رامانێك ل ه نووســـراوی
هێشتا هه‌موو گه‌لی
ێ مالیكی ده‌یه‌و
(چاكـــتركـردنی
ئێران هه‌ست بهو زوڵم ه
وه‌ك موجاهیدین
بـزووتنه‌وه‌ی ســـــــــــه‌وز)
ناكه‌ن...
گه‌مارۆ بدرێین
》6-7
》4
》5
كوردو قۆناغی سێهه‌م جه‌لیلی ئازادیخواز ماوه‌یه‌ك���هو پاش س���ه‌رهه‌ڵدانی جه‌ماوه‌ریی گه‌النی ئێران ،لێره‌و له‌وێ ده‌نگۆی كه‌م هه‌ڵوێس���تی یان بێ هه‌ڵوێس���تی گه‌لی كورد له‌م راپه‌ڕین‌و بزوتنه‌وه‌یه‌دا كه‌وتۆت ه سه‌ر زاران‌و باس ده‌كرێت. هه‌ر چهنده كه ئه‌م ده‌نگۆی ه جێگای رامانه ك ه چهنده راس���ته‌‌و لهو واقیعی گه‌لی ك���ورده‌وه نزیك ه یان نا، به‌اڵم ب ه چاوپۆشی له‌م نزیك‌و دووربوونه‌و ب ه جێگ ه بوون‌و نه‌بوونی ئه‌م باس��� ه هه‌ست ده‌كرێت ئه‌مڕۆ ل ه گۆڕه‌پانی ئێران‌و كوردستاندا ئاخاوتن‌و دانوستانێكی زاره‌كی‌و نووس���راوه‌یی هاتووه‌ت��� ه گۆڕێ ك ه ئاماژه‌‌و دووان���ی هه‌موو ئ���هو بابه‌ت‌و ب���اس‌و هۆكارانه‌ن ك ه ده‌توانن ئ���ه‌م بزوتنه‌وه‌ی���ه به‌رینتر بك��� هنو گه‌لی كوردی���ش ب ه هاوبه‌ش���یه‌كی فراوانت���ر‌و چاالكتر ل ه گه‌ش���ه‌كردنی ئه‌م جوواڵنه‌وه‌ی���ه‌دا ئاماده بێت .له‌م بواره‌ش���دا وه‌ك هه‌میش��� ه چاالكان‌و ئۆپۆزس���یۆنی كوردی پێشده‌س���ت بوون‌و ل ه كۆنووس���ین‌و دیمانه‌‌و شرۆڤه‌‌و خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م راسانه‌دا تا جێگای ئیمكان پێكهاتهو هه‌ناوو فاكت���ه‌ره دهرهكیو ناوه‌كییه‌كان‌و هۆكاره كۆمه‌اڵیه‌ت���یو رامیارییه‌كان‌و میكانیزمه‌كانی سه‌رهه‌ڵدان‌و گه‌ش���ه‌كردنی بزوتنه‌وه‌كه‌یان خستۆت ه به‌ر باس‌و رامان .هه‌وڵێكی به‌رجه‌س���ته‌‌و بهرچاو ل ه ئارادایه بۆ دۆزینه‌وه‌ی هاوبه‌ش���ییه‌كان‌و هه‌ڵبه‌ستنی پرده‌كانی پێوه‌ن���دی‌و تێكه‌اڵوبوون���ی گه‌لی كوردو گه‌النی ئێران ل ه راپه‌ڕیندا .له‌م چركه‌ساته‌و قۆناغه‌دا كورد پ���اش تێپه‌ڕاندنی دوو قۆناغی ره‌خس���اندنی زه‌مینه‌‌و هه‌مواركردن‌و پاش هاوده‌نگی‌و هاوس���ۆزی‌و ب��� ه ك���رده‌ش هاوبه‌ش���یكردنی س���نووربه‌ندی ئه‌م بزاوته ئێس���تا له موتوربه‌كردنی خۆیو ویسته‌كانی‌و داخ���وازی‌و چاوه‌ڕوانیه‌كانیه‌تی له‌م س���ه‌رهه‌ڵدانه‌و به‌شداریكردنی خۆیه‌تی ،هه‌روه‌ها كۆی بزوتنه‌وه‌كه‌‌و هه‌ناوو ئاراسته‌كانی. ب��� ه ئاوڕدانه‌وه‌ی���ه‌ك ل���ه‌م به‌ریانه‌‌و ك���ۆی روانگهو لێكدانه‌وه‌كان���ی روون دهبێتهوه ك��� ه گه‌لی كورد ل ه هه‌ردوو رووبه‌ری ئۆپۆزس���یۆنی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئیس�ل�امی‌و ن���اوه‌وه‌ی ئه‌م ده‌س���ه‌اڵته‌دا راش���كاوو شه‌فاف بێ گرێ‌وگۆڵ ویس���ت‌و داخوازیه‌كانی خۆی ده‌رده‌بڕێت‌و هاتووت ه بازنه‌ی گفتوگۆو دانوس���انهوه. دانوس���ان‌و گفتوگۆیه‌كی كراوه ك���ه تێیدا ره‌نگه ل ه مێ���ژووی هه‌م���وو ژیانی سیاس���ی ك���ورد خۆیدا ل ه كوردس���تانی رۆژهه‌اڵتدا تا ئه‌م راده یه‌كده‌نگ‌و یه‌ك هه‌ڵوێس���ت‌و خاوه‌ن یه‌كیه‌تی گوتارێكی دیاریكراوی نه‌ته‌وه‌یی نه‌بووبێت ك ه ش���وناس ،ویست ،نهتهوه، ئاوه‌ها ئاماده بووبێت. ئه‌م دانوسان ه ل ه راستیدا ئه‌و ده‌رفه‌ت ه گرنگ‌و زێڕینه‌ی ه كه چراكانی پێكهوه بوون‌و هاوده‌نگی‌و هاوهه‌نگاوی هه‌ڵك���ردووه تا ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه رووبه‌رێكی جوگرافی فراوانتر به خۆوه بگرێت‌و ل ه ناوه‌ند ده‌رچێ‌و هه‌موو په‌راوێزو واڵت بگرێته‌به‌ر .ئه‌سته‌مه كه ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی به‌ریانی چه‌پ‌و س���ێكوالر‌و دیموكراسیخوازی واڵت ئه‌م راس���تی ه نه‌زانێت ك ه كوردستان كلیلی ب ه ئێرانی بوون‌و گش���تگیربوونی ئ���ه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌‌و ب ه كۆڵه‌بارێ ئه‌زموونی سیاسیو به‌رخۆدانه‌و‌ه ده‌توانێ راپه‌ڕین بباته قۆناغی س���ێهه‌م ،كه قۆناغی یه‌كیه‌تی گه‌الن���ی ئێران���ه له‌س���ه‌ر مافی هاوبه‌ش‌و ئاس���ۆی سیاسی هاوبه‌ش‌و شوناسی سه‌ربه‌خۆی هه‌ركامیان‌و ده‌س���ته‌به‌ركردنی واڵتێكی ئ���ازاد‌و دیموكرات .ئه‌و ه���اوارو ده‌نگۆیه‌ش ك��� ه ب ه بێ پس���انهوه دووپات دهبێتهوه كه بۆ كوردستان بێده‌نگ ه یا وه‌ك پێویست نه‌هاتووه‌ت ه ناو بزوتنه‌وه‌كه له‌م راستیه به دوور نیه. هێزه سیاس���یه‌كانی واڵت ده‌زانن ك���ه به یه‌كیه‌تی‌و هاوده‌نگی كۆی گه‌النی ئێران‌و هێزه سیاس���یه‌كانیان نه‌بێت ،راوه‌ستان له به‌رانبه‌ر ده‌سه‌اڵت‌و گۆڕانكاری بونیادی ئه‌گه‌ر مه‌حاڵ نه‌بێت ئه‌سته‌مه .ب ه تایبه‌تی كوردو هێزه‌كانی كه به جۆرێك ل ه جۆره‌كان تا ئێستا به‌په‌رێز‌و پارێزبوون بۆ به‌ش���داریكردنی هه‌مه‌الیه‌نه‌‌و بڕیاری یه‌كجاری‌و یه‌كسه‌ره ،گومانی تێدا نیه كه ئه‌م په‌رێز‌و پارێزه‌ش راسته‌خۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌زموون‌و ئاراس���ته‌كانی پێشتری گه‌ل له ژیانی سیاسی خۆیو له مێژووی هه‌ڵس���وكه‌وتی هاوبه‌ش���ی له‌گه‌ڵ هێزه ئێرانیه‌كان ل ه كای ه سیاسیه‌كاندا بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی ...ل2 ئازادیو دیموكراسی‌و مافی گه‌الن.
dwaroj@komala.net
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه، كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ، 27ی به‌فرانباری 88 نرخ 500 :دینار
ئه‌گه‌ری له‌سێداره‌دانی 18هه‌ڵسوڕاوی سیاسی کورد له‌زیندانه‌کانی کۆماری ئیسالمی
ی له‌پاش له‌س���ێداره‌دانی هه‌ڵس���وڕاوی به‌پێ���ی ئه‌وبه‌یانیی���هی كه‌مپه‌ین��� سیاس���ی كورد ،فه‌س���یح یاسه‌مه‌نی ،پش���تگیری ل��� ه زیندانیانی سیاس���یو ئه‌گ���ه‌ری جێبه‌جێكردن���ی حوكم���ی مه‌ده‌ن���ی ،فه‌رزاد كه‌مانگ��� هر‌و حه‌بیب ی ی جدی به‌ڕێوه‌چوون ی ل ه مه‌ترس تاعاداڵنه‌ی ئێعدام بۆ 18هه‌ڵس���وڕاوی له‌تیف حوكم���ی ئێعدام���دا به‌س���ه‌ر ده‌به‌ن. كورد نزیكه. ی ك��� ه ل ه كه‌ش‌و ی به‌م دۆخ��� ه ناله‌باره ی ل���ه زیندانیان ی پش���تگیر كه‌مپه‌ین ی ی له‌به‌یانییه‌یه‌ك���دا هه‌وای سیاس���ی ئێراندا هه‌یه ،ئه‌گه‌ر سیاس���یو مه‌ده‌ن��� ی هه‌م���وو حوكمێ���ك ی جێبه‌جێبوون��� رایگه‌یان���د :ل ه م���اوه‌ی چه‌ن���د رۆژ ی هه‌یه‌‌و ده‌وترێت كه ف���ه‌رزاد كه‌مانگه‌ر ی سیاس ی ئێعدامی چاالك رابردوودا دوا كورد فه‌سیح یاسه‌مه‌نی ،هه‌واڵه‌كان باس چه‌ندین ج���ار ل ه الیه‌ن كاربه‌ده‌س���ت ه ی كوردستانه‌و‌ه ی ئۆستان ی ئهوه هه‌ی ه ك ه ئه‌منیه‌تیه‌كان لهوه ده‌كه‌ن كه مه‌ترس ی ی حوكمه‌كه ی بهڕێوه چوون ی هه‌ڕه‌ش��� ه ئێعدامی چه‌ند كه‌س���یتر ل ه زیندانیان ی كورد له‌وان ه حه‌بیب لێك���راوه .هه‌روه‌ها حه‌بی���ب له‌تیفیش سیاس���یو مه‌ده‌ن ی ی خوێن���دكاری ك���ورد له‌تیف���ی ،فه‌رزادكه‌مانگ���ه‌ر ،زه‌ینه‌ب هه‌ڵس���ووڕاو ی ی مه‌حكوم ب ه ئێعدامیش له الیه‌ن سه‌رۆك جه‌اللیان‌و شێركۆ مه‌عارفی‌‌و كۆمه‌ڵێك ی ی زیندان ی حوكمه‌كان��� ل���ه‌م زیندانی��� ه سیاس���ییانه هه‌ر كات به‌ڕێوه‌چوون��� ی ی ئێسكه‌نده‌ر ی س���ن ه ب ه نێو ئه‌گه‌ری به‌ڕێوه‌چوون���ی حوكمه‌كه‌یان ناوه‌ند ی راگه‌یه‌ن���دراوه ك ه بانگك���راوه‌‌و پێ��� هه‌یه.
ی هی���چ گه‌ره‌نتیی���ه‌ك له‌به‌ڕێوه‌نه‌چوون حوكمه‌كه‌ی نیه. ی ی چاالكان له‌الیه‌كی دیك���هوه كۆمه‌ڵ ی ل ه ئێران مافی م���رۆڤ‌و دێمۆكراس��� ی ل���ه بابه‌ت ی خۆ ،نیگه‌ران���ی قووڵ��� ی ی ئێعدام كردن به‌رزبوونه‌وه‌ی مه‌ترس��� ی كورد ،ده‌ربڕی. ی سیاس 17زیندان ی ی خۆ ی قووڵ ئه‌م رێكخ���راوه نیگه‌ران ی ی به‌ڕێوه‌چوون��� له‌هه‌مب���ه‌ر ئه‌گ���ه‌ر ی مه‌حكوم به ئێعدام ی 17زیندان حوكم به ناوه‌كانی: زه‌ینه‌ب جه‌اللیان ،ش���ێركۆ مه‌عارفی، حه‌بیبۆڵاڵ له‌تیف���ی ،فه‌رهاد وه‌كێڵی، ی حه‌یده‌ریان، فه‌رزاد كه‌مانگ���ه‌ر ،عه‌ل حس���ه‌ین خزری ،ره‌ش���ید ئاخكه‌ندی، محه‌مه‌د ئه‌مین ئاگوشی ،ئه‌حمه‌د پوالد ی حسه‌ینی ،سه‌ید خانی ،سه‌ید س���ام جه‌م���اڵ محه‌مه‌دی ،رۆس���ته‌م ئه‌ركیا،
مسته‌فا س���ه‌لیمی ،ئه‌نوه‌ر رۆسته‌می، حه‌س���ه‌ن تاڵعی‌‌و ئی���ره‌ج محه‌مه‌دی، ده‌ربڕیی. شایانی باس ه رۆژانی رابردوش شیرین عه‌له‌م هویی ناس���راو ب ه روناهی روكان به‌ندکراوی سیاس���ی کوردل ه زیندانیی ئێڤینی تاران ب ه س���زای له سێداره‌دان حوکمدرا. ئه‌م حوکم ه به تاوانی دژایه‌تی حکومه‌ت و ئه‌ندامیه‌تی ل ه پارتێکی ئۆپۆزیسیۆنی کوردس���تانی ل ه الیه‌ن دادگای شۆرشی تاران ده‌رچ���ووه و هه‌فته‌ی رابردوو ب ه پارێزه‌ری ناوبراو راگه‌یه‌ندراوه. پێشتر راگه‌یه‌ندرا ک ه بۆ ئه‌م به‌ندکراو‌ه کورد‌ه س���زای زیندانی���ی هه‌تاهه‌تایی ده‌رچووه ،به‌اڵم پارێزه‌ره‌که‌ی راگه‌یاند: س���زاک ه بڕیاری له‌سێداره‌دانه و ده‌کرێ داوای پێداچوونه‌وه‌ی بۆ بکرێ.
کۆبوونه‌و‌هی بنه‌ماڵه ی ژماره‌یه‌ک چاالکی مهدهنیو سیاسی له رێوره‌سمی یادی زیندانیان ی سیاس ی مه‌حكوم ب ه ئێعدام له شار ی سنه ئیبراهیم لوتفوڵاڵهی‌دا گیران
ل ه رێوره‌سمێکدا ک ه رۆژی پێنج‌شه‌مم ه 24ی به‌فرانب���ار ب ه بۆن���هی تێپه‌ڕینی دوو ساڵ به س���ه‌ر کوژرانی خوێندکار ئیبراهیم لوتفوڵاڵهی له ش���اری س���ن ه پێکهات ،النیکه‌م ده که‌س ل ه چاالکانی سیاسیو مه‌ده‌نیی کورد ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان ده‌ستبه‌سه‌ر کران. رێوره‌س���مه‌که پێش���نیوه‌رۆ له سه‌ر گڵک���ۆی ئ���هو خوێندکاره ک���ورده ل ه به‌هه‌شتی محه‌مه‌دی ل ه سه‌ر بانگه‌وازی بنه‌ماڵه‌ی ناوبراو‌و رێکخراوی یه‌کیه‌تی دێموکراتیک���ی خوێندکاران���ی ک���ورد پێکهات ،تێی���دا ژماره‌یه‌ک���ی بهرچاو ل ه چاالکانی خوێندکار له ش���اره‌کانی س���نه ،کرماش���ان ،ورم���ێو مه‌ریوان به‌ش���دار بوون .ب ه گوێ���ره‌ی هه‌واڵی
چاوه‌دێ���ری مافی مرۆڤی کوردس���تان هێزه ئیتالعاتیه‌کانی کۆماری ئیسالمی ه���اوکات ل���ه گ���ه‌ڵ به‌ڕێوه‌چوون���ی مه‌راس���مه‌ک ه ده‌وری گۆڕس���تانه‌که‌یان گرتووهو پێش���یان به په‌یوه‌ست بوونی زیات���ری خه‌ڵک گرت���ووه .ئاماده‌بوان لهو مه‌راس���مه‌دا به خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند س���روود‌و شێعری شۆڕش���گێڕان ه دژ ب ه دیکتات���ۆری دروش���میان داوه .هێزه ئه‌منیه‌تیه‌کانیش هه‌ڵیانکوتاوه‌ت ه سه‌ر خۆپیش���انده‌ران‌و النیکه‌م ده که‌س ل ه چاالکانیان ده‌ستبه‌س���ه‌ر ک���ردووه ک ه به گوێره‌ی س���ه‌رچاوه‌ی ئاماژه بۆکراو بریتین ل���ه :موختار زارع���ی ئه‌ندامی ش���ورای ناوه‌ندیی به‌ره‌ی یه‌کگرتووی ک���ورد ،مێه���دی دوعاگ���ۆ ،لوقم���ان ئه‌حمه‌دی ،خه‌لیل شه‌هبازی ،سه‌یوان ئاداک ،دارا حسینی ،ده‌بیر‌و ئه‌ندامانی شورای ناوه‌ندیی یه‌کێتی دێموکراتیکی خوێندکارانی کورد ،ئ���ازاد لوتفپوری، ئومید شێخی. ئیبراهیم لوتفوڵاڵهی خوێندکاری به‌شی مافناس���ی ل ه زانستگای په‌یامی نووری س���نه بوو ک��� ه رۆژی 15ی به‌فرانباری 1386ل���ه الیه‌ن ئی���داره‌ی ئیتالعاتی س���نه ده‌سبه‌سه‌ر کرا‌و دوای ده رۆژ ل ه زیندان دا ل ه ژێر ئه‌ش���که‌نج ه گیانی ل ه ده‌ست دا.
ی كۆمه‌ڵێك ل��� ه بنه‌ماڵ���هی زیندانیان مه‌حكوم ب ه ئێعدام دانیش���تنگه‌لێكیان ی ب ه مه‌به‌س���تی دژایه‌تی له‌گه‌ڵ حوكم ی رۆڵه‌كانیان ی ئازادكران ئێعدام‌و داواكر ده‌ستپێكردووه. ی ی كوردستان ی راپۆرتی كومیته ب ه پێ ی مرۆڤ ل ه ئێران: ی چاالكانی ماف كۆمه‌ڵ ی ی زیندانیان كۆمه‌ڵێك ل���ه بنه‌ماڵ���ه ی كورد مه‌حكوم به ئێعدام ل ه سیاس��� ی مهدهنیو شارستانیانه‌دا مێكانیزمێك ب��� ه وه‌ڕێ خس���تنی دانیش���تنگه‌لێك ی ی مه‌حكوم كردن���ی ئێعدام س���ه‌ره‌ڕا ی سیاس���ی ،ئاماژه‌یان هه‌موو زیندانیان
ی ی ماف ل ه دۆسیه ب ه پێش���ێلكاریه‌كان ی رۆڵه‌كانی���ان‌و ل ه كۆتایش���دا خوازیار ی رۆڵه‌كانیان بوون. ئازاد كران ئه‌م بنه‌مااڵن��� ه ل ه دانیش���تنه‌كه‌یاندا ی ب��� ه ناعاداڵن ه ب���وون‌و نامرۆڤان ه بوون ی ی ده‌ركردن ی چوونه پێش���هوه ره‌وت��� ی رۆڵه‌كانیان‌و هه‌روه‌ها حوكمی ئێعدام ی ی زیندانیان ل ه به‌رده‌وام بوونی ئێعدام ی ی ئێعدام ی ل ه كوردستان ك ه دوا سیاس ی ئێحس���ان ی ب���ه ناوه‌كان��� 2زیندان��� ی ی ل ه ماوه فه‌تاحیان‌و فه‌سیح یاسه‌مه‌ن ی ی رابردوودا چووت ه قۆناغ چه‌ن���د مانگ نوێه‌وه ،نیگه‌رانی خۆیان ده‌ربڕیی.
ی ی یه‌كیه‌ت���ی ئازاد ی راپۆرت ب ه پێ��� كرێكاران���ی ئێران"ش���ه‌ریف س���اعد ی ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی لیژن���ه په‌نا"ئه‌ندام ی ی سێش���ه‌م ه 22 ئه‌م یه‌كیه‌تیه ،رۆژ ی به‌فرانبار ل ه الیه‌ن هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كان شاری سنه‌و‌ه ده‌سبه‌س هر‌و گوازرایهوه بۆ گرتووخانه. ش���ه‌ریف س���اعد په‌نا"ش���هو ل��� ه ی چواش���ه‌م ه گرتووخانه‌مای���هوهو رۆژ
برای ه دادگا‌و دواتری���ش گوازرایهوه بۆ ی سنه. ی شار ی ناوه‌ند زیندان ئه‌مه‌له‌حاڵێكدایه‌ك��� ه پێش���تر ناوبراو ی ك���رد‌و راگه‌یاندبوو س���ه‌ردانی دادگا ی كاره ك���ه دوای ج���ێ به‌جێ كردن��� ی ب ه شه‌خس���یی‌و بنه‌ماڵه‌یه‌كانی ،خۆ ی حوكمێك ك ه ی بهڕێوه چوون مه‌به‌ست ی ناوب���راو ده‌ركرابوو، له پێش���دا به‌دژ ده‌ناسێنێت.
هه‌ڵسووڕاوێك ی كرێكار ی له شار ی سن ه ده‌سبه‌سه‌ر كرا
راپۆرت
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
dwaroj@komala.net
پێشهاته‌كانی درێژه‌دان به به‌رنامه‌ی ناوكی كۆماری ئیسالمی
3
ئا :دواڕۆژ ئه‌و قه‌یرانه‌ی كۆماری ئیس��ل�امی به‌هۆی درێ����ژه‌دان ب����ه به‌رنام����ه ناوه‌كییه‌كان����ی تێكه‌وت����ووه چه‌ندی����ن الی����هنو ره‌هه‌ندی جیاجیای وه‌رگرتوه ،هه‌رله ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی قه‌یرانی ئابوریی واڵت له بواره‌جیاجیاكانی پیشه‌س����ازی هه‌تا ئه‌گه‌ری روودانی شه‌ڕ له نێوان ئیس����راییل‌و ئێران یان هێرش����ی ئه‌مریكا بۆسه‌ر ئێران‌و نیگه‌رانی‌و ناڕه‌زایی واڵتانی دراوسێ. قه‌یرانی ئابوریی‌و به‌پاشكۆبوونی پیشه‌سازی ئێران له‌ناوچه‌ك ه ی ئێران كاربه‌ده‌ستێكی پیشه‌سازیی نه‌وت ی رایگه‌یاند كه پیشه‌س����ازی پێترۆش����یم ئێ����ران ل���� ه به‌رانب����ه‌ر ركابه‌ره‌كان����ی ل ه ناوچه‌كه‌‌و له‌وان ه عه‌ره‌بس����تان كه‌وتووه‌ت ه ی دواوه‌‌و له په‌ره‌پێدانی فازه‌كانی پارس���� باش����ور ،ماوه‌ی 10س����اڵ له واڵتی قه‌ته‌ر وه‌دوا كه‌وتووه .ئه‌م كاربه‌ده‌س����ته‌ی رژیم ی هه‌روه‌ها ده‌ڵێت :له ئێستادا پیشه‌سازی پێترۆشیمی ئێران له جیهاندا له پله‌ی 55 ی دایه ،ئه‌مه له‌حاڵێكدایه كه عه‌ره‌بس����تان ی 7ی بازاڕی فرۆشتن‌و س����عودی له راده ی ی به‌رهه‌م����ه پێترۆڵییه‌كان به‌رهه‌مهێنان���� له‌ده‌ستدایه. ئه‌مه‌ش له‌حاڵێكدایه كه كۆماری ئیسالمی له‌به‌ش����ی س����ازكردنی كه‌ره‌س����ه‌كانی پێوه‌ند به پیشه‌س����ازیی نه‌وت زۆرێك ل ه پێداویس����تیه‌كان ل����ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت����هوه دابی����ن ده‌كات .ب����ه‌اڵم واڵتێك وه‌ك چین ی نه‌وتی خاو‌و س����ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی پاشكه‌وت گازی سروشتی نییه ،به‌اڵم توانیویه‌تی ل ه دروس����تكردنی زۆرێك لهو كه‌لوپه‌النه‌ی ل ه پیشه‌س����ازیی نه‌وت به‌كاردێن ،سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بهێنێت. به‌وته‌ی ئه‌وكاربه‌ده‌س����ته‌ی پیشه‌س����ازی نه‌وته ،ئه‌گه‌رچی ئێران له ئێستادا چه‌ندین ی ئیمتی����ازی وه‌ك :پێگ����هی س����تراتیژیك جوغرافیایی‌و س����ه‌رچاوه‌ی مرۆیی‌و كاری هه‌رزانی له‌به‌رده‌ستدایه ،هه‌ره‌وها سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی چه‌ندین كانگا‌و سه‌رچاوه‌ی زۆری ی نه‌وت‌و گاز ده‌بوایه له بواری پیشه‌سازی ی نه‌وت‌و پێترۆش����یمیدا ده‌س����كه‌وتی باش هه‌بوای����ه ،به‌اڵم به هۆی قه‌یرانی ئه‌تۆمی‌و ناكۆك����ی له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵ����گای نێوده‌وڵه‌تی دروس����تبوو‌ه له‌مپه‌رێك����ی زۆر له‌به‌رده‌م پیشه‌ی ئێراندا دروستبووه. ی به‌بڕوای ناوبراو یه‌كێكیتر له هۆكاره‌كان ی نه‌وتی له ئێران، نوشس����تی پیشه‌س����از هه‌بوونی ئابووری����ی ده‌وڵه‌تییه‌‌و ده‌بێ بۆ په‌ره‌پێدانی ،پێكهاته ئابوورییه‌كانی بدرێت ه ده‌ستی به‌شه تایبه‌تیه‌كان. قه‌یرانه ئابورییه‌كانی ئێران به پیشه‌سازیی ن����ه‌وت كۆتای����ی نای����ه‌ت .به‌مدواییان���� ه پیشه‌س����ازی ئۆتۆمبیل توشی نوشوستی‌و قه‌یران بووه‌ته‌وه‌‌و له‌چاو واڵتانی ده‌وروبه‌ر دابه‌زینێك����ی زۆری به‌خۆی����هوه دیوه .ب ه پێی به‌ڵگه‌نامه‌ی ستراتیژیی پیشه‌سازیی
وزه‌خانه‌ی ئه‌تۆمی بوشێهر
ئۆتۆمبێل ،گه‌یش����تن به پل����هی یه‌كه‌م ل ه ی ناوه‌ڕاست ،به‌گرنگترین ی رۆژهه‌اڵت ناوچه ئامانجه‌كانی ئه‌م به‌ڵگه‌نامه‌ی ه دێته‌ئه‌ژمار ك ه هه‌نووكه ئێران پله‌ی پێنجه‌می ئاسیا‌و پل����هی 11ی جیهانی هه‌یه ،ب����ه‌اڵم ده‌بێ س����ه‌رنج بده‌ین ه ئه‌م خاڵه ك����ه ئێران بۆ ی ی یه‌ك����ه‌م له ناوچه به‌ده‌س����تهێنانی پله رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست له پیشه‌ی ئۆتۆمبێل سازیدا كێبڕكیه‌كی دژواری له‌گه‌ڵ توركیه‌دا هه‌یه ،چوونكه ئه‌م واڵت����ه توانیویه‌تی ل ه ماوه‌ی س����ااڵنی رابردوودا سه‌رنجی زۆرێك ل����ه كۆمپانی����ا گه‌وره‌كانی دروس����تكردنی ی له‌م ئۆتۆمبێل جیهان بۆ س����ه‌رمایه‌گوزار واڵته راكێش����ێت .ئه‌م����ه له‌حاڵێكدای ه ك ه ئێران له‌م بواره‌دا زۆر ناسه‌ركه‌وتوو بووه. ی ی ئه‌نجومه‌نی جیهان ل����ه نوێترین ئام����ار ی به‌رهه‌مهێنانی ئۆتۆمبێل له ساڵی رابردوو زاینیدا ل���� ه رێژه‌ی 70میلیۆن‌و 51هه‌زار‌و 430ئۆتۆمبێل ،به‌ش����ی ئێ����ران %1/49ی ی له‌ده‌ستدایه. هه‌موو به‌رهه‌مهێنانی جیهان ی 2009ب ه ل ه حاڵێكدا كه توركیه له س����اڵ ی 1میلیۆن‌و 147هه‌زار‌و 110 به‌رهه‌مهێنان ی ده‌ست راگه‌یشتن ب ه ئۆتۆمبێل س����ه‌ره‌ڕا ی %3،4توانیویه‌تی وه‌كوو گه‌وره‌ترین گه‌شه ی به‌رهه‌مهێن����ه‌ری ئۆتۆمبێل ل����ه رۆژهه‌اڵت ی ی 15به‌رهه‌مهێنه‌ران ناوه‌ڕاس����ت‌و پل����ه ئۆتۆمبێلی جیهان به‌ده‌ست بهێنێت.
له‌سه‌ر به‌رنامه ئه‌تۆمیه‌كان ته‌نیا له‌به‌شی پیشه‌س����ازیدا نی����ه ،به‌مدواییانه ده‌نگۆی ئه‌گه‌ری ده‌سپێكی شه‌ڕ ل ه نێوان ئیسراییل‌و ئێران له زۆرێك له میدیاكان باڵوكرایه‌وه. تایمزی له‌نده‌ن ل ه راپۆرتێكدا له‌م باره‌یه‌و‌ه ده‌نوسیت :به‌رپرسانی ئیسراییل له كۆتایی ئه‌م مانگ����ه‌دا ده‌مامكی دژه كیمیابارانیان ل ه نێوان خه‌ڵكی ئیس����راییل دابه‌شكردوه‌و ئه‌مه كارێك ه ك ه حكومه‌تی ئیسراییل ته‌نیا دووجار پێش ده‌ستپێكی شه‌ره‌كانی یه‌كه‌م و دوه‌می كه‌نداو ئه‌نجامی داوه .به‌رپرسانی ئیسراییل پێش ده‌ستپێكی شه‌ڕی هێزه‌كانی هاوپه‌یم����ان دژی عێ����راق له س����اڵه‌كانی 1991و 2003ده‌مامكی دژه كیمیابارانیان له‌نێوان هاواڵتیان دابه‌شكردب وو و ئێستاش به‌رپرسانی ئه‌منی پێشنیاری دابه‌شكردنی ده‌مامك����ی دژه كیمیابارانی����ان به‌س����ه‌ر هاواڵتیاندا ده‌ستپێكردووه. گۆڤ����اری تایم����ز پێیوایه ش����ه‌ڕی نێوان ئیس����راییل‌و ئێران له‌سه‌ر كێشه‌ی ئه‌تۆمی ئ����هو واڵته نزیكه‌و ئیس����راییلیش خه‌ریكی ئاماده‌كارییه بۆ ئ����هو پرۆژه‌یه‌و یه‌كه‌مین قۆناخ پاراس����تنی هاواڵتیانی ئیسراییلیی ه له هه‌ر جۆره هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی كیمیاباران ك ه پێده‌چێ����ت له الیان ئێرانهوه بۆس����ه‌ر ئه‌و واڵته ئه‌نجام بدرێت. تایمز هه‌روه‌ها ده‌نووسێت :له‌م حه‌فته‌یه‌دا مانۆرێكی «بایولۆژی» ل����ه ته‌ل ئه‌بیب‌و شاره‌كانیتری ئیس����راییل به‌ڕێوه‌ده‌چێت‌و لهو مانۆره‌دا هاواڵتیانی ئیس����راییل له‌گه‌ڵ
به‌س����ه‌ردا س����ه‌پا‌و دواتر دوورخرایه‌وه بۆ زیندانی دیزڵ ئابادی كرماشان. ج����ه‌واد عه‌لی����زاده به پێ����ی حوكمێكه پێدراوه ده‌بێ له‌م رۆژانه‌دا ئازاد بكرێت، ب����ه‌اڵم ده‌زگای ئه‌منیه‌تیه‌كان����ی رژیم له ئازادكردنی ناوب����راو خۆده‌بوێرن‌و پێیان راگه‌یاندووه ك����ه كۆتایی مانگی رێبه‌ندان ئازاد ده‌كرێت ،بۆیه ناوبراو له ناره‌زایه‌تی به‌م كرده‌وه‌ی ده‌زگا ئه‌منیه‌تیه‌كان ،مانی له خواردن گرتووه.
ی ئاوایی ئاڵمان ه ته‌مه‌ن 35س����اڵه خه‌ڵك س����ه‌ر به ش����اری مه‌ریوان ك ه به ماوه‌ی ی په‌یوه‌ندن����ی له‌گه‌ڵ 3س����اڵ ب����ه ه����ۆ یه‌كێ����ك له حیزب����ه نه‌یارانه‌كانی رژێم له زینداندا به‌س����ه‌ری ده‌برد ،ب ه شێوه‌یه‌كی گۆماناوی به هۆی جه‌ڵته‌ی دڵه‌وه گیانی له‌ده‌ستداوه. ش����ایانی باس����ه كه تاكوو ئێستا ته‌رمی ئه‌م زیندانیه سیاس����یه ب����ه بنه‌ماڵه‌كه‌ی نه‌دراوه‌ت����هوهو هۆكاری مه‌رگ����ی ناوبراو به‌ته‌وای روون نه‌بووه‌ته‌وه.
شه‌ڕ له‌گه‌ڵ ئێران نزیك بووه‌ته‌و‌ه ده‌ره‌نجامه‌كان����ی به‌رده‌وامبوون����ی ئێران
چۆن رووبه‌ڕووبوونه‌و‌ه له‌به‌رامبه‌ر هێرشی كیمیاباران ئاش����نا ده‌بن‌و هه‌روه‌ها فێری چ����ۆن كه‌ڵكوه‌رگرتن له ده‌مامكه‌كانی دژه كیمیاباران ده‌كرێن. به پێی میدیاکان����ی ئه‌مریکا پیترائۆس سه‌رۆكی س����وپای ئه‌مریكا له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست ده‌لێت :ئه‌مریكا چه‌ندین چه‌كی پێش����كه‌وتووی به به‌های 800ملیۆن دۆالر فرۆشتووه‌ته ئیسرایل تا له كاتی پێویست كه‌ڵك����ی لێوه‌ربگرێت .ئه‌م كاره‌ی ئه‌مریكا هۆش����دارێك ه بۆ به‌رپرس����انی حكوومه‌تی ئێران. ئه‌مه‌ش ب����ۆ یه‌ك����ه‌م ج����اره میدیاكانی ئه‌مریكا نزیكبوونه‌وه‌ی هێرشكردنه‌س����ه‌ر ئێ����ران راده‌گه‌یه‌نن‌و ل ه هه‌ندێ ش����وێندا كاتی هێرشه‌كه‌ش راده‌گه‌یه‌نن‌و پرسیاری س����ه‌ره‌كی میدیاكان����ی ئه‌مریك����ی ئه‌وه‌ی ه ك����ه ئه‌گه‌ر هاتوو له ناوچ����هی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راس����ت ش����ه‌رێكی نوێ ده‌ستپێبكات ئه‌مریكا چ رۆڵێك ده‌گێرێت؟
نیگه‌رانی دراوسێكان پ���رۆژه‌ی ئه‌تۆمی ئێران هه‌روا نیگه‌رانی‌و دڵه‌ڕاوكێی له نێو دراوس���ێكاندا دروست ی عێراق كردوه .له رۆژانی رابردوو ده‌وڵه‌ت ی ئه‌تۆم ی نێوده‌وڵه‌تی وزه ی ل ه ئاژانس داوا كرد كه س���ه‌باره‌ت ب ه چه‌ندین زانیاری ك ه ی ی ناوه‌ندێكی ئه‌تۆم له‌ب���اره‌ی س���ازكردن ی كۆم���اری ئیس�ل�امی ل ه نزیكی س���نوور ئه‌م واڵته له‌گه‌ڵ ئێران ،روونكردنه‌وه‌یه‌ك
پێشكه‌ش بكات. له ڕاگه‌یه‌ندراوێكی ڕه‌سمیدا كه ل ه به‌غدا ی راگه‌یاندنی ئه‌م باڵوكراوه‌ته‌وه س���ه‌ره‌ڕا هه‌واڵ���ه زیاد كراوه ك���ه ده‌وڵه‌تی عێراق ی به هاوكاریی ئاژانس���ی نێوده‌وڵه‌تی وزه ی هه‌وڵێكی دیپلۆماتیكی پێویس���ت ئه‌تۆم ی بۆ له‌نێوبردنی مه‌ترسیه‌كان‌و پێشهاته‌كان ی سازكردنی وه‌زخانه‌یه‌ك له نزیكی سنوور خۆی دێنیته ئاراوه. ی عێراقدا ل���ه راگه‌یاندراوه‌ك���هی ده‌وڵه‌ت ی هاتووه ك ه سه‌باره‌ت ب ه ئه‌و زانیارییانه كه ده‌وڵه‌ت له‌م په‌یوه‌نده‌دا له ده‌ستیدای ه هی���چ روونكردنه‌وه‌یه‌ك ن���ه‌دراوه ،به‌اڵم ی هه‌واڵنێری���ی فه‌رانس���ه ك��� ه هه‌واڵه‌كان ده‌وڵه‌ت���ی عێراقی ب�ڵ�او كردووه‌ته‌وه ل ه ی بهو خاڵه كردووه راپۆرتێكی خۆیدا ئاماژه ی ل ه مانگی نوامبردا كه كۆماری ئیس�ل�ام ی ئه‌وه‌دایه ك ه رایگه‌یاندووه كه ل���ه هه‌وڵ ی ئۆرانیۆم نوێ له‌م 10ناوه‌ن���دی پیتاندن ی واڵته‌دا ساز بكات‌و ده‌ست بدات ه پیتاندن ی ،%20هه‌واڵێك ك ه ئۆرانی���ۆم ب���ه ڕاده له‌گه‌ڵ رخنه‌كانی واش���ێنگتۆندا به‌ره‌وڕوو بووه‌وه. س���ه‌ره‌ڕای هه‌م���وو ئ���ه‌م پێش���هاتانه، ت���ا ئێس���تاش ده‌س���ه‌اڵتدارانی كۆماری ئیس�ل�امی س���وورن له‌س���ه‌ر درێ���ژه‌دان به‌به‌رنامه‌ناوه‌كییه‌كان‌و بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ش ده‌كه‌ن ك ه مه‌به‌س���ت ل ه ب ه ده‌ستهێنانی وزه‌ی ئه‌تۆم���ی ته‌نی���ا ب���ه مه‌به‌س���تی ئاشتیخوازانه‌یه.
.....هه‌واڵ ...هه‌واڵ ....هه‌واڵ ...هه‌واڵ......
