ه‌ر ل ه س���ه‌ره‌تاو‌ه ئاك پارتی به پێ���ی بۆچوونی كارناسان به ره‌چاوكردنی یه‌كیه‌تی ئه‌وروپا‌و به‌ست ه پێشنیاركراوه‌كانی ئه‌م یه‌كیه‌تیه‌‌و ب ه هه‌وڵدان بۆ ب ه گوتار كردن‌و ناوه‌كی كردنه‌وه‌ی مافی مرۆڤ ،هه‌وڵیدا ل ه بازنه‌ی ئه‌ندێشه‌ی سیاس���یو كلتوری ده‌سه‌اڵتی سیاس���ی ئه‌و واڵته‌دا كۆواژه‌و ده‌سته واژه‌یه‌كی تازه جێگی���ر بكات .ل ه جێگیرك���ردن‌و ب ه كرده كردندا بۆ خۆی تاقیكاری‌و كرده‌ی دیموكراسی موحافزه‌كارانه‌ی خۆی ئه‌نجام بدات ،كه به‌و ره‌وش��� ه ناس���راوه .ئاك پارتی ل ه هه‌نگاوه سه‌ره‌تاییه‌كانی خۆیدا ب ه هاوكاری‌و هاوڕێیه‌تی یه‌كیه‌تی ئه‌وروپ���او بارودۆخی ناوچه‌ك ه كاریگه‌ری فاكته‌ری تازه‌كانی هه‌رێمه‌كه تا راده‌یه‌ك توانی ده‌س���ه‌اڵت بێده‌نگ یا ئ���ارام بكاته‌وه .ره‌نگ ه ده‌س���ه‌اڵت خۆی بۆ زامنكردنی كۆبه‌رژه‌وه‌ندیه‌ك له‌م هه‌نگاوان ه خۆی نه‌ب���ان كردبێت .ئه‌م ره‌وته نه زۆر گه‌ش���هی ه هه‌وڵیك بوو بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد یا هێنان ه رۆژه‌فیه‌وه ،هه‌ر وه‌ها خۆ نزیك كردنه‌وه‌ی توركیه له دیموكراسییه‌كی شیاوتر.
...ل2
dwaroj@komala.net
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه، كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ، 25ی سه‌رماوه‌زی 88 نرخ 500 :دینار
16ی سـه‌رماوه‌ز هه‌نگاوێكی مـه‌زن دژی خۆسه‌پاندن‌و به‌ره‌و دیموكراسی پاش به‌ڕێوه‌چوونی رێوه‌ڕه‌س���مه‌كانی رۆژی 16ی سه‌رماوه‌ز رۆژی خوێندكار له زانك���ۆ‌و ناوه‌ن���ده خوێندكارییه‌كان ئێ���ران‌و هێرش���ی هێزه‌كان���ی رژیم بۆ س���ه‌ر خوێندكارانی ن���اڕازی‌و تێكدانی رێوه‌ره‌س���مه‌كان ،كومیت���هی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردستان له‌م پێوه‌نده‌دا‌و بۆ رێزلێنان ل ه خه‌باتی خوێندكاران���ی ئێ���ران‌و كوردس���تان راگه‌یاندنێكی باڵوكردوه .راگه‌یاندنه‌ك ه ب ه به‌رزڕاگرتنی بزوتنه‌وه‌ی دیموكراسی خ���وازی ل��� ه ئێ���ران‌و بزوتن���ه‌وه‌ی خوێندكاری ،ده‌نوسێت: دروش���م وداواكاریه بانگه‌شه بۆ كراو‌و به‌رجه‌ست ه بووه‌كانی ئه‌م خۆپێشاندان ی سه‌لماند ی ده وناره‌زایه‌تیانه ،به‌ڕوون ی ك��� ه بزووتنه‌وه‌ی دیموكراس���ی خواز ی "ریفۆرم ی ته‌سك ی ئێران له بازنه گه‌الن ی ی"و س���ه‌ركردایه‌ت ی ئیس�ل�ام خ���واز ی ی تێپه‌ڕیووه ،ك��� ه خوازیار دینه‌ك���ه ی یاسای بنه‌ڕه‌تییه. هێاڵنه‌وه ی ی س���ه‌رماوه‌ز ی 16 بێگوم���ان رۆژ ی 1388وه‌ك ده‌س���پێك‌و س���اڵ بهرجهستهبوونهوهو گه‌ش ه ی سكۆالریزم‌و 16ی سه‌رماوه‌زی به‌رجه‌سته‌بوونه‌وه‌ی هێز‌و توانا‌و گه‌شه‌كردنی بزووتنه‌وه‌ی دیموكراسیخوازی ی دیموكراسی‌و هاوكات سنووربه‌ندكردن ی نه‌كرا به خوێندكاران‌و وه‌ك به‌شێك ل ه ده‌نوس���ێت :بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی‌و ی ناوه‌ن���ده خوێندكاریه‌كان ی ل��� ه زۆرب ه ی ریفۆرم خ���ۆی ل ه گ���ه‌ڵ الیه‌نگران��� ی دیمۆكراتیك���ی نه‌ته‌وه‌ی كوردس���تان ی ئێران خۆ ی ل���ه‌م قۆناغ���هی خه‌بات���دا واڵتانی ئه‌ورووپا وئه‌مریكاشدا ئه‌م رۆژه بزووتنه‌وه‌ی به‌رینی گه‌اڵن ده‌وڵه‌ت��� نواند‌و رۆڵ���ی پێش���ڕه‌وانه‌‌و رادیكاڵی له ماوهی ئه‌م س���ێ ده‌ی���ه‌دا خۆی ب ه به‌رز راگێرا. ده‌ناسرێت. ی رۆژی خوێندكار خۆی بین���ی .راگه‌یاندنه‌كه‌ی كومیته‌ی ی���ارو پش���تیوان‌و ه���اوكاری بزوتنهوه كۆمه‌ڵ��� ه -2ناره‌زایه‌تیه‌كان��� راگه‌یاندنه‌ك���هی بزوتن���ه‌وه‌ی ئه‌مس���اڵ ته‌نیا ل ه الی���ه‌ن خوێندكار‌و ناوه‌ندی كۆمه‌ڵ ه ل��� ه كۆتاییدا جه‌خت جه‌ماوه‌ری��� ه دیمۆكراتیكه‌كان زانیوه ل ه تایبه‌تمه‌ندییه‌كان���ی خوێن���دكاران ل���ه چه‌ن���د خاڵ���دا زانس���ت ویس���تانهوه به‌ڕێ���وه نه‌چوو له‌س���ه‌ر به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندی نێوان سه‌راتاسه‌ری ئێراندا‌ه له‌سه‌ر ئه‌م ئه‌رك ه ی سه‌رماوه‌زدا به‌ڵك���وو كۆمه‌ڵ���ه ناوه‌ن���دو رێكخراو‌و بزوتن���ه‌وه‌ی خوێن���دكاری‌و بزوتنه‌وه‌ی پێداگری ده‌كات. پێناسه‌ده‌كات -1 :ل ه 16 نه‌ك ته‌نیا له زانكۆكانی ئێراندا ،به‌ڵكوو زانكۆكانی تیادا هاوبه‌ش بوون‌و تایبه‌ت نه‌ته‌وه‌ی���ی ل��� ه كوردس���تان ده‌كات‌و ده‌قی راگه‌یاندنه‌که ل2
به‌یاننامه‌ی هاوبه‌شی نۆ حیزب و رێکخراوی رۆژهه‌اڵت سه‌باره‌ت به سه‌رکوتی چاالکانی کورد کۆڕوکۆمه‌ڵ���ه مرۆڤدۆس���ته کورد، ئێرانی‌و جیهانییه‌‌کان کۆماری ئیس�ل�امی ئێران ل ه ماوهی ئه‌و سی ساڵ ده‌س���ه‌اڵتدارییه‌دا ،ب ه ش���ێوه‌یه‌کی سیس���تەماتیک ده‌ستی داوه‌ته گرتن ،ئه‌ش���که‌نجه‌‌و کوشتنی تێکۆش���ه‌رانی سیاس���یو که‌سایه‌تی مه‌ده‌نی له ڕۆژهه‌اڵتی کوردس���تان،و تا ئێس���تاش ڕۆژ نیی ه له قوژبنێکی ئه‌م واڵت���ه‌دا ،مرۆڤێکی کورد نه‌بێت ه قوربانی سیاس���ه‌تی داپڵۆسێنه‌رانه‌ی حاکمانی ئێران. ل ه ٢٨ی گه‌الوێ���ژی)١٩٧٩( ١٣٥٨ به‌مالوه کوردس���تان ،له بێده‌نگێکی چاوپۆشانه‌ی سه‌رتاس���ه‌ری ئێراندا، هه‌م���وو چه‌ش���ن ه تاقیکردنه‌وه‌یه‌کی دژه‌مرۆڤانه‌ی ب ه سه‌ردا بهڕێوه چووه، به چه‌ش���نێک ل ه هه‌م���وو بواره‌کانی ئیتنیکی���ی ،سیاس���یی ،ئابووری���یو کۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه هه‌وڵی پاکتاوکردنی دراوه‌‌و هه‌تا ئه‌مرۆکه‌ش به‌رده‌وامه. گه‌لی ئێم ه ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه یه‌که‌م ڕۆژی هێرشی کۆماری ئیسالمی ئێران���هوه به ش���ێوه‌یه‌کی قاره‌مانان ه خۆڕاگری کردووه‌‌و ل���ه چوارچێوه‌ی خه‌باتی ڕه‌وای خۆی ل ه ناو‌و ده‌ره‌وه‌ی ڕێکخراوه سیاسیه‌کانیدا بۆ به‌رگری ل ه ماف���ی ڕه‌وای نه‌ته‌وه‌که‌مان له هه‌موو بواره‌کان���دا به‌ره‌ن���گازی پیالنه‌کانی
کۆماری ئیسالمی ئێران بووەته‌وه. ئاڵ‌و گۆڕه‌‌کانی کوردستان‌و ناوچه‌ک ه ئه‌گه‌ری تێکچوونی بارستایی هێزه‌کان ب���ه قازانج���ی بزووتن���ه‌وه‌ی کوردی هێناوه‌ته هاوکێش���ه سیاسیه‌کانه‌وه. ئه‌و بارودۆخ���ه به‌رپرس���یاریه‌تێکی مێژووی���ی ده‌خات���ه ئه‌س���تۆی ڕێکخراوه‌کان���ی سیاس���ی ک���ورد بۆ دۆزینه‌وه‌ی خاڵی هاوبه‌ش و ،هاوکات پالن ب���ۆ یه‌کگرتوویی خه‌باتی کورد بخه‌نه ئاجێندا‌و رۆژه‌ڤی کاری سیاسی خۆیان. گه‌لی تێکۆشه‌ری کوردستان! هه‌روه‌ک ئاگادارن له‌ماوه‌ی رابردوودا کۆم���اری ئێس�ل�امی ئێران تووش���ی قه‌یرانێک���ی هه‌مه‌الیان��� ه هاتووه‌‌و بۆ ده‌ربازبوونی خۆی ل���هو قه‌یران ه هه‌ر وه‌ک ڕابوردوو خهریکه به کوش���تن‌و بڕی���ن‌و چاوترس���ێنکردنی خه‌ڵ���ک ناره‌زایه‌تییه‌کان کپ بکاته‌وه‌‌و ده‌راوێک بۆ ده‌ربازکردنی خۆی پێکبینێ. ئ���هو تووندوتیژێی���ه دژ ب��� ه گه‌لی ک���ورد ش���ێوه‌یه‌کی زۆر دڕندانه‌‌تر‌و نامرۆڤانه‌تری هه‌یه ل���ه به‌راوورد ب ه به‌ش���ه‌کانی تری ئێران ،ل��� ه ماوهی رابردوودا ده‌یان‌و س���ه‌دان تێکۆشه‌ر، رۆژنام���ه‌وان ،خۆێن���دکاری زانک���ۆ‌و مامۆس���تایانی کورد که‌وتوونه‌ته به‌ر
هێرش���ی به‌کرێگیراوانی رژیم ،هه‌ر ل ه هه‌ڵبریوه ،ده‌رده‌برین. به‌رده‌وامی ئه‌و هێرش ه شوومه‌دا کاک ئێمه واژۆکه‌رانی ئه‌م به‌یاننامه‌یه ،ل ه ئیحسانی فه‌تاحییان رۆژی ١١نۆامبر رێکخراوه‌ی نه‌ت���هوه یه‌کگرتووه‌کان‌و ٢٠٠٩له الی���ه‌ن ئه‌و به‌کرێگیراوان ه ل ه هه‌م���وو رێکخراوه‌‌و ک���ۆر‌و کۆمه‌اڵنی به‌رگری له مافی مرۆڤ له کوردستان، سێداره درا. ش ١٨زیندان���ی کورد ل ه ئێ���ران‌و جیهان���دا داوا ده‌که‌ی���ن که ئه‌مرۆک���ه زیندانه‌کانی کۆماری ئیس�ل�امی ئێران به‌رپەچدانه‌وه‌‌و تاوانبارکردنی کۆماری مه‌ترس���ی کوش���تن‌و س���ێداره‌دانیان ئیس�ل�امی داوای ئازادی به‌ندییه‌کان له‌سه‌ره‌‌و به ش���ێوه‌یه‌کی نایاسایی‌و بکه‌ن‌و پێشی دووپات بوونه‌وه‌ی ئه‌و دوور ل��� ه هه‌م���وو پرنس���یپه‌کانی ک���رده‌وه نامرۆڤان ه دژ ب ه گه‌لی کورد مرۆڤایه‌ت���ی هه‌ڵس���وکه‌وتیان لهگهڵ له رۆژهه‌اڵتی کوردستان بگرن. ده‌کرێ���ت .ئێمه‌ش ده‌نگ���ی خۆمان ده‌خه‌ینه پاڵ دوایین وته‌ی ئێحس���ان ناوی واژۆکه‌ران: ک ه ئه‌مڕۆ دروشمی نه‌ته‌وه‌ییه“ :ئه‌گه‌ر .١پارتی سەربەخۆیی کوردستان به گومانی ده‌سه‌اڵتداران ،مه‌رگی من .٢پالتفۆرمی نه‌ته‌وه‌یی بۆ رۆژهه‌اڵتی ده‌بێته هۆی له‌ناوچوونی كێش���ه‌یه‌ك کوردستان به‌ناوی كێش���هی كوردستان ،ده‌بێت .٣حیزبی دیموکراتی کوردستان بڵێم :ئهوه خه‌یاڵی خاوه .نه مردنی .٤کۆمەڵ���ەی زەحمەتکێش���انی من‌و نه هه‌زارانی وه‌كوو من مه‌ڵهه‌می کوردستان /سوێد ئه‌و ده‌رده بێ ده‌رمانه نابێ ،به‌ڵكوو .٥پ���ژاک (پارت���ی ژیان���ی ئازادی بڵێس���هی ئه‌و ئاگره به‌گوڕتر ده‌كات .کوردستان) بێگومان هه‌ر مه‌رگێك ئاماژه‌یه‌كه به .٦پارت���ی سۆس���یال دیموکرات���ی کوردستان ژیانێكی‌تر”". ئێمه بێ���زاری خۆمان ل���هو تاوانانه .٧ڕێکخراوی خەباتی شۆڕش���گێڕی راده‌گه‌یه‌نی���ن‌و پش���تگیری ته‌واوی کوردستان خۆم���ان ل��� ه بنه‌ماڵه‌‌و که‌س���وکاری .٨بزووتن���ەوەی دیموکراتیک���ی به‌ندیی���ه‌کان‌و خه‌بات‌و تێکۆش���انی یارسان خه‌ڵکی کوردستان که ده‌نگی هاوار‌و .٩کۆمەڵ���ەی ماف���ی مرۆڤی کورد- بێ���زاری خۆی���ان دژ ب���هو تاوانان��� ه ئوروپا
ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ،
راپۆرت
dwaroj@komala.net
3
به‌ڕێوه‌چوونی كۆنفرانسی ئێعدام له‌شاری كۆڵنی ئاڵمان
ئه‌نجومه‌ن����ی توێژه‌ران����ی ئێ����ران رۆژانی شه‌ممه‌‌و یه‌كش����ه‌مم ه 14و 15ی سه‌رماوه‌ز ( 5-5دێس����امبر )2009چل‌و شه‌ش����ه‌مین كۆنفرانس����ی خۆی له ژێر ناوی «ئێعدام، الوازی رژیمی كۆماری ئیسالمیو په‌ره‌گرتنی توندوتیژی‌و ئێعدامه‌كان» ل ه شاری كۆڵن له ئاڵمان به‌ڕێوه‌برد. هه‌وڵ����ی ئه‌نجومه‌نی توێژه‌رانی ئێران له‌م كۆنفرانس����ه‌دا زیاتر له‌هه‌ر ش����تێك له‌سه‌ر ئهوه بوو ك ه بتوانن به به‌شداری ژماره‌یه‌كی زیاتر له خاوه‌نڕاكان‌و به‌رپرسان‌و رێبه‌رانی حی����زب‌و رێكخ����راوه‌كان ،س����زای ئێعدام‌و په‌ره‌پێدان����ی له الیه‌ن كۆماری ئیس��ل�امی مه‌حك����وم بك����هنو خواس����تی خۆیان بۆ پێش����گرتن له ئێعدامی الوان‌و مێرمندااڵن ل����ه قۆناغه تایبه‌ت����هی ئازادیخوازی ئێران رابگه‌یه‌نن. ته‌وه‌ره‌كانی ئهوه باسانه‌ی ك ه به‌ڕێوه‌چوو به‌م شێوه‌یه بوو: رۆژی یه‌كه‌م مافی مرۆڤ :پێشێكردنی مافی مرۆیی ل ه ئێران توندوتیژی‌و سزای ده‌وڵه‌تیی له ئێران رۆژی دووهه‌م ئێعدام‌و توندوتیژی به‌س����ه‌ر نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ئێع����دام‌و توندوتی����ژی له‌س����ه‌ر دی����ن‌و مه‌زهه‌به‌كان له ئێران دیدی واقعگرایانه له‌س����ه‌ر دۆخی الوازی رژیم‌و په‌ره‌پێدانی توندوتیژی‌و ئێعدام
ئه‌م كۆنفرانس����ه به به‌ش����داری رێكخراو‌و حیزب����ه جیاجی����اكان‌و ب����ه دیدگاگه‌ل����ی جیاواز له كه‌ش����ێكی دۆستانهو یه‌كگرتوو به‌ڕێوه‌چوو و ل ه گۆشه‌نیگا جیاجیاكانه‌و‌ه قسه‌وباسه‌كان پێشكه‌ش كران. كۆنفرانس بانگهێش����تی ته‌واوی دامه‌زراو‌ه مه‌ده‌نییه‌كان ك����ه ل����ه رووداوه‌كانی ئه‌م دواییه‌دا توشی خه‌س����اربوون كرد ،له‌وان ه «دایكان����ی ع����ه‌زادار» ك ه هه‌میش����ه ب ه ه����ه‌وڵ‌و خۆڕاگری ناڕه‌زایی����ان ده‌ربڕیوه. هه‌ربۆی ه خاتوو تونیا وه‌لی ئۆغلی له الیه‌ن دامه‌زراوه‌ی «هاوپش����تی لهگهڵ دایكانی عه‌زادار» له ش����اری كۆڵن ،به‌ش����داری ل ه كۆنفرانسه‌كه‌دا كرد. له‌الیه‌ك����ی ت����ره‌وه له‌م كۆبوون����هوه دوو رۆژه‌دا ،به‌ش����داربووان ه����اوده‌ردی‌و پش����تگیری خۆیان بۆ بنه‌ماڵه‌ی زیندانیان سیاس����یو بنه‌ماڵ����هی له‌س����ێداره‌دراوان‌و ئه‌وان����هی چاوه‌ڕێ����ی جێبه‌جێكردن����ی حوكم����ی له‌س����ێداره‌دانن ده‌ربڕی .زۆرێك له به‌شداربووان پێش����نیاری ئه‌وه‌یان كرد ت����ا لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی قوڵتر بۆ دۆزینه‌وه‌ی ریشه‌ی توندوتیژی كلتوری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه ئێران بكرێت‌و گروپێكی دیكه‌ش ئاماژه‌یان به ب����ۆ بنه‌مای فك����ری مامورانی ئێعدام‌و بینه‌رانی ئێعدام كرد .ژماره‌یه‌كی دیكه‌ش هێمایان بۆ توندوتیژی له‌یاسا‌و كرداره‌كانی ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمی له سێ ده‌یه‌ی رابردوو وه‌ك ریش����هی زۆرێك له خه‌سار‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و توندوتیژی له كۆمه‌ڵگادا
كرد .هه‌روه‌ها جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌كرده‌و‌ه كه شوناس����ی ئیس��ل�امی ده‌س����ه‌اڵت ب ه مان����ای ئێعدام ل ه رێگه‌ی سه‌نگس����ار یان ئێعدام����ی مندااڵنی ژێر 18س����اڵ له ژێر ناوی قیس����اس ،ره‌هه‌ندێك����ی دیكه‌ی ل ه زه‌وتكردنی مافی ژیان له ئێران دروس����ت كردوه .له ئه‌نجامدا هه‌موو به‌ش����داربووان جه‌ختی����ان له‌س����ه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك����ی ب����ێ توندوتیژی كردوه‌‌و هیوایان خواست رۆژێ بێت هه‌موو ئێرانییه‌كان بتوانن ب ه دوور ل ه هه‌ر هه‌ڕه‌ش����هو ئهشكهنجهو ده‌ستدرێژیی‌و ئێعدامێك ژیانێكی ئاسوده‌یان بێت. له‌م كۆنفرانسه‌دا سه‌ره‌ڕای كه‌مبوونی كاتی به‌رنامه‌داڕشتن‌و گه‌یاندنی زانیاریی ،چ بۆ وتاربێژان‌و چ بۆ به‌ش����داربووان‌و بینه‌ران، 28كه‌س به ش����ێوه‌ی تاك‌و نوێنه‌رایه‌تی رێكخ����راوو حیزبه‌كان له كۆنفرانس����ه‌كه‌دا به‌شداریان كرد. ل����ه كۆنفراس����ه‌دا وه‌فدێك����ی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردس����تان به‌شدارییان كرد ك ه بریتی بوون له خه‌لیلی ده‌ش����تی، فه‌رزاد محه‌مه‌دی ،كه‌م����اڵ مورادی‌و وریا محه‌م����ه‌دی .وه‌فدی كۆمه‌ڵ ه ل ه ته‌وه‌ری « ئێع����دام‌و توندوتیژی به‌س����ه‌ر نه‌ته‌وه‌كانی ئێران» باسێكی پێشكه‌ش به ئاماده‌بوان كرد .باسه‌كه له الیه‌ن وریا محه‌مدی جێگری كومیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان پێشكه‌ش����كرا ك����ه تێی����دا ئێعدام����ی سیاس����ی ل ه كوردس����تان خرایه به‌رباس‌و لێكۆڵین����هوه .وریا محه‌مه‌دی باس����ه‌كه‌ی
له‌وه‌وه ده‌س����تپێكرد كه له‌یه‌كه‌مین رۆژی حاكمیه‌تی كۆماری ئیس��ل�امی كوردستان وه‌ك ناوچه‌یه‌كی جه‌نگی لێكراوهو له الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیس��ل�امییه‌و‌ه قانونی ش����ه‌ڕی تێدا په‌یڕه‌و كراوه .له‌م پێناوه‌دا س����ه‌ركوتگه‌رترین هێزه‌كان����ی ره‌وان����هی كوردس����تان كرد‌و به هه‌موو هێزه هه‌وایی‌و ده‌ریای����یو زه‌مینییه‌كانی فه‌رماندرا هێرش بكه‌ن ه سه‌ر كوردستان. وری����ا محه‌م����دی ل���� ه به‌ش����ێكی دیكه‌ی قس����ه‌كانیدا به ئاماژه ب ه پێشینه‌ی ئێعدام له‌كوردس����تان وتی «كۆماری ئیسالمی ب ه هێنانی كه‌س����ێك وه‌ك خه‌ڵخاڵی پرۆسه‌ی ئێعدامكردنه‌كان����ی خێرایی پێبه‌خش����ی، به‌جۆرێك ك ه له‌س����ه‌ره‌تای هاتنه‌سه‌ركاری له‌كوردس����تان له‌ش����اری پاو‌ه 11كه‌سیان تیربارانكرد .پاش ئه‌وه‌ش ل ه فڕۆكه‌خانه‌ی شاری سن ه 11كه‌س ،له‌مه‌ریوان 9كه‌س‌و شاری سه‌قز 22كه‌سیان پێكه‌و‌ه تیرباران كرد كه لهو 22كه‌سه ته‌نیا یه‌ك كه‌سیان چاالكی سیاس����ی بوو و باق����ی قوربانیان خه‌ڵكی ئاسایی بوون. ل���� ه به‌ش����ێكی دیكه‌دا باس ل����ه ئێعدامی ئه‌و ژنان���� ه كرا ك ه له نادادگاكانی كۆماری ئیس��ل�امی له دادگایی چه‌ند چركه‌یی‌و بێ پارێزه‌ر مه‌حكوم‌و خێرا گولله‌باران كران، ش����ه‌هین باوه‌فا ،شه‌هال‌و نه‌سرین كه‌عبی‌و كه‌سانی دیك ه نمونه‌ی ئه‌و ئێعدامانه‌ن .وریا محه‌مه‌دی له به‌ش����ێكی دیكه‌ی وته‌كانیدا وتی «به ب����ڕوای ئێمه ئ����هو جه‌نایه‌تان ه
ناكرێت ن����اوی ئێعدام����ی لێبنرێت ،به‌ڵكو ئه‌مه تی����رۆر‌و قه‌تڵی سیاس����ییه ،چونك ه ئێع����دام له دێرزه‌مان����هوه نه‌ریتی تایبه‌تی خۆی هه‌ب����ووه ،به‌اڵم ل����ه جه‌نایه‌ته‌كانی كۆماری ئیس��ل�امی هیچ رێسایه‌ك په‌یڕه‌و‌ه نه‌ك����راوه .ئێعدام له‌كوردس����تان به س����ێ دهوره داب����ه‌ش ده‌بێت :ده‌وره‌ی یه‌كه‌م تا كۆتایی ش����ه‌ڕی ئێران‌و عێ����راق ،ده‌وره‌ی دووه����ه‌م وه‌ك رك����ودی سیاس����ی چونك ه ده‌وڵه‌ت پێویس����تی به ئێع����دام نامێنێ تا كۆتایی ده‌یه‌ی هه‌شتا. ده‌وره‌ی سێهه‌م له ره‌شه‌ممه‌ی ساڵ 77ی شاری سنه تا ئێعدامی گیانبه‌ختركردووان «هه‌ڵ����ۆ‌و چیا» له زیندانی س����ه‌قز ،هه‌تا مه‌سه‌له‌ی ساسان‌و ئێحس����ان فه‌تاحیان. له‌كۆتایی باسه‌كه‌یدا هاوڕێ وریا محه‌مه‌دی ئام����اژه‌ی به‌وه‌ش����كرد ك���� ه له ئێس����تادا ژماره‌یه‌ك له تێكۆش����ه‌رانی سیاس����ی ل ه زیندانه‌كان����ی كۆماری ئیس��ل�امی س����زای ئێعدامیان به‌سه‌ردا سه‌پاوه‌‌و ل ه نیگه‌رانیدا به‌سه‌ر ده‌به‌ن. كۆنفرانسه‌كه به پێش����نیاری ئه‌نجومه‌نی توێژه‌رانی ئێران به به‌ڵێندان بۆ پشتگیری به‌رامب����ه‌ر‌و كه‌ڵكوه‌رگرتن له ته‌واوی هێز‌و توانای تاكه‌كان ،گروپه‌كان ،رێكخراوه‌كان، حیزبه سیاسییه‌كان‌و ته‌واوی هه‌ڵسوڕاوان‌و رێكخراوه‌كان����ی مافی م����رۆڤ بۆ مه‌حكوم كردنی ئێع����دام ل ه هه‌ر ش����وێنێكی ئێران ب����ه تۆماركردن����ی بڕیارنامه‌ی����ه‌ك كۆتایی به‌كاره‌كه‌ی هێنا.
پیالن ه شكست خواردووه‌كان ی رژێمی کۆماری ئیسالمی فیروز مامۆیی بیانووی بێ رێزیكردن ب ه خومه‌ینی ،دواین ی نژاد كارتی رژێمه ك ه ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌د تێده‌كۆش����ێت به پشتبه‌ستن به‌م پیالنه، ی كۆبكاته‌وه‌‌و له به‌رانبه‌ر هێزه‌كانی خ����ۆ ی خه‌ڵكدا بێهێنێته خۆپیش����انده‌ران‌و وزه مه‌یدان. ی بێ باڵوكردن����ه‌وه‌ی چه‌ندج����ار وێن����ه ی كۆماری رێزیك����ردن ب����ه دامه‌زرێن����ه‌ر ئیس��ل�امی ل���� ه ده‌ن����گ‌و ره‌نگ����ی رژێمی ئیس��ل�امی‌و داڕش����تنی پیالنێك ل ه الیه‌نه ئوس����ولگه‌راكانی ده‌س����ه‌اڵت ،تیش����ك ی هه‌ست‌و ده‌خاته سه‌ر هه‌ستیارترین خاڵ ی الیه‌نگره‌كانی رژێم .له نێوان س����ۆزه‌كان ی رژێمی ئیسالمی ،ئه‌وان كه‌س����ایه‌تیه‌كان ی پێ باشتر هیچ كه‌س����ێكیان له خومه‌ین ی الیه‌نگرانی ی هه‌ست نیه ك ه بۆ هه‌ڵخڕاندن حكومه‌تی ئیسالمیو هاندانی ئه‌وان به‌ره‌و سه‌ر ش����ه‌قامه‌كان ،كه‌ڵكی لێ وه‌ربگرن. ی چه‌ند رۆژی رابردوودا كارێك ك ه له ماوه ده‌س����تیان پێ كردووهو هێش����تاكه جگه ل ه ناڕه‌زایه‌ت����ی ده‌ربڕینێكی كه‌م‌و كورت، ی به‌دواوه نه‌بووه. هیچ به‌رهه‌مێكی ئه‌وتۆ یاریی����ه‌ك كه رژێمی ئیس��ل�امی ده‌س����تی پێكردووه ،قومارێكی زۆر مه‌ترس����یداره، قومارێك ك ه ده‌توانێت هه‌موو سه‌رمایه‌كی بڕێژێته س����ه‌ر بازنه‌‌و ئه‌م رژێم ه بێ جل‌و به‌رگتر له هه‌موو كاتێك بخاته پێش چاو‌و لێكدانه‌وه‌ی هه‌مووان. دوور ل���� ه چاوه‌ڕوانیه ك���� ه ئه‌وان بتوانن ل ه به‌رانبه‌ر خۆپیشاندان‌و وزه‌ی خه‌ڵكدا، خۆڕاگرن .ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد ،خه‌بات ی له ماوه‌یه‌كی زۆر دوور‌و له بیروڕای گشت درێژه‌و‌ه له‌ده‌س����تداوه‌‌و ل����هو 24میلیۆن
ده‌نگه ب���� ه وته‌ی خۆیان ك ه به ئه‌حمه‌د ی ن����ژاد درابوو ،به‌ش����ێكی زۆر ل����هو هێزه ی ئه‌م چه‌ند مانگه‌دا درۆینه‌شیان ل ه ماوه ی تر ل ه شكست له‌ده‌س����تداوه .نموونه‌یه‌ك ی گشتی ،هه‌ر خواردنی حكومه‌ت له بیروڕا ل ه ماوهی ئه‌م چه‌ند رۆژه‌دا‌و به یارییه‌كی نه‌زانكارانه‌دا بوو ك ه سه‌باره‌ت به یه‌كێك ل ه چاالكان����ی بزووتن����ه‌وه‌ی خوێندكاریی هێنایانه ئاراوه.
