dwaroj 39

‫سه‌قامگیربوونی‬

‫ئه‌ده‌بیاتی‬

‫ماده‌سڕکه‌ره‌کان‌و‬

‫ئاسایش‌و ئارامی ل ‌ه‬

‫جیهانیی‬

‫ئاکام ‌ه‬

‫‪》4‬‬

‫‪》11‬‬

‫ئه‌فغانستان‪...‬‬

‫‪》7‬‬

‫کولتووری‌و‪...‬‬

‫ساڵوه‌گه‌ڕ ‌ی ‪22‬ی‬ ‫رێبه‌ندان‌و چه‌ند سه‌رنجێك‬ ‫عومه‌ر ئێلخانیزاده‌‬

‫ی یه‌كێك له‌و‬ ‫ی ‪1357‬ی هه‌تاوی���� ‌‬ ‫‪22‬ی رێبه‌ندان���� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی گه‌الن ‌‬ ‫ی خه‌بات ‌‬ ‫رۆژانه‌ی���� ‌ه ك ‌ه تاهه‌تای ‌ه ل ‌ه مێ����ژوو ‌‬ ‫ی ‪22‬ی‬ ‫ی بوێرانه‌ ‌‬ ‫ئێراندا ده‌دره‌وش����ێته‌وه‌‪ .‬راپه‌ڕین���� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پاش����ایه‌ت ‌‬ ‫ی رێژیم ‌‬ ‫رێبه‌ن����دان‪ ،‬ته‌خ����ت‌و به‌خت���� ‌‬ ‫ی ‪2500‬‬ ‫ی ب ‌ه نیزام ‌‬ ‫ی تێكدا‌و بۆ هه‌میش���� ‌ه كۆتای ‌‬ ‫ئێران ‌‬ ‫ی هێنا‪ .‬له‌و رۆژه‌دا‪ ،‬وزه‌‪،‬‬ ‫ی ئێران ‌‬ ‫ی شاهه‌نشاه ‌‬ ‫ساڵه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خه‌ڵك ب ‌ه ته‌واو ‌‬ ‫ی راس����ته‌قینه‌ ‌‬ ‫ئیراده‌‌و ویس����ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی حه‌ماس ‌‬ ‫كۆبوه‌وه‌‌و هات ‌ه مه‌یدان‌و هه‌زاران ش����انۆ ‌‬ ‫ی خوڵقاند‌و یه‌كێك ل ‌ه گه‌وره‌ترین‬ ‫ق����ه‌ت له‌بیرنه‌كراو ‌‬ ‫ی زه‌به‌الح‌و پر‬ ‫ی رۆژهه‌اڵت و‪ ،‬س����پایه‌ك ‌‬ ‫زلهێزه‌كان���� ‌‬ ‫ی ‪22‬‬ ‫ی گه‌وزاند‪ .‬ئه‌و راپه‌ڕین ‌ه مه‌زنه‌ ‌‬ ‫چه‌ك‌و ته‌كنێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی په‌هله‌و ‌‬ ‫ی ل ‌ه داموده‌زگا ‌‬ ‫رێبه‌ندان‪ ،‬نه‌ك هه‌ر سه‌ر ‌‬ ‫ی ب ‌ه‬ ‫ی بزوتنه‌وه‌كه‌ش���� ‌‬ ‫ی ئیس��ل�ام ‌‬ ‫ش����ێواند‪ ،‬رابه‌ران ‌‬ ‫ی شڵه‌ژاند‪.‬‬ ‫ته‌واو ‌‬ ‫ئ���ه‌و راپه‌رین��� ‌ه جیاواز ب���وو ل ‌ه هه‌موو ش���ێواز‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئیسالمی ‌‬ ‫ی ئۆپۆزیسون ‌‬ ‫ی رابه‌ران ‌‬ ‫ویس���ت‌و به‌رنام ‌ه ‌‬ ‫ئ���ه‌وكات‪ .‬هه‌ر بۆی���ه‌ش خومه‌ینی‌‌و هه‌م���وو گه‌ور‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی ته‌حویلدانه‌و‌ه ‌‬ ‫ئایه‌توڵاڵكان كه‌وتنه‌خ���ۆ‌و فه‌رمان ‌‬ ‫ی تێكشكاویان گرت ‌ه ئامێز‬ ‫چه‌كیان ده‌ركرد‪ ،‬ئه‌رته‌ش ‌‬ ‫ی خه‌ڵكیان‬ ‫ی چه‌ككردن ‌‬ ‫ی كومیته‌‌و هێز ‌‬ ‫و‪ ،‬ب ‌ه خێرای��� ‌‬ ‫ی س���پایان پاراس���ت‌و خه‌ڵكیان ل ‌ه‬ ‫پێكهێنا‪ ،‬قه‌وار‌ه ‌‬ ‫شه‌قام‌و پادگانه‌كانه‌و‌ه نارده‌و‌ه ماڵێ‌‪ .‬ئه‌رته‌ش شكا‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی توانیان به‌ربه‌ست ‌‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫ی شۆڕش ‌‬ ‫به‌اڵم رابه‌ران ‌‬ ‫ی راپه‌ڕیو بكه‌ن‪ .‬خه‌ڵك ك ‌ه‬ ‫ی خه‌ڵك��� ‌‬ ‫ئیراده‌‌و ویس���ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌هێز‌و ده‌زگا ‌‬ ‫ی سه‌ركه‌وتن ب ‌ه سه‌ر سپا ‌‬ ‫سه‌رمه‌ست ‌‬ ‫پاشایه‌تیدا بوون‪ ،‬خافاڵن‌و بڕوایان كرد كار ته‌واوه‌و‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ی ئ����ارام‌و رام بوونه‌وه‌‪ .‬بوێ����ری‌‌و ئیراده‌ ‌‬ ‫ب���� ‌ه زۆر ‌‬ ‫ی ‪22‬ی رێبه‌ن����دان‪ ،‬زۆر زوو‪،‬‬ ‫ێ راب����ه‌ر ‌‬ ‫ی ب‌‬ ‫راپه‌رین���� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی دژایه‌تی‌‌و هه‌ره‌ش����ه‌ ‌‬ ‫ی به‌ره‌وروو ‌‬ ‫ی دوای ‌‬ ‫هه‌ر رۆژ ‌‬ ‫ی هات‪ .‬راپه‌رین ل ‌ه ناو‬ ‫ی ئیسالمی ‌‬ ‫ی بزوتنه‌وه‌ ‌‬ ‫رابه‌ران ‌‬ ‫ی قاره‌مانه‌كانیدا‪ ،‬به‌ربه‌ست‬ ‫سه‌رمه‌ستی‌‌و خۆشباوه‌ری ‌‬ ‫ی‬ ‫ی راپه‌رین ب ‌ه زۆر ‌‬ ‫كرا و‪ ،‬له‌و س���اته‌و‌ه ئامانجه‌كان��� ‌‬ ‫ێ دوو‬ ‫یب‌‬ ‫نه‌زۆك مایه‌وه‌‪ ،‬ش���وینه‌وار‌و كاریگه‌ریه‌كه‌ش ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئیسالمی‌‪ .‬شایه‌ت ‌‬ ‫ی رابه‌ران ‌‬ ‫ی كه‌وت ‌ه به‌ر په‌المار ‌‬ ‫دڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی سنگ ‌‬ ‫ی ئیسالمی‌‌و كۆنه‌په‌ره‌ست ‌‬ ‫رووخا‪ ،‬ئیستیبدا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ل ‌ه س���ه‌ر ته‌وه‌هوم ‌‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫ی چه‌قان���د‌و بناغ ‌ه ‌‬ ‫خۆ ‌‬ ‫راپه‌ریواندا قایم كرد‪.‬‬ ‫ی ئێران‬ ‫ ئێستا ‪ 31‬ساڵ له‌و رۆژ‌ه تێده‌په‌ڕێ‌‌و خه‌ڵك ‌‬ ‫ی شانیان‬ ‫ی راپه‌ڕین سوار ‌‬ ‫ی وا دوا ‌‬ ‫دژ به‌و مۆته‌كه‌ی ‌ه ‌‬ ‫ی‬ ‫بوو‪ ،‬هه‌ستاوو‪ ،‬راساون‪ .‬هه‌مدیس خه‌ڵك رووبه‌روو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نوێ‌‪ ،‬خه‌باتێك ‌‬ ‫ئیس���تیبداد بوونه‌ته‌وه‌‪ .‬ده‌وره‌یه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ ل��� ‌ه دونی���ا‌و كۆمه‌ڵگایه‌ك ‌‬ ‫ی نو ‌‬ ‫نوێ‌‌و ش���ێوازێك ‌‬ ‫ی پێكردووه‌‪ .‬ئێستا ك ‌ه هه‌موان باس‬ ‫گۆڕاودا‪ ،‬ده‌ست ‌‬ ‫ی(‬ ‫ی ‪ 1357‬هه‌تاو ‌‬ ‫ی كۆتای ‌‬ ‫ی راپه‌ڕین ‌‬ ‫ل ‌ه ئه‌زموونه‌كان ‌‬ ‫ی ‪ 1979‬زایینی‌) ده‌كه‌ن‪ ،‬باشوای ‌ه ئێمه‌ش‬ ‫س���ه‌ره‌تا ‌‬ ‫ی‬ ‫ئام���اژ‌ه ب ‌ه چه‌ن���د خاڵێك بكه‌ین ك��� ‌ه تایبه‌تمه‌ند ‌‬ ‫ئێستای‌ كوردستانیشی‌ تێدا گونجابێ‌‪.‬‬ ‫ی ‪ 31‬س���اڵ له‌وه‌پێش‪،‬‬ ‫‪ .1‬ئه‌گ���ه‌ر خه‌بات‌و راپه‌ڕین ‌‬ ‫ی پێهات‪،‬‬ ‫ی تێی���دا كۆتای ‌‬ ‫ی پاش���ایه‌ت ‌‬ ‫ی نیزام ‌‬ ‫عوم���ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ب ‌ه بوون ‌‬ ‫ێ بڵێین‪ ،‬گۆڕان����كار ‌‬ ‫ئه‌و جاره‌ش ده‌ب���� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ویالیه‌ت ‌‬ ‫ی ئیس�ل�امی‌‌و نیزام��� ‌‬ ‫ی كۆمار ‌‬ ‫حكومه‌ت��� ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بزوتنه‌و‌ه ‌‬ ‫فه‌قیهی‌‪ ،‬مه‌حاڵه‌‪ .‬پێناسه‌‌و تایبه‌تمه‌ندی ‌‬ ‫ی‬ ‫ی سیس���ته‌م ‌‬ ‫ئ���ه‌م ده‌وره‌ی���ه‌‪ ،‬ده‌بێت��� ‌ه وه‌البردن��� ‌‬ ‫ی ل ‌ه ئێراندا‪ .‬ده‌زانم ئه‌و روانینه‌‪،‬‬ ‫ی ئیس�ل�ام ‌‬ ‫جمهور ‌‬ ‫ی ل ‌ه ناو‬ ‫ی به‌هێز ‌‬ ‫هه‌ر ل ‌ه ئێس���تاو‌ه به‌رهه‌ڵه‌س���تكار ‌‬ ‫ی زۆره‌‪.‬‬ ‫ئوپۆزیسیۆندا هه‌یه‌‪ ،‬هه‌روه‌ك یار‌و داشداریش ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئوپۆزیسیۆن راشكاوان ‌ه بانگه‌واز ‌‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫رابه‌ران ‌‬ ‫ی ده‌ك���ه‌ن‪ .‬به‌اڵم پتر ل ‌ه‬ ‫ی ئیس�ل�ام ‌‬ ‫ی كۆمار ‌‬ ‫مانه‌و‌ه ‌‬ ‫ی جه‌ماوه‌ریی‌‌و‬ ‫حه‌وت مانگ خۆپیش���اندان وخه‌بات��� ‌‬ ‫ی ئه‌م رێژیمه‌‪،‬‬ ‫ی دروشمه‌كان بۆ وه‌الچوون ‌‬ ‫په‌ره‌ساندن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خه‌ڵ���ك‪ ،‬نه‌مان‌و رووخان ‌‬ ‫ده‌ریده‌خ���ات كه‌‪ ،‬ئاوات ‌‬ ‫ی حاكمیش ب ‌ه زۆر‬ ‫ی ئیسالمییه‌‪ .‬ده‌سه‌اڵتداران ‌‬ ‫كۆمار ‌‬ ‫ی ئابوری‌‪ ،‬سیاسی‌‌و روانگه‌یی‌‪ ،‬حازر نین رێگایه‌ك‬ ‫هۆ ‌‬ ‫ی ئه‌م سیس���ته‌م ‌ه‬ ‫بێجگ��� ‌ه ل ‌ه به‌رگری‌‌و هێش���تنه‌و‌ه ‌‬ ‫هه‌ڵبژێرن‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی ناوچه‌كه‌‌و بیرورا ‌‬ ‫ی خه‌ڵك‌و ده‌وڵه‌تان��� ‌‬ ‫‪ .2‬بیرورا ‌‬ ‫ی ئ���ه‌و رێژیمه‌دا‪،‬‬ ‫ی نه‌مان ‌‬ ‫ی جیهانیش‪ ،‬ب ‌ه ال ‌‬ ‫گش���تی ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌كات‪ ،‬تا راده‌یه‌ك ك ‌ه وه‌ك مه‌ترس��� ‌‬ ‫قورس���ای ‌‬ ‫ی مه‌نته‌قه‌‪ ،‬باسی‌ لێوه‌ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ بۆ ئه‌منیه‌ت ‌‬

‫‪ ...‬ل‪2‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬ ‫‪16‬ی رێبه‌ندانی ‪88‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫بۆ په‌سه‌ندكردنی چواره‌مین بڕیارنام ‌ه دژ ب ‌ه ئێران‬ ‫هه‌وڵه‌كانی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی به‌رده‌وامه‌‬ ‫س���ه‌ره‌ڕای ئاڵ‌وگ���ۆڕی به‌رچ���او‬ ‫له‌سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وی ئه‌مری���كا‌و‬ ‫هاوپه‌یمانان س���ه‌باره‌ت ب ‌ه مه‌س���ه‌له‌ی‬ ‫ئه‌تۆم���ی ئێران‪ ،‬ماوه‌ی ش���ه‌ش مانگ ‌ه‬ ‫ك ‌ه رژیمی ت���اران ئاماد‌ه نه‌بوو‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫رێگه‌ی دیالۆگ‌و دانوساندنه‌و‌ه كێشه‌كان‬ ‫چاره‌سه‌ر بكات‪ .‬كاربه‌ده‌ستانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی ل ‌ه جه‌ریانی به‌رنامه‌ی ناوه‌كی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬ب ‌ه كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌‌و كاته‌ی ك ‌ه‬ ‫ب���ۆی دیاریكرا هه‌وڵده‌دا ك ‌ه ب ‌ه خێرایی‬ ‫چه‌كی ناوه‌كی به‌ده‌ست بهێنێت‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌ڕۆییه‌كانی ئێ���ران له‌به‌رچاوی‬ ‫رۆژئاوا‌و ئه‌مریكا ون نیه‌‌و بووه‌ت ‌ه مایه‌ی‬ ‫نیگه‌رانی كۆمه‌ڵگای جیهانی‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه‬ ‫واشینتۆن‌و باقی واڵتانی ئه‌ندام له‌گروپی‬ ‫‪ 1+5‬سوورن له‌سه‌ر ئه‌وه‌یله‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌ورێكی نوێ ل ‌ه ئابڵۆق ‌ه به‌سه‌ر رژیمی‬ ‫ئێراندا بس���ه‌پێنن‪ .‬رۆژی چوارشه‌مم ‌ه‬ ‫رابردوو فرانسوا فیون‪ ،‬سه‌رۆك وه‌زیرانی‬ ‫فه‌رانس��� ‌ه ل ‌ه لێدوانێك���دا رایگه‌یاند بۆ‬ ‫رێگه‌گرتن له‌و‌ه ئێران ده‌ستی ب ‌ه هێزی‬ ‫ناوه‌كی س���ه‌ربازیی ب���گات‪ ،‬واڵته‌كه‌ی‬ ‫هه‌وڵده‌دات تا ل ‌ه ئه‌نجومه‌نی ئاس���ایش‬ ‫بڕیارنامه‌یه‌ك س���ه‌باره‌ت ب ‌ه ئابلۆقه‌ی‬ ‫زیاتر بۆسه‌ر ئێران په‌سه‌ند بكات‪ .‬ئه‌و‬ ‫هه‌روه‌ها داوای ل ‌ه یه‌كێتی ئه‌وروپا كرد هاوپه‌یمانانی جێبه‌جێ ده‌كرێت‪.‬‬ ‫تا به‌پرس���یاره‌تی س���ه‌باره‌ت ب ‌ه ئێران ئه‌گه‌رچ���ی ب���ۆ په‌س���ه‌ندكردنی ئه‌م‬ ‫بڕیارنامه‌ی��� ‌ه ل ‌ه ئه‌نجومه‌نی ئاس���ایش‬ ‫قبوڵ بكات‪.‬‬ ‫رابێ���رت گه‌یتس‪ ،‬وه‌زی���ری به‌رگریی به‌ده‌نگ���ی ئه‌رێن���ی روس���یا‌و چی���ن‬ ‫ئه‌مری���كا ئێران ئ���اگادار ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه پێویس���ت ده‌كات‪ ،‬ك ‌ه له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا‬ ‫خ���ۆی نه‌خاته‌به‌ر ئابلۆق��� ‌ه تونده‌كان ب���ه‌رده‌وام الیه‌نگ���ری ئێرانیان كردوه‌‪،‬‬ ‫رۆژئ���اوا‌و ئه‌مریكا‌و باق���ی زلهێزه‌كان‪ .‬ب���ه‌اڵم ئه‌مریكا‌و هاوپه‌یمانانی س���ورن‬ ‫به‌پێی قس���ه‌كانی گه‌یتس به‌شێك له‌و له‌سه‌ر په‌سه‌ندكردنی چواره‌مین سزای‬ ‫ئابلۆقان ‌ه له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی به‌سه‌ر ئێراندا‪.‬‬ ‫واڵتانی رووسیه‌و چین ك ‌ه ل ‌ه شورای‬ ‫رێكخ���راوی نه‌ت���ه‌و‌ه یه‌كگرتوه‌كان���ه‌‌و‬ ‫به‌ش���ێكی دیكه‌ش له‌الی���ه‌ن ئه‌مریكا‌و ئه‌منیه‌ت خاوه‌نی مافی وێتۆن‪ ،‬پێشتر‬

‫له‌سه‌ر ئه‌و‌ه كۆك بوون ك ‌ه گوشاره‌كان‬ ‫بۆ سه‌ر رژیمی تاران كه‌م بكرێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫روانگ ‌ه بوو‌ه هۆی ئه‌وه‌ی هه‌ڵوێسته‌كانی‬ ‫ش���ورای ئه‌منیه‌ت ب ‌ه جۆرێك كه‌مڕه‌نگ‬ ‫بێت���ه‌وه‌و رژیمی ئێران ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌كی‬ ‫ئاس���انتر بتوانێت درێژ‌ه ب��� ‌ه چاالكی ‌ه‬ ‫ناوه‌كیه‌كانی خۆی بدات‪ ،‬به‌اڵم هیالری‬ ‫كلینتۆن وه‌زی���ری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا‪،‬‬ ‫روو ب ‌ه واڵتی چین رایگه‌یاند ل ‌ه ئه‌گه‌ری‬ ‫ره‌تكردنه‌وه‌ی ره‌وتی ئابڵۆق ‌ه بۆ س���ه‌ر‬ ‫رژیمی ئێران له‌گه‌ڵ ته‌ریك كه‌وتنه‌وه‌ی‬

‫سكرتێری كۆمه‌ڵه‌ی زحمه‌تكێشانی كوردستان‬ ‫هه‌واڵی رۆژنامه‌ ‌ی رۆژنامه‌ ره‌تده‌كاته‌وه‬

‫پاش باڵوبوون���ه‌وه‌ی هه‌واڵی ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌ گوای���ه‌ حیزبه‌كان���ی رۆژهه‌اڵت ل ‌ه‬ ‫بودج���ه‌ی س���اڵی ‪2010‬ی حكومه‌تی‬ ‫هه‌رێم ل���ه‌ پارلمان‪ ،‬بڕی بودجه‌یان بۆ‬ ‫ته‌رخانكراوه‌‌و‪ ،‬س���ایته‌كانی‌ س���ه‌ر به‌‬ ‫كۆماری‌ ئیسالمیش به‌ ده‌رفه‌تیان زانی‌‬ ‫تا به‌ درۆو ده‌له‌سه‌ هه‌ڵبه‌ستن له‌ ئاوی‌‬ ‫لێڵ ماسی‌ بگرن‪ .‬له‌ناو ئه‌م حیزبانه‌شدا‬ ‫ن���اوی كۆمه‌ڵ���ه‌ی زه‌حمه‌تكێش���انی‬ ‫كوردس���تان هاتبوو‪ ،‬ه���اوڕێ عومه‌ر‬ ‫ئیلخانی���زاده‌‪ ،‬س���كرتێری گش���تیی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێش���انی كوردستان‬ ‫ئه‌و هه‌واڵ‌و مه‌علومه‌تانه‌ی‌ به‌ ناڕاست‬ ‫دایه‌ قه‌ڵه‌م‌و باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌‬

‫بابه‌تانه‌ی به‌ زه‌ره‌رگه‌یاندن به‌ كورد‌و كوردس����تان هیچ به‌رهه‌مێكی دیكه‌ی‬ ‫نابێ����ت‌و ته‌نیا دوژمنانی ك����ورد لێ ‌‬ ‫ی‬ ‫هه‌رێمی كوردستان ناولێبرد‪.‬‬ ‫ه����اوڕێ عوم����ه‌ر ئیلخانی����زاده‌ ل����ه‌ سودمه‌ند ده‌بن"‪.‬‬ ‫لێدوانێكی����دا بۆهه‌واڵگری����ی‌ ناوخۆو شایانی باسه‌ رۆژانی رابردوو رۆژنامه‌ی‬ ‫رادیۆی‌ ناوخۆ‪ ،‬به‌ ئاماژه‌ به‌ ناڕاس����ت رۆژنامه‌ س����ه‌ر ب ‌ه ره‌وتی گ����ۆڕان له‌‬ ‫بوونی هه‌واڵه‌كه‌و نامه‌س����ئوالنه‌بوونی باش����وری كوردس����تان له‌بابه‌تێك����دا‬ ‫ئه‌م ج����ۆره‌ كارانه‌‪ ،‬وتی "ئه‌م هه‌واڵ‌و له‌س����ه‌ر بودج����ه‌ی س����اڵی ‪2010‬ی‬ ‫ی‌و ئاشكرایه‌ هه‌رێمی كوردس����تان ن����اوی چه‌ندین‬ ‫مه‌علوماته‌ دوورن له‌ راست ‌‬ ‫كه‌ حیزبه‌كانی رۆژهه‌اڵت‪ ،‬پێوه‌ندییان حیزبی رۆژهه‌اڵتی باڵوكرده‌وه‌ كه‌گوایه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا بودجه‌ی مانگانه‌ له‌ حكومه‌تی هه‌رێم‬ ‫هه‌یه‌‌و‪ ،‬ئه‌وه‌ش ل ‌ه بزوتنه‌وه‌ی‌ كوردیدا وه‌رده‌گرن‪ .‬باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌واڵه‌‬ ‫ئاساییه‌"‪ .‬هه‌روه‌ها وتی‌ "باڵوكردنه‌وه‌ی له‌ن����او حكومه‌تی ئێ����ران كاردانه‌وه‌ی‬ ‫هه‌واڵی له‌و چه‌ش����نه‌ بێجگه‌ له‌ زه‌ره‌ر نه‌گه‌تیڤ����ی ب����ۆ هه‌رێمی كوردس����تان‬ ‫گه‌یاندن ب ‌ه ك����ورد‌و ئه‌زمونی هه‌رێمی لێكه‌وته‌وه‌‪.‬‬

‫سێ رێكخراوی گه‌وره‌ی رۆژنامه‌نوسان‪،‬‬ ‫كرێ���كاران‌و مافه‌كانی م���رۆڤ داوایان‬ ‫ل���ه‌ رێبه‌ران���ی ئوروپ���ا‌و جیه���ان كرد‬ ‫گوشاره‌كانیان بۆ سه‌ر كۆماری ئیسالمی‬

‫نوس���ه‌ر‪ ،‬چاالكی كرێ���كاری‌و نه‌یارانی‬ ‫حكومه‌ت له‌ زیندان ئازاد بكرێن‪.‬‬ ‫كومیت���ه‌ی به‌رگری له‌ رۆژنامه‌نوس���ان‬ ‫ك���ه‌ مقه‌ڕه‌ك���ه‌ی ل���ه‌ نیویۆرك���ه‌ رۆژی‬ ‫چوارش���ه‌ممه‌ی رابردوو رایگه‌یاند كه‌ له‌‬ ‫ئێستادا ‪ 47‬رۆژنامه‌نوس له‌ زیندانه‌كانی‬ ‫ئێران���دا به‌س���ه‌ر ده‌ب���ن‌و به‌م���ه‌ش‬ ‫ئێ���ران له‌گرت���ن‌و ده‌ستبه‌س���ه‌ركردنی‬ ‫رۆژنامه‌نوسان له‌پێش واڵتی چینه‌وه‌یه‌‌و‬ ‫گه‌وره‌ترین زیندانی رۆژنامه‌نوسانه‌‪.‬‬

‫ئێران گه‌وره‌ترین زیندانی رۆژنامه‌نوسانه‌‬ ‫زیاتر بكه‌ن‪.‬‬ ‫فدراسیۆنی نێونه‌ته‌وه‌یی رۆژنامه‌نوسان‪،‬‬ ‫كۆنفدراس���یۆنی نێونه‌ته‌وه‌یی سه‌ندیكا‬ ‫كرێكاریی���ه‌كان‌و رێكخ���راوی لێبوردنی‬ ‫نێوده‌وڵه‌ت���ی‪ ،‬له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌ك���دا ل���ه‌‬ ‫بروكس���ێل پایته‌ختی بلژی���ك هه‌روه‌ها‬ ‫داوایان له‌ ئێرانكرد كۆتایی به‌ گوشاره‌كان‬ ‫بۆس���ه‌ر داكۆكیكارانی مافه‌كانی مرۆڤ‬ ‫بهێنێ���ت‪ .‬هه‌روه‌ها داوای���ان له‌ كۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی ك���رد ده‌ی���ان رۆژنامه‌نوس‪،‬‬

‫دیپلۆماتیك به‌ره‌وروو ده‌بێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه له‌به‌رچاوگرتنی بارودۆخی ئێستای‬ ‫ئێران‌و به‌رین بوونه‌وه‌ی ناڕه‌زاییه‌كانی‬ ‫خه‌ڵك‌و ته‌نگ���ه‌ژ‌ه ئابورییه‌كانی رژیمی‬ ‫ئێران‪ ،‬ش���اره‌زایانی سیاسی پێیانوای ‌ه‬ ‫ك ‌ه كۆماری ئیس�ل�امی به‌ڕاده‌یه‌ك الواز‬ ‫بوو‌ه ك��� ‌ه ویالیه‌ت��� ‌ه یه‌كگرت���ووه‌كان‬ ‫ده‌بێ مه‌س���ه‌له‌ی پێوه‌ندی دیپلۆماتیك‬ ‫وه‌ال بنێن‌و ب ‌ه ش���ێوه‌یه‌كی جیدیی بیر‬ ‫له‌ئاڵوگۆڕێك���ی بنه‌ڕه‌تی‌و رووخانی ئه‌و‬ ‫رژیم ‌ه بكه‌نه‌وه‌‪.‬‬

‫یه‌دواڵ خوسره‌وشاهی‬ ‫كۆچی دوایی كرد‬ ‫رۆژی پێنجشه‌مم ‌ه‬ ‫‪4‬ی فێڤریه‌ یه‌دواڵ‬ ‫خوسره‌و شاهی‪،‬‬ ‫هه‌ڵس����و ڕ ا و ی‬ ‫كرێ����كاری ئێران‪،‬‬ ‫به‌هۆی سه‌كته‌ی‬ ‫مێشكه‌وه‌ كۆچی‬ ‫دوایی كرد‪.‬‬ ‫ی���ه‌دواڵ خوس���ره‌و ش���اهی یه‌كێك‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵس���وڕاوان‌و رێبه‌رانی ناس���راوو‬ ‫زه‌حمه‌تكێش���ی بزوتنه‌وه‌ی كرێكاری‬ ‫ئێران ب���وو ك��� ‌ه به‌ه���ۆی چاالكیی ‌ه‬ ‫كرێكارییه‌كانی خۆی س���ااڵنێكی زۆر‬ ‫ل��� ‌ه زیندانه‌كانی رژیمی پاش���ایه‌تی‌و‬ ‫كۆماری ئیسالمیدا به‌سه‌ر برد‪.‬‬ ‫ئه‌و یه‌كێ���ك ل ‌ه نوێنه‌رانی كرێكارانی‬ ‫پیشه‌سازیی نه‌وتی ئێران‌و ئه‌نجومه‌نی‬ ‫فه‌رمانبه‌رانی پیشه‌س���ازیی نه‌وت ك ‌ه‬ ‫به‌دوای سه‌ركوتی شۆراكان‌و رێكخراو‌ه‬ ‫سه‌ربه‌خۆكانی كرێكارانی نه‌وت له‌الیه‌ن‬ ‫كۆماری ئیس�ل�امییه‌و‌ه ده‌س���تگیر‌و‬ ‫سااڵنێكی زۆر له‌سیاچاڵه‌كانی رژیمدا‬ ‫ته‌مه‌نی خۆی به‌سه‌ربرد‪ .‬دواتر پاش‬ ‫ئازادب���وون ل��� ‌ه زین���دان‌و زۆر بوونی‬ ‫گوش���اره‌كانی رژیمی ئیسالمی ئێرانی‬ ‫به‌جێهشت‪ ،‬به‌اڵم له‌سه‌ر هه‌ڵسوڕانی‬ ‫خۆی هه‌ر به‌رده‌وام بوو‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪3‬‬

‫کۆنفرانسی سااڵنه‌ی ئه‌ندامانی سمینارێک نۆروێژ سیاسه‌تی کۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫هه‌لومه‌رجی ئێران‌و کوردستان‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ له‌نۆروێژ ‪2010‬‬

‫ڕۆژی شه‌ممه رێککه‌وتی ‪23‬ی مانگی‬ ‫ژانویه‌ی ‪ 2010‬کۆبوونه‌وه‌ی گش���تی‬ ‫سااڵنه‌ی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵه‌ له‌نۆروێژ‬ ‫به‌ڕێوه‌چوو‪ .‬له‌م کۆبوونه‌وه‌دا هاوڕێ‬ ‫ره‌زاکه‌عب���ی ئه‌ندام���ی ده‌فت���ه‌ری‬ ‫سیاس���ی وه‌ک نوێن���ه‌ری کۆمیته‌ی‬ ‫ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه‌ به‌شداربوو‪.‬‬ ‫س���ه‌ره‌تا راپۆرت���ی له‌کاروب���اری‬

‫کۆمه‌ڵ ‌ه له‌یه‌کساڵی رابردوو له‌نۆروێژ‬ ‫پێشکه‌شکرا‌و ئاماژه‌ به‌چه‌ندوچۆنی‬ ‫کاروچاالکیه‌کان‪ ،‬به‌تایبه‌ت به‌شداری‬ ‫له‌کۆڕوکۆبوون���ه‌وه‌کان‪ ،‬رێپێ���وان‌و‬ ‫پێوه‌ن���دی‬ ‫خۆپیش���اندانه‌کان‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ رێکخ���راوه‌ نۆروێژی‪ ،‬ئێرانی‬ ‫کوردس���تانیه‌کان ک���را‪ .‬پاش���ان‬ ‫ئه‌وڕاپۆرته‌ له‌الیه‌ن ئه‌ندامانی به‌شدار‬ ‫تاوت���وێ ک���راو خاڵه‌گرینگه‌کان���ی‬ ‫کاروباری ده‌ور‌ی داهاتووی کۆمه‌ڵه‌‬ ‫له‌نۆروێژ له‌یه‌کساڵی داهاتوو درایه‌به‌ر‬ ‫باسولێدوان‪ .‬پاش���ان هاوڕێ ره‌زا‬ ‫که‌عبی باسێکی له‌مه‌ڕ دۆخی ئێستای‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ کوردس���تان‪ ،‬بزوتنه‌وه‌کانی‬ ‫ئه‌م دواییانه‌ی ئێران‌و په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫هه‌رچ���ی زیات���ری خۆپیش���اندان‌و‬ ‫ش���ێوازه‌کانی دیک��� ‌ه ده‌بربڕین���ی‬

‫کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫له‌ڕۆژه‌کان���ی ‪‌25‬و ‪ 26‬مانگی ژانوی ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵێک دانیشتنی پێکهێنا‪.‬‬ ‫وه‌فدی کۆمه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ پارتی لیبراڵی‬ ‫نۆروێژ‪ ،‬پارتی سوسیالیس���تی چه‌پی‬

‫ناڕه‌زایه‌ت���ی گه‌النی ئێران‪ ،‬گرینگی‬ ‫په‌ره‌پێ���دان به‌کاروچاالکیه‌کان���ی‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵت‌و ئه‌رک‌و‬ ‫به‌رپرس���ایه‌تیه‌کانمان له‌هه‌م���وو‬ ‫به‌شه‌کانی کاروهه‌ڵسوڕانی کۆمه‌ڵه‌‬ ‫قسه‌وباسێکی‌‌پێشکه‌شکرد‪.‬‬ ‫له‌به‌شی کۆتایی سمینار هه‌ڵبژاردن‬ ‫کراو کۆمیته‌یه‌کی نوێ بۆ راپه‌ڕاندنی‬ ‫کاروباره‌کان دیاریکرا‪.‬‬ ‫‌ کۆمه‌ڵێ���ک له‌وئه‌ندامان���ه‌ی‬ ‫ک���ه‌ به‌ه���ۆی گرفت���ی رێگ���ه‌‬ ‫نه‌یانتوانیب���وو له‌کۆبوون���ه‌وه‌دا‬ ‫به‌ش���داری بکه‌ن‪،‬له‌ڕێگه‌ی ته‌لفون‬ ‫راوبۆچوونه‌کان���ی خۆی���ان له‌گه‌ڵ‬ ‫کۆنفرانس باسکرد‪ .‬کۆنفرانس دوای‬ ‫چه‌ند س���ه‌عات کار‪ ،‬س���ه‌رکه‌توانه‌‬ ‫کۆتایی به‌کاری خۆی هێنا‪.‬‬

‫ڕۆژی ش����ه‌مم ‌ه رێککه‌وتی ‪23‬‬ ‫ی ژانویه‌ی ‪ 2010‬س����مینارێکی‬ ‫به‌ری����ن به‌به‌ش����داری نوێنه‌رانی‬ ‫الی����ه‌ن‌و رێکخراوو که‌س����ایه‌تیه‬ ‫‌سه‌ربه‌خۆیه‌کان له‌شاری ‌ئۆسڵۆ‬ ‫پێته‌خت����ی نۆروێژ ب����ۆ هاوڕێ‬ ‫ره‌زا که‌عبی‪ ،‬ئه‌ندامی ده‌‌فته‌ری‬ ‫سیاس����ی‌و جێگری س����کرتێری‬ ‫کۆمه‌ڵ����ه‌ی زه‌حمه‌تکێش����انی‬ ‫کوردستان پێکهات‪.‬‬ ‫ه����اوڕێ ره‌زاکه‌عبی س����ه‌ره‌تا‬ ‫باسێکی له‌مه‌ڕ دۆخی هه‌نووکه‌یی‬ ‫ئێران‌و کوردستان‪ ،‬په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫ئێعترازیه‌کان����ی‬ ‫بزوتن����ه‌وه‌‬ ‫ئ����ه‌م دواییان����ه‌ له‌سه‌راس����ه‌ری‬ ‫ئێ����ران‪ ،‬روانگ����ه‌ی خه‌ڵک����ی‌و‬

‫ئه‌رک‌و به‌رپرس����ایه‌تی کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫پێشکه‌شکرد‪ .‬دوای ته‌واوبوونی‬ ‫باسه‌کانی هاوڕێ ره‌زا‪ ،‬سه‌ره‌ی‬ ‫باسولێدوان له‌الیه‌ن به‌شداربووان‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵێک پرس����یاری گرینگ‬ ‫له‌وێ له‌الی����ه‌ن به‌ش����داربووان‬ ‫ئاراسته‌ی سمیناره‌که‌‌ کرا‌و هاوڕێ‬ ‫ره‌زاکه‌عب����ی هه‌تائه‌وجێگ����ه‌ی‬ ‫مه‌جال بوو‌و ده‌گوونجاو‪ ،‬واڵمی‬ ‫پرس����یاره‌کانی دایه‌وه‌‪ .‬سمینار‬ ‫دوای نزی����ک س����ێ س����ه‌عات‬ ‫سه‌رکه‌وتووانه‌ کۆتایی پێهات‪.‬‬ ‫جێگ����ه‌ی خۆیه‌ت����ی سپاس����ی‬ ‫هه‌م����وو ئه‌وهاوڕێیان����ه‌ بکرێت‬ ‫ک����ه ‌به‌ش����ێوه‌ی جۆراوجۆر بۆ‬

‫هه‌واڵی چاالکییه‌کانی کۆمه‌ڵه ل ‌ه نۆروێژ‌‬ ‫نۆروێ���ژ‪ ،‬له‌گه‌ڵ کارگێڕان���ی به‌رزی‬ ‫به‌ش���ی زانس���تی زانیاره‌کانی واڵت‬ ‫له‌وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی نۆروێژ‪ ،‬دادگای‬ ‫ئیستنافی (وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵتی‬ ‫نۆروێژ) وبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌رتی کۆچبه‌ریی‬

‫نۆروێژ‌و هه‌روه‌ها ئه‌منستی(ڕێکخراوی‬ ‫لێبوردنی نێونه‌ته‌وه‌یی) دانیش���تنی‬ ‫هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫وه‌ف���دی کۆمه‌ڵ���ه‌ش پێکهاتب���وو‬ ‫له‌ه���اوڕێ ره‌زاکه‌عب���ی ئه‌ندام���ی‬

‫ده‌فته‌ری سیاس���ی‪ ،‬ه���اوڕێ که‌ریم‬ ‫که‌ریمی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی‪،‬‬ ‫ه���اوڕێ عه‌لی���ڕه‌زا ق���ادری وکادری‬ ‫کۆمه‌ڵ���ه‌ له‌نۆروێژ وه���اوڕێ ئه‌نوه‌ر‬ ‫بایزیدی ئه‌ندام���ی کۆمیته‌ی کۆمه‌ڵ ‌ه‬

‫راپه‌ڕاندنی ئه‌رکی به‌ڕێوه‌چوونی‬ ‫ئ����ه‌م س����میناره‌ وپێکهێنان����ی‬ ‫دانیشتن‌و باس����ولێدوان له‌گه‌ڵ‬ ‫الی����ه‌ن ک����وردی‌و نۆروێژیه‌کان‬ ‫به‌هه‌موو ش����ێوه‌یه‌ک هه‌وڵیاندا‌و‬ ‫ئه‌رکیان له‌ئه‌ستۆگرت‪.‬‬

‫له‌نۆروێژ‪.‬‬ ‫لێ���ره‌ س���رنجتان راده‌کێش���ین بۆ‬ ‫راپۆرتی ئه‌م دانیشتنانه‌ که‌ڕاپۆرته‌ی‬ ‫له‌الیه‌ن هاوڕێ باقی نوینه‌ری کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫له‌ نورویژ تالبولعیلم ئاماده‌کراوه‌‪.‬‬

‫دانیشتنی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشان له‌گه‌ڵ پارتی لیبراڵی نۆروێژ‬ ‫دوش���ه‌ممه‌ رێککه‌وتی ‪ 25‬ی ژانوی ‌ه ‪2010‬‬ ‫هاوڕێ ره‌زاکه‌عبی دانیشتنێکی له‌گه‌ڵ به‌ڕێز‬ ‫«ئۆدئه‌ینار دۆروم» که‌س���ایه‌تی ناوداری‬ ‫نۆروێژی وسیاس���ه‌توانی پارت���ی لیبرالی‬ ‫نۆروێژ له‌ده‌فت���ه‌ری ناوه‌ن���دی ئه‌وپارتی ‌ه‬ ‫له‌نۆروێژ پێکهێنا‪.‬‬ ‫له‌م دانیش���تنه‌دا هه‌روه‌ها به‌رپرس���ێکی‬ ‫به‌شی نێونه‌ته‌وه‌یی پارتی لیبرال به‌شداربوو‪.‬‬ ‫هاوڕێ ره‌زا س���ه‌ره‌تا باسێکی له‌مه‌ڕ دۆخی‬ ‫ئێران وکوردس���تان پێشکه‌ش���کرد‪ ،‬پاشان‬ ‫له‌الی���ه‌ن وه‌ف���دی پارتی لیبرال���ی نۆروێژ‬ ‫کۆمه‌ڵێک پرسیارئاراس���ته‌کران‪ .‬له‌وێ دو‬ ‫نوسراوه‌ی کۆمه‌ڵه‌ به‌زمانی نۆروێژی‪ ،‬له‌مه‌ڕ‬ ‫دۆخی ئێران‌و کوردس���تان له‌دوای روخانی‬ ‫کۆماری ئیس�ل�امی‌و هه‌روه‌ها سیاس���ه‌تی‬ ‫کۆمه‌ڵ���ه‌ له‌ب���واری په‌نابه‌ری پێش���که‌ش‬ ‫کران‪.‬‬ ‫هه‌رل���ه‌وێ «ئودئین���ار دۆروم» وتی ک ‌ه‬

‫پارتی لیبراڵ له‌گه‌ڵ ئه‌وپرنس���یپانه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫ل��� ‌ه نووس���راوه‌که‌دا ئاماژه‌ی���ان پێکراوه‌‪.‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ی ئێران ودۆخی په‌نابه‌ری دوباسی‬ ‫گرینگی رۆژه‌ڤ���ی مێدی���اکان پێک دێنن‪.‬‬

‫ئێم ‌ه باس���کردنی پێش���نیار‌بۆچاره‌سه‌ری‬ ‫گرفتی په‌نابه‌ران ب ‌ه ئه‌رکی خۆمان ده‌زانین‬ ‫وپارتی لیبرالی نۆروێ‌ژ داکۆکی ل ‌ه پاراستنی‬ ‫ئه‌وپرنس���یپانه‌ده‌کات‪« .‬ئۆدئه‌ین���ار»‬

‫هه‌روه‌ها وتی ئێم���ه‌ دۆخی ئێران به‌جیدی‬ ‫س���ه‌یر ده‌که‌ین‪ .‬پێش���ووتر ئێم ‌ه وتوومان ‌ه‬ ‫که‌ ئاکام���ی هه‌ڵبژاردنی ئ���ه‌م دواییانه‌ی‬ ‫س���ه‌رکۆماری له‌ئێران مه‌شروعیه‌تی نییه‌‌و‬ ‫داوام���ان له‌وه‌زی���ر ده‌ره‌و‌ه ک���رد ئاکامی‬ ‫ئه‌وهه‌ڵبژاردنه‌ به‌ڕه‌سمی نه‌ناسێت‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها وتی ئێمه‌ خوازیاری هه‌ڵوێستی‬ ‫تون���دی نۆروێژ وکۆمه‌ڵگ���ه‌ی نێونه‌ته‌وه‌ی‬ ‫له‌هه‌مبه‌ر ئێرانین‪ ،‬له‌گه‌ڵ گه‌مارۆی ئێرانین‪،‬‬ ‫به‌اڵم زیات���ر له‌بیری ئه‌وه‌دایین گه‌مارۆدانی‬ ‫ئێران زیان به‌خه‌ڵکی ئاس���ایی نه‌گه‌یه‌نێت‬ ‫ونه‌بێته‌هۆی به‌هێزبوون���ی هێزه‌کانی رژیم‬ ‫ودورکه‌وتن���ه‌وه‌ی خه‌ڵک له‌ئۆپۆزیس���یون‪.‬‬ ‫ده‌بێ���ت بااڵنس���ێک رابگیرێ���ت‪ ،‬ب���ه‌اڵم‬ ‫نا‌بێ���ت له‌به‌کارهێنانی گووش���اری جیددی‬ ‫بۆس ‌هر‌ س���ه‌رئێران بۆپاش���گه‌زبوونه‌وه‌یان‬ ‫له‌په‌ره‌پێدان به‌چه‌کی کۆمه‌ڵکوژی ناوکی‪،‬‬ ‫چاوپۆشی بکرێت‪.‬‬