مانگرتن له خواردنی به‌ندكراوێك له زیندانی دیزڵ ئاباد به‌پێیی هه‌واڵی هه‌واڵنێریی هیرانا،جه‌واد عه‌لی����زاده ،خوێندكاری ل����ه خوێندن بێ به‌شكراو‌و هه‌ڵسوراوی بواری مافی مرۆڤ، له زیندانی دیزڵ ئابادی كرماشان ده‌ستی داوه‌ته مانگرتن له خواردنی وشك. ج����ه‌واد عه‌لی����زاده كه ماوه‌ی یه‌كس����اڵ حوكمه‌كه‌ی له زیندانی دیزڵ ئاباد تێپه‌ڕ ده‌كات ل����ه ناره‌زایه‌تی به رێگه‌نه‌دانی به ئازادكردنی له‌الیه‌ن ده‌زگا ئه‌منیه‌تیه‌كانی رژیم����هوه ،مان����ی ل����ه خواردنی وش����ك گرتووه. ئ����ه‌م هه‌ڵس����ورواوه رێكه‌وت����ی 26ی به‌فرانب����اری س����اڵی رابردوو ل����ه الیه‌ن هی����زه ئه‌منیه‌تیه‌كان����هوه ب����ه ه����ۆی به‌ش����داریی‌و وت����اردان ل����ه رێوره‌س����می ساڵوه‌گه‌ڕی خوێندكاری گیانبه‌ختكردوو ئیبراهیم لوتفوالَهی له ش����اری س����نه ده‌ستبه‌سه‌ركرابوو ،به تۆمه‌تی ته‌بلێغ به دژی رژیم ،یه‌ك ساڵ زیندانی ته‌عزیریی
گیان له‌ده‌ستدانی گوماناویی زیندانیه‌كی سیاسی زیندانییه‌كی سیاس����ی به ش����ێوه‌یه‌كی گوماناوی گیان له‌ده‌ستدات‌و كاربه‌ده‌ستانی زین����دان هۆكاره‌ك����هی بۆ وه‌س����تانی دڵ ده‌گه‌ڕێننه‌وه. ب����ه پێ����ی هه‌واڵێكی كه‌ناڵی ئاس����مانی ئاسۆس����ات رۆژی راب����ردوو پێنجش����ه‌مه رێكه‌وت����ی 24ی به‌فرانب����ار ،زیندانیه‌كی سیاس����ی به نێوی تاهێر كوڕی ئه‌مانۆڵاڵ
چاالکێکی ژنان 3مانگه ده‌سبه‌سه‌ر‌ه ک����ه‌ژال ش����ێخ محه‌م����ه‌دی ،چاالک����ی مافه‌کانی ژنان خه‌ڵکی مه‌هاباد ،که زیاتر له 3مانگه له الیه‌ن هێزه‌کانی ئیتالعاتی س����وپای پاسداران ده‌ست ب ه سه‌ر کراوه، هه‌تا ئێستاش چاره‌نووسی نادیاره‌‌و حوکم نه‌دراوه. رێکخ����راوی ماف����ی مرۆڤی کوردس����تان رایگه‌یاند :که‌ژال شێخ محه‌مه‌دی له بواری
مافه‌کان����ی ژنان چاالک ب����ووه‌‌و هه‌ر بهو ه����ۆکاره‌ش له الیه‌ن هێزه‌کانی ئیتالعاتی شاری مهاباد‌و ئیتالعاتی ناوه‌ندی له شاری تاران ڕووبه‌ڕوی لێکوڵینه‌وه بووه‌ته‌ه. به پێی زانیاریه‌کان چه‌ندین جار بنه‌ماڵه‌ی که‌ژال ل ه چاره‌نووسی ناوبراویان پرسیوه ،به‌اڵم دادوه‌ره‌که هه‌ڕه‌شه‌ی لێکردون که ئه‌گه‌ر جارێکیتر له چاره‌نووسی «که‌ژال» بپرسن ئه‌وانیش ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌کرین‌و له ی كورد ده‌ستبه‌سه‌ركرانی شارومه‌ندێك ئاکامدا دوسیه‌‌که‌یی ناردووه بۆ ئیتالعاتی له مه‌ریوان ناوه‌ندی له ش����اری ت����اران ،و بهو پێیه ل����ه ئیتالعات����ی ناوه‌ندی س����ه‌ر له نۆی به‌پێ����ی هه‌واڵێ����ك ك����ه به ده‌س����تمان لێپرس����ینه‌وه‌یان له گه‌ل کردووه‌‌و پێیان گه‌یش����تووه،هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كان����ی رژیم راگه‌یان����دوو‌ه ماوه‌ی 2س����اڵه ته‌له‌فۆن‌و چه‌ند رۆژ له‌وه‌وپێش ل ه جووجه س����ازیی مه‌ریوان چوونه‌ته ماڵی كه‌س����ێك به‌ناوی ئه‌نته‌رنێت یان کۆنترۆل کردووه. جه‌ب����ار حاجی م����ورادی ك����وڕی عه‌لی‌و به‌شێك له گیراوه‌كانی ناوچه‌ی سه‌قز ده‌ستبه‌سه‌رییان كردووه. ب ه دانانی بارمته ئازادكران ناوب����راو كرێ����كاری نانه‌واخانه‌ی����هو له ب���ه پێ���ی س���ه‌رچاوه‌ی هه‌واڵنێ���ری كاتی ده‌ستبه‌س����ه‌ركرانیه‌وه تا ئیس����تا س���ه‌قز ،ل ه ماوه‌ی چه‌ن���درۆژی رابردوو چاره‌نووسی نادیاره وهیچ هه‌واڵێك له‌مه‌ڕ كۆمه‌ڵێك لهو كه‌س���انه‌ی ك���ه له الیه‌ن شوێن‌و باروودۆخی له ده‌ستدا نییه. هێ���زه ئه‌منیه‌تیه‌كانی ش���اری س���ه‌قز‌ه ده‌ستبه‌س���ه‌ركرابوو ،ئازاد كران .عیباد شێخی ،كاوه غه‌فاری ،ئه‌حمه‌د ئه‌حمه‌د پ���وور ،جه‌م���اڵ ئه‌مین���ی ،محه‌مم���ه‌د مونیری ،حسه‌ین ره‌حیمیان‌و ئه‌سكه‌نده‌ر ره‌س���ووڵی ئازه‌ر‌و چه‌ند كه‌سێكی دیكه به دانانی بارمته تا كاتی دادگاییكردنیان له زیندان ئازاد كران.
2
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
dwaroj@komala.net
كوردو
قۆناغی... پاشماوه مێژووی ئ���ه‌م هاوبه‌ش���یكردنه زۆریش به ئه‌نج���ام‌و به‌رئه‌نج���ام نهبووه .هه‌ر چه‌ن���د درێ���ژه‌‌و ب ه النیكه‌م���هوه خۆی ده‌دات له س���ه‌دان س���اڵ‌و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئاخێزی بزوتنه‌وه‌ی (مه‌شرووته) له واڵتی ئێراندا .هاوبه‌شی‌و ئاماده‌بوونی راس���ته‌وخۆی گه‌لی كوردو كهسایهتیو هێزه‌كان���ی لهو بزوتنه‌وه‌یه‌دا‌و پاش���ان سڕینه‌وه‌ی ئه‌م هێزه‌‌و بێبه‌شكردنی گه‌ل ل ه مافه‌كانی خۆی ،ههوڵو هه‌ڵوێست‌و هاوكاریه چه‌ن���د الیه‌نه‌كانی یارمحه‌مه‌د خان���ی كرماش���انی‌و رزگاركردن���ی س���تارخان‌و باقرخان‌و داپڵۆسانه‌وه‌ی دیكتاتۆریه‌ت���ی س���ه‌رده‌م ئاكامه‌كه‌ی له بیركردنی ئه‌م كه‌س���ایه‌تی‌و هێزانه‌‌و دیسانه‌وه ب ه په‌راوێز كردنه‌وه‌ی كێشه‌ی كورد بوو .ئاخێ���زی رێبه‌ندان‌و هه‌موو به‌رئه‌نجام���ه‌كان‌و ه���اوكاری‌و هاویاری هێزه‌كان���ی ك���ورد پ���اش رێبه‌ندانیش هی���چ كامه‌ی���ان ئاماژه‌یه‌كی ش���یاوو ده‌الله‌تێكمان ناكه‌ن بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئامانج‌و رازیبوون. به پێی مێژوو ئه‌م هاوكارییانه‌‌و له‌سه‌ر میرات���ی رابردوو و هه‌روه‌ه���ا ئه‌نجامه ده‌س���كه‌وتووه‌كانی ره‌وایه‌ك���ه گه‌ل���ی كوردو هێزه‌كانی به گوتاری دیاریكراوی سه‌ربه‌خۆی خۆیانهوه بێنه مه‌یدان ،بۆ ده‌س���ته‌به‌ركردنی مافی گه‌النی ئێران‌و پاراس���تنی ئازادیو دیموكراسی ،تاكوو كۆی كۆمه‌ڵگای ئێران ده‌بێ س���ه‌ره‌تا بوونی سه‌ربه‌خۆیی شوناسی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان‌و مافه‌كانی خۆیان بس���ه‌لمێنن‌و زامنكراو بیبینن. ئه‌وه‌یكه جێگای رامانه‌‌و تا راده‌یه‌كیش له ئێس���تادا په‌نجه‌گ���ه‌زان ،ئه‌وه‌یه‌كه ئۆپۆزس���یۆنی ئێران‌و سه‌رانی ئێستای بزوتنه‌وه‌كه له ئاس���ت ئه‌م هه‌ڵوێست‌و دانوس���انه‌ی ك���ورد ت���ا هه‌نووك���ه‌ش بێده‌نگن‌و به بێ هه‌ڵوێست‌و به ده‌ربڕینی هه‌ن���دێ واژه‌و ده‌س���ته‌واژه‌ی لێ���ڵ‌و پێناس���ه‌نه‌كراو هه‌ر ده‌یانه‌وێ روانگهو چۆنیه‌تی خوێندنه‌وه‌كانی خۆیان له‌مه‌ڕ ئه‌م بابه‌تانه‌‌و ك���ۆی مافه‌كانی گه‌النی ئێرانهوه له ت هم‌ومژدا بهێڵنه‌وه .وادیاره هێشتا نه‌گه‌یش���توونه‌ته ئه‌و ئاست ه ل ه به‌رپرس���یاره‌تی كه ئه‌ركه‌كانی خۆیان قب���ووڵ بكه‌ن‌و بس���ه‌لمێنن نه‌ك ته‌نیا ئه‌رك دی���اری بكه‌ن‌و كورد بكێش���نه كایه‌كه‌وه كه خۆیان یاس���او رێساكانی دیاری بكه‌ن ،بۆی ه ده‌ڵێین هه‌ر یاریه‌كی سیاس���ی له ئه‌مڕۆی ئێراندا بێ ده‌وری كاركه‌ران���هی (فاعل) ك���ورد ئه‌نجامی شیاوی لێناكه‌وێته‌وه. ئه‌م چركه‌سات ه چركه‌ساتی چاره‌نووس‌و قۆناغی هاوبه‌ش���یو به‌ری���ن بوونه‌وه‌ی راپه‌ڕینه ،كه ده‌بێ كارگێڕانی ئێستای‌و هه‌م���وو هێزه دیموكراس���یخواز‌و هه‌ناو پێش���كه‌وتووه‌كان نیس���به‌تی خۆیان له‌گه‌ڵ كۆی ئ���ه‌م بابه‌تانه‌‌و ئاقاره‌كانی ماف���ی گه‌الن‌و ئ���ازادی‌و دیموكراس���ی راشكاوانه ده‌ربڕن .رێگاكانی دانوسان‌و هاوبه‌ش���ی چاالكانه له الی���ه‌ن كوردو هێزه‌كانیه‌وه كراوه‌یه .كۆماری ئیسالمی چ له‌م ساته‌دا‌و چ له زه‌مه‌نێكی دیكه‌دا به هاوكاری هه‌م���وو گه‌النی ئێران هه‌ر ده‌ڕوات ،ئ���ه‌وه‌ی گرنگ‌و جێگای رامانه ده‌ب���ێ هه‌موو ئێ���ران‌و هه‌موو هێزێكی ئێران���ی ه���ه‌ل ،زه‌مان ،كات‌و س���ات، ده‌رفه‌ت���ی ش���یاوو هه‌زین���هو ،خولكه زێڕینه‌كانی یه‌كیه‌تی‌و گۆڕانی بنه‌ڕه‌تی نه‌سووتێنێ‌و له‌وه‌همی یه‌ك شوناسی‌و یه‌ك گوتاری‌و یه‌ك روانگه‌یی ده‌رچێت. جیابوونهوه له‌م وه‌همانه‌و س���ه‌لماندنی شوناس���ه جی���اوازه‌كان‌و فره‌نه‌ته‌وه‌یی بوونی واڵت‌و ملدان بۆ خواسته ره‌واكانی تاك‌و كۆ ،زامنی به ئه‌نجام گه‌یش���تنی ئه‌م دانوسانه‌یه.
هه‌واڵ
مانگرتنی خوێندكاران ی زانكۆ ی رازیی كرماشان بووه هۆی ئازادكردنی هاوپۆله‌کانیان له زیندان ی سه‌رانس���ه‌ریه‌كان ل��� ه زانكۆه‌كانی ئێران له‌حاڵێكدا ك ه ل���ه زۆرێك ل ه زانكۆه‌كان ی ی مانگرت���ن‌و كۆبوونه‌وه‌‌و ب���ه به‌ڕێ���وه بردن���ی مانگرت���ن‌و دیار ئێران���دا ،ره‌وت ی ئابڵۆقه‌ی س���ه‌ر ی ده‌س���پێك ی رۆژ ئابڵۆقه خس���تن ه س���ه‌ر ئه‌زموونه‌كان روو كردن ی كورت��� ه له‌گه‌ش���ه كردنه ،خوێندكار‌ه ده‌سبه‌سه‌ر ئه‌زموون���ه‌كان ،ب���ه هه‌ناردن��� ی شه‌و نامه‌یه‌ك‌و ی رازیی كرماش���ان ئازاد په‌یامێك‌و باڵو كردنه‌وه كراوه‌كانی زانكۆ ی ی ئه‌ڵاڵهوئه‌كبر ل ه شوێن ی هاوار سه‌ردان كران. ی ی زانك���ۆی ،خوازیرای ئ���ازاد كران ی خه‌و ی ئ���ه‌م خوێندكاران��� ه دوا ئ���ازاد كران ئ���هوه هاته ئاراوه ك���ه خوێندكارانی ئه‌م هاوكالسیه‌كانیان بون. ی ی ئازاد به دوای ئه‌م مێكانیزمه ،كاربه‌ده‌س���تان زانك���ۆه رایانگه‌یاندبوو ل��� ه ئه‌گه‌ر ی دادگا‌و ی قه‌زای ه ب��� ه به‌ڕێوه‌بردن��� ی هاوڕێیه‌كانیاندا ،ده‌س���ت ده‌ده‌ن ه ق���وه نه‌كران ی بارمته ب���ۆ خوێندكاران، ی كردن��� كۆبوونه‌وه‌‌و مانگرتن���ی به‌رباڵو وئابڵۆق ه دیار ی س���ه‌ر ب ه ب���ێ دیاری كردنی تۆمه‌ته‌كان ده‌خه‌ن ه سه‌ر ئه‌زموونه‌كان. ی زانكۆی رازیی كرماش���ان خوێن���دكاران ،پێ���ش له دانان���ی بارمت ه خوێندكاران��� رۆژی ش���ه‌م ه هاوكات له‌گ���ه‌ڵ ئه‌زموون ه ئازادیانی كرد.
درێژهی كوشتاری شارومه‌ندانی كورد ب ه ده‌ستی هێزه‌كانی رژیم ی هه‌واڵنێری����ی هه‌رانا، ی راپۆرت به‌پێ���� ل����ه درێ����ژه‌ی ش����ه‌پۆلی به‌رب��ڵ�اوی كوشتاری ش����ارومه‌ندانی كورد له ناوچه سنوورییه‌كانی كوردستان ،رۆژی هه‌یینی 19ی به‌فرانبار،ش����ارومه‌ندێكی كورد به ده‌ستی هێزه‌كانی رژیم كوژرا. به پێ����ی ئه‌م راپۆرت����ه ،رۆژی هه‌یینی 19ی به‌فرانبار له ناوچه‌ی سه‌ر سنووری پیرانش����ار ،هێ����زه ئینتزامیه‌كانی رژیم ،ئوتومبێلێك����ی كاس����بكارانیان دای����ه به‌ر ده‌س����ڕێژی گولله كه ب����ه‌م هۆیهوه
كاس����بكارێك ب ه ناوی «عه‌لی حه‌سه‌ن زاده» گیانی له ده‌ست دا. ش����ایانی باس����ه ش����ه‌پۆلێكی نوێ له كوشتاری رۆژانه‌ی شارومه‌ندانی كورد له ژێ����ر ناوی به‌ربه‌ره‌كانێ له گه‌ڵ قاچاخی ش����ت ومه‌ك له ناوچه س����نوورییه‌كانی كوردس����تان ده‌س����تی پێك����ردووهو له‌سه‌ره‌تای ئه‌مساڵی زایینیه‌وه تائیستا النی كه‌م 6كه‌س به ده‌سڕێژی هێزه‌كانی رژیم كوژراون‌و چه‌ندین كه‌سیش بریندار بوون.
كوژرانی برای به‌ندكراوێك ی سیاسی کورد له‌تاران برای هه‌ڵس���وراوێکی سیاس���ی کورد ب ه شیوه‌ی گوماناوی ده‌کوژرێت. ی هه‌واڵی كه‌مپه‌ین���ی داكۆكی ل ه ب��� ه پێ به‌ندكراوان���ی سیاس���یو مه‌ده‌نی ،كه‌ماڵ ئه‌ولیای���ی ب���رای به‌ندك���راوی سیاس���ی ئه‌رس���ه‌الن ئه‌ولیای���ی ،ل���ه ت���اران ب ه ی گوماناوی كوژرا. شێوه‌یه‌ك كه‌م���اڵ ئه‌ولیای���ی 32س���اڵ ته‌مه‌ن ل ه تاران س���ه‌رقاڵی كاركردن بووهو 15رۆژ له‌وه‌وپێ���ش ب��� ه ش���ێوه‌یه‌كی گوماناوی ك���وژراوه‌‌و ته‌رمه‌ك���هی ل ه الی���ه‌ن هێزه
ئه‌منیه‌تیه‌كان���هوه ل ه به‌هه‌ش���تی زه‌هرای تاران ئه‌سپه‌رده كراوه. بنه‌ماڵه‌ی ناوب���راو چه‌ند رۆژ له‌وه‌وپێش ئ���اگادار كراونه‌ت���هوه ك��� ه كوره‌كه‌ی���ان كوژراوه. ی باس���ه كه‌م���اڵ ئه‌ولیایی برای ش���ایان ئه‌رس���ه‌الن ئه‌ولیایی به‌ندكراوی سیاسی كورده ك ه ساڵی رابردوو حوكمی ئێعدامی به‌س���ه‌ردا س���ه‌پابوو‌و ل���ه‌م دواییان���ه‌دا حوكمه‌ك���هی كه‌م كرایه‌و‌ه بۆ 16س���اڵ زیندان.
یه‌كێتی دیموكراتیكی خوێندكارانی كورد ده‌ستگیركردنی چاالكانی كورد ئیدانه‌ده‌كات بۆنه‌ی ده‌ستگیركردنی النیكه‌م 9خوێندكار و چاالكی مه‌ده‌نی ل ه رێوڕه‌سمی دویه‌مین س���اڵوه‌گه‌ری مه‌رگی لوتفواڵهی ل ه الیه‌ن هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كانه‌و‌ه ده‌ربڕیوه. رۆژی 5ش���ه‌ممه ل��� ه رێوره‌س���می یاد یه‌كێتی دیموكراتیكی خوێندكارانی كورد كردن���ه‌وه‌ی ئیراهیم لوتفواڵهی له‌ش���اری به بۆنه‌ی دویه‌مین ساڵوه‌گه‌ری مه‌رگی ته‌م س���ن ه كه جه‌ماوه‌رێكی بهرچاو به‌شداریی ومژاوی���ی ئیبراهیم لوتفواڵهی خۆێندكاری تێدا كردبووه هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كانی كۆماری كورد له به‌یاننامه‌یه‌ك���دا نیگه‌رانی خۆی ئیسالمی هێرشی كرده سه‌ر ئاماده بووان و له بێ وه‌الم���ی الیه‌ن��� ه پێوه‌ندیداره‌كان له ئاكامدا 9چاالكی كورد ده‌ستگیركراون له هه‌مب���ه‌ر چۆنیه‌ت���ی مردن���ی ناوبراو كه تا ئێستاش چاره‌نوسیان نادیاره. ده‌ربریووه. ئیبراهی���م لوتفواڵهی خۆێن���دكاری كورد هه‌روه‌ها ئه‌م یه‌كێتیه ناره‌زایی خۆی به دو س���اڵ پێش ئێستا له الیه‌ن هێزه‌كانی
ده‌ركردن ی كرێكاران ی پڕۆژه ی رێگا ی ئاسنی هه‌مه‌دان_ سنه چه‌ندی���ن کرێ���کاری رێگای ئاس���نی هه‌مه‌دان سن ه له‌سه‌رکارده‌رکران. ی هاوئاهه‌نگی ی كومیته ل ه سه‌ر راپۆرت ی گه‌یاندن به مه‌به‌س���تی ب���ۆ یارمه‌ت��� پێكهێنان���ی رێكخ���راوه‌ی كرێكاری���ی، ی ئاس���نی پ���ڕۆژه‌ی س���ازكردنی رێگا هه‌مه‌دان_ سنه ب ه هۆی كه‌م بوونه‌وه‌ی ی هه‌ڵپه‌س���ێردراو بودج���ه به ش���ێوه ده‌رهاتووه‌‌و كرێكاره‌كانیشی له‌سه‌ر كار ده‌ركران. ڕاپۆرته‌ك���ه باس ل���ه‌وه‌ده‌كات كه له رێكه‌وت���ی 15ی به‌فرانب���ار پ���ڕۆژه‌ی ی هه‌مه‌دان س���ازكردنی رێگای ئاس���تن _ س���نه به بیانووی ك���ه‌م بوونه‌وه‌ی ی پاسدارانه‌و‌ه كه بودجه له الیه‌ن سپا ی ئه‌م پڕۆژه‌یه بوو به شێوه‌ی چاوه‌دێر هه‌ڵپه‌سێردرا ده‌رهاتووه. ل��� ه ئاكامی ئ���ه‌م كرده‌وه‌یه‌دا هه‌موو ی ئه‌م پڕۆژه‌ی ه كه كرێكاران‌و شۆفیره‌كان ب ه شێوه‌ی رێكه‌وتنامه‌یی كاتی كاریان ده‌كرد له سه‌ر كار ده‌ركران.
ئی���داره‌ی ئیتالعاته‌وه ده‌ستبه‌س���ه‌ر كرا و ته‌نها چه‌ند رۆژ پاش ده‌س���تگیركرانی هه‌واڵی مه‌رگی له ژوره‌تاكه كه‌س���یه‌كانی ئیتالعاتدا دا بالو بویه‌وه. مه‌رگ���ی ئ���ه‌م خۆێن���دكاره ك���ورده ناره‌زایه‌تیه‌كی به‌رب�ڵ�اووی لێكه‌وته‌وه و زۆربه‌ی میدیا و هه‌واله‌كان له‌س���ه‌ر زاری بنه‌ماڵ���هو نزیكانی ئیبراهیمه‌وه باس���یان له كوژرانی ناوبراو له ژێر ئه‌ش���كه‌نجه‌دا ده‌كرد. س���الی رابردوو له یه‌كه‌مین ساڵوه‌گه‌ری مه‌رگی ئ���ه‌م خۆێندكاره ك���ورده‌دا و له رێوه‌ڕه‌سمێكدا ك ه بهو بۆنه‌یه‌وه سازدرا بوو
چاالكێكی ت���ر به‌ناووی جه‌وادی عه‌لیزاده خۆێن���دكاری دوكتۆرای ماف���ی مرۆڤ و خه‌لكی باكووری ئێران ده‌س���تگیركراو تا ئێستاش ناوبراو له زینداندایه. ئه‌م یه‌كێتی ه ده‌ستگیركردنی ئه‌م چاالكه مه‌ده‌نیان ه ب ه ره‌فتارێكی « نایاس���ایی» و «دژی ش���ارومه‌ندی» له قه‌ڵه‌م ده‌دات و داوای ئ���ازادی بێ ش���ه‌رت و مه‌رجیان ده‌كات. هه‌روه‌ه���ا له به‌یانیه‌كه‌دا هاتووه ك ه ئه‌م چه‌ش���نه س���ه‌ركووتانه ناتوانێت رێگابه چاالك���ی مه‌ده‌نی و دیموكراس���ی خوازی چاالكانی كورد بگرێت.
نه‌دانی حه‌قده‌ست ی 6مانگی كرێكاران له‌ئیسالم ئاباد ی رۆژئاوا
ی ی ئاژانس���ی هه‌واڵنێر ی راپۆرت ب ه پێ��� ی6 ی وه‌دواخراو موكریان نه‌دانی حه‌قده‌ست ی به‌شی خزمه‌تگوزاریه‌كان‌و مانگی كرێكاران ی ی شاره‌داری ئیسالم ئاباد ژینگه‌ی سه‌وز رۆژئاوا. كرێكاران���ی به‌ش���ی خزمه‌تگوزاریه‌كان ی ی شاره‌داری ئیسالم ئاباد ی سه‌وز ژینگه ی وه‌دوا رۆژئ���اوا 6مانگ ه كه حه‌قده‌س���ت ی خۆیان وه‌رنه‌گرتووه. خراو ی كۆمه‌ڵێ���ك ل��� ه كرێكران���ی به‌ش��� ی خزمه‌تگ���وزاره‌كان‌و ژینگ��� هی س���ه‌وز
ی 6مانگ ه ك ه ی ئیسالم ئاباد به ماو شاره‌دار ی مانگای خۆیان وه‌رنه‌گرتووه‌‌و حه‌قده‌ست سه‌ره‌ڕای چه‌ندین جار كۆبوونه‌و ل ه به‌رده‌م ی كا ،شاره‌داری‌‌و فه‌رمانداری ئه‌م ئیداره ی ی گونجاو شاره تاكوو ئێس���تا وه‌اڵمێك پێیان نه‌داوه‌ته‌وه. ی جێگای باس ه كه ،ئه‌م كرێكاران ه ب ه هۆ ی حه‌قده‌سته‌كانیان‌و وه‌دواكه‌وتن ل ه وه‌رگرتن ی خزمه‌تگوزاریه مانگانه‌كانیان ،بۆ ئیداره ی بنه‌ماڵه كێشه‌هایه‌كی زۆریان بۆ كاروبار ساز بووه.
سیاسی
هاوڕێ عومه‌ر ی ئیلخانیزاده ،سكرتێری كۆمه‌ڵ ه بۆ «ئاوێنه»:
مالیكی ده‌یه‌وێ وه‌ك موجاهیدین گه‌مارۆ بدرێین
ی ئیلخانی���زاده، ه���اوڕێ عوم���ه‌ر س���كرتێری گش���تیی كۆمه‌ڵ���هی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردس���تان ل��� ه لێدوانێ���ك بۆ هه‌فتانه‌م���هی ئاوێن ه سه‌باره‌ت ب ه گوشاره‌كانی حكومه‌تی عێراق بۆ س���ه‌ر ئۆپۆزسیۆنی كوردو هه‌روه‌ها س���ه‌باره‌ت به بزوتنه‌وه‌ی ناڕه‌زای���ی خه‌ڵك���ی ئێ���ران وه‌اڵمی چه‌ندین پرسیاری دایه‌وه كه لێره‌دا ده‌قی وتووێژه‌كه ده‌خوێننه‌وه. ی ناكه‌ین به‌رگریی له‌موسه‌و ی ماوه‌ی چه‌ن���د مانگێك��� ه كۆمار ی ی ئێ���ران رووب���ه‌ڕوو ئیس�ل�ام ی گ���ه‌وره بووه‌ته‌و‌ه ناڕه‌زایه‌تییه‌ك��� له‌ناوخۆی واڵتدا ،ئه‌م ناڕه‌زایه‌تییه‌ش له‌الی���ه‌ن ئ���هو بزوتنه‌وه‌ی���هوه ی رابه‌رایه‌تی ده‌كرێت كه به(جنبش س���ه‌وز) ناوده‌برێ���ت‌و دیاریتری���ن ی موسه‌وی‌‌و كه‌ڕوبین سه‌ركرده‌كانیش ك ه سه‌ر به‌باڵی ریفۆرمخوازه‌كانن. ی سه‌باره‌ت به‌هه‌ڵوێست‌و سیاسه‌ت الیه‌نه كوردییه‌كانی ئێران به‌رامبه‌ر ی ب���ه‌م بزوتنه‌وه‌یه ،ه���اوڕێ عومه‌ر ی ئیلخانی���زاده س���كرتێری كۆمه‌ڵه كوردس���تان ی زه‌حمه‌تكێش���ان ی ی راگه‌یاند ك ه سیاس���ه‌ت به‌ئاوێن ه ی ی ئ���ه‌وان ئه‌وه‌ی��� ه به‌رگری روون��� له‌موس���هویو كه‌ڕوب���ی ناك���ه‌ن، ی كۆمه‌ڵ���هو هه‌موو الیه‌ن ه ئه‌م��� ه را ی ی كوردستان سیاس���ییه‌كانی دیكه ی رۆژهه‌اڵتیش��� ه «جگ��� ه له‌برایان��� حیزب���ی دیموكرات���ی كوردس���تان، ئێم ه پشتیوانانیان لێناكه‌ین ،به‌اڵم دژایه‌تیشیان ناكه‌ین». ه���اوڕێ عوم���ه‌ر وتیش���ی «به‌اڵم ی ئێم ه له‌م بزوتن���هوه جه‌ماوه‌رییه ی ده‌كه‌ین‌و ئێس���تای ئێران به‌رگری��� ی ی قوتابیان‌و سیاس��� چاالكوانان��� كوردیش له‌ن���اوهوه له‌په‌یوه‌ندیدان ی ی بزوتنهوه له‌گ���ه ڵ هه‌ڵس���وڕاوان س���ه‌وز ،الیه‌نه كوردییه‌كان ده‌بێت ی هاوبه‌شیان هه‌بێت بۆ سیاس���ه‌تێك هه‌ماهه‌نگ���یو پش���تیوانیكردن لهو
بزوتنه‌وه‌یه«. ی ئ���هو دوو روانین به‌رامبه‌ر به‌بڕوا به‌م بزوتنه‌وه‌ی��� ه له‌ئارادایه ،الیه‌ك پێیوایه ئه‌م��� ه په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌و‌ه نییه وه‌كو ك���ورد ،الیه‌كی دیكه‌ش پێیوای ه ده‌كرێت له‌ڕێگه‌ی پشتبه‌ستن به‌موس���ه‌وییه‌وه ده‌س���كه‌وتێك بۆ كورد وه‌ده‌س���ت بخرێ���ت« ،به‌اڵم ئێم��� ه پێمانوایه ئ���ه‌م بزوتنه‌وه‌ی ه ی ك���وردی مه‌تره‌ح داخوازییه‌كان��� ی ئه‌اڵهوئه‌كبه‌ر‌و نه‌كردووه‌‌و به‌دروشم عاشورا هیچ بۆ كورد به‌دینایه». كوردستان به‌پاسدار ته‌نراوه ی ناوچ ه س���ه‌باره‌ت ك���ش‌و ماتی��� ی ی كوردس���تان كوردنش���ینه‌كان رۆژهه‌اڵتیش له‌م ئانوساته‌دا كه ئێران ی گه‌وره‌و له‌ب���ه‌رده‌م گۆڕانكارییه‌ك��� ی هه‌ژێنه‌ردای���ه ،ئیلخانیزاده ئاماژه ی بهوه كرد ئه‌وان داوای هاتنه‌ده‌ره‌وه خه‌ڵك���ی ك���ورد‌و خۆپیش���اندانیان ی نه‌ك���ردووه ،چونك ه «ش���اره‌كان كودستان وه‌ك تاران نین ،كوردستان ك���راوه به‌س���ه‌ربازگه‌یه‌كی گه‌وره‌و ێ به‌میلیتاریزم ته‌نراوه ،ئێم ه نامانه‌و ی ی توندوتیژی بیخه‌ین ه به‌ر ش���ه‌پۆل كۆماری ئیسالمی». ی هاوڕێ عومه‌ری ئیلخانیزاده ئاماژه ی ی كورد كاریگه‌ری بهوه كرد بۆ ئهوه ی هه‌بێ���ت له‌س���ه‌ر ئ���ه‌م رووداوانه ئێس���تا‌و ئایند‌هی ئێران پێویس���ت ه به‌داخ���وازی خۆیانهوه بێنه مه‌یدان، ی چونك ه ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ی ئێس���تا ی ی خه‌بات ی شێوه ئێران شیعاره‌كان ی كوردس���تانی ئێران نیی���هو ئهوه ی ناكات مافی دیموكراس���یو باس��� ی ی ژنان‌و مافی كورده« ،دروشم ماف ی ئێم ه مه‌رگ بۆ خامه‌نه‌ئی كێش���ه چاره‌سه‌ر ناكات». ئ���هو ئاماژهی بهوه ك���رد كه كورد ی ی س���اڵه له‌به‌رامب���ه‌ر كۆمار س��� ی ئیسالمی راوه‌س���تاوه‌‌و له‌پێشه‌وه ی ئیعترازادای���ه ،ب���ه‌اڵم بزوتن���هوه ی ی خۆ ناڕه‌زای���ی كورد خه‌س���ڵه‌ت
ی هه‌یه« ،ئێم ه خوازیارین بزوتنهوه ی گشتگیر بێت، سه‌وز داخوازییه‌كان ێ تا كوردو هه‌موو گه‌النی ئێران بتوان خۆی تیا ببینێته‌وه». ی ی ئیسالمیو پرۆس ه كۆمار دیموكراسی ی بهوه كرد هاوڕێ عومه‌ر ئام���اژه ی كۆماری ئیس�ل�امی ك���ه الوازبوون ی دیموكراسی ده‌دات پهره به‌پرۆسه له‌سه‌رتاس���ه‌ری ناوچه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تدا .ئ���ه‌وه‌ی زیاتر مایه‌ی گه‌شبینییه ئێس���تا ئه‌م رژێم ه هه‌م له‌ن���اوهوه له‌قه‌یراندایه‌و هه‌م له‌گه‌ڵ دنیای ده‌ره‌وه‌ش���دا ملمالنێیه‌تی كه ئه‌گه‌ری زۆر به‌هێزه له‌ئاینده ئێران رووه گۆڕانكارییه‌كی گهوره ببات. ی ناڕه‌زای���ی «پێناچێ���ت ش���ه‌پۆل هێورببێت���هوه ،به‌ڵك���و ب���هرهو توندتربوون���هوه ده‌چێ���ت ،ه���ه‌ر جواڵنه‌وه‌یه‌ك���ی ناڕه‌زای���یو ه���ه‌ر كۆم���اری بچوكبوونه‌وه‌یه‌ك���ی ئیسالمیش راسته‌وخۆ بۆ كوردستانی رۆژه���ه‌اڵت‌و هه‌رێمی كوردس���تان كاریگه‌ریی باش���ی ده‌ب���ێو ده‌بێت خۆی بۆ ئاماده بكات».
مالیكی فشاری له‌سه‌رمان ه «ده‌س���ه‌اڵتدارانی ش���یعه‌ی عێراق پش���تیوانێكی گ���ه‌وره له‌ده‌س���ه‌ت ئه‌ده‌ن». هاوڕێ عومه‌ری ئیلخانیزاده پێیوایه ئه‌م ه یه‌كێك���ه له‌په‌یامه گرنگه‌كانی س���ه‌رهه‌ڵدانی ئ���ه‌م بزوتنه‌وه‌ی���هو الوازبوونی كۆماری ئیسالمی ئێران. «له‌م چوارچێوه‌یه‌شدا فشاری سه‌ر حكومه‌تی هه‌رێم ك���ه‌م دهبێتهوه، به‌رپرسانی سیاس���ی ئێره ده‌توانن راسته‌وخۆتر‌و راشكاوانه‌تر پشتیوانی ی خۆیان بكه‌ن له‌پارچه‌كانی له‌براكان تردا‌و ه���ه‌ر بهو مانایه‌ش گوش���ار له‌س���ه‌ر ئێم���ه‌ش وه‌ك حیزبه‌كانی ئۆپۆزیس���یۆنی كوردی ئێران كه‌متر دهبێتهوه«. هاوڕێ عومه‌ر وتیش���ی «ده‌وڵه‌تی ئێ���ران‌و ده‌وڵه‌ت���ی عێراق فش���ار ی هه‌رێ���م ده‌هێن���ن ب���ۆ حكومه‌ت��� ت���ا چاالكییه‌كانم���ان به‌ت���ه‌واوی س���نووردار بكرێت���هوه ،دی���اره ئێم��� ه چه‌ندی���ن س���اڵ ه ره‌چ���اوی ی هه‌رێمی كوردستانمان هه‌لومه‌رج كردووهو چاالكییه‌كانمان سنووردار كردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم هه‌س���تده‌كه‌ین ده‌وڵه‌تی مالیكی به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك ی ئه‌وه‌ی ب���ووه ك���ه ئێمه هه‌وڵ��� وه‌ك موجاهیدی���ن گه‌مارۆ بدرێین‌و چ���ه‌ك بكرێی���ن‌و هاتوچۆمان كه‌م بكرێته‌وه». ه���اوڕێ عوم���ه‌ری ئیلخانی���زاده ئاماژهی ب���ه‌وه‌ش كرد كه ده‌وڵه‌تی مالیكی وه‌ك ئه‌وه‌ی (تاریق هاشمی) ده‌یڵێ���ت ده‌رب���اره‌ی رۆڵ���ی ئێران له‌عێراقدا ته‌واو راس���ته« ،كۆماری ئیس�ل�امی ته‌واو ده‌س���تی كراوه‌یه له‌عێراقدا ،ب���ۆ نمون ه ئێمه ناتوانین ی به‌غدا بكه‌ین له‌به‌رئه‌وه‌ی هاتوچۆ مه‌ترس���یمان له‌س���هرهو زانیاری���ی ته‌واوم���ان هه‌یه كه مالیكی‌و حیزبه ش���یعه‌كان زۆر دژی ئۆپۆزس���یۆنی كوردی ئێرانن».
