dwaroj 54

‫ساڵیادی‬

‫جەستەی ژن‪،‬‬

‫بەهاری‬

‫جاڕنامه‌ی‬

‫بیانوویەک بۆ‬

‫عەرەبی‬

‫مافی مرۆڤ‬

‫چەوساندنەوەی‬

‫‪》5‬‬

‫‪》3‬‬

‫‪》10‬‬

‫گفتوگۆیەک سەبارەت بە رۆژی خوێندکار》‪6-7‬‬ ‫ســـــــــەرەتا‬

‫هه‌لومه‌رجی ئێستاو‬ ‫پێویستی چه‌ترێکی‬ ‫هاوکاریی‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )5٤‬دەوری دووەم‪ ،‬ساڵی چوارەم‪،‬‬ ‫‪٢٦ - 201١/١٢/١٧‬ی سەرماوەزی ‪1390‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌عێراق‬ ‫ده‌رفه‌تێك بۆ درێژه‌پێدانی سیاسه‌ته‌كانی ئێران‬

‫عومه‌ر ئێلخانیزاده‬

‫گومانی تێ���دا نییه ئه‌وڕۆ هه‌موو کوردێک‬ ‫بیر له‌و هه‌لومه‌رج���ه ده‌کاته‌وه که ناوچه‌ی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوینی پێدا تێپه‌ڕده‌بێت‪ .‬هه‌موو‬ ‫ئه‌و رژێمانه‌ی داگیرکه‌ری کوردس���تانن هه‌ر‬ ‫یه‌که‌و ب���ه جۆرێک تووش���ی گرفتی گه‌وره‬ ‫هاتوون‪ .‬شه‌پۆلی گۆڕانکاری سوریه‌ی تێکه‌وه‬ ‫پێچاوه‌‪ ،‬حکومه‌تی عێراق ناسه‌قامگیره‪ ،‬جیا‬ ‫له کێشه‌ی کورد له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ناوه‌ندیی‪،‬‬ ‫کێش���ه‌ی ناوخۆیی له ناوچ���ه عه‌ره‌بیه‌کانی‬ ‫عێ���راق نه‌ک هه‌ر که‌می نه‌ک���ردوه‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫چاوه‌ڕوان ده‌کرێ به چوونه‌ده‌ری هێزه‌کانی‬ ‫ئامریکا‪ ،‬کێش���ه‌ ناوخۆییه‌کان په‌ره‌گرتووتر‬ ‫بێت‪ .‬کۆماری ئیس�ل�امی ئێران هه‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫کێش���ه‌ی قووڵی ناو ده‌س���ه‌اڵت به‌ره‌وڕوه‌و‬ ‫ناڕه‌زایه‌تی جه‌ماوه‌ریی په‌نگخواردوو هه‌رده‌م‬ ‫ئه‌گ���ه‌ری ته‌قینه‌وه‌ی هه‌ی���ه‌و‪ ،‬هه‌م له‌گه‌ڵ‬ ‫دونیای ده‌ره‌وه تووشی کێشه‌ی چارهه‌ڵنه‌گر‬ ‫هاتووه‌و‪ ،‬تا دێ گوشاره‌کان له‌سه‌ر ئێران زیاد‬ ‫ده‌کات‪ .‬ئه‌م راس���تییانه ل ‌ه الیه‌ک به‌ستێنی‬ ‫گونجاو بۆ خه‌باتی گه‌لی کورد ده‌ره‌خسێنن‌و‬ ‫ل���ه الیه‌کی دیک���ه‌وه ده‌توان���ێ ببێته هۆی‬ ‫پیالن���ی ناوچه‌یی داگیرکه‌رانی کوردس���تان‬ ‫دژ به ده‌س���که‌وته‌کانمان‪ .‬حاش���اهه‌ڵنه‌گره‬ ‫که حیزبه‌کانی کوردستانی ئێران له هه‌موو‬ ‫کاتێک زۆرتر نالێک���ی‌و نایه‌کده‌نگیمان تێدا‬ ‫هه‌یه‌و به ب���ێ چه‌ترێکی هاوکاریی ناتوانین‬ ‫واڵمده‌ره‌وه‌ی پێویس���تیه‌کانی ئه‌و ده‌وره‌یه‬ ‫بی���ن‌و کارک���ردن ب���ۆ ره‌خس���اندنی وه‌ها‬ ‫ئیمکانێک ئه‌رکی هه‌نوکه‌یی هه‌مومانه‪.‬‬ ‫له‌و هه‌لومه‌رجه ئاسته‌مه‌دا هه‌موو کوردێکی‬ ‫رۆژ‌‌هه‌اڵت���ی کوردس���تان پێیوای���ه روخانی‬ ‫سوریه رێگا بۆ روخانی رژێمی ئێران خۆش‬ ‫ده‌کات‌و له‌گ���ه‌ڵ پێخۆش���بوون‪ ،‬نیگه‌رانی‬ ‫بارودۆخه‌که‌ن‪ .‬بۆیه ئاواتی هاوکاری‌و چاوی‬ ‫هیوای���ان بڕیوه‌ته حیزبه سیاس���ییه‌کان که‬ ‫بتوانن کۆده‌نگییه‌ک بۆ به‌رگری له مافه‌کانی‬ ‫خه‌ڵکی کورد وه‌دیبێنن‪ .‬رۆش���ن‌و بێ پاکانه‬ ‫ده‌ب���ێ بڵێم بۆ س���ه‌رگرتنی وه‌ها ئه‌رکێکی‬ ‫مێژووی���ی کۆمه‌ڵ���ه‌و حیزب���ی دێمۆک���رات‬ ‫(بمانه���ه‌وێ‌و نه‌مانهه‌وێ) هیش���تا ده‌وری‬ ‫س���ه‌ره‌کییان هه‌یه‪ .‬زۆر رونیشه که نالێکی‌و‬ ‫کێش��� ‌ه سیاس���یه‌کانی الیه‌نه‌کانی کۆمه‌ڵه‌و‬ ‫دێمۆک���رات‪ ،‬ب���ۆ وه‌رێخس���تنی دیالۆگێکی‬ ‫جی���ددی له‌و ب���اره‌وه له‌مپه‌رێکی گه‌وره‌یه‪.‬‬ ‫ئ���ه‌وه واقعیه‌تێکه که ده‌بێ بیبینین‌و بۆمان‬ ‫نییه خ���ۆی لێ البده‌ی���ن‪ .‬خۆگێلکردن له‌و‬ ‫راس���تییه نه‌ک ه���ه‌ر به‌ر ب���ه دۆزینه‌وه‌ی‬ ‫رێ���کاری گونجاو ده‌گرێ‪ ،‬به‌ڵک���وو ئاڵۆزی‬ ‫زۆرتر ده‌خاته ناو پێوه‌ندیه‌کان‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪3‬‬

