بەڕێوەچوونی
هه‌ڵه‌بج ه
دیدارو لە گەڵ
مەراسیمی ٨ی مارس
مه‌رگه‌ساتێك بۆ
پارلەمانتارانی
رۆژی ژن...
سنه‌ییه‌كان
نۆروێژ
》3
》4-5
》6
dwaroj@komala.net
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )48ساڵی چوارەم201١/3/١٥ ، 23ی رەشەممەی 89 نرخ 500 :دینار
٢٧ی رەشەممە رۆژی شەهیدانی کۆمەڵە
شكۆدار بێت 8ی مارس چرکەساتی تێکەڵبوونی خوێنی ٧٢پێشمەرگەی کۆمەڵەو ٥هەزار مرۆڤی بێ تاوانی هەڵەبجە رۆژ ی جیهانیی ژن ه راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵ ه بۆنه‌ی 8ی مارس، ب رۆژی جیهانیی ژن لە راگەیاندنێکدا بە بۆنەی ٨ی مارس رۆژی جیهانی ژن ،کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی ی مارس کوردستان رایدەگەیەنێت کە 8 : ی ی مێژوو یه‌كێك ل ه رۆژ‌ه هه‌میشه‌ییه‌كان ی خه‌بات بۆ مرۆڤایه‌تی ه ك ه وه‌ك رۆژ ی ژنان بۆ یه‌كسانی ،جێگیر بووه .خه‌بات ی ی و یه‌كسانی ،ل ه چاره‌ك ه سهده رزگار ی ی نۆزده‌یه‌م و لهالیهن ژنان ی سهده كۆتای ی كرێكار ل ه ئه‌مریكا ،وه‌ك بزووتنه‌وه‌یه‌ك ی و زیندوو هات ه مه‌یدان .پاشان كۆمه‌اڵیه‌ت ی ی ئه‌مریكا و واڵتان ی دیك ه شاره‌كان ی ی گرتهوه و ل ه ئه‌نجامدا كۆنگره ئورووپا ی سۆسیالیسته‌كان ل ه كۆپنهاگ، نێونه‌ته‌وه‌ی ی ی رۆزا لۆكزامبۆرگ 8 ، لهسهر پێشنیار ی ی ناڕه‌زای ی خوێن كردن ی خڵتان مارس رۆژ ی ی ل ه ئه‌مریكا ،وه‌ك رۆژ ی كرێكار ژنان ی ب ه ی ژنان بۆ رزگار ی خه‌بات جیهانی ی ناساند .له‌وكاته‌و‌ه هه‌تا ئێستا ل ه ره‌سم ی ی مارس ،رۆژ ی جیهان 8 ، هه‌موو واڵتان ی ی پڕشكۆ ی ژن دهبێت ه شانۆ جیهانی ی ته‌واو له‌گه ڵ پیاوان و ژنان بۆ یه‌كسانی ی ره‌گه‌زی. ی هه‌اڵواردن سڕینه‌و‌ه لەو راگەیاندنەدا هەروەها هاتووە: ی و یه‌كسانی، ی ژنان بۆ رزگار بزووتنهوه نه‌ك هه‌ر بووه‌ته بزووتنه‌وه‌یه‌كی به‌هێز ی ی و خۆ ی ره‌گه‌ز ی هه‌اڵواردن بۆ نه‌هێشتن ی گرینگ ل ه چه‌سپاندووه ،به‌ڵكوو به‌شێك ی و ی كۆمه‌ڵگه‌كان بۆ دیموكراس خه‌بات ی كۆمه‌اڵیه‌تی له‌خۆ ده‌گرێت .ل ه عه‌داڵه‌ت ئێران بینیومان ه و ده‌بینین ك ه ژنان ب ه چ ی هه‌ست و شه‌وقێكه‌و‌ه ل ه ناڕه‌زایی ه گشت ی و جه‌ماوه‌ریه‌كاندا ده‌ور ده‌گێڕن .سه‌ره‌ڕا ی یاسا دواكه‌وتووه‌كان و بااڵده‌ستی ی ئیسالمیدا، ی ل ه كۆمار ی ره‌گه‌ز ئاپارتاید ی زۆر ی ئێران هه‌نگاو ی ژنان بزووتنهوه ی به‌ره‌و پێش هه‌ڵگرتووه .ههم ب ه گهوره ی ئیسالمیدا ی دهسهاڵت گژ یاسا دژه ژنه‌كان ی بۆ ی ناڕه‌زای چووهتهوه و ههم پێشه‌نگ ی و ئازادیه. دیموكراس دەقی راگەیاندنەکە لەالپەڕە ٣دا دەخوێننەوە
23ساڵ به سه‌ر کاره‌ساتی پڕ ئازاری هەڵەبجەو گیانبەختکردوانی کۆمەڵە لە "گوردانی شوان"دا تێپه‌ڕی .کاره‌ساتێک که بووه هۆی ش���ەهیدبوونی ٥هەزار کەس لە خەڵک���ی بێتاوانی هەڵەبجەو 72ئه‌ستێره‌ی پرش���نگداری ئاسمانی خه‌باتی چه‌وساوان‌و به‌شمه‌ینه‌تان. ل���ه ڕۆژه‌کان���ی کۆتای���ی مانگ���ی ڕه‌شه‌ممه‌ی س���اڵی1366ی هه‌تاویدا، هاوڕێیانی گوردانی ش���وان که تا ئه‌و ده‌م ده‌ی���ان ش���انۆ ل���ه فیداکارییان ل���ه مه‌یدانه‌کان���ی خه‌باتی سیاس���ی،
کۆمه‌اڵیه‌ت���ی‌و نیزامی���دا خولقاندبوو، نه‌خ���وازراو ،که‌وتنه نێ���و ته‌نووره‌ی ئاگری ش���ه‌ڕی کۆنه‌په‌ره‌ستانه‌ی دوو ڕژیمی جینایه‌تکاری ئێ���ران‌و عێراق‌و له شه‌ڕێکی داسه‌پێندراو‌و نابه‌رابه‌ردا، بوونه قوربانی‌و یان هه‌ر ئه‌و ڕۆژه‌و له مه‌یدانی ش���ه‌ڕی دهستهو یه‌خه‌دا‌و یان ماوه‌یه‌ک دواتر‌و له ئه‌ش���که‌نجەگاکانی ڕژیمی ئیسالمیدا سه‌ر به‌رزانه گیانیان فیدا کرد. کۆمه‌ڵه که به درێژایی ش���ه‌ڕی ماڵ وێرانک���ه‌ری ئێران‌و عێ���راق ،به‌رده‌وام
سیاسه‌تێکی ئاشکرا‌و رۆشنی ده‌رحه‌ق به‌و ش���ه‌ڕه هه‌بوو‌و شه‌ڕه‌که‌ی له هه‌ر دوو الوه به ش���ه‌ڕێکی کۆنه‌په‌ره‌ستانه ده‌زانی ،نه‌ک ه���ه‌ر خۆی تێکه‌ڵی ئه‌و ش���ه‌ڕه نه‌کرد ،به‌ڵکوو ب���ه‌رده‌وام له ته‌بلیغاتی خۆی���دا ،کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی ده‌رباره‌ی ناوه‌رۆکی راس���ته‌قینه‌ی ئه‌و ش���ه‌ڕه وش���یار ده‌کرده‌وه‌و ئاگاداری ده‌کردن���هوه ک���ه نه‌هێڵ���ن خۆی���ان‌و رۆڵه‌کانیان ببنه ده‌سته‌چیله‌ی ئاگری ئه‌و شه‌ڕه کۆنه‌په‌ره‌ستانه‌یه. بەاڵم لەرۆژانی کۆتایی رەش���ەممەی
٦٦ی هەتاوی لە شەڕێکی نەخوازراوو نابەرابەردا ٧٢پێشمەرگەی فیداکاری کۆمەڵ���ە بوونە قوربای���خ لە هەڵەبجە خوێنی���ان کۆمەڵە تێک���ەڵ بە خوێنی ٥ه���ەزار خەڵکی بێتاوانی هەڵەبجەیی بوو. هەموو ساڵێک لەم رۆژەدا سه‌ری رێز‌و ن���ه‌وازش بۆ یادی 5هه‌زار ش���ه‌هیدی ش���اری بێ تاوان���ی هه‌ڵه‌بج���هو 72 ئه‌ستێره‌ی گه‌شاوه‌ی ئاسمانی خه‌باتی شۆڕش���گێرانه‌ی كۆمه‌ڵ ه ل��� ه گوردانی شوان داده‌نه‌وێنین
له‌مه‌هاباد دو هاواڵتی ده‌ستگیر ده‌كرێن یادی هه‌ڵه‌بجه له‌ڕێکخراوێکی دو هاواڵتی مه‌هابادی ب ه ناوه‌كانی چهند رۆژ له‌وه‌پێش ده‌ستگیركرابوون‌و زیندانی نێونه‌ته‌ویی له‌الهای ده‌کرێت ئیبراهیم نامداری‌و جه‌ماڵ موقده‌سی رۆژی دووشه‌مم ه ره‌وانه‌ی
لهالیهن هێزه ئه‌منییه‌كانی ئه‌و شاره‌و‌ه ده‌ستگیركران. به‌پێی راپۆرتێكی ئاژانسی موكریان، ئیبراهیم نامداری خه‌ڵكی ئاوایی دارله‌كی سه‌ربه مه‌هاباد‌و جه‌ماڵ موقده‌سی خه‌ڵكی شاری مه‌هاباد‌ه ك ه ماوه‌ی
ناوهندی ئه‌و شاره كراون .تا ئێستا هۆكاری ده‌ستگیركردنی ئهم دوو هاواڵتیی ه لهالیهن به‌رپرسانی قه‌زایی مه‌هاباده‌و‌ه رانه‌گه‌یه‌نراوه ،به‌اڵم ده‌نگۆی ئهوه هه‌ی ه ك ه به‌تۆمه‌تی ئه‌منی ده‌ستگیركرابێتن.
لەبۆکان سێ هاواڵتی دەستبەسەر کران لە شاری بۆكان سێ کەس ب ه ی جه‌الل ناسری ،جه‌ما ڵ ناوه‌كان ی ئازه‌ر ،ل ه الیه‌ن ناسری‌‌و قاسم ره‌حیم ی ئه‌و شاره‌و‌ه هێزه ئه‌منییه‌تییه‌كان ده‌ستبه‌سه‌ر كران. ی ی ئاژانسی خه‌به‌ری ب ه پێی راپۆرت ێ هاوواڵتییه ك ه موكریان ،ئه‌و س ی له‌گه‌ڵ یه‌كدا خزمایه‌تییان ههیه ،رۆژ ی 17ی ره‌شه‌ممه، سێشه‌ممه ،رێكه‌وت ل ه ماڵی خۆیاندا ده‌ستبه‌سه‌ر كران. ی تا ئێستا له الیه‌ن به‌رپرسان
ی دادوه‌ریی شاری بۆكانه‌و‌ه هۆ ی ئه‌و هاوواڵتییان ه ده‌ستبه‌سه‌ركردن رانه‌گه‌یه‌ندراو‌ه به‌اڵم ده‌وترێت ك ه ئه‌و ی له‌گ ه ڵ یه‌كێك ل ه كه‌سان ه ب ه هاوكار ی رێژیمدا تۆمه‌تبار ی دژه‌به‌ر حیزبه‌كان كراون.
ئه‌مساڵ بۆ یه‌که‌مجار یادی هه‌ڵه‌بج ه ل ه 16ی مارت ل ه الیه‌ن ڕێکخراوی نێونه‌ته‌ویی نه‌هێشتنی چه‌کی کیمیایی‌و باڵوێزخانه‌ی عێراق له هۆڵه‌ندا سازئه‌کرێت. ئهم یاد‌ه ل ه ناو هۆڵێ ڕێکخراوی نێونه‌ته‌ویی نه‌هێشتنی چه‌کی کیمیایی‌و ب ه ئامادهبوونی نزیکه‌ی 150که‌سایه‌تی دیپلۆماسی‌و سیاسی جیهانی‌و ب ه کردنه‌وه‌ی پێشانگایه‌کی وێنه‌ی کاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه ده‌کرێته‌وه ک ه کاریگه‌ریه‌کی باشی ئه‌بێت ب ه ناساندن‌و دانپینانی جینۆسایدی کورد. هه‌رچه‌ند ساڵی پار ڕه‌وه‌ندی کورد داوای ئهوهی لهم ڕیکخراوه کردبوو ک ه
16ی مارت بکرێت ب ه ڕۆژی جیهانی نه‌هێشتنی چه‌کی کیمیایی ،به‌اڵم ئه‌مه‌ی ک یه‌که‌م هەنگاوی فه‌رمیی ئه‌مساڵ وه ی په‌یوه‌ندیدار ب ه گه‌وره‌ترین ڕێکخراو دۆزی کیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه ،یه‌که‌م ده‌ستکه‌وتی گرنگی نێونه‌ته‌وه‌یی بۆ جینوسایدی کورد ل ه قه‌ڵه‌مئه‌درێت. ئهم یادکردنه‌وه‌ی ه ب ه هاوکاری ڕیکخراوی کوردۆساید‌و ئه‌نیستۆتی کورد ل ه هۆڵه‌ندا‌و ده‌زگای مۆنومێنتی هه‌ڵه‌بج ه ڕیکخراوه. شایانی باس ه ڕۆژانی 17و 18ی مارت له بالوێزخانه‌ی عێراق چهند چاالکیه‌کی هه‌مه‌ڕه‌نگ بۆ یادی هه‌ڵه‌بجه ئهنجام ده‌درێت.
تایبەت
به‌ڕێوه‌چوونی رێوڕه‌سمی 8ی مارس له‌ئۆردوگای ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵه
ئا :دواڕۆژ رۆژی 19ی ره‌شه‌مه‌ی ساڵی 1389رێ‌وره‌سمێكی تایبه‌ت ب ه رێزگرتن ل ه 8ی مارس رۆژی جیهانی ژن ل ه ئۆردوگای ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵ ه به‌ڕێوه‌چوو. لهم رێ‌وره‌سمه‌دا كۆمه‌ڵێكی بهرچاو ل ه چاالكانی بواری ژنان و رێكخراوه‌كانی داكۆكیكاری مافه‌كانی ژنان و ههروهها نوێنه‌ری چه‌ندین حیزب و الیه‌نی سیاسی به‌شداربوون .سه‌ره‌تای رێ‌و ره‌سمه‌ك ه ب ه سروودی بانگه‌واز سروودی ره‌سمی كۆمه‌ڵ ه ده‌ستیپێكرد ،دواتر ده‌قه‌یه‌ك بێده‌نگی بۆ رێزگرتن ل ه هه‌موو ئه‌و ژنانه‌ی ك ه ل ه سه‌نگه‌ر‌ه جۆراوجۆره‌كانی خه‌بات بۆ یه‌كسانی و ده‌سته‌به‌ركردنی مافه‌كانیان گیانیان له‌ده‌ستدا، راگیرا .هاوڕێ فه‌ریبا محه‌مه‌دی ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵ ه ب ه بۆنه‌ی 8ی مارس رۆژی جیهانی ژن وته‌یه‌كی پێشكه‌شی ئاماده‌بووان كردوو تێیدا ئاماژه‌ی ب ه هه‌موو ئه‌و الیه‌نانه‌ی كرد ك ه فاكته‌رێكی گرینگن بۆ به‌ره‌وپێشبردنی خه‌باتی ژنان ل ه هه‌موو بواره‌كاندا .هاوڕێ فه‌ریبا سه‌ره‌ڕای ئاوڕدانه‌وه له راپه‌ڕینی گه‌النی ئێران و رۆڵی ژنان
لهم خه‌باته‌دا ته‌ئكیدی لهسهر ئه‌وه‌كرده‌و‌ه ك ه ژنان له‌و راپه‌ڕینه‌دا چاالكانه به‌شداریان كردوو ب ه هه‌موو توانایانه‌و‌ه هه‌وڵیاندا بۆ دامه‌زراندنی سیسته‌مێكی نوێ ك ه بتوانێت ئازادی و یه‌كسانی بۆ ئهم كۆمه‌ڵگا ب ه دیاری بهێنێت .ههروهها ل ه به‌شێكی دیكه قسه‌كانیدا ئاماژه‌ی ب ه رۆڵی ژنان ل ه كاتی ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی پاش هه‌ڵبژاردنی خولی ده‌یه‌كی سه‌رۆك كۆماری ل ه ئێران كردوو وتی ،ژنان پڕاوپڕ لهم خه‌باته‌دا چاالكیان نواندووه و به‌رده‌وام ل ه رێزه‌كانی پێشه‌وه‌ی هه‌موو خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تیه‌كان به‌رانبه‌ر ب ه یاساكانی كۆماری ئیسالمی ،به‌شداریان كردووه و ب ه هاتن ه مه‌یدانی خۆیان ئه‌و بزوتنه‌وه‌یان رادیكاڵتر و نوێتر كردوته‌وه .هاوڕێ فه‌ریبا له بهشی كۆتایی قسه‌كانیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ك ه پێش له‌وه‌ی هه‌ر مافێك ب ه ژنان بدرێت ،ئهوه خودی ژنانن ك ه ده‌بێ ب ه ئه‌و په‌ڕیی وشیاری و تێگه‌یشتنی خۆیانهوه بێنه نێو مه‌یدانی خه‌بات و بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانیان به‌رده‌وام له چاالكیدا بن .ههروهها باسی ل ه سه‌ربه‌خۆیی ژنان ل ه نێو رێكخراو‌ه سیاسیه‌كاندا كردوو وتی ،ژنان ده‌بێ ب ه بێ هیچ
كۆنفرانسێک بۆ پشتگیرى له زیندانیانى سیاسى ئێران له سوئێد به‌رێوه‌ده‌چی
فراكسۆنى كۆمه‌ڵه‌ى كوردستانیه‌كان لهم مانگه‌دا كۆنفرانسى «كه‌مپینى دیفاع ل ه زیندانیانى سیاسى نه‌ته‌وه‌ى ئێران» ل ه واڵتى سوێد ده‌به‌ستێت. فیدراسیۆنی کۆمه‌ڵ ه کوردستانیه‌کان ل ه واڵتی سوێد رایگه‌یاند ك ه «2011/03/20 کۆنفرانسێک له‌ژێر ناوی پشتگیری له«که‌مپه‌ینی دیفاع ل ه زیندانیانی سیاسی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران» ده‌به‌ستێت ،ئامانجی
سه‌ره‌کی ئهم کونفرانس ه ڕاکێشانی سه‌رنجی ڕێکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و بیروڕای گشتی کۆمهڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی بۆ بار و دۆخی زیندانیانی سیاسی نه‌ته‌وه‌کانی ئێرانه». فیداسیۆنه‌ك ه ل ه نوسراوێكدا ئاماژه بهوه ی ی ل ه مافه‌كان ده‌كات ك ه «پارێزگار ی ی نه‌ته‌وه‌‌كان‌و پشتیوان ی سیاسی زیندانیان ی ئه‌وان له ئێراندا ،ب ه داخوازیه ره‌واكان ل ه ی ی ماف ی گه‌ردوونی ی جاڕنامه ی به‌نده‌كان پێ ی هه‌موو ی هه‌ڵوه‌شانه‌و‌ه مرۆڤ ،خوازیار ی ی كۆمار پێكهاته‌‌و یاسا هه‌اڵواردنخوازه‌كان ی ێ شه‌رت‌و مه‌رج ی ئێران‌و ئازادیی ب ئیسالم ی ی سیاسیو هه‌ڵوه‌شانه‌و‌ه هه‌موو زیندانیان ی ئه‌وانین». ی له سێداره‌دان سزا گه‌ل لهم كۆنفرانسه‌دا ك ه له‌شارى ستۆكهۆڵم به‌رێوه‌ده‌چێت (مێهدی زانا شاره‌داری پێشووی دیاربه‌کر و زیندانی سیاسیو ئیدریس ئه‌حمه‌دی دکتورای علومی سیاسی ل ه زانکۆی ئستوکهۆڵم ،و نوێنه‌ری» نێت وه‌کی» حیزبه سوێدیه‌کان به‌شدار ده‌بن، هه‌ر له‌و كۆنفرانسه‌دا فیلم ل ه سه‌ر زیندانیانی سیاسی نیشان ده‌درێت).
به‌رته‌سكدانانێكی حیزبی و سنووردار و سه‌ره‌ڕای جیاوازی بیركردنه‌وه ،هاوده‌نگی خۆیان بپارێزن و هه‌وڵبده‌ن بۆ یه‌كڕیزی نێوان خۆیان .له‌به‌ر ئهوهی ژن جیا له‌وه‌ی له بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازانه‌ی كوردستاندا به‌شدارو چاالك ه و وه‌كوو كورد ل ه ژێر سته‌می نه‌ته‌وایه‌تیدا ده‌چه‌وسێته‌وه ،جارێكی دیكه وه‌كوو ژنیش مافه‌كانی ل ه نێو كۆمه‌ڵگای ژێر دهسهاڵتی كۆماری ئیسالمیدا ده‌چه‌وسێته‌وه، هه‌ر بۆی ه پێویست ه ژنان لهم بواره‌دا یه‌كده‌نگ و هاوئاهه‌نگ پێداگر بن لهسهر به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانیان هه‌تا گه‌یشتن ب ه یه‌كسانی. دواتر كورت ه فیلمێك له ده‌رهێنانی به‌ڕێز كاك قاسم وه‌یسی ب ه ناوی ( نیم ) لهسهر په‌رد‌ه نمایشكرا، كه باسی ل ه چه‌وسانه‌وه‌و ئه‌و نابه‌رابه‌ریانه‌ی كرد ك ه ل ه ژێر دهسهاڵتی كۆماری ئیسالمی ،بهسهر توێژی ژناندا سه‌پاو‌ه و سه‌ره‌تاییترین مافه‌كانیان پێشێل ده‌كرێت. دواتر چه‌ندین سرود و گۆرانی له الیه‌ن هاوڕێیانی پێشمه‌رگه ،پێكهاتوو ل ه كچان و كوڕانی یه‌كسانیخواز ،رازێنه‌ری به‌شێكی دیكه‌ی ئهم رێ‌وره‌سمه‌بوو.
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
3
شكۆدار بێت 8ی مارس رۆژ ی جیهانیی ژن راگه‌یاندنی کۆمه‌ڵه ب ه بۆنه‌ی 8ی مارس ،رۆژی جیهانیی ژن ی ی مارس یه‌كێك ل ه رۆژ‌ه هه‌میشه‌ییه‌كانی مێژوو 8 ی خه‌بات بۆ یه‌كسانی ،جێگیر مرۆڤایه‌تی ه كه وه‌ك رۆژ بووه .خه‌باتی ژنان بۆ رزگاری و یه‌كسانی ،له چاره‌ك ه ی ی نۆزده‌یه‌م و لهالیهن ژنان ی سهده ی كۆتای سهده ی كۆمه‌اڵیه‌تی و كرێكار ل ه ئه‌مریكا ،وه‌ك بزووتنه‌وه‌یه‌ك ی دیك هی ئه‌مریكا زیندوو هات ه مه‌یدان .پاشان شاره‌كان ی و واڵتانی ئورووپای گرتهوه و ل ه ئه‌نجامدا كۆنگره نێونه‌ته‌وه‌یی سۆسیالیسته‌كان ل ه كۆپنهاگ ،لهسهر ی ی خڵتان ی رۆزا لۆكزامبۆرگ8 ،ی مارس رۆژ پێشنیار ی ناڕه‌زایی ژنانی كرێكاری ل ه ئه‌مریكا ،وه‌ك خوێن كردن ی ی خه‌باتی ژنان بۆ رزگاری ب ه ره‌سم رۆژی جیهانی ی ناساند .له‌وكاته‌و‌ه هه‌تا ئێستا ل ه هه‌موو واڵتان ی جیهان8 ،ی مارس ،رۆژی جیهانیی ژن دهبێت ه شانۆ ی ژنان بۆ یه‌كسانیی ته‌واو له‌گ هڵ پیاوان و پڕشكۆ ی ره‌گه‌زی. سڕینه‌وه‌ی هه‌اڵواردن ی و یه‌كسانی ،نه‌ك هه‌ر بزووتنهوهی ژنان بۆ رزگار ی بووه‌ته بزووتنه‌وه‌یه‌كی به‌هێز بۆ نه‌هێشتنی هه‌اڵواردن ی گرینگ ره‌گه‌زی و خۆی چه‌سپاندووه ،به‌ڵكوو به‌شێك ی ی و عه‌داڵه‌ت له خه‌باتی كۆمه‌ڵگه‌كان بۆ دیموكراس كۆمه‌اڵیه‌تی له‌خۆ ده‌گرێت .ل ه ئێران بینیومان ه و ده‌بینین ك ه ژنان به چ هه‌ست و شه‌وقێكه‌و‌ه ل ه ناڕه‌زایی ه ی یاسا ی و جه‌ماوه‌ریه‌كاندا ده‌ور ده‌گێڕن .سه‌ره‌ڕا گشت ی ل ه ی ره‌گه‌ز ی ئاپارتاید دواكه‌وتووه‌كان و بااڵده‌ستی ی ی ئێران هه‌نگاو ی ئیسالمیدا ،بزووتنهوهی ژنان كۆمار زۆر گه‌وره‌ی به‌ره‌و پێش هه‌ڵگرتووه .ههم ب ه گژ یاسا دژه ژنه‌كانی دهسهاڵتی ئیسالمیدا چووهتهوه و ههم ی و ئازادیه. ی ناڕه‌زایی بۆ دیموكراس پێشه‌نگ ی ی رۆژهه‌اڵت ی دیموكراسیخواز ئێستا ك ه شه‌پۆل ی داگرتووه ،ده‌بینین كه ده‌وری ژنان چهنده ناوه‌ڕاست دیاره و بوونیان ل ه بزووتنه‌وه‌كه‌دا چهنده كاریگه‌ره. ی ی ژناندا ،سنووره‌كان هاوپشتی له‌ناو بزووتنهوه ی ی تێپه‌ڕ كردووه و هه‌ڵسووڕاوان نهتهوه و واڵتان ی رزگاریی ژنان له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا بزووتنهوه ی یاسا دژه ژنه‌كانن. سه‌رقاڵی كه‌مپینی هاوبه‌ش له دژ ی گه‌وره‌ی ه لهم به‌ش هی جیهاندا ك ه ئهم ه گۆڕانكاریه‌ك یاسا دژه ژنه‌كانی زاڵ و فه‌رهه‌نگی زاڵ بۆ سته‌م كردن ی ی جیهان ،خۆ ل ه ژنان ،زیاتر ل ه هه‌موو جێیه‌كی دیكه راگرتوو‌ه و به‌رده‌وام بووه. له سێ ده‌یه‌ی رابردوودا ،كوردستان یه‌كێك ل ه ی ی خه‌باتی ژنان ل ه دژی كۆمار سه‌نگه‌ر‌ه گرینگه‌كان ئیسالمی بووه و كۆمه‌ڵه‌ش ئه‌و حیزبه سیاسیه‌ی ه ك ه ی ژنان له خۆڕاگری ی ل ه به‌شداری ب ه به‌رینی داكۆك ی جه‌ماوه‌ری و به‌شدارییان له سیاسه‌تدا كردووه و ل ه دژی نه‌ریته نادروسته‌كان وه‌ستاوه‌ته‌وه .كۆمه‌ڵه هه‌تا ی ی و یه‌كسان ئێستاش بانگه‌شه‌كاری رزگاری و ئازاد بۆ ژنان بووه و ئهم ئه‌رك ه گرینگ ه ب ه به‌شێك ی ی جیهانێك ی بۆ وه‌دیهێنان ی خۆ ی خه‌بات جیانه‌كراو‌ه ی ی كوردستان شانبه‌شان ئازاد و عاداڵن ه ده‌زانێت .ژنان ی هاوخه‌باته‌كانیان له هه‌موو ئێران و رۆژهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاست ،به‌ره‌وپیر ی 8ی مارس ده‌چن و لهم رۆژه‌دا ی و یه‌كسانی و داكۆك خواسته‌كانی ژنان بۆ رزگار ی ل ه ی هه‌مووان ده‌گه‌یه‌نن. ی و عه‌داڵه‌ت ب ه گوێ دیموكراس هه‌موو ئازادیخوازان ،چاالكانی سیاس ی و مه‌ده‌نی، هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان و ئێران ل ه ژن و پیاو، ی 8 ی له رێ‌وره‌سم و كۆبوونه‌وه‌كان پێویسته به‌شدار ی ی یه‌كسان ی لهسهر ماف مارس بكه‌ن و پێداگر ی ژن و پیاو ل ه كۆمه‌ڵگه و سیاسه‌ت و بنه‌ماڵه‌دا بكه‌نه‌وه. پێویسته یاسا دژه ژنه‌كان ی كۆماری ئیسالمی بدرێت ه ی هه‌تا ئێستای بزووتنهوه به‌ر ره‌خنه و ده‌ستكه‌وته‌كان ی ی ژنان بكه‌ینه بنه‌ما جیهانی ی مافه‌كانی ژنان له ئێران. ی و ی ئایین ی هه‌ر چه‌شنه تایبه‌تمه‌ندیه‌ك قبوو ڵ كردن ی بۆ به‌رته‌سك كردنهوهی مافه‌كان نه‌ته‌وه‌ی ی ژنان، ی ئێستادای ه و ته‌نیا له خزمه‌تی فه‌رهه‌نگی پیاوساالر ی و ی ژنانه بۆ رزگاری و یه‌كسان ی بزووتنهوه ل ه دژ ده‌بێ به‌ره‌نگاری ببینه‌وه. ی رۆژ ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ،پیرۆزبای كۆمه‌ڵه ی ی كوردستان و ئێران ده‌كات 8ی مارس ل ه هه‌موو ژنان ی ژنان بۆ رزگاری ده‌كات و خۆ و پشتیوانی ل ه خه‌بات ی ی بێ ئه‌مالوالی ئهم خه‌باته ده‌زانێت. به الیه‌ن ی ژن ی مارس ،رۆژی جیهانی شكۆدار بێت 8 ی ژنان ل ه هه‌اڵواردنی ره‌گه‌زی بۆ پێشهوه به‌ره‌و رزگاری مه‌رگ و نه‌مان بۆ یاسا دژه ژنه‌كانی كۆماری ئیسالمی ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان كۆمه‌ڵه ی 2011 ی مارس 6
2
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
راپۆرت
په‌رله‌مانتارێکی نۆروێژی :خه‌اڵتی هێزەکانی ئیتالعات گوشار دەخەنەسەر نوبڵی ئاشتی بۆ سه‌دیق که‌بودوه‌ند بنەماڵەی زیندانییەکی سیاسی هه‌لێکه بۆ ناساندنی دۆخی کورد
ژماره‌یه‌ک ل���ه په‌رله‌مانتاران���ی نۆروێژ، «محه‌مه‌د سه‌دیق که‌بودوه‌ند» چاالکوانی سیاس���یی ک���وردی رۆژهه‌اڵتی���ان ،وهک کاندی���د بۆ وه‌رگرتنی نوبڵی ئاش���تی ،به لێژنه‌ی ئهم خه‌اڵته ناساندووه. ب���ۆ یه‌ک هم‌جار ،له دێس���امبری س���اڵی راب���ردوو ،محه‌مه‌د س���ه‌دیق که‌بودوه‌ند، له‌الی���ه‌ن بنه‌ماڵه‌ک���هی ب���ۆ کاندی���دی وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نوبڵی ئاشتی ،ناسێندرا و دوای ئهم���ه‌ش ،کۆمه‌ڵێ���ک چاالکوانی مافی مرۆڤ ،پش���تیوانیی خۆیان بۆ ئهم پێشنیاره ده‌ربڕی. به پێی هه‌واڵێکی بی‌بی‌س���ی ،که‌مپینی پش���تیوانی له پااڵواتن���ی که‌بودوه‌ند بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی نۆبڵی ئاشتی ،به‌ڵگه‌ی چاالکییه‌کانی ناوبراویان بۆ ژماره‌یه‌ک له براوه‌کانی خه‌اڵتی نوبڵی ئاش���تی و زیاتر له 180په‌رله‌مانتاری نۆروێژی و ههروهها کۆمه‌ڵێک که‌سایه‌تیی جیهانی ناردووه. که‌بودوه‌ند له ساڵی2007ـه‌وه به تۆمه‌تی «ب�ڵ�او کردن���هوهی درۆ دژی حکومه‌تی ئێران» ده‌ستبه‌س���ه‌ره و 11ساڵ زیندانی بۆ بڕاوه‌ته‌وه و ئێس���تا ل���ه گرتووخانه‌ی
«ئێڤین»ی تارانه و تاکو ئێستا چه‌ندین جار جه‌ڵت���ه لێیداوه .محه‌مه‌د س���ه‌دیق که‌بودوه‌ند س���ه‌رۆکی رێکخ���راوی مافی مرۆڤی کوردستان له ئێرانه. «ئه‌کس���ێل هارگ���ن» یه‌کێ���ک ل���هو په‌رله‌مانتاران���هی پش���تیوانیی خۆی بۆ که‌بودوه‌ن���د ده‌ربڕیوه ،ده‌ڵێت« :گرنگیی ئهم بابه‌ته لهوه دای���ه که لهم رێگه‌یه‌وه ده‌توانین پرسی کورد به‌رجه‌سته بکه‌ین». هارگ���ن ده‌ڵێت« :هه‌رچه‌ن���ده به پله‌ی یه‌ک���ه‌م دهبێت یه‌ک���ه‌م ج���ار یارمه‌تیی که‌بودوه‌ند بده‌ین وهک رۆژنامه‌نووس���ێک که تووشی کێش���ه‌یه‌کی گهوره بووه ،بۆ ئ���هوهی که‌س���انی زۆرتر ل���ه گرفتی ئه‌و ئاگادار بکه‌ینه‌وه ،به‌اڵم ئه‌مه هه‌لێکیش���ه بۆ جه‌خ���ت کردنه‌وه له‌س���ه‌ر بارودۆخی گشتیی ئێستای کورد». هاوکات رۆژی 10ی مارسی 2011ناوهندی زاگرۆس بۆ دیمۆکراسی ومافه‌کانی مرۆڤ وتاری س���ه‌ره‌کی خۆی ل���ه کۆبوونه‌وه‌ی س���اڵیانه‌ی ش���ورای مافی مرۆڤی نهتهوه یه‌کگرت���ووه‌کان دا ته‌رخانک���رد به باس کردن له بارودۆخی که‌بوودوه‌ند.