په‌یامی کومیته‌ی نوروێژی کۆمه‌ڵ ه بۆ رێوڕه‌سمی 2ی رێبه‌ندان له‌نوروێژ به‌ڕێزانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران! نوێنه‌رانی پارتی و ڕێکخراوه‌کان! به‌شدارانی ئازیز! شه‌ست‌وچوارس����اڵ له‌مه‌وب����ه‌ر له 22 ی مانگ����ی ژانوی����هی 1945کۆم����اری کوردس����تان به‌س����ه‌رۆکایه‌تی ق����ازی محمه‌د له‌شاری مه‌هاباد له‌کوردستانی ڕۆژهه‌اڵت ڕاگه‌یه‌ندرا وبه‌فه‌رمی دامه‌زرا. هه‌رچه‌ند ته‌مه‌ن����ی ئه‌وکۆماره به‌هۆی هه‌لومه‌رجی تایبه‌ت به‌دامه‌زان و دۆخی نێونه‌ته‌وه‌ی����ی ئه‌وس����ه‌رده‌م ،زۆرکه‌م بوو و زیات����ر له‌یه‌کس����اڵی نه‌خه‌یاند، ب����ه‌اڵم ئه‌م����ڕۆ که‌له‌چاوله‌وڕابردووی����ه پڕش����نگداره ده‌که‌ی����ن ئه‌م����ه نه‌ته‌نیا ش����انازیه‌کی زۆرگه‌وره‌ی���� ه بۆهه‌م����وو گه‌لی کوردس����تان ،به‌ڵکو ده‌ستپێکی خه‌باتوس����ه‌رهه‌ڵدانێکی نوێ له‌مێژووی هاوچه‌رخی کوردستانه .له‌وماوه‌کورتی ته‌مه‌نی کۆماری کوردس����تاندا گه‌لێک ئه‌زموون����ی مێژووی����ی تۆمارکران ،که له‌الیه‌ن مێژوناسان ،پسپۆڕان وزانایان باس����یان لێک����راوه ،به‌اڵم لێ����ره ته‌نیا ئاماژه به‌کۆمه‌ڵێک له‌م ده‌س����که‌وتانه ده‌که‌ی����ن :وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌ربردن����ی ده‌سه‌اڵتی ئیداری ناوخۆیی هه‌رچه‌ند ته‌نیا به‌سه‌ربه‌شێک له‌کوردستان بوو، ڕاگه‌یاندن����ی خوێن����دن به‌زمانی کورد، هه‌ڵبژاردنی ئازادی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا به‌مه‌به‌ستی چاودێری ده‌وڵه‌تی به‌سه‌ر به‌ش����ه‌جۆراجۆره‌کانی کۆمه‌اڵیه‌ت����ی، هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ گه‌لی ئازه‌ربایجان، یاس����ای پاراس����تنی مافی پیش����ه‌یی، پێکهاتن����ی ڕێکخراوی تایبه‌ت به الوان، ژنان ،من����دااڵن ،و ڕاگه‌یاندنی ئازاد و ده‌یان ده‌سکه‌وتی به‌نڕخی دیکه. ئێ����ران له‌به‌رده‌م����ی گۆڕاندایه .ئێران ناگه‌ڕێته‌وه بۆس����ه‌رده‌می به‌ربه‌ریه‌ت. چاوخش����انێک به‌سه‌رخۆپیشاندانه‌کانی
ئه‌م ده‌وره‌ی ئێران ،وهاوکات سه‌رکوتی دڕندانه‌ی هێزه‌کانی به‌سیج و سپا و لیباس شه‌خس����یه‌کان ،لێدانی ژنان ومندااڵنی بێتاوان����ی ناوک����ۆاڵن وش����ه‌قامه‌کان، قۆڵبه‌س����تکردنی به‌کۆمه‌ڵ����ی خه‌ڵک- ته‌نانه‌ت کاربه‌ده‌ستانی هه‌ره‌پایه‌به‌رزی ئ����ه‌م نیزامه له‌س����ی س����اڵی ڕابردوو، کارنامه‌ی سه‌رۆککۆماری ئه‌حمه‌دینژاد له‌ده‌وره‌ی ڕابردوو و دوای مانگی یونی ،2008ش����ه‌ڕی باڵه‌جۆراوجۆره‌کان����ی کۆم����اری ئیسالمی-ده‌س����ه‌اڵتخوازان‌و ڕێفۆرمخ����وازان گه‌یاندووت����ه ئاقارێکی ن����وێ .کۆم����اری ئیس��ل�امی ئێس����تا له‌ڕێگ����هی به‌کارهێنان����ی ئاخری����ن هه‌وڵوته‌قالکان����ی له‌ناوخ����ۆ و له‌بواری نێونه‌ته‌وه‌یی به پشتگیری له‌تێرۆریزم و مه‌س����ه‌له‌ی په‌ره‌پێ����دان به‌چه‌ک����ی ناوک����ی و نائه‌مه‌نکردنی دۆخی ئێراق و ئه‌فغانستانوده‌ستتێوه‌ردان له‌کاروباری ناوخۆیی وه‌اڵتانی دیکه‌ی دنیا خه‌ریکی ئه‌وه‌ی ه دۆخه‌که هێ����ور بکاته‌وه .دنیا هه‌تائ����ه‌وکات هه‌رپێڕاگه‌یش����تبوو‌ن به‌شێکی زۆرکه‌م ل ه هه‌وڵ ه نێوخۆیه‌کان له‌ڕێگه‌ی ڕاگه‌یاندن����ه‌کان باڵوبکه‌نه‌وه و کارێک����ی ئه‌وتۆی����ان به‌مه‌به‌س����تی لێپرس����ینه‌وه‌ودادگاییکردنی س����ه‌رانی کۆم����اری ئیس��ل�امی بۆئه‌نجامن����ه‌درا، ب����ه‌اڵم ئه‌م����ڕۆ وه‌ک دوێن����ێ نیی ه که کۆماری ئیسالمی به‌الدان و سه‌رپێچی و له‌هه‌موویاس����انێونه‌ته‌وه‌یه‌کان پێشیلکردنی هه‌موو مافێکی مرۆڤایه‌تی و به‌ڕه‌سمیناس����راوی نێونه‌یه‌وه‌ی����ی بتوانێت هه‌موو ڕاس����تیه‌کان چه‌واش����ه ب����کات .به‌کورتی ئ����ه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ هه‌یه وب����ه‌دی ده‌کرێت ئه‌وه‌ی ه ک����ه ئه‌مجار کۆم����اری ئیس��ل�امی ده‌بێ����ت تاوانی کرده‌وه‌کان����ی له‌س����ی س����اڵی ڕابردوو بداته‌وه. بێکاری وبرسیه‌تی ،گوومان ونیگه‌رانی، بێداهات����ی وبێداهاتووی����ی س����یمای ئێس����تای کۆمه‌ڵگه‌ی ئێ����ران ئه‌مڕۆیه
که ده‌یان س����اڵ له‌مه‌وبه‌ر ده‌یویس����ت له‌ده‌روازه‌ی ته‌مه‌دون����ه‌کان تێپه‌ڕبێت. هیچ ته‌زمنینێک نیی ه بۆئه‌وه‌ی کۆماری ئیس��ل�امی گۆڕانێکی ئه‌وتۆی ئاس����ایی وسروش����تی له‌دۆخی سیاسی ،ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تی ،به‌تایبه‌ت له‌یاس����اکانی خۆیدا پێکبێنێت .سیاس����ه‌تی زۆره‌ملی له‌ڕێگه‌ی به‌چۆکداهێنانی خه‌ڵک ته‌نیا یاس����ای ناس����راوی س����ه‌رانی کۆماری ئیس��ل�امیه .په‌ره‌س����ه‌ندنی ده‌نگ����ی ناڕه‌زایه‌تی ملیون����ی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک و گووش����اری کارس����ازوهه‌ده‌فمه‌ندی ده‌ره‌ک����ی ڕێگه‌یه‌ک����ی گوونج����او‌ه بۆ پاش����که‌پێکردن به‌کۆماری ئیس��ل�امی، به‌اڵم ئه‌زموونه‌کان ئه‌وه‌ی سه‌لماندووه که‌ته‌نی����ا نه‌م����ان وڕوخان����ی ئه‌کجاری کۆم����اری ئیس��ل�امیه ک���� ه ده‌توانێ����ت هه‌ڕه‌ش����هی کاریگ����ه‌ر ب����کات له‌مان و عوم����ری گه‌نده‌ڵی ئه‌وکۆم����اره .ئهوه ته‌نیا هه‌نگاوه بۆئه‌وه‌ی خه‌ڵکی ئێران بتوانن به‌ئامانجه‌کان����ی خۆیان بگه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ده‌س����ه‌اڵتێکی گه‌لی دامه‌زرێنن و هێمنی وئاسایش بۆئێران بگهڕێننهوه .مه‌رج����ی جێبه‌جێکردنی ئه‌مانه ئه‌وه‌یه ک ه ده‌بێت ویستی گه‌النی ئێ����ران بۆدابینکردن����ی ده‌س����ه‌اڵتێکی فدراتی����ڤ به‌ڕه‌س����می بناس����رێت ،و یاس����ایه‌کی دیموکراتی����ک به‌پێ����ی یاسانێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ،و له‌وان ه یاسای پاراس����تن ودابینکردنی مافی پیشه‌یی، ژن����ان ،من����دااڵن دابمه‌زرێ����ت .ئێرانی داهاتوو نابێت له‌هی����چ هه‌لومه‌رجێکدا هه‌وڵ بدات ئاسایش����ی واڵت ،ناوچ ه و دنیا به‌په‌ره‌پێدانی چه‌کی ماڵوێرانکه‌ری ناوکی بخات ه مه‌ترسیه‌وه .ئێران ده‌بێت له‌جیاتی یارمه‌تی به‌تێرۆریزم کێش����هی بێ����کاری ،قه‌یران ،گرانی و برس����یه‌تی خ����ۆی چاره‌س����ه‌ربکات .گ����ه‌ر ئێرانی داهات����وو هه‌ربتوانێت ته‌نیا به‌ش����ێک له‌ده‌س����که‌وته‌کانی کۆماری کوردستان وه‌ک هه‌ڵبژاردنی ئازاد ،به‌ڕێوه‌به‌ربردنی
ده‌س����ه‌اڵتێکی س����ه‌ربه‌خۆی ئی����داری وفیدراتی����ڤ له‌به‌ش����ه‌جۆراوجۆره‌کانی ئێ����ران وله‌وان����ه‌‌له‌کوردس����تان دابین بکات ،و خوێن����دن وبارهێنان به‌زمانی ک����وردی ونه‌ته‌وه‌کانی دیک����هی ئێران به‌فه‌رمی ڕاگه‌یه‌نێت ،و دۆس����تایه‌تی و هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ گه‌لی کورس����تان و ئازه‌ربایجان دابین بکات .گه‌ر بتوانێت یاسای پاراستنی مافی پیشه‌یی ،الوان، ژن����ان ،من����دااڵن ،و ڕاگه‌یاندنی ئازاد به‌ت����ه‌واوی جێبه‌جێ ب����کات ،ئه‌وکات ده‌توانێت هه‌نگاوی گه‌وره‌تر هه‌ڵبگرێت ب����ۆ قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ی ئه‌و شکس����ت وناکامیانه‌ی ک����ه ڕژیمه‌کانی په‌هله‌وی وکۆماری ئیس��ل�امی لهماوهی ئه‌م 64 ساڵه تووش����ی هه‌موو‌گه‌النی ئێرانیان کردووه. ئێمه وه‌ک کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێش����انی کوردس����تان -ڕێکخ����راوی نۆروێ����ژ له‌س����اڵرۆژی دامه‌زراندن����ی کۆم����اری کوردس����تان ،داوا له‌س����ه‌رجه‌م پ����ارت ورێکخراوه سیاس����یه‌کانی کوردستانی رۆژهه‌اڵت����ی ده‌که‌ی����ن ،به‌تێگه‌یش����تن له‌دۆخی زاڵ به‌س����ه‌ر ئێس����تای ئێران وکوردس����تان وبه‌لێکدانه‌وه‌ی ئه‌گه‌ری پێشهاتنی گۆڕانه‌چاوه‌ڕواننه‌کراوه‌کان، به‌ش����ێوه‌یه‌کی جیددی بۆ گه‌یشتن به ئامانجه‌کان����ی گه‌لی ک����ورد ،هه‌نگاوی به‌کرده‌وه وبه‌په‌ل����ه هه‌ڵبگرین نه‌ته‌نیا بۆلێکنزیکبوونه‌وه ،به‌ڵکو گه‌اڵڵه‌یه‌کی هاوبه‌ش و به‌رفراوانی نه‌ته‌وه‌یی. س����وپاس بۆ ئێوه‌ش خۆشه‌ویستانی به‌ش����داری ئه‌م رێوڕه‌س����مه .جارێكی ی رێبه‌ندان له‌هه‌م����وو ئێوه دیك����ه 2 خۆشه‌ویس����تان ،له‌هه‌موو گه‌لی كورد له‌ه����ه‌ر جێگایه‌ك که ده‌ژی����ن ،پیرۆز بێت. کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان- ڕێکخراوی نۆروێژ 29ی ژانویه‌ی 2009
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
dwaroj@komala.net
تروس ـ ـ ـ ــکه
5
وریا محه‌مه‌دی
سێبه‌ری مه‌رگ به‌سه‌ر زیندانیانی سیاسی له‌بارودۆخێكدا كه به‌هۆی ناش����ه‌رعیبوونی كۆماری ئیس��ل�امییه‌و‌ه قه‌یرانێك����ی سیاس����ی ئێران����ی گرتووه‌ت����هوهو هه‌م����وو روانینه‌كان رووله‌داهاتووی ئه‌م قه‌یرانه‌‌و چاره‌نوس����ه‌كه‌یه‌تی ،له زیندانه تاریك‌و سه‌ده‌ناوه‌ڕاستییه‌كانی ئه‌م رژیمه سه‌ركوتگه‌ره‌دا ،چه‌ندین زیندانی سیاسی مه‌حكوم به‌ئێعدام ،مرۆڤكوژی به‌شێوه‌ی كۆماری ئیسالمی چاوه‌ڕوانیان ده‌كات. یه‌كێ����ك لهو كه‌س����انه‌‌و نمونه‌ی ناس����راوی ئه‌م ره‌وت����ه ،فه‌رزادی كه‌مانگ����ه‌ره .وێنه‌ی����ه‌ك كه له‌م مامۆس����تایه گون����ده هه‌ژاره‌كانی كوردس����تان له س����ه‌ر رووبه‌ری ئینترنێت هه‌یه ،له‌یه‌كه‌م سه‌رنجدا هه‌م����ووان بیری ده‌س����كه‌وته‌كانی ئ����ه‌م رژیمه ب����ۆ خه‌ڵكی ئێران‌و به‌تایبه‌تی كوردس����تان ده‌خاته‌وه .رژیمێك كه سێ ده‌یه‌یه شادی‌و ئازادیی له‌س����ه‌ر لێ����وه‌كان وش����كاندوه‌‌و تۆوی ه����ه‌ژاری‌و مه‌رگی باڵوكردوه‌ته‌وه .رژیمێك كه ب ه به‌ڵێنی به‌رگریی ل ه كۆخت نشینان‌و به‌ناو موسته‌زعه‌فان هاته‌سه‌ركار ،ئێستا ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی لێده‌كرێت كه یه‌كێك ل ه مامۆستا بێ تاوانه‌كانی كوردستان‌و ژماره‌یه‌كی دیك ه كه بڕیاربوو له‌به‌رامبه‌ر كۆش����ك نش����یناندا به‌رگرییان لێبكات ،له‌م تاریكییه ده‌یجوره‌و له‌م قه‌یرانی سیاسیو شه‌رعیه‌ته‌دا ،سێداره‌یان بۆ هه‌ڵبخات .بێ هۆ نییه كه له‌م بارودۆخه‌دا هه‌ڵس����وڕاوانی مافی م����رۆڤ نیگه‌رانی جێبه‌جێكردنی حوكم����ی ئێعدامی ئه‌و زیندانیانه‌ن كه‌ل����ه‌م مانگانه‌ی دوایی����دا جێبه‌جێكردن����ی حوكمه‌كانیان دواخرا، چونكه پڕئاش����كرایه كه ئیستبدادی سیاس����ی ،خه‌فه‌قان ،كوشتنی ئازادی ،له‌سێداره‌دان ،ئهشكهنجهو بێ سه‌روشوێنكردن‌و زه‌وتكردنی مافه‌كان����ی خه‌ڵكی ئێران ،ئه‌گه‌رچی به‌رده‌وام پێویس����تی مانه‌وه‌ی ئه‌م ده‌زگا جه‌هه‌نه‌مییه زاڵ به‌سه‌ر واڵته‌كه‌ماندا بووه ،به‌اڵم دۆخی ئێستا ئه‌م رژیمه‌ی له هه‌ركاتێكیتر وه‌حشی تر كردوه. پ����اش گیانبه‌ختكردن����ی قاره‌مانانه‌ی ئێحس����انی فه‌تاحیان ده‌بێت بڵێی����ن ك���� ه به‌رده‌وامبوون����ی ئێعدام ل����ه ئێ����ران ،له‌حاڵێكدای ه ك ه له‌زۆربه‌ی واڵتانی جیهان س����زای ئێعدام هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌‌و رێكخراو‌ه جیهانییه‌كانی داكۆكیكاری مافی مرۆڤ ،سزای ئێعدام به نامرۆڤانه، ئه‌وپ����ه‌ڕی دڵڕه‌قی‌و به زه‌وتكردنی مافی ژیان����ی تاكه‌كانی ده‌زانن. به‌م حاڵه‌ی سیاس����ه‌تداڕێژه‌رانی كۆماری ئیسالمی نه‌ك ته‌نیا گوێی خۆی����ان ل ه ره‌خن ه جیهانییه‌كان كه‌ڕ كردوه ،به‌ڵكو به په‌یڕه‌وكردنی ئه‌م س����زای ه له‌ئێران ،رایده‌گه‌یه‌نن ك ه له‌روانگ����هی ئه‌وانه‌وه ئێعدام باش����ترین‌و ش����یاوترین ش����ێوازی هه‌ڵس����وكه‌وت له‌گه‌ڵ تاوانباران، به‌تایبه‌ت زیندانیانی سیاسییه. سێبه‌ری مه‌رگ به‌س����ه‌ر فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر‌و باقی مه‌حكومانی ب ه ئێع����دام ،ده‌بێت له‌كارنامه‌ی س����ێ ده‌یه‌ی راب����ردووی ئه‌م رژیمه‌و‌ه هه‌ڵیبهێنجێنی����ن .خه‌لیل����ی به‌هرامی ،ك ه چه‌ندی����ن مانگ ه به‌دوای ئه‌وه‌وه‌ی���� ه ك ه حوكمی فه‌رزادی كه‌مانگ����ه‌ر دووباره پێداچوونه‌وه‌ی به‌سه‌ردا بكرێت به‌رادیۆ فه‌ردا ده‌ڵێت :له‌جه‌ره‌یانی ئه‌م هاتوچووان ه دیارنیی����ه دۆس����یه‌كه له‌كوێیه .دادگا تا ئێس����تاش بڕیاری نه‌داوه‌‌و نیگه‌رانی ئێم ه له‌وه‌یه كه به‌مدواییه به‌وجۆره‌ی كه فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر رایگه‌یاندووه ،هه‌مان ماموری رایگه‌یاندو‌ه ك ه ئه‌و ئه‌ندازیه‌ی ئه‌گه‌ری رزگاربوون هه‌یه ،هه‌مان ئه‌ندازه‌ش ئه‌گه‌ری ئێعدام .به‌سه‌رنجدان ب ه دیدارێك له‌گه‌ڵ فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر‌و ئاغای بوداغی له خودی زیندانی ئێڤین ب����ووم ،نیگه‌رانی منی زیادكرد به‌وه‌ی كه له‌م توندڕه‌وییانه‌دا ئه‌گه‌ر ئهوه زۆره ك ه ئه‌و بكه‌ن ه قوربانی. كۆم����اری ئیس��ل�امی هه‌مووكاتێ����ك دژه‌كرده‌وه‌كان����ی خ����ۆی ب ه كێشه‌كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،تاوانه سیاس����ییه‌كان‌و نه‌یارانی حكومه‌ت، بۆ هه‌میش����ه فۆرمالیز‌ه كردوه‌‌و به‌ش����ێوه‌گه‌لی جیاجیا به‌ره‌وپێشی بردووه .له‌هیچ سه‌رده‌مێكدا وه‌ك ئێستا كۆماری ئیسالمی له‌مه‌ترسی لێكترازانی پێكهاته‌كه‌یدا نهبووه .ئه‌م رژیمه ل ه دۆخێكی زۆر ئارامتر له دۆخی ئێس����تا ،مرۆڤكوژی وه‌ك مێتۆدێك پیاده‌كردوه .كاتێكی ده‌زگای ئێعدام‌و مرۆڤكوژی كۆماری ئیسالمی ته‌نیا چه‌ند رۆژ پاش هاتنه‌سه‌ركاری ئه‌م رژیم ه نگریسه ،پێكدێت‌و هه‌وساری رێبه‌رییه‌ك ه به‌ده‌ستی جه‌الدێك وه‌ك س����ادقی خه‌ڵخاڵی ده‌سپێردرێت ،كاتێك ك���� ه له‌به‌رابه‌ر ده‌ركردنی حوكم ه زاره‌كیی����ه‌كان‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی دادگا، بێده‌نگ����ی ده‌كرێ����ت ،كاتێك كه ه����ه‌زاران كه‌س ل����ه دادگا چه‌ند چركه‌ییه‌كاندا ب ه وه‌مدانه‌وه به چه‌ند پرسیارێكی كورت‌و دیاریكراو، حوكمی تیرباران‌و له‌س����ێداره‌كانیان به‌سه‌رداده‌س����ه‌پێت‌و به‌خێرایی جێبه‌جێده‌كرێت‌و ،كاتێك كه ئێعدام بۆ پاراستنی رژیم ،به‌شێوه‌یه‌ك ل ه مێشكی جه‌الدانی كۆماری ئیسالمی وه‌ك بابه‌تێكی ئیالهی‌و شه‌رعی ته‌عبیرده‌كرێت كه خه‌ڵخاڵی س����اڵێك پێ����ش مه‌رگی ل ه لێدوانێكی ته‌له‌فونی له‌گه‌ڵ بی بی سی ،له‌وه‌اڵمی پرسیارێكدا كه ئایا ویژدانی به‌خاتری ئه‌و حوكمانه‌ی كه‌ده‌ریكردوه ،توشی عه‌زاب بووه یان نا؟ ده‌ڵێت «به‌هیچ شێوه‌یه‌ك عه‌زابی ویژانی نه‌چه‌شتوه تا ئه‌و جێگه‌ی ئه‌گه‌ر ئێس����تا ئیج����ازه‌م بده‌یت خه‌وێكی ئ����ارام ده‌كه‌م» .ده‌كرێت تێبگه‌ین كه پێناس����هی ئێعدام له ئێران نه‌ك پێناسه‌یه‌كی ئاسایی‌و جیهانیی به‌ڵكو پێناس����ه‌یه‌ك ه ك ه پێشتر ش����ه‌رعی هتو ئێعتباری ل ه الیه‌ن جێنش����ینانی خوا له ئێران ،وه‌ك بابه‌تێكی ئیالهی ،عورفی، شه‌رعی‌و چه‌ندین چه‌مكی هاوشێوه ،به‌رباڵوتره‌و به‌م هۆیهوه پێناس ه جیهانیه‌كان ناتوانێت هیچ كاریگه‌رییه‌كیان له‌سه‌ری ببێت .كۆماری ئیسالمی لهو كه‌مه ده‌س����ه‌اڵته تۆتالیته‌ر‌و دیكتاتۆرییانه‌ی جیهانی هاوچه‌رخ����ه ك ه نفوزی خۆی له توێژه‌جیاجیاكانی كۆمه‌ڵگا ب ه دژی به‌ها جیهانییه‌كان دامه‌زراندوه .ئه‌م رژیمه ،ئێرانی كردوه‌ت ه شوێنێك ك����ه به‌هاكان جێگ����هی خۆیان ب ه دژه به‌ه����اكان داوهو دژه‌به‌هاكان جێنشینی به‌هاكان بوون. ئه‌مڕۆ پاش تێپه‌ڕبوونی س����ی س����اڵ ،پیالنی ئێعدام تا ئێس����تاش وه‌ك كه‌ره‌سه‌یه‌كی باش بۆ ترساندنی كۆمه‌ڵگای خرۆشاوی ئێرانه‌‌و ئه‌وه‌ی كه فكری خه‌ڵكی ئێمه ئاگاداری نه‌بوو و ئه‌وه‌ی كه نه‌ده‌بوا رووبدات ،بهداخهوه روویداو ئه‌نجامه‌كه‌ش����ی سی ساڵه ك ه خه‌ڵكی ئێ����ران ده‌یچێژن .رزگاربوون ل ه قه‌یدوبه‌نده‌كانی ئێس����تا كه یه‌كێك له‌وانه سزای وه‌حشیانه‌ی ئێعدامه ،به رووخانی دژه دیموكراسیترین ده‌س����ه‌اڵتی هاوچ����ه‌رخ ،وات ه به روخان����ی كۆماری ئیس��ل�امییه‌و‌ه گرێدراوه. له بارودۆخی ئێس����تا‌و ل����ه‌م جه‌نجاڵی سیاس����ییه‌دا نابێت ب ه هیچ ش����ێوه‌یه‌ك له زیندانیانی سیاسی غافڵ بین .رژیم له وه‌حشیگه‌ریدا زه‌رفیه‌تێكی بااڵی هه‌یه.
4
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
dwaroj@komala.net
وتووێژ
هاوڕێ جه‌الل ناوه ،ئه‌ندام ی ده‌فته‌ر ی سیاسی كۆمه‌ڵه بۆ «رێگا مه‌گه‌زین»: هێشتا هه‌موو گه‌لی ئێران هه‌ست بهو زوڵمه ناكه‌ن كه له‌واڵته‌كه‌یاندا له‌كورد ده‌كرێت له‌م ماوه‌یه‌دا شه‌پۆلێك ناڕه‌زایه‌تی سه‌باره‌ت به‌ئاكامی هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ئێرانی گرته‌وه‌و تا ئێستاش شاره‌كان ناڕه‌زایه‌تییان ه ئه‌و به‌رده‌وامه، ی ی سه‌وز ناسراوه ،بۆ زانیار به‌بزووتنه‌وه ی په‌یوه‌ندیدار زیاترو كۆمه‌ڵێك مه‌سه‌له بهبزووتنهوهی سه‌وزی ئێران ،رێگا مه‌گه‌زین دیدارێكی له‌گه‌ڵ هاوڕێ جه‌الل ی ناوه ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی كۆمه‌ڵه زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان سازدا ،ک ه لێره‌دا ده‌قی ئه‌و لێدوانه ده‌خوێننه‌وه. ی ك ه رێگا مه‌گه‌زین :ئایا ئه‌م كێشانه ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا هاته ئاراوه، له‌كات ی ده‌سه‌اڵت نیی ه له‌الیه‌ن شه‌ڕی نێو خۆ به‌ڕێوه‌به‌رانی رژێمی ئیسالمی ئێرانهوه؟ ی هاوڕێ جه‌الل ناوه :بێگومان ئاكام ی به‌ده‌سته‌وه‌گرتن هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و ی كوده‌تاو باڵی ده‌سه‌اڵت له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ت ی پاوانخوازی رژێمه‌وه ،شه‌ڕی نێوان باڵه‌كان ی ی بۆ به‌ده‌سته‌وه‌گرتن كۆماری ئیسالم ده‌سه‌اڵت په‌ره‌پێدا ،ته‌نانه‌ت رژێم ی بێ به‌زه‌یی‌و ی سه‌ركوت له‌درێژه ی ی خه‌ڵك دڕندانه‌ی ئاخێز‌ه جه‌ماوه‌رییه‌كه ی ناڕازی ،به‌ئاكامی هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌ست دایه گرتن‌و زیندانیكردنی كه‌سایه‌تیی ه سه‌ره‌كی‌‌و ناسراوه‌كانی باڵی به‌ناو ریفۆرم خوازی نێو ده‌سه‌اڵت‌و سوكایه‌تی‌‌و هه‌ڕه‌شه‌كردن له‌پاڵیوراوه موعته‌ریزه‌كان ی ی ده‌سه‌اڵت ك ه به‌درێژایی مێژوو كۆماری ئیسالمی هه‌م (مووسه‌وی)و هه‌م (كه‌ڕووبی)ش له‌كه‌سایه‌تیی ه سه‌ره‌كی‌‌و پله‌و پایه‌داره‌كانی رژێم بوون‌و ی ئه‌مه‌ش خۆی له‌خۆیدا ئه‌و راستییه هه‌م بۆ خه‌ڵك‌و هه‌م ته‌نانه‌ت بۆ باڵی ریفۆرم خوازی نێو ده‌سه‌اڵت ده‌رخست ی رژێم به‌هیچ كام كه‌باڵی پاوانخواز له‌بنه‌ماڵه‌كانی دیموكراسی‌و مافی مرۆڤ پابه‌ند نییهو له‌پێناو مانهوهو درێژه‌دان ی ده‌ست له‌هیچ چه‌شن ه به‌ده‌سه‌اڵتی خۆ سه‌ركوت‌و بێ مافییه‌ك ته‌نانه‌ت له‌ئاست كه‌سه‌كانی خۆی ناپارێزێت ،ئه‌مه‌ش ی ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ی به‌ئاكام خه‌ڵكی ناڕاز ی بهو قه‌ناعه‌ته گه‌یاند كه‌ڕژێمی كۆمار ی به‌گۆڕان نه‌بێت قه‌ت هیچ ئیسالم چه‌شنه ریفۆرمێك به‌خۆیه‌و‌ه نابینێت‌و ته‌نیا شتێك كه به‌الیه‌و‌ه گرینگ نییه، ده‌نگ‌و خواست ی خه‌ڵكه. ی ی ئهوه ئه‌م راستیی ه بوو به‌هۆ كه‌خه‌ڵكی تینووی ئازادی ئێران كه‌سه‌ره‌تا به‌مه‌به‌ستی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین به‌ئاكامی هه‌ڵبژاردنه‌كان هاتبوون ه ی ده‌نگ ه سه‌رشه‌قامه‌كان‌و خوازیار دزراوه‌كانیان بوون ،سنووره سووره‌كان له‌خۆپیشاندانه‌كانیاندا ببه‌زێنن‌و درووشمی ئیستقالل ،ئازادی ،جمهووری ی بده‌ن ،مووسه‌وی‌‌و كه‌ڕووبیش ئێران ی كه‌نوێنه‌رایه‌تی باڵی ریفۆرم خواز ی ده‌سه‌اڵته‌داو رژێم ده‌كه‌ن له‌م شه‌ڕ له‌هه‌ڵوێسته‌كانیاندا ده‌ریان خست كه‌باڵی ی گرێ ریفۆرم خوازی ده‌سه‌اڵتیش مانه‌وه دراوه به‌مانه‌وه‌ی رژێم‌و باوه‌ڕی ته‌واویان هه‌ی ه به‌قانوونی ئه‌ساسی رژێم‌و به‌هیچ ی ی وتی :راز چه‌شنێك وه‌كوو مووسه‌و نه‌به یه‌ك وشه كه‌مترو نه‌یه‌ك وشه زۆرتر له‌كۆماری ئیسالمی نین‌و ئه‌م شه‌ڕه‌یان ی خواست‌و ی ده‌سه‌اڵته ،نه‌به‌دیهێنان شه‌ڕ ی خه‌ڵكی ئێران. مافه‌كان ی رێگا مه‌گه‌زین :ئه‌م بزووتنه‌وه‌ی ه روویداو هه‌ڵبژاردنه‌كان كه‌پاش ی ی سه‌وز) ناسرا ،به‌بڕوا به(بزووتنهوه ئێوه بزووتنه‌وه‌یه‌كی دیموكراتیكانه‌یه؟ هاوڕێ جه‌الل ناوه :هه‌روه‌ك بۆ خۆشتان ی سه‌ركۆمار ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ئاگادارن دوا له‌ئێران ،شه‌پۆلێك له‌ناڕه‌زایه‌تی هات ه ی ئاراوه ،ئه‌م جه‌ره‌یان ناڕازییه كه‌خۆ ی سه‌وز به‌ناوی (موج سبز) جه‌ره‌یان ی ناساند له‌پێشدا به‌ناڕه‌زایه‌تی به‌ئاكامه‌كان
پێویسته نه‌ته‌وه‌ی كورد بۆ ئهوه ی له‌داهاتوودا بتوانێت له‌گۆڕه‌پانی سیاسی ئێراندا رۆڵی بهرچاو بگێڕێت‌و وه‌زنی هه‌بێت ،ده‌بێت ویستو داخوازییه‌كانی خۆی به‌باشی به‌نه‌ته‌وه‌كانی تر بناسێنێت ی هه‌ڵبژاردن هاتنه سه‌ر شه‌قامه‌كان داوا هه‌ڵبژاردنی دووباره‌یانكرد. ی ئه‌وان پێیانوابوو كه‌ئه‌مه كوده‌تا ئینتخاباتییه كه‌باڵی ده‌سه‌اڵتی پاوانخواز هێناویه‌تییه ئاراوه ك ه به‌ڕاستیش وابووه. باڵی ده‌سه‌اڵت كوده‌تایان كرد بۆی ه كاتێك كه‌هاتنه سه‌رشه‌قامه‌كان به‌م درووشمه‌وه هاتن (رای منو پس بدید) ی له‌وه‌اڵمی خۆپیشاندانه ئارامه‌كه‌ی خه‌ڵك ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ،هێزه ی دژ به‌ئاكام ناڕاز سه‌ركوتكه‌ره‌كان خه‌ڵكێكی زۆریانگرت، زۆر كه‌سیان كوشت‌و ته‌نانه‌ت له‌زیندان ی ئهشكهنجهو ئازاری جنسی كران له‌زیندان (كه‌هریزه‌ك). ئه‌م كاره نامرۆڤانانه له‌هه‌موو جیهان ده‌نگی دایه‌وه‌و ،دواتریش خامنه‌یی ی رێبه‌ری رژێمی ئیسالمی بڕیاری داخستن دا ،زۆرێك له‌خه‌ڵكی گیراویان هێنا له‌دادگای فه‌رمایشیدا دادگایی كران‌و ی قورسیان به‌سه‌ردا سه‌پا ،رژێم حوكم پێی وابوو ئه‌م كارانه ده‌توانێت خه‌ڵك بێ ده‌نگ بكات ،به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌و‌ه خه‌ڵك به‌ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕینی خۆیان درێژه‌یاندا، ته‌نانه‌ت ئه‌م ناڕه‌زایه‌تییه كێشای ه ئه‌و ی شوێنانه كه‌ڕژێم وه‌ك تریبوونی خۆ ی كه‌ڵكی لێ وه‌رده‌گرێت ،له‌نوێژی هه‌ین تاران كه(ره‌فسه‌نجانی) له‌خوتبه‌كه‌یدا ی ده‌ربڕی ،ئه‌م جار‌ه ناڕه‌زایه‌تی خۆ ی مه‌رگ بۆ دیكتاتۆریان خه‌ڵك درووشم هه‌ڵبڕی ،ئه‌م ناڕه‌زایه‌تییه به‌مه‌ش ته‌واو نه‌بوو ،خه‌ڵك له‌هه‌موو رێوڕه‌سمه حوكمی‌‌و ناحكومییه‌كان بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی دژ به‌حكومه‌ت كه‌ڵك وه‌رده‌گرێت ،خه‌ڵك بۆ ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین دژ به‌حكومه‌ت ی خه‌زه‌ڵوه‌رو ی (قودس 13 ، له‌ڕۆژه‌كان ی سه‌رماوه‌رز) ،وێن هی خامنه‌یی‌و 16 ئه‌حمه‌دی نه‌ژادیان ئاگردا ،ئه‌م فاكتۆران ه نیشان ده‌دات كه‌هه‌تا دێت ئه‌م جه‌ره‌یان ه رادیكاڵتر ده‌بێت ،ئه‌م بزووتنهوه خه‌ڵكییه نیشانیدا كه‌ئیتر له‌تاران نییهو ی سه‌رماوه‌رز) له‌ڕۆژانی رابردووه‌وه له( 16 ی سه‌رماوه‌رز له‌مه‌شهه‌د، نیشانیاندا )16( ، ئه‌سفه‌هان ،سنه ،ئه‌راك ،ره‌شت ،شیراز، ی هه‌ڕه‌شه‌و ورمێ‌و ئه‌هواز سه‌ره‌را ی ی هێزه سه‌ركوتكه‌ره‌كانی سوپا گوڕه‌شه ی پاسداران‌و هێزی ئینتزامی ،خۆپیشاندان گهوره له‌دژی رژێم له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت هات ه ئاراوه. ی سه‌وز رێگا مه‌گه‌زین :بۆچی بزووتنهوه هه‌موو ناوچه‌كانی ئێرانی نه‌گرته‌وه؟ هاوڕێ جه‌الل ناوه :دیاره ئه‌م بزووتنه‌وه‌ی ه ك ه بهبزووتنهوهی سه‌وز ناوبانگی ده‌ركرد، ی ی بزووتنه‌وه‌یه‌ك خۆی له‌خۆیدا درێژه ی ماف خوازانه‌ی ه ك ه به‌درێژایی مێژوو ی ( )30ساڵ هی ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالم خۆی له‌بزووتنه‌وه‌كانی ژنان‌و خوێندكاران‌و ی كرێكاراندا خۆی نواندووه ،له‌به‌رئه‌وه ك ه له‌ده‌ستپێكدا به‌مه‌به‌ستی ناڕه‌زایه‌تی ی هه‌ڵبژاردنه‌كان بوو، ده‌ربڕین به‌ئاكام بۆی ه نه‌یتوانی سه‌رجه‌م ناوچه‌كانی ئێران‌و چینو توێژه جۆراوجۆر‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان
ی بگرێته‌وه ،به‌اڵم دواترو له‌درێژه ی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان‌و رادیكاڵ بوونه‌وه درووشمه‌كان ،ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه ورده ورده ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندووه‌و سه‌رجه‌م چینو توێژه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان خواسته‌كانیان له‌م بزووتنه‌وه‌یه‌دا ده‌بیننه‌وه ،ئێستا ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه ته‌نیا به‌تارانه‌و‌ه قه‌تیس نه‌ماوه‌و باقی ناوچه‌كانیشی گرتۆته‌وه‌و ی ی ئه‌مساڵ له‌زۆربه ()16ی سه‌رماوه‌رز ی ههره زۆری شاره‌كانی ئێراندا شاهید ی دژ به‌حكوومه‌ت بووین‌و خۆپیشاندان ده‌توانین بڵێین كه‌بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی‌و ی خه‌ڵكی ئێران ،ورده ئازادیخوازانه ی ئێران ورده خه‌ریكه هه‌موو ناوچه‌كان ده‌گرێته‌وه. ی رێگا مه‌گه‌زین :له‌سه‌ره‌تادا درووشم ی ئاكام له‌سه‌ر ناڕه‌زایه‌تییه‌كان هه‌ڵبژاردنه‌كان بوو ،به‌اڵم دواتر ی درووشمه‌كانیان گۆڕی ،هۆكاری گۆڕین ئه‌م درووشمان ه له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه چی بوو؟ ی هاوڕێ جه‌الل ناوه :له‌ڕاستیدا درووشم ناڕه‌زایه‌تییه‌كان له‌سه‌ره‌تادا ،له‌سه‌ر ی هه‌ڵبژاردنه‌كان بوو ،به‌اڵم رووبه‌ڕوو ئاكام ی دڕندانه‌و سه‌ركوتكه‌رانه‌ی رژێم بوونه ی له‌گه‌ڵ خواستی رهواو دیموكراتییانه ی بهو قه‌ناعه‌ته گه‌یاند ك ه خه‌ڵك ،خه‌ڵك ئه‌م رژێمه به‌هیچ چه‌شنێك ده‌نگ‌و ماف ه ی له‌ال گرنگ نییه ،هه‌ر ره‌واكانی خه‌ڵك بۆیه زۆر به‌خێرایی درووشمه‌كان له‌الیه‌ن ی تینووی ئازادیو دیموكراسی خه‌ڵك ی ئێرانهوه گۆڕاو سه‌رجه‌م ده‌سه‌اڵت گرته‌وه. ی درووشمه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن كه‌گرفت ی خه‌ڵكی ئێران هه‌ژاری‌و بێكاریو نه‌بوون سیستمێكی ئازادو دیموكراتیكه ،نه‌ك ی ی نه‌ژاد یان موسه‌وی ،به‌گشت ئه‌حمه‌د ی خه‌ڵك خوازیاری گۆڕان‌و له‌ناوچوون رژێمی كۆماری ئیسالمین. ی رێگا مه‌گه‌زین :هاشمی ره‌فسه‌نجان یه‌كێك بوو له‌باڵه به‌هێزه‌كان دژ ی به‌ئه‌حمه‌دی نه‌ژادو خامه‌نه‌یی ،بۆچ ی یه‌كێتی رژێم‌و ئێستا خامه‌نه‌یی به‌هێما ئێران ده‌زانێت؟ ی هاوڕێ جه‌الل ناوه :ئه‌وه‌ی دیاره هاشم ی ره‌فسه‌نجانی به‌درێژایی مێژووی ده‌سه‌اڵت ی یه‌كێك له‌سه‌ره‌كیترین ی ئیسالم كۆمار ی ده‌سه‌اڵت بووهو كهسایهتیو مۆره‌كان ی مافیای ئابووری له‌ئێران به‌شێوه‌یه‌ك ی به‌ده‌ستی خۆیو بنهماڵهكهیهوه گشت بووهو هۆكاری دژایه‌تیكردنیشی له‌گه‌ڵ ی ی له‌قاودانه‌كان ی نه‌ژاد ،به‌هۆ ئه‌حمه‌د ی نه‌ژاد ،سه‌باره‌ت به‌خۆی‌‌و ئه‌حمه‌د كوڕه‌كانی‌‌و بنهماڵهكهیهوه بوو ،هه‌رچه‌ند‌ه ی ئه‌مڕۆ لهو قه‌یرانه‌دا كه‌سه‌رجه‌م رژێم ی گرتۆته‌وه‌و به‌ره‌و فه‌وتان‌و له‌ناوچوون ده‌بات ،ره‌فسه‌نجانی ده‌وری ئۆپۆزیسیۆن ی تێدا ده‌بینێت ،به‌اڵم هیچ گومانێك ی ی مانه‌وه‌ی خۆ نییه كه ره‌فسه‌نجان
له‌مانه‌وه‌و درێژهی ژیانی رژێمدا ده‌بینێت‌و دواییانه‌شداو ئه‌م له‌ڕووداوه‌كانی ی نێوان باڵه‌كانی نێوده‌سه‌اڵت، له‌شه‌ڕ ده‌یویست له‌سه‌ره‌تادا له‌الیه‌كه‌و‌ه ده‌وری ی باڵه‌كان بگێڕێت‌و یه‌ك خستنه‌وه ی له‌نێو له‌الیه‌كی ترهوه پێگه‌یه‌ك بۆخۆ خه‌ڵكی ناڕازیدا ده‌سته‌به‌ربكات ،به‌اڵم ی هێرشی به‌رباڵوی باڵی پاوانخواز رژێم له‌ڕۆژنامه‌و راگه‌یاندنه‌كاندا بۆ ی سه‌رخۆی‌‌و بنه‌ماڵه‌كه‌ی‌‌و تاوانباركردن به‌هاندان‌و خه‌تدان به(مووسه‌وی‌‌و ی كه‌ڕووبی‌و خاته‌می)و باڵی ریفۆرمخواز ی نێو ده‌سه‌اڵت‌و گۆڕانی ئاڕاست ه خۆپیشاندانه‌كان، ناڕه‌زایه‌تییه‌كان‌و په‌یبردن بهو راستیه‌یه كه‌ئیتر ته‌نانه‌ت ی دڕندانه‌و زیندان‌و ئه‌شكه‌نجه‌ش سه‌ركوت ی ناتوانێت واڵمده‌ره‌و‌ه بێت ،ره‌فسه‌نجان هێناوه‌ته سه‌ر ئه‌و قه‌ناعه‌ت ه كه‌ده‌بێت هه‌موو هێزی خۆی بۆ مانه‌وه‌ی ئه‌و رژێم ه بخاته‌گه‌ڕ. ی له‌میدیاكاندا رێگا مه‌گه‌زین :بۆچ ی گیراوه سیاسییه‌كان به‌گیراوی سیاس ی ئه‌ژمار ناكرێن‌و ته‌نیا به‌ناوی گیراوان (ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی ئه‌م دوایانه) ناویان ێ ده‌به‌ن؟ ل ی ی كۆمار هاوڕێ جه‌الل ناوه :رژێم ی به‌درێژایی ( )30ساڵی رابردوو، ئیسالم به‌رده‌وام هه‌بوونی زیندانیی سیاسی له‌زیندانه‌كانی خۆیدا ره‌ت كردووهتهوهو ی ئه‌م ه شتێكی تاز‌ه نییه ،به‌اڵم ئهوه جێگای سه‌رنج ه ئه‌وه‌یه ك ه له‌دادگا ی ی ره‌سم ی ك ه له‌ته‌له‌فزیۆن نمایشییه‌كان ی ی سه‌ره‌ك ئێرانهوه باڵویكرده‌وه‌و تاوان گیراوه‌كانی به‌تاوانی هه‌وڵدان دژ ی میللی راگه‌یاند كه‌ئه‌م ه بۆ به‌ئه‌منیه‌ت ی سیاسییه. خۆی تاوانێك ی هه‌ڵبژاردنه‌كان رێگا مه‌گه‌زین :له‌پڕۆسه له‌ئێران حزبی دیموكراتی كوردستان‌و ی كوردستان پشتیوانی خۆیان پارتی ئازاد ی بۆ كه‌ڕوبی راگه‌یاندو له‌دوایین لێدوان ی حسه‌ین یه‌زدانپه‌نا باس له‌دورست هه‌ڵوێستی خۆیان ده‌كات؟ ی من هاوڕێ جه‌الل ناوه :به‌بڕوا ی ی هه‌ڵبژاردن رووداوه‌كانی دوای نمایش ی ئه‌وه‌ی به‌باشی ده‌رخست سه‌ركۆماری كه‌وه‌ها لێكدانه‌وه‌یه‌ك دروست‌و گونجاو نه‌بوو. رێگا مه‌گه‌زین :هاوكات له‌گه‌ڵ ئێران ناوه‌ندی خۆپیشاندانه‌كانی ی (عه‌بدوڵاڵ موهته‌دی) سكرتێری حزب ی ی كوردستانی ئێران داوا كۆمه‌ڵه ی بۆ له‌خه‌ڵكی كوردستان كرد بۆ پاڵپشت پشتیوانی له‌ناڕه‌زایه‌تییه‌كان بڕژێن ه سه‌ر ێ وه‌اڵم شه‌قام ،به‌اڵم له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه ب ی چی بوو؟ مایه‌وه ،هۆكاره‌كه ی هاوڕێ جه‌الل ناوه :داواكردن له‌خه‌ڵك كوردستان بۆ مانگرتن‌و ئیعتراز كردن ی خراپ به‌كۆماری ئیسالمی هیچ كارێك
ی ی باشه ،به‌اڵم ئهوه نییه ،به‌ڵكوو كارێك كه‌حزبێكی رۆژهه‌اڵت ئه‌و ههوڵو تێكۆشان ه ی حزبه كوردییه‌كان بۆ بۆ نزیكبوونه‌وه ی ی نه‌ته‌وایه‌ت گه‌یشتن به‌داخوازی فۆڕمێك ی كه‌خه‌ڵكی كورد بكات به‌خاوه‌ن ی زمانێكی هاوبه‌ش كه‌داخوازییه‌كان خۆی به‌ده‌ستبهێنێت ،لێی نابیندرێت‌و به‌ته‌نیا داواكردن له‌خه‌ڵكی كوردستان بۆ مانگرتنی سه‌راسه‌ری ،ئه‌م ه ی ی به‌رته‌سك تائێستا له‌ڕوانگه‌و زاوی ه حزبایه‌تییه‌وه‌یه ،هێشتا له‌م زاویه‌و‌ه ی ی شۆڕشگێرانه چاولێكردنه له‌بزووتنه‌وه خه‌ڵكی كورد ،وه ئه‌م كاره جگ ه ی له‌خۆ مه‌تره‌حكردن به‌تاك‌و وه‌دیهێنان ێ ی ل ی حزبی ،شتێكی تر مه‌نفه‌عه‌ت ی به‌دی ناكرێت ،من پێموای ه ده‌ور ی خۆ قه‌دیسكردن‌و ته‌نیا له‌مه‌نفه‌عه‌ت حزبییه‌وه چاو لێكردن له‌شۆڕش‌و بزووتنهوه به‌سه‌ر چووه ،من پێموای ه كه‌حزب ه كوردییه‌كانی رۆژهه‌اڵت ئیختالف‌و بیركردنه‌وه‌ی جۆراوجۆریان هه‌یه ،به‌اڵم ی وا پێك نه‌هاتوو‌ه بهداخهوه ده‌رفه‌تێك ی بیركردنه‌وه جۆراوجۆر‌ه كه‌ئه‌م جیاواز ی مه‌عقول‌و دروست رێكخرێت به‌شێوه‌یه‌ك ی كه‌هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان لێ تێبگات. رێگا مه‌گه‌زین :ئایا ده‌رچوون‌و به‌ڕێوبردنی حوكمی ئیعدامی ئه‌م دوایان ه ی ی به‌بزووتنه‌وه له‌كوردستان ،په‌یوه‌ند ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی پاش هه‌ڵبژاردنه‌و‌ه هه‌یه؟ ی هاوڕێ جه‌الل ناوه :دیاره په‌یوه‌ند ی ده‌یه‌وێت هه‌یه كه‌كۆماری ئیسالم ی به‌ڕێگای ئیعدام له‌كوردستان ،خه‌ڵك ئێران چاوترسێن بكات ،پێیان بڵێت ی هه‌یه ،هه‌ركات كه‌هێشتا ده‌سه‌اڵت بیه‌وێت ده‌توانێت خه‌ڵك سه‌ركوت بكات. ی ی هه‌ر له‌سه‌ره‌تا ی ئیسالم ی كۆمار رژێم ی به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنییه‌وه ،كوردستان ی ته‌واو ئه‌منییه‌تی‌‌و وه‌كوو ناوچه‌یه‌ك ی ی خۆ مه‌ترسیدار بۆ سه‌ر ده‌سه‌اڵت چاولێكردووه ،به‌رده‌وام ئه‌مه‌شی كردۆت ه ی بیانوویه‌ك بۆ میلیتاڕیزه‌كردنی شاره‌كان ی كوردستان‌و گرتن‌و سه‌ركوت‌و ئیعدام شارومه‌ندانی كورد ،له‌م رێگایهوه ویستوویه‌و ده‌یه‌وێت خه‌ڵك چاوترسێن بكات. ی كورد ی پێگه رێگا مه‌گه‌زین :به‌گشت ی له‌بزووتنه‌و‌هی ئازادیخوازان هی خه‌ڵك ئێراندا چۆن ده‌بینیت؟ هاوڕێ جه‌الل ناوه :خه‌ڵكی كوردو بزووتنه‌وه‌ی كوردستان ده‌بێت بتوانێت ده‌ست‌و پێوه‌ندی چاك له‌گه‌ڵ ئه‌م بزووتنهوه بگرێت .ئه‌زموونی خه‌ڵكی كورد له()30ساڵی رابردوودا ده‌توانێت هه‌وێنی باش بێت بۆ خه‌ڵك‌و له‌ڕادیكاڵ بوونیدا كاریگه‌ری هه‌یه ،ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه ده‌توانێت رێگایه‌ك بێت بۆ ئه‌وه‌ی داخوازییه‌كانی خۆی تێدا بنوێنێت‌و حه‌قخوازی خۆی به‌هه‌موو میلله‌ته‌كانی ئێران بناسێنێت. ی ترهوه ده‌بێت ئه‌و راستییه‌ش له‌الیه‌ك له‌به‌رچاوبگرین كه له‌ئێرانی داهاتوودا ئێمه له‌گه‌ڵ دوو نهتهوه (فارس‌و تورك) كه له‌ڕابردوودا خاوه‌ن ده‌سه‌اڵت بوون‌و زۆربه‌ی ناوه‌نده‌كانی دسه‌اڵت‌و بڕیاردانیان به‌ده‌سته‌وه بووه ،ڕووبه‌ڕوو بووینه‌ته‌وه ،بۆیه پێویسته نه‌ته‌وه‌ی كورد بۆ ئه‌وه‌ی له‌داهاتوودا بتوانێت له‌گۆڕه‌پانی سیاسی ئێراندا رۆڵی بهرچاو بگێڕێت‌و وه‌زنی هه‌بێت ،ده‌بێت ی به‌باشی ی خۆ ویستو داخوازییه‌كان به‌نه‌ته‌وه‌كانی تر بناسێنێت ،ئه‌گه‌رچی زۆرێك له‌خه‌ڵكی كورد داخوازییه‌كانی عه‌ینی‌‌و حه‌قیقییه ،به‌اڵم ناتوانین بڵێین كه‌هه‌موو خه‌ڵكی ئێران هه‌ست بهو زۆڵم‌و زۆره ده‌كه‌ن كه‌به‌رامبه‌ر به‌خه‌ڵكی كورد ده‌كرێت.