‫تاچەند رۆژی داهاتوو سەرجەم هێزە سەربازییەکانی ئەمریکا عێراق دەکشێنەوە‬ ‫هه‌زاریش برینداربوون‪ ،‬له‌ئێستاشدا‬ ‫رۆژی پێنجشه‌ممه‌ی رابردو له‌‬ ‫به‌پێی هه‌واڵنێری رۆتێرز نزیكه‌ ‪160‬‬ ‫رێوڕه‌سمێكدا كه‌ لێئون پانه‌تا‪،‬‬ ‫هه‌زار هێزی سه‌ربازی ئه‌مریكا بۆ‬ ‫وه‌زیری به‌رگری ئه‌مریكا تێیدا‬ ‫راهێنانی هێزه‌كانی عێراق‌و پاراستنی‬ ‫به‌شداربوو‪ ،‬هێزه‌كانی ئه‌مریكا پاش‬ ‫باڵوێزخانه‌ی ئه‌مریكا له‌و واڵته‌‬ ‫نزیكه‌ی ‪ 9‬ساڵ مانه‌وه‌ له‌عێراق‬ ‫ده‌مێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ فه‌رمی كشانه‌وه‌‪ .‬چاودێرانی‬ ‫كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌عێراق‬ ‫سیاسیش پێیانوایه‌ كشانه‌وه‌ی‬ ‫نیگه‌رانی ده‌ستوه‌ردانی زیاتری ئێرانی‬ ‫هێزه‌ سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مریكا‪ ،‬رێگا‬ ‫له‌ناوچه‌كه‌ زیادكردوه‌‌و پێشتریش‬ ‫بۆ ده‌ستوه‌ردانی زیاتری كۆماری‬ ‫به‌رپرسانی ئه‌مریكا هۆشداری ئه‌وه‌یان‬ ‫ئیسالمی له‌ كاروباره‌كانی عێراق‬ ‫به‌ رژیمی ئێران دابوو كه‌ كشانه‌وه‌ی‬ ‫خۆشده‌كات‪.‬‬ ‫له‌ماوه‌ی حوزوری ‪ 9‬ساڵه‌ی ئه‌مریكا ئه‌مریكا له‌عێراق وه‌ك هه‌لێك‬ ‫له‌عێراق زیاتر له‌ ‪4‬هه‌زار‌و ‪500‬سه‌ربازی بۆ حوزوری زیاتر خۆی له‌عێراق‬ ‫ئه‌و واڵته‌ له‌عێراق كوژران‌و نزیكه‌ ‪ 32‬نه‌قۆزێته‌وه‌‪ .‬جۆزێف بایدن‪ ،‬جێگری‬

‫سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا له‌لێدوانێكدا چوونه‌ ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا‬ ‫له‌مباره‌یه‌وه‌ هۆشداری دایه‌ ئێران‌و له‌ناوچه‌كه‌ كه‌ پێش له‌عێراق له‌‬ ‫دراوسێكانی عێراق تاكوو له‌كشانه‌وه‌ی ئه‌فغانستانیش روویدا‪ ،‬كۆنترۆڵ‌و‬ ‫هێزه‌كانی ئه‌مریكا به‌قازانجی خۆیان چاودێری كۆماری ئیسالمی ئێران بۆ‬ ‫سوود وه‌رنه‌گرن‪ .‬ناوبراو كه‌ ئه‌و ئه‌مریكا سه‌ختتر ده‌كات كه‌ به‌ پێی‬ ‫قسانه‌ی له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌كی له‌گه‌ڵ دوا راپۆرتی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی‬ ‫به‌رپرسانی سه‌ربازیی ئه‌مریكا‌و وزه‌ی ئه‌تۆم له‌ دروستكردنی بۆمبی‬ ‫حكومه‌تی به‌غدا كردبوو‪ ،‬به‌ ئاماژه‌ ئه‌تۆمی نزیك بووه‌ته‌وه‌‪ .‬هاوكات‬ ‫به‌كۆماری ئیسالمی وتی كه‌ بڕوای كشانه‌وه‌ی ناچاری ئه‌مریكا له‌ناوچه‌كه‌‬ ‫به‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ خه‌ڵكی عێراق جارێكی ده‌رفه‌تی زیاتر به‌ رژیمی ئێران‬ ‫دیكه‌ ته‌سلیمی ده‌سه‌اڵتی بیانی نابن‌و ده‌دات تا له‌هاوكێشه‌كانی عێراقدا‬ ‫قبوڵی ئه‌وه‌ ناكه‌ن كه‌ رژیمه‌كانی دیكه‌ نفوز‌و قورسایی خۆی زیاتر ده‌ربخات‬ ‫سه‌روه‌ری خاكی ئه‌و واڵته‌ پێشێل ئاشكراتر درێژه‌ به‌ سیاسه‌ته‌ دژه‌‬ ‫مرۆییه‌كانی له‌ناوچه‌كه‌دا بدات‪.‬‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬

‫ته‌شكیالته‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫ل ‌ه سكاندیناوی‌و ئه‌وروپا دوو كۆنفرانسیان سازكرد‬ ‫له‌ دووهه‌فته‌ی رابردوودا ته‌شكیالته‌كانی و باسه‌كانی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ و‬ ‫له‌ بابه‌تی‌ باس و چاالكیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ ل ‌ه‬ ‫زه‌حمه‌تكێشان‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫سكاندیناوی‌و ناوه‌ندی ئه‌وروپا دوو ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت و به‌تایبه‌ت له‌ ناوچه‌ی‌‬ ‫كۆنفرانسیان سازكرد كه‌تێیدا نوێنه‌رانی سكاندیناوی‌ قسه‌ و باسیان كرد‪.‬‬ ‫ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌ له‌واڵتانی جیاجیا هه‌فته‌یه‌ك دوای ئه‌وه‌ كۆنفرانسی‬ ‫له‌گه‌ڵ وه‌فدێكی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی ناوه‌ندی ئه‌وروپا له‌ رۆژانی ‪‌9‬و ‪‌10‬و ‪11‬ی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ چه‌ندین ته‌وه‌ری جیاجیای دێسامبر له‌واڵتی ئاڵمان به‌ڕێوه‌چوو و‬ ‫تێیدا ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌نوێنه‌رانی‌و‬ ‫ته‌شكیالتی‌و سیاسییان تاوتوێكرد‪.‬‬ ‫كۆنفرانسی سكاندیناوی له‌رۆژانی ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌ له‌ناوچه‌ی ناوه‌ندی‬ ‫‪2‬و ‪3‬و‪4‬ی ئه‌م مانگه‌ به‌ڕێوه‌چوو كه‌ ئه‌وروپا‌و هه‌ره‌وه‌ها وه‌فدێكی كۆمیته‌ی‬ ‫ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌نوێنه‌رانی‌و ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ له‌ چوارچێوه‌ی‌‬ ‫له‌ناوچه‌ی راپۆرت و باسه‌كانی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‬ ‫ئه‌ندامانی‬ ‫سكاندیناوی (دانمارك‪ ،‬سوێد‪ ،‬نۆروێژ‌و و بابه‌تی‌ باس و چاالكیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌‬ ‫فه‌نالند)‌و هه‌ره‌وه‌ها وه‌فدێكی كۆمیته‌ی له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت و به‌تایبه‌ت له‌‬ ‫ناوه‌ندی كۆمه‌ڵ ‌ه له‌ چوارچێو‌هی‌ راپۆرت ناوه‌ندی ئه‌وروپا قسه‌ و باسیان كرد‪.‬‬

‫کۆنفرانسی ئوروپای ناوەند‬

‫تایبەت‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ساڵیادی جاڕنامه‌ی مافی مرۆڤ‬