ئیدارەی ئیتالعاتی شاری سنە لەسەر بنەماڵ���ەی زیندان���ی سیاس���ی ئەنوەر ی ی 2009سزا ی ك ه له‌ساڵ حسێن په‌ناه ی به‌سه‌ردا س���ه‌پابوو و له‌س���ێداره‌دان ی ی پێداچوونه‌وه‌دا سزاكه دواتر له‌دادگا بۆ 16س���اڵ به‌ندكردن كه‌م كرایه‌وه، گوشارەکانیان چڕ کرودەتەوەو چەندین ئەندامی دیکەی بنەماڵەکەیان دەستگیر کردوە. لەمبارەیەوە ئه‌مجه‌د حسەین په‌ناهی، ی برای ئهنوهر به «كه‌مپینی نێوده‌وڵه‌ت ی ڕاگه‌یاند ك ه ی مرۆڤ ل ه ئێران» مافه‌كان خێزان و كه‌س و كاره‌ك هی كه‌وتوونه‌ت ه ی ی پارێزگا ی هێز‌ە ئه‌منیه‌كان ژێر گوشار ی ی بنه‌ماڵه‌ك ه سن ه و زۆرێك ل ه ئه‌ندامان ی زیندان كراون. ده‌ستگیر و ڕه‌وانه ناوبراو له‌وب���اره‌و‌ه وتی «بنه‌ماڵه‌كه‌م ی ی كه‌وتوونه‌ت��� ه به‌رگوش���ار به‌تون���د ی س���نه و ی ئیتالعات له‌ش���ار هێزه‌كان به‌ش���ێوه‌یه‌ك ك ه به‌دروس���ت كردن و ی تۆمه‌تی جۆراوجۆر ده‌یانه‌وێ هۆنینه‌و‌ه ی بنه‌ماڵه‌كه‌مان بۆ س���ه‌رجه‌م ئه‌ندامان ی دوره‌ده‌ست بگوازنهوه و له ناوچه‌یه‌ك ی چاوپێكه‌وتن و ئێستاش���دا كه‌س ماف ی نی ه ی گیراوانی بنه‌ماڵه‌كه‌مان س���ه‌ردان ی و تائێس���تاش له‌دوای ده‌ستگیركردن ئه‌نوه‌ری حس���ەین په‌ناهی برامه‌و‌ه 30 كه‌س ل ه ئه‌ندامان���ی بنهماڵهو كه‌س و ی كاری نزیكم���ان ده‌س���تگیر و ڕه‌وان ه زیندان كراون». ی ئه‌مج���ه‌د س���ه‌باره‌ت به‌هه‌وڵه‌كان��� ی ی ب���را ده‌س���تگیركراوه‌كه پارێزه‌ران ی براكه‌م (نیعمه‌ت ی «پارێزه‌ره‌كان وت��� ئه‌حم���ه‌دی و س���اڵح نیكبه‌خت) به‌بێ به‌رامب���ه‌ر ههم���وو هه‌وڵه‌كانی خۆیان ی به‌ئاراس���ته‌ی كه‌م كردنهوهی س���زا براكه‌م خسته‌گه‌ڕ و تاڕاده‌یه‌كی زۆریش ی س���ه‌ركه‌وتوو بوون و توانیان س���زا ی له‌س���ێداره‌دانه‌و‌ه بۆ ناوبراو له س���زا 16س���اڵ به‌ند كردن ك���ه‌م بكه‌نه‌وه،
داوا له سه‌رۆكی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان، ده‌كرێت لێكۆڵه‌ری مافی مرۆڤ ره‌وانه‌ی ئێران بكات ژماره‌یه‌ك ل ه هه‌ڵس���وڕاوانی پێش���ووی خوێندكاری ك��� ه ماوه‌ی چهند رۆژێك ل ه شاری ژنێڤ له سوئیس لهبهردهم بینای ئه‌نجومه‌ن���ی ماف���ی مرۆڤ���ی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرت���وه‌كان مانیان گرت ،ل ه نامه‌یه‌كدا بۆ سه‌رۆكی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان ،بان كی مۆن ،داوا ده‌كه‌ن بۆ لێكۆڵینهوه له بارودۆخی مافی مرۆڤ له ئێران نوێنه‌رێ���ك ره‌وانه‌ی ئه‌و واڵت ه بكات. ئ���ه‌م هه‌ڵس���وڕاو‌ه خوێندكارییان���ه ل ه نامه‌كه‌یاندا ئاماژه ب ه بارودۆخی ناله‌باری مافی مرۆڤ ل��� ه ئێران ،به‌تایبه‌تی پاش ش���انۆگه‌ری هه‌ڵبژاردنه‌كانی س���ه‌رۆك كۆم���اری ل���ه ئێ���ران ل ه س���اڵی 88و ده‌ستگیركردن‌و س���ه‌ركوتی خوێندكاران ده‌ك��� هن‌و داواده‌ك���ه‌ن لێكۆڵه‌رێ���ك بۆ لێكۆڵینهوه لهسهر ره‌وشی مافی مرۆڤ ره‌وانه‌ی ئێران بكات. له‌الیه‌ك���ی ترهوه ژماره‌ی���ه‌ك بنه‌ماڵه‌ی زیندانیانی سیاسی ژن نیگه‌رانی خۆیان ل ه «كاره‌ساتێكی مرۆڤی» راده‌گه‌یه‌نن‌و ل��� ه نامه‌یه‌ك���دا ب���ۆ س���ادقی الریجانی س���ه‌باره‌ت به نائه‌منی ،ده‌س���تدرێژی، قه‌تڵ له‌زیندانی ره‌جایی ش���ار نیگه‌رانی ده‌رده‌بڕن. ل���هو نامه‌یه‌دا كه رۆژی یه‌كش���ه‌ممه‌ی رابردوو ل��� ه ماڵپه‌ڕه‌كان���دا باڵوكرایه‌و‌ه هاتووه ك ه زیاتر ل ه 10زیندانی سیاسی ژن ل ه ن���او 200زیندانی دیك ه ژن ك ه ب ه تاوانی قه‌ت���ڵ‌و قاچاخ‌و دزی به‌ندكراون، ته‌نها حه‌مامێك‌و ئاوده‌ستێكیان ههیه.
له‌نامه‌كه‌دا ئاماژه به‌وه‌كراوه ل ه چه‌ندین حاڵه‌تدا زیندانیان���ی كه‌م ته‌مه‌نتر پاش ئهوهی لهالیهن زیندانیانی خراپه‌كاره‌و‌ه به‌شێوازی جیاجیا دستدرێژی سێكسییان ده‌كرێته‌سه‌ر ،لهالیهن ئه‌وان ه ده‌كوژرێن. «ئای���ا عه‌زیزانی ئێمه ك��� ه به تۆمه‌تی بیری جیاواز مه‌حكوم‌و زیندانی‌و ته‌بعید كراون ،لهم زیندانه‌دا مه‌حكوم به مه‌رگی ته‌دریجین؟». بنه‌ماڵه‌ی ئهم زیندانییان ه ده‌نوسن ئێستا كه‌سێك له ته‌نیش���ت ژووری زیندانیانی سیاس���ی هێڵراوه‌ت���هوه ك ه تا ئێس���تا س���ێ زیندانی پاش ئهوهی ده‌ستدرێژی
ی براك���ه‌م ڕایانگه‌یاندووه ك ه پارێزه‌ران هیچ به‌ڵگه‌ی���ه‌ك له‌به‌رده‌س���ت دانیی ه ی ناوبراو بس���لمێنێت ك��� ه تاوانباربوون ی تا بۆی���ه‌ك ڕۆژیش به‌و هۆیه‌و‌ه زیندان بكرێت». ئه‌مجه‌د حس���ەین په‌ناه���ی ههروهها ی ی به‌وه‌ش���دا ك��� ه برایه‌ك��� ه ئام���اژ‌ه ی ی ده‌ستگیركردنیدا بۆماوه له‌سه‌ره‌تا ی شه‌ش مانگ له‌ژێر ئه‌شكه‌نج ه و ئازار ی و ده‌روونیدابووه و توندی جه‌س���ته‌ی ی سه‌رماو زستاندا ب ه ناوبراویان له‌وه‌رز ی گرتووخانه‌كه‌و‌ه ی حه‌وشه شیشه‌كان ی به‌س���تۆته‌و‌ه ،له‌كاتێك���دا نه‌خۆش��� ی ههبووه،هه‌رئ���ه‌وه‌ش بۆت ه گورچیل ه ی بچێت،ئه‌و هۆی ئ���هوهی له‌هۆش خۆ ێ كاره‌ش چه‌ندی���ن جار دووباره‌و س��� باره‌كراوه‌ته‌وه. ئهنوهر حس���ەین په‌ناهی سه‌باره‌ت ب ه ی ئه‌شره‌ف حسەین گیان لهدهست دان ی ی «ناوبراو به‌مه‌به‌ست ی وت په‌ناهی برا ی برام ی ئهنوهر س���ه‌لماندنی بێ تاوان ی 5000كه‌س ی به‌واژۆ چه‌ندین به‌ڵگه ی ناوچه‌ك ه ل ه ڕیش سپی و پیاوماقوالن
ێ كۆكرده‌وه،دوات���ر به‌ره‌و ت���اران به‌ڕ ی كه‌وت تا به‌ڵگه‌نامه‌كان بخاته به‌رده‌ست ده‌زگای دادوه‌ری ب���ه‌الم ل���ه ڕی���گادا ی ده‌كوژرێت و به‌ش���ێوه‌یه‌كی گوماناو ی ی گوند ی لهالیهن خه‌ڵك��� الشه‌كه‌ش��� (تاته ره‌ش���ید) ده‌دۆزرێته‌وه و دواتر ڕاده‌ستی بنه‌ماڵه‌كه‌مان ده‌كرێته‌وه». ی ده‌دات و په‌ناهی درێژ‌ه به‌قس���ه‌كان ی له‌وباره‌و‌ه ی یاس���ای ده‌ڵێ«پزیش���ك ی ڕایگهیاندووه ك ه ناوبراو شتێكی ڕه‌ق ی ی كه‌وتووه و به‌وهۆیه‌و‌ه گیان به‌رسه‌ر ی ناوچه‌كه‌ش له‌ده‌س���ت داوه ،خه‌ڵك��� ی ئه‌وه‌یان ئاشكراكردووه ك ه له‌نزیك ته‌رم ی كردووه ناوبراو ئۆتۆمبێلیكی���ان به‌د به‌الم لێكۆڵین���هوه و به‌دواداچوونه‌كان و ش���كایه‌تی بنه‌ماڵه‌كه‌م���ان له‌س���ه‌ر هۆكاری مردنه‌كه‌ی تاهه‌نووك ه بێ وه‌اڵم ماونه‌ته‌وه». ی ئه‌مج���ه‌د ههروهها وت���ی«دوابه‌دوا ی تریش���م ی ئه‌ش���ره‌ف،برابچوكه مردن ئه‌فش���ین به‌هۆی به‌دواداچوون لهسهر ی مردن���ی براك هی ده‌س���تگیر ه���ۆكار ده‌كرێ���ت و ده‌كه‌وێت��� ه ژێر ئ���ازار و ئه‌ش���كه‌نجه‌ی زۆره‌وه ك��� ه به‌وهۆیه‌و‌ه ی ی بینای���ی چاوه‌كان زیاتر ل��� ه %50 له‌ده‌س���ت ده‌دات و به‌یه‌ك س���اڵیش زیندان���ی س���زاده‌درێت له‌كاتێكدا ك ه ناوب���راو ته‌نها 19س���اڵ ته‌مه‌نیه‌تی و ی له‌زینداندا ئێس���تا ماوه‌ی به‌ندكران���ه به‌سه‌رده‌بات». ی ی «هه‌فته ناوب���راو له‌كۆتایدا گوت��� جاریك ی���ان دووج���ار بنه‌ماڵه‌كه‌مان بانگهیش���تی ئی���داره‌ی ئیتالع���ات ده‌كرێ���ن و لێكۆڵینه‌وه‌ی���ان له‌گه‌ڵ���دا ی ده‌كرێت،ههروهها ههم���وو ئامڕازه‌كان په‌یوه‌ندی كردنمان له‌ژێر سانس���ۆڕ و كۆنتڕۆڵدای ه و هاتووچۆشیان كه‌وتۆته‌ژێر ی هێ���ز‌ه ئیتالعاتیه‌كانه‌و‌ه ، چاودێ���ر ێ به‌ش���یوه‌یه‌ك كه په‌یوه‌ندی كرنمان ب ی نابێت». گرفت‌و ده‌رده‌سه‌ر
ژماره‌یه‌ک زیندانی سیاسیی کوردی سوریا دەستیان داوەتە مانگرتن
ی که‌مپه‌ینی کوردستان به پێی هه‌واڵێک ب���ۆ به‌رگری له زیندانیانی سیاس���ی ل ه رۆژی 8مارسه‌و‌ه كۆمه‌لێك له زیندانیانی سیاس���ی ،ل���ه زیندانه‌كانی س���وریا ك ه چه‌ندین كه‌س���ایه‌تی سیاس���ی رۆژئاوای كوردس���تانیان له ناو دایه ،ده‌س���تیان داوه‌ته مانگرتن. که‌مپه‌ینی ناوب���راو ل ه ڕاگه‌یاندنێکدا ک ه له‌مباره‌و‌ه باڵوی کردۆته‌و‌ه نووسیویه‌تی: ل ه زیندانیی ه سیاسییانه‌ی مایان گرتووه، ده‌توانین ئاماژه بکه‌ین ب ه حه‌سه‌ن ساڵح، گاندیی كوردان (س���كرتێری پێش���ووی یه‌كێت���ی كورد ل ه س���وریا) ،مه‌ش���عه‌ل ته‌م���ۆ وته‌بێژی ش���ه‌پۆلی پێش���ه‌رۆژی كورد له سوریا ،مسته‌فا جومع ه جێگری سكرتێری حیزبی ئازادی كورد ل ه سوریا، محه‌ممه‌د مس���ته‌فا ئه‌ندام���ی مه‌كته‌بی سیاس���ی یه‌كێت���ی ك���ورد ل ه س���وریا، مه‌عروف مه‌ال ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی سێكسی كردوه‌ته‌س���ه‌ریان هه‌رسێكیانی یه‌كێتی كورد ل ه سوریا ،مریه‌م محه‌مه‌د كوش���توه‌‌و به‌ڕێوه‌به‌رانی زیندانیش هیچ سلۆ ئه‌ندامی یه‌ژا ستاری ژنان ،حه‌لیم ه خه‌لیل ئه‌ندامی یه‌ژا ستاری ژنان. كاردانه‌وه‌كیان نه‌بووه. ئه‌وان ده‌ڵێن ك���ه هه‌ركات زیندانییه‌كی سیاس���ی ده‌چێت ه حه‌م���ام دهبێت دوو داواكاری مانگرتوان بریتین له: كه‌س���ی تر چاودێری بكه‌ن‌و هۆش���یان -1ئازاد كردنی زیندانیانی سیاس���ی و پێوه‌ی بێت تا ده‌ستدرێژی نه‌كرێته‌سه‌ر .نه‌هێشتنی فایلی سیاسی ل ه ناو سوریادا بنه‌ماڵ���هی زیندان���ی ل���هو نامه‌یه‌دا بۆ -2كۆتای���ی هێنان���ی ره‌وش���ی ئاوارت ه سه‌رۆكی ده‌زگای قه‌زایی رژیمی ئیسالمی (ف���وق الع���اده) و فراوانكردنی ئازادیی ه ده‌نوس���ن «ئایا ئهوهی له به‌ندی ژنانی گشتیه‌كان زیندان���ی ره‌جای���ی ش���ار رووده‌دات ،بۆ پش���تگیریكردن ل��� ه داخوازیه‌كانی كاره‌س���اتێكی مرۆڤی نی���ه؟ ئایا تاوانی زیندانی���ان ،كۆمه‌لێ���ك چاالكوان���ی مه‌ده‌نی كورد ،كه‌مپه‌ینی پش���تیوانی ل ه عه‌زیزانمان زیاتر له بیركردنه‌وه‌یه؟».
زیندانیانی مانگرت���وو ل ه به‌ندیخانه‌كانی س���وریا دا راگه‌یاندوه ،و ل ه چوارچێوه‌ی چاالكیه‌كانیان ل ه شاری هه‌ولێر دا رۆژی 13ی ئ���اداره‌وه بۆ ماوه‌ی 3رۆژ مانیان له خواردن گرتوه. ل��� ه پێن���او به‌رگ���ری ل���ه زیندانیانی كوردس���تانی ،كه‌مپه‌ینی كوردس���تان، وێرای ده‌ڕبڕینی پش���تیوانی له داواكاری مانگرت���وان ل���ه زیندانه‌كانی س���وریا، داوا ل��� ه رێكخ���راوی خاج���ی س���ووری نێوده‌وڵه‌ت���ی ده‌كه‌ی���ن ك���ه گروپێكی پزش���كی ب���ۆ لێكۆلینه‌وه‌و چ���او دێری ره‌وش���ی ته‌ندروستی به‌نكراوان ره‌وانه‌ی زیندانه‌كانی س���وریا ب���كات و داواكارین رێكخراوه‌كان���ی مافی م���رۆڤ چاودێری ره‌وش���ی به‌ندیخانه‌كانی س���وریا بكه‌ن و ه���اوكات پش���تگیری چاالكیه‌كان���ی كه‌مپه‌ین���ی پش���تیوانی ل��� ه زیندانیانی مانگرتوو له زیندانه‌كانی سوریا دا ده‌كات
تایبەت وه‌لێ له ڕاستیدا ،كه گه‌یشتنه ڕۆژه ڕه‌شه‌كه ،كه كار له كار ترازا ،هیچ پێشمه‌رگه‌یه‌كی ڕۆژهه‌اڵت ئه‌و نامه مۆردارانه‌یان نه‌بینی .هه‌رچه‌نده له گۆڤاری لڤیندا به‌رپرسێكی یه‌كێتی كه ناوی دیاری نه‌كراوه ،وا قسه ده‌كات كه ئه‌و كاغه‌زه مۆردارانه‌یان داوه پێیان ((گۆڤاری لڤین له ڕاپۆرتێكی شیكاریدا له ژێر سه‌ر دێری «ئه‌و هه‌ڵه ستراتیژییه‌ی كیمیابارانی لێكه‌وته‌وه «ڕاپۆرتی یاسین ڕه‌سوڵ عوسمان ،به‌م شێوه‌یه ئاماژه به كێشه‌ی ئه‌و تێكۆشه‌رانه ده‌دات ،به‌وه‌ی كۆماری ئیسالمی له په‌الماری هه‌ڵه‌بجه جگه له ئێراق به دوای لێدانی ئه‌وانیشه‌وه بوووه‌‌و بۆ ئهم مه‌به‌سته جاشی بۆ په‌الماریان هێناوه ،له ڕاپۆرته‌كه‌ی لڤیندا هاتووه ...« :به وته‌ی به‌رپرسێكی ینك شه‌وی پێش ده‌ستپێكردنی ئۆپه‌راسیۆنه‌كه سێ به‌رپرسی ینك له گوندی هه‌واره كۆن چوونه‌ته الیان (دیموكرات)و له نیازی ئێران ئاگاداریان كردوون ،دیموكراته‌كان ڕێگه‌ی شه‌ڕو به‌رگرییان هه‌ڵبژارد‌و پاشان داوای چهند به‌ڵگه‌یه‌كی مه‌ره‌خه‌سیان كردووه ،تا له ته‌نگانه وه‌ك هێزه كورده‌كانی باشوور به‌كاریان بهێنن.)) ...... كاره‌ساته‌كه لێره‌وه ده‌ست پێ ده‌كات :شه‌هید كردنی پێشمه‌رگه‌كانی گوردانی شوان (كۆمه‌ڵه ئه‌گه‌ر چی دوورتر بوون له سنوری ئێمهو تێكه‌اڵویشمان زۆر كه‌مبوو پێكه‌وه له‌و سه‌رده‌مه‌دا ،هه‌ندێ ساردیش ههبوو له نێوان هه‌ندێ لێپرسراوانی ئه‌و سنوره‌ی ئێمهو ئه‌واندا ئیتر هه‌ر باوه‌ڕیان به هه‌واڵه‌كه نه‌كرد‌و گاڵته‌شیان پێ هاتبوو‌و هیچ وه‌اڵمیشیان نه‌داینه‌وه نه به نامه‌‌و نه به نوێنه‌ریان كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل.)107 ((جه‌نگاوه‌ره‌كانی كۆمه‌ڵه ،كه دۆستی ینك نه‌بوون ،له بیاره بوون ،شه‌وكه‌ت ده‌ڵێ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئاگاداری كردونه‌ته‌وه كه‌وا كێشه‌یان دێته ڕێ .به‌هه‌ر حاڵ ،هیچ الیه‌كیان گوێیان به‌م ئاگادار كردنه‌وه‌یه نه‌داو ینك وازی له گرووپی كۆمه‌ڵه هێنا چی بهسهر دێت با بێ- كارێكی ژه‌هراوی ،ل.))255 له به‌رامبه‌ر وته‌ی كاك شه‌وكه‌ت حاجی مشیر گوایه ئاگاداری كۆمه‌ڵه‌یان كردۆته‌وه ،ستار ئه‌وێهه‌نگ یه‌كێك له هه‌ڵسوڕاوانی كۆمه‌ڵه ده‌ڵێت ((نه‌خێر تا ئه‌و جێگه‌یه‌ی من وه‌ك كادێرێكی ته‌شكیالتی كه‌سێكیش بووم به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵه بووم له شاری رانیه له گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی تا ڕاده‌یه‌كیش عێراقیش،مه‌به‌ستم له عێراقی ته‌شكیالتی نهێنی ینك له شاری ڕانیه.ئێمه ئاگادار نه‌كراوینه‌ته‌وه ،چونكه زۆر پرسیار كراوه ئێمه بۆ ئهم زه‌ربه‌یه‌مان خوارد ؟؟ ،بۆ دیموكرات‌و سوپای ڕزگاری نه‌یان خوارد كه ئه‌وانیش نزیك بوون لێمانه‌وه ؟؟ ،ئهوهی ڕاستی بێت ئه‌وانیان ئاگادار كردبونه‌وه به‌اڵم ئێمه‌یان ئاگادار نه‌كردبووه‌وه له هێرشه‌كه)). له یاداشته‌كانی كاك شه‌وكه‌تدا سه‌باره‌ت به‌ئاگادار كردنهوهی كۆمه‌ڵه ناوی هیچ كه‌سێك له دوو ته‌ره‌ف (( ئاگادار كه‌ره‌وه‌و ،ئاگادار كراوه)) ،دیاری نه‌كراون ،كه ئاماژه‌شی پێداوه ته‌نها بۆئه‌وه‌یه خۆیان له‌و تاوانه ده‌ربكه‌ن كه به‌رامبه‌ر به‌و تێكۆشه‌رانه ئه‌نجامیان داوه،یۆست هیلته‌رمانیش وه‌ك لێكۆڵه‌ره‌وه‌یه‌كی شاره‌زا ئاماژه بهوه ده‌دات لێگه‌ڕان كۆمه‌ڵه چی بهسهر دێت با بێت؟؟ ،هیوادارم لیژنه‌یه‌كی گه‌ڕان به دوای ڕاستیه‌كان بۆ ئهم تاوانه پێك بهێنرێت‌و به سانایی ده‌رباز نه‌بێت‌و تێ نه‌په‌ڕێت . كارێكی سه‌ربازی به‌و گه‌وره‌ییه ،پێویستی به‌وه‌یه له ئاستێكی به‌رزدا په‌یوه‌ندی بكرابایه به الیه‌نه‌كانی ڕۆژههاڵتی كوردستانه‌وه ،نه‌ك به‌وه‌ی به ڕێبوارێكی نه‌ناسراوا هه‌واڵی چۆڵكردنی باره‌گایان بۆ بنێرن ،ئه‌مه بۆ خۆی ناجدییه‌تی ئاگادار كردنه‌وه‌كه‌یه ،ئه‌گه‌ر له حالێكدا ئاگاداریش كرابێتنه‌وه!! ،هێزی كوردی سایكۆلۆژییه‌تی وایه به سانایی ده‌ست له چه‌ك‌و باره‌گاو سه‌نگه‌ر هه‌ڵناگرێت ،نه‌خوازه‌ال هێزێكی ئایدۆلۆژی وه‌ك كۆمه‌ڵه ،وێرای ئاست نزمی له ڕووی به‌رپرسیارێتی گه‌یه‌نه‌رانی هه‌واڵه‌كه پێیان ئه‌گه‌ر ئه‌ویش ڕاست بێت، هه‌رچه‌نده تا ئێستا هیچ سه‌رچاوه‌یه‌ك نیه ئهوه بسه‌لمێنێت . یۆست هلته‌رمان ئاوا باسی چركه ساته‌كانی شه‌هیدكردنی ئه‌و تێكۆشه‌رانه ده‌كات‌و ده‌نووسێت ((ئێرانییه‌كان په‌الماری تاقمێكیان دان كه له 100جه‌نگاوه‌رێك كه‌متر بوون‌و ئهنجام به‌ره‌و دامێنی چیاكه هه‌اڵتن‌و به قه‌راغ ده‌ریاچه‌ی سیرواندا ڕۆیشتن ،به‌الی گوندی
ڕوخاوی ئیمامی زامندا‌و ماوه‌ی 3ڕۆژ مانهوهو له ناو پیشه‌اڵن‌و گژو گیادا خۆیان حه‌شارداو چاوه‌ڕێی یارمه‌تی‌و هێز ناردنی عێراق بوون ،به‌اڵم پێش ئهوهی ئه‌و یارمه‌تییه چاوه‌ڕوان كراوه بگات ،ده‌ورییه‌كی ئێرانی زۆربه‌ی ئه‌و گروپه بچووكه له ناو بردو ته‌نها پێشمه‌رگه‌یه‌كی كچ به برینداری ده‌رباز بوو. شه‌وكه‌ت ده‌یوت من دكتۆرم بۆ په‌یدا كرد‌و جلی مه‌ده‌نیم له‌به‌ركرد دواتر به سه‌المه‌تی گه‌یاندمه‌وه هێزه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی كۆمه‌ڵه له سه‌رووی قه‌اڵدزێوه له به‌ری عێراق نزیك سنوور -كارێكی ژه‌هراوی ،ل. )) 256-255 كاك ستار به‌م شێوه‌یه باسی ئه‌و كاره‌ساته ده‌گێڕێته‌وه ((كاتی هێرشه‌كه‌یان هاوڕێی گیانبه‌ختكردوو كاكه شوكرالله‌ی خێرابادی ناسراو به هاوڕێ شۆكێ كه فه‌رمانده‌ی گوردانی شوان بوو ،له كاتی هێرشه‌كه‌یا به بێسیم كۆمیته ناوچه‌ی سنه‌ی ئاگادار كردۆته‌وه كه ڕژێم هێرشی هێناوه بۆ سه‌ریان ،ئه‌وانیش له ئۆردوگای چناره بوون ،شۆكی‌و ئه‌وان واتا گوردانی شوان له شارۆچكه‌ی بیاره بوون. پرسیاری كردووه وتوییه‌تی ڕژێم هێرشی هێناوه ئێوه نه‌زه‌رتان چییه‌‌و ئێمه چی بكه‌ین؟ له الیه‌ن كۆمیته‌ی ناوچه‌ی سنه‌وه وه‌ك مه‌سئول نیزامی جنوبی كوردستان كاك حه‌بیب الله گه‌وێڵی «حبیبالله كێالنه«به بێسیم لهسهر كوڕه كاژاوه‌وه به‌رده‌وام له گه‌ڵیان له ته‌ماسا بووه ڕۆژی ئه‌وه‌لی هێرشه‌كه ،دوای ئه‌و وه‌خته له گه‌ڵ خودی شۆكی له‌گه‌ڵ یه‌كا له ته‌ماسا بوونه ،له‌حزه به له‌حزه ته‌وزیحاتی داوه به كاك حه‌بیب اله ئه‌ویش ڕاهنمایی كردوون چی بكه‌ن ،دواجار نه‌زه‌ری كاك حه‌بیب الله ئهوه بوو بۆ دواوه بكشێنه‌وه بۆ ناو عێراق مه‌به‌ست بۆ ناو ئۆردوگاكان كۆمه‌ڵه له چناره، دوایی كه ئه‌بینن هێرشه‌كه زۆر به‌رباڵوه‌و له چوار الوه ئابلوقه دراون ،شۆكێ باوه‌ڕی وابوو به‌ره‌و ناو ئێران بچن ،سه‌ركردایه‌تیشیان ئاگادار كردۆته‌وه كه كارێكی وا ڕویداوه، سه‌ركردایه‌تی‌و به‌رپرسانی ناوچه‌ی سنه نه‌زه‌ریان ئهوه بووه به‌رگری بكه‌ن‌و خۆتان لهم شه‌ڕه بپارێزن ئێمه نیروی كۆمه‌كیتان بۆ ده‌نێرین ،دوایی چهند واحیدی نیروی كۆمه‌كیان نارد به قایه‌ق بپه‌ڕنه‌وه ئه‌و به‌ر له چۆمی سیروان ،ده‌وڵه‌تی ئێراق زۆر دره‌نگ ئه‌و قایه‌ق‌و كه‌ره‌سانه‌ی نایه‌یه ئیختیارمان، ئه‌وه‌لین واحیدێكمان كه گه‌یشتنه نزیك 20 مه‌تری ئهوهی بگه‌نه ئه‌وبه‌ره‌وه ،له‌وێ درانه به‌ر ده‌ستڕێژی هێزه‌كانی كۆماری ئیسالمی ،كه به‌داخه‌وه 4یان له‌وێ ده‌ستبه‌جێ شه‌هید بوون‌و دانه‌یه‌كیشیان دیل كرا ،شه‌هیده‌كان بریتی بوون له «تاهیر زه‌بیحی،قوباد هه‌ورامی، عه‌دنان هه‌ورامی ،ڕه‌زا خالدیان» دیله‌كه‌ش «حه‌مه‌ی سه‌یار» بوو. ئیتر هیچ ڕێگه‌یه‌ك نه‌ما بۆ ناردنی هێزو ئاخرین مكاله‌مه‌ی حبیب اله له گه‌ڵ شۆكێ قه‌تع بوو ،دوای ماوه‌یه‌ك ئاگادار بووینهوه 58یان له شه‌ردا‌و له بۆردومانی كیمیایی گیانیان به‌ختكرد «شه‌هیده‌كان پیشتر به گازی كیمیاوی مه‌سموم ببوون»12 ،شیان به دیل گیران 2،شیان ڕزگاریان بوو خۆیان تێكه‌ڵ خه‌ڵك كردبوو به ناوه‌كانی «جه‌اللی كاكی فه‌ره‌ج‌و نه‌سرینی ڕه‌مه‌زان عه‌لی»، 12كه‌سیان كه دیل كرابوون دوایی كۆماری ئیسالمی ئێران له گه‌ڵ هه‌زاران زیندانی دیكه له قه‌تل‌و عامی ساڵی 67تیرباران كران به ده‌ستوری ڕژێمی خومه‌ینی )) . یه‌كێك له ده‌سكه‌وته گرنگ‌و پڕ به هاكانی كۆماری ئیسالمی له عه‌مه‌لیاتی فه‌جری 10دا ،وه‌ك خامنه‌ئی له نوێژی هه‌ینیدا ئاماژه‌ی پێدا ،قڕ كردنی زد ئینقالب بوو. ناوی به‌شێك له قوربانیانی ئهم تاوانه: .1شه‌هال كاڵوقوچی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .2هوشه‌نگ زه‌ندی -سنه -ساڵی ،1366 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .3جه‌ماڵ ره‌زایی -سنه -ساڵی ،1366 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .4جه‌مشید خزرادوزی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .5سه‌باح باوه‌رێز -سنه -ساڵی ،1366 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .6فه‌رهاد حاجی میرزایی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .7عه‌تی ه شه‌ریفی -سنه -ساڵی ،1366
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
5