‫ه���اوکات هه‌ڵس���وکه‌وت له‌گ���ه‌ڵ ئێران‬ ‫نابێ���ت ته‌نیا له‌چوارچێوه‌ی قس���ه‌دا بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وهه‌ڕه‌ش���ه‌‌و مه‌ترس���یانه‌ی که‌له‌الی���ه‌ن‬ ‫کۆماری ئیسالمی ده‌کرێت‪ ،‬ده‌بێت به‌توندی‬ ‫به‌رپه‌رچ بدرێنه‌وه‌‪ .‬جێگ���ه‌ی ئاماژه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫پارت���ی لیب���رال کۆنترین پارتی سیاس���ی‬ ‫نۆروێژی���ه‌ ک ‌ه له‌س���اڵی ‪ ١٨٨٤‬دامه‌زراوه‌‌و‬ ‫له‌دابینکردن���ی ده‌س���ه‌اڵتێکی گه‌لی���ی‌و‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دیموکراتیک له‌و‌اڵتی نۆروێژ‪،‬‬ ‫لیبراڵ‬ ‫‌‌‬ ‫رۆڵێک���ی گرینگی هه‌ب���ووه‌‪ .‬پارتی‬ ‫دابینکردن���ی ماف���ی م���رۆڤ‪ ،‬پارێزگاری‬ ‫له‌مافی ت���اک‪ ،‬کراوه‌ی���ی کۆمه‌ڵگ ‌ه وتاکی‬ ‫ئه‌ندامان‪ ،‬په‌ره‌پێدان به‌بواره‌کانی کولتور‌و‬ ‫هه‌ستی لێبوردویی به‌ئه‌رکی سه‌ره‌کی خۆی‬ ‫ده‌زانێت‌‪ .‬پارتی لیبرال هه‌روه‌ها خوازیاری‬ ‫دابینکردن���ی ئ���ازادی ت���اک‌و ه���اوکات‬ ‫په‌ره‌پێ���دان ب ‌ه به‌رپرس���ایه‌تیه‌کانی تاکی‬ ‫مرۆڤ له‌به‌رامبه‌ر یه‌کدیدایه‌‪.‬‬

‫دانیشتنی کۆمه‌ڵه‌له‌گه‌ڵ ‪‌UDI، UNE‬و ‪Lanfino‬ی نۆروێژ‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫دانیشتنێکی گرینگی له‌گه‌ڵ کارگێڕانی‬ ‫به‌رزی به‌شی زانستی زانیاره‌کانی واڵت‬ ‫له‌وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه‌ی نۆروێژ‪ ،‬دادگای‬ ‫ئیستنافی (وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵت)‬ ‫وبه‌ڕێوه‌به‌رایه‌رت���ی کۆچبه‌ریی نۆروێژ‬ ‫پێکهێنا‪.‬‬ ‫ڕۆژی سێ ش���ه‌ممه‌ رێککه‌وتی ‪ 26‬ی‬ ‫ژانویه‌ ه���اوڕێ ره‌زا که‌عبی له‌درێژه‌ی‬ ‫دیداروچاوپێکه‌وتنه‌کان���ی له‌نۆروێ���ژ‬ ‫له‌گه‌ڵ کارگێڕانی به‌رزی به‌شی زانستی‬ ‫زانیاره‌کانی واڵت له‌وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫نۆروێژ‪ ،‬دادگای ئیستنافی (وه‌زاره‌تی‬

‫ده‌ره‌وه‌ی واڵت)‌و ئیداره‌ی رێوه‌به‌رایه‌رتی‬ ‫کۆچبه‌ریی نۆروێژ دانیشتنی له‌ئیداره‌ی‬ ‫ناوه‌ندی ئ���ه‌و وه‌زاره‌تخانه‌ له‌ش���اری‬ ‫ئۆس���ڵۆ پێکهێن���ا‪ .‬له‌م دانیش���تنه‌دا‬ ‫«سیدسێل ڤیبێرگ» به‌رپرسی به‌شی‬ ‫زانس���تی زانیاره‌کانی واڵت له‌وه‌زاره‌تی‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی نۆروێژ‪ ،‬راوێژکاری رۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاس���ت وباکوری ئه‌فریقا‪ ،‬خاوه‌نی‬ ‫دکتورای فه‌لس���ه‌فه‌‪ ،‬کارناسیی بواری‬ ‫ئایینی‪ ،‬کاروباری په‌نابه‌ریی‌و وه‌زاره‌تی‬ ‫»‬ ‫دادوه‌‌ری‌و «گ���رو هاس���ێل کنیپ���ه ‌‬ ‫راوێژکاری رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‪ ،‬خاوه‌نی‬ ‫دوکتورای زانسته‌سیاسیه‌کان له‌به‌شی‬ ‫زانستی زانیاریه‌کانی واڵت له‌وه‌زاره‌تی‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی نۆروێ���ژ‌و هه‌روه‌ه���ا ‪10‬که‌س‬

‫له‌کارگێڕان و کارناسانی به‌رزی دادگای‬ ‫ئیستنافی (وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵت)‌و‬ ‫هیئه‌تی پێداچونه‌و‌ه به‌سه‌رکه‌یسه‌کانی‬ ‫داواکارانی په‌نابه‌ریی‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌رتی‬ ‫کۆچبه‌ریی نۆروێژ به‌شداربوون‪.‬‬ ‫‌هاوڕێ ره‌زاکه‌عبی س���ه‌ره‌تا باسێکی‬ ‫له‌م���ه‌ڕ دۆخ���ی ئێرانوکوردس���تان‪،‬‬ ‫گۆڕانه‌کانی ئه‌م دوایانه‌‌و رۆڵی کۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫ئه‌رکوبرپرسایه‌تیه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ له‌دۆخی‬ ‫ئێس���تاوداهاتوودا پێش���که‌ش ک���رد‪.‬‬ ‫ی ب ‌ه ‪ 40‬مین س���اڵی‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ئاماژه‌ ‌‬ ‫کاروتێکۆش���انی کۆمه‌ڵ ‌ه کرد‌و وتی له‌م‬ ‫‪ 40‬ساڵه‌دا کۆمه‌ڵ ‌ه شۆڕشێکی گه‌وره‌ی‬ ‫له‌ژیانی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کورس���تانی‬ ‫رۆژهه‌اڵت���دا پێکهێن���اوه‌‪ .‬له‌مه‌ڕ دۆخی‬ ‫ژنانی به‌شێوه‌یه‌کی هه‌له‌الیه‌ن ‌ه وبه‌رباڵو‬ ‫کاریک���ردووه‌‌و به‌هه‌م���وو ش���ێویه‌ک‬

‫هه‌وڵیداو‌ه ژن���ان هه‌رچی زیاتر له‌گه‌ڵ‬ ‫دۆخی خۆیان‪ ،‬سیاس���ه‌ت‌و مافه‌کانیان‬ ‫ئاشنا بکات‪ .‬کۆمه‌ڵ ‌ه پارێزه‌ری ده‌ربڕینی‬ ‫ئ���ازادی بیروڕاوبۆچوون‪ ،‬س���کوالریزم‬ ‫وپه‌رپێ���دان به‌ماف���ی دیموکراتیک���ی‬ ‫خه‌ڵکی ئاسایی بووه‌‌و به‌هه‌مووتوانایه‌و‌ه‬ ‫له‌بواره‌جۆره‌جۆره‌کان‪ ،‬هه‌رل ‌ه ش���ه‌ڕی‬ ‫چه‌کداری���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌ت���ا س���ازماندانی‬ ‫به‌ره‌نگاری���ی و خۆڕاگ���ری جه‌ماوه‌ری‬ ‫خه‌ڵک له‌هه‌مبه‌ر کۆماری ئیس�ل�امیدا‬ ‫تێکۆش���اوه‌‌و ئێس���تاش به‌هاندان���ی‬ ‫خه‌ڵک بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی له‌دژی‬ ‫سیاس���ه‌ته‌کانی کۆم���اری ئیس�ل�امی‪،‬‬ ‫تێده‌کۆشێت که‌ ئه‌رکی مێژوویی خۆی‬ ‫له‌به‌رابه‌ر خه‌ڵکی کوردستان وکۆمه‌اڵنی‬ ‫به‌رین���ی خه‌ڵک به‌ج���ێ بێنێت‌‪ .‬دوای‬ ‫باسه‌کانی هاوڕێ ره‌زا‪ ،‬کۆمه‌ڵێک پرسیار‬

‫له‌الیه‌ن به‌ش���داربوانه‌وه‌ ئاراس���ته‌کرا‪.‬‬ ‫هاوڕێ ره‌زا له‌الی���ه‌ن کۆمه‌ڵه‌وه‌‌ داوای‬ ‫لێک���ردن که‌ ئاس���انکاری زیاتر بکرێت‬ ‫ب���ۆ ئ���ه‌وه‌ی داواکاران���ی په‌نابه‌رانی‬ ‫کورد‪ ،‬وپێڕاگه‌ێش���تنی تایبه‌ت بکرێت‬ ‫به‌دۆخ���ی ژنان‌و مندااڵنی کوردس���تان‬ ‫له‌الیه‌ن شه‌ریک ‌ه بازرگانی ونه‌وتیه‌کانی‬ ‫نۆروێ���ژ که‌له‌گ���ه‌ڵ ئێ���ران پێوه‌ندی‬ ‫بازرگانی���ان هه‌ی ‌ه بۆئه‌وه‌ی به‌ش���ێک‬ ‫له‌وداهاتانه‌ ته‌رخانبکرێن بۆپێشکه‌وتنی‬ ‫بواری ژن���ان ومندااڵن له‌کوردس���تان‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ه���اوڕێ ره‌زاکه‌عب���ی داوای‬ ‫لێکردن پێوه‌ندیه‌کان���ی نۆروێژ له‌گه‌ڵ‬ ‫کۆمه‌ڵه‌وڕێکخراو ه‌کوردس���تانیه‌کان‬ ‫پ���ه‌ره‌ی‌پێبدرێ���ت‌و ئه‌وپه‌نابه‌ران���ه‌ی‬ ‫ک���ه‌ له‌واڵتانی دیکه‌ ب���ێ وه‌اڵم ماون‪،‬‬ ‫وه‌ک په‌نابه‌ری سیاس���ی ل ‌ه سه‌همیه‌ی‬ ‫دیاریک���راوی نۆروێ���ژ بهێندرێ���ن ب���ۆ‬ ‫نۆروێژ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ساڵوه‌گه‌ڕ ‌ی ‪22‬ی‬ ‫رێبه‌ندان‌و‪...‬‬ ‫پاشماوه‌‬ ‫ی‬ ‫هه‌موو دیارده‌كان ئاماژه‌ بۆ ئه‌و راستیی ‌ه ده‌كه‌ن كه‌‪ ،‬كۆمار ‌‬ ‫ی‬ ‫ئیسالمی‌ ناتوانێ‌ ن ‌ه له‌و ته‌ریك كه‌وتنه‌وه‌ نێونه‌ته‌وه‌یی ‌ه خۆ ‌‬ ‫ێ س���ازانێك له‌گه‌ڵ ده‌ره‌و‌ه یان‬ ‫ده‌رب���از بكات و‪ ،‬نه‌ ده‌یهه‌و ‌‬ ‫ی ده‌بینێ‌‪ ،‬به‌ پێچه‌وان ‌ه‬ ‫ی خۆ ‌‬ ‫ناوخۆ بكات‪ ،‬ئه‌و كاره‌ ب ‌ه مه‌رگ ‌‬ ‫ی شه‌لم كوێرم ناپاریزم‪ ،‬بۆته‌ پیشه‌ی‌‌و ئه‌وه‌ ب ‌ه ته‌نیا‬ ‫سیاسه‌ت ‌‬ ‫ی خۆی‌ ده‌زانێ‌‪.‬‬ ‫رێگای‌ نه‌جات ‌‬ ‫له‌ راپه‌ڕینی‌ ئه‌وكاتدا‪ ،‬كوردستان ته‌نیا به‌شێك بوو‬ ‫‪ .3‬‬ ‫ی‬ ‫ل��� ‌ه ئێران كه‌‪ ،‬ب ‌ه گومانه‌و‌ه ب���ه‌ره‌ورووی‌ خومه‌ینی‌‌و رابه‌ران ‌‬ ‫ئیسالمی‌ بوه‌وه‌‌و بوو‌ه ئااڵهه‌ڵگری‌ دروشمه‌ دێمۆكراتیكه‌كان‌و‬ ‫ی‬ ‫راسته‌وخۆ مافه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی‌ خۆی‌ هێنایه‌ گۆڕێ‌‪ .‬به‌شێك ‌‬ ‫به‌رچاوی‌ شار‌و دێهاته‌كان له‌ الیه‌ن خه‌ڵكه‌و‌ه ئیدار‌ه ده‌كران‌و‬ ‫ی بزاوتی‌ ئیسالمی‌‪ ،‬تێیدا نه‌بووه‌ گوتاری‌ زاڵ‌و تا هات‪،‬‬ ‫روانین ‌‬ ‫كزوالواز بوو‌و په‌ڕاوێز خرا و‪ ،‬نه‌یانتوانی‌ خه‌ڵك چه‌ك بكه‌ن‌و‬ ‫ی كورد‬ ‫ی ئیس�ل�امی‌ دامه‌زرێنن‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌ بزوتنه‌وه‌ ‌‬ ‫ئیداره‌ ‌‬ ‫ی گشت ئێران‌و كوردستان‪،‬‬ ‫ی ئازادیخوازان ‌‬ ‫بوو ب ‌ه ده‌نگی‌ زواڵڵ ‌‬ ‫ی ئامانج��� ‌ه خنكاوه‌كانی‌ راپه‌ڕین‪.‬‬ ‫بوو ب ‌ه قایمترین س���ه‌نگه‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كرده‌ چقڵ ‌‬ ‫هه‌ر ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ش بوو كه‌‪ ،‬كوردس���تان ‌‬ ‫چاوی‌ گه‌ور‌ه كاربه‌ده‌ستانی‌ كۆماری‌ ئیسالمیی‌‌و ئاوها درندان ‌ه‬ ‫هێرشیان كرد‌ه سه‌ر ئه‌و گه‌له‌‪.‬‬ ‫ی ئیس�ل�امی‌‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌وكات له‌ گش���ت ئێراندا‪ ،‬بیری‌ حوكم ‌‬ ‫ی ئێراندا‪،‬‬ ‫ی زاڵ ب���وو‪ ،‬ل ‌ه بزوتنه‌و‌هی‌ ئێس���تای‌ خه‌ڵك ‌‬ ‫گوتار ‌‬ ‫ی سكۆالر ل ‌ه پێشه‌وه‌یه‌‪ .‬ئه‌و راستیی ‌ه وایكردوو‌ه‬ ‫داخواز وبیر ‌‬ ‫ێ‬ ‫ی هه‌ی ‌ه تا بتوان ‌‬ ‫ك ‌ه ئه‌مجاره‌یان بزوتنه‌وه‌ی‌ كوردستان شانس ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئێستا دابنێ‌‌و ره‌وای ‌‬ ‫ی گه‌ور‌ه له‌س���ه‌ر ئه‌م بزاڤه‌ ‌‬ ‫كاریگه‌ری ‌‬ ‫ی هه‌موو گه‌النی‌ ئێران‌و وه‌ك‬ ‫ی به‌ به‌رینی‌ بخاته‌ به‌ر دیده‌ ‌‬ ‫خۆ ‌‬ ‫جاری‌ پێشوو‪ ،‬ته‌ریك نه‌كه‌وێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و خااڵنه‌ی‌ سه‌روتر باسیان لێوه‌كرا‪ ،‬ده‌ریده‌خه‌ن‬ ‫‪ .4‬‬ ‫ی‬ ‫ی روون به‌رانب���ه‌ر بزوتن���ه‌وه‌ ‌‬ ‫ك���ه‌‪ ،‬ك���رده‌وه‌‌و هه‌ڵوێس���ت ‌‬ ‫ی ئێ���ران‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ن ك���ورده‌وه‌‪،‬‬ ‫ی ئ���ه‌ورۆ ‌‬ ‫دێمۆكراس���یخواز ‌‬ ‫ی هه‌نووكه‌ی���ی‌‌و گرینگه‌‪ .‬ب ‌ه ب���ڕوای‌ ئێم ‌ه ئه‌م‬ ‫پێویس���تییه‌ك ‌‬ ‫ی ل ‌ه خۆ بگرێ‌‪ .‬یه‌كه‌م‪:‬‬ ‫هه‌ڵوێسته‌ ده‌بێ‌ دوو ته‌وه‌ره‌ی‌ سه‌ره‌ك ‌‬ ‫ب���ه‌ روونی‌ داخواز‌ه نه‌ته‌وییه‌كانی‌ خۆی‌ فۆرمۆله‌ بكات‌و رایان‬ ‫بگه‌یه‌ن���ێ‌‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ئ���ه‌و داخوازییان ‌ه بۆ ك���ه‌س نامۆ نین‪،‬‬ ‫پێموایه‌ ده‌بێ‌ سوور بین كه پێداگری‌ كردن له‌ سه‌ریان‪ ،‬ببێت ‌ه‬ ‫ێ‬ ‫ی هه‌مووان‌و هیچ ك���ه‌س‌و الیه‌نێك نه‌توان ‌‬ ‫ی سه‌رش���ان ‌‬ ‫ئه‌رك ‌‬ ‫به‌ مه‌یلی‌ خۆی‌ بیانخات ‌ه پش���ت گوێ‌‪ .‬دووهه‌م‪ :‬كوردس���تان‬ ‫ی‬ ‫ێ پێداگر بێ‌ له‌مه‌ڕ مافه‌ دێمۆكراتیك‌و ئینس���انییه‌كان ‌‬ ‫ده‌ب��� ‌‬ ‫ی پێشكه‌وتوودا‪ .‬س���ه‌ركیترینی‌ ئه‌و مافان ‌ه‬ ‫ناس���راو ل ‌ه جیهان ‌‬ ‫ی خۆمان و‪ ،‬س���ووربوونی‌ خۆمان بۆ‬ ‫بكه‌ین ‌ه ئامانج‌و داخوازی ‌‬ ‫ی ئه‌و دوو‬ ‫وه‌دیهێنایان به‌ هه‌موان رابگه‌یه‌نین‪ .‬بۆ جێگیركردن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی س���ه‌ر شانمانه‌ كه‌ ب ‌ه كرده‌وه‌ ‌‬ ‫ته‌وه‌ر‌ه له‌ داخوازیی‌‪ ،‬ئه‌رك ‌‬ ‫ی گشت‬ ‫ی مه‌ده‌نی‌‪ ،‬سه‌رنج ‌‬ ‫جه‌ماوه‌ریی‌‌و نومایش���ی‌ ئیعتیرازی ‌‬ ‫خه‌ڵكی‌ ئێران به‌ره‌و كوردستان رابكێشین‪ .‬ته‌نیا له‌و حاڵه‌دای ‌ه‬ ‫ی بزوتنه‌وه‌ی‌ كورد ب ‌ه قورس���ی‌ دێت ‌ه مه‌یدان‪ .‬ئێم ‌ه‬ ‫ك��� ‌ه وه‌زن ‌‬ ‫ناتوانین‌و نابێ‌ ته‌نی���ا یه‌كێك له‌و دوو ته‌وه‌ره‌ بكه‌ینه‌ ئامانج‬ ‫ێ هاوارمان‬ ‫ی كۆمه‌اڵیه‌ت���ی‌‪ ،‬پێمانواب ‌‬ ‫ێ كرده‌‌و ئیعتیراز ‌‬ ‫ی���ان ب ‌‬ ‫ده‌بیسترێ‌‌و بایه‌خی‌ گونجاوی‌ بۆ داده‌ندرێ‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌ورۆ‪ ،‬كوردس���تان ده‌توان���ێ‌ ه���ه‌م ده‌وری‌ زۆر‬ ‫‪ .5‬‬ ‫گرینگ له‌ بزاڤی‌ دێمۆكراس���یخوازی‌ ئێران���دا بگێڕێ‌ و‪ ،‬هه‌م‬ ‫ی‬ ‫ی خۆی‌‪ ،‬هه‌نگاو ‌‬ ‫ی ماف���ه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ‌‬ ‫بۆ ده‌س���ته‌به‌ر كردن ‌‬ ‫گه‌ور‌ه باوێژێ‌‪ .‬دوو ده‌لیل���ی‌ به‌هێزم بۆ ئه‌و ده‌ربڕین ‌ه هه‌یه‌‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ :‬خه‌ڵكی‌ كوردس���تان ‪ 31‬ساڵ ‌ه خۆراگرانه‌ به‌رانبه‌ر به‌و‬ ‫ی‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه دیكتاتۆرییه‌ وه‌ستاوه‌‌و ئه‌گه‌ر شكست‌و نوشستیش ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ن���ه‌داوه‌‪ .‬ئ���ه‌و راوه‌س���تاوییه‌ ئۆتۆریته‌یه‌ك ‌‬ ‫دیب���ێ‌‪ ،‬كۆڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫مه‌عنه‌وی‌ به‌خش���یوه‌ به‌ كورد ل ‌ه ناو هه‌م���وو ئازادیخوازان ‌‬ ‫ی تایبه‌تی‌ بۆ ده‌كه‌ن‪ .‬دووهه‌م‪ :‬گه‌لی‌ كورد‬ ‫ئێراندا‌و حیس���اب ‌‬ ‫هیچ دوو دڵی‌‌و رارایه‌كی‌ به‌رانبه‌ر ب ‌ه هیچ باڵێكی‌ ده‌س���ه‌اڵت‬ ‫نییه‌‌و حیس���ابی‌ خۆی‌ له‌ مێژه‌ له‌و سیسته‌م ‌ه جیا كردۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫ی‬ ‫بۆیه‌ یه‌كپارچه‌یه‌ ل ‌ه هه‌ڵوێس���تی‌ به‌رانبه‌ر به‌م رێژیمه‌‪ .‬بیر ‌‬ ‫ی نیی ‌ه و‪ ،‬له‌م واڵته‌دا هیچ‬ ‫ی پێگه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی ئیسالم ‌‬ ‫ئیس�ل�احخواز ‌‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و‬ ‫ی رزگاری ‌‬ ‫بزوتنه‌وه‌یه‌كی‌ مه‌زهه‌بێ‌ به‌س���ه‌ر بزاڤ��� ‌‬ ‫ێ باشترین‬ ‫دێمۆكراس���یدا‪ ،‬سه‌ر ناكه‌وێ‌‪ .‬كوردس���تان ده‌توان ‌‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌یی‌‪ ،‬نه‌ته‌و‌ه‬ ‫پاڵپشتی‌ دێمۆكراسی‌‌و پێشه‌نگی‌ داخوازی ‌‬ ‫ی ئێران به‌هێز‌و پڕ‬ ‫بنده‌سته‌كانی‌ ئێران بێ‌‌و بزوتنه‌وه‌ی‌ ئێستا ‌‬ ‫ناوه‌رۆك بكات‪.‬‬ ‫ێ ئه‌وه‌ش بڵێین‬ ‫ی ئه‌و فاكته‌ر‌ه گرینگانه‌‪ ،‬ده‌ب ‌‬ ‫سه‌ره‌رای‌ بینین ‌‬ ‫ی كوردس���تان‪ ،‬ته‌نیا ل��� ‌ه یه‌كگرتووییدا دێت ‌ه‬ ‫ئه‌و ده‌ورگێرانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هاوئاهه‌نگی‌ حیزب ‌ه سیاس���ییه‌كان‌و هه‌نگاو ‌‬ ‫دی‌‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت ‌‬ ‫هاوب���ه‌ش‪ ،‬ده‌توانێ‌ ئه‌م گرێپوچكان���ه‌ بكاته‌وه‌‪ .‬الموایه‌ هیچ‬ ‫ی‬ ‫الیه‌نێك ناب���ێ‌ ب ‌ه ته‌نیا بچێته‌ ئه‌و مه‌یدانه‌‪ ،‬یان س���ه‌ره‌را ‌‬ ‫ی‬ ‫ی گشتی ‌‬ ‫ئیختیالف‌و نالێكیمان له‌گه‌ڵ یه‌ك‪ ،‬نابێ‌ به‌رژه‌وه‌ندی ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌بیر بكه‌ین‪ .‬بۆی ‌ه هه‌وه‌ڵین هه‌نگاو حه‌ولدان ‌ه بۆ س���ازكردن ‌‬ ‫ی بزوتنه‌و‌هی‌ كوردیی‌ له‌م���ه‌ڕ ئه‌و دوو‬ ‫ی ناوخۆی��� ‌‬ ‫دیالۆگێك��� ‌‬ ‫ی كۆمه‌ڵ ‌ه ل ‌ه‬ ‫ته‌وه‌ره‌ س���ه‌ره‌كییه‌ی‌ پێشتر باس���كران‪ .‬ئێمه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫الیه‌ن خۆمانه‌و‌ه كار بۆ ئه‌و مه‌به‌س���ته‌و‪ ،‬ل ‌ه س���ه‌ر ئه‌ساس ‌‬ ‫ی ناومان بردن‪ ،‬ده‌خه‌ین ‌ه پێش ئیئتیالف‌و‬ ‫ئه‌و پره‌نس���یپانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ل ‌ه ده‌ره‌و‌هی‌ كوردس���تان‌و ئه‌ه‌وه‌ به‌ هه‌ڵوێس���ت ‌‬ ‫هاوپه‌یمان ‌‬ ‫ش���یاو ده‌زانین بۆ هه‌م���وو الیه‌نێكیش‪ .‬پێویس���ته‌ نه‌هێڵین‬ ‫ی ناوخۆم���ان گه‌وره‌ت���ر بێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵك���وو پێكه‌و‌ه‬ ‫كه‌له‌ب���ه‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌نگاوه‌كان ‌‬ ‫كاركردن ل ‌ه بوار‌ه هاوبه‌شه‌كاندا بكه‌ین ‌ه بنه‌ما ‌‬ ‫داهاتوو‪ .‬‬

‫هه‌واڵ‬

‫کۆماری ئیسالمی سنوری هه‌رێمی‬ ‫كوردستانی تۆپباران كرد‬

‫دیداری‌ كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫حیزب ‌ی یه‌كیه‌ت ‌ی‬ ‫كوردی‌ سوریه‌ ”‬

‫هێ���زه‌ کان���ی كۆماری ئیس�ل�امی‬ ‫ئێران ناوچه‌ س���نووریه‌كانی هه‌رێمی‬ ‫كوردستان تۆپباران ده‌كات‪.‬‬ ‫ب���ه‌ پێ���ی راپۆرتێک���ی‌ س���ایتی‬ ‫مه‌كته‌ب���ی ناوه‌ندی���ی راگه‌یاندن���ی‬ ‫یه‌كێتی نیش���تمانی كوردستان سه‌ر‬ ‫له‌به‌یان���ی رۆژی هه‌ین���ی چوندی���ن‬ ‫گوند له‌ ناوچه‌سنووریه‌کانی هه‌رێمی‬ ‫کوردس���تان ل���ه‌ الی���ه‌ن هێزه‌کانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی تۆپباران کرا‪.‬‬ ‫به‌ پێ���ی هه‌واڵه‌كه‌ تۆپبارانه‌كه‌ له‌‬ ‫كاتژمێر ‪ 9‬بۆ ‪10‬ی سه‌رله‌به‌یانی بوو‌ه‬ ‫و گونده‌كانی (ش���ارۆش‪ ،‬كاسكان‪،‬‬ ‫قڕناته‌ و پشت ئاشان) ی له‌سنوری‬ ‫قه‌زای پش���ده‌ر س���ه‌ر به‌ پارێزگای‬ ‫سلێمانی گرتۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫تۆپبارانه‌كه‌ وه‌ك سه‌رچاوه‌كه‌ باسی‬ ‫ده‌كات زور ب���ه‌ چ���ڕی ئه‌نجامدراوه‌‬ ‫به‌اڵم زیانی گیانی و مادی تا ئێستا‬ ‫نه‌زانراوه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌سه‌عات ‪ 1‬ی پاشنیوه‌ڕۆی‬ ‫ئه‌مڕۆ ‪ 1/29‬وه‌ تۆپخانه‌كانی ئێران‬ ‫له‌ گونده‌كانی ئاڵی���ه‌ڕه‌ش و زێوكه‌‬ ‫له‌سنوری ناحیه‌ی ژاراوه‌ تۆپبارانیان‬ ‫ده‌ستپێكرده‌وه‌و تائاماده‌كردنی ئه‌م‬ ‫هه‌واڵه‌ تۆپبارانه‌كه‌ به‌رده‌وامه‌‪.‬‬

‫ئه‌مه‌له‌حاڵێكدایه‌ ه���ه‌ردوو گوندی‬ ‫زێوك���ه‌و ئاڵیه‌ڕه‌ش ل��� ‌ه ناوچه‌یه‌كی‬ ‫سه‌ختدان و له‌چه‌ند رۆژی رابردوشدا‬ ‫به‌فرێكی زۆر ئه‌و ناوچه‌یه‌ی گرتبۆوه‌‬ ‫بۆیه‌ ئێس���تا هاتووچۆی هاوواڵتیان‬ ‫له‌وناچه‌ی���ه‌ س���ه‌خته‌و ناتوانرێ���ت‬ ‫بزانرێت زیانه‌كانی ئه‌و تۆپبارانه‌ له‌و‬ ‫دوو گوند‌ه چین‪.‬‬ ‫ئ���ه‌م تۆپبارانه‌ی خاك���ی هه‌رێمی‬ ‫كوردستان له‌الیه‌ن هێزه‌كانی كۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی ئێرانه‌وه‌ له‌ حالێكدای ‌ه كه‌‬ ‫ماوی���ه‌ك و به‌ پێ���ی رێكه‌وتنێك كه‌‬ ‫ل���ه‌ نیوان ه���ه‌ردو حكومه‌تی هه‌ریم‬

‫و حكومه‌ت���ی ئێران���دا واژۆ كرابوو‪،‬‬ ‫راگیرابوو‪.‬‬ ‫ل���ه‌ س���االن و مانگانی راب���ردودا‬ ‫هێزه‌كان���ی كۆم���اری ئیس�ل�امی به‌‬ ‫بیان���ووی بوون���ی هێ���زه‌ چه‌كداره‌‬ ‫كورده‌كان���ی ئه‌پۆزس���ێونی ئ���ه‌و‬ ‫واڵت ‌ه ناوچه‌ س���نوریه‌كانی هه‌رێمی‬ ‫كوردستانیان تۆپباران ده‌كرد‪.‬‬ ‫له‌ ئه‌نجامی ئه‌و تۆپبارانانه‌ زیانێكی‬ ‫زۆری م���ادی له‌ گوندنش���ینه‌كان و‬ ‫هه‌ندێ جاریش زیانی گیانی ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫كه‌ناله‌كان���ی راگه‌یاندن���ی هه‌رێمی‬ ‫كوردستانه‌وه باڵو ده‌كرایه‌وه‌‪.‬‬

‫ی‬ ‫ی ژانویه‌ ‌‬ ‫ی ‪‌ 30‬‬ ‫رۆژی‌ ش���ه‌مم ‌ه رێكه‌وت ‌‬ ‫ی زاین���ی‌‪ ،‬عه‌بدولباق���ی‌ یوس���ف‬ ‫‪‌ 2010‬‬ ‫ی‬ ‫ی سیاس���ی‌‌و نوێنه‌ر ‌‬ ‫ی مه‌كته‌ب ‌‬ ‫ئه‌ندام ‌‬ ‫حیزب���ی‌ یه‌كیه‌تی‌ ك���ورد له‌ س���وری ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی س���ه‌ركردایه‌ت ‌‬ ‫س���ه‌ردانی‌ ناوه‌ن���د ‌‬ ‫ی كرد‌و له‌ الیه‌ن هاوڕێ عۆمه‌ر‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ ‌‬ ‫ی لێكرا‪.‬‬ ‫ئیلخانیزاده‌وه‌ پێشواز ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئێس���تا ‌‬ ‫له‌م دی���داره‌دا هه‌لومه‌رج ‌‬ ‫ی‬ ‫ی كوردستان ‌‬ ‫ئێران‌و كوردستان‌و ره‌وش ‌‬ ‫س���وریه‌ درای ‌ه به‌ر باس‌و لێكۆڵینه‌وه‌‌و‬ ‫ه���ه‌ردوو ال جه‌ختی���ان له‌وه‌كرده‌وه‌ ك ‌ه‬ ‫گۆڕانكاریی گرن���گ ل ‌ه ئێران به‌ڕێوه‌یه‌‌و‬ ‫ی‬ ‫پێویس���ت ‌ه كورد یه‌كگرتوانه‌ به‌راورد ‌‬ ‫ئه‌م دۆخ ‌ه بكات‪.‬‬ ‫ی قسه‌كان سه‌باره‌ت‬ ‫ی دیكه‌ ‌‬ ‫ته‌وه‌ره‌یه‌ك ‌‬ ‫ی هاوپه‌یمانییه‌ك له‌ نێوان‬ ‫ب ‌ه پێكهێنان ‌‬ ‫ی ل ‌ه س���وری ‌ه بوو ك ‌ه‬ ‫‪ 9‬حیزب���ی‌ كورد ‌‬ ‫ی ب���اش‌و هه‌نگاوێكی‌ مه‌زن‬ ‫ب ‌ه كارێك��� ‌‬ ‫هه‌ڵسه‌نگێندرا‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ل ‌ه دیداره‌كه‌دا هه‌ردووال س���ووربوون ‌‬ ‫خۆیان بۆ دۆستایه‌تی‌‌و هاوئاهه‌نگی‌ زیاتر‬ ‫له‌گه‌ڵ یه‌ك دووپاتكرده‌وه‌و دیداره‌ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ك���ه‌ش‌و هه‌وایه‌كی‌ دۆس���تانه‌دا كۆتایی‬ ‫پێهات‪.‬‬

‫دوو هه‌ڵسوڕاوو رۆژنامه‌نووسی کرماشان ده‌ستگیر كران‬ ‫كاوه‌ قاس����می كرماشانی هه‌ڵسوڕاوی مافی مرۆڤ‌و‬ ‫عه‌ل����ی ئیس��ل�امپور رۆژنامه‌ن����ووس له‌الی����ه‌ن هێزه‌‬ ‫ئه‌منیه‌تییه‌كانه‌وه‌ له‌ کرماشان ده‌ستگیركران‪.‬‬ ‫به‌ پێی هه‌واڵه‌کان رۆژی سێ‌شه‌ممه‌ ‪13‬ی رێبه‌ندان‬ ‫عه‌لی ئیس��ل�امپور‪ ،‬رۆژنامه‌نووس‌و سه‌رنووس����ه‌ری‬ ‫باڵوک����راوه‌ی «نوای وق����ت» له‌ الی����ه‌ن ئیتالعاتی‬ ‫کۆماری ئیس��ل�امی له‌ ش����اری کرماشان ده‌سبه‌سه‌ر‬ ‫کرا‪.‬‬ ‫عه‌لی ئیس��ل�امپور له‌ کاتێکدا ده‌سبه‌سه‌ر کرا که‌ به‌‬ ‫تۆمه‌تی باڵوکردنه‌وه‌ی درۆ به‌ ئامانجی ش����ێواندنی‬

‫بیرورای گشتی و جنێودان له‌ وێبالگه‌که‌یدا بۆ دادگا‬ ‫بانگ کرا بوو‪.‬‬ ‫له‌الیه‌کی تره‌وه‌ كاوه‌ قاسمی كرماشانی چاالكی مافی‬ ‫مرۆڤی كوردستان س����ه‌رله‌به‌یانی رۆژی چوارشه‌ممه‌‬ ‫‪14‬ی رێبه‌ن����دان له‌الی����ه‌ن هێ����زه‌ ئه‌منیه‌تییه‌كانه‌وه‌‬ ‫ده‌س����تگیرو ده‌ست به‌ س����ه‌ر كامپیوتێرو سه‌رجه‌م‬ ‫كه‌لوپه‌له‌ تایبه‌تییه‌کانیدا گیرا‌‪.‬‬ ‫كاوه‌ قاسمی كرماش����انی له‌ چاالكانی مافی مرۆڤی‬ ‫كوردستان‌و ئه‌ندامی كه‌مپه‌ینی یه‌ك میلیۆن ئیمزاو‬ ‫ئه‌ندامی رێكخراوی ئه‌دواری ته‌حكیمی وه‌حده‌ته‌‪.‬‬

‫دادگاییكردنی دوو به‌ندكراوی سیاسی كورد ”‬ ‫ب���ه‌ پێ���ی س���ه‌رچاوه‌ی هه‌واڵنێ���ری هێران���ا‪،‬‬ ‫دادگاییكردنی دوو هه‌ڵسووڕاوی سیاسی كورد ك ‌ه‬ ‫چوارمان���گ له‌وه‌پێش ل ‌ه الیه‌ن ئیداره‌ی ئیتالعاتی‬ ‫شاری كامیاران ده‌سبه‌سه‌ركرابوون‪ ،‬ل ‌ه شاری سنه‌‬ ‫به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫كومیته‌ی كوردستانی هه‌ڵسووڕاوانی مافی مرۆڤ‬

‫كاسبكارێکی کورد ب ‌ه‬ ‫گولله‌ی هێزه‌کانی‬ ‫رژیم كوژرا‬ ‫له‌ئه‌نجامی ته‌قه‌ی هێزه‌ ئه‌منیه‌تییه‌كانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی كاسبكارێك له‌ ناوچ ‌ه‬ ‫ئاالنی سه‌رده‌شت گیانی له‌ ده‌ستدا‪.‬‬ ‫به‌پێ����ی هه‌واڵێ����ك كه‌ ب����ه‌ رۆژهه‌اڵت‬ ‫گه‌یش����تووه‌‪ ،‬رۆژی چوارش����ه‌ممه‌ی‬ ‫راب����ردوو ل���� ‌ه ئه‌نجامی ته‌ق����ه‌ی هێز‌ه‬ ‫ئه‌منیه‌تییه‌كان����ی كۆماری ئیس��ل�امی‬ ‫ل���� ‌ه ناوچه‌ی ئاالنی س����ه‌ر به‌ ش����اری‬ ‫سه‌رده‌شت‪ ،‬كاسبكارێك به‌ ناوی قادر‬ ‫مورادی خه‌ڵكی گوندی «زێوه‌» گیانی‬ ‫له‌ ده‌ستدا‪.‬‬ ‫هێزه‌ ئه‌منیه‌تییه‌كانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫س����ااڵنێکی زۆره‌ ل ‌ه سه‌ر سنووره‌کانی‬ ‫کوردستان له‌گه‌ڵ کاس����بکارانی کورد‬ ‫وه‌ک دوژم����ن هه‌ڵس����وکه‌وت ده‌که‌ن‌‌و‬ ‫ته‌نیا زمانی گولل����ه‌ به‌کاردێنن که‌ له‌و‬ ‫ماوه‌یه‌دا ده‌یان هاواڵتی بێتاوانی کورد‬ ‫به‌ گولل����ه‌ی هێزه‌کانی رژی����م گیانیان‬ ‫له‌ده‌ست داوه‌‌‪.‬‬

‫رایگه‌یاند‪ ،‬دادگاییكردنی دوو هه‌ڵسووڕاوی سیاسی‬ ‫كورد ب ‌ه ناوه‌كانی ئه‌نوه‌ر ره‌حمانی كوڕی حه‌سه‌ن‌و‬ ‫ئه‌نوه‌ر ره‌حمانی كوڕی فارس رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ ‪11‬‬ ‫رێبه‌ندان له‌ لقی ‪2‬ی دادگای ئینقالبی شاری سنه‌‪ ،‬به‌‬ ‫سه‌رۆكایه‌تی دادوه‌ر ته‌یاری به‌ڕێوه‌چوو‪ .‬ناوبراوان‬ ‫ل���ه‌ الیه‌ن دادگاوه‌ ب���ه‌ هه‌وڵ���دان دژی ئه‌منیه‌تی‬

‫نه‌ته‌وه‌یی‌و ه���اوكاری له‌گ���ه‌ڵ حیزبه‌كوردیه‌كانی‬ ‫نه‌یاری رژیم‪ ،‬مه‌حكووم كران‪.‬‬ ‫شایانی باس���ه‌ هه‌ردووكه‌سی ده‌سبه‌سه‌ر كراو له‌‬ ‫سه‌ره‌تای قۆڵبه‌س���تكردنیان‪ ،‬بۆ ماوه‌ی دوومانگ‬ ‫كه‌وتنه‌ ژێر س���ه‌ختترین ئه‌ش���كه‌نجه‌ی هێزه‌كانی‬ ‫ئیداره‌ی ئیتالعاتی شاری سنه‌‪.‬‬

‫حکومه‌تی هه‌رێم هه‌واڵی یار‌مه‌تیدان‬ ‫به‌ حیزبه‌كانی روژهه‌اڵت ره‌تده‌كاته‌وه‬ ‫حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان ب ‌ه‬ ‫ش���ێوه‌ی ره‌س���می رایگه‌یاند ئه‌وان‬ ‫ب ‌ه هیچ شێویه‌ك به‌ نهێنی یارمه‌تی‬ ‫حزب���ه‌ كوردییه‌كان���ی روژهه‌اڵتیان‬ ‫نه‌كردووه‌‌و سه‌رجه‌مه هه‌وااڵنه‌‌ی که‌‬ ‫له‌وه‌ب���اره‌وه‌ باڵوكراونه‌ته‌وه‌ ب ‌ه درۆ‬ ‫خسته‌وه‌‪.‬‬ ‫كاوه‌ مه‌ح���وود وته‌بێژی ره‌س���می‬ ‫حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان‪ ،‬له‌‬ ‫لێدوانێكدا بۆ ئاژانس���ی هه‌واڵنێری‬ ‫كوردستان(ئاكانیوز) هاوكات له‌گه‌ڵ‌‬ ‫ره‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌واڵه‪ ‌،‬داوای له‌‬ ‫حكوومه‌ت���ی ئێران ك���رد كۆتایی به‌‬ ‫تۆپبارانی س���نووره‌كانی حكوومه‌تی‬ ‫هه‌رێم بهێنێت‪.‬‬ ‫وت���ه‌ بێ���ژی حكوومه‌ت���ی هه‌رێ���م‬ ‫له‌ میان���ه‌ی هه‌مان لێدوان���دا وتی‪:‬‬ ‫“ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ له‌ئارادای ‌ه كه‌ كۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی به‌ بیانووی باڵوبوونه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و هه‌واڵه‌وه‌ ل���ه‌ رۆژانی رابردوودا‬ ‫س���نووره‌كانی حكوومه‌ت���ی هه‌رێمی‬ ‫توپباران كردبێت”‪.‬‬ ‫له‌ كۆتاییشدا كاو‌ه مه‌حوود سه‌ره‌ڕای‬

‫دڕ‌بڕین���ی نیگه‌ران���ی حكوومه‌ت���ی‬ ‫هه‌رێم س���ه‌باره‌ت به‌ تۆپبارنكردنی‬ ‫س���نووره‌كانی له‌الی���ه‌ن كۆم���اری‬ ‫ئیسالمییه‌وه‌ وتی‪“ :‬حكومه‌تی هه‌رێم‬ ‫پێداچوونه‌وه‌ ده‌كات به‌ سیاسه‌ته‌كانی‬ ‫خۆی سه‌باره‌ت به‌ ئێران‌و داواش له‌‬ ‫حكوومه‌تی عێراق���ی فیدار ‌ڵ ده‌كات‬ ‫كه‌ ب���ه‌ مه‌به‌س���تی كۆتاییهێنان به‌‬ ‫تۆپباران���ی س���نووره‌كانی هه‌رێ���م‪،‬‬ ‫رێگای یاسایی بگرێته‌ به‌ر”‬