‫سەرەتا‬ ‫سەرەتا‬ ‫‪...‬پاشماوە‬

‫محەمەد حەکیمی‬ ‫هەموو ساڵێک ساڵیادی جاڕنامەی مافی‬ ‫مرۆڤی جیهانی لەالیەن کۆمەاڵنی جیهانەوە‬ ‫بەرز ڕادەگێردێت‪ ،‬ڕاگەیاندنی ئەم جاڕنامەیە‬ ‫بۆ کۆمەڵگەی جیهان ‌و ئینسانیەت‬ ‫دەستکەوتێکی گرنگ و بە نرخەو هەر لەو‬ ‫حاڵەدا ئەم جاڕنامە بەرهەمی تێکۆشان‬ ‫و ئەو قوربانییانەی کە لەمێژوودا گەالنی‬ ‫جیهان لەپێناوی ماف و ئازادییەکانی تاکە‬ ‫کەس و کەمایەتییە ئایینی و نەتەوەییەکان‬ ‫داویانە‪ ،‬بە تایبەت لە دۆخێکی وەکوو ئەو‬ ‫رۆژانەی کە هێشتا مەترسی شەڕی جیهانی‬ ‫دووهەم و هەروەها ئەگەری شەڕێکی دیکە‬ ‫لەجیهان لەئارادا بوو‪ ،‬گرنگی و بایەخی ئەم‬ ‫جاڕنامەیە زێتر دەکات‪.‬‬ ‫رۆژی نوزدەی ئازەر بەرانبەر لە گەڵ‬ ‫‪١٠‬ی دیسامبری ساڵی ‪ ،١٩٤٨‬جاڕنامەی‬ ‫مافی مرۆڤ لەالیەن ڕێکخراوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتوەکانەوە پەسەند کرا‪ .‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران یەکێکە لەو واڵتانەی کە ئەو‬ ‫جاڕنامەیان واژۆ کردووە‪ .‬سەرۆکی کومسیونی‬ ‫مافی مرۆڤی ئەو کات» ئلنا روزولت» خێزانی‬ ‫سەرۆک وەزیرانی ئەمریکا بوو‪ .‬جاڕنامەی‬ ‫مافی مرۆڤ سێ ساڵ پێش لەدامەزراندنی‬ ‫رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان لە ‪ ٣٠‬مادەدا‬ ‫پەسەند کراوە‪.‬‬ ‫مێژووی مافی مرۆڤ بە بڕوای کۆمەڵێک لە‬ ‫پسپۆڕان‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ کاتی پەیدابوونی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵێک لەسەر ئەو باوەڕەن‪،‬‬ ‫ناوی مافی مرۆڤ‪ ،‬نیشاندەری ئازادی‬ ‫ئینسانەکانە‪ ،‬یەکەمین نیشانەکانی مافی‬ ‫مرۆڤە لە یاسای «حەموورابی» شای بابول‬ ‫بینراوە‪ ،‬هەرچەن مەنشووری «حەموورابی»‬ ‫سەبارەت بە بەستێنی مافی مرۆڤ زۆر‬ ‫سادەو ساکارە‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵێک لەپسپۆڕان‬ ‫ئەو یاسایە بە یەکەمین هەنگاو بەرەو مافی‬ ‫مرۆڤ دەزانن‪.‬‬ ‫لە سەدەی ‪٦‬ی پێش زایین‪ ،‬کوورشی‬ ‫هەخامەنشی‪ ،‬مەنشوورێکی ئامادە کرد‪ ،‬لەو‬ ‫مەنشوورەدا‪ ،‬ئاماژە کراوە بە ئازادی ئایین‬ ‫و نەتەوەکانیتر‪ .‬فەرمانی کوورش پێش‬ ‫لەداگیرکردنی بابول‪ ،‬یەکەمین و کۆنترین‬ ‫بەڵگەی مێژووییە لەبەستێنی مافی مرۆڤ‪.‬‬ ‫لەسەدەی «نێوەڕاستیش» مەنشووری‬ ‫گامناکارتا» ی بریتانیا لە ساڵی ‪١٢١٥‬ی‬ ‫زایینی نووسراوە‪ ،‬لەدوای نووسینی ئەو‬ ‫جاڕنامە‪ ،‬ئەوە یەکەمین مافی‪ ،‬سیاسی و‬ ‫مەدەنییە‪ ،‬کە بە شێوەی ڕاستەقینە دەدرێت‬ ‫بە شارۆمەندان‪ ،‬لە پرۆسەی ڕاگەیاندنی‬ ‫سەربەخۆیی ئەمریکایە لەساڵی ‪١٧٧٦‬و‪،‬‬ ‫راگەیاندنی مافی مرۆڤ و شارۆمەندیی‬ ‫‪١٧٨٩‬ی فەرانسە بوو‪.‬‬ ‫ئەمە لەکاتێکدایە کە لەسەدەی نۆزدەهەمدا‪،‬‬ ‫پاراستنی مافی مرۆڤ‪ ،‬لەنێوان خودی‬ ‫دەوڵەتەکان ئەنجام دەدرا‪ .‬نێونەتەوەیی‬ ‫بوونی مافی مرۆڤ لەسەدەی بیستەم بە‬ ‫واژۆکردنی قەراردادی پشتیوانی لە مافی‬ ‫کەمایەتییەکان‪ ،‬لەژێر چاودێری کۆمەڵگەی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان ڕوویدا‪ .‬بە دامەزراندنی‬ ‫کۆمەڵگەی نەتەوەیەکگرتوەکان‪ ،‬سەرنجی‬ ‫زۆر درا بە مافی ژنان و مندااڵن‪ .‬لە‪٢٥‬ی‬ ‫سپتامبری ساڵی ‪ ١٩٢٦‬بڕیارنامەیەک‬ ‫سەبارەت بە کۆیالیەتی لە»ژنو» ئێمزا‬ ‫کراو لەساڵی ‪ ١٩٣٠‬بڕیارنامەی یەک‪ ،‬کاری‬ ‫زۆرەملی کە کۆبوونەوەی گشتیی چوارەمی‬ ‫ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکانی کار پەسەند‬ ‫کرا‪.‬‬ ‫لەحقووقی نێونەتەوەیی کالسیکدا‪ ،‬تەنیا‬ ‫دەوڵەتەکان خاوەن ماف و حقووق بوون‬ ‫یان بە واتەیەکی دیکە پەیڕەوی مافی‬ ‫نێونەتەوەیی بە ئەژمار دەهاتن و تاک بە‬ ‫هیچ شێوەیەک لەو بڕیارانەدا نەدەکەوتە‬ ‫بەرچاو‪ .‬تاک لەزۆرجاردا وەکوو هاوواڵتێک‬ ‫یان بێگانەیەک دەکەوتە بەر سەرنج و هەڵسو‬ ‫کەوتی دەوڵەتەکانیش بەم پێوەرە لێکۆلێنەوە‬

‫کۆماری ئیسالمی پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤ‬

‫کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران تاوانبارە‬ ‫بە کۆشتارو‬ ‫کۆمەڵکوژی‬ ‫سیستماتیکی‬ ‫کەمایەتییە‬ ‫ئایینیەکان وەکوو‬ ‫بەهاییەکان‬ ‫دەکرا‪ .‬لەدوای دامەزراندنی ڕێکخراوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتوەکان‪ ،‬بە هۆی ئەزموونی ناخۆش و‬ ‫پێشێلکاریەکانی مافی مرۆڤ لەکاتی شەڕی‬ ‫دووهەمی جیهانیدا‪ ،‬پرسی مافی مرۆڤ بوو‬ ‫بە یەکێک لەئامانجە سەرەکییەکانی ئەو‬ ‫ڕێکخراوەیەو هەر بۆیە‪ ،‬لەبەندی ‪٣‬ی مادی‬ ‫‪١‬دا هاتووە کە دەستڕاگەیشتن بە هاوکاری‬ ‫نێونەتەوەیی لەچارەسەرکردنی کێشە‬ ‫نێونەتەوەییەکان سەبارەت بە‪ ،‬ئابووریی‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬فەرهەنگی‪ ،‬مرۆڤدۆستانە‪،‬‬ ‫پەرەپێدان و خەاڵت و رێزگرتن لەمافی مرۆڤ‬ ‫و هەروەها ئازادییە سەرەتاییەکان بۆ هەموو‬ ‫کەس بە بێ جیاوازی‪ ،‬ڕەگەز‪ ،‬زمان و ئایین‪.‬‬ ‫یەکەمین و باشترین هەنگاوی رێکخراوی‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکان پەسەندکردنی‪،‬‬ ‫جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤ لە ‪١٠‬ی‬ ‫دیسامبری ساڵی ‪١٩٤٨‬بوو‪ .‬جاڕنامەی مافی‬ ‫مرۆڤی جیهانی باشترین کەرەسەی گۆڕانی‬ ‫یاساگەلی مەنشوور لە زەمینەی پرسی مافی‬ ‫مرۆڤ بوو‪.‬‬ ‫ئەم جاڕنامە بە هۆی ناوەڕۆکەکەی‬ ‫«مرۆڤییەت» کارێگەری زۆری لەسەر بەشە‬ ‫جیاوازەکانی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان‬ ‫داناوەو بۆتە هۆی نووسینی کۆمەڵێک‬ ‫بەڵگەی زۆر سەبارەت بە جاڕنامەی مافی‬ ‫مرۆڤ‪ .‬لەدیسامبری ساڵی ‪ ١٩٦٦‬دوو‬ ‫بڕیارنامەی حقووقی سیاسی‪ -‬کۆمەاڵیەتی و‬ ‫فەرهەنگی و هەروەها دوو بڕیاری حقووقی‬ ‫مەدەنی و سیاسی لەالیەن ڕێکخراوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکانەوە پەسەند کرا‪ .‬پەسەندکردنی‬ ‫ئەم دوو بڕیارنامە بووەتە هۆی شۆڕشێک‬ ‫لەبەستێنی مافی مرۆڤ‪.‬‬ ‫لەپاڵ ئەم بڕیارنامانە‪ ،‬چەندین بڕیارنامەی‬ ‫دیکەش لەالیەن ئەو ڕێکخراوەوە پەسەند‬ ‫کرا‪ ،‬بە تایبەتی «کونوانسیۆنی بەرگرتن و‬ ‫سزادانی ئەو کەسانەی کە دەست دەدەنە‬