ژمارەیەک لە پێشمەرگەکانی گوردانی شوان 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بج ه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .8عه‌لی مرادی -سنه -ساڵی ،1366 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .9جه‌مال ئه‌سكه‌نده‌ری -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .10جه‌بار سه‌ید مرادی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .11جه‌میل ئه‌حمه‌دی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .12شه‌هریار حه‌یده‌ری -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .13حیكمه‌ت ئیسماعیلی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. 14زه‌مانه قادری -سنه -ساڵی ،1366 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .15كه‌ماڵ نه‌زه‌ری موقه‌ده‌م -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .16حه‌بیبواڵ فاتحی -سنه -ساڵی 1988 ،1366له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. .17ناسر هادی -سنه -ساڵی ،1366 1988له جه‌ره‌یانی گرتنی شاری هه‌ڵه‌بجه لهالیهن حكوومه‌تی ئێرانه‌وه به دیل گیرابوو. هه‌ڵسه‌نگاندنی تاوانی كۆماری ئیسالمی ئێران به‌رامبه‌ر به گوردانی شوان شه‌ڕی هه‌ڵه‌بجه به‌هۆی به‌شداریكردنی ئێران له شه‌ڕه‌كه‌و بوونی به الیه‌نێكی سه‌ره‌كی ،ئه‌وا ده‌چێته چوارچێوه‌ی جه‌نگی نێو ده‌وڵه‌تییه‌وه ،نه‌ك شه‌ڕێكی ناوخۆیی، بۆیه به پێی یاسای ملمالنێی نێونه‌ته‌وه‌یی مامه‌ڵه له گه‌ڵ پێشێلكارییه‌كانی ده‌كرێت . ئهم شه‌ڕه‌ش وه‌ك هه‌موو ئه‌وانی دی، تاوانی گه‌وره‌ی له پێشێلكارییه گه‌وره‌كانی مافی مرۆڤ‌و یاسای جه‌نگی تێدا ئه‌نجامدرا ،په‌رێزی ئێرانیش له‌و جه‌نگه پاكتر نییه له په‌رێزی عێراق كه به ئه‌نجامدانی تاوانی جینۆساید تاوانبار كرا له پرۆسه‌ی دادگای كێسی هه‌ڵه‌بجه له دادگای بااڵی تاوانه‌كانی عێراقی . كۆماری ئیسالمی النی كه‌م یه‌ك بۆ دوو له سێ تاوانه گه‌وره‌كه‌ی ئه‌نجامداوه له جه‌نگی هه‌ڵه‌بجه (( تاوانی جه‌نگ‌و تاوانی دژ به مرۆڤایه‌تی ))،وه‌لێ به‌هۆی ئهوهی دادگای باالی تاوانه‌كانی عێراقی بێالیه‌ن نهبوو ،زیاتر دادگاییكردنی دۆڕاوه‌كانی عێراق بوو ،بۆیه ئێران نه‌هێنرایه ناو پرۆسه‌ی دادگاییه‌كه‌وه، ده‌نا به‌هۆی ئهوهی ئێران الیه‌نێكی سه‌ره‌كی دۆزه‌كه بوو ده‌بوایه به‌شدار بووایه . پاراستنی خه‌ڵكی مه‌ده‌نی‌و دیله‌كانی
جه‌نگ بنه‌مایه‌كی سه‌ره‌كی یاسای مرۆڤ دۆستیی نێو ده‌وڵه‌تییه‌‌و به یاساكانی لهسهر حكوومه‌تی جه‌نگ ده‌ناسرێت‌و سهرچاوه سه‌ره‌كیه‌كانی ڕێككه‌وتنامه‌كانین. ()2(8ا)، 5،پایه‌كانی تاوان ،هه‌رێم پێویسته، به پێی ماده‌ی ناچار كردنی دیل به كار كردنی له ڕیزی دوژمنه‌كانا تاوانی جه‌نگه ،النیكه‌م به‌رامبه‌ر كه‌مئه‌ندام‌و شه‌هیدانی به دیلێكی كۆمه‌ڵه پیاده كراوه ،به پێی ماده‌ی ()2(8ا)، 6،بێ به‌ش كردنی دیل ئه‌و تاوان ه وه‌ك له دادگایه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌‌و ئیعدامكردنی تاوانی جه‌نگه ((به‌رامبه‌ر به دیله‌كانی كه‌مئه‌ندام‌و كۆمه‌ڵه پیاده كراوه )) .ڕاگه‌یاندنی قڕ كردنی الیه‌نێك له جه‌نگدا تاوانی جه‌نگه،ئه‌شكه‌نجه شه‌هید بناسێت‌و دانی دیل تاوانی دژ به مرۆڤایه‌تییه . .... گوردانی ئێرانیش له به‌رامبه‌ر پێشمه‌رگه‌كانی ندینی دیكه‌ی هه‌موو ئیمتازاتێكی شواندا ،ئه‌و سێ تاوانه‌و چه ئه‌نجامداوه ،ئێره جێگه‌ی ده‌ستنیشانكردنی تاوانه‌كانی كۆماری ئێسالمی ئێران نییه شه‌هیدانه‌یان به‌رامبه‌ر به خه‌ڵكی سڤیلی هه‌ڵه‌بجه ،له بداتێ بابه‌تی دیدا دێینه سه‌ری .له خواره‌وه ده‌قی هه‌ندێك له ئه‌و بڕیارانه ده‌خه‌مه به‌رده‌ست كه تاوانباری كۆماری ئیسالمی له هه‌ڵه‌بجه به‌رامبه‌ر به پێشمه‌رگه‌كانی گوردانی شوان ده‌سه‌لمێنن: به پێی ئهوهی خرانه به‌رده‌ست ،الیه‌نه «الماده )2(8ب 14 جریمه الحرب المتمپله فی حرمان رعایا هاوپه‌یمانه‌كان ڕێككه‌وتنێكی هاوبه‌شیان نه‌بووه لهسهر بابه‌تێكی ئاوا هه‌ستیار الگرف المعادی من الحقوق او الدعاوی كه په‌یوه‌ندیكردن بووه به ئه‌و الیه‌نانه‌ی ڕۆژههاڵتی كوردستانه‌وه كه باره‌گاو هێزی االركان -1ان یسبب مرتكب الجریمه فی الغا‌و او چه‌كدارییان له ناوچه‌كه ههبووه بۆ ئهوهی تعلیق او انها‌و مقبوله حقوق او دعاوی معینه خۆیان ڕزگار بكه‌ن‌و به شێوه‌ی فه‌رمی ئاگاداریان بكه‌نه‌وه ،به تایبه‌ت به‌رامبه‌ر به امام محكمه من المحاكم. -2ان یكون الغا‌و او تعلیق او انها‌و المقبولیه كۆمه‌ڵه كه زیان لێكه‌وتووی یه‌كه‌م بووه‌و ئاماژه‌كان بۆ ئه‌وه‌ن به هیچ جۆرێك ئاگادار چد رعایا گرف معاد. -3ان ینوی مرتكب الجریمه توجیه الغا‌و نه‌كرابێتنه‌وه له په‌الماره‌كه ،بۆ ده‌رخستنی او تعلیق او انها‌و المقبولیه چد رعایا گرف ڕاستییه‌كان ،هه‌رچه‌نده به‌هۆی ناسكی هه‌لومه‌جی الیه‌نه‌كانی ڕۆژهه‌اڵته‌وه پێك معاد. -4ان یصدر السلوك فی السیاق نزاع مسلح هێنانی كۆمیته‌یه‌ك بۆ پشكنینی ڕاستییه‌كان ئه‌سته‌مه ،به‌اڵم ئه‌ركی الیه‌نه‌كانی باشووره دولی او یكون مقترنا به. -1ان یكون مرتكب الجریمه علی علم ئه‌گه‌ر په‌رێزیان پاكه داوای بكه‌ن‌و پشتیوانی بالڤروف الواقعیه التی تپبت وجود نزاع مسلح له بڕیارو ئه‌نجامی پشكنینه‌كانی بكه‌ن . وپائق اساسیه مختاره ژات صله بالمحكمه ئه‌ركی الیه‌نه‌كانی به‌شدار بووه (( ینك،الجنائیه الدولیه «منشورات محكمه الجنائیه پدك ،حسك ،بزووتنهوهی ئیسالمی، مه‌جلسی ئه‌عال))ه كه : الدولیه«،گبعه الپانیه .2009ص.296 -1به فه‌رمی داوای لێبوردن له كۆمه‌ڵه‌و الماده ()2(8ب)15 جریمه الحرب المتمپله فی االجبار علی دیموكرات بكرێت له‌و زیانه مرۆیی‌و مادییانه‌ی له‌و هێرشه پێیان گه‌یشتووه. االشتراك فی العملیات الحربیه -2به نامه‌ی فه‌رمی به واژۆی هه‌موو بڕیار به ده‌ستانی یه‌كه‌می پارته‌كان لهسهر االركان -1ان یقوم مرتكب الجریمه عن گریق الفعل ئه‌و هێرشه ،داوای لێبوردن له سه‌رتاپای او التهدید باكراه شخص او اكپر من الشخص بنه‌ماڵه‌ی قوربانیانی ڕۆژهه‌اڵت بكرێت . علی االشتراك فی العملیات حربیه چد بلد -3ئه‌ركی ئه‌و الیه‌نانه‌یه قه‌ره‌بووی زیانه مادی‌و ڕوحییه‌كان له بودجه‌ی خۆیان ژلك الشخص او چد قواته. -2ان یكون هژا الشخص او هوال‌و االشخاص بكه‌نه‌وه بۆ زیان لێكه‌وتووان. -4لهسهر حكوومه‌تی هه‌رێم پێویسته، من رعایا گرف المعاد. -3ان یصدر السلوك فی السیاق نزاع مسلح كه‌مئه‌ندام‌و شه‌هیدانی ئه‌و تاوانه وه‌ك كه‌مئه‌ندام‌و شه‌هید بناسێت‌و هه‌موو دولی او یكون مقترنا به. -4ان یكون مرتكب الجریمه علی علم ئیمتازاتێكی شه‌هیدانه‌یان بداتێ. بالڤروف الواقعیه التی تپبت وجود نزاع مسلح -5پێویسته ناوی ئه‌و شه‌هیدانه له ڕیزی وپائق اساسیه مختاره ژات صله بالمحكمه شه‌هیدانی هه‌ڵه‌بجه بنووسرێت‌و له ئهگهرالجنائیه الدولیه «منشورات محكمه الجنائیه تاوانی هه‌ڵه‌بجه خرایه پرۆسه‌ی خوێندنه‌وه الدولیه«،گبعه الپانیه .2009ص، 397-396ئاماژه به‌م تاوانه بدرێت . -6ئه‌و سه‌ركردانه‌ی به‌شدار بوون له )). بڕیاری په‌الماری هه‌ڵه‌بجه ،سااڵنه به‌شداری مه‌راسیمی یاداوه‌ری ئهم تێكۆشه‌رانه بك هن‌و پێویسته پارته به‌شدار بووه‌كانی باشوور داوای لێبوردنه‌كه‌یان دووباره بكه‌نه‌وه . له په‌الماری هه‌ڵه‌بجه چی بكه‌ن ؟
4
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
تایبەت تایبەت
هه‌ڵه‌بجه مه‌رگه‌ساتێك بۆ سنه‌ییه‌كان عه‌لی مه‌حمود محه‌مه‌د ئەندامی رێکخراوی چاودێری کوردۆساید ناكرێت مێژووی كوردستان له هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی ڕابردوودا ،له مێژووی گشتگیری په‌یوه‌ندییه‌كانی الیه‌نه كوردییه‌كان له گه‌ڵ ئێرانیه‌كان جیابكه‌یته‌وه ،باجی ئهم په‌یوه‌ندییانه ئه‌وه‌نده گهوره بوون ،وێڕای ئهوهی سه‌رتاپای بزووتنهوهی ڕزگاریخوازی كوردی ناشرین كرد ،هاوكات بونیادی گه‌لی كوردی سه‌رتاپا گۆڕی ،ته‌نانه‌ت پریشكی زیانه‌كانی پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستانیشی گرتهوه ،له كیمیاباران‌و بۆمبابارانكردنی شاره سنوورییه‌كانه‌وه بگره تا ده‌گاته كیمیابارانكردنی بۆتێ‌و شه‌هید كردنی پێشمه‌رگه‌كانی گوردانی شوانی كۆمه‌ڵه. له كوێوه بچیته ناو كاره‌ساته‌كانی ئه‌و مێژووه ڕه‌شه‌وه خوێن به‌رت پێده‌گرێت. ئه‌و الیه‌نانه پێیان وایه سه‌رتاپای مێژوویان پاكیزه‌ییه‌‌و هیچ له‌كه‌یه‌كی به‌سه‌ره‌وه نییه، ته‌نها به‌وه‌ی له به‌رئه‌وه‌ی پێشمه‌رگه‌‌و له به‌ره‌ی نه‌یاری به‌عسدا بوونه ،ڕاست ناكه‌ن‌و ده‌یانه‌وێت فێڵ له مێژوو‌و گه‌له‌كه‌مان بكه‌ن. باسكردنی هه‌ڵه‌كان ،په‌نجه‌خستنه سه‌ر حه‌رامه‌كان ئازایه‌تی‌و ده‌ستپێشخه‌ری ده‌وێت ،هه‌رچه‌نده ئه‌وان ئه‌و ڕێگایه‌یان به ترس‌و به شاردنه‌وه‌ی ڕاستییه‌كان له گه‌ل گرتووه ،به‌اڵم دهبێت ده‌رگا داخراوه‌كانی بكرێنه‌وه‌و زانیاری‌و نهێنییه‌كانی ئاشكرا بكرێن . له‌و ڕۆژه‌وه‌ی له 22ساڵ له‌مه‌وپێشه‌وه كه خه‌ڵكی شاری هه‌ڵه‌بجه سااڵنه یادی 5000قوربانیه‌كه‌یان ده‌كه‌نه‌وه ،له‌گه‌ڵ ئه‌واندا 72خێزانی دی له‌و دیو سنووره‌وه له جه‌رگه‌ی شاری سنه ،یادی 72جه‌رگ سۆزه‌یان‌و هاوڕێیانیشیان یادی حه‌فتاو دوو هاوسه‌نگه‌ریان ده‌كه‌نه‌وه ،ئه‌و قوربانیانیانه‌ش پێشمه‌رگه‌كانی گوردانی شوانن‌و شوێن‌و كاتیان له‌گه‌ڵ ئه‌و 5000 مرۆڤه جووته ،بۆی ه پێویسته ناوی ئه‌و قوربانیانه‌و قوربانییه‌كانی حدكاش له گه‌ڵ ئه‌و ژماره‌یه جووت بكرێت . ئه‌و الیه‌نانه‌ی بوونه قۆنته‌راتچی هێنانی پاسدار بۆ سه‌ر ناوچه‌كه ،ته‌نها قوماریان به خه‌ڵكی سڤیلی شاری ههڵهبجهو ناوچه ئه‌نفالكراوه‌كانه‌وه نه‌كرد ،به‌ڵكه به كوردی پارچه‌كانی دیكه‌شه‌وه كردییان ،له‌و هه‌موو شه‌ڕانه‌دا ئه‌گه‌ر بۆ خۆیان به زیانێكی كه‌م ده‌رچوون‌و ماڵ‌و مناڵیشیان پارێزرا ،ئه‌وا مه‌رگه‌ساتیان بۆ ئه‌و خه‌ڵكه سازدا . یه‌كێك له الیه‌نه شه‌رمه‌زارییه‌كانی دیكه‌ی شه‌ڕی هه‌ڵه‌بجه ،وێڕای تااڵن‌و به بارمته‌گرتنی خه‌ڵكی سڤیلی شاره‌كه، شه‌هید بوونی پێشمه‌رگه‌كانی ڕۆژهه‌اڵت‌و داگیركردنی باره‌گاكانیانه كه به سانایی‌و بێ به‌رامبه‌ر ته‌سلیم به كۆماری ئیسالمی ئێران كرانه‌وه . با له گه‌ڕان به ناو وته‌ی شایه‌دحاڵه‌كاندا، بزانین ئه‌ندازیارانی شه‌ڕی هه‌ڵه‌بجه، هه‌ڵوێستیان چۆن بووه لهسهر هێزه‌كانی ڕۆژهه‌اڵت ،له كاتێكدا دوژمنه‌كه‌یانیان هێناوه‌ته سه‌ر ناوچه‌كانیان؟ سه‌ره‌تای گه‌شتی هێنانی پاسدار بۆ سه‌ر
هیچ ڕێگه‌یه‌ك نه‌ما بۆ ناردنی هێزو ئاخرین مكاله‌مه‌ی حبیب اله ل ه گه‌ڵ شۆكێ قه‌تع بوو، دوای ماوه‌یه‌ك ئاگادار بووینهوه 58یان ل ه شه‌ڕدا‌و ل ه بۆردومانی كیمیایی گیانیان به‌ختكرد
ههڵهبجهو گفتوگۆكان له باره‌یه‌وه به‌ڕێز شه‌وكه‌تی حاجی مشیر كه ب ه ئه‌ندازیاری سه‌ربازی شه‌ڕه‌كه دێته ژماردن، له په‌رتووكه‌كه‌یدا بۆ خۆی دان به‌وه‌دا ده‌نێت كه: -1راسته‌وخۆ الیه‌نه‌كان له هێرشه‌كه ئاگادار نه‌كراونه‌ته‌وه ،به‌ڵكه وه‌ك گریمانهی سه‌ربازیی هه‌واڵی هێرشه‌كه‌یان پێ گه‌یه‌نراوه له ڕێگه‌ی خۆی‌و فه‌رمانده هه‌رێمییه‌كانه‌وه ،نه‌ك وه‌ك ئهوهی هێرشێكی سه‌ربازی سه‌رتاپاگیری نه‌خشه داڕێژراوی به‌رفراوان به‌ڕێوه‌بێت. -2سه‌ركردایه‌تی ئه‌و الیه‌نانه كه په‌یوه‌ندییه‌كی گه‌رم‌و گوڕیان له‌گه‌ڵ ینك ههبوو ،ده‌شیا له الیه‌ن سه‌رۆكایه‌تییه‌وه به شێوه‌ی فه‌رمی ئاگادار بكرانایه‌ته‌وه له‌و هێرشه به‌رفراوانه، ڕاستییه‌كانیان پێ بوترایا ،جدییه‌تی زیاتر ده‌بوو. كاك شه‌وكه‌ت بۆ خۆی له په‌رتووكه‌كه‌یدا ئاوا باسی ده‌كات :نه‌ده‌كرا ڕاسته‌وخۆ به‌رنامه‌كه‌ی خۆمانیان پێ بڵێین ،له‌به‌ر پاراستنی نهێنی چاالكییه‌كه‌و ئاشكرا نهبوونی .دیاربوو زۆریان پێ ووتبون به‌اڵم الیه‌نی دیموكرات گاڵته‌یان به هه‌واڵه‌كه هاتبوو ووتبویان پڕوپاگه‌نده‌ی كۆماری ئیسالمی ئێرانه بۆ چه‌واشه‌كردنی ئێمه ،له ڕاستیدا لهم الشه‌وه چونكه هێز كۆكردنه‌وه‌كانی ئێمهو ئێرانیش ئه‌وه‌نده به نهێنی بوو كه به شه‌و جموجۆڵمان ئه‌كرد‌و به تایبه‌تی حكوومه‌تی ئێران هێزه‌كانی زۆر به نهێنی ئه‌جواڵن به ئۆتۆمۆبێلی داخراو به شه‌و له ناوچه‌كانی نێوان (( پاوه‌و جوانڕۆو باینگاندا)) باڵوه‌یان پێ كردبوو له دۆڵ‌و شیوو ناو دارستانی ناوچه‌كه‌دا جێگایان چاك كردبوو ،هاتوو چۆشیان له‌و ناوچه‌یه قه‌ده‌غه كردبوو ((كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل( .)106له هه‌مان ڕۆژیشدا نامه‌یه‌كیان ناردبوو به كه‌سێكی دڵسۆزدا كه بیگه‌یه‌نێته لێپرسراوه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی ئێران ((كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل . ) 106 «ئهم هه‌واڵنه له ڕێگه‌ی تیپی 11ی هه‌ورامانی ینك ئهوه ئهنجام درا (كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل. ) 105 ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی له‌گه‌ڵ حدكا دانیشتوون‌و په‌یامی هێرشه‌كه‌یان پێ گه‌یاندوون ،كاك شه‌وكه‌ت به‌م شێوه‌یه ڕیزبه‌ندییان ده‌كات «ئه‌وانه‌ی له گه‌ڵ دیموكرات دانیشتن بریتی بوون له شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ،مامۆستا ساڵه‌ح قادر ،قادر كۆكۆیی ،محه‌مه‌د حه‌مه سه‌عید- كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل .»107 «كۆمه‌ڵه ئه‌گه‌رچی دوورتر بوون له سنوری ئێمهو تێكه‌اڵویشمان زۆر كه‌مبوو پێكه‌وه له‌و سه‌رده‌مه‌دا ،هه‌ندێ ساردیش ههبوو له نێوان هه‌ندێ لێپرسراوانی ئه‌و سنوره‌ی ئێمهو ئه‌واندا ئیتر هه‌ر باوه‌ڕیان به هه‌واڵه‌كه نه‌كرد‌و گاڵته‌شیان پێ هاتبوو‌و هیچ وه‌اڵمیشیان نه‌داینه‌وه نه به نامه‌‌و نه به نوێنه‌ریان- كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل».107 باشه له گه‌ڵ الیه‌نێكدا ساردی له نێوانتانا بێت ،تێكه‌اڵویش كه‌م ،ده‌كرێت بۆ كارێكی وا گهوره به دڵسۆزێكدا نامه بنێرن ،له كاتێكیشدا دیار نه‌بێت ئه‌و دڵسۆزه كێیه؟، چ كاره‌یه؟و په‌یامه‌كه‌ی گه‌یاندووه یان نا؟ ئه‌مه ته‌نها هه‌وڵێكه بۆ خۆده‌رباز كردن له ئابڕوچونێكی گهوره تا ئاستی خیانه‌تی نه‌ته‌وه‌یی . هه‌رچه‌نده له جێگه‌یه‌كی دیو له لێدوانی بۆ به‌ڕێز یۆست هلته‌رمان هه‌موو مه‌ترسییه‌كان له ئه‌گه‌ری خاپوور كردنی ههڵهبجهو درووست بوونی شه‌ڕ به‌رجه‌سته ده‌كات (( ....له مارتی 1988دا جه‌نگاوه‌رانی حدكا‌و كۆمه‌ڵه ،له شاخه‌كانی سه‌روی هه‌ڵه‌بجه‌وه بوون‌و له الیه‌ن ڕژێمی عێراقه‌وه ده‌پارێزران ،ئه‌وان ئه‌گه‌ر هۆكاری سه‌ره‌كیی داگیركردنه‌كه‌ی ئێران نه‌بووبن ،ئهوه به دڵنیاییه‌وه یه‌ك له ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كانی بوون .هه‌ر كه هێزه‌كانی ئێران هاتنه ناو عێراقه‌وه ،هێزێكی تایبه‌ت یه‌كسه‌ر چووه سه‌ر ئهم دوو گروپه ،به‌اڵم ینك كه په‌یوه‌ندیه‌كی باشی ههبوو،النیكه‌م له گه‌ڵ حدكادا،هه‌ردوو حیزبه‌كه‌ی ئاگادار كردبوه‌وه له‌و په‌الماره‌ی به‌ڕێوه‌بوو،وه‌ك هه‌وڵێك بۆ ده‌رباز بوونیان ،هه‌موو فه‌رمانده‌كانی ینك لهسهر ئهوه كۆك بوون‌و بۆ نموونه ،شه‌وكه‌تی حاجی مشیر (له چاوپێكه‌وتنێكی ساڵی2002دا) وتی كه‌وا ویستووییه‌تی دۆسته‌كانی له حدكا
ڕازی بكات بۆ ئهوهی ئه‌و ناوه به‌جێبێڵن، چونكه بنكه‌و باره‌گایان له گونده‌كانی هاوار‌و ده‌ره‌تفێ بووله نزیك جه‌نگاوه‌رانی ینك هوه((من چوار كۆبونه‌وه‌م له گه‌ڵ كردن‌و نه‌مده‌توانی بڵێم ئۆپه‌راسیۆن له كات‌و ساتدایه. هه‌موو ئهوهی توانیم كه بیڵێم ئه‌وه‌بوو كه عێراق پالنی بۆ ڕووخاندنی هه‌ڵه‌بجه داناوه‌و ڕه‌نگه شه‌ڕ به‌رپا ببێت .ئه‌وان باوه‌ڕیان پێ نه‌كردین‌و بێجگه له‌وه‌ش له ژێر فشاری عێراقدا بوون بۆ مانه‌وه-كارێكی ژه‌هراوی ،ل.)) 255 حاته‌م مینبه‌ری یه‌كێك له كادیرانی حدكا له به شی یه‌كه‌می یاداشته‌كانی ئه‌و ڕۆژگاره‌یدا ،به ناوی له په‌راوێزی خنكانی هه‌ڵه‌بجه‌دا، به‌م شێوه‌یه ئهم هه‌واڵنه‌ی یه‌كێتیمان بۆ ده‌گێرێته‌وه «ئهوهی من ئه‌مه‌وێ باسی که‌م زیاتر نه‌قش‌و رۆڵی حیزبه‌کانی باشووری کوردستان له پێکهاتنی ئهم وه‌زعه دا‌و به‌سه‌رهاتی زیاتر له هه‌زارپینجسه‌د پێشمه‌رگه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و بنه‌ماڵه‌کانیان لهم رووداوه‌دایه که زیاتر له سه‌دکه‌سیان کوژران‌و به سه‌دانیان ناچار بوون خویان راده‌ستی ریژیمی ئێران که‌نه‌وه». «هه‌رچه‌ند زۆر جار هاتووچووی پاسدار‌و کاربه‌ده‌ستانی ئه‌رته‌شی ئێران بۆ بنکه‌کانی یه‌کیه‌تی ئه‌بووه هۆی نگه‌رانی‌و ناڕازی بوونی ئێمه به‌اڵم چه‌ندکه‌س له به‌رپرسانی ی.ن.ک. ئێمه‌یان له هه‌موو جمووجووڵێکی ده‌وڵه‌تی ئێران ئاگادار ئه‌کرد‌و له‌به‌رانبه‌ر ره‌خنه‌ی ئێمه‌ش دا بۆ هاتووچووی ئێرانیه‌کان بۆ بنکه‌ی ئه‌وان به‌پێکه‌نینه‌وه ئه‌یانوت که ده‌ستتان بۆ به‌رن ده‌ستیان ئه‌بڕین!». دووحه‌فته پێش هێرشی ئێران بۆ سه‌ر شاره‌زوور‌و هه‌ڵه‌بجه دوو به‌رپرسی یه‌کیه‌تی نه‌خشه‌ی باره‌گاكانی گوردانی شوان‌و له‌شكر هاتنه الی ئێمهو به‌رپرسانی ئێمه‌یان ئاگادار کرد که ریژیمی ئێران به‌نیازه هێرشێکی به‌گی «دا ئه‌مجاره‌یان زۆر به جدیتر پێمان به‌رین بکاته سه‌ر هه‌موو پارێزگه‌ی سلێمانی‌و ووتن برایان تكامان وایه به گوێمان بكه‌ن‌و نه‌ک هه‌ر ههڵهبجهو سه‌یدسادق به‌ڵکوو دوورنیه ئه‌مسنوره چۆڵ بكه‌ن بۆ ماوه‌یه‌ك خراپ نییه سلێمانیش بگرن‌و یه‌کیه‌تی ،پارتی‌و حه‌ره‌که با دوا ڕۆژ توشی زیان نه‌بین هه‌مو المان ئیسالمیش هاوکاری ده‌که‌ن‌و قه‌راره دوای .ئه‌گه‌ر باوه‌ڕیش ناكه‌ن په‌یوه‌ندی بكه‌ن به ئازادبوونی ،ناوچه‌که بده‌نه ده‌ست هێزه سه‌ركردایه‌تی خۆتانه‌وه چونكه ئه‌وان ئه‌توانن کوردیه‌کان! بۆیه پێشنیارتان پێده‌که‌ین که په‌یوه‌ندی بكه‌نبه سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی‌و باشتر هێزه‌که‌تان یان هیچ نه‌بێ ژن‌و مناڵه‌که‌تان باوه‌ڕ ئه‌هێنن -كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه له‌مناوه دوور خه‌نه‌وه با تووشی له‌گه‌مارۆ به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر،ل107 که‌وتن‌و گیر‌و گرفتی خراپ نه‌بن! ئێمه )) . پێمان وانه‌بوو له‌ده‌سه‌اڵتی سپای ئێران دا كاك شه‌وكه‌ت دان به‌و ڕاستییه‌دا ده‌نێت كه هه‌بێ (شنروێ)( ،سوونێ)و (بااڵمبۆ) که به‌و هه‌موو ته‌م‌و مژو ده‌ر نه‌خستنی ڕاستی‌و هه‌رکامه‌یان هه‌زاران سه‌رباز‌و سه‌نگه‌ری دڵنیا نه‌بوون له یه‌كتری‌و گومانه‌وه ،نه‌یان بتۆنی‌و کاناڵ‌و جێگای سه‌ختی لێ هه‌ڵکه‌نرابوو توانییووه قه‌ناعه‌تیان پێ بێنن له مه‌ترسی ده‌ربێنێ ،چوونکه پێشتریش ده‌یانجار په‌الماره‌كه ((هه‌موو ئه‌و هه‌وڵ‌و كۆششه‌ی هێرشیان کردبوو‌و تێکشکابوون ،به‌اڵم دامان له‌گه‌ڵ «دیموكرات‌و كۆمه‌ڵه‌دا» به ئه‌مجاره دۆستانی یه‌کیه‌تی زۆر به‌دڵنیاییه‌وه هیچ شێوه‌یه باوه‌ڕیان پێ نه‌كردین‌و هێزو قسه‌یان ئه‌کرد‌و زۆریش دڵخوش بوون که ماڵ‌و مناڵیان له‌و سنوره دوور نه‌خسته‌وه حه‌تمه‌ن ناوچه‌یه‌کی به‌رین (ئازاد) ئه‌بێت‌و ئهمهش له‌به‌ر چهند هۆیه‌ك بوو: ئه‌وان ئه‌بنه حاکمی (ساڵێک دواتر هه‌رکه -1هیچ هه‌ستیان به جموجۆڵی هێزی گه‌وره‌ی ئه‌مقسانه‌م بیر ئه‌هاتنه‌وه قسه‌ییکی خوشی ک -ئێرانی نه ئه‌كرد له‌سنوره‌كه‌دا‌و بیریان الی فه‌تاح کاویانم وه‌بیر ئه‌هاته‌وه‌‌و له‌به‌ر خومه‌وه ئهوه نهبوو كه حكوومه‌ت ئه‌گه‌ر بیه‌وێت لهماوهی به‌وپه‌ڕی دڵبریندارییه‌وه نه‌م ئه‌توانی پێشی 24كاتژمێردا گه‌وره‌ترین هێز كۆئه‌كاته‌وه‌‌و پێکه‌نینی خوم بگرم) به‌هه‌رحاڵ ئێمه به‌قسه‌ی به‌ڕێی ئه‌كات. دۆستانمان نه‌کرد ،ژن‌و مناڵ‌و پیر‌و په‌ککه‌وته -2زۆر جار حكومه‌تی ئێران بۆ چه‌واشه له‌وێ مانهوهو رۆژی ده‌ستپێکرانی شه‌ڕیش تازه كردنی هێزه‌كانی عێراق هێزی كۆ ئه‌كرده‌وه کار له‌کار ترازابوو ،نه‌ک ده‌ربازکردنی ئه‌و له سنورێك دا به‌اڵم له پڕ له شوێنێكی ترهوه گشت خه‌ڵکه بێدیفاعه ،به‌ڵکوو رزگاربوونی هێرشی ئه‌كرد كه دوور بوو له‌و شوێنه‌ی خوشمان که‌وته مه‌ترسییه‌وه‌‌و خه‌ریک بوو ده‌نگ‌و باسی باڵو بونه‌وه‌ی هێزی كۆكراوه‌ی هه‌موو له‌به‌ین بچین‌و گه‌وره‌ترین کاره‌ساتی ههبوو. میژوی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان لهسهر ئێمه -3زستان بوو سه‌رمایه‌كی سه‌خت بوو ئاسان نهبوو ئه‌و هه‌موو باره‌گایانه بگوازنهوه .له‌و تۆمار بکرێ )). پێشمه‌رگه‌كانی یه‌كێتی له هه‌وڵه‌كانیان الشه‌وه باوه‌ڕیان نهبوو ئێران به‌و زستانه به‌رده‌وام ده‌بن بۆ قه‌ناعه‌ت پێ هێنانی جموجۆڵ بكات له‌و ناوچه شاخاوییه سارده‌دا. حدكا بۆ چۆڵكردنی ناوچه‌كه ((تێبینی-4 :وه‌ك پێشتر باسمان كرد «»500پێشمه‌رگه‌ی نابێت له یادمان بچێت حدكا له‌و كاته له شه‌ڕكه‌ریان به باشترین چه‌كه‌وه له سنوره‌كه‌دا ناوچه‌كه باره‌گای گه‌وره‌ی ههبوو به‌تایبه‌تی بوو ،جگه له هێزی به‌رگری‌و الیه‌نگری حیزب له ناوچه‌ی سنووری نه‌وسوود ،كۆماری كه نزیكه‌ی 300-250كه‌س چه‌كداریان ئیسالمی به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك هه‌وڵی ده‌دا ههبوو .هه‌موو شاخه به‌رزه‌كانی دهورو پشتی له‌و ناوچه‌یه ده‌ریان بكات،به‌هۆی په‌یوه‌ندی خۆشیان گرتبوو قایمیان كردبوو ،زاتا زۆر ینك‌و ئه‌و الیه‌نانه له گه‌ڵ ئێران ،ده‌شێت باوه‌ڕیان به خۆیان بوو ئه‌گه‌ر ئێران هێرش ئه‌و هه‌واڵنه وه‌ك فێڵێك بۆ چۆڵكردنی بكاته سه‌ریان ئه‌ی شكێنن ،جگه له‌وه‌ش ناوچه‌كه سه‌یر كرابێت‌و به پڕۆژه‌ی كۆماری باوه‌ڕیان ههبوو كه هێزی ینك له گه‌ڵ هێزی ئیسالمی زانرابێت))و به‌ڕێز شه‌وكه‌ت حاجی ئێران ناچنه سه‌ریان‌و شه‌ڕیان ناكه‌ن. مشیر به‌م شێوه‌یه درێژهی پێ ده‌دات -5دیاربوو ئهم پروپاگه‌نده‌و ده‌نگ‌و باسه‌ش ((دوای چوار ڕۆژ جارێكی تر وه‌فدێكی ترمان كه‌وتبووه به‌ر گوێی حكومه‌تی عێراق‌و ئه‌ویش چووینه‌وه بۆ الیان كه ئه‌مجاره‌یان «شه‌وكه‌ت هه‌واڵه‌كانی به درۆ ئه‌دا له قه‌ڵه‌م الی دیموكرات حاجی مشیر+مامۆستا ساڵه‌ح قادر+قادر رێگه‌ی پێ نه‌ئه‌دان هه‌روا به ئاسانی ئه‌و سنوره كۆكۆیی+محه‌مه‌د حه‌مه سه‌عید»بووین‌و چۆڵ بكه‌ن .چونكه به الی عێراقه‌وه ئهوه چووینه باره‌گاكانیان له «ده‌ره توێ» هه‌موو ته‌نها پرۆپاگه‌نده‌ی ئێرانه بۆ چه‌واشه‌كردنی لێپرسراوه‌كانیان كه له‌وێ بوون له گه‌ڵمان هێزی سه‌ربازی عێراق كه سه‌ر قاڵی شه‌ڕی دانیشتن‌و دوو ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندییان سه‌ركردایه‌تی بوو-كاره‌ساتی كیمیابارانی كه «مه‌نسور ڕه‌شید هه‌ورامی +كاوه‌ی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی بارامی «بوون له گه‌ڵ «محه‌مه‌دی وه‌له‌د مشیر ل .)) 108