‫رۆژان���ی رابردوو س���ایتی‌ بازتاب ـ‬ ‫ی‌ ئێ���ران له‌ هه‌والیك���دا به‌ نه‌قل له‌‬ ‫رۆژنامه‌كان���ی‌ كوردس���تان ‌ی عیراق‬ ‫باڵویكرده‌و‌ه كه‌ ‪ 8‬رێكخراو‌و حیزبی‌‬ ‫رۆژهه‌التی‌ كوردستان به‌ش ‌ه بودج ‌هی‌‬ ‫خۆیان له‌ بودج ‌هی‌ نوێی‌ حكومه‌تی‌‬ ‫هه‌رێی‌ كوردستان بۆ براوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و هه‌واله‌ی‌ س���ایتی‌ بازتاب له‌‬ ‫كاتێكدا دێـت ك���ه‌ هه‌فت ‌هی‌ رابردوو‬ ‫حكومه‌ت���ی‌ هه‌رێم���ی‌ كوردس���تان‬ ‫بودج���ه‌ی‌ س���اڵی‌(‪)2010‬ی‌ خ���وی‌‬ ‫ره‌وان���ه‌ی‌ په‌رله‌مان��� ‌ی هه‌رێم���ی‌‬ ‫كوردس���تان كرد بۆ په‌س���ندكردنی‪‌.‬‬ ‫پاش ئه‌م رووداوان ‌ه رۆژنامه‌ی رۆژنامه‌‬ ‫که‌ گوایه‌ سایتی بازتاب هه‌واڵه‌که‌ی‬ ‫له‌و وه‌رگرتووه‌ ل���ه‌ نامه‌یه‌کدا داوای‬ ‫له‌س���ه‌رجه‌م حیزبه‌ رۆژهه‌اڵتیه‌کان‬ ‫کرد که‌ به‌هۆی که‌مته‌رخه‌مییه‌وه‌ له‌و‬ ‫بابه‌ته‌دا ناوی حیزب ‌ه رۆژهه‌اڵتییه‌کان‬ ‫هاتووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر ل���ه‌م پێوه‌نده‌داو پ���اش ئه‌مه‌‬ ‫سه‌رنوس���ه‌ری رۆژنامه‌‪ ،‬ئاودێر شیخ‬ ‫عومه‌ر ده‌ستی له‌کار کیشایه‌وه‌‪.‬‬

‫سیاسی‬

‫ساڵڕۆژی شۆڕشی گه‌النی ئێران‌و‬ ‫ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی ناڕه‌زاییه‌کانی خه‌ڵک‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫پ���اش تێپه‌ڕبوونی چه‌ندین مان���گ له‌ ناڕه‌زایی‬ ‫به‌رینی خه‌ڵكی ئێران‌و دڵه‌ڕاوكێی ده‌سه‌اڵتداران‬ ‫كۆماری ئیس�ل�امی له‌ هه‌ڵچوونی زیاتری خه‌ڵك‌و‬ ‫كه‌وتنه‌ مه‌ترس���ی ده‌سه‌اڵتیان‪ ،‬هه‌روه‌ها هاوكات‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ ئه‌مه‌ش���دا زیادبوونی‌ گه‌مارۆو فش���اره‌‬ ‫ده‌ره‌كییه‌كان بۆ س���ه‌ر ئێران به‌هۆی مه‌سه‌له‌ی‬ ‫ناوه‌كی‌و پێش���ێلكارییه‌كانی ماف���ی مرۆڤ‪ ،‬رژیم‬ ‫گوشاره‌كانی خۆی بۆسه‌ر بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری‬ ‫خه‌ڵك زیادده‌كات‪.‬‬ ‫له‌س���ێداره‌دانی‌ چه‌ندین ك���ه‌س له‌ زیندانه‌كانی‬ ‫رژیم هه‌رچه‌ند‌ه بووه‌ هۆی‌ ناڕه‌زایه‌تییه‌كی‌ زۆری‬ ‫ناوخۆیی‌و ده‌ره‌كی‪ ،‬به‌اڵم كۆماری ئیس�ل�امی به‌‬ ‫چاوترساندنی‌ خه‌ڵكی ناڕازی دادنێت‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ جگه‌ ل���ه‌وه‌ی‌ داننانی‌ مه‌ه���دی‌ كه‌إووبی‌‬ ‫ب���ه‌ حكومه‌ته‌كه‌ی‌ ن���ه‌ژاددا به‌ كش���انه‌وه‌یه‌كی‌‬ ‫دیكه‌ی‌ ئۆپۆزس���یۆن داده‌نرێت‪ .‬له‌گه‌ڵ‌ ئه‌وه‌شدا‬ ‫ئۆپۆزس���یۆنی‌ ئ���ه‌و واڵت���ه‌ په‌یمان���ی‌ چه‌ندین‬ ‫چاالكیی‌ چإوپإی داوه‌‪ ،‬له‌نێویاندا خۆپیشاندان‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتیش تادێت توندتر وه‌اڵمده‌داته‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌فته‌ی رابردوو دوو كه‌س له‌ ش���اری تاران به‌‬ ‫تۆمه‌ت���ی هه‌وڵ���دان بۆ روخانی رژیم له‌س���ێداره‌‬ ‫ده‌ران ك���ه‌ جه‌نایه‌ته‌ یه‌كه‌مین كاردانه‌وه‌ی رژیمه‌‬ ‫كه‌ به‌ئاش���كرا س���ه‌باره‌ت به‌ ناڕازییان ده‌یگرێته‌‬ ‫پێش‪.‬‬ ‫له‌سێداره‌دانی‌ محه‌مه‌د ره‌زا عه‌لی‌ زه‌مانی‌‌و ئاره‌ش‬ ‫ی رژێمی‌‬ ‫ره‌حمانپوور ب���ه‌ زیادبوون���ی‌ هه‌وڵه‌كان ‌‬ ‫ی ئۆپۆزس���یۆنی‌‬ ‫ئێران داده‌نرێت بۆ بێده‌نگكردن ‌‬ ‫ئه‌و واڵته‌ له‌ڕێی‌ سه‌ركوت‌و تۆقاندنه‌وه‌‪ .‬زه‌مانی‌‌و‬ ‫ره‌حمانپوور له‌س���ێداره‌دران‪ ،‬چه‌ند ساتێك پێش‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ ئێران حوكمی‌ س���ێداره‌ بۆ پێنج كه‌س���ی‌‬ ‫دیكه‌ به‌ تۆمه‌تی‌ به‌شداربوون ل ‌ه پالنی‌ بۆمبێكه‌وه‌‬ ‫بۆ تێكدانی‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌ربكات‪.‬‬ ‫نه‌سرین ستوده‌ی‌ پارێزه‌ری‌ ره‌حمانپوور‪ ،‬ترسی‌‬ ‫خۆی‌ له‌و هه‌ن���گاو‌هی‌ ئێران به‌ له‌س���ێداره‌دانی‌‬ ‫ره‌حمانپوور ده‌رب���ڕی‌‌و پێیوابوو ؛جێبه‌جێكردنی‌‬ ‫ی له‌وشێوه‌یه‌ به‌و خێراییه‌ ته‌نیا هه‌وڵی‌‬ ‫هه‌نگاوێك ‌‬ ‫حكومه‌تی‌ ئێرانه‌ بۆ بێده‌نگكردنی‌ ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫به‌رپرسانی رژیم به‌وه‌ش نه‌وه‌ستاون‌و هه‌ڕه‌شه‌ی‬ ‫ئێعدام‌و كوش���ت‌وبڕی زیاتر ده‌كه‌ن‪ .‬رێكخراوی‬ ‫هه‌واڵنێرانی بێسنوور به‌ ده‌ركردنی راگه‌یاندنێك‬ ‫هوشداریدا كه‌ رۆژنامه‌نووسان و وێبالگنووسه‌كان‬ ‫ب���ه‌ تۆمه‌ت���ی موحارب���ه‌ هه‌ره‌ش���ه‌ی ئیعدامیان‬ ‫لێده‌كرێت‪ .‬له‌م راگه‌یاندنه‌دا هاتووه‌ كه‌ له‌ رۆژی‬ ‫‪10‬ی رێبه‌ندان یه‌كه‌مین كۆبوونه‌وه‌ی موحاكمه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵێك ل���ه‌ نارازیان به‌ ئاكام���ی هه‌ڵبژاردنی‬ ‫س���ه‌رۆك كۆماری له‌ لق���ی ‪ 15‬دادگای ئینقالبی‬ ‫تاران به‌رێوه‌ چوو‪ 16 .‬ش���ارۆمه‌ندی دیكه‌ كه‌ له‌‬ ‫دوای ناره‌زایه‌تیه‌كانی رۆژی عاشوورا ده‌ستبه‌سه‌ر‬ ‫كرا بوون ب ‌ه تۆمه‌تی موحاربه‌ دادگایی ده‌كرێن‪.‬‬ ‫ب���ه‌ پێی ئ���ه‌م راپۆرته‌ كۆمه‌ڵێك ل���ه‌ چاالكانی‬ ‫راگه‌یاندنه‌كان تۆمه‌تی موحاربه‌یان خراوه‌ته‌ پاڵ‬ ‫و له‌ مه‌ترس���ی ئیعدامدان‪ .‬هه‌موویان ب ‌ه شێوه‌ی‬ ‫نایاس���ایی ده‌ستبه‌س���ه‌ر و ب���ۆ دان پێدانان به‌‬ ‫كاره‌كانیان خراونه‌ته‌ ژێر تووندترین ئه‌ش���كه‌نجه‌‬ ‫و گوشاری جه‌سته‌یی و ده‌رونی‪.‬‬ ‫ئه‌م دادگا ئس���تالینیانه‌ ته‌نانه‌ت به‌ پێی یاسا‬ ‫قه‌زاییه‌كانی خودی ئێرانیش له‌ ژێر پرسیاردایه‌‪.‬‬ ‫ئێمه‌ جارێكی دیك���ه‌ كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی وه‌ئاگا‬ ‫دێنین���ه‌وه‌ ك���ه‌ كۆم���اری ئیس�ل�امی ده‌یهه‌وێت‬ ‫سناریوی وه‌حشه‌تی خۆی واته‌ ئیعدامی نه‌یارانی‬ ‫وه‌گه‌ڕ بخاته‌وه‌‪.‬‬

‫هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش���دا له‌كوردستان ده‌زگای‬ ‫سه‌ركوتی رژیم گوشاره‌كانی خۆی زیاتر ده‌كات‪.‬‬ ‫له‌ چه‌ند رۆژی رابردوو چه‌ند رۆژنامه‌نووسی كورد‬ ‫له‌ ش���اره‌كانی كوردس���تان ده‌ستبه‌سه‌ر كراوان‬ ‫و له‌ چاره‌نووس���یان هیچ هه‌واڵێ���ك نییه‌‪ .‬كاوه‌‬ ‫قاس���می كرماشانی رۆژنامه‌نووس���ی كورد رۆژی‬ ‫‪14‬ی رێبه‌ندان ده‌ستبه‌سه‌ر كرا و هه‌وره‌ها عه‌لی‬ ‫ئیسالمپور رۆژنامه‌نووس���ی دیكه‌ی كرماشانیش‬ ‫‪13‬ی رێبه‌ندان قوڵبه‌س���ت كرا‪ .‬به‌ نزیكبوونه‌وه‌‬ ‫له‌ ‪22‬ی رێبه‌ندان ساڵرۆژی راپه‌ڕینی جه‌ماوه‌ری‬ ‫گه‌اڵنی ئێران‪ ،‬رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی هه‌موو‬ ‫هه‌وڵی خۆی خستووه‌ته‌ گه‌ڕ تا به‌ر به‌ ئیعتراز و‬ ‫ناره‌زایه‌تی خه‌ڵك له‌ شاره‌كانی ئێران بگرێت‪.‬‬ ‫كۆماری ئیس�ل�امی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی س���نوره‌كانی‬ ‫خۆیش���یدا توش���ی چه‌ندی���ن قه‌ی���ران‌و ئاڵوزی‬ ‫بووه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ زیاتر له‌ جاران‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵگ���ه‌ی جیهانیدا ته‌ریك بكه‌وێته‌وه‌‪ .‬به‌م‬ ‫دواییانه‌ تۆنی‌ بلێری‌ س���ه‌رۆك وه‌زیرانی‌ پێشووی‌‬ ‫به‌ریتانیا‪ ،‬له‌كاتی‌ توێژینه‌وه‌ له‌ دژی‌ له‌سه‌ر جه‌نگی‌‬ ‫عێراق رایگه‌یان���د‪ :‬له‌باره‌ی‌ چه‌كی‌ كۆمه‌ڵكوژه‌وه‌‬ ‫ئێرانی‌ ساڵی‌ (‪ )2010‬زۆر ترسناكتره‌ له‌ عێراقی‌‬ ‫ی ئێران‌و په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ به‌چه‌ند‬ ‫(‪ .)2003‬له‌باره‌ ‌‬ ‫گروپێی‌ تیرۆریس���تییه‌وه‌ بلێر مه‌ترس���یی‌ خۆی‌‬ ‫ده‌ربار‌هی‌ ئه‌و واڵت���ه‌ ده‌ربڕی‌‌و پێیوابوو ؛ ئێران‬ ‫به‌هێزترین سه‌رچاوه‌ی‌ ناسه‌قامگیریی‌ خۆرهه‌اڵتی‌‬ ‫ناوه‌ڕاس���ته‌‪ .‬هه‌روه‌ه���ا هه‌وڵه‌كان���ی ئه‌مریكا بۆ‬ ‫گوش���اری زیاتر بۆ س���ه‌ر ئێران ل���ه‌ نێو واڵتانی‬ ‫ی ئه‌مریكا‬ ‫ئه‌وروپای���ی به‌رده‌وامه‌‪ .‬س���ێناتۆره‌كان ‌‬ ‫پش���تگیریی‌ پڕۆژه‌یاس���ایه‌ك ده‌كه‌ن كه‌ رێگ ‌ه به‌‬ ‫ی سه‌ر‬ ‫ئۆبامای‌ سه‌رۆكی‌ ئه‌مریكا بدات گه‌مارۆكان ‌‬ ‫ئێ���ران زیاتر بكات‪ ،‬به‌اڵم گه‌م���ارۆ نوێیه‌كان بۆ‬ ‫ئه‌وانه‌ن كه‌ س���ووته‌مه‌نی‌ ره‌وانه‌ی‌ ئێران ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ش به‌ بڕینی‌ پش���تگیریی‌ مادی���ی‌ ئه‌مریكا‬ ‫بۆ ئه‌و كۆمپانیا نائێرانییان ‌هی‌ كه‌ س���ووته‌مه‌نی‌‬ ‫ده‌گوازن���ه‌وه‌ بۆ پرۆژه‌كانی‌ ئ���ه‌و واڵته‌‪ .‬له‌باره‌ی‌‬ ‫گه‌مارۆكانی‌ س���ه‌ر ئێرانه‌وه‌‪ ،‬هی�ل�اری‌ كلینتۆن‪،‬‬ ‫وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ ئه‌مریكا‪ ،‬رایگه‌یاند‪ :‬گه‌مارۆكان‬ ‫بۆ س���زادانی‌ خه‌ڵكی‌ ئێران نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو نیازیانه‌‬ ‫ش���ێوازی‌ حكومه‌ت���ی‌ ئێ���ران له‌ گه‌یش���تن ب ‌ه‬ ‫ته‌كنه‌لۆژیای‌ ناوكیی‌ بگۆڕن‪.‬‬ ‫ئێستاش له‌س���ه‌روبه‌ندی رۆژی ‪22‬ی رێبه‌ندان‌و‬ ‫س���ی‌و یه‌كه‌مین ساڵڕۆژی شۆڕشی گه‌النی ئێران‬ ‫له‌س���اڵی ‪ ،1357‬جه‌م���اوه‌ری خه‌ڵ���ك‌و به‌ره‌ی‬ ‫بزوتنه‌وی س���ه‌وز خۆیان ئاماده‌ك���ردوه‌ تا له‌و‬ ‫رۆژه‌دا هێ���زی خه‌ڵك به‌ ده‌س���ه‌اڵتداران نمایش‬ ‫بك ‌هن‌و بۆ جارێكی دیكه‌ بیسه‌لمێنن كه‌ كۆماری‬ ‫ئیسالمی ده‌بێت ده‌س���ه‌اڵتی خۆی له‌سه‌ر ئێران‬ ‫الببات‪.‬‬ ‫له‌مباره‌یه‌ش���ه‌وه‌ رۆژنامه‌ی‌ كریستیان ساینس‬ ‫ی له‌س���ه‌ر زاری‌ یه‌كێ���ك‬ ‫ی ئه‌مریك��� ‌‬ ‫مۆنیت���ه‌ر ‌‬ ‫ل���ه‌ ئه‌ندامان���ی‌ بزووتنه‌وه‌ی س���ه‌وز رایگه‌یاند‪:‬‬ ‫خۆپیشانده‌رانی‌ ئێران هه‌ر له‌ هه‌فت ‌هی‌ داهاتووه‌وه‌‬ ‫بۆ ئه‌و ئه‌ركه‌ كۆده‌بنه‌وه‌‪ .‬ئه‌ندامانی‌ بزووتنه‌وه‌ی‌‬ ‫س���ه‌وز بۆ كۆبوونه‌وه‌ س���وودیان له‌ تێكس���ت‬ ‫مه‌سێج‌و ڤیدیۆ كلیپ‌و ئینته‌رنێت وه‌رگرتووه‌ بۆ‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ی‌ دروشمه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی‌ سه‌وزو‬ ‫بڕیاردان له‌سه‌ر خۆپیش���اندان‪ .‬خۆپیشانده‌ران‬ ‫ی ته‌له‌فزیۆنه‌‬ ‫به‌نیازن كه‌ رووب���ه‌ڕووی‌ كامێ���را ‌‬ ‫حكومییه‌كان ببنه‌وه‌و دروشمه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی‌‬ ‫سه‌وز به‌رزبكه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی مه‌ترسی ئه‌وه‌ هه‌یه‌ كۆماری ئیسالمی‬ ‫توندوتی���ژی زیاتر بنوێنێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی بڕیاری‬ ‫كۆتایی ده‌دات‪ ،‬خه‌ڵكی ناڕازی ئێران‪.‬‬

‫دانیشتنی کۆمه‌ڵه‌ له‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫گه‌ڵ پارتی سوسیالیستی چه‌پ‪ -‬نۆروێژ‬

‫ڕۆژی دوشه‌ممه‌ رێککه‌وتی ‪ 25‬ی‬ ‫ژانویه‌ی ‪ 2010‬هاوڕێ ره‌زا که‌عبی‬ ‫له‌درێژه‌ی دانیش���تنه‌کان له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌ڕێز «یه‌رموندسکۆر» به‌رپرسی‬ ‫به‌ش���ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاس���تی‬ ‫پارت���ی سوسیالیس���تی چ���ه‌پ‬ ‫له‌ده‌فته‌ری ناوه‌ن���دی ئه‌وپارتی ‌ه‬ ‫کۆبوونه‌وه‌یه‌ک���ی‬ ‫له‌ئۆس���ڵۆ‬ ‫له‌م���ه‌ڕ دۆخی ئێس���تای ئێران‌و‬ ‫کوردس���تان‌و هه‌ڵوێس���ته‌کانی‬ ‫کۆمه‌ڵ���ه‌ی زه‌حمه‌تکێش���انی‬

‫کوردس���تان پێکهێن���ا‪ .‬به‌رل���ه‌م‬ ‫دانیش���تنه‌ش چاوپێکه‌وتنێک���ی‬ ‫کورت���ی له‌گ���ه‌ڵ به‌ڕێ���ز «بۆرد‬ ‫ڤێگار سولیه‌ل» وه‌زیری زانست‬ ‫وپه‌رده‌وه‌ی نۆروێ���ژ له‌ده‌فته‌ری‬ ‫ناوه‌ن���دی پارتی سوسیالیس���تی‬ ‫چه‌پ‪ -‬نۆروێژ هه‌بوو‪.‬‬ ‫ه���اوڕێ ره‌زا وتی من بڕوا ناکه‌م‬ ‫کۆم���اری ئیس�ل�امی له‌هه‌وڵ���ی‬ ‫ئ���ه‌وه‌دا بێ���ت‪ ،‬کاراکتێری خۆی‬ ‫بگۆڕێت‪ ،‬هاوکات له‌گه‌ڕاندنه‌وه‌ی‬

‫دۆخی ئێران بۆس���ه‌رده‌می کۆن‬ ‫ناته‌وان���ه‌‪ .‬کۆم���اری ئیس�ل�امی‬ ‫له‌قه‌یرانێکی قوڵدا به‌سه‌رده‌بات‌و‬ ‫ئه‌م���ه‌ ده‌وری کاریگ���ه‌ری هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌گۆڕینی چاره‌نووسی ئیسالمی‬ ‫سیاس���ی له‌ناوچ ‌ه وله‌ده‌ستدانی‬ ‫سه‌رچاوه‌ی ئیدیولۆژیکی ونیزامی‬ ‫خ���ۆی له‌ناوه‌ن���دی تێکدان���ی‬ ‫ئاش���تی له‌ناوچه‌وتێرۆریزم���ی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌‪.‬‬ ‫به‌ڕێ���ز «یه‌رمون���د» وت���ی‬

‫دومه‌سه‌ل ‌ه له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫بۆئێم ‌ه گرینگه‌‪ ،‬ئه‌ویش مه‌سه‌له‌ی‬ ‫فه‌له‌ستین وکوردستانه‌‪.‬‬ ‫به‌ڕێ���ز «یه‌رمون���د» وتی له‌م‬ ‫دواییان���ه‌دا له‌گه‌ڵ به‌رپرس���انی‬ ‫باڵوێزخان���ه‌ی ئێ���ران له‌نۆروێژ‬ ‫کۆبوون���ه‌وه‌ی هه‌ب���وو‌ه ول���ه‌وێ‬ ‫به‌تووندی له‌مه‌ڕ دۆخی ناله‌باری‬ ‫ئێران وسه‌رکوتی خۆپیشانده‌رانی‬ ‫ئه‌م دواییان���ه‌ی ئێران‪ ،‬ئێعترازی‬ ‫پێکردوون‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ تروس ـ ـ ـ ــکه‌‬

‫‪5‬‬

‫وریا محه‌مه‌دی‬

‫گێژاوی سیاسی‌و سیاسه‌تی «گرداب»‬ ‫ده‌ربڕینی ناڕه‌زایی ب ‌ه ش����انۆگه‌ری ده‌یه‌مین هه‌ڵبژاردنی س����ه‌رۆك‬ ‫كۆماری له‌ ئێ����ران‪ ،‬له‌مانگه‌كانی دواییدا رووداوگه‌لێكی خولقاند ك ‌ه‬ ‫كه‌متر كه‌سێك چاوه‌ڕوانی ده‌كرد‪ .‬ئه‌م بزوتنه‌وه‌ی ‌ه ل ‌ه ده‌رونی خۆدا‬ ‫هێمای س����ه‌رده‌مێكی نوێ له‌ باڵغبوونی سیاس����ی‌و خه‌باتكارانه‌ی‬ ‫هه‌ڵگرتوه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی له‌م مانگاندا گوزه‌را بۆ كاربه‌ده‌ستانی سه‌ركوتیش‬ ‫تازه‌گ����ی هه‌بوو‪ .‬ئه‌وان ته‌نانه‌ت پێی����ان وانه‌بوو ك ‌ه ئه‌م ناڕه‌زاییان ‌ه‬ ‫به‌جۆرێك په‌ره‌بس����تێنێت كه‌ كارت ‌ه سوتاوه‌كانی سه‌ركوت ته‌نانه‌ت‬ ‫بۆ رای گش����تی جیهان نمایش بكرێت‪ .‬یه‌كێك له‌ خاڵ ‌ه به‌هێزه‌كانی‬ ‫ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌‪ ،‬ره‌هه‌ندی به‌رباڵوی راگه‌یاندنه‌‪.‬‬ ‫گه‌وره‌یی ئه‌م بواره‌ ل ‌ه بزوتنه‌وه‌ی سیاس����ییه‌ی ئێستا له‌گه‌ڵ هیچ‬ ‫نمونه‌یه‌ك����ی دیك ‌ه له‌م س����ه‌رده‌مه‌دا قابیلی ب����ه‌راورد نییه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ل����ه‌ مانگه‌كانی رابردوو له‌ كورتترین م����اوه‌دا‌و به‌ زۆرترین ژمار‌ه ل ‌ه‬ ‫ئینترنێت����دا باڵوكرایه‌وه‌‪ ،‬تێیدا هه‌ر تاكتیكێكی رژیم به‌ هۆش����یاری‬ ‫سیاس����ی ئاش����كراكراوه‌‌و رۆژ ب ‌ه رۆژ قواڵیی‌و ئاس����تی تێگه‌یشتنی‬ ‫سیاس����ی په‌ره‌پێداوه‌‪ .‬ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ ل ‌ه راستیدا ب ‌ه كه‌ڵكوه‌رگرتن‬ ‫ل ‌ه هێماكانی س����ێ ده‌یه‌ی رابردووی خه‌بات دژی كۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫گش����تێتی ئه‌م سیستمه‌یان توشی قه‌یرانێكی وه‌ها كردو‌ه كه‌ خه‌وی‬ ‫له‌ چاوی ئه‌م په‌یامهێنانه‌ی مه‌رگ‌و تاریكی زڕاندوه‌‪.‬‬ ‫ش����كێك ل����ه‌وه‌دا نی ‌ه ك ‌ه له‌بواری خه‌باتی سیاس����ی دژ به‌ كۆماری‬ ‫ئیس��ل�امی‪ ،‬ئه‌وه‌ی ب ‌ه پله‌ی یه‌كه‌م گرنگی هه‌یه‌‪ ،‬خه‌باتی پراكتیك‌و‬ ‫چه‌ككردنی ئه‌م رژیمه‌ی����ه‌ له‌كه‌ڵوه‌رگرتن له‌هه‌ر ده‌رفه‌تێك‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫ئێمه‌ شاهیدین‪ ،‬زیاتر پۆخته‌بوونی رۆژبه‌ڕۆژی خه‌باتی جه‌ماوه‌رییه‌‪.‬‬ ‫خه‌ڵك ب ‌ه باشی له‌كاتی دڕاندنی وێنه‌ی خومه‌ینی‌و له‌ رێوه‌ڕه‌سمه‌كانی‬ ‫عاشورادا ئه‌م هه‌له‌یان قۆسته‌وه‌‌و نیشانیاندا كه‌ ئه‌گه‌ر ئیسالم دینێكی‬ ‫گشتخوازبێت‪ ،‬ده‌توانێت هاوكات بۆ گه‌یشتن ب ‌ه كۆمه‌ڵگایه‌كی ئازاد‪،‬‬ ‫هه‌رله‌و سومبوالنه‌ بۆ ش����كانی ده‌ستی ئه‌م رژیم ‌ه له‌یه‌خه‌ی خه‌ڵك‬ ‫كه‌ڵك وه‌ربگیرێت‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئه‌م مه‌س����ه‌له‌یه‌ش زۆر ئاس����ان‌و بێ‬ ‫هه‌زینه‌ نی����ه‌‪ .‬له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م هوش����یارییه‌ی خه‌ڵك‌و جاڕدانی ئه‌م‬ ‫ده‌زگای سه‌ركوته‌‪ ،‬كۆماری ئیسالمیش ده‌ستبه‌كار بووه‌‌و به‌ره‌وڕووی‬ ‫نه‌یاران بووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌كێك ل����ه‌م بوارانه‌ ئینترنێ����ت‌و ش����ێوه‌كانی كه‌ڵكوه‌رگرتنیه‌تی‪.‬‬ ‫له‌مانگه‌كانی رابردوودا چه‌ندین هه‌واڵنێری‌و ماڵپه‌ڕی نزیك له‌ سوپای‬ ‫پاسدارانی شۆڕشی ئیس��ل�امی‪ ،‬وێنه‌ی ژماره‌یه‌ك ل ‌ه به‌شداربووانی‬ ‫كۆبوونه‌و‌ه ناڕه‌زاییه‌كانیان باڵوكرده‌وه‌‌و خوازیاری ده‌ستنیشانكردن‌و‬ ‫ده‌ستگیركردنیان بوون‪ ،‬ل ‌ه نوێترین دژه‌كرده‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت‪ ،‬شاهیدی‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌كانی سایتی (گرداب)‪ ،‬سایتی سه‌ر به‌سوپای پاسدارانین‪.‬‬ ‫ئه‌م سایت ‌ه به‌ باڵوكردنه‌وه‌ی چه‌ندین وێن ‌ه له‌ خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌م‬ ‫دواییه‌‪ ،‬داوای له‌خه‌ڵك ده‌كرد ئه‌و به‌ناو «ناڕازییانه‌« ده‌ستنیشان‬ ‫بك����ه‌ن‪ .‬ئه‌م����ه‌ یه‌كمجار نییه‌ ك ‌ه به‌رپرس����انی ئه‌منی ی����ان قه‌زایی‬ ‫له‌وچه‌شن ‌ه هه‌وااڵن ‌ه باڵوده‌كه‌نه‌و‌ه كه‌ تێیدا بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن‬ ‫ك����ه‌ ده‌توانن ناڕازیان ده‌ستنیش����ان بكه‌ن‌و ده‌ڵێ����ن خه‌ڵكیش له‌م‬ ‫پێوه‌نده‌دا هاوكارییان ده‌كه‌ن‪ .‬له‌س����ایتی ناوبراودا چه‌ندین رسته‌ی‬ ‫له‌م جۆر‌ه به‌رچاوده‌كه‌ون‪:‬‬ ‫فیتنه‌ی قوڵ پاش هه‌ڵبژاردنه‌كان‪ ،‬ناتۆی فه‌رهه‌نگی‪ ،‬كاتێك رێ‌و‬ ‫ش����وێن نه‌زانیت توشی هه‌ڵ ‌ه ده‌بیت‪ ،‬شه‌ڕی نه‌رمی ئیسراییل دژ ب ‌ه‬ ‫ئێران له‌ سایبر‪ ،‬شێواز‌ه میدیاییه‌كان ل ‌ه چاالكی ده‌رونی‪ ،‬جاسوسی‬ ‫ئینترنێتی موس����اد‌و س����ی ئای ئه‌ی‪ ،‬میدیا نوێكان‪ ،‬تاوانه‌ نوێكان‪،‬‬ ‫مه‌ترس����ی باڵوبوونه‌وه‌ی نهێنییه‌ تایبه‌تییه‌كان له‌ فه‌یس بووك‌و‪...‬‬ ‫هتد‪.‬‬ ‫ده‌ستگیركردنه‌كانی ئه‌م دواییه‌‪ ،‬ده‌ره‌نجامی كاری ئه‌م سایت ‌ه ب ‌ه‬ ‫هاوكاری سوپای پاسداران‌و هێز‌ه ئه‌منییه‌كانه‌‪ .‬كۆماری ئیسالمی‬ ‫ك ‌ه خه‌باتی ن���ه‌رم‌و بێ توندوتیژیی خاڵی له‌مانا كردوه‌‪ ،‬ئێس���تا‬ ‫توش���ی قه‌یران���ی كاردان���ه‌و‌ه نوێكانی خه‌ڵك ب���ووه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر ئه‌م‬ ‫نه‌بوونی ئیمكانه‌ ل ‌ه جه‌وهه‌ر خودی حكومه‌ت بووه‌‌و هه‌یه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫حكومه‌تی دینی س���ه‌ره‌ڕای س���تراتیژی ئارام‌و دوور له‌توندوتیژی‬ ‫ئۆپۆزس���یۆن‪ ،‬ئه‌وانی به‌رده‌وام سه‌ركوت كردوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر سێ ده‌ی ‌ه‬ ‫پاش جێگیربوونی ئه‌م رژیمه‌‪ ،‬سه‌ركوت‪ ،‬هه‌ڕه‌شه‌‌و تیرۆری نه‌یاران‬ ‫تا ئێس���تاش به‌رده‌وامه‌‪ ،‬نیش���انه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ ئه‌م پێكهاته‌ی ‌ه ب ‌ه‬ ‫هه‌زار زمان ه���اوارده‌كات ك ‌ه بێجگه‌ ل ‌ه لۆژیك‌و زمانی توندوتیژیی‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر به‌ نه‌یارانی سیاس���ی خۆی‪ ،‬هیچ لۆژیكێكی دیك ‌ه نیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م كاره‌ی میدیاكانی س���ه‌ر به‌ سوپای پاس���داران‌و ئیتالعات ب ‌ه‬ ‫پله‌ی یه‌كه‌م به‌مه‌به‌ستی دروستكردنی دڵه‌ڕاوكێ‌و كه‌شی خه‌فه‌قان‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگایه‌‌و له‌ هه‌نگاوی دواتردا به‌ مه‌به‌س���تی س���ه‌ركوتی ئه‌م‬ ‫بزوتنه‌وه‌یه‌‪ .‬دیداری مه‌س���ئوالنی «ناوه‌ندی لێكۆڵینه‌وه‌ی تاوان ‌ه‬ ‫رێكخراوه‌كان» له‌گه‌ڵ میسباحی یه‌زدی ب ‌ه رۆشنی نیشانی ده‌دات‬ ‫كه‌ ئه‌حمه‌دی نژاد خۆی به‌ موریدی ئه‌و ده‌زانێت‪ ،‬سه‌رپه‌رش���ت‌و‬ ‫رێكخه‌ری ناڕاسته‌وخۆی ئه‌م شێوازه‌ نوێیه‌ی كۆماری ئیسالمییه‌‪.‬‬ ‫به‌ بڕوای من ئه‌گه‌ر بنوس���رێت ك ‌ه «س���وپای پاسدارانی ئێران‪،‬‬ ‫دو هه‌زار پس���پۆڕی بواری س���ایبر و ئای ت���ی هه‌یه‌« یان ئه‌گه‌ر‬ ‫ب ‌ه زه‌لیلیه‌و‌ه ده‌نوس���ێت «س���وپای س���ایبری ئێران له‌ خزمه‌تی‬ ‫پاككردنه‌وه‌ی الوان»‌و هاوكات له‌گه‌ڵ تیتره‌كانی «ئاشكراكردنه‌كانی‬ ‫س���وپا له‌باره‌ی چاالكی تۆڕی داركونكه‌ره‌«‪« ،‬ئاشكراكردنه‌كانی‬ ‫سوپا ده‌رباره‌ی تۆڕێكی روخێنه‌ر»‪« ،‬هۆشداری سوپای پاسداران‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه ش���ێوێنه‌رانی ئه‌منیه‌تی گشتیی»‪ ،‬یان «هۆشداری‬ ‫سوپا به‌سایته‌كانی په‌ره‌پێده‌ری نائارامی»‪ ،‬گورزی سه‌ركوت نیشان‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬س���وپا‌و هێزه‌ ئه‌منیه‌كان به‌م شێواز‌ه چه‌ند ئامانجێكیان‬ ‫ده‌پێكا‪ .‬س���ه‌ره‌تا دروس���تكردنی كه‌لێن ل ‌ه نێو ریزه‌كانی نه‌یاران‪،‬‬ ‫دوهه‌م پێكهێنانی كه‌ش���ی ترس‌و بێ متمانه‌یی به‌یه‌كتر‪ ،‬س���ێهه‌م‬ ‫نفوز ل ‌ه توێژه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵكی به‌دناوكردنی هه‌ڵسوڕاوانی‬ ‫ئه‌م بوار‌ه به‌ شێوازی جیاجیا‌و چواره‌م به‌رته‌سكردنه‌وه‌ی دۆخه‌ك ‌ه‬ ‫له‌رێگه‌ی چاندنی تۆوی خه‌فه‌قان‌و كه‌شی پۆلیسی له‌كۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫به‌كورتییه‌ك���ه‌ی ئه‌م كاران ‌ه له‌به‌رامبه‌ر ش���ه‌پۆلی به‌رینی نه‌یاران‬ ‫هی���چ كاریگه‌رییه‌كی نابێت‌و هه‌وڵه‌كانی ئه‌م رژیم ‌ه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م‬ ‫بزوتنه‌و‌ه به‌رین ‌ه ب ‌ه هیچ جێگه‌یه‌ك ناگات‪ ،‬چونك ‌ه ئێستا كۆماری‬ ‫ئیسالمی نه‌ك له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌س‪ ،‬یان چه‌ند سه‌د هه‌زار كه‌سێكدا‬ ‫به‌ره‌وڕووه‌‪ ،‬به‌ڵكو روبه‌ڕوبون���ه‌وه‌ی كه‌مایه‌تییه‌كی بچوك ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫ریزی ملیۆنیی خه‌ڵكی ئێران‪ .‬شێوێنه‌ران هه‌موو خه‌ڵكی ئێرانن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫جیهان‬

‫سه‌قامگیربوونی ئاسایش‌و ئارامیی له‌ ئه‌فغانستان خه‌ون یان راستی؟‬ ‫فواد شه‌مسی‬ ‫رۆژی ‪28‬ی مانگی ژانویه‌‪ ،‬نوێنه‌رانی نزیك‬ ‫ب ‌ه ‪ 60‬واڵتی دنیا‌و ده‌یان رێكخراوی جیهانی‬ ‫له‌ كۆنفرانس���ێدا له‌ له‌ن���ده‌ن كۆبوونه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئامانجی ئه‌م كۆنفرانس ‌ه زیاتركردنی هاوكاری‬ ‫هێزه‌نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان���ی ئه‌فغانس���تانه‌ بۆ‬ ‫س���ه‌قامگیركردنی ئاش���تی‌و ئارام���ی له‌م‬ ‫واڵت��� ‌ه ك ‌ه وابڕی���اره‌ له‌ س���اڵی ‪2011‬ه‌و‌ه‬ ‫هێزه‌نێونه‌ته‌وه‌یی���ه‌كان به‌ره‌به‌ر‌ه له‌و واڵت ‌ه‬ ‫بكش���ێنه‌ه‌وه‌‪ .‬زۆرێك له‌واڵتانی یارمه‌تیده‌ر‬ ‫به‌ته‌مان تا ئه‌و كات ‌ه هێزێكی زیاتر ره‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌فغانستان بكه‌ن تا پرۆگرامی به‌هێزكردنی‬ ‫س���وپا‌و پۆلیس���ی ئه‌م واڵت ‌ه به‌خێراییه‌كی‬ ‫زیاتر به‌ره‌وپێشه‌و‌ه بچێت‪.‬‬ ‫گ���ۆردۆن ب���راون‪ ،‬س���ه‌رۆك وه‌زیران���ی‬ ‫بریتانیا ل��� ‌ه وته‌یه‌كدا كه‌له‌و كۆنفرانس��� ‌ه‬ ‫پێشكه‌ش���ی كرد‪ ،‬رایگه‌یاند كه‌ س���پاردنی‬ ‫مه‌سئولییه‌ته‌كان به‌ر‌ه به‌ره‌ له‌ساڵی زایینی‬ ‫نوێو‌ه ده‌ستپێده‌كات‪ .‬واته‌ ل ‌ه ساڵی ‪ 2011‬تا‬ ‫‪ 2014‬به‌ته‌واوه‌تی مه‌سئولیه‌تی واڵته‌كه‌یان‬ ‫له‌ده‌ستی به‌رپرسانی ئه‌فغاندابێت‪.‬‬ ‫حامید كارزای‪ ،‬سه‌رۆك كۆماری ئه‌فغانستان‬ ‫له‌وتاره‌كه‌ی خۆیدا له‌ كۆنفرانسی له‌نده‌ن‪،‬‬ ‫خوازی���اری ئاش���تی نه‌ته‌وه‌ی���ی ب���وو ل ‌ه‬ ‫واڵته‌كه‌یدا‌و وتی «ئێم ‌ه ده‌سته‌كانمان به‌ره‌و‬ ‫هه‌موو خه‌ڵكی واڵته‌كه‌مان درێژده‌كه‌ین»‪.‬‬ ‫كارزای مه‌رجه‌كان���ی گه‌ڕانه‌وه‌ی یاخیبوانی‬ ‫ب���ۆ چه‌كداماڵین‪ ،‬ملكه‌چكردن بۆ یاس���ای‬ ‫بنه‌ڕه‌تی‌و الیه‌نگ���ری نه‌كردنی ئه‌لقاعیده‌‌و‬ ‫گروپه‌ تیرۆریستییه‌كان گه‌ڕانده‌وه‌‪.‬‬ ‫حامی���د كارزای كه‌ پێش ئه‌م كۆنفرانس��� ‌ه‬ ‫ل ‌ه چه‌ندین س���ه‌رداندا ب���ۆ واڵتانی جیاجیا‬ ‫هه‌وڵه‌كانی بۆ راكێشانی یارمه‌تی ده‌ره‌كی‬ ‫بۆ واڵته‌كه‌ی خس���تبووه‌گه‌ڕ‪ ،‬له‌به‌ش���ێكی‬ ‫دیك���ه‌ی وته‌كانی���دا گه‌ش���بینی خۆی بۆ‬ ‫داهاتووی ئه‌فغانستان ده‌ربڕی‌و وتی «ئێم ‌ه‬ ‫به‌دڵنیاییه‌وه‌ به‌ره‌و پێش���كه‌وتنی ئه‌سایش‬ ‫له‌ واڵته‌كه‌م���ان ده‌ڕۆین»‪ .‬ناوبراو جه‌ختی‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و‌ه كرده‌وه‌ كه‌ واڵته‌كه‌ی به‌ته‌مای ‌ه‬ ‫له‌ماوه‌ی دوو سێ ساڵی داهاتوودا به‌ره‌به‌ر‌ه‬ ‫مه‌س���ئولیه‌تی دابینكردنی ئه‌منیه‌تی خۆی‬ ‫به‌ده‌س���ته‌و‌ه بگرێت‌و ب ‌ه هێ���ز‌و توانایه‌كی‬ ‫زیات���ره‌وه‌ به‌ره‌وڕووی گه‌ن���ده‌ڵ‌و قاچاخی‬ ‫ماده‌ سڕكه‌ره‌كان بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ كۆنفرانس���ه‌كه‌ی له‌نده‌ن ئه‌وه‌ی به‌رچاو‬ ‫بوو به‌ش���داری نه‌كردنی كۆماری ئیسالمی‬

‫وه‌ك گرنگترین دراوس���ێی ئه‌فغانستان بوو‬ ‫له‌و كۆنفرانسه‌دا‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی له‌سه‌ره‌تادا سه‌باره‌ت به‌‬ ‫به‌شداری كردنی له‌و كۆنفرانسه‌دا راڕاییه‌كی‬ ‫پێوه‌دیاربوو‪ .‬مه‌نوچێهر موته‌كی‪ ،‬وه‌زیری‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ئێ���ران‪ ،‬هه‌فته‌ی���ه‌ك پێ���ش له‌‬ ‫كۆنفرانس���ه‌كه‌ رایگه‌یاند كه‌ گرنگیدان به‌‬ ‫هه‌موو مه‌رجه‌كانی ئێران‪ ،‬مه‌رجی به‌شداری‬ ‫كردنی كۆماری ئیسالمییه‌ له‌و كۆنفرانسه‌دا‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچ���ی موته‌كی هی���چ ئاماژه‌یه‌كی به‌‬ ‫مه‌رجه‌كانی ئێران نه‌كرد له‌ ئه‌نجامدا پاش‬ ‫چه‌ن���د رۆژ وته‌بێ���ژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ئێران رایگه‌یاند كه‌ واڵته‌كه‌ی به‌شداری ئه‌و‬ ‫كۆنفرانسه‌ ناكات‪.‬‬ ‫كۆم���اری ئیس�ل�امی پاش كۆنفرانس���ی‬ ‫بۆن ل���ه‌ ئاڵمان‌و ی���ه‌ك دو كۆنفرانس���ی‬ ‫دیكه‌‪ ،‬به‌ت���ه‌واوی له‌ ئاڵوگۆڕه‌كانی س���ێ‬ ‫چوار ساڵه‌ی ئه‌فغانس���تان دووركه‌وته‌وه‌‌و‬ ‫به‌ش���داری كه‌مڕه‌نگتر بووه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬ره‌نگه‌‬ ‫به‌شێكی بۆ ئه‌وه‌ بگه‌ڕێته‌وه‌ كه‌ به‌رپرسانی‬ ‫كۆماری ئیس�ل�امی له‌گه‌ڵ ئه‌مریكاییه‌كان‬ ‫ناتوان���ن یان نایانه‌وێ���ت كار بكه‌ن‪ .‬ئێران‬ ‫پێیوایه‌ ه���ه‌ر رووداوێك له‌ ئه‌فغانس���تان‬