‫کۆمەڵ کوژیی لەساڵی ‪ ١٩٥١‬پەسەندکرد‪،‬‬ ‫هەروەها کونوانسیۆنی نەهێشتنی هەر‬ ‫لەساڵی‬ ‫ڕەگەزپەرەستییەک‬ ‫جۆرە‬ ‫‪ ،١٩٦٩‬کونوانسیۆنی بەربەرەکانێ لە‬ ‫گەڵ ئەشکەنجە‪ ،‬ئاکارەکان و سەپاندنی‬ ‫توندوتیژی و نامرۆڤانە لەساڵی ‪،١٩٦٩‬‬ ‫کونوانسیۆنی نێونەتەوەیی بەرگری و‬ ‫سزادانی ڕەگەزپەرەستی‪ ،‬ئاپارتاید» لەساڵی‬ ‫‪ ،١٩٧٦‬کونوانسیۆنی نەهێشتنی هەاڵواردن و‬ ‫جیاوازی دانان بە دژی ژنان لەساڵی ‪،١٩٨٧‬‬ ‫کونوانسیۆنی مافی مندااڵن لەساڵی ‪،١٩٩٠‬‬ ‫کونوانسیۆنی نێونەتەوەیی پشتیوانیکردن‬ ‫لەمافی کرێکاران و بنەماڵەکانیان لە ساڵی‬ ‫‪.١٩٩٠‬‬ ‫لەپاڵ ئەم کونوانسیۆنە جیهانییانەدا‪،‬‬ ‫بۆ پشتیوانکردن لەمافی مرۆڤ چەندین‬ ‫کونوانسیۆنی دیکە لەجیهان دروست کران تا‬ ‫بەستێنێک بێت بۆ پشتیوانی کردن لەمافی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬وەکوو کونواسیۆنی مافی مرۆڤی‬ ‫ئورووپا لەساڵی ‪ ،١٩٥٠‬کونوانسیۆنی مافی‬ ‫مرۆڤی ئەمریکا لە ساڵی ‪ ،١٩٦٩‬کونوانسیۆنی‬ ‫مافی مرۆڤی ئافریقا لە ساڵی ‪.١٩٨١‬‬ ‫ئەمە لەحاڵێکدایە کە بە هەموو یاساکانی‬ ‫ئەم جاڕنامەو کونوانسیۆنەکان‪ ،‬تا ئێستاش‬ ‫کۆمەڵێک لەواڵتان بە بێ گوێدان بەو یاساو‬ ‫رێسایانە‪ ،‬بە هەموو شێوەیەک مافی مرۆڤ‬ ‫لەواڵتەکانیان پێشێڵ دەکەن‪.‬‬ ‫لە‪ ٣٣‬ساڵ دەورانی دەسەاڵتی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬رێکخراوی گشتیی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان‪ ،‬جگە لەیەک دوو ساڵی‪،‬‬ ‫هەموو ساڵێک بڕیارنامەیەکی سەبارەت بە‬ ‫پێشێڵکاریی مافی مرۆڤ بە دژی ئێران‬ ‫پەسەند کردووە‪ .‬ئەم ڕێکخراوە‪ ،‬ئێرانی‬ ‫لەهەموو بەشەکانی مافی مرۆڤ مەحکووم‬ ‫کردووە‪ .‬بەتایبەتی لەهەڵسو کەوتی دەوڵەت‬ ‫سەبارەت بە خۆپیشاندەران و ناڕازییان‬ ‫بە هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری ساڵی‬ ‫‪ .١٣٨٨‬کۆماری ئیسالمی بە شێوەیەکی‬ ‫توند‪ ،‬ئازادییە مەدەنییەکان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫ئازادیی رادەربڕین‪ ،‬رۆژنامەوانی‪ ،‬کۆبوونەوە‪،‬‬ ‫ئەنجومەنەکان و ئازادییە تاکە کەسیەکان‬ ‫دەخاتە ژێر پێ و هەروەها تەگەرە دەخاتە‬ ‫بەردەم ئازادییە ئایینیەکان‪.‬‬ ‫یاسای ‪٥١٣‬و‪ ٥١٤‬رژێمی ئیسالمی ئێران‬ ‫بۆتە هۆی ئەوەی کە بە توندترین شێوە‬ ‫لەحەوزەی ئازادی بەیان و هەروەها نادیاری‬ ‫و شاراوەیی و ناتەواویی کۆمەڵێک لەیاسا‬ ‫ئەمنییەتییەکان وەکوو یاسای ‪٦١٠ ،٥١٠‬و‬ ‫‪ ،٦١٨‬بوونەتە هۆی ئەوەی کە سزای زۆر‬ ‫توند بە سەر ئەو کەسانەی کە لەحەوزەگەلی‬ ‫سیاسی‪ ،‬رۆژنامەوانی و مەدەنییدا کار‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫ئەمڕۆکە دەیان رۆژنامەوان لەزیندانەکاندا‬ ‫دەستبەسەرن‪ ،‬یان لەژێر گۆشارو هەڕەشەی‬ ‫هێزە ئەمنییەتییەکاندان‪.‬‬ ‫هەواڵەکان باس لەوە دەکەن کە کۆماری‬ ‫ئیسالمی خەرێکی دروستکردنی زیندانێکی‬ ‫گەورەی ‪ ١٥٠‬هەزار کەسین کە لە‬ ‫قەرچەکی وەرامینە‪ ،‬ئەمە لەکاتێکدایە کە‬ ‫بۆ دروستکردنی ئەو زیندانە‪ ،‬لەخودی‬ ‫زیندانییەکان کەڵک وەردەگێرێت و ئەو‬