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
ئه‌ندێشه
اكـــتركـردنی بـزووتنه‌وه‌ی ســـــــــــه‌وز) ئیسالحخواز له‌م كۆمه‌ڵ ه كه‌سه‌دا چڕ بۆته‌وه ،ئه‌م ه قسه‌یه‌كی هه‌ڵه‌‌و چه‌واش ه نییه. به‌سه‌رنجدان به‌وه‌ی ك ه ئه‌م كه‌سان ه الیان وایه ك ه بیر‌و تێفكرین ل ه دیندا به‌ربه‌ست كراو‌و داخراو نییهو دینیش وه‌رگری ئازادییه ،جێگای خۆیه‌تی ك ه رامانێكمان له‌سه‌ر ئه‌م به‌یانیی ه هه‌بێت .واژۆكه‌رانی ئه‌م به‌یانیی ه خوازیاری ل ه ده‌سه‌اڵت الچوونی
ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد ،به‌ڕێوه‌چوونی سه‌رله‌نوێی هه‌ڵبژاردن‌و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی چاودێریی ئیستسوابین ،ئه‌م سێ داخوازییه‌ی سهرهوه ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه داخوازیگه‌لێكی رهواو پێویستن بۆ ده‌ربازبوون له‌م به‌ربه‌سته‌ی ئێستا ،به‌اڵم ئه‌مانه ویستو داخوازییه سه‌ره‌كییه‌كانی ئێستای خه‌ڵك نین‌و ئه‌م كه‌سان ه به‌م چه‌شنه ده‌وڵه‌ت‌و ده‌زگای ده‌سه‌اڵتدار ل ه ئێران ،له‌م هه‌موو جینایه‌ت‌و كوشتار‌و ده‌سدرێژییان ه به بێ تاوان ده‌رده‌كه‌ن. ئه‌گه‌رچی قوربانیكردنی ئه‌حمه‌دی نژاد له‌م ساته‌وه‌خته‌دا دوور له چاوه‌ڕوانی نییهو ،ده‌سه‌اڵت بۆ ده‌ربازبوون له‌م قه‌یران ه ئه‌گه‌ری ئهوه هه‌یه ده‌ست بدات ه وه‌ها كرده‌وه‌یه‌ك ،به‌اڵم هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی چاودێریی ئیستسوابی به بوونی ویالیه‌تی فه‌قێیه‌وه ئیمكانی زۆر كه‌مه‌‌و مه‌حاڵ ده‌نوێنێت .له راستیشدا بوونی هه‌ر چه‌شنه چاودێرییه‌ك له بواری هه‌ڵبژاردنی سیاسه‌تدا قبووڵ ناكرێت .ئه‌م به‌یانیی ه خوازیاری هه‌ڵسوڕانی حیزبه‌كان، به‌ڕه‌سمی ناسینی مافی بزووتنهوه خوێندكارییه‌كان‌و ژنانه .جیاله‌وه‌ی ك ه ئه‌م به‌یانییه وشیارانه یان به ئه‌نقه‌ست ی تری كۆمه‌ڵگا باسی ل ه بزووتنه‌وه‌كان وه‌كوو :كرێكاران ،زه‌حمه‌تكێشان‌و بزووتنه‌وه‌ی حه‌قخوازانه‌كانی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران نه‌كردووه‌‌و له ناوهێنانیان خۆی بواردووه ،به‌ڵكوو ته‌نانه‌ت نیسبه‌تی ئازادییه خوازراوه‌كانیشی له گه‌ڵ یاسای بنه‌ڕه‌تیی كۆماری ئیسالمیدا دیاری ناكات. ئایا ئه‌م یاسایه ده‌توانێت ئازادیی ئه‌و بزووتنه‌وانه‌ی ناویان لێ برا ،ته‌زمین بكات‌و بیپارێزیت؟ ل ه راستیدا ده‌كرێت به‌م یاساوه ،وه‌ها ئازادیی‌و مافگه‌لێك ته‌زمین بكرێت؟ بۆچی ئیمزاكه‌رانی ئه‌م به‌یانییه، نیسبه‌تی خۆیان ،ئازادییه داواكراوه‌كان‌و ئه‌م مافانه‌ی ئاماژه‌یان پێكردووه ل ه گه‌ڵ ئه‌م یاسا ئیدئۆلۆژیكه ك ه خۆی فاكته‌رێكی بنه‌ڕه‌تی له نه‌بووی ئازادیی‌و مافه‌كانه ،ب ه شێوه‌یه‌كی روون‌و شه‌فاف ناهێننه گۆڕێ‌و باسی ناكه‌ن؟ ئازادیی به‌ندكراوانی سیاسیو ئازادیی راگه‌یاندنه‌كان‌و سه‌ربه‌خۆیی ده‌زگای قه‌زایی‌و ب ه هه‌ڵبژاردن دانانی سه‌رۆك بۆ ئه‌و ده‌زگایه ،به بێ گومان له رژیمێكدا ده‌توانێت بوونی هه‌بێت كه بنه‌ما‌و ئه‌ستوونه‌كانی دیموكراتیك بن‌و له‌سه‌ر ئیراده‌ی ئازادی خه‌ڵك دامه‌زرابێت. له قه‌واره‌ی ده‌سه‌اڵتێكدا كه تان‌وپۆی به بیرۆكه ئیدئۆلۆژییه‌كان چنراوه‌‌و ل ه سه‌رووی ئیراده‌ی مرۆیی‌و ل ه ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی داوه‌ریی‌و ره‌خنه‌گری مرۆڤدایه، بوونی وه‌ها دامه‌زراوه‌گه‌لێك‌و ئیمكانی سه‌رهه‌ڵدانیان دوور له چاوه‌ڕوانییه. خاوه‌ن بیرانی ئیساڵحات بۆچی ئهوه دیاریی ناكه‌ن كه پێوه‌ندیی خۆیان ل ه گه‌ڵ دیموكراسی به چ شێواز‌و رێكارگه‌لێك رێك ده‌خه‌ن‌و ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی ئه‌وان ل ه دیموكراسی هه‌یانه ،ل ه چ شوێنێكی ئه‌م جیهان ه ئه‌زموون كراوه ،ئاكامی به كرده ده‌رهێنانی ئه‌م ئه‌زموون ه له جیهانی ئیسالم‌و دنیای سیاسه‌تدا چییه؟ كورتكردنه‌وه‌ی ده‌ستی هێزه نیزامیو ئه‌منیه‌تی‌و ئیتاڵعاتیه‌كان ل ه سهروهتو سامانه‌كانی كۆمه‌ڵگا‌و ریشكۆڵكردنی گه‌نده‌ڵیی ئابووریی واڵت ،كۆكردنه‌وه‌ی به‌رتیلخۆره‌كان‌و گه‌نده‌ڵ‌و باند‌ه چه‌كداره‌كان، هێزه سازماندانی پێویستیه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گری هه‌ر واڵت‌و هه‌ر كۆمه‌ڵگا‌و له‌وان ه واڵتی ئێمه‌یه. كۆمه‌ڵگایه‌كی ته‌ندروست ،سیستمێكی سیاسی ته‌ندروست ،ده‌بێ شرۆڤه‌یه‌كی روون‌و شه‌فافی ل ه پێگه‌‌و ماهییه‌تی ئه‌م هێزان ه هه‌بێت‌و به میكانیزمگه‌لێكی ئه‌مرۆیی‌و سه‌رده‌میانه‌‌و كارامه ،پێوه‌ندیی ئه‌وان ل ه گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا‌و ئه‌منیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی شرۆڤ ه بكات .ل ه كۆمه‌ڵگایه‌كدا كه بواری گشتی چاره‌نووسی به ده‌ستی خۆی بێت‌و كاریگه‌ریی ب ه هێزی ل ه سیاسه‌تدا هه‌بێت‌و یاساكان
ل ه چوارچێوه‌ی پێداویستیی‌و قازانج‌و به‌رژه‌وه‌ندییه هاوبه‌شه‌كانی خه‌ڵك‌و باشتركردنی ئه‌م پێداویستانه دانرابێت، ل ه یه‌ك وته‌دا ده‌وڵ هتو ده‌سه‌اڵت نوێنه‌ری راسته‌قینه‌ی خه‌ڵك بن ،وه‌ها كارێك مومكینه ،به‌اڵم له رژیمێكدا كه ل ه سه‌ر بنه‌مای ئیدئۆلۆژێك‌و له‌سه‌رووی ئیراده‌ی مرۆڤه‌كان بێت‌و ل ه به‌رامبه‌ر ئیراده‌ی گشتی خه‌ڵكدا ،به‌رپرسیار‌و وه‌اڵمده‌ر نه‌بێت ،ئه‌گه‌ری ده‌سته‌به‌ربوونی وه‌ها خواستێك مه‌حاڵه .سیستمی سیاسی ئێرانیش ،سیستمێكی سیاسی له‌م چه‌شنه‌یه. پێش ل ه هه‌موو شتێك ده‌بێ چاره‌نووسی ئه‌م رژیمه دیاریی بكرێت .ب ه بێ سڕینه‌وه‌ی بن‌و بنچینه‌كانی وه‌ها رژیمێك، هه‌رچه‌شنه چاكسازیی‌و ته‌زمینكردنێكی ئازادیی مافه‌كان به ئه‌نجام ناگات .ل ه كۆتایی ئه‌م به‌یانییه‌دا وه‌كوو هه‌میشه‌‌و ب ه په‌یڕه‌وكردنی هه‌موو گوتاره پێشوو‌ه ناوه‌ندگه‌را‌و ئێرانیخوازه‌كان ،ب ه بێ سنووربه‌ندییه‌كی دیاریكراو ،باس ل ه ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌كیی‌و واڵتانی تر له كارووباری ئێران ده‌كه‌ن .هێشتا ل ه سه‌ره‌تای رێگادایه‌‌و ل ه ئێستاوه خۆی بۆ سه‌ركوت ئاماده كردووه ،ئه‌م رسته‌ی ه بیانووی هه‌میشه‌یی هیزه توتالیتره‌كان ه كه به‌م زمان ه بۆ بیانوو ده‌گه‌ڕێ ك ه ئاخێز‌و بزووتنه‌وه‌و ،عه‌داڵه‌ت خوازیی به‌م ناوه‌وه سه‌ركوت بكات .پاراستنی یه‌كییه‌تی خاكی ئێران ،گورزی دێرینی سه‌ركوت ،تۆقاندن‌و خوینڕێژی بێ كۆتایی رژیمه توتالیتره‌كانی ناوچه‌كه‌‌و ئێرانیشه ك ه یه‌كێكی تر ل ه وته بێ بنه‌ماكانی ئیمزاكه‌رانی ئه‌م به‌یانییه، كه به بێ ئه‌وه‌ی ئه‌و هێزانه‌ی ئاماژه‌یان پێداوه دیاریی بكه‌ن‌و روونی بكه‌نه‌وه، به دووپات كردنه‌وه‌ی هه‌مان ئه‌ده‌بیاتی ره‌وته بیرته‌سك‌و سه‌ركوتگه‌ره‌كان، بیرۆكه‌ی قه‌تیس ماو‌و له خۆبایی بوون‌و خسڵه‌تی قبووڵ نه‌كردنی بیروڕای جیاواز‌و ناسازییان نیشان ده‌ده‌ن. پێشاوپێش له جیای گه‌النی ئێران دانیشتوون‌و گۆپاڵ‌و داربه‌ده‌ست ب ه هه‌ڵسووڕانی قامچیه‌كانیان له بادا، سنووره‌كانی دیموكراسیی خۆپه‌سه‌ند‌و خۆدارێژییان دیاریی ده‌كه‌ن. ئه‌م به‌یانیی ه ئه‌گه‌رچی ب ه نیسبه‌ت نووسراوه‌كه‌ی موسه‌وی هه‌نگاوێك به‌ره‌و پێشه ،به‌اڵم هێشتا ئه‌رك‌و چاره‌نووسی خۆی له پێوه‌ند له گه‌ڵ پێكهاته‌ی رژیم‌و ویالیه‌تی فه‌قێ ،روون نه‌كردۆته‌وه‌‌و ،پێگه‌ی دین‌و ئیسالمی سیاسی هێشتا ل ه پێگه‌ی هێز ،ده‌سه‌اڵت‌و حكوومه‌تدا ده‌زانێت .له مافی شارومه‌ندیی ،مافی نه‌ته‌وه‌كان ،جاڕنامه‌ی جیهانیی مافی مرۆڤ ،دیموكراسی كراوه‌‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی لێكدانه‌وه‌ی دین ته‌وه‌رانه ،باسێك نه‌كراوه‌‌و ،به جێگای خه‌ڵك‌و ب ه ناوی خه‌ڵكه‌وه ،خواسته‌كانی خۆیان له‌م به‌یانییه‌دا هێناوه‌ته ئاراوه.پشت گوێ خستن‌و فه‌رامۆش كردنی مافی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ومافی دیاریكردنی چاره‌نووس هه‌وێنی قه‌یران‌و كه‌له‌به‌ری هه‌میش ه مه‌ترسیداری سه‌ر ئه‌منی هتو ئاسایشی ئێرانه ،ك ه بێ وه‌اڵم، خراوه‌ت ه ژێر سێبه‌ری هه‌ڕه‌شه‌وه .ئه‌م گوتاره هێشتا پوتانسیێله فیكرییه‌كانی خۆی به ته‌نیا رێگاچاره‌ی رزگاربوون ده‌زانێت‌و ،نه‌ته‌نیا به فر‌ه چه‌شنی فه‌رهه‌نگی ،نه‌ته‌وه‌یی ،دینی..... ، نهگهیشتووه،به‌ڵكوو شرۆڤه‌یه‌كی جێگای قبووڵی كۆمه‌ڵگاش له دیموكراسی ب ه ده‌سته‌وه نادات‌و به دوای په‌یداكردنی رێبه‌ری عادڵ‌و له‌سه‌ركار وه‌النانی رێبه‌ری زاڵم له قاقڕی بیری سه‌رگه‌رداندایه. ئیمزاكه‌رانی ئه‌م به‌یانییه ،هێشتا له‌م راستی ه نه‌گه‌یشتوون یا نایانه‌وێت تێبگه‌ن ك ه كۆمه‌ڵگای ئێمه ،ل ه حكوومه‌تی دینی‌و ل ه دینی حكومه‌تی دابڕاون‌و بێزارن .كۆی ناوه‌رۆك‌و بنه‌مای بۆچوونه‌كانی نێو ئه‌م به‌یانییه ،یه‌ك رێگا ده‌پێون ك ه ئه‌ویش هه‌مان ئاشت كردنه‌وه‌ی میلله‌ت ل ه گه‌ڵ
دینی سیاسیو ده‌سه‌اڵتدارێتی دین به‌سه‌ر ده‌وڵه‌ت‌و كۆمه‌ڵگایه ،كه ل ه مێژه خه‌ڵكی ئێران خۆیان ل ه وه جیا كردۆته‌وه‌‌و ب ه جۆرێك به مێژوویان سپاردووه .پێداگریی بێ بنه‌مای ره‌وتی ئیسالح خوازی نێو ده‌سه‌اڵت بۆ لێك هه‌ڵپێكاندنه‌وه‌‌و په‌یوه‌ند دانه‌وه‌ی خه‌ڵك ب ه دینی سیاسیو ده‌سه‌اڵتدارییه‌تی وپێداگرییان ل ه سه‌ر به‌رده‌وام بوونی ده‌سه‌اڵتی دین، گه‌وره‌ترین هۆكاری پێش گرتن له به‌رین بوونه‌وه‌‌و سه‌رتاسه‌ری بوونه‌وه‌ی بزاڤی ب ه نێو بزوتنه‌وه‌ی سه‌وزه له ئیران. هێزه‌كانی ده‌ورووبه‌ر‌و ئۆپۆزسیۆن ب ه تایبه‌تی كورد ماوه‌یه‌كی زۆره ك ه ل ه رێگاگه‌لی جۆراوجۆره‌وه ده‌ستیان داوه‌ت ه پشتیوانی‌و به‌هێزكردنی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‌‌و ی راسته‌وخۆ له‌م خۆیان له ده‌ستێوه‌ردان بزاڤه ب ه چه‌شنێك بواردووه .به‌هێزكردن‌و پێشگرتن له الوازبوونی ئه‌م بزووتنهوه، هه‌وڵێكه بۆ رادیكاڵیزه‌كردنی ،ك ه ئه‌م رادیكاڵیز‌ه بوونه‌ش به‌ستێنێكی له‌بار بۆ به‌شداریی هێزه‌كانی ده‌ورووبه‌ر ی ك ه ده‌ره‌خسێنێت .به‌اڵم ئه‌و هێزان ه ئه‌مڕۆ به هه‌ر هۆیه‌ك به رێبه‌ری ئه‌م بزاڤه ناسراون ،یا نه‌یانویستووه ئه‌م پشتیوانی‌و هاوپشتییه بهرچاوه ببینن، یان ویستوویانه ئه‌م جموجۆڵه به‌ره‌و ئاسۆی باوه‌ڕ‌و بۆچوونه‌كانی خۆیان ببه‌ن ه پێشه‌وه‌‌و رێبه‌رایه‌تی بكه‌ن ،ك ه ئه‌مه‌ش مه‌حاڵه .نه‌ته‌وه‌كان‌و خه‌ڵكی ده‌ورووبه‌ر، به بێ شوناسی سه‌ربه‌خۆی خۆیان‌و وه‌كوو تاكێكی ئێرانی كه مافه‌كانی رهواو ب ه جێگان ،ئاماده نابن تواناییه‌كانی خۆیان به فێڕۆ بده‌ن .به‌كارهێنانی وشه‌ی گشتگیر ،لێدوانگه‌لی پڕ ل ه ناروونی ،نه‌بوونی شه‌فافی هتو راست بێژیی سه‌باره‌ت ب ه مافی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ،دانه‌بڕان ل ه حكوومه‌تی دینی، سه‌رگه‌ردانیی ب ه نیسبه‌ت ویالیه‌تی فه‌قێ‌و پێكهاته‌كانی حكوومه‌تی ئێستا، بارگراوكردنی دیموكراسی ب ه روانگهو خوێندنه‌وه‌گه‌لی تایبه‌تی مهزههبیو دینی، لهو كۆسپ‌و چه‌ڵه‌م ه سه‌ره‌كیانه‌ن ك ه ئیسالح خوازان له هاوڕییه‌تی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران بێ به‌ش كردووه .ئه‌م ره‌وت ه تا ئه‌و راده‌ی ه كه بۆ بێ تاوان نیشان دان‌و ده‌ربازكردنی دین له‌م قه‌یران ه سیاسیه‌‌و مه‌شرووعیه‌ته‌كه‌ی تێده‌كۆشێت ،قه‌ت به‌م راده‌یه بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی مافه‌كانی خه‌ڵك‌و سه‌قامگیریی دیموكراسی‌و مافی مرۆڤ تێنه‌كۆشاوه .گوتاری زاڵی ئه‌م ره‌وته‌ی الیه‌نگری ده‌سه‌اڵتی دین ،گه‌ڕاندنه‌وه‌ی مه‌شرووعیه‌تی ده‌سه‌اڵتدارییه‌تی دین ل ه سه‌ر بنه‌مای دیموكراسیه‌كی تایب هتو به‌گشتی گرتن ه به‌ری شێوازگه‌لێكی نوێ ب ه قه‌ولی خۆی ل ه حكووم هتو ده‌سه‌اڵتدایه. به‌اڵم ئه‌م ره‌وت ه ئه‌وه‌ش بزانێت ك ه ئێرانێكی ئازاد ،ئاوه‌دان‌و دیموكراتیك ل ه داهاتوودا مه‌حاڵه ،ئه‌گه‌ر له‌م ئێرانه‌دا، مرۆڤ خۆی بڕیارده‌ری كرده‌كانی نه‌بێت‌و چاره‌نووسی خۆی ،خۆی دیاریی نه‌كات. هه‌اڵواردنی نه‌ته‌وه‌یی ،دینی ،ره‌گه‌زیی‌و چینایه‌تی ئه‌گه‌ر نه‌سڕیته‌وه‌‌و ل ه هه‌مووی گرنگتر ئه‌گه‌ر شوناسه جۆراوجۆره‌كان‌و فره‌چه‌شنییه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێران، ده‌رفه‌ت‌و ئیمكانی خۆنواندن‌و بڕیاردانی سه‌ربه‌خۆیان ب ه هه‌موو خسڵه‌ته‌كانی خۆیانهوه نه‌بێت‌و كاریگه‌ریی‌و رۆڵی خه‌ڵك ل ه حكوومه‌ت‌و دابه‌شكردنی ده‌سه‌اڵت ره‌چاو نه‌كرێت ،باس كردن ل ه ئیرانێكی ئازاد ،ئاوه‌دان‌و دیموكراتیك، جیا ل ه قسه‌یه‌كی پووچ وبێ مانا ،هیچ ی تر نیه. شتێك دابه‌شكردنی عاداڵنه‌ی ده‌سه‌اڵت‌و سهروهتو سامان ،ئه‌گه‌ر له نێوان ناوه‌ند‌و ده‌ورووبه‌ردا نه‌بێت ،ئه‌گه‌ر دیموكراسی ته‌نیا وه‌كوو شێوه‌یه‌ك ل ه شێوه‌كانی سیاس هتو چه‌شنێك ل ه ئازادیی هه‌ڵبژاردن‌و ده‌نگدان له بهرچاو بگیردرێت ،ل ه ئێستاوه كوڕه‌ی شكست هێنانی دیار‌و بهرچاوه. دیموكراسی ئه‌گه‌ر نه‌توانێت له گه‌ڵ
dwaroj@komala.net
7
ئه‌گه‌ر هه‌اڵواردنی نه‌ته‌وه‌یی ،دینی، ره‌گه‌زیی‌و چینایه‌تی نه‌سڕیته‌وه‌‌و رۆڵی خه‌ڵك له حكوومه‌ت‌و دابه‌شكردنی ده‌سه‌اڵت ره‌چاو نه‌كرێت ،باس كردن ل ه ئێرانێك ی ئازاد ،ئاوه‌دان‌و دیموكراتیك، جیا له قسه‌یه‌كی پووچ‌و بێ مانا ،هیچ شتێك ی تر نیه كاكڵ‌و ناوه‌رۆكی پاراستنی مافی شارومه‌ندیی‌و مافی نه‌ته‌وه‌كان، عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تیدا ،هاوته‌ریب بێت ،له ئێرانی داهاتوودا ناتوانێت هیوا به‌خش بێت .رزگاریی ئێران‌و بنیاتنان‌و سه‌قامگیركردنی نه‌زمێكی دیموكراتیك قه‌ت ده‌سته‌به‌رنابێت ،مه‌گه‌ر ب ه به‌شداریی‌و هه‌ڵسوورانی هێزه جۆراوجۆر‌ه ی نه‌ته‌وه‌كانی ئیران‌و ب ه سیاسیه‌كان ئاماده‌بوونی شوناس ه سه‌ربه‌خۆه‌كانی نه‌ته‌وه‌كانی ئیران. یه‌كییه‌تی‌و یه‌كڕیزییه‌ك كه فره‌چه‌شنی‌و پلۆرالیزمی سیاسیو فه‌رهه‌نگی تێدا ی نه‌بێت ،وه‌دی نایه‌ت. بوون به‌م پێی ه ئه‌م ره‌وته ئیساڵحخوازه دینییه ئه‌گه‌ر خوازیاری تێپه‌ڕبوونی دین له قه‌یرانی سیاسیو مه‌شرووعیه‌ته، رێگایه‌كی تری نیه ،جگ ه له تێك رووخاندنی پێكهاته‌ی حكوومه‌تی ئێستا كه دینی كردوَته ئامرازێك بۆ گه‌یشتن به‌مه‌به‌ست‌و ئامانجه‌كانی .ده‌بێ بنه‌مای ئه‌م روانگهو حكوومه‌تی دینی‌و دینی حكوومه‌تیه هه‌ڵپێچرێت ،بۆی ه ئه‌م ره‌وت ه ئیساڵحخوازه رێگایه‌كی تری بێجگه ل ه ی راستیه‌كانی كۆمه‌ڵگای قبووڵكردن ئێران‌و فره‌چه‌شن بوونی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه نییه.