‫رووبدات ده‌ستی ئه‌مریكای له‌پشته‌‪ ،‬له‌هه‌ر‬ ‫شوێنێكیش ئه‌مریكای لێبێت‪ ،‬پیالنێك ل ‌ه‬ ‫ئارادایه‌‪ .‬به‌اڵم به‌ پێی بۆچوونی شاره‌زایانی‬ ‫سیاس���ی ئه‌مه‌ نابێته‌ هۆكاری س���ه‌ره‌كی‪،‬‬ ‫به‌ڵكو كۆماری ئیس�ل�امی له‌ماوه‌ی چه‌ند‬ ‫ساڵ رابردوودا رۆڵی خۆی له‌ ئه‌فغانستان‬ ‫له‌ده‌س���تداوه‌‌و ئه‌مه‌ش رێگه‌ی بۆ تاڵیبان‬ ‫زیاتر خۆش���كردوه‌‪ .‬یه‌كێك ل ‌ه ته‌وه‌ره‌كانی‬ ‫وتووێژی كۆنفرانس���ی له‌نده‌ن سه‌باره‌ت به‌‬ ‫به‌ش���داری پێكردنی تاڵیبان له‌ ده‌سه‌اڵتدا‬ ‫ب���وو كه‌ ئه‌م���ه‌ش ره‌نگ���ه‌ هۆكارێك بێت‬ ‫بۆ نه‌چوون���ی ئێران بۆ ئه‌و كۆنفرانس���ه‌‪.‬‬ ‫به‌رپرس���انی كۆماری ئیس�ل�امی پێیانوایه‌‬ ‫هه‌رچه‌ش���نه‌ به‌ش���داریی یان بانگهێشتی‬ ‫تاڵیبان بۆ ده‌سه‌اڵت‪ ،‬هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی جدیه‌‬ ‫ب���ۆ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئێ���ران له‌ ناوچه‌ی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی واڵته‌كه‌یدا‪.‬‬ ‫چاودێران���ی سیاس���ی هۆكارێكی دیكه‌ی‬ ‫به‌ش���دارنه‌بوونی ئێران له‌ كۆنفرانسه‌كه‌ی‬ ‫له‌نده‌ن بۆ قه‌یرانی پێوه‌ندی تاران‌و له‌نده‌ن‬ ‫ده‌گه‌ڕێنن���ه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ه���ا گوش���اره‌كانی‬ ‫گروپی ‪ 1+5‬له‌س���ه‌ر ئێران به‌هۆی به‌رنامه‌‬ ‫ناوه‌كیی���ه‌كان كه‌بریتانی���ا یه‌كێ���ك ل���ه‌و‬

‫واڵتانه‌ی سوره‌ له‌س���ه‌ر دانانی به‌ربه‌ستی س���ه‌باره‌ت به‌ ئه‌نجامی كۆنفرانس���ه‌كه‌ی‬ ‫زیاتر له‌س���ه‌ر رێگای كۆماری ئیسالمی‪ .‬له‌ له‌ن���دن له‌كاتێكدای���ه‌ كه‌ به‌ش���داربووانی‬ ‫ماوه‌ی رابردوش���دا له‌ مه‌جلیس���ی شورای كۆنفرانس له‌ پرۆژی وتووێژ له‌گه‌ڵ تاڵیبان‬ ‫ئیس�ل�امی ئێران ده‌نگۆی ئ���ه‌وه‌ هه‌بوو له‌ پشتگیرییان كرد‌و حامید كارزای‪ ،‬سه‌رۆك‬ ‫گه‌ڵ بریتانیا پێوه‌ندییه‌ دیپلۆماس���ییه‌كان كۆماری ئه‌فغانس���تان پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ‬ ‫ئه‌فغانس���تان وتی كه‌ بۆ خێرایی به‌خشین‬ ‫به‌ ته‌واوی رابگرن‪.‬‬ ‫پاش كۆتایی كۆنفرانس���ه‌كه‌‌و ده‌ركه‌وتنی ب ‌ه به‌رنامه‌ی دانوس���تان له‌گ���ه‌ڵ نه‌یارانی‬ ‫بڕیاره‌كان‌و یارمه‌تی مادی زۆرێك ل ‌ه واڵتان چه‌كداری ئه‌فغانس���تان‪ ،‬ئه‌نجومه‌نێكی بااڵ‬ ‫بۆ ئه‌فغانس���تان‪ ،‬بڕی���اری ئه‌وه‌ درا كه‌ بۆ دروست ده‌كات‪.‬‬ ‫سه‌قامگیركردنی ئاشتی‌و ئارامی له‌و واڵته‌ كارزای پاش گه‌ڕانه‌و‌ه له‌ كۆنفرانس���ه‌كه‌‬ ‫پرۆژه‌ی دانوس���تان‌و وتووێژ له‌گه‌ڵ گروپی له‌نده‌ن ل���ه‌ كۆنگره‌یه‌ك���ی رۆژنامه‌وانیدا‪،‬‬ ‫ئه‌نجام���ی كۆنفرانس���ه‌كه‌ی ب���ه‌ گرن���گ‬ ‫تاڵیبان بخرێته‌ بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌‪.‬‬ ‫كۆم���اری ئیس�ل�امی نیگه‌ران���ی خۆی له‌ وه‌س���فكرد‌و وت���ی ل���ه‌م كۆنفرانس���ه‌دا‬ ‫ئه‌نجامی كۆنفرانس���ه‌كه‌ راگه‌یاند‌و وتی ئه‌و پش���تگیریی ته‌واوه‌تی كۆمه‌ڵگای جیهانی‬ ‫ده‌ره‌نجامانه‌ له‌گه‌ڵ سه‌ربه‌خۆیی‌و ده‌سه‌اڵتی ل���ه‌ به‌رنامه‌كانی به‌ده‌س���تهێناوه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫میلل���ی ئه‌فغانس���تان ناته‌بای���ه‌‪ .‬وته‌بێژی له‌كاتێكدای���ه‌ كه‌ گروپی تاڵیبان بۆ وتووێژ‬ ‫وه‌زاره‌ت���ی ده‌ره‌وه‌ی ئێ���ران ل���ه‌م باره‌وه‌ له‌گ���ه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئه‌فغانس���تان‪ ،‬چه‌ندین‬ ‫وتی ده‌وڵه‌تی بریتانیا بۆ به‌ره‌وڕووبونه‌وه‌ پێشمه‌رجی ئاماده‌كردوه‌ كه‌ به‌ بڕوای زۆرێك‬ ‫له‌گه‌ڵ تیرۆری���زم‪ ،‬به‌رخوردێكی بژارده‌یی له‌شاره‌زایان‪ ،‬قبوڵكردنی ئه‌و پێشمه‌رجانه‌‬ ‫هه‌بووه‌‌و ئه‌مه‌ش���ی به‌ نیش���انه‌ی الوازیی له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی ئه‌فغانس���تانه‌وه‌ مومكین‬ ‫هێ���زه‌ ده‌ره‌كیی���ه‌كان ب���ۆ ده‌ربازبوون ل ‌ه نیه‌‪ .‬یه‌كێك له‌ پێش���مه‌رجه‌كانی تاڵیبان‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ده‌بێت هه‌موو هێزه‌ بیانییه‌كان‬ ‫كێشه‌ی ئه‌فغانستان ناولێبرد‪.‬‬ ‫كاردانه‌وه‌ی به‌رپرس���انی رژیم���ی ئێران ل ‌ه ئه‌فغانستان بچنه‌ ده‌ره‌وه‌‪.‬‬

‫یه‌مه‌ن‪ ،‬مه‌یدانی زۆرانبازیی کۆماری ئیسالمی‌و واڵتانی عه‌ره‌ب‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫رۆژی چوارشه‌ممه‌ ‪27‬ی ژانویه‌‪ ،‬له‌شاری‬ ‫له‌نده‌نی پایته‌ختی ئینگلیس كۆنفرانسێكی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی سه‌باره‌ت به‌ بارودۆخی یه‌مه‌ن‬ ‫به‌ڕێوه‌چ����وو‪ .‬ئه‌م كۆنفرانس����ه‌ ئه‌گه‌رچی‬ ‫ئه‌نجامێك����ی دیاریك����راوی به‌دواوه‌نه‌بوو‪،‬‬ ‫به‌اڵم واڵتان����ی رۆژئاوایی به‌ڵێنی یارمه‌تی‬ ‫به‌و واڵته‌ی����ان داو‪ ،‬ده‌وڵه‌ت����ی یه‌مه‌نیش‬ ‫بڕیاریدا ئیساڵحاتی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسی‬ ‫له‌ واڵته‌كه‌یدا پێكبێنێت‪.‬‬ ‫واڵتان����ی به‌ش����داربووی كۆنفرانس����ه‌كه‌‬ ‫به‌ڵێنی ئه‌وه‌یان به‌ یه‌مه‌ندا كه‌ بۆ خه‌بات‬ ‫دژی تۆڕه‌تیرۆریس����تییه‌كانی ئه‌لقاعی����ده‌‬ ‫یارمه‌تیده‌ری ده‌بن‪ .‬له‌به‌رامبه‌ردا ده‌وڵه‌تی‬

‫یه‌م����ه‌ن به‌ڵێن����ی دا ب����ه‌ جێبه‌جێكردنی‬ ‫چاكس����ازی كۆمه‌اڵیه‌ت����ی‌و ئابوری����ی له‌‬ ‫واڵته‌كه‌ی‪.‬‬ ‫ل����ه‌ كۆتایی ئ����ه‌و كۆنفرانس����ه‌دا كه‌ دوو‬ ‫كاتژمێری خایاند بڕیارنامه‌یه‌ك په‌سه‌ندكرا‬ ‫كه‌ تێیدا هاتووه‌ ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگای جیهانی‬ ‫نه‌توانێت قه‌یرانی یه‌مه‌ن چاره‌سه‌ربكات‪،‬‬ ‫س����ه‌قامگیری ئ����ه‌م واڵت���� ‌هی‌و ت����ه‌واوی‬ ‫ناوچه‌كه‌ ده‌كه‌وێته‌ مه‌ترسییه‌وه‌‪ .‬هیالری‬ ‫كلینت����ۆن‪ ،‬وه‌زی����ری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مری����كا‬ ‫له‌ وته‌یه‌كیدا له‌كۆنفرانس����ه‌كه‌ به‌ ئاماژه‌‬ ‫به‌وه‌ی ك����ه‌ قه‌یرانی یه‌مه‌ن‪ ،‬ئاسایش����ی‬ ‫واڵتانی رۆژئاواییش ده‌خاته‌ مه‌ترسیه‌وه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم جه‌ختی له‌س����ه‌ر ئ����ه‌وه‌ كرده‌وه‌ كه‌‬ ‫كێشه‌كانی یه‌مه‌ن له‌ رێگه‌ی سه‌ربازییه‌وه‌‬

‫چاره‌سه‌ر ناكرێن‪.‬‬ ‫یه‌م����ه‌ن یه‌كێكه‌ له‌ هه‌ژارتری����ن واڵتانی‬ ‫جیهان كه‌ م����اوه‌ی چه‌ند مانگێكه‌ بووه‌ته‌‬ ‫گۆڕه‌پانی ش����ه‌ڕ ل����ه‌ نێ����وان هێزه‌كانی‬ ‫ده‌وڵه‌تی یه‌مه‌ن‌و یاخیبوانی (ئه‌لحوسی)‬ ‫كه‌ شیعه‌ مه‌زهه‌بن‪ .‬ئه‌م شه‌ڕو پێكدادانانه‌‬ ‫كه‌ س����نوره‌كانی یه‌مه‌ن‌و عه‌ره‌بستانیشی‬ ‫گرتوه‌ت����ه‌وه‌‪ ،‬بووه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ ریاز‬ ‫بۆمبارانی پێگه‌ی یاخیبوانی حوسی بكات‪،‬‬ ‫تا به‌ وته‌ی خۆیان له‌ ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی ئه‌م‬ ‫قه‌یرانه‌ بۆ ناوخۆی عه‌ره‌بستان پێشگیری‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬ ‫شاره‌زایانی سیاس����ی پێیانوایه‌ سازدانی‬ ‫كۆنفرانس����ێك ل����ه‌ له‌نده‌ن بۆ كێش����ه‌ی‬ ‫یه‌مه‌ن‪ ،‬ده‌بوای ‌ه ئاماده‌كارییه‌كی باشتری‬

‫بۆبكرایه‌ تا واڵتانی به‌شداربوو بیانتوانیای ‌ه‬ ‫به‌ش����ێوه‌یه‌كی به‌رچاو یارمه‌تی ئه‌و واڵته‌‬ ‫بكه‌ن‪ .‬واڵتانی رۆژئاوایی بڕێكی زۆر یارمه‌تی‬ ‫مادیی یه‌مه‌نیان له‌و كۆنفرانسه‌دا په‌سه‌ند‬ ‫كرد‪ ،‬ئه‌گه‌رچی یه‌مه‌ن س����اڵیانێكی دوورو‬ ‫درێژه‌ یارمه‌تی دارایی وه‌رده‌گرێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌هۆی گه‌ندڵی‌و فه‌سادی ئیداریییه‌وه‌ ئه‌و‬ ‫یارمه‌تییانه‌ نه‌بوونه‌ته‌ هۆی چاكتركردنی‬ ‫دۆخی یه‌مه‌ن‪ .‬ئێس����تا ماوه‌ی سێ ده‌یه‌‬ ‫له‌هاتنه‌سه‌ركاری سه‌رۆك كۆماری یه‌مه‌ن‪،‬‬ ‫عه‌لی عه‌بدواڵ ساڵح ده‌گوزه‌رێت‌و قه‌یرانی‬ ‫شه‌ڕ له‌گه‌ڵ حوسییه‌كان چاوه‌ڕوان ناكرێت‬ ‫به‌م زووانه‌ چاره‌سه‌ر بكرێت‪.‬‬ ‫ده‌ستوه‌ردانی واڵتانی ئیسالمی ناوچه‌كه‌‬ ‫له‌ كێش����ه‌ی یه‌مه‌ن‪ ،‬قه‌یرانی ئه‌م واڵته‌ی‬ ‫ئاڵۆزتر ك����ردوه‌‪ .‬به‌جۆرێ����ك كه‌ هه‌ندێ‬ ‫كه‌س پێیانوایه‌ ئه‌و واڵته‌ بووه‌ته‌ مه‌یدانی‬ ‫زۆرانبازی واڵتانی س����وننی مه‌زهه‌ب وه‌ك‬ ‫عه‌ره‌بستان له‌به‌رامبه‌ر كۆماری ئیسالمیی‬ ‫ك ‌ه یارمه‌تیده‌ری حوس����ییه‌كانی یه‌مه‌نه‌‪.‬‬ ‫كۆماری ئیس��ل�امی ب����ه‌رده‌وام ده‌وڵه‌تی‬ ‫عه‌ره‌بس����تان به‌ ره‌گه‌زك����وژی ل ‌ه یه‌مه‌ن‬ ‫تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن‌و رایده‌گه‌یه‌نن كه‌ به‌هۆی‬ ‫بۆمبارانی شوێنی حوس����ییه‌كان له‌الیه‌ن‬ ‫فرۆكه‌كانی عه‌ره‌بستان‪ ،‬ژماره‌یه‌ك خه‌ڵكی‬ ‫سڤیل كوژراون‪.‬‬ ‫به‌م دواییانه‌ش رژیمی تاران له‌ لێدوانێكدا‬ ‫ده‌وڵه‌تی عه‌ره‌بستانی به‌وه‌ تۆمه‌تباركرد‬ ‫كه‌ ش����ه‌ڕ مه‌زهه‌بی و تائیف����ی له‌ یه‌مه‌ن‬ ‫خۆش ده‌كات‪ .‬مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد‬ ‫به‌ ره‌خنه‌گرتن ل ‌ه سیاسه‌تی عه‌ره‌بستان له‌‬ ‫یه‌مه‌ن‪ ،‬وتی « ئه‌گه‌ر به‌شێكی بچوك له‌و‬ ‫چه‌ك‌و چۆاڵنه‌ی عه‌ره‌بس����تان به‌ قازانجی‬ ‫غه‌زه‌‌و دژ ب����ه‌ زایونیزم ب����ه‌كار بگیرایه‌‪،‬‬

‫ئه‌مرۆ له‌ ئیسراییل هیچ ئاسه‌وارێك به‌جێ‬ ‫نه‌ده‌ما»‪ .‬به‌اڵم وادیاره‌ ده‌س����ه‌اڵتدارانی‬ ‫عه‌ره‌بس����تان ده‌توانن دان ب���� ‌ه ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئیس����راییلدا بنێن����ن‪ ،‬ب����ه‌اڵم ته‌حه‌مولی‬ ‫ده‌س����تێوه‌ردانی ئێرانی ش����یعه‌ ل ‌ه یه‌مه‌ن‬ ‫ناك����ه‌ن‌و ناتوانن قبولی ئه‌و‌ه بكه‌ن كه‌ له‌‬ ‫هه‌ر واڵتێك ش����یعه‌ی تێ����دا بوو‪ ،‬كۆماری‬ ‫ئیسالمی ببێته‌ ئاژاوه‌گێڕ‌و شێوێنه‌ری ئه‌و‬ ‫واڵته‌‪.‬‬ ‫واڵتانی عه‌ره‌بی ناڕه‌زایی خۆیان سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ ده‌س����توه‌ردانه‌كانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ل���� ‌ه یه‌م���� ‌هن‌و یارمه‌تی‌و هاندانی ش����یعه‌‬ ‫حوسییه‌كان راده‌گه‌یه‌نن‌و ئه‌و كاره‌ش به‌‬ ‫هه‌وڵێك بۆ نفوزی رژیم ش����یعه‌ مه‌زهه‌بی‬ ‫ئێران له‌ واڵتانی عه‌ره‌بی سوننه‌ مه‌زهه‌ب‬ ‫ده‌زانن‪.‬‬ ‫ئه‌حمه‌د غه‌زالی سه‌رۆك كۆماری پێشووی‬ ‫ئه‌لجه‌زائی����ر له‌ یاداش����تێكدا ده‌نوس����ێت‬ ‫«ئێرانیی����ه‌كان له‌ نه‌خۆش����خانه‌یه‌ك له‌‬ ‫سه‌نعای پایته‌ختی یه‌مه‌ندا بوویان‪ ،‬چه‌كیان‬ ‫ش����اردبووه‌وه‌‌و له‌ راس����تیدا له‌ ژێر ناوی‬ ‫نه‌خۆشخانه‌ چه‌ك‌و چۆڵیان ده‌گواسته‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌ستێوه‌ردانه‌كانی ئێران ته‌نیا ب ‌ه یه‌مه‌ن‬ ‫كۆتای����ی نایه‌ت‪ ،‬به‌ڵكو عێ����راق‪ ،‬لوبنان‪،‬‬ ‫كوه‌یت‪ ،‬به‌حره‌ین‌و ئه‌ماراتیش ده‌گرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێ����ران ب���� ‌ه ده‌س����تێوه‌ردانه‌كانی خۆی‌و‬ ‫له‌ژێرناوی خه‌بات له‌گه‌ڵ ئیسراییل‪ ،‬توانی‬ ‫كارێ����ك بكات كه‌ ئیس����راییل نه‌یتوانی له‌‬ ‫ماوه‌ی شه‌ست ساڵ شه‌ڕو كوشتار له‌نێوان‬ ‫فه‌لستینییه‌كاندا بیكات‪ .‬كۆماری ئیسالمی‬ ‫توان����ی كارێك بكات ئۆمه‌تی موس����ڵمانی‬ ‫فه‌له‌س����تینی له‌م نیشتمانه‌ داگیركراوانه‌دا‬ ‫بكه‌ون ‌ه گیان یه‌كت����ر‌و له‌ نێوانیاندا تۆوی‬ ‫ئاژاوه‌ بچێنێت»‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان‌و ئاكامه‌ كولتووری‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی‌‬ ‫ئا‪ :‬فیروز مامۆیی‬ ‫گیرود‌ه بوون ب ‌ه ما ده‌ سڕكه‌ره‌كان‪،‬‬ ‫ی تایبه‌ت ب ‌ه ژیانی‌ ئه‌مڕۆیه‌‪،‬‬ ‫دیارده‌یه‌ك ‌‬ ‫ی به‌كارهێنانی‌ ماد‌ه‬ ‫به‌اڵم بۆچ ‌‬ ‫ی‬ ‫سڕكه‌ره‌كان له‌ رابردوودا‪ ،‬گه‌رچ ‌‬ ‫زۆریش بوو‪ ،‬به‌اڵم وه‌كوو گیرۆده‌بوون‬ ‫ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌ ناوی‌ لێنه‌ده‌برا‪،‬‬ ‫یان الدان ‌‬ ‫به‌اڵم ب ‌ه په‌ره‌سه‌ندنی كولتووری‌ مۆدێڕن‪،‬‬ ‫بایه‌خه‌كان‌و هه‌نجاره‌ مۆدێڕنه‌كانیش‬ ‫زیادی‌ كردووه‌‌و كرده‌وه‌گه‌لێك وه‌كوو‪،‬‬ ‫گیرۆد‌ه بوون به‌ ماد‌ه سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬ناته‌با‬ ‫ی‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌نجاره‌كان دێت ‌ه ئه‌ژمار‌و زانست ‌‬ ‫ی‬ ‫كۆمه‌ڵناسیش كه‌ ئه‌ركی‌ ناسین كۆمه‌ڵگا ‌‬ ‫ل ‌ه سه‌ر شانه‌‪ ،‬ل ‌ه سه‌ر هه‌نجاره‌كان‌و‬ ‫له‌سه‌ر الدانه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان لێكۆڵینه‌وه‌‌و‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌بێت‌و هۆكار‌ه سه‌ره‌كیه‌كان ‌‬ ‫توێژینه‌وه‌ ‌‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانیان لێكده‌داته‌وه‌‌و تێده‌كۆشێك‬ ‫كه‌ بۆ چاره‌سه‌ر كردنیان كۆمه‌ڵێك‬ ‫پێشنیار بخات ‌ه به‌رده‌م مرۆڤه‌كان‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ئێعتیاد دیارده‌یه‌كی‌ ناسراو ‌‬ ‫هه‌موو ئێرانیه‌كانه‌‬ ‫ی ئێران‬ ‫ب ‌ه پێی‌ ئاماره‌كان رۆژانه‌ له‌ واڵت ‌‬ ‫پتر ل ‌ه ‪ 2000‬كیلو ل ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كان‬ ‫به‌كارده‌هێنرێت‌و سااڵنه‌ زیاتر ل ‌ه ‪ 120‬تۆن‬ ‫له‌م ماده‌سڕكه‌ران ‌ه ده‌دۆزرێته‌وه‌‌و له‌ الیه‌ن‬ ‫ده‌زگا ئه‌منیه‌تیه‌كانی‌ كۆماری‌ ئیسالمیه‌و‌ه‬ ‫ده‌ستی‌ به‌سه‌ردا ده‌گیردرێت‪ .‬ل ‌ه راستیدا‬ ‫ی‬ ‫ئێران بووه‌ته‌ له‌مپه‌رێك ل ‌ه به‌رده‌م ترانزیت ‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان‌و هه‌موو ئه‌م ماده‌گه‌له‌ ل ‌ه‬ ‫پشت ئه‌م له‌مپه‌ره‌ كۆده‌بێته‌وه‌‌و كه‌ڵه‌ك ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ده‌بێت‌و الوان‌و تازه‌الوان به‌ شێوه‌ ‌‬ ‫به‌رباڵو ل ‌ه مه‌ترسی‌ گیرۆده‌بوون ب ‌ه‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كاندا داده‌نێت‌و ئه‌م دیارده‌ی ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی خه‌وتن ‌‬ ‫له‌ نێوان خوێندكاره‌كان‌و شوێن ‌‬ ‫خوێندكاران له‌ كێشه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‬ ‫ی ئێران دێت ‌ه ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆكه‌ی كۆمه‌ڵگا ‌‬ ‫خه‌ڵكێكی‌ زۆر‌و به‌تایبه‌ت الوان‪ ،‬بۆ‬ ‫بژیوی‌ خۆیان‌و بنه‌ماڵه‌كانیان رووده‌كه‌نه‌‪،‬‬ ‫كڕین‌و فرۆشتنی‌ ماد‌ه سڕكه‌ره‌كان‌و باند‌ه‬ ‫ی ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪،‬‬ ‫گه‌وره‌كانی‌ قاچاخ ‌‬ ‫داهاتێكی‌ زۆریان له‌م رێگایه‌وه‌ ده‌س‬ ‫ده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫له‌ راپۆرتی‌ ساالنه‌ی‌ رێكخراوه‌‬ ‫ی دژ ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كاندا‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یه‌كان ‌‬ ‫هاتووه‌ كه‌‪ ،‬سااڵنه‌ كڕین‌و فرۆشتنی‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان ‪ 600‬میلیارد دۆالر‪،‬‬ ‫داهاتی‌ له‌جیهاندا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی‌ ئه‌م ئامارانه‌‪ ،‬گیرۆد‌ه بوون به‌‬

‫ماده‌سڕكه‌ركان یه‌كێك له‌ كێشه‌ هه‌ر‌ه‬ ‫گه‌وره‌و به‌رچاوه‌كانی‌ كۆمه‌ڵگای‌ ئه‌م‬ ‫سه‌رده‌مه‌یه‌‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌ واڵتگه‌لێكی‌‬ ‫وه‌كوو‪ ،‬ئێران به‌ بارودۆخی‌ ناله‌باری‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌ الوان‌و دۆخی‌ ژێئۆپۆلۆتیكی‌‬ ‫تایبه‌ت به‌خۆیه‌وه‌‪ .‬كه‌سه‌ گیرۆده‌كه‌‬ ‫به‌و هۆیوه‌ كه‌ له‌ هه‌نجار‌و بایه‌خه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا زێده‌ڕۆیی ده‌كات‪ ،‬به‌‬ ‫الده‌ر داده‌نرێ‪ .‬ئه‌م كه‌سه‌ نه‌خۆشی‌‬ ‫تایبه‌تی‌‌و ده‌روونی‌ نیه‌‪ ،‬تاوانباریش نیه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكوو ئه‌م كه‌سه‌ نه‌خۆشێكی‌‪ ،‬كه‌م‬ ‫ی دۆخی‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و كولتووری‌‌و‬ ‫ئه‌ندام ‌‬ ‫ئابووریه‌‌و الده‌رێكه‌ كه‌ هه‌لومه‌رج‌و ریگا‬ ‫الده‌رانه‌كه‌ی‌‪ ،‬ئه‌وی‌ به‌ره‌و الدانه‌كانی‌ تر‬ ‫رێنوێنی‌ كردووه‌‪.‬‬ ‫ی وه‌كوو ئێران‪،‬‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵگایه‌ك ‌‬ ‫گیرۆده‌ بوون به‌ ماده‌ سڕكه‌ره‌كان‬ ‫سنووره‌كانی كێشه یان دیارده‌ی‌‬ ‫تێپه‌ڕاندووه‌‌و ئیتر ته‌نیا وه‌كوو الدانێك‬ ‫نابێ چاوی‌ لێبكه‌ین‪ ،‬به‌ڵكوو گیرۆده‌بوون‬ ‫به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان بۆ ئێرانیه‌كان وه‌كوو‬ ‫قه‌یرانێكی‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌ دێته‌ ئه‌ژمار‌و‬ ‫ئه‌گه‌ر پێداچوونه‌وه‌ی‌ له‌ سه‌ر نه‌كرێت‪،‬‬ ‫هه‌موو چه‌شن ‌ه الدانه‌كان‪ ،‬نه‌خۆشیه‌كان‌و‬ ‫كێشه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان له‌ داهاتوویه‌كی‌‬ ‫نزیكدا دێنێته‌ ئاراوه‌‪.‬‬

‫ی چوونه‌ سه‌ره‌وه‌ی مه‌سره‌فی‬ ‫ده‌بێته‌ هۆ ‌‬ ‫رۆژانه‌‌و زۆرجاریش ده‌بێته‌ هۆی‌ تێكچوونی‌‬ ‫ده‌روونی‌‌و جه‌سته‌یی‌‪ .‬ئه‌م شێو‌ه وابه‌سته‌‬ ‫بوون ‌ه ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬چه‌شنێك له‌‬ ‫وابه‌سته‌یی‌ یان فێر بوون له‌ كه‌سه‌كاندا‬ ‫پێكدێنێت‌و بۆ كه‌سی گیرۆده‌ به‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان شێوه‌یه‌كی‌ چێژبه‌خش‪،‬‬ ‫هێمنی به‌ ده‌زگای‌ عه‌سه‌بی‌ ئه‌و كه‌سه‌‬ ‫ده‌به‌خشێت‪.‬‬ ‫له‌ چه‌ندین الوه‌ ده‌توانین سه‌یری‌‬ ‫دیارده‌ی‌ گیرۆده‌بوون به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‬ ‫بكه‌ین كه‌ ده‌رووناسان‪ ،‬كۆمه‌ڵناسان‌و‬ ‫تاواناسان‪ ،‬هه‌ركامه‌یان روانگه‌یه‌كی‌ جیاواز‬ ‫له‌ یه‌كیان سه‌باره‌ت به‌ گیرۆده‌ بوون به‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان‌و هۆكاره‌ سه‌ركیه‌كانی‌‬ ‫ئه‌م كێشه‌یه‌ هه‌یه‌‌و جه‌ختی‌ له‌ سه‌ر‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫هێندێ كه‌س له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن‬ ‫كه‌ گیرۆده‌ بوون به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪،‬‬ ‫نه‌خۆشیه‌كی‌ تاك ‌ه كه‌سییه‌ ك ‌ه كه‌سه‌‬ ‫گیرۆده‌ك ‌ه به‌ هۆكاره‌ جۆربه‌جۆره‌كانی‌‬ ‫وه‌كوو‪ :‬ناكامیه‌كان‌و شكسته‌كان‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫رێگه‌ چاره‌‪ ،‬هانا بردن به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‬ ‫ی ماوه‌یه‌ك گیرۆده‌ی‌‬ ‫ده‌زانێت‌و به‌ دوا ‌‬ ‫ئه‌م ماده‌یه‌ ده‌بن‌و هه‌روه‌ها ده‌بێت ‌ه هۆی‌‬ ‫گیرۆده‌ بوون به‌‬ ‫له‌نێوچوونی‌ چه‌ند میلیۆن سلوول له‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان چیه‌؟‬ ‫گیرۆده‌بوون ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كان‌و مێشكدا‪ .‬به‌ پێی‌ ئه‌م بۆچوونه‌‪ ،‬گیرۆده‌‬ ‫ی الدانه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‪ ،‬بوون ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬له‌ خۆیدا‬ ‫به‌ گشت ‌‬ ‫ی تاكه‌ كه‌سیه‌ كه‌‪ ،‬ده‌توانێت له‌‬ ‫كرده‌وه‌یه‌كی‌ ره‌فتارییه‌‪ ،‬كه‌ له‌گه‌ڵ نه‌خۆشیه‌ك ‌‬ ‫بایه‌خه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان له‌ دژایه‌تیدایه‌‌و كۆمه‌ڵگا جیاوازه‌كاندا ئاكام‌و ده‌ره‌نجامی‌‬ ‫به‌ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ چاوه‌ڕوانی ‌ه هاوبه‌شه‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪ ،‬كولتووریشی‌ به‌دواوه‌ ببێت‪.‬‬ ‫له‌ بۆچوونێكی‌ تردا‪ ،‬گیرۆده‌ بوون به‌‬ ‫ئه‌خالقیه‌كان له‌ كۆمه‌ڵگادا ناگونجێت‌و‬ ‫ی كۆمه‌ڵگا ئه‌م كرده‌وه‌یه‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬جۆرێك تاوان دێته‌‬ ‫ئه‌ندامه‌كانی‌ تر ‌‬ ‫به‌ ناله‌بار‌و نادروست لێكده‌ده‌نه‌وه‌‪ .‬ئه‌ژمار‪ .‬كه‌سه‌ الده‌ره‌كه‌‪ ،‬وه‌كوو تاوانبارێك‬ ‫گیرۆده‌بوون به‌ ماده‌ سڕكه‌ره‌كانیش وه‌كوو له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێت‌و ده‌بێ ب ‌ه هۆی‌ ئه‌م‬ ‫یه‌كێك له‌ الدانه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‪ ،‬چه‌شنێك تاوانه‌وه‌‪ ،‬زیندانی‌‌و ئه‌شكه‌نجه‌ بكرێت‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌ روانگه‌ی‌ زۆربه‌ی‌ كۆمه‌ڵناسان‬ ‫له‌ پێداویستیه‌ ده‌روونی‌‌و جه‌سته‌یه‌ توند‌و‬ ‫به‌رده‌وامه‌كان ‌ه به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬گیرۆده‌ بوون‪ ،‬جۆرێك ل ‌ه نه‌خۆشی‌‬ ‫ی به‌كارهێنان‌و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‪ ،‬كه‌ ده‌ره‌نجامی‌ جه‌سته‌یی‌‌و‬ ‫كه‌ ده‌توانێت ئیختیار ‌‬ ‫وه‌النانی‌ ئه‌م كار‌ه له‌ ئیراده‌ شه‌خسی‌ یا ده‌روونیشی‌ به‌دواوه‌یه‌‪ .‬له‌م روانگه‌وه‌‬ ‫گرووپیدا بێت‪ .‬ئه‌م عاده‌ته‌ توندوتیژه‌ له‌ كه‌ گیرۆده‌بوون به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‬ ‫الیه‌ن نوخبه‌كان‪ ،‬حاكمه‌كان‌و به‌ گشتی‌ كێشه‌گه‌لێكی‌ زۆری‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌ دێنێته‌‬ ‫ی بایه‌خه‌ ئاراوه‌‪ ،‬كه‌سه‌ گیرۆده‌كه‌‪ ،‬پێده‌چێت‬ ‫هه‌موو كۆمه‌ڵگاوه‌ نادروست‌و دژ ‌‬ ‫ك ‌ه بنه‌ماڵه‌كه‌شی‌ به‌ره‌و تاوان‌و الدان‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان دێته‌ ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫ی ته‌ندروستی‪ ،‬گیرۆده‌ هان بدات‌و بۆ خۆی‌‌و بنه‌ماڵه‌كه‌ی‌‬ ‫رێكخراوی‌ جیهان ‌‬ ‫بوون ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كان بۆ تاكه‌ كه‌س‌و هه‌زینه‌یه‌كی‌ زۆری‌ ماڵی‌‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تی‌‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵگا به‌ زیانبار ده‌زانێت‪ ،‬كه‌ له‌ به‌دواوه‌بێت‪ .‬هه‌روه‌ها گۆڕانی‌ ده‌روونی‌‬ ‫ی ماده‌ی‌ ل ‌ه كه‌سه‌كه‌دا پێكدێنێت‌و تووشی‌ حاڵه‌تی‌‬ ‫رێگای‌ به‌ كارهێنانی‌ به‌رده‌وام ‌‬ ‫سڕكه‌ری «سورشتی‌ یا ده‌ستكرد»ه‌وه‌ «ئانۆمیك»ده‌بێت‌و له‌ به‌شداری‌ كردن له‌‬ ‫ئه‌نجام ده‌درێت‪ .‬ئه‌م چه‌شنه‌ به‌كارهێنان ‌ه كێشه‌كانی‌ كۆمه‌ڵگادا ته‌ریكده‌كه‌وێته‌وه‌‪،‬‬

‫‪7‬‬

‫ماده‌‬ ‫ی‬ ‫فرۆشتن ‌‬ ‫كڕین‌و‬ ‫هه‌روها‬ ‫سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬له‌ كۆمه‌ڵگایشدا چه‌شنێك‬ ‫له‌ الدانه‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ئابووریه‌كان‬ ‫دێته‌ ئه‌ژمار‪ .‬ده‌توانین ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌‬ ‫ئاستی كێشه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا دابنین‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ سه‌رچاوه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی‌ ئه‌م‬ ‫دیارده‌یه‌ نابێ چاوپۆشی‌ بكه‌ین‌و به‌ بڕوای‌‬ ‫ی سه‌ره‌كی‌‬ ‫زۆربه‌ی لێكۆڵه‌ران سه‌رچاوه‌ ‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان له‌ كۆمه‌ڵگادایه‌‌و دۆخی‬ ‫ماده‌كان شاراوه‌یه‌‪.‬‬ ‫گیرۆده‌ بوون ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كان وه‌كوو‬ ‫یه‌كێك له‌ الدانه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان چاوی‬ ‫لێده‌كرێت‌و كێشه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی ‌ه كه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ چاوه‌ڕوانیه‌ هاوبه‌ش ‌ه ئه‌خالقیه‌كانی‌‬ ‫كۆمه‌ڵگادا ناگونجێت‌و له‌گه‌ڵ به‌ها‌و نۆڕمه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا له‌ دژایه‌تیدایه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫له‌ كاتی‌ توندبوونه‌وه‌ی‌ كێشه‌ی‌ گیرۆده‌بوون‬ ‫به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬ب ‌ه ل ‌ه به‌رچاوگرتنی‌‬ ‫ئاكامه‌ نێگه‌تیڤه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی‌‪ ،‬ده‌بێته‌‬ ‫هۆی‌ الواز بوونی‌ پێكهاته‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‌‬ ‫كۆمه‌ڵگا‪ ،‬الواز بوونه‌وه‌ی‌ ئه‌رزشه‌‬ ‫بنه‌ڕه‌تی‌و حه‌یاتی‌ نیزامی‌ كولتووری‌‪ ،‬كه‌م‬ ‫بوونه‌وه‌ی‌ هه‌ڵقه‌ پۆزۆتیڤه‌كان له‌ كۆمه‌ڵگا‌و‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ی‌ ئه‌منیه‌تی‌ ئه‌خالقی‌‌و كۆماڵیه‌تی‌‬ ‫له‌ كۆمه‌ڵگه‌‌و ده‌بێته‌ قه‌ێرانێكی‌ گه‌ور‌هی‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی‌ ئه‌م لێدوانانه‌‪ ،‬بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت‬ ‫كه‌‪ ،‬گیرۆد‌ه بوون به‌ ماده‌ سڕكه‌ره‌كان‬ ‫وه‌كوو یه‌كێك له‌ الدانه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و‬ ‫ده‌بێ له‌ راده‌یه‌كی‌ به‌رزتر له‌ كێشه‌‌و گرفته‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان توێژینه‌وه‌ی‌ له‌سه‌ر بكرێت‬ ‫ی كێشه‌كانی‌‬ ‫ك ‌ه خۆی‌ ده‌بێته‌ هۆی‌ ساز بوون ‌‬ ‫وه‌كوو نه‌بوونی‌ به‌شداری‌‌و به‌رهه‌م هێنان‌و‬ ‫لێهاتووی‌‪ ،‬كێشه‌كانی‌ نێو بنه‌ماڵه‌‌و له‌وانه‌‪:‬‬ ‫ته‌اڵق‪ ،‬بێكاریی‌‌و خۆكوژی‌‌و ‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫هێندێك له‌ خاوه‌ن بیروڕاكان به‌ جه‌خت‬ ‫كردنه‌وه‌ له‌ سه‌ر فه‌ردی‌ بوونی‌ كێشه‌ی‌‬ ‫گیرۆده‌بوون به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان‪ ،‬له‌‬ ‫سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن ئێعتیاد له‌ «تاوانه‌‬ ‫بێ قوربانیه‌كانه‌« كه‌ راسته‌وخۆ هیچ‬ ‫زیانێك ناگه‌یه‌نێته‌ ده‌وروبه‌ر‌و مادام دزه‌‬ ‫ی كه‌سانێكی‌ تره‌وه‌‪ ،‬نابێ‬ ‫ناكاته‌ نێو ئازاد ‌‬ ‫نایاسایی‌ بێت‪ .‬به‌اڵم هه‌ربه‌وشێو‌هی‌ كه‌‬ ‫ئاماژه‌مان پێدا‪ ،‬كه‌سی‌ گیرۆده‌‪ ،‬زیانێكی‌‬ ‫زۆر ده‌گه‌یه‌نێت ‌ه خۆی‌‪ ،‬بنه‌ماڵه‌‪ ،‬شوێنی‌‬ ‫كار‌و سیستمی كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪ ،‬سیاسی‌‌و‬ ‫ئابووریی‌‌و ناتوانرێت له‌ ئاسه‌واره‌كان‌و‬ ‫ی ئه‌م دیارده‌یه‌ چاوپۆشی‌‬ ‫داهاته‌كان ‌‬ ‫بكرێت‌و ته‌نیا وه‌كوو كێشه‌كی‌ شه‌خسی‌‬ ‫چاوی‌ لێبكرێت‪.‬‬

‫كوردستان‪ ،‬گۆڕه‌پانی حه‌ماسه‌‌و هه‌ڵچوون‬ ‫شنۆ فیروزی‬ ‫ی رابردوودا‬ ‫هه‌روا ك ‌ه له‌ ماوه‌ی‌ چه‌ند مانگ ‌‬ ‫له‌ ماڵپه‌ڕ‌و میدیاكان‌و به‌تایبه‌تی له‌ راگه‌یاندن ‌ه‬ ‫كوردییه‌كاندا باڵوكرایه‌وه‌‌و كۆمه‌ڵێك به‌یانیه‌‌و‬ ‫راگه‌یاندن ره‌وانه‌ی رێكخراوه‌كانی مافی‬ ‫ی قه‌زایی رژێم كرا‪21 ،‬ی‬ ‫مرۆڤ‌و ده‌زگا ‌‬ ‫ی‬ ‫الوی كورد كه‌ له‌ الیه‌ن دادگاكانی‌ كۆمار ‌‬ ‫ئیسالمیه‌وه‌ حوكمی‌ ئێعدامیان به‌سه‌ردا‬ ‫سه‌پاوه‌‪ ،‬له‌مه‌ترسی له‌سێداره‌داندان‪.‬‬ ‫ی‬ ‫خه‌اڵتی‌ رژێمی‌ ئیسالمی‌ ب ‌ه بۆنه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫‪31‬ه‌مین ساڵی‌ هاتن ‌ه سه‌ر ده‌سه‌اڵت ‌‬ ‫ی ئه‌م‬ ‫ره‌ش‌و پڕ له‌ مه‌ینه‌ت‌و خه‌فه‌قان ‌‬ ‫رژێم ‌ه بۆ خه‌ڵكی‌ كوردستان‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫ی ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه به‌ڵێ‬ ‫بۆ الوه‌ شۆڕشگێڕه‌كان ‌‬ ‫ی ‪ 31‬ساڵ ل ‌ه‬ ‫ی تێپه‌ڕ بوون ‌‬ ‫ئێمه‌‪ ،‬له‌ دوا ‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتمان ئه‌مانه‌وێَ ك ‌ه ‪ 21‬كه‌س ل ‌ه‬ ‫الوانی‌ ئه‌م نیشتمانه‌ وه‌كوو قوربانی بكه‌ین‌و‬ ‫ی خۆیان ل ‌ه‬ ‫ی ده‌سه‌اڵت ‌‬ ‫به‌م چه‌شنه‌ ساڵیاد ‌‬ ‫ی خوێناوی‌‌و مێلیتاریزه‌و‬ ‫كه‌ش‌و هه‌وایه‌ك ‌‬ ‫ته‌واوه‌ن دیكتاتۆریانه‌دا‪ ،‬هه‌رچه‌ن ب ‌ه ترس‌و‬ ‫دڵه‌ڕاوكه‌و‌ه جه‌ژن بگرن‪.‬‬ ‫بێگومان ئه‌وه‌ بۆ هه‌مووان سه‌لمێندراو‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌میشه‌ ب ‌ه چه‌شنێك ‌‬ ‫كه‌ رژێمی‌ ئیسالم ‌‬ ‫ی‬ ‫زۆر جیاوازترو دڕندانه‌تر له‌گه‌ڵ خه‌ڵك ‌‬ ‫ی كوردستان هه‌ڵسوكه‌وتی‬ ‫هه‌میشه‌ چه‌وساوه‌ ‌‬ ‫كردووه‌‌و ئه‌م گه‌له‌ به‌رده‌وام كه‌وتووه‌ته‌ به‌ر‬ ‫ی كوشتن‌و بڕین‌و قه‌تڵوعامه‌كانی‌ ئه‌م‬ ‫شه‌پۆل ‌‬ ‫ی ‪31‬‬ ‫رژێم ‌ه دڕنده‌یه‌‪ .‬به‌ هه‌ڵدانه‌وی مێژوو ‌‬ ‫ساڵ ده‌سه‌اڵتی ره‌شی كۆماری ئیسالمی‬ ‫جگ ‌ه ل ‌ه خه‌فه‌قان‌و تێرۆر‌و ئێعدام‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێكی‌ بۆ گه‌لی بنده‌ستی ئێران به‌گشتی‌و‬