كێشی كۆماری ئیسالمی له‌و ناوچه‌یه نه‌ك ته‌نها الیه‌نه سیاسییه‌كان ،بگره له الیه‌كی دیكهوه كۆنترۆڵی جوڵه‌ی خێڵه‌كانی ناوچه‌كه‌شیان كردووه (( له پێشدا هه‌وڵماندا»حیزبه‌كانی دیموكرات‌و كۆمه‌ڵه«ی ئێران تێ بگه‌یه‌نین سنووره‌كه چۆڵ بكه‌ن‌و به‌ڵێنمان پێدان ئهم جموجۆڵه‌ی به هیواین لهم سنوره‌دا دژی ئه‌وان نابێ به‌مه‌رجێ به گوێمان بكه‌ن‌و هاوكاریمان بكه‌ن .داواشمان كرد ئه‌و ماوه‌یه‌ی ئێمه پێویستمان به‌و سنوره ههیه با خه‌ڵكی ئه‌وان له‌و ناوه‌دا هاتووچۆ نه‌كات .له‌و الشه‌وه بۆ عه‌شیره‌ته‌كان له چه‌ندین شوێن پاسه‌وانمان دانا ناوچه‌كه كۆنترۆڵ كه‌ین‌و نه‌هێڵین هاتووچۆی تێدا بكرێ بۆ ئهوهی هه‌واڵه‌كانمان ده‌رنه‌چێ له‌و عه‌شیره‌تانه‌ی سنووره‌كه پێك هاتبوون له «ایناخی+ امامی +كاڵشی +باوه‌جانی +به‌له‌بزانی +تاو گۆزی»كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل.)) 113 به‌ڕێز كاك شه‌وكه‌تی حاجی مشیریش له یاداشته‌كانیدا درێژهی پێ ده‌داو ده‌ڵێت ((كه ئێمه گه‌یشتینه دێی بوێن بۆ دواجار هه‌واڵمان نارد بۆ ئه‌و ده‌سته‌یه‌ی دیموكراتی ئێران كه‌ئیتر به‌به‌رییه‌وه‌نه‌ماوه پێویسته حسابی ته‌واو بۆ خۆیان بكه‌ن ،به‌اڵم ئه‌وان كه به‌هێزی خۆیانهوه شانازییان ئه‌كرد‌و ده‌وروبوریان باش قایم كردبوو ئه‌مجاره‌ش زۆر گرنگیان نه‌دابوو به‌م هه‌وڵه‌ی ئێمه ،له ڕاستیشدا چونكه هاتووچۆی خه‌ڵكمان به باشی قه‌ده‌غه‌كردبوو ،جگه له‌وه‌ش زۆربه‌ی جموجۆڵه‌كانمان به تاریكی شه‌و بوو بۆیه هه‌وڵێكمان النه‌بوو كه بیسه‌لمێنێ لهم ناوچه‌یه‌دا شه‌ڕێكی قوورس هه‌ڵگیرسێ ،واته هه‌مان زانیاری یان ههبوو كه حكومه‌تی عێراق هه‌ی بوو لهسهر ناوچه‌كه‌‌و له‌وه‌ش دڵنیابوون كه ئێمه به ته‌نیا جێیان ناهێڵین. ئێمه بۆ ئهوهی چاره‌سه‌ری كه‌م ته‌رخه‌می «دیموكرات»بكه‌ین .دوو ده‌فته‌ر وه‌ره‌قه‌ی خۆمانمان به «مۆری تیپی11ی هه‌ورامانی ینك»مۆر كرد‌و ئاماده كرد كه ئه‌گه‌ر هه‌ر الیه‌نێك‌و كه‌سێكی كوردی ئێرانی له كاتی شه‌ڕه‌كه‌دا ڕووبكه‌نه لێپرسراوه‌كانمان بۆ داوای یارمه‌تی یه‌كسه‌ر وه‌ره‌قه‌ی بۆ بكرێ بۆ ئهوهی تووشی گرتن‌و ده‌ردی سه‌ری نه‌بێ .به پێی ڕێككه‌وتنامه‌كه‌ی نێوان ئێمهو نوێنه‌رانی حكومه‌تی ئێران كه له كرماشان بڕیاریان لهسهر دابوو ،پێشتر واشمان كرد كه هه‌موو به‌رواری كۆنی لێ بدرێت بۆئه‌وه‌ی «حیسابی»بۆ بكرێت كه له كۆنه‌وه ئه‌و كه‌سه بڕیاری خۆی داوه ،ئهم وه‌ره‌قه مۆركراوانه‌مان دابه‌ش كرد بهسهر لێپرسراوی ره‌ِتله‌كان‌و باره‌گاكانی ناوچه‌كه‌دا به‌شێكمان نارد بۆ ناو شار الی ڕێكخستن بێت بۆ هه‌مان مه‌به‌ست- كاره‌ساتی كیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه به‌هاری -1988شه‌وكه‌ت حاجی مشیر ل.)) 120
چاوپێکەوتن
ژمار‌ه ( )٤٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
شۆڕش‌و دوایین مرۆڤ
7
دیمانەی گۆڤاری دەنگی کورد لەگەڵ جەلیل ئازادیخواز
به‌ریز ئازادیخواز ،زۆر جار گوێبیستی چه‌مكانێك وه‌كوو شۆڕش ،بزووتنهوه، بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،بزووتنهوهی كرێكاری ،رزگارید‌هر‌و ...ده‌بین ،ئه‌و پێناسانه‌ی كه‌‌بۆ شۆڕش ،بزووتنه‌وه‌‌و چه‌شنه‌كانی بزووتنه‌وه‌‌هه‌ن كامانه‌ن؟ ئایا شۆڕشه‌كانی دوایی باكووری ئافریقا‌و رۆژهه‌اڵتی ناڤین ،نموونه‌گه‌لێك بۆ پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ی تیۆرییه‌كی فۆكۆیاما كه‌‌كۆتاییه‌كانی ده‌یه‌ی 80ی زایینی به‌‌كۆتایی شۆڕشه‌كان ده‌زانی نهبوو؟ لهراستیدا پێناسکردن‌و پۆلینی ئهم واژه‌و ده‌سته‌‌وژانه‌ی که‌‌باستان کردوون وهک، بزوتنه‌وه‌کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان. بزوتنه‌وه‌و، شۆڕش ،مه‌وداو ده‌رفه‌تێکی زۆر زۆرتر ده‌خوازێت وهه‌رکام له‌مانه‌‌بۆخۆیان هه‌ره‌زۆریان ومشتومری دژواری له‌‌سه‌ره‌وهیچکات کۆده‌نگی خاوه‌ن رایانی بواری کۆموڵناسی وکۆمه‌ڵناسی ڕامیاریان له‌سه‌رنه‌بوه‌وه‌ونیه .به‌الم وهک سه‌ره‌تایه‌ک بۆ چوونه‌ناوبابه‌ته‌که‌‌و کردنه‌وه‌ی ده‌رگای باس وڕاگۆڕینه‌وه‌کان هه‌و ڵده‌ده‌م به‌‌کورتی وگوشراوی هه‌ندێ له‌‌باوه‌ڕپێکراوترین پێناسه‌کان بۆ ئهم چمک وزاراوانه‌‌ده‌ربڕم. که بزوتنه‌وه‌ی کۆمهاڵیهتی له‌وده‌سته‌‌واژانه‌یه له‌یه‌که‌م بیستن‌و ره‌نگدانه‌وه‌دا ساناوبێگرفت ودێته‌‌به‌رچاوبه‌اڵم ده‌نوێنی خۆی به‌‌پێچه‌وانه‌‌وه‌‌پێکهاته‌یه‌کی گه‌لێک دژواره‌و له‌‌پێناسه‌کردنو پۆلێنکردنیدا کۆیه‌کی هه‌ره‌زۆر ناهاوده‌نگی وجیاوازی راهه‌یه‌‌ئه‌م ده‌سته‌‌واژه‌یه‌‌ئاماژه‌یه‌‌بۆ هه‌وڵ وتێکۆشانیکی نه‌‌پساوه‌که‌له‌‌الیه‌ن چهند که‌س وکه‌سان‌و تاقمی کۆمه‌ڵه‌وه‌‌ده‌درێت بۆئامانج یا ئامانج گه‌لیکی هاووبه‌ش .زۆربه‌ی کات ئهم ئامانج یا ئامانجانه‌‌ده‌توانن به‌‌ره‌وبه‌ریانێکی زۆر له‌‌پاراستن وهێشتنه‌وه‌‌یا لهناوبردنو گۆڕینی کۆیه کی زۆر له‌‌پێکهاته‌‌کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان بڕۆن .یا هه‌وڵی کهسان بۆدابینکردنی له‌‌ژیاندا تازه‌له‌‌رێکخستن جۆرێکی یانه‌زمێکی تازه‌‌له‌‌ژیاندا .هه‌وڵ بۆ دابینکردنی جۆرێکی تازه‌‌له‌‌ڕێکخستن بۆژیان دوورله‌‌مه‌ترسی وده‌ڵه‌ڕاوکێ‌و به‌الدا چون نیه ،بۆیه‌‌ریسککردن یه‌کێکه‌‌له‌‌تایبه‌ت مه‌ندی‌و فاکته‌ره‌‌بگۆڕه‌کانی ڕوونه‌‌له‌م بزووتنه‌وه‌کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان. بوارو پێکهاته‌دا باو‌و نه‌ریته‌‌تایبه‌ته‌کان، سه‌رکردایه‌تی وبه‌‌ڕێوه‌به‌‌رایه‌تی ،رێکخستن ودابه‌شکرنی کار ،به هاکان وکلتوری تایبه‌ت گرنگی شیاوی خۆیانیان ههیهو هه‌وڵده‌ده‌ن که‌‌له‌‌په‌یوه‌ندی وله‌‌چاو ڕابردودا وه‌له‌‌ڕه‌وتی ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تیدا شێوه‌یه‌کی نوێ‌و تازهو باشتروپێشکه‌وت تر بێنه‌‌گۆڕێ. پێیان له‌کۆمه‌ڵناسان هه‌ندێ وایه‌که‌ده‌كڕێت بزوتنه‌وه‌کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان به‌‌سێ تایبه‌تمه‌ندیدا بناسرێن که‌‌بریتین بزوتنه‌وه_2بابه‌تی له_1شوناسی هه‌وڵبۆدراو _3بمونه‌یه‌کی کۆمهاڵیهتی که‌‌پێشنیاری ده‌که‌ن .مه‌به ست له‌‌شوناس ناسینی هه‌ناوی بزوتنه‌وه‌‌که یه‌‌و ئهوهی که‌‌زمانی چ که‌سانێکه .شوناس ویستی وشوناس خوازی بابه‌تێکی گرنگی بزوتنه‌وه‌‌کۆمه‌اڵیه‌‌تیه‌کانه‌‌بۆ ناسینی هه ناوو ئاراسته‌‌که‌‌ی وزمان حاڵبوونی کهسان. ووشهی شۆڕش لهراستیدا له‌‌سه‌‌ده‌ی هه‌فده‌هه‌‌م داوه‌‌ک زاراوه‌‌یه‌کی رامیاری به‌کارهات وجێگای خۆی کرده‌وه‌‌به‌‌واتای گه‌‌ڕانه‌وه‌‌بۆ شوێنی سه‌ره‌تا وجیگای یه‌که‌م revolutionوگه‌ڕانه‌وه‌‌بۆ نه‌زمی پێستر دیاریکراو ،واته‌‌گه‌‌شتن به‌ئه‌و ڕوانگه‌‌وئاراسته‌‌و پێکهاته‌‌یه له‌‌کۆئه‌ندامی هیکه‌لێکی داڕیژراو که‌‌پێستر‌و له‌‌ئاسۆی ئاخێزگهیهکی هزری دیاری کراوه‌وه‌‌بڕیاری بوون دره‌ستکردنی دراوه .لێره‌وه‌ئایدۆلۆژی رکێف کێشی شۆڕش‌و ئاراسته‌‌کانیه‌‌تی وجمانه‌‌به‌ره‌وو بوونێکی زووتر دیاریکراو وسه‌لماو که‌‌هه‌موو گۆران وهه‌وڵه‌کان
پیناسه‌‌ده‌کات‌و دهبێت لهم ئاقاره‌دا ڕووبده‌ن وسه رهه‌ڵبده‌ن .به‌‌روویه‌کی تردا شۆڕش واته‌‌هه لگه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌واوی دهسهالتو ده‌وڵه‌ت ونه‌زمێکی پێشتر به‌‌ڕێگای هه‌‌لته‌کانی به‌‌ته‌واوی ئهم بوونه‌‌و جێگیرکردنێکی دیکه‌ی سه‌ره‌پا جیاواز، له‌‌رێگای زبرو زه‌بروزه‌نگه‌وه‌‌شۆڕش یا ئینقالب ڕووبه‌رێکی تره‌‌له‌‌بوونی پێکهاته‌ی کۆمهاڵیهتی که‌‌له‌‌ڕێسه‌وه‌‌له‌گه‌ڵ بوونی ئه‌وی پێش خۆی جیاوازوو هیچ رووبه‌رێک له‌‌بوون بۆمانه‌وه‌ی ئه‌وی پیشتر نا‌ێڵێته‌وه‌‌وله‌‌راستیدا قایل به‌‌بوونی هیچ جۆره‌ی ئه‌‌ونیه .به‌‌ڕامان له‌‌میژووی شۆڕشه‌کان‌و میتۆدیان ناسینی ئهم میتۆدانه‌‌ده‌کرێت که‌‌شۆڕشه‌کان به‌‌دووجۆر ده‌سته‌‌به‌ندی بکرێن که‌‌بریتین له؛ شۆڕشه‌‌کالسیکه‌کان -شۆرشه‌‌مۆدێرنه‌‌کان. شۆڕسه‌‌کالسیکه‌کان بریتین له‌به‌‌کارهێنانی به‌کاروزبروتوندوتیژبۆبه‌‌مه‌به‌ستی زۆری درووستکردنی گۆڕانکاری هه‌راوبنه‌ڕه‌تی ده‌سه‌التداری نیزامی له‌پێکهاته‌‌و کۆمه‌لگایه‌کدا .به‌‌مه‌به‌ستی دروستکردنی نیزامێک لهسهر بنه‌مای یاسایه‌کی بنه‌ڕه‌تی تازه‌‌یا به‌‌به‌‌سێوه‌یه‌کی گشتی ڕه‌خساندن ودامه‌زراندنی نیزامیکی دیکه ی کۆمهاڵیهتی که دیسان بیرو ئه‌ندێشه‌‌و ئاخێزگهیهکی ئاوه‌زی پیشتر رکێف کێشی ده‌کات .شۆرش گۆڕانێکی چلۆنایه‌تی قووڵی بنه‌مایی ووه‌رچه‌رخانیکی گه‌وره‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیه‌‌له‌‌ژیانی کۆمه‌ڵگایه‌کدا . شۆڕشی مۆدێڕن ونۆژه‌نکردنه‌وه‌ی بریتیه له‌‌ڕیفۆرم ئابوری له‌‌بواره‌کانی هه‌راوبنه‌‌ره‌تی وکۆمه‌اڵیه‌تی وکلتوری وفێرکردن‌و بارهێنان وڕووبه‌ره‌کانی ئیداری وڕامیاریدا به‌‌که‌ڵک وه‌رگرتن له‌‌میتۆده‌‌زانستی وتکنۆلۆژیه‌کان. زۆربه‌ی نوسه‌ران سۆڕشیان له‌بۆ ئه نجامی ئهم بڕگه‌‌به‌کارهێناوه .واته‌‌گۆڕانی له‌پرو بنه‌مای وهه‌راو سه‌ره‌کی له‌‌بارودۆخی ڕامیاری وکۆمه‌الیه‌تی دا ،کاتێ ڕووده‌دات که‌‌حکومه‌تێکی ئاماده‌‌وڕسکاو کۆمهاڵیهتی به‌‌پێشینه(نه‌زمێکی وحقوقی) له‌‌کوتوپڕداو زۆرجار به هۆی هێزو زۆره‌وبه‌‌شێوه ی زبروبه‌‌زه‌بروزه‌بگ بگۆڕدریت لهالیهن هێز یا ده‌‌سه‌اڵتێکی دیکه‌‌وه .شۆڕشی کلتوری وڕه‌گه‌زی‌و الوان‌و هتد هه‌رچه‌نده‌‌هه‌ڵگری گۆڕانکاری بنه‌‌ڕه‌تیش بن چونکه‌‌ئارام وزه‌مه‌ن گرن به‌‌زاراوه‌ی شۆڕشی بیست وچوار عه‌یار پێناسه‌‌ناکرێن .دیاره‌‌که‌‌ئه م باس‌و باباته‌‌زۆر زۆرتر هه‌ڵده‌کرێت‌و کۆیه‌‌راو پۆلێن‌و پێناسی جیاوازی دیکه‌‌هه‌ن له‌‌باریه‌‌وه‌‌به‌‌اڵم هه‌‌مکات ههم چۆنیهتی باڵوکراوه‌که‌‌له‌‌مه‌‌زیاتر مه‌وداناده‌ن . کۆتای مێژوو ،دهستهواژهی تیۆری فۆکۆیاما بوو که‌‌پاشان له‌‌کتێبیکدا به‌‌ناوی (کۆتای مێژووودواین مرۆف) باڵوکرایه‌وه‌‌له‌‌راستیداو وهک خۆی ده‌‌لێت به‌‌رئه‌نجامی هزری هگل‌و مارکسه‌‌که‌‌هه‌رکام به‌‌لۆژیکێ باس له‌‌ئه‌م دوای هاتنه‌‌و به‌‌ئه‌نجام گه‌شتنه‌ی مێژووده‌که‌ن. فۆکۆیاما خۆی له‌‌وتاری(دوای کۆتای مێژوودا) ده‌لی(:لیمگه‌رین بابه‌‌پرسێک ده‌ست پێبکه‌‌م ،کۆتای مێژوو چێ بوو ؟ ئهم ده‌سته‌واژه‌‌له‌‌راستیدا هینی من نهبوو، دهستهواژهی هگڵ یاباشتره‌‌بڵێم خاوه‌نی ئهم ده‌سته‌‌واژه‌‌مارکسه ،هگڵ یه‌که‌م مێژووزان‌و فه‌یله‌‌سوف بووکه‌‌مێژووی مرۆفی وهک ره‌وه‌ندێکی یه‌کگرتووی ڕووبه‌‌پێش دیت. هگڵ ئهم پێشکه‌‌وته‌ی به‌‌ڕوونبوونه‌وه‌ی به‌رده‌وام وله‌سه‌رخۆی لۆژیکی مرۆف ده‌زانی که‌‌سه‌ره‌نجام ده‌گاته‌‌هه‌وارگه‌ی ئازادی له‌‌جیهاندا .گریمانهی مارکس زۆرتر بنه‌مای ئابووری بوو ،که‌‌گۆڕانی ئامێری به‌رهه‌مهێنانی له‌‌ڕه‌وتی زه‌مان وژیان وکۆمه‌لگای مرۆفایه‌تیدا ده‌‌دیت. سه‌ره‌تا مرۆفی شکارچی‌و پاشان گشتوکاڵی‌و کۆکه‌ره‌وه‌‌ودواتر پیشه‌‌سازیی. که‌‌وا بوو گریمانهی کۆتای مێژوو تیۆری مۆدیرنیزاسوێن بوو ،که‌‌پرسی سه‌رئه‌نجام مۆدیرنیزاسوێن به‌‌کۆێ ده‌گاتی بیره هێنایه‌‌پێشه‌وه .زۆرێ له‌‌رووناک پێشره‌وه‌کان لهماوهی بالوبوونه‌وه‌ی مانیفێستی کۆمۆنیستی مارکس وئنگلس دا لهساڵی 1848تا کۆتای سه‌ده‌ی بیسته‌م باوه‌ڕیان وابوو که‌‌مێژووکۆتاییه‌کی
وره‌وه‌ندی به‌‌به‌ریان هه‌یه‌‌که‌‌کۆتای مێژوودێنیت وسه‌رئه‌نجام ده گاته‌‌ئامانج شاری کۆمۆنیستی .ئه‌مه‌‌قسه‌‌و داوای من نهبوو ،داواو ڕای کارڵ مارکس بوو، ڕوانگه‌‌یه‌کی ساکار که‌‌من به‌وه‌وه‌‌ده‌ستم پێکرد ئه‌مه‌‌بووکه‌‌دوای ساڵی 1989وانه ده‌‌هاته‌‌به‌رچاوکه‌‌وابێت ،شوێنی که‌‌ڕه‌وه‌ندو به‌ریانی مێژووی مرۆف بۆ کۆتای ملی ده‌نا ئامانج شاری کۆمۆنیستی نهبوو، بووکه‌‌مارکسیسته‌‌کان به‌‌لكوشوێنێ پێیان ده‌‌گوت دیموکراسی بورژه‌وازی. باشترو وانه‌‌ده‌هاته‌‌به‌رچاوکه‌‌نمونه‌یه‌کی به‌رزتری کۆمهاڵیهتی سه‌رهه ڵبدات جگه‌‌ئه‌م پێکهاته‌‌و نه‌زمه‌ی که‌‌دوو بنه‌مای سه‌رکی ئازادی‌و به‌رابه‌ری له‌‌هه‌‌ناودا ههبوو} »، دیموکراسی بوژه‌ووازی :. فۆکۆیاما زۆر ساکارو خۆش بینانه‌‌پێی وابوو که‌‌له‌‌دوای جیهانی کۆمۆنیستی یا پاش هه‌ره‌سی ئۆردوگای ڕۆژههاڵتی سۆسیالیزم ونمونه‌ی ئازمونکراوی ئیتر دنیایه‌کمان دهبێت که‌‌تیایدا دیموکراسی ومافی مرۆف وسیسته‌می سه‌رمایه‌‌و بازاری ئازاد فه‌رمانڕه‌واده‌بن‌و ده‌بێته‌‌ته‌نیا ڕیگاوڕه‌وشێ که‌‌سه‌رئه‌نجام هه‌موو واڵتانی دنیا پیدا ده‌ڕۆن ،ئیتر له‌‌جیهاندا شه‌ڕی گه‌وره‌‌ڕوونادات ومرۆفایه‌تی به‌‌مانی ته‌واوی ووشهی هگڵی یا مارکسی ده‌گاته‌‌کۆتای میژوو .ڕوونه‌‌که‌‌مه‌به‌ست له‌‌کۆتای میژوو له‌‌جیهان زه‌ینی فۆکۆیامادا دابین بوون وجێگیر بوونی دیموکراسی لیبراڵییه‌‌له‌‌هه‌‌موو گێتیدا .هه‌ندێ ڕایان وایه‌‌سه‌رمایه‌‌داری له‌‌ڕێگای ئه‌قاڵنیه‌‌و جیهانگیری ئه‌‌قاڵنیه‌‌وه‌‌جیهان گیربوونی خۆی دهستهبهر ده‌کات ،دیموکراسی وهک ڕه‌وشی ئهم ئه‌‌قاڵنیه‌‌ت‌و جیهانی بوونه‌وه‌یه‌‌ده‌‌ناسێنن. شه‌ڕ زه‌بروزه‌نگ‌و هه‌ڵته‌کاندنی دهسهاڵتو کۆڕینی کۆئه‌ندامی هیکه‌لێلی کۆمهاڵیهتی شۆرشی له‌‌ڕیگایه‌‌وه‌‌پرۆسه‌‌وپرۆژه‌ی کالسیکه‌‌و هه‌ر لهم ڕوانگه‌‌شه‌وه‌‌فۆکۆیاما ئهنجام گیری ده‌کات که‌‌قۆناخی شۆرشه‌کان بهسهر چوون .زۆر درێژهی نه‌‌بووکه‌‌هانینگۆن به‌‌تیۆری لیکدانی شارستانیه‌کان واڵمی یامای دایه‌‌و ئهم خۆش خه‌یاڵییه‌‌که‌وته‌‌به‌ر ڕه‌خنه‌‌ی جدی‌و واقعی ئاوه‌ژووی خۆی . بێ گومان له‌بزووتنه‌وه‌‌رزگارید‌هر‌و دژه‌‌دیكتاتۆره‌كاندا ،زۆربه‌ی چین‌و توێژه‌كان به‌شدارن ،هه‌ركامه‌یان به‌‌قورسایی خۆیان شوێندانه‌رن ،توێژی الو وه‌كوو هێزی كارا‌و ئه‌كتیڤی ئهم بزووتنه‌وه‌گه‌له‌‌پێناسه‌‌ده‌كرێت ،توێژێك كه‌‌قورسایی خه‌بات‌و تێكۆشانه‌كه‌‌زۆرتر لهسهر شانی ئهوه ،هۆكاری ئه‌مه‌‌چییه ،ئه‌گه‌ر بكرێت پێناسه‌یه‌ك له‌‌الو ،ئه‌ركه‌كانی‌و دهورو شوێنی له‌‌گۆڕانكارییه‌‌سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا بۆمان بكه‌ن؟ هاوبهشی دهسهاڵت وپێناسه‌‌کردنی توانیه‌کان نیشاندانی لێهاتووی‌و هه‌‌ویاوهه‌وڵی ئه‌‌وتوویژه‌‌کۆمه‌الیه‌تییه‌‌که‌‌پێی ده‌ڵین الو .الوان و پێکهاته‌ی فکری ودۆخێکی کۆمهاڵیهتی که‌‌تیادا ده‌ژین ڕیسککردنه، گۆڕان‌و گرێدراوه‌ی دۆخی له‌‌هه‌ڵوه‌شانه‌‌وه‌ی نه‌‌ترسان هه‌‌نووکه‌‌وده‌قنه‌‌گرتنی به‌‌په‌ریز لهئاست ێستادا له‌‌تایبه‌ت مه‌ندیه‌کانی الون .الو نه‌‌وه‌یه‌کی نوێیه‌که‌‌له‌‌پیکاته‌ی دهسهالتو ده‌وڵ هت‌و هێزو داهاتداخوایاری به‌ش‌و ده‌وری خۆیه‌تی ،بۆ به‌یه‌نجام گه‌شتنی ئهم ره‌وته‌‌بێگومان ئامادهبوونی الو له‌‌هه‌مووڕه‌هه نده‌کانی ژیاندا پێویسته .لهم ڕه‌ووته‌‌دا گۆڕان‌و گۆرانی بێ پسانه‌وه‌‌دۆخی خوازیاری الوانه ،الوان ژیانی گۆمه‌‌الیه‌تی به‌‌ڕۆڵی خۆیانه‌وه‌‌ده‌ناسن‌و پێناسه‌‌ده‌که‌ن ئاساییه‌‌که‌‌له‌م بواربه‌دا هه‌وڵ بۆ خولقاندن‌و ناساندنی ئۆبژه‌کانی خۆی ده‌بێته‌‌ئاراسته‌ی سه‌ره‌کی‌و وه‌ستان لهبهرامبهر یا هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی هه‌موو به‌ها گشتی وئۆبژه‌کانی نه‌وه‌ی پێشتر وستی الوانه .گۆڕان بهجۆرێک نوێخوازی‌و دابڕانه‌‌له‌‌به‌شێکی هه‌ره‌زۆری ڕوانین‌و وێناکردن وکلتور لهم خیهانه‌‌بیزۆو بگۆره‌دا. دیاره‌‌که‌‌قه‌تیسکردنی ژین‌و ژیهانیش له‌‌ڕێگای