‫‪3‬‬

‫زیندانییانە دەبەن بۆ بێگاری‪ .‬بە وتەی‬ ‫یەکێک لەزیندانییەکان‪ ،‬رۆژانە ‪ ٤٠٠‬تا‬ ‫‪ ٥٠٠‬زیندانی خەرێکی کارن لەو زیندانە‪.‬‬ ‫ئەمە لەحاڵێکدایە کە بە پێی ڕاپۆرتەکان‪،‬‬ ‫ژمارەیەک لەزیندانیانی زیندانی قزڵ حەسار‬ ‫کە ماوەی ‪ ١٤‬تا ‪ ١٥‬ساڵ لەو زیندانەدان‪،‬‬ ‫بە هۆکارێکی نادیار گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێران تاوانبارە بە کۆشتارو‬ ‫کۆمەڵکوژی سیستماتیکی کەمایەتییە‬ ‫ئایینیەکان وەکوو بەهاییەکان‪.‬‬ ‫هەرچەن کۆماری ئیسالمی رەسمەن ئایینی‬ ‫شیعەی وەکوو ئایینی رەسمی ئەو واڵتە‬ ‫هەڵبژاردوە‪ ،‬بەاڵم ئەمە لە کاتێکدایە‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک کەمایەتی ئایینی هەن کە بە‬ ‫هیچ شێوەیەک دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی‬ ‫قەبووڵ ناکەن‪.‬‬ ‫کۆشتاری سیستماتێکی کوردەکان لە سەر‬ ‫سنوورەکان و ئەو کەسانەی کە تەنیا بۆ نانی‬ ‫رۆژانەی خۆیان ناچارن لەسەر سنوورەکان‬ ‫کار بکەن یەکێکە لەپێشێلکارییەکانی‬ ‫مافی مرۆڤ‪ .‬هەروەها دەتوانین ئاماژە‬ ‫بە کۆشتاری قاڕنێ و قەاڵتان بکەین‪،‬‬ ‫یان ئاماژە بکەین بە کوشتاری زیندانیانی‬ ‫سیاسی لە ساڵی ‪ ١٣٦٧‬لە شاری ورمێ کە‬ ‫بە پێی ئەو دەستوورە النیکەم ‪ ١٠٠٠‬زیندانی‬ ‫سیاسی کورد لەو زیندانە بە بێ دادگایی‬ ‫کردن ئیعدام کران‪ ،‬یان ئیعدامە یەک لەدوای‬ ‫یەکی ئەم دواییانەی کوردستان ناو ببەین‪.‬‬ ‫ئەشکەنجەو کۆمەڵکوژی کوردەکان تا‬ ‫ئەمڕۆکەش لە الیەن کۆماری ئیسالمییەوە‬ ‫بە شێوەی سیستماتیک بەردەوامە‪،‬‬ ‫هەروەها کۆماری ئیسالمی بە تێرۆری‬ ‫رێبەران و کەسایەتیەکانی کورد لەدەرەوەو‬ ‫لەناوەوە تاوانبارە‪ ،‬هەروەها میلیتاریزە‬ ‫کردنی کوردستان لە یەکەم رۆژی هاتنە‬ ‫سەرکاری خۆیەوە تا ئەمڕۆ‪ .‬تەقێنەوەی‬ ‫ناوندی هەمیاریی یەهوودییەکان لە‬ ‫ئارژانتین‪ ،‬کردەوەیەکی تیروریستی بوو کە‬ ‫لە‪١٨‬ی ژووئیەی ساڵی ‪ ١٩٩٤‬بەرابەر بە‬ ‫‪٢٧‬ی پووشپەڕی ساڵی ‪ ١٣٧٣‬ڕووی داو لەو‬ ‫کارەساتەدا ‪ ٨٥‬کەس گیانیان لەدەستداو‬ ‫زیاتر لە‪ ٢٠٠‬یەهوودی بریندار بوون‪ .‬بۆ‬ ‫پێراگەیشتن بە ئەم دۆسیە تا ئێستا زیاتر‬ ‫لە‪ ١٢٠٠‬کەس بۆ شایەتیدان سەبارەت بەم‬ ‫دۆسیە بانگهێشت کراون بۆ دادگا‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئارژانتین تا ئێستا سێ جار‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێرانی بە تەقاندنەوەی‬ ‫ئەو ناوەندە تۆمەتبارکردووە‪ .‬دەوڵەتی‬ ‫ئارژانتین لەسەر ئەو باوەرەیە کە فەرمان‬ ‫و پیالنی تەقاندنەوەی گەورەترین ناوەندی‬ ‫یەهوودییەکان لەئەمریکای التین لەتاران‬ ‫داڕێژراوەو ئەم پیالنە لەالیەن حیزبواڵی‬ ‫لوبنانەوە جێبەجێ کراوە‪ .‬لەدرێژەی‬ ‫ئیسالمی‬ ‫کۆماری‬ ‫پێشێلکارییەکانی‬ ‫دەتوانین ئاماژە بکەین بە بەرگرتنی‬ ‫حکومەت لەهەڵبژاردنی ئازادو سەربەخۆ لەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬دەستبەسەرکردنی کەمایەتییە ئایینی‬ ‫و نەتەوەییەکان و هەروەها گوشار خستنە‬ ‫سەر چاالکان و هەلسووڕاوانی مەدەنی و‬ ‫سیاسی و کەسایەتیەکانی ئایینی و سیاسی‪.‬‬