6
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
dwaroj@komala.net
جه‌لیل ئازادیخواز و :حه‌بیب فه‌تحی به‌یانیی هی موسه‌وی ك ه ب ه دوای ئاخێزی به‌رینی خه‌ڵكی ئێران ل ه رۆژه‌كانی تاسووعاو عاشوورا باڵوبوۆه ،ئاخێزێك ی ك ه كارده‌به‌ستان‌و ده‌سه‌اڵتخوازانی رژیم ویالیه‌تی فه‌قێی تووشی سه‌رسووڕمان كرد ،لێكدانه‌وه‌گه‌لێك سه‌باره‌ت به‌م به‌یانیی ه ده‌ستی پێكرد‌و له روانگه‌ی جۆراوجۆره‌وه درایه به‌رشیكردنه‌وه .ل ه راستیدا باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌م به‌یانیی ه ل ه روانگهو تێڕوانینگه‌لی جۆراوجۆره‌وه، جێگای لێكدانه‌وه‌یه. پرسی یه‌كه‌م ئه‌وه‌ی ه بۆچی ئه‌م به‌یانیی ه ب ه خێرایی‌و دوابه‌دوای هێرشی ده‌سه‌اڵتدارانی رژیم‌و پیشاندانی چنگ‌و ددانی ده‌زگای سه‌ركوتی خه‌ڵك‌و نه‌یاران باڵوده‌بێته‌وه؟ ده‌بێ ل ه وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره‌دا به جیددیه‌و‌ه سه‌رجه‌م ئه‌گه‌ره‌كان ،گۆڕانه‌كان ،فاكته‌ر‌ه نێوخۆییه‌كان‌و هۆكاره ده‌ره‌كییه‌كانی وه‌ها ته‌گبیرێك له‌م ساته‌وه‌خته‌دا، به وردبینیه‌و‌ه بدرێته به‌رلێكدانه‌وه. ی موسه‌وی ل ه سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردن پڕوپاگه‌نده‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌ركۆماری‌و پاش ئاشكرابوونی ساخته‌كاریی گه‌وره‌ی ی ئێران ،له هیچ جێگایه‌ك‌و ده‌سه‌اڵتداران هیچ كات نه‌یگوت ك ه خوازیاری گۆڕانكاریی ل ه پێكهاته‌ی رژیمی ده‌سه‌اڵتدار ل ه ئێراندایه. ئه‌وه‌ی به درێژایی سه‌رده‌می ره‌وتی ریفورمی نێو ده‌سه‌اڵت ل ه ئێران هه‌ر ل ه ی جۆزه‌ردانی ساڵی 1376وه رۆژی 22 تا ئیستا ل ه ئارادا بووهو ،رێبه‌رانی ئه‌م ره‌وت ه ده‌ریاننه‌بڕیووه ،هه‌میش ه چاكسازیی شێوازی ده‌سه‌اڵتدارێتی‌و له‌م نێوه‌شدا زۆرتر‌و زۆرتر چاكسازیی ل ه ی ده‌سه‌اڵتدا ده‌سه‌اڵتدارێتی‌و به‌ڕێوه‌بردن بووه .بۆی ه ئامانج‌و رێكاره‌كانی ئه‌م ریفۆرمخوازییه‌و ئه‌م ریفۆرمه ،هه‌مان ئامانج‌و رێكاره‌كانی رژیمی زاڵ به‌سه‌ر ئێراندا بووه .به‌م واتای ه به بۆچوونی ئه‌وان ،پێكهاته‌ی سیستمی ده‌سه‌اڵتدار وه‌اڵمده‌ر ،خه‌ڵكیی‌و مودیڕنه‌و ،ب ه له‌به‌ر چاوگرتنی یاساكانی خودی ئه‌م رژیمه‌‌و پێكهاته‌كه‌ی ،شێوازی ده‌سه‌اڵتدارییه‌تیش ده‌كرێت چاكسازیی تێدا بكرێت. مه‌به‌ست‌و بنه‌مای سه‌ره‌كی ئه‌م ره‌وته ل ه چاكسازیی ل ه ئێران ،پاراستنی گشتیه‌ت‌و پێكهاته‌ی رژیم بووه له گه‌ڵ خودی ویالیه‌تی فه‌قێ. وته‌كانی موسه‌وی ك ه به‌رچاوترینیان رسته‌ی ب ه ناوبانگی (كۆماری ئیسالمی، نه‌یه‌ك وش ه زیاتر ،ن ه یه‌ك وشه كه‌متر خواستی ئێمه‌یه) روونترین‌و شه‌فافترین ده‌ربڕینی ئه‌و روانگه‌یه. وتاری ئه‌كبه‌ری گه‌نجی ل ه ژێرناوی «بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز‌و ره‌تكردنه‌وه‌ی راشكاوی ئابڵۆقه‌ی ئابووریی»یش ، جێگای هیچ چه‌شنه گومان‌و ناڕوونییه‌ك له‌م بواره‌دا ناهێڵێته‌وه. ی وردبینانه‌تر‌و له‌چاوپێداخشاندنه‌وه‌یه‌ك ی گشتیی ئه‌ده‌بیاتی ل ه خوێندنه‌وه‌یه‌ك ریفۆرمخوازیی ره‌وتی سیاسی نێوده‌سه‌اڵت ،هیچ كات روانگه‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه‌مان بهرچاو ناكه‌وێت. ب ه پێی ئه‌مه ده‌كرێت بڵێین كه ره‌وتی ریفۆرمخوازیی نێو ده‌سه‌اڵت ،له سه‌ر
ئه‌ندێشه
رامانێك له نووســـراوی (چا شێواز ،له گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت ناكۆكی هه‌بووه‌‌و ن ه له‌سه‌ر ناوه‌رۆك‌و ماهییه‌تی خودی ده‌سه‌اڵت‌و رژیمی كۆماری ئیسالمی. چوونه‌پێشی هه‌نگاو ب ه هه‌نگاوی رێبه‌رانی ریفۆرمخواز پاش ساخته‌كاریی به‌رباڵو ل ه هه‌ڵبژاردن ده‌كرێ لێكبدرێته‌وه‌و ،روون‌و ئاشكرایه كه ئه‌م ره‌وت ه ل ه وته‌‌و كرده‌دا، ب ه پێی روانگه‌ی سهرهوه هێڵ ه سووره‌كانی نه‌به‌زاندووه‌‌و ،بچووكترین دروشمێكی ب ه دژی بنه‌ماكان‌و پێكهاته بنه‌ڕه‌تییه‌كانی رژیمی ده‌سه‌اڵتدار به‌رزنه‌كردووه‌ته‌وه. هه‌ڵبه‌ت ئه‌م ره‌وت ه بێ مه‌یل نهبووه ك ه راپه‌ڕینی خه‌ڵك‌و ویستو خواسته‌كانیان وه‌كوو گورزێكی گوشار به دژی باڵه‌كه‌ی تر‌و ره‌وته‌كانی دیكه‌ی نێو ده‌سه‌اڵت به‌كار بێنێت .هه‌روه‌ها كه خه‌ڵك‌و بزاڤ ه جۆراوجۆر‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ل ه ئێرانیش، ویستوویان ه كه‌ڵك ل ه كه‌له‌به‌ری نێو ی باڵه‌كانی ده‌سه‌اڵت وه‌ربگرن‌و خواسته‌كان خۆیان له‌م رێگایهوه ده‌رببڕن‌و بیبه‌ن ه پێشه‌وه. ی ده‌كرێ بڵێین له‌م بواره‌دا ،پێوه‌ندییه‌ك دووالیه‌نه بۆ كه‌ڵك وه‌رگرتن ،ل ه نێوان بزووتنه‌وه‌كانی كۆمه‌ڵگا‌و ره‌وتی ریفۆرمخوازیی ئیسالمی ل ه ئارادا بووهو هه‌یه .ل ه ماوه‌ی 6مانگ له ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕینی ئاشكرا‌و رژانه سه‌رشه‌قامی خه‌ڵك ،ئه‌و دروشم‌و داخوازییان ه رێبه‌رایه‌تی‌و پشتیوانیان لێ ده‌كرا، ك ه ل ه گه‌ڵ پێكهاتهو بنه‌ماكانی رژیم دژ نه‌بوون یان راسته‌وخۆ ئه‌وانه‌ی نه‌ده‌كرد‌ه ئامانجی هێرش ،به‌اڵم ل ه رۆژه‌كانی تاسووعاو عاشورا ،راپه‌ڕینی خه‌ڵك‌و دروشمه‌كان گه‌یشت ه ئه‌وپه‌ڕی خۆیو دروشمه‌كانی ئهمجاره پێكهاته‌ی سیستمی ده‌سه‌اڵتدارێتی رژیمیان كرد ب ه ئامانج‌و جێگای گومان .هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ بڵێین پێشتریش‌و ل ه رۆژه‌كانی 16ی سهرماوهزو ماوه‌ی پێشتر له‌وه‌ش، دروشمگه‌لی رادیكاڵ ،جیددی‌و سیاسی هاتبوون ه مه‌یدانه‌وه ك ه له گه‌ڵ كۆی بیری ریفۆرمخوازانی نێو ده‌سه‌اڵت دژایه‌تی‌و به‌رانبه‌ركێ هه‌بوو .واده‌هاته بهرچاو ك ه ره‌وتی ریفۆرمخواز ب ه چه‌ند هۆوه‌وه، ی دژه‌به‌ری ئه‌م دروشمه‌‌و نه‌چوو‌ه الیه‌ن خواست ه رادیكاڵه‌كانه‌وه ،چونكوو: ئه‌لف :وای بیر ده‌كرده‌و‌ه كه هاتن ه گۆڕی ئه‌م دروشم‌و داخوازییانه ،ده‌سه‌اڵت ل ه
دروشمه‌كانی خه‌ڵك نیشان ده‌دات كه ئه‌م لهشكره ناڕازیی ه ك ه رژاوه‌ت ه سه‌ر شه‌قامه‌كان ،هێزێكی سیاسی ،شه‌فاف‌و خاوه‌ن داخوازیی روونه ،ك ه تێڕوانینی بۆ داهاتووی سیاسه‌ت‌و ده‌سه‌اڵت ل ه ئێران ،زۆر سهرووترو پێشكه‌وتنخوازتره لهو ره‌وت‌و كه‌سانه‌ی ك ه ناوی رێبه‌ریی بزووتنه‌وه‌یان له‌سه‌ر داناون
به‌ره‌و رادیكاڵیز‌ه چوونی ئه‌م براڤ ه نیگه‌ران ده‌كات‌و بۆی ه بۆ كۆتاییهێنان به‌م قه‌یران ه ناچاری ده‌كات ك ه سازش بكات. ب :ل ه هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كانی خۆیاندا، هیوایان بهو ئاكام ه بوو ك ه بوونه پێشڕ‌هو‌و بردنه پێشه‌وه‌ی ئه‌م جموجۆاڵن ه ئاسانه‌‌و تا هه‌ر جێگایه‌ك ك ه ئه‌م ره‌وت ه بیهه‌وێت ده‌یباته پێشه‌وه‌‌و ل ه هه‌ر جێگایه‌كیشدا بیهه‌وێت ده‌توانێت پێشی پێ بگرێت. ج :بڕوای ب ه وه‌هێنابوو ك ه ته‌نیا ره‌وتی سیاسی چاالك‌و به‌ڕاستیی رێبه‌ری ئاخێزی خه‌ڵكی ئێرانن. د :واده‌هاته‌به‌رچاو كه‌وا ده‌زانن خه‌ڵكی ئێران ل ه چوارچێوه‌ی خواست‌و ئامانج ه دیاریكراوه‌كانی ئه‌واندان‌و ئه‌وان بۆ ده‌ستپێڕاگه‌یشتن بهو به‌رنام ه سیاسییه‌ی مه‌به‌ستی خۆیانه ،ب ه ته‌نیا خه‌ڵكیان هێناوه‌ت ه مه‌یدانه‌وه. به‌اڵم خۆپیشاندانه‌كانی خه‌ڵك ل ه رۆژه‌كانی تاسووعاو عاشوورا ب ه چه‌شنێكی روون، ئاشكرا‌و راشكاوان ه ئه‌م بیركردنهوهو خه‌ونانه‌ی پووچه‌ڵ كرده‌وه‌‌و روون بوۆو‌ه ك ه خه‌ڵك ویستو خواستگه‌لێكی زۆر سهرووترو رادیكاڵتر ل ه ئۆپۆزیسیۆنی ئیسالمی هاتوونه‌ت ه مه‌یدان ،دروشمه‌كان‌و خواسته‌كانی خه‌ڵك نیشان ده‌دات ك ه ئه‌م لهشكره ناڕازیی ه ك ه رژاوه‌ت ه سه‌ر شه‌قامه‌كان ،هێزێكی سیاسی ،شه‌فاف‌و خاوه‌ن داخوازیی روونه ،ك ه تێڕوانینی بۆ داهاتووی سیاسه‌ت‌و ده‌وڵه‌ت‌و ده‌سه‌اڵت ل ه ئێران ،زۆر سهرووترو كراوه‌تر‌و دیموكرات تر‌و پێشكه‌وتن خوازتر‌ه لهو ره‌وت‌و كه‌سانه‌ی ك ه ناوی رێبه‌ریی بزووتنه‌وه‌یان له‌سه‌ر داناون. ی كۆن‌و سی‌و چه‌ندساڵه‌ی ه ئه‌م ه كه‌له‌به‌رێك ك ه ل ه نێوان حكوومه‌ت‌و خه‌ڵكێكی زۆر پێشكه‌وتوو‌و ئه‌مڕۆیدا ،ك ه ل ه ژیانی خۆیان‌و ل ه سیاسه‌تدا ،ئاسته‌نگی دوو جۆر ل ه بیركردنهوهو ل ه فه‌رهه‌نگدا ب ه شێوه‌یه‌كی مه‌ترسیدار ،تووشی پاشه‌كشێ بوون .ده‌سه‌اڵت نوێنه‌ری ئه‌م پاشه‌كشێ‌و ئه‌م دوو بیركردنهوهو جیاوازییانه‌یه. ئێستا ئه‌م كه‌له‌به‌ر‌ه زۆرتر بۆته‌وه‌‌و ئه‌م پێكهات ه پاشكه‌وتووه‌ی زیاتر تووشی كێشه‌‌و ملمالنێی كردۆته‌وه .زۆرجار وتوومه‌‌و ئێستاش ده‌یڵێم ك ه خه‌ڵك‌و له یه‌ك وته‌دا ئه‌گه‌ر بكرێت ل ه وه‌ها ك هش‌و هه‌وایه‌كی سیاسیو فه‌رهه‌نگیدا ك ه رژیم په‌ره‌ی پێداوه ،وشه‌ی‌و ئاقاری گشتی به‌كار بێنین ،ئاقاری گشتی‌و كۆمه‌ڵگه‌ی خه‌ڵك ل ه ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ب ه زۆریی‌و به مه‌ودای چه‌ندین ساڵی نووریی ل ه نیزامی سیاسیو سیستمی پێشكه‌وتووتره. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كه‌ی ی نێو كۆمه‌ڵگای كه‌له‌به‌ر‌و ناكۆكییه‌كان ی زاڵی ب ه گشتی ل ه ئێران ،ده‌سه‌اڵت خه‌ڵك‌و ئاقاری گشتی «كۆمه‌ڵگه» نامۆ كردووه .خه‌ڵك‌و نه‌ته‌وه‌كانی ئێران زۆر ب ه قووڵی‌و به‌رفراوانی ،سیاسی ،سكۆالر، خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ‌و دیموكراسیخوازن، ئه‌مه‌ش ل ه حاڵێكدای ه ك ه سیستمی ده‌سه‌اڵتدار ،ئیدئۆلۆژیك ،توتالیتر، داخراوو ،ل ه بواری فه‌رهه‌نگیشه‌و‌ه زۆر كۆنه‌په‌رست‌و دواكه‌وتووه .جیهانی مودێڕن به هه‌موو هێز‌و پوتانسیێلی فیكری‌و مادی خۆیهوه ل ه كۆمه‌ڵگای ئێران ،رۆڵی جیددی‌و به‌رچاوی هه‌یه. ده‌كرێت بڵێین ،كۆمه‌ڵگه‌‌و شارستانیه‌ت‌و ئاستی وشیاریی كۆمهاڵیهتیو فه‌رهه‌نگی‌و سیاسی خه‌ڵك ل ه گه‌ڵ سیستمی ده‌سه‌اڵتداری سیاسیو به‌ڕێوه‌به‌رێتی ل ه ئێران ل ه بن‌و بنه‌مادا زۆر ل ه یه‌ك جیاوازن. خه‌ڵك زۆر هۆگری زانست ،حه‌شیمه‌تێكی زۆر الو‌و فه‌رهه‌نگێكی زۆرگه‌شه‌كردوو و كراوه ،نیشانه‌ی ئه‌و كه‌له‌به‌ر وكه‌لێن ه جیاوازانه‌ی نێوان ده‌سه‌اڵت‌و خه‌ڵكن. ره‌وتی ریفۆرمخواز ئه‌م شكێر‌و كه‌له‌به‌رانه‌ی ن ه ب ه ته‌واوی هه‌ست پێكردووه‌‌و ن ه ب ه جیددی گرتوون ،یان النیكه‌م باڵی موسه‌وی ب ه باشی له‌م راستیانه‌ی نێو كۆمه‌ڵگا نهگهیشتووه یان ده‌یهه‌وێت چاوی ل ه ئاست ئه‌م راستیان ه ببه‌ستێت .ل ه خۆش بینانه‌ترین حاڵه‌تدا، باڵی موسه‌وی ب ه دوای 16ی سهرماوهزو
رۆژه‌كانی تاسووعاو عاشوورا ،مه‌ترسیی جیددی گۆڕانكاریی بنه‌ڕه‌تی له رژیم‌و له‌رزۆك بوونه‌وه‌ی بنه‌ماكانی پێكهاته‌ی سه‌ره‌كیی رژیمی هه‌ست پێكردووه‌‌و ،بۆ راگرتن‌و پێشگرتن ب ه قووڵ بوونه‌وه‌‌و ی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه، رادیكاڵیز‌ه بوون ده‌ستی داوه‌ت ه باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌م به‌یانییه. فه‌رهه‌نگی سكۆالر‌و دیموكراسیخوازیی‌و ریشه‌ی مێژوویی هێزه پێشكه‌وتنخواز‌و چه‌په‌كان ل ه ئێران ،مێژوویه‌كی سه‌د ساڵه‌یه‌‌و نابێت له‌به‌رچاو نه‌گیردرێت. به‌الڕێدابردنی راپه‌ڕینی گه‌النی ئێران له رێبه‌ندانی ،57هه‌ره‌س هێنانێكی مێژوویی بوو ك ه ل ه كه‌ش‌و هه‌وای سیاسی جیهان‌و ناوچه‌كه‌دا ،لهو سه‌رده‌م ه روویداو دووپات بوونه‌وه‌ی ئه‌م ئه‌زموون ه تاڵه ل ه گۆڕه‌پانی سیاسی ئه‌وڕۆكه‌ی جیهان ،ل ه حاڵكێدا كه دنیا ئاڵوگۆڕی بنه‌ڕه‌تیی ل ه هه‌موو بواره‌كاندا ب ه خۆوه بینیووه‌‌و هه‌ڵوێسته‌كان ،ئامانجه‌كان، تاكتیك‌و ستراتیژییه‌كان گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه‌‌و روانگه‌ی حقووقی ئه‌ویش ب ه تایبه‌ت گۆڕاوه .هۆیه‌كانی گۆڕانكاری ل ه جیهانی ئه‌مڕۆ ،هه‌مان هۆكانی ئه‌وكات نین ك ه ئیمكانی دووپات بوونه‌وه‌ی وه‌ها داخزانێكی كاره‌سات خولقێن به‌دیی ی تری بێنن‌و به‌م پێی ه روودانی داخزانێك له‌وچه‌شن ه مه‌حاڵ دێت ه بهرچاو. راپه‌ڕینی ئه‌مڕۆ قه‌رزداری دوێنێ‌و له‌سه‌ر به‌ستێنی ئه‌م كه‌لتووه‌ر گه‌شه‌ی كردووهو هاتۆت ه مه‌یدان .كه‌مڕه‌نگ بوونه‌وه‌‌و نه‌مانی بایه‌خی خوێندنه‌وه‌‌و فامكردنی سیاسیو ده‌سه‌اڵت سه‌پێنانه ل ه دین‌و به‌چه‌شنێكی تر ،به‌ئه‌نجام گه‌یشتنی پرۆسه‌ی رۆشنكردنه‌وه‌و ره‌وشه‌نگه‌ریی چه‌ندین ساڵه‌ی ئۆپۆزیسیۆن بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی دین بۆ پێگه‌ی تایبه‌ت ب ه خۆیو سڕینه‌وه‌ی ل ه بازنه‌ی ده‌وڵه‌ت‌و ئیداره‌ی ژیانی رۆژانه‌ی كۆمه‌ڵگا ،گرنگ ه ك ه ناكرێت به‌رامبه‌ر به‌م ه كه‌م ته‌رخه‌م بین .ب ه چاوخشاندنێك ب ه بارودۆخی ئێستای ئێران ،تێگه‌یشتن له‌م راستییه ئه‌سته‌م نیی ه ك ه خه‌ڵكی ئێران، ده‌یانه‌وێت بۆ هه‌میش ه پێوه‌ندیی خۆیان له گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا ،ماف ه تاكه‌كه‌سیه‌كان، دیموكراسی ،مافی نه‌ته‌وه‌كان ،مافی شارۆمه‌ندیی ،ده‌زگای سیاسیو قه‌واره‌ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی داهاتوو رێك بخه‌ن تا به‌م شێوه ،پێكهاته‌یه‌كی تر ل ه سه‌رووی خه‌ڵك‌و یاسا سه‌ر هه‌ڵنه‌دات. رێكخستنی پێوه‌ندیی تاك‌و كۆمه‌ڵگا، ئه‌رك‌و ده‌وڵه‌ت، شارومه‌ند‌و دووالیه‌نه‌‌و به‌رپرسیاریه‌تیگه‌لی به‌رانبه‌ربه‌یه‌ك ،ئه‌مڕۆ ل ه بیر‌وكرده‌ی تاكی ئێرانیدا ده‌بیندرێت‌و مرۆڤی ئه‌مڕۆی ئێرانیی ،ده‌وڵه‌ت ته‌نیا‌و ته‌نیا وه‌ك ئامرازێك بۆ وه‌به‌رهێنانی ژیانی خاكی‌و باشتركردنی ئاستی گوزه‌رانی خۆی ده‌وێت .ئه‌م تێڕوانینه ،هه‌موو خوێندنهوه جۆراوجۆره‌كان‌و هێژموونی سیاسی دینی ل ه سه‌ر ژیانی سیاسیو كۆمه‌ڵگای ئێران كه‌م ره‌نگ كردووهتهوهو به‌ڕاده‌یه‌كی زۆر په‌راوێزی خستووه‌‌و ده‌یخات. دین‌و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سكۆالربوون‌و پێگه‌‌و ئاقاری به‌رپرسیاریه‌تی خۆی كه هه‌مان رێكخستنی پێوه‌ندیی تاك ل ه گه‌ڵ خودایه ،به واتای بێ دینی‌و راپه‌ڕین ب ه دژی دین نییه ،به‌ڵكوو ل ه راستیدا ب ه مانای رزگاركردنی دین ل ه ی ده‌سه‌اڵتخوازانه‌‌و خوێندنه‌وه‌‌و شرۆڤه‌یه‌ك به‌ئامرازكردنی بۆ گه‌یشتن ب ه هه‌ر مه‌به‌ست‌و ئامانجێكه. ریفۆرمخوازانی دینی تا كاتێك ك ه نیسبه‌ت‌و پێوه‌ندی خۆیان ل ه گه‌ڵ ئه‌م چه‌مكانه ،به شێوه‌یه‌كی روون‌و وردبینان ه دیاریی نه‌كه‌ن‌و تا ب ه تێڕوانین‌و رێكاره‌كانی خۆیان ل ه گه‌ڵ پێوه‌ره‌كانی دیموكراسی نه‌چنه گۆڕه‌پانی یارییه‌وه، مه‌حاڵ ه ك ه له داهاتووی سیاسی ئێراندا، پێگه‌یه‌كی شیاو‌و جێگای ره‌زامه‌ندیی خه‌ڵك بۆ خۆیان ده‌سته‌به‌ر بكه‌ن. بۆی ه له‌م سۆنگه‌یه‌وه ده‌توانین بڵێین ك ه (داخوازییه‌كانی باشتركردنی بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز) ك ه به ئیمزای كۆمه‌ڵێك ل ه
هه‌ڵسوڕاوانی ئیساڵحخواز باڵوكراوه‌ته‌وه، هه‌نگاوێكی به‌ره‌و پێش‌و به‌رامبه‌رێك ه بۆ به‌یانییه‌كه‌ی موسه‌وی .ئه‌م به‌یانیی ه ته‌نیا‌و ته‌نیا هه‌نگاوێك ه به‌ره‌و پێش، هه‌نگاوێكی بێ هێز ،الواز‌و له‌رزۆك، ده‌كرێت واژۆكه‌رانی ئه‌م به‌یانیی ه ل ه زومره‌ی ناسراوترین كه‌سایه‌تیه‌كانی ئه‌م ره‌وت ه بزانین‌و ئه‌گه‌ر بوترێت ك ه كۆی سه‌رمایه‌ی فیكریی‌و بیرمه‌ندیی ره‌وتی
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
کۆمه‌ڵگه
dwaroj@komala.net
چه‌ند رووداوێكی گرنگی كوردستان له ساڵی 2009 فه‌ریبا محه‌مه‌دی
ئیسالمیان مه‌حكوم كرد .مه‌رگی ئیحسان‌و خۆراگری ئ���هو ل ه زین���دان جارێكی دیك ه مه‌س���ه‌له‌ی ك���ورد‌و ئیعدام���ی الوانی ئه‌م ده‌ڤه‌ری جارێكی دیك ه ل��� ه هه‌موو جیهان ك���رده‌وه‌و زین���دوو س���ه‌رنجی زیاتری بۆ كوردس���تان راكێشا. له هاوینی رابردودا 58شارۆمه‌ندی كورد به گولله‌ی هێزه‌کانی کۆماری ئیسالمی کوژراون
س���اڵی 2009یه‌كێك ل ه ساڵ ه پڕ ل ه ئاڵوز‌و كێشه‌كان بۆ خه‌ڵكی ئێران بوو ك ه زیاترین فش���ارو زیندانی كردن���ی بیرجی���اوازان‌و هه‌ڵس���ووراوانی سیاس���یو مه‌ده‌نی ل ه خۆ گرت‌و هه‌روه‌ه���ا رێژه‌ی ئیعدام���ه‌كان له‌م س���اڵ ه تا راده‌یه‌ك ده‌توانی���ن بڵێین وه‌ك س���اڵه‌كانی 60بوو .له‌م نێوه‌دا كوردستان وه‌ك هه‌میش���هو ب��� ه درێژای���ی 30س���اڵ ده‌سه‌اڵتداریه‌تی كۆماری ئیسالمی شاهێدی ده‌ورێك���ی نوێ ل ه ئه‌زیه‌ت‌و ئازارو فش���ار خستن ه س���ه‌ر چاالكانی سیاسیو مه‌ده‌نی بوو‌و هه‌نووك��� ه 17زیندانی كورد حوكمی ئیعدامی پێدراوه. ل��� ه مانگه‌كانی س���ه‌ره‌تای س���اڵی 2009 ل ه ش���اری مه‌ری���وان ب ه هۆی داخس���تنی سنووره‌كان‌و هه‌ڵس���وكه‌وتی وه‌حشیانه‌ی هێ���زه ئینتزامیه‌كان ل ه گه‌ڵ كاس���بكاران‌و كۆڵبه‌رانی ئه‌م ناوچه‌یه چه‌ندین رۆژ هه‌موو ب���ازار‌و دوكانه‌كانی ئه‌م ش���اره داخراوه‌‌و مانگرتنێكی گش���تی ل��� ه دژی رژیم به‌رێو‌ه چوو .رژیم���ی كۆماری ئیس�ل�امی بریاری داخس���تنی سنووره‌كانی دا ك ه ئه‌مه‌ش بوو ب ه هۆی بێكاری به‌ش���ێكی زۆر لهو كه‌سان ه ك ه ل ه س���ه‌ر سنوور خه‌ریكی كاسبی كردن ب���وون .هه‌ربۆی ه خه‌ڵكی ش���اری مه‌ریوان ب��� ه یه‌كگرتوویه‌كی بێ وێن��� ه مانگرتنێكی گش���تیان به‌رێو‌ه برد‌و رژیمیان ناچار بهوه كرد گوێ ل��� ه داخوازیه‌كانیان بگرێت ئه‌م كاره‌ی خه‌ڵك���ی مه‌ری���وان ده‌نگدان���ه‌وه‌ی زۆری هه‌بوو‌و ب ه سه‌ركه‌وتوویی كۆتایی ب ه مانگرتنه‌ك ه هات. خامنه‌یی رێب���ه‌ری كۆماری ئیس�ل�امی ل ه كۆتایه‌كان���ی مانگی گواڵنی س���اڵی 2009
س���ه‌ردانی كوردس���تانی كرد .ئه‌م ه یه‌كه‌م س���ه‌فه‌ری رێبه‌رێكی كۆماری ئیسالمی ل ه ماوه‌ی 30ساڵی رابردوو بۆ كوردستان بوو. سه‌فه‌ری خامنه‌یی بۆ شاره‌كانی كوردستان مه‌به‌س���تی تایبه‌تی ل ه پش���ت بوو ،یه‌ك له‌وان ه پروپاگه‌ند‌ه بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كانی خۆلی ده‌یه‌می س���ه‌رۆك كۆماری ل��� ه ئێران بوو. ناوبراو هه‌وڵیدا تا خه‌ڵكی كوردستان هان بدات بۆ به‌شداری كردن ل ه هه‌ڵبژاردنه‌كان. چونك ه ل ه هه‌ڵبژاردنی پێش���ووی سه‌رۆك كۆماری خه‌ڵكی كورد كه‌مترین به‌شداریان ك���رد‌و ل��� ه ئاس���تی ناوخۆی���یو ده‌ره‌كی ده‌نگدان���ه‌وه‌ی زۆری لێكه‌وت���هوه .ه���ه‌ر بۆی��� ه ئهمجاره خامنه‌ی���ی كه‌وت ه خۆی تا خه‌ڵك���ی ك���ورد فریو بدات‌و بیانكێش���ێت ه پێ س���ندووقه‌كانی ده‌نگدان .خامنه‌یی ل ه قس���ه‌كانیدا ل ه ش���اری س���ن ه پێداگری ل ه س���ه‌ر ئهوه كرد ك ه گرن���گ نیی ه ده‌نگ ب ه كێ ده‌ده‌ن گرنگ ئه‌وه‌ی ه خه‌ڵك به‌ش���داری بك���ه‌ن ،ئه‌م قس���هی خامنه‌یی نیش���انه‌ی ئ���هوه بوو ك ه ئه‌وان بڕی���اری خۆیانیان بۆ ئه‌وه‌ی جارێكی دیك ه ئه‌حمه‌دی نیژاد ببێت به‌سه‌رۆك كۆمار دابوو ،بۆی ه ته‌نیا نمایشی هه‌ڵبژاردنه‌ك��� ه به‌الیانه‌و‌ه گرنگ بوو تا به‌م ش���ێوه‌ی ه جارێكی دیك ه مه‌ش���روع بوونی خۆیان ب ه جیه���ان بس���ه‌لمێنن .هه‌روه‌ك دواتری���ش بینیمان ب ه ته‌قه‌ل���وب‌و ته‌زویر كردنی ده‌نگه‌كان ئه‌حمه‌دی نیژادیان وه‌ك سه‌رۆك كۆماری دیاری كرد ك ه ئه‌مه‌ش بوو ب��� ه هۆی ناره‌زایه‌تیه‌ك���ی به‌رباڵو ك ه هه‌تا ئه‌مرۆ درێژهی هه‌یه. هه‌روه‌ها ل ه هاوینی ئه‌مساڵ چه‌ندین كه‌س ل ه به‌رپرس���انی رژیم‌و پیاوان���ی ئایینی ل ه شاری سن ه تێرۆر كران ك ه ئه‌مه‌ش بوو ب ه هۆی زاڵبوونی كه‌ش‌و هه‌وایه‌كی ئه‌منیه‌تی
ل��� ه ش���اره‌كانی كوردس���تان‌و به‌تایب���ه‌ت شاری س���نه‌‌و هه‌روه‌ها كه‌سانێكی زۆریش ده‌ستبه‌س���ه‌ر ك���ران .كۆماری ئیس�ل�امی ئه‌م تێرۆرانه‌ی خس���ت ه پاڵ سه‌له‌فیه‌كان. حه‌یده‌ر موس���لحی وه‌زیری ئیتالعات دوای تێكهه‌ڵچوونێك له‌نێ���وان هێزه‌كانی رژیم‌و چه‌ند چه‌كدارێك ل ه ش���اری سن ه رایگه‌یاند ك ه چوار كه‌س ل ه روداوه‌كه‌ی ش���اری سن ه كوژراون‌و 14كه‌س���یش ده‌ستگیر كراون. هه‌روه‌ها وتی ك ه ئه‌م كه‌سان ه سه‌رجه‌میان وه‌هابی بوون‌و ل ه گه‌ڵ ئه‌لقاعید‌ه په‌یوه‌ندیان بووه. ل ه درێژهی پێشێلكردنی ماف���ی به‌رده‌وام���ی م���رۆڤ ل��� ه كوردس���تان هێزه س���ه‌ركوتگه‌ره‌كان رژیم ته‌نیا ل ه هاوینی ئه‌مس���اڵدا 58 شارۆمه‌ندی كوردیان كوشتووه .ب ه پێی راپۆرتێكی ماڵپه‌ری كوردستان‌و كوردنی���وز ب ه ه���ۆی ته‌ق���هی هێزه‌كانی رژیم 58هاواڵتی كورد گیانیان له‌ده‌س���ت داوهو هه‌وره‌ها 28كه‌سیش بریندار بووه. هه‌روه‌ه���ا 76كه‌س ل ه چاالكانی مهدهنیو سیاسی ل ه كوردستان قۆڵبه‌ست كراون‌و ب ه ده‌یان كه‌سیش حوكمی قورسیان ب ه سه‌ردا سه‌پاوه .هه‌روه‌ها ل ه هاوینی ئه‌مساڵدا 11 پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵ ه ودیمۆكرات ل ه شه‌ڕ ل ه گه‌ڵ هێزه‌كانی كۆماری ئیسالمی گیانیان ل ه ده‌ست دا .پێشمه‌رگه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‌و حیزبی دیمۆكرات ك ه ب ه مه‌به‌ستی چاالكی سیاسی ل ه ناوه‌وه‌ی كوردستان بوون ل ه الیه‌ن هێزه داگیركه‌ره‌كانی كۆماری ئیسالمیه‌و‌ه هێرش ده‌كرێت ه س���ه‌ریان‌و ل ه ناوچه‌ی كامیاران‌و س���ه‌قه‌ز ل ه ئاكامی ئه‌م تێكهه‌ڵچوونه‌دا 11 پێشمه‌رگه‌ی گیانیان له ده‌ست دا.
رۆژی چوارشه‌مم ه 20ی خه‌زه‌ڵوه‌ری ساڵی 2009الوی تێكۆش��� هر‌و چاالكی سیاس���یو ئه‌ندام���ی كۆمه‌ڵ ه ئیحس���ان فه‌تاحیان ل ه زیندانی ناوه‌ندی ش���اری سن ه ئیعدام كرا. ئیحس���ان فه‌تاحیان ك ه ب ه تاوانی هاوكاری ل��� ه گ���ه‌ڵ كۆمه‌ڵ ه ل��� ه ش���اری كامیاران ده‌ستبه‌س���ه‌ر كرابوو سه‌ره‌تا ب ه 10ساڵ زین���دان مه‌حك���وم كرا ب���ه‌اڵم ل ه دادگای پێداچوونه‌وه‌دا س���زای ئیعدامیان ب ه س���ه‌ردا سه‌پاند ك ه ئه‌م���ه‌ش كارێكی تاز‌ه بوو ل ه یاسای كۆماری ئیسالمیدا. چونكه‌هی���چ كات ل��� ه دادگای پێداچوونه‌وه‌دا س���زای ز یند ا ن���ی
9
زی���اد نا كر ێ���ت به‌ڵكوو ی���ان كه‌م ده‌كرێته‌وه‌و یان وه‌ك خۆی ده‌مێنێته‌وه .هه‌ر بۆی ه ئیعدامی ئیحس���ان فه‌تاحیان نه‌ته‌نیا ل ه ناوخ���ۆی ئێراندا به‌ڵك���وو ل ه ئاستی جیهانیدا ده‌نگدانه‌وه‌ی زۆری هه‌ب���وو‌و هه‌م���وو رێكخراو‌ه مرۆڤدۆسته‌كان‌و الیه‌نگرانی مافی مرۆڤ ل ه جیهان���دا ئه‌م ك���ر د هو ی كۆم���اری
حیجابی ئیجباری یاسایه‌كی داسه‌پێندرا
كورته‌باسێک سه‌باره‌ت ب ه حیجاب ل ه ساڵرۆژی قه‌ده‌غه‌كردنی له‌ساڵرۆژی قه‌ده‌غه‌كردنی حیجاب له ئێران ئایدا قه‌ده‌غه‌كردنی حیجاب ب ه فه‌رمانی ره‌زاخان ل ه مێژووی ئێران‌و ب��� ه تایبه‌ت بزوتنه‌وه‌ی ژنان���دا هه‌نگاوێكی گرن���گ‌و كاریگه‌ر‌ه ك ه توان���ی وه‌رچه‌رخانێك ل ه ژیانی ژناندا پێك بێنێت‌و كۆمه‌ڵگه‌ی پیاوساالری ئێران به‌ره‌و گۆرانێكی گهوره ببات .ره‌زاخان ب ه بینینی واڵتانی ئوروپایی‌و ئه‌و ئاڵو گۆرانه‌ی ك ه ل ه توركیه‌‌و ئه‌فغانستان روویدابوو هه‌وڵیدا تا ئێرانیش ب���هرهو ئاقارێكی نوێ ببات‌و هه‌ر بۆی��� ه یه‌كێك له‌كاره‌كان���ی قه‌ده‌غ ه كردنی حیجابی ژنان بوو. یه‌كه‌م ده‌نگۆ س���ه‌باره‌ت ب ه یاس���ای تاز‌ه كاتێ���ك ده‌س���تی پێكرد ك��� ه ره‌زاخان ل ه ژێر كاریگ���ه‌ری ئیس�ل�احاتی دیمۆكراتیك ل ه ئه‌فغانس���تاندا بوو‌و ئه‌مانوالخان ش���ای ئه‌فغانستان‌و هاوسه‌ره‌كه‌ی سوریا ل ه ساڵی
1308سه‌ردانی ئێرانیان كرد .بێ حیجابی ش���اژنی ئه‌فغانستان بووه هۆی ناره‌زایه‌تی پیاوان���ی ئایینی‌و داوایان ل ه ره‌زاش���ا كرد ك ه ش���اژنی ئه‌فغانس���تان ناچار بكات ل ه ئێران حیجاب به‌رێو‌ه ببات ،به‌اڵم ره‌زاخان قه‌بوولی نه‌كرد .ره‌زاش���ا دوای سه‌فه‌ر بۆ توركی ه ل ه ساڵی 1313كه‌وت ه ژێر كاریگه‌ری ئیسالحاتی ئاتاتۆرك‌و هه‌ر له‌م كات ه بوو ك ه ل ه ئێران ده‌نگۆی ئهوه باڵو بووه ك ه یاسای قه‌ده‌غ ه كردن���ی حیجاب په‌س���ند كراوه. ره‌زاخان دواتر ل ه 17ی به‌فرانباری س���اڵی 1314ئه‌م یاس���ایه‌ی په‌سند كردوبه‌مجۆر‌ه حیجاب قه‌ده‌غ ه كرا. مێ���ژووی ئێ���ران دووهه‌ن���گاوی زۆره‌ملی س���ه‌باره‌ت ب ه ژن���ان ل ه ماوه‌ی 45س���اڵ ب ه خ���ۆو‌ه بینی .یه‌كه‌م هه‌ن���گاو ل ه 17ی به‌فرانباری ساڵی 1314بوو ك ه ب ه بڕیاری ره‌زاش���ا حیجاب قه‌ده‌غ ه كرا‌و ژنان‌و كچان
ده‌بوای ه ب ه بێ حیجاب ل ه شوێن ه گشتیه‌كاندا ده‌ركه‌وتاین . یه‌كه‌م گرۆپ له‌م ژنان ه هاوس هر‌و كچه‌كانی خودی ش���ا بوون ك��� ه ل ه گ���ه‌ڵ باوكیان چوون ب���ۆ دانشیس���ه‌رای ب���ااڵی تاران‌و مامۆستاكانیش ناچار بوون ب ه بێ حیجاب بچن ه سه‌ر كه‌السی ده‌رس .ئه‌م هه‌نگاوه‌ی ره‌زاخ���ان هه‌رچه‌ند مه‌به‌س���تی دیكه‌ی ل ه پشت بوو ،به‌اڵم ل ه هه‌مانكاتدا توانی ژنان ل ه زیندانێك ب ه نێوی حیجاب رزگار بكات. البردنی حیج���اب كاریگه‌ری زۆر پوزه‌تیڤی ل ه س���ه‌ر ژن���ان دانا‌و ب���وو ب��� ه هه‌وێنی ئازادیو تێگه‌یشتن ل ه ماف ه مرۆییه‌كانیان. دووهه‌می���ن هه‌نگاو ل ه مێ���ژووی ئێران ك ه ب ه زۆره‌ملی هه‌ڵگیرا ،س���اڵی 1357دوای هاتن ه سه‌ر كاری كۆماری ئیسالمی بوو ك ه ب ه فه‌رمان���ی خومینی بریاردرا هه‌موو ژنان ده‌بێ ب ه پۆششی ئیس�ل�امیه‌و‌ه ل ه شوێن ه
گش���تیه‌كان‌و ئی���داره‌كان ده‌رك���ه‌ون .ئه‌م فه‌رمانه‌ی خومینی ك ه ل ه 16ی ره‌شه‌ممه‌ی 57ل ه رۆژنام���هی كه‌یهان باڵو بووه رۆژی دوات���ر ك ه هاوكات بوو ل ه گه‌ڵ 8ی مارس رۆژی جیهان���ی ژن ،ژنان���ی ئازادیخواز ل ه تاران رژان ه س���ه‌ر ش���ه‌قامه‌كان‌و ل ه دژی ئه‌م فه‌رمانه‌ی خومینی وه‌س���تانه‌وه ،ئه‌م خۆپیش���اندان ه ك ه ل ه مێژووی بزاڤی ژنانی ئێران ب ه گه‌وره‌ترین خۆپیش���اندانی ژنانی ناوی لێده‌بردرێت ل ه هه‌موو چین وتوێژه‌كان تێیدا به‌ش���داریان كرد‌و ل��� ه دژی حیجابی زۆره‌ملی دروش���میان دا .هه‌ر لهو رۆژه ل ه چه‌ند شاری دیكه‌ی ئێران وه‌ك كرماشان، ورمێ ،به‌نده‌رعه‌باس‌و س���ن ه خۆپیشاندانی ژنان به‌رێو‌ه چوو ك ه ئه‌و كات ده‌نگدانه‌وه‌ی زۆر گه‌وره‌ی لێكه‌وته‌وه .ئیعترازی ژنان بوو ب ه هۆی پاشه‌كشه‌ی رژیم‌و ئه‌مجار كه‌وتن ه ته‌قاال تا ل��� ه رێگایه‌كی دیك���هوه حیجاب
خه‌باتی ژنان ل ه دژی حیجابی زۆره‌ملی‌و بۆ گه‌یشتن به‌مافه‌كانیان تا ب ه ئه‌مرۆش درێژهی هه‌یه
یاس���ایی بكه‌نه‌وه .بۆ نموون��� ه ل ه هه‌موو ش���ه‌قام‌و كۆاڵنێك ل ه دژی ژنانی بێحیجاب دروشم نووس���راو حیزبوالی‌و به‌سیجیه‌كان ب��� ه ئازارو ئه‌زیه‌ت دانی ژنانی بێ حیجاب‌و ته‌نان���ه‌ت كردنی تێزاب ب ه س���ه‌روچاویاندا دۆخێك���ی ناله‌باری���ان بۆ ژن���ان پێكهێنا. ره‌وتی زۆره‌ملی كردنی حیجاب تا س���اڵی 1360درێژهی كێشا‌و دواتر رژیم ب ه یاسایی كردن���ه‌وه‌ی حیجابی ئیس�ل�امی توانی به‌م مه‌به‌سته‌ی خۆی بگات. به‌اڵم ئه‌مه‌ته‌نیا یه‌ك مه‌سه‌له‌ی بچووك‌و یان ته‌نیا پۆشینی ژنان نه‌بوو ك ه ل ه الیه‌ن تاز‌ه ب ه ده‌سه‌اڵت گه‌یشتووانی كۆماری ئیسالمی هات��� ه ئاراوه ،به‌ڵكوو ئه‌م ه س���ه‌ره‌تاییه‌ك ب���وو بۆ پێش���ێل كردن���ی مافی ژن���ان ل ه هه‌موو بواره‌كانی دیكه .بۆ نموون ه یاس���ای خان���ه‌واد‌ه ك ه ب ه ههوڵو كۆشش���ی ژنانی تێكۆشه‌ر گۆڕانی ب ه سه‌ردا هاتبوو جارێكی دیك ه ب ه زه‌ره‌ری ژنان گۆڕاو سه‌ره‌تاییترین مافه‌كانی ژن پێشێل كرا .گه‌رانه‌وه‌ی ژنان بۆ س���ه‌ده‌كانی ناوه‌راست‌و پاشكه‌شه‌كردن ل ه خواست‌و ماف ه ئینسانیه‌كانیان گورزێكی كاریگه‌ر بوو ل ه بزاڤی یه‌كس���انیخوازی ل ه ئێران .بۆ چه‌ندین س���اڵ ش���اهێدی ئهوه بووی���ن ك ه بزوتنه‌وه‌ی ژنان الواز‌و كپ كرا‌و هه‌موو یاساكان ل ه دژی ئه‌وان په‌سند كرا. خه‌باتی ژنان ل��� ه دژی حیجابی زۆره‌ملی‌و بۆ گه‌یش���تن به‌مافه‌كانیان تا ب ه ئه‌مرۆش درێ���ژه‌ی هه‌یه .ده‌مێك��� ه ك ه حیجاب وه‌ك س���ه‌ركوتی ئازادی��� ه دیمۆكراتیك���ه‌كان ل ه كۆمه‌ڵگه‌‌و س���ه‌ركوتی ژنان ب��� ه تایبه‌تی لێكۆڵینه‌وه‌ی ل ه س���ه‌ر كراوه‌‌و ب ه شێوازی جۆاروجۆر خه‌باتی بۆ كراوه. یه‌ك مه‌سه‌له‌ی گرنگ ل ه حیجابی ئیسالمی ل ه ئێران هه‌ی ه ك ه ئه‌وه‌ی ه ژنانی ئێران هیچ كات ب��� ه مه‌یل‌و حه‌زی خۆی���ان حیجابیان قه‌ب���وول نه‌ك���ردووهو ل��� ه چه‌ند س���اڵی رابردووش ب ه ئاڵوگۆرێك ك ه ل ه پۆش���ینی ژن���ان هاتووه‌ت ه ئاراوه نیش���ان ده‌دات ك ه ئه‌وان خوازیاری حیجاب نین ،به‌ڵكوو وه‌ك یاس���ایه‌كی داسه‌پێندرا سه‌یری ده‌كه‌ن‌و ل ه بچووكترین ده‌رف���ه‌ت كه‌ڵك وه‌رده‌گرن بۆ البردنی.
8
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
راپۆرت
dwaroj@komala.net
ئێران ل ه ئاوێنه‌ی میدیاکان له‌م���اوه‌ی دوو هه‌فته‌ی رابردوودا رووداو‌و گۆڕانكارییه‌كانی ئێران ل ه زۆربه‌ی رۆژنامه‌‌و هه‌فته‌نامه‌كان���ی جیهان���دا ره‌نگدان���ه‌وه‌ی به‌رب�ڵ�اوی هه‌ب���وو .ه���ه‌ر له مه‌س���ه‌له‌ی ئه‌تۆم���یو پێداگری ده‌س���ه‌اڵتدارانی رژیم ب���ۆ به‌رده‌وامبوونی به‌رنام��� ه ناوه‌كییه‌كان ت���ا درێ���ژه‌ی س���ه‌ركوت‌و زیندانیكردن���ی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان���ی ئه‌مدوایی���هو چه‌ندی���ن بابه‌ت���ی دیك���ه .رۆژی یه‌كش���ه‌مم ه 20ی به‌فرانبار ،ناوه‌ندی هه‌واڵنێری دیلی نیوز، ئه‌گه‌ری تێكهه‌ڵچوونی نیزامی نێوان رژیمی ئێران‌و ئه‌مریكای ب ه شتێكی چاوه‌ڕوانكراو زانی.