ته‌نیا ڕوانگه‌و بۆ چوونێکه‌وه‌‌نه‌‌گونجاوه، نه‌‌پساوه‌ی ره‌وتێکی ره‌نگه‌‌گۆران ئاراسته‌‌ئێستاو که ره‌خنه‌‌بێت چاالکی هیزی هه‌نووکه‌‌ده‌کرێت. کۆمه‌ڵگا هه‌میشه‌‌ئ هو‌هیزه‌یه‌که‌‌خوازیاری پێگه‌ی به‌هۆی کۆرانکاریه‌‌الوانیش کۆمهاڵیهتی وباری ژیان وتێروانینیان بۆ ژیان یه‌ک له‌‌چاالک ترین هیزه‌ئاماده‌کانی ژیانی کۆمهاڵیهتی کۆمه‌ڵگان .کۆمه‌لگای ئه‌مرۆ به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی زانیاری‌و راگه‌یاندن‌و گوێزرانه‌وه‌ی خیرای هه‌واڵ وزانیاری‌و ده‌سته‌‌به‌ربوونی خیرای زانیاری وهه‌‌وال‌و ئازادبوونی الو له‌کۆیه‌‌له‌‌په‌یو دیکه‌‌که‌‌جین‌و ه‌سته‌‌کۆمه‌له‌یانتیه‌کانی تویژه‌‌کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی دیکه‌‌هه‌یانه‌‌زۆرتر ئاماوده‌‌وپه‌روه‌رده‌ی ئهم دۆخ‌و ههل ومه‌رجه‌یه .شۆرشی زانیاری‌و ته‌کنۆلۆژیا راسته‌‌وراسته‌‌کاریگه‌ری خیراو راسته‌وخۆی لهسهر الوان ههیهو الوان خۆیان کرۆکی ئهم گۆرانکاری‌و ده‌‌سکه‌وه‌تانه‌ی سه‌رده‌می نوین .کۆمهڵگای ئه‌مرۆ به‌‌پیی باری پیشکه‌وت‌و گه‌شه‌ی زانست‌و ته‌کنۆلۆژیا وژیانی مۆدیرن وه‌‌له‌‌هه‌مانکا تیشا گرنگتر له‌‌مه‌برین‌و به‌رباڵوبوونه‌‌وه‌ی خوێندن‌و هاوکاتیش چوونه‌‌سه‌ره‌وه‌ی ئاستی ژیان‌و چاوه‌روانیه‌کانی ژیان‌و سهرههلدانو دروست بوونی تاقم وده‌سته‌‌وگروپه‌‌هاو به‌رژه‌وه‌ندی وپیشه‌‌وره‌گه‌زیه‌کان ئیستا ئیتر بووه‌ته‌‌کۆمه‌لگایه‌کی تۆری وهه‌رکام لهم ناوه‌ندو تاقمانه‌‌به‌‌ناسینی خواست وبه‌رژه‌وه‌ندی خۆیان‌و ئاسۆ وئاراسته‌ی ویسته‌کانیان له‌‌جوالن‌و تاودانی کۆمه‌لگاو سازدانی شه‌پۆل وبزاوته‌‌کۆمه‌الیه‌تیه‌کاندا به‌‌رچاون ،له‌‌کۆی ئهم پرۆسه‌یه‌‌شدا الوان وهک چینی خولقینه‌‌ری ئیده‌و خوازیاری ژیانی باشتر ئاماده‌ن ،ئهم ئاماده‌‌بونانه‌یه‌‌که‌‌غیابی هێزه‌سیاسی‌و حیزبه‌کانی پرکردۆته‌وه‌و ره خۆیان ئهم رۆله‌‌ده‌بینن .یه‌ک له‌‌فاکته هه‌ره‌‌گرنگه‌کانی سه‌رهه‌ڵدانی بزوتنه‌وکۆاڵیه شۆڕشه‌‌کۆمه‌‌الیه‌‌تیه‌‌کان یا تیه‌کان زانست‌و تکنۆلۆژیاییه ،ئه‌مرۆ ئهم فاکته‌ره‌‌گرنگه‌‌خولقێنه‌ری زۆر رووداوی گرنگه‌‌و هه‌وێنی زۆر گۆرانی ههراو بنه‌ڕه‌تی کۆمه‌الیه‌تییه .الوان لهم به‌‌ستینه‌دا بهشی شیریان ههیه ،پرۆسه‌ی گۆران له‌‌راستیدو هیزی جوالنی خۆی به‌‌راده‌‌یه‌کی بهرچاو له‌‌دینامیکیتی الو دهگریت ئهم رۆه، باشترین نمونه‌ی ئهم راستیه‌‌گۆرانه‌کانی ئامادهبوونی توونه‌سه‌‌که‌‌بی میسرو حیزب‌و ئۆپۆزیسوینی کارا لهالیهن به‌رجه‌ستیه‌ی الوانه‌‌وه‌‌کرایه‌‌واقعیه‌تی هه‌نووکه‌ی سه‌رده‌م .له‌‌هه‌رجیهان ژینیکدا الوان په‌راوێزبن ئه‌و جیان ژین‌و کۆمه‌لگایه‌‌نا ته‌ندروسته‌‌وله‌‌به‌رده‌م گۆرانکاری قوول‌و بنه‌ره‌تیدایه .زانست ،ته‌کنۆلۆژیا ،خیرای گواستنهوهی زانیاری وهه‌وڵ وکۆمه‌لگای تۆری وخوازیاری به‌سداربوون لهدهسهالت وویناکردنی داهاتووبه‌‌روانگه‌‌ی الوانه‌‌وه‌‌که‌‌بێ شک نوی‌و تازه‌یه‌‌به‌‌رپرسایه‌تی‌و ئه‌رکی ئامادهبوونی زۆرترو به‌رجه‌سته‌‌تر‌و ههراو تری خستۆته‌‌ئه‌ستۆی الوان‌و الونیش نیشانیان داوه‌که‌‌ده‌یانه‌‌وێت لهئاست ئهم ئه‌‌ر ک‌و گۆرانکاریانه‌‌دا بن. الوان گیانێک‌و هه‌ست وئه‌ندیشه‌‌یه‌‌کی کۆمه‌لگاو لهئاست ده‌قگرتوویان گۆرانکاریه‌کانیدا نیه‌‌ده‌زانن بۆ دهستهبهر بوونی ڕۆلیان له‌‌دروستکردنی ژیان‌و داهاتوودا له‌‌کۆمه‌لگادا به‌‌سراوه به‌‌کۆرانی وه ژیانی کۆمه‌الیه‌تی‌و گۆرانی سیسته‌‌مه بۆیه‌‌له‌‌گۆران ناترسن‌و ریسک ده‌که‌ن ویه‌ک له‌‌هیزو فاکته‌ره‌‌هه‌ره‌‌به‌‌رجه‌سته‌کانی کۆران‌و شۆرشه‌‌کۆمه‌الیه‌تیه‌کانن. دۆخی ئیستای جیهان دۆخیکه‌‌که‌‌درکه‌وتن‌و بهرجهستهبوونهوهی الوان‌و نواندنی رۆلیانی بۆ ئافراندنی ژین وجیهانیکی باشتر ههموار کردووه ،پێده‌چیت ئیتر نه‌‌گونجاوه‌‌که‌‌هیزی خولقان‌و داوای هاوبهشی ئهم تووێژه‌‌ئاکتیفه لهدهسهاڵتدا بخرێته‌‌په‌راوێزه‌وه. هه‌روه‌ك ئاگادارن شۆڕشه‌كانی ئهم دواییه ،به‌‌جۆرێك جیاواز بوون ،بهتایبهت لهبواری رێكخستنی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كه‌م ره‌نگ بوونی ده‌وری پارته‌‌سیاسیه‌كان وه‌كوو پێشه‌نگایه‌تی ئهم شۆڕشانه،
به‌‌جۆرێك پارت‌و الیه‌نه‌‌سیاسیه‌كان به‌‌دوای شه‌پۆلی ناڕزایه‌تی خه‌ڵك كه‌وتن ،ئهم راستیه‌مان له‌‌توونس ،میسرو لیبی‌و شوێنه‌كانی دیكه‌‌بینی ،ههروهها پێشه‌نگایه‌تی ئهم شۆڕشانه ،الوان ده‌یانكرد ئه‌مه‌‌له‌میسردا زه‌قتر بوو؟ ئه‌مه‌‌بۆچی ده‌گه‌ڕێته‌وه؟ فاكته‌ره‌كانی پێوه‌ندیدار به‌م مه‌سه‌له‌یه‌وه‌‌چی بوون(دوری تیكنۆلۆژیای پێوه‌ندییه‌كان)؟ به‌ڵی بهراستی هه‌ستانه‌‌وه‌‌وڕاپه‌‌ڕینه‌کانی ئهم دوایانه‌‌زۆر جیاوازن ،من وای به‌‌باش ده‌زانم تۆزێک به‌‌په‌رێزه‌وه‌‌ئه‌م روداوانه‌‌ناوزه‌د بکه‌ین ،هه‌ر له‌به‌رئه‌وه‌‌من واژه‌ی راپه‌رین بۆ ئهم رودواونه به‌‌باشتروله‌بارتر ده‌زانم. ده‌زانین که‌‌کۆمه‌ڵگای تونس کۆمه‌ڵگایه‌کی الوه ،ئهم کۆمه‌ڵگا الوه‌‌به‌‌ڕیژه‌یه‌کی زۆر خوێنده‌وار وکراوه‌یه ،کۆیه‌کی زۆر له‌‌خه‌ڵک وجه‌ماوه‌ری تاراده‌یه‌ک ده‌ستیان به‌‌ئینتر نێت راده‌گه‌یشت وده‌گات .یا باشتروایه‌‌بڵین مۆدیرنیزاسوین ئاماده‌‌بوونێکی به‌رچاوی لهم کۆمه‌لگایه‌دا ههیه ،ره‌هه‌نده‌کانی ژیان لهبهردهم گۆرانی نویدان یا له‌‌پرۆسه‌ی مۆدیرنیزاسویندا نوی بونه‌وه‌ته‌وه .ساویلکانه‌یه که‌‌والیک بدرێته‌وه که ئامادهبوونی ئابووری سه‌رمایه‌‌داری‌و جیهانی مۆدیرن له‌‌له‌والتانی ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی جیهانی هه‌ره‌‌مۆدیرندا کۆمه‌الیه‌تی وپه‌یوه‌ستی پیوه‌ندی لیناکه‌ویته‌وه ،یانی کۆپه‌یوه‌ندیه‌کی کۆمه‌الیه‌تیش سازنادات ،جیهانی ئه‌مرۆ جیهانی زنجیرو ئه‌لقه‌‌یه‌‌که پیوه‌ندیه‌کی هه‌مه‌الیه‌نیه‌ی دیالیکتیکی پیکه‌وه‌هه‌یه، کۆی پروسه‌ی ژیان وگۆرانکاریه‌کانی کاریگه‌ری له‌سه‌ریه‌ک ههیه ،هه‌رچه‌نده‌‌و ره‌نگه‌‌ئه‌م کاریگه‌ری‌و لیکه‌وتنانه‌وه‌ی له‌‌شوێنێکه‌وه‌‌بۆ شوێنیکی دیکه‌‌جیاوازبیت ،که‌‌بێگومان جیاوازیشه .جیانی ئه‌مرو بهمانایهک جیهانی ئنفۆرماتیکه ،لهم جیهاندا‌و له‌‌گۆمه‌لگایه‌کی وهک تونسدا پیکهاته‌ی ده‌سه‌الت وسیسته‌می سیاسی واڵت لهسهر مۆدیلی جیهانی پێشترو کۆن دامه‌زراوه‌‌سه‌رکردایه‌تی‌و سیسته‌می ئابوری وکلتوری والت بهمانایهک ئوتوبوسییه‌‌واته‌‌بنه‌ماڵی دهسهاڵت لهسهر بنه‌مای خوین وپه‌یوه‌ندی وه‌فاداری کویرو به‌رژه‌وه‌ندی خواز ئه‌گه‌ر وئیمکان وداهات‌و شوین وجیگاو پله‌‌وده‌سه‌اڵتی دابه‌‌شکردووه ،الوان له‌‌په‌راوێزو ئۆپۆزیسوین په‌رته‌وازه‌و الوازه ،دهسهاڵت هه‌موو ئاسۆی ئه‌ندیشه‌ی خۆی ئاراسته‌ی لهناوبردنو وێرانکردنی ئۆپۆزیسوێن کردووه ،کلتوری دیموکراسی سیاسی وئابوری ئازاد به‌‌مانای که‌لیمه‌‌نییه‌‌ئه‌م پرۆسه‌‌ده‌سه‌التی سه‌رمه‌ست کردوه ،گه‌شه‌ی کۆمه‌ل‌و الوان‌و پیکهاته‌‌کانی کۆمه‌لگای توری له‌‌گه‌شه‌یه‌کی ئۆرگانیکا هه‌یکه‌لی کۆمه‌ڵگا له‌به‌ر دهگریت ،تاقمه‌‌ره‌گه‌زی‌و پیشه‌ی وهاو به‌رژه‌وه‌نده‌کان ئاماده‌‌ده‌بن‌و خوازیاری رول‌و به‌ش وژیانن که‌‌زۆرینه‌‌ی هه‌ره‌زۆری ئه‌مانش مه‌کۆی تویژی الوانن .له‌‌مدۆخه‌دا دیاره‌که‌‌حیزبه‌‌ناسراوبه‌‌پێشینه‌کان به‌هۆی سه‌رکوتانه‌وه‌‌و دابرانیان له‌‌کۆمه‌ڵگا ناتوانن له‌‌چڕکه‌ساتی هه‌‌ستان وڕاپه‌رین دا رۆلی شیاوی خۆیان بنوێنن ،ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌‌دواکه‌وتن‌و جیمانی حیزبه‌کان ئهم بێت راسته ،به‌اڵم لهراستیدا حیزب گه‌الله‌ومیکانیزمێکه‌‌بۆگۆران به‌رنامه‌و وباشتر بوونی باری گوزرانی ژیانی کۆمه‌ڵگا .زۆرینه‌‌ی کۆمه‌لگا کانی ئه‌مرۆی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و جیهانی به‌‌زۆرینه موسڵمان ئازادی‌و دیموکراسی ومیدیای یازادو ئازادیه‌کانی ڕیکخستن‌و کۆبوونه‌وه‌‌وحیزب وخۆپیشاندان سه‌ربراو سه‌رکوتکراوه‌‌تیایاندا. زۆرینه‌‌یان یاخاوه‌نی دهسهاڵتی نه‌ریتی بنهماڵهو پاشاو سه‌رۆک هۆزه‌کانن که‌‌ئیستا به‌‌رواله‌تی شاو سه‌رکرده‌‌خۆیان ده‌نوینن، یا کۆمه‌ڵی سیمای ده‌ورانی شه‌ری سه‌ردو سه‌رکرده‌کانی شۆڕشه‌‌به‌‌رواله‌ت چه‌په‌کان سه‌رکردایه‌تیان ده‌که‌ن که ئه‌قڵیه‌ت‌و میتۆدی کارردنی سیاسی هه‌‌ردووالیان ئه‌مرۆالی الوان واڵم ده‌ره‌وه‌ی ژیان وبارودۆخی کۆمه‌الیه‌تی نیه.
...بۆ ل ١١
6
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
ئابوری ئێران ل ه ساڵی 1389
دیدار
دیدارو چاوپێکەوتنی سکرتێری گشتیی کۆمەڵە لە گەڵ پارلەمانتاران و نوێنەرانی دەوڵەتی نۆروێژ
له‌مساڵدا ك ه له‌كۆتاییه‌كه‌ی نزیك ده‌بینه‌و‌ه ئابلۆقه ئابوریه‌كان‌و پالنی «هه‌ده‌فمه‌ندكردنی یارانه‌كان» ئابوریی ئێرانی توشی قه‌یرانی زیاتر كردوه، ، بێكاری ب ه رێژه‌ی %26گه‌یشتوه لە چەند دانیشتنی جیاوازدا لە واڵتی وانییه کیشه‌کان ،ته‌نیا چینایه‌تی بن، هه‌ڵئاوسان به‌ره‌وسه‌ر هه‌ڵكشاوه‌‌و نۆروێژ ،هاوڕێ عومەری ئیلخانیزادە له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌مووچین وتوێژه‌کان به‌شدارن. له‌وڕووداوانه‌دا پیشه‌سازی نه‌وت توشی قه‌یرانێكی توند سکرتێری گشتی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی به‌گشتی بووه. ئابلۆقه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌تایبه‌تی کوردستان بە بەشداری هاوڕێیان :باقی به‌بڕوای ئێم ه جه‌ماوه‌ر کاریگه‌رترین هێزی لهسهر پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران تالبولعێلم ،یۆنس بلووری و کەمال بزوێنه‌روگۆڕینی سیمای سیاسی ،ئابووری كاریگه‌رییه‌كی زۆر بووه .ساڵی ،1387خزردەشتی کادرو ئەندامانی کۆمەڵە لە وکۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌و واڵتانه‌یه .کورد لهم به‌رپرسانی شیركه‌تی نه‌وت پێشبینیان واڵتی نۆروێژ ،لە گەل پارلەمانتارانی الیەنە شه‌پۆل ه به‌گه‌رمی پێشوازی ده‌کات ،به‌اڵم كردبو كه ئه‌گه‌ر كورتیی بودجه‌ی 20جیاوازەکان و بەرپرسانی ئەو واڵتەدا ،کۆ له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی ئیسالحخوازی وچاکسازی له‌ناوسیسته‌می ئیسالمی لهئێران نییه ملیۆن دۆالری ئهم شیركه‌ته قه‌ره‌بوو بوونەوە. نه‌كرێته‌وه ،زۆرێك له پالن‌و پرۆژ‌ه دانیشتنی یەکەم لە رۆژی 22ی وئه‌وان هیچ گه‌اڵڵه‌یه‌کیان بۆچاره‌سه‌ریی نه‌وتییه‌كان له‌ساڵ 88راده‌گیرێن .ل ه فێڤریەی 2011لە گەل بەرپرسانی بەشی کێشهکانی گه‌لی کورد نییه .پاشان هاوڕێ پێداچوونەوەی عومه‌ر سپاسی نۆروێژی کرد بۆ وه‌رگرتنی ساڵی رابردوودا ئهم پێشبینیه دروست کوردستانیی”دادگای ده‌رهات .به پێی راپۆرتی شیركه‌تی دۆزە سیاسیەکانی پەنابەران” لە واڵتی ئه‌وپه‌نابه‌رانه‌ی ک ه به‌هۆی کێشه‌وگرفتی نه‌وت ،زیاتر ل ه %90ی پرۆژ‌ه نه‌وتییه‌كان نۆروێژ بوو .لەم دانیشتنەدا کە بە سیاسی و ڕاوه‌دونانی هێزه‌کانی کۆماریی له‌گه‌ڵ قه‌یرانێكی دارایی رووبه‌ڕوبوونه‌وه‌‌و بەشداری”الرش ئێریک ئاندرسن”بەرپرسی ئیسالمی ،گیانیان له‌مه‌ترسیدا بووه، تونیە به‌اڵم کۆمه‌ڵێک واڵمی ڕه‌دیان وه‌رگرتوو‌ه ” کوردستانیی، بەشی %50یان به ته‌واوی راگیران. هاوكات ساڵی 79كێشه‌یه‌كی نوێ بۆ بروون”راوێژکار”ئاماندا رێکستاد”و”شرشتی وداواده‌که‌ین ئه‌وکه‌سانه‌ش پێداچوونه‌وه‌ی پیشه‌سازی نه‌وتی ئێران زیادیكرد .کروکستاد” پسپۆڕانی دۆزەکانی ئەو دۆزه‌کانیان بکرێت .هه‌رچه‌ند ده‌زانین 22ی گواڵن ئاژانسی نێوه‌ده‌وڵه‌تی وزه ،دادگایە بەڕێوە چوو و کەمتر لە دوو که‌ئه‌رکی لێکۆڵینه‌و‌ه وپێداچوونه‌وه‌ی له راپۆرتی مانگانه‌ی خۆیدا ئاشكرای کاتژمێرو نیوی خایاند ،سکرتێری گشتی دۆزه‌کان ،ئه‌رکێکی یه‌کجار ئه‌سته‌مه. كرد ك ه كه‌یفیه‌تی خواره‌وه‌ی نه‌وتی کۆمەڵە ئاماژه‌ی به‌دۆخی هه‌نووکه‌یی ئێمه به‌ش به‌حاڵی خۆمان ئاماده‌ین خاوی ئێران‌و نرخی بااڵی بووه‌ته هۆی کوردستان ،چاالکی وهه‌ڵسوڕانی کۆمه‌ڵ ه له‌مباره‌و‌ه یارمه‌تیده‌ر بین بۆ هاسانکاریی ئهوهی ك ه كۆماری ئیسالمی نه‌توانێت له‌ناوچە جۆراوجۆره‌کانی کوردستان و وڕوونکردنه‌وه‌ی زیاتر له‌مه‌ڕ کاروباری ل ه بازاڕی جیهانیدا بۆ نه‌وته‌كه‌ی مشتری ده‌ره‌وەی واڵت ،ئامانجه‌کانی کۆمه‌ڵ ه پرۆسه‌ی ئه‌ودۆزانه .نۆروێژ و واڵتانی په‌یدا بكات .هه‌ر له‌و كاته‌دا رۆژنامه‌ی له‌وبه‌شانه ،هێزی چه‌کدار و ههروهها دۆخی سکاندیناڤی ڕۆڵێکی گرینگ ومیژووییان فه‌ینه‌شناڵ تایمزی ئه‌ڵمان له‌راپۆرتێكدا په‌نابه‌رانی کورد ،بهتایبهت له‌واڵتی‌نۆروێژ ههبووه وهه‌ی ه له‌بایخدان به‌چاره‌سه‌ری رایگه‌یاند كه زۆرێك ل ه كڕیارانی نه‌وتی کرد .له‌میانه‌ی قسه‌وباسه‌کان کۆمه‌ڵێک کێشه‌ی کورد ،به‌تایبه‌ت‌له‌ڕێگه‌ی وه‌رگرتنی ئێران گرێبه‌سته‌كانی پێشووی خۆیان پرسیار لهالیهن به‌رپرسانی “دادگای په‌نابه‌رانی کورد ،و ئهم ه بووه به‌هۆی ئهوه هه‌ڵوه‌شانده‌وته‌وه .مانگێك پێش لهوه، سه‌رۆكی یه‌كێتی هه‌نارده‌كارانی به‌رهه‌م پێداچوونه‌وه‌ی دۆزه‌کان” باسکران وهاوڕێ که‌ئه‌و واڵتان ه جێگه‌و شوێنێکی تایبه‌ت و نه‌وتییه‌كانی ئێران ل ه لێدوانێدا رایگه‌یاند عومه‌ر به‌وردی واڵمی ئه‌وپرسیارانه‌ی دیاریکراویان له‌ناوخه‌ڵکی کوردستاندا هه‌بێت. كه‌واڵتی چین كڕینی نه‌وتی له ئێرانی دایه‌وه. رۆژان ه ل ه 400هه‌زار بۆشكه بۆ 200هه‌زار هاوڕێ عومه‌ر له‌قسه‌وباسه‌کانیدا وتی بەشی دووهەمی کۆبوونەوە ،چاوپێکەوتن کۆمه‌ڵ ه هێزێکی کوردستانی ،چه‌پ لە گەل “پارتی سوسیالیستی چەپ بۆشك ه كه‌مكردوه‌ته‌وه. هاوكات له‌گه‌ڵ ئهم قه‌یرانه‌ی پیشه‌سازی وسوسیالیست ه و بڕوامان به‌دیموکراسی ” لە پارلەمانی نۆروێژ بووکە بە جێگری نه‌وت ،ئابلۆقه‌كان كاریگه‌ریی نه‌گه‌تیڤی وپۆلۆرالیزمی سیاسی ههیه .سه‌ردمێک بەشداریی”ئەختەرچۆدری” لهسهر هاتوچۆی ئاسمانی ئێران له‌ناوحیزبی کۆمۆنیستی ئێراندابووین ،به‌اڵم سەرۆکی پارلەمان و ” ماریووس مەیسفیورد دانا .رۆژی 26ی پوشپه‌ڕی ئه‌مساڵ له‌وان جیابووینه‌وه .کۆمه‌ڵ ه ماوه‌یه‌کی یوسەولد” راوێژکاری بەشی کومیتەکانی فانتۆمێكی پایه‌گای شه‌شی شكاری دوورودرێژ خه‌ریکی کاریی چه‌کداریی بوو ،پارێزگاری و خێزان و کولتووری پارلەمانی بوشێهر ،كه‌وته خواره‌وه‌‌و فرۆكه‌وانه‌كانی ئێستاش بهشی چه‌کداریمان ههیه،ئەو هێزی ئەو واڵتە پێک هات. كوژران .له‌رووداوێكی گه‌وره‌تر رۆژی چەکدارە تەنیا بۆ پاراستنی خۆمان و دام لێدوان لە سەر دۆخی ئەمڕۆی رۆژهەاڵتی 19ی به‌فرانبار ل ه نزیكی ورمێ روویدا‌و و دەزگا حیزبیەکەمانە .به‌اڵم سازماندان ناوەڕاست و ناڕەزایەتیە فرە چەشن بزووتنه‌وه‌جه‌ماوه‌ری و جەماوەریەکان ،رووخانی بڕێک لە ل ه كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی بوئینگی 727ئێران وڕێکخستنی له‌ناوشاروگونده‌کانی دەسەاڵتانی ناوچەو پاشە کشەی دەسەاڵت ئه‌یر 78 ،سه‌رنشینی فرۆكه‌ك ه گیانیان ومه‌ده‌نیه‌کان له‌ده‌ستدا‌و 26كه‌سیش برینداربوون. کوردستان ،مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی کاره‌کانمان لە بڕێک لە واڵتان و بەڵێنی چاکسازی ر ه س له‌كاتی سه‌پاندنی ئابلۆقه‌كان به پێک دێنن .ژنانمان به‌شێوه‌یه‌کی به‌رباڵو و پرسی رژیمی ئێران و خەبات و ئێران ئێران له ساڵی 84هوه تا ئێستا وئاڵوگۆڕی بەربەرەکانێی گەلی کورد بە درێژایی له‌سیاستدا به‌شدارن ه بوو شاهیدی 35رووداوی ئاسمانی بنه‌ڕه‌تیمان له‌شێوازی بیرکردنه‌و‌ه تەمەنی سی و دوو ساڵەی ئەو رژیمە، و ن كوژار كه به‌هۆیه‌و‌ه سه‌دان كه‌س له‌سیاسه‌ت ویه‌کسانی خوازیدا پێکهێناوە .تەوەری سەرەکی باسەکانی سکرتێری زیانی دۆالر برینداربوون‌و ب ه ملیاردها ئێم ه وێڕای ئهوه ک ه بڕوامان به‌به‌ره‌ی گشتی کۆمەڵە لەم دانیشتنە بوون. به‌ركه‌وتووه. کوردستانی وهه‌مووچه‌شن ه هاوکاریه‌ک لە رۆژی 23ی فێڤریە وەڤدی کۆمەڵە یاسای جێكردنی ه جێب ه و ه تر له‌الیه‌كی له‌نێوان هه‌مووهێزه کوردستانیه‌کاندا ههیه ،دانیشتنێکی هەبوو لە گەل ” سیدسێل ی ه ماو ه ل ها) ه یاران (هدفمندكردن ئه‌مساڵدا سه‌رجه‌م میدیاكان‌و ناوه‌ند‌ه هاوکات بڕوامان به‌دانوستان له‌گه‌ڵ هێزی ڤیبۆرگ” بەرپەسی بەشی زانستیی” دایرەی به‌خۆیه‌و‌ه چه‌پ ،دێموکرات ،لیبرال و سێکۆالری زانیاری” سەر بە وەزارەتی دەرەوەی واڵتی ئێرانی ئابورییه‌كانی ساڵ ئێرانییه .ئێستا شه‌پۆلی ناڕه‌زایه‌تی نۆروێژ“ .ڤیبۆرگ” فەیلەسۆف ،ئایین ناس له‌سه‌ره‌تای سه‌رقاڵكرد. كێشمه‌كێشێكی توند له‌نێوان مه‌جلیس‌و هه‌موو ناوچه‌کانی ڕۆژههاڵتی داگرتووه و پسپۆڕی ناسراوی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ده‌وڵه‌ت دروست بوو .ئه‌حمه‌دی نژاد وئه‌م دۆخه له‌ماوه‌یه‌کی زۆرکورتدا له‌وانه‌ی ه و باکووری ئافریقا نووسەری مێژووی کورد یه لە قامووسی نۆروێژیە. بۆ جێبه‌جێكردنی ئهم گه‌اڵڵه‌ی ه داوای سیمای سیاسی هه‌مووواڵتانی ئه‌و ناوچه نزیكه‌ی 40ملیار دۆالر بودجه‌ی كردبوو ،تووشی ئاڵوگۆڕی بنه‌ڕه‌تی بکات .خه‌ڵک هاوڕێ عومه‌ر له‌ودیداره‌دا به‌وردی به‌اڵ مه‌جلیس ئه‌و بڕه‌ی ب ه نزیكه‌ی 20خوازیاری گۆڕانن ،دره‌نگ بوو ،به‌اڵم باسی سیاسه‌ته‌هه‌نوویه‌کانی کۆمه‌ڵه، ی له‌ناوخۆی ی چاالکی وهه‌ڵسوڕانی کۆمه‌ڵە پێویست وبه‌جێ‌بوو .به‌پێچه‌وانه‌و‌ه ملیار دۆالر كه‌مكرده‌وه. ئه‌نجامه‌كان به‌وه‌گه‌یشت ك ه له به‌فرانباری ئیدیعاکانی کۆماری ئیسالمی وهه‌ندێک کوردستانی کرد و وتی :کۆمه‌ڵ ه ئه‌مساڵه‌و‌ه جێبه‌جێكردنی ئه‌و گه‌اڵڵه‌ی ه مێدیای ڕۆژئاوایی ،شه‌پۆلی ناڕه‌زایه‌تی له‌ناو جه‌ماوه‌ریی خه‌ڵکی کوردستان، ب ه نه‌هێشتنی سوبسیدی چهند كااڵ‌و پێناسه‌ی ئیسالمی نییه و ئایین که‌مترین ڕوناکبیران ،خوێندکاران ،کۆڕو کۆمه‌ڵه‌کان خزمه‌تگوزارییه‌ك ده‌ستی پێكرد .پاش جێگه‌ی له‌ناوئه‌وڕووداوانه‌دا ههیه .ههروهها هه‌ڵده‌سوڕێت و بڕوامان به‌ڕوخانی ئهوه نرخی شتومه‌ك له‌بازاڕ به‌خێرایی به‌پێچه‌انه‌ی ئیسالحخوازانی ده‌وڵه‌تی کۆماری ئیسالمی له‌ڕێگه‌ی خه‌باتی سه‌ره‌تا باسی کۆمه‌ڵ ه وپارتی لیبراڵ، سه‌ركوت ،ئه‌گه‌رچی شاره‌زایانی ئابوریی لهئێران ،ڕه‌وتی ڕووداوه‌کان نیشانگه‌ری سیاسی ومه‌ده‌نی ههیه .هێزی چه‌کداریی جێگه وشوێنی سیاسی وکۆمه‌اڵیه‌تی پێیانوایه تا ئێستاش ئاسه‌واری ئه‌و ئهوهی ه که‌خه‌ڵک خوازیاری پێکهێنانی ده‌وری گرینگی ههیه له‌پارێزگاریی ئه‌ودوالیه‌نه کرا .پێتێر گیتمارک وتی پالنه‌ی ده‌وڵه‌ت ب ه ته‌واوی ده‌رنه‌كه‌وتوه .گۆڕانی جیدیی ودێمۆکراتیک له‌سیسته‌می له‌خۆمان ،به‌اڵم چاالکی نیزامی ناتوانێت سنووره‌کانی کوردستان داتاشراون ،کورد یه‌كێكی تر ل ه ده‌سكه‌وته‌كانی به‌رنام ه واڵته‌کانیانن ،نه‌ک پێکهێنانی ڕێفۆرم سووننه‌تی کاروخه‌بات له‌ناو چین و توێژه ده‌بێ مافی ئهوهی هه‌بێت چاره‌نووسی ئابورییه‌كانی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد وکه‌مکردنه‌وه‌ی گووشاردانی ڕه‌واڵه‌تی جۆراوجۆره‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان خۆی دیاری بکات .به‌بێ به‌فەرمی زۆربوونی رێژه‌ی بێكارییه .به‌هاری ئینسانی به‌سیسته‌می واڵته‌کانیان .پڕبکاته‌وه .ئهوه هێزه‌کان نیین که‌شۆرش ناسرانی مافی تاک ،کۆمه‌ڵگ ه ناتوانێت ئه‌مساڵ ناوهندی ئامار رێژه‌ی بێكاری ب ه ئیسالمی سیاسی ته‌ریک که‌وتووه‌ته‌وه .به‌سه‌رئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نن ،ئه‌و هێزی گه‌شه‌وپێشکه‌وتن به‌خۆیه‌و‌ه ببینێت. ی جه‌ماوه‌ریه که‌گۆڕان پێکدێنێت. %14/6به‌راورد كرد به‌اڵم خانه‌ی كارگر الوان که زیارتر ل ه 65له‌سه‌دی کۆمه‌ڵگه دێمۆکراسی بریتی ە له‌هاتنه‌مه‌یدانی خه‌ڵک ب ه %17ی ناولێبرد ،به‌مه‌ش ده‌رده‌كه‌وێت واڵتانی ڕۆژهه‌اڵت پێکدێنن ،خاوه‌نی هاوڕێ عومه‌ر چوارشه‌ممه ڕێککه‌وتی وبه‌شداریان له‌ده‌سه‌اڵتی سیاسیدا. ك ه رێژه‌یه‌كی زۆری بێكاران له ناو خوێنده‌واری به‌رز ،وشاره‌زای دۆخی ناوخۆ 23ی مانگی فێوریه‌ی 2011له‌گه‌ڵ کورد به‌ڕێژه‌یه‌کی 40ملیۆنیه‌و‌ه له‌شوێنی . ه ئێراندای گه‌نجانی به‌م پێی ه ئاشكرایه ك ه سیاسه‌ت ه ونێونه‌ته‌وه‌یین .ئه‌وان داوای گۆڕانی ”پێتێر سکۆرڤۆڵد گیتمارک” ،ئه‌ندامی ژیانیان له‌مافی خۆیان بێبه‌ری کراون. ئابورییه‌كانی ده‌وڵه‌تی نۆیه‌م ئابوری بنه‌ڕه‌تی ل ه که‌ش وهه‌وای زاڵ ،و ئازادی په‌رله‌مان ،ئه‌ندامی بهشی پارێزگاریی ئهم ه ته‌نیا ئه‌رکی بلۆکێکی تایبه‌ت نییه، نه‌خۆشی ئێرانی زیاتر توشی قه‌یران وژیان وبژێوی مرۆڤان ه ده‌که‌ن .ئه‌وان هێزی ده‌ره‌کی په‌رله‌مان له‌پارتی لیبراڵی نۆروێژ پێویستی به‌وه‌هه‌یه هه‌موو الیه‌نه‌کان كردوه‌‌و كۆنترۆڵی دۆخه‌كه‌ش ئه‌سته‌مه .سه‌ره‌کی بزووتنه‌وه‌کان و هه‌ڵگیرسێنه‌ر‌ی وسه‌رۆکی ڕێکخراوی نێونه‌ته‌وه‌یی الوانی له‌به‌ئه‌نجامگه‌یاندنیدا به‌شدار بن .پارتی ڕێپێوان وخۆپیشاندانه‌کا‌نن .ئێم ه پێمان لیبرال له په‌رله‌مانی نۆروێژ دیداریکرد .لیبراڵ لهساڵی 1884پێکهاتوو‌ه وئێستا
خاوه‌نی 30نه‌ندامی په‌ڕله‌مان وگه‌وره‌ترین هێزی ئۆپۆزیسیونی ده‌وڵه‌ت پێکدێنێت. دهسهاڵتی به‌شێکی زۆر له‌شاره‌وانیه‌کانی نۆروێژ ،وله‌وانه “ئۆسڵۆ” به‌ده‌ستی پارتی لیبراڵه .پارتی لیبراڵ ده‌یان جار له‌مێژووی نۆروێژ لهدهسهاڵتدا بووه و هاوپه‌یمانی پارتی لیبراڵی بریتانیا، “ده‌یوید کامرۆن”ه“ .ئه‌رنا سولبه‌رگ” لیدری ئێستای پارتی لیبراڵه“ .کۆر‌ه ڤیلۆک” ،سه‌رۆکوه‌زیری پێشووی نۆروێژ، یه‌کێک له‌که‌سایه‌تی ه ناوه‌داره‌کان لهبواری نێونه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌وحیزب ه بووه“ .یان پێترشن” وه‌زیری پێشووی ده‌ره‌وه‌ی نۆروێژ ،ههروهها که‌سایه‌تییه‌کی ناوداری پارتی لیبراڵ له‌بواریی نێونه‌ته‌وه‌ییه.