‫بۆ كوردستان به‌تایبه‌تی به‌رهه‌م نه‌هێناوه‌‪.‬‬ ‫به‌ تێڕوانینێكی‌ كورت له‌ مێژوو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫هاوچه‌رخی‌ ئێران‌و به‌تایبه‌ت ل ‌ه ‪ 31‬ساڵ ‌‬ ‫ی ‪ ،57‬ده‌بینین ك ‌ه ئه‌م‬ ‫ی شۆڕش ‌‬ ‫دوا ‌‬ ‫ی‬ ‫رژێمه‌ بۆ به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ خه‌ڵك ‌‬ ‫ی‬ ‫خه‌باتكار‌و هه‌ڵسووڕاوان‌و چاالكوانان ‌‬ ‫بواره‌ جۆبه‌جۆره‌كان هه‌ر له‌ سیاسیه‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫بگر‌ه هه‌تاكوو رۆژنامه‌وانان‌و چاالكان ‌‬ ‫بواری‌ ژنان‪ ،‬كرێكاران‪ ،‬خوێندكاران‌و چین‌و‬ ‫توێژ‌ه مه‌ده‌نیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵگای‌ ئێران ل ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی دژ‌ه مرۆییانه‌ ده‌ست ‌‬ ‫هیچ كرده‌وه‌یه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫نه‌پاراستووه‌و هه‌میشه‌ هه‌موو خاڵێك ‌‬ ‫ی بۆ سه‌ركوت له‌سه‌ر مێز‬ ‫نامرۆڤانه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌وه‌دا بووه‌ كه‌ ب ‌ه‬ ‫داناوه‌ووه‌ هه‌ر له‌ هه‌وڵ ‌‬ ‫جۆرێك خه‌ڵك ده‌مبه‌ست بكات‌و ویستوویان ‌ه‬ ‫ی ره‌واو حه‌قخوازیی ئه‌م‬ ‫كه‌ ده‌نگی خه‌بات ‌‬ ‫گه‌ل ‌ه هه‌ر ل ‌ه یه‌كه‌م هه‌ناسه‌كانه‌وه‌ بخنكێنن‌و‬ ‫به‌ر ناڕه‌زایه‌تی‌‌و خۆپیشاندانه‌كانی‌ خه‌ڵكی‌‬ ‫ی كورد له‌م به‌ش ‌ه‬ ‫ئێراندا‌و به‌تایبه‌ت خه‌ڵك ‌‬ ‫له‌ كوردستان دابگرێت‪ .‬به‌اڵم زۆر ب ‌ه‬ ‫خوه‌شحاڵیه‌و‌ه هیچ كات نه‌یانتوانیو‌ه به‌ر‬ ‫ی به‌رز‌و پۆاڵینی‌ خه‌ڵكی‌ كورد ل ‌ه‬ ‫ب ‌ه وره‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫قۆناغه‌و بوار جیاوازه‌كاندا بگرن‌و خه‌بات ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ژێر ده‌سه‌اڵت ‌‬ ‫الوانی‌ كورد ل ‌ه كوردستان ‌‬ ‫رژێمی‌ ئیسالمی‌ هه‌میش ‌ه دلێر‌و خرۆشان‬ ‫بووه‌‌و به‌دوای‌ ئازادیدا ل ‌ه هه‌اڵت هه‌اڵتدا‬ ‫بوونه‌‌و له‌م رێگایه‌شدا تاوانێكی‌ زۆریان هه‌ر‬ ‫ل ‌ه ده‌ستدرێژی‌ جینسی‌‌و كوشتن‌و ئێعدام‌و‬ ‫ی ئه‌شكه‌نج ‌ه‬ ‫زیندان‌و دوورخستنه‌وه‌ بگر‌ه تا باق ‌‬ ‫جه‌سته‌یی‌‌و ده‌روونییه‌كانیان له‌سه‌ر بووه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم هیچ كات كۆڵیان نه‌داوه‌و نه‌یانهێشتوو‌ه‬ ‫ی‬ ‫ك ‌ه سیاسه‌ت ‌ه چه‌وسێنه‌رانه‌‌و بێ بنه‌ماكان ‌‬

‫ئه‌م رژێم ‌ه به‌سه‌ر وره‌ی‌ شۆڕشگێڕانه‌یاندا‬ ‫ی خه‌باتیان چۆڵ‬ ‫زاڵ بێت‌و هیچكات گۆڕه‌پان ‌‬ ‫ی‬ ‫نه‌كردووه‌‌و شێلگیرانه‌تر ل ‌ه هه‌ر سه‌رده‌مێك ‌‬ ‫مێژووی‌«گه‌رچی‌ مێژوومان به‌رده‌وام هه‌ر‬ ‫له‌ شه‌ڕدا‌و به‌ خوێن نووسراوه‌«ل ‌ه چاالكی‌‌و‬ ‫به‌ڕه‌نگاریدا بوونه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی كۆمار ‌‬ ‫ی رژێم ‌‬ ‫ئه‌گه‌ر چاو ل ‌ه هه‌ڵوێست ‌‬ ‫ی له‌ به‌رانبه‌ر بیروڕای‌ ئازاد‌و جیاوازدا‬ ‫ئیسالم ‌‬ ‫بكه‌ین بێ شك یه‌كێك له‌ شته‌ مێژووییه‌كان‬ ‫ی‬ ‫كه‌ وه‌بیرمان دێته‌و‌ه كوشتاری‌ به‌كۆمه‌ڵ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ل ‌ه سیاچاڵه‌كان ‌‬ ‫زیندانی‌ سیاسی‌‌و مه‌ده‌ن ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌م رژێم ‌ه بوو ك ‌ه به‌ ده‌یان‌و سه‌دان گۆڕ ‌‬ ‫ی لێ به‌جێ ماوه‌و‬ ‫به‌كۆمه‌ڵ‌و خاوه‌ران ‌‬ ‫ی ‪67‬‬ ‫ئێستاكه‌ش هه‌ركاتێك ناوی‌ هاوین ‌‬ ‫دێت به‌گوێی‌ ئه‌و كه‌سانه‌دا كه‌ ئه‌و رۆژان ‌ه‬ ‫ی كۆماری ئیسالمی‬ ‫خۆیان له‌ زیندانه‌كان ‌‬ ‫یان له‌ به‌ره‌كانی‌ شۆڕشدا بوونه‌‌و یادی‌ ئه‌و‬ ‫رۆژان ‌ه ده‌كه‌نه‌‪ ،‬موچڕك هه‌موو گیانیان‬ ‫ده‌ته‌زێنێت‪.‬‬ ‫ی رابردوو له‌ ئێران‬ ‫بێ گومان ‪ 7‬مانگ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی رژێم ‌‬ ‫قۆناغێكی‌ نوێی‌ ل ‌ه زه‌خت‌و زۆره‌كان ‌‬ ‫ی بۆ سه‌ر خه‌ڵكی ئێران‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫ئیسالم ‌‬ ‫خه‌ڵكی‌ كوردستان هێناوه‌ته‌ ئاراوه‌و ب ‌ه‬ ‫ی زیندان‬ ‫سه‌دان كه‌س ده‌سبه‌سه‌رو روانه‌ ‌‬ ‫كراون‌و له‌وێ دوای‌ ئه‌و هه‌موو‌ه ده‌ستدرێژی‌‌و‬ ‫ی ئه‌و مرۆڤ ‌ه‬ ‫ی ك ‌ه ب ‌ه كه‌رامه‌ت ‌‬ ‫بێ رێزیه‌ ‌‬ ‫شۆڕشگێڕانه‌ كرا به‌شێكیان ئازاد كران‌و‬ ‫ی‬ ‫كۆمه‌ڵێكیشیان هێشتاك ‌ه له‌ شكه‌نجه‌خانه‌كان ‌‬ ‫ی ئیسالمیدا ده‌سبه‌سه‌رن‌و رۆژان ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫رژێم ‌‬ ‫هه‌ڵسووكه‌وتگه‌لێكی‌ نامرۆڤان ‌ه له‌ الیه‌ن‬ ‫ی رژێم له‌ زیندانه‌كاندا به‌ره‌و‬ ‫كاربه‌ده‌ستان ‌‬ ‫روو ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬

‫ی‬ ‫به‌ بڕوای‌ زۆرێك ل ‌ه كارناسان‌و لێكۆڵه‌ران ‌‬ ‫ی ئه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫سیاسی‌‌و مه‌ده‌نی‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر ‌‬ ‫ی ‪ 67‬ئه‌مجاره‌ ل ‌ه بیست‌و‬ ‫بۆجارێكیتر هاوین ‌‬ ‫چه‌ند ساڵ دواتردا دووپات ببێته‌وه‌‌و جارێكیتر‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌وه‌ ‌‬ ‫كۆمه‌ڵێك مرۆڤ ك ‌ه ته‌نیا ب ‌ه تاوان ‌‬ ‫ك ‌ه ئه‌یانه‌وێت ب ‌ه ئازاد بیر بكه‌نه‌وه‌‌و ب ‌ه‬ ‫ئازادی‌ بنووسن وهه‌ر له‌ ژێر سێبه‌ری‌ ئازادیدا‬ ‫ی‬ ‫بژین‌و مێشكیان به‌دوور له‌ سنووره‌كان ‌‬ ‫ی رژێمی‌ ئیسالمی‌‌و ب ‌ه دوور‬ ‫یاسایی بنه‌ڕه‌ت ‌‬ ‫له‌ ئیدئۆلۆژی‌ تۆتالیتێری‌ ئه‌م حكومه‌ت ‌ه‬ ‫ی‬ ‫په‌روه‌رده‌ بكه‌ن‌و وه‌كوو باقی‌ مرۆڤه‌كان ‌‬ ‫ی زه‌وینه‌ ژیانێكی‌ مه‌ده‌نی‌‌و‬ ‫سه‌ر ئه‌م گۆر ‌‬ ‫ی زۆرتر‬ ‫ئاسووده‌‌و ب ‌ه ئه‌منیه‌ت‌و ئاسایشێك ‌‬ ‫ك ‌ه مافی‌ بێ ئه‌مالوئه‌والی‌ خۆیان ‌ه بژین ‪.‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه كوردستان ئه‌م دۆخه‌ ب ‌ه‬ ‫ی به‌رچاو‬ ‫چه‌شنێك هه‌ستیارترو به‌ڕاده‌یه‌ك ‌‬ ‫ته‌شه‌نه‌دارتر‌و له‌ مێژووێكی‌ دوورو درێژدا‬ ‫ی‬ ‫خه‌ریكی‌ به‌ره‌و پێش چوونه‌‌و خه‌ڵك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌كانیتر ‌‬ ‫كوردستان جیاوازتر له‌ باق ‌‬ ‫ئێران‌و به‌ شێوه‌یه‌كی‌ به‌رفراوانتر كه‌وتوونه‌ت ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی سیاسه‌ته‌كان‌و نووك ‌‬ ‫به‌ر تیشك‌و غه‌زه‌ب ‌‬ ‫ی خه‌نجه‌ری‌ رژێم‪.‬‬ ‫تیژ ‌‬ ‫له‌ ماوه‌ی‌ كه‌متر ل ‌ه ‪ 2‬ساڵی‌ رابردوودا‬ ‫ی‬ ‫‪ 23‬كه‌س له‌ الوانی‌ كوردستان ن حوكم ‌‬ ‫ئێعدامیان بۆ بڕایه‌و‌ه كه‌‪ ،‬حوكمی‌ دووكه‌سیان‬ ‫به‌ ناوه‌كانی‌ ئێحسان فه‌تاحیان‌و فه‌سیح‬ ‫ی له‌ ماو‌هی‌ كه‌متر له‌ ‪ 2‬مانگداجێ‬ ‫یاسه‌مه‌ن ‌‬ ‫به‌جێ كرا‌و ‪ 21‬كه‌سیتریش هێشتاك ‌ه ل ‌ه ژێر‬ ‫ی هاتونه‌هاتی‌ سێداره‌دا به‌سه‌ر ده‌به‌ن‌و‬ ‫په‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌گه‌ری‌ ئه‌وه‌ زۆر‌ه ك ‌ه له‌م كاته‌دا كه‌ رژێم ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ك ‌ه رواڵه‌تێك ‌‬ ‫سه‌قه‌ت كراوی‌ ئیسالم ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌خۆیه‌وه‌ گرتووه‌‪ ،‬حوكم ‌‬ ‫هارتر‌و دڕنده‌تر ‌‬

‫ی‬ ‫ئه‌م ‪ 21‬كه‌سه‌ش كه‌ له‌ الیه‌ن دیوانی‌ بااڵ ‌‬ ‫واڵتیشه‌و‌ه په‌سه‌ند كراو‌ه جێبه‌جێ بكرێت‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ل ‌ه ‪31‬ه‌مین ساڵی‌ هاتن ‌ه سه‌ر ده‌سه‌اڵت ‌‬ ‫كۆماری‌ ئیسالمیدا ‪ 21‬كه‌س ل ‌ه به‌ئه‌مه‌گترین‬ ‫ی‬ ‫رۆڵه‌كانی‌ خه‌ڵكی‌ كوردستان ب ‌ه خه‌اڵتێك ‌‬ ‫بێ وێنه‌و سه‌رسوڕ هێنه‌ر ل ‌ه الیه‌ن دام‌و‬ ‫ی‬ ‫ی قه‌زایی‌و له‌ژێر ركێف‌و كاریگه‌ر ‌‬ ‫ده‌زگا ‌‬ ‫ی هه‌موویانه‌و‌ه‬ ‫ی فه‌قیه‌و له‌سه‌ره‌وه‌ ‌‬ ‫والیه‌ت ‌‬ ‫ی ئه‌م رژێم ‌ه یه‌عنی‌ خامه‌نی‌‪،‬‬ ‫رێبه‌ر ‌‬ ‫ی خه‌ڵكی‌ كوردستان كرا ك ‌ه ده‌بێ‬ ‫پێشكه‌ش ‌‬ ‫ی‬ ‫ی بێ وێن ‌ه له‌ مێژووی‌ یاخ ‌‬ ‫وه‌كوو رووداوێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ترین‌و دیكتاتۆرترین رژێمه‌كاندا تۆمار ‌‬ ‫ی‬ ‫بكه‌ین‌و وه‌كوو ماركێك له‌ سه‌ر سنگ ‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی‌ ئه‌م رژێم ‌ه هه‌ڵیواسین تا‬ ‫ی ئه‌م‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵگای‌ نێو نه‌ته‌وه‌یی روومه‌ت ‌‬ ‫رژێمه‌ زۆرتر ده‌ركه‌وێت كه‌ له‌ ماو‌هی‌ ئه‌م‬ ‫ی‬ ‫‪ 31‬ساڵ ته‌مه‌نی‌ به‌باچووی‌ رژێمی‌ ئیسالم ‌‬ ‫چ خه‌اڵت‌و مه‌داڵیایه‌كی‌ شانازیی هێنه‌ر ل ‌ه‬ ‫دراوه‌ت ‌ه خه‌ڵكی‌ كوردستان‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ئه‌م كرده‌وه‌ی ‌هی‌ رژێم ئه‌وه‌مان پێ ‌‬ ‫ده‌سه‌لمێنێت كه‌ هێشتاك ‌ه ئه‌م حكومه‌ت ‌ه‬ ‫ی به‌خه‌ڵكی‌ كوردستان نیه‌‌و‬ ‫هیچ باوه‌ڕێك ‌‬ ‫باش ده‌زانێت كه‌ چ زریانێكی‌ تووڕه‌و یاخی‌‌و‬ ‫ی‬ ‫به‌گوڕو تین له‌ كوردستان ‪ ،‬چاوه‌ڕوان ‌‬ ‫ی ده‌كات وئه‌گه‌ری‌ ئه‌وه‌ش‬ ‫رژێمی‌ ئیسالم ‌‬ ‫ی ئه‌م زریانه‌ خۆیان‌و‬ ‫هه‌یه‌ كه‌ شه‌پۆله‌كان ‌‬ ‫مێزه‌ره‌و مه‌نبه‌ریان راماڵ بدات‌و باش‬ ‫ی خوێن‌و‬ ‫ده‌زانێت كه‌ كوردستان ئه‌م واڵت ‌‬ ‫ی خه‌بات‌و به‌ره‌نگار‬ ‫حماس ‌ه به‌رده‌وام ره‌وت ‌‬ ‫ی‬ ‫بوونه‌وه‌كان‌و خه‌بات‌و شۆڕشه‌ ره‌واكه‌ ‌‬ ‫ی له‌گه‌ڵ داگیركه‌ران درێژ‌ه پێ ده‌دات‌و‬ ‫خۆ ‌‬ ‫ی خوێناوی‌ ئێرانه‌‪.‬‬ ‫ی هێشتاكه‌ش دڵ ‌‬ ‫به‌ڕاست ‌‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫گه‌مار‌ۆ نوێکان‌و بزووتنه‌وه‌ی دیموکراسیخوازی ل ‌ه دژی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئاکۆ محه‌مه‌دیان‬ ‫هاوکات له‌گه‌ڵ ب ‌ه ئاکام نه‌گه‌یشتنی‬ ‫دانووستانه‌کانی حکوومه‌تی ئێران‬ ‫له‌گه‌ڵ ڕۆژئاوا‌و ڕێکخراوی نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫وزه‌ی ئه‌تۆم سه‌باره‌ت ب ‌ه گۆڕینه‌وه‌ی‬ ‫ئۆرانیۆم‌و هاتن ‌ه ئارای ده‌وری نوێی‬ ‫گه‌مار‌ۆ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان» ک ‌ه تا ئێستا‬ ‫چۆنیه‌تییه‌که‌یان نادیاره»‪ ،‬کێشه‌‌و‬ ‫ئاڵۆزیی نێوان ئێران‌و ڕۆژئاوا ل ‌ه سه‌ر‬ ‫چاالکیی ‌ه ئه‌تۆمیی ‌ه گومانلێکراوه‌کانی‬ ‫حکوومه‌تی ئێران‪ ،‬پاش یه‌ک ساڵ‬ ‫دیسانه‌و‌ه سه‌ری هه‌ڵداوه‌ته‌وه‌‌و ئێستا ب ‌ه‬ ‫ڕاگه‌یاندنی پێنجه‌مین بڕیارنامه‌ی شوورای‬ ‫ئه‌منیه‌تی ڕێکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرووه‌کان‬ ‫ل ‌ه دژی حکوومه‌تی ئێران‪ ،‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی وه‌ک حکوومه‌تێک ک ‌ه‬ ‫مه‌ترسیدار‌ه بۆ سه‌ر ئاسایش‌و ئه‌منیه‌تی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی ده‌ناسرێت‪.‬‬ ‫ێ له‌به‌ر چاو‌گرتنی ئه‌وه‌یک ‌ه ناوه‌رۆکی‬ ‫به‌ب ‌‬ ‫ته‌حریم ‌ه نوێیه‌کان چی ده‌بێت یا خود‬ ‫چ کاریگه‌رییه‌که‌ی له‌سه‌ر داهاتوویی‬ ‫په‌یوه‌ندی ئێران له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگای‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی ده‌بێت‪ ،‬ئه‌م پرسیار‌ه دێت ‌ه‬ ‫ئاراو‌ه ک ‌ه بزووتنه‌وه‌ی خه‌ڵکی ل ‌ه ئێران‬ ‫ب ‌ه چ شێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ ته‌حریمه‌کان‬ ‫ڕووبه‌ڕوو ده‌بێته‌ووه‌‌و چاوه‌ڕوانی‬ ‫کام یه‌ک ل ‌ه شێوه‌کانی ته‌حریم ‌ه بۆ‬ ‫سه‌ر حکوومه‌ت‪ .‬به‌ر ل ‌ه واڵمدانه‌و‌ه‬ ‫به‌م پرسیاره‌‪ ،‬پێویست ‌ه باسێک ل ‌ه‬ ‫کاریگه‌رییه‌کانی گه‌مار‌ۆ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان‬ ‫له‌سه‌ر ئابووری ئێران بکررێت‌و وێنه‌یه‌ک‬ ‫ل ‌ه ئابووری ئێران ل ‌ه ئه‌گه‌ری توند‬ ‫بوونه‌وه‌ی گه‌مارۆ‌کان‪ ،‬ل ‌ه هه‌لومه‌رجی‬ ‫ئێستای ئێراندا بخرێت ‌ه به‌رچاو‪ .‬مێژووی‬ ‫ته‌حریم ل ‌ه ئێران ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ‬ ‫سه‌رده‌می دوای شۆڕشی جه‌ماوه‌ریی‬ ‫ساڵی ‪ 57‬ل ‌ه ئێران‪ ،‬کاتێک ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫بڕیاری حکوومه‌تی ئێران‪ ،‬سه‌فاره‌تی‬ ‫ئه‌مریکا ل ‌ه تاران ده‌ستی به‌سه‌ردا گیرا‌و‬ ‫دیپلۆمات ‌ه ئه‌مریکاییه‌کان ب ‌ه تۆمه‌تی‬ ‫جاسووسی‪ 444 ،‬ڕۆژ به‌دیل گیران‌و ل ‌ه‬ ‫ئاکامدا ب ‌ه بێ هیچ موحاکمه‌یه‌ک ئازاد‬ ‫کران‪ .‬له‌و کاته‌و‌ه حکوومه‌تی ئه‌مریکا‬ ‫گه‌مارۆ‌ی یه‌ک الیه‌نه‌ی ل ‌ه دژی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت ل ‌ه بواری سه‌نعه‌تی‬ ‫درووست کردنی فڕۆکه‌‌و چه‌ک‌و چۆڵ‬ ‫ڕاگه‌یاند‪ .‬هاوکات له‌گه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫شه‌ڕی ئێران‌و عێراق‌و پێداگری ئێران‬ ‫بۆ درێژه‌دان ب ‌ه شه‌ڕ‪ ،‬ژماره‌یه‌ک ل ‌ه‬ ‫واڵتانی ئورووپایی چه‌ندین به‌ربه‌ستیان‬ ‫ل ‌ه بواری بازرگانی‌و سه‌رمایه‌گوزاری ل ‌ه‬ ‫ئێران پێکهێنا‌و له‌م ڕێگه‌و‌ه گوشاریان‬ ‫خست ‌ه سه‌ر حکوومه‌تی ئێران‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م گوشاران ‌ه ب ‌ه مانای گه‌مار‌ۆ نه‌بوون‪.‬‬ ‫ده‌وری دووهه‌می گه‌مارۆ‌کان ل ‌ه دژی‬ ‫ئێران ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ سه‌رده‌می دوای‬ ‫شه‌ڕی سارد‪ ،‬کاتێک ک ‌ه حکوومه‌تی بیل‬ ‫کلینتۆن‪ ،‬ب ‌ه ڕه‌چاو کردنی سیاسه‌تی‬ ‫کۆنتڕۆڵکردنی دووالیه‌نه‌‪ ،‬گوشاری خست ‌ه‬ ‫سه‌ر حکوومه‌ته‌کانی ئێران‌و عێراق‪.‬‬ ‫به‌و پێی ‌ه واشینگتۆن ل ‌ه هه‌ڵوێستێکی‬ ‫یه‌ک الیه‌نه‌دا‪ ،‬سه‌رمایه‌گوزاری زیاتر‬

‫به‌رزبوونه‌وه‌ی هه‌اڵوسانی‬ ‫ئابووریی‌و دابه‌زینی ئاستی‬ ‫سه‌رمایه‌گوزاری‪ ،‬به‌شێکن‬ ‫له‌ ئاسه‌وار‌ه دیاره‌کانی‬ ‫گه‌مارۆی ئابووریی ب ‌ه‬ ‫هۆی درێژه‌دان به‌ به‌رنام ‌ه‬ ‫ناوه‌کییه‌کان‬

‫بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی‬ ‫خه‌ڵکی ئێران‌و کۆمه‌ڵگای‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی له‌گه‌ڵ‬ ‫حکومه‌تێکدا رووبه‌ڕوون‬ ‫که‌ مانه‌وه‌ی ب ‌ه قازانجی‬ ‫هێچ الیه‌کیان نییه‌‬

‫ل ‌ه بیست میلیۆن دوالری له‌به‌شی‬ ‫نه‌وت‌و گازی ئێرانی قه‌ده‌غ ‌ه کرد‌و ئه‌و‬ ‫شیرکه‌تانه‌ی له‌گه‌ڵ ئێران له‌و بواره‌دا‬ ‫هاواکارییان ده‌کرد‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ن وه‌زاره‌تی‬ ‫خه‌زێنه‌داریی ده‌وڵه‌تی ئه‌مریکاو‌ه‬ ‫ته‌حریم ده‌کران‪.‬‬ ‫ئه‌م ئابلۆقان ‌ه به‌رده‌وام بوو‪ ،‬به‌اڵم ته‌نها‬ ‫بڕیاری ده‌وڵه‌تێکی به‌هێز بوو‌و نه‌بوو‬ ‫ب ‌ه گه‌مارۆ‌و گوشارێکی نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫بۆسه‌ر حکوومه‌تی ئێران‪ .‬گه‌مار‌ۆ‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان کاتێک ده‌ستی پێکرد‬ ‫ک ‌ه ده‌وڵه‌تی مه‌حموودی ئه‌حمه‌دینژاد‬ ‫به‌ گۆڕینی سیاسه‌تی ده‌ره‌کیی‬ ‫ده‌وڵه‌تانی پێش خۆی‪ ،‬شێوازێکی‬ ‫نوێی له‌سه‌ر مه‌سئه‌له‌ی ئه‌تۆمیی‬ ‫ئێران‌و به‌ره‌وڕووبوونه‌و‌ه له‌گه‌ڵ ڕۆژئاوا‬ ‫له‌و بواره‌دا گرته‌به‌ر‪ .‬پێداگریی ئاشکرا‬ ‫له‌سه‌ر پیتاندنی ئۆرانیۆم‌و الدان ل ‌ه‬ ‫ڕێککه‌وتن ‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ل ‌ه بواری‬ ‫وزه‌ی ئه‌تۆمدا‪ ،‬ڕیگه‌ی بۆ نێردرانی‬ ‫په‌روه‌نده‌ی ئێران بۆ شوورای ئه‌منییه‌تی‬ ‫ڕێکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان خۆش‬ ‫کرد‪ .‬له‌و کاته‌و‌ه تا ئێستا چوار‬ ‫بڕیارنام ‌ه ب ‌ه پێی به‌ندی حه‌وتی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان‪،‬‬ ‫جاڕنامه‌ی‬ ‫ل ‌ه دژی ئێران ده‌رکراو‌ه ک ‌ه ب ‌ه پیی‬ ‫سێ بڕیارنام ‌ه حکوومه‌تی کۆماری‬ ‫ئیسالمیی ئێران به‌هۆی پێشێلکردنی‬ ‫یاسا نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ده‌بێ گه‌مارۆ‬ ‫بدرێ‪ .‬ب ‌ه پێی ئه‌و بڕیارنامانه‌‪ ،‬زۆرێک‬ ‫ل ‌ه ڕێکخراو‌ه ماڵییه‌کانی حکوومه‌تی‬ ‫ئێران‌و هه‌موو ئه‌و شیرکه‌ت‌و‬ ‫ڕێکخراوانه‌ی ک ‌ه په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ‬ ‫به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمی‌و نیزامی ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئێراندا هه‌یه‌‪ ،‬که‌وتوونه‌ت ‌ه ژێر گه‌مارۆ‌و‬ ‫هاوکاریی ناوه‌ند‌ه ئابووری‌و تیجاریی ‌ه‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان له‌گه‌ڵیان قه‌ده‌غ ‌ه‬ ‫کراوه‌‌‪ .‬ئه‌و گه‌مارۆیان ‌ه ڕاسته‌وخۆ‌و‬ ‫ناڕاسته‌وخۆ کارێگه‌رییان له‌سه‌ر‬ ‫ئابووریی ئێران دانا‪ .‬به‌رزبوونه‌وه‌ی‬ ‫ڕاده‌ی هه‌اڵوسانی ئابووری‌و دابه‌زینی‬ ‫ئاستی سه‌رمای ‌ه گوزاری ل ‌ه ئاسه‌وار‌ه‬

‫هه‌ر‌ه دیاره‌کانی ئه‌و گه‌مارۆیان ‌ه بۆ‬ ‫سه‌ر ئابووریی نه‌خۆشی ئێران بوون‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ن شاره‌زایان سیاسه‌ت ‌ه ئابووریی ‌ه‬ ‫هه‌ڵه‌کانی ده‌وڵه‌ت ب ‌ه هۆکاری سه‌ره‌کیی‬ ‫گرفت ‌ه ئابووریه‌کانی ئێران ده‌زانن به‌اڵم‬ ‫سیاسه‌تی ده‌وله‌ت ل ‌ه سه‌ر مه‌سئه‌له‌ی‬ ‫ئه‌تۆمی‌و گه‌مارۆ ئابوورییه‌کانیش ده‌وری‬ ‫به‌رچاویان ل ‌ه داڕووخاندنی زیاتری‬ ‫ئابووریی ئێراندا بوو‌و ئه‌م بابه‌ت ‌ه ل ‌ه‬ ‫سێهه‌مین نامه‌ی سه‌ر ئاوه‌اڵی زیاتر‬ ‫ل ‌ه ‪ 60‬که‌س ل ‌ه ئابووریزانانی ئێران بۆ‬ ‫ئه‌حمه‌دینژاد‪ ،‬به‌ڕوونی ده‌رده‌که‌وێت‪.‬‬ ‫ب ‌ه پێی وته‌ی ئه‌م ئابووریزانانه‌‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندیی ‌ه ئابوورییه‌کانی ئێران له‌گه‌ڵ‬ ‫دنیای ده‌ره‌و‌ه پاش ساڵی ‪‌‌57‬و ل ‌ه‬ ‫ئاکامی که‌شوهه‌وای پاش ڕاپه‌ڕینی‬ ‫جه‌ماوه‌ری‌و شه‌ڕی ‪ 8‬ساڵ ‌ه له‌گه‌ڵ عێراق‪،‬‬ ‫چوارچێوه‌ی ئیدئۆلۆژیک‌و سیاسی ب ‌ه‬ ‫خۆو‌ه گرتووه‌‌و گرفتی ل ‌ه په‌یوه‌ندیی ‌ه‬ ‫ئابوورییه‌کانی له‌گه‌ڵ ده‌ره‌وه‌ی واڵت‬ ‫پێکهێناوه‌‌و ئابووری ئێران له‌م ڕووه‌و‌ه‬ ‫زیانی زۆری‌ لێکه‌وتووه‌‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه باوه‌ڕی ئابووریزانانی ئێرانی‪،‬‬ ‫ته‌حریمه‌کانی ئه‌مریکا دوای ساڵی‬ ‫‪‌ 57‬و گه‌مارۆ‌کانی شوورای ئه‌منییه‌ت‬ ‫ل ‌ه دژی ئێران‪ ،‬په‌یوه‌ندی سیاسی‪،‬‬ ‫ئابووری ئێران له‌گه‌ڵ دنیای دره‌وه‌ی‬ ‫تووشی گرفت کردووه‌‪ .‬سه‌رڕای ئه‌وه‌یک ‌ه‬ ‫گه‌مار‌ۆ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان گرفتی‬ ‫جۆراوجۆری ل ‌ه ئابووری ئێراندا هێنای ‌ه‬ ‫ئاراوه‌‪ ،‬به‌اڵم نه‌یتووانی سیاسه‌ته‌کانی‬ ‫حکوومه‌تی ئێران بگۆڕێت‪ .‬کۆماری‬ ‫ئیسالمیی ئێران ل ‌ه هه‌لومه‌رجێکدا‬ ‫په‌ر‌ه ب ‌ه به‌رنام ‌ه ئه‌تۆمییه‌کانی ده‌دا‌و‬ ‫پێداگرییان له‌سه‌ر ده‌کا ک ‌ه ل ‌ه الیه‌که‌وه‬ ‫ی کۆمه‌ڵگای‬ ‫له‌گه‌ڵ بێباوه‌ڕی‌و گوشار ‌‬ ‫جیهانی به‌ره‌وڕووه‌‌و ل ‌ه الیه‌کی دیکه‌و‌ه‬ ‫خه‌ڵکی ئێران ل ‌ه دژی هاتوونه‌ت ‌ه سه‌ر‬ ‫شه‌قامه‌کان‪ .‬ل ‌ه وه‌ها هه‌لومه‌رجێکدا‬ ‫ده‌ستڕاگه‌یشتن به‌ چه‌کی ئه‌تۆمی‬ ‫وه‌کوو یه‌کێک ل ‌ه ڕێگ ‌ه سه‌ره‌کییه‌کانی‬ ‫حکوومه‌تی ئیسالمیی ئێران بۆ مانه‌و‌ه‬

‫له‌ده‌سه‌اڵتدا دێته‌به‌رچاو‪ .‬زۆرێک ل ‌ه‬ ‫لێکدانه‌وه‌کان ئاماژ‌ه به‌و‌ه ده‌که‌ن‬ ‫به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمیی کۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێران هه‌ر له‌سه‌ره‌تاو‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫نیزامیی هه‌بووه‌‌و به‌رهه‌مهێنانی وز‌ه‬ ‫ته‌نها بیانبوویه‌ک بوو‌ه بۆ درێژه‌ی‬ ‫چاالکیی ‌ه ئه‌تۆمییه‌کان‌و حکوومه‌تی‬ ‫تاقیکردنه‌وه‌ی‬ ‫خه‌ریکی‬ ‫ئێران‬ ‫شێوازێک ‌ه ک ‌ه پێشتر ده‌وڵه‌تی کوره‌ی‬ ‫باکوور گرتوویه‌ت ‌ه به‌ر‪ .‬گه‌مارۆدرانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ل ‌ه نێو خه‌ڵک‌و‬ ‫الیه‌ن ‌ه سیاسییه‌کاندا دژکرده‌وه‌ی‬ ‫جۆراوجۆری لێکه‌وتووه‌ته‌و‌ه الیه‌نێک‬ ‫پێیان وای ‌ه گه‌مارۆکان‪ ،‬خه‌ڵکی ئێران‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی کۆماری ئیسالمی وه‌کوو‬ ‫یه‌ک تووشی زه‌ره‌ر ده‌که‌ن‌و ده‌بن ‌ه‬ ‫هۆی بێهێزبوونی خه‌باتی مه‌ده‌نی‪،‬‬ ‫الیه‌نێکیش وا ده‌زانن ته‌نها ڕێگه‌ی‬ ‫ڕزگاریی خه‌ڵک به‌ده‌ست ده‌سه‌اڵتی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ئێرانه‌و‌ه گوشاری‬ ‫ده‌ره‌کی‌و گه‌مارۆکان‌و ته‌نانه‌ت هێرشی‬ ‫نیزامی بۆ سه‌ر حکوومه‌تی ئێرانه‪،‬‬ ‫هه‌رچه‌ن زۆر که‌من ئه‌و که‌سانه‌ی ب ‌ه‬ ‫بێ له‌به‌رچاوگرتنی الیه‌نی مرۆڤیی‬ ‫مه‌سئه‌له‌ک ‌ه ب ‌ه ئاشکرا الینگریی ش ‌هڕ‌و‬ ‫گه‌مارۆی توندی ئابووری بکه‌ن‪.‬‬ ‫له‌م نێوه‌دا ئه‌وه‌ی ڕاستییه‌کی جێگای‬ ‫سه‌ره‌نج ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه که‌ بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خه‌ڵکی ئێران دژی کۆماری ئیسالمی‌و‬ ‫له‌گه‌ڵ‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫کۆمه‌ڵگای‬ ‫حکوومه‌تێک ڕووبه‌ڕوون ک ‌ه مانه‌وه‌ی‬ ‫ب ‌ه قازانجی هێچیان نییه‌و نایانه‌وێ‬ ‫ئه‌م حکوومه‌ت ‌ه ب ‌ه ته‌یاربوون ب ‌ه چه‌کی‬ ‫ئه‌تۆمی به‌هێزتر ببێ‪ .‬بۆی ‌ه وادیار‌ه ئه‌و‬ ‫دوو الیه‌ن ‌ه ب ‌ه تێگه‌یشتن ل ‌ه مه‌ترسییه‌کی‬ ‫هاوبه‌ش ک ‌ه هه‌ڕه‌ش ‌ه ل ‌ه ئه‌منییه‌ت‌و‬ ‫ئاسایشیان ده‌کا‪ ،‬ل ‌ه خه‌بات دژی ئه‌و‬ ‫حکوومه‌ته‌دا بکه‌ون ‌ه به‌ره‌یه‌که‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫مه‌ترسی ‌ه هاوبه‌ش ‌ه له‌وانه‌ی ‌ه ل ‌ه نێوان‬ ‫کۆمه‌ڵی نێونه‌ته‌وه‌یی‌و بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خه‌ڵکیی ئێراندا هاوئاهه‌نگییه‌کی‬ ‫نه‌نووسراو پێکبێنێت‪ .‬ئه‌م هاوئاهه‌نگی ‌ه‬

‫ئه‌گه‌ر بگات ‌ه ئه‌و ئاکامه‌ی ک ‌ه داڕێژه‌رانی‬ ‫ته‌حریمه‌کان‪ ،‬ب ‌ه داڕشتنی گه‌مارۆ‌ی‬ ‫زیره‌کان ‌ه ب ‌ه شێوه‌یه‌ک بجووڵنه‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫هاوکات له‌گه‌ڵ الوازکردنی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی زیانێکی که‌متری‬ ‫بۆ خه‌ڵک‌و بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایی ل ‌ه‬ ‫ئێران هه‌بێ ده‌توانێ بۆ بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫ئازدیخوازانه‌ی خه‌ڵک به‌سوود بێت‪.‬‬ ‫ئه‌م هاوئاهه‌نگیی ‌ه له‌گه‌ڵ هه‌ندێک‬ ‫گرفت به‌ره‌وڕوو‌ه له‌وان ‌ه که‌مبوونی‬ ‫مه‌یلی گشتی بۆ نزیک بوونه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫دنیای ده‌ره‌وه‌و به‌کارهێنای وه‌کوو‬ ‫ئامرازێک بۆ به‌ره‌وپێشبردنی خه‌بات‬ ‫و‪ ،‬هه‌روه‌ها دژوار بوونی دیاری کردنی‬ ‫گه‌مارۆ‌یه‌ک ک ‌ه هاوکات دوو ئامانجی‬ ‫الوازکردنی حکوومه‌ت‌و که‌مزه‌ره‌ربوون‬ ‫بۆ بززووتنه‌وه‌ی خه‌ڵک بپێکێ‪ .‬گه‌مار‌ۆ‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ل ‌ه بواری کاریگه‌رییه‌و‌ه‬ ‫ده‌کرێ ب ‌ه سێ به‌ش دابه‌ش بکرێ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئه‌و ته‌حریمانه‌ی ک ‌ه ته‌نها‬ ‫کاریگه‌ریی له‌سه‌ر حکوومه‌ت هه‌یه‌‌و‬ ‫هیچ کاریگه‌رییه‌کی ل ‌ه سه‌ر دۆخی‬ ‫خه‌ڵک نابێت وه‌ک پێشگرتن ب ‌ه‬ ‫سه‌‌فه‌ری به‌رپرسانی بااڵی حکومه‌ت‬ ‫بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت‌و بڕینی په‌یوه‌ندیی‬ ‫دیپلۆماتیک له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسالمی‌و‬ ‫گه‌مارۆدانی به‌شی به‌رهه‌مهێنانی چه‌ک‌و‬ ‫قده‌غه‌کرانی نێردرانی چه‌ک بۆ ئێران‪.‬‬ ‫‪ :2‬ئه‌و ته‌حریمانه‌ی ک ‌ه کاریگه‌ریان‬ ‫له‌سه‌ر حکوومه‌ت‌و خه‌ڵک ب ‌ه شێوه‌ی‬ ‫هاوکات هه‌ی ‌ه وه‌کوو قه‌ده‌غه‌کرانی‬ ‫نێردرانی بێنزین‌و باقی به‌رهه‌م ‌ه‬ ‫نه‌وتییه‌کان یان ته‌حریم فرۆشتنی‬ ‫نه‌وتی ئێران‬ ‫‪ .3‬ئه‌و ته‌حریمانه‌ی ک ‌ه ته‌نها کاریگه‌ری‬ ‫له‌سه‌ر خه‌ڵک هه‌ی ‌ه نه‌ک حکوومه‌ت‪.‬‬ ‫وه‌ک به‌رته‌سکردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کان‬ ‫ی زانست‪ ،‬ڕاگه‌یاند‌و وه‌رزش‪ .‬‬ ‫ل ‌ه بوار ‌‬ ‫هاوکات ده‌بێ ئه‌وه‌ش له‌به‌رچاو بگیرێ‬ ‫ک ‌ه درێژبوونه‌وه‌ی ماوه‌ی گه‌مارۆ‬ ‫ئابوورییه‌کان نه‌ک هه‌ر کاریگه‌رییه‌کی‬ ‫ئه‌وتۆی نابێ به‌ڵکوو ب ‌ه شێوه‌ی‬ ‫سه‌ره‌کی خه‌ڵکی ئێران زه‌ره‌رمه‌ند‬ ‫ده‌کا‌و ده‌بێت ‌ه هۆی گوشار بۆ سه‌ر‬ ‫ژیان‌و گوزه‌رانیان‌و خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و‬ ‫جه‌ماوه‌ری تووشی خه‌سار ده‌کا‪.‬‬ ‫ب ‌ه سه‌ره‌نج ب ‌ه هه‌موو ئه‌و بابه‌تانه‌ی‬ ‫باسیان کرا مه‌سئه‌له‌ی گه‌مارۆدانی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ئێران باسێکی‬ ‫هه‌ستیار‌ه ک ‌ه ده‌بێ خه‌ڵک‌و بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫جه‌ماوه‌ری ل ‌ه ئێران گرینگییه‌کی تایبه‌تی‬ ‫پێبده‌ن‌و ل ‌ه خه‌باتیان دژی حکوومه‌تی‬ ‫ئێراندا ده‌بێ جێگایه‌ک بۆ ئه‌و ڕاستیی ‌ه‬ ‫ک ‌ه ل ‌ه ده‌روه‌ی خواست‌و ئیراده‌ی ئه‌وان‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌چێ له‌به‌رچاو بگرن‪ .‬واڵتانی‬ ‫ڕۆژئاوا بیر ل ‌ه قازانجه‌کان‌و مه‌سڵه‌حتی‬ ‫خۆیان ده‌که‌نه‌وه‌‪ ،‬خه‌لکی خه‌باتکار‌و‬ ‫تێکۆشه‌ریش ده‌بێ ب ‌ه وریاییه‌و‌ه بیر ل ‌ه‬ ‫خواست‌و ویسته‌کانی خۆیان بکه‌نه‌وه‌‌و‬ ‫ئاگادار بن ک ‌ه سیاسه‌تی نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫کاریگه‌ریی ئاشکرای له‌سه‌ر ژیان‌و‬ ‫خه‌باتیان هه‌یه‌‌و ده‌بێ جێگایه‌کی بۆ‬ ‫له‌به‌رچاو بگیرێ‪.‬‬