رۆژنامه‌ی گاردی���ه‌ن لێكه‌دانه‌وه‌ی خۆی س���ه‌باره‌ت به‌وه‌یك ه هێزی قه‌زایی ل ه ئێران ره‌نگ‌و بۆی پۆلیس���ی ب ه خۆیهوه گرتووه ل ه بابه‌تێكدا ده‌نوس���ێت :ه���اوكات له‌گه‌ڵ موحاكم ه كردنی پێنج كه‌س له گیراوه‌كانی ئ���ه‌م دواییانه ك ه ب��� ه تاوان���ی موحاره‌ب ه مه‌حك���ووم ك���راون ،ده‌ورێك���ی ن���وێ ل ه كوشتاری زیندانیانی سیاسی به‌ڕێوه‌یه. عه‌ب���اس جه‌عف���ه‌ری ده‌وڵ���ه‌ت ئابادی داواكاری گش���تی ت���اران ب���ه هه‌واڵنێری ئیرنای راگه‌یاند ،ئه‌و كه‌سانه‌ی كه ل ه كاتی خۆپیشاندانه‌كان ماشینه‌كانیان ئاور داوه، موحاربن‌و ئه‌و كه‌س���ان ه ل��� ه الیه‌ن ناوبراو ل��� ه دادگای ئینقالب ب���ه ئێعدام مه‌حكووم كران‌و ئێس���تاك ه ئه‌و پێنج كه‌س ه ب ه تاوانی به‌شداری له خۆپیش����اندانه‌كان مه‌ترسی ئێعدامكردنیان له‌سه‌ره. نوێنه‌رانی باڵ����ی پاوانخواز كه زۆرینه‌ی مه‌جلیس����یان به‌ده‌س����ته‌وه‌یه خه‌ریك����ی ئاماده‌كردن����ی گه‌اڵڵه‌یه‌كن ك ه به خێرایی پێڕاگه‌یش����تن به دۆس����یه‌ی گیراوه‌كانی ئ����ه‌م دواییان����هی ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی ئێران بكه‌وێت����ه‌رێ‌و خوازی����اری ئ����ه‌وه‌ن ك ه له ماوه‌ی پێنج رۆژدا پڕۆسه‌ی دادگاییكردنی گی����راوه‌كان ده‌س����تپێبكات .ه����ه‌ر وه‌ها
كۆمه‌ڵێ����ك ل ه نوێنه‌ران����ی باڵی پاوانخواز داوایان ك����ردووه ك ه ئه‌و كه‌س����انه‌ی كه س����ووكایه‌تیان به رێبه‌ری رژیم‌و كۆماری ئیس��ل�امی ك����ردووه به توندترین ش����ێوه س����زا بدرێن .له الیه‌كی دیكه‌وه س����ه‌ردار ئیسماعیلی ئه‌حمه‌دی موقه‌ده‌م سه‌رۆكی هێزی ئینتزامی‌و س����ه‌ردار مسته‌فا نه‌جار وه‌زیری رژیمی ئێران ،دوو كاربه‌ده‌س����تی بااڵی رژی����م كه هه‌ردووكیان پێش����ینه‌ی ئه‌ندامیه‌ت له س����پای پاسدارانیان هه‌یه‌ن خوازایاری ئهوه بوون كه خۆپیشانده‌ران وه‌كوو موحارب بناسرێن. میس����باحی یه‌زدی ل����ه چاوپێكه‌وتنێك له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌س����تانی س����پای پاسداران له ش����اری ق����وم الیه‌نێكی دیك����هی له‌م خۆپیشاندانانه نیشانداو خۆپیشانده‌رانی ب����ه موفس����دوفی االرز ناولێب����رد‌و وتی كه خۆپیش����انده‌ران له الی����ه‌ن رۆژئاواوه رێكده‌خرێن‌و ده‌بێ به توندترین شێوه سزا بدرێن .به پێی مێژووی هه‌ڵس����ووكه‌وتی رژیمی كۆماری ئیس��ل�امی له‌گه‌ڵ نه‌یاران هه‌ر كه‌س����ێك ك����ه ئ����هو دوو تۆمه‌ته‌ی لێبدرێت له دادگاكانی ئه‌م رژیم ه حوكمی ئێعدامی به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێت .هه‌ر وه‌ها به پێی ئه‌و رێژه‌ی كه ل����ه الیه‌ن رێكخراوی مافی مرۆڤهوه باڵو بۆته‌وه ،ئه‌و دوو وشه (موحارب‌و موفس����دو فی االرز) هه‌زاران كه‌س له نه‌یارانی به ده‌س����تی رژیمی پێ ئێعدامك����راوه .خه‌ڵخاڵی ك����ه به پیاوی ئێعدام ناس����رابوو ب ه كه‌ڵك وه‌رگرتن لهو دوو وشه ل ه سه‌ره‌تاكانی ده‌یه‌ی 1980ی زایینی هه‌زاران الوی تێكۆشه‌ری به ئێعدام مه‌حكووم كرد. به پێ����ی راپۆرتی هه‌واڵنێ����ری فارس، ئایه‌توڵاڵ ئیمانی ئیمام جومعه‌ی ش����یراز‌و ئایه‌توڵاڵ س����دووقی له ش����اری یه‌زد ،به پێی قس����ه‌كانی خامنه‌ی����ی رایانگه‌یاند، ئه‌و كه‌س����انه‌ی كه خوازیاری كۆماری بێ ئیس��ل�امین ،ئه‌وانه دژی ئیسالمن‌و ده‌بێ ئێع����دام بكرێن .ل����ه كۆتایی����دا ناوه‌ندی چاوه‌دێری مافی مرۆڤ له پش����ت به‌ستن ب ه كۆمه‌ڵێك س����ه‌رچاوه له سه‌رتاسه‌ری
واڵت ،ده‌ستبه‌س����ه‌ركردنی سه‌دان كه‌س ل����ه نه‌یاران����ی سیاس����ی هه‌ڵس����وڕاوانی مه‌ده‌نی ،ل����ه كات����ی رووداوه‌كانی دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی خولی ده‌یه‌می س����ه‌ره‌ك كۆماری له ئێرانی ته‌ئیید كردوو ئاماژهی به‌وه‌دا كه كۆمه‌ڵێكی بهرچاو له رێبه‌رانی سیاسیو س����یماكانی ناسراوی بزوتنه‌وه‌ی رۆش����نبیری‌و رۆژنامه‌نووسی‌و خوێندكاری ل����ه ئێ����ران له زین����دان به‌س����ه‌ر ده‌به‌ن. شایانی باس����ه هه‌وڵه‌كانی ئه‌م دواییانه‌ی رێكخراوه‌كانی مافی مرۆڤ‌و ناوه‌نده‌كانی چاوه‌دێ����ر س����ه‌باره‌ت ب����ه ئازادكردن����ی ده‌ستبه‌س����ه‌ركراوان‌و پێڕاگه‌یش����تن ب����ه بارودۆخی����ان هی����چ كه‌ڵكێك����ی نه‌بووه‌و واڵمنه‌دانه‌وه‌ی رژیمی ئێران به خواس����ته نێونه‌ته‌وه‌یی����ه‌كان ،پانتای����ی ته‌ری����ك كه‌وتنه‌وه‌و ناله‌باری بارودۆخی سیاس����ی رژیمی كۆماری ئیسالمی له ئاستی جیهانی زیاتر كردووه.
رۆژنام���هی ده‌یل���ی نیوز ل��� ه راپۆرتێكی خۆیدا س���ه‌باره‌ت ب���ه ئه‌گه‌ری هێرش���ی سه‌ربازیی ئه‌مریكا بۆ سه‌رئێران راپۆرتێك باڵوده‌كاته‌وه‌‌و ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ك ه ره‌نگ ه هێرشكردنه‌س���ه‌ر ئێران باش نه‌بێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ری زۆری هه‌یه .ده‌یلی نیوز ده‌نوسێت: س���ه‌رۆكی هێزه هاوبه‌ش���ه‌كانی ئه‌مریكا، ژه‌ن���ه‌ڕاڵ مای���كل مۆڵێ���ن له‌لێدوانێكدا ل ه دامه‌زراوه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوین له واشینگتۆن رایگه‌یان���د ،هه‌ر چه‌ن���د رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی س���ه‌ربازیی له‌گه‌ڵ ئێران هه‌وڵێكی دڵخواز نیه ،به‌اڵم ئه‌رتش���ی ئه‌مریكا ئه‌گه‌ری ئه‌م تێكهه‌ڵچوون��� ه ره‌تناكات���هوه .مایك مۆلێن وتی ب ه دڵنیاییه‌و‌ه ئێمه ماوه‌یه‌كی زۆره ك ه سه‌رنجمان داوه‌ت ه به‌رنامه‌ی ناوه‌كی رژیمی ئێران‌و ل ه هه‌موو چاالكیه‌كانیان ئاگادارین. ئێم ه هێزی خۆمان راگرتووو ،به‌اڵم ل ه كاتی پێویستدا به‌كاری ده‌هێنین.
س���ه‌رۆكی س���وپای ئه‌مری���كا وت���ی ،هه‌ی���ه .ئه‌م ه ل ه حالێكدای��� ه ك ه ئه‌م رژیم ه س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یكه ئه‌حمه‌دینژاد چاالكی ه هێشتا كوره‌ی تایبه‌ت بۆ كه‌ڵك لێوه‌رگرتن ئه‌تۆمیه‌كانیان ره‌تده‌كه‌نه‌وه ،به‌اڵم ناوبراو ل��� ه كاری ناوه‌كی به‌ده‌س���ته‌وه نیه ،به‌اڵم دڵنیای���ه له‌وه‌یك ه رژیمی ئێ���ران خه‌ریكی ئۆرانیۆمی پیتێن���دراو ده‌توانێت بۆمبێكی به‌ده‌ستهێنانی چه‌كی ناوهكیهو من له‌سه‌ر ناوه‌كی به‌رهه‌مبێنێ���ت .ئه‌حمه‌دینژاد له‌م ئه‌و بڕوایه‌م ك ه رژیمی ئێران له‌سه‌ر ره‌وتێك نێوه‌دا له‌گه‌ڵ پێشنیارێكی واڵتانی رووسیه‌‌و ده‌ڕوات ،كه مه‌به‌ستی ئیستراتژیكی رژیمی فه‌ڕانس���ه به‌ره‌وروو بوو ،ك ه رژیمی ئێران ئێران به‌ده‌ستهێنانی چه‌كی ناوه‌كیه .ئه‌م ه ئۆرانیۆمی ك���ه‌م هێز بدات ه ئه‌و دوو واڵته‌‌و ل��� ه حاڵێكدای ه كه رژیمی ئێ���ران ب ه هۆی ئه‌وانیش ئه‌و ئۆرانیۆم ه دوای تاقیكردنه‌وه‌و پێداگری له‌سه‌ر به‌رنامه‌ی ناوه‌كی ،ئێستاك ه دڵنی���ا ب���وون له‌وه‌یك��� ه ته‌نیا ب���ۆ كاری له‌به‌رده‌م سێ ده‌ور‌ه له ئابڵۆقه‌ی رێكخراوی پزیشكی كه‌ڵكی لێوه‌رده‌گیرێت ،به هێزێكی نێونه‌ته‌وه‌ییدایه .ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كان‌و زۆرترهوه بگهڕێننهوه بۆ واڵتاتی ئێران .ل ه هاوپه‌یمانانیان ده‌ڵێن ،كاتی ده‌سپێكردنی الیه‌كی دیكه‌ش���هوه ئۆرانیۆمی راگیراو ل ه ده‌وری چواره‌می ئابڵۆقه بۆ س���ه‌ر رژیمی ئێ���ران رووی ل ه كه‌م ك���ردن كردووهو ئه‌م ئێران هاتووه ،به‌اڵم به وته‌ی دیپلۆماته‌كان ،پێشنیاره‌ی دوو واڵت ده‌توانێت ده‌القه‌یه‌ك واڵتانی چینو روس���یه تا ئێستا دژی ئه‌و بۆ هه‌ر دوو الیه‌نی به‌رانبه‌ر بكاتهوه ،به‌اڵم هه‌ڵوێست ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌ن .باراك ئۆباما ب ه رژیمی ئێران ئه‌م پێش���نیاره‌ی ره‌تكرده‌وه‌و ئاماژه‌دان به‌وه‌یك ه ش���ه‌ش واڵتی گه‌وره‌ی بهمجۆره كێش���ه‌كانی تایبه‌ت به به‌رنامه‌ی جێه���ان ئاماده‌یی خۆیان ب���ۆ یارمه‌تیدانی ناوه‌كی رژیمی ئێران روو ل ه زۆربوونه. ئابووری‌و سیاس���ی ب ه ئێ���ران ،ل ه ئه‌گه‌ری رژیمی ئێران نیشانیدا ك ه ژێر پێ خستنی راگرتن���ی به‌رنامه‌ی ناوه‌ك���ی راگه‌یاندووه ،بڕی���ارو رێككه‌وتننام ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان بۆ كوتاییه‌كانی س���اڵی 2009ی وه‌كوو دوایین ئه‌وان چه‌نێك كارێكی ئاس���انه .هه‌ۆ بۆی ه مه‌جال بۆ ئاڵ‌وگۆڕ ل ه روانگه‌ی رژیمی ئێران سه‌باره‌ت به‌م هه‌ڵسووكه‌وته‌ی رژیمی ئێران س���ه‌باره‌ت به چۆنیه‌تی پێتاندنی ئۆرانیۆم دوو مه‌س���ه‌ل ه بۆ واڵتانی 5+1دێته ئاراوه، ناو لێبوردوه ،ل ه حاڵێكدا كه رژیمی ئێران یه‌كیان هه‌وڵدان بۆ ئابڵۆقه‌ی زیاتر له‌سه‌ر ب ه بێ سه‌رنجدان به‌م پێشنیاران ه به‌رده‌وام ه ئێران‌و یه‌كی دیكه‌شیان كه‌ڵك وه‌رگرتن ل ه رێگای نیزامیه‌وه .مه‌سه‌له‌ی جێگه‌ی سه‌رنج له‌سه‌ر چاالكیه ناوه‌كیه‌كانی خۆی. ئه‌وه‌یه‌كه ،مه‌به‌س���ت له‌م ئابڵۆقان ه ته‌نیا ده‌بێ گوشار بۆ سه‌ر رژیمی ئێران بێتن ن ه خه‌ڵكی ئێ���ران .ئابڵۆقه‌كانی ئه‌م دواییان ه بۆ س���ه‌ر رژیم توانیویانه ،پێش به ناردنی هه‌فت ه نامه‌ی ئێكۆنۆمیست له راپۆرتێكی ئه‌و هه‌ناردان���ه بگرێت ك ه ب ه مه‌به‌س���تی خۆیدا س���ه‌باره‌ت به گوشار بۆ سه‌ر رژیمی چاالك���ی ناوه‌كی كه‌ڵك���ی لێوه‌رده‌گیرێت‌و ئێران رایگه‌یاندووه ،شه‌ش واڵتی گه‌وره‌ی به‌وجۆر‌ه مه‌س���ه‌له‌ی چاالكی ناوه‌كی رژیم جێه���ان به‌رده‌وام ل ه هه‌وڵی ئه‌وه‌دان ك ه ل ه تووش���ی كێشه هاتووه .هه‌ر وه‌ها ب ه هۆی رێگه‌ی وتوووێژو دانۆستاندن رژیمی ئێران ئه‌و گوشارانه‌ی كه بۆ رژیمی ئێران هاتووه، بهو قه‌ناعه‌ته بگه‌یه‌نن كه ده‌ست له چاالكی ه بانكه‌كانی تووشی كێش ه بووهو ئه‌م مه‌سه‌ل ه ناوه‌كیه‌كان���ی بهێنێت ،بۆ ئ���ه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ بوه‌ت ه هۆی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕینی نوێنه‌رانی بارودۆخێكی ناله‌بار به‌ره‌وروو نه‌بێت .به‌اڵم مه‌جلیس روو ب��� ه ئه‌حمه‌دینژاد .هه‌ر وه‌ها رژیم���ی ئێران ب���ه‌رده‌وام خه‌ریكی چاالكی گه‌اڵڵه‌ی ئابڵۆقه بۆ سه‌ر به‌نزینی ئێران ل ه ناوهكیهو ب ه پێچه‌وانه‌ش رایده‌گه‌یه‌نێت ك ه ئارادای���هو ئه‌مه‌ش ده‌توانێن ئابووری ئێران له‌م چاالكیان ه مه‌به‌ستێكی ئاشتیخوازانه‌یان به چۆكدابێنێت.
بزوتنه‌وه‌ی دیموكراتیكی خه‌ڵكی ئێران‌و نه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌كی گونجاو په‌رویز ره‌حمیزاده له‌سه‌روبه‌ندی گۆڕانكارییه‌كانی نێوخۆی ئێران‌و داهاتووی ئه‌م ئاڵوگۆڕانه ،هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ری سه‌ركه‌وتنی بزوتنه‌وه‌ی ناسراو ب ه س���ه‌وز یان دانوس���تان‌و سازشی رێبه‌رانی كۆماری ئیس�ل�امی ،ره‌نگه بكرێت چه‌ندین س���یناریۆ گریمانه‌بكه‌ین .یه‌ك���ه‌م گریمان ه ئه‌وه‌یه ك���ه ئه‌حمه‌دینژاد به بڕیاری خۆی ده‌س���ت له كار ده‌كێش���ێته‌وه‌و بۆ نموون ه مووس���ه‌وی یان كه‌ڕووبی پۆسته‌كه‌ی ئه‌و به ده‌س���ته‌وه ده‌گرن ،ل���ه‌م حاڵه‌ته‌دا چ شتێكی روویده‌دا ،ئایا ئاڵو گۆڕێك ده‌هات ه پێش���هوهو ئه‌و بارودۆخ ه ناله‌ب���اره‌ی ك ه ماوه‌ی س���ی ساڵ ه ب ه سه‌ر خه‌ڵكی ئێراندا سه‌پاوه كۆتایی پێ ده‌هات؟ ئه‌گه‌ر ئاوڕێك له رابردوو بده‌ینه‌وه‌و ده‌ورانی ده‌س���ه‌اڵتی خاته‌می وه‌بیر خۆمان بهێنینه‌وه ،ده‌بینین خاته‌می���ش كه خۆی وه‌ك ره‌چه‌ش���كێنی ب���ه‌ره‌ی رێف���ۆرم له ئێران هات���ه مه‌یدان، هی���چ گۆڕانێك���ی بنه‌ڕه‌ته‌ی ل���ه كۆمه‌ڵگا پێ���ك نه‌هات‌و ته‌نانه‌ت هی���چ هه‌وڵێك بۆ دیموكراتیزه‌كردنی سیاس���هتو ئابووری ل ه نێو واڵت نه‌هاته ئاراوه .لێره‌دا پرسیارێك دێته ئاراوه ،ل ه واڵتێك كه هه‌موو یاساكانی له رووی ئایینه‌وه دیاری ده‌كرێت‌و ویالیه‌تی فه‌قی بڕیاری كۆتایی ده‌رده‌كات ،سه‌رۆك كۆمار چ ده‌ور نه‌قشێكی هه‌یه؟ سی ساڵ ه ك ه كۆمه‌ڵگای ئێران بهمجۆره ئیداره ده‌كرێ���ت‌و ئه‌گه‌ر به ش���ێوه‌یه‌كی جی���ددی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك���ی زانس���تی له‌م بارودۆخ��� ه نه‌كرێت ،له‌وانه‌یه ئه‌و كۆمه‌ڵگا بۆ س���ااڵنێكی دوورو درێژ له مه‌س���ه‌له‌ی ئازادیو دیموكراسی‌و عه‌داڵه‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی دوور بكه‌وێته‌وه .ل ه ته‌واوی ئه‌م ده‌ورانه‌دا ویالیه‌تی فه‌قی‌و هێ���زی قه‌زایی ك ه خۆی به‌شێك ه له‌م سیس���ته‌مه به‌رپرسی هه‌موو
كاروباری به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری‌و بڕیاردانێك بووهو ب���ه‌م ش���ێوه كۆمه‌ڵ���گای ئێران ل��� ه ژێر كاریگه‌ری ئه‌م ره‌وته پاوانخوازه رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ سیمایه‌كی ته‌ریك كه‌وتوو به خۆیهوه ده‌گرێت .ئاڵ‌وگۆری سه‌رۆك كۆمار یان هه‌ر جۆره جێبه‌جێ كردنی كه‌سه‌كان ناتوانێت واڵمێكی گونجاو به‌م قه‌یرانانه‌ی كه به‌رۆكی كۆمه‌ڵگای ئێرانی گرتووه بداته‌وه ،به‌ڵكوو ده‌بێ ئاڵ‌وگۆڕێكی بنه‌ڕه‌تی له‌م سیسته‌مه‌دا بێته ئاراوه‌و به‌رنام���هو پرۆگرامێك ره‌چاو بكرێت كه ئیس���تبدادی ئایینی بۆ هه‌میش ه وه‌ال بنرێ���ت‌و كۆمه‌ڵگا به‌ره‌و ئاس���ایش‌و هێمنیو ئازادی��� ه دیموكراتیكه‌كان هه‌نگاو هه‌ڵبگرێ���ت .ئه‌م ه به هه‌ڵك���ه‌وت نیه ك ه ئه‌م بزوتنهوه به‌رین‌و به‌رباڵوه‌ی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران خوازی���اری نه‌مانی ده‌زگای ویالیه‌تی فه‌قییه .ئه‌م ه خواستی سه‌ره‌كی خه‌ڵك‌و بزوتنه‌وه‌یه‌ك ه كه س���ی س���اڵه بۆ به ره‌سمی ناسینی خۆی تێده‌كۆشێت .ل ه الیهكهوه ئه‌و خواست ه گشتی ه كه خوازیاری جیابوونه‌وه‌ی دین ل ه ده‌وڵه‌ت‌و سیاسه‌ته ل ه الیه‌ن ریفۆرمخوازانه‌ی بێ بایه‌خ ده‌كرێ‌و ل ه الیه‌كی دیكه‌شه‌وه ئه‌و بۆچووونه له الیه‌ن هه‌ندێكه‌وه به سووكایه‌تی كردن ب ه ئایین ناوی ل���ێ ده‌برێت .هه‌وڵدان‌و به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م خواس���ته س���ه‌ره‌تاییه‌ی بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵكی ئێ���ران ل���ه راس���تیدا ده‌توانێت یه‌ك���ه‌م هه‌نگاوه‌كانی ره‌وتێك���ی واقیعی بێت بۆ ده‌س���پێكی رێفۆرمێكی بنه‌ڕه‌تی. مه‌س���ه‌له‌ی جێگای سه‌رنج ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌و ئایینه‌ی كه ده‌یویس���ت وه‌ك���وو رێنوێنی كه‌ری ئه‌خالق���ی خه‌ڵ���ك ده‌ور بگێڕێت، بووه ب ه كه‌ره‌سه‌یه‌كی سیاسی_نیزامی بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی ده‌سه‌اڵتداران. بزوتنه‌وه‌ی دیموكراتیكی ئێستای ئێران ب ه جۆرێك قووڵبۆته‌وه‌و ویستو داخوازیه‌كانی خه‌ڵكی ئێران رۆیش���تووه‌ته ئاس���تێك ك ه
به‌م ئاسانیه ئاماده نی ه ل ه هه‌ڵوێسته‌كانی خۆی پاشه‌كش���ێ بكات .ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی خاوه‌نی تۆلێران���س‌و زه‌رفیه‌تێكی گه‌وره‌و به‌رباڵو‌ه ك ه ده‌توان���ێ كافی مرۆڤه‌كان ل ه چوارچێوه‌ی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیدا مسۆگه‌ر ب���كات .ل ه هه‌لومه‌رجێك���دا ك ه رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ بێ هیوایه‌كی زۆرتر له س���یمای هێزه سه‌ركوتگه‌ركاندا به‌دیده‌كرێت‌و په‌یگیری‌و ب���ه دوادواچوونی كۆمه‌اڵنی خرۆش���اوی خه‌ڵكی ئێران ترس‌و دڵه‌راوكێی خس���تۆت ه دڵ���ی دوژمنان���ی ئازادی���هوه ،ه���ه‌ر بۆی ه پێویسته خه‌ڵك له س���ه‌ر خواسته‌كانیان پێداگریه‌كی زیاتر له خۆیان نیشان بده‌ن. ئه‌گه‌ر رێفۆرمخوازان رووخانی وره‌ی هێزه س���ه‌ركوتگه‌ره‌كان ،ب ه تێكۆشانی به‌رینی خه‌ڵكی خۆپیشانده‌ر نه‌زانن‌و ئه‌و پشتیوانی ه به‌رین��� ه جه‌ماوه‌ری��� ه له‌به‌رچ���او نه‌گرن، س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یك��� ه بزوتنه‌وه‌كه بریندار‌و الوازی ده‌كه‌ن ،خۆش���یان به تاك ده‌كه‌ون ه به‌ر ئامانجی هێرشی هێزه‌كانی رژیم .بۆی ه پاراس���تنی گیانی خودی س���وككاندارانی به‌ره‌ی رێفۆرمخ���وازان له گره‌وی مانه‌وه‌ی ئه‌م بزوتنه‌وه‌دایه. ل���ه الیه‌ك���ی دیك���هوه زه‌رفیه‌ت���ی ئه‌م بزوتنه‌وه‌و چۆنیه‌تی رێكخستنی خه‌ڵكی له‌م بزوتنهوه هێشتا بهو جێگای ه نهگهیشتووه ك���ه بتوانێ���ت هه‌ڵگ���ری هه‌م���وو ئ���هو درووشم ه رایكااڵن ه بێت ،چونك ه درووشم‌و خواس���ته‌كان ده‌بێ له ئاس���تێكدا بێت ك ه ئیمكانی مس���ۆگه‌ربوونیان ببێت .ئێستاك ه كات���ی ئهوه هات���ووه كه ئ���ه‌م بزوتنهوه به‌رنامه‌‌و پڕۆگرامی روونی خۆی بۆ گه‌شتن به درووشم‌و خواس���ته‌كانی نیشان بدات. هه‌م���وو بزوتنه‌وه‌یه‌ك هه‌میش���ه ناتوانێت به رێگهوه ب���ڕوات ،به‌ڵكوو ده‌بێ جاروبار له ش���وێنێكدا بۆ پش���وودان رابوه‌ستێت‌و هه‌ناس���ه‌یه‌ك ن���وێ بكاتهوه ب���ۆ ئه‌وه‌ی
هێز بگرێته‌وه .تێپه‌ڕاندنی درووش���مه‌كانی (ده‌نگه‌كه‌م بده‌وه) تا درووش���می (مه‌رگ بۆ دیكتاتۆر) هه‌ڵگ���ری په‌یامێكی گه‌وره‌و روونه كه پێویس���تی ب���ه واڵمدانه‌و‌ه نیه. مه‌به‌ستی كۆتایی بزوتنه‌وه‌یه‌كی هه‌ر چه‌ند گه‌وره‌و به‌رب�ڵ�او ده‌توانێ���ت دامه‌زراندنی سیس���تمێكی ن���وێ‌و ئاوه‌دانكردن���هوهو نوێخوازی بێت .به‌ره‌ی خه‌ڵكی ل ه ئاستێكی گ���ه‌وره‌دا ده‌بینی���ن ك���ه پێ���ی گرتووهو ئێس���تاكه ده‌توانێت خواسته‌كانی خۆی ب ه ش���ێوه‌یه‌كی دیموكراتیك‌و له چوارچێوه‌ی به‌رنامه‌یه‌كی مه‌به‌س���تدار تیۆریزه بكات. ئه‌گه‌ر ئیساڵحات یان چاكسازی خسڵه‌تی واقع���ی به خۆی���هوه بگرێت ،ب���ه خێرایی ده‌كه‌وێته س���ه‌ر ره‌وتێكی شۆڕش���گێڕانه‌‌و شوێنێكی باشتر بۆ هه‌ڵگرتنی هه‌نگاوكانی دیكه‌ی خۆی ده‌دۆزێته‌وه .جێگه‌ی ئاماژهی ه ئه‌م درووشمانه‌ی كه ئێستا ئه‌م بزوتنهوه هێناویه‌ته ئاراوه ،ئه‌گه‌ر له یه‌كه‌م رۆژه‌كانی ده‌سپێكردنی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕینی خه‌ڵك باس���ی لێ بكرایه‌ت ب ه دڵنیاییه‌و‌ه تووشی س���ه‌ركوتێكی خوێناوی ده‌ب���وو .هه‌ر به‌م پێی ه پێویسته ئه‌م بزوتنهوه درووشمگه‌لێك بێنێته ئاراوه ك ه له‌گه‌ڵ روانگهو پشتیوانی به‌شێكی ههره زۆری خه‌ڵك ته‌بایی ببێت، ت���ا ورده ورده ئه‌م رژیمه ب���هرهو توانه‌و‌ه ببات. ئه‌م رژیمه داپڵۆس���ێنه‌ره ب���ه‌رده‌وام ل ه هه‌وڵی ئه‌وه‌دای ه كه ش���ه‌ڕ‌و تێكهه‌ڵچوون ه ناوه‌كی���ه‌كان به‌س���ه‌ر ئ���ه‌م بزوتن���هوه دیموكراتیكه‌دا بسه‌پێنێت .له راستیدا رژیم ب ه درووس���ت كردنی ئه‌م قه‌یرانه ئیمكانی مانۆڕێكی زۆرتر به‌ده‌ست ده‌هێنێت بۆ ئه‌وه‌ی سیاسه‌تی سه‌ركوتی خوێناوی خۆی پهره پێبدات‌و ب ه كه‌ڵك وه‌رگرتن ل ه ده‌س���ه‌اڵتی خۆیان ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی پێ سه‌ركوت بكه‌ن. رژیم له الیهكهوه هه‌وڵده‌دات ك ه رێبه‌رانی
رێفۆرمخوازان ناچار بكات كه بێده‌نگی به‌م بزوتن���هوه بهێنن‌و له الیه‌كی دیكه‌ش���هوه ب ه ده‌س���تێوه‌ردانی كۆمه‌ڵێ���ك الیه‌نی تر هه‌وڵده‌دات شه‌ڕێكی چه‌كداران ه به‌سه‌ر ئه‌م بزوتنه‌وه‌دا بس���ه‌پێنێت .مه‌به‌ستی ئاخری ئه‌م رژیمه ئه‌وه‌یه‌ك ه كۆسپ‌و ته‌گه‌ره بخات ه س���ه‌ر رێگاكه‌ی‌و ئه‌م بزوتنهوه تووش���ی لێكدابڕان‌و جیابوونهوه بكات‌و ئه‌و كۆمه‌اڵن ه به‌رین���هی خه‌ڵك ك ه بۆ به‌دس���ت هێنانی مافی خۆیان هاتوونه‌ته س���ه‌ر شه‌قامه‌كان بباته‌و‌ه كونجی ماڵه‌كه‌كانیان. ب���ه‌اڵم وش���یاری س���ه‌رجه‌م هێزه‌كانی به‌ش���داربووی ل���ه‌م بزوتن���هوه ئێعترازی ه چ ل���ه ناوخۆو چ ل���ه ده‌ره‌وه‌دا ده‌توانێت پیالنه‌كانی رژیم بۆ سه‌ركوتی ئه‌م بزوتنهوه پووچه‌ڵ بكات���هوه .له‌وانه‌ی���ه یه‌كێك ل ه رێگاكانی به‌رپرچدانه‌وه‌ی رژیم پێكهێنانی ش���وورایه‌كی ره‌هبه‌ری بێت ك ه به دانانی به‌رنامه‌‌و گه‌اڵڵه‌یه‌كی گونجاو كه خواس���ت ه گش���تیه‌كانی ئه‌م بزوتنهوه ره‌چاو بكات، یارمه‌تیده‌رێكی گهوره بێت بۆ رێكخستن‌و یه‌كگرتووی ،كاناڵیزه‌ك���ردن‌و هاوئاهه‌نگی ره‌وتی ناڕه‌زایه‌تی‌و دیموكراسی خوازانه‌ی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران. ل���ه‌م پڕۆس���ه‌یه‌دا ئ���ه‌م ره‌هبه‌ری���ه ب ه پش���تیوانی بزوتنه‌وه‌ك���ه ده‌توانێت خۆی به‌سه‌ر رژیمدا بس���ه‌پێنێت‌و شان به‌شانی ده‌وڵ���ه‌ت بڕواته پێش���هوه .تا گه‌یش���تن بهو رۆژه رێگایه‌ك���ی دژوار له‌به‌رده‌م ئه‌م بزوتنه‌وه‌دایه ،به‌اڵم گه‌یشتن بهو ده‌وره‌ی ه ش���تێكی نادیار نیه .هه‌ر بۆیه بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازانه‌و دیموكراسیخوازانه‌ی خه‌ڵكی ئێران ده‌ب���ێ رێگا‌و رێب��� هر‌و ئاڵتێرناتیڤی راس���ته‌قینه‌ی خۆی بۆ به‌ره‌و پێش بردنی ئامانجه‌كان���ی بدۆزیت���هوهو نه‌هێڵێت ئه‌م بزوتن���هوه جه‌ماوه‌ری���ه به‌رین��� ه به الڕێدا بڕوات.