وێنه‌گه‌لێكیان باڵوكرده‌وه كه تێیدا مه‌جید ی ده‌ستبه‌سه‌ركراوی ته‌وه‌كولی خوێندكار زانك����ۆی پۆل����ی تێكنیك ،به چارش����ێو‌و مه‌قنه‌ع����هوه ل����ه رأگه‌یاندن����ه س����ه‌ر به حكومه‌تی����ه‌كان باڵوكرای����هوه ،نه‌ته‌نی����ا یارمه‌تییه‌ك����ی رژێمی ن����ه‌دا ،به‌ڵكوو به شێوه‌ی ش����ه‌پاڵخه‌یه‌كی توند‌وتۆڵ به‌ره‌و الی خۆی����ان هه‌ڵگه‌ڕای����هوه .ئ����ه‌وه‌ی كه ل����ه مه‌جید ته‌وه‌كولی ل����ه زه‌ینی خه‌ڵكدا
ماوه‌ت����هوه ،ئه‌و وێنانه نیه كه رژێم باڵو ی كردووه‌ته‌وه ،به‌ڵكوو وتار‌و قسه دلێرانه‌كه‌ی ئ����هو بوو كه له به‌رانب����ه‌ر خوێندكاران له ی كرد .به رۆژی 16ی سه‌رماوه‌ز پێشكه‌ش چه‌شنێك كه عه‌شق به ئازادیو رزگاربوون له وته‌كانی ئه‌م خوێن����دكار‌ه به‌ئه‌مه‌گه‌دا ی یاخیبوونی، ش����ه‌وقی ده‌دایه‌وه‌‌و شه‌پۆل دڵه‌ڕاوكه‌ی ده‌خس����ته دڵی ده‌سه‌اڵتدارانی ی ئه‌م رژێمه‌وه .شایه‌ت سێناریۆداڕێژه‌ران
یارییه گاڵته‌جاڕانه‌یه ،چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌یان ی هاوڕێ لهگهڵ ده‌كرد كه مه‌جید ته‌وه‌كول باڵوبوونه‌وه‌ی وێنه‌كانی ،ببێته س����ه‌نبۆلی ترس‌و بێ وزه‌یی ب����ۆ خوێندكاران ،به‌اڵم ب����ه پێچه‌وانه‌وه ئه‌مه ب����ووه هۆی ئه‌وه‌ی به ش����ێوه‌یه‌كی دیك����ه ده‌س����ه‌اڵتدارانی كۆماری ئیسالمی ریسواتر ببن .رژێم به‌م كرده‌وه‌ی���� ه جگه ل ه ته‌ریك خس����تنه‌وه‌ی ی سیاسه‌تی دژه زیاتری خۆیو ده‌رخستن ی ره‌گه‌زی له هه‌مبه‌ر ژناندا‌و ژنی‌و هه‌اڵوارن ده‌رخس����تنی هه‌رچی زیاتری روخس����اری كۆنه‌په‌ره‌س����تانه‌ی خۆی ،هیچ ش����تێكی ش����انازی هێنه‌ری بۆ خۆی تۆمار نه‌كرد. نه‌یانده‌زان����ی ك ه ئه‌مڕۆ ل���� ه واڵتی ئێران، ژن ب����وون ،مایه‌ی ش����انازی‌‌و س����ه‌ربه‌رز بوونه ،نه‌ك س����ه‌نبولی ترس‌و شه‌رم‌و بێ ده‌س����ه‌اڵتی ،چونكه بێ گومان له‌ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند مانگه‌دا بۆهه‌مووان ده‌ركه‌وتووه ی ناڕه‌زایه‌ت����یو ك����ه رێبه‌ران����ی س����ه‌ره‌ك خه‌باتی خه‌ڵكی ئێ����ران ،ژنان‌و كچانێكی الون ك����ه زۆرێك دلێ����ری‌‌و خۆڕاگربوونی ئه‌وان به شێوه‌یه‌كی به‌رته‌سكانه‌‌و به‌رچاو ته‌نگیه‌وه ،سه‌ردی ده‌كات. هه‌ر ئه‌م 2نموونه‌یه ،س����ه‌لمێنه‌ری ئه‌و راس����تیه حاش����ا هه‌ڵنه‌گره‌یه كه ،رژێمی ی له س����اح هی بیروڕای گشتیدا، ئیس��ل�ام خه‌باته‌كه‌ی به شێوه‌یه‌كی دژوار دۆڕاندووه. به چه‌شنێك كه ده‌ست ده‌داته هه‌ر كردهوهو بیانوویه‌ك ،ئه‌و كردهوهو بیانووه ،ده‌بێته ی تووڕه‌‌و به‌هێز به دژی خودی ش����ه‌پۆلێك ی به‌سیجیش ناتوانێت خۆی .ته‌نانه‌ت هێز ب����ه هان����ای پیرۆزیه‌كانه‌و‌ه ب����ڕوات‌و هه‌ر سێناریۆیه‌ك ده‌نووسن ،ئه‌وان له بیروڕای ی خه‌ڵكی ئێران ،بێ ئابڕووتر‌و ته‌ریك گشت تر ده‌خاته‌وه.
2
ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ،
16ی سه‌رماوه‌ز هه‌نگاوێكی مه‌زن دژی خۆسه‌پاندن‌و به‌ره‌ودیموكراسی ی ئه‌مساڵ بهرجهستهبوونهوهو ده‌ركه‌وتنی له راستیدا رۆژه‌كانی (16و)17ی سه‌رماوه‌ز هێز‌و توانا‌و گه‌شه‌كردنی بزووتنه‌وه‌ی دیموكراسی خوازی بوو دژی دیكتاتۆری‌و یالیه‌ت ی فه‌قی. ل����ه‌م رۆژانه‌دا زانكۆكانی ئێران س����ه‌ره‌ڕای ئ����ه‌وه‌ی كه گه‌مارۆ دراب����وون‌و دۆخێكی كونبڕكراوی س����ه‌ربازیان به سه‌ردا س����ه‌پابوو ،به‌اڵم راوه‌ستا‌و راشكاو به ده‌نگی به‌رز ی دینی ده‌ربڕی .دروشم هاواری دیموكراس����ی خوازی خۆیان دژ ب ه ده‌سه‌اڵت‌و ده‌وڵه‌ت وداواكاریه بانگه‌ش����ه بۆ كراو‌و به‌رجه‌سته بووه‌كانی ئه‌م خۆپێشاندان وناره‌زایه‌تیانه، ی گه‌النی ئێران له بازنه‌ی به‌ڕوونی ده‌ی س����ه‌لماند كه بزووتنه‌وه‌ی دیموكراس����ی خواز ی تێپه‌ڕیووه ،كه خوازیاری ی دینه‌كه ی«و سه‌ركردایه‌ت ته‌سكی «ریفۆرم خوازی ئیسالم ی یاسای بنه‌ڕه‌تییه. هێاڵنه‌وه بێگومان رۆژی 16ی س����ه‌رماوه‌زی ساڵی 1388وه‌ك ده‌سپێك‌و بهرجهستهبوونهوهو گه‌ش����هی سكۆالریزم‌و دیموكراسی‌و هاوكات سنووربه‌ندكردنی خۆی ل ه گه‌ڵ الیه‌نگرانی ی له‌م قۆناغه‌ی خه‌باتدا ده‌ناسرێت. ی ده‌وڵه‌ت ریفۆرم ده‌كرێت تایبه‌تمه‌ندییه‌كان‌و پێناس����هی ئه‌م بزاوته‌ی خوێندكاران به‌م جۆره ریزبه‌ند‌و پێناسه بكه‌ین. -1له 16ی س����ه‌رماوه‌زدا نه‌ك ته‌نیا له زانكۆكانی ئێراندا ،به‌ڵكوو ل ه زۆربه‌ی ناوه‌نده خوێندكاریه‌كانی واڵتانی ئه‌ورووپا وئه‌مریكاش����دا ئه‌م رۆژه به‌رز راگێرا ،به هاوكاری‌و ی جه‌ماوه‌ری خوێندكار‌و شه‌قامی ئێران ل ه دهرهوه له هاوبه‌ش����ی زۆرینه‌یه‌كی به‌رچاو تاراوگه‌دا .خۆپیشاندانگه‌لێكی مه‌زن بۆ ریسواكردنی ده‌سه‌اڵت له ئێراندا به‌رێوه‌چوو. ی دینی وای دانابوو ك ه به به‌سه‌ربازی هه‌رچه‌نده ك ه ده‌سه‌اڵتی داپلۆسێنه‌ر‌و خۆسه‌پێن ی په‌یوه‌ندی‌‌و گواس����تنه‌وه‌ی هه‌واڵ‌و كردنی زانك����ۆكان‌و بڕینی ئینتێرنێ����ت‌و رێگاكان ی هێزه س����ه‌ركوتگه‌ره‌كان ده‌توانێ هاواری ناره‌زایه‌تی له رۆژی خوێندكاردا كۆكردنه‌وه بخنكێنێ ،به‌اڵم ناوه‌ند‌و رێكخراوه زانستی‌‌و زانكۆكانی دنیا هاوڕێ له گه‌ڵ خوێندكارانی ئێراندا هاواری مردن بۆ دیكتاتۆریه‌ت‌و بژی دیموكراسیان كرد. -2ناره‌زایه‌تیه‌كان����ی رۆژی خوێن����دكار ئه‌مس����اڵ ته‌نیا ل ه الیه‌ن خوێندكار‌و زانس����ت ویس����تانهوه بهڕێوه نه‌چوو به‌ڵكوو كۆمه‌ڵه ناوه‌ند‌و رێكخراو‌و زانكۆكانی تیادا هاوبه‌ش ی گه‌اڵنی بوون‌و تایبه‌ت نه‌كرا به خوێندكاران‌و وه‌ك به‌ش����ێك ل����ه بزووتنه‌وه‌ی به‌رین ی نواند‌و رۆڵی پێشڕه‌وانه‌‌و رادیكاڵی خۆی بینی. ئێران خۆ به‌رجه‌سته بوونه‌وه‌ی ویس����ت ه دیمۆكراتیكه‌كان‌و خۆناساندنێكی نائیسالمی نیشانیدا ك ه ده‌س����ه‌اڵتی تۆتالیته‌ری خۆسه‌پێنه‌ر‌و سه‌ربازیی ،ب ه پشتا كه‌وتووه‌و توش‌و توانای خۆی ل ه ده‌ستداوه‌و جه‌ماوه‌ر وشیارانه‌تر‌و نه‌ترسانه‌تر هاتوونه‌ته شه‌قام‌و ویسته‌كانیان ده‌رده‌بڕن. خاڵێكی دیكه‌ی ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی رۆژانی 16و 17ی س����ه‌رماوه‌ز سه‌رتاسه‌ری‌و هاوكات بوونی درووش����م‌و خواس����ته‌كانیان ب����وو له هه‌م����وو زانكۆكانی ئێراندا ،ب���� ه جۆرێكه خۆئاماده‌كاریه توند‌وتۆڵه سه‌ربازی‌و ئاسایشیه‌كانی ده‌سه‌اڵت‌و هێزه سه‌ركوتگه‌ره‌كان نه‌یانتوانی به‌ر به ئه‌م رێ‌وره‌س����مه‌‌و به‌ڕێوه‌چوونی بگرن .پێوس����ته ئاماژه بده‌ین كه زانكۆكانی كوردس����تان له شاره‌كانی كرماشان ،سنه ،ئازه‌ربایجانی خۆرئاواو ئیالم زۆر ئازایانه‌‌و وه‌ك نوێنه‌ری جه‌ماوه‌ری كوردس����تان تریبوونی شیاوی كوردستان بوون له بزوتنه‌وه‌ی دیمۆكراتیكی ئێراندا. ئه‌م ره‌وته ئه‌و ئاراس����ته‌یه ك ه ده‌بێ به هه‌موو الیه‌كه‌وه هه‌وڵی به‌هێزكردنی بدرێت. بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی‌و دیمۆكراتیكی نه‌ته‌وه‌ی كوردستان له ماوهی ئه‌م سێ ده‌یه‌دا خۆی به یارو پش����تیوان‌و هاوكاری بزوتنهوه جه‌ماوه‌ری���� ه دیمۆكراتیكه‌كان زانیوه له سه‌راتاسه‌ری ئێراندا له‌سه‌ر ئه‌م ئه‌ركه پێداگری ده‌كات .ئێستاش به پێویستی ده‌زانێ ك ه ده‌بێت ئه‌م په‌یوه‌ندیه ب ه هێز بكرێت‌و ئاراسته‌ی بزوتنه‌وه‌ك ه ئاراسته‌یه‌كی كراوه‌ی دیمۆكراتیكی‌و مافخواز بێت. بژی ئازادیو دیمۆكراسی مردن بۆ سه‌ره‌ڕۆیی‌و ده‌سه‌اڵتی دین كومیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان 18ی سه‌رماوه‌زی ساڵی 1388ی هه‌تاوی
ده‌ته‌په منبه‌ر ی
دیمۆكراسی‌و....پاشماوه
پاش كۆیه‌ك پێش���نیار‌و هه‌نگاو‌و هه‌ندێك چاكس���ازی چووك���ه وه پاش هه‌ڵبژاردنی ش���اره‌وانیه‌كان‌و ده‌ركه‌وتن‌و به‌رجه‌سته‌بوونه‌وه‌ی دهتهپهو خۆ سه‌پاندنی وه‌ك هێزێكی جێگ��� ه باو‌هڕ‌و متمانه‌ی گه‌لی كوردی باك���وور پێده‌چێت ئاك پارتی ب ه چاوی ره‌قیبی چاره‌نه‌كراوی خۆی س���ه‌یری ده‌ته‌پ ه ب���كات ل ه ناوچه‌كانی كوردس���تان .ئه‌گه‌ر كۆی هه‌ڵوێست‌و دوانه‌كانی سه‌ركرده‌كانی ئاك پارتی كۆبه‌ند بكه‌ین ،رنگ ه ناڕه‌وا نه‌بێت ك ه بگه‌ین ه ئه‌م ئه‌نجام ه كه ئاك پارتی پێی وابوو بۆ خۆی ده‌توانێت نوێنه‌رایه‌تی كێشه‌ی كورد بكات یا مینبه‌رێك بێت بۆ ئه‌م كێشه‌یه. ی گه‌لی كوردن ك ه ب���ه‌اڵم له كرده‌دا ده‌ركه‌وت كه ناتوانێت‌و ئهوه ده‌ته‌پ���هو نوێنه‌ران ده‌توان���ن هه‌نووك ه ل ه توركیه‌دا وه‌ك بڵندگۆی كێش���هی كورد ،خۆیان ده‌ربخه‌ن .هه‌ر جۆره دانوسان‌و چاره‌یه‌ك بۆ ئه‌م كێشه‌یه بێ هێزه سیاسیی ه ره‌سه‌نه‌كانی كوردستان‌و له‌وان��� ه ده‌ته‌پ ه نه‌گونج���اوه .به تایبه‌تی ك ه ده‌ته‌په ب ه فام ك���ردن‌و خوێندنه‌وه‌یه‌كی راست‌و ل ه لۆژیكێكی گونجاوه‌وه ،هه‌وڵیداوه كۆی هێزه كاریگه‌ره‌كانی كورد ل ه پرۆسه‌ی چاره‌س���ه‌ری كێش���ه‌كه‌دا هاوبه‌ش بن‌و خۆی ل ه بوونه هۆره‌‌و نانه‌وه‌ی دژایه‌تی لهگهڵ به‌ش���ه‌كانی دیكه‌ی هێزی گه‌لی كورد ل ه باكووردا پاراس���تووه‌‌و پێویسته زیاتریش بۆ ی خه‌ڵكی كوردستان تێبكۆشێ. ی ریزه‌كان ی زۆرتر یه‌كگرتووی بۆی ه له س���اته وه‌ختی داخس���تنی ده‌ته‌په‌دا هه‌ڵوێستی شیاو ل ه الیه‌ن ده‌وڵه‌تی ئاك پارتیی���هوه به‌دی ناكرێت‌و ده‌ب���ێ بڵێین ئه‌زموونی كرانه‌وه‌ی توركیاو دیموكراس���یی ه موحافزه‌كارانه‌كه‌ی ئاك پارتی‌و س���ه‌رتاپای ته‌جرووبه‌كه‌ی ل ه راس���تیدا به‌ستراوه‌ته‌و‌ه به چۆنیه‌تی هه‌ڵس‌وكه‌وتی مامه‌ڵه‌ی ئه‌م حیزبه‌‌و ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی لهگهڵ به‌ستنی ده‌ته‌پ ه ی كورد جێگای چاوپۆشی نییه .بێگۆمان ك ه وه‌ك مینبه‌رێكی گرنگ‌و ش���یاوی كێش���ه جێگۆركێ گه‌وره‌كانی بازاڕ‌و ئابووری توركیاو كاژ خستن ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی پرۆسه‌یه‌كن ك���ه به‌رئه‌نجامه‌كه‌ی ئاك پارتییه‌‌و كۆی ده‌س���ه‌اڵتی توركیاش ب���ێ ره‌چاوكردنی ئه‌م بارودۆخ���هو ئاراس���ته‌كانی جیهان���ی ئه‌مڕۆ ناتوان���ن ئه‌م كاره سیاس���یی ه بارگا‌و به‌و نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستیی به‌رچاوته‌سكی ده‌سه‌اڵتی توركیا ،به‌رنه پێشه‌وه. كێشه‌ی كورد له توركیادا گه‌یشتووت ه راده‌یه‌ك ك ه ئیتر ده‌سه‌اڵت‌و هێزه شۆڤینیه‌كانی توركیا ناتوانن به سانایی به‌ربه‌ست‌و سه‌ركوتی بكه‌ن .ئاك پارتی ده‌بێ هه‌م زه‌رووره‌تی بوونی خۆیو هه‌م ئه‌م راستییه‌ش فام بكات ك ه كۆی ده‌سه‌اڵت ناتوانێت به‌ر ب ه چاره‌ی كێش���هی كورد بگرێت .كێش���هی كورد یه‌كێك ه ل ه میكانیزم ه سه‌ره‌كیه‌كانی زامنكردنی دیموكراسی له توركیه‌داو په‌ڕینه‌وه‌ی ئه‌وم واڵته له قه‌یران.
dwaroj@komala.net
هه‌واڵ
ئاگاداری هاوبه‌شی ٩پارت‌و ڕێکخراوەی رۆژهه‌اڵتی کوردستان
هاونیشتمانانی خۆشه‌ویست
رۆژی ش���ه‌ممو 14( ٢٠٠٩/١٢/٥ س���ه‌رماوه‌زی )١٣٨٨کۆبوونه‌وه‌یه‌ک ل ه شاری ڤێستەرۆسی سوێد به به‌شداری ٩ پارت و ڕێکخراوەی سیاسیی و مه‌ده‌نیی رۆژهه‌اڵتی کوردس���تان به‌ڕێ���وه چوو. ئه‌م کۆبوونه‌وه‌یه ب���ه هه‌وڵی “ههیئهتی پێوه‌ندیی���ه کوردییه‌کان���ی رۆژهه‌اڵت���ی کوردستان” به مه‌به‌ستی باس‌و دیالۆگ ب���ۆ لێک نزیکبوونه‌وه‌ی هێ���زه و الیه‌نه سیاس���ییه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردس���تان پێکهات. ئ���ه‌م هه‌یئه‌ت���ه خ���ۆی به‌رهه‌م���ی کوبوونه‌وه‌یه‌ک���ی هاوچه‌ش���ن بوو که له هه‌ڤده‌ی مانگی ئۆکتۆبه‌ری ئه‌مس���اڵ به به‌شداری حه‌وت پارت و الیه‌نی سیاسیی ڕۆژهه‌اڵت���ی کوردس���تان به مه‌به‌س���تی به‌رده‌وامیی‌و به‌رفره‌وانترکردنی هاوکاری‌و هاوخه‌باتی به‌ڕێوه‌چوو و ئه‌و ئه‌رکه‌ی پێ ئه‌س���پێردرابوو که بۆ به‌رفرا‌وانترکردنی ئ���هو کۆبوونه‌وان���ه و به‌رده‌وامیی���ان تا کۆبوونه‌وه‌ی داهاتوو ده‌ور بگێڕێت. کۆبوونه‌وه‌ک���ه ل���ه ک��� هش‌و هه‌وایه‌کی
دۆستانهو به‌رپرس���انه‌دا بهڕێوه چوو و هه‌ندێ���ک ره‌هه‌ندی پێداویس���تییه‌کانی هاوکاری���یو هه‌روه‌ه���ا ش���ێوه‌کانی ئه‌و هاوکارییه‌ی خس���ته به‌ر باس‌و گفتگۆ. له‌وان���ە ئام���اژه ب���ه‌م خاڵ���ه ک���را که گۆڕانکارییه‌کانی ئه‌م دواییانه به‌ستێنێکی له‌بارت���ری بۆ لێک نزیکبوونه‌وه دیالۆگ له‌س���ه‌ر بنه‌م���ای پالتفۆرمێکی هاوبه‌ش پێکهێناوه. به‌شداربووان ،ئه‌م دانیشتنه نۆ قۆڵییه‌یان به هه‌نگاوێک���ی گرینگ زانی بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر په‌رش‌و باڵوی سیاسی بزووتنەوەی ئازادیخوازانەم���ان .هه‌روه‌ه���ا جه‌خ���ت له‌س���ه‌ر ئهوه کرا که هه‌موو الیه‌نه‌کان، هه‌وڵ���ی خۆی���ان ب���ۆ به‌رفرا‌وانترکردنی ئه‌و کۆبوونه‌وان���هو به‌رده‌وامکارییه‌که‌ی بده‌ن‌و هیچ مه‌رج و دژوارییه‌ک له‌به‌رده‌م به‌شداریی‌و هاوکاریی الیه‌نه‌کانی دیکه‌ی جوواڵنه‌وه‌که‌مان دانه‌نێن .به مه‌به‌س���تی درێ���ژه‌کاری‌و به‌رفره‌وانترکردن���ی ئ���هو کۆبوونه‌وان���ه به‌ش���داران ل���ه کۆتاییدا، لێژنه‌یه‌کی نۆ که‌سیان دیاری کرد. ئ���ه‌م لێژنه‌یه ،جگه ل���ه به‌ڕیوه‌بردن و بڕیاری هه‌ندێک چاالکی ،ئه‌رکی سه‌ره‌کی
بریتییه له به‌رده‌وامی له‌سەر پێوه‌ندیگرتن لهگهڵ الیه‌نه‌کانی دیک���هی بزووتنەوەی ئازادیخوازانەم���ان‌و هه‌روه‌ها هه‌وڵدا ن بۆ به‌رفرا‌وانترکردنی هاوکاریی‌و هاوبه‌شیی نێ���وان ئه‌م هێزانه و ،ب���ۆ گه‌اڵڵه‌کردن‌و گه‌یشتن به وتارێکی هاوبه‌ش.
بەشداران: .١پارتی سەربەخۆیی کوردستان .٢پالتفۆرمی نه‌ته‌وه‌یی بۆ رۆژهه‌اڵتی کوردستان .٣حیزبی دیموکراتی کوردستان .٤کۆمەڵ����ەی زەحمەتکێش����انی کوردستان /سوێد .٥پ����ژاک (پارت����ی ژیان����ی ئازادی کوردستان) .٦پارت����ی سۆس����یال دیموکرات����ی کوردستان .٧ڕێکخراوی خەباتی شۆڕش����گێڕی کوردستان .٨بزووتن����ەوەی دیموکراتیک����ی یارسان .٩کۆمەڵ����ەی ماف����ی مرۆڤی کورد- ئوروپا
گوشار خستنه‌سه‌ر كرێكارانی شاره‌داری مه‌ریوان
نادیاربوونی چاره‌نووسی به‌ندكراوێك ی كورد
کاربه‌ده‌س����تانی کۆم����اری ئ����ه‌م بڕی����اره جێ ب���� ه جێ ئیس��ل�امی گوش����ارده‌خه‌نه نه‌كه‌ن‌و نه‌بن ه به‌سیج ،ده‌بێت س����ه‌ر کرێکارانی ش����اره‌داری رۆژان ه دووبه‌رابه‌ر كار بك هنو ی ئه‌م����ه‌دا له ل����ه پێچه‌وان����ه مه‌ریوان. ب���� ه پێ����ی هه‌واڵێك ك����ه له سه‌ركاره‌كانیان ده‌رده‌كرێن. ی ده‌س����ت مه‌ریوان����هوه ب����ه ده‌س����تمان ئ����ه‌م گوش����اره گه‌یشتووه ،شاره‌داری مه‌ریوان وپێوه‌نده‌كانی رژیم بۆ س����ه‌ر ی شاره‌داری مه‌ریوان گوشاری خستووه‌ته سه‌ر ئه‌و كرێكاران كرێكارانه‌ی له‌وێ كارده‌ك هنو ل����ه حاڵێكدای ه ك����ه كرێكاران پێیان راگهیهندراوه كه ده‌بێت ب����ه كه‌متری����ن حه‌قده‌س����ت‌و كارتی به‌سیج یان سه‌ربازییان خزمه‌تگ����وزاری‌و له س����ه‌رما ی وسۆڵه‌دا ،رۆژانه كار ده‌كه‌ن. هه‌بێ����ت ،له ئه‌گ����ه‌ری ئهوه
ك����ورد ده‌ستبه‌سه‌ركراوه و تا ئیستا به‌ندكراوێك����ی دانیشتووی ش����اری مه‌ریوان چاره‌نوسی نادیاره. ی عه‌لی مه‌حموودی كه په‌روین زه‌بێحی هاوس����ه‌ری به ناو له چه‌ند مانگ له‌وه‌وپێش����هوه ناوبراو تا ئیستا چه‌ندین جار ده‌ستبه‌س����ه‌ركراوه ،هیشتاكه به مه‌به‌س����تی ئاگاداربوونه‌وه له گ����ه‌ڵ باروودۆخ����ی عه‌لی چاره‌نووسی نادیاره. ی مه‌حموودی سه‌ردانی ناوه‌نده ناوبراو له چاالكانی مه‌ده‌ن و ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی ئه‌ده‌بی ئه‌منیه‌تیه‌كانی كردووه ،به‌الم مه‌ریوان����ه ك ه له س����ه‌ره‌تای ت����ا ئیس����تا هی����چ وه‌المێكی ی خه‌رمانانی ئه‌مس����اڵ روونیان سه‌باره‌ت به شوێنی مانگ���� ل����ه الی����ه‌ن هێ����زه ئیتالعاتی راگرت����ن و باروودۆخی ناوبراو و ئه‌منیه‌تیه‌كان����ی رژیم����هوه به بنه‌ماڵه‌ك هی نه‌داوه‌ته‌وه.
ڕیسوایه‌ك ی تر بۆ ده‌ست‌و په‌یوه‌نده‌كانی ڕژێم له ناوچه‌كان ی كوردستان ی ماڵپه‌ڕی سن ه نیوز :ئه‌م به پێی ڕاپۆرت ی هیوا تاب‌و دوایانه‌‌و دوای ده‌سبه‌سه‌ر كردن ی كه هه‌موویان هاوده‌س���ت‌و په‌یوه‌نده‌كان س���ه‌ر به ئیتالعات‌و س���پای پاس���دارانی ناوچه‌ی مه‌ری���وان بوون‌و چه‌ندین جاریش ده‌س���تیان دابووه :قه‌تڵ‌و ده‌س���تدرێژی‌‌و زۆرگیری‌‌و دزی‌‌و ئازار‌و ئه‌شكه‌نجه‌ی خه‌ڵكی ی تر كه ناوچه‌ك���ه ،ئه‌م ج���اره‌ش باندێك هه‌موویان له به‌س���یجیه‌كان‌و سیخوره‌كانی ڕژێم‌و له ده‌ست‌و په‌یوه‌نده‌كانی ئیتالعات‌و
س���پا له ناوچ هی س���نه‌دان ،ده‌سبه‌سه‌ر‌و گوازراونه‌ته‌وه بۆ شوێنێكی نادیار. ئه‌م كه‌س���ان ه كه چه‌ندینجار ده‌س���تیان داوه‌ته كوش���تن‌و زۆرگیری‌‌و ده‌ستدرێژی‌‌و ی ناوچه‌كه، ی خه‌ڵكی بێ تاوان ئه‌شكه‌نجه ب���ووه هۆی ئابڕووچوونێك���ی تر بۆ ڕژێم‌و به‌تایبه‌تی س���پا‌و به‌س���یج له‌م ناوچه‌یه. 2ك���ه‌س ل���ه‌م بانده ك���ه ئ���ه‌م دوایانه له ش���اری س���نه ده‌سبه‌س���ه‌ر ك���ران به ناوه‌كانی«ب���ه‌رزان_ ز» خه‌ڵك���ی ئاوایی
مه‌ره‌بزان‌و دانیش���تووی گه‌ڕه‌كی غه‌فور ی ش���اری س���نه‌‌و هه‌روه‌ها»مه‌وج���ود_ ز»خه‌ڵكی ئاوایی دادانه. ئه‌م كه‌سانه‌‌و هاوده‌ست وپه‌یوه‌نده‌كانیان هێندێكجاریش به كه‌ڵك وه‌رگرتن له جل‌و ی به‌دناو ناوی پێش���مه‌رگه‌وه ك���ه ئامانج كردنی هێزی پێشمه‌رگه‌یان ل ه نێو خه‌ڵكدا بووه ،ده‌ستیان داوه‌ته زۆربێژی‌‌و كوشتن‌و ی شه‌خسی ی كردنه سه‌ر هه‌رێم ده‌ستدرێژ خه‌ڵكی بێ تاوانی ناوچه‌كه.
هونه‌رمه‌ندێكی کورد ده‌سبه‌سه‌ر كرا
هاواڵتییه‌كی کورد به ٦ساڵ زیندان مه‌حكوم كرا
موس����یقاژه‌ن جه‌مال ئه‌مینی و پاش پش����كنینی ماڵه‌كه‌ی ده‌سبه‌سه‌ریان كرد. ئه‌منییه‌تی����ه‌كان هێ����زه ل����ه‌م پش����كنینه‌دا جگ����ه له ده‌سبه‌س����ه‌ر كردن����ی جه‌مال ئه‌مین����ی ،هه‌ندێك س����ی‌دی و ن����ه‌واری ڤیدیۆیی مۆس����یقا ئێ����واره‌ی رۆژی دووش����ه‌ممه و بنه‌ماڵه‌یی����ان له‌گ����ه‌ڵ خۆ رێكه‌وت����ی ٢٣ی س����ه‌رماوه‌ز ،بردوده ،به‌اڵم ه����ۆكاری ئه‌م هێزه ئه‌منییه‌تیه‌کانی س����ه‌قز ده‌سبه‌س����ه‌ر كردنه تا ئێستا چوونه سه‌ر ماڵی هونه‌رمه‌ندی روون نه‌بوه‌ته‌وه.
ب����ه هۆی ه����اوكاری لهگهڵ حاڵێكدا له لقی ٤ی دادگای حیزب����ه كوردس����تانییه‌كانی پێداچوون����هو ه په‌س����ه‌ند ئۆپۆزیس����یۆن ،لق����ی ٤ی كرای����هوه ك����ه ناوب����راو له دادگای پێداچوونه‌وه حوكمی كۆتایییه‌كانی وه‌رزی زستانی ش����ه‌ش س����اڵ به‌ندكرانی بۆ س����اڵی رابردوو ،به تۆمه‌تی ی له‌گ����ه‌ڵ حیزب����ه هاواڵتیه‌كی سه‌قزی به ناوی ه����اوكار محه‌م����ه‌د عه‌زیزی په‌س����ه‌ند كوردستانییه‌كاندا قۆڵبه‌ست و زیندان����ی كراب����وو‌‌و پاش كرد. به پێی راپۆرتی هه‌واڵده‌ریی ١١مانگ گی����ران ،له الیه‌ن چاودێ����ری ماف����ی مرۆڤ����ی لق����ی ١ی دادگای شۆڕش����ی مه‌حك����وم س����ه‌قزه‌وه به ش����ه‌ش ساڵ كوردس����تان، كران����ی محه‌ممه‌د عه‌زیزی له زیندان مه‌حكووم كرا.
تێكهه‌ڵچوون ی كورده‌كان ی رۆژئاوا ی كوردستان ل ه گه‌ڵ هێزه‌كان ی توركیه پاش نیوه‌رۆی رۆژی شه‌ممه ،ل ه یوكسكوا به دوای بڕیاری دادگای یاسای بنه‌ره‌تی له نزیك سنووری ئیران و عیراق ،خه‌ڵكی توركی����ه ،له‌م����ه‌ڕ نایاس����ایی راگه‌یاندن ی ی حیزبی هه‌ڵس����وراوانی حیزب����ی كۆمه‌ڵگ����هی نارازی به بڕیاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ی دیموكراتی����ك 19 ،نوێن����ه‌ری ك����ورد له ده‌ته‌پ����ه و پیش����گرتن له هه‌ڵس����وراون یاس����ایی ئه‌م حیزبه ،له گه‌ڵ هێزه‌كانی مه‌جلی����س ئ����ه‌م والته ك����ه ئه‌ندامی ئه‌م ی به‌م حیزب����ه‌ن ،به نیش����انه‌ی ناره‌زایه‌ت توركیه تێكهه‌ڵچوون.
بری����اره‌ی دادگا ،ل����ه مه‌جلی����س هاتنه دهرهوه. حیزب����ی كۆمه‌ڵگ����هی دیموكراتی����ك له مه‌جلیسی توركیه‌دا 21نوێنه‌ری هه‌ی ه ، به‌الم دوو كه‌سیان بۆ ماوهی پێنج ساڵه چاالكی سیاسیان لێ قه‌ده‌غه‌كراوه.
ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ،
تایبه‌ت
dwaroj@komala.net
5
كێشه‌ی چارسه‌ر نه‌كراوی مافی مرۆڤ ل ه ئێران ئه‌میر سه‌ڵواتی رووداوه‌كان���ی دوای هه‌ڵبژاردن��� ه فه‌رمایش���ه‌كانی 22ی جۆزه‌ردانی ئه‌مساڵ س���یمایه‌كی ره‌شی دیكه‌ی رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی بۆ هه‌مووان نیشانداو به‌مجۆره ئه‌م دهوره وه‌كوو یه‌كێك له قه‌یراناویترین كات له مێژووی رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی ده‌ژمێردرێ���ت .ل���ه ماوهی چه‌ن���د مانگی رابردوودا رژیمی ئێران به هۆی پێشێلكردنه ی���ه‌ك ل ه دوای یه‌كه‌كان���ی مافی مرۆڤ‌و ده‌ستبه‌س���ه‌ر كردن‌و ئازار‌و ئه‌ش���كه‌نجه‌‌و له‌به‌ر چاو نه‌گرتنی س���ه‌ره‌تاییترین مافه ئینس���انیه‌كان ،چه‌ندی���ن ج���ار ل ه الیه‌ن رێكخ���راوه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كانه‌وه ره‌خنه‌ی لێ گیراوه ،به‌اڵم گهوره به‌رپرس���انی رژیم تا ئێس���تاش هیچ واڵمێكیان به‌م خواسته جیهانیه نه‌داوه‌ته‌وه. له ئاخرین رووداو واته 16ی س���ه‌رماوه‌ز رۆژی خوێن���دكار هه‌لێك���ی دیكه بۆ رژیم ره‌خسا تا جارێكی دیكه سیمای دزێوو دژه مرۆیی خۆی ب ه سه‌ركوتی بێ به‌زه‌ییانه‌ی خۆپیشانده‌ران نیشان بدات .ساڵه‌های ه كه رێكخراوه‌كانی چاوه‌دێری مافی مرۆڤ باس له پێشێلكاریه‌كانی رژیمی ئێران ده‌ك هنو تا ئێستا 25راگه‌یاندن دژی رژیمی ئیسالمی له الی���ه‌ن رێكخ���راوه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كانی جیهانه‌وه ده‌ركراوه .پۆل پۆل خه‌ڵك به هۆی ئه‌وه‌یكه مه‌ترسی ئهشكهنجهو لێدان‌و كوشتنیان له‌سه‌ره به‌ره‌و واڵتانی دهرهوه وه‌ڕێكه‌وت���وون‌و ئه‌و رژیم���ه‌ش چاوی له هه‌موو ئه‌و رووداوان ه به‌ستووه. ده‌توانین بڵێین 22ی جۆزه‌ردان الپه‌ڕه‌یه‌كی پرش���نگدار بوو ل���ه خه‌بات���ی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك���ی ئازادیخوازی ئێران كه تێیدا رژیم ب ه ده‌ستبه‌س���ه‌ركردنی س���ه‌دان چاالكی خوێندكاری‌و داخس���تنی ده‌یان رۆژنامه‌‌و گۆڤارو ...روخساری واقیعی خۆی هه‌رچی زیاتر بۆ هه‌مووان ده‌رخست .تایبه‌تمه‌ندی ئ���ه‌م ج���اره‌ی پێش���ێلكردنی مافه‌كانی م���رۆڤ ئه‌وه‌یه‌كه رژیم به بێ جیاوازی به
سه‌ركوتی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران‌و هه‌وڵدان بۆ سه‌ركوتی بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاران‌و ژنانی ك���رده ئامانجی پێش���ێلكاریه‌كانی خۆی. له راس���تیدا هه‌ڵبژاردنه فه‌رمایش���یه‌كانی رژیم نیش���انیدا ك ه ئه‌م رژیمه بۆ مانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆی هه‌موو هه‌وڵه‌كانی ده‌خاته گڕ‌و له‌م پرۆسه‌یه‌دا هه‌موو بنه‌ماكانی مافی مرۆڤ پێشێل ده‌كات. رێكخ���راوی لێبوردن���ی نێونه‌ته‌وه‌یی له ریزی ئ���هو رێكخراوانه‌ی ه كه ب���ه‌رده‌ه‌وام دژی پێش���ێلكاریه‌كانی ماف���ی م���رۆڤ هه‌ڵوێس���تی گرتووهو خوازیاری ئاڵ‌وگۆڕ له هه‌ڵس���ووكه‌وتی ئه‌و رژیم‌و ده‌وڵه‌تانه‌یه كه رێز ب ه بنه‌ماكان���ی مرۆڤایه‌تی ناگرن. رێكخراوی لێبوردنی نێونه‌ته‌وه‌ی له دوایین راگه‌یاندنی خۆی س���ه‌باره‌ت به بارودۆخی مافی مرۆڤ له ئێران له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه كه ،دوای هه‌ڵبژاردنه نمایشیه‌كانی خولی ده‌یه‌م���ی س���ه‌رۆك كۆم���اری بارودۆخی كۆمه‌ڵگای ئێران له چاو دوو ده‌هه‌ی رابردوو ناله‌بارتره .سه‌رنج نه‌دانی به‌رپرسانی رژیم سه‌باره‌ت به‌و تاوانانه‌ی كه له كوی زانكۆ‌و بازداش���تگای كه‌هری���زه‌ك‌و توندووتیژی له نێو ش���ه‌قامه‌كانی ئێران دژی خه‌ڵكی ب���ێ تاوان ك���ه ته‌نیا بۆ به‌ده‌س���تهێنانی مافه‌كانیان خۆپیش���اندانیان سازكردبوو، رێكخ���راوی لێبوردن���ی نێونه‌ته‌وه‌یی به‌و قه‌ناعه‌ت��� ه گه‌یان���د ك��� ه لێكۆڵینه‌وه‌كانی به‌رپرس���انی رژیم له درێژه‌ی پێشگرتن به نیشاندانی راستیه‌كان بووه. ه���ه‌ر وه���ا ئ���ه‌م رێكخ���راوه داوای له كاربه‌ده‌س���تانی رژیمی ئێران كردووه كه ئی���زن ب��� ه نوێنه‌رانی رێكخ���راوی نهتهوه یه‌كگرت���ووه‌كان بدات ك��� ه لێكۆڵینه‌وه له رووداوه‌كان���ی دوای هه‌ڵبژاردن له ئێر ان بك���ه‌ن .هه‌ر له‌م كات���ه‌دا «ناوی پیالی» دادوه‌ری ئه‌فریقای���ی ك���ه پایه‌به‌رزتری���ن به‌رپرسی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان له كاروباری مافی مرۆڤ���ه ،نامه‌یه‌كی بۆ كاربه‌ده‌ستانی رژیم ناردوو‌ه كه تێیدا داوا له گهوره به‌رپرس���انی رژیم كراوه كه رێز
بۆ ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕینی خه‌ڵكی كه مافی ك���ردووه تا بۆ لێكۆڵینه‌وه س���ه‌باره‌ت به توندووتیژی دژی خۆپیشانده‌ران سه‌فه‌رێك خۆیانه دابنێن. هه‌روه‌ه���ا «مانفرێد ن���وواك» نوێنه‌ری بۆ ئ���هو واڵته بكات ی���ا نوێنه‌رانی خۆی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان له كاروباری بنێرێت .به‌ڕێوه‌به‌ری رێكخراوی لێبوردنی ئهشكهنجهو «فیلیپ ئالستۆن» نوێنه‌ری نێونه‌ته‌وه‌یی له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ی ه كه هه‌ر ئه‌م ناوه‌نده ل���ه كاروباری «ئێعدامكردنی كه‌سێك ه ده‌ستبه‌س���ه‌ر ده‌كرێت ،نابێ نه نایاسایی» به ش���ێوه‌ی فه‌رمی داوای له ئه‌ش���كه‌نجه بكرێت‌و نه س���ووكایه‌تی پێ رژیمی ئێران كرد كه ده‌یانه‌وێت سه‌فه‌رێك بكرێت. ب���ۆ ئێران بك���ه‌ن ،به‌اڵم تا ئێس���تا هیچ له خه‌زه‌ڵ���وه‌ری ئه‌مس���اڵ زیاتر له 100 واڵمێكی���ان وه‌رنه‌گرتووه‌ت���هوه .ب���ه‌اڵم رێكخ���راوی الیه‌نگ���ری مافی م���رۆڤ له وادیاره كه رژیمی ئێران هاتنی نوێنه‌رانی سه‌رتاس���ه‌ری جیهان ب���ه ناردنی نامه بۆ رێكخ���راوی نێونه‌ته‌وه‌ی���ی ب���ۆ واڵته‌كه‌ی ههیئهتی نوێنه‌رایه‌تی‌و وه‌زیرانی كاروباری ناته‌با له‌گ���ه‌ڵ بیروباوه‌ڕه‌كانی ده‌زانێت‌و ده‌ره‌وه‌ی ئه‌ندام���ی رێكخ���راوی نه‌ت���هوه پێی وایه كه هه‌موو ئ���هو راپۆرتانه‌ی كه یه‌كگرت���ووه‌كان ،داوایان ك���رد كه رژیمی سه‌باره‌ت به پێشێلكاریه‌كانی مافی مرۆڤ ئێران به ه���ۆی پێش���ێلكاریه‌كانی مافی باڵو ده‌بێته‌وه له ژێ���ر كاریگه‌ری واڵتانی مرۆڤ مه‌حكووم بكات .له‌م نامه‌دا هاتووه رۆژئاواییدای���ه .پێش���تر رێكخراوه‌كان���ی ك���ه ئه‌م���ه ئه‌ركێكی گرنگی سه‌رش���انی الینگری مافی مرۆڤ داوایان له سكرتێری كۆمه‌ڵگای جیهانیه كه داوا له رژیمی ئێران گشتی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان ،بانكی مۆن بكات رێز ل ه بنه‌ماكانی مرۆڤایه‌تی بگرێت.
محه‌ممه‌د خه‌زای���ی نوێنه‌ری دایمی رژیمی ئێران ل���ه رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ب ه جێگه‌ی واڵمدانه‌وه به پێش���ێلكاریه‌كان ده‌وڵه‌ت���ی ئێران ل���ه به‌رانب���ه‌ر خه‌ڵكی ناڕازی���دا ،ده‌وڵه‌ت���ی كان���ادای به هۆی ئاماده‌كردنی ئه‌و ره‌شنووس���هی كه دژی پێش���ێلكاریه‌كاریه‌كانی ماف���ی مرۆڤ له ئێران نووس���راوه ،به مه‌به‌ستگه‌لی ره‌شی سیاسی تاوانبار كرد. رژیم���ی ئێ���ران س���ه‌رجه‌م هه‌م���وو ئه‌و خۆپیش���اندانانه‌ی خه‌ڵك���ی ن���اڕازی به ئه‌نجام���ی هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی به په‌یوه‌ندی له‌گ���ه‌ڵ هۆكارگه‌لی ده‌ره‌ك���یو به تایبه‌ت ئه‌مری���كا تۆمه‌تبار كرد‌و رژی���م به‌رده‌وام راده‌گه‌یه‌نێ���ت كه پش���تیوانی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك���ی ئێران���ی له‌گه‌ڵدای���ه ،ئه‌م���ه له حاڵێكدایه ك ه به‌شێكی ههره زۆری خه‌ڵك خوازی���اری نه‌مانی ئ���هو رژیمه‌ن هه‌رده‌م چاوه‌ڕێی رووخانی ئه‌و نیزام ه ده‌كه‌ن.
راپۆرتی رێکخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی سه‌باره‌ت ب ه ئێران ()2009 ل ه راپۆرتێک���دا ڕێکخ���راوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌ت���ی بارودۆخی مافی مرۆڤ ل ه ئێراندا زۆر خراپتر ل ه 20ساڵ له‌مه‌وبه‌ر وه‌س���ف ده‌کا ،هه‌روه‌ک ئاماژه‌ش ده‌کا ب ه‌ئه‌ش���که‌نج ه و ده‌ستدرێژیی سێکسی بۆ سه‌ر گیراوانی دوای هه‌ڵبژاردنه‌کان. دوای هه‌ڵبژاردنه‌کان���ی مانگ���ی ژوه‌نی ئه‌مس���اڵ ،دۆخی مافی مرۆڤ ل ه ئێران خراپتر بووه ـ ده‌ستدرێژیکردنه‌کانی ئه‌م دواییه ل ه به‌هێزترین پێش���ێلکارییه‌کانی بیست ساڵی رابردوون ،ئهوه به‌گوێره‌ی راپۆرتێک���ی رێکخ���راوی ئه‌مێنێس���تی ئینته‌رناشناڵ ک ه له رۆژی 10دیسه‌مبه‌ر ـ س���اڵوه‌گه‌ڕی رۆژی جیهانی���ی مافی مرۆڤدا باڵوی کردۆته‌وه. ده‌ستیاری به‌رپرسی بیرۆی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تی رێکخ���راوی لێبوردن���ی نێوده‌وڵه‌تی ،حه‌س���یب ه حاج سه‌حراوی س���ه‌باره‌ت ب��� ه راپۆرته‌ک���ه ده‌ڵ���ێ: «به‌رپرس���انی ئێرانی ده‌ب���ێ رێگه ب ه
سێکسی ،کوشتن و دیکه‌ی ده‌ستدرێژی کردنه‌کان .وێده‌چێ ئه‌و لێکۆڵینه‌وانه‌ی له‌الی���ه‌ن دام���ه‌زراو‌ه ده‌وڵه‌تییه‌کانه‌و‌ه ک���راون ،مه‌به‌س���تیان ش���اردنه‌وه‌ی ده‌ستدرێژییه‌کان بێ هه‌تا ئاشکراکردنی ڕاستی». ئ���هو هه‌روه‌ه���ا داواش ده‌کات كرد ک ه هه‌موو میلیش���یاکانی ناسراو ب ه لیباس شه‌خس���ی و ئ���هو کاربه‌ده‌س���تانه‌ش که ده‌س���تیان له ئه‌ش���که‌نجه و ئازاری هاوواڵتیاندا هه‌ب���ووه ،به زووترین کات لێپرسینه‌وه‌یان لهگهڵ بكرێ. دوو پس���پۆڕی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرت���وه‌کان، چاودێری تایبه‌ت ب ه ئه‌شکه‌نج ه مانفرێد نۆواک و چاودێری تایبه‌ت به له‌داردان ه ناقانوونیی���ه‌کان فیلی���پ ئالس���تۆن داواین کردووه س���ه‌ردانی ئێران بکه‌ن. ئه‌مێنێس���تیش ل ه راپۆرته‌که‌یدا داوا ل ه ئایه‌تواڵ خامنه‌یی ده‌کات ده‌س���توور ب ه حکوومه‌تی ئه‌حمه‌دی ن���ه‌ژاد بدات ک ه
«لهگهڵ 40گیراوی دیکه‌دا، بۆ ماوهی 58رۆژ له ناو زبڵدانێکی گه‌وره‌دا به‌ند کرام» لێکۆڵینه‌وه‌ی بێالیه‌نانه بده‌ن سه‌باره‌ت ئیزن به‌و دوو چاودێ���ر‌ه نێونه‌ته‌وه‌یی ه ب ه تۆمه‌ته‌کانی ئه‌شکه‌نجه ،ده‌ستدرێژی ب���دات بێنه ئێ���ران ،بۆ ئ���ه‌وه‌ی وه‌ک
ئه‌مێنێس���تی ده‌ڵ���ێ «لێکۆڵینه‌وه‌کان ریشه‌یی و بێالیه‌نانه ئه‌نجام بدرێن». راپۆرته‌که‌ی ئه‌مێنێس���تیدا گوزار‌ه ل ه په‌یڕه‌وکرانی ده‌ستدرێژی ده‌کات بۆ سه‌ر مافه‌کانی مرۆڤ ،هه‌م به‌ر ل ه هه‌ڵبژاردن و هه‌می���ش ل���ه میانه‌ی هه‌ڵب���ژاردن و ب���ه تایبه‌تی���ش دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی مانگ���ی ژوه‌ن .ب ه گوێ���ره‌ی راپۆرته‌ک ه «ناڕه‌زایه‌تیی���ه به‌کۆمه‌ڵ���ه‌کان ل��� ه ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن ،ب ه توندی له‌الیه‌ن سوپای پاس���داران و میلیشیای به‌سیج ـه‌و‌ه س���ه‌رکوت کران ،ب ه ده‌س���تووری به‌رپرسانی ده‌وڵه‌تی». راپۆرته‌ک��� ه ژماره‌ی���ه‌ک لێدوان���ی شایه‌دحااڵنی له‌خۆ گرتووه ،ک ه پێشتر له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه به‌ند و ئێس���تاش ئێرانیان به‌جێ هێشتووه. یه‌کێ���ک ل��� ه گیراوان���ی پێش���وو ب ه ئه‌مێنێس���تی گوتوو ه ک���ه لهگهڵ 40 گیراوی دیکه‌دا ،بۆ ماوهی 58رۆژ ل ه ناو زبڵدانێکی گ���ه‌وره‌دا به‌ند کراون. ک��� ه 43رۆژ دوای گیرانی توانیویه‌تی په‌یوه‌ندی به بنه‌ماڵه‌که‌یه‌وه بگرێ .ل ه میانه‌ی لێپێچینه‌وه‌دا پێی راگه‌یه‌نراو‌ه که کوره‌که‌یشی به‌ند کراوه و هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌ش���یان لێ کردووه ک ه ئه‌گه‌ر دان به تاوانه‌کانیدا نه‌نێ ئه‌وا ده‌ستدرێژیی سێکس���ی ده‌کرێت ه س���ه‌ر کوڕه‌که‌ی. گیراوه‌که ئه‌وه‌ش روون دهکاتهوه ک ه تا لێواری مه‌رگ ب ه باتۆنگ دارکاریی ک���راوه ک ه چه‌ندی���ن جاریش له‌هۆش چووه .گیراوێک���ی دیک ه رایده‌گه‌یه‌نێ که ئه‌و خوێن���دکاری گیانبه‌ختکردوو ئه‌میر جه‌وادیانی ب ه جلوبه‌رگی هه‌ڵدڕاو و س���ه‌روجاوی خوێناویی���هوه دیو ه و
دواتری���ش زانیویه‌تی ک ه جه‌وادیان ل ه گرتووخانه‌دا مردووه. ئام���اره فه‌رمییه‌کان ده‌ڵێ���ن که ل ه ئاڵۆزییه‌کان���ی دوای هه‌ڵبژاردند‌ا 36 که‌س ک���وژراون .به‌اڵم ب��� ه گوێره‌ی ئۆپۆزیسیۆن ئه‌و ژماره‌ی ه ل ه 70که‌س تێده‌په‌ڕێ .النیکه‌م 4000که‌س گیراون و نزیک ب ه 200که‌سیان تا ئێستاش ل ه گرتووخانه‌دان .رۆژی یه‌کی ئۆگوست دادگایی���ی به‌کۆمه‌ڵی نزی���ک ب ه 100 که‌س ده‌س���تی پێک���رد .زۆربه‌یان ل ه ته‌له‌فی���زۆن پیش���ان دران ل ه کاتێکدا دانی���ان ب ه «تاوان»ی خۆیاندا ده‌نا و داوای لێبوردنیان ده‌کرد. پس���پۆڕانی حقووق���ی پرۆس��� ه حقووقیی���ه‌کان ره‌ت و ب ه «ش���انۆی دادوه‌ری» به‌ناوی���ان ده‌ک���ه‌ن ـ دادگاییکردنێکی رواڵه‌تی .ئه‌مێنێستی ئام���اژه ب���ه‌وه‌ش ده‌کا ک ه ل��� ه کاتی
ئامده‌کردن���ی راپۆرته‌که‌یان���دا ـ ل��� ه ناوه‌ڕاس���تی نۆڤه‌مبه‌ردا ـ پێنج که‌س ب ه ئێعدام مه‌حکووم کراون و هه‌ش���تا که‌س���یش ب���ه س���زای درێژخایه‌ن���ی گرتووخانه. ل ه چه‌ند حه‌وتووی رابردوودا زیاتر ل ه 90خوێندکار گیراون ،به‌شێک قه‌ده‌غه‌ی خوێندنی���ان به‌س���ه‌ردا س���ه‌پێنراوه. ئه‌مێنێس���تی ئ���هو ه ب��� ه «هه‌وڵێکی ئاش���کرای ده‌س���ته‌اڵتداران» ده‌زانێ «بۆ پێشگرتن له خۆپیشاندانه‌کان و داواکانی خوێندکاران له‌مه‌ڕ مافه‌کانی مرۆڤ و ئازادیی ئه‌کادیمی». ل ه کۆتاییشدا ئهوه روون دهکاتهوه ک ه «سه‌ره‌ڕای داوای به‌رده‌وام 30 ،ساڵ ه ئه‌مێنێس���تی مافی چوونه ناو ئێرانی پێ ن���ه‌دراو‌ه و باڵوێزخانه‌ی ئێرانیش پێنج س���اڵ ه هه‌م���وو په‌یوه‌ندییه‌کی لهگهڵ ئێم ه ره‌ت کردۆته‌وه».
4
ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ،
ئا :دواڕۆژ یه‌كێك له‌ڕووداوه گرنگه‌كانی سه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه‌ی كوردس���تان ،داخستنی تاكه پارتی یاس���ایی كورده‌كانی توركیا ب���وو له‌الی���ه‌ن دادگای ئ���هو واڵته‌وه، دادگای ده‌س���تووری توركی���ا له رۆژی هه‌ینی ( )2009/12/11به‌تێكڕای ده‌نگ بڕیاری داخس���تنی پارت���ی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی (ده‌ته‌پ���ه) درا به «تاوانی بوون���ی په‌یوه‌ندی له‌گ���ه‌ڵ په‌كه‌كه«و به‌مش���ێوه‌یه‌ش كاری سیاس���یی ل���ه دامه‌زرێنه‌رانی ئ���ه‌م پارته به ئه‌حمه‌د تورك���ی س���ه‌رۆكی پارته‌كه‌ش���هوه قه‌ده‌غه‌ك���را. داخس���تنی پارتی ده‌ته‌پ���ه بۆ زۆرێك ل���ه ناوه‌ن���ده ناوخۆییه‌كان���ی توركیاو جیهانی���ش جێگ���ه سه‌رس���وڕمان بوو، ئه‌م���ه‌ش به كاردانه‌وه‌ی ده‌س���تبه‌جێی جه‌م���اوه‌ری كوردو رێكخ���راوی یه‌كێتی ئه‌وروپ���اداده‌رك���ه‌وت. ئ���ه‌م بڕیاره له كاتێكی زۆر ناس���كدا درا ،كه زۆرێك ل���ه میدیای جیهانی به گه‌وره‌ترین مه‌ترس���ییان دانا بۆ س���ه‌ر پرۆس���هی كرانه‌وه به‌ڕووی كورددا .له ب���اره‌ی داخس���تنی ده‌ته‌په‌وه ،هاش���م قلیچ ،س���ه‌رۆكی دادگای ده‌س���تووری وتی )11( :قازی دادگای بااڵی توركیا بڕیاریان له‌سه‌ر ئهوه داوه ،كه ده‌ته‌په بووه‌ته خاڵی سه‌ره‌كی چاالكییه‌كان دژی یه‌كگرتوویی واڵت‌و نیش���تمان .هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش���ی وت كه سه‌رۆكی ده‌ته‌په واته ئه‌حمه‌د تورك ،لهگهڵ ئایس���ه‌ل تورك‌و ( )35ئه‌ندام���ی دیكه‌ی ئ���هو پارته بۆ ماوهی پێنج س���اڵ چاالكیی سیاسییان لێ یاس���اغكراوه ،ئه‌وه‌شی باسكرد كه ته‌واوی دارایی حیزبه‌كه ده‌ستی به‌سه‌ردا ده‌گیرێت .پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی (ده‌ته‌په)( )21كورس���ی له په‌رله‌مان‌و ( )550كورس���ییه‌كه‌ی توركیادا هه‌یه. كاردان���ه‌وه‌ی ده‌ته‌پ���ه چاوه‌ڕوانك���راو بوو ،چونكه پێ���ش ده‌رچوونی بڕیاری یاس���اغكردنه‌كه‌ش په‌رله‌مانتاران���ی ده‌ته‌پ���ه ،ك���ه ژماره‌ی���ان ()21 په‌رله‌مانتاره له ك���ۆی ( )550ئه‌ندام، هه‌ڕه‌ش���هی كش���انه‌وه‌یان له په‌رله‌مان ك���رد ،دیاره كش���انه‌وه به مه‌به‌س���تی ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه نایه‌ت ،چونكه ئه‌و په‌رله‌مانتارانه ده‌توان���ن تاكۆتایی ئه‌م خول���هی په‌رله‌مان به س���ه‌ربه‌خۆیی له په‌رله‌ماندا بمێننه‌وه ،به‌اڵم ئه‌وان ته‌نیا له په‌رله‌مان ده‌كشێنه‌وه ،نه‌ك له كاری سیاس���یی. دوای راگه‌یاندن���ی بڕی���اری دادگای ده‌س���توریی توركی���ا ،ئه‌حم���ه‌د تورك هاوس���ه‌رۆكی پارت���ی كۆمه‌ڵگ���هی دیموكراتی له كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یان���دو ته‌ئكی���دی ك���رده‌وه، داخستنی پارته‌كه‌یان‌و سه‌ندنه‌وه‌ی ئه‌ندامێت���ی پارله‌م���ان له خۆیو ئایسه‌ل توغلوك‌و قه‌ده‌غه‌كردنی
تایبه‌ت
dwaroj@komala.net
داخستن ی دهتهپهو كاریگه‌ری ی له‌سه‌ر ره‌وتی رووداوه‌كانی توركیاو ناوچه‌كه
كاری سیاس���ی ل���ه 37ئه‌ندامی باالی پارته‌كه‌ی ،به‌و واتایه نایه‌ت كه ده‌ست ل���ه تێكۆش���انی دیموكراتیانه‌ی خۆیان هه‌ڵده‌گ���رن. ئه‌حم���ه‌د ت���ورك ئاشكراش���ی ك���رد، پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی ،سبه‌ینێ تێروانینی خۆی له‌باره‌ی بڕیاری دادگای ی ڕاده‌گه‌یه‌نێت. ده‌س���توری له به‌شێكی دیكه‌ی لێدوانه‌كه‌یدا ئه‌حمه‌د ت���ورك ئام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا پارته‌كه‌یان گرێ���دراوی بڕیاری خۆیان���ه ،كه چه‌ند رۆژێ���ك به‌ر ل���ه ئێس���تا ڕایگه‌یاندبو‌و وتیش���ی ،س���به‌ینێ پارله‌مانتاره‌كانی س���ه‌ربه پارته‌ك���هی داواكاری نام���هی خۆیان پێشكه‌شی س���ه‌رۆكی پارله‌مان ده‌ك���ه‌ن. ئه‌حمه‌د ت���ورك چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر رایگه‌یاندب���و كه ئه‌گ���ه‌ر پاره‌ته‌كه‌یان دابخرێ���ت ،پارله‌مانتاره‌كانیان ده‌س���ت ل���ه‌كار ده‌كێش���نه‌وه‌‌و هه‌ڵبژاردن���ی پارله‌مان���ی داهات���وی ئ���هو والت���ه‌ش بایكۆت ده‌كه‌ن‌و به‌شداری تێدا ناكه‌ن، تورك باس���ی له هه‌ڵوێستی به‌رپرسانی هه‌رێم���ی وه‌ك س���ه‌رۆكی ش���اره‌وانی‌‌و
به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان���ی دیك���هی پارت���ی كۆمه‌ڵگ���ه یدیموكرات��� یكردب���و. به‌پێی بڕی���اری دادگای ده‌س���توریی، ره‌وش���ی پارله‌مانتاره‌كان���ی پارت���ی كۆمه‌ڵگای دیموكراتی ده‌گۆڕێت‌و دهبنه پارله‌مانتاری س���ه‌ربه‌خۆ‌و پێویستیان به‌یه‌ك ئه‌ندامی دیك���ه ده‌بێت تا وه‌ك گروپێكل���هپارله‌مان���دابمێنن���هوه. ل���ه الیه‌كی ت���ره‌وه ل���ه لێدوانێکدا بۆ به‌ش���ی تورکیی (ئاکانی���وز) ،نوێنه‌ری شاری ئامه‌د له پارله‌مانی تورکیا ئایسه توغلووک ،وێ���رای ئاماژه بهوه که «به داخران���ی ده‌ته‌پ���ه لێکدابڕانی رووحیی ک���ورد و ت���ورک قوڵت���ر ده‌بێت���هوه« ده‌ستنیش���انی ک���رد که ل���ه ئه‌گه‌ری داخران���ی پارته‌که‌یان���دا ،ک���ورده‌کان پارتییه‌کی دیکه داده‌مه‌زرێنن و له‌سه‌ر تێکۆش���انی خۆش���یان به‌رده‌وام ده‌بن. ئه‌و سیاس���ه‌تمه‌داره ک���ورده ،که پێی وایه «داخرانی ده‌ته‌پ���ه تورکیا به‌ره‌و دۆخێکی ئاڵ���ۆز ده‌با» ،راگه‌یاند« :له کاتێکدا که ده‌ڵێن حکوومه‌ت پرۆس���هی «کرانه‌وه«ی ده‌س���تپێکردووه ،دۆزی داخ���ران ده‌که‌وێته رۆژه‌ڤه‌وه و ئه‌وه‌ش نیگه‌رانی���ی الی ک���ورده‌کان دروس���ت ده‌کات» ناوب���راو ده‌ته‌پ���ه ی ب���ه «الیه‌نێکی گرینگ» زانی له چاره‌س���ه‌ریی پرسی کورده‌کاندا ،به‌اڵم‌ئاماژه‌ش���ی به‌‌وه‌‌کرد که «له‌وانه‌یه که‌موکوری و ده‌روه‌س���ت نه‌هات���ن هه‌بووب���ێ ،به‌اڵم ئ���هوه ئه‌و راستییه ناگۆڕێت که ده‌ته‌په ئاکتۆرێکی چاره‌س���ه‌رییه .داخران���ی ده‌ته‌په دێته مانای له‌ده‌س���تدانی الیه‌نێکی گرینگی چاره‌س���ه‌رییکێش���ه‌که». جه‌م���اوه‌ری ده‌ته‌په دوای ده‌رچوونی بڕیاره‌كه هه‌ڵچوون‌و له چه‌ند ش���ارێكی كوردس���تانی توركی���ا ده‌س���تیان ب���ه خۆپیش���اندان ك���رد ،كه ل���ه چه‌ندین ش���وێندا له‌گ���ه‌ڵ هێ���زه‌كان پۆلی���س تێكهه‌ڵچ���وون روویدا‌و تا ئێس���تاش 2عه‌ب���دواڵ گول���ی س���ه‌رۆكی توركیا له ك���ه‌س له خۆپیش���انده‌رانی ك���ورد به كاردانه‌وه‌ی���دا به‌رامب���ه‌ر ناڕه‌زاییه‌كان ده‌ستی هێزه‌كانی رژیمی توركیا گیانیان رایگه‌یان���د :ك���ه دادگای ده‌س���تووری توركیا دادگایه‌كی سه‌ربه‌خۆیه‌و ده‌بێت له‌ده‌س���تداوه. هه‌م���ووان رێز ل���ه بإیاره‌كان���ی بگرن، گول كه به س���ه‌ردانێكی ره‌س���میی له مۆنتینگ���رۆ ب���وو ل���ه لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌نووس���ان وت���ی :ده‌بێت رێز له بإیاری دادگای ده‌س���تووری توركیا به داخس���تنی ده‌ته‌په بگرن. ل���ه ب���اره‌ی بڕی���اری دادگاوه ب���ه داخستنی ده‌ته‌په گول وتی :هیواخوازم سه‌ركرده‌ی پارته‌كان هێنده هۆشیاربن، كه پارته‌كانیان بپارێزن ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ده‌س���توورو یاساكان روونن ،دادگا چی پێده‌كرێ���ت؟ توركی���ا پلورالیزم���ی له پارت���ی كرێ���كاران كوردس���تان ك���ه ده‌وڵه‌ت���ی توركیا به‌بیان���وی پێوه‌ندی ئ���ه‌م پارته لهگهڵ ده‌ته‌په ،تاكه حیزبه قانونییه‌كه‌ی كوردی توركیا داخس���ت س���ه‌باره‌ت به‌م مه‌س���ه‌له‌یه هه‌ڵویست وه‌رده‌گرێ���ت. ئه‌ندام���ی كۆمیته‌ی سیاس���ی KCK (سه‌ركردایه‌تی په‌كه‌كه) ،بڕیار گاباری س���ه‌باره‌ت به بڕیاری داخستنی ده‌ته‌په ده‌ڵێ���ت :ئ���ه‌م بڕی���اره بڕیارێكی یه‌ك رۆژه‌و یاس���ایی نیی���ه ،ئ���هوه ده‌مێكه كاری بۆ ده‌كرێ‌‌و بڕیارێكی سیاسیشه، هۆك���هی ئهوه بوو ك���ه زۆر بۆ DTP ده‌هێنرا تا به‌په‌كه‌كه بڵێ تیرۆریس���ت‌و بچێته ب���ه‌ره‌ی حكومه‌تی AKPهوه. له‌ڕاس���تیدا ئه‌گ���ه‌ر گۆڕانی ریش���ه‌یی له‌عه‌قڵییه‌ت���ی ده‌س���ه‌اڵتدارانی توركیا هه‌بوای���هو خۆیان له‌سیاس���ه‌تی كۆنی نكۆڵیكردن‌و قڕك���ردن به‌دوور بگرتایه، ئه‌وا ده‌بوو دوای 37س���اڵ تێكۆش���ان كه ك���ورد DTPی وه‌ك نوێنه‌رایه‌تی خ���ۆی ناردووه‌ته په‌رله‌م���ان‌و زۆربه‌ی ه���ه‌ره زۆری ش���اره‌وانییه‌كانی ش���ارو شارۆچكه‌كانی باكووری به‌ده‌سته‌وه‌یه، ئه‌وانی���ان به‌موخاتیب وه‌ربگرتایه .ئه‌م بڕیاره داخران���ه به‌ڕووی كورددا ،دیاره ئه‌گ���ه‌ر توركی���ا درێژه ب���ه‌م هه‌واڵنه‌ی بدات‌و له‌كاتێك���دا كه كورد رێبه‌ره‌كه‌ی وه‌ك موخاتیب ده‌بین���ێ ،ئه‌و ده‌یخاته چاڵی مردنه‌وه ،ده‌ته‌په‌ش وه‌ك نوێنه‌رو موخاتی���ب ده‌بین���ێ ،ئ���ه‌وا ئه‌ویش���ی داخس���ت ،په‌كه‌ك���ه‌ش وه‌ك ئیراده‌ی ئ���ازادی خۆی ده‌بین���ێ به‌ویش ده‌ڵێت تیرۆریس���ته ،ئێ ئه‌وكاته هیچ رێگه‌یه‌ك بۆ كورد نامێنێ غه‌یری ئه‌وه‌ی به‌رگری له‌خ���ۆی‌‌و ش���ه‌ره‌ف‌و كه‌رامه‌تی بكات، ئه‌م���ه هه‌ڵب���ژارده‌ی DTPو په‌كه‌كه نییه ،به‌ڵك���و ده‌وڵه‌ت���ی توركیا ئه‌مه ی كورددا ده‌س���ه‌پێنێت. به‌س���ه‌ر گه‌ل
ئامێزگرتووه‌و ده‌یه‌وێت س���تانده‌ره‌كانی دیموكراتییه‌تی���ش به‌رزبكاته‌وه ،بوونی سیس���تمی فره‌حیزبییش مانای ئه‌وه‌یه، كه بیروڕای جی���اواز پارتی جیاوازه‌وه قبوڵده‌كرێ���ت ،ب���ه‌اڵم ئه‌مه ب���ه مانای بانگه‌ش���ه‌كردن بۆ دابه‌ش���كردنی واڵت نایه‌ت ،به‌اڵم گول ده‌س���تبه‌جێ داوای كۆبوونه‌وه‌ی ته‌واوی پارته‌كانی توركیای كرد بۆ قس���ه‌كردن له‌س���ه‌ر پإۆس���هی كرانه‌وه‌ی دیموكراس���یی ،به‌هۆی داوای س���ه‌رۆك كۆماره‌وه گش���ت پارته‌كانی توركی���ا ره‌زامه‌ن���دی خۆیان له‌س���ه‌ر به‌ش���داریكردن ده‌رب���إی ته‌نی���ا پارتی یگ���ه‌ل(جه‌هه‌پ���ه)نه‌بێ���ت. كۆمار هه‌ر له‌م پێوه‌نده‌دا یه‌كێتی ئه‌وروپا ،له باره‌ی یاساغكردنی ده‌ته‌په‌وه توركیای ئاگادارك���رده‌وه ل���ه كاریگه‌رییه‌كان���ی ئ���هو كاره‌‌و له‌وه‌ی كه یاس���اغكردنی ده‌ته‌په ده‌بێته هۆی پێشێلكردنی مافی كورده‌كان‌و كش���انه‌وه له هه‌نگاوه‌كانی حكومه‌ت بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی كێشه‌ی جوداییخ���وازه‌كان. توركی���ا ،هه‌رچه‌ن���ده سیس���تمێكی فره‌حیزبی په‌یإه‌و ده‌كات ،به‌اڵم زۆرێك له حیزبه‌كان ،به‌تایبه‌ت پارته ئیسالمیی‌‌و كوردیی���ه‌كان رووب���ه‌ڕووی دادگای ده‌ستووری ده‌كرێنه‌وه‌و یاساغده‌كرێن‌و دامه‌زرێنه‌ره‌كانیشیان كاری سیاسییان لێ قه‌ده‌غ���ه ده‌كرێت ،ئه‌م���ه جگه له بوون���ی باڵێك���ی س���ه‌ربازیی به‌هێز له توركی���ادا ،كه خۆیان ب���ه «پارێزه‌ری ده‌ستكه‌وته‌كانی كۆمار» ده‌زانن‌و مافی ئه‌نجامدان���ی كوده‌ت���ا به‌خۆیان ده‌ده‌ن له كات���ی «مه‌ترس���یی دروس���تبوون له‌سه‌ر كۆمار»دا .مێژووی یاساغكردنی پارته‌كان له توركی���ادا ده‌گه‌إێته‌وه بۆ س���ه‌ره‌تای دامه‌زراندنی كۆمارو له‌دوای ده‌ستوه‌ردانه س���ه‌ربازییه‌كه‌ی ()1980 هوه ئه‌م دیارده‌یه په‌ره‌یس���ه‌ندووه. دیاره یاس���اغكردنی كاری سیاسییش ته‌نیا ئه‌و پارتانه ناگرێته‌وه ،كه دادگای ده‌ستووری یاس���اغیان ده‌كات ،به‌ڵكو چه‌نده‌ها پارت‌و رێكخراوی «نایاسایی« ل���ه توركیادا هه‌ن ،نموون���هی (پارتی كرێكاران���ی كوردس���تان ،حیزبوڵ�ڵ�ا، پارتی ماویس���تی كۆمۆنیس���ت ،حیزبی ته‌حریر...،چه‌ندان��� یدیك���ه). له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا توركیا ()27 پارتی سیاس���یی جیاوازی داخستووه. له‌وان���ه ،پارت���ی كاری خه‌ڵك (هه‌پ) ( ،)1993پارت���ی دیموك���رات (ده‌پ) ( ،)1994پارت���ی دیموكرات���ی خه‌ڵك (هاده‌پ) ( ،)2003ده‌ته‌په تاكه پارتی كوردی ب���وو ،كه ل���ه‌دوای په‌رله‌مانی توركیاوه له ( )14س���اڵی رابردوودا.