راپۆرت
ژمار‌ه ( )٤٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
ئێران لەڕووپەڕی میدیاکانی جیهاندا ئا :په‌رویز ره‌حیمزاده
له‌دوو هه‌فته‌ی رابردوودا مه‌سه‌له‌ی ئه‌تۆمی ئێران وه‌ك سااڵنی رابردوو به‌شێك ل ه رووداوو هه‌واڵه‌كانی په‌یوه‌نددار به ئێرانی بۆ خۆی ته‌رخانكردوه. نیویۆرك تایمز سه‌باره‌ت ب ه كێشه‌ی ناوه‌ند‌ه ئه‌تۆمیه‌كانی ئێران ل ه روانگه‌ی رووسیه‌و‌ه ده‌نوسێت ،رووسی ه هۆكاری چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی مێڵه‌كانی سووته‌مه‌نی ل ه راكتۆری كۆماری ئیسالمی و پێكهێنانی دره‌نگكردن ل ه به‌رنامه‌ی ده‌ستبه‌كاربوونی ئهم وزه‌خانه شیكرده‌وه .واڵمی رووسی ه وه‌كوو یه‌كه‌مین واڵمدانه‌وه‌ی راگه‌یه‌ندراو، پاش ئهوه باڵوبووه‌و‌ه ك ه گومانه‌كان باس له كێشه‌ی دامه‌زراندنی وزه‌خانه‌و‌ه تا گه‌مه‌ی سیاسی به‌رپرسان كردووه. شیركه‌تی ده‌وڵه‌تی وزه‌ی رووسی ه ناسراو به رووس ئه‌تۆم ك ه ل ه حاڵی درووستكردنی وزه‌خانه‌ی بوشێهره ،به ده‌ركردنی راگه‌یاندنێك ئاماژه‌ی به‌ودا ،له یه‌كێك ل ه چوار پۆمپی سه‌ره‌كی فێنككه‌ره‌وه‌ی ئهم وزه‌خان ه كۆمه‌ڵێك خه‌سار ده‌بینرێت. به پێی ئهم راگه‌یاندنه ،به هۆی ئه‌و كێشه‌وه پێویست بوو ئهم سووته‌مه‌نی ه ل ه نێو دڵی ئهم راكتۆره بێت ه دهرهوه و كه‌ره‌سه‌كانی ئهم سووته‌مه‌نی ه بخرێت ه به‌ر باس و لێكۆڵینهوه بۆ ئهوهی سه‌باره‌ت ب ه تێكهه‌ڵ نهبوونی ئهم سووته‌مه‌نی ه له‌گه‌ڵ به‌ش ه ئاسنیه‌كه‌یدا دڵنیا بن. مایكل ئال كورادینی یه‌كێك ل ه پسپۆرانی ئه‌تۆمی ل ه زانكۆی ویسكانسین وتی، ئه‌و پارچه‌ئاسنه ل ه نێو سیسته‌می فێنككه‌ره‌وه‌ی ئاوی ئهم راكتۆره ناتوانێت كێشه درووست بكات ،به‌اڵم ده‌توانێ وه‌كوو هۆكاری له‌ناوچوون ،ببێت ه هۆكاری كۆتایی ته‌مه‌نی ئهم راكتۆره .كۆماری ئیسالمی چه‌ندین ساڵ ه ك ه ئهم راكتۆره‌ی وه‌كوو درووشمی ئاشتیخوازانه‌ی چاالكی ه ئه‌تۆمیه‌كانی خۆی به‌رزكردوه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئهم درووشم ه تا ئێستاش ل ه الیه‌ن كۆمه‌ڵگای جیهانیه‌و‌ه گومانی له‌سه‌ره. كۆماری ئیسالمی ل ه رابردوودا ئهوهی قبووڵكرد ك ه ویروسی ئێستاكس نێت، راكتۆری بووشێهری ئالوود‌ه كردووه و كارناسانی كامپیۆته‌ر هه‌فته‌ی رابردوو لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی وردیان لهسهر چۆنیهتی تووشبوونی ئهم سیستمانه‌ی ب ه ویروسی ئێستاكس نێت ئه‌نجامدا.
هه‌رله‌مباره‌یه‌و‌ه رۆژنامه‌ی لۆسانجلێس تایمز ده‌نوسێت: كاربه‌ده‌ستێكی كۆماری ئیسالمی ئهوهی ئاشكراكرد ،ئه‌و سووته‌مه‌نیه‌ی ك ه یه‌كه‌مین وزه‌خانه‌ی ئه‌تۆمی رژیمی ئێرانی وه‌گه‌ڕخست ،ل ه دوایین هه‌فته‌ی رابردوو ب ه هۆی نیگه‌رانی ئه‌منیه‌تی ناڕوون ،لهم دامه‌زراوان ه رۆیشته دهرهوه. ئهم ه هه‌نگاوێك به‌ره‌و دوای چاالكی ه ناوه‌كیه‌كانی كۆماری ئیسالمی بوو ك ه به‌سه‌ریدا سه‌پا .ل ه راگه‌یاندنی رۆژی هه‌ینی ل ه الیه‌ن نوێنه‌رانی كۆماری ئیسالمی له ناوهندی چاوه‌دێریی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان هاتووه، ئه‌و لووله‌ی سووته‌مه‌نی ل ه وزه‌خانه‌ی ئه‌تۆمی بووشێهر چوه‌ت ه دهرهوه .ئهم وزه‌خان ه وه‌كوو شوێنێكی مه‌ترسیدار بۆ كۆمه‌ڵگای جیهانی ناسرا ،هه‌ر بۆی ه ئهم وزه‌خان ه سه‌رنجی به‌شێكی زۆری رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانی به‌ره‌و الی خۆی راكێشا بۆ ئهوهی پێش ب ه پیتاندنی ئۆرانیۆم لهم دامه‌زراوه بگیردرێت .باڵوبوونه‌وه‌ی ئهم راگه‌یاندنه ل ه كاتێكدا بوو كه ئاژانسی نێونه‌ته‌وه‌یی وزه‌ی ئه‌تۆم راپۆرتێكی سه‌باره‌ت به به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمی كۆماری ئیسالمی باڵوكرده‌وه‌و تێیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ،تاران ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ئاژانس هاوكاری ناكات و ئهم مه‌سه‌ل ه بوه‌ت ه هۆی په‌ره‌سه‌ندنی نیگه‌رانی ل ه مه‌ڕ بوونی به‌رنام ه بۆ درووستكردنی ك هل‌وپه‌لی نیزامی به كه‌ڵك وه‌رگرتن ل ه به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمیی .ئهم ه ل ه حاڵێكدای ه ك ه ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانانیان لهسهر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن ك ه كۆماری ئیسالمی ل ه هه‌وڵی ب ه ده‌ستهێنانی چه‌كی ئه‌تۆمی ه و ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك ئهم به‌رنام ه ئه‌تۆمی ه ل ه خزمه‌ت پڕۆژه‌یه‌كی ئاشتیخوازانه‌دا نیه .تامی ویتۆر وته‌بێژی كۆشكی سپی رۆژی هه‌ینی رابردوو رایگه‌یاند ،ده‌وڵه‌تی ئۆباما سه‌باره‌ت ب ه راپۆرتی ئاژانسی
نێونه‌ته‌وه‌یی وزه‌ی ئه‌تۆم سه‌باره‌ت ب ه هاوكاری نه‌كردنی كۆماری ئیسالمی ل ه به‌رانبه‌ر به‌ڵێن ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان نیگه‌رانی خۆی ده‌ربڕیوه ،ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ،ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا درێژ‌ه
ب ه گوشاره‌كانی خۆی بۆ سه‌ر كۆماری ئیسالمی ده‌هێنێت بۆ ئهوهی ئهم رژیم ه چی خواست ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان ملكه بێت.
حیكایه‌تی ده‌ستگیركردنی موسه‌وی‌و كه‌روبی به‌شێكی دیكه‌ی ه له‌و قسه‌وباسانه‌ی ل ه رۆژانی رابردوو سه‌رنجی ناوخۆ‌و ده‌ره‌وه‌ی ئێرانی بۆ خۆی راكێشا، لهمبارهیهوه رۆژنامه‌ی فه‌رانسه‌وی نۆڤڵ ئابزرواتۆر لهمبارهیهوه ل ه راپۆرتێكدا ده‌نوسێت: ل ه حاڵێكدا ك ه سایته‌كانی سه‌ر به بزوتنه‌وی سه‌وز باس لهوه ده‌كه‌ن كه مووسه‌وی و كه‌ڕووبی ده‌سبه‌سه‌رو گوازراونه‌ته‌و‌ه بۆ زیندان ،دادستانی گشتی كۆماری ئیسالمی ته‌ئكیدی كرده‌و‌ه ك ه ئه‌وان ن ه ده‌سبه‌سه‌ركراون ن ه گوازراونه‌ته‌و‌ه بۆ زیندان .غواڵم حسه‌ین ئه‌ژه‌یی دادستانی گشتی ،رۆژی یه‌كی مارس سه‌ره‌ڕای ره‌تكردنه‌وه‌ی هه‌واڵی ده‌سبه‌سه‌ركردنی مووسه‌وی و كه‌ڕووبی رایگه‌یاند ،هه‌موو ئه‌و زانیاریانه‌ی ك ه ل ه پێوه‌ند له‌گه‌ڵ ده‌سبه‌سه‌ركردنی مووسه‌وی و كه‌ڕووبی باڵوكراوه‌ته‌و‌ه دوور له راستیه .چهند رۆژ لهوه پێش هه‌واڵی گواستنهوهی ناوبراوان بۆ زیندان ل ه هه‌ردوو سایتی ئه‌و دوو كه‌س ه باڵوبوویه‌وه ،سایتی كه‌له‌م ه
نووسی ،مووسه‌وی و كه‌ڕووبی هاورێ له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كانیان گوازرانه‌و‌ه بۆ زیندانی حشمه‌تی ه و ل ه درێژه‌دا نووسی، ب ه وته‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی باوه‌ڕپێكراو، ده‌سبه‌سه‌ركردن و گواستنهوهی ناوبراوان بۆ زیندانی حشمه‌تی ه راسته ،به‌اڵم كاتی دسبه‌سه‌ركردنیان دیارنیه .له الیه‌كی دیكهوه هه‌واڵنێریی نیوه ده‌وڵه‌تی فارس ل ه زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی نه‌ناسراوی قه‌زایی، ده‌سبه‌سه‌ركردنی مووسه‌وی و كه‌ڕووبی ره‌تكرده‌وه .فارس له زاری ئهم سهرچاوه قه‌زاییه‌و‌ه نووسی ،ئه‌و دوو رێبه‌ره‌ی ره‌وتی ئیساڵحخواز له هه‌فته‌ی رابردوو بهمالوه له زیندانی ماڵه‌وه‌دان و ئهم ه ل ه حاڵێكدای ه كه ناوبراو هێشتاك ه ل ه نێو ماڵه‌كانی خۆیان ئیزنی هاتنه ده‌ره‌وه‌یان پێنادرێت و هه‌موو پێوه‌ندیه‌كانیان له‌گه‌ڵ كه‌سانی گومانلێكراو بڕاوه .مووسه‌وی سه‌رۆكی وزیری پێشووی كۆماری ئیسالمی و كه‌ڕووبی سه‌رۆكی پێشووی مه‌جلیس ك ه ل ه كاتی هه‌ڵبژاردنی ئه‌حمه‌دنیژاد بۆ پۆستی سه‌رۆك كۆماری، وه‌كوو نه‌یارانی ناوبراو ل ه به‌ره‌ی ئیساڵحاتدا خۆیان نیشاندا ،ل ه هه‌فته‌ی رابردووه‌و‌ه ل ه الیه‌ن هێزه‌ئه‌منیه‌تیه‌كان هاوڕێ له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كانیان ل ه زیندانی ماڵه‌وه‌دان .پاش بانگه‌وازی مووسه‌وی و كه‌ڕووبی چه‌ندین هه‌زار كه‌س ل ه رێكه‌وتی 14ی فێوری ه هاتنه سه‌ر شه‌قامه‌كان و بۆ یه‌كه‌مین جار پاش یه‌كساڵ ل ه خۆپیشاندانی دژه ده‌وڵه‌تیدا به‌شداریان كرد .خۆپیشاندانه‌كه‌ی ئهم دواییان ه سێهه‌مین خۆپیشاندان ل ه ماوه‌ی دوو
9
هه‌فته‌ی رابردوودا بووه ك ه له راستیدا بۆ ئازادكردنی مووسه‌وی و كه‌ڕووبی به‌ڕێوه‌چوو .به‌اڵم كۆماری ئیسالمی رۆژی دووشه‌مه‌ی رابردوو ل ه پێوه‌ند له‌گه‌ڵ به‌شداری لهم خۆپیشاندان ه هوشداریدا و رایگه‌یاند ،به توندترین شێوه هه‌ڵسووه‌وت له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌ران ده‌كات. غواڵم حسه‌ین موحسنی ئێژه‌یی رایگه‌یاند، هه‌ر كه‌س یاساكانی كۆماری ئیسالمی پێشێل بكات ده‌بێ چاوه‌ڕێی توندترین واڵم بێت .ناوبراو ههروهها هه‌ڕه‌شه‌ی ئهوهی كرد ك ه هه‌موو الیه‌نگرانی مووسه‌وی و كه‌ڕووبی له‌مه‌ودوا وه‌كوو دژه شۆڕش چاویان لێده‌كرێ و ب ه ده‌ست و پێوه‌ندیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌ناسرێن. ئهم ه رسته‌یه‌ك ه ك ه تاوانگه‌لێكی قورس له یاسای سزادانی كۆماری ئیسالمی ه ك ه بهسهر ده‌سبه‌سه‌ركراوانی سیاسیدا ده‌یسه‌پێنن .فه‌ڕانس ه نیگه‌رانی خۆی لهم پێوه‌نده‌دا ده‌ربڕیی و رایگه‌یاند ،وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی فه‌ڕانس ه جارێكی دیك ه داوای ل ه كاربه‌ده‌ستانی كۆماری ئیسالمی كرد، ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه ب ه شێوه‌ی سه‌ره‌ڕۆیان ه ده‌سبه‌سه‌ر كران ،ئازاد بكرێن .ههروهها ده‌وڵه‌تی ئاڵمان سه‌باره‌ت ب ه گرتنه‌پێشی ئهم شێوه‌ی هه‌ڵسووكه‌وتانه ناڕه‌زایه‌تی خۆی ده‌ربڕیی و داوای له كاربه‌ده‌ستانی كۆماری ئیسالمی كرد ،ب ه خێرایی بنه‌ماڵه‌ی كه‌ڕووبی و مووسه‌وی ل ه شوێنی ده‌سبه‌سه‌ركردنی ناوبراوان ئاگادار بكات و ب ه پێی یاسای په‌سه‌ندكراوی كۆماری ئیسالمی ،ئیزنی بوونی پارێزه‌ریان پێ بدات.
كۆماری ئیسالمی یه‌كێك ل ه بێزراوترین ده‌سه‌اڵته‌كانی جیهان ی نه‌رێنی له جیهاندا داناوه و ئێران،کوره‌ی باشوور و ئیسراییل له ڕاپرسێکی بی بی سی جیهانی ک ه ل ه ل ه سه‌رووی هه‌موو واڵتانی جیهاندای ه کارێگه‌ر ناخۆشه‌ویست ترین واڵتانی جیهانن 27 ،واڵتی جیهان ئهنجام دڕاوه ،ئێران ک ه ب ه بروای خه‌ڵک ئێران زۆرترین زۆرترین ئاژاو‌ه گێری کردوه ل ه جیهاندا. ب ه پێی ئه‌و ڕاپرسی ه ،دوای ئێران، کوره‌ی باشوور ،پاکستان و ئیسراییل زیاترین کارێگه‌ری نه‌رێنیان بوه ل ه سه‌ر رووداوه‌کانی جیهان .ل ه سه‌دا 59ی خه‌ڵک ل ه سه‌ر ئه‌و باوه‌ره‌ن ئێران ل ه ساڵی 2010دا زۆرترین کارێگه‌ری نه‌رێنی ل ه سه‌ر رووداو و کاره‌ساته‌کانی جیهان ی ل ه سه‌دا سێ ل ه چاو داناوه که ب ه رێژه ساڵی ڕابردوو زیادی کردوه .به پێی ئهم ڕاپرسیه ،رێژه‌ی ده‌نگه‌کانی ئێران ل ه چاو ساڵی ڕابردوو ل ه ئه‌مریکا ،بریتانیا، ئوستورالیا ،کانادا و فیلیپین زیادی کردوه .ب ه بروای ئه‌وانه‌ی لهم ڕاپرسیهدا به‌شداریان کردوه ،ئالمان ئه‌رێنی‌ترین رۆخساری بوه ل ه رووداو و کاره‌ساته‌کانی نێو جیهان و خۆشه‌ویسترین واڵتی جیهان ه ک ه پله‌ی خۆشه‌ویستی ل ه سه‌دا 9زیادی کردوه و به‌م پێی ه حه‌وتمین
واڵتی ئه‌رێنی جیهانه .ئافریقای باکوور ک ه ل ه ساڵی 2010میوانداریه‌تی جامی جیهانی فوتبالی کردوه و به‌و پێیه، ل ه راپرسیه‌ی ئه‌مساڵدا له سه‌دا 7 به‌رزبوونه‌وه‌ی به خۆوه بینیوه .هه‌ر ب ه پێی ئهم ڕاپرسیه ئیسراییلیش له نێوان واڵته‌کانی جیهان ،به هۆی کارێگه‌ری نه‌رێنی ل ه جیهان روتبه‌ی 4ی به‌ده‌ست هێناوه .ئهم ڕاپرسی ه باس لهوه ده‌کات که ئه‌ندیشه‌کان له ساڵی له سه‌ر ئیسراییل گۆڕانی ب ه ڕابردوو سه‌ردا نه‌هاتوه ،به‌اڵم خه‌ڵکی ئه‌مریکا و بریتانیا تا ڕاده‌ێکی زۆر ئه‌ندیشه‌یان له مه‌ڕ ئیسراییل گۆڕاو‌ه و دابه‌زینێکی به‌رچاوی به‌خۆو‌ه بینیوه .لهم ڕاپرسیهدا 28هه‌زار و 619که‌س به‌شداریان کردوه .و ئهوهی جێگه‌ی سه‌رنجه دابه‌زینی رێژه‌ی متمان ه کردنه ب ه رژێمی تاران و ئهم رێژه رۆژ له گه‌ڵ رۆژ ل ه جیهاندا داده‌به‌زێت.
8
ژمار‌ه ( )٤٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
ئه‌ندێشه
بازنه‌ی ئابڵۆق ه دژ به ئێران ته‌سکتر ده‌بێته‌وه کاوە کەریمی بابه‌تی ئابڵۆقه‌دانی ئێران ،بابه‌تێکه که به‌درێژایی مێژووی هاوچه‌رخی ئهم واڵته، ئابووریی هه‌موو پێکهاته‌کان‌و بهتایبهت ناوچه په‌راوێزییه‌کانی زیاتر له واڵتانی تر به‌رته‌سک کردووه‌ته‌وه .شه‌پۆلی نوێی ئابڵۆقه‌درانی کۆماری ئیسالمی له الیه‌ن دوو زلهێزی ناوچهو جیهان ،ئیسراییل‌و ئامریکا لهم به‌دواداچوونه‌دا بخوێننه‌وه. گه‌مارۆدانی ئابووری‌و بازرگانی ،هه‌رچه‌ند له ئه‌ده‌بی سیاسیی حکومه‌ته‌کان‌و ته‌نانه‌ت فه‌رهه‌نگی كوچه‌وبازاڕیشیدا بووه‌ته بابه‌تێكی ئاسایی‌و ڕۆژانه ،به‌اڵم له یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا بابه‌تێك نییه كه به‌ئاسانی بسه‌پێندرێت به سه‌ر واڵتێكداو پێویستی به کۆکبوونی نێوده‌وڵه‌تی‌و زۆرجار ڕێکه‌وتنی نوێیه ،چونكه جیاواز له هه‌موو الیه‌نه‌كانی حکومه‌تێك ،ئهوه خه‌ڵكی ئاسایین له ئاكامدا زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بن .ئابڵۆقه‌دان له درێژهی ته‌مه‌نی ڕژیمی ئیسالمیدا ،وه‌ك پێویستییه‌كی حكومی‌و شه‌رعیی ئهم ده‌سه‌اڵته خۆی نواندووه‌و خێراتر له واڵتانی هاوشێوه‌ی‌و سه‌ره‌ڕای زۆربوونی بیره‌نه‌وته‌‌کان تێیدا به‌اڵم پێده‌چێت به‌هۆی ته‌رخانکردنی بڕێکی خه‌یاڵیی لهم داهاته بۆ داهێنانی ناوکی ،به‌گشتی ئابوورییه‌کی له‌رزۆک‌و پیشه‌سازییه‌کی ناپێشکه‌وتوو ههروهها بێکارییه‌کی سه‌رتاپاگیرو هه‌اڵوسانی بێوێنه‌ی دارایی تووش کردبێت. ئابڵۆقهی سه‌ر ئێران له چهند ڕوانگه‌وه جدی‌و جێگای سه‌رنجه .گرنگترین الیه‌نی ئابڵۆق ه دژ به ئێران ئه‌وه‌یه که له مێژووی هاوچه‌رخی ئهم واڵته‌وه له گه‌ڵیدایه‌و وهک گرنگترین الیه‌نی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی حکومه‌ته یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی ،هه‌ر له سه‌رده‌می موسه‌دق تا هاتنه‌سه‌رکاری کۆماری ئیسالمی‌و ئابڵۆقهی به‌رباڵوی ئابووری ئامریکا له ساڵی 1980له وه‌اڵمی داگیرکردنی باڵیۆزخانه‌ی واڵته‌که‌ی له‌ئارادایه .به‌اڵم به شێوه‌یه‌کی زۆر جدی‌و گشت‌الیه‌نه که کاریگه‌ری قووڵی لهسهر ژیانی خه‌ڵک‌و پێشکه‌وتنه‌کان بووبێت، له ساڵی 2006و دوابه‌دوای پێشکه‌وتنی به‌ده‌ر له کۆنترۆڵی ڕژیمی ئێران له بواری ئێنرژی ناوکی هاتۆته ئاراوه .بهجۆرێک که زۆربه‌ی بانکه‌کانی ئوروپا له ساڵی 2007بهمالوه داراییه‌کانی ڕژیمی ئێرانیان داخستووه ،یا پێوه‌ندییان به شێوه‌ی یه‌کالیه‌نه ڕاگرتووه. ئابڵۆقه‌کانی سه‌ر ڕژیمی ئیسالمی له دوو هه‌فته‌ی له‌مه‌و پێشهوه به خێراییه‌کی زیاتره‌وه گوشاری خستووه‌ته سه‌ر ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و به‌ڕاده‌یه‌کی زۆریش بورسه جۆربه‌جۆره‌کانی ئهم واڵته‌ی تووشی سیکلێکی نایاسایی کردووه‌ته‌وه.