‫ژنانی ئێران‬ ‫‪ 30‬ساڵ دوای راپه‌ڕین‬ ‫فه‌ریبا محه‌مه‌دی‬ ‫به‌ ده‌س���تپێكی راپه‌ڕینی ساڵی ‪ 1357‬له‌‬ ‫دژی رژیمی ش���ا‪ ،‬خه‌ڵكی ئێ���ران له‌ هه‌ر‬ ‫چین‌و توێژێك به‌شداریان له‌م خه‌باته‌ كرد‌و‬ ‫ژنانیش رۆڵێكی به‌رچاویان له‌ راپه‌رینی ‪57‬‬ ‫گێ���راوه‌‪ .‬خه‌ڵكی وه‌زاڵه‌ هاتووی ئێران كه‌‬ ‫ده‌یانویست خۆیان له‌ زنجیری دیكتاتۆری‌و‬ ‫خه‌فه‌قانی ره‌شی شا رزگار بكه‌ن‪ ،‬له‌ ناكاو‬ ‫ده‌سكه‌وته‌كانی شوڕش رفێندراو خومه‌ینی‌و‬ ‫الیه‌نگرانی ده‌سه‌اڵتیان به‌ ده‌سته‌وه‌ گرت‌و‬ ‫ئیس���تبدادێكی ره‌ش���یان پێ���ك هێنا كه‌‬ ‫هه‌نووك���ه‌ش دوای ‪ 31‬س���اڵ ئێرانیان له‌‬ ‫ژێر ركێفدایه‌‪ .‬هۆكاره‌كانی به‌ الڕێدا بردنی‬ ‫راپه‌رین���ی ‪ 57‬ئه‌ركی ئ���ه‌م بابه‌ته‌ نییه‌‌و‬ ‫زیات���ر ده‌مه‌وێت دۆخی ژنان دوای راپه‌رین‬ ‫بده‌م���ه‌ به‌ر ب���اس‌و لێكۆڵین���ه‌وه‌‪ .‬یه‌كه‌م‬ ‫هێرش بۆ سه‌ر ژنان له‌ رۆژه‌كانی یه‌كه‌می‬ ‫به‌ ده‌سه‌اڵت گه‌یش���تنی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ده‌ستی پێكرد‌و فه‌رمانی حیجابی ئیجباری‬ ‫خومه‌ینی بوو به‌ یاس���ایه‌ك كه‌ زیندانێكی‬ ‫به‌ به‌رینایی ئێران بۆ ژنان دروس���ت كرد‌و‬ ‫ئه‌وانی به‌ چه‌ند هه‌نگاو به‌ره‌و دوا برده‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌كاتێكدا كه‌ له‌ سه‌رده‌می ره‌زاخان حیجاب‬ ‫نه‌ما‌و ئاڵوگۆڕێكی بنه‌ڕه‌تی له‌ وه‌زعی ژنان‬ ‫پێكهێن���ا‌و ژن���ان هاتنه‌ نێو ب���ازاری كار‌و‬ ‫به‌ره‌و س���ه‌ركه‌وتن‌و گه‌یشتن به‌مافه‌كانیان‬ ‫هه‌نگاویان نا كه‌ چی ئه‌م ده‌سكه‌وتانه‌ به‌‬ ‫فه‌رمانێكی خومه‌ین���ی له‌ ناو برا‌و ژن بوو‬ ‫به‌ بوونه‌وه‌رێكی بێ ده‌سه‌اڵت‌و پله‌ دوو له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی ئێراندا‪.‬‬ ‫به‌ش���داری به‌رچ���اوی ژنان ل���ه‌ راپه‌رینی‬ ‫‪ 57‬مه‌س���ه‌له‌یه‌كی حاش���اهه‌ڵنه‌گره‌ ك���ه‌‬ ‫ژن���ان زۆر زوو په‌یوه‌ندی���ان ب���ه‌ حیزب‌و‬ ‫الیه‌ن���ه‌ سیاس���یه‌كان گ���رت‌و توانی���ان‬ ‫حه‌ماس���ه‌ی مێژووی بخۆلقێنن‌و له‌ مه‌یدانه‌‬ ‫جۆاروجۆره‌كاندا توانایی‌و ئیستعداده‌كانی‬ ‫خۆیانیان خس���ت ‌ه گه‌ڕ‪ ،‬ب���ه‌اڵم راپه‌رینی‬ ‫‪ 57‬بوو به‌ س���ه‌ره‌تایه‌ك بۆ زه‌وت كردنی‬ ‫مافه‌كانی ژنان‌و خس���تنه‌ په‌راوێزی ئه‌وان‬ ‫له‌ هه‌موو بواره‌كاندا‪ .‬یاس���ادانه‌رانی نوێ‬ ‫به‌ په‌س���ندكردنی دواكه‌وتووترین یاساكان‬ ‫ل���ه‌ دژی ژن���ان‌و پێش���ێل كردن���ی مافه‌‬ ‫مرۆییه‌كان���ی ئ���ه‌وان‪ ،‬نیش���انیان دا تا چ‬ ‫راده‌یه‌ك باوه‌ڕیان به‌ ئازادی‌و دیمۆكراسی‬

‫هه‌یه‌‪ ،‬یاس���ای حیجابی ئیجباری‪ ،‬بێبه‌ش‬ ‫كردنی ژنانی دادوه‌ر ل���ه‌ مافی دادوه‌ری‌و‬ ‫گۆڕانی یاس���ای خێزان به‌ زه‌ره‌ری ژنان‌و‬ ‫رێگ���ه‌دان به‌ كچانی كه‌م ته‌مه‌ن بۆ زه‌واج‌و‬ ‫زۆر ش���تی دیكه‌ به‌رهه‌می هاتنه‌ سه‌ركاری‬ ‫رژیمێكی ئیسالمی بوو‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌یكه‌ له‌م نێوه‌دا جێگای سه‌رنجه‌‪،‬‬ ‫ه���ه‌وڵ‌و ته‌قاالی ژنانی ئێران بۆ وه‌دس���ت‬ ‫هێنانه‌وه‌ی ماف���ه‌ زه‌وتكراوه‌كانیان بووه‌‪،‬‬ ‫له‌ هه‌ر ده‌رفه‌تێ���ك كه‌ڵكیان وه‌رگرتووه‌و‬ ‫ده‌نگ���ی ناره‌زایه‌تیان ب���ه‌ تایبه‌ت له‌ دژی‬ ‫حیج���اب ده‌ربڕی���وه‌‪ .‬هه‌رچه‌ن���د به‌ هۆی‬ ‫داسه‌پاندنی كه‌ش‌و هه‌وای ترس‌و خه‌فه‌قان‬ ‫له‌ سه‌ره‌تای ساڵه‌كانی ‪ 60‬بۆ چه‌ندین ساڵ‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ژنان تووش���ی الوازی‌و شكست‬ ‫ب���وو‪ ،‬به‌اڵم ل���ه‌ س���اڵه‌كانی ‪ 70‬به‌مالوه‌‬ ‫ش���اهێدی س���ه‌رهه‌ڵدانی ده‌ورێكی نوێ له‌‬ ‫هاتنه‌ مه‌یدانی ژنان بۆ به‌ ده‌س���ت هێنانی‬ ‫مافه‌كانیان بووین‪ .‬دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ حیجاب‬ ‫س���ه‌ره‌تایه‌ك بوو بۆ ئه‌وه‌ی نیشانی بده‌ن‬ ‫كه‌ ئ���ه‌وان نایانه‌وێ جارێك���ی دیكه‌ كوت‬ ‫وبه‌ندی سه‌ده‌ ناوراستیه‌كان ده‌ست‌و پێیان‬ ‫ببه‌س���تێت‌و رێگه‌ نه‌دا ت���ا خۆیان له‌ گه‌ڵ‬ ‫دنیای مودێڕنیته‌ رێكبخه‌ن‪ .‬هه‌مووان باش‬ ‫ده‌زانن كه‌ جۆری پۆشش���ی ژنان چه‌نده‌ها‬ ‫ژنی تووش���ی زین���دان‌و به‌رخوردی خراپی‬ ‫مه‌مورانی ئه‌مری به‌ مه‌ع���روف‌و نه‌هی له‌‬ ‫مونكر كردووه‌و له‌ نێو شه‌قام‌و قوتابخانه‌‌و‬ ‫زانكۆ به‌ بیانووی بێحێجابی هێرش كراوه‌ته‌‬ ‫سه‌ر ژنان‪.‬‬ ‫كێش���ه‌‌و ملمالنێ ژنان له‌ گه‌ڵ یاسا‌و هێزه‌‬ ‫سه‌ركوتكه‌ره‌كانی كۆماری ئیسالمی له‌ ‪30‬‬ ‫ساڵی رابردوو هه‌میشه‌ به‌رده‌وام بووه‌و له‌‬ ‫قۆناغه‌ جۆاروجۆره‌كانی خه‌باتدا ئه‌وه‌ ژنان‬ ‫بوون كه‌ سه‌ركه‌وتنیان به‌ ده‌ست هێناوه‌‪.‬‬ ‫ژنانی ئێرانی مێژوویه‌كی دوورودرێژیان له‌‬ ‫خه‌بات بۆ به‌ ده‌س���ت هێنانی مافه‌كانیان‬ ‫هه‌ی���ه‌ كه‌ س���ه‌رچاوه‌كه‌ی ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ‬ ‫شۆرشی مه‌شروته‌‪ .‬‬ ‫ژان���ت ئاف���اری له‌ كتێبی خ���ۆی به‌ ناوی‬ ‫شورش���ی مه‌ش���روته‌ی ئێران ئام���اژه‌ به‌‬ ‫رووداوه‌كانی شورشی ‪ 57‬ده‌كات‌و ده‌ڵێت‬ ‫كه‌ رووداوه‌كانی شورشی ‪ 57‬به‌ستێنی بۆ‬ ‫وه‌بیرهێنانه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ر خه‌بات‬ ‫له‌ بیركراوی ژنان له‌ له‌ شۆرشی مه‌شروته‌‬

‫کۆمه‌ڵگه‌‬

‫كر د ‪,‬‬ ‫چونك���ه‌‬ ‫الیه‌نگرانی‬ ‫ئازادی ژنان له‌‬ ‫رووبه‌رووبوونه‌وه‌ له‌‬ ‫گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌ی كه‌‬ ‫فێمنیس���ت وه‌ك دیارده‌یه‌كی‬ ‫رۆژئاوای���ی ره‌ت ده‌كه‌نه‌وه‌و له‌ نێو‬ ‫زۆرێك ل���ه‌ چه‌پ���ه‌ تووندره‌وه‌كانیش ئه‌م‬ ‫بۆچوونه‌ زاڵه‌‪ ،‬به‌ ناچار به‌ دوای ریشه‌كانی‬ ‫فێمنیزمی خۆجه‌یی گه‌ڕان‌و ئه‌م هه‌وڵه‌ش‬ ‫یارمه‌تیده‌ری لێكۆڵینه‌وه‌و ناس���ینی رۆڵی‬ ‫ژنانی پێشره‌وی ئێران له‌ ساڵه‌كانی كۆتایی‬ ‫سه‌ده‌ی ‪‌19‬و س���ه‌ره‌تای سه‌ده‌ی ‪ 20‬بوو‪.‬‬ ‫ئه‌و له‌ س���ه‌ر ئه‌و باوه‌ری���ه‌ كه‌ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫خه‌بات بۆ به‌ ده‌س���ت هێنانی مافی ژن له‌‬ ‫ئێران به‌ گشتی ریشه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ‬ ‫شۆڕشی مه‌شروته‌‪ .‬ژنانی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌‬ ‫زیاتر له‌ چینی بااڵده‌س���تی كۆمه‌ڵگه‌ بوون‬ ‫كه‌ س���ه‌ربه‌خۆ‌و جیا ل���ه‌ ده‌وڵه‌ت هه‌وڵی‬ ‫پێكهێنانی رێكخراو‌و ئه‌نجۆمه‌نه‌ مه‌ده‌نیه‌كان‬ ‫بوون‌و سه‌ره‌رای رێژه‌ی كه‌میان خوازیاری‬ ‫ئیس�ل�احات بوون كه‌ زیاتر ئه‌توانین بڵێین‬ ‫داواكانیان فێمنیس���تی بوو‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ ئه‌م‬ ‫هه‌وڵ‌و كۆششی ژنان له‌ شۆڕشی مه‌شروت ‌ه‬ ‫بوو هۆی ئیسالح‌و گۆڕانی زیاتر له‌ یاساكان‬ ‫له‌ سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی شادا‌و ژنان به‌ ‬ ‫چه‌ند هه‌نگاو به‌ره‌و پیش چوون‪ .‬هه‌روه‌ها‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫به‌ش���داری به‌رچ���اوی ژنان له‌ شۆرش���ی‬ ‫‪ 57‬نیش���انه‌ی تێگه‌یش���تن‌و پێگه‌یشتووی‬ ‫ژنانی ئێران بوو ك���ه‌ پێمان ده‌ڵێت ئه‌وان‬ ‫مێژوویه‌ك���ی دوورودرێژتری���ان هه‌ی���ه‌ له‌‬ ‫خه‌بات‌و به‌ش���داری له‌ كاروباری سیاسی‌و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‪ .‬به‌اڵم هه‌روه‌ك پێشتریش وتم‬ ‫ئه‌م به‌ش���داریه‌ نه‌یتوانی كاریگه‌ر بێت له‌‬ ‫به‌ره‌و پێش���چوونی بزاڤه‌كه‌یان‪ ،‬به‌ڵكوو به‌‬ ‫هۆی هاتنه‌ مه‌یدان���ی كۆمه‌ڵێك ئاخووند‌و‬ ‫مه‌الی مێش���ك رزیو هه‌م���وو هه‌وڵه‌كانی‬ ‫نه‌ته‌نی���ا ژنان به‌ڵكو هه‌م���وو كۆمه‌ڵگه‌ به‌‬ ‫فێرۆ رۆیشت‪.‬‬ ‫ئێستاش دوای تێپه‌ڕ بوونی زیاتر له‌ ‪ 30‬ساڵ‪،‬‬ ‫ژنانی ئێران له‌ قۆناغێكی دیكه‌ی خه‌باتدان‬ ‫كه‌ ئه‌ویش به‌ش���داریان له‌ بزوتنه‌وه‌یه‌كی‬ ‫ئازادیخوازانه‌یه‌ له‌ دژی كۆماری ئیس�ل�امی‬ ‫كه‌ م���اوه‌ی ‪ 7‬مانگه‌ زۆربه‌ی ش���اره‌كانی‬ ‫گرتووه‌ت���ه‌وه‌‪ .‬ژنانی چاالك‌و هه‌ڵس���ووراو‬ ‫له‌ هه‌موو ناره‌زایی‌و ئیعترازێكدا به‌شداری‬

‫‪9‬‬

‫ده‌كه‌ن‌و‬ ‫ز ۆ ر ج���ا ر‬ ‫له‌ پێشه‌وه‌ی‬ ‫ری���زی نارازایانن‬ ‫كه‌ ئه‌م���ه‌ش بۆ خۆی‬ ‫فاكته‌رێك���ی س���ه‌ره‌كی له‌‬ ‫نارازی بوونی ژنان به‌ وه‌زعی خۆیان‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند له‌ س���ااڵنی رابردوو‌و به‌ تایبه‌ت‬ ‫دوای س���ه‌رهه‌ڵدانی كه‌مپه‌ینی یه‌ك ملیۆن‬ ‫ئیمزا بزاڤی ژنان له‌ ئێران چووه‌ قۆناغێكی‬ ‫تازه‌تر‌و عه‌مه‌لیتر‪ ،‬به‌اڵم به‌ش���داریان له‌م‬ ‫ناره‌زایه‌تیان���ه‌ ك���ه‌ دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی‬ ‫س���ه‌رۆك كۆماری س���ه‌ریهه‌ڵدا س���ه‌رنجی‬ ‫هه‌موو جیهانیان بۆ الی خۆیان راكێش���ا‪.‬‬ ‫به‌خشینی ده‌یان خه‌اڵت به‌ هه‌ڵسووراوانی‬ ‫ژن له‌م چه‌ند س���اڵه‌ له‌ الی���ه‌ن ده‌وڵه‌ت‌و‬ ‫رێكخراوه‌ مرۆڤدوس���ت‌و پارێزه‌رانی مافی‬ ‫مرۆڤ نیش���ان ده‌دات كه‌ خه‌بات‌و هه‌وڵ‌و‬ ‫ته‌ق���االی ژنان���ی ئێ���ران س���نووره‌كانی‬ ‫بزاندووه‌و توانیویه‌ له‌ ئاس���تێكی به‌رباڵوتر‬ ‫خۆی پێناسه‌ بكات‪ .‬ره‌نگه‌ زۆر كه‌س بڵێت‬ ‫كه‌ به‌ش���داری به‌ش���ێكی زۆر له‌و ژنانه‌ له‌‬ ‫روانگه‌یه‌كی فێمنیستیه‌وه‌ سه‌رچاو ناگرێت‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ راس���ته‌ به‌اڵم نارازی بوون به‌ وه‌زعی‬ ‫ئێس���تا‌و داواكاری بۆ دیمۆكراسی‌و ئازادی‬ ‫مه‌رجێكی گرنگ بۆ مس���ۆگه‌ر بوونی مافی‬ ‫هه‌موو چین‌و توێژه‌كان‪.‬‬

‫ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی ئێران‌و کاریگه‌ری له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیی ‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان‬ ‫تاهیر مینایی‬ ‫کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌م دوایی���ه‌ی واڵتانی گرووپی‬ ‫پێنج زێد‌ه یه‌ک سه‌باره‌ت ب ‌ه به‌رنامه‌ی ناوکی‬ ‫ئێران‪ ،‬ل ‌ه حاڵێکدا ل ‌ه نیۆیۆرک کۆتایی پێهات‪،‬‬ ‫ک ‌ه چین یه‌کێک ل��� ‌ه ئه‌ندامانی ئه‌م گرووپه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه ناردنی دیپلۆماتێک���ی ڕه‌ده‌ی خواره‌وه‌ی‬ ‫واڵته‌ک ‌هی‌و ب ‌ه بێبایه‌خ زانینی کۆبوونه‌وه‌کان‌‪،‬‬ ‫به‌شداری ل ‌ه کۆبوونه‌وه‌کاندا کرد‌و ل ‌ه راستی‬ ‫به‌م شێوه‌ی ‌ه دژایه‌تی خۆی ل ‌ه بابه‌ت بڕیاردان‬ ‫له‌سه‌ر به‌رنامه‌ی ناوکی ئێران ده‌ربڕی‪.‬‬

‫کۆبوونه‌وه‌ک���ه‌ی گرووپ���ی پێنج زێد‌ه یه‌ک‪،‬‬ ‫دووهه‌می���ن کۆبوون���ه‌وه‌ی ئ���ه‌م واڵتان ‌ه ل ‌ه‬ ‫ئاس���تی وه‌زاره‌ت ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م واڵتان ‌ه دوای‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماری ده‌وره‌ی ده‌یه‌م ل ‌ه‬ ‫ئێران بوو‪ .‬به‌اڵم ل ‌ه کۆبوونه‌وه‌کانی پێشووی‬ ‫ئه‌م واڵتانه‌دا‪ ،‬هه‌موو کاتێک ڕووس���یه‌‌و چین‬ ‫پش���تگیریان ل ‌ه دیپلۆماس���ی له‌گ���ه‌ڵ ئێران‬ ‫ده‌کرد‌و ئ���ه‌و ئه‌ندامانه‌ی دیک��� ‌ه دژایه‌تیان‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌ڵوێس���ته‌دا ده‌کرد‪ .‬له‌م نێوه‌دا‬ ‫هه‌موو کات ڕووسی ‌ه هه‌م ل ‌ه ناڵی ده‌دا‌و هه‌م‬ ‫ل ‌ه بزماریش‌و هیچکات هه‌ڵوێس���تێکی ڕوونی‬

‫نه‌ب���وو‪ ،‬ب���ه‌اڵم دوای تێپه‌ڕاندن���ی ماوه‌یه‌ک سه‌رده‌ده‌ن‪ ،‬پش���تگیری بكات‌و به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫به‌س���ه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کان ل ‌ه ئێران‪ ،‬گۆڕانیکی درێژم���اوه‌ی خۆی فی���دای ڕژیمێک بکات ک ‌ه‬ ‫به‌رچاو ل��� ‌ه هه‌ڵوێس���ته‌کانی ئ���ه‌م واڵته‌دا مانه‌وه‌ی له‌ ده‌سه‌اڵتدا نادیاره‌‪.‬‬ ‫به‌رامبه‌ر ب ‌ه ئێ���ران ها‌ت ‌ه ئاراوه‌‌و زیاتر خۆی به‌م پێی��� ‌ه ده‌کرێ بوترێت ک ‌ه ڕووس���ی ‌ه بۆ‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵوێستی واڵتانی ڕۆژئاوا نزیک کرده‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌یک ‌ه جێگه‌یه‌کی هه‌بێ���ت بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌م گۆڕان ‌ه ل ‌ه هه‌ڵوێستی ڕووسی ‌ه به‌رانبه‌ر ب ‌ه ب���ۆ ئێ���ران‪ ،‬په‌یوه‌ندییه‌کانی خ���ۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئێران دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماری‪ ،‬ل ‌ه ڕژیمی کۆماری ئیس�ل�امی که‌م کردووه‌ته‌و‌ه‬ ‫پرۆسه‌ی فرۆشتنی مووشه‌که‌کانی ئێس‪‌300‬و بۆ ئه‌وه‌ی ل��� ‌ه داهاتوودا له‌گه‌ڵ حکوومه‌تێک‬ ‫وه‌دوادانی خس���تنه‌کاری وزه‌خانه‌ی بووشێهر ک ‌ه ل ‌ه ئێران ده‌س���ه‌اڵتی ده‌بێ���ت‪ ،‬هاوکاری‬ ‫ب ‌ه ڕوونی دیاره‌‪ .‬ب ‌ه بێ ش���ک ده‌وری ئامریکا ب���کات‪ .‬ب���ه‌اڵم بۆچی چین وه‌ک ڕووس���یه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی پرۆژه‌ی دانانی سیستمی نه‌هاتووه‌ت ‌ه س���ه‌ر ئ���ه‌و ب���اوه‌ڕه‌‌و درێژ‌ه ب ‌ه‬ ‫به‌رگری مووش���ه‌کی ل ‌ه له‌هس���تان‌و کۆماری په‌یوه‌ندییه‌کان���ی خۆی له‌گه‌ڵ ڕژیمێکدا ده‌دا‬ ‫چک‌و ئه‌و ته‌نازوالنه‌ی ک ‌ه دوو واڵت به‌رامبه‌ر ک ‌ه مان‌و نه‌مانه‌که‌ی ناڕوونه‌‌و هێش���تاک ‌ه ل ‌ه‬ ‫ب ‌ه یه‌کدی کردوویانه‌‪ ،‬ل��� ‌ه دوور که‌وتنه‌وه‌ی کۆبوونه‌و‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کاندا ل ‌ه ڕێگ ‌ه چاره‌ی‬ ‫ڕووس���ی ‌ه ل��� ‌ه ئێ���ران‌و نزیکایه‌ت���ی له‌گه‌ڵ موزاکره‌‌و دیپلۆماتیک سه‌باره‌ت ب ‌ه ئێران قس ‌ه‬ ‫ڕۆژئاوادا بێکاریگه‌ر نه‌بووه‌‪ ،‬به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ده‌کات؟ ب ‌ه بێ ش���ک به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری‌و‬ ‫ئه‌م���ه‌ش ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی ئێران ب ‌ه ناردن���ی نه‌وتی ئێران بۆ چین ل ‌ه الیه‌ک‌و له‌و‬ ‫دژی سیاسه‌ته‌نی ڕووس���ی ‌ه بۆ پشتیوانی ل ‌ه الش���ه‌و‌ه بازاڕی ‪ 70‬میلیۆنی ئێران‪ ،‬ئه‌ویش‬ ‫حکوومه‌تی ئێران‪ ،‬کاریگه‌رییان له‌س���ه‌ر ئه‌م بۆ که‌لوپه‌ل ‌ه نا ئیس���تاندارده‌کانی چین‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫گۆڕانه‌ له‌ هه‌ڵوێسته‌کانی ڕووسیه‌دا هه‌بووه‌‪ .‬گرنگترین هۆیه‌کانی پشتیوانی ئه‌م واڵته‌ی ‌ه بۆ‬ ‫ب ‌ه بێ ش���ک درووشمه‌کانی خه‌ڵکی ئێران ب ‌ه پشتیوانی ل ‌ه ڕژیمی ئێران‪ .‬هه‌ر له‌مباره‌یه‌و‌ه‬ ‫دژی ده‌وڵه‌تی ڕووسی ‌ه ل ‌ه ناڕه‌زایه‌تییه‌کاندا‌و چاودێرانی سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ڕووس���ی ‌ه‬ ‫بردن��� ‌ه ژێر پرس���یاری سیاس���ه‌تی ده‌ره‌کی ڕاینگه‌یان���دووه‌‪ ،‬گۆڕانی حکوومه‌ت ل ‌ه ئێران‪،‬‬ ‫ڕژی���م کۆماری ئیس�ل�امی‪ ،‬له‌س���ه‌ر گۆڕانی ب ‌ه هیچ ش���ێوه‌یه‌ک ل��� ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی چیندا‬ ‫هه‌ڵوێس���ته‌کانی ڕووسی ‌ه ل ‌ه بابه‌ت به‌رنامه‌ی نییه‌‪ ،‬ه���ه‌ر بۆیه‌ش هیچ���کات ڕژیمی چین‪،‬‬ ‫ناوکی ئێران کاریگ���ه‌ری هه‌بوو‌و بوو‌ه هۆی هه‌واڵی ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی ئێرانی باڵو‬ ‫ئه‌وه‌یک ‌ه به‌رپرس���انی سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وه‌ی نه‌ک���رده‌وه‌‪ .‬چاودێرانی چینی پێیان وایه‌‪ ،‬بۆ‬ ‫ڕووس���ی ‌ه ب��� ‌ه تێڕوانینێک���ی زیات���ر بڕوانن ‌ه چی���ن ئه‌منییه‌ت‌و ئارام���ی ناوچه‌ی خه‌لیجی‬ ‫داهاتوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیان ل ‌ه ئێراندا‪ .‬فارس گرنگه‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌یک ‌ه ئه‌منیه‌ت‌و ئارامی‬ ‫ب��� ‌ه ڕوانینێک���ی مێژوویی���ه‌و‌ه ده‌رده‌که‌وێت له‌م ناوچه‌ی���ه‌‪ ،‬قیمه‌تی نه‌وت ل��� ‌ه خواره‌و‌ه‬ ‫ک ‌ه ڕووس���ی ‌ه هه‌ر ل��� ‌ه س���ه‌رده‌می کاترین‌و ڕاده‌گرێ���ت‌و بۆ چین‪ ،‬ته‌نها ئه‌م مه‌س���ه‌له‌ی ‌ه‬ ‫س���زاره‌کانه‌و‌ه به‌م الوه‌‪ ،‬چ���اوی ته‌ماحی ل ‌ه گرنگ���ه‌‪ .‬ل ‌ه الیه‌ک���ی دیکه‌و‌ه وێ���ک چوونی‬ ‫ئێ���ران هه‌بووه‌‌و هیچکات ئام���اد‌ه نه‌بوو‌ه ل ‌ه هه‌ر دوو ڕژیمی چین‌و کۆماری ئیس�ل�امی ل ‌ه‬ ‫حکوومه‌تێ���ک ک ‌ه جه‌ماوه‌ری به‌رینی خه‌ڵکی بواری ساختار‪ ،‬هه‌ڵس���ووکه‌وت‌و کولتووری‬ ‫واڵته‌ک���ه‌ی درووش���می ڕووخ���ان‌و نه‌مان���ی سیاسی‪ ،‬هۆیه‌کی دیکه‌ی پشتیوانی ده‌وڵه‌تی‬

‫چین ل ‌ه کۆماری ئیس�ل�امییه‌‪ .‬ئه‌م دوو ڕژیم ‌ه‬ ‫هیچ کێش���ه‌یه‌کی سیاس���یان پێکه‌و‌ه نییه‌‌و‬ ‫هیچ نیگه‌رانییه‌کیان ل ‌ه پێش���ێل کرانی مافی‬ ‫مرۆڤ ل ‌ه واڵته‌کانیاندا نییه‌‪ .‬به‌اڵم سه‌ره‌رای‬ ‫هه‌موو ئه‌م هۆیانه‌‪ ،‬ناکرێ کاریگه‌ری خه‌ڵک‬ ‫ل ‌ه سیاس���ه‌تی ده‌ره‌وه‌ی واڵته‌کاندا بێ بایه‌خ‬ ‫بکرێ���ت‪ ،‬هه‌ر دووی ئه‌م ڕژیمان ‌ه وا نیش���ان‬ ‫ده‌ده‌ن ک��� ‌ه بایه‌خ ب ‌ه خه‌ڵک ن���اده‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ل��� ‌ه ته‌حلیله‌کانیاندا‪ ،‬هه‌ڵس���ووکه‌تی خه‌ڵک‬ ‫لێکده‌ده‌نه‌وه‌‌و بایه‌خێکی زۆری پێده‌ده‌ن‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫به‌ر ئه‌وه‌یک ‌ه حکوومه‌ت���ه‌کان هه‌موو کاتێک‬ ‫گرنگی سه‌رنج ده‌ده‌ن ‌ه ڕای گشتی دنیا‌و ئه‌و‬ ‫واڵتانه‌ی ک ‌ه هاوکاری له‌گه‌ڵ ده‌که‌ن‌و ئه‌مه‌ش‬ ‫بۆ داڕشتنی په‌یوه‌ندییه‌کان به‌کار ده‌هێنن‪.‬‬ ‫ئێستا ب ‌ه س���ه‌رنجدان ب ‌ه گرنگی ڕای گشتی‬ ‫ل ‌ه داڕش���تنی په‌یوه‌نیی ‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کاندا‪،‬‬ ‫چ���اوه‌ڕوان ده‌ک���رێ‪ ،‬ئه‌گ���ه‌ر ئه‌مج���اره‌ش‬ ‫خه‌ڵک���ی ئێران ل��� ‌ه بۆن��� ‌ه جیاوازه‌کاندا‌و ل ‌ه‬ ‫ی سیاسه‌تی چین‬ ‫ناڕه‌زایه‌تییه‌کانیاندا‪ ،‬دژایه‌ت ‌‬ ‫س���ه‌باره‌ت ب ‌ه ئێران بکه‌ن‌و ل ‌ه دژی ش���یعاڕ‬ ‫بده‌ن‌و یان ته‌نانه‌ت خۆیان ل ‌ه کڕینی که‌لوپه‌ل ‌ه‬ ‫چینیی���ه‌کان ببوێرن‪ ،‬ئه‌گه‌ری ئه‌و‌ه هه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫چینیش وه‌ک ڕووس���یه ل ‌ه ه���اوکاری کردنی‬ ‫ڕژیمی کۆمای ئیس�ل�امی دڵس���ارد ببێته‌وه‌‌و‬ ‫‌گرنگی بدات ‌ه به‌رژه‌وه‌ندی درێژخایه‌نی خۆی‬ ‫له‌ ئێراندا‪.‬‬ ‫ب ‌ه بێ ش���ک خه‌ڵکی ئێران قه‌ب���ووڵ ناکه‌ن‬ ‫که‌ ده‌وڵه‌تی چین هه‌م ماشینی دژ‌ه شۆڕش‬ ‫بۆ س���ه‌رکوتی بزووتن���ه‌وه‌ی ئازادیخوازی ب ‌ه‬ ‫ئێران بفرۆشێت‌و هه‌م ب ‌ه هۆی کڕینی نه‌وتی‬ ‫هه‌رزان ل ‌ه ئێران ئابووری خۆی به‌رین بکات‌و‬ ‫ال الیه‌ک���ی دیکه‌وه‌ش گوش���ار بخاته‌ س���ه‌ر‬ ‫بازرگانانی ئێرانی بۆ ئه‌وه‌یک ‌ه سه‌رمایه‌کانیان‬ ‫ل��� ‌ه بانکه‌کانی چینیدا دوو ق���ات زیاد بکه‌ن‬ ‫تاکوو بتوانن که‌لوپه‌له‌ چینییه‌کان بکڕن‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫راپۆرت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئێران ل ‌ه ئاوێنه‌ی میدیاکان‬ ‫مه‌س���ه‌له‌ی ئه‌تۆم���ی‌و پێداگ���ری‬ ‫ده‌س���ه‌اڵتدارانی رژیم ب���ۆ به‌رده‌وامبوونی‬ ‫به‌رنام��� ‌ه ناوه‌كییه‌كان‪ ،‬لێكدانه‌وه‌ی جیاواز‬ ‫له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵس���وكه‌وتی ئه‌مریكا‬ ‫روو ب ‌ه ئێران‪ ،‬وته‌کانی ئه‌م دواییه‌ی مێهدی‬ ‫که‌ڕوبی که‌ له‌نێو راگه‌یاندنه‌کان هه‌رایه‌کی‬ ‫زۆری نای���ه‌وه‌‌‪ .‬ئه‌م��� ‌ه و چه‌ندی���ن بابه‌تی‬ ‫دیک ‌ه له‌ماوه‌ی دوو هه‌فت���ه‌ی رابردوودا ل ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی رۆژنام���ه‌‌و هه‌فته‌نامه‌كانی جیهاندا‬ ‫ره‌نگدانه‌وه‌ی به‌رباڵوی هه‌بوو‪.‬‬

‫بڕوای بێ ئه‌مالوال به‌ ئازادی مرۆڤ وه‌كوو‬ ‫یه‌كێك له‌ شانازیه‌كانی گه‌وره‌ی مرۆڤایه‌تیه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م وت ‌ه به‌ش���ێك له‌و په‌یام ‌ه بوو ك ‌ه جان‬ ‫كێنێدی له‌ كاتی ده‌سپێكردنی شه‌ڕی سارد‬ ‫ب ‌ه ئاڵمانیه‌كانی رایگه‌یاند‪ ،‬هه‌روه‌ها جۆرج‬ ‫ب���وش له‌ كاتی س���ه‌رۆك كۆم���اری خۆیدا‬ ‫وتبووی ك���ه‌‪ ،‬بێگومان ئازادی س���ه‌رجه‌م‬ ‫ده‌روون���ی مرۆڤایه‌تی داده‌گرێت‪ .‬هه‌ر وه‌ها‬ ‫ب���اراك ئۆباما له‌ كات���ی لێدوانه‌كانی خۆی‬ ‫س���ه‌باره‌ت ب ‌ه یاسا‪ ،‬عه‌داڵه‌ت‌و حكوومه‌تی‬ ‫روون وتی‪ ،‬ئ���ازادی ل ‌ه ژیاندا ته‌نیا ئاواتی‬ ‫ئه‌مری���كا نی���ه‌‪ ،‬به‌ڵكوو ئه‌م ‌ه مه‌س���ه‌له‌ی‬ ‫رێزگرتن ل ‌ه مرۆڤایه‌تیه‌‌و هه‌موومان پشتیوانی‬ ‫لێده‌كه‌ین‪ .‬ل ‌ه په‌یوه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌م مه‌سه‌ل ‌ه‬ ‫پرسیار ده‌كه‌ین ك ‌ه س���ه‌رۆك كۆمار چۆن‬ ‫ده‌توانێت بۆ دامه‌زراندنی دیموكراس���ی ل ‌ه‬ ‫واڵتێكدا هه‌واڵبدات‌و هه‌ڵس���وكه‌وتی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌و كه‌س���انه‌ی كه‌ له‌ بواری چه‌س���پاندنی‬ ‫دیموكراسیدا چاالكی ده‌كه‌ن چۆنه‌؟‬ ‫كێش���ه‌كانی واڵت���ی ئێ���ران ش���تێكی‬ ‫جیاوازتره‌‪ ،‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ هۆی له‌به‌رچاو‬

‫نه‌گرتنی مه‌سه‌له‌ی مافی مرۆڤ له‌م واڵته‌‪،‬‬ ‫هه‌زاران ش���ارۆمه‌ندی ناڕازی ب��� ‌ه ئاكامی‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی س���ه‌رۆك كۆم���اری ك ‌ه‬ ‫خوازیاری ئیسالحاتێكی دیموكراتیك بوون‪،‬‬ ‫كه‌وتنه‌ب���ه‌ر لێ���دان‌و ئه‌ش���كه‌نجه‌‌و گرتنی‬ ‫هێزه‌كان���ی ده‌وڵه‌ت‌و هه‌مووی���ان راپێچی‬ ‫زیندان���ه‌كان ك���ران‪ .‬س���ه‌ره‌ڕای كوژرانی‬ ‫كۆمه‌ڵێكی زۆر ل ‌ه ناڕازیان‪ ،‬خۆپیشانده‌ران‬ ‫ب���ه‌رده‌وام له‌س���ه‌ر رێ���گای خۆی���ان‌و بۆ‬ ‫ده‌س���ته‌به‌ركردنی مافه‌كانیان تێده‌كۆشن‪.‬‬ ‫په‌یگیربوونی ئه‌وان رژیمی ئێرانی هێناوه‌ت ‌ه‬ ‫له‌رزه‌‌و خۆشه‌ویس���تی بۆ واڵت دیس���انه‌و‌ه‬ ‫گوڕوتینێك���ی تایبه‌تیت���ری گرتووه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ك���ه‌س نازانێ���ت ك ‌ه ئایا ئه‌مه‌ ده‌س���پێكی‬ ‫گۆڕانێكه‌ ل ‌ه رژیمی كۆماری ئیس�ل�امی یان‬ ‫نا؟‬ ‫ب���اراك ئۆباما س���ه‌ره‌تا ل���ه‌ راده‌ربڕین‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی ئێران خۆده‌بوێرێت‪،‬‬ ‫هه‌ر چه‌نده‌ له‌ دڵه‌وه‌ پێوه‌ندی خۆی له‌گه‌ڵ‬ ‫خوێندكارانی ئێرانی���دا ده‌بینێته‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وی���ش خه‌ریكی په‌یوه‌ن���دی له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه سه‌ركوتگه‌ره‌یه‌ ك ‌ه وادیار‌ه خه‌ریكی‬ ‫به‌ده‌س���تهێنانی چه‌كی ناوه‌كی���ه‌‪ .‬توانایی‬ ‫به‌ده‌س���تهێنانی ئه‌م چه‌ك ‌ه مه‌ترس���یه‌كی‬ ‫گه‌وره‌یه‌ بۆ سه‌ر ئه‌منیه‌تی جیهانی‪ .‬هه‌ر به‌و‬ ‫جۆره‌ی ك ‌ه تا ئێستا ئه‌حمه‌دینژاد چه‌ندین‬ ‫جار هه‌ڕشه‌ی ئه‌وه‌ی كردوو‌ه كه‌ واڵتانێك‬ ‫ده‌بێ له‌س���ه‌ر گ���ۆی زه‌وی پاكبكرێنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئێران���ی ته‌یار به‌ چه‌ك���ی ئه‌تۆمی‪ ،‬ده‌بێت ‌ه‬ ‫رژیمێك���ی پش���تیوانی تیرۆریزم كه‌ هێرش‬ ‫ده‌كات ‌ه س���ه‌ر هه‌موو بنه‌ماكانی ئینسانی‪.‬‬ ‫رژیم���ی ئێران له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یك���ه‌ وتوووێژی‬ ‫ناڕیك‌وپێك���ی له‌گ���ه‌ڵ واڵتان���ی جیهانی‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه مه‌سه‌له‌ی ناوه‌كی خۆی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫په‌یامگه‌لێكی سه‌رس���ووڕهێنه‌ری داو‌ه ك ‌ه‬ ‫هه‌ڵگری گومانێكی جیددیه‌‪ .‬ل ‌ه حاڵێكدا ك ‌ه‬ ‫ئه‌مریكا‌و ئیس���رائیل هوشداری ئه‌وه‌یانداو‌ه‬ ‫كه‌ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م مه‌سه‌له‌ له‌ رێگه‌ی‬ ‫نیزامی هێش���تا له‌به‌ر ده‌س���تدایه‌‪ ،‬رژیمی‬

‫ئێران به‌رده‌وامه‌ له‌سه‌ر چاالكیه‌كانی خۆی‌و‬ ‫ئه‌مه‌ش بوه‌ت ‌ه هۆی تێكچوونی دیسیپلینی‬ ‫جیهانی‌و ناوچه‌ی���ی‪ .‬له‌م كاته‌دا كه‌ رژیمی‬ ‫ئێ���ران ل���ه‌ الی���ه‌ن جه‌م���اوه‌ری خه‌ڵكی‬ ‫خۆپیش���انده‌ر كه‌وتووت ‌ه ژێر گوش���اره‌و‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵگای جیهانی ده‌بێ به‌ كه‌ڵك وه‌رگرتن‬ ‫ل ‌ه دیپلۆماسیه‌كی به‌هێز‌و هاوڕابوون له‌گه‌ڵ‬ ‫هاوبیرانی خۆیان پێش ب��� ‌ه ملكه‌چ بوونی‬ ‫رژیم���ی ئێران بگرن‪ ،‬له‌م كاته‌ش���دا ده‌بێ‬ ‫بڵێن گرێ كوێره‌ی دیموكراس���ی له‌ ئێران‬ ‫به‌ده‌ستی خه‌ڵكی ئێران ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬

‫ب���ه‌ پێی نووس���راوه‌ی (ده‌یوی���د بروك)‬ ‫نووس���ه‌ری رۆژنام���ه‌ی نیۆی���ۆرك تایمز‪،‬‬ ‫لێكدان���ه‌وه‌ی جیاواز له‌س���ه‌ر مه‌س���ه‌له‌ی‬ ‫هه‌ڵس���وكه‌وتی ئه‌مری���كا روو ب���ه‌ ئێ���ران‬ ‫هه‌ی���ه‌‪ .‬زۆربه‌ی ئه‌م بیركردنه‌وانه‌ له‌س���ه‌ر‬ ‫به‌كارهێنانی ش���ێوه‌ی سه‌خت‌و جیددی ل ‌ه‬ ‫به‌رانبه‌ر رژیمی ئێراندا راوه‌ستاوه‌‪ .‬له‌ الیه‌كی‬ ‫دیكه‌و‌ه راگه‌یاندنه‌كانی ئیس���رائیل باس ل ‌ه‬ ‫چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی رێژه‌ی كۆكبوونێكی گشتی‬ ‫ده‌كه‌ن كه‌ پێ���ی وای ‌ه ل ‌ه رێگه‌ی نیزامیه‌و‌ه‬ ‫ده‌كرێ���ت پێش به‌ چاالكی���ه‌ ناوه‌كیه‌كانی‬ ‫رژیمی ئێران بگیردرێت‪ .‬ته‌نانه‌ت به‌ش���ێك‬ ‫له‌س���ه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن ك���ه‌ له‌ مانگی مارس‬ ‫هێرش بۆسه‌ر رژیمی ئێران ده‌سپێده‌كات‪.‬‬ ‫به‌مجۆره‌ هاوكات له‌گه‌ڵ به‌رزبوونه‌وه‌ی كات‬ ‫به‌ كاتی ئه‌و ده‌نگۆی ك ‌ه رووبه‌ڕووبوونه‌و‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ رژیم ل ‌ه ناوچه‌ی خه‌لیج‪ ،‬ته‌نیا هیوای‬ ‫ئه‌م س���ه‌رده‌مه‌ی ‌ه بۆ ده‌س���پێكی ره‌وتێكی‬ ‫جیددی‌و له‌وانه‌ی ‌ه ئه‌م مه‌سه‌ل ‌ه ببێت ‌ه هۆی‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی رێگه‌چاره‌یه‌كی دیپلۆماتیك‪.‬‬ ‫له‌م بارودۆخه‌دا په‌یداكردنی كارناس���ێكی‬ ‫كارام���ه‌ ب���ۆ پێوه‌ندی���ه‌ ده‌ره‌كیه‌كان���ی‬ ‫رژیمی ئێران‪ ،‬ك ‌ه ب��� ‌ه روانگه‌یه‌كی كراوه‌و‬ ‫چاره‌س���ه‌ری ئیستراتژیك چاو له‌م مه‌سه‌ل ‌ه‬

‫بكات‪ ،‬كارێكی دژواره‌‪.‬‬ ‫ش���ایانی باس��� ‌ه زالبوونی ته‌س���لیحاتی‬ ‫ئه‌مریكا به‌سه‌ر ئێران بوه‌ت ‌ه هۆی ئه‌وه‌یك ‌ه‬ ‫رژیم‪ ،‬واڵتی ئیس���رائیل وه‌ك���وو بنكه‌یه‌كی‬ ‫ئیس���تراتژیكی ئه‌مریكا ل���ه‌م ناوچه‌ی ‌ه چاو‬ ‫لێبكات‪ .‬له‌م پڕۆس���ه‌دا به‌شێك پێیان وای ‌ه‬ ‫كه‌ ئاس���ایی بوونه‌وه‌ی پێوه‌ن���دی ئیران‌و‬ ‫ئه‌مریكا‪ ،‬له‌ رێگه‌ی ئیسرائیله‌وه‌ چاره‌سه‌ر‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬ل ‌ه راستیدا دژایه‌تی رژیمی ئێران‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا س���ه‌ره‌كیترین سیاس���ه‌تی‬ ‫ده‌ره‌كی ئه‌و رژیمه‌یه‌‌و مه‌سه‌له‌ی ئیسرائیل‬ ‫ب ‌ه هیچ ش���ێوه‌یه‌ك شاڕێی پێوه‌ندی نێوان‬ ‫ئه‌مریكا‌و ئێران نیه‌‪.‬‬