ژمار‌ه ( )35ساڵی دووهه‌م2009/12/2 ،
وتووێژ
dwaroj@komala.net
7
سی ساڵ ئێعدامی سیاسی ل ه كوردستان ئا .و :دواڕۆژ هێشتا له‌جێبه‌جێكردنی ئێعدامی ئێحسان فه‌تاحیان چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك تێپه‌ڕی نه‌كردبوو ك ه هه‌واڵی ئێعدامی زه‌ینه‌بی جه‌اللیان ل ه دیوانی بااڵی واڵت پشتڕاست كرایه‌وه .كچێكی 27ساڵه ب ه تۆمه‌تگه‌لێك وه‌ك :موحاره‌به‌‌و هاوكاری لهگهڵ گروپ ه نه‌یاره‌كانی كۆماری ئیسالمی .ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه ك ه 13زیندانی دیكه‌ی كورد له دۆخێكی هاوشێوه‌دا به‌سه‌ر ده‌به‌ن .به‌م هۆیه‌وه بۆ جارێكی دیك ه دۆسیه‌ی ئێعدام له كوردستان پێداچوونه‌وه پێداده‌كه‌ین. سه‌ره‌تای تێكهه‌ڵچوونه‌كان كوشتار‌و ئێعدام له یه‌كه‌مین ساڵه‌كانی جێگیربونی كۆماری ئیسالمی ده‌ستیپێكرد. له‌م ده‌وره‌یه‌دا پاش ئه‌وه‌ی دانوستانه‌كان سه‌باره‌ت به كوردستان شكستی هێنا، توندوتیژیی ئه‌م ناوچه‌یه‌ی گرته‌وه، توندوتیژییه‌ك كه ورده ورده دامێنی خه‌ڵكی سڤیلی گرته‌وه‌‌و دواتر لهگهڵ ئێعدامه‌كاندا پێوه‌ند درا. یه‌كێك ل ه كاره‌ساته مرۆییه‌كانی شه‌ڕی كوردستان ،كۆمه‌ڵكوژی خه‌ڵكی بێتاوانی ئاوایی «قاڕنێ»یه .مێژووی ئه‌م كاره‌سات ه به‌ڕواڵه‌ت بۆ شه‌ڕی چه‌ند مانگ پێش‌و ب ه شێوه‌ی وردتر بۆ شه‌ڕی نێوان پێشمه‌رگانی كرد‌و ئه‌و هێزان ه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه به ناوی «جه‌وانمه‌ردان»و ل ه ژێر فه‌رمانده‌یی مه‌ال حه‌سه‌نی ل ه ناوچه تااڵن‌و بڕۆیان ده‌كرد. له‌م شه‌ڕوپێكدادانه‌دا ژماره‌یه‌ك له هێزه‌كانی مه‌ال حه‌سه‌نی كوژران‌و به‌دوای ئه‌وه‌شدا ل ه 11ی خه‌رمانانی ساڵی ،58له كاتژمێر 1ی پاش نیوه‌ڕۆ ،له‌شكرێكی چه‌كدار ب ه تۆپ‌و تانك هێرش ده‌كه‌ن ه سه‌ر ئاوایی قاڕنێ‌و ب ه تۆڵه‌ی كوژاراوانی ئه‌و شه‌ڕه ،خه‌ڵكی ئه‌م ئاواییه قه‌تڵوعام ده‌كه‌ن .ب ه پێی ئاماری سهرچاوه كوردییه‌كان ك ه به نوسینی ناو باڵوكراوه‌ته‌وه68 ،و ب ه پێی ئاماره ده‌وڵه‌تییه‌كان 48كه‌س له‌م هێرشه‌دا كوژران. رۆژنامه‌ی ئیتالعات ل ه رێكه‌وتی 16ی سه‌رماوه‌زی ساڵی 58راپۆرتێكی چڕوپڕ سه‌باره‌ت ب ه كومه‌ڵكوژی قاڕنێ ئاماده ده‌كات‌و تێیدا سه‌ره‌ڕای باسكردنی هۆكاره‌كانی دروستبوونی ئه‌م كاره‌ساته، وتووێژگه‌لێك لهگهڵ خه‌ڵكی ئاواییه‌ك ه ئه‌نجامده‌دات كه به‌شێكی به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌یه: «حه‌مز‌ه ده‌ڵێت :رۆژی 11ی خه‌رمانان، ته‌واوی ده‌وروبه‌ری گونده‌كه‌یان به تانك‌و تۆپ گه‌مارۆ دابوو ،كاتژمێر یه‌كی پاش نیوه‌ڕۆ ژماره‌یه‌ك كه‌س نزیكه‌ی 100 كه‌س لهگهڵ كه‌سێك ب ه ناوی قادری ل ه شێوه‌ی موجاهیدی پاسدار ،رژان ه نێو ماڵه‌كان‌و هه‌ركه‌سێكیان به‌رده‌ست كه‌وت، كوشتیان‌و سه‌ریانبڕی .مه‌الی گوند ب ه به‌رگێك قورعان چوو بۆ الیان‌و سوێندی خوارد كه خه‌ڵكی ئه‌م ئاوایی ه هیچ گوناه‌و خه‌تایه‌كیان نییه .هێرشبه‌ران مه‌الی ئاواییان خێرا كوشت‌و سه‌ریان بڕی‌و لهگهڵ خۆیان بردیان‌و تا ئێستاش سه‌ری مه‌الی گوند نه‌دۆزراوه‌ته‌وه. ژنێك ك ه دوو منداڵی 15و 18ساڵه‌ی له‌م كۆمه‌ڵكوژیی ه لهدهستداوه ده‌ڵێت :ئه‌وان ره‌حمیان به هیچ كه‌س نه‌كرد. ئه‌م بێڕه‌حمیانه‌مان له هیچ كوێیه‌ك نه‌بیستبوو ،ئه‌وانه‌ی كه ئێستا زیندوون لهو ساته‌دا یان له‌ماڵ نه‌بوون یان توانیبویان به‌شێوه‌یه‌ك خۆیان بشارنه‌وه. ده‌رباره‌ی جۆری ئه‌و چه‌كانه‌ی به‌كارهاتبوون ،پیره‌پیاوێك به ناوی سه‌ید ئه‌حمه‌د ده‌ڵێت :هه‌ندێ كه‌سیان به تفه‌نگ كوشت ،ژماره‌یه‌كیان به چه‌قۆ‌و قه‌م ه سه‌ربڕی ،چه‌ندین كه‌سیشیان به‌تایبه‌ت مندااڵن له‌ژێر پێی له‌قه‌ی پۆتین خنكاند. سه‌ید ئه‌حمه‌د كه نۆ كه‌س ل ه ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌كه‌ی لهدهستداوه ،سه‌باره‌ت ب ه چۆنیه‌تی زیندوومانی خۆی ده‌ڵێت :ئه‌و رۆژه من له نه‌غه‌ده‌بووم‌و ئێواره كاتێك بۆ قاڕنێ گه‌ڕامه‌وه ،جه‌هه‌نمێكم ل ه پێش چاوی خۆم دی. كوشتاره‌كانی دیك ه ئه‌م باسان ه له‌كاتێكدا دێنه‌ئاراوه ك ه هاوكات مه‌الحه‌سه‌نی‌و جه‌ماعه‌تی ژێر قه‌رمانی ئه‌و، ئه‌و جه‌نایه‌تانه ل ه ئاستگه‌لێكی جیاجیا ل ه
باقی گونده كوردنشینه‌كان ئه‌نجامدابوو كه ده‌كرێت ئاماژه ب ه ئاواییه‌كانی نالۆس له شنۆ ،سه‌راوه‌كانی ،كلیج ل ه ناوچه‌ی پیرانشار ،سۆفیان ،شه‌ده‌ل ه له‌نه‌غه‌ده، قه‌ره‌قشاڵخ ،ئیندرقاش ،داشخانه‌‌و.. بكه‌ین كه هه‌مووین ل ه ژێر ناوی پاكسازی‌و به پشتگیری‌و به‌شداری حه‌سه‌نی به‌ڕێوه‌چوو. رۆژی سیانزه‌ی خه‌زه‌ڵوه‌ری ساڵی ،59 كه‌سانێك ل ه ژێرناوی كومیته‌ی ورمێ‌و به‌سیج كه ل ه ژێر رێبه‌ری حوجه‌تولئیسالم مه‌ال حه‌سه‌نی‌و عه‌زیم مه‌عبودی بهڕێوه ده‌بران ،بۆ پاكسازی گونده‌كانی ناوچه‌ی شاروێرانی مه‌هاباد ،چوونه ئاوایی ئیندرقاشه‌وه .ئاوای ئیندرقاش‌و دێیه‌كی تریش به ناوی یۆسفكه‌ند ،ل ه ده‌كیلۆمتری باكوری خۆرهه‌اڵتی مه‌هاباددایه .كاتێك ك ه حه‌سه‌نی‌و ئه‌ندامانی كومیته‌ی به‌سیج به‌سه‌رپه‌رستی مه‌عبودی ده‌گه‌ن ه ناودێ، ب ه ناوی پاكسازی‌و چه‌كداماڵین دوای چه‌ك له خه‌ڵك ده‌كه‌ن ،خه‌ڵك ده‌ڵێن ك ه ده رۆژ لهوه پێش سوپا هاتووه بۆ ئه‌و ناوچه‌یه‌‌و هه‌موو چه‌كه‌كانی كۆكردوه‌ته‌وه. داروده‌سته‌ی حه‌سه‌نی ب ه بێ گرنگیدان ب ه قسه‌ی خه‌ڵك‌و ئه‌و به‌ڵگانه‌ی كه نیشانده‌ری وه‌رگرتنی چه‌كه‌كانیان بوو ،ده‌كه‌ون ه لێدانی خه‌ڵك‌و تا رۆژێك ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌یان بۆ داده‌نێن ك ه چه‌كه‌كانیان ته‌حویل بده‌ن. له‌كاتی چوونه دهرهوه ل ه دێ ،حیزبی دیموكرات هێرش ده‌كاته سه‌ریان‌و مه‌جبور ده‌بن بۆ ناو ئاوایی پاشه‌كشه بكه‌ن، له‌گه‌ڕانه‌وه‌شیاندا ده‌ستده‌كه‌ن ب ه كوشتار خه‌ڵكی ئیندرقاش‌و له ماوهی كه‌متر ل ه دوو كاتژمێر 35كه‌س ل ه خه‌ڵكی ئاوایی ده‌كوژن‌و ل ه به‌رده‌م ئاوایی هه‌ركه‌س ك ه ده‌بینن ده‌یده‌نه به ده‌ستڕێژی گولله. حه‌ڤدی خه‌زه‌ڵوه‌ر‌و چوار رۆژ پاش كوستاری ئیندرقاش ،به‌سیجییه‌كانی ورمێ‌و نهغهده جارێكی دیكه له ژێر رێبه‌ریی مه‌الحه‌سه‌نی‌و عه‌زیمی مه‌عبودی ب ه مه‌به‌ستی پاكسازی ئاواییه‌كانی ناوچه‌كه روو ل ه سۆفیانی شنۆ ده‌ك هنو به بێ هیچ قسه‌و باسێك ده‌ست ده‌كه‌ن به ته‌قه‌كردن له‌خه‌ڵك ك ه له‌م هێرشه‌دا مه‌ال‌و موعه‌لیمی ئاوایی‌و نزیك ب ه 13نه‌فه‌ر له خه‌ڵكی ئاوایی ده‌كوژرێن‌و زیاتر له 20كه‌سیش بریندار ده‌بن. كوشتاره‌كانی دواتر به كورتی‌و له‌زاری ناوه‌ندی كلتوری دژ ب ه ژینۆسایدی كورد به‌م جۆره‌یه: كوشتار ده‌سته‌جه‌معی خه‌ڵكی ئاوایی قه‌اڵتان (نهغهده) له رێكه‌وتی 59/1/6ك ه 13كه‌س له‌خه‌ڵكی ئاوایی كوژران. كوشتاری به‌كۆمه‌ڵی خه‌ڵكی ئاوایی سۆفیانی سه‌ربه ناوچه‌ی پیرانشار ل ه رێكه‌وتی 59 /8/27ك ه تێیدا 12كه‌س له خه‌ڵكی ئاوایی كوژران ك ه 7كه‌سیان له‌سه‌رو 50ساڵ بوون. كۆمه‌ڵكوژی ئاوایی باییزئاوا (نهغهده) ل ه رێكه‌وتی 60/8/18ك ه تێیدا 12كه‌س كوژرا. كوره‌خانه‌ی كرێكاران كۆمه‌ڵكوژی ساروقامیش ل ه 60/6/23ك ه له‌م كاره‌ساته‌دا 18كه‌س كوژران. كوشتاری به‌كۆمه‌ڵی خه‌ڵكی ئاوای قه‌ره‌گۆل له مه‌هاباد له رێكه‌وتی 61/11/6كه تێیدا 18كه‌س گیانیان له‌دستدا كه زۆربه‌یان له‌سه‌رو 50ساڵه‌وه‌بوون‌و كه‌سانی ته‌مه‌ن 70و 95ساڵیان تێیدا بوو. كوشتاری 9كه‌س له خه‌ڵكی ئاوایی سۆزی ل ه ناوچ ه مه‌هاباد. كوشتاری به‌كۆمه‌ڵی خه‌ڵكی ئاواییه‌كانی دیالنچه‌رخ ،حه‌ڵه‌بی ،كویكان ،كه‌رێزه‌ی شكاكان‌و یونسلیان ل ه ناوچه نهغهده ،له‌م كوشتارانه‌دا زیاتر ل ه 40كه‌س گیانیان له‌ده‌ستدا. كۆمه‌ڵكوژی ل ه ئاواییه‌كانی دیمه‌سور، جافرئاوا ،مه‌رجان ئاوا سه‌ر ب ه ناوچه‌ی مه‌هاباد .له‌م هێرشانه‌دا ك ه ل ه رێكه‌وتی 61/12/25ئه‌نجامدرا ژماره‌یه‌ك ل ه خه‌ڵكی بێتاوان كوژران ك ه ته‌نیا ناوی 9كه‌سیان تۆمار كراوه. كوشتاری به‌كۆمه‌ڵی خه‌ڵكی ئاواییه‌كانی هه‌ڵقوش ،گیجه ،ل ه ناوچه‌ی سۆمای ورمێ ل ه 62/1/3ك ه ناوی 13كوژراو تۆمار كراوه. كوشتاری به‌كۆمه‌ڵی ئاواییه‌كانی چقڵ مسته‌فا ،خه‌ڵیف ه لیان‌و گۆڕخانه ل ه ناوچه‌ی نهغهده له رێكه‌وتی 62/1/5ك ه بووه هۆی
كوژرانی 21كه‌س. كۆمه‌ڵكوژی ئاواییه‌كانی جبڕه‌ییل ئاوا‌و گونده‌وێڵه‌‌و دووئاو ل ه ناوچه‌ی شنۆ، 62/6/23ك ه له‌م هێرشانه‌دا 6كه‌س گیانی خۆیان له‌ده‌ستدا. بێجگه ل ه ناوی كوژراوانی ئاوایی قاڕنێ ل ه ساڵی 1358ك ه ل ه 68كه‌س ته‌نیا ناوی 49نه‌فه‌ر تۆمار كراو‌و 12كه‌س ل ه ئاوایی قه‌اڵتان 35 ،كه‌س ل ه ئاوایی ئیندرقاش‌و وسوكه‌ند‌و 12كه‌سی خه‌ڵكی سۆفیان ل ه ساڵی ،58نزیك ب ه 27كه‌سی تر ل ه خه‌ڵكی سڤیل ل ه باقی ناوچه‌كانی كوردستان ب ه ده‌ستی هێزه‌كانی كۆماری ئیسالمی گیانیان لهدهستداوه ك ه ته‌نیا ناوی 25كه‌س له‌م كوژراوانه تۆمار كراوه. ل ه راستیدا ده‌كرێت بڵێین ك ه ل ه نێوان ساڵه‌كانی 1358تا 1362نزیك ب ه 14 هێرش كراوه‌ته سه‌ركوردستان كه تێیدا سه‌دان كه‌س كوژران‌و تا ئێستا ته‌نیا ناوی 242كه‌س تۆمار كراوه .له‌م 242كه‌س ه 105كه‌سیان وات ه %44یان ل ه كورده‌كانی ناوچه‌ی نه‌غه‌ده‌ن‌و شاری مه‌هاباد ب ه 72كوژراو ب ه پله‌ی دووهه‌م دێت .ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ئهوه نیشانده‌دات ك ه پارێزگای ئازه‌ربایه‌جانی خۆرئاوا به‌سه‌رنجدان ب ه ناوچه‌ی نفوزی كه‌سانێك وه‌ك مه‌ال حه‌سه‌نی‌و له‌شكری «جه‌وانمه‌ردان» زیاتر ل ه هه‌ر ناوچه‌یه‌ك توشی ش هڕ‌و كوشتاری به‌كۆمه‌ڵی خه‌ڵكی بێ تاوانی ئاواییه‌كان بووه. ئێعدامه ده‌سته‌جه‌معی‌و فه‌ردییه‌كان ل ه نێوان ساڵه‌كانی 1358تا -1991( 1370 832 ،)1979كه‌س له كوردستان تیرباران كراون (ناوه‌ندی چاك) .له‌م ژماره‌ی ه 399كه‌س به‌ئه‌ندام یان الیه‌نگری حیزبی دیموكرات ناسێندراون‌و 209كه‌سیش ل ه ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه ،سه‌باره‌ت ب ه 182 كه‌سی دیك ه هیچ شوناسێكی سیاسی باس نه‌كراوه‌‌و دیارنیی ه ئه‌ندامی كام حیزب‌و گروپی سیاسی بوون .هه‌ندێك سهرچاوه له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن ك ه 802كه‌س له‌م ئاماره ،ژماره‌ی ئێعدامییه‌كان به‌ده‌ستی هێزه نیزامییه‌كان بووهو 28كه‌سیش، وات ه %3له‌شه‌ڕی ناوخۆی نێوان حیزبی دیموكرات‌و كۆمه‌ڵ ه كوژراون. 79كه‌س له‌م كه‌سان ه وات ه نزیك ب ه %10ی كۆی له‌سێداره‌دراون ل ه خه‌ڵكی ئاسایی بوون‌و هیچ بۆچوونێكی حیزبی‌و چاالكی سیاسییان نه‌بووه .شایانی ئاماژه‌یه ك ه ژماره‌یه‌كی دیك ه (ره‌نگ ه 23كه‌س) له‌م له‌سێداره‌دراوانه كه‌سانێك بوون ك ه ل ه شه‌ڕی نێوان حیزبه‌كان‌و هێزه نیزامییه‌كان به‌دیل گیراون‌و هه‌رله‌و شوێنه‌دا ل ه ژێر ناوی ئێعدامی سه‌حرایی تیرباران كراون. دیارده‌ی ئێعدامی به‌كۆمه‌ڵ یه‌كێك ل ه تایبه‌مه‌ندییه‌كانی ئێعدامی سیاسی له‌كوردستان بووه ك ه به‌ناوبانگترینیان ئێعدامی 59كه‌س ل ه الوانی شاری مه‌هاباد بوو ك ه ل ه 1363/3/12ده‌ستگیركران‌و هه‌موویان پێكه‌وه‌‌و هاوكات له‌سێداره‌دران. زۆرترین ژماره‌ی ئێعدامه‌كان له‌ساڵی 63 ،62 ،61 ،1360و 1367روویداوه .له‌م نێوه‌نده‌دا ساڵی 1360ب ه ئێعدامی 1360 كه‌س‌و ساڵی 1362به ئێعدامی 160كه‌س یه‌كێك ل ه ره‌شترین ساڵه‌كانی مێژووی سیاسی ئێران‌و كوردستانه. ئاماری وردی ئێعدامه‌كان له 28ی گه‌الوێژی ،1358یانزه كه‌س هاوكات له زیندانی دیزڵ ئاوای كرماشان، له‌وانه هورموز گرجی به‌یانی ،یه‌كێك له هه‌ڵسوڕاونی به‌ره‌ی چه‌پ ،ئێعدام كران. ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌یه ژماره‌یه‌ك له‌م ئێعدامییانه كورد نه‌بووبێتن( .ناوه‌ندی چاك) به‌یانی هه‌مان رۆژ ،وات ه 29ی گه‌الوێژی هه‌مان مانگ 7كه‌سی دیكه له‌سێداره‌دران (رۆژنامه‌ی كه‌یهان 30 ،گه‌الوێژی )1358 3ی خه‌رمانان 7كه‌س ،له‌وانه یه‌كێك له ئه‌ندامانی شورای شار ،فیلمبه‌ردارێك‌و برایان مسته‌فا سوڵتانی ئێعدام كران (خه‌به‌رنامه‌ی كۆمه‌ڵه ،پایزی )1359 4ی خه‌رمانانی ،1358یانزه كه‌س له شاری سنه تیرباران كران( .رۆژنامه‌ی ئیتالعات )1358/6/7 5ی خه‌رمانانی ،58واته به‌یانی هه‌مان رۆژ، 20كه‌س له پادگانی سه‌قز له‌سێداره دران. (رۆژنامه‌ی كه‌یهان )1358/5/6
له رێكه‌وتی 1358/2/2كه ئیسماعیلی مه‌ولودنژاد ،الوی 21ساڵه له زیندان شنۆ له‌سێدراه‌درا ،تا 1358/11/9كه محه‌مه‌دی په‌روه‌ری ئێعدام كرا ،به‌گشتی 16كه‌س له ئه‌ندامانی حیزبی دیموكرات‌و 10كه‌س له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه ئێعدام كران( .گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان ،تایبه‌تنامه‌ی ساڵی )1358 له‌ساڵی 1359به‌گشتی 39كه‌س له ئه‌ندامانی حیزبی دیموكرات‌و 13كه‌س له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه ئێعدام كران( .شه‌ڕ له كوردستان تایبه‌تنامه‌ی )1359 له ساڵی 163 ،1360كه‌س ل ه زیندانه‌كانی مه‌هاباد ،سنه ،كامیاران ،بانه ،دیوانده‌ره، قوروه‌‌و باقی شاره‌كانی كوردستان ئێعدام كران 35 .كه‌س له‌م كه‌سان ه ئه‌ندام‌و الیه‌نگری حیزبی دیموكرات‌و 37كه‌سیشیان ئه‌ندام‌و الیه‌نگری كۆمه‌ڵه بوون( .شه‌ڕ له كوردستان ،تایبه‌تنامه‌ی ،1360ناوه‌ندی چاك ،سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) ساڵی 1361ناوی 88كه‌س كه له‌سێداره‌دراون تۆمار كراوه .له ناو ئه‌م كه‌سانه‌دا 18كه‌س ئه‌ندامی كۆمه‌ڵه‌‌و 38 كه‌سیش ئه‌ندامی حیزبی دیموكرات بوون‌و باقیه‌كه‌یان هه‌ڵسوڕاوی سیاسی سه‌ربه‌خۆ یان سه‌ر به باقی حیزبه‌كانی كوردستان ،بۆ وێنه خه‌بات بوون( .ناوه‌ندی چاك ،گۆڤاری شه‌ڕ له كوردستان ،سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) ساڵی ،1362له 160كه‌سێك كه ئێعدام كران ،دیارترین ئێعدامی به‌كۆمه‌ڵ هه‌مان ئێعدامه به‌ناوبانگه‌كه‌ی 59كه‌س له مه‌هاباد، باقی ئێعدامه‌كان 36كه‌س ئه‌ندامی حیزبی دیموكرات‌و 30كه‌س ئه‌ندامی كۆمه‌ڵه بوون. باقی كه‌سه‌كان له زیندانه‌كانی سه‌قز ،سنه، سه‌رده‌شت گیانیان لهدهستداوه( .ناوه‌ندی چاك ،گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان ،سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) ساڵی ،1363ئاماره تۆماركراوه‌كان باس لهوه ده‌كه‌ن كه 34كه‌س ل ه ئه‌ندامانی حیزبی دیموكرات‌و 11كه‌س له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه ئێعدام كراون .سه‌باره‌ت به ئێعدامه‌كانی دیكه هیچ ئامارێك له‌به‌رده‌ستدا نییه (ناوه‌ندی چاك ،گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان ،سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) ساڵی 1364ناوی 19كه‌س ل ه ئێعدامییه‌كانی حیزبی دیموكرات‌و 18كه‌س له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه تۆمار كراوه .شایانی باس ه هه‌ندێك پێیانوایه ژماره‌یه‌ك له‌م كه‌سانه ره‌نگه پێوه‌ندی به شه‌ڕی ناوخۆیی كۆمه‌ڵه‌‌و دیموكراته‌وه هه‌بێت( .ناوه‌ندی چاك، گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان ،سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) ساڵه‌كانی 1365و ،1366حه‌وت كه‌س له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌‌و 13كه‌س ل ه ئه‌ندامانی حیزبی دیموكرات له‌سێداره‌دراون( .ناوه‌ندی چاك ،گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان ،سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) له ئێعدامه به‌كۆمه‌ڵه‌كان كه له‌سااڵنی 67و 68له سه‌رجه‌م زیندانه‌كانی ئێران ئه‌نجامدرا 23 ،كه‌س له ئه‌ندام‌و الیه‌نگرانی حیزبی دیموكرات‌و ژماره‌یه‌ك چاالكی سیاسی سه‌ربه‌خۆ‌و كه‌سانێك كه خۆیان راده‌ست كردبووه‌وه‌و به ناوی ته‌سلیمی ده‌ناسران، هه‌روه‌ها 36كه‌س له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه له‌سێداره دران. ساڵی ،1369هه‌شت ئێعدام تۆمار كراوه كه سێ كه‌سیان به ناوی ئه‌ندامی حیزبی دیموكرات ناسراون‌و پێنج كه‌سی دیكه شوناسی سیاسییان دیاری نه‌كراوه. (ناوه‌ندی چاك ،گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان، سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) ساڵی 1370ئاماره‌كان باس له ئێعدامی 25 كه‌س ده‌كه‌ن كه سێ كه‌سیان ئه‌ندامی كۆمه‌ڵه بوون‌و سه‌باره‌ت به شوناسی سیاسی 22 كه‌سی دیكه زانیارییه‌ك له‌به‌رده‌ستدا نییه. (ناوه‌ندی چاك ،گۆڤاری شه‌ڕ له‌كوردستان، سایتی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی كۆمۆنیستی ئێران) له‌ساڵی 1370به‌مالوه هیچ ئه‌رشیڤێك له ئێعدامی‌و كوژراوان له‌به‌رده‌ستدا نییه .سایتی كۆمه‌ڵه ئاماره‌كه‌ی تا ساڵی 1373و 1374 ئاپده‌یت كردوه كه له‌م نێوه‌نده‌دا ده‌توانین ئاماژه به تیرۆری 13كه‌س ل ه ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌‌و ئێعدامی چواركه‌سی دیكه بكه‌ین. له‌ساڵی 1374تا ،1382هیچ ئامارێك له‌به‌رده‌ستدا نییه .ئه‌ڵبه‌ت له‌م ده‌ورانه‌دا ئاماری ئیعدامه‌كان له‌خواره‌وه‌بووه‌‌و ئه‌گه‌ر