له کاتێکدا هه‌فته‌ی ڕابردوو ،ئه‌ڤیگدۆر لیبه‌رمه‌ن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئیسراییل پالنێکی لهسهر ته‌نگترکردنه‌وه‌ی بازنه‌ی ئابڵۆقه بۆ سه‌ر ئهم ڕژیمه ئاشکرا کرد، که نرخی هه‌ر بۆشکه نه‌وت بۆ به‌رزترین ئاست له مێژووی خۆیدا هه‌ڵکشاو هه‌ر بۆشکه بۆ 120دۆالر به‌رزبووه‌وه ،که سه‌ره‌ڕای ئابڵۆقه‌کان وهک ته‌نیا فاکته‌ری جێگای دڵخۆشیی به‌رپرسای ئێرانی ده‌زانرێت. ڕۆژنامه‌ی پڕخوێنه‌ری ‹مه‌عریڤ› چاپی ئیسراییل له ژماره‌ی ڕۆژی پێنجشه‌مه‌ی وه‌زاره‌تی ده‌نووسێت: ڕابردوویدا ده‌ره‌وه‌ی ئیسراییل ده‌یه‌وێت کۆمه‌ڵێک هه‌وڵی نوێی له‌پێناو زیاترکردنی ئابڵۆقه‌کان دژ به کۆماری ئیسالمی بخاته گه‌ڕ ،چونکه پێی وایه رژیمی ئێران به که‌ڵکوه‌رگرتن له ته‌شه‌نه‌ی نائارامییه‌کان که هه‌موو ناوچه‌ی گرتووه‌ته‌وه‌و بوه‌ته هۆی ڕاکێشرانی سه‌رنجی جیهانی بۆ الی واڵته عه‌ره‌به‌کان ،ده‌یه‌وێ به خێراییه‌کی زیاتره‌وه په‌ره به به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمیی خۆی بدات .ئهم ئابڵۆقه‌یه که وهک زۆرێک له شاره‌زایان له بواری کاروباری ئێران ده‌ڵێن ،حکومه‌تی ئهم واڵته‌ی تووشی شۆک کردو پێده‌چێت قورسایی ئابڵۆقه‌کانی سه‌ر ئێران زۆر زیاتر له جاران بکات ،چونکه کۆمه‌ڵێک له ئابڵۆقه‌کانی پێشووتر پشتبه‌ست به په‌یمانه ناوچه‌ییه‌کان کرده‌وه‌یی ده‌کرێن ،که ئیسراییل وهک فاکته‌ری دیاریکه‌ری ناوچه‌که ڕۆڵی سه‌ره‌کیی له‌و پێوه‌ندییه‌دا ده‌گێڕێت .ئهم ڕۆژنامه‌یه له درێژه‌دا ده‌ڵێ :له چهند مانگ لهوه پێشهوه لیژنه‌یه‌ک له پسپۆڕان که له الیه‌ن وه‌زیری دهرهوه بۆ ئهم مه‌به‌سته دانرابوون ،پالنه‌‌که‌یان ئاماده کردووه، که لهم پالنه‌دا زنجیره ئابڵۆقه‌یه‌کی به‌رباڵو دژ به به‌رنامه‌ی ناوکیی ئێران ده‌نووسێت: هاوکات دیاریکراوه. له‌کاتێکدا که ئامریکا ،کاناداو یه‌کێتیی ئوروپاو ههروهها واڵتانێکی وهک ژاپۆن کۆمه‌ڵێک پالنی گشتگیریان له سه‌ر زیادکردنی ئابڵۆقه‌کان دژ به کۆماری ئیسالمی پێشکه‌ش کردووه ،ئیسراییل هێشتا به‌کرده‌وه نه‌چووه‌ته ڕیزی واڵتانی ئابڵۆقه‌ده‌ره‌وه .له‌الیه‌کی‌ترو دوابه‌دوای ڕاگه‌یاندنی فه‌رمیی ئابڵۆقه‌دانی ئێران له الیه‌ن ئیسراییله‌وه ،کۆمه‌ڵێک سه‌رنج پشتبه‌ست به تێبینییه یاساناسییه‌کان پێی وایه چونکه ئیسراییل پێوه‌ندییه‌کی له‌گه‌ڵ ئێران نه‌بووه ،بۆیه ڕاگه‌یاندنی ئابڵۆقه مانایه‌کی نییه ،چونکه له خۆیدا دوای پچڕاندنی پێوه‌ندیی نێوان واڵته‌کانه که ئابڵۆقه جێگای خۆی ده‌داته نێوانی سازشکارانه‌و هاوکاریی دیپلۆماتیک، به‌اڵم دیپلۆماته ئیسراییلیه‌کان‌و له
سه‌روویانه‌وه لیبه‌رمان پێیان وایه که ئیسراییل ده‌توانێت له ڕێگه‌ی بایکۆتی کۆمپانیاکانی هاوکارو پێوه‌ندیدار به کۆماری ئیسالمی ،که هه‌ندێکیان کۆمپانیای نێوده‌وڵه‌تین بازنه‌ی ئابڵۆقه دژ به ڕژیمی ئێران ته‌سکتر بکاته‌وه‌و له‌وێوه گوشاره ئابوورییه‌کانیش بۆ سه‌ر ئهم حکومه‌ته زیاتر بکات ،بۆ ئهوهی زیاتر ناچار بێت به ملکه‌چبوون به پاراستنی یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌کان .شایانی باسه له پێشکه‌شکردنی ئهم پالنه‌دا جگه له وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئیسراییل، وه‌زاره‌ته‌کانی به‌رگری‌و پیشه‌سازی‌و بازرگانی ،ههروهها وه‌زاره‌تی داد و ده‌فته‌ری سه‌رۆک وه‌زیرانیش به‌شدار بوون. له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌داو دوابه‌دوای ئهوهی که هه‌واڵه‌کان له سه‌ر درێژهی ڕاپه‌ڕینی واڵتانی عه‌ره‌ب‌و بهتایبهت له باکووری ئافریقا درێژهی ههیه ،ئێران به دیدێکی تایبه‌تیتره‌وه له ژێر زوومی چاودێریکردنی واڵتانی ناوچه‌دایه‌و هه‌ر یه‌که لهم واڵتانه نیگه‌رانیی خۆیان له ده‌ستێوه‌ردانی ئێران له کاروباری ناوخۆییان ده‌ربڕیوه .ئه‌مه له کاتێکدایه که وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئامریکاش هه‌فته‌ی ڕابردوو له چهند چاوپێکه‌وتن‌و ڕاگه‌یاندنی فه‌رمیدا پێی له سه‌ر ده‌وری مه‌ترسیداری ئێران له ئاڵوگۆڕه نوێکانی ناوچه‌که داگرتوو .هیالری کلینتۆن وێڕای پشتگری له پالنی پێشنیارکراوی ئیسراییل دژ به کۆماری ئیسالمی، حزبواڵی لوبنانی وهک ده‌اڵڵی ئێران له واڵتانی عه‌ره‌بی ناوبردووه .کلینتۆن که
هه‌فته‌ی ڕابردوو له سێنای ئامریکادا به‌و بۆنه‌وه وتاری پێشکه‌شکرد ،باسی له هه‌وڵی واڵته‌که‌ی بۆ زنجیره ئابڵۆقه‌یه‌کی به‌رباڵوتر دژ به کۆماری ئیسالمی کردو وێڕای داواکردنی سه‌د ملیۆن دۆالر بۆ نوێکردنه‌وه‌ی ئه‌رته‌شی لوبنان له سێنا، ڕایگه‌یاند :کۆماری ئیسالمی تاوانباره به ده‌ستێوه‌ردان له کاروباری ناوخۆیی لوبنان‌و پشتیوانی له حزبواڵ له‌و واڵته. کلینتۆن له درێژه‌دا وتی :ڕژیمی ئێران له پێوه‌ندیی له‌گه‌ڵ الیه‌نه دژبه‌ره‌کانی چهند واڵتی عه‌ره‌بی وهک میسرو به‌حره‌ین‌و یه‌مه‌ندایه‌و هه‌وڵده‌دات کاریگه‌ریی بهسهر ڕووداوه‌کانی ئه‌و واڵتانه‌و داهاتووی سیاسییاندا ببێت. ئهم وته‌یه‌ی کلینتۆن له کاتێکدایه که زیاتر له دوو مانگه قه‌یرانی سیاسی به‌رۆکی به واڵتانی ناوچهو بهتایبهت واڵته عه‌ره‌بییه‌کان گرتووه‌و خه‌ڵی ڕاپه‌ڕیوی ئهم واڵتانه به هیچ شێوه‌یه‌ک ئاماده نین به ڕازیبوون به‌رامبه‌ر به به‌ڵێنه هه‌میشه‌ییه‌کانی دیکتاتۆره نێوانه‌دا لهم ده‌سه‌اڵتداره‌کانیان. قه‌یرانی مه‌دیته‌رانه واته واڵتانی ئیسراییل -لوبنان -فه‌له‌ستین که زیاتر له 30ساڵه سه‌ره‌کیترین پرسی میدیایی ڕۆژههاڵتی ناوه‌ڕاسته ،به شێوه‌یه‌کی بێوێنه کاڵبووه‌ته‌وه‌و پێده‌چێت هۆکاری سه‌ره‌کیی ئهم کاڵبوونه‌وه‌یه‌ش ئهوه بێت که هیچ یه‌که له دوو نیوچه واڵتی فه‌له‌ستین‌و لوبنان خاوه‌ن دهسهاڵتو ی په‌رله‌مانێکی دیاریکراو نین ،که گه‌نده‌ڵ ئیداری‌و سیاسیی ده‌سه‌اڵته‌کانیان بووبێت ه
هۆکار بۆ سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایه‌تییه‌کان، به پێچه‌وانه‌وه خولیای حکومه‌تی سه‌ربه‌خۆ وایکردووه که هه‌ر چه‌شنه گه‌نده‌ڵییه‌کی ئیداری‌و سیاسی شاراوه‌و بێ وه‌اڵم بمێنێته‌وه‌و له‌وانه‌یه ئه‌مه هاوکات باس له قه‌یرانێکی درێژخایه‌نیش بکات بۆ داهاتووی ئه‌و به‌شه هه‌ستیاره له ناوچه. هیالری کلینتۆن که له یه‌ک مانگی ڕابردوو ،وێڕای ده‌وڵه‌تی ئیسراییل‌و به نوێنه‌رێتی وه‌زیری دهرهوه ئاڤیگدۆر لیبه‌رمه‌ن زیاترین بابه‌ت‌و به‌دواداچوونیان له سه‌ر کۆماری ئیسالمی کردووه .لهم شه‌پۆله نوێیه‌داو پشتبه‌ست به زانیارییه نوێکان له سه‌ر ره‌وشی ئه‌تۆمیی ئێران، هیوادارن بتوانن له ڕێگه‌ی خستنه ناو قه‌یرانی داراییه‌وه به‌ر به چاالکیی زیاتری ئه‌تۆمیی کۆماری ئیسالمی بگرن .ناوبراو له درێژهی دانیشتنه‌که‌دا ده‌ڵێت :ده‌اڵڵی حکومه‌تی ئێران له پێوه‌ندیی دیاریکراویدا به ناڕازییان بهتایبهت له میسرو یه‌مه‌ن، حزبواڵ یه .ڕژیمی ئێران له‌ڕێگه‌ی ئهم گرووپه‌وه پێوه‌‌ندی به فه‌له‌ستینییه‌کان‌و دواتر ئۆپۆزسیۆنی میسریشه‌وه ده‌کات. له‌الیه‌کی ترهوه یارمه‌تی ده‌گه‌یه‌نێته ناڕازییانی به‌حره‌ین‌و «له ئاستێکی به‌رباڵودا» پێوه‌ندیی به گرووپه ڕاپه‌ڕیوه‌کانی یه‌مه‌نیشه‌وه گرتووه. هاوکات باراک ئۆباما ،سه‌رۆک کۆماری ئامریکاش ڕۆژی سێشه‌مه ڕایگهیاندووه واڵته‌که‌ی ده‌یه‌وێت ئابڵۆقه‌کان دژ به کۆماری ئیسالمی ،له الیه‌ن کۆمهڵگای نێوده‌وڵه‌تیه‌وه بسه‌پێنێت.
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ،
ئەدەب
dwaroj@komala.net
11
فێستیڤاڵی شێعری کوردی لە پیرانشار بەڕێوەچوو و ژمارەیەک شاعیریش بایکۆتیان کرد ل ه ڕێوڕه‌سمی کۆتایی دووهه‌مین فێستیڤاڵی شێعری کوردیدا ڕاگه‌یه‌نراوی ده‌سته‌ی داوه‌رانی هه‌ر دوو به‌شه‌که‌ی فێستیڤاڵ خوێندرایه‌و‌ه و ناوی براوه‌کان ئاشکرا کرا. سه‌رله به‌یانیی رۆژی پێنج‌شەممە نۆزده‌ی ڕه‌شه‌ممه ،دووهه‌مین فێستیڤاڵی شێعری هاوچه‌رخی کوردی بە ئامادەبوونی سەدان کەس لە شاعیران ،لێکۆڵەران، نووسەران و ئەدەبدۆستانی رۆژهەاڵت و باشووری کوردستان ،بە دەسپێشخەریی ئەنجومەنی ئەدەبیی چرا و لە شاری پیرانشار ده‌ستی بە کارەکانی پێکرد. لە رۆژی دووهەمی فیستیظاڵەکە ناوی براوه‌کانی فێستیڤاڵی شێعری کوردی پیرانشار ڕاگه‌یه‌نرا له ڕێوڕه‌سمی کۆتایی دووهه‌مین فێستیڤاڵی شێعری کوردیدا ڕاگه‌یه‌نراوی ده‌سته‌ی داوه‌رانی هه‌ر دوو به‌شه‌که‌ی فێستیڤاڵ خوێندرایه‌و‌ه و ناوی براوه‌کان ئاشکرا کرا. ته‌ندیس و خه‌اڵتی فێستیڤاڵ ل ه بهشی ئازاددا درا ب ه شاعیران :سمایل عه‌زه‌می ل ه دیوانده‌ره‌وه ،کاوان نه‌هایی له بانه‌وه، فه‌وزی ه سوڵتان‌به‌گی له بۆکانه‌وه ،شێردڵ ئێڵ‌پوور ل ه کرماشانه‌وه ،ڕۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یی ل ه سلێمانییه‌وه ،نامیق هه‌ورامی ل ه هه‌ولێره‌وه. هه‌ر له‌و به‌شه‌دا شێعری دوو که‌س ب ه شیاوی ڕێزگرتن ناسێنران ک ه بریتی بوون له شاعیران :عه‌لی حسه‌ینی له سه‌قزه‌و‌ه و عه‌زیز ناسری ل ه مه‌ریوانه‌وه ههروهها داوه‌رانی بهشی تایبه‌ت ب ه یادی شه‌هیدانی ڕه‌شه‌ممه‌ی پیرانشار ناوی براوه‌کانی ئهم به‌شه‌یان به‌و
شیوه‌یان ڕاگه‌یاند .عوبێد سورخابی ل ه پیرانشاره‌وه ،خدر محه‌مه‌دی ل ه پیرانشاره‌وه ،سۆهه‌یال مه‌حموودی ل ه کامیارانه‌وه ،ئهنوهر عه‌ره‌ب ل ه بۆکانه‌وه، عومه‌ر ئیمام له پیرانشاره‌وه. دوو که‌سیش له‌و به‌شه‌دا ب ه شیاوی ڕێزگرتن زانران ک ه بریتی بوون ل ه شاعیران :ئاره‌ش فه‌زڵی ل ه هه‌رسینه‌و‌ه و یوسف شوجاعی ل ه ورمێ‌وه خه‌اڵتی به‌رده‌نگانی فێستیڤاڵه‌که‌ش به هاوبهشی درایه شاعیران :محه‌مه‌د ڕه‌سووڵی له پیرانشاره‌وه ،عه‌لی سۆهرابی ل ه شنۆوه. ههروهها به هۆی ته‌مه‌نێک چاالکیی ئه‌ده‌بی و خزمه‌تی زمانی کوردی ڕێزی تایبه‌ت له شاعیری ناسراوی کورد سه‌عید نه‌جاڕی (ئاسۆ) گیرا. دوای کۆتایی بڕگ ه شێعرخوێندنه‌و‌ه ،ل ه دوانیوه‌ڕۆی رۆژی هه‌ینی دا سێهه‌م کۆڕی زانستیی فێستیڤاڵ "له باره‌ی زمانی ستاندارده‌وه" به‌ڕێوه‌چوو. کۆڕه‌که به‌ڕێز سلێمان دڵسۆز به‌ڕێوه‌ی برد و به‌ڕێزان د.ڕه‌هبه‌ر مه‌حموودزاده، عه‌زیز نیعمه‌تی ،سه‌جاد جیهانفه‌رد ، حوسێن شێربه‌گی به‌شداری کۆڕه‌ک ه بوون و ب ه شێوه‌یه‌کی زانستی پرسی زمانی ستاندارد و چه‌مکه په‌یوه‌ندیداره‌کانیان تاوتوێ کرد. هاوکات لەگەڵ ئەم فێستیڤاڵە ژمارەیەک لە شاعیرانی رۆژهه‌اڵت فیستیڤاڵی هاوچه‌رخی شێعری کوردی له پیرانشاریان پرۆتستۆ کرد. له ئاگاداییه‌ک ک ه ل ه الیان کۆمه‌لێک نووسه‌ر و شاعیری رۆژهه‌اڵت و
باشووری کوردستان باڵو کراوه‌ته‌و‌ه داوا ل ه سه‌رجه‌م ئه‌و که‌سایه‌تیان ه ک ه بۆ فیستیڤاڵی شێعری هاوچه‌رخی کوردی له شاری پیرانشار داوه‌ت کراون ده‌که‌ن ک ه به‌شداری نه‌که‌ن و ئه‌و فیستیڤاڵ ه پرۆتستۆ بکه‌ن. ده‌قی ئاگادارییه‌که: له ڕۆژانی 19و 20ی ڕه‌شه‌مه‌ی ئه‌مساڵ دا فێستیواڵی شێعری هاوچه‌رخی کوردی ل ه پیرانشار به ڕێو‌ه ده‌چێ ک ه بهشی سه‌ره‌تایی ئهم فێستیواڵ ه بۆ ڕێز گرتن ه ل ه شه‌هیدانی سیڤیلی پیرانشارب ه ده‌سته‌ی حکوومه‌تی به‌عسی عێراق .ئهوه ل ه کاتێکدای ه ک ه ل ه شه‌قامه‌کانی تاران و
و ئێران ب ه تایبه‌ت شه‌هیدانی ئهم دواییانه‌ی زیندان و شه‌قامه‌کان وێڕای ڕێز گرتن له گیانی پاکی شه‌هیدانی پیرانشار نه ته‌نیا لهم فێستیڤاڵه دا به‌شداری ناکه‌ین به‌ڵکوو داوا ل ه شاعیر و نووسور و ڕۆشنبیرانی دیکه‌ی کوردوستان ده‌که‌ین ده‌نگیان بخه‌ن ه گه‌ڵ دانگمان و ڕێ نه‌ده‌ن به دهسهاڵت به به‌ڕێوه بردنی وه‌ها فێستیڤاڵ و کۆبوونه‌وه‌یه‌ک زامی شه‌هیدانی دیکه‌مان له بیر باته‌و‌ه .
شاره‌کانی تری ئێران دا خه‌ڵکی مه‌ده‌نی ده‌درێن ه به‌ر ده‌ست درێژی و الوانی واڵت شه‌هید ده‌کرێن و ل ه به‌ندیخانه کانی کۆماری ئیسالمی دا ئه‌شکه‌نج ه و په‌تی سێداره ده‌بێته خه‌اڵتی نووسه‌ر و ڕۆژنامه‌نووس و ڕووناکبیرانی ئازادی خوازی کوردوستان و ئێران .ئێم ه بۆ ناڕه‌زایه‌تی دژ به‌م کرده‌و‌ه غه‌یر‌ه ئینسانیانه‌ی کۆماری ئیسالمی و ههروهها بۆ ناڕه‌زایه‌تی دژ ب ه باروودۆخی ئێستای ئێران و ب ه هۆی گوێ نه‌دانی کۆماری ئیسالمی ب ه ده‌نگی حه‌ق خوازانه‌ی به‌شێک له شاعیرانی بانگهێشتکراوی گه‌النی ئێران و بۆ ڕیز گرتن له گیانی فیستیڤاڵ 18ی ڕه‌شه‌مه‌ی 1389 پاکی شه‌هیدانی ڕێی ڕزگاری کوردوستان
شۆڕش‌و دوایین مرۆڤ دیمانەی گۆڤاری دەنگی کورد.... گه‌رچی‌‌زۆری لهم ده‌سه‌التانه هه‌ولیانداوه‌‌و ده‌یدهن که له‌‌ڕیگای ته‌کنۆلۆژیای کۆنترولکراوه‌و چاودیریکراوه‌وه الوان وکۆمه‌ڵکا ئاراسته‌‌و کۆنرۆل بکه‌ن به‌الم ده‌‌بیبین که‌‌پرۆسه‌که راسته‌‌وراسته‌‌به‌‌پیچ ه‌وانه‌و له‌‌به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل شکاوه‌ته‌وه. هۆکاره‌کانی سولته‌و کۆنترولکردن بۆخۆیان بوونته‌‌هۆکارو جه‌ماوه‌ردا لهدهست ڕاپه‌رین سهرههلدانو ئامرازه‌کانی وگوستنه‌وه‌ی خیرای هه‌وال‌و کردووکۆکردنی جه‌ماوه‌ر بۆ راپه‌رین وشۆڕشی کۆمه‌الیه‌تی. ئامڕازه‌کانی جیهانی ئونفۆرماتیک، فه‌یس بووک ،تویته‌ر .یوتۆب‌و تۆری ئنیرنیت ئه‌مرۆ له‌‌ئامرازه‌کانی راپه‌رین وئه‌‌وهه‌ستانه‌وه کۆمه‌الیه‌تیه‌نانه‌ن که‌‌کۆی ناوصه‌که‌یان رووبهرووی گۆران کردوه‌ته‌‌وه. سوڵته‌‌وده‌سه‌التی واته‌‌ئامرازوکانی خۆسه‌پاندنی حکومه‌ته‌کان ئه‌مرۆئیتر میکانیزمی کاری راپه‌رین وراپه‌راندنن‌و خۆیان کۆ ئامرازیکی دژه‌‌ده‌سه‌‌التن .بیرمان نه‌‌چیت ئهم ئامرازانه ته‌نیا ئامرازن‌و هۆکاره‌‌کۆمه‌الیه‌تی وئابووریوکلتوریه‌کانی راپه‌رین وبه‌رخۆ دانه‌‌کان له‌‌هه‌ناوی کۆمه‌لگاو دهسهالتی سیاسی ئهم هه‌وێنه‌‌سه‌ره‌کیه‌کانی کۆمه‌لگایانه‌دایه‌‌و ریفۆرم‌و گوران وشۆرش نهبوونی دادگه‌ری‌و له پیکهاته‌ی ژیانی کۆمه‌الیه‌تی بااڵنسه ئه‌‌وکۆمالگایانه‌دا که رووبهرووی ئهم راپه‌رینانه‌‌بوونه‌ته‌وه .جیهانی مۆدێرن کۆمه‌لیک ئامرازی مۆدیرنی خستۆته‌‌ده‌ست بزاوته کۆمه‌الیه‌تیه‌کان جه‌ماوه‌رو که‌‌به‌‌رئه‌نجامی ئه‌قڵیه‌تی سه‌رده‌‌من‌و که‌لک وه‌رگرتن لهم ئامرازانه‌‌باشترین ئاماژه‌ن بۆ ئهوهی ژیانی دوالیزم ئاسای ئهم جۆره‌‌کۆمه‌لگانه‌‌له‌‌روانگه‌ی الوانه‌‌وه‌‌شیاوه‌ی مانهوهو دریژبوونه‌وه‌‌نیه. تایبه‌ت مه‌ندیه‌‌به‌رچاوه‌کانی ئهم به‌واتای له‌‌گه‌رانه‌وه‌‌بۆ ئیوه‌‌شۆڕشانه‌‌بریتیه‌له، سه‌رده‌م میکانیزمی ئه‌قالنیه‌ت‌و وفره‌ره‌هه‌ندی‌و رۆلی الوان وهک هیزی تازهو خاوه‌ن پۆژه‌له‌‌م شۆڕشانه‌دا که‌‌له‌‌سه‌ر بنه‌مای کۆرانی نبه‌ره‌تی وکردارگه‌رای‌و ئازادی تاک ومافی هاو شاریه‌تی ودیموکراسی کۆمه‌الیه‌تییه. هه‌روه‌ك ده‌زانین له‌‌ئێراندا ئهم ره‌وته‌‌زووتر ده‌ستی پێكرد‌و دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك كۆماری ،بزووتنه‌وه‌یه‌ك له‌‌ئێراندا
لهسهر شه‌قامه‌كان كه‌وته‌‌رێ كه‌‌تا هه‌نووكه‌ش هه‌ر به‌رده‌وامه ،هۆكاره‌كانی سه‌كه‌وتنی شۆڕش‌و بزووتنه‌وه‌كانی ناوچهو سه‌ر نه‌كه‌وتنی لهئێران بۆ چی ده‌گه‌ڕیته‌وه؟ من واده‌زانم ڕاپه‌ڕین‌و به‌رخۆدانه‌کانی واڵتی ئیران لهراستیدا پێش ئهم قۆناخه‌‌ش بوون‌و سه‌ریان هه‌لداوه‌‌وتا ئیستاش هه‌ر له‌‌به‌رخۆداندان .یه‌کسان کردن‌و یه‌ک جۆردیتنی بزوتنه‌‌وه‌‌کانی ئیران وواڵتانی عه‌ره‌بی ناوچه‌که‌‌ئه‌سته‌م ونه‌‌گه‌نجاوه. میسرو تونس‌و لیبیاو زۆریکی تر لهم واڵتانه‌‌له‌‌زۆر رووبه‌رو ره‌هه‌نده‌وه‌‌له‌‌کۆمه‌لگای ئیران جیاوازن ،سه‌ره‌تاو پێش هه‌موو شت له‌‌داخراو وتوتالیته‌رترین ئهم والتانه‌دا جۆره‌‌ئازادیه‌کی کۆمه‌الیه‌تی هه‌‌یه‌‌وهه‌بوو ه‌‌که‌‌له‌‌رووبه‌ر ه‌تاکه‌کانی شدا خۆی نیشانداوه ،راسته‌‌که‌‌ئه‌م ته‌نیا جۆره‌‌ئازادیانه‌‌قوولنه‌بوونه‌ته‌وه‌و کۆمه‌الیه‌تی بوون‌و به‌ره‌و ئاقاره‌کانی سیاسه‌ت‌و کلتورو ئازادیه‌‌دیموکراتیکه‌کان نه‌هاتوون به‌الم به‌هه‌رحال بوون‌و ئاماده‌‌بوون‌و هه‌رگیز لهم والتانه‌دا دیکتاتۆری تا دواخانه‌کانی ژیانی که‌سه‌کی وتایبه‌تی که‌سانی کۆمه‌لگا دا نه‌کشاوه‌ته‌خواره‌وه‌‌و مودیله‌کانی جۆری پوشاک وخۆراک وداب ونه‌ریتی هه‌ره‌تایبه‌تی نه‌‌گرتۆته‌وه‌‌که‌‌له‌‌ئیراندا وایه. فره‌نه‌ته‌وی بوونی ئیران‌و ئاسۆی روانین وروانگه‌کانیان بۆ ده‌سه‌الت ودیموکراسی‌و جۆنیه‌تی دهستهبهر کردنی مافی تاک وکۆ‌و له‌‌زۆرکاتدا لهبهرامبهر یه‌کدا بوونی ئهم ویست وروانگانه‌‌وزۆرجار بهتهنیا مانه‌وه‌ی هه‌ندی لهم بزوتنه‌وه‌و نه‌ته‌وانه‌‌له‌‌میژووی ئیراندا ئهم راستیه‌‌ده‌رده‌خه‌ن وهک ته‌نیامانه‌وه‌ی بزووتنهوهی رزگاریخوازی گه‌لی کوردو بزاوتی هه‌رگیز نه‌‌وه‌ستاوی ژنان لهئیراندا باشترین نمونه‌کانن. رژیمه‌دیکتاتورانه‌ی ئه‌و هه‌موو که‌‌که‌‌که‌وتوونه‌‌به‌ر په‌الماری راپه‌رینی گه‌الن زۆرکه‌م فاشیتی ئیدۆلۆژیکی بوون وهک رژیمی ئیران که‌‌رژیمیکی ئیدئۆلۆژی فاشیسته‌‌که‌‌هه‌موو ئاقاره‌کانی کۆمه‌لگای ئیرانی کردۆته‌‌پادگانی به‌رهاتنه‌وه‌و له‌دایکبوونی ئهم گوتاره‌‌فاشستیه ،سپای پاسداران ،به‌سیج ،چه‌ندین وچه‌ندین سه‌ربازی دیکه‌ی پیکهاته‌‌وناوه‌ندی وپۆلیسی وئه‌منیه‌تی باشترین نموونه‌ن بۆ
به‌‌به‌‌پادگان بوونی کۆمه‌لکای ئیران لهالیهن فاشستی دینی ده‌سه‌التداره‌وه‌‌له‌‌ئیراندا. ئۆلیگارشی ئاخوندیی‌و ریژه‌ی له‌‌مئژینه‌و وبه دیرینی دین‌و بهتایبهت مه‌‌زهه‌بی شیعه سیاسی بوونی ئهم مه‌زهه‌به‌‌و قووروخکردنی کۆی ئابوری ئیران وتیکه‌لبوونی ئابووری‌و سه‌ربازیگه‌ری‌و لیک هه‌لپێچانی ئهم دوورووبه‌ره‌‌و به‌ده‌سته‌وه‌‌گرتنی لهالیهن ئۆلیگاریشی مه‌الکانه‌‌وه‌‌خاڵێکی دیکه‌ی جیگای رامانه. ئیران سه‌ره‌رای ئهوهی والتیکی فره‌نه‌ته‌وه‌یه والتیکی فره‌‌مه‌زهه‌بوو دینیشه‌‌جیهان ژینی کۆمه‌لگای ئیران بهراستی جیهان ژینیکی به‌‌ته‌واوی ئالوزه‌و هه‌موو ئه‌وفاکته‌رانه‌ی که‌‌ده‌کریت هه‌مه‌‌ره‌نگی‌و جوانی به‌م والته‌‌ببه‌خشن هه‌‌رئه‌وانه‌ش ده‌توانن کێشه‌ی جدی سازکه‌ن وهه‌‌ندی جاریش کردویانه‌‌که‌‌ئۆباله‌که‌ی له‌‌ئه‌ستۆی فه‌رمانره‌ویانی ئیراندا بووه‌‌وهه یه‌‌به‌‌تابه‌تی گوتاری بااڵده‌ست . دیاره‌‌له‌گه‌ل ئه‌مانشدا ئیران والتیکه‌‌زۆر به‌‌خه‌ستی الو .خاوه‌ن پیشینه‌ی راپه‌رین بۆ ئازادی‌و دیموکراسی‌و ده‌سته‌‌به‌رکردنی ده‌وله‌ت‌و دهسهالتی یاسا‌و مه‌ده‌نی ده‌گه‌ریته‌وه‌‌به‌‌الی که‌‌میژووه‌که‌‌ی که‌مه‌وه‌‌بۆسه‌دووجه‌ند سال پێس ئیستا، بزاوته‌‌کلتوری‌و نه‌ته‌وه‌ی‌و ره‌گه‌زیه‌کان له‌‌والته‌دا میژینه‌یه‌کی دریژو دووریان ههیه، ژیانی مۆدیرن ومۆدیرنیزاسوین لهئیراندا له‌‌هه‌ر والتیکی دیکه‌‌له‌ناوچه‌که‌دا دیارترو زۆرتر له‌‌به‌رچاوه‌‌وله‌م سی وچه‌ندساڵی دوایدا به‌‌رئه‌نجامی کۆمه‌الیه‌تی وسیاسی به‌رجه‌‌سته‌ی لێکه‌‌وتوه‌وه‌ته‌وه(.جگه‌‌والتی تورکیه‌‌له‌‌تورکیه‌دا مۆدیرنه‌‌توانی ئیسالم یا به‌الی که‌مه‌وه‌‌به‌شێک له‌ئیسالم بکات به‌‌به‌رنامه‌و پرۆژه‌ی سیاسی وله‌‌ئه‌مری موتله‌ق‌و ئیدۆلۆژی رزگاری کات‌و بیخاته‌‌به‌‌ر ره‌خنه‌‌وگایه‌‌ی دیموکراسییه‌وه). به‌رواله‌تیش بیت له‌‌میژه‌‌له‌ئیراندا یاسای بنه‌ره‌تی‌و جیاکردنه‌وه‌ی سێ هیزه‌که‌ی ده‌سه‌التداری روویداوه وهک سه‌رهه‌لدانی هیزی دادوه‌ری‌و جیبه‌جیکه‌رو یاسادانه‌ر واته(قوه‌‌مجریه ،مقننه ،قچای) که‌‌ئه‌م رووداوه‌‌له‌‌خۆیدا هه‌نفاویکه‌‌بۆ پیشه‌وه‌‌بۆ جیگیرکردنی ده‌وله‌تی یاسا وریکخستنیکی دیموکراسیانه .واده‌زانم له‌‌کۆمه‌لگای ئیراندا قوولبوونه‌وه‌ی به‌رخۆدانه‌کان وداکشانی بۆ ناوهێزه‌کۆمه‌الیه‌تیه‌‌په‌راویزو بی بوشه‌کان‌و
پاشماوە
دره‌ست بوونی هاوده‌نگی وجۆره‌‌باوه‌ر پێکردنی به‌‌یه‌کتر له‌‌نیوان گه‌النی ئیران ونه‌ته‌وه‌ی تا ئیستا سه‌رده‌ست‌و گه‌یشتن به‌‌دروستکردن‌و ره‌خسانی دهسهالتی که‌‌نوینه‌رایه‌تی به‌رژه‌وه‌نی گشتی بکات‌و لهراستیدا پاری زه‌ری به‌رژه‌وه‌ندی هه‌نوان وه وهک بیت‌و دین لهدهسهالت دورخاته دین نه‌ک وهک پرۆژه‌ی سیاسی ملکه‌چ بو کایه‌کانی دیموکراسی بزووتنهوهی ئیران له‌‌سه‌رکه‌وتن نزیکده‌که‌نه‌وه. داهاتووی ئێران‌و ده‌وری الوان له‌‌گۆڕانی سیاسی لهم واڵته‌دا چۆن ده‌بینن؟ ئایا الوان ده‌توانن پێشه‌نگایه‌تی ئه‌و شۆڕشه‌‌بكه‌ن؟ له‌مپه‌ره‌كانی سه‌ر رێگایان كامانه‌ن؟ الوانهیزیکی به‌رین کۆمه‌الیه‌تین‌و روودانی هه‌رگۆرانکاریه‌‌له‌‌ئیراندا بیگومان بی هاوکاری وبه‌شداری ئه‌ن تویژه‌‌ئاکتیف نه‌گونجاوه، وبه‌رینه‌‌کۆمه‌الیه‌تیه‌‌نه‌کراو سه‌پاندنی مۆدیل ونمونه‌کانی پێشنیارکراوی ده‌سه‌الت لهئیراندا نه‌ک ته‌نیا الوانی خستووه‌ته‌په‌راویزو له‌هه‌موو به‌شداری وخۆنواندنیک بیی‌ه‌شکردووه‌‌به‌لکورووبه‌ری ژیانی به‌‌ته‌واوی لیته‌نگکردونه‌ته‌وه. کۆمالگای ئیران سه‌ره‌رای ئهوهی فاشستی دهسهالتیکی لهالیهن تو تا لیر هو ه‌‌هه‌نا سه‌چنکر ا و ه‌‌سه‌ر تا پا دهستهو یه‌خه‌ی قه‌یرانی بنه‌ره‌تیه له‌هه‌موو رووبه‌ره‌کانی ژیانی کۆمه‌الیه‌تید. دیموکراسیخوازیو به‌‌به‌ریانبوونی بهرجهستهبوونهوهی مۆدیرنه‌‌له‌‌والتی ئیراندا دهسهالتی رووبهرووی هه‌ره‌س وله‌ده‌ستدانی هه‌موو پیگه‌وپایه‌گا کۆمه‌الیه‌تیه‌کانی، به‌رجه‌سته‌بوونه‌و وکۆمه‌الیه‌تی بوونی مۆدیرنه‌‌له‌‌والتی ئیراندا‌و بوونی به‌‌فۆرمیک بۆ حیانی کۆمه‌الیه‌تی دهسهالتی سه‌رپا سونه‌تی ئیرانی رووبهرووی زۆر گرفتی جدی کردووه‌ته‌وه‌‌وده‌یکات ،سه‌ره‌کی ترین گرفتی رژیمی ئیران خالی بوون وپرنه‌بوونه‌وه‌ی ئه‌و پادگانه‌‌بارکاوکراوانه‌‌یه‌‌با فاشیستی ئیسالمی که‌‌رژیم هه‌موو توانی خۆی بۆ ته‌رخانکردبوو وه‌کردووه .رۆسیسانی هوشیاری تاکو کۆو ماوفخوازی گه‌النی ئیران‌و به‌‌به‌ریان بوونی دیموکراسیخوازیو گه‌شه‌ی ئاقاریگشتی کۆمه‌لکاو سه‌رهه‌لدانی کۆمه‌لگای مه‌ده‌نی ورۆلگیری پیکهاته‌وناوه‌نده‌‌جه‌ماوه‌ریه‌کانی کۆمه‌لگا هاوری له‌گه‌ڵ به‌‌ساختاربوونی
مۆدیرنه‌‌له‌‌رووبه‌ری ژیانی کۆمه‌الیه‌تی وکۆی رووبه‌ره‌کانی ژیاندا رولی نکۆلینه‌کراوی الوانی هه‌رچی زۆرتروزۆرتر به‌جه‌سته‌‌کردووه‌ته‌وه .گۆرانکاریه‌کانی جیهان وناوجه‌‌وشۆڕشی ئونفۆرماتیک‌و گۆرانی زۆر فاکته‌ری نیونه‌ته‌وه‌ی کا دوینی به‌‌نه‌گۆرده‌ناسران هه‌موو ئه‌و داتاو مه‌تریاالنه‌ن که‌‌مانه‌وه‌ی دۆخی ئیستای سیاسه‌ت‌و دوسه‌الت لهئیراندا به‌نه‌گه‌نجاو نه‌شیاوده‌نوینن .به‌رخۆدانی نه‌ته‌وه‌کانی هوشیارانه‌‌ومافخوازانه‌ی ئیران‌و بزوتنه‌وه‌ی نووچنه‌داوی ژنان‌و به‌‌شخوازی وداواده‌کاریه‌کانی تویژی الوانی ئیران کۆ گاکته‌ریکی گرنگ ورۆلی گۆران وجوانان زیاتر وزیاته‌‌ده‌که‌ن. لهراستیدا رژیم‌و پیکهاته‌ی دهسهالتی رژیم زه‌بری گرنگ‌و بنه‌ره‌تی وچاره‌نه‌کراوی لیکه‌وتوه‌وئه‌م زه‌برانه‌ش هه‌مووی یاکامی خه‌بانت جه‌ماوه‌ر وبزاوته‌کانی کۆمه‌لگای ئیرانه ،رژیم له‌‌ره‌وتی ژیانی سیاسی خۆیدا هه‌موو بنه‌ماو ئاخیزگه‌‌هزریه‌کانی کارای‌و توانا بوونیان بۆ ژیانی ئه‌مروژی لهدهست داواه ،ئه‌مرۆ رژیم هه‌موو نه‌موونه‌‌پیشنیرکاوه‌‌کانی ژیانی کۆمه‌الیه‌تی هه‌ره‌سیان هیناوه‌و له‌هه‌رسدا هه‌ربۆیه‌‌به‌‌زۆری گۆپال ده‌خوازی به‌‌سه‌سه‌ر الوان وگه‌ل‌و جه‌ماوه‌ریدا بسه‌پینیت. کۆمه‌لکای ئیران رووبهرووی کۆیه‌‌گۆران‌و گرفتی بنه‌ره‌تین که‌‌جگه‌‌گۆران وملدان بۆ ژیان تازه‌‌جاره‌یه‌کیان نیه‌‌ونه‌‌بووه. کۆمه‌لگایه‌کی تاسه‌رئیقان الو کراوه‌و نۆیخواز مودیریه‌ت‌و دهسهالتیکی تا سه‌ر ئیسقان کۆنه‌‌خوازو کۆنه‌‌په‌رست، ویرانی ئابووری‌و هه‌ژه‌رای جه‌ماوه‌ر، به‌‌به‌ریان بوونی مۆدیرنه‌و بزوتنه‌وه‌ی دیموکراسیخوازی که‌‌دووچه‌مکی لیک گریدراوی جیانه‌بوونه‌وه‌ن ،هوشیاری تاکو کۆو مافخوازی نه‌ته‌وه‌کانی ئیران وده‌سته‌به‌ر بوونی ئازادیه‌کان ،دابرانی جیهانی‌و سیبه‌ری شه‌ری ویرانکه‌ر وگۆرانی هه‌موو ناوچه‌که‌و کۆی په‌یوه‌ندیه‌‌کۆنه‌کانی ،ئه‌و برگه‌‌گرنگانه‌ن که‌‌هه‌رهه‌موو نیشان له‌‌گۆرانی والته‌‌و رولی ئینکارنه‌کراوی الوان که‌‌وامان لیده‌کات که‌‌له‌‌ئاست گۆرانی ئیران چاوه‌روانی راشکاونه‌تراسانه‌‌بدویین‌و گۆرانی بنه‌ره‌تی وهه‌راوجدی بین لهم والته‌‌دا.