‫‪....‬‬ ‫به سه‌راحه‌ت بڵێم دروشمی پێکهێنانی‬ ‫به‌ره‌یه‌کی کوردس���تانی له ئێس���تا‌و‬ ‫کورت ماوه‌دا دوره له واقیعبینی یان‬ ‫ته‌نیا ب ‌ه مه‌به‌ستی له‌‌ مل خۆکردنه‌وه‬ ‫دێته ئاراوه‪ .‬بۆیه‌ش���ه له ناو زۆربه‌ی‬ ‫حیزبه سیاسیه‌کاندا له‌و هه‌لومه‌رجی‬ ‫ئێستادا پێشوازی لێناکرێ‪ .‬هی ئه‌وه‬ ‫نییه که که‌س دروستکردنی به‌ره‌ به‬ ‫پی���رۆز نه‌زانێت‪ ،‬ب���ه پێچه‌وانه ئه‌وه‬ ‫ئاواتی هه‌موانه‌و رێکاره‌کان نالێکن‪.‬‬ ‫واقیعبینی ده‌ڵێ ده‌بێ قۆناغی دیکه‌ی‬ ‫هاوکاری‌و هاوئاهه‌نگی بخولقێنین تا‬ ‫رێگا بۆ پێکهێنانی به‌ره خۆشبکرێ‪.‬‬ ‫ناتوانین سیاس���ه‌تی هه‌موو یان هیچ‬ ‫ره‌چاو بکه‌ین‪ .‬پێویسته رێگای دیکه‬ ‫بدۆزینه‌وه‌و ئیمکان���ی دیکه بخه‌ینه‬ ‫گه‌ڕ تا س���ه‌هۆڵه‌کانی نێوان به‌شێک‬ ‫ل���ه حیزب���ه‌کان زیات���ر بتوێنه‌وه‌و‬ ‫هه‌موان تامی هاوکاری بچێژن‌و ببینن‬ ‫به‌هێزترن له پێش���وو تا متمانه‌کردن‬ ‫به یه‌کتر‌و کاری هاوبه‌ش زیاد بکات‪.‬‬ ‫ئێمه ل���ه‌و بڕوایه‌داین که هاوکاری‬ ‫ل���ه ج���ۆری مانگرتنه‌ک���ه‌ی ‪٢٣‬‬ ‫گواڵن���ی ‪ ١٣٨٩‬هەتاویی نمونه‌یه‌کی‬ ‫س���ه‌رکه‌وتوه‌و پێویس���ته له قۆناغی‬ ‫ئێس���تادا له‌و چه‌شنه ئەزمونه که‌ڵک‬ ‫وه‌ربگری���ن‪ .‬ده‌زانی���ن ک���ه ئه‌وکات‬ ‫جۆرێک له هاوئاهه‌نگی نێوان هه‌موو‬ ‫حیزب���ه‌کان چۆن بووه هۆی ئه‌وه که‬ ‫خه‌ڵک به‌ره‌وپیری بێن‌و کرده‌وه‌یه‌کی‬ ‫گه‌وره س���ه‌ر بگرێ‌و هه‌موانیش لێی‬ ‫رازی‌و پێ���ی ش���اد ب���ن‪ .‬که‌وابوو له‬ ‫روانگ���ه‌ی ئێم���ه‌وه س���ه‌ره‌تاییترین‬ ‫هه‌نگاوه‌کان کامانه‌ن؟‬ ‫بۆ واڵمی ئه‌و پرس���یاره به بڕوای‬ ‫م���ن هه‌وه‌ڵی���ن هه‌ن���گاو ئه‌وه‌یه که‬ ‫دیالۆگێک���ی سیاس���ی له‌وب���اره‌وه‬ ‫ده‌ست پێبکات‪ .‬بۆ سه‌رگرتنی وه‌ها‬ ‫دیالۆگێ���ک پێویس���ته هه‌موو الیه‌ک‬ ‫به ڕۆش���نی بڵێن که بۆ سه‌ره‌تا چی‬ ‫بکه‌ی���ن؟ ه���ه‌ر الیه‌نێک راش���کاوانه‬ ‫نه‌زه‌ری خۆی رابگه‌یه‌نێ‌و به ئه‌رکی‬ ‫خ���ۆی بزان���ێ واڵمی ئه‌و پرس���یاره‬ ‫بداته‌وه که هه‌وه‌ڵین هه‌نگاو به چی‬ ‫ده‌زانێ بۆ هاوکارییه‌کی سه‌ره‌تایی؟‬ ‫له‌مپ���ه‌ره‌کان به چ���ی ده‌زانێ؟جیا‬ ‫ل���ه‌وه بۆ ئ���ه‌م قۆناغه سیاس���ه‌تی‬ ‫بایک���ۆت له هی���چ الیه‌نێکه‌وه ره‌چاو‬ ‫نه‌کرێ‌و ئاماده‌یی بۆ به‌ش���داریی له‬ ‫وه‌ها دیالۆگێکی ئاشکرا‌و به نوسراو‬ ‫ده‌ربب���ڕدرێ‪ .‬با هه‌موو الیه‌ک ئاماده‬ ‫بن بۆ واڵمی ئه‌رێی به بانگهێش���تی‬ ‫خه‌ڵکان���ی بێالی���ه‌ن ب���ۆ دیالۆگی‬ ‫راس���ته‌وخۆ به به‌ش���داریی هه‌موان‬ ‫بده‌ن���ه‌وه‪ .‬ئه‌گ���ه‌ر الیه‌نگه‌لێک حازر‬ ‫ب���ه دیالۆگ‌و دانیش���تنی دوو الیه‌نه‬ ‫نین‪ ،‬با دیالۆگ‌و دانیش���تنی گشتیی‬ ‫ره‌ت نه‌که‌نه‌وه‪ .‬هه‌وه‌ڵین پرس���ه‌کان‬ ‫له وه‌ها دیالۆگێکدا بۆ ش���یکردنه‌وه‪،‬‬ ‫باشتر وایه په‌یوه‌ست بێ به چۆنیه‌تی‬ ‫هاوهه‌ڵویستیمان به‌رانبه‌ر به کۆماری‬ ‫ئیسالمی‌و پێویستی یه‌کده‌نگی گه‌لی‬ ‫ک���ورد بۆ ته‌رح���ی داواکاریه‌کانی له‬ ‫ئێس���تا‌و داهات���ووی دوای کۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی‪ .‬ئێم���ه تێده‌کۆش���ین له‬ ‫ده‌رفه‌ت���ی دیکه‌دا ن���ه‌زه‌ری خۆمان‬ ‫له‌و بوارانه‌دا ده‌رببڕین‪ .‬له‌و ده‌رفه‌ته‬ ‫که‌ڵک وه‌رده‌گرم‌و ده‌ڵێم دوو فاکته‌ری‬ ‫دیکه‪ ،‬یه‌که‌م هاندان‌و که‌وتن ‌ه به‌ینی‬ ‫الی ‌هن‌و که‌سایه‌تی دیکه له به‌شه‌کانی‬ ‫دیکه‌ی کوردس���تان ی���ان خه‌ڵکانی‬ ‫بێالی���ه‌ن ل���ه کوردس���تانی ئێران‌و‬ ‫دووهه‌م دانیش���تن‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌کی‬ ‫گش���تیی کوردس���تانی(که له مێژه‬ ‫ب���اس ل���ه پێویس���تیه‌که‌ی ده‌کرێ)‬ ‫ده‌توان���ن پاڵپێوه‌نه‌رێکی باش بن بۆ‬ ‫وه‌رێکه‌وتنی سه‌ره‌تایی‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫راپۆرتەهەواڵ‬

‫راگه‌یاندن ‌ی كۆتای ‌ی كۆنفرانسی‌ ته‌شكیالته‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ ل ‌ه سكاندیناوی‌‬ ‫كۆنفرانسی‌ ته‌شكیالتی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت كه‌ له‌الیه‌ن پلینۆم ‌‬ ‫ی‬ ‫حه‌وته‌می‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ رێكخرابوو‪،‬‬ ‫دوای‌ ئاماده‌كاریی‌ پێویست‪ ،‬سه‌ره‌تا له‌‬ ‫ناوچه‌ی‌ سكاندیناوی‌ (ئورووپای‌ باكوور)‬ ‫له‌ ماوه‌ی‌ رۆژانی‌ ‪2‬و ‪3‬و ‪4‬ی‌ مانگی‌‬ ‫دیسه‌مبر به‌ڕێوه‌چوو و دوای‌ ‪ 3‬رۆژ باس‬ ‫و دیالۆگی‌ گه‌رم و هاوڕێیانه‌ی‌ ئه‌ندامانی‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ له‌ واڵتانی‌ سوێد و دانمارك و‬ ‫نۆروێژ و فه‌نالند و به‌شداریی‌ هه‌یئه‌تێكی‌‬ ‫كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌‪ ،‬به‌ سه‌ركه‌وتوویی‌‬ ‫كۆتایی‌ به‌ كاره‌كانی‌ هێنا‪.‬‬ ‫كۆنفرانسه‌كه‌ به‌ ده‌قیقه‌یه‌ك بێده‌نگی‌ بۆ‬ ‫یادی‌ هه‌موو گیانبه‌ختكردووانی‌ رێگای‌‬ ‫ئازادی‌ و سۆسیالیزم و بزووتنه‌وه‌ی‌‬ ‫رزگاریخوازانه‌ی‌ كوردستان و به‌ سروودی‌‬ ‫بانگه‌واز‪ ،‬سروودی‌ ره‌سمیی‌ كۆمه‌ڵه‌‪،‬‬ ‫ده‌ستی‌ پێكرد‪ .‬پاشان ئه‌ندامانی‌ لیژنه‌ی‌‬ ‫سه‌رۆكایه‌تیی‌ كۆنفرانس به‌ ده‌نگی‌‬ ‫ئاماده‌بووان هه‌ڵبژێردران‪.‬‬ ‫كۆنفرانس به‌ به‌شداریی‌ ژماره‌یه‌كی‌ به‌رچاوی‌‬ ‫نوێنه‌ران و ئه‌ندامانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ واڵتانی‌‬ ‫ناوچه‌ی‌ سكاندیناوی‌ (دانمارك‪ ،‬سوێد‪،‬‬ ‫نۆروێژ و فه‌نالند) و هه‌روه‌ها هه‌یئه‌تێكی‌‬ ‫كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌‪ ،‬ل ‌ه چوارچێوه‌ی‌ راپۆرت‬ ‫و باسه‌كانی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ و بابه‌تی‌‬ ‫باس و چاالكیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت و به‌تایبه‌ت له‌ ناوچه‌ی‌ سكاندیناوی‌‬ ‫قسه‌ و باسی‌ كرد و بڕیاریدا‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تا هاوڕێ‌ عومه‌ر ئیلخانیزاده‌ له‌الیه‌ن‬ ‫كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ باسێكی‌ سه‌باره‌ت به‌‬ ‫بارودۆخی‌ سیاسی‌ و گۆڕانكاریه‌كانی‌ ئێستا‬ ‫و ئه‌رك و چاالكیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ پێشكه‌ش‬ ‫كرد‪ .‬له‌ باسه‌كه‌ی‌ هاوڕێ‌ عومه‌ردا له‌الیه‌ك‬ ‫باس له‌ گرنگترین گۆڕانكاریه‌كانی‌ سیاسیی‌‬ ‫ئێران و كوردستان و رۆژهه‌اڵتی‌ ناوه‌ڕاست‬ ‫كرا و هه‌روه‌ها كار و چاالكیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ و‬ ‫ی ته‌شكیالت‬ ‫كه‌م‌وكورتی‌ و گرفته‌كانی‌ كار ‌‬ ‫و رێبه‌رایه‌تی‌ له‌م قۆناغه‌دا و گرفته‌كانی‌‬ ‫سه‌ر ڕێی‌ پێشڤه‌چوونی‌ ئه‌ركه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌‬ ‫و سه‌ركردایه‌تی‌ خرانه‌ به‌ر باس و هه‌م‬ ‫ئه‌ركه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‌ كاری‌ داهاتوومان و‬ ‫بایه‌خ و گرینگیی‌ هه‌ل‌ومه‌رجی‌ ئێستا و‬