حوكێكیش ده‌رچووبێت ،یا جێبه‌جێ نه‌ده‌كرا یان دوا ده‌خرا. له‌ساڵی 1382به‌مالوه ئه‌و ئێعدامانه‌ی كه تۆمار كراون به‌م جۆره‌ن: ساڵی ،1383شه‌ش كه‌س له ئه‌ندامانی حیزبی دیموكرات له شاری سه‌قز له‌سێداره دران .حوكمی ئه‌م چه‌ند كه‌س ه چه‌ند ساڵ پێشتر ده‌ركرابوو (رۆژنامه‌ی ئاشتی ،1383/1/29سایتی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران) ئیسماعیلی محه‌مه‌دی خه‌ڵكی بۆكان ،به تۆمه‌تی هاوكاری لهگهڵ كۆمه‌ڵه ل ه ساڵی 1382ده‌ستگیر‌و له 13ی خه‌رمانانی 1384 له زیندانی ورمێ به تۆمه‌تی موحاره‌به له‌سێداره‌درا. محه‌مه‌د پێنجوێنی به تۆمه‌تی ئه‌ندامێتی له گروپی «ئاگری سوور» له‌ساڵی 1381 ده‌ستگیر‌و زیندانی‌و له 13ی خه‌رمانانی 1384له‌سێداره‌درا. حه‌سه‌ن حێكمه‌ت دمیر ،له‌ساڵی 1386به تۆمه‌تی ئه‌ندامێتی له پژاك له زیندانی خۆی ئێعدامكرا( .رێكخراوی به‌رگری له مافی مرۆڤی كوردستان) له‌ساڵی 1386تا 20ی خه‌زه‌ڵوه‌ری ،1388كه ئێحسانی فه‌تاحیان له سێداره‌درا ،ئێعدامێكی دیك ه رانه‌گه‌یه‌نراوه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئاشكرایه تا ئێستا 14كه‌س ل ه هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی كورد به ئێعدام مه‌حكوم كراون‌و تا ئێستا چاوه‌ڕێی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ی حوكمه‌كانیانن. ناوی ئه‌م كه‌سانه به‌م شێوه‌یه: .1زه‌ینه‌بی جه‌اللیان .2شێركۆ مه‌عارفی .3 حه‌بیبواڵ له‌تیفی .4سه‌ید سامی حسه‌ینی، سه‌ڵماس .5سه‌ید جه‌مال محه‌مه‌دی، سه‌ڵماس .6رۆستم ئه‌ركیا .7فه‌سیح یاسه‌مه‌نی .8ره‌شیدی ئاخكه‌ندی .9 حسه‌ین خزری .10فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر .11 عه‌لی حه‌یده‌ریان .12فه‌رهادی وه‌كیلی .13 مسته‌فا سه‌لیمی ،ئاوایی ئیلوی سه‌قز .14 ئه‌نوه‌ر رۆسته‌می. شایانی باسه به پێی راپۆرتی ساڵی 1991ی رێكخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی له‌ساڵی 1979تا 50 ،1991هه‌زار كورد كوژراون‌و له ساڵی 1987تا 105 1991كه‌س له كورده‌كانی ئێران له سێداره‌دراون .له راپۆرتی مانگی مارسی ساڵی 1994ی ئه‌م رێكخراوه‌یه له ژوئه‌نی 5 ،1993كه‌س له كرماشان پاش دوو ساڵ زیندان ئێعدام كراون. به پێی راپۆرتی كۆمیسیۆنی خه‌بات دژی هه‌اڵواردنی ره‌گه‌زی‌و به‌رگری له كه‌مایه‌تییه‌كانی سه‌ر به رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان ،له رێكه‌وتی 1994/8/10 به پێی راپۆرتی نوێنه‌ری فرانس لیبرتی له 8ی سێپتامبری 70 ،1993كه‌س به تۆمه‌تی له‌به‌ركردنی جلوبه‌رگی كوردی ده‌ستگیر‌و 10 كه‌سیان بێ سه‌روشوێن ماونه‌ته‌وه. ئه‌م بابه‌ت ه كورتكراوه‌و وه‌رگێڕانی راپۆرتێك ه به ناوی ( 30سال اعدام سیاسی در کردستان) ل ه نوسینی شه‌هابه‌دین شێخی. سهرچاوهwww.roozonlin.com :
6
ژمار‌ه ( )35ساڵی دووهه‌م2009/12/2 ،
dwaroj@komala.net
وتووێژ
10ی دێسامبر رۆژ ی نێونه‌ته‌وه‌یی مافی مرۆڤ ئا :فیروز مامۆیی ی 10ی دێسامبر به‌رانبه‌ره لهگهڵ ساڵوه‌گه‌ڕ ی ی جیهانی ماف ی رأگه‌یاندن په‌سه‌ند كردن ی مرۆڤ ل ه الیه‌ن كۆمه‌ڵی گشتی رێكخراو ی ی 1948 نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان له ساڵ زاینی‌‌و هه‌ر به‌م بۆنه‌شه‌وه ،ئه‌م رۆژه ی جیهانی مافی مرۆڤ»ناودێر وه‌كوو»ڕۆژ كراوه . مرۆڤ مافی ی ڕێكخراوه‌كان ی ئێنتێر ناشناڵ یان وه‌كوو»ئه‌مێنێست ی ی ماف لێبوردنی نێو نه‌ته‌وه‌یی»و «شورا ی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان» مرۆڤ هه‌موو ساڵێك به‌م بۆنهوه راپۆرتێك ل ه ی مرۆڤ له جیهاندا هه‌مبه‌ر دۆخی ماف ی ی گشتی بۆ ال باڵو ده‌كه‌نه‌وه‌‌و سه‌رنج ی زه‌وی ی سه‌ر گۆ ناوچه قه‌ێراناویه‌كان راده‌كێشێت .هه‌روه‌ها به‌م بۆنهوه رێو ی به‌شكۆ‌و جۆربه‌جۆر له هه‌موو ره‌سمگه‌لێك ی جیهاندا بهڕێوه ده‌چێت‌و كون‌و كوژبنه‌كان هه‌روه‌ها ل ه الیه‌ن ریكخراوه‌هایه‌كی وه‌كوو: ی ی هه‌واڵنێران ی ئۆروپا‌و رێكخراو پارلمان بێ سنوور له‌م رێو ره‌سمه خه‌اڵتگه‌لێك ی پیشكه‌شی تێكۆشه‌ران‌و هه‌ڵسووڕاوانی رێ ی مرۆڤ ده‌كه‌ن. ماف ی پاراستن‌و هه‌وڵ‌و ته‌قاالكان له رێگا ی مافی مرۆڤ، ی بنه‌ماكان په‌ره‌پێدان ی هه‌یه624 . مێژوویه‌كی دوور‌و درێژ ساڵ پێش ل ه زایین ل ه ئاتێنی كۆن هه‌وڵه‌كانیان خسته گه‌ڕ تا ب ه كه‌ڵك ی ك ه ئه‌مڕۆژ‌ه ی ئهوه وه‌رگرتن ل ه بناغه‌كان ی مرۆڤ ناوبانگی ده‌ركردووه ،پێش ب ه ماف به له خۆبایبوونه‌كانی سه‌رده‌مداره‌كان بگرن .به‌اڵم ئه‌م مافانه ته‌نیا شارۆمه‌ند‌ه ئازاده‌كانی ده‌گرته به‌ر. ی ی كورش بێ گومان ده‌بێ له كه‌تیبه ی پێش ی 538 ی كه ل ه ساڵ هێخامه‌نێش ی ی _ زمان ی ئه‌كێد ل ه زایین‌و به زمان نێونه‌ته‌وه‌یی ئه‌و سه‌رده‌مه ،نووسراو وه‌كوو ی مرۆڤ ناودێر ی ماف یه‌كه‌مین راگه‌یه‌ندراو ی كراوه .ل ه یه‌كه‌م شنه‌كانی به‌ره‌به‌یان مێژوودا ل ه الیه‌ن دامه‌زرێنه‌رانی یه‌كه‌مین ئێمپراتوری سه‌ر گۆی زه‌وین ،بڕیارێك ل ه ی ل ه پاسارگاد ده‌ركرا ك ه مافی مرۆڤه‌كان ی ی كردنی دین‌و هه‌ڵبژاردنی شوێن دیار نیشته‌جێ بوون به‌ڕه‌سمیه‌ت ناسی، ی كۆیله‌تی‌‌و ئیمتیاز‌ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ره‌گه‌زییه‌كان ی هه‌وڵدان بۆ هه‌ڵده‌وه‌شانده‌وه‌‌و مۆژد‌ه ی له نێوان نه‌ته‌وه‌كاندا ی هه‌میشه ئاشتیه‌ك ی ی ئه‌دای ه مرۆڤه‌كان .كه‌تیبه جیهان ی پاسارگاد كه هێشتاكه ل ه موزه‌خانه ی ده‌كرێت‌و وه‌كوو بریتانیا پارێزگار ی كورش ناوبانگی ده‌ركردووه، كه‌تیبه ی ی زاینی ل ه الیه‌ن رێكخراو ی 1971 ساڵ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانه‌وه وه‌كوو یه‌كه‌مین ی مرۆڤ پێناسه كرا. ی ماف راگه‌یه‌ندراو ی ی مۆدێڕندا ،راگه‌یاندن به‌اڵم له سه‌رده‌م ی ی 1776 ی ئه‌مریكا ل ه ساڵ سه‌ربه‌خۆ بوون ی ی باڵو كرایه‌وه‌‌و وه‌كوو راگه‌یه‌ندراو زاین مافی مرۆڤ پێناس ه ده‌كرێت .ئێمه ئه‌م راستی ه په‌سه‌ند ده‌كه‌ین كه هه‌موو مرۆڤه‌كان ی ی ژیان ل ه جیهاندا یه‌كسانن‌و هه‌موویان ماف ی هه‌وڵدان بۆ سه‌ربزێو بوون‌و ئازاد‌و ماف سه‌ربه‌خۆ بوونیان هه‌یه. ی ی زاینی ،مه‌جلس ی 1789 له ساڵ نه‌ته‌وه‌یی فه‌رانسه‌یش له سه‌ر بێ ئه‌مالو ی ی مرۆڤه‌كان‌و شارۆمه‌ندان ئه‌وال بوونی ماف واڵتێك جه‌ختی كردهوه .په‌سه‌ند ی مرۆڤ ی جیهانی ماف ی راگه‌یاندن كردن ی نهتهوه ل ه الیه‌ن ئه‌ندامانی رێكخراو ی 1948وه‌اڵمێك یه‌كگرتووه‌كان له ساڵ ی بوو به تااڵنگه‌ریه‌كان‌و وێرانگه‌ریه‌كان ی دووهه‌مین شه‌ڕی جیهانی كه ریشه ل ه چه‌وساندنه‌وه‌‌و له‌خۆبایبه‌وونه‌كان‌و پێشێلكاریه‌كان ه ك ه وه‌كوو سه‌ره‌تایی ترین ی مافه‌كانی مرۆڤ دانراوه .له رێكخستن ئه‌م راگه‌یاندنه‌دا كه‌سانێكی وه‌كوو :جان ی كانادایی ،چارڵز مالێك هه‌مفێرد مافناس سیاسه‌توان‌و فیلسوفی لۆبنانی ،رێنێ كاسان مافناسی فه‌رانسه‌وی ،پێنگ چۆن چانگ فیلسوف چینی‌‌و ئه‌لنوور رۆزۆڵت ی ئه‌مریكا، ی پێشوو ژنی سه‌رۆك كۆمار ی سه‌ره‌كییان هه‌بوو. كاریگه‌ریه‌ك ڕاگه‌یاندنه‌كه ب ه 48ده‌نگی پۆزۆتیڤ ،ب ه ی بێ ی نه‌یار‌و ته‌نیا ب ه 8ده‌نگ بێ ده‌نگ الیه‌نه‌وه ،په‌سه‌ند كرا .ده‌نگ ه بێ الیه‌نه‌كان ی رۆژهه‌اڵت، ل ه الیه‌ن واڵته‌كانی بلوك
یه‌که‌مین جاڕنامه‌ی مافی مرۆڤ که به فه‌رمانی کوروش نوسراوه یه‌كیه‌تی سۆڤیه‌ت ،عه‌ره‌بستانی سعودی‌‌و ئه‌فریقای باكووره‌وه بوو. دوایه‌كان رێكخراوی كۆنفرانسی ئیسالمیش ی ی راگه‌یاندنی ماف ی دایه ده‌ركردن ده‌ست ی قه‌واره‌وه ،هه‌ر ی له بوار مرۆڤ ،گه‌رچ ی جیهانی بوو ،به‌اڵم به چه‌شنی راگه‌یاندن ی ی ناوه‌رۆكه‌و‌ه هیچ هاوئاهه‌نگیه‌ك له روانگ ه لهگهڵ راگه‌یاندنه جیهانیه‌كه‌دا نه‌بوو، ی یاسا شه‌رعی ه ئیسالمیه‌كان، به‌ڵكوو به پێ نووسراوه .هه‌روه‌ها یه‌كیه‌تی عه‌ره‌ب یش ده‌ستی دایه كرده‌وه‌یه‌كی هاوشێوه. ی یه‌كه‌مین كۆنفرانسی مافی مرۆڤ له ساڵ 1968ل ه تاران بهڕێوه چوو‌و دووهه‌مین ی ی 1993ماوه‌یه‌ك دوا كۆنفرانسیش ساڵ ی سارد‌و دابه‌شكردنی جیهان ب ه 2 شه‌ڕ ی ی رۆژهه‌اڵت‌و رۆژئاوا ،له شار جه‌مسه‌ر ڤیێن به‌ڕیوه چوو. ی ئێرانیه‌كان ئه‌وه‌ی ه به‌ڵێ سه‌ركه‌وتن ی مرۆڤ كه یه‌كه‌مین راگه‌یاندنی ماف له الیه‌ن ئێرانیه‌كانه‌وه باڵو كراوه‌ته‌وه، ی ی راگه‌یاندن ئێران له یه‌كه‌مین واژۆكه‌ران ی جیهانی په‌سه‌ند كراوی رێكخراو ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بووه ،میزبان ی مافی مرۆڤیش ی جیهان یه‌كه‌مین كۆنفرانس ی ئه‌م سه‌ركه‌وتن ه بووه ،به‌اڵم سه‌ره‌ڕا گه‌وره‌‌و پڕ ل ه شانازیه ،به‌داخه‌و‌ه ده‌كرێ ی بڵێین خۆی یه‌كێك ل ه ره‌شترین كارنامه‌كان ی مافی مرۆڤدا هه‌یه. جیهانی ل ه بوار ی ی پاشایه‌تی ئێران به‌رده‌وام له بورا ڕژێم ی ی مافی مرۆڤ ،جێگا پێشێلكاریه‌كان ی ی خۆ ی ئۆرگانه‌كانی ژێر ركێف ره‌خنه ی ره‌ق‌و بووهو ل ه ئاكامدا ،كه‌وته به‌ر غه‌زه‌ب ی ئه‌م واڵته‌‌و ی خواز ی خه‌ڵكی ئازاد تووڕه ی خوێناوی‌‌و ئازادیخوازانه‌دا له شۆڕشێك ی ئه‌م رێژێمه ل ه نێو چوو .به‌اڵم ئه‌و رژێمه ی هه‌ڵدا، ی ئه‌م شۆڕشه‌وه سه‌ر ك ه ل ه ناخ تاكوو ئێستا كارنامه‌یه‌كی زۆر ره‌شتر‌و به‌شه‌رمتری ل ه خۆی به‌جێ هێشتووه تا ی ئه‌م سی ساڵه‌دا، ئه‌و جێگای ه ك ه له ماوه ده‌كرێ بڵێین ك ه هه‌موو ساڵێك له الیه‌ن ی نهتهوه ی مافی مرۆڤی رێكخراو كۆمێسیۆن یه‌كگرتووه‌كانه‌وه ،بڕیارنامه‌هایه‌ك ل ه ی هه‌مبه‌ر مه‌حكوم كردنی رژێمی ئیسالم ده‌ركراوه. ی ژێر ی مافی مرۆڤ ل ه ئێران پێشێل كردن ی ی الیه‌نگه‌لێك ی رژێمی ئیسالم ده‌سه‌اڵت ی به‌خۆیه‌وه گرتووهو حكومه‌ت زۆر به‌رباڵو ئیزن به‌خۆی ده‌دات كه ل ه هه‌موو كون‌و ی ژیانی تایبه‌تی شارۆمه‌ندان، كوژبنه‌كان ی ی هه‌بێت ،تا ئه‌و شوێنه ده‌ستێوه‌ردان كه ته‌نانه‌ت چاولێكردنی زۆرێك ل ه كاناڵ ه ته‌له‌فیزیۆنیه‌كان قه‌ده‌غ ه كراوهو ته‌نیا ده‌بێ كاناڵه ده‌وڵه‌تی ه ناوخۆیه‌كان ببینن. رژێم بۆ لیباس له‌به‌ر كردن‌و خوارد‌و خواردنه‌وه‌كانی خه‌ڵك بگره ،تاكوو ی ی سیاسیو مه‌زهه‌بی دانیشتوان بیروڕا ی كردووه ی خۆی دیار ئه‌م واڵت ه ئۆلگوه‌كان ی له‌م ك ه هه‌موو كه‌سێك ده‌بێ پێڕه‌و ئۆلگوانه بك هنو هه‌ر چه‌شنه الدانێك ب ه
ی به‌ره‌نگار بوونه‌و‌ه لهگهڵ حكومه‌ت‌و تاوان ی لێده‌برێت‌و ی به دژی رژێم ناو پیالن داڕێژ ب ه ناله‌بارترین‌و توند وتۆڵ ترین شێوه له‌گه‌ڵیاندا هه‌ڵسووكه‌وت ده‌رێت .به‌تایبه‌ت ی دوایدا‌و ل ه كاتی هاتن ه ی ساڵه‌كان ل ه ماوه ی نۆهه‌م به‌مالوه كه ده‌بێ سه‌ركاری ده‌وڵه‌ت ی ی ناو وه‌كوو حكومه‌تێكی نیزامی‌‌و پادگان ی كردن ب ه شارۆمه‌ندان لێببرێت ،بێ ریز ی سه‌ندووه، ی به‌رباڵو پهره به شێوه‌یه‌ك ئۆرگانه سه‌ره‌ڕۆه‌كان‌و سه‌ركه‌شه‌كان ب ه ی هه‌بێت هه‌رشتێك ك ه پێویستیان پێ ده‌گه‌ن‌و هیچ دامه‌زراوه‌یه‌ك نیه ك ه خه‌ڵك له ده‌ستی ئه‌م هه‌موو‌ه چه‌وساندنه‌وه‌یه‌و‌ه ی رژێم، نه‌ناڵێنێت .ئۆرگانه قه‌زایه‌كان ی كردووه، ی به‌لخیان سپ روومه‌تی دادگا كوژراوه‌كان مه‌حكوم ده‌كه‌ن‌و قاتڵه‌كان ی سكااڵكه‌رانه‌وه .ژنان، ئه‌ده‌ن ه ده‌ست كه‌مایه‌تی ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ئایینیه‌كان‌و هاوجنس بازه‌كان ،زۆرترین چه‌وساندنه‌وه‌كان‌و ئه‌شكه‌نجه‌كان به‌سه‌ریاندا زاڵه .ته‌نانه‌ت ی به‌شێك ل ه روحانیه‌تی شیعه‌ش تووش به‌ربه‌ستگه‌لێك بوونه. ی ئه‌وی كه له گرتووخانه‌كان‌و زیندانه‌كان ی ئه‌م رژێمه تێپه‌ڕ ده‌بێت ،ل ه مێژوو سه‌رده‌می جیهاندا بێ وێنه‌یه له‌وان ه ده‌كرێ ئاماژه بكه‌ین ب ه چه‌ند خاڵیك وه‌كوو :هه‌موو چه‌شن ه سووكایه‌تی‌‌و بێ ی جنسی‌‌و رێزیه‌ك بگره تا ئه‌شكه‌نجه‌ها ی ئه‌م جه‌سته‌یی له سه‌ر كوڕان‌و كچان ی ی نهێنی ته‌رم واڵته ،تا سووتان‌و ناشتن ی بێ تاوان ده‌یان‌و سه‌دان كه‌س ل ه خه‌ڵك ی الپه‌ڕه‌كانی مێژوو، كه ته‌نیا ب ه الدانه‌و‌ه ده‌توانرێت ئه‌م جه‌نایه‌تانه بخرێت ه دهرهوهو الیه‌ن ه راسته‌كانی ده‌ركه‌وێت‌و ئه‌م هه‌موو‌ه ئهشكهنجهو زه‌خت‌و زۆر‌ه ل ه واڵتێكدای ه ی له‌سه‌ر شانه ك ه ی شانازی ئهوه ك ه خۆ ی ل ه مێژوودا ی مرۆڤ یه‌كه‌مین راگه‌یاندنی ماف ی شاعره گه‌وره‌‌و تۆمار كردووهو به‌رهم ی سه‌ر مه‌زنه‌كه‌ی بووه‌ت ه زینه‌ت به‌خش ی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ك ه درگا ده‌ڵێت :به‌نی ئاده‌م ئه‌عزای یك په‌یكه‌ره‌ن ،كێ ده‌ر ئافه‌رینێش زێ یێك گه‌وهه‌ره‌ند، ی ك ه مرۆڤه‌كان بۆ یه‌كسانی‌‌و یه‌كدڵ ی بانگهێشت ده‌كات‌و هه‌موو وه‌كوو ئه‌ندام یه‌ك له‌ش ،ده‌زانێت. ی مرۆڤیش كه یه‌كێك ل ه رێكخراوی ماف ی مرۆڤ ه ل ه ی ماف رێكخراوه نێو نه‌ته‌وه‌یكان ی ی سااڵنه‌ی خۆیدا ،ئێران نوێترین راپۆرت ی وه‌كوو یه‌كێك ل ه پێشڕه‌وانی بهڕێوه چوون ی ئێعدام ناولێبردووه .له‌م باره‌و‌ه تاوان هاتووه ك ه ئێران ته‌نیا واڵتێك ه كه ،درێژه ده‌دات ه ئێعدامی تاوانباره تازه‌الوه‌كان، ی ك ه پێش ی تر ئه‌و كه‌سانه ب ه مانایه‌ك ی ی 18ساڵی ب ه هۆكارگه‌لێك ل ه ته‌مه‌ن جۆر به‌جۆ تووشی تاوان بوون‌و هه‌روه‌ها ی سه‌نگسار له‌م واڵت ه بهڕێوه چوونی حوكم پهره ده‌ستێنێت .ل ه دواین راپۆرته‌كان ك ه سه‌باره‌ت ب ه ئێعدام له ئێران باڵو ی بووته‌وه هاتووه ك ه تاكۆتایی مانگ
ی 2009ی زاینی 259 ،كه‌س نوامبری ساڵ له ئێران ل ه سێداره دراون كه له‌م رێژه‌ی ه ی تاوان كردندا پتر ل ه 2كه‌سیان له كات ته‌مه‌نیان كه‌متر ل ه 18ساڵ بووه ،به‌اڵم ی رژێم ده‌ڵێن له به‌رانبه‌ریشدا كاربه‌ده‌ستان ك ه تاكوو ئێستا هیچ تازه‌الوێكیان ئێعدام ی 18 نه‌كردووه‌‌و ئه‌م كه‌سانه دوای ته‌مه‌ن ساڵی ئێعدام كراون. ی ئاوریل ئه‌م ه له حاڵێكدایه كه تا مانگ ی 28كه‌سی ل ه عه‌ره‌بستانی سعود ی ی دایك»به‌رپرس سئێدار‌ه دابوو« .درور ی نێو ی ئێران ل ه رێكخراوی لێبوردن به‌ش نه‌ته‌وه‌یی ،له وتووێژێكدا سه‌باره‌ت ب ه ی تاوان ی ك ه له كات ئێعدام دێالرا داراب كردندا ته‌مه‌نی كه‌متر ل ه 18ساڵ بوو، ی لهگهڵ رایگهیاندووه كه ،ئێران ل ه په‌یوه‌ند ی كه‌متر ل ه 18ساڵ ی تازه الوان ئێعدام ته‌مه‌ن ،تاوانی كردووهو له‌م بواره‌دا وه‌كوو ی ی لێده‌برێت« .درۆر ی كه‌م وێنه ناو واڵتێك ی ی رژێم دایك»زیادی كرد كه ،كاربه‌ده‌ستان ئیسالمی باش ده‌زانن كه ،بیر كردنه‌و‌ه یا
ی كه له ئه‌و گرتووخانه‌كان‌و ی زیندانه‌كان ئه‌م رژێمه تێپه‌ڕ ی ده‌بێت ،له مێژوو سه‌رده‌می جیهاندا بێ وێنه‌یه
ی ی نه‌فس ،له هیچ یاسایه‌ك ی قه‌ساس شێوه نێونه‌ته‌وه‌یدا بوونی نیه ،چوونك ه كۆمه‌ڵگای ی ل ه سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌ی ه كه ،ئهوه نێو نهتهوه ی مرۆڤه‌كان ده‌گرێت .ل ه ده‌وڵه‌ت ه ك ه گیان ی حاڵێكدا كه ده‌وڵه‌ت ئه‌ركی واژۆ كردن ی له‌سه‌ر شانه، رێكه‌وتنام ه نێو نه‌ته‌وه‌یه‌كان ی به‌م پێی ه ئێم ه ده‌توانین بڵێین كه ،به پێ ی ی یاسا نێو نه‌ته‌وه‌یه‌كان ل ه په‌یوه‌ند بنه‌ما لهگهڵ مافی مرۆڤ ،ئێران ته‌نیا واڵتێك ه ی ك ه كه ،به‌داخه‌و‌ه ل ه ئه‌مساڵدا 2كه‌س ی تاوان كردندا كه‌متر ل ه 18ساڵیان ل ه كات ی ته‌مه‌ن بووه ،ئێعدام كردووه« .درۆر ی دایك»هه‌بوون‌و ئاماده بوون ب ه شێوه ی ل ه ئێران ی مرۆڤ ی ماف ی چاالكان چڕ‌و پڕ ی به‌تایبه‌ت چاالكانی بواری ئازادی مه‌ده‌ن ی سه‌رنج ی پۆزۆتیڤ‌و جێگا ب ه خاڵێك هه‌ڵسه‌نگاند. ی رژێم ل ه به‌اڵم ل ه به‌رانبه‌ردا كاربه‌ده‌ستان ی ل ه ی ئابوور سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌ن ك ه قه‌ێران ی له‌سه‌ر ی زۆر ساڵی رابردوو ،كاریگه‌ریه‌ك ی مرۆڤ ل ه جیهاندا بووهو ده‌ڵێن دۆخی ماف ی ئابووری هاوكات بوو لهگهڵ، كه ،قه‌ێران ی ی مرۆڤ ،كه سااڵنێك ه درێژه ی ماف قه‌ێران هه‌یه. ئێعدام ،قه‌تڵی ده‌وڵه‌تی‌و پێشێلكردنی مافی مرۆڤ ،ل ه ئێران به شێوه‌ی یاسایی ل ه م واڵت ه بهڕێوه ده‌چێت .ئه‌م سزا دژه مرۆڤیه ،هه‌موو بنه‌ماكانی مافی مرۆڤ پێشێل ده‌كات‌و ده‌بێت ه هۆی ته‌شه‌ن ه سه‌ندنی توندوو تیژی ل ه نێو كۆمه‌ڵگا .ب ه تایبه‌ت ئێعدام له ئێران بووه‌ته شێوه‌یه‌ك ل ه به‌كارهێنانی توندوتیژی‌و سزادان ك ه رژیمی ئێران ئه‌م ه ده‌كاته كه‌ره‌سه‌یه‌ك بۆ سه‌ركوت‌و دروست كردنی كه‌ش‌و هه‌وای ترس له نێو كۆمه‌ڵگا .ب ه پێی راپۆرتێك ك ه ل ه 18ی ره‌زبه‌ری ساڵی 1388ی هه‌تاوی ،رۆژی جیهانی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حوكمی ئێعدام ،ل ه الیه‌ن چوار ناوه‌ندی مرۆڤ دۆستی ئێرانی هه‌وه ده‌ركرا ،ل ه سه‌رجه‌م 339كه‌س ل ه ئێعدامكراوان له‌م ساڵه‌دا 104 ،كه‌س وات ه 31ده‌رسه‌دیان ل ه مانگه‌كانی پووشپ هڕ‌و گه‌الوێژ ل ه سێداره دراون .هه‌ر وه‌ها ل ه 32به‌ندكراوی ئێعدامكراو 16كه‌سیان ل ه ماوهی دوو مانگی رابردوودا ل ه سێداره دراون. هه‌ر به پێی ئه‌م راپۆرت ه ل ه سێ مانگی خه‌رمانان ،ره‌زبه‌رو خه‌زه‌ڵوه‌ری ئه‌مساڵ 14كه‌س ل ه زیندانیانی سیاسی حوكمی ئێعدامیان به‌سه‌ردا سه‌پاوه ،ك ه حوكمی یه‌كێك لهو به‌ندكراوانه به ناوی ئێحسان فه‌تاحیان ،سه‌رله‌به‌یانی رۆژی 20 خه‌زه‌ڵوه‌ری ئه‌مساڵ ل ه زیندانی ناوه‌ندی شاری سن ه بهڕێوه چوو .رژیمی ئێران ب ه كوشتاری ده‌یان كه‌س لهو خۆپیشانده‌رانه‌ی كه ل ه ناڕه‌زایه‌تی به ئاكامی هه‌ڵبژاردنه‌كان ب ه شێوه‌ی هێمنان ه هاتبوون ه سه‌ر شه‌قامه‌كان ،ئه‌شكه‌نجه ،ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر به‌ندكراوان‌و ب ه چوونه سه‌ره‌وه‌ی رێژه ئێعدامه‌كان‌و ب ه تایبه‌ت داسه‌پاندنی حوكمی ئێعدام بۆ زیندانیانی سیاسی ل ه مانگه‌كانی دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان ،ل ه هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه ك ه كه‌ش‌و هه‌وای ترس‌و دڵه‌ڕاوكێ ل ه نێو خه‌ڵكدا پهره پێبدات‌و له الیه‌كی دیكه‌شه‌وه پێش به داخوازیه‌كانی خه‌ڵكی ناڕازی بگرێت‌و به‌م شێوه‌ی به‌ستێنی ئێعدامی زیندانیانی سیاسیو مه‌ده‌نی ل ه ئێران ،ل ه ئاستێكی به‌رباڵودا بخات ه رێ. كرده‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتداران له ئێران ك ه ب ه شێوه‌ی به‌رباڵوو داڕێژراو بهڕێوه ده‌چێت، بارودۆخی مافی مرۆڤ ل ه ئێران به‌ره‌و كاره‌ساتێكی گهوره ده‌بات .ب ه تایبه‌ت ده‌ركردنی حوكمی ئێعدام بۆ پێنج كه‌س ل ه به‌ندكراوانی سیاسی رووداوه‌كانی دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان ل ه ئێران‌و ئێعدامی ئێحسانی فه‌تاحیان ك ه پێشتر له دادگای یه‌كه‌مدا حوكمی 10ساڵ زیندانی بۆ ده‌رچوو به‌اڵم دواتر حوكمه‌كه‌ی بوو ب ه ئێعدام‌و به‌ڕێوه‌چوو ،ئه‌و مه‌ترسی ه ده‌خولقێنی ك ه جارێكی دیكه سه‌ركوت‌و كوشتاره‌كانی ده‌هه‌ی 60له ئێران دووپای بێته‌وه. هه‌ر بۆیه كۆمه‌ڵێك ل ه رێكخراوه‌كانی دادكۆكیكاری مافی مرۆڤ ل ه ئێران داوایان ل ه ناوه‌ند‌و سه‌رجه‌م رێكخراوه‌كانی چاوه‌دێری مافی مرۆڤ ل ه جیهان كردووه ك ه هه‌رچی زووتر هه‌وڵه‌كانی خۆیان بۆ پێشگرتن به‌م شه‌پۆل ه تازه‌ی سه‌ركوت‌و كوشتار‌و ئێعدام كه ل ه ئێران وه‌ڕێكه‌وتووه، بخه‌نه گه‌ڕ.