‫ئێران���ی س���اڵی ‪ 2020‬ب ‌ه چ ش���ێوه‌یه‌ك‬ ‫ده‌بێت؟ ئه‌گ���ه‌ر لێكدانه‌وه‌كان���ی داهاتوو‬ ‫پێویس���تی ب��� ‌ه هۆكارگه‌لێك���ی زۆره‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫كاتێكدا باس له‌ ئێران ده‌كرێت وردبینیه‌كی‬ ‫ق���ووڵ‌و هه‌مه‌الیه‌ن���ه‌ی ده‌وێ���ت‪ .‬ئۆبام���ا‬ ‫س���اڵی رابردوو رایگه‌یان���د‪ ،‬ئه‌گه‌ر رژیمی‬ ‫ئێران مش���ت ‌ه گرێكراوه‌كانی بكاته‌وه‌ ئه‌و‌ه‬ ‫ئێمه‌ش ئاماده‌ی دانوسان‌و وتووێژین‪ .‬ئه‌م‬ ‫پێش���نیاره‌ ل ‌ه مانگی مارسی ساڵی رابردوو‬ ‫پێشكه‌ش���كرا‪ .‬ئه‌گه‌رچ���ی هه‌نگاوگه‌لێكی‬ ‫بچووك سه‌باره‌ت ب ‌ه وتووێژه‌كان هه‌ڵیگرا‪،‬‬ ‫ب���ه‌اڵم رژیمی ئێران تا ئێس���تاش مش���تی‬ ‫گرێكراوی خۆی نه‌كردوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫پرس���یار ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬ئای���ا ده‌وڵه‌تی ئۆباما‬ ‫مه‌جال���ی ئ���ه‌وه‌ی هه‌یه‌ ك���ه‌ پێوه‌ندیه‌كی‬ ‫كارام ‌ه له‌گه‌ڵ ئێ���ران بگرێت؟ یا ئه‌وه‌یك ‌ه‬ ‫ده‌بێ چاوه‌ڕوانی شۆڕش���ێكی دیكه‌ بێت ل ‌ه‬ ‫ئێران‪ ،‬روانگه‌یه‌ك كه‌ به‌شێك له‌ لێكۆڵه‌ران‬ ‫گۆڕان���ی رژیمی ئێ���ران ل��� ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی خه‌ڵكدا ده‌بینن؟ یا‬ ‫كێشه‌ك ‌ه ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه ده‌وڵه‌تی ئۆباما ئێرانی‬ ‫دوای شۆڕش ناناسێت؟‬

‫به‌اڵم بیركردنه‌و‌ه ل ‌ه شۆڕش���ێكی دیكه‌و‬ ‫ئاڵ‌وگۆڕێكی جیددی ل ‌ه سیس���ته‌می رژیمی‬ ‫كۆم���اری ئیس�ل�امی بوه‌ت ‌ه به‌ش���ێكی زۆر‬ ‫ل��� ‌ه ئاواته‌كانی كۆمه‌اڵن���ی خه‌ڵكی ئێران‪.‬‬ ‫ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دینژاد له‌ بواری تیكنۆلۆژی‌و‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه مه‌سه‌له‌ی پیتاندنی ئۆرانیۆم‬ ‫پێویستی به‌ كاتێكی زۆرتر هه‌ی ‌ه تا چه‌كی‬ ‫ناوه‌كی به‌ده‌یت بهێنێت‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ ده‌وڵه‌تانی‬ ‫جیهان ده‌بێ پێش ب ‌ه به‌ده‌ستهێنانی چه‌كی‬ ‫ناوه‌كی ئێ���ران بگرن‪ .‬ه���ه‌ ر وه‌ها ئۆباما‬ ‫ده‌بێ له‌ شكستی كاتێر ئه‌زموون وه‌ربگرێ‪،‬‬ ‫ك ‌ه نه‌یتوانی ل ‌ه قه‌یرانی بارمته‌گرتنی ساڵی‬ ‫‪ 1979‬وات��� ‌ه ‪ 1357‬بڕیار‌و هه‌ڵوێس���تێكی‬ ‫درووست‌و گونجاو بگرێت‪.‬‬

‫كه‌ڕووب���ی ل���ه‌ چه‌ن���د رۆژی راب���ردوودا‬ ‫لێدوانێكی پڕ له‌ ئاڵ‌وگ���ۆڕ‌و وه‌رچه‌رخانی‬ ‫باڵوكرده‌وه‌‌و وتی ئه‌حمه‌دینژاد س���ه‌رۆكی‬ ‫ده‌وڵه‌ت���ی ئێران���ه‌‪ .‬ئ���ه‌م هه‌ڵوێس���ته‌ی‬ ‫كه‌ڕووبی ناته‌بای ‌ه له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌یانییه‌ی ك ‌ه‬ ‫باڵویكرده‌وه‌و ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ك ‌ه ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئێران ب ‌ه ره‌وا (مشروع) نازانێت‪.‬‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌كان���ی س���ه‌رۆكی كۆماری ل ‌ه‬ ‫ئێران سه‌ره‌تا به‌ خۆپیش���اندانێك له‌سه‌ر‬ ‫ش���ه‌قامه‌كان دژی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دینژاد‬ ‫ده‌س���تیپێكرد‪ ،‬به‌اڵم دواتر ده‌ركه‌وت ئه‌م‬ ‫بزوتنه‌وه‌ پانتاییه‌كی گه‌وره‌تری به‌ خۆیه‌و‌ه‬ ‫دی‌و حكوومه‌تی ئایینی ل ‌ه ئێران كه‌وته‌به‌ر‬ ‫ئامانج���ی رخن���ه‌ی تون���دی جه‌م���اوه‌ری‬ ‫خۆپیش���انده‌ر‪ .‬كه‌ڕوب���ی رایگه‌یان���دوو‌ه‬ ‫ده‌وڵه‌ت���ی ئه‌حمه‌دینژاد ل��� ‌ه رووخان نزیك‬ ‫بوه‌ته‌وه‌و ئه‌ویش ده‌ویه‌وێت دژایه‌تی خۆی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌حمه‌دینژاد به‌رته‌س���ك بكاته‌وه‌و‬ ‫ئامانجی ئه‌و دژایه‌تی سیستمی ده‌سه‌اڵتدار‬ ‫نیه‌‪.‬‬

‫سیاسه‌ته‌كانی ئێستای رژیمی تاران‪ ،‬بزوتنه‌وه‌ جه‌ماوه‌رییه‌كان رادیكاڵتر ده‌كات‬ ‫په‌رویز ره‌حیمزاده‌‬ ‫رژیمی كۆماری ئیسالمی‌و كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی‬ ‫ئێران ل ‌ه رووبه‌ڕووبوونه‌ویه‌كی جیددی‌و‬ ‫چاره‌نوسساز به‌رانبه‌ر یه‌ك راوه‌ستاون‪.‬‬ ‫به‌ پێی دوایین بۆچوونه‌كانی جێ متمانه‌ی‬ ‫زانكۆیی كه‌ له‌م دواییان ‌ه له‌ ئێران به‌ڕێوه‌چوو‪،‬‬ ‫زیاتر له‌ ‪ 80‬له‌ سه‌دی خه‌ڵكی ئێران‪،‬‬ ‫خوازیاری گۆڕانی رژیمی ئێرانن‪ ،‬به‌اڵم له‌م‬ ‫بارودۆخه‌دا به‌رده‌وام بوونی ئه‌م روانگه‌‬ ‫ناتوانێت بۆ ماوه‌ی دوورو درێژ بمێنێته‌وه‌و‬ ‫پێویسته‌ هه‌نگاوێكی پته‌و بۆ درووستكردنی‬ ‫ئاڵترناتێڤێكی جێگای متمان ‌ه هه‌ڵبگیرێت‪.‬‬ ‫ئێستاك ‌ه له‌ هه‌ر الیه‌كه‌و‌ه كارنامه‌ی رژیم‬ ‫به‌ شێوه‌یه‌كی بێ الیه‌نانه‌ هه‌ڵبده‌ینه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌بینین كه‌ ئه‌و رژیمه‌ ئێعتباری خۆی له‌‬ ‫ئاستی جیهانی‌و ناوخۆیی له‌ ده‌ستداوه‌و‬ ‫نیشانه‌كانی شكستێكی حاشاهه‌ڵنه‌گری‬ ‫پێوه‌دیاره‌‪ .‬له‌ بواری سیاسه‌تی ناوخۆیی‪،‬‬ ‫دوای ئه‌و ساخته‌كاریه‌ گه‌وره‌و ئاشكرا كه‌‬ ‫له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی خولی ده‌یه‌می سه‌رۆك‬ ‫كۆماری له‌ هاوینی رابردوو هاته‌ ئاراوه‌و‬ ‫دواتریش ئه‌و جینایه‌ته‌ بێڕه‌حم‌و بێشه‌رمانه‌ی‬ ‫كه‌ ده‌ست‌و پێونده‌كانی رژیم له‌ هه‌ڵسوكه‌وت‬ ‫له‌گه‌ڵ كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی خۆپیشانده‌ر له‌‬ ‫خۆیان نیشانیاندا‪ ،‬جێگه‌یه‌كی بۆ ژیانی ئه‌و‬ ‫رژیمه‌ نه‌هیشتۆته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ساخته‌كارییه‌ی كه‌ ل ‌ه هه‌ڵبژارنه‌كاندا‬ ‫روویدا‪ ،‬ته‌نیا له‌ به‌رانبه‌ر كرده‌وه‌ی خه‌ڵك‌و‬ ‫هاتنه‌مه‌یدانیان شتێكی نوێ بوو‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ساخته‌كاریی بۆ رژیمی ئێران ئه‌و كه‌ره‌سه‌یه‌‬ ‫كه‌ سێ ده‌یه‌ خه‌ڵكی پێ سه‌ركوت ده‌كرێ‌و‬ ‫هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاكانی هاتنه‌ سه‌ركاری ئه‌م‬ ‫رژیمه‌‪ ،‬گوێنه‌دان به‌ خواستی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك‌و‬ ‫پێشێلكردنی مافی مرۆڤی له‌ ده‌ستووری‬ ‫كاری خۆی دایناوه‌‪ .‬له‌ راستیدا ده‌بێ سه‌رنج‬ ‫بده‌ینه‌ ئه‌م سیسته‌مه‌ كه‌ هه‌ر له‌ كاتی هاتنه‌‬ ‫به‌ ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی تا ئێستا‪ ،‬هیچ كام‬ ‫له‌ مافه‌كانی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ب ‌ه ره‌سمی‬ ‫نه‌ناسیوه‌و به‌ كه‌ڵك وه‌رگرتن ل ‌ه ده‌سه‌اڵتی‬ ‫بێ كونترۆڵی خۆی هه‌ر ده‌نگێكی نه‌یاری‬

‫سه‌ركوت كردووه‌‪ .‬كاربه‌ده‌ستانی رژیم له‌سه‌ر‬ ‫رێنمایی‌و وته‌كانی خومه‌یه‌نی‌و خامه‌نه‌یی‪،‬‬ ‫رێگه‌یان به‌ رۆشنبیران‌و رۆژنامه‌نووسان‌و‬ ‫بیرجیاوازان نه‌دا كه‌ رای خۆیان ده‌ربڕن‪ .‬مه‌گه‌ر‬ ‫داسه‌پاندنی سیستمی ته‌ئییدی سه‌اڵحیه‌ت‬ ‫جیا له‌ ساخته‌كاریی‌و ده‌ستێوه‌ردان له‌ ده‌نگی‬ ‫خه‌ڵكی شتێكی دیكه‌یه‌؟‬ ‫له‌ چ شوێنێكی جیهان هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یكه‌‬

‫پارلمان بوونی هه‌یه‌‌و هه‌ڵبژاردن ده‌كرێت‪،‬‬ ‫شورای نیگابان درووستكراوه‌و له‌ ژێر چاوه‌دێری‬ ‫سیستمی "نه‌زاره‌تی ئیستسوابی" چاره‌نووسی‬ ‫ده‌نگده‌ران دیاریده‌كات‪ .‬ئه‌م تێپه‌ڕبوونه‌ به‌‬ ‫ناچاره‌ له‌ كاناڵی ئه‌منیه‌تی رژیمه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫یه‌كه‌م هه‌نگاوه‌كاندا مافی هه‌ڵبژاردنی ئازاد‌و‬ ‫سه‌ربه‌خۆ له‌ خه‌ڵك ده‌سێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ دوایین هه‌ڵبژاردن بۆ به‌ناو چاكسازی‬

‫مه‌جلسی رژیم‪ ،‬زیاتر ل ‌ه دوو هه‌زار‌و چوارسه‌د‬ ‫نوێنه‌ری مه‌جلیس مافی خۆپااڵوتنیان‬ ‫پێنه‌درا‪ ،‬ب ‌ه بێ ئه‌وه‌یكه‌ هیچ واڵمێك به‌و‬ ‫نوێنه‌رانه‌ بدرێته‌وه‌‪ .‬هه‌ر به‌و جۆر‌ه له‌ ره‌وتی‬ ‫كاروباری تایبه‌ت به‌ سیاسه‌ت داڕشتنیشدا‪،‬‬ ‫رژیم هه‌مان شێوه‌كاری به‌كارهێناو‌ه بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی پێش به‌ دابه‌شبوونی ده‌سه‌اڵت‌و‬ ‫كپكردنی ده‌نگی نه‌یاران له‌ مه‌جلیسدا بگرێت‪.‬‬ ‫له‌ ماوه‌ی ئه‌م سێ ده‌یه‌ كه‌ له‌ ته‌مه‌نی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی رژیم تێده‌په‌ڕێت‪ ،‬ته‌نانه‌ت حیزب‬ ‫یان رێكخراوێكی سیاسی پێكنه‌هات‪ ،‬یا‬ ‫باشتر بڵێن سیستمی دیكتاتۆری زاڵ به‌سه‌ر‬ ‫ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ كارێكی كرد‪ ،‬مه‌ودا بۆ كاری‬ ‫سیاسی حیزبه‌كان نه‌مێنێت‪ .‬ته‌نانه‌ت ده‌كرێ‬ ‫له‌سه‌ر داخرانی به‌رباڵوی رۆژنامه‌‌و گۆڤار‌و‬ ‫ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی دیكه‌ كه‌ مه‌جالێكیان بۆ‬ ‫ره‌خسا‌و ده‌نگێكیان هه‌ڵبڕی‪ ،‬به‌اڵم بێڕه‌حمانه‌‬ ‫سه‌ركوت كران‪ ،‬شتی زۆر بنووسرێت‌و قسه‌ی‬ ‫زۆرتری لێبكرێت‪ .‬ئازادی كۆبوونه‌و‌ه له‌‬ ‫روانگه‌ی رژیمی كۆماری ئیسالمییه‌و‌ه ته‌نیا‬ ‫مافی ده‌ست‌و پێوه‌ندیه‌كانی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ن‌و‬ ‫به‌م پێیه‌ ئێران دوای واڵتی چین یه‌كه‌م واڵته‌‬ ‫كه‌ مافی خۆپیشاندان له‌سه‌ر شه‌قامی لێ‬ ‫قه‌ده‌غه‌ كراوه‌‪.‬‬ ‫ئێعدام‌و ئه‌شكه‌نجه‌‌و سووكایه‌تی به‌ زیندانیان‌و‬ ‫به‌ گشتی له‌به‌رچاونه‌گرتنی سه‌ره‌تاییترین‬ ‫مافی ئینسانی‪ ،‬كه‌ رژیمی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ب ‌ه شێوه‌ی فه‌رمی‌و به‌ پێی رێككه‌وتننامه‌كانی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی ناچار ب ‌ه به‌ڕێوه‌بردنی بڕیاره‌كانی‬ ‫جاڕنامه‌ی مافه‌كانی مرۆڤه‌‪ ،‬ته‌نیا الیه‌نێكی‬ ‫بچووكی ئه‌و پێشێلكارییه‌ی رژیم‌و دۆسیه‌ی‬ ‫ره‌شی ده‌وڵه‌ت له‌ كاروباری ناوخۆیی له‌‬ ‫ماوه‌ی سی ساڵی رابردوودایه‌‪ .‬ئازار‌و سته‌مێك‬ ‫كه‌ به‌رده‌وام له‌ ماوه‌ی ئه‌م سێ ده‌یه‌ به‌سه‌ر‬ ‫گه‌النی بنده‌ستی ئێران‪ ،‬وه‌ك كورد‌و به‌لووچ‌و‬ ‫‪ ...‬داسه‌پاوه‌‪ ،‬تا ئێستا له‌ ئه‌م پێشیلكارییه‌‬ ‫به‌ شێوه‌ی سیستماتیك ل ‌ه كه‌متر واڵتی‬ ‫جیهان به‌ڕێوه‌چووه‌‪.‬‬ ‫له‌ بواری سیاسه‌تی ده‌ره‌كی‌و به‌رگری‬ ‫ل ‌ه سه‌رچاوه‌كانی میللی ئێران‪ ،‬دۆسیه‌ی‬ ‫ئه‌م رژیم ‌ه باشتر له‌ بارودۆخی سیاسه‌تی‬

‫ناوه‌كی‌و ئابووریه‌كه‌ی نیه‌‪ .‬رژیم ب ‌ه دانانی‬ ‫سیاسه‌تگه‌لی بێ بنه‌ما‪ ،‬واڵتی ئێرانی له‌‬ ‫ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی ته‌ریك خستۆته‌وه‌و جیا‬ ‫له‌ دوو سێ والتی به‌رژه‌وه‌ندیخوازی وه‌كوو‬ ‫چین‌و رووسیه‌ هیچ دۆستێكی بۆ نه‌ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫شارۆمه‌ندانی ئێرانی له‌ سه‌رتاسه‌ری‬ ‫جیهان‪ ،‬بۆ هه‌ر كوێ ده‌ڕۆن ده‌بێ هه‌زینه‌ی‬ ‫باڵوێزه‌كانی ناكارمه‌ی رژیم بده‌نه‌وه‌‪ .‬به‌اڵم‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌ سه‌ربه‌رزی‌و ئێعتباری كۆمه‌اڵنی‬ ‫خه‌ڵكی ئازادیخوازی ئێران‪ ،‬ده‌بێته‌ خه‌رجی‬ ‫رێكخراوه‌كانی تیرۆریستی‪ .‬سه‌باره‌ت به‌‬ ‫مه‌سه‌له‌ی ناوه‌كی رژیمی ئێران تووشی‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌ بووه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌مڕۆكه‌ خه‌ڵكی‬ ‫ئێران ده‌بێ تاوانی ئه‌و ئابڵۆقه‌ سیاسی‌و‬ ‫ئابووریانه‌ كه‌ ده‌خرێنه‌ سه‌ر ئێران بده‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ حاڵێكدا كه‌ رژیم راده‌گه‌یه‌نێت مه‌به‌ستی‬ ‫له‌ پیتاندنی ئۆرانیۆم به‌ده‌ستهێنانی چه‌كی‬ ‫ناوه‌كی نیه‌‪ ،‬تا ئێستا هیچ هاوكاریه‌كی‬ ‫رێكخراوی وزه‌ی ئه‌تۆمیان نه‌داوه‌ كه‌ به‌‬ ‫شێوه‌ی ئاسایی سه‌ردانی ئه‌و شوێنانه‌ بكه‌ن‬ ‫كه‌ كاری ئه‌تۆمی تێدا ده‌كرێت‪.‬‬ ‫ئێستا پرسیار ئه‌وه‌یه‌ كه‌ رژیمێك به‌و دۆسیه‌و‬ ‫به‌و مێژووه‌ ره‌شه‌ بۆ خۆی تۆماركردووه‌‪،‬‬ ‫چۆن ده‌توانێت له‌ به‌رانبه‌ر الفاوی گه‌وره‌ی‬ ‫ئه‌و بزوتنه‌وه‌ی ك ‌ه له‌ ماوه‌ی چه‌ند مانگی‬ ‫رابردوودا هاتووته‌ ئاراوه‌ رووبه‌ڕوو بێته‌وه‌؟‬ ‫ئه‌م بزوتنه‌وه‌ جه‌ماوه‌ریه‌ی كه‌ ئێستا له‌‬ ‫ئێران ده‌ستی پێكردوه‌و رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ‬ ‫پانتاییه‌كی گه‌وره‌تر به‌ خۆیه‌وه‌ ده‌بینێ‌و‬ ‫ته‌یفێكی به‌رباڵوی بیركردنه‌وه‌و راوبۆچوونی‬ ‫جۆراوجۆری تێدایه‌‪ ،‬باشترین نیشانه‌ی‬ ‫به‌ده‌ستهێنانی ئه‌و رێككه‌وتنه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌یه‌ كه‌‬ ‫گه‌النی ئێران‌و كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئازادیخواز له‌م‬ ‫واڵته‌ بۆ هه‌وڵدان‌و دامه‌زراندنی سیسته‌مێكی‬ ‫نوێ له‌ سه‌ر بنه‌مای دیموكراسی‌و مافی‬ ‫مرۆڤ ده‌ستیان پێكردووه‌و ئه‌مجاره‌یان‬ ‫به‌ بێ هیچ ده‌ستێوه‌ردانێكی ده‌ره‌كی‪،‬‬ ‫جه‌ماوه‌ری خه‌ڵكی ناڕازی هاتوونه‌ته‌وه‌ سه‌ر‬ ‫شه‌قامه‌كان‌و به‌دڵنیایه‌و‌ه به‌ردوامبوونی ئه‌و‬ ‫بزوتنه‌وه‌ ئاڵتێرناتیڤی خۆی له‌ نێو ئه‌م‬ ‫خرۆشانه‌ جه‌ماوه‌ریه‌دا به‌ده‌ست ده‌هێنێت‪.‬‬

‫ئه‌ده‌بیاتی جیهانی‬ ‫میالن كۆندرا‬ ‫و‪ .‬له‌فارسییه‌وه‌‪ :‬هه‌ژیر‬ ‫هه‌ر به‌رهه‌مێكی ئه‌ده‌بی‪ ،‬ده‌توانێت ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی دوو ده‌قی سه‌ره‌كی‌و بنه‌ڕه‌تیدا‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر بكرێت‪ :‬یان له‌ ده‌قی‬ ‫مێژووی نه‌ته‌وه‌یی هونه‌ره‌كه‌ی (ئێمه‌ ناوی‬ ‫لێده‌نێین ده‌قی سنوردار)‌و یان له‌ودیو‬ ‫ده‌قی مێژووی نه‌ته‌وه‌یی هونه‌ره‌كه‌ی‬ ‫(كه‌ ئێمه‌ ناوی ده‌قی گشتگیری‬ ‫لێده‌نێین)‪ .‬ئێمه‌ خوومان به‌وه‌ گرتووه‌ كه‌‬ ‫موسیقا له‌ چوارچێوه‌ی ده‌قی گشتگیردا‬ ‫موسیقاناسان‪،‬‬ ‫بۆ‬ ‫له‌به‌رچاوبگرێن‪:‬‬ ‫زمانی دایكیی باخ گرنگییه‌كی نییه‌‪ ،‬به‌‬ ‫پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬رۆمان چونكه‌ وابه‌سته‌ی‬ ‫زمانی دایكییه‌‪ ،‬له‌هه‌موو زانكۆكانی جیهان‬ ‫له‌چوارچێوه‌ی ده‌قی سنوردار ده‌وترێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وروپا هێشتا نه‌یتوانیوه‌ ئه‌ده‌بیاته‌كه‌ له‌‬ ‫چوارچێوه‌ی مێژووی جیهان لێكبداته‌وه‌‌و‬ ‫من هه‌رگیز له‌ دووپاتكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫بابه‌ته‌ خۆم به‌ دوور ناگرم كه‌ ئه‌م بابه‌ته‌‬ ‫شكست مه‌عنه‌وی‌و بێ ده‌ره‌نجامیی‬ ‫قه‌ره‌بوونه‌كراوه‌ی ئه‌وروپایه‌‪ .‬چونكه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫مێژووی رۆمان كه‌ بابه‌ته‌كه‌ی ئێمه‌یه‌‪،‬‬ ‫لێكبده‌ینه‌وه‌‪ ،‬ده‌بینین‪ :‬شتێرن‪ ،‬كه‌وته‌ ژێر‬ ‫كاریگه‌ریی رابله‌وه‌‪ ،‬دیدرۆ كاریگه‌ریی له‌‬ ‫شتێرن وه‌رگرت‪ ،‬فیلدینگ به‌رده‌وام پشتی‬ ‫به‌ سێروانتس ده‌به‌ست‌و ستانداڵیش به‌‬ ‫فیلدینگ‪ .‬سێنت فلوبێر له‌ به‌رهه‌مه‌كانی‬ ‫جۆیسدا به‌رده‌وامه‌‌و شیعراوی بوونی رۆمانی‬ ‫هێرمان بروخ‪ ،‬قه‌رزداری جۆیسه‌‪ .‬كافكا‬ ‫به‌ ئه‌وه‌ی نیشانی ماركیزدا كه‌ ده‌كرێت‬ ‫ئه‌م نه‌ریت ‌ه وه‌البخرێت‌و "به‌جۆرێكی دیكه‌‬ ‫بنوسرێت"‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ وتم‪ ،‬بۆ یه‌كه‌مجار گۆته‌‬ ‫به‌مشێوه‌یه‌ باسلێوه‌كردوه‌ "ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬چیدی هیچی بۆ وتن نییه‌‪،‬‬ ‫ئێستا سه‌رده‌می ئه‌ده‌بیاتی جیهانییه‌‌و‬ ‫هه‌مووان ده‌بێت ئه‌م خێرایی به‌م سه‌رده‌مه‌‬ ‫ببه‌خشین"‪ .‬ئه‌م وته‌یه‌ تا راده‌یه‌ك‬ ‫وه‌سیه‌تنامه‌ی گۆته‌یه‌‪ .‬بۆ نیشاندانی‬ ‫ئێوه‌‬ ‫خه‌یانه‌ت به‌م وه‌سیه‌تنامه‌یه‌‪،‬‬ ‫هه‌ركتێبێكی مێژووی ئه‌ده‌بیات یان هه‌ر‬ ‫به‌رهه‌مێكی ئه‌ده‌بی بكه‌نه‌وه‌ ده‌بینن كه‌‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی جیهانیی به‌شێوه‌ی "ئه‌ده‌بیاته‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییه‌كان" له‌گه‌ڵ یه‌كدا‌و یه‌ك له‌دوای‬ ‫یه‌ك ناسێندراون‪ :‬به‌ ناوی مێژویی‬ ‫"ئه‌ده‌بیاته‌كان"!‪.‬‬ ‫له‌م نێوه‌نده‌دا‪ ،‬كه‌سێكی روسی رابله‌‪-‬ی‬ ‫باشتر ناسی كه‌ هاونیشتمانییه‌كانی‬ ‫هیچ گرنگییه‌كیان پێنه‌ده‌دا‪ ،‬ئه‌وه‌یش‬ ‫باختین بوو‪ .‬داستایڤسكی كه‌سێكی‬ ‫فه‌رانسه‌وه‌ی ناسی‪ :‬ئاندرێ ژید‪ .‬ئیبسن‬ ‫ئیرله‌ندییه‌ك‪ :‬بێرناردشۆ‌و‪ ،‬جۆیس‪-‬‬ ‫یش ئۆریشییه‌ك‪ :‬هێرمان بروخ‪ .‬گرنگی‬ ‫جیهانی نه‌وه‌یه‌ك له‌ نوسه‌رانی گه‌وره‌ی‬ ‫ئه‌مریكای باكور‪ ،‬هه‌مینگوه‌ی‪ ،‬فاكنه‌ر‪،‬‬ ‫دۆس پادۆس‪ ،‬سه‌ره‌تا سارته‌ر‌و باقی‬ ‫نوسه‌رانی فه‌رانسه‌وی ناسییان‪ .‬فاكنه‌ر‬ ‫له‌ساڵی ‪ 1946‬نوسی‪"( :‬له‌ فه‌رانسه‌ من‬ ‫بوومه‌ته‌ باوكی بزوتنه‌وه‌یه‌كی ئه‌ده‌بی"‪.‬‬ ‫له‌هه‌مانكاتدا گله‌یی له‌و گوێ كه‌ڕانه‌‬ ‫ده‌گرێت كه‌ له‌واڵته‌كه‌یدا هه‌ن")‪.‬‬ ‫ئه‌م چه‌ند نمونه‌یه‌‪ ،‬ئیستسناكانی‬ ‫پره‌نسیپی گشتی نین‪ .‬پره‌نسیپی گشتی‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ :‬مه‌ودای جوغرافیایی‪ ،‬چاودێر له‌‬ ‫ده‌قی خۆماڵی دوورده‌خاته‌وه‌‌و رێگه‌ی‬ ‫پێده‌دات ده‌قی به‌رینی ئه‌ده‌بیاتی جیهانی‬ ‫ببینێت‌و هه‌ڵیسه‌نگێنێت‌و له‌پێگه‌یه‌كدا‬ ‫دایبنێت تا به‌ها ستاتیكییه‌كانی‬ ‫رۆمانێك ئاشكرا بكرێت‪ ،‬واته‌‪ :‬ره‌هه‌نده‌‬ ‫نه‌ناسراوه‌كانی بوون‌و ژیانی مرۆڤ كه‌ ئه‌م‬ ‫رۆمانه‌ توانیویه‌تی شیبكاته‌وه‌‌و‪ ،‬داهێنانی‬ ‫شێوازێك كه‌ بۆ ئه‌م به‌یان‌و شیكردنه‌وه‌یه‌‬ ‫به‌كاری بردوه‌‪.‬‬ ‫له‌م وتاره‌دا‪ ،‬ئایا ده‌مه‌وێت بڵێم كه‌ بۆ‬ ‫داوه‌ریكردن له‌سه‌ر رۆمانێك‪ ،‬پێویست‬ ‫نییه‌ زمانی ئه‌سڵیی رۆمانه‌كه‌ بزانین؟‬ ‫وایه‌‪ ،‬رێك ده‌مه‌وێت هه‌ر ئه‌م بڵێم‪ .‬ژید‪،‬‬ ‫زمانی روسی نه‌ده‌زانی‪ .‬بێرناردشۆ زمانی‬ ‫نۆروێژی نه‌ده‌زانی‪ .‬سارته‌ر رۆمانه‌كانی‬ ‫دۆس یاسۆسی به‌ زمانی ئه‌سڵیی‬ ‫نه‌خوێندبووه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر وه‌رگێڕدراوی‬ ‫ئه‌م رۆمانانه‌ باڵو نه‌كرابوایه‌وه‌‪ ،‬داهێنانه‌‬ ‫ستاتیكییه‌كانی ئه‌م رۆمانانه‌ هه‌رگیز‬ ‫ئاشكرا نه‌ده‌بوو‪.‬‬ ‫(ده‌رباره‌ی پرۆفیسۆره‌كانی ئه‌ده‌بیات‬ ‫بیانی؟ ئایا ئه‌ركی سروشتی ئه‌وان ئه‌و‌ه نییه‌‬ ‫كه‌ به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بییه‌كان ل ‌ه چوارچێوه‌‌و‬

‫ئه‌ده‌ب‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪11‬‬

‫له‌ ده‌قی ئه‌ده‌بیاتی جیهانی لێكبده‌نه‌وه‌؟‬ ‫نا! هیوایه‌ك به‌وان نییه‌‪ :‬چونكه‌ ئه‌وان بۆ‬ ‫سه‌لماندنی توانای خۆیان‪ ،‬وه‌ك پسپۆڕ‌و‬ ‫به‌ مه‌به‌ستی خۆده‌رخستن سه‌رقالێی‬ ‫"ئه‌ده‌بیاته‌" سنورداره‌ خۆمالێیه‌كان ده‌بن‬ ‫كه‌ دیڵێنه‌وه‌‪ .‬ئه‌وان بڵندگۆی راو حه‌زه‌‬ ‫تایبه‌تییه‌كان‌و پێشداوه‌رییه‌كانی ئه‌وانه‌ن‬ ‫كه‌ ئه‌م جۆره‌ ئه‌ده‌بیاته‌یان به‌دڵه‌!‬ ‫هیچ هیوایه‌ك به‌وان نیه‌‪ :‬چونكه‌‬ ‫له‌زانكۆكان‪ ،‬به‌رهه‌می هونه‌ریی‪،‬‬ ‫له‌قواڵیی تان‌وپۆی خۆماڵیی‬ ‫واڵته‌كه‌یان گرفتاربووه‌)‪.‬‬ ‫ناوچه‌گه‌رایی نه‌ته‌وه‌ بچوكه‌كان‬ ‫پێناسه‌ی ناوچه‌گه‌رایی چییه‌؟‬ ‫الوازیی (یان خۆدوورگرتن)‬ ‫له‌ بینینی كلتوری خۆماڵی‬ ‫له‌چوارچێوه‌یه‌كی به‌رباڵوو‬ ‫جۆر‬ ‫دوو‬ ‫گشتگیر‪.‬‬ ‫هه‌یه‌‪:‬‬ ‫ناوچه‌گه‌راییمان‬ ‫نه‌ته‌وه‌‬ ‫ناوچه‌گه‌رایی‬ ‫گه‌وره‌كان‌و ناوچه‌گه‌رایی‬ ‫بچوكه‌كان‪.‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌ گه‌وره‌كان دژ‬ ‫به‌ بۆچوونه‌كه‌ی گۆته‌‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ ئه‌ده‌بیاتی‬ ‫جیهانین‪ ،‬چونكه‌ پێیان‬ ‫وایه‌ ئه‌ده‌بیاتی خۆیان‬ ‫به‌ پێی پێویست پاراوه‌‌و‬ ‫پێویستیان به‌و شتانه‌‬ ‫نییه‌ كه‌ له‌ واڵتانی دیكه‌‬ ‫ده‌نوسرێت‪Kazimierz( .‬‬ ‫له‌یاداشتی‬ ‫‪)Brandys‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌كانیدا كه‌ له‌ سااڵنی‬ ‫‪ 1985-1987‬نوسیویه‌تی‪ ،‬ده‌ڵێت‬ ‫"زانیاریی خوێندكاری فه‌رانسه‌وی‬ ‫له‌ ئه‌ده‌بیاتی جیهانی‪ ،‬زیاتر له‌‬ ‫زانیاریی خوێندكاری لێهستانی نییه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌م كه‌موكوڕییه‌‪ ،‬بۆ خوێندكاری‬ ‫فه‌رانسه‌وی ره‌وایه‌‪ ،‬چونكه‌ فه‌رانسه‌ كه‌م‬ ‫تا زۆر هه‌ڵگری ته‌واوی ره‌هه‌نده‌كان‪،‬‬ ‫هه‌موو ئیمكاناته‌كان‌و سه‌رجه‌م قۆناغه‌كانی‬ ‫پشكوتنی ئه‌ده‌بیاتی جیهانین"‪.‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌ بچووكه‌كان‪ ،‬رێك به‌ پێچه‌وانه‌ی‬ ‫هۆكاری نه‌ته‌وه‌ گه‌وره‌كان‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌‬ ‫چوارچێوه‌ی گه‌وره‌ كه‌مته‌رخه‌من‪ :‬ئه‌وان بۆ‬ ‫فه‌رهه‌نگی جیهانی رێزێكی زۆریان هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم پێیانوایه‌ ئه‌م فه‌رهه‌نگه‌ شتێكی‬ ‫بێگانه‌یه‌‌و له‌ودیوی ئه‌وانه‌وه‌‌و ده‌ستیان‬ ‫پێی راناگات‪ ،‬الی ئه‌وان ئه‌م فه‌رهه‌نگه‌‬ ‫حه‌قیقه‌تێكی ئایداله‌ كه‌ كه‌متر له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی نه‌ته‌وه‌یی خۆیاندا سه‌روكاری‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬نه‌ته‌وه‌ی بچوك‪ ،‬نوسه‌ره‌كه‌ی‬ ‫راهێناوه‌ كه‌ باوه‌ڕبكات كه‌ ئه‌و ته‌نیا‬ ‫هی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌‪ .‬ئه‌و‪ ،‬سه‌رنجدانی‬ ‫نوسه‌ره‌كه‌ی به‌ ئه‌ودیو سنوره‌كانی‬ ‫واڵته‌كه‌ی‌و هه‌ر‌وه‌ها پێوه‌ندی ئه‌و له‌ بواری‬ ‫هونه‌ر له‌گه‌ڵ هاوكارانی ئه‌و دیو سنوره‌كان‪،‬‬ ‫به‌ خۆهه‌ڵكێشانی نوسه‌ر‌و بێڕێزی كردن به‌‬ ‫هونه‌ری نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانێت‪ .‬به‌هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫كه‌ نه‌ته‌وه‌ بچوكه‌كان زۆرجار ده‌كه‌ونه‌‬ ‫دۆخێكه‌وه‌ كه‌ مانه‌وه‌یان پێوه‌ی گرێدراوه‌‪،‬‬ ‫ده‌توانن ئه‌م شێوه‌ ره‌فتاره‌ له‌ روی‬ ‫ئه‌خالقیشه‌وه‌ كه‌ بێت ئاراسته‌‌و ته‌وجیه‌‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬ ‫كافكا‪ ،‬له‌ یاداشتی بیره‌وه‌رییه‌كانیدا‬ ‫ئاماژه‌ به‌م بابه‌ته‌ ده‌كات‪ .‬ئه‌و له‌ روانگه‌ی‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی "گه‌وره‌"‪ ،‬واته‌ ئه‌دبیاتی‬ ‫ئاڵمانی‪ ،‬سه‌یری ئه‌ده‌بیاتی یه‌هودی‌و‬ ‫چێكی ده‌كات‌و ده‌ڵێت‪ ،‬رێزێكی زۆری بۆ‬ ‫ئه‌م نوسه‌رانه‌ هه‌یه‌‪ ،‬چونكه‌ سه‌ربه‌رزی‬ ‫خۆیان له‌ به‌رامبه‌ر "دوژمنانی ده‌وروبه‌ری‬ ‫خۆیان" نیشان ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌ده‌بیاتی ئه‌وان‬ ‫كه‌متر بابه‌تی مێژوی ئه‌ده‌بیاته‌‌و‪ ،‬زۆرتر‬ ‫بابه‌تی بارودۆخی خه‌ڵكه‌‪ .‬هه‌ربۆیه‌‬ ‫كارلێكی به‌رامبه‌ر‌و سه‌رسوڕهێنه‌ری نێوان‬ ‫ئه‌ده‌بیات‌و خه‌ڵكه‌ كه‌ ئه‌وان له‌ واڵته‌كانیاندا‬ ‫بۆ قبوڵكردنی دروشمه‌ سیاسییه‌كان ئاماده‌‬ ‫ده‌كات‪.‬‬

‫سه‌ر د ه‌مه‌‬ ‫(رۆژنامه‌نوسان‪،‬‬ ‫میژ و و نو سا ن ‪،‬‬ ‫خاوه‌نی‬ ‫كۆمه‌ڵناسان‪،‬‬ ‫ناوه‌ندی باڵوكردنه‌وه‌‌و چه‌ند‬ ‫نوسه‌ر)دا سازكرد‪ .‬هه‌ركامه‌یان ده‌بوایه‌‬ ‫گرنگترین كتێبه‌كانی سه‌راسه‌ری مێژووی‬ ‫فه‌رانسه‌ به‌ رێز ناوببه‌ن‪ .‬له‌و لیسته‌ كه‌‬ ‫هه‌ركامه‌یان ناوی ده‌ كتێبیان بردبوو‪،‬‬ ‫سه‌د كتێب وه‌ك باشترین كتێبه‌كان‬ ‫ناسران‪ .‬ئه‌نجامێك ك ‌ه به‌ده‌ستهات‪ ،‬هه‌مان‬ ‫وێنایه‌ك ‌ه كه‌ نوخبه‌ رۆشنبیرییه‌كانی‬ ‫فه‌رانسه‌ی ئه‌مڕۆ سه‌باره‌ت به‌ گرنگی‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی واڵته‌كه‌یان هه‌یانه‌‪.‬‬ ‫له‌م پێشبڕكێیه‌دا "بێنه‌وایان"ی ویكتۆرهۆگۆ‬ ‫سه‌ركه‌وت‪ .‬ئه‌مه‌ بۆنوسه‌ری بیانی جێگه‌ی‬ ‫سه‌رسوڕمانه‌‪ ،‬چونكه‌ ئه‌م به‌رهه‌مه‌‪،‬‬ ‫نه‌ بۆ ئه‌و گرنگیه‌كی زۆری هه‌یه‌‌و نه‌بۆ‬ ‫مێژوی ئه‌ده‌بیاتی فه‌رانسه‌‪ .‬به‌م پێیه‌ ئه‌و‬ ‫تێده‌گات كه‌ ئه‌و ئه‌ده‌بیاته‌ی فه‌رانسه‌‬ ‫كه‌ ئه‌و خۆشی ده‌وێت‪ ،‬ئه‌ده‌بیاتێك نیه‌‬ ‫كه‌ فه‌رانسه‌وییه‌كان خۆشیان ده‌وێت‪.‬‬ ‫له‌‌و پێشبڕكێیه‌دا "بیره‌وه‌رییه‌كانی‬ ‫(‪ ،")1942-1939‬نوسینی دوگۆل له‌پله‌ی‬ ‫پانزه‌هه‌مدایه‌‪ .‬كتێبی سیاسه‌تمه‌دارێك‪،‬‬ ‫ژنه‌ڕاڵێكی سوپا‪ ،‬له‌ده‌ره‌وی فه‌رانس ‌ه به‌‬ ‫سه‌ختی ده‌توانێت ئه‌م پله‌یه‌ به‌ده‌ستبێنێت‪.‬‬ ‫مرۆڤ سه‌ری ده‌سوڕمێت كاتێك ده‌بینێت‬ ‫گرنگترین شاكاره‌ ئه‌دبییه‌كان له‌ پله‌كانی‬ ‫خواره‌وه‌ن‪ .‬رابله‌ ل ‌ه پله‌ی سیانزه‌ (رابله‌‬ ‫دوای دۆگۆل)‪ .‬له‌م پێوه‌نده‌دا من سه‌رقاڵی‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی ده‌قی یه‌كێك له‌ مامۆستایانی‬ ‫ناسراوی فه‌رانسه‌ بووم ك ‌ه باس له‌وه‌ده‌كات‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی واڵته‌كه‌ی بناغه‌دانه‌رانێك‬ ‫وه‌ك دانتێ بۆ ئیتالیا‪ ،‬شكسپیر بۆ‬ ‫ئینگلیس‌و‪...‬ه‌‪ .‬به‌م پێی ‌ه رابله‌ له‌ روانگه‌ی‬ ‫ناوچه‌گه‌رایی نه‌ته‌و‌ه گه‌وره‌كان‬ ‫پێناسه‌ی ناوچه‌گه‌رایی نه‌ته‌و‌ه گه‌وره‌كان هاونیشتمانییه‌كانی وه‌ك بناغه‌دانه‌ر‬ ‫چییه‌؟ پێناسه‌‪ ،‬هه‌مان پێناسه‌ی ناناسرێت‪ ،‬له‌حاڵێكدا به‌ بۆچوونی هه‌موو‬ ‫ناوچه‌گه‌رایی نه‌ته‌و‌ه بچووكه‌كانه‌‪ :‬الوازیی رۆماننوسانی گه‌وره‌ی سه‌رده‌می ئێمه‌‪،‬‬ ‫(یان خۆدوورگرتن) له‌ بینینی كلتوری رابل ‌ه له‌گه‌ڵ سێروانتێس‪ ،‬ب ‌ه بناغه‌دانه‌ری‬ ‫خۆماڵی له‌چوارچێوه‌یه‌كی به‌رباڵوو هونه‌ری رۆمان ده‌ژمێردرێن‪.‬‬ ‫گشتگیری جیهانیی‪ .‬ماوه‌یه‌ك له‌و‌ه پێش‪ ،‬له‌م پێشبڕكێیه‌دا رۆمانه‌كانی سه‌ده‌ی هه‌ژه‌‌و‬ ‫یه‌كێك له‌ رۆژنامه‌كانی پاریس راپرسیه‌كی نۆزه‌ كه‌ شانازی ئه‌دبیاتی فه‌رانسه‌ن‪،‬‬ ‫له‌ نێو سی كه‌سایه‌تی رۆشنبیری ئه‌و له‌چ پله‌یه‌كدان؟ (سوورو سپی) له‌ پلیه‌‬