10
ژمار‌ه ( )4٨ساڵی چوارەم201١/٣/١٥ ، dwaroj@komala.net
کۆمەڵگە
ڕۆڵی ژنان له خه‌باتی چه‌وساوه‌کاندا محه‌ممه‌د حه‌کیمی
كۆمه‌ڵ ه یه‌كێك له‌و حیزبانه بووه كه هه‌ر له سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیه‌و‌ه باوه‌ری قووڵی ب ه یه‌كسانی نێوان ژن و پیاو ههبووه و یه‌كه‌م حیزب بوو ك ه توانی ژنان له كوردستان بهێنێته نێو گۆره‌پانی سیاسی و خه‌باتی چه‌كداری. ئه‌مرۆكه پرسی ژن وهک پرسێکی گرنگ له ئارادایه وبایه‌خێکی سه‌ره‌کی ههیه له ئاست جیهانی و نێو نه‌ته‌وه‌ییدا و ئێستاش دوای تێپه¬ر بوونی 32ساڵ له خه¬باتی ئاشكرای كۆمه¬ڵه وهک پرسێکی سه‌ره‌کی لهم پرسه ده‌روانێت وهه‌ڵس و که‌وتی له گه‌ڵدا ده‌کات ،به گژ هه‌موو سونه‌ته کۆنه‌کانی کۆمه‌ڵگا و ده‌سه‌اڵته دڕنده‌کاندا چووەته¬وه. کۆمه‌ڵه پشتگیری کرد له ڕۆڵی ژنان و ههروهها هه‌وڵیدا بۆ ههموار کردنی ئازادی ژنان و ره‌خساندن و دروست کردنی فه‌زاێکی ئازادو بیرمه‌ند کردنی ژنان له ئاست کوردستاندا .دوای ده‌ستپێکردنی خه‌باتی ئاشکرا و خرۆشانی خه‌ڵکی کوردستان دژ به رژێمی شا و تیا چوونی ئه‌و رژێمه، باردۆخێکی وه‌ها بۆ ژنان ره‌خسا که ژن بتوانێ بێته ناو مه‌یدانی خه‌بات و بۆ مافه ره‌واکانی خۆی تێبکۆشێ ،ژنی کورد ده‌مێکه چاو له دووی ئازادی بوو .ئه‌و سه‌رده‌مه سه‌رده‌می پیاوساالری و سه‌رکوتی ژنان بوو وهه‌ر بۆیه کڵپه‌ی ئاگرو ئازارێکی زۆر له ناخی ژنان قه‌تیس مابوو و خۆی وهک گێژه‌لووکه به هه‌موو که‌لێن و قۆژبنێکدا ده‌دا و ئارامی نه‌ده‌گرت نۆقره‌ی لێ هه‌ڵگیرابوو و له رێگه‌ێک بۆ ده‌رباز بوون ده‌گه‌را تا خۆی له‌و باردۆخ ه قه‌تیساویه رزگار بکات .له ڕۆچنێک ده‌گه‌را تا ئازار و ده‌رده‌کانی تیا بشواته‌وه و بگات به ئازادی .له‌و سه‌رووبه‌نده‌دا بوو که کۆمه‌ڵه داوای له ژنان کرد که بچنه نێو ریزه‌کانیه‌وه و له خه‌باتی رزگاریخوازانه‌ی گه‌ڵی کورد و رزگاری چینایه‌تی و به‌رابه‌ریدا به‌شداری بکه‌ن و هه‌وڵ بده‌ن بۆ رزگار
کردنی مافه‌کانی خۆیان له کۆیله‌تی و کۆیالیه‌تی ،بۆ یه‌که‌م جار ژن هه‌ستی به ئازادی و به‌رابه‌ری له ژیانیدا کرد. هاوکات له گه‌ڵ شۆرش و راپه‌رینی خه‌ڵکی ئێران به دژی شا ،خه‌باتی ژنانی کورد ده‌ستی پێکرد و کوردستان بوه مه‌یدانی رزگاریخوازانه‌ی ژنان ، دیارده‌ی به‌شداری ژنان له خه‌باتی کوردستان ،چ له دژی شا و چ له دژی رژێمی کۆماری ئیسالمی پای ناێه قۆناغێکی نوێوه و ئهم خه‌باته ژنانی هاندا بێنه نێو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵه‌وه ، ژنان له هه‌موو خۆپیشاندانه‌کانی دژ به رژێمی کۆماری ئیسالمی و هه‌ر وه‌ها له شه‌ڕی 24رۆژه‌ی شاری سنه زۆر ئازایانه به‌شداریان کرد و مێژووێکی نه‌خشینیان بۆ خۆیان تۆمار کرد .الپه‌ره‌ێکی نوێیان له ژیانی ژناندا نه‌خشاند و هه‌نگاوێکی گه‌وره‌یان به‌ره‌و ئازادی نا .ژنان له کوردستان به هۆی چه‌وساندنه‌وه‌ی پیاو ساالرانه و نهبوونی خوینده‌واری و
ههروهها به زۆر بە شوو دان و ژن به ژن کردن له نێو کورده‌واریدا ،ئازار و ده‌رد و چه‌رمه‌سه‌ری زۆریان چێشتبوو و هه‌ر بۆیه دوای ئاشکرا بوونی کۆمه‌ڵه و خه‌باتی چه‌وساوه‌کان ،ژنان به گشتی روویان کرده کۆمه‌ڵه و به خه‌باتی خۆیانیان ده‌زانی و لهم رێگه‌دا به سه‌دان ژنی تێکۆشه‌ر گیانی خۆیان فیدای رزگاری ماف و به‌رابه‌ری ژن و پیاو کرد و هه‌وڵی ئه‌وه‌یاندا که سونه‌ته کۆنه‌کان بشکێنن و شکاندیان .ژنان له کۆمه‌ڵه سه‌دان داستانی سه‌روه‌ریان بۆ رزگاری گه‌ڵی چه‌وساوه‌ی کورد تۆمار کرد و ئێستاش کاتێ بیره‌وه‌ریه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مه ده‌خوێنینه‌وه زۆر به جوانی ڕۆڵ و جێپه‌نجه‌ی ژنانی کۆمه‌ڵه دیاره و شوێن پێی خۆی به سه‌ر کۆمهڵگای کورده‌واریدا به جێهێشتوه و ئه‌و شوێن پێیه زۆر به‌رچاوه .رژێمی کۆماری ئیسالمی ئه‌وژنانه‌ی که به‌شداریان له خه‌باتی ئازادی کوردستان ده كرد،
قه‌یرانی کۆمه‌اڵیه‌تیی خۆسووتاندنی ژنان سوهیال بابه‌ك سووکایه‌تیکردن به ژن بهتهنیا به‌ند نییه به قۆناغێکی ته‌مه‌نه‌وه ،به‌ڵکوو سه‌راپا ل ه یه‌که‌م ساتی له‌دایکبوونه‌وه تا دواساته‌کانی ژیان له‌گه‌ڵیدا ده‌ژی .له زۆربه‌ی کات له‌گه‌ڵ له دایكبوونی کچێک به‌شێکی زۆر له ئه‌ندامانی خێزان بهجۆرێک له نه‌هامه‌تی ده‌زانن‌و هه‌ر له سه‌ره‌تاوه به مایه‌ی کێشه‌و ناخۆشییه‌کانی خێزانه‌که‌ی داده‌نێن ،ئه‌مه سه‌ره‌ڕای په‌یدابوونی شه‌رم‌و دڵه‌ڕاوکێ‌و دوودڵی به‌رامبه‌ر هه‌موو کارێک که به‌ره‌و پیری ده‌چێت له‌به‌ر ئهوهی هه‌ر له ساته سه‌ره‌تاییه‌کانی ژیانیه‌وه سه‌رکوتکراوه‌و ده‌یان‌و سه‌دان جار دوچاری شکانه‌وه‌و سه‌رزه‌نشت‌و سووکایه‌تی بووه‌ته‌وه .ئهم سووکایه‌تی‌و نزمایه‌تی پێکردنه له‌گه‌ڵیدا ده‌ڕوات‌و له پاشتریشدا له قۆناغی الویشدا ده‌که‌وێته به‌ر په‌المار‌و توانج تێگرتن‌و لێدان‌و توندوتیژیش لهالیهن که‌س‌و کاره‌وه .ته‌نانه‌ت زۆربه‌ی جاریش به زۆرو نابه‌دڵی ده‌درێت به شوو ،بێ ئهوهی ڕه‌چاوی حه‌زو ئاره‌زووی خۆی بکرێت‌و ئه‌گه‌ر ڕایه‌کیشی له‌و باره‌یه‌وه هه‌بێت ،به باوک‌و براکان سه‌رکوت ده‌کرێت‌و ناچار مل ده¬دا به چاره‌نووسێک که خۆی هه‌ڵی نه‌بژاردووه ،چاره‌نووسێک که خۆشی‌و ئارامی ده‌روونی پێ نابه‌خشێت ،بۆیه زۆربه‌ی جاربه خۆله‌ناوبردن‌و خۆسووتاندن کۆتایی پێدێت. بێگومان زۆرجار بێهیوایی وا له مرۆڤ
ده‌کات په‌نا به‌رێت بۆ خۆسووتاندن‌و خۆله‌ناوبردن‌و دوورکه‌وتنه‌وه‌و ڕزگاربوون له‌و شێوه ژیانه‌ی تێیدا ده‌ژی ،ئه‌مه مانای ئهوه نییه که ئه‌و مرۆڤه بیر له ژیانی ڕۆژانه‌ی خۆی‌و یادگارییه‌کانی ده‌وروپشتی ناکاته‌وه ،به‌ڵکوو به پێچه‌وانه‌وه زۆرجار کێشه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی ده‌وروپشتی ژن واده‌کات که ژیان ناشیرین‌و قێزه‌و ن بێت‌و به‌شێوه‌یه‌ک خۆی بخاته ڕوو ،دیاره له‌مه‌شدا زۆرکه‌س به‌رگه‌ی ئه‌و کێشمه‌کێشه کۆمه‌اڵیه‌تی‌و ئابوورییانه ناگرێت‌و په‌نا ده باته به‌ر خۆسووتاندن. کۆمهڵگای ئێمه وهک هه‌موو کۆمه‌ڵگاکان بێبه‌ش نییه له‌و قه‌یرانه‌و سه‌دان که‌سی به هه‌ڵدێردا بردووه‌و بووه‌ته هۆکاری لهناوبردنو خۆڕزگارکردن له‌و بابه‌ته خراپانه‌ی ب ه ده‌وروپشتیدا ده‌سووڕێنه‌وه. زۆرترین ئه‌و قوربانییانه‌ش که کۆمه‌ڵگا ناچاری کردوون به خۆسووتاندن ،ژنانن. له کۆمه‌ڵگایه‌کی پیاوساالری وه‌کو کۆمهڵگای ئێمه‌‌دا که ژنان خراونه‌ته په‌راوێزه‌وه‌و ڕێگایان پێ نادرێت له‌گه‌ڵ مافه‌کانی خۆیان ئاشنا بن‌و هه‌ر ئهمهش بووه‌ته هۆی ئهوهی تووشی گۆشه‌گیری ببن‌و ناتوانن به‌ره‌وڕووی رووداوه كان بوه‌ستنه‌وه و هه ر بۆیه به‌رده‌وام خۆیان به کۆیله‌و ژێرده‌سته ده¬زانن. به‌پێی ئه‌و داب‌و نه‌ریته کۆنانه که ئه‌وانیش زۆربه‌ی جار سه‌رچاوه‌یان له دینی ئیسالمه‌وه گرتووه‌و ڕه‌گ‌و ڕیشه‌یان له نێو کۆمه‌ڵگادا داکوتیوه‌و بوونه‌ته
عورف‌و عاده‌ت له نێوانیانداو زۆربه‌ی جاریش یاساکان به تاوانبار ده‌زانین که نه‌یانتوانیوه به‌رپرس بن له ئاست کێشهکانی ژناندا ،بهتایبهت ئه‌و کێشه کۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ی که «ژن له به‌رامبه‌ر خوێن» ده‌درێت‌و «ژن فرۆشی له به‌رامبه‌ر پاره« که کاریگه‌ریی خراپیان ههیه بهسهر بارودۆخی خێزانییه‌وه ،هاوکات ڕه‌نگدانه‌وه‌یه‌کی نیگاتیڤی ههیه بهسهر ته‌واوی کۆمه‌ڵگا ،هه‌ر بۆیه خۆسووتاندنی ژنان بووه‌ته یه‌کێک له دیارترین ئه‌و دیاردانه‌ی که به‌شێوه‌یه‌کی ناشیرین په‌ره بسێنێت. بۆ چاره‌سه‌ر کردنی ئه‌و قه‌یرانه‌و که‌مکردنه‌وه‌ی ئهم دیارده‌یه‌ش پێویستمان به وشیاری کۆمه‌ڵگا ههیهو ههروهها ڕێکخراوه‌کانی ژنان‌و ڕووناکبیران‌و که‌سانی ئازادیخواز پێکه‌وه داموده‌زگا به‌رپرسه‌کان ناچار بکه‌ن به‌وه‌ی نه‌هێڵن یاسا ڕێگه بدات مێردو باوک‌و برا توندوتیژی له‌گه‌ڵ خێزان‌و ژنه‌کانیان به‌کار بێنن‌و هاوکات ئه‌و که‌سانه‌ش که ده‌ستیان له کاری توندوتیژی‌و ناچارکردنی ژناندا ههیه به خۆسووتاندن‌و خۆ له‌ناوبردن بدرێنه دادگاو سزای یاسایان به‌سه‌ردا بسه‌پێنرێت، به‌مه‌ش هه‌نگاوێک ههل بگرین بۆ بنه¬بڕکردنی دیارده‌ی خۆسووتاندن‌و ئهم پرسه گرنگانه‌ی که په‌یوه‌ستن به ژیانی ڕۆژانه‌ی کۆمه‌ڵگاوه‌و هه‌نگاو هه‌ڵ بنێن به‌ره‌و پێشکه‌وتن‌و به‌هێزکردنی بنه‌ماکانی دێمۆکراسیه‌ت‌و کۆمهڵگای مه‌ده‌نی.
ده¬ستبه¬سه¬ریانی ده¬كرد .ژنان به خۆراگری ،ده¬یان ئه‌فسانه¬یان له ناو زیندانه‌کانی رژێم تۆمار کردوو ئه‌و ژنانه ته‌نانه‌ت له سه‌ره‌مه‌رگیشدا و له ژێر په‌تی سێداره‌دا ته‌نیا و ته‌نیا داوای ئازادی کوردستان و مافی ژنیان ده‌کرد .ژنانی کۆمه‌ڵه پرسی ژنانی کوردیان برده قۆناغێکی‌تر و ئێزنیان به هیچ شتێک و که‌سێک نه‌دا بێریزی بکه‌ن به ژن و ژنانیان به¬ره¬و ئاسۆێکی روونی ژیان و خه‌باتێکی ئازایانه و خۆراگرانه بۆ گه‌یشتن به ئازادی و مافه‌کانیان و دژ به ده‌سه‌اڵته نگریسه‌کان ئهنجام دا .ژنانی تێکۆشه‌ری کوردستان له شار و دێهاته‌کان و له ژێر چەکمەی داگیرکه‌رانی کوردستان، ده‌ستیان دایه خه‌بات و به هه‌موو شێوه‌ێک یارمه‌تیده‌ری هێزی پێشمه‌رگه بوون و له هه‌موو بوارەکاندا ڕۆڵیکی به‌رچاویان گێرا ،له بواری کاری نه‌هێنی و یارمه‌تیدانی نه‌خۆش و برینداره‌کان
و ههروهها به باڵو كردنهوهی ئیعالمیه و سه‌ردانی بنه‌ماڵه‌ی شه‌هیدان، هه‌وڵی ئه‌وه‌یانده‌دا خه‌ڵک له کرده‌و‌ه و پیالنه‌کانی رژێمی کۆماری ئیسالمی وه‌ئاگا بێنن و ورەی خه‌ڵکیان ده‌برده سه‌ره‌وه ،بۆ به‌رگریکردن له مافه ره‌واکانی خۆیان و هه‌ر بۆیه رژێم بێ به‌زه‌یانه دژ به‌و ژنه تێکۆشه‌رانه هه‌لوێستی ده‌گرت و ده‌یانیگرت و به هه‌موو شێوه‌ێک ئه‌شکه‌نجه و ئازاری ده‌دان و زیندان و سیاچاڵه‌کانی رژێم پڕ بوو له ژنانی ئازادیخوازی کۆمه‌ڵه . ژنانی کۆمه‌ڵه خاوه‌ن تایبه‌تمه‌ندی خۆیان بوون و به هۆی ئه‌و مێژووه سیاسیه‌وه که ژنان له نێو کۆمه‌ڵدا هه‌ڵیانبژاردبوو ،روون و ئاشکرایه ژن له کۆمه‌ڵه‌دا پای ناوه‌ته قۆناغێکی نوێوه و تا ئێستاش ئه‌و خه‌باته بوه به خه‌باتی به‌رگری له مافه‌کانیان . چه‌وساندنه‌وه‌ی ژن له الیه‌ن دەسەاڵت و داب و نریتی کۆنەپەرەستانە دیارترین جۆری سته‌مه و درێژترین هێڵی مێژوویی له خه‌باتی کوردا پێک هێناوه و ئهمهش وهک سومبۆڵێک له کۆمه‌ڵه‌دا به‌رز راگیراوه و ژن له کۆمه‌ڵه‌دا ئه‌و قۆناغ ه ترسێنه‌ره‌ی پشت سه‌ر ناوه و قۆناغێکی نوێی له خه‌بات پێک هێناوه و توانیویه‌تی سیاسه‌تێکی نوێ و خۆ رێکخستنێکی نوێی له خۆدا بکات و ئه‌ندیشه‌ی ئازاد و بیر کردنه‌وه‌ی یه‌كسانیخوازانه سه‌ر له نوێ بنیاد بنێته‌وه و ستراتیژیه‌کی نوێ بۆ رزگاری گه‌ڵی بن ده‌ستی کوردستان دابنێت و ئه‌و ستراتیژیه بکات به رزگاری ژن له کوردستان. هه‌ر بۆیه ئێستاش ك ه بزاڤی ژنی كورد پێ ناوه‌ته قۆناغێكی نوێ حه‌ق وای ه هه‌موو الیه‌ن ه سیاسیه‌كان پێداچوونه‌و‌ه ب ه سیاسه‌ته‌كانی خۆیان بكه‌ن و ل ه گه‌ڵ ره‌وتی گۆرانكاریه‌كانی ژنان خۆیان رێكبخه‌ن .ئه‌مرۆ بزوتنه‌وه‌ی ژنانی كورد ل ه ئاستێكی به‌ریندا هه‌وڵ بۆ دهستهبهر كردنی مافه‌كانی خۆی ده‌دات و چیتر ناكرێت حاشا ل ه بوونی ئه‌وان بكرێت.
dwaroj@komala.net
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500 FES: 5\6
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ لهسهر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.netبک ه
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین:
فه‌ریبا محه‌مـــــه‌دی
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر
بۆ شه‌هیدانی گوردانی شوان ئهم شیعره بۆ‌ساته سه‌ربه‌رزه‌کانی پێشمه‌رگه‌کانی شه‌هیدبوونی گوردانی شوان نووسراوه که له بارودۆخێکی نابه‌رانبه‌ری نێزامی دا ،به‌رانبه‌ر به هێزه‌کانی رژیمی ئیسالمی ئیران ،قارمانانه ڕاوه‌ستان.
ئێوه چ که‌ڵه‌مێردی ئه‌فسانه‌و کام شۆڕسواری داستانی باس نه‌کراوی ئهم سه ر‌ده‌مه‌ن وا له ساتی زۆرانبازی ژین و مه‌رگ و له ملمالنێی شه‌ره‌ف و سه‌رشۆڕیدا هه‌ر به ته‌نیا بااڵی ناسکی قامیشه‌اڵن سه‌نگه‌رتان بوو؟ له‌و گه‌مارۆی شه‌وه‌زه‌نگ و ئه‌و کاته وا تاریکایی له مناره‌ی له‌به‌ر زه‌بری شاخ ۆ حۆچی دوو قه‌اڵچۆوه که‌ڵه‌گای شێت و هارا ده‌ستی ل ه بن هه‌ردوو گوێچکه‌ی لهم هاوینه چاوسوور به فرمێسکی له‌و گریان و پاڕانه‌وه‌ی دارو توند کردبو دووریتاندا
دێم و ده‌ستی ئاره‌زوومه‌ندم ده‌خه‌مه ناو ناخی شینی ده‌ریاچه‌که‌ی ده‌ربه‌ندیخان بۆ مرواری دوایین سروودتان ده‌گه‌ڕێم. هاوسه‌نگه‌رتان قامیشێکی هه‌ڵده‌گرم دوایین خۆزگه‌ی خۆشه‌ویستیی دڵی ئێوه و ئه‌شقی خاک و په‌ڕه‌سێلکه‌ی مااڵوایی نیگاتانی پێده‌ژه‌نم.
ڕاوه‌ستان
له تووله‌ڕێی بارانه‌و ه سه‌رێ ئه‌ده‌م له نه‌زه‌رگه‌ی دووره‌ده‌ستی گڵکۆکانتان له گه‌ڵ خۆمدا مێژووش دێنم تا گوێ بگرێ له چیرۆکی نه‌به‌زیی و جوامێریتان.
ده‌وه‌نی بنارێکی نیشتمانا که مانگی پشت هه‌وره‌کانیش نه‌یده‌توانی تریفه‌ی خۆی بۆ هاوده‌میی ئاوی گه‌رمی قومقومه‌کانتان بنێرێ ده‌بێ چهند جار ترس هاتبێ و له‌رزۆک له‌رزۆک به‌التاندا رۆشتبێت و پێی نه‌کرابێ په‌نجه‌کانتان له گه‌رده‌نی چه‌کی ئامانج بکاته‌وه؟ له‌و ئه‌زموونی تینوویه‌تی و گاڵته کردن به برسیه‌تی و مه‌ترسییه‌دا ئاخۆ چهند جار به‌رچاوی مراوییه‌کانی به ده‌ربه‌ندیخانه‌وه مه‌رگ هاتبێ و په‌نجه‌ی له ترپه‌ی دڵتان و ئاره‌قه‌ی ژێر چه‌ک و ڕه‌ختتان سویبێت و هه‌ڵله‌رزیبێ؟
بۆ کوشتنی ماسی دڵ و گزنگی ڕۆحی ده‌ریاییتان بانگی ده‌دا ئێوه لهسهر به‌رماڵی چه‌ک بۆ نوێژی سه‌ربه‌ستیی خاک و ئهم هه‌ژارانی حه‌سانه‌وه‌ی نیشتمانه هه‌تییوه ڕاوه‌ستابوون! ئێوه ویستتان کۆتری ئاواتی مناڵی الدێ، نانی گه‌رمی سفره‌مان و گۆرانی گه‌نجێکی شه‌یدا به سه‌ربه‌ستی باڵ لێبده‌ن و ئاسمانی داهاتوومان بنه‌خشێنن. ئێوه ویستتان کووله‌که‌ی رۆحی دێو وردوخاش که‌ن تا جووتیارانی چه‌وساوه‌ی ئهم چیاو دۆڵه هه‌ناسه‌یه‌ک له بۆنی یاسی متمانه هه‌ڵمژن. بۆیه گۆڵ و ئاو و خاکی ئهم واڵته پڕ کسپه‌یه له به‌ر ناوی نه‌مرتاندا سه‌ری کڕنۆش دێنننه خوار!
فه‌ره‌یدون ئه‌رشه‌دی