ژمار‌ه ( )35ساڵی دووهه‌م2009/12/2 ،
کۆمه‌ڵگه
dwaroj@komala.net
9
مافی ژنان ،مافی مرۆڤ فه‌ریبا محه‌مه‌دی رۆژی جیهانی مافی م���رۆڤ‌و رێز گرتن ل ه هه‌موو ماف ه ئینس���انیه‌كان جارێكی دیك ه وه‌بیرم���ان دێنێته‌وه كه چه‌ن���ده ئه‌مڕۆ ب ه ته‌واوی مافی هه‌موو مرۆڤێك ده‌پارێزرێت‌و ئای���ا ئه‌مان ه ته‌نیا نه‌بوونه‌ت ه چه‌مكگه‌لێكی رازاوه‌و بێن���اوه‌رۆك .جاڕنام���هی جیهانی مافی مرۆڤ كه ل ه الیه‌ن رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كان ل ه ساڵی 1948په‌سند كرا، نیشانه‌ی تێگه‌یشتووی مرۆڤ له مافه‌كانی خۆی ب���وو .كاتێك باس ل��� ه مافی مرۆڤ ده‌كه‌ی���ن هه‌م���وو كه‌س ب ه ب���ێ جیاوازی ره‌گ���ه‌زی ،پێس���ت ،نه‌ته‌وه‌ی���یو زمان���ی ده‌گرێته‌وه‌و ده‌ب���ێ هه‌مووان وه‌ك یه‌ك ل ه مافه ئینسانیه‌كانی خۆیان به‌هره‌مه‌ند بن. ب���ه‌اڵم كاتێك ورد ده‌بیت���هوه ده‌بینین ك ه هێش���تاك ه كۆمه‌ڵگ���هی مرۆڤایه‌تی زۆری ماوه تا به‌و ئاس���ت ه بگات���هو جیهانێك ب ه بێ چه‌وس���اندنه‌وه‌مان هه‌بێت .هه‌نووك ه ل ه زۆربه‌ی واڵتانی جیهان مافی ژنان ،مندااڵن، كه‌مایه‌تی نه‌ته‌وه‌یی‌و ئایینیه‌كان پێش���ێل ده‌كرێت‌و رۆژان ه ب ه ه���ه‌زاران كه‌س ده‌بن ه قوربان���ی .له‌م نێوه‌دا ژن���ان وه‌ك نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی هێشتاك ه ل ه زۆربه‌ی
مافه مرۆییه‌كانی خۆیان بێبه‌شن‌و له زۆرێك ل ه واڵتان ته‌نانه‌ت ماف ه سه‌ره‌تایه‌كانیشیان پێشێل ده‌كرێت. چه‌ندین هۆكار وه‌ك سونه‌ت ،ده‌مارگرژی‌و به‌رژه‌وه‌ندیه كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیاسیو ئابووری ده‌س���تیان داوه‌ت ه ده‌ستی یه‌ك تا ژنان ل ه چه‌مكی گش���تی‌و هه‌مه‌گیری مافی مرۆڤ بهێنێت���ه دهرهوهو پێگ���هی ژنانی���ان الواز كردووه .مه‌سه‌له‌ی خستن ه په‌راوێزی ژنان ل ه جیهانی مافی مرۆڤ ،نیشانه‌ی بێعه‌داڵه‌تی جینس���یه‌تی به‌رب�ڵ�اوه له سه‌رتاس���ه‌ری جیهان���دا‌و هه‌روه‌ه���ا كاریگه‌ریه‌كی یه‌كجار زۆری ل��� ه س���ــــــــه‌ر ژیانی ژن���ان هه‌یه‌‌و بووه‌ت��� ه هۆی مانه‌وه‌ی ژن���ان ل ه دۆخێكی ناله‌باردا .ژنان وه‌ك شـــــــارۆمه‌ندانی پل ه دوو چاویان لێده‌كرێت‌و مافی شارۆمه‌ندنیان هی���چ كاتێك ب��� ه ت���ه‌واوی ب ه ره‌س���می نه‌ناس���راوه .چونك ه رۆڵی ژنان هه‌میشه ب ه شێوه‌یه‌كی سونه‌تی ته‌نیا تایبه‌ت كراوه ب ه به‌شی خسوس���ی ماڵ‌و خێزانه‌وه .ئولگوی شارۆمه‌ندی بۆ ره‌گه‌زی نێر پێناس ه كراوهو هه‌ر بۆی ه ژنان ل ه پێناس���هی ش���ارۆمه‌ندی بێبه‌شن. ب��� ه درێژایی مێژوو ئه‌گه‌ر س���ه‌یری دۆخی ژیان���ی ژنان له جیهاندا بكه‌ین ده‌بینین ك ه
ته‌نیا یه‌ك دهوره كه ئه‌ویش ده‌گه‌رێته‌و‌ه بۆ سه‌رده‌می ئینسان ه سه‌ره‌تایه‌كان كه ژنان‌و پیاوان هیچ جیاوازیه‌كی���ان نه‌بوو‌و هه‌موو مرۆڤ���ه‌كان پێكه‌و‌ه له ب ه ده‌س���ت هێنانی بژیوی خۆیان رۆڵیان ب���وو ژنان ده‌توانین بڵێین ك ه ل ه گه‌ڵ پیاوان یه‌كس���ان بوون‌و ب ه س���ه‌رده‌می دایك س���االری ده‌ناسرێت، به‌اڵم دوای ئه‌م قۆناغه ش���اهێدی ئه‌وه‌ین كه ژنان هێدی هێ���دی خرانه په‌راوێزه‌وه‌و ته‌نی���ا كاریان بوو به خێ���و كردنی منداڵ‌و چێشت لێنان .هه‌رچه‌ند له هــــــــــــه‌ندێك كۆمه‌ڵگ ه ژنانێك هه‌بوون كه ل ه ناوه‌نده‌كانی بڕیارداندا به‌ش���ـداریان ك���ردووه به‌اڵم ب ه گش���تی ژنان بوون ب ه بوونه‌وه‌ری پل ه دوو‌و له ماف ه ئینسانیه‌‌و سه‌ره‌تایه‌كانیان بێبه‌ش كران. هه‌تاكوو ئه‌مڕۆ كه كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی ئاڵوگ���ۆڕی زۆری ب���ه س���ه‌ردا هات���ووهو ته‌كنۆل���وژی ب���ه راده‌یه‌كی زۆر گه‌ش���هی كردووهو ماف���ی مرۆڤ ئه‌م���ڕۆ له هه‌موو كۆمه‌ڵگ���ه‌كان قس���هی له‌س���ه‌ر ده‌كرێت ،به مافه‌كانی خۆی گه‌یشتووه .هه‌نووكه‌ش كه‌چی هێش���تا ژن ل ه زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كان ناوه‌نده‌كانی بڕیار‌و سیاسه‌ت دارێژ هه‌ر ل ه هه‌مان بوونه‌وه‌ری پل��� ه دووه‌و له واڵتانی ژێ���ر ركێفی پیاواندایه‌‌و هه‌روه‌ها بواره‌كانی پێشكه‌وتووش سه‌ره‌ڕای هه‌موو گۆڕانكاریه‌ك دیك ه وه‌ك ئابووری‌و فه‌رهه‌نگی‌و ئه‌ده‌بیش به‌اڵم هێش���تا ناتوانین بڵێین ژن به‌ته‌واوی ئه‌گه‌ر هه‌ڵیسه‌نگێنین هێشتا ده‌رسه‌دێكی
كه‌م له ژنان خاوه‌ن پێگه‌‌و ده‌س���ه‌اڵتن ك ه ئه‌مه‌ش نیش���انه‌ی ئه‌و نایه‌كس���انیه‌ی ه ك ه ب��� ه درێژایی مێ���ژوو له‌كۆمه‌ڵگا مرۆڤایه‌تی بوون بووهو كاریگه‌ریه‌كه‌ی درێژخایه‌نه‌‌و ب ه ته‌واوی نه‌توانراوه ریشه‌كێش بكرێت.
ده‌نگی بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاران ده‌نگی ئازادیو عه‌داڵه‌ت ئا :دواڕۆژ خوێندكاران هه‌میش���ه ده‌نگ���ی ئازادیو عه‌داڵه‌ت بوون‌و س���ه‌نگه‌ری به‌ره‌نگاری له داخوازیه ره‌واكان���ی توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێران���ن .ل���ه ئێ���ران خوێن���دكاران وه‌كوو توێژێك���ی ئاكتیڤ���ی كۆمه‌ڵگ���ه ه���ه‌ر له س���ه‌ره‌تای دامه‌زراندنی زانكۆوه تا ئێستا، ئااڵهه‌ڵگری ئازادیو دیمۆكراس���ی بوون‌و له خه‌بات دژی ئیستبداد‌و خه‌فه‌قانی كۆمه‌ڵگه له پێش���ه‌وه‌ی هه‌مووان بوون‌و هه‌ن16 .ی س���ه‌رماوه‌ز له ئێران وه‌ك رۆژی خوێندكار ناوزه‌د كراوهو هه‌موو س���اڵێك ئه‌م رۆژه له زانكۆه‌كاندا رێزی لێده‌گیردرێت. پایی���زی س���اڵی 1362چه‌ن���د مانگ له كودت���ای ده‌وڵه‌تی موس���ه‌دێق تێده‌په‌ڕی ك��� ه به هاتنی نیكس���ۆن جێگری ئه‌و كاتی س���ه‌رۆك كۆماری ئامریكا دۆخی ئێران‌و به تایبه‌ت خوێندكارانی گوڕی ،چونكه نیكسۆن هاتبوو تا ئاكامی كۆتاده‌كه هه‌ڵسه‌نگێنێت وئه‌مه‌ش بووه هۆی ناره‌زایه‌تی خوێندكاران. رۆژی 14ی س���ه‌رماوه‌ز 1332ل���ه الی���ه‌ن ده‌وڵه‌تی ئێرانه‌و‌ه راگه‌ینرا كه دنیس رایت كارداری باڵوێ���زی ئه‌نگلیس بۆ په‌یوه‌ندی ت���ازه له گه‌ڵ ئێران س���ه‌ردان ده‌كات .هه‌ر لهو رۆژه ئیعتراز‌و ناره‌زایه‌تی له‌نێو خه‌ڵك س���ه‌ریهه‌ڵدا‌و كۆمه‌ڵێك���ی زۆر ل���ه خه‌ڵك ده‌ستبه‌س���ه‌ر كران .رژیمی ش���ا بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت بارودۆخه‌كه به ده‌س���ته‌وه بگرێت هێزی نیزام���ی نارده زانك���ۆه‌كان‌و كه‌ش‌و هه‌وایه‌كی نیزامی به س���ه‌ر زانكۆ زاڵ كرا. به‌یان���ی رۆژی 16ی س���ه‌رماوه‌ز هێزه‌كان هێرش���یان كرده س���ه‌ر خوێندكاران‌و ئه‌مه بووه هۆی تێكهه‌ڵچوون له نێو خوێندكاران‌و هێزه نیزامیه‌كان .هێزه‌كانی رژیم ته‌قه‌یان له خوێندكاران كرد‌و له ئاكامدا سێ خوێندكار ب���ه ناوه‌كانی ئه‌حمه‌د قه‌ندچی ،مس���ته‌فا بوزورگ نیا‌و ش���ریعه‌ت ره‌وزی گیانیان له ده‌س���ت دا .گیان له ده‌ست دانی ئه‌م سێ خوێندكاره بووه ه���ۆی ئه‌وه‌یكه ئه‌م رۆژه وه‌ك رۆژی خوێندكار بناسرێت وهه‌موو ساڵ ل���ه زانكۆه‌كانی ئێران ی���ادی خوێندكارانی شه‌هید بكرێته‌وه. بزوتن���ه‌وه‌ی خوێن���دكاری كه هه‌میش���ه وه‌كوو بزوتنه‌وه‌یه‌كی پێش���كه‌وتوو ل ه گه‌ڵ كه‌ندوكۆسپی زۆر به‌ره‌وروو بووه‌ته‌وه ،به‌اڵم یه‌كێك له‌كاریگه‌رترین‌و گرنگترین بزوتنهوه شۆرش���گێره‌كان‌و گۆرانخوازه‌كان له ئێران بووهو هه‌یه .خوێندكاران به به‌رانبه‌ركێ له دژی چینی ده‌س���ه‌اڵتدار هۆكارێكی گرنگن‌و هه‌میشه له هه‌ر ئاڵوگۆرێك له كۆمه‌ڵگه له پێش���ه‌وه‌ی خه‌ڵكی نارازی بوون .ئه‌وه‌یكه جێگای باس���كردنه ئه‌وه‌یه ك��� ه بزوتنه‌وی خوێندكاری له واڵتانی پێش���كه‌وتوو‌و ئازاد زیات���ر بزوتنه‌وه‌یه‌ك���ی س���ێنفیه ،به‌اڵم له واڵتانی داخ���راو دواكه‌وتوو جیاوازی هه‌یه‌‌و
زیات���ر ده‌بێت���ه بزوتنه‌وه‌یه‌كی سیاس���ی كۆمه‌اڵیه‌تی .ل���ه كۆمه‌ڵگایه‌ك وه‌ك ئێران بزوتن���ه‌وه‌ی خوێن���دكاری وه‌ك ره‌وتێكی كۆمه‌اڵیه‌تی ،هه‌میش��� ه پێشره‌وی داخوازیه ره‌واكانی خه‌ڵكی ئێران‌و ب ه تایبه‌ت داواكاریه سیاسیه‌كانیان بووه .بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاری ل ه راپه‌رینی س���اڵی 1357رۆڵێكی گرنگی گێڕا‌و زۆربه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له نێو حیزب‌و رێكخراوه سیاس���یه‌كان چاالكی���ان هه‌بوو له خوێندكارانی نێو زانك���ۆه‌كان بوون كه به‌ش���ێكی زۆریان ل ه به‌ری چه‌پ‌و رادیكاڵی كۆمه‌ڵگه سه‌ریان هه‌ڵدابوو .دوای راپه‌ڕین‌و ب���ه هاتنه س���ه‌ر كاری كۆماری ئیس�ل�امی
بۆ چه‌ند س���اڵێك بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاری دامركاو به ته‌واوی له گۆره‌پانی سیاس���ی وه‌الن���را .چونكه رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی هه‌ر له سااڵنی یه‌كه‌می ده‌سه‌اڵتی خۆی بۆ ئه‌وه‌ی ئ���ه‌م بزاڤه له نێو ببات زانكۆه‌كانی داخس���ت‌و دواتر هه‌موو هه‌وڵی خسته گه‌ڕ تا زانكۆ بكات به ش���وێنێك بۆ پهره پێدان به بیروبۆچوونه دواكه‌وتووانه‌كانی خۆیان. شه‌ری هه‌ش���ت س���اڵه‌ی ئێران‌و عێراقیش كاریگ���ه‌ری یه‌كجار زۆری هه‌بوو له س���ه‌ر دوور كه‌وتن���ه‌وه‌ی خوێن���دكاران له خه‌بات وهه‌ڵسووران. ب���ه‌اڵم دوای دووی جۆزه‌ردان���ی س���اڵی
1376و ب���ه هاتنه س���ه‌ر كاری خاته‌می‌و ئ���هو دروش���مانه‌ی كه له ب���واری رێفۆرم‌و ئیس�ل�احات دای تا راده‌یه‌كی زۆر به‌ستێنی ب���ۆ هه‌م���وو ئه‌و الی���هنو توێژان���ه خۆش ك���رد‌و ده‌ورێكی نوێ ل���ه خه‌بات‌و چاالكی مه‌ده‌نی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی س���ه‌ریهه‌ڵدا كه له‌م نێو‌ه خوێندكاران به باش���ترین ش���ێو‌ه له‌م ده‌رفه‌ت���ه كه‌ڵكی���ان وه‌رگ���رت‌و خۆیانیان رێكخست .ده‌یان ته‌ش���كه‌ول‌و رێكخراوه‌ی خوێندكاری دامه‌زرا‌و ده‌ستیان به چاالكی‌و هه‌ڵس���ووران كرد ،به‌اڵم رژیم���ی كۆماری ئیس�ل�امی هه‌موو هه‌وڵی خ���ۆی دا تا به‌ر به ش���ه‌پۆلی تازه‌ی خوێندكاری بگرێت .له
18ی پووشپه‌ری س���اڵی 1378به هێرش بۆ س���ه‌ر كۆبوونه‌وه‌ی خوێندكارانی كووی زانكۆی تاران ،ده‌یان كه‌سیان ده‌ستبه‌سه‌ر‌و هه‌روه‌ه���ا كه‌س���انێكی زۆری���ش گیانی���ان له‌ده‌س���ت دا ك ه ئه‌مه جارێكی دیكه 16ی سه‌رماوه‌زی ساڵی 1332ی زیندوو كردهوهو بوو به سه‌ره‌تایه‌ك بۆ خه‌باتێكی سیاسیو مه‌ده‌نی .بزوتن���ه‌وه‌ی خوێندكاری زۆر زوو توان���ی له گ���ه‌ڵ باقی بزاڤه‌كان���ی دیكه‌ی نێو ئێ���ران وه‌ك بزاڤی ژن���ان ،كرێكاران‌و مامۆستایان خۆی رێكبخات‌و جارێكی دیكه ببێت ه پێشه‌نگی خه‌باتی یه‌كسانیخوازی له ئێران. هه‌نووك���ه‌ش بزاڤی خوێندكاری یه‌كێك له به‌هێزتری���ن بزاڤه‌كانی نێو گۆره‌پانی ئێرانه كه له هه‌ر ئاڵوگۆرێك���دا ده‌توانێت ده‌وری س���ه‌ره‌كی بگێرێ���ت .به‌هاتنه س���ه‌ر كاری ئه‌حمه‌دی نی���ژاد‌و به‌رته‌س���ك كردنه‌وه‌ی هه‌موو چاالكیه‌كان‌و گوش���ار خستنه سه‌ر هه‌ڵس���ووراوانی مه‌ده‌ن���ی وسیاس���یو به تایبه‌ت خوێندكاری ،بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاری جارێك���ی دیك���ه ب���ه‌ره‌ورووی یه‌كێ���ك له‌دڕنده‌ترین رژیمه‌كانی س���ه‌رده‌م بووه‌وه. دوای هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆماری له چه‌ند مانگی رابردوو ك��� ه بووه هۆی ناره‌زایه‌تی‌و ئیعترازی به‌رباڵو خه‌ڵك‌و چاالكانی سیاسیو مه‌ده‌نی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی .خوێندكاران توانیان رۆڵی بهرچاوو پۆزه‌تیڤ���ی خۆیان بگێرێن‌و له پێش���ه‌وه‌ی ئه‌م ناره‌زایه‌تیان ه بوه‌ستن. ده‌یان خوێندكار گیانیان ل ه ده‌ستداوه‌و به سه‌دان كه‌سیش له زیندانه‌كانی رژیم ب ه سه‌ر ده‌به‌ن .خه‌باتی خوێندكاران نیشانی دا كه هه‌موو هه‌وڵ‌و ته‌قاالكان���ی رژیم بۆ ئه‌وه‌ی زانك���ۆ بخات���ه ژێر ركێفی خۆی شكس���تی خوارد‌و جارێكی دیك���ه بزاڤی خوێندكاری بوو به بزاڤێك���ی حه‌قخوازانه ك ه ناتوانرێت حاشایان لێبك هنو یان ده‌نگیان بخنكێنن. ل���ه‌م نێ���وه‌دا خوێندكاران���ی كوردی���ش توانیویان���ه خۆی���ان رێكبخ���هنو جێگه‌ی تایبه‌ت���ی ل���ه نێ���و بزاڤ���ی خوێن���دكاری ده‌س���ته‌به‌ر بكه‌ن .له سااڵنی دواییدا ده‌یان رێكخراو‌و یه‌كێیتی���ان دامه‌زراند‌و ل ه هه‌موو زانكۆه‌كان هه‌ڵس���ووراوانه ش���ان ب ه شانی باقی خوێن���دكاران ده‌نگیان هه‌ڵبریوه‌و زۆر جاریش ل���ه‌م رێگه‌یه‌وه توانیویان پرس���ی كورد وه‌ك پرس���ێكی گرنگ نیشان بده‌ن. هه‌ر له ماوهی رابردوودا دوای ئیعدام كردنی ئێحس���ان فه‌تاحیان چاالكی سیاسی كورد له زیندانی س���نه ،خوێندكاران���ی كورد له زانكۆه‌كانی ئێراندا ناره‌زایه‌تیان ده‌ربڕی‌و به كۆبوونه‌وه‌و متینگ رێزیان له‌یادی ئێحسان گرت‌و هه‌وره‌ه���ا داواكاری راگرتنی حوكمی له س���ێداره‌دانی زیندانیانی سیاس���ی كورد بوون .خوێندكارانی كورد هاوش���ان له گه‌ڵ باق���ی خوێندكارانی دیك ه ل ه هه‌موو ئیعتراز وناره‌زایه‌تیه‌كان دژ به كۆماری ئیس�ل�امی به‌شدرایان كردووه.
8
تایبه‌ت
ژمار‌ه ( )35ساڵی دووهه‌م2009/12/2 ،
dwaroj@komala.net
ئێران ل ه ئاوێنه‌ی میدیاکان خۆپیشانده‌كانی رۆژی 16ی سه‌رماوه‌ز له تاران‌و شاره‌كانی دیكه ،كه بووه هۆی تێكهه‌ڵچوونی خه‌ڵ����ك لهگهڵ هێزه‌كانی ئی����داره‌ی ئیتالع����ات‌و به‌س����یجیه‌كان، ره‌نگدانه‌وه‌یه‌ك����ی به‌رباڵوی ل����ه رادیۆو راگه‌یاندنه‌كان����یجیه����انلێكه‌وت����هوه. كاناڵ����ی رادیۆو تلوێزیۆنی له ئه‌مریكا، هێرش����ی هێزه‌كانی به‌س����یج‌و ئیتالعات‌و لیباس شه‌خسیه‌كان بۆسه‌ر خوێندكارانی خۆپیش����انده‌ری له ئاس����تێكی به‌رز باڵو كردهوه .هه‌ر وه‌ها كاناڵه‌كانی «سی ان ان ،فاكس نیوز ،ان بی سی‌و كۆمه‌ڵێكی دیكه ل����ه راگه‌یاندنه‌كان چه‌ندین وینه‌یان له خۆپیش����اندانی خوێندكاران‌و دروشمی م����ه‌رگ ب����ۆ دیكتات����ۆر ل����ه رۆژی 16ی سه‌رماوه‌ز‌و هێرش����ی هێزه‌كانی رژیم بۆ س����ه‌ر خۆپیش����انده‌رانی باڵوكرده‌وه. هه‌روه‌ه����ا ناوه‌ن����دی ئێنێس����تیتۆ ب����ۆ شه‌ڕ‌و ئاش����تی ،كه ناوه‌ندێكی لێكۆڵه‌ری ئه‌مریكایی����ه ،له راپۆرتێك����ی خۆیدا به ئاماژه ب����ه ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی خوێندكاران به رژیمی كۆماری ئیس��ل�امی رایگه‌یاند، ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی ئ����ه‌م دواییانه‌ی تاران، مه‌به‌ستێكی گه‌وره‌تر واته بنه‌مای رژیمی باس له جه‌س����اره‌ت‌و بیری ئازادیخوازی هه‌روه‌ها خۆڕاگری‌و راوه‌س����تانی خه‌ڵكی كۆماری ئیسالمی ده‌پێكێت‌و ئه‌م هه‌سته له كۆمه‌ڵگای ئێران ده‌كات .ئه‌م ناوه‌نده ناڕازی له به‌رانبه‌ر ئه‌و رژیمه دیكتاتۆره‌ی
ب����ه خاڵێك����ی گ����ه‌وره‌ی وه‌رچه‌رخان له ره‌وت����ی خه‌بات����ی ئازادیخوازانه له ئێران
زان����ی .ل����ه الیه‌ك����ی دیك����هوه رۆژنامه نیۆی����ۆرك تامیز ل����ه راپۆرته‌كه‌ی خۆیدا رایگه‌یان����د ،خوێن����دكاران س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یكه له رۆژانی پێش 16ی سه‌رماوه‌ز كه‌وتنه‌به‌ر ئامانجی گرتن‌و ده‌ستبه‌س����ه‌ر كردن����ی هێزه‌كان����ی رژی����م كۆمه‌ڵێك����ی قۆڵبه‌س����ت‌و روانه‌ی زیندان كران ،به‌اڵم ل����ه ره‌وت����ی خه‌بات����ی ئازادیخوازان����هی خۆیان وه‌دوا نه‌كه‌وت����ن‌و قایم‌و پته‌و له رۆژی 16ی س����ه‌رماوه‌زدا هاتن����ه س����ه‌ر ش����ه‌قامه‌كان‌و ناڕه‌زایه‌تی خۆیان روو به رژیمی ئێران ده‌رب����ڕی .هه‌ر له درێژه‌ی ئ����ه‌م راپۆرت����ه‌دا رۆژنامه‌ی واش����ینتۆن پۆس����ت رایگهیاندووه ،خوێن����دكاران به ده‌ستی خاڵی‌و به خۆپیشاندانی هێمنانه هه‌وڵی به‌ده‌س����تهێنانی مافه‌كانی خۆیان ده‌ده‌ن‌و ئه‌م����ه به ش����ه‌پۆلێكی گه‌وره‌ی بزوتنه‌وه‌ی ئێعت����رازی له ئێران ده‌زانێت كه دژی ده‌س����ه‌اڵتی دژه ئازادی رژیمی ئێران ده‌ستیپێكردووه‌و كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئازادیخواز له ئێران به تایبه‌ت خوێندكاران وه‌كوو توێژی وشیاری كۆمه‌ڵگا ،له ریزی پێش����ه‌وه‌ی ئه‌م خه‌باته‌دان‌و تا گه‌یشتن به خواسته‌كانیان ده‌س����ت له تێكۆشان هه‌ڵناگ����رن.
پێشڕه‌وییه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری له ئێران‌و پاشه‌كشه‌ی رژیم په‌رویز ره‌حیمزاده هێزه ده‌س���ه‌اڵتداره‌كانی رژیم���ی ئێران ده‌بێ لهگهڵ ئه‌و راس���تیه به‌ره‌وڕو ببنه‌و‌ه ك ه ئیتر ناتوان���ن پێش ب ه الفاوی گه‌وره‌ی بزوتنه‌وه‌ی حه‌قخوازانه‌ی‌و رادیكاڵی خه‌ڵكی ئێ���ران بگرن .هه‌روه‌ها له‌مه‌ودوا ناتوانن ب ه كه‌ڵك وه‌رگرتن له دادگاییكردنی نمایشی، خه‌ڵ���ك بهوه تاوانبار بك���ه‌ن ك ه ئه‌وان ل ه رێگه‌ی سیخوڕی بۆ ئه‌مریكا‌و ئینگلیس ئه‌م خۆپیشاندانانه‌یان وه‌ڕێخستووه .رژیمێكی خه‌ڵكی ناتوانێت ئیددعای ئهوه بكات كه سی ساڵ ه پش���تیوانی خه‌ڵكی له‌گه‌ڵدایه ،به‌اڵم بۆ سه‌ركوتی خۆپیشانده‌ران به خێرایی ل ه ئامرازی توندوتیژی كه‌ڵك وه‌ربگرێت .ئیتر ئه‌و قس���هی كاربه‌ده‌ستانی رژیم بێ بایه‌خ كراوه كه ده‌ڵێن ،ئه‌م ده‌س���ت ه ل ه خۆمانن‌و ئ���هو ده‌س���ته‌ی دیك ه له ئێم��� ه نین .ئه‌م هه‌ڵسوكه‌وته‌ی رژیم وا نیشانده‌دا كه دوای تێپه‌ڕبوونی 30ساڵ ته‌مه‌نی رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی ،الوان ب ه ش���وێن سیسته‌مێكی دیكه بۆ به‌ڕێوه‌بردنی كاروباری واڵته‌كه‌یان ده‌گه‌ڕێن‌و به‌م ش���ێو‌ه مه‌یدانی چاالكی بۆ ئه‌م ته‌شكیالت ه كه ده‌سه‌اڵتێكی دیكتاتۆری پێكهێن���اوه تووش���ی ته‌نگ���ه‌ژه هاتووه. هه‌زاران خوێندكار له سه‌رتاس���ه‌ری ئێران هاتنه مه‌یدان‌و راشكاوانه رایانگه‌یاند ،ئایین بۆ هه‌میش��� ه له سیاسه‌ت‌و ده‌سه‌اڵت دوور بكه‌وێته‌وه‌و بچێته نێو كونجی ماڵه‌كانه‌وه. كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ناڕازی ل ه رژیمی ئێران ل ه شانۆیه‌كی گه‌وره‌تری بزوتنه‌وه‌ی بێ وێنه‌ی كۆ ما ر ی جه‌ماوه‌ری ،رێبه‌ری رژیمی
ئیسالمیان به هۆی پش����تیوانی له سه‌رۆك كۆم����اری داس����ه‌پاو به‌س����ه‌ر كۆمه‌ڵ����گای ئێرانیان دای����ه به‌ر ره‌خنه‌ی توندی خۆیان. خۆپیش����انده‌ران له حاڵێك����دا كه وێنه‌كانی خامنه‌یی‌و ئه‌حمه‌دینژادیان ده‌س����ووتاند ،به ده‌نگی به‌رز ده‌یان����وت ،ده‌وڵه‌ت جینایه‌ت ده‌كا ،رێب����ه‌ر پش����تیوانی ده‌كا .خه‌ڵك����ی خۆپیشانده‌ر‌و خوێندكارانی بێزار ل ه دیكتاتۆر هه‌روه‌ه����ا له هه‌وڵێك����ی رادیكااڵنه‌تردا‌و به دروش����مه‌كانی م����ه‌رگ بۆ دیكتات����ۆر‌و بژی ئازادیو ده‌یان دروش����می دیكه رایانگه‌یاند، مووس����ه‌وی بیان����ووهو ئامانجی س����ه‌ره‌كی ئێمه تێكشكاندنی سه‌رجه‌م بنه‌ماكانی ئه‌م نیزامه‌یه .له حاڵێكدا كه كۆمه‌ڵێكی زۆر له خوێن����دكاران‌و خه‌ڵك ناڕازی له الیه‌ن هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كانی رژیمهوه ده‌ستبه‌س����ه‌ركران، ئه‌م پرس����یاره دێته ئ����اراوه كه بۆچی رژیم به هیچ ش����ێوه‌یه‌ك ناتوانێت ئه‌م بارودۆخه كونتڕۆڵ بكات؟ ئه‌م بزوتنهوه به‌رینه جه‌ماوه‌ریه كه خۆی له سه‌ر بنه‌مای رێزگرتن له مافه‌كانی مرۆڤ و دێمۆكراس����ی پێناس����ه كردووه ،به هیچ شێوه‌یه‌ك پێشی پێناگیرێت‌و هێزه‌كانی رژیم توانی����ان له 16ی س����ه‌رماوه‌ز هێرش بكه‌نه سه‌ر خوێندكاران ،به‌اڵم له رۆژه‌كانی دیكه‌دا چلۆن له به‌رانبه‌ر ئه‌م بزوتنه‌وه‌دا راده‌وه‌ستن. هه‌رچی رژیم����ی ئێران ده‌یه‌وێت وانیش����ان بدات كه ئه‌م خۆپیش����اندانانه به‌رته‌س����كه، ب����ه‌اڵم لهگهڵ ئه‌م روانگه‌دا ئێمه ش����اهێدی هاتنه مه‌یدان����ی خه‌ڵكانێكی ناڕازین كه رۆژ لهگهڵ رۆژ رێژه‌یان زۆرتر ده‌بێت .هه‌ر وه‌ها ئ����ه‌م بزوتنهوه به‌رینه رادیكاڵه كۆمه‌اڵیه‌تیه بووه‌ته هۆی رێكخس����تن‌و ل����ه ده‌وری یه‌ك كۆبوون����ه‌وه‌ی كۆمه‌اڵن����ی به‌رچاوی خه‌ڵك‌و گروپگه‌ل����ی جۆراجۆر كه خۆیان تێكه‌ڵ به‌م
خرۆش����انه جه‌ماوه‌ریه ك����ردووه .له ماوهی چه‌ن����د هه‌فته‌ی راب����ردوودا‌و پێش له 16ی س����ه‌رماوه‌ز رۆژی خوێندكار ده‌یان رێبه‌ری خوێن����دكاری له الیه‌ن هێزه‌كان����ی رژیمهوه ده‌ستبه‌س����ه‌ر كران ،تا به‌م ش����ێوه‌یه پێش ب ه هاتنه‌سه‌ر ش����ه‌قامی خوێندكاران بگرن، به‌اڵم هه‌موومان دیتمان ك ه قۆڵبه‌ستكردن‌و ده‌ستبه‌س����ه‌ركردنی رێبه‌ران����ی خوێندكاری ناتوانێ����ت پێش به‌م خرۆش����انه جه‌ماوه‌ریه بگرێت چونكه ئه‌م بزوتنهوه خۆی له خۆیدا رێبه‌ری بزوتنه‌وه‌یه‌كی به‌رینترو به‌رباڵوتر له بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاری����ه ،واته ناڕه‌زایه‌تی‌و هاتنی بێ ترسی ئه‌وان بۆ سه‌ر شه‌قامه‌كان، هه‌وڵدانێك����ه ب����ۆ ده‌س����ته‌به‌ركردنی مافی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئازادیخواز‌و دێمۆكراسیخواز ل����ه كۆمه‌ڵگای ئێران‌و به‌ده‌س����تهێنانی ئه‌م مافان����ه ،بێگوم����ان بنه‌ماكانی ئ����ه‌م رژیمه ده‌كاته ئامانجی رووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ی خۆی. هه‌ر وه‌ه����ا بارودۆخ����ی رۆژنامه‌نووس����ان‌و به گش����تی كاروب����اری تایبه‌ت ب����ه بواری راگه‌یان����دن زۆر ناله‌باره‌و ده‌ی����ان كه‌س له رۆژنامه‌نووسان له الیه‌ن ده‌زگاكانی رژیمهوه ده‌ستبه‌سه‌ر كراون‌و له زیندان به شێوه‌گه‌لی جۆراوجۆر س����وكایه‌تیان پێكراوه‌‌و له الیه‌ن هێزه‌كانی رژیمهوه هه‌ڕه‌شه‌یان لێكراوهو به د ا س����ه‌پا ند نی زیندان����ی كردن‌و حو كمی
درێژخایه‌ن هه‌وڵ����ده‌ده‌ن كه راگه‌یاندنه‌كانی ره‌خنه‌گر ب����ه‌ره‌و الواز بوون بب����ه‌ن .دیاره س����ه‌ره‌تای ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیه به‌رباڵوه له‌سه‌ر ئه‌و نمایش����ه هێڵنجاویه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی خولی ده‌یه‌می س����ه‌رۆك كۆم����اری له ئێران راوه‌س����تا ،به‌الم ئه‌م بزوتن����هوه ئێعترازیه دواتر له ئاس����تێكی به‌رب��ڵ�اوو هه‌مه‌الیه‌نه خ����ۆی نواند‌و رێگای خۆی له نێو ئه‌م ده‌ریا گه‌وره‌ی ئێس����تبداد ل����ه ئێ����ران دۆزیه‌وه‌و به‌و ئاراس����ته‌یه‌دا رۆیش����ت كه خۆی وه‌كوو ره‌وتێكی نوێخواز‌و دێمۆكراس����یخواز پێناسه ب����كات .ئ����ه‌م بزوتنهوه له‌م كات‌و س����اته‌دا س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یكه هه‌وڵێك����ی زۆر درا بۆ ئه‌وه‌ی له ژێر س����ێبه‌ری بزوتنه‌وه‌ی نه‌رم‌و به ناو ئیس��ڵ�اخواز بمێنێته‌وه ،به‌اڵم چونكه ش����كڵی ئه‌م بزوتنهوه ویسته‌كه‌ی ئهوه بوو كه ئه‌م سیس����تمه هه‌ڵپێچێت ،سه‌ری خۆی وه‌ك ره‌وتێكی دێمۆكراس����یخواز ك ه ئامانجی س����ه‌ره‌كی دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگایه‌كی نوێ، له‌سه‌ر بنه‌مای ئازادیو رێز گرتن له مافه‌كانی مرۆڤه راگرت‌و ئه‌مڕۆكه هیچ هێزێك نێه كه بتوانێت پێش به پێشڕه‌ویه‌كانی ئه‌م ره‌وته بگرێ����ت .الیه‌ن����ی یه‌كه‌م‌و پێش����ڕه‌وی ئه‌م بزوتن����هوه كۆمه‌ڵێك له الوانی هه‌ڵس����ووڕاو تێكۆشه‌ری سه‌رتاس����ه‌ری كۆمه‌ڵگای ئێران بوون ك����ه به یه‌كده‌نگی‌و یه‌كگرتوویی‌و هه‌ر وه‌ها ب ه كه‌ڵك وه‌رگرتن له ده‌یان ش����ێوازی ناڕه‌زایه‌ت����ی ده‌ربڕی����ن ،وه‌ك����وو نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ،مانگرتن‌و كۆبوونه‌وه ،نووس����ینی دروشم‌و خۆپیشاندان له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان ،له ده‌وری رێبازێكی رزگاریبه‌خش كۆبوونه‌وه‌و ئه‌م ش����انۆ گه‌وره‌یان له خه‌باتێكی به‌رینی جه‌م����اوه‌ری خوڵقان����دو بوون ب����ه رووبارێ ك����ه بزوتن����هوه دیمۆكراتیه‌كانی دیكه‌ی ناو كۆمه‌ڵ����گای ئێران خۆیان ل����ه ناو دڵی ئه‌و بزوتنه‌وه‌دا هه‌ست پێبكه‌ن. الیه‌ن����ی دووه����ه‌م ئه‌و كه‌س����انه بوون كه
خۆیان وه‌كوو رێبه‌رانی بزوتنه‌وه‌ی س����ه‌وز ناڵێنا ،ب����ه‌اڵم ده‌رورو نه‌قش����ی ئه‌وان له‌م بزوتنه‌وه‌دا زۆر كه‌مڕه‌نگ بوو ،چونكوو ئه‌وان له نێ����و دڵی بزوتنه‌وه‌و جه‌ماوه‌ردا نه‌بوون‌و ئێس����تاكه‌ش رێگای خۆیان ل����ه ناوه‌رۆكی بزوتنه‌وه‌كه جیا كردووته‌وه .مووس����ه‌وی له دوایین لێدوانی خۆیدا رایگه‌یاندبوو ئه‌وانه‌ی ك ه وێنه‌ی خومه‌ینی����ان له ژێر پێناوه دژی ئینقالبی ئیس��ل�امین .ئه‌مه نیشان ده‌دا كه مووس����ه‌وی‌و كه‌ڕووبی كه خۆیان ب ه رێبه‌ری بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز ده‌زانن ئێستاكه‌ش هه‌وموو هه‌وڵیان ئه‌وه‌یه ك ه پێش به رادیكاڵ بوونی ئ����ه‌م ره‌وته بگرن ،له حاڵێك����دا ك ه ره‌وتی ئ����ه‌م بزوتنهوه رێگای خ����ۆی دۆزیوه‌ته‌وه‌و هه‌نگاوه‌كان����ی خ����ۆی ب����ه‌ره‌و دێمۆكراتیزه كردنی كۆمه‌ڵگا هه‌ڵگرتووه. الیه‌ن���ی س���ێهه‌می ن���او ئ���ه‌م بزوتنهوه كۆمه‌ڵێك له كه‌س���ایه‌تیه ئایینیه‌كانی ناو رژیم���ه ك��� ه كرده‌وه‌كانی ئ���ه‌م دواییانه‌ی رژیمی���ان داوه‌ت ه به‌ر ره‌خن���هو ده‌ڵێن ك ه ئه‌م هه‌ڵس���ووكه‌وته‌ی ده‌سه‌اڵتداران لهگهڵ ئایینی ئیس�ل�ام ناته‌بایه .ل��� ه حاڵێكدا ك ه باڵی پاوانخواز خۆی ب ه به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌موو بنه‌ماكانی ئیسالم ده‌زانێت. ئه‌و دوو الیه‌نه‌ی سه‌ره‌وه ك ه باسی لێكرا، لهگهڵ ئه‌وه‌یك ه ئاماده نیه دان ب ه دیكتاتۆر بوونی سیس���تمی ده‌سه‌اڵتی رژیمی ئێراندا بنێت ،نیشان له كێش���ه‌یه‌كی جیددی ناو باڵه‌كانی ده‌س���ه‌اڵته ،ك ه ئه‌م گرفتان ه رۆژ لهگهڵ رۆژ فه‌زایه‌كی به‌رینتر بۆ بزوتنه‌وه‌ی دیمۆكراس���یخوازی ل ه ئێران ده‌كاته‌وه ك ه نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ،بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاران، بزوتنه‌وه‌ی رۆش���نبیری ،بزوتنه‌وه‌ی ژنان‌و بزوتنه‌وه‌ی كرێ���كاری‌و ...خۆیان له نێو ئه‌م ره‌وته‌دا ده‌بیننه‌وه.
ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ،
راسپارده
به بۆنه‌ی 21ی سه‌رماوه‌ز رۆژی له‌دایک بوونی شاملو وه‌رگێرانی :ناسری حیسامی
به بێ ئه‌وه‌ى زه‌ینم ئاماده‌ى ئهوه ب ێ شیعرێکى به‌کردارمان ،ده‌ڵێى کۆمه‌ڵێک پیاوى واین لێ بکه‌وێته‌وه ،دواى بیستنى هه‌واڵى مه‌رگى پێش ئیراده‌و ته‌ما و تواناى خۆمان که‌وتووین. جینایه‌تکارانه‌ى چوار سه‌رداری شۆڕشگێڕى تورکمان -تۆماج ،مه‌خدووم ،واحیدى و گه‌رچى گڕى هیچ قازانجێک جورجانى -که ته‌رمه‌کانیان له بن پرده کۆنێک ،هێنده‌ى سه‌رى په‌نجه‌ى ماندوو گه‌رمه‌و‌ه کا له 157کیلۆمیتریى زیندانه‌که‌یان ”دۆزرایه‌وه“ ،هانده‌رى جۆششمان نییه خه‌ریکى نووسینى ”ئه‌م دێڕانه“ بووم و زووتر هیچ هه‌ستێکیش له دهرهوه و له ده‌رووندا گه‌اڵڵه‌که‌یم داڕشتبوو ،که هه‌ڵبه‌ت له نووسینى کۆسپى ڕێى کۆششمان نییه. شیعردا من واناکه‌م له پێشدا گه‌اڵڵه‌ى بۆ داڕێژم ،پاچ و نوێڵ و پێمه‌ڕه به‌اڵم پێش ئه‌وه‌ى نووسینه‌ک‌ه بگات‌ه کۆتایى ،له به‌بێ وه‌ستان هه‌ڵپه‌یانه بابه‌ت که‌سایه‌تیى پۆاڵیینى سه‌ردارێکى گه‌وره‌ى هه‌تا په‌رده‌ى سه‌ر نهێنى دیکه شتى به‌ڕاستى سه‌رسووڕهێنه‌رم بیست که هه‌ڵده‌نه‌وه. ئه‌ویش کاک فوئاد بوو .وام له‌بیره ڕۆژی دواتر هه‌واڵى کوژرانى سه‌عیدى سووڵتانپوور باڵوبووه‌وه( .هه‌ناسه‌م سارد مه‌ختوومقوڵى ئه‌م چه‌ند دێڕه ،به بێ ئه‌وه‌ى پێویست بێ گه‌لێک جار ئه‌م زینده‌خه‌وه‌م سه‌رجه‌م به شیعر ناودێر بکرێ ،پێشکه‌ش ده‌که‌م به چاوێکى ڕووت و په‌تی و به یادى به‌رزی ئه‌و شه‌ش مرۆڤه شه‌ریفه. به سه‌رێکى کاس و هیالک ئه‌حمه‌دى شاملوو دیتوه‌ته‌وه). له ناکاوێک ڕۆڵ‌ه شیرینه‌که‌م ،ماهان! ده‌رگاى سه‌ردابێک هه‌سته بچۆ ئه‌وه‌تا! ئه‌و کۆاڵنه‌ى الى خواره‌وه. خانوویه‌کى لێ ده‌بینى که سه‌کۆیه‌ک له پێشیه‌تى (هه‌موومان مات و سه‌رسوڕماو پیره پیاوێک کز و الواز چاو له چاوى یه‌کتر ده‌که‌ین. له سه‌ر سه‌کۆى پێش ماڵه‌که دانیشتووه. نا! هه‌ڵه‌م کرد کاتێک وتم که‌وایه‌کى ئاودامانى له به‌ردایه ڕه‌نگ گوڵناره ده‌مانزانى بۆ دیتنه‌وه‌ى چى ده‌گه‌ڕێین!) ده‌ڵێى هه‌موو خه‌مى جیهان مه‌شخه‌لێک داده‌گرسێنم لهو شانه کزه‌ى ئه‌و باره. ده‌خزێمه ناو سه‌ردابه‌که و چاوه‌کانى تورکمانین چاو ده‌بڕمه ئه‌و دیمه‌نى که بیبینى ده‌یناسییه‌وه. پڕ له ترس و دڵه‌خۆرپه: بچۆ پێش و به ده‌نگى به‌رز (چونک‌ه ئێستا ماوه‌یه‌که گوێچکه‌ى هێندێک گران بووه) بڵێ« :رۆژ باش!» سه‌ر هه‌ڵده‌بڕێ و به بزه‌یه‌کى خه‌فه‌تاوى به ڕووته‌و‌ه پێده‌که‌نێ و ماچت ده‌کا. تۆ ناوى خۆتى پێ بڵێ و پێشى بڵێ نه‌وه‌ى منى و ڕاسپارده‌ى منت پێیه. (خۆى ناوه‌ى مه‌ختوومقوڵی‌یه له بیرت بێ) پاشان له زمانى منه‌و‌ه ئه‌م شتان‌ه یه‌ک یهکه به خزمه‌تى بگه‌یه‌نه: «_هه‌ىداد ،مه‌ختووم ئه‌مه کامه زینده‌خه‌وه به بێدارى دوو چاوه‌که‌ى من ده‌یبینن؟ کام په‌یامى پڕ له ڕه‌مز و نهێنییه که بێ که‌الم له نێو خه‌ونى ئاڵۆزاوى شه‌وانه‌ى من هاوار ده‌کا؟ خه‌وى قورسى په‌رێشانى و عه‌وداڵییه به‌اڵم ئه‌من وا تێده‌گه‌م که ته‌عبیر و لێکدانه‌وه هه‌ڵناگرێ. خه‌و ده‌بینم چه‌ند پیاوێکین له تاریکیى شه‌وه‌زه‌نگدا ئه‌وا له نێو گۆڕستانێکى بێمێژوو به شوێن شتێکدا ده‌گه‌ڕێین. شه‌وێکى سه‌یر و پڕڕازه: تاریکایى خه‌ست و چڕومه‌ند وه‌ستاوه لهو دیوى سنوورى مه‌کان، شوێنیش ده‌ڵێى مه‌زارێکى کۆنینه‌ى بێسه‌ره‌تایه له کۆتایى کات و زه‌مان. زهوى له مێژه مردووه و تاقى شین و مۆرى ئاسمان پۆلێک ئه‌ستێره‌ى پێوه‌یه له زۆنگاوى تاریکیدا سیس و کزبوون. ئێمه به‌اڵم ده‌ڵێى هه‌موومان ده‌زانین بۆ دیتنه‌وه‌ى چى ده‌گه‌ڕێین، ئه‌گه‌رچى هیچ بیریشى لێ‌ناکه‌ینه‌وه
ئه‌ده‌ب
dwaroj@komala.net
11
باوک و باپیران ده‌بینم یهکه یهکه له سه‌ر چه‌ورى و داڕزیویى ڕه‌شى زهوى ته‌رمیان نێژراو‌ه لهو شوێنه، _ئێسقانى ڕووت_ نه پیستێکه و نه گۆشتێک‌ه و نه ته‌ڕایى چۆڕێک خوێنه. چاوه‌کانیان به‌اڵم هێشتا هه‌ر زیندوون و له کاالنه‌ى وشکى سه‌ردا به‌مالو به‌والدا ده‌گه‌ڕێن نیگه‌ران و زیت و وریا. له به‌رده‌میان دێمه سه‌ر چۆک سه‌رى قورسم داده‌خه‌م و هه‌ر به گریانه‌وه ده‌ڵێم: ”هۆ باوکه‌کان! نیگه‌ران و دڵ له دواى چین؟ ئێمه هه‌موو پێ له خه‌تاى خۆمان ده‌نێین. ئهوه سزاى تاوانمان‌ه که‌‌وا ئێستا سه‌رگه‌ردانین له واڵتى ترس و خۆف و کات و ده‌مى نه‌زانراودا. وا خهریکه له بن بارى زنجیره‌کان پشتمان ده‌شکێ. ئازاى له‌شمان بریندار‌ه و هه‌ر هه‌موو خوێنى لێده‌تکێ. هێنده‌ش سووک و هێنده شانمان کراوه، نه‌ده‌توانین له شه‌رمانا دڵۆپێک ئه‌سرین هه‌ڵڕێژین نه ده‌وێرین له ترسانا هه‌ناسه‌ى ئاخێک هه‌ڵکێشین... نیگه‌ران و دڵ له دواى چین؟ ئێمه هه‌موو پێ له خه‌تاى خۆمان ده‌نێین. ئه‌مجار تێى هه‌ڵدێنینه‌وه“. به‌اڵم ،باوکان له وه‌اڵمدا به چاوێکى پڕ له نه‌فره‌ت لێم ده‌ڕوانن به نیگایه‌ک هه‌ر له چه‌شنى ههناسهىئاخ- چاوه‌کانیان له ئێسقانى کاسه‌سه‌ردا وه‌کوو قوڵته‌ى کوڵینى قیڕ-پڕپڕ له حه‌سره‌ت ده‌جۆشێن ئه‌مجار دهبنه چۆڕاوگه‌یه‌ک هێدى هێدى ده‌ڕژێنه سه‌ر خاکى گۆڕ و وشک هه‌ڵدێن.
ئیتر ته‌واو! هه‌موو خه‌ونى من ئه‌وه‌یه. له‌وانه‌یه خه‌ونێکى وا وریا کردنه‌وه‌ى ئێمه بێ. له‌وانه‌یه ماناى ئه‌م خهونه ئهوه بێ که تاوانى نه‌زانیمان هێنده قورسه بۆ که‌فاره‌ى ئه‌م تاوانه ،سه‌رده‌مێکى دوور و درێژ هه‌موو ساتێک چاوه‌ڕوانى کاره‌سات بین یه‌ک له دواى یه‌ک. من نازانم ته‌عبیرى ئه‌م خهونه چییه من نازانم ده‌یهه‌وێ من له‌چى بگه‌م به‌اڵم ئه‌وه‌نده ده‌زانم هه‌موو ژیانم بووه‌ته خه‌ون بووه‌ته تااڵو بووه‌ته مۆته‌ى په‌یتا په‌یتا. به‌خۆم ده‌ڵێم: ”چیرۆکى بێسه‌روبنه ،قسه‌ى پووچه نابێ بیرى لێ بکه‌مه‌وه هۆى ئه‌م خهونه ئاشکرایه: به شه‌و و رۆژ ،به رۆژ و شه‌و ئاخر هێنده باسی تاته‌شۆر و یاسین هێنده باسى گۆڕ و کفن و مه‌رگ و تازیه‌دارى ده‌که‌ن بۆیه بووه‌ته زینده‌خه‌ونى هه‌موو ساتێک. نه‌ء واناکه‌م نابێ ئیتر خه‌ونى ئاوا ڕێ بده‌مه ناو مێشکى خۆم!“ به‌اڵم دیسان ساتێکی دی من هه‌مان و خه‌ون هه‌مان! دیسانه‌وه هه‌ڵکردنه‌وه‌ى هه‌وداى خه‌ونى نێو گۆڕستان! ڕاستییه‌که‌یت ده‌وێ مه‌ختووم ئه‌من بڕوام به قه‌ده‌ر و نێوچاوان و ئه‌م قسه پووچانه نییه. ئه‌گه‌ر قسه‌ى منت ده‌وێ من پێم وایه هه‌ر که‌سێک خۆى دڵۆپێکى وردیله‌یه له‌م ڕووباره گه‌وره‌یه‌‌دا. که به ته‌نیا ،بێمانایه و به هیچ نه‌بوو، ئهوه ته‌وژمى ڕووباره ڕه‌وت و رێگه‌ى دیارى ده‌کا. با گه‌وجه‌کان ناوى لێ بنێن چاره‌نووس. ئه‌من ده‌ڵێم دڵۆپ ده‌بێ لهوه بگه‌ن که پێکه‌وه ،به بێگومان له ده‌ستیان دێ ڕه‌وتى قه‌ده‌ر و چاره‌نووس هه‌ڵگێڕنه‌وه. بێگومان هه‌ر نه‌زانیی‌ه که ئاسانخواز والێده‌کا سه‌ره‌ولێژ و قۆرتى ڕێگا و ،نسکۆکان ناوبنێ ته‌قدیر واش بزانێ هیچ قه‌ده‌رێک ،هه‌رگیز ناکرێ بیگۆڕى. ڕووبارى سه‌ر له نشێو کردوو ،بهوه له خۆبایى ده‌بێ ڕووبارى سه‌ر له نشێو کردوو به‌م ناوشیارییه زیندووه و هه‌ر به هێزى ئه‌م باوه‌ڕه ته‌قدیرییه ده‌ژى و ڕه‌وتى خۆى ده‌ئاژوێ. ئا به‌م چه‌شنه‌یه که ئێمه‌ش -ئه‌من و ئه‌تۆ- چاره‌نووسێکى ئاوامان دێته ڕێ: تۆ خه‌مناک و کز و داماو که‌ى تا به‌که‌ى داده‌نیشى له سه‌ر سه‌کۆى به‌ر خانووه تاریکه‌که‌ت نوقمى ئه‌ندێشه و غایه‌ڵه‌ى بێسه‌مه‌رى و بێحاسڵیى ئه‌م هه‌موو ساڵ و ساڵگاره که چ بێهووده تێپه‌ڕین. منیش لێره له‌م قوژبنه ده‌چمه‌وه نێو خه‌یاڵێکى بێسه‌ره‌نجام
که له جێیه‌ک هاونه‌فه‌سێک بدۆزمه‌وه (ته‌ڕده‌ستانى پیشه‌ى ”قوڵبه‌ست‌ه بۆ قه‌سابخانه خه‌مگوسارێک که خه‌مێکى خۆمى له‌ال بدرکێنم بردن“) له‌گه‌ڵیدا بارێک هه‌ڵگرم له سه‌ر دڵ. له‌م به‌ره‌وه‌ش دلێرانى ده‌ریا دڵ هه‌ن (شاره‌زایانى سه‌نعه‌تى ”جوان مردن“) لهو کاته‌شدا له هه‌موو جێ گه‌رچى هه‌یه ڕووباره‌که مه‌ست و سه‌رخۆش له باوه‌ڕی (دیسانه‌وه به خۆم ده‌ڵێم) ته‌قدیریانه‌ی ئاسانخوازان پرده‌کۆنێک له سه‌ر که‌نده‌اڵنى وشک‌ه چۆم هه‌ر ده‌ئاژوێ و ،خۆشڕه‌وی ڕێی سه‌ره‌ولێژه له سه رێگایه‌کى چۆڵ و که‌م هاتوچۆ چونکه‌هه‌تا باوه‌ڕێکی ئاوا هه‌بێ که مه‌نزڵگه‌ی ئاخرین و، ئه‌وچه‌وسێنه‌ره قه‌حبه‌یه هه‌روا ته‌مه‌نی درێژه کۆتایى ڕێى خه‌ڵکى ئازا و ده‌ریادڵ بێ به‌اڵم دیسان له بن پردان ده‌ریا له هه‌ڵچوون ناکه‌وێ ئاخ مه‌ختووم قوڵى له ژێر پردان ،ده‌نگی ده‌ریا من جاروبار به‌هاوارتر دێته به‌رگوێ ،که ناخه‌وێ! هه‌ر به په‌له چاوێک له قامووسان ده‌که‌م: هاوتاى چه‌ند گه‌وره‌ى هه‌یه وشه‌ى سه‌رکه‌وتن ڕۆژگارێک (هاوتاى سه‌یر) به‌و بیره‌وه ژان ده‌یگرتم که ڕاسپارده‌ى تۆفانه‌کان هاوتاى چۆنى هه‌یه شادى! هه‌ر نه‌گه‌یشت هاوتاى چۆنى هه‌یه ئینسان! ئه‌و شنه‌یه‌ش که له که‌لى سه‌خت و بێ‌بواره‌وه هاوتاى چۆنی هه‌یه ئازادى! ده‌هات به‌سه‌ر ته‌رمه بێهووده‌کاندا تێپه‌ڕى. هاوتاکانیان هاڕژنێکى چه‌ند پڕباره ئه‌و ته‌رمانه‌ی ئاى مه‌ختووم قوڵى به‌دارى هیواى نادیارى خۆیانه‌وه هه‌ڵواسرابوون. شیعر وتن به‌م وشانه چ هه‌ستبه‌خش و شکۆداره! به‌اڵم ئێستا ئیتر مه‌ختووم من نامه‌وێ من ناترسم هه‌ر بگریم و هه‌ر خه‌مى خۆم بالوێنم. گه‌ر ئه‌م خهونه له خه‌وى ئاڵۆزى شه‌وێکدا لێم بڕوانه! ده‌بینم کارى من بووه‌ته ئهوه یان له وڕێنه‌ى گه‌رمه‌یاو، هه‌موو سه‌ر له ئێواره‌یه‌ک یانه به چاوێکى بێدار بێمه‌وه ژووره‌که‌ى خۆم و یانه به گیانێکى خه‌مبار... بۆ کوژانه‌وه‌ى خۆره‌تاوێکى دیکه چه‌ندین وشه‌ى دیکه بگریم. نه‌ء ئیتر من لێى ناترسم: جارى وایه به خۆم ده‌ڵێم: له نیگا و له قسه بێبه‌رى ”به‌شمان خێڵى ده‌روون ڕه‌ش و تاریک، ده‌ڵێى له قوواڵیى سه‌ده‌کانه‌وه هاتوون شادى نییه که ده‌خوازن نێو چاوانمان ئه‌رێ مۆرى کێى پێوه‌یه؟ خوا یان دڵى به‌ترپ‌ه و به جۆشى خاوه‌نانى بیری پڕشنگ شه‌یتان؟“ و نوور بکه‌نه پینه‌ى پۆستاڵه‌کانى خۆیان و دیسان ده‌ڵێم: کاتێک پشت له ته‌ختى زهوى ده‌ده‌ن «گه‌رچى هه‌موو کات و ساتێک پێیان وایه خه‌منامه‌یه‌ک له دڵتایه که بینووسى، به‌خته‌وه‌رى لهگهڵ ئه‌وان له‌دایک بوو! یان هاوارى داخ و ده‌ردێک که دڵ بگرێ و له چنگى خۆیدا بیگوشێ وابێ! وابێ! با وابێ! یان ژانێکى که‌مه‌رشکێن من ناترسم هه‌موو کاتێک وه‌ها دیده‌ت پێ ته‌ڕ ده‌کا چۆن ده‌زانم چاره‌نووسى پڕ نه‌گبه‌تى هه‌ر ده‌روون که دیمه‌نى گشت جیهانت له پشتى ئه‌و کوێرێک فرمێسکه‌وه که جینایه‌ت وه‌ک مه‌زهه‌بى حه‌ق مه‌وعیزه‌کا، به له‌رزۆکى بێته به‌رچاو- به کوێ ده‌گا هه‌ر چهنده که باش ده‌زانم به کوێ ده‌گا! لهو به‌ر خێڵى نابه‌کاران ڕاوه‌ستاون
10
ژمار‌ه ( )36ساڵی دووهه‌م2009/12/16 ،
dwaroj@komala.net
تایبه‌ت
یرانه ئابورییه‌كانی به‌رده‌م رژیمی كۆماری ئیسالمی قه ئا :دواڕۆژ له ماوهی رابردوودا ل ه الیه‌ن وه‌زاره‌تی بازرگانی ده‌وڵه‌تی مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد ،پالنێك به ناوی «نێهزه‌تی كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخی ته‌واوكراو» خرایه روو كه شه‌پۆلێكی له نیگه‌رانی له نێوان خه‌ڵك‌و به‌كارهێنه‌ران دروست كرد .ئه‌م پالنه‌ی وه‌زاره‌تی بازرگانی هاوكاته لهگهڵ په‌سه‌ندكردنی پرۆژه یاسای نه‌هێشتنی سوبسید‌و ناردنی بۆ شۆرای نیگه‌هبان، كه ئه‌ویش ئاسه‌واره‌كانی هه‌ر له ئێستاوه دیاره‌‌و زۆربوونی نرخه‌كان‌و كه‌مبوونه‌وه‌ی توانای كڕینی خه‌ڵك به‌رهه‌می ئه‌م پالنه ئابورییانه‌ی ده‌وڵه‌تی ده‌یه‌می كۆماری ئیسالمییه. به پێی بۆچوونی شاره‌زایانی ئابوریی «نێهزه‌تی نه‌ته‌وه‌یی كه‌مكردنه‌وی نرخه‌كان» له رێگه‌ی ده‌ستێوه‌ردانی ده‌وڵه‌تی له میكانیزمی بازاڕ چه‌ندین ده‌یه‌یه كه له‌هه‌موو واڵتان كۆكراوه‌ته‌وه‌‌و جێبه‌جێكردنی ئه‌م پالنه زیاتر ل ه سێ ده‌یه له‌مه‌وپێش خۆی یه‌كێك له فاكته‌ره‌كانی روودانی شۆڕشی ساڵی 57بووه ،تا ئه‌و جێگه‌ی كه بازاڕی سوننه‌تی خسته ریزی نه‌یارانی ده‌وڵه‌ته‌وه. ژووری بازرگانی ئێران هه‌وڵده‌دات ده‌وڵه‌ت رازی بكات ك ه نه‌ته‌نیا كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخی ته‌واوكراو ،ستراتیژی شیاو بۆ كۆنترۆڵی هه‌ڵئاوسان نییه ،به‌ڵكو ده‌توانێت ئه‌نجامی پێچه‌وانه‌ی لێبكه‌وێته‌وه .هه‌روا كه كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخ سوود ،نه‌بووه هۆی گه‌شه‌ی ئابوریی ،كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخه‌كانیش ده‌بێته هۆی شكڵ نه‌گرتنی سه‌رمایه‌ی وه‌ستاو ،هه‌ڵهاتنی سه‌رمایه، زۆربوونی بێكاری ،دابه‌زینی نرخی گه‌شه‌ی ئابوریی‌و هه‌ڵكشانی وه‌ستانی هه‌ڵئاوسان (ركود تورمی) ل ه ئێراندا. ئه‌سه‌دواڵ عه‌سكه‌ر ئه‌والدی ،سه‌رۆكی كونفدراسیۆن هه‌نارده‌كارانی ئێران
سه‌باره‌ت به‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌ڵێت كه كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخی ته‌واوكراوی كااڵ لهگهڵ پێكهاته‌ی ئێستای ئێران نایه‌ته‌وه‌‌و زۆركردنی سودی به‌رهه‌مهێنان تاقه‌رێگای هێنانه‌خواره‌وه‌ی نرخه‌كانه .له روانگه‌ی گه‌وره‌ترین هه‌نارده‌كاری وشكباری ئێران ،زۆركردنی سودی به‌رهه‌مهێنان به سه‌رمایه‌گوزاری هه‌رزان رێگه‌ی تێده‌چێت، به‌شێوه‌یه‌ك كه ده‌وڵه‌ت له مافه‌كانی چاوپۆشی بكات ،واته له وه‌گه‌ڕخستنی سه‌رمایه ،چاوپۆشی له ماڵیات ،ماڵیات له سه‌ر زێده‌بایی ،بێمه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‌و باجی شاره‌داره‌ییه‌كان بكات .به‌مشێوه‌یه ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی نرخی كااڵكان بێته‌خواره‌وه زۆر زیاتره له‌وه‌ی كه ئه‌و پالنه‌ی ده‌وڵه‌ت چاوڕێی ده‌كات. ئه‌گه‌ر ئه‌م رێكاره‌ی عه‌سكه‌ر ئه‌والدی رێگه‌یه‌ك بێت بۆ هێنانه‌خواره‌وه‌ی نرخی كااڵ له ئێران ،له‌به‌رامبه‌ردا هۆكارێكه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كار له بارودۆخی ئێستای ئێران كه رووبه‌ڕووی كه‌مبوونی كاره. گه‌شه‌ی سودی به‌رهه‌مهێنان دژبه كارو گه‌شه‌پێده‌ری بێكاری زیاتره ،به‌تایبه‌ت كه له‌ئێران كاری نه‌فه‌رێك له ده‌زگا ده‌وڵه‌تییه‌كان له‌الیه‌ن 5یان 6كه‌سه‌وه ئه‌نجام ده‌درێت .ئه‌گه‌ر پالنی زیادكردنی سودی به‌رهه‌مهێنان له ده‌زگا ده‌وڵه‌تی‌و یه‌كه به‌رهه‌مهێنه‌كان‌و پیشه‌سازی واڵت جێبه‌جێبكرێت ،ژماره‌یه‌كی زۆر له كرێكاران‌و حه‌قده‌ست بگیران كاره‌كانیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن‌و ئه‌مه‌ش له كۆمه‌ڵگایه‌ك كه به پێی داتا ره‌سمییه‌كان لهگهڵ نرخی بێكاریی %17به‌ره‌وڕووه ،قه‌یرانێكی جدییه. ناوه‌ندی ئاماری ئێران له دوایین راپۆرتی خۆی ژماره‌ی كرێكارو فه‌رمانبه‌رانی به 21ملیۆن كه‌س دایه‌قه‌ڵه‌م ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌م ژماره‌یه راستیش بێت، ته‌نیا له ساڵی 1358تا ،1368نزیك به 18ملیۆن كه له ئێران له دایكبوون كه‌هه‌موویان تا چوار سالی دیكه سنوری
24ساڵی تێپه‌ڕده‌كه‌ن‌و هه‌موویان پێویستیان به‌كاره .به‌م شێوه‌یه نه‌ته‌نیا تا چوار ساڵی داهاتوو النیكه‌م ده‌بێت 18 ملیۆن كار له واڵت دروست بێت ،به‌ڵكو ده‌بێـت 9ملیۆن یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوونیش ئاماده‌بكرێت كه به‌دیهاتنی ئه‌مه‌ش پێویستی به ته‌رخانكردنی ده‌یان ملیار دۆالر سه‌رمایه‌یه له چوارچێوه‌ی چه‌ندین پالنی گه‌وره‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه. پێش له خستنه‌رووی پالنی «نێهزه‌تی كه‌مكردنه‌وه‌ی نرخی ته‌واوكراو» ،ده‌نگ‌و هه‌رای نه‌هێشتنی سوبسید له‌سه‌ر كااڵ سه‌ره‌كییه‌كانی خه‌ڵك بوو كه میدیا‌و ناوه‌نده ئابوریی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئێران به‌خۆیه‌وه سه‌رقاڵكردبوو .سوربوونی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد بۆ به‌ناو پالنی
ئامانجداركردنی سوبسیده‌كان كه ب ه پێی بۆچوونی ده‌یه‌مین ده‌وڵه‌تی كۆماری ئیسالمی رێگاچاره‌ی ده‌ربازبوونی ئێران له كێشه ئابورییه‌كانه ،له‌م سااڵنه‌ی دواییدا به‌هۆی سیاسه‌تی چه‌وتی ئابوریی ده‌وڵه‌ت چه‌ندین جار بودجه توشی كورتهێنان بووه ،ئه‌مساڵ ده‌وڵه‌ت پێیوایه به نه‌هێشتنی سوبسید له سه‌ر كااڵ سه‌ره‌كییه‌كان ده‌توانێت ئه‌م قه‌یرانه مه‌هار بكات .به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئاشكرایه جێبه‌جێكردنی ئه‌م پالنه گوشاری زیاتر ده‌خاته سه‌ر خه‌ڵكی ئێران ،به‌تایبه‌ت چینی زه‌حمه‌تكێش‌و هه‌ژار‌و ئه‌مه‌ش ناڕه‌زاییه‌كان زیاتر ده‌كات. هه‌ر بۆیه خسته‌ڕووی ئه‌م پالنه به‌ناوئابورییه ده‌نگ‌و هه‌رای له ناو خودی
ئابوریی شێخ نشینی دوبه‌ی له‌ژێر كاریگه‌رییه‌كانی قه‌یرانی ئابوریی جیهان سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌و قه‌یران ه ئابورییه‌ی كه زۆرێك ل ه واڵتانی جیهانی گرته‌وه ،بووه هۆی ئابوریی ئه‌وه‌ی دوبه‌ی ك ه یه‌كێك ل ه ئابورییه به‌هێزه‌كانی ناوچه‌كه‌ی ه توشی قه‌یران بێته‌وه‌‌و نرخی زۆرێك ب ه پشكه‌كانی ب ه رێژه‌یه‌كی زۆر بێته‌خوار هو ه. ل ه ئه‌نجامی ئه‌م گۆ ڕ ا نكا ر ییه، مانگی نۆامبری رابردوو شیركه‌تی سه‌رمایه‌گوزاری د هو ڵه‌تی دوبه‌ی ۆرڵد، له‌به‌شی ك ه بینا سا ز ی چاالكی هه‌یه، داوای كرد ك ه كاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی 60ملیۆن دۆالر ل ه قه‌رزه‌كانی بۆ ماوهی شه‌ش مانگ دوابخرێت. به‌رده‌وام بوونی نیگه‌رانییه‌كان
شیركه‌تی بارودۆخی ده‌رباره‌ی سه‌رمایه‌گوزاری دوبه ۆرڵد ،بووه‌هۆی ئه‌وه‌ی نرخی سه‌هام له واڵتانی عه‌ره‌بی ناوچه‌ی كه‌نداوی فارس به خێرایی بێته‌خواره‌وه. به‌دوای یه‌كه‌م شۆكی ئابوریی بۆ دوبه‌ی، رۆژانی رابردوو بورسه‌كانی دوبه‌ی ب ه رێژه‌ی %6ب ه نزمترین ئاستی خۆی ل ه مانگی مارس به‌م الو‌ه گه‌یشتوه .هۆی دابه‌زینی بورس ،زه‌ره‌ی قورسی شیركه‌تی ئه‌لنه‌خیل‌و دابه‌زینی چه‌ند كۆمپانیای تر ل ه ریزی راتینگ راگهیهندراوه .به‌دوای ئه‌م قه‌یرانه یه‌ك له دوای یه‌كانه‌‌و له‌حاڵێكدا ك ه شێخ خه‌ڵیفه بن ساعد ئالی نه‌هیان، ئه‌میری ئه‌ماراتی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی، هه‌وڵده‌دات ئارامی بۆ بازاڕ ماڵی واڵته‌كه‌ی بگه‌ڕێنێته‌وه ،ئاسه‌واری نیگه‌رانی ل ه زۆربوونی قه‌رزه‌كانی ئه‌مارات له‌بازاڕه‌كانی بورسی ئوروپاش كاریگه‌ریی بووه. رۆژنامه‌ی ئاڵمانی هندلزبالت رایگه‌یاند كه پێوه‌ری بورسی دوبه‌ی %6دابه‌زینی بووهو ب ه نزمترین ئاستی خۆی له مانگی مارس به‌م الو‌ه گه‌یشتوه .دوو هه‌فت ه له‌وه‌پێش ،پاش ئه‌وه‌ی ك ه ئاشكرابوو قه‌رزه‌كانی «سندوقی دوبه‌ی ۆرڵد» ب ه 59 ملیارد دۆالر گه‌یشتوه ،بورسه‌كانی جیهان سه‌باره‌ت به هه‌واڵه ئابورییه‌كانی ئه‌مارات نیگه‌رانییه‌كی زۆرتر نیشان ده‌ده‌ن. كۆمپانیای النخیل وه‌ك یه‌كێك ل ه ژێر مه‌جموعه‌كانی سندوقی دوبه‌ی ۆرڵد‌و دروستكه‌ری دوورگه‌ی ده‌ستكردی نه‌خل جهمیره ،زۆربوونی قه‌رزه‌كانی نیوه‌ی یه‌كه‌می ساڵی 2009ی خۆی به رێژه‌ی %7 راگه‌یاند .دوورگه‌ی نه‌خل جهمیره مانگی
نۆامبری رابردوو ل ه یه‌كێك ل ه شكۆدارترین جه‌ژنه‌كانی میژوی جیهان كرایه‌وه ،هۆتیڵی حه‌وت ئه‌ستێره‌ی ئاتالنتیس‌و یه‌كێك ل ه گه‌وره‌ترین ئاكواریۆمه‌كانی جیهان له‌م دوورگه‌یه‌دا دروستكراوه .ئێستا به قه‌یرانی ماڵی ئه‌لنخیل ،نیگه‌رانی ئهوه دروستبوو‌ه ك ه دوورگه‌ی نه‌خل جهمیره ل ه رووی توریستییه‌وه به‌هاكانی خۆی له‌ده‌ستبدات. ئه‌لنه‌خیل كه ده‌بوای ه تا رۆژی 14ی دێسامبر بڕی 3میلیارد‌و 500ملیۆن دۆالر ل ه قه‌رزه‌كانی خۆی بداته‌وه ،دوو هه‌فت ه لهوه پێش داوای ل ه خاوه‌ن قه‌رزه‌كان كرد كه شه‌ش مانگی دیكه ده‌رفه‌تی بۆ درێژ بكه‌نه‌وه .به پێی راگه‌یاندنه‌كانی ئه‌لنه‌خیل بڕی هه‌موو قه‌رزه‌كانی ئه‌و كۆمپانیایه ب ه 20ملیارد دۆالرده‌گات. قه‌یرانی ئابوریی دوبه‌ی ك ه دووهه‌مین شێخ نشینی گه‌وره‌ی ئه‌ماراتی یه‌كگرتوی عه‌ره‌بییه ،به هۆی كاریگه‌رییه‌كانی قه‌یرانی ئابوریی جیهان له‌سه‌ر ئابوری واڵتی دیكه‌یه، ئه‌م شێخ نشین ه سه‌رمایه‌گوزارییه‌كی زۆر ل ه به‌شی بیناسازی كردووه وه‌ك یه‌كێك ل ه جه‌مسه‌ره گه‌وره‌كانی سه‌رمایه‌گوزاری نێوه‌ده‌وڵه‌تی لێهاتووه .بانكی ناوه‌ندی ئه‌مارات ك ه ل ه ئه‌بوزه‌بییه رایگه‌یاندو‌ه ك ه پشتگیری ل ه بانك ه ناوخۆی‌و ده‌ره‌كییه‌كان ده‌كات كه له ئه‌مارات چاالكییان هه‌یه‌‌و له‌م قه‌یرانه‌دا یارمه‌تیده‌ریان ده‌بێت .قه‌یرانی ئابوریی دوبه‌ی كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئابوریی واڵتانی ناوچه‌كه‌‌و به‌تایبه‌تی واڵتانی عه‌ره‌بی كه‌نداوی فارس ده‌بێت.
ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران لێكه‌وتوه ،به‌تایبه‌تی له بارودۆخی ئێستادا كه كێشه‌كانی رژیم زیاتر بووه‌ته‌وه .عه‌لی الریجانی ،سه‌رۆكی مه‌جلیسی ئێران پێیوای ه كه نه‌هێشتنی سوبسید ته‌نیا ل ه كه‌شێكی ئارام‌و به یه‌كگرتووی جێبه‌جێ ده‌كرێت‌و به بڕوای ئه‌و له دۆخی ئێستا كه كێشمه‌كێش‌و ملمالنێی سیاسی توندتربووه‌ته‌وه، كاتێكی شیاو بۆ جێبه‌جێكردنی پالنی البردنی سوبسید نییه. نه‌یارانی ده‌وڵه‌تیش جێبه‌جێكردنی پالنی نه‌هێشتنی سوبسید به به‌هێزكه‌ری بزوتنه‌وه‌ی سه‌وزی ئێران ناولێده‌به‌ن .به بۆچوونی شاره‌زایانی ئابوریی نه‌هێشتنی سوبسید نه‌ك ته‌نیا هه‌زینه‌یه‌كی قورس ده‌خاته ئه‌ستۆی كۆمه‌ڵگا ،به‌ڵكو ده‌بێـته هۆی زیاتر جیابوونه‌وه‌ی چین‌و توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگای له رژیمی ئیسالمیو له ئه‌نجامدا به‌ره‌و رووخانی ده‌بات. ئه‌مه‌ش له‌حاڵیكدایه كه بانكی ناوه‌ندیی كۆماری ئیسالمی له دوایین راپۆرتی خۆی رایده‌گه‌ینێت ك ه به كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌رده‌وامی نرخی واقعی دۆالرو یۆرۆ، كورتهێنانی غه‌یری نه‌وتی ئێران وه‌ك سااڵنی رابردوو له حاڵی زیادبوونه‌‌و كه‌لێنی هه‌ڵئاوسانی ناوخۆ‌و ده‌ره‌كی‌و نه‌گۆڕبوونی سیاسه‌تی بازرگانی‌و ئه‌رزیی ئێران ،زۆربوونی به‌رده‌وامی كورتهێنانی ته‌جاره‌تی غه‌یری نه‌وتی به‌دواوه بووه. ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌ك ته‌نیا %27له‌سه‌ر هێنانی نه‌وت‌و بێنزین زیاتر بووه ،به‌ڵكو نرخی هه‌نارده‌ی به‌رهه‌مه‌كانی پترۆشیمی ئێرن له ماوهی حه‌وت مانگی رابردوو به رێژه‌ی %30كه‌می كردوه. له‌م بارودۆخه‌دا هه‌م ده‌وڵ هت‌و هه‌م مه‌جلیسی ئیسالمی كه سه‌ره‌ڕای هه‌موو دوودڵییه‌كان به‌شێكی گهوره له پالنی ئامانجداركردنی سوبسیده‌كانی په‌سه‌ند كردوه ،سه‌رلێشێواوی ئه‌و پێشهاتانه‌ن كه ئه‌گه‌ری روودانی حاشاهه‌ڵنه‌گره‌‌و هیچ رێگه‌ی ده‌ربازبوونێكی لێی نییه.
جه‌ریمه‌ی 87 ملیۆن دۆالری بریتیش پترۆلیۆم به‌هۆی ره‌چاونه‌كردنی رێوشوێنی ئه‌منی‌و ته‌ندروستی له الیه‌ن كۆمپانیای نه‌وتیی بریتیش پترۆڵیۆم ،ئه‌م كۆمپانیا به‌ریتانی ه ب ه بڕی 87ملیۆن دۆالر جه‌ریمه كرا. چوارساڵ لهوه پێش به هۆی ته‌قینه‌وه‌یه‌ك له‌م پااڵوگه‌ی ه 15كه‌س گیانیان ل ه ده‌ستدا‌و نزیك ب ه 180كه‌سیش برینداربوون .كۆمپانیای بریتیش پترۆڵیۆم ل ه ساڵی 2005زیاتر ل ه 21ملیۆن دۆالری ب ه ئیداره‌ی سه‌المه‌ت‌و ئه‌منیه‌تی كاریی، غه‌رامه‌ی داوه‌‌و گرێبه‌ستێكی چوارساڵه‌ی ئیمزاكردبوو كه به هۆی ئه‌وه‌وه به‌ڵێنی دابوو كه مه‌ترسییه‌كانی ئه‌منیه‌تی پااڵوگه‌ی تێگزاس ك ه سێهه‌مین پااڵوگه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌مریكایه ،چاره‌سه‌ربكات .ئه‌م كۆمپانیایه هه‌روه‌ها ده‌بێت زیاتر ل ه 2 ملیاردۆالر به بنه‌ماڵه‌ی قوربانیان بدات. ب ه دوای شه‌ش مانگ لێكۆڵینه‌وه ،یه‌كێك له پشكێنه‌ران نزیك ب ه 300سه‌رپێچی ئه‌و كۆمپانیایه‌ی ده‌رخستوه ك ه سیستمی ئه‌منیه‌تی پااڵوگه‌كه‌ی چاره‌سه‌رنه‌كردوه. هه‌ربۆیه به بڕی 87ملیۆن دۆالر جه‌ریمه‌كراوه‌‌و ده‌بێـت ل ه ماوهی 15رۆژدا جه‌ریمه‌كه‌ی بدات. پااڵوگه‌ی بریتیش پترۆڵیۆم ل ه تێگزاسی ئه‌مریكا ،سێهه‌مین پااڵوگه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌مریكایه .پێشكێنه‌رانی ئه‌منیه‌ت ب ه هۆی كه‌مته‌رخه‌می ل ه باشتركردنی ئه‌منیه‌تی پااڵوگه‌ی ئه‌م شیركه‌ته ل ه تێگزاس بڕی 87ملیۆن دۆالر غه‌رامه‌یان دیاری كردوه.
HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500
په‌یوه‌ندی: radio@komala.eu
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی
www.komala.net
بک ه
dwaroj@komala.net
رادیۆی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان FES: 5\6
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین:
فه‌ریبا محه‌مـــــه‌دی
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر
نۆ رێکخراوی رۆژهه‌اڵت داخرانی د.ت.پ .مه‌حکوم ده‌که‌ن شکۆدار و پڕ ڕێبوار بێت ڕێگای ئەزموونداری پارتی کۆمەڵگای دیموکراتیی ،د.ت.پ هەروەکو چاوه‌ڕوان دەکرا ،بە داخەوە ،ئەمڕۆ ٢٠٠٩/٥/١١دادگای بااڵی تورک بە سەرۆکایەتی هاشم کتلچ ،بە پێی ڕاگەیاندنی ڕەسمیی دادگا خۆی و ئەوەش بە پێی ماددەی دەستووریی ١٠٣ – ١٠١ و بە کۆی تەواوی دەنگەکان ،بڕیاری داخستنی پارتی کۆمەڵگای دیموکراتیی ،د.ت.پ .و هەروەها لێستاندنەوەی پلەی پارلەمانتاربوونی لە بەڕێز کاک ئەحمەد تورک و ئایسل توگلوک درا .هەروەها لەو بریارەدا هاتووە کە ژمارەیەکی بەرچاو لە شارەدار، پارلەمێنتار و سیاسەتمەدار بۆیان نەبێت جارێکی دیکە ڕێکخراوەی سیاسیی دابمەزرێنن .ئەوەیش کە پارە و سامانی د.ت.پ کە پارە و سامانی خەڵکی کوردستانە تەسلیم بە خەزێنەی دەوڵەتی تورک بکرێت. هاشم کتلچ لە ڕاگەیاندنەکەی خۆیدا گوتی :لە مێژە رایگشتیی تورک و میللەتی تورک تەحەمولی ئەم پارتیە دەکەن و بووە بە ناوەندی فیتنە و ئیتر ماوە نەماوە لەوە زیاتر ڕێگایان پێ بدرێت. ئاشکرایە ئەم کارەی دەوڵەتی تورک بەشیکە لە سیاسەتی داگیرکەریی چونکە لە ڕێگای داخستن
و لێستاندنەوەی پارلەمێنتاریبوونەوە لە بەڕێزان ئەحمەد تورک و ئایسل توگلوک ئەوا ژمارەی پارلەمێنتارانی د.ت.پ دەبێت بە ١٩کەس و بەو شێوەیە مەرجی بەشدداربوون لە پارلەماندا لە دەست دەدەن. ئێمە ئەمە بە هەنگاوێکی دیکەی داگیرکەریی دەوڵەتی تورک سەیر دەکەین و پێمان وایە ئەمە وەالمی ئاسایی داگیرکەرە بە خەباتی مەدەنیی و سیاسیی ،بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا دەزانین کە گەلی ئێمە لە باکووری کوردستان بە هەزاران کادێر و سیاسەتمەداری لێهاتووی تێدایە کە لە سبەینێوە درێژە بە خەباتی ئازادیخوازیی خۆیان دەدەن .ئەو پارە و سامانەش کە تورکەکان ئێستا لە د.ت.پ زه‌وت ده‌که‌ن لە مێژووی داگیرکەریاندا ملوێن بەرابەری ئەوەیان لە ساڵێکدا بردووە و خواردووە. نەتەوەی کورد ئیتر خاوەن پارە و ئیمکانیات و ڕۆڵەی دڵسۆزی خەباتکاری خۆیەتی و ئەم جۆرە کارانە ڕێگای کورد بۆ ئازادی و سەربەخۆیی زەحمەت دەکات ،بەاڵم نایگرێت. ئێمە دەست لە ناو دەستی هاوڕێیانی تێکۆشەریکوردستانیی د.ت.پ دا لە خەبات و کاریاندا بەشدارین و سوپاسی هاورییانەی خۆمان بەۆ ئەو بەشە لە خەبات دەردەبڕین و دڵسۆزانە
به‌همه‌ن قوبادی خه‌اڵتی تایبه‌تی فیستیڤاڵی فیلمه‌کسی تۆکیۆی به‌ده‌ستهێنا
سینه‌ماکاری ناوداری کورد «به‌همه‌ن قوبادی» ب ه فیلمی سینه‌مایی «که‌س ل ه پشیل ه ئێرانییه‌کان خه‌به‌ری نییه» خه‌اڵتی تایبه‌تی ئه‌ندامانی لێژنه‌ی ناوبژیوانی فیستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی «فیلمه‌کس»ی تۆکیۆی به‌ده‌ستهێنا. ب ه پێی راپۆڕتی راگه‌یاندنی گشتی کۆمپانیای «مژ فیلم» ل ه شاری به‌رلین ،فیلمی سینه‌مایی «که‌س ل ه پشیل ه ئێرانییه‌کان خه‌به‌ری نییه« ل ه ده‌رهێنانی سینه‌ماکاری به‌توانای کورد «به‌همه‌ن قوبادی» توانی خه‌اڵتی تایبه‌تی ئه‌ندامانی لێژنه‌ی
ناوبژیوانی به‌شی کێبڕکێی سێیه‌مین خولی فیستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی «فیلمه‌کس»ی تۆکیۆی ژاپۆن به‌ده‌ستبێنێت. ل ه رێوڕه‌سمی کۆتایی فیستیڤاڵی «فیلمه‌کس»دا نێونه‌ته‌وه‌یی ئه‌ندامانی لێژنه‌ی ناوبژیوانی ئه‌م فیستیڤاڵ ه سه‌باره‌ت ب ه فیلم ه نوێیه‌که‌ی به‌همه‌ن قوبادی رایانگه‌یاند ک ه یه‌گجار زۆر چوونه‌ت ه ژێر کاریگه‌ری ئه‌م فیلمه‌وه« .که‌س ل ه پشیل ه ئێرانییه‌کان خه‌به‌ری نییه» ل ه الیه‌ن رخنه‌گران و بینه‌رانی به‌شداربوو ل ه فیستیڤاڵدا پێشوازییه‌کی بێوێنه‌ی لێکرا ب ه شێوه‌یه‌ک ک ه دوای نمایش کردنی فیلمه‌که ،بۆ ماوهی چه‌ندین خوله‌ک ب ه چه‌پڵ ه رێزان پێشوازیان له فیلمه‌ک ه و به‌همه‌ن قوبادی کرد. دوایین فیلمی سینه‌مایی به‌همه‌ن قوبادی ل ه به‌شی کێبڕکێی سێزده‌یه‌مین خولی فیستیڤاڵی «شه‌وه‌کانی ڕه‌شی تالین» ل ه واڵتی ئیستۆنیا لهگهڵ کۆمه‌ڵێک فیلمی دیک ه ل ه سه‌رتاسه‌ری دنیا ل ه رکابه‌ریدا بوو. فیلمی سینه‌مایی «که‌س ل ه پشیل ه ئێرانییه‌کان خه‌به‌ری نییه» ل ه رۆژانی 2و 4ی دیسه‌مبه‌ری 2009ل ه به‌شی کێبڕکێی ئه‌م فیستیڤاڵه نمایش کرا.
پێیان رادەگەیەنین کە هاوری و هاوسەنگەریی خەباتی ئەوان بووین و دەبین. هەروەها دابونەریت و ڕەفتاری داگیرکەریی وشۆوێنیستانه‌ی داگیرکەری تورک لە کوردستان شەرمەزار دەکەین و پێیان دەڵێین کە گەلی کورد لە باکووری واڵت نەک هەر الوازتر بەڵکو زۆر بەهێزتر و سەربەرزتر و ڕق ئەستورتر ددرێژە بە خەباتی سیاسیی و مەدەنیی و شێوەکانی دیکەی خەبات دەدات. سەربڵند بێت مرۆڤی خەباتکاری کوردستانیی و شەکاوە بێت ئاالی سەربەخۆبوون و ڕزگارییمان پارتی سەربەخۆیی کوردستان پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان(ڕۆژهەاڵت پالتفۆرمی نه‌ته‌وه‌یی بۆ رۆژهه‌اڵتی کوردستان کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان /سوێد پژاک (پارتی ژیانی ئازادی کوردستان) ڕێکخراوی خەباتی شۆڕشگێڕی کوردستان بزووتنەوەی دیموکراتیکی یارسان کۆمەڵەی مافی مرۆڤی کورد -ئوروپا کۆمه‌له‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تکێشان(ڕه‌وتی ێه‌کگرتنه‌وه)
شه‌هرام عه‌لیدی له سێ فیستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی خه‌اڵتی به‌ده‌ستهێنا شه‌هرام عه‌لیدی ب ه فیلمی سینه‌مایی «سرت ه لهگهڵ با» ل ه فیستیڤاڵی فیلمی «براتیسالوا» ل ه واڵتی ئیسلۆڤاكیا ،ل ه فیستیڤاڵی فیلمی «ئامازۆن» ل ه واڵتی به‌رازیل و ل ه فیستیڤاڵی فیلمی «پساك» ل ه واڵتی فه‌ره‌نسا سێ خه‌اڵتی گرینگی به‌ده‌ستهێنا. ب ه پێی راپۆرتی راگه‌یاندنی گشتی فیلمی «سرت ه لهگهڵ با» ،فیلمی سینه‌مایی «سرت ه لهگهڵ با» «»Whisper With the Wind ب ه ئاماده‌بونی شه‌هرام عه‌لیدی ل ه به‌شی كێبڕكێی یازده‌یه‌مین خولی فیستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی فیلمی «براتیسالوا» نمایش كرا و ل ه 31مین خولی فیستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی الیه‌ن لێژنه‌ی ناوبژیوانی زانكۆكانی فیلمی «سێ قاره‌ی نانت» ل ه واڵتی براتیسالواو‌ه خه‌اڵتی باشترین فیلمی فه‌ره‌نسا نمایش كرا .ئه‌م فیستیڤاڵ ه ل ه پێبه‌خشرا. رۆژانی 24ی نۆڤێمبر تا 1دیسه‌مبه‌ری یازده‌یه‌مین خولی فیستیڤاڵی 2009ل ه شاری نانت به‌ڕێوه‌چو. نێونه‌ته‌وه‌یی فیلم ه مێژوییه‌كانی جێی ئاماژه پێدان ه شه‌هرام عه‌لیدی «براتیسالوا» ل ه رۆژانی 27نۆڤێمبه‌ر ماوه‌یه‌ك پێش ئێستا دو خه‌اڵتی تا 4ی دیسێمبه‌ری 2009ل ه شاری ل ه شه‌شه‌مین خولی فیستیڤاڵی براتیسالوا پێته‌ختی واڵتی ئیسلۆڤاكیا نێونه‌ته‌وه‌یی فیلمی «ئامازۆن» به‌ڕێوه‌چو. ل ه به‌رازیل و هه‌روه‌ها فیستیڤاڵی فیلمی سینه‌مایی «سرت ه لهگهڵ نێونه‌ته‌وه‌یی فیلم ه مێژوییه‌كانی با» هه‌روه‌ها ب ه ئاماده‌بونی شه‌هرام «پساك» ل ه واڵتی فه‌ره‌نسا به‌ده‌ست عه‌لیدی ل ه به‌شی ده‌ره‌وه‌ی كێبڕكێی هێنا.
باشترین فیلمه‌كانی ده‌یه‌ی رابردوو ده‌ستنیشان كران باشترین فیلمه‌كانی ده‌یه‌ی رابردوو ل ه روانگه‌ی نووسه‌ران‌و ره‌خنه‌گرانی «ئاسۆشیتێد پرێس» راگه‌یندران، تیایدا فیلمی سینه‌مایی «No »Country for Old Menوه‌كو باشترین فیلمی ده‌یه‌ی رابردوو ده‌ستنیشان كراوه. فیلمی سینه‌مایی «No Country
»for Old Menل ه ده‌رهێنانی دووه‌می به‌ده‌ستهێنا. «برایانی كۆهێن» ل ه پڵه‌ی یه‌كه‌می ب ه گوێره‌ی هه‌واڵی «ئاسۆشیتێد پرێس ئه‌و لیست ه دیاریكراوه ،هه‌روه‌ها «ل ه فیلمه‌كانی دیكه‌ی به‌شداربوو لهو فیلمی سینه‌مایی « There Will Beلیسته ،ده‌توانین ئاماژه ب ه فیلمه‌كانی »Bloodل ه ده‌رهێنانی «پۆل تۆماس «دوور ل ه به‌هه‌شت» ل ه ده‌رهێنانی ئه‌ندێرسۆن» ك ه ساڵی ( )2007وه‌كو «تێد هانیس»(« ،)2004ساید باشترین فیلمی رێوره‌سمی ئۆسكار ویز» ل ه ده‌رهێنانی «ئه‌لێكساندێر ده‌ستنیشان كرا ،لهو لیست ه پڵه‌ی پای»()2002و «ب ه بیر هێنانه‌وه»
په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵه له سلێمانی ✉ peiwendiekan@komala.eu ✆ 0533193729-07701363295-07701559457 ناونیشان :گه‌ڕه‌کی به‌ختیاری ،به‌رامبه‌ر کۆمیته‌ی 8ی ریکخستنی یه‌کێتی
«كریستۆفه‌ر
ده‌رهێنانی ل ه نۆالن»( )2001بده‌ین. هه‌روه‌ها لهو لیسته‌دا ،ئاماژه ب ه فیلمه‌كانی «وال ئێی» به‌رهه‌می «پیكسار»()2008و كۆمپانیای ل ه سه‌رسۆرهێنه‌ر» «كورانی ده‌رهێنانی «مایكل داگالس شین» دراوه.
په‌یوه‌ندیگرتن به كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان كۆمیت هی ناوه‌ندیی
komite.nawendi@komala.eu
ده‌بیرخانه
debirxane@komala.eu
ناوه‌ندی راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵه
✉ rageiandn@komala.eu
✆
07708663340 - 07480113948
ده‌وڵه‌تی توركیه‌‌و چاره‌سه‌ری كێشه‌ی كورد فه‌ریبا محه‌مه‌دی
له مانگه‌كانی رابردوو ده‌وڵه‌تی توركیه‌‌و به تایبه‌ت خودی ئوردۆغان هه‌وڵی زۆریان دا تا سیمایه‌كی دیكه له‌م ده‌وڵه‌ت رووبه بیرورای جیهانی نیشان بده‌ن ،هه‌ر بۆیه پرۆسه‌یه‌كیان ده‌ست پێكرد تا دۆزی كورد له‌م واڵته چاره‌سه‌ر بكه‌ن .ئه‌م هه‌نگاوی ده‌وڵه‌تی ئوروپا بوو به جێگه‌ی خۆشحاڵی‌و هه‌موو كه‌س به ئومێدێكی زیاتر ئه‌یڕوانی چاره‌سه‌ر كردنی مه‌سه‌له‌ی كورد له كوردستانی توركیه .به‌اڵم له‌م كات وساتدا كه بانگه‌شه بۆ ئهوه ده‌كرا كه توركیه خه‌ریكه قۆناغ به قۆناغ مافه زه‌وتكراوه‌كانی گه‌لی كورد ده‌درێته‌وه به‌م گه‌له ،كه چی دادگای ده‌ستووری بڕیاری داخستنی ته‌نیا حیزبی چاالك له نێو گۆڕه‌پانی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان واته پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیمۆكراسی دا كه ئه‌مه چه‌ندین هه‌نگاو پرسی كوردی به‌ره‌و دوا برده‌وه. DTPیان پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیمۆكراسی ته‌نیا پارتێكی كوردی كه مافی چاالكی سیاسی به ئاشكرا له نێو خاكی كوردستان هه‌بوو ،ئه‌م حیزبه توانی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌ماندا زیاتر له 20نوێنه‌ری هه‌بێت‌و هه‌روه‌ها له هه‌ڵبژاردنه‌كانی شاره‌وانی له‌م واڵته زۆرینه‌ی ده‌نگی هێناوه‌ته‌وه ،كه ئه‌مه نیشان ده‌دات ئه‌م پارته توانیویه له باری مه‌سه‌له‌ی كوردو هه‌وڵدان بۆ چاره‌سه‌ری چاالك‌و ئه‌كتیڤ بێت .پارتی كۆمه‌ڵگه‌ی دیمۆكراسی توانی له رێگای دیمۆكراسی‌و هه‌ڵبژاردن زۆرینه بێت له‌كوردستانی باكووردا‌و هه‌روه‌ها توانیان كاریگه‌ریان هه‌بێ له سه‌ر ئه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌ی كورد بكه‌ن به مه‌سه‌له‌یه‌كی گشتی‌و له په‌رله‌مانی ئه‌م واڵته به ئاشكرا قسه‌ی لێبكه‌ن .بوونی وه‌ها حیزبێك له واڵتێك وه‌ك توركیه كه گه‌لی كورد وه‌ك باقی به‌شه‌كانی دیكه له مافه نه‌ته‌وه‌یه‌كانیان بێبه‌شن ده‌توانێت گه‌وره‌ترین یارمه‌تیده‌ر بێت بۆ به‌رگریكردن له‌مافی كوردو هه‌روه‌ها رێگرتن له سڕینه‌وه‌ی شوناسی گه‌لێكی بنده‌ست. هه‌نووكه كه دادگای ده‌ستووری ئه‌م واڵته بڕیاری داخستنی ئه‌م پارته‌ی داوه‌‌و به‌شێكی زۆر له چاالكوانانی ئه‌م حیزبه‌ی له كاری‌و چاالكی بێبه‌ش كردووه ده‌توانێت بۆ ماوه‌یه‌ك كاریگه‌ری نێگه‌تیڤ له سه‌ر بزاڤی گه‌لی كورد له‌م به‌شه دابنێت. چونكه رێگای ئاشتیانه‌‌و مه‌ده‌نیانه كه تا ئێستا له الیه‌ن ئه‌م حیزبه‌وه گیراوه‌ته به‌ر ئه‌توانێت به ئاقارێكی دیكه بڕوات كه ئه‌مه‌ش جاریكی دیكه مه‌سه‌له‌ی كورد چه‌ند هه‌نگاوێك به‌ره‌و دوا ده‌بات .به‌اڵم به هه‌موو ئه‌مانه‌وه دۆزی كورد له توركیه ره‌نگه بۆ ماوه‌یه‌ك بخرێته په‌راوێزه‌وه، به‌اڵم كرانه‌وه‌ی ده‌رگای دیالۆگ‌و گفتوگۆ له نێوان ده‌وڵه‌تی توركیه‌‌و گه‌لی كوردو هه‌روه‌ها ده‌نگدانه‌وه‌ی له ئاست میدیاكانی جیهاندا به ئاسانی پشت گوێ ناخرێت‌و فشار‌و زه‌خت بۆ سه‌ر ده‌وڵه‌تی توركیه زیاتر ده‌بێته‌وه.
په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵه له هه‌ولێر ✉ peiwendiekan2@komala.eu ✆ 7504206999-07703606460-0662562916 ناونیشان :گه‌ڕه‌کی ئازادی ،به‌رامبه‌ر یاریگا