ئه‌ندێشه
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
كۆمه‌ڵ‌و كۆمه‌ڵناسی له روانگ ه جیاوازه‌كانه‌وه فیروز مامۆیی مرۆڤه‌كان زۆربه‌ی ته‌مه‌نی خۆیان ل ه گروپه‌كاندا به‌سه‌ر ده‌به‌ن ،ئه‌وان وه‌كوو ی گه‌ڕه‌ك ه ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه ،دانیشتووان ی ی تایبه‌ت ی گروپێك یان شار ،ئه‌ندامان كۆمه‌اڵیه‌تی یان ئابووریی یان مهزههبیو ی وه‌كوو شارۆمه‌ندی نه‌ته‌وه‌یه‌ك قه‌وم له‌گه‌ڵ یه‌كتر له‌په‌یوه‌ندیدان .مرۆڤه‌كان ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر خۆشیان ئاگادار نه‌بن ك ه ئه‌ندامی گرۆپێكن ،به‌اڵم به چه‌شنێك بیرده‌كه‌نه‌وه‌‌و هه‌ڵسووكه‌وت ده‌كه‌ن كه، سه‌ڵمێنه‌ریی ئه‌وه‌ی ه كه النیكه‌م به‌شێك ی لهو مرۆڤان ه ل ه ژێر ركێف‌و ئه‌ندامیه‌ت ی تایبه‌تدان .شێوه‌ی لیباسێك گروپێك ی ی ده‌كات ،شێوه كه مرۆڤ له‌به‌ر خواردن‌و خواردنه‌وه‌كانیان ،باوه‌ڕه‌كان‌و ی بایه‌خه‌كان‌و سونه‌ته‌كان ك ه بهڕێوه ده‌به‌ن ،هه‌موویان له ژێر ئه‌ندامیه‌ت ل ه گروپه جۆربه‌جۆره‌كاندایه. ی كۆمه‌ڵناسیش ده‌كرێ وه‌كوو لێكدانه‌وه ی مرۆڤه‌كان ی گروپ ی ژیان زانست ناولێببه‌ین .كۆمه‌ڵناسه‌كان ل ه راستیدا ی كه ده‌كرێ ئه‌م تێده‌كۆشن تا ئه‌و شوێنه خاڵه به وردی‌‌و به شێوه‌یه‌كی راستبینانه‌‌و ی بكه‌نه‌وه ،كه مرۆڤه‌كان چۆن‌و شیاو ،ش ی ی له‌گه‌ڵ گروپه‌كاندا په‌یوه‌ند بۆچ ی ده‌گرن .یه‌كێك ل ه گرینگترین ئامانجه‌كان كۆمه‌ڵناسی پێش بینی هه‌ڵسوكه‌وت‌و ی شۆناس ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و چاوه‌دێر به‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڵسووكه‌وت وشۆناسگه‌له‌دایه‌‌و ئه‌م ئامنجانه ل ه كۆمه‌ڵگای ئه‌مڕۆیدا، به‌شێوه‌های جۆربه‌جۆر دێته ئاراوه. ی ی یارمه‌تیده‌ر هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵناس كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌رچاوته‌نگیه‌كان‌و ئه‌و ی پێشداوریگه‌له‌ی ه كه پێش به چه‌مانه‌وه مرۆڤه‌كان ل ه به‌ره‌نگار بوونه‌وه له‌گه‌ڵ پێگ ه نوێه‌كاندا ده‌گرێت .كۆمه‌ڵێك له مرۆڤه‌كان ك ه به نه‌زم‌و نه‌سه‌ق‌و دابونه‌ریت‌و یاسا‌و رێسای تایبه‌ت به‌خۆ ،په‌نگیان خواردووه‌‌و ژیانێكی گشتی‌و ب ه كۆمه‌ڵیان پێكهێناوه‌‌و رۆژانه له‌گه‌ڵ یه‌كتر خه‌ریكی سه‌وداگه‌ری‌‌و هاتوچۆ كردنن ،كۆمه‌ڵگایه‌ك به پێكهاتهو ی دیارده‌های تایبه‌ت به‌خۆ پێكدێنن .ژیان به‌كۆمه‌ڵ ئهوه نیه كه گروپێك ل ه مرۆڤه‌كان له ته‌نیشت یه‌كتر‌و ل ه ناوچه‌یه‌كدا ژیان ببه‌نه سه‌ر‌و ل ه یه‌ك ئاوو كه‌ش‌و هه‌وا‌و ی كه‌ڵك وه‌ربگرن. یه‌ك جۆر خوارده‌مه‌ن ئه‌گه‌ر به‌م چه‌شنه بێت ،دار‌و ده‌وه‌ن‌و گوڵ‌و گیای باخێكیش ل ه ته‌نیشت یه‌كدان‌و له یه‌ك ئاوو كه‌ش‌و هه‌وا‌و یه‌ك ی كه‌ڵك وه‌رده‌گرن ،هه‌ر جۆره خوارده‌مه‌ن ی زینده‌وه‌ره‌كانیش به‌م چه‌شن ه وه‌ها باق ی تایبه‌ت ب ه ی ژێئۆپۆلۆتیك ل ه پێگه‌یه‌ك خۆ ده‌ژین‌و پێكهوه گه‌رمیان‌و كوێستان ده‌كه‌ن .به‌اڵم نه ،دار‌و ده‌وه‌ن‌و نه ،هیچ ی كۆمه‌اڵیه‌تیان زینده‌وه‌رێكی تر ژیانێك نیه‌‌و كۆمه‌ڵگا پێكناهێنن .كاتێك ك ه ی مرۆڤه‌كان كۆمه‌اڵیه‌تیه ،بهو ده‌ڵێن ژیان ی كۆمه‌اڵیه‌تیان هه‌یه، مانای ه كه پێناسه‌یه‌ك له الیهكهوه پێداویستیه‌كان ،قازانجه‌كان‌و خزمه‌تگوزاریه‌كان ،ئیش‌و چالكیه‌كان پێناسه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تیان هه‌یه‌‌و جگه ل ه ی دابه‌ش كردنی كار‌و ئیش‌و دابه‌ش كردن ی ئه‌ركه‌كان بۆ قازانجه‌كان‌و دابه‌شكردن چاره‌سه‌ر كردنی پێویستیه‌كان له نێو زنجیره‌یه‌ك ل ه داب‌و نه‌ریته‌كان‌و نه‌زم‌و ی كۆمه‌ڵگایه‌ك زۆر نه‌سه‌قه‌كان ،به دیهاتن دژوار دهكاتهوه ،له الیه‌كی ترهوه چه‌شنێك له بیرۆكه‌كان ،مه‌رامه‌كان ،هه‌ڵسوكه‌وته‌كان به سه‌ر هه‌موواندا حكومه‌ت ده‌كه‌ن ك ه یه‌كڕیزی‌‌و یه‌كگرتوویه‌كیان پێده‌به‌خشێت‌و ی تر ،كۆمه‌ڵگا بریتیه ل ه به واتایه‌ك كۆمه‌ڵێك مرۆڤ ك ه ل ه ژێر زۆره‌ملێ زنجیره‌یه‌ك له پێداویستیه‌كان‌و له ژێر كاریگه‌ریی بازنه‌یه‌ك ل ه باوه‌ڕ‌و مه‌رام‌و ی یه‌كتر ئارمان‌و ئامانجه‌كاندا ،تێكه‌ڵ بوونه‌‌و له ژیانێكی هاوبه‌شدا په‌نگیان خواردووه‌ته‌وه. پێداویستی ه هاوبه‌ش ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و ی كۆمه‌اڵیه‌تی، په‌یوه‌ندی ه تایبه‌ته‌كانی ژیان مرۆڤه‌كان ب ه چه‌شنێك پێكهوه گرێ ده‌دات‌و ژیان به چه‌شنێك یه‌كگرتوو ده‌كات ك ه كه‌سه‌كان ل ه ریزی مسافرانێك داده‌نێت ك ه ل ه ئۆتۆمبێلێك یان فڕۆكه‌یه‌ك یان كه‌شتی یان شه‌مه‌نده‌فه‌رێك ی دانیشتوون‌و به‌ره‌و شوێنێك له حاڵ رۆیشتندان‌و هه‌موویان پێكهوه ده‌گه‌ن ه شوێنی جێگای مه‌به‌ست‌و یان هه‌موویان
ی پێكهوه له رۆیشتن راده‌وه‌ستن‌و به‌گشت ی ده‌كرێ بڵێین ك ه هه‌موویان مێكانیزمێك هاوشێوه‌یان هه‌یه‌‌و هه‌موویان پێكهوه ی ی ده‌بن‌و داهاتوویه‌ك تووشی یه‌ك مه‌ترس هاوبه‌شیان هه‌یه. ی كۆمه‌ڵناسی یه‌كێك له لقه‌كانی زانست ی كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه كۆمه‌اڵیه‌تی ه كه ژیان ی كۆمه‌ڵگا مۆدێڕنه‌كان به شێوه‌یه‌ك ی ده‌خاته ژێر لێكدانه‌وه‌‌و زانست ی لێكۆڵینه‌وه ،به‌اڵم ده‌بێ بڵێین كه ژیان ی باسی هه‌موو كۆمه‌اڵیه‌تی بابه‌تی جێگا زانسته كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانه كه هه‌ركامه‌یان ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت له بوارێكی تایبه‌ته‌وه ژیان هه‌ڵده‌سه‌نگێنن‌و ده‌یده‌نه به‌ر گیر‌و گاز ،بۆ نموونه« :زانستی ئابووریی« یه‌كێك ل ه زانست ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانه ك ه الیه‌نی مادیی ژیانی مرۆڤه‌كان‌و به‌تایبه‌ت ی ك هڵ‌و ی تایبه‌ت به به‌رهه‌مهێنان مه‌سائێل په‌ل‌و مێكانیزمه‌كه‌ی‌‌و بالو كردنه‌وه‌‌و سه‌وداكردن‌و به‌كارهێنانه‌كه‌ی ده‌خاته ژێر ی تیشكی خوێندنه‌وه‌كانی خۆیهوه« .زانست ماف» تایبه‌ته به دۆخی رێساكان‌و ی ئه‌م چه‌مكه ل ه چۆنیه‌تی بهڕێوه بردن ی یاسا‌و رێساكان ل ه كۆمه‌ڵگادا‌و كاریگه‌ری ی كه‌سه‌كان ل ه كۆمه‌ڵگادا لێك په‌یوه‌ندی ی سیاسه‌ت» سه‌باره‌ت ئه‌داته‌وه« .زانست ی حكومه‌ت توێژینه‌وی هه‌یه. به جۆره‌كان ی كۆمه‌اڵیه‌تی« تایبه‌تمه‌ندی ه «ده‌روناس ی مرۆه‌كان ل ه كۆمه‌ڵگادا ده‌روونیه‌كان ی هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت‌و له‌بابه‌ت په‌یوه‌ند كه‌سه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كتر‌و له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا‌و كاریگه‌ری ه هاوسه‌نگه‌كانیان ،توێژینه‌وه‌‌و ی هه‌یه« .خه‌ڵك ناسی»ش لێكۆڵینه‌وه زانستێكی كۆمه‌اڵیه‌تی ه كه له‌هه‌مبه‌ر خوێندنه‌وه‌‌و توێژینه‌وه له كولتوور، ی سه‌ره‌تایی ل ه ی خه‌ڵك به‌تایبه‌ت كولتوور كۆمه‌ڵگا نه‌گۆڕدراو‌و دوواكه‌وتووه‌كاندایه. ی جه‌معیه‌ت» تایبه‌تمه‌ندی ه «زانست كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و تێكه‌اڵویه سونه‌تی‌و ره‌گه‌زیه‌كان‌و په‌ره‌سه‌ند‌و كۆكردنه‌وه‌‌و ی نێو كۆمه‌ڵگا پۆتانسیێلی دانیشتووان لێكده‌داته‌وه. به‌م پێی ه جیاوازیی كۆمه‌ڵناسی له‌گه‌ڵ باقی زانسته كۆمه‌اڵیه‌یته‌كاندا دیار‌و ی به‌رچاوه‌‌و ده‌ورونه‌قش‌و كاریگه‌رییه‌كان ئه‌م ته‌وه‌ره كۆمه‌اڵیه‌تیه ،دیاری ده‌كات. پێش له هه‌موو باسێك ده‌بێ بڵێین ك ه ناساندنی كۆمه‌ڵناسی به‌چه‌شنێك ك ه ی هه‌موو تایبه‌تمه‌ندیه‌كانی له قهواره ی بابه‌تێكی داخراودا به‌یان بكرێت ،كارێك ی دژوار دێت ه بهرچاو ،چوونك ه كۆمه‌ڵناس ی زانستێكی الوه ك ه به خێرایه‌ك ی ته‌شه‌ن ه سه‌ندنه. سه‌رسورهێنه‌ر خه‌ریك ی ی ب ه پێ هه‌ر به‌م هۆیه‌وه‌ی ه ك ه كۆمه‌ڵناس ی بیركردنهوهو هۆگریی زانستی‌‌و شێوه ی ی تایبه‌ت به خۆیو لێكدانه‌وه‌ها شێوه جۆبه‌جۆر له‌م زانسته به‌ده‌ست هاتووه. ی زۆر سه‌باره‌ت ب ه هه‌روه‌ها بۆچوونگه‌لێك زانستی كۆمه‌ڵناسی له جیهاندا بوونیان هه‌یه كه بریتین له: ی « _1ئاگۆست كێنت «ك ه خه‌ڵكی والت ی فه‌رانسه‌ی ه یه‌كه‌مین كه‌س ه ك ه ل ه كتێب فه‌لسه‌ف ی ی سه‌ڵمێنه‌رانه‌ی خۆیدا ،كۆمه‌ڵناس وه‌كوو زانستێكی سه‌ربه‌خۆ راگه‌یاندووه‌‌و ی له ریزی زانسته هه‌ڵكه‌وتووه‌كان جیهاندا جێگای كردووه‌ته‌وه».كێنت» ی ی له پێناسه كردن ئه‌زموونه‌كانی خۆ كۆمه‌ڵگادا ته‌زریق كردووهو به‌م شێوه‌ی ه ی كۆمه‌ڵناسی زانستی داڕشتووه‌‌و بناغه‌كان ی هه‌ر به‌م بۆنه‌وه وه‌كوو باوكی زانست كۆمه‌ڵناسی ناوی لێده‌برێت .به بڕوای ئه‌م بیرمهنده بلیمه‌ته ،كۆمه‌ڵناسی زانستێك ه ی ی كۆمه‌اڵیه‌تی به شێوه كه دیارده‌ها زانستی ده‌داته به‌ر باس‌و لێكۆڵینه، ی خه‌یااڵوی بوون‌و ی تر له‌جیات به‌واتایه‌ك فه‌لسه‌فه دوورین سه‌باره‌ت به كاروباره ی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ده‌بێ ئاڵترناتیڤێك زانستی ،یه‌عنی هه‌ر ئه‌و زانسته سورشتی ه ك ه ل ه سه‌ر بینراوه‌كان ،تاقیكردنه‌وه‌كان‌و ئه‌زموونه‌كانه ،دابڕێژێت. «ئاگۆست كێنت» شارستانیه‌تی مرۆڤ ، ی ی گه‌ش ه كردنی بیری خود به به‌رهه‌م مرۆڤه‌كان هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت‌و ده‌ڵێت ك ه هه‌موو زانسته‌كان ئه‌م پێشكه‌وتنه‌یان ب ه ی خۆیانهوه بینیوه‌‌و ده‌ڵێت ك ه له زانست ی كۆمه‌ڵناسیشدا ،ده‌بێ هه‌موو كۆمه‌اڵیه‌ت كه‌ندوكۆسپ‌و چاڵ وچۆڵیه‌كان ،پڕ ی بكرێنه‌وه .ئه‌و سه‌ره‌تا نێوی «فیزیك كۆمه‌اڵیه‌تی«له‌سه‌ر ئه‌م زانسته ناودێر
كرد ،چوونك ه ل ه سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه بوو ك ه ی ده‌بێ ب ه شێوه‌های زانستی ك ه زانست سورشتی جێگیری كردووه ،هه‌وڵ بده‌ین كه كۆمه‌ڵگا پێناس ه بكه‌ین. _2یه‌كێكیتر ل ه بۆچوونه‌كان سه‌باره‌ت ی له الیه‌ن»ئیمیل دۆركیم» ب ه كۆمه‌ڵناس كه‌یه‌كێك له پێشڕه‌وانی كۆمه‌ڵناسی ی دێته ئه‌ژمار داڕێژراوه ،كه له داڕشتن ی سه‌ربه‌خۆ كۆمه‌ڵناسیدا ل ه سه‌ر زانستێك ی ی ئه‌زموونی پێداگریه‌كی زۆر وه‌كوو زانست هه‌بووه .ناوبراو له‌سه‌ر ئه‌وباوه‌ڕه‌ی ه ك ه دیارده كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان جگه له ده‌رمان ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان هیچ چه‌ره‌سه‌ریه‌كیان ی بیرۆك ه بۆ نیه‌‌و له‌گه‌ڵ به‌كار هێنان ی فه‌لسه‌فیه‌كان ل ه كۆمه‌ڵناسیدا به توند ی ده‌كات« .دوركیم» ده‌لێت: دژایه‌ت دیارده كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ده‌بێ وه‌كوو كه‌ل‌و په‌ل چاویان لێبكرێت ،چوونك ه هه‌ر تا ئه‌م راده‌یه دیارده‌كان ده‌بینرێن‌و هه‌ستیان پێده‌كرێت .ئه‌و هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت ب ه كۆمه‌ڵناسی هێناویه‌تی كه: كۆمه‌ڵناسی ،گۆڕینی زانست ب ه دامه‌زراو‌ه ی تر ب ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانه ،به واتایه‌ك ی ،سه‌ندیكایی ی سێنف دیهێنانی كۆمه‌ڵگا ی لۆجێستیكی‌‌و ی ل ه سه‌رده‌م ومه‌ده‌ن ماشینیدا. ی هه‌ر كۆمه‌ڵناسێك لێكدانه‌وه‌یه‌كی تایبه‌ت ی ی پێشكه‌ش سه‌باره‌ت به كۆمه‌ڵناس كۆمه‌ڵگا كردووه. ی ی سه‌ده « _3ژۆرژ گۆریچ» كۆمه‌ڵناس ی بابه‌ت‌و هاوچه‌رخ ل ه بابه‌تێكدا له ژێر ناو شێوه‌ی كۆمه‌ڵناسی دوای ئه‌وه‌ی ك ه زۆرێك له‌م لێكدانه‌وانه ده‌نێت ه الوه. لێكدانه‌ویه‌ك به‌م چه‌شنه باڵو دهكاتهوه ی زانستێك ه كه دیارده كه :كۆمه‌ڵناس كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان له هه‌موو راده‌یه‌كدا‌و ب ه له‌به‌رچاو گرتنی گۆڕانكاریه‌كانیان‌و هه‌روه‌ها گروپ ه چكۆله‌كان‌و كۆمه‌ڵگا گه‌وره‌كان ل ه ی قۆناغ به قۆناغ‌و هه‌نگاو ی ره‌وت روانگه به‌هه‌نگاو هه‌ڵده‌سه‌نگێنێت. « _4سامۆئێل كینگ» كۆمه‌ڵناسی، ی ی لێكدانه‌وه‌‌و خوێندنهوه به زانست ی مرۆڤ ل ه هه‌ڵسوكه‌وت‌و ئه‌خالقیات گرۆپ ل ه الیه‌ك‌و چۆنیه‌تی هه‌ڵسووكه‌وت ه ی تر به‌رانبه‌ره‌كانی كه‌سه‌كان له الیه‌ك ده‌زانێت. له‌م لێكدانه‌وانه‌دا گه‌رچی هاوشێوه‌یه‌ك له مانا‌و مه‌فهوومه‌كاندا هه‌یه ،به‌اڵم جیاوازیهایه‌كیش ل ه روانگه‌ی ئامانج‌و خاڵه سه‌ره‌كیه‌كاندا بهرچاو ده‌كه‌ویچت. به‌تایبه‌ت له نێوان 2ده‌ست ه ل ه كۆمه‌ڵناسه ئه‌مریكایه‌كان‌و ئۆروپایه‌كاندا كۆمه‌ڵیناس ه هه‌یه، جیاوازیگه‌لێك ی كۆمه‌ڵناسیدا ئوروپیه‌كان ل ه لێكدانه‌وه زۆرتر سه‌ره‌نج ده‌ده‌نه ،پێكهاتهو ی كۆمه‌ڵگا له قهواره تێكه‌اڵویه‌كان ی گشتیه‌كاندا ،ل ه حاڵێكدا كه بۆ كۆمه‌ڵگا ی كه زۆرتر جێگای بایه‌خ ه ئه‌مریكایی ئهوه ئه‌وه‌ی ه كه ،په‌یوه‌ندیی كه‌سه‌كان‌و كرده‌و‌ه گروپیه‌كان چۆناوچۆن ده‌بێت .ل ه واڵت ه ی ره‌نگ‌و سۆسیالیستیه‌كاندا كۆمه‌ڵگا ناس بۆنێكی جیاوازی هه‌یه ،له‌م واڵتانه‌دا ی ی ل ه ئیدئۆلۆژی ماركسیست كۆمه‌ڵناس سه‌رچاوه ده‌گرێت‌و سه‌رنجێكی تایبه‌ت ی ئه‌داته لیژنه‌ی گشتی كۆمه‌ڵگا‌و له‌هه‌وڵ پێش بینی گۆڕانكاریه‌كان له داهاتوودایه. ی له ئه‌مریكا ب ه له حاڵێكدا كه كۆمه‌ڵناس ی كورت‌و كه‌م بایه‌خ سه‌رنج ده‌دات ه شێوه كاروباره كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و زۆرتر الیه‌ن ه ی ل ه پێش چاو لێكۆڵه‌رانه‌‌و ئه‌زموونیه‌كه ده‌گرێت. ی كۆمه‌ڵناسی یه‌كێك ل ه ی گشت ب ه شێوه ی كۆمه‌اڵیه‌تی ه كه دیارده لقه‌كانی زانست كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ل ه كۆمه‌ڵگا پێشكه‌وتووه‌كان ی ئه‌دات ه به‌ر لێكدانه‌وه‌‌و ی زانست ب ه شێوه‌ها خوێندنه‌وه‌یه‌كی ئاكادێمێك .به‌م پێی ه ی ی گشت دیارده كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ب ه شێوه هه‌موو بابه‌ت‌و دیارده‌كان ده‌گرێت ه به‌ر ی گشتیان هه‌یه‌‌و ل ه كه تایبه‌تمه‌ندیه‌ك ی الیه‌ن‌و به‌شه جۆربه‌جۆره پێكهێنه‌ره‌كان ی دێته ئه‌ژمار .ئه‌م كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌ت كاروباره ده‌توانرێت ب ه 3ده‌سته دابه‌ش بكرێت كه بریتین له: ی كۆمه‌الیه‌تی« ك ه شێوه‌‌و « _ 1مرفۆلۆژ ی كۆمه‌ڵگامان پێده‌ناسێنێت_2 . روومه‌ت ی «فیزیۆلۆژی« كه پێكهات ه نێوخۆیه‌كان ی كۆمه‌ڵگا ده‌خات ه به‌ر تیشكی خۆیو ش دهكاتهوه و _3هه‌موو هه‌ڵسووكه‌وت ه
ی گروپی‌‌و به‌كۆمه‌ڵه‌كان ك ه خۆ بریتیه له هه‌ست بزوێنه‌كان‌و ره‌وت ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان. به‌اڵم سه‌باره‌ت ب ه تایبه‌تمه‌ندی ه ی كۆمه‌ڵگا ده‌بێ بڵێین ك ه بنه‌ڕه‌تیه‌كان «ئاڵین پێرۆ»یه‌كێك ل ه كۆمه‌ڵناس ه به‌ناوبانگه‌كانی جیهان سه‌باره‌ت به‌م ی وه‌كوو تایبه‌تمه‌ندیانه ده‌ڵێت :به گشت واحێدێكی مانادار له رێكخراوێكداین ،هه‌م تاكه‌كان ل ه خۆ جێگا ده‌كاته‌وه‌‌و هه‌م ی ی ئه‌و ده‌بێت‌و كه‌سانێك ل ه 2ره‌گه‌ز جێگر ژن‌و پیاو‌و ل ه هه‌موو ته‌مه‌نه‌كاندا ،ده‌گرێت ه ی كۆمه‌ڵگا، به‌ر .به‌رده‌وام بوون :ته‌مه‌ن ی ی هه‌ر تاكێك له ته‌مه‌نی ژیان تا مردن كۆمه‌اڵیه‌تی زۆرتره .به‌گشتی مرۆڤه‌كان ل ه كۆمه‌ڵگادا له‌دایك ده‌بن ،له‌گه‌ڵیدا تێكه‌ڵ ی ده‌بن به‌الم ناتوانن خۆیان كۆمه‌ڵگایه‌ك ی بكه‌ن .به‌شداریی تایبه‌ت بنه‌ماڕێژ ی ی سه‌رنج كه‌م‌و كورتی چالكان كه جێگا ئه‌وانه ،كه‌م تا كورتێك له‌وانه ئاگادارن‌و ئه‌وان له ناخی خۆیاندا هه‌ست پێده‌كه‌ن. به‌اڵم له ره‌وتی ئه‌م به‌شداریی كردنه‌دا، ی ی ژیان هه‌ركه‌سێك ل ه تایبه‌تمه‌ندیه‌كان ی به‌كۆمه‌ڵ كه‌ڵك وه‌رده‌گرێت‌و كاریگه‌ریه‌ك ی له‌ودا هه‌یه .هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك بهرچاو ی یه‌كڕیز‌ه به شێوه‌ی واحێدێكی عه‌مه‌لیات كه كه‌سه‌كان ده‌بێ خۆیان له‌وێ ببینه‌وه‌‌و تێبكۆشن‌و دواین هه‌وڵه‌كانی خۆیان وه‌گه‌ڕ بخه‌ن كه یاسا‌و رێسایه‌كی دورست‌و ی جێگیر بكه‌ن‌و خۆیان وه‌كوو بنه‌ڕه‌ت ی لێ بكه‌ن. یه‌كه‌م كه‌سه‌كان ،پێڕه‌وی ب ه هه‌رحاڵ هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك هێندێك ی له روانگهایه‌كی وه‌كوو : جیاوازیی ناوخۆ په‌یوه‌ندیی ،ئه‌ركه‌كان‌و دهورو نه‌قشه‌كان‌و كاریگه‌رییه‌كان بوونیان هه‌یه كه له كۆمه‌ڵگا ی پیشه‌ییه‌كاندا ئه‌م جیاوازییانه پانتایه‌ك زۆرتر ده‌گرێت ه به‌ر ،به‌اڵم ل ه هه‌ر حاڵدا ئامانج له وه‌ها جیاوازیگه‌لێك له جێگه‌‌و ی پێویستیه جۆربه‌جۆره‌كان ی نه‌مان ئه‌رك له‌وانه :جه‌سته‌یی ،ده‌روونی ،كولتووریی‌‌و پیشه‌یی له باشترین ئاستدایه. ی كۆمه‌ڵگا پێویسته بزانین ك ه ئه‌ركه‌كان ی ك ه له به‌رانبه‌ر ئه‌و كه‌س ه كۆمه‌اڵیه‌تیانه ل ه كۆمه‌ڵگادا ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن چیه؟ ی یه‌كه‌م ئه‌ركی هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك په‌یوه‌ند سازكردنه :كۆمه‌ڵگا كه‌سه‌كان ل ه كات‌و شوێنێك‌و له دارته‌یه‌كی دیاری كراودا كۆ دهكاتهوه ،ب ه چه‌شنێك كه بتوانرێت ل ه نێویاندا په‌یوه‌ندیكی مرۆییانه ساز بكات. نیزامی په‌یوه‌ندیه‌كان :كۆمه‌ڵگا ك هل‌و ی په‌یوه‌ندیی سیستماتیك‌و كامل په‌ل ده‌خات ه خزمه‌تی كه‌سه‌كان ب ه چه‌شنێك ی هێما ی زمان‌و باق ك ه ئه‌وان ب ه یارمه‌ت ی هاوبه‌شه‌كان ده‌توانن له مانا ومه‌به‌ست ی ی یه‌كتر تێبگه‌ن .نیزام كرده‌وه‌كان ریزبه‌ندیی چینه‌كان :كۆمه‌ڵگا چه‌شنێك ی چینه‌كانی پێگ ه ی ریز به‌ند له نیزام كۆمهاڵیهتیو چینو توێژه‌كان پێكدێنێت ی ب ه جێگه‌‌و ی كۆمه‌اڵیه‌ت كه به پێكهاته‌یه‌ك ی تا راده‌یه‌ك پایه‌دار ئه‌دات ه پێگه‌یه‌ك كه‌سه‌كان. ی ئاڵترناتیڤ :كۆمه‌ڵگا بۆ جێگیر نیزام ی جیله‌كان كه بۆ مانهوهو درێژه‌دان كردن به بوونی خۆی پێویستیه‌تی ،ته‌دابیر‌و شێوه‌های نه‌زم‌و نه‌سه‌قه‌دار‌و كارام ه ی تر سه‌قامگیر ده‌كات .به مانایه‌ك ی ی پێكهێنانی ژیان كۆمه‌ڵگا ل ه رێگا هاوبه‌ش ،بنه‌ماڵه ،گروپ ه قه‌ومییه‌كان، به‌رده‌وام بوونی خۆی زه‌مه‌ن ده‌كات .ئه‌م ئه‌رك ه ده‌توانرێت له ژێر ناوی نیزام یان ی كۆمه‌ڵگا ناودێر سیسته‌می ئاڵترناتیڤ بكه‌ین .نیزامی چاوه‌دێریی كۆمه‌الیه‌تی: كۆمه‌ڵگا به چاوه‌دێریی‌‌و پاراستنی ئۆلگو‌ه هاوبه‌ش‌و هه‌ڵسوكه‌وته‌كان «بایه‌خه‌كان‌و هه‌نجاره‌كان»كه كه‌سه‌كان ئه‌وان ه ل ه په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ هاوتاكانی خۆیان به‌كار ی پێكدێنێت. ده‌به‌ن ،نه‌زمێكی كۆمه‌اڵیه‌ت ی خۆی ب ه 2 نزامی چاوه‌دێریی كۆمه‌اڵیه‌ت ی ده‌سته دابه‌ش ده‌بێت :به‌شێكی نیزام رێساكان‌و بایه‌خه‌كان ده‌گرێت ه به‌ر‌و به‌شێكیشی نیزامی ته‌مێ‌و خه‌اڵت پێدان ده‌گرێت ه به‌ر ك ه ل ه راستیدا هانده‌ر‌ه ی سه‌ره‌كیه‌كانی شێوه‌ی هه‌ڵسووكه‌وت كه‌سه‌كان له‌وێه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت. ی كۆمه‌اڵیه‌تی :كۆمه‌ڵگا ل ه هاوئاهه‌نگ ی رێگای سیسته‌م‌و رێكخراو‌هی راهێنان ره‌سمی یان ناڕه‌سمی له خۆدا ،سه‌باره‌ت ب ه كۆمه‌اڵیه‌تی بوونه‌وه«كۆمه‌ڵگا په‌سه‌ند
dwaroj@komala.net
11
ی كه‌سه‌كان كردن‌و كولتووریی كردنه‌وه« كار ده‌كات .نیزامی به‌رهه‌مهێنان :هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك له‌گه‌ڵ رێكخراوه‌كان‌و ی گروپ ه جۆربه‌جۆره ئابووریه‌كانی كار به‌رهه‌مهێنان‌و باڵوكرده‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كان‌و ی كه‌سه‌كان، خزمه‌ته پێویسته‌كان بۆ ژیان ی به‌ره‌نگار سه‌ر وسامان پێده‌دات .نیزام بوونه‌وه :كۆمه‌ڵگا به یارمه‌تی رێكخراو‌ه ی سیاسیه‌كان ،ئیداریی‌‌و نیزامیه‌كان ی ئه‌منیه‌تی دهرهكیو نه‌زم دابین خۆ ی ده‌كات‌و ته‌نانه‌ت كاناڵهایه‌ك له به‌ستێن پزشكی‌‌و بێهداشتیشدا سه‌قامگیر ده‌كات تا ئه‌ندامه‌كانی ب ه ماوه‌یه‌كی دوورودرێژ تر‌و ب ه ته‌ندورستیه‌كی زۆرترهوه بژین‌و جیله‌كانی داهاتوو بتوانن به ئاسایش‌و دابینكاریه‌كی زۆرترهوه بگه‌شێنه‌وه. ده‌رووناسیه‌كی بمانه‌وێ ئه‌گه‌ر ی كۆمه‌اڵیه‌تیمان سه‌باره‌ت ب ه كۆمه‌ڵگا ی ئێران هه‌بێت ،ده‌بێ بڵێین ك ه كۆمه‌ڵگا ی سۆنه‌تی به داب‌و ئێران كۆمه‌ڵگایه‌ك ی تایبه‌ت ب ه نه‌ریت‌و كلتوور‌و پێكهاته‌ها ی خۆ ،به‌اڵم ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه وه‌كوو باق ی واڵتانی جیهان سێهه‌م له دانیشتووانێك ی پتر ل ه ی ته‌مه‌ن الو پێكهاتووه .نێوه‌نج ی 24 ی ته‌مه‌ن 70میلیۆن دانیشتووی ئێران ی ژێر ساڵه‌یه‌‌و 26له‌سه‌دیش ل ه ته‌مه‌ن 16ساڵدایه .بێ گومان ئه‌م جیله الو‌و كه‌م ته‌مه‌ن ه پێویستیان به دۆخێكی له‌بار‌و ی باش‌و كه‌ره‌سه‌های بۆ سه‌رقاڵ بژیوێك بوون له كاتی بێكاریو كار‌و خوێندن‌و ... زۆر پێداویستی تر هه‌یه‌‌و حكومه‌ت ده‌بێ له گۆنجاوترین شێوه‌دا ئه‌م پێوستیان ه جێ به‌جێ بكات‌و هه‌وڵ بدات ك ه كۆمه‌ڵگا ببات ه قۆناغێك ك ه سه‌رهه‌ڵدانی دیارده دزێوه‌كان تا راده‌یه‌كی بهرچاو كه‌م ی ی سیاس ببێته‌وه ،به‌اڵم به هۆی ده‌سه‌اڵت ی مهزههبیو به‌تایبه‌تی ئیسالمی سیاس ی ی ئهوه ل ه كۆمه‌ڵگای ئێران ،بووه‌ته هۆ ی ی ئێران ببێته كۆمه‌ڵگایه‌ك كه كۆمه‌ڵگا نیوه‌داخراو‌و له هێندێ جاریشدا داخراوو ده‌وڵه‌ت به‌رده‌وام كۆسپ‌و ته‌گه‌ره‌‌و له‌مپه‌ر‌و قه‌ڵخانگه‌لێك ده‌خاته سه‌ر ی ی الوان‌و روون نه‌كردنه‌وه‌ی هۆكار رێگا ی ئه‌م به‌ربه‌ستگه‌له ،ده‌بێته هۆی ئهوه كه الوان زۆرتر به هۆی ده‌رچوون ل ه ی مۆدێڕنیته كه ك ه له كۆمه‌ڵگا ده‌ست ی دواكه‌وتووه‌كاندا وه‌كوو دێوزمه‌یه‌ك چاو لێده‌كرێكت بهو رووبێننه دیارده قیزه‌ون‌و دزێوه‌كان‌و به زۆر ی ئه‌م دیارده‌گه‌ل ه ل ه كۆمه‌ڵگادا ته‌شه‌ن ه بستێنێت‌و دواكه‌وتوویی ی بگرێت ه سه‌رانسه‌ر كۆمه‌ڵگا‌و دانیشتووان ی بوون دوور به‌ر‌و رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ ل ه جیهان بكه‌ونه‌وه‌‌و ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت له‌گه‌ڵ ئه‌م ره‌وت ه خۆ سازبكه‌ن‌و رابێن‌و پێشكه‌وتن ی له ژیاندا ره‌چاو بكه‌ن ،الیه‌نه خراپه‌كان ی ی نه‌بوونی كه‌ش هه‌ڵده‌بژێرن‌و به هۆ ی كه‌ڵك راهێنانی له‌بار له‌هه‌مبه‌ر شێوه وه‌رگرتن ل ه كه‌ره‌س ه پێشكه‌وتووه‌كان، ی سه‌ر هه‌ڵدانی دیارده‌‌و ده‌بێت ه هۆ ی ده‌روونی الوان. ی ئه‌منیه‌ت گرفت‌و نه‌بوون ی هه‌روه‌ها ترس ل ه بوونی دووربینها ی راهێنان یه‌كێكی تر شاره‌و‌ه له شوێنه‌كان ی ی گه‌شه كردن له قه‌ڵخانه‌كانی سه‌ر رێگا كۆمه‌ڵگایه. ب ه هۆی الواز بوونی پێداویستیه‌كان‌و ی خوێنده‌واریی‌و شێوه‌های ناله‌بار‌و نادورست ی ل ه كۆمه‌ڵگای ئێراندا، ی كۆمه‌اڵیه‌ت زانیاری به‌رده‌وام الوان خۆیان به جیلێكی سووتاو‌و له‌نێو چوو ده‌زانن‌و ئه‌وان ته‌نانه‌ت ده‌كه‌ون ه ی جیل ه ی ره‌خنه‌‌و تانه‌‌و ته‌شه‌ر به‌ر تیشك پێشینه‌كانی خۆیان‌و سه‌ره‌كیترین هۆكاری ی خوێنده‌واریی‌و ئه‌م بابه‌تیشه ،زاڵ بوون ی سۆنه‌تی‌‌و كۆن په‌روه‌رده‌‌و راهێنان ل ه كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دایه‌‌و به‌رده‌وام ئه‌م چه‌شن ه په‌روه‌رده‌‌و راهێنانه ل ه خوێندنگه‌‌و زانكۆ‌و دامه‌زراو‌ه په‌روه‌رده‌ییه‌كان، دووپات‌و چه‌ند پات ده‌بێته‌وه‌‌و بێگومان تا كاتێك كه سیستمی په‌روه‌رده ل ه ئێران ی سۆنه‌ت‌و مه‌زهه‌ب‌و داب‌و له ژێر ركێف ی پوتوركاودا بێت ،ده‌كه‌وێته به‌ر نه‌ریت ی ژیانی مۆدێڕن‌و ب ه پریشكه‌ی دیارده‌ها هۆی ئه‌وه‌ی ك ه به‌رده‌وام له راگه‌یاندن ه ناوخۆیه‌كانی ئێران به‌رده‌وام وشه‌ی«غه‌ر زه‌دێگی«ده‌درێته گوێی خه‌ڵكدا ،ئه‌وان ل ه ی ئاستی كولتوور پێشكه‌وتن‌و به‌رز بوونه‌وه ی خۆبپارێزن تاكوو نه‌كوا بكه‌ونه ب ه تیشك ی تانه‌‌و ته‌شه‌ری ،الیه‌نگرانی كولتوور دواكه‌وتووانه‌‌و دژه لۆجێستیكی.
10
ژمار‌ه ( )38ساڵی سێهه‌م2010/1/17 ،
dwaroj@komala.net
وتووێژ
“رووخانی رژیم به‌ته‌نیا ئه‌ركی شارێك یان چه‌ندشارێك‌و چه‌ند سه‌د هه‌زار كه‌سێك نییه” تایبه‌تنام���هی (بح���ران )88كۆمه‌ڵێ���ك بۆچ���وون‌و لێكۆڵین���ه‌وه‌ی هه‌ڵس���وڕاوانی سیاس���یو ش���اره‌زایان س���ه‌باره‌ت به ئه‌و رووداوانه‌ی ئێستا ل ه ئێراندا رووده‌ده‌ن ،ل ه قاڵبی چه‌ندین وتووێ���ژ ئاماده‌كردوه .له‌م پێوه‌نده‌دا (بحران )88چه‌ندین پرسیاری ئاراس���ته‌ی هاوڕێ وریا محه‌مه‌دی ،جێگری كومیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه كردوه كه لێره‌دا ده‌قی ئه‌و وتووێژه ده‌خوێننه‌وه.
به‌اڵم كه‌م تواناتر‌و بێ گومان ترسنۆكانه‌تر. له‌هه‌رحاڵ���دا قه‌یران���ی ش���ه‌رعیه‌تێك ك ه رژیمی دیكتات���ۆری مه‌زهه‌ب���ی وه‌الیی ل ه ئێران س���ه‌رده‌مانێكه ده‌سته‌ویه‌خه‌یتی ،ل ه ئێستادا قوڵتر‌و قه‌یراناوییتر بووه ،هه‌ربۆی ه ره‌نگ ه له س���ه‌رده‌مێكی كورتدا ئه‌م چه‌كی س���ه‌ركوت ه كارس���از بووبێت ،ب���ه‌اڵم وه‌ك ئه‌زمونی باقی دیكتاتۆره‌كان نیشانی داوه، هه‌میش ه شانس ناهێنێت.