‫كۆچی دوایی‬ ‫دایكی هاوڕێیه‌كی‬ ‫پێشمه‌رگه‌‬ ‫سه‌رله‌به‌یانی رۆژی ‪ ،12/12‬دای ‌ه‬ ‫ئامینەی رۆستەم زادە دایکی هاورێی‬ ‫خۆشەویستی نێو ریزەکانی کۆمەڵە‬ ‫هاورێ جەمیل نەسرواڵهی پێشمەرگە‬ ‫و ئەندامی کۆمەڵە لە ئاوای حەسەن‬ ‫ئاوای نزیک شاری سنە لە تەمەنی‬ ‫‪ ٧٥‬ساڵیدا بە هۆی نەخۆشیەوە‬ ‫گیانی لە دەست دا‪.‬‬ ‫به‌م بۆنه‌وه‌ له‌الیه‌ن ده‌سته‌ی‬ ‫ستافی‬ ‫سه‌رجه‌م‬ ‫نوسه‌ران‌و‬ ‫«دوارۆژ»ەوە سەرەخۆشی لە‬ ‫بنەماڵەی دایە ئامینە و هاورێ‬ ‫جەمیل دەکەین‪.‬‬

‫پته‌وتر كردنی‌ حزبیه‌ت شیكرایه‌وه‌‪ .‬دوا ‌‬ ‫ی‬ ‫باسه‌كه‌ی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌‪ ،‬ئه‌ندامانی‌‬ ‫كۆنفرانس به‌ به‌شداری‌ و پشتگیری‌ كردن‬ ‫له‌ خاڵه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‌ باسه‌كه‌ی‌ هاوڕی‌‬ ‫عومه‌ر‪ ،‬دیالۆگێكی‌ كه‌م وێنه‌ی‌ سیاسیان‬ ‫سازكرد كه‌ تێیدا شه‌فافیه‌ت و راشكاوی‌‬ ‫و دیالۆگی‌ ره‌خنه‌گرانه‌ له‌الیه‌ك و هاوكات‬ ‫ئاماده‌یی‌ پێویست بۆ نه‌هێشتنی‌ گرفت‬ ‫و كه‌م‌وكورتیه‌كان و پێویستی‌ یه‌كڕیزی‌‬ ‫و هاوپشتیی‌ سیاسی‌ و هه‌وڵدانی‌‬ ‫یه‌كگرتووانه‌ بۆ ئاماده‌یی‌ زیاتری‌ كۆمه‌ڵه‌‬ ‫بۆ به‌ڕێوه‌بردنی‌ ئه‌رك و رۆڵ‌ و به‌ڵێنه‌كانی‌‬ ‫له‌ بزووتنه‌وه‌ی‌ رزگاریخوازانه‌ و نه‌ته‌وه‌یی‌‬ ‫كوردستان و چ وه‌ك حیزبێكی‌ چه‌پ و‬ ‫سۆسیالیستی‌‪ ،‬ناوه‌رۆك و چوارچێوه‌ی‌‬ ‫باسی‌ هه‌موو به‌شداران بوو‪.‬‬ ‫به‌شدارانی‌ باسه‌كه‌ هه‌ركامه‌یان به‌ ئاماژه‌‬ ‫به‌ كه‌م‌وكورتیه‌كانی‌ كار و چاالكیه‌كانی‌ ئه‌م‬ ‫قۆناغه‌ و هه‌ڵكردن و سازشی‌ رێبه‌رایه‌تیی‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ‌ الده‌ری‌ و الدانه‌كانی‌ ناو‬ ‫ته‌شكیالت‪ ،‬ته‌ئیكیدیان له‌سه‌ر پێویستیی‌‬ ‫چاكسازیی‌ شێوازی‌ كاری‌ رێبه‌رایه‌تی‌ و‬ ‫پته‌وتر كردنی‌ حیزبیه‌ت و دوور كه‌وتنه‌وه‌‬ ‫له‌ سازش و سازان كرده‌وه‌‪ .‬پێداگری‌‬ ‫له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیی‌ رێك‌وپێكتری‌ رێبه‌رایه‌تی‌‬ ‫و كادر و ئه‌ندامان و راپۆرت دانه‌وه‌ی‌‬ ‫به‌رده‌وام به‌ ئه‌ندامان و به‌ بزووتنه‌وه‌ و‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌وه‌‪ ،‬پێداگری‌ له‌سه‌ر پێویستیی‌‬ ‫كاری‌ زیاتر بۆ هاوئاهه‌نگی‌ و هاوكاری‌‬ ‫له‌ نێوان به‌شه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ و چه‌پ له‌‬ ‫كوردستان به‌پێی‌ پالتفۆرمێكی‌ سیاسیی‌‬ ‫روون و له‌سه‌ر جم‌وجوڵی‌ زیاتر له‌ كار‬ ‫و چاالكیی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت‬ ‫پێداگری‌ كرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫دوای‌ باس و دیالۆگ سه‌باره‌ت به‌‬ ‫راپۆرته‌كه‌ی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌‪ ،‬كۆنفرانس‬ ‫هاته‌ سه‌ر باسی‌ سه‌ره‌كی‌ كه‌ بریتی‌ بوو‬ ‫له‌ چاالكیی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تا هاوڕێ‌ ره‌زا كه‌عبی‌ سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ كار و چاالكیی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت و ئه‌ركه‌كانی‌ ته‌شكیالت باسێكی‌‬ ‫پێشكه‌ش به‌ كۆنفرانس كرد‪ .‬دوای‌‬ ‫باسه‌كانی‌ هاوڕێ‌ ره‌زا‪ ،‬ئه‌ندامانی‌ به‌شدار‬ ‫له‌ كۆنفرانس هه‌ركامه‌یان تیشكیان خسته‌‬ ‫سه‌ر الیه‌نێكی‌ باسه‌كه‌ و پێداگریان‬ ‫له‌سه‌ر به‌شداریی‌ چاالكانه‌تری‌ ته‌شكیالتی‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت كرده‌وه‌‪ .‬له‌م‬ ‫باسه‌شدا پێداگری‌ كرا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌‬ ‫ته‌شكیالته‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت ده‌بێ‌ وه‌ك نوێنه‌ر و سه‌فیری‌‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی‌ رزگاریخوازانه‌ و نه‌ته‌وه‌یی‌‬ ‫كوردستان و ره‌وتی‌ عه‌داڵه‌تخواز و دژ به‌‬ ‫چه‌وسانه‌وه‌ بتوانن هاواری‌ ئازادیخوازیی‌‬ ‫خه‌ڵكی‌ كوردستان به‌ كۆڕ و كۆمه‌ڵه‌‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان بگه‌یه‌نن‪ .‬جه‌نایه‌ته‌كانی‌‬ ‫كۆماری‌ ئیسالمی‌ له‌ كوردستان له‌قاو‬ ‫بده‌ن و میدیای‌ جیهانی‌ به‌پێی‌ توانا هان‬ ‫بده‌ن هه‌تا هاواری‌ حه‌قخوازانه‌ی‌ خه‌ڵكی‌‬ ‫كوردستان و جه‌نایه‌ته‌كانی‌ كۆماری‌‬ ‫ئیسالمی‌ باس بكه‌ن‪ .‬ته‌ئكید له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌وه‌ كرایه‌وه‌ كه‌ ته‌شكیالت و كادره‌كانی‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ ده‌بێ‌ بتوانن له‌ كۆڕ و كۆمه‌ڵی‌‬ ‫جۆراوجۆر وێڕای‌ ئاماده‌بوونی‌ چاالكانه‌‬ ‫وه‌ك هه‌ڵسووڕاوانی‌ وشیار و خاوه‌ن‬ ‫روانگه‌ی‌ روون و ئاشكرا بۆ داكۆكی‌ له‌‬ ‫مافه‌ نه‌ته‌وه‌یی‌ و دیموكراتیكه‌كانی‌ گه‌لی‌‬ ‫كورد‪ ،‬ده‌ركه‌ون‪ .‬پێداگری‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌‬ ‫كرایه‌وه‌ كه‌ به‌پێچه‌وانه‌ی‌ رابردوو‪ ،‬ئێستا‬