‫بیست‌و د و و ‪،‬‬ ‫(مادام بواری) ل ‌ه پله‌ی بیست‌وپێنج‪،‬‬ ‫(كۆمیدیا مرۆیی) به‌پله‌ی سی‌و چوار‪.‬‬ ‫(ئایا شتی وا ده‌بێت؟)‪ .‬كۆمیدیای‬ ‫مرۆڤیی‪ ،‬به‌رهه‌مێك كه‌ ب ‌ه بێ ئه‌و‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی ئه‌وروپا مه‌عنای نامێنت‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت هه‌ندێك له‌ رۆمانه‌كانی دیكه‌ كه‌‬ ‫شاكاری ئه‌ده‌بین‪ ،‬له‌نێو ئه‌و سه‌د كتێبه‌دا‬ ‫نابینرێن‪ .‬رۆمانه‌كانی سه‌ده‌ی بیسته‌م‬ ‫له‌م پله‌به‌ندییه‌دا چ پێگه‌یه‌كیان هه‌یه‌؟‬ ‫(به‌دوای سه‌رده‌می ونكراو) له‌ پله‌ی‬ ‫حه‌وته‌م‪( .‬بێگانه‌)ی كامۆ له‌ پله‌ی بیست‌و‬ ‫دوه‌م‪ .‬و ئیتر هیچ‪ .‬له‌و به‌رهه‌مانه‌ی كه‌‬ ‫به‌ ئه‌ده‌بیاتی مۆدێرن ده‌ناسرێن‪ ،‬هیچ‬ ‫خه‌به‌رێك نییه‌‪ .‬له‌ شێعره‌ مۆدێرنه‌كانیش‬ ‫هه‌روا‪ .‬ده‌ڵێی كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی‬ ‫فه‌رانسه‌ به‌سه‌ر هونه‌ری مۆدێرن هێشتا‬ ‫رووینه‌داوه‌‪ .‬بۆ نمونه‌ ده‌ڵێ "ئاپۆلینر"‬ ‫(كه‌له‌م لیسته‌دا نیه‌) هیچ كاریگه‌رییه‌كی‬ ‫له‌سه‌رتاسه‌ری سه‌رده‌می شیعر ئه‌وروپادا‬ ‫نه‌بووه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی سه‌رسوڕهێنه‌ره‌ له‌م‬ ‫لیسته‌دا‪ ،‬بێكت‌و یۆنسكۆ هیچ شوێنێكیان‬ ‫نیه‌‪ .‬چه‌ند درامانوسی سه‌ده‌ی پێشوو‬ ‫ده‌ناسین كه‌ به‌رهه‌مه‌كانیان هێز‌و توانای‬ ‫ئه‌مانیان بێت؟ یه‌ك دو كه‌س‪ ،‬نه‌ك‬ ‫زیاتر‪.‬‬ ‫بیره‌وه‌رییه‌ك‪ :‬رزگاری ل ‌ه ده‌سه‌اڵتی‬ ‫فه‌رهه‌نگی له‌ چێكوسلۆاكی كۆمۆنیستی‬ ‫له‌ سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی شه‌ست‪ ،‬هاوكات‬ ‫بوو له‌گه‌ڵ نمایشكردنی شانۆیه‌ك‪ .‬له‌و‬ ‫شانۆیه‌دا بۆ یه‌كه‌مین جار پارچه‌یه‌كی‬ ‫یۆنسكۆم بینی كه‌ له‌بیرناچێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ته‌قینه‌وه‌ی فانتازیا‌و هێرشی زێهنیه‌تێك‬ ‫بوو كه‌ بۆ هیچ كه‌س‌و هیچ شتێك رێز‬ ‫دانانێت‪ .‬من زۆرجار وتومه‌‪" :‬به‌هاری‬ ‫پراگ"‪ ،‬هه‌شت سالچ پێش له‌ ساڵی‬ ‫‪ ،1968‬له‌گه‌ڵ نمایشی ئه‌م به‌رهه‌مه‌ی‬ ‫یۆنسكۆ له‌ گاله‌رییه‌كی بچوك ده‌ستی‬ ‫پێكرد‪.‬‬

‫نه‌ته‌وه‌ی بچوك‪،‬‬ ‫نوسه‌ره‌كه‌ی راهێناو‌ه ك ‌ه‬ ‫باوه‌ڕبكات كه‌ ئه‌و ته‌نیا‬ ‫هی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌‌و‬ ‫سه‌رنجدانی نوسه‌ره‌كه‌ی‬ ‫به‌ ئه‌ودیو سنوره‌كانی‬ ‫واڵته‌كه‌ی‌و هه‌ر‌وه‌ها‬ ‫پێوه‌ندی ئه‌و ل ‌ه بواری‬ ‫هونه‌ر له‌گه‌ڵ هاوكارانی‬ ‫ئه‌و دیوسنوره‌كان‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫خۆهه‌ڵكێشانی نوسه‌ر‌و‬ ‫بێڕێزی كردن ب ‌ه هونه‌ری‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانێت‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )39‬ساڵی سێهه‌م‪2010/2/5 ،‬‬

‫ئابوریی‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫هه‌اڵوسانی ئابوریی ئێران‌و لێكدانه‌وه‌ی جیاواز‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫بانكی ناوه‌ندیی ئێران ل ‌ه دوایین راپۆرتی‬ ‫خۆیدا نرخی هه‌اڵوسانی ئابوریی ئێرانی‬ ‫ب ‌ه ‪ %15‬خه‌ماڵند ك ‌ه به‌پێی ئه‌و راپۆرت ‌ه‬ ‫ئه‌م ژماره‌ی ‌ه تا كۆتایی ئه‌مساڵ ده‌بێت ‌ه‬ ‫ژماره‌یه‌كی تاك‪ .‬سه‌رۆكی بانكی ناوه‌ندیی‬ ‫ئێران ل ‌ه كاتێكدا بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ده‌كات‬ ‫ك ‌ه نرخی هه‌اڵوسان كه‌می كردوه‌ ك ‌ه‬ ‫ب ‌ه پێی راپۆرتی بانكی ناوه‌ندیی بڕی‬ ‫نه‌قدینه‌ ل ‌ه ئێران له‌ماوه‌ی ‪ 5‬ساڵی‬ ‫سه‌رۆك كۆماری ئه‌حمه‌دی نژاد‪%210 ،‬‬ ‫هه‌ڵشكانی به‌خۆیه‌و‌ه دیوه‌‪ .‬رێژه‌ی‬ ‫نه‌قدینه‌ی واڵت ل ‌ه ساڵی ‪ ،1383‬پێش‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌حمه‌دی نژاد پۆستی سه‌رۆك‬ ‫كۆماریی بگرێته‌ده‌ست‪ 68 ،‬هزار ملیارد‬ ‫تمه‌ن (نزیك ب ‌ه ‪ 70‬ملیارد دۆالر) بوو‪.‬‬ ‫ئه‌م ژماره‌یه‌ له‌ خه‌رمانانی ئه‌مساڵدا‬ ‫بوو ب ‌ه ‪ 211‬ملیارد تمه‌ن (نزیك ب ‌ه ‪210‬‬ ‫ملیۆن دۆالر)‪.‬‬ ‫پاگه‌نده‌ی سه‌رۆكی بانكی ناوه‌ندیی ل ‌ه‬ ‫بواری دابه‌زینی نرخی هه‌اڵوسان‪ ،‬له‌گه‌ڵ‬ ‫وته‌كانی وه‌زیری دارایی‌و ئابوریی ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئه‌حمه‌دی نژاد‪ ،‬له‌دژایه‌تی یه‌كدان‪.‬‬ ‫شمسه‌دین حسه‌ینی وه‌زیری ئابوریی‌و‬ ‫دارایی به‌م دواییانه‌ له‌ كۆنفرانسی‬ ‫ئاڵوگۆڕی ئابوریی راشكاوانه‌ رایگه‌یاند‬ ‫كه‌ پێوه‌ندی نه‌قدینه‌‌و هه‌اڵوسان ل ‌ه ئێران‬ ‫نیو تا ‪%0.9‬ه‌‪ .‬مانای ئه‌م قسه‌ی ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫كه‌ له‌ باشترین حاڵه‌تدا نرخی هه‌اڵوسان‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر ده‌رسه‌دێك زۆربوونی‬ ‫نه‌قدینه‌‪ ،‬نیو ده‌رسه‌د زیادده‌كات‪ .‬به‌م‬ ‫پێی ‌ه كاتێك ك ‌ه بڕی نه‌قدین ‌ه له‌ماوه‌ی‬ ‫‪ 5‬ساڵدا ‪ %210‬گه‌شه‌ی كردبێت‪ ،‬نرخی‬ ‫هه‌اڵوسانیش ده‌بێت النیكه‌م ‪%105‬‬ ‫چووبێته‌سه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌م به‌راورد‌ه ك ‌ه شێوه‌یه‌كی‬ ‫زانستییه‌‪ ،‬نێونجی گه‌شه‌ی نرخی‬ ‫هه‌اڵوسان ل ‌ه هه‌ر ساڵێكی كاریی ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئه‌حمه‌دی نژاد‪ ،‬النیكه‌م ‪ 23.5‬ده‌رسه‌د‬ ‫بووه‌‪ ،‬به‌اڵم بانكی ناوه‌ندی نێونجی‬ ‫نرخی هه‌اڵوسانی له‌و سااڵنه‌دا ب ‌ه رێژه‌ی‬ ‫‪ %16.5‬راگه‌یاندوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و ئامارانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه قۆناغگه‌لی‬ ‫جیاجیا ل ‌ه الیه‌ن بانكی ناوه‌ندییه‌و‬

‫سیاسه‌تی هه‌ڵه‌ی ئابوریی یه‌کءک له‌ هۆکاره‌کانی داخستنی کارگه‌کان‬

‫راده‌یگه‌یه‌ندرێن‪ ،‬هیچ لێچونێكیان نیه‌‌و‬ ‫ئه‌مه‌ش ئه‌و‌ه ده‌سه‌لمێنێت ك ‌ه له‌كاتێكدا‬ ‫قه‌یرانی ئابوریی وه‌ك گرنگترین كێشه‌ی‬ ‫ئێران خۆی نیشان ده‌دات‪ ،‬بانكی‬ ‫ناوه‌ندیی هه‌وڵبدات وێنه‌یه‌كی باشتر ل ‌ه‬ ‫واقعیه‌تی ئابوریی نه‌خۆشی ئێران نیشان‬ ‫بدات‪ .‬به‌های پووڵی ئێران له‌ ئه‌نجامی‬ ‫هه‌ڵكشانی نه‌قدینه‌‌و هه‌اڵوسان به‌رده‌وام‬ ‫كه‌متر ده‌بێت‪ ،‬كۆتایی خه‌رمانانی ئه‌مساڵ‬ ‫بانكی ناوه‌ندیی له‌ راپۆرته‌كه‌ی خۆیدا‬

‫رایگه‌یاند ك ‌ه له‌ساڵی ‪ 1387‬پێوه‌ری‬ ‫گشتی به‌های كااڵ‌و خزمه‌تگوزارییه‌كان‬ ‫له‌چاو ساڵی رابردوو ‪ 25.4‬به‌رابه‌ر زیادی‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی له‌ راپۆرتێكدا‬ ‫ل ‌ه ژێر ناوی "نه‌قدینه‌‌و هه‌اڵوسان ل ‌ه ئێران"‪،‬‬ ‫جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه‌كردوه‌ته‌و‌ه ك ‌ه ئێران‬ ‫هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵ كێشه‌ی چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی‬ ‫هه‌اڵوسان رووبه‌ڕووبووه‌‪ .‬له‌و راپۆرته‌دا‬ ‫هاتوو‌ه "نێونجی نرخی هه‌اڵوسان‬

‫سیاسه‌ته‌كانی رژیم ل ‌ه رۆژه‌ سه‌خته‌كانی‬ ‫ئابوریی نه‌خۆشی ئێران‬ ‫شاهۆ‬ ‫ئابوریی ئێران‪ ،‬له‌پاش شۆڕشی ساڵی ‪،57‬‬ ‫به‌به‌راورد به‌ واڵتانی ناوچه‌كه‌ به‌رده‌وام له‌ داكشان بووه‌‬ ‫كه‌ ره‌نگه‌ سه‌رده‌می سه‌رۆكایه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد ره‌شترین‬ ‫ده‌ورانی ئابوریی ئێران بێت كه‌ پێشهاته‌ یه‌ك له‌دوای‬ ‫یه‌كه‌كانی به‌رده‌وام به‌رۆك به‌ خه‌ڵكی ئێران ده‌گرێت‪.‬‬ ‫ره‌نگه‌ ئه‌گه‌ر گروپێكی تێكده‌ر به‌ مه‌به‌ستی تێكدانی‬ ‫ئابوریی ئێران‌و رووخانی بنه‌ما ئابورییه‌كان روویان له‌ئێران‬ ‫كردایه‌‪ ،‬به‌ چه‌ندین ساڵ بیانتوانیبایه‌ به‌و جۆره‌ی كه‌‬ ‫ئه‌حمه‌دینژاد له‌ ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆی‌و به‌ تایبه‌تی له‌‬ ‫ماوه‌ی چوارساڵی رابردوو زه‌بری له‌ ئابووری ئێران داوه‌‪،‬‬ ‫بتوانن زه‌برێكی قاییمتر بوه‌شێنن‪ .‬ئه‌گه‌رچی ئابووری ئێران‬ ‫ل ‌ه پێش له‌ هاتنه‌سه‌ركاری ئه‌حمه‌دینژادیش بارودۆخێكی‬ ‫ناله‌باری بوو‪ ،‬یان باشتر وایه‌ بڵێین كه‌ ئابووری ئێران‬

‫له‌ سێ بواری پیشه‌سازیی‪ ،‬كشتوكاڵ‌و خزمه‌تگوزاری‪،‬‬ ‫هاوكات له‌گه‌ڵ هاتنه‌ سه‌ركاری رژیمی كۆماری ئیسالمی‬ ‫له‌ ساڵی ‪1357‬ی هه‌تاوی‪ ،‬ره‌وتێكی رووله‌ كزی‬ ‫گرته‌به‌ر‌و تا ئێستاش به‌ره‌و داڕمان هاتووه‌‪ .‬ده‌ست‬ ‫به‌سه‌راگرتنی نایاسایی به‌ سه‌ر به‌شه‌ خسووسییه‌كان‌و‬ ‫چنگ به‌سه‌راگرتنی ئۆختاپوسییانه‌ی سوپای پاسداران‬ ‫به‌سه‌ر به‌شه‌ گرنگه‌كانی ئابوریی ئێرانقه‌واره‌ی ئابووری‬ ‫ئێرانی تووشی قه‌یرانێكی جیددی كردووه‌ كه‌ تا ئێستاش‬ ‫نه‌یتوانیوه‌ خۆی لێ ده‌رباز بكات‪.‬‬ ‫شه‌ڕی ماڵوێرانكه‌ری ئێران‌و عێراق‌و درێژه‌كێشانی بۆ‬ ‫ماوه‌ی هه‌شت ساڵ‌و ئه‌و هه‌موو خه‌ساره‌ كه‌ له‌ ئابووریه‌ی‬ ‫ئێران كه‌وت‪ ،‬ده‌توانێت یه‌كێك له‌ هۆكاره‌ گرینگه‌كانی‬ ‫سه‌رنه‌كه‌وتن‌و گه‌شه‌نه‌كردنی ئابووری ئێران بێت‪.‬‬ ‫رێكخراوی به‌رنامه‌و بووجه‌‪ ،‬شورای پووڵ‌و ئێعتبار‪ ،‬بانكی‬ ‫مه‌ركه‌زی واڵت‌و سه‌رجه‌م رێكخراوه‌كانی دیكه‌ی ناو ئێران‬ ‫كه‌ بڕیار بوو هه‌وڵێك بدات بۆ ئابووریه‌كی پێشكه‌وتوو‪،‬‬ ‫ب ‌ه ده‌ستی سیاسه‌تی دژه‌ مرۆیی‌و مافیای ده‌سه‌اڵتی ئێران‬ ‫له‌ بارچوو‪ .‬به‌ تایبه‌ت له‌م ده‌وره‌یه‌دا ئه‌حمه‌دینژاد به‌‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی هه‌موو ده‌سه‌اڵت‪ ،‬هه‌موو سه‌رچاوه‌كانی‬ ‫ئابووری واڵت كه‌وته‌ ده‌س كاربه‌ده‌ستانی سپای پاسداران‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆكه‌ سپای پاسداران وه‌كوو ئۆختاپووسی ئابووری‪،‬‬ ‫باڵی ره‌شی به‌سه‌ر هه‌موو به‌شه‌كانی ئابووری واڵتدا‬ ‫كیشاوه‌و رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ ده‌ست راگرتن‌و موسادره‌كردنی‬ ‫ئابووری گشتی زۆرتر ده‌بێت‪ .‬ده‌توانین بڵێین كه‌ له‌‬ ‫ماوه‌ی سه‌د ساڵی رابردوودا ئابووری ئێران به‌و رێژه‌ی‬ ‫ئێستا تووشی داڕمان نه‌هاتووه‌و بارودۆخی ژیانی خه‌ڵك‬ ‫به‌وجۆره‌ كێشه‌ی بۆ درووست نه‌بووه‌‪ .‬سه‌ره‌ڕای بوونی‬ ‫زیاتر له‌ ‪ 300‬میلیارد دۆالر به‌رهه‌می نه‌وتی له‌ ماوه‌ی‬ ‫پێنج ساڵی رابردوو‪ ،‬خه‌ڵكی ئێران رۆژگارێكی دژوار له‌‬ ‫باری بژیوی ژیان تێده‌په‌ڕێنن‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ ئابووری ئێران‬ ‫بۆت ‌ه كه‌ره‌سه‌ی ده‌ستی كۆمه‌ڵێك ئینسانی به‌رچاوته‌نگی‬ ‫تێنه‌گه‌یشتوو‪ ،‬كه‌ هه‌ر رۆژ به‌ بڕیارێكی نوێ‌و بیسه‌ره‌و‬ ‫به‌ره‌‪ ،‬ئابووری ئێرانیان له‌و ته‌وژمه‌دا راگرتووه‌‪.‬‬

‫له‌ئێران ل ‌ه كاتی هاتنه‌سه‌ر كاری كۆماری‬ ‫ئیسالمییه‌وه‌‪ ،‬هه‌موو كاتێك نزیك ب ‌ه‬ ‫‪ %17‬تۆمار كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ژماره‌ی ‌ه‬ ‫هه‌میش ‌ه كه‌متر له‌ هه‌اڵوسانی حه‌قیقی‬ ‫نیشاندراوه‌"‪ .‬له‌ڕاپۆرتی سندوقی دراوی‬ ‫نێوده‌ڵه‌تی هه‌روه‌ها هاتوو‌ه "گه‌شه‌ی‬ ‫نه‌قدین ‌ه به‌هۆی هه‌ڵكشانی هه‌زینه‌كانی‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ ،‬گرنگترین هۆكاری هه‌ڵكشانی‬ ‫هه‌اڵوسانه‌"‪.‬‬ ‫ناكۆكی نێوان راپۆرته‌كانی بانكی‬ ‫ناوه‌ندیی‪ ،‬راپۆرتی سندوقی دراوی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی‌و وته‌كانی سه‌رۆكی بانكی‬ ‫ناوه‌ندیی‌و وه‌زیری ئابوریی‌و دارایی‬ ‫كۆماری ئیسالمی نیشانی ده‌دات‬ ‫كه‌ ته‌نانه‌ت خودی ده‌وڵه‌ت له‌بواری‬ ‫شیكردنه‌وه‌ی دۆخی ئابوریی ئێران توشی‬ ‫سه‌رلێشێواوی بووه‌‪ .‬شاره‌زایانی ئابوریی‬ ‫نرخی هه‌اڵوسانی واقعی ئابوریی ل ‌ه‬ ‫ئێستادا ب ‌ه ‪ %25‬به‌راورد ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌وان‬ ‫ب ‌ه پشتبه‌ستن ب ‌ه باسه‌كانی مه‌جلیس‬ ‫له‌سه‌ر پرۆژه‌یاسای ئامانجداركردنی‬ ‫سوبسیده‌كان‪ ،‬پێشبینی ده‌كه‌ن ك ‌ه‬ ‫جێبه‌جێكردنی ئه‌م پالنه‌یش نزیك ب ‌ه ‪20‬‬ ‫ده‌رسه‌د نرخی هه‌اڵوسان زیاد ده‌كات‪.‬‬ ‫كێش ‌ه ئابورییه‌كانی ئێران ته‌نیا ب ‌ه‬ ‫گه‌شه‌ی نه‌قدینه‌‌و هه‌اڵوسان كۆتایی‬ ‫نایه‌ت‪ ،‬ئه‌وه‌ی دوارۆژی ئابوریی ئێران‬ ‫تاریك ده‌كات‪ ،‬مه‌ترسی داخستنی‬ ‫كارخانه‌كان‌و زۆربوونی خێرای نرخی‬ ‫بێكاریی له‌مانگه‌كانی داهاتوودایه‌‪.‬‬ ‫نوێنه‌ری كرێكاران له‌شورای بااڵی كار‪،‬‬ ‫رایگه‌یاند "‪ 343‬یه‌كه‌ی به‌رهه‌مهێنان ل ‌ه‬ ‫ئێران ل ‌ه دۆخێكی قه‌یراناویدان‪ .‬ده‌وڵه‌ت‬ ‫ده‌بێت بۆ پێكهێنانی ده‌رفه‌تی كار‪ ،‬نرخی‬ ‫سودی بانكی به‌ سفر بگه‌یه‌نێت"‪ .‬ئه‌م‬ ‫پێشنیاره‌ی نوێنه‌ری كرێكاران پشتی ب ‌ه‬ ‫راستی نه‌به‌ستووه‌‪ .‬بانكه‌ناوه‌ندییه‌كانی‬ ‫ئه‌مریكا‌و ئه‌وروپا‪ ،‬له‌ زۆر دۆخی‬ ‫تایبه‌تدا‪ ،‬نرخی سودی ستراتیژییان تا‬ ‫یه‌ك ده‌رسه‌دیش هێناوه‌ت ‌ه خواره‌و‌ه به‌اڵم‬ ‫هه‌رگیز پێشنیاری ئه‌وه‌یان نه‌كردو‌ه ك ‌ه‬ ‫وامی بێ سوو ب ‌ه یه‌ك ‌ه به‌رهه‌مهێنه‌كان‬ ‫بده‌ن‪ .‬ب ‌ه وته‌ی نوێنه‌ری كرێكاران ل ‌ه‬ ‫شورای بااڵی كار‪ ،‬ئه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ی‬ ‫به‌رشكسته‌بوون ل ‌ه یه‌كه‌ به‌رهه‌مهێنه‌كان‬

‫ئه‌وه‌ی دوارۆژی‬ ‫ئابوریی ئێران تاریك‬ ‫ده‌كات‪ ،‬مه‌ترسی‬ ‫داخستنی كارخانه‌كان‌و‬ ‫زۆربوونی خێرای نرخی‬ ‫بێكاریی له‌مانگه‌كانی‬ ‫داهاتوودایه‬ ‫ده‌كات‪ ،‬هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئابلۆقه‌كان‌و‬ ‫سیاسه‌ت ‌ه هه‌ڵه‌كانی ئابوریی‌و دارایی‬ ‫ده‌وڵه‌ت‪ ،‬بێ ئه‌زمونی به‌ڕێوه‌به‌رانی یه‌ك ‌ه‬ ‫گه‌روره‌ به‌رهه‌مهێنه‌ره‌كانه‌‪ .‬ل ‌ه ئێستادا‬ ‫ئه‌م یه‌ك ‌ه ته‌ولیدییانه‌ی ئێران به‌ ده‌ستی‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رانێك ئیداره‌ده‌كرێت ئه‌زمونی‬ ‫پێویستیان نییه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌مه‌ش هۆكارێك ‌ه بۆ‬ ‫به‌رشكه‌ستبوونی ناوه‌ند‌ه ته‌ولیدییه‌كان‪.‬‬

‫رووداوی هاتوچۆ‬ ‫هۆكاری مه‌رگی هه‌زاران كه‌س ل ‌ه ئێران‬ ‫ئایدا‬ ‫هه‌موو ساڵێك ب ‌ه هۆی رووداوی هاتووچۆه‌و‌ه هه‌زاران‬ ‫كه‌س ل ‌ه ئێران گیانیان ل ‌ه ده‌ست ده‌ده‌ن كه‌ رێژه‌ی‬ ‫قوربانیان به‌ راده‌یه‌ك زۆر‌ه ك ‌ه جێگای رامانه‌‪ .‬ب ‌ه‬ ‫پێی خودی ئاماره‌ ره‌سمیه‌كانی رژیمی كۆماری‬ ‫ئیسالمی هه‌موو ساڵێك زیاتر ل ‌ه ‪ 20‬هه‌زار كه‌س‬ ‫ب ‌ه هۆی رووداوی هاتووچۆه‌و‌ه گیانیان له‌ ده‌ست‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬ل ‌ه تازه‌ترین راپۆرتی رێكخراوی پزیشكی‬ ‫یاسایی ئێران ته‌نیا ل ‌ه ‪ 9‬مانگی ئه‌مساڵدا زیاتر ل ‌ه‬ ‫‪ 18‬هه‌زار كه‌س گیانیان له‌ ده‌ست داوه‌‪.‬‬ ‫به‌رپرسی رێكخراوی پزیشكی یاسایی ئێران باسی ل ‌ه‬ ‫دابه‌زینی ‪ 4‬ده‌رسه‌دی خه‌ساره‌كان ب ‌ه هۆی رووداوی‬ ‫هاتوچۆ ل ‌ه ‪ 9‬مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ كرد‪ .‬به‌ پێی‬ ‫راپۆرتی هه‌واڵنێریی كاری ئێران (ئیلنا) محه‌مه‌د‬ ‫حه‌سه‌ن عابدی ب ‌ه باڵو كردنه‌وه‌ی ئه‌م هه‌واڵ ‌ه‬ ‫رایگه‌یاند‪ :‬لێكۆڵینه‌وه‌كان ل ‌ه به‌شی ئاماری رێكخراوی‬ ‫پزیشكی یاسایی ده‌ری ده‌خات كه‌ ل ‌ه ‪ 9‬مانگی‬ ‫ئه‌مساڵدا ‪ 18‬هه‌زار و ‪ 217‬كه‌س به‌ هۆی رووداوی‬ ‫هاتووچۆوه‌و‌ه گیانیان له‌ ده‌ست داو‌ه ك ‌ه ئه‌م رێژه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه چاو ساڵی رابردوو ‪ 4‬ده‌رسه‌د دابه‌زیوه‌‪ .‬ناوبراو‬ ‫هه‌روه‌ها رایگه‌یاند ك ‌ه ئه‌مساڵ پارێزگاكانی تاران ب ‌ه‬ ‫‪ 1909‬كه‌س و خوراسانی ره‌زه‌وی ب ‌ه ‪ 1493‬كه‌س‬ ‫زۆرترین و پارێزگاكانی كه‌گیلوی ‌ه و بویرئه‌حمه‌د ب ‌ه‬ ‫‪ 120‬كه‌س و ئیالم ب ‌ه ‪ 187‬كه‌س كه‌مترین رێژه‌ی‬ ‫قوربانیانی رووداوی هاتووچۆیان هه‌بووه‌‪.‬‬ ‫به‌رپرسی رێكخراوی پزیشكی یاسای واڵت به‌ ئاماژ‌ه‬ ‫ب ‌ه زیاد بوونی ‪ 7/4‬ده‌رسه‌دی رێژه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی‬ ‫ل ‌ه ‪ 9‬مانگی ئه‌مساڵدا ب ‌ه هۆی رووداوی هاتووچۆوه‌و‌ه‬ ‫بریندار بوون ل ‌ه چاو ساڵی رابردوو وتی ل ‌ه ‪ 9‬مانگی‬ ‫ئه‌مساڵدا ‪ 230‬هه‌زار و ‪ 965‬كه‌س بریندار بوو‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌م رێژه‌یه‌ ل ‌ه چاو ساڵی رابردوو زیادی كردووه‌‪.‬‬

‫به‌ وته‌ی دوكتور عابدی ل ‌ه سه‌رماوه‌زی ئه‌مساڵیشدا‬ ‫‪ 1661‬كه‌س به‌ هۆی رووادوی ماشین گیانیان ل ‌ه‬ ‫ده‌ست داوه‌ ك ‌ه له‌م رێژه‌ی ‌ه ‪ 358‬ی ژن و ‪1303‬‬ ‫كه‌سیان پیاو بووه‌‪ .‬هه‌روه‌ها له‌م مانگه‌دا ‪ 23‬هه‌زار‬ ‫و ‪ 339‬كه‌س له‌ رووداوی هاتووچۆدا بریندار بوون‬ ‫كه‌ له‌م رێژه‌یه‌ ‪ 17179‬كه‌سیان پیاو بووه‌‪.‬‬ ‫به‌ به‌راودكردنی رێژه‌ی قوربانیانی رووداوی ماشین‬ ‫ل ‌ه ئێران بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ رێژه‌ی قوربانیانی‬ ‫رووداوی هاتووچۆ ل ‌ه ئێران ‪ 45‬به‌رابه‌ری واڵتانی‬ ‫پیشه‌یی‪ 2 ،‬به‌رابه‌ری چین‪ 3 ،‬به‌رابه‌ری كوره‌ی‬ ‫باشوور‪ 3/5 ،‬به‌رابه‌ری تایله‌ند‪ 3 ،‬به‌رابه‌ری روسی ‌ه‬ ‫و ‪ 7‬به‌رابه‌ری توركیه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌م ئاماره‌ زیاتر ریشه‌ی‬ ‫كاره‌ساتی رووداوی هاتوچۆ ل ‌ه ئێران نیشان ده‌دات‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها لێكۆڵینه‌وه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن ك ‌ه باشتر‬ ‫كردنی رێگا وبان و ئاگادار بوونی شوفێره‌كان‬ ‫له‌ دۆخی جاده‌كان ده‌توانێت ل ‌ه كه‌م كردنه‌وه‌ی‬ ‫رووداوی هاتوچۆدا كاریگه‌ر بێت‪.‬‬

‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500‬‬

‫په‌یوه‌ندی‪:‬‬ ‫‪radio@komala.eu‬‬

‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی‬

‫‪www.komala.net‬‬

‫بک ‌ه‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫رادیۆی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫له‌ ژێر دروشمی «کێشه‌ی کورد‌و تورکیا‪:‬‬ ‫دیالۆگی سیاسی‌و ده‌سته‌به‌رکردنی‬ ‫ئاشتی»‪ ،‬پارله‌مانی ئه‌وروپا شه‌شه‌مین‬ ‫کۆنفرانسی خۆی سازدا له‌مه‌ڕ پرسی کورد‬ ‫له‌ تورکیا‌و چه‌ندین که‌سایه‌تیی دیاری‬

‫په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ سلێمانی‌‬ ‫‪✉ peiwendiekan@komala.eu‬‬ ‫‪✆ 0533193729-07701363295-07701559457‬‬ ‫ناونیشان‪ :‬گه‌ڕه‌کی به‌ختیاری‪ ،‬به‌رامبه‌ر کۆمیته‌ی ‪8‬ی ریکخستنی یه‌کێتی‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین‪:‬‬

‫فه‌ریبا محه‌مـــــه‌دی‬

‫نه‌خشه‌ساز‪:‬‬

‫هه‌ژیر‬

‫دانیشتنی کۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫زه‌حمه‌تکێشانی‬ ‫کوردستان‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌منستی‬ ‫ئینترنه‌شناڵ‬

‫کۆنفرانسێکی دوو رۆژ‌ه له‌سه‌ر پرسی‬ ‫کورد ـ تورکیا له‌ پارله‌مانی ئه‌وروپا‬

‫کورد‌و ئه‌وروپی تێیدا به‌شدار ده‌بن‪ .‬‬ ‫به‌ گوێره‌ی هه‌واڵێکی سایتی تورک‬ ‫زمانی رادیکاڵ‪ ،‬کۆنفرانسێکی دوو رۆژه‌‬ ‫ـ له‌ رۆژانی ‪3‬ـ‪4‬ی فێڤریه‌دا ـ که‌ به‌‬ ‫ده‌ستپێشخه‌ریی که‌سایه‌تییه‌کانی وه‌ک‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫عه‌تا ناسرسه‌قزی‬

‫دێسمۆند توتۆ‪ ،‬شیرین عیبادی‪ ،‬له‌یال زانا‪،‬‬ ‫یه‌شار که‌ماڵ‌و نۆام چامسکی وه‌ڕێخرا‌‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫بینای پارله‌مانی ئه‌ورووپا به‌ڕێوه‌ ‌چوو و‬ ‫تێیدا پرسی کورد له‌ تورکیا‪ ،‬هه‌وڵه‌کان‌و‬ ‫رێكاره‌کانی چاره‌سه‌ریی ئه‌و پرسه‌ باسی‬ ‫لێ‌کرا‪.‬‬ ‫له‌ رۆژی یه‌که‌می کۆنفرانسدا‪ ،‬له‌یال زانا‌و‬ ‫ئه‌حمه‌د تورک وته‌ی کرانه‌وه‌ی کۆنفرانس‬ ‫پێشکه‌ش کردو له‌یالزانا له‌ دیدارێک‬ ‫له‌گه‌ڵ سه‌رۆکی پارله‌مانی ئه‌وروپا له‌‬ ‫بروکسێل کێشه‌کانی کوردی له‌ تورکیا‬ ‫باس کرد‪ .‬له‌ کۆنفرانسه‌که‌دا ئامینه‌‬ ‫ئاینا سیاسه‌تمه‌داری پارتی ئاشتی و‬ ‫دێموکراسی (به‌ده‌په‌) له‌ وته‌یه‌کدا‬ ‫داخشتنی (ده‌ته‌په‌)ی به‌ کوده‌تایه‌کی‬ ‫سیاسی دژ به‌کورد ناولێبرد‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ شرۆڤه‌یه‌کی گشتیی‬ ‫پرسه‌که‌دا‪ ،‬که‌ به‌ سه‌ردێڕی «یه‌کیه‌تیی‬ ‫ئه‌وروپا‪ ،‬تورکیا‌و کورده‌کان‪ :‬روانگه‌یه‌کی‬ ‫ئه‌وروپی»‪ ،‬له‌ الیه‌ن هه‌ردوو پارله‌مه‌نتار‬ ‫هێلێن فالوتێر‌و یۆرگێن کلووت پێشکه‌ش‬ ‫‌کرا‪ ،‬هه‌ڵوێستی یه‌کیه‌تیی ئه‌وروپا له‌مه‌ڕ‬ ‫چاره‌سه‌ریی پرسی کورد ئاشكرا‌کرا‪.‬‬ ‫له‌ رۆژی دووهه‌می کۆنفرانسه‌که‌شدا‪،‬‬ ‫دۆسیه‌ی‬ ‫کورد‬ ‫پارێزه‌رێکی‬ ‫پێشێلکارییه‌کانی مافی مرۆڤ له‌‬ ‫کوردستانی ئاشکرا ‌کرد‌و دواتریش‬ ‫چه‌ندین سیاسه‌تمه‌دار‌و داکۆکیکاری‬ ‫مافه‌کانی مرۆڤ له‌ روانگه‌ی خۆیانه‌وه‌‬ ‫باس له‌ ئه‌گه‌ر‌و رێکاره‌کانی چاره‌سه‌ریی‬ ‫پرسی کورد له‌ تورکیا کرد‪.‬‬

‫ڕۆژی س���ێ ش���ه‌مم ‌ه رێککه‌وتی ‪26‬ی‬ ‫ژانوی ‌ه هاوڕێ ره‌زاکه‌عبی دانیشتنێکی‬ ‫له‌گه‌ڵ خاتوو «بێات ‌ه سلێدال» راوێژکاری‬ ‫سیاسی ئه‌منستی (ڕێکخراوی لێبوردن)‬ ‫وبه‌رپرسی به‌ش���ی ئێرانی ئه‌وڕێکخراوه‌ ‬ ‫له‌ده‌فته‌ری ناوه‌ندی ئه‌منستی له‌ئۆسڵۆ‬ ‫له‌م���ه‌ڕ بارودۆخی کوردس���تان‪ ،‬دۆخی‬ ‫زیندانیانی ک���ورد و ده‌رکرانی حوکمی‬ ‫زیندان وله‌سێداره‌دان بۆ چاالکانی ماڤی‬ ‫مرۆڤ‌و کورد‪ ،‬پێک‌هێنا‪.‬‬ ‫وه‌فدی کۆمه‌ڵ��� ‌ه پێکهاتبوو له‌هاوڕێ‬ ‫ره‌زاکه‌عبی ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسی‪،‬‬ ‫هاوڕێ که‌ریم که‌ریمی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی‬ ‫ناوه‌ندی وهاوڕێ عه‌لیڕه‌زا قادری کادری‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ له‌نۆروێژ‪.‬‬

‫ ‬ ‫ ‬

‫په‌یوه‌ندیگرتن به‌ كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‌‬ ‫كۆمیت ‌هی‌ ناوه‌ندیی‌ ‬

‫ ‪ komite.nawendi@komala.eu‬‬

‫ده‌بیرخانه‌‬

‫‪debirxane@komala.eu‬‬

‫ناوه‌ندی راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵه‬

‫✉ ‌‪rageiandn@komala.eu‬‬

‫✆‬

‫‪07708663340 - 07480113948‬‬

‫كردنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌رگای دیالۆگ‬ ‫بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌ی‬ ‫ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫ئاویه‌ر سنه‌‬ ‫ب ‌ه نزیكبوونه‌و‌ه ل ‌ه ‪26‬ی رێبه‌ندان ساڵرۆژی‬ ‫ئاشكرا بوونی كۆمه‌ڵه‌‪ ،‬مه‌سه‌له‌یه‌ك ك ‌ه زیاتر‬ ‫له‌هه‌ر كاتێكی دیك ‌ه هه‌ستی پێده‌كه‌یت‌و‬ ‫ب ‌ه یه‌كێك ل ‌ه پێویستیه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫ئازادیخوازانه‌ی گه‌لی كورد ده‌زانرێت‪،‬‬ ‫یه‌كگرتنه‌وه‌ی باڵه‌كانی كۆمه‌ڵه‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ك ده‌زانین ل ‌ه دوو سێ ساڵی رابردوو‬ ‫شاهێدی لێكترازان‌و جیابوونه‌و‌ه ل ‌ه نێو‬ ‫كۆمه‌ڵ ‌ه بووین ك ‌ه هه‌نووك ‌ه چه‌ند الیه‌نێك‬ ‫ب ‌ه نێوی كۆمه‌ڵه‌و‌ه خه‌ریكی چاالكی‌و‬ ‫هه‌ڵسووڕانن‪ .‬دابه‌شبوونی كۆمه‌ڵ ‌ه به‌سه‌ر‬ ‫چه‌ند الیه‌نێك خه‌سارێكی گه‌ور‌ه بوو ب ‌ه‬ ‫گشتی ل ‌ه بزاڤی گه‌لی كورد‌و ب ‌ه تایبه‌تی ل ‌ه‬ ‫ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‪ .‬گه‌ڕان ب ‌ه شوێن ئه‌وه‌ی‬ ‫كێ تاوانباره‌‌و كێ زیاترین رۆڵ‌و كاریگه‌ری‬ ‫هه‌بوو‌ه ل ‌ه سه‌ر ئه‌م جیابوونه‌وان ‌ه ل ‌ه كاتی‬ ‫خۆی‌و ل ‌ه ده‌رفه‌تی گونجاودا ره‌نگ ‌ه بتوانێت‬ ‫یارمه‌تیده‌ری بێ بۆ ناسینی هه‌ڵه‌كانمان‪،‬‬ ‫به‌اڵم ل ‌ه كات وسات ‌ه هه‌ستیاره‌دا ك ‌ه ئێران‬ ‫ل ‌ه به‌رده‌م ئاڵوگۆرێكی جیدی راوه‌ستاوه‌و‬ ‫كوردستان هه‌روه‌ك هه‌میش ‌ه ل ‌ه پێناو‬ ‫گه‌یشتن به‌ماف ‌ه ره‌واكانی قوربانی ده‌دات‪،‬‬ ‫گرنگترین مه‌سه‌ل ‌ه یه‌كخستنه‌وه‌ی ماڵی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‌و یه‌كڕیزی هه‌موو الیه‌نه‌كانی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی ‌ه تا جارێكی دیك ‌ه ئه‌م حیزب ‌ه ب ‌ه‬ ‫هێز‌و گوڕ وتینێكی تازه‌تر وه‌ك ساڵی ‪57‬‬ ‫بێت ‌ه مه‌یدان‌و نیشانی بدات ك ‌ه جیاوازی‬ ‫بۆچوون نابێت ببێت ‌ه هۆی له‌ت بوونی‬ ‫حیزبێكی چه‌پ‌و سۆسالیست‪.‬‬ ‫مێژووی پڕ ل ‌ه هه‌وراز‌و نشێوی كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫خه‌باتی خه‌باتگێرانی ئه‌م حیزب ‌ه ب ‌ه درێژایی‬ ‫‪ 31‬ساڵ ل ‌ه پانتایی كوردستان‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫هه‌موو كه‌م وكۆڕیه‌كانی‪ ،‬مێژوویه‌كی پڕ‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌وه‌ری ‌ه ك ‌ه باشترین ده‌سكه‌وت‌و‬ ‫ئه‌زمونی ل ‌ه بزوتنه‌وه‌ی گه‌لی كورددا تۆمار‬ ‫كردووه‌‪.‬‬ ‫یه‌كه‌م حزبێك ك ‌ه ل ‌ه دژی فه‌رهه‌نگی‬ ‫پیاوساالری وه‌ستایه‌وه‌و ژنانی وه‌ك‬ ‫هێزێكی باوه‌ر پێكراو هێنای ‌ه نێو گۆڕه‌پانی‬ ‫خه‌باته‌وه‌و دژی باوترین فه‌رهه‌نگ ونه‌ریت ‌ه‬ ‫خراپه‌كان وه‌ستایه‌وه‌و خه‌باتی چینایه‌تی‌و‬ ‫پشتگیری ل ‌ه به‌ش مه‌ینه‌تانی كرد ب ‌ه‬ ‫نه‌ریتێكی نوێ ل ‌ه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستاندا‪،‬‬ ‫ئێستاش ده‌بێ جارێكی دیك ‌ه ببێت ب ‌ه‬ ‫حزبێكی پێشڕه‌و ل ‌ه یه‌كگرتنه‌وه‌و كۆ‬ ‫كردنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و ده‌نگ ‌ه جیاوازانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه ناوی كۆمه‌ڵه‌و‌ه خه‌بات ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫به‌رژه‌وه‌ند‌ه تاك ‌ه كه‌سی‌و حیزبیه‌كان ل ‌ه‬ ‫پێناو كۆمه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌تر وه‌ال بنین‌و‬ ‫ب ‌ه دڵێكی ئاوه‌اڵو‌ه ل ‌ه ‪ 26‬ی رێبه‌ندانی‬ ‫ئه‌مساڵ كه‌ڵك وه‌رگرین بۆ كردنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌رگای دیالۆگ ل ‌ه مه‌ڕ یه‌كگرتنه‌وه‌ی‬ ‫ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‌و كۆ كردنه‌وه‌ی هه‌موو‬ ‫بۆچوون ‌ه جیاوازه‌كان ل ‌ه ژێر چه‌ترێكی‬ ‫گه‌وره‌ ب ‌ه ناوی كۆمه‌ڵه‌‪.‬‬

‫ په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ هه‌ولێر‬ ‫‪✉ peiwendiekan2@komala.eu‬‬ ‫ ‪✆ 7504206999-07703606460-0662562916‬‬ ‫ ناونیشان‪ :‬گه‌ڕه‌کی ئازادی‪ ،‬به‌رامبه‌ر یاریگا‬