بحران :چ هۆكار‌و فاكته‌رگه‌لێك ده‌سه‌اڵتی رژیمی به‌م دۆخه‌ی ئێستای گه‌یاندوه؟ ب ه ب���ڕوای من ئه‌گ���ه‌ر قه‌یرانه‌كانی چه‌ند خولی یه‌ك له‌دوای یه‌كی سه‌رۆك كۆماریی‌و مه‌جلیسی ئیسالمی ،كه شه‌ڕێكی ده‌سه‌اڵت‌و نێوحیزب���ی بوو و ل ه راس���تیدا هه‌وڵه‌كانی هه‌ركام ل ه به‌ره‌كانی ده‌سه‌اڵت‌و وه‌اڵمدانه‌وه‌ی هه‌ركامه‌یان ،ته‌نیا بۆ پاراستنی ئه‌م رژیم ه بووه به ش���ێوازگه‌لی جیاجیاو ،هه‌ركام ل ه ب���ه‌ره‌كان ل���ه هه‌وڵی ئه‌وه‌دا ب���وون تا ب ه پاراس���تنی ده‌سه‌اڵتی سیاسی خۆیان ،بهو رێگه‌چارانه‌ی ك ه ده‌یخه‌نه‌ڕوو ،قه‌یرانه‌كانی كۆماری ئیس�ل�امی كۆتایی پێبێنن ،ئه‌مجار ب��� ه هاتنه‌مه‌یدان���ی خه‌ڵك ،مه‌س���ه‌له‌ك ه ش���ێوه‌یه‌كی دیكه به‌خۆیه‌و‌ه ده‌گرێت .ئه‌م ئاماده‌بوون���ی خه‌ڵك���ه ،هه‌وڵه‌كانی باندی ویالیه‌ت بۆ رزگاركردنی كۆماری ئیسالمیو پێش���گرتن ل��� ه رووخانی پێ���ش ل ه واده‌ی ئه‌م رژیمه ،گۆڕێوه‌‌و به‌ش���ێوه‌ی ئێس���تای ده‌رهێناوه .خۆپیش���اندانه‌كانی خه‌ڵك ل ه چه‌ن���د مانگی راب���ردوو ،به‌تایبه‌ت به‌دوای س���اخته‌كاریی بێش���ه‌رمان ه ل���ه ده‌یه‌مین شانۆگه‌ریی هه‌ڵبژاردن ك ه دێمۆنتراسیۆنی گشتی به‌دواو‌ه بوو ،جارێكی دیك ه نه‌فره‌تی خه‌ڵك���ی له رژیم���ی كۆماری ئیس�ل�امی‌و گۆڕانكاری قوڵی سیاس���ی ل��� ه بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازیی نمایش���كرد .بۆ كه‌س شاراو‌ه نیی��� ه ك ه رابه‌ران���ی رژیم ل���ه‌م ئاڵوگۆڕان ه ده‌ترس���ێن‌و ماوه‌یه‌كی زۆره ل���ه چه‌ندین ده‌رفه‌تدا هه‌وڵیان���داوه ناڕازییان (خه‌ڵكی ئێران) چاوترسێن بكه‌ن. ده‌س���ه‌اڵتدارانی كۆماری ئیسالمی ئێستا زیاتر ل ه راب���ردوو زانیویان ه ك ه ئاگرێك ك ه له ئێراندا بڵێس���ه ده‌س���ه‌نێت ،بنه‌ماكانی مافی���ای ئه‌م رژیم���هی كردوه‌ت��� ه ئامانج، چونك��� ه ئه‌م ئاگ���ره ،ده‌س���تی ره‌دی ب ه س���ینگی كۆماری ئیس�ل�امییه‌و‌ه ناوه ك ه ه���ۆكاری س���ه‌ره‌كی هه‌ژاری���ی ،بێكاریی، گه‌نده‌ڵ���ی ،س���ه‌ره‌ڕۆیی ،هه‌اڵواردن���ی ره‌گه‌زی‌و مه‌زهه‌ب���یو نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌روه‌ها
بحران :خاڵه به‌هێز‌و الوازه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی ئێستا چییه؟ ئاش���كرایه ك ه ئه‌م حكومه‌ت��� ه ناقانونی‌و نائاساییه ،ب ه یارمه‌تی سه‌ركوت‌و سه‌رنێزه‌‌و ب ه پیشبه‌ستن به مافیای سه‌ربازیی‌و ماڵی له سه‌رده‌س���ه‌اڵت ماوه‌ته‌وه ،كاردانه‌وه‌ی خه‌ڵك���ی ئێ���ران پێش له‌هه‌ر ش���تێك له‌م ده‌وره‌یه‌دا ،هه‌ڵسوكه‌وتی ناڕه‌وای ده‌وڵه‌ت به‌م ئاراس���ته‌یه‌ی برد .رژیمی ئیس�ل�امی ل��� ه ده‌یه‌مین خولی هه‌ڵبژاردنی س���ه‌رۆك كۆماریی به گه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌واو بۆ توندڕه‌ویی‌و فاشیزم له ناو حكومه‌ت‌و هێنانه‌سه‌ركاری ده‌وڵه‌تی پاس���داران‌و توندڕه‌وترین به‌ره‌ی موحافزه‌كار ،ل ه راستیدا بناغه‌كانی ده‌وڵه‌ت‌و ده‌س���ه‌اڵتی خۆی س���نوردار‌و الوازكرد‌و بۆ مان���ه‌وه‌ی خۆی ته‌نانه‌ت ب���هوه رازی بوو كه نه‌ك ریفۆرمخوازان���ی ده‌وڵه‌تی ،به‌ڵكو به‌ش���ێك ل ه بناغه‌دانه‌ران‌و كاربه‌ده‌ستانی كۆماری ئیس�ل�امیش له ریزی نه‌یاران رژیم ببیننه‌وه .ئه‌مه‌ش بێ گومان خاڵی به‌هێزی بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ریی ل ه گۆڕینی بۆچوونی به‌شێكی به‌رباڵو ل ه هاوكاران‌و یارانی رژیم وێناده‌كرێ���ت ،له‌حاڵێك���دا ك��� ه كارنامه‌ی ئه‌وانیش نابێت فه‌رامۆش بكرێت. هێ���زی بزوتنه‌وه‌ی سیاس���ی خه‌ڵك له‌م ده‌وره‌یه‌دا ،ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ی له ده‌وڵه‌ته‌كانی پێش���خۆی زیاتر الوازتر‌و بێناوه‌ڕۆكتر كرد. ئه‌حم���ه‌دی ن���ژاد‌و دواكه‌وتووترین به‌ره‌ی ناوخ���ۆی حكوم���ه‌ت ،كه‌ب��� ه به‌رباڵوترین س���اخته‌كاری‌و به‌س���یجی رێكخراوی هێزه ئینتیزامیه‌كان‌و له‌راس���تیدا به كوده‌تایه‌كی هه‌ڵبژاردن هێنرای ه س���ه‌ركار ،ئێس���تا ب ه ئاس���انی ده‌وره‌كانی راب���ردوو ناتوانن ئه‌م بزوتنهوه حه‌قخوازانه‌ی���ه له‌به‌رچاونه‌گرن. ته‌واوی ئه‌م راس���تییان ه س���ه‌لمێنه‌ری ئه‌و حه‌قیقه‌ته‌ن كه خولێكی نوێ ل ه خۆڕاگری خه‌ڵكی ئێران له‌به‌رامبه‌ر كۆماری ئیسالمی ده‌ستپێكردوه كه پێویس���ت ه له‌مباره‌یه‌و‌ه چه‌ند خاڵێك له‌به‌رچاو بگرین: یه‌ك���ه‌م ،ئ���ه‌وه‌ی ك��� ه ئه‌م دۆخ���ه پاش
ره‌ش���بوونی داهاتووی الوان‌و ئهشكهنجهو زیندان‌و ئێعدام���ی رۆڵه‌كانی ئه‌م واڵته‌یه. بح���ران :ئایا هۆكار ی���ان هۆكارگه‌لێك ل ه ده‌ستی ده‌سه‌اڵتی رژیمدا هه‌یه كه بتوانێت ل��� ه رووخان‌و س���ه‌رنگون ب���وون رزگاری بكات؟ س���ه‌ركوتی خه‌ڵك ،ئامرازێك كه لهماوهی سێ ده‌یه‌ی رابردوو ئه‌م رژیمه‌ی له‌سه‌رپێ راگرت���ووه ،تا ئێس���تاش به‌رده‌وامه .ناو‌و ناوبانگی كۆماری ئیس�ل�امی له‌سه‌راسه‌ری جیه���ان وه‌ك یه‌كێ���ك ل��� ه توندوتیژترین ده‌س���ه‌اڵته‌كانی هاوچه‌رخ له هه‌ڵسوكه‌وت له‌گ���ه‌ڵ نه‌یارانی سیاس���یو هه‌رچه‌ش���ن ه ده‌نگێكی ئازادیخواز ،تا ئێستاش له‌ئارادایه‌‌و ئه‌م���ه‌ش بێ ه���ۆكار نییه .ب���ه بڕوای من ئه‌مج���ار ه���ه‌ر ناكۆكیی��� ه ناوخۆییه‌كانی كۆماری ئیس�ل�امی‌و كه‌لێنێك ك ه ل ه به‌ره‌ی ده‌س���ه‌اڵت پاش ئه‌م هه‌ڵبژاردنانه دروست بوو ،به‌تایبه‌تی له دۆخی له‌ده‌س���تچوونی هه‌رچی زیاتری ش���ه‌رعیه‌تی رژیم ل ه چاوی خه‌ڵك ،گورزێكی كاریگ���ه‌ره ،ته‌نانه‌ت ل ه ده‌زگای سی س���اڵه‌ی س���ه‌ركوت .ئه‌گه‌ر پێشتر‌و لهماوهی ئه‌و سێ ده‌یه‌دا ب ه شێوه‌ی وه‌حشیانه سه‌ركوت‌و ئهشكهنجهو ئێعدامیان ده‌كرد ،ئێس���تا به ترس‌و زه‌لیلییه‌وه ئه‌م كارانه‌ده‌كه‌ن. له‌بیرم���ان نه‌چێت���هوه ك��� ه خومه‌ین���یو هاوپه‌یمانه‌كانی حكومه‌تێكیان دروس���تكرد ك���ه له‌به‌ركارهێنانی توندوتیژی‌و بێڕه‌حمی به‌رامب���ه‌ر ب��� ه نه‌یاران���ی خ���ۆی نمونه‌ی بااڵده‌س���تی هه‌م���وو دیكتاتۆرییه‌كان���ی هاوچه‌رخ بووهو هه‌ی���ه .له‌م رووه‌وه ته‌نیا چه‌كی ئێستایان ،هه‌مان چه‌كی رابردووه،
ئ���ه‌وه‌ی دژه‌كرده‌وه‌ی رژیم���ی لێكه‌وته‌وه، یه‌كپارچه‌ب���وون‌و یه‌كگرتوی���ی خه‌ڵك���ی به‌دواوه‌ب���وو ،هاوپش���تی خه‌ڵ���ك ل���ه‌م به‌رخۆدان���ه‌دا گرنگییه‌كی س���ه‌ره‌كی هه‌ی ه بۆ به‌ده‌ستهێنانی س���ه‌ركه‌وتنی به‌رده‌وام‌و چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی رۆحیه‌ی خه‌بات. دووه‌م ،الوازی���ی ئاش���كرا ل��� ه ئێس���تادا له نه‌بوون���ی یه‌كگرتوویی ل ه نیش���اندانی ناڕه‌زاییه‌كانه .نابێت بهێڵین ك ه هه‌رجاره‌‌و ش���ارو ناوچه‌ی���ه‌ك ل���ه باق���ی ناوچه‌كان جیابكرێـته‌وه‌‌و س���ه‌ركوت بكرێت .بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش پێویسته ك ه هێزه كاریگه‌ره‌كان له گۆڕه‌پانه‌كه‌دا هه‌وڵبده‌ن هاوكات له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتن���ی خۆڕاگری خه‌ڵكی ش���ار یان ناوچه‌یه‌ك له‌به‌رامبه‌ر رژیم ،باقی ناوچه‌كانی دیكه‌ش بۆ پیشتگیری كردن له‌م خۆڕاگریی ه هانبده‌ن .بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌‌و ل ه ئێستادا ك ه سه‌ركوت تاران‌و چه‌ند شارێكی گرتوه‌ته‌وه، ناوچه‌كانی دیكه‌ش بۆ پشتگیری له خه‌ڵكی ئه‌م ناوچه‌یه هه‌س���تن‌و به ش���ێوازی شیاو ناڕه‌زایی خۆیان ب ه حكومه‌تی س���ه‌ربازیی‌و دڕنده‌یی رژیم لهو شاره ده‌رببڕن. س���ێهه‌م ،بابه‌ت���ی گرنگ ئه‌وه‌ی���ه ك ه ل ه ئێس���تادا هه‌ر خه‌بات‌و ناڕه‌زاییه‌ك ده‌بێت داخوازای���ی دیاریك���راوی خ���ۆی هه‌بێت‌و ش���ه‌فافان ه بۆ گش���ت خه‌ڵ���ك بدوێت .بۆ نمونه ،ل ه ئێستادا نه‌هێشتنی دۆخی ئه‌منی، دادگای���ی كردنی بكوژان���ی ناڕه‌زاییه‌كان‌و كۆتایی ده‌ستدرێژییه‌كانی رژیم ده‌توانێت، به‌ش���ێك ل ه داخوازییه‌كان���ی خه‌ڵك بێت. ئێمه ده‌بێت بزانین ك���ه ته‌نیا ناڕه‌زاییه‌ك كۆماری ئیسالمی ناڕوخێنێت ،به واتایه‌كی دیك ه هه‌ر ناڕه‌زایی���ه‌ك به مانای رووخانی یه‌كج���اره‌ی رژیم نیه ،به‌اڵم بێ گومان ئه‌م ده‌وره‌ی��� ه ك ه هه‌ڵگ���ری جیاوازیی گه‌لێكی زۆرتره ل���ه گه‌ڵ راب���ردوودا ،ده‌توانێت ل ه خزمه‌تی روخانی رژیمدا بێت. بحران :داهاتوو چۆن ده‌بینن؟ به‌راوردكردن���ی ئ���ه‌م رۆژان��� ه له‌گ���ه‌ڵ ده‌ی���هی شه‌س���ت‌و س���ه‌ره‌تاكانی ده‌یه‌ی حه‌فتا ك��� ه لوتكه‌ی ده‌س���ه‌اڵتی كۆماری ئیس�ل�امی بوو ،ب ه باشی ئاستی شكست‌و پاشه‌كش���هی رژیم ل��� ه رووی ئیدئۆلۆژی‌و پێكات���هوه نیش���انده‌دات .پێویس���تیی س���ه‌ره‌كی خه‌ڵكی ئێران ن ه وه‌رگرتنه‌وه‌ی ده‌نگ���ه‌كان ب��� ه قازانج���ی موس���هویو كه‌ڕوبی ،به‌ڵكو كه‌مكردن���ه‌وه‌ی هه‌ژاریی‌و كێش���ه‌كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،رێشه‌كێشكردنی گه‌نده‌ڵ���ی ،فه‌حش���ا ،به‌رتی���ل ،بێكاریی،
پێوه‌ره سه‌ره‌كییه‌كان بۆ رووخانی رژێمێكی تۆتالیتێرو دیكتاتۆر ئا :فیروز مامۆیی
ی ی رووخانی رژێم ئه‌گه‌ر ئاوڕێك له چۆنیه‌ت شا بده‌ینه‌وه ،ده‌بینین ك ه ئه‌م رژێم ه ل ه ی چه‌ند مانگدا له‌نێو چوو .ل ه نێو ماوه ی ی هۆكارگه‌لێك ی رژێمی شاهه‌نشا چوون زۆری بوو .به‌اڵم 6مانگ پێشتر كێ بیری له‌وه‌ده‌كرده‌وه ك ه رژێم به‌م خێرای ه هه‌ڵبوه‌شێته‌وه؟ ئه‌م راستیه ك ه رژێم ه چه‌وسێنه‌رو ی سااڵنێك ده‌سه‌اڵتداریی، تۆتالیتێره‌كان دوا ی چه‌ند ی تایبه‌تدا ،له ماوه ل ه قۆناغێك ی ب ه رێبه‌ران‌و مانگدا ده‌ڕووخێت ،پێویست ئه‌كته‌رانێكی كارامه‌‌و به‌ئه‌زموون‌و لێهاتوو هه‌یه .سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه به هیچ چه‌شنێك ی ناتوارێت شۆڕشێك ل ه پێشدا پیشبین بكه‌ین ،به‌اڵم ئهكتهره سیاسیه‌كان ده‌بێ به گۆڕانكاریه‌كان سه‌رنج بده‌ن ك ه بریتین له: ی بڕیارده‌ر له سهرهوه: ی ناوه‌ند .1نه‌بوون ی رژێم»ڕێبه‌ریی» ئه‌گه‌ر ناوه‌ندیی بڕیارده‌ر ی سه‌رلێشێواوی ببێت ونه‌توانێت تووش له كاتی خۆیدا بڕیار بدات ،یه‌كێك ل ه ی رووخان له‌دایك گرینگترین هۆكاره‌كان بووه .به‌اڵم ئه‌گه‌ر ناوه‌ندیی بڕیارده‌ر هێشتاك ه به‌رده‌وام بێت‌و بتوانێت له‌كات‌و ساتی گونجاودا له به‌رانبه‌ر كرده‌وه‌كاندا، دژكرده‌و‌ه ل ه خۆیهوه بنوێنێت ،ئه‌گه‌ر ی رووخان كه‌م ده‌بێته‌وه‌‌و رژێم له ماوه‌یه‌ك كورتدا پا ده‌گرێته‌وه. ی ی مه‌یل .2چۆنیه‌تی به‌ره‌نگاریی له‌گه‌ڵ بوون ی داڕمان ی زیاتر :ئه‌گه‌ر هۆكاره‌كان سه‌ركوت ی ی خۆ بوونی هه‌بێت ،به‌اڵم رژێم نه‌یاران
به وه‌حشیانه‌ترین شێوه سه‌ركوت بكات، ی ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه جارێكیتر ئه‌گه‌ره‌كان بززتنه‌و‌ه دهبێتهوه. كه‌م رژێم ی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ده‌بێ تێبكۆشن كه رژێم ی ده‌سه‌اڵتدار ببه‌ن ه قۆناغێكه‌وه ك ه گه‌رچ ی سه‌ركوتیشی هه‌بێت دام‌و ده‌زگای به‌رباڵو به‌اڵم نه‌توانێت كه‌ڵكیان لێوه‌ربگرێت. ی رژێم له به‌رانبه‌ر سیناریۆی .3سیناریۆ خه‌ڵكدا :ئه‌گه‌ڕ رژێم بتوانێت سیناریۆیه‌ك داڕێژێت‌و نه‌یاران بكێشێت ه ئه‌م كایه‌وه، ی نه‌یاران هه‌موار ده‌بێت. مه‌جالی سه‌ركوت ی یه‌كێك له بیرمهنده بۆ نمونه تێرۆر ئه‌تۆمیه‌كان ،كه رژێم له‌م كرده‌وه‌ی ه سوودی خۆی وه‌رده‌گرێت .به‌اڵم خه‌ڵك ی خۆیان هه‌بێت‌و ده‌بێ سیناریۆی سیاس ی رژێم ب ه زۆره‌ملێ بكێشنه سه‌ر ره‌یل ی خه‌باتی مهدهنیو ئازادیخوازانه دێمۆكراتیك خۆیانهوه. ی وزه :پێده‌چێت .4ناڕه‌زایه‌تی‌و هه‌بوون ی ی رژێم كه هه‌موو خه‌ڵكی واڵتێك نه‌یار ی ده‌سه‌اڵتدار بن‌و رژێم به‌رده‌وام تا ماوه‌یه‌ك دوورو درێژ بتوانێت كه درێژه بدات ه ی دیكتاتۆریه‌تی خۆی .خه‌ڵك ب ه توند ناڕازی ،به‌اڵم هیچ وزه‌یه‌كیان نه‌بێت تا ی له‌خۆبایبوو كارێك بتوانن له به‌رانبه‌ر رژێم ببه‌ن ه پێشه‌وه .كاتێك خه‌ڵك وزه‌یه‌ك به‌ده‌ست بهێنن ،وزه‌‌و توانای ده‌وڵه‌ت‌و كۆمه‌ڵگا له‌گه‌ڵ یه‌ك به‌رابه‌ر ده‌بێت‌و ی ده‌وڵه‌ت مه‌جبور ده‌بێت له‌گه‌ڵ نه‌یاران ی وتووێژ .هیچ خۆی دانیشێت ه پای مێز ی چه‌وسێنه‌ر له‌گه‌ڵ نایارانی بێ ده‌وڵه‌تێك ی ده‌سه‌اڵت‌و كه‌م وزه وتووێژ ناكات .مێز ی كۆمهاڵیهتیو ی به‌سیج وتووێژ به‌رهه‌م
ی به‌شدار ی خوازانه‌یه .به‌اڵم ئه‌گه‌ڕ بزافه‌ك ه ل ه روانگ هی رێژه ی بزافێكی دێمۆكراس وزه خه‌ڵك له‌م كاته‌دا ده‌بێ زۆر وریا بێت‌و بووان‌و پانتایی ناڕه‌زایه‌تیه‌كان ل ه هه‌موو ی نه‌سه‌ندووه، ی ئێراندا ته‌شه‌نه ی ناوچه‌كان فریوی به‌ڵێن ه درۆین‌و ناوخه‌رمانیه‌كان ی چیه؟ ی ده‌سه‌اڵتدار نه‌خوات‌و تا دویان هۆكار یان هۆكاره‌كان رژێم ی ئه‌كته‌ره‌كان: ی ئه‌و رژێم ه هه‌وڵبدات ،چوونك ه .6دهورو نه‌قش هه‌ناسه‌كان ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌هه‌یه كه بۆ جارێكیتر پا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی جووالنه‌وه‌یه‌ك یان ی به‌چاو ی تا راده‌یه‌ك بگرێته‌وه‌‌و ده‌ست بكاتهوه ب ه كوشتن‌و گه‌یشتن ب ه دێمۆكراس ی ئهكتهره به‌ستراوه‌ته‌و‌ه به ده‌ورونه‌قش ی خۆی. بڕین‌و قه‌تڵ‌و عامه‌كان ی ته‌نگ‌و ی سه‌ره‌كیه‌كانه‌وه .رژێم تا توانیویه‌ت .5په‌ره‌پێدان‌و ته‌شه‌ن ه سه‌ندن جوواڵنه‌وه‌كه :ته‌شه‌نه سه‌ندنی قۆناغ چه‌ڵه‌م هی له‌به‌رده‌م خه‌ڵكدا ساز كردووه ی به‌شدار بوو ل ه هه‌ر ل ه گرتن‌و كوشتن‌و تێرۆره‌و‌ه بگر‌ه تا ی خه‌ڵك ی رێژه به‌قۆناغ ی په‌یوه‌ندیگرتنه‌كان ده‌بێ ی سیسته‌م بزافی دێمۆكراسی خوازانه ،یه‌كێكیتر ل ه بڕان ی نوێ‌و گۆڕه‌پانی نوێ ساز ی ئه‌م شێوه‌گه‌لێك گرینگترن هۆكاره‌كانی سه‌ركه‌وتن ی ی بكرێت .خه‌ڵك ده‌بێ هه‌ركامه‌یان له‌جێگا چه‌شنه جووالنه‌وه‌گه‌له‌یه .به‌اڵم ئامانج ی ی خۆیاندان‌و به‌نۆب هی خۆیان وته‌بێژ‌و رابه‌رێك رژێمه چه‌وسێنه‌ره‌كان رێك ب ه پێچه‌وانه‌و ی ی حه‌قخواز ئه‌م ره‌وته‌یه .ئه‌وان به‌دوای ئه‌وه‌دان ك ه كارامه‌‌و لێهاتوو بن‌و ده‌نگ ی خۆیان ب ه هه‌موو رێكخراو‌ه نێو نه‌ته‌وه‌یی‌و ی تێچوو ی توندوتۆڵ ل ه رێگای په‌ره‌پێدان ی ی جیهان بگه‌ێنن‌و خواسته‌كان چوونه نێو بزووتنهوه دێمۆكراسیخوازه‌كان ده‌وڵه‌ته‌كان ببه‌ن ه سهرهوه تا به‌شداربووه‌كان ل ه خۆیان رادیكاڵتر‌و هه‌مه‌الیه‌نتره‌و‌ه بكه‌نه‌وه، ی بزافه‌كه‌دا رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ كه‌م ببنه‌وه‌و چوونكه ئه‌م ه نیشان هی پێگه‌یشتن ی خه‌ڵك ده‌رده‌خات‌و هه‌ر بزووتنه‌وه‌كه بڕوخێت .ئه‌وانه كه گرینگترین سیاسیو وشیار ی بابه‌ت به بابه‌تی رژێمه دێكتاتۆره‌كان‌و ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی پشتیوانیه‌كی زۆرتر ی جیهانی ل ه خه‌ڵكی ئێران. گه‌یشتن ب ه دێمۆكراسی ده‌زانن ،ده‌بێ كۆمه‌ڵگا ی .7 7دزه كردن ه نێو هێزه نیزامیو ب ه ئاوڕدانه‌وه‌یك به‌سه‌ر رووداوه‌كان ی ئاوان ی ئه‌منیه‌تیه‌كان‌و راكێشانی سه‌رنج مانگی رابردوودا په‌ره‌سه‌ندن یا هۆكار ی بزافه لێك بده‌نه‌وه .لێره‌دا بۆ الی بزافه‌كه :بێگومان هێزه نیزامیه‌كان په‌ره‌نه‌سه‌ندن ئه‌م پرسیارانه‌مان بۆ دێته ئاراوه‌كه :جگ ه یه‌كده‌ست نین ،به‌اڵم هه‌میشه هێزه ی نیزامیه‌كان دواین گرووپێكن ك ه په‌یوه‌ست له تاران له چه‌ند شاریتردا كۆبوونه‌وه ی بهڕێوه ده‌چێت؟ لهو شارگه‌ل ه ده‌ین ه خه‌ڵك‌و ده‌بێ خه‌ڵك بتوانن ب ه ناڕه‌زایه‌ت ی زۆرترهوه دزه بكه‌ن ه كه كۆبوونه‌وه بهڕێوه ده‌چێت ،كۆبوونه‌وه‌ك ه هێمنیو وریایه‌ك ی ئه‌وان ل ه چ ناوچه‌یه‌ك ل ه شار بهڕێوه ده‌چێت؟ نێو هێزه نیزامیه‌كان‌و سه‌رنج ی به‌ڕێوه‌ب هر‌و بۆ الی خۆیان راكێشن‌و بتوانن ئه‌وان ب ه ی كۆمه‌اڵیه‌ت كام جیل ئهكتهره سه‌ره‌كیه‌كانی جوواڵنه‌وه‌كه‌ن؟ خۆیانهوه په‌یوه‌ند بده‌ن‌و ئه‌م ه ده‌توانێت
ئێعتیاد ،ئیختیالس ،ئیدز‌و دژه‌مرۆڤبوون‌و دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگایه‌كی مرۆڤی‌و دوور ل ه هه‌ر هه‌اڵواردن‌و نایه‌كس���انییه‌كه .كۆماری ئیسالمی چیدی هه‌م ل ه ناوه‌و هه‌م له‌ده‌ره‌و‌ه یارییه‌ك���هی دۆڕاندووه .س���ه‌ره‌ڕای ئه‌م ه خه‌ڵك���ی ئێران ب ه تێپه‌ڕبوون له جه‌ره‌یانی سه‌وز ،نیش���انیاندا ك ه خوازیاری روخان‌و له‌ناوبردنی كۆماری ئیسالمین‌و له‌سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن كه له‌م رێگهوه ب ه مافه‌كانی خۆیان ده‌گه‌ن‌و دیموكراس���ی س���ه‌قامگیرده‌بێت. به‌اڵم پرۆس���هی رووخان ب ه ته‌نیایی ئه‌ركی خه‌ڵك ش���ارێك یان چه‌ندش���ارێك‌و چه‌ند س���ه‌د هه‌زار كه‌س���ێك نییه .ده‌بێت قۆناغ ب ه قۆناغ‌و ل ه هه‌ر دۆخێكیشدا ،ته‌شه‌كول‌و یه‌كگرتووی���یو رۆحیه‌ی شۆڕش���گێڕانه ل ه خه‌ڵكدا په‌ره‌ی پێبدرێ���ت‌و پته‌وتر بكرێت تا به‌رده‌وام‌و زیاتر له‌ج���اران ،له ئامانجی كۆتای���ی ،روخان���ی كۆماری ئیس�ل�امی‌و رزگاری نزیك ببینه‌وه .به‌م هۆیهوه ده‌بێت هاوكات له‌گ���ه‌ڵ به‌رده‌وامیی ناڕه‌زاییه‌كان، هۆشیاری خۆمان زیاد بكه‌ین‌و نه‌هێڵین ك ه ب ه جیاكردنه‌وه‌ی تاران له باقی ناوچه‌كان، خه‌ڵكی سه‌ركوتكراو توشی هه‌راس‌و ترس بن .ئه‌مه ئه‌ركی هه‌ڵس���وڕاوانی سیاسیی ه ك��� ه به وردی ئه‌م خااڵن��� ه له‌به‌رچاوبگرن. گرنگترین ئه‌رك ،پش���تگیریكردنی خه‌ڵكی تاران���ه .پێویس���ته ك ه ت���ه‌واوی ئێران ب ه پش���تیوانیكردنی خه‌ڵكی تاران راپه‌ڕن تا دوژمن بزانێ���ت ك ه خه‌ڵكی پایته‌خت ته‌نیا نین‌و رژیم ته‌نیا له‌گه‌ڵ ناڕه‌زایی دانیشتوانی چه‌ند گه‌ڕ‌هك‌و شارێك رووبه‌ڕوو نییه. ئاشكرایه كه هه‌موو رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست له‌به‌رامب���ه‌ر گۆڕانێكی گه‌وره‌دایه ،ئێرانیش ل ه ناوه‌ندی ئه‌م گۆڕانكارییانه‌دایه‌‌و بێ شك ش���ه‌پۆلی ئه‌م ئاڵوگۆڕ‌ه زۆرله‌وه به‌گوڕتر‌و به‌تواناتر‌ه كه مافیای ریسوا‌و ته‌ریككه‌وتووی كۆماری ئیسالمی بتوانێت پێشی پێبگرێت. خه‌ڵكی ئێران‌و خه‌باتكارانی سیاس���ی له‌م دۆخه‌دا ،ئه‌ركێكی گه‌وره‌ی شۆڕش���گێڕانه‌‌و ئازادیخوازانه‌ی���ان له ئه‌س���تۆدایه ،ئه‌ویش پێكهێنانی سه‌نگه‌ری ئازادیو حه‌قخوازانه‌‌و رزگاریبه‌خشه. س���ه‌نگه‌رێك ب ه به‌رینای���ی هه‌موو ئێران ك ه ملیۆن���ان خه‌ڵكی ئازادیخواز‌و خه‌باتكار له‌خۆیدا جێبكاته‌وه‌‌و به‌م شێوه‌ی ه گه‌ره‌نتی ئ���ازادی‌و رزگاری خۆی ب���كات‌و ل ه هه‌مان حاڵ���دا ئه‌م س���ه‌نگه‌ر‌ه ده‌توانێ���ت ببێت ه پێشه‌نگی خه‌بات بۆ ئازادیو دیموكراسی‌و سێكۆالریزم‌و مافه ئینسانییه‌كان له ته‌واوی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا.
وه‌كوو گه‌وره‌ترین گورز ل ه په‌یكه‌ری رژێم ه تۆتالیتێرو دڕنده‌‌و میلیتارێزه‌كان دێت ه ئه‌ژمار. .9سازكردن‌و پێكهێنانی دامه‌زراوه‌‌و رێكخراوه‌های مهدهنیو پشت به‌ستن به رێكخراوه‌هایه‌كی وه‌كوو ،ژنان ،كرێكاران‌و خوێندكاران :له‌ڕاستیدا بزافی مه‌ده‌نی هه‌نووكه‌یی كه هه‌ڵخڕاوه ل ه گۆڕه‌پانی ئێراندا ،پێویستیه‌ك ی زۆر‌و حاشاهه‌ڵنه‌گری هه‌ی ه به رێكخستن‌و پشتیوانی حیزب‌و الیه‌ن‌و رێكخراوه‌و دامه‌زراوه‌كان ی دهرهكیو ناوخۆی‌‌و ده‌بێ بۆ گه‌یشتن ب ه قۆناغێكی ته‌واوه‌ن دێمۆكراتیك ده‌بێ بابه‌تگه‌لێك ی وه‌كوو مافی زیندانیان‌و ژنان‌و كرێكاران وخوێندكاران‌و به‌گشتی مافی مرۆڤ بكه‌ینه گورزێكی كاریگه‌رو به پشت به‌ستن به رادیكاڵیزمێكی پان‌و به‌رین بتوانن پانتایی بزافه‌كه بگوازنه‌وه بۆ قۆناغێكی ته‌شه‌نه‌دارتر .بۆ نموونه یه‌كێك له ته‌وه‌ره ههره كریگه‌ره‌كان كه ده‌توانێت قورسایه‌كی زۆرتر بخاته سه‌ر رژێم ،هێنانه به‌ر باسی بابه‌تگه‌لێكی وه‌كوو نه‌مانی حیجابی زۆره‌ملێ ،نه‌مان ی مه‌زهه‌بی زۆره‌ملێ‌و زۆر بابه‌تیتر ده‌توانێت بزافی ی خه‌ڵكی ئێران ،پشت ئه‌ستوور‌و سه‌ز گشتگیرتر بكاته‌وه‌‌و هه‌روه‌ها ده‌بێ داواكاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی والیه‌ت ی فه‌قیه‌و حاكمه‌یتی تاك به سه‌ر گشت‌و فه‌قیه بوون به‌سه‌ر خه‌ڵكدا هه‌ڵبوه‌شێته‌وه ،چوونك ه والیه‌تی فه‌قیه دڵ‌و مێشك ی رژێم ی سه‌ره‌ڕۆی ده‌سه‌اڵتدار له ئێراندایه‌‌و ده‌بێ خه‌ڵك ئه‌م دڵ‌و مێشكه بكه‌نه ئامانجی هێرشه ئازادیخوازانه‌و دێمۆكراسی خوازانه‌كه‌ی خۆیان بۆ گه‌یشتن به خواسته‌كانیان.
HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500
په‌یوه‌ندی: radio@komala.eu
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی
www.komala.net
بک ه
dwaroj@komala.net
رادیۆی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان FES: 5\6
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین:
فه‌ریبا محه‌مـــــه‌دی
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر
رێوشوێنی سه‌یروسه‌مری ته‌له‌فزیۆنی كۆماری ئیسالمی به‌رپرسانی ده‌نگ‌و ره‌نگی كۆماری ئیسالمی به‌ته‌مان له‌سه‌روبه‌ندی ساڵیادی شۆڕشی گه‌النی ئێران له‌ساڵی ،1357له ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌وه وێنه خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه باڵونه‌كه‌نه‌وه. پاش ناڕه‌زاییه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی خه‌ڵكی ئێران‌و نیگه‌رانی‌و ترسی رژیم له دووپات بوونه‌وه‌ی شۆڕشی ساڵی ،1357ته‌له‌فزیۆنی كۆماری ئیسالمی بۆ به‌رنامه‌تایبه‌ته‌كانی سه‌باره‌ت به ساڵیادی شۆڕشی 57رێوشوێنی سه‌یروسه‌مه‌ر ده‌گرێته به‌ر ،تا خه‌ڵك توشی هه‌ڵخراندن نه‌بن. سایتی «ئاینده» سه‌ر به موحسینی مه‌جمه‌عی سه‌رۆكی ره‌زایی، دیاریكردنی به‌رژه‌وه‌ندی نیزام ،له راپۆرتێكدا باس له‌وه‌ده‌كات كه له كاتێكدا ته‌نیا سێ هه‌فته به سه‌ره‌تای رێوه‌ره‌سمه‌كانی ساڵیادی
شۆڕشی ساڵی 57ماوه ،به‌رپرسانی ده‌نگ‌و ره‌نگی ئێران ،له حوكمێكدا داوا له ته‌واوی كه‌ناڵه ناوخۆیی‌و ئاسمانی‌و ئۆستانییه‌كان ده‌كات لهو رۆژانه‌دا له باڵوكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك وێنه‌‌و فیلم خۆبه‌دوور بگرن .له‌وانه، وێنه‌ی شه‌هیده‌كانی شۆڕشی ،57وێنه‌ی خوێنی رژاوو ده‌ستی خوێناویی ،هێرشبردن ،وێرانكردن، ئاگرتێبه‌ردان ،شه‌ڕی سه‌رشه‌قام‌و به‌ره‌وڕووبونه‌وه له‌گه‌ڵ پۆلیس. به‌رپرسانی ده‌نگ‌و ره‌نگی كۆماری ئیسالمی بۆ جێبه‌جێكردنی ئه‌م بڕیاره لیژنه‌یه‌كی چاودێریان دروستكردوه تا هیچ كام لهو وێنانه باڵونه‌كرێنه‌وه كه ببێته هۆی ئه‌وه‌ی خه‌ڵكی ناڕازی ئێران بیری ئه‌و رۆژانه‌بكه‌ونه‌وه‌‌و هه‌ستیان ببزوێت. له حوكمه‌كه‌دا هه‌روه‌ها باس لهوه كراوه‌نابێت وێنه دروشم
ئیمیل‌و SMSکان
عه‌تا ناسرسه‌قزی
نوسین ،سه‌ره‌وخواركردنی وێنه‌ی كه‌سایه‌تییه‌كان ،سه‌نگردروستكردن له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان ،دروستكردنی كۆكتێل مۆلۆتۆف ،به‌شداری ژنان‌و
پیاوان پێكهوه له‌خۆپیشاندانه‌كان‌و ل ه هه‌ندێك باڵوكردنه‌وه‌ی دروشمه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه ،نابێت باڵوببنه‌وه.
نرخی كاره‌با 21به‌رابه‌ر زیاد ده‌كات
كۆنترۆڵ ده‌كرێن
فه‌رمانده‌ی هێزه ئینتیزامیه‌كانی هه‌ڕه‌ش ه ئیسالمی كۆماری له‌وكه‌سانه‌ده‌كات ك ه ل ه رێگه‌ی SMSهوه خه‌ڵك بۆ به‌شداریكردن له خۆپیشاندان بانگهێشت ده‌كه‌ن. پاسدار ئیسماعیلی موقده‌م ل ه لێدوانێكدا ب ه هه‌ڕه‌شه‌كردن له‌وه‌ی ك ه له‌وه‌به‌دواو ه ئیمیل‌و SMS كان كۆنترۆڵده‌كرێن ،رایگه‌یاند لهوه به‌دواو‌ه موخابه‌راتی ئێران له‌كۆنترۆڵی
كوردستان له‌به‌رامبه‌ر له‌سێداره‌دانی هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی
هێزی سوپای پاسدارانه‌‌و ئه‌و ئیمیل‌و SMSكان كۆنترۆڵ ده‌كرێن‌و ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌م رێگهوه خه‌ڵك بۆ به‌شداری ل ه خۆپیشاندانه‌كان بانگهێشت ده‌كه‌ن ،توشی لێپێچنه‌و‌ه ده‌كرێن .ب ه وته‌ی ناوبراو له‌وه‌به دواو‌ه ته‌واوی سیستمه‌كان كۆنترۆڵ ده‌كرێن‌و نابێت كه‌سێك پێی وابێت ك ه ب ه ئانتی پرۆكسی‌و ...ده‌توانێت خۆی لهو چاودێرییه بدزێته‌وه. ل ه ناڕه‌زاییه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی شاره‌كانی ئێران خه‌ڵك ل ه رێگه‌ی موبایل‌و ئینترنێت یه‌كتریان ل ه خۆپیشاندانه‌كان ئاگادار ده‌كرده. هه‌ر له‌ڕێگه‌ی موبایله‌و‌ه چه‌ندین وێن ه ئه‌م خۆپیشاندانان ه له‌سه‌ر تۆڕی ئینترنێت باڵوكرانه‌وه ،به‌اڵم به‌دوای ئه‌وه‌ی سوپای پاسدارانی ئێران ،به‌شێكی زۆر ل ه پشكه‌كانی موخابه‌راتی ئێرانی كڕی ،چاودێری هێزه ئه‌منییه‌كانی رژیم به‌سه‌ر موبایل‌و ئینترنێت زۆرتر بووه.
له‌سه‌ره‌تای ساڵی 1389وه نرخی كاره‌با ل ه ئێران ب ه رێژه‌ی 21به‌رابه‌ر زیاد ده‌كرێت. به‌ڕێوه‌به‌رێتی شیركه‌تی ئه‌ندازیاریی ئاوو زێرابی ئێران رایگه‌یاند ب ه جێبه‌جێكردنی پالنی ئامانجداركردنی سوبسیده‌كان ل ه الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه، نرخی كاره‌با له‌سه‌ره‌تای ساڵی داهاتووه‌و‌ه ب ه بڕی 21به‌رابه‌ری نرخی ئێستای زیاد ده‌كات. پرۆژه‌یاسای به‌مدواییان ه ئامانجداركردنی سوبسیده‌كان پاش ره‌زایه‌تی شۆرای نیگه‌هبان ل ه مه‌جلیسی ئیسالمی په‌سه‌ندكرا‌و به‌هۆی ئه‌و پرۆژیاساو‌ه زۆربه‌ی كااڵ سه‌ره‌كییه‌كانی ل ه ئێران سوبسیدیان له‌سه‌ر الده‌چێت. له‌م پێوه‌نده‌دا به‌ڕێوه‌به‌ری خانه‌ی كارگه‌ر ب ه ره‌خنه‌گرتن لهو پالن ه رایگه‌یاند ك ه پالنی ئامانجدار كردنی سوبسیده‌كان ،درێژهی هه‌ڵ ه ئابورییه‌كانی ده‌وڵه‌ته‌‌و زیانی بۆ
سه‌رخه‌ڵك ده‌بێت .خانه‌ی كارگه‌ر ب ه باڵوكردنه‌وه‌ی به‌یانییه‌یه‌ك سه‌ره‌ڕای ئاگاداركردنه‌و‌ه ل ه پێشهاته‌كانی نه‌هێشتنی سوبسید له‌سه‌ر كااڵ سه‌ره‌كییه‌كان ،جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ده‌كاته‌و‌ه ك ه نرخه‌كان به‌شێوه‌ی نائاسایی به‌ره‌وژوور هه‌ڵكشێت‌و خه‌ڵك توانای كڕینی نه‌مێنێت، هه‌ره‌وها رێژه‌ی بێكاری زۆر زیاتر ل ه ئێستا بێت.
یارمه‌تی 560ملیۆن دۆالریی ه بۆ لێقه‌ومانانی هائیتی
به‌رپرسانی هائیتی پێشبینییان كردوه ك ه ئه‌گه‌ری ئهوه هه‌ی ه ل ه نێوان 100تا 200هه‌زاركه‌س ل ه بومه‌له‌رزه‌كه‌ی ئه‌و واڵت ه گیانیان له‌ده‌ستدابێت ،رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان خوازیاری یارمه‌تی 560 میلیۆن دۆالریی كۆمه‌ڵگای جیهانیی ه بۆ لێقه‌وماوانی ئه‌و رووداوه. تا ئێستا زیاتر ل ه 40هه‌زاركه‌س نێژراون‌‌و له‌گۆڕبه‌كۆمه‌ڵه‌كاندا ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ش ده‌كرێت زیاتر ل ه 100هه‌زاركه‌سی دیك ه تا ئێستاش ب ه مردوویی مابێتنه‌وه .هێزه‌كانی فریاكه‌وتن به‌هۆی ئاستی به‌رینی وێرانییه‌ك ه توانای گه‌یاندنی یارمه‌تی ئه‌وتۆیان ب ه لێقه‌ومان نییهو زۆرێك ل ه خه‌ڵكی لێقه‌وماو بۆ ماوه‌ی 50 كاتژمێر‌ه ده‌ستیان ب ه ئاوو خۆراك نه‌گه‌یشتوه.
په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵه له سلێمانی ✉ peiwendiekan@komala.eu ✆ 0533193729-07701363295-07701559457 ناونیشان :گه‌ڕه‌کی به‌ختیاری ،به‌رامبه‌ر کۆمیته‌ی 8ی ریکخستنی یه‌کێتی
په‌یوه‌ندیگرتن به كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان كۆمیت هی ناوه‌ندیی
komite.nawendi@komala.eu
ده‌بیرخانه
debirxane@komala.eu
ناوه‌ندی راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵه
✉ rageiandn@komala.eu
✆
07708663340 - 07480113948
له‌سێداره‌دانی هه‌ڵسوڕاوی سیاسی ،فه‌سیح یاسه‌مه‌نی دوایین تاوانی هێزه‌كانی كۆماری ئیسالمی له‌پاش ئێعدامی ئێحسان فه‌تاحیان بوو ك ه كاردانه‌وه‌یه‌كی به‌رینی جیهانی‌و ناوچه‌یی به‌دواوه‌بوو و ل ه الیه‌ن زۆرێك ل ه واڵتان‌و رێكخراوه‌كانی مافی مرۆڤهوه سه‌ركۆنه‌‌و مه‌حكومكرا .ئه‌گه‌رچی بۆ مه‌رگی ناجوامێرانه‌ی فه‌سیح بهو جۆره‌ی ك ه پێویست بوو میدیاكان كاردانه‌وه‌یه‌كی ئه‌وتۆیان له‌مه‌حكومكردن ئه‌م تاوانه‌ی رژیم نه‌بوو ،ئه‌مه‌ش ره‌نگ ه میدیا‌و حیزب ه كوردی‌و ئێرانییه‌كان توشی ره‌خنه‌‌و گازند‌ه بكاتهوه ك ه ئه‌م ه مه‌به‌ستی ئه‌م نوسینه نیه. درێژه‌دان ب ه پرۆسه‌ی ئێعدامكردنی هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی كوردستان ل ه پاش ماوه‌یه‌ك دواخستن ،ل ه الیه‌ن كۆماری ئیسالمییه‌و‌ه ل ه كاتێكدای ه ك ه شه‌پۆلی رق‌و بێزاری خه‌ڵك ل ه شاره‌كانی ئێران‌و به‌تایبه‌ت ل ه تارانی پایته‌خت بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كانی كردوه‌ت ه ئامانجی رووخان‌و هه‌ڕه‌شه‌ی كۆتاییهێنان ب ه ته‌مه‌نی یه‌كێك ل ه دڕنده‌ترین ده‌سه‌اڵته‌كانی ناوچه‌كه‌‌و جیهانیش ده‌كات .له‌كاتێكدا خه‌ڵكی به‌گیانهاتوو، ژنان‌و پیاوانی ئازادیخواز ل ه تاران به‌ره‌نگاری هێزه‌كانی رژیم ده‌بنه‌وه‌‌و چه‌كیان ده‌كه‌ن ،ل ه كاتێكدا ده‌ستوپێوه‌نده‌كانی رژیم كه‌وتوونه‌ت ه خۆ‌و خه‌ریكی كۆكردنه‌وه‌ی سامان‌و دارایی ه به‌تااڵن بردووه‌كانیانن‌و به‌گومانی ئه‌گه‌ری نزیكبوونه‌وه‌ی روخانی رژیم ،ل ه هه‌ر شوێنێكی ئه‌من‌و بێوه‌ی ده‌گه‌ڕێن‌و له‌كاتێكدا ك ه كۆماری ئیسالمی گڵۆڵه‌ی كه‌وتووه‌ت ه لێژیی ،تاز‌ه ب ه تاز‌ه ل ه كوردستان رژیم پرۆسه‌ی ل ه سێداره‌دانی هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی ده‌ستپێده‌كاته‌وه‌‌و كه‌شوهه‌وای پۆلیسی‌و ترس‌و تۆقاندن زیاتر چڕده‌كاته‌وه. خه‌ڵكی كورد له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان ل ه ماوه‌ی سێ ده‌ی ه ل ه ده‌سه‌اڵتی ره‌شی كۆماری ئیسالمی ،به‌رامبه‌ر ب ه سیاسه‌تی دوژمنكارانه‌ی رژیم ده‌یان ئه‌زمونی خۆڕاگری‌و خه‌باتیان وه‌رگرتووه ،هه‌ر له‌رووداوه‌كانی ده‌یه‌ی شه‌ست تا خۆپیشاندان‌و مانگرتن ه گشتییه‌كان ك ه سه‌رجه‌میان ئه‌وه‌یان ب ه كۆماری ئیسالمی سه‌لماند ك ه له‌نێو كۆمه‌ڵگای كوردستان هیچ پێگه‌یه‌كی نییه .ل ه گه‌رمه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زاییه‌كانی ئه‌م دوایی ه له‌شاره‌كانی ئێران ك ه ده‌كرێت ب ه قۆناغێكی گرنگ‌و نوێی خه‌باتی خه‌ڵك دژ ب ه سه‌ره‌ڕۆیی رژیم پێناس ه بكرێت، بۆ جارێكی دیك ه كوردستان بووه‌ته شوێنی سه‌رنجی چاالكانی سیاسیو حیزب ه كوردییه‌كان. بێده‌نگی كۆمه‌ڵگای كوردستان له‌به‌رامبه‌ر ناڕه‌زایی جه‌ماوه‌ریی‌و بزوتنه‌وه‌ی ناسراو ب ه سه‌وزی ئێران ،رووبه‌ری زۆرێك ل ه میدیاكانی كوردی ب ه خۆیهوه سه‌رقاڵكردوه .چه‌ندین بۆچوون له‌سه‌ر پشتگیریكردن یان نه‌كردنی خه‌ڵكی كوردستان له‌م بزوتنه‌وه‌ی ه خراونه‌ته‌ڕوو ،هه‌ر الیه‌نه‌‌و چه‌ندین فاكته‌ری بۆ سه‌لماندنی بۆچوونه‌كانی خۆی هێناوه‌ته‌وه .ئه‌وه‌ی الی من گرنگ ه ئه‌وه‌ی ه ك ه له‌م دۆخه‌ی ئێستادا ك ه وره‌ی خه‌باتكاران ه به‌گشتی ل ه نێوچین‌و توێژه‌كانی خه‌ڵك‌و هه‌ڵسوڕاوانی سیاسیدا ل ه ئاستێكی بااڵدایه‌‌و به‌وڕاده‌یه‌ش له‌رز له‌ده‌ڵی ده‌سه‌اڵتدارانی رژیم نیشتوه ،حه‌قوای ه خه‌ڵكی كوردستان‌و هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی ،له‌م دۆخه‌دا ناڕه‌زاییه‌كانیان له‌به‌رامبه‌ر سیاسه‌ته‌كانی رژیم له‌كوردستان ،به‌تایبه‌ت له‌مه‌ڕ ئێعدامی هه‌ڵسوڕاوانی كورد به‌شێوه‌یه‌كی چاالكانه‌تر درێژه پێبده‌ن. ئاشكرای ه ك ه رژیم ل ه كوردستان كه‌مترین ناڕه‌زایی ،ب ه توندترین شێوه وه‌اڵمده‌داته‌وه ،به‌اڵم خه‌ڵكی كوردستان چه‌ندین شێوه‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نی وه‌ك مانگرتن ه گشتییه‌كانیان ئه‌زمون كردوه ك ه ده‌سكه‌وتێكی باشی به‌دواو‌ه بووهو توشی كه‌مترین خه‌ساریش بووه. ره‌نگ ه ئه‌گه‌ر به‌دوای له‌سێداره‌دانی ئێحسان فه‌تاحیان وه‌ك ئاست ه میدیاییه‌كه‌ی ناڕه‌زاییه‌كی به‌رینی جه‌ماوه‌ریی به‌رامبه‌ر ب ه رژیم ل ه كوردستان ده‌رببڕیایه ،ده‌كرا ئێستا شاهیدی ئێعدامی فه‌سیح نه‌بوایه‌تین .ل ه ئێستاشدا حه‌ڤد‌ه هه‌ڵسوڕاوی دیكه‌ی كورد ل ه زیندان ه نوته‌ك‌و تاریكه‌كانی كۆماری ئیسالمی چاوه‌ڕێی جێبه‌جێكردنی حوكمی له‌سێداره‌دانن ،پێویست ه هه‌موومان دژ به‌م سته‌مكارییه‌ی كۆماری ئیسالمی ل ه كوردستان هه‌ڵویست وه‌رگرین .هه‌ڵویست‌و كاردانه‌وه‌ی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی خه‌ڵكی كوردستان‌و حیزبه‌كوردییه‌كان ب ه بێ جیاوازی ،بۆ پشتگیری كردن ل ه به‌ندكراوانی كوردی مه‌حكوم ب ه ئێعدام ،هه‌نووك ه پێوست‌و زه‌رورییه.
په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵه له هه‌ولێر ✉ peiwendiekan2@komala.eu ✆ 7504206999-07703606460-0662562916 ناونیشان :گه‌ڕه‌کی ئازادی ،به‌رامبه‌ر یاریگا