‫چاالكی‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت زۆر به‌خێرایی‌‬ ‫باڵو ده‌كرێته‌وه‌ و ته‌نیا ره‌نگدانه‌وه‌ی‌ ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت نیه‌‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ په‌یوه‌ند‬ ‫دانه‌وه‌ی‌ چاالكیه‌كانی‌ ده‌ره‌وه‌ و ناوه‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت بایه‌خێكی‌ زۆری‌ هه‌یه‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌ درا كه‌ گه‌شه‌ی‌ بزووتنه‌وه‌‬ ‫ژنان‪،‬‬ ‫كرێكاران‪،‬‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی‌‬ ‫خوێندكاران و بزووتنه‌وه‌ی‌ مه‌ده‌نی‌ له‌‬ ‫كوردستان ده‌بێ‌ بخرێته‌ به‌ر سه‌رنج‬ ‫و بایه‌خی‌ ته‌شكیالته‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت و بتوانرێت ده‌رفه‌ته‌كانی‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی‌ واڵت بخرێته‌ خزمه‌تی‌ گه‌یاندنی‌‬ ‫ده‌نگی‌ ناڕه‌زایی‌ و بزووتنه‌وه‌ی‌ خه‌ڵك‪.‬‬ ‫كۆنفرانس به‌ به‌شداریی‌ چاالكانه‌ی‌‬ ‫ئه‌ندامان و پێداگری‌ له‌سه‌ر باشتر كردنی‌‬ ‫كار و چاالكیه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫واڵت‪ ،‬چووه‌ سه‌ر هه‌ڵبژاردنی‌ كۆمیته‌كانی‌‬ ‫ته‌شكیالتی‌ ده‌ره‌وه‌ له‌ واڵتانی‌ نۆروێژ و‬ ‫دانمارك و سوێد و ئه‌ندامانی‌ كۆمیته‌ی‌‬ ‫ئه‌و واڵتانه‌ له‌الیه‌ن ئه‌ندامانی‌ واڵته‌كانه‌وه‌‬ ‫هه‌ڵبژێردران‪.‬‬ ‫به‌شی‌ كۆتایی‌ كۆنفرانس بریتی‌ بوو‬ ‫له‌ هه‌ڵبژاردنی‌ كۆمیته‌ی‌ مه‌ڵبه‌ندی‌‬ ‫سكاندیناوی‌‪ .‬دوای‌ باس و دیالۆگی‌‬ ‫پێویست و راگه‌یاندنی‌ ناوی‌ كاندیده‌كان‬ ‫و خۆناساندنیان‪ ،‬ئه‌ندامانی‌ كۆنفرانس‬ ‫‪ 4‬كه‌سیان وه‌ك كۆمیته‌ی‌ مه‌ڵبه‌ندی‌‬ ‫سكاندیناوی‌ هه‌ڵبژارد‪.‬‬ ‫له‌ كۆتاییدا كۆمیته‌ی‌ به‌ڕێوه‌به‌ری‌ كۆنفرانس‬ ‫داوای‌ له‌ هاوڕێ‌ عومه‌ر ئیلخانیزاده‌‬ ‫سكرتێری‌ گشتیی‌ كۆمه‌ڵه‌ كرد وتاری‌‬ ‫كۆتایی‌ كۆنفرانس پێشكه‌ش بكات‪ .‬هاوڕێ‌‬ ‫عومه‌ر گردوكۆی‌ سه‌ره‌كیترین خاڵه‌كانی‌‬ ‫قسه‌وباسه‌كانی‌ كرد و بۆچوونی‌ به‌شدارانی‌‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ داهاتووی‌ كاری‌ كۆمه‌ڵه‌ به‌‬ ‫بایه‌خه‌وه‌ هه‌ڵسه‌نگاند و له‌الیه‌ن كۆمیته‌ی‌‬ ‫ی ئه‌ندامانی‌ كرد‬ ‫ناوه‌ندی‌ سپاسی‌ ئاماده‌ی ‌‬ ‫بۆ به‌ره‌وپێش بردنی‌ كاره‌كانی‌ ته‌شكیالت‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها پێداگری‌ كرده‌وه‌ له‌سه‌ر پێویستیی‌‬ ‫داكۆكی‌ له‌ سیاسه‌ته‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ی‌‬ ‫زه‌حمه‌تكێشان و بایه‌خی‌ بانگه‌شه‌ی‌ ئه‌م‬ ‫سیاسه‌تانه‌ له‌ چاالكیه‌كانی‌ داهاتوومان‬ ‫كرده‌وه‌‪ .‬له‌ به‌شێكی‌ دیكه‌ی‌ قسه‌كانی‌‬ ‫كۆتاییدا هاوڕێ‌ عومه‌ر له‌الیه‌كه‌وه‌‬ ‫پێداگریی‌ له‌سه‌ر بایه‌خی‌ دیالۆگ له‌گه‌ڵ‌‬ ‫هه‌موو بزووتنه‌وه‌ی‌ دیموكراسیخوازی‌ له‌‬ ‫ئێران و په‌ره‌پێدانی‌ ئه‌ده‌بیاتی‌ نووسراو‬ ‫بۆ داكۆكی‌ له‌ بزووتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‬ ‫پێشكه‌وتنخواز و جه‌ماوه‌ریه‌كان كرد و‬ ‫له‌الیه‌كی‌ دیكه‌وه‌ سنووربه‌ندیی‌ روونتر‬ ‫له‌گه‌ڵ‌ ئه‌و بۆچوونانه‌ی‌ بزووتنه‌وه‌كه‌ به‌‬ ‫الڕێدا ده‌به‌ن به‌وه‌ی‌ كه‌ چاكسازی‌ له‌‬ ‫كۆماری‌ ئیسالمیدا به‌ مسۆگه‌ر و مومكین‬ ‫ده‌زانن‪ .‬هه‌روه‌ها تیشكی‌ خسته‌ سه‌ر‬ ‫پته‌وتر كردنی‌ په‌یوه‌ندیه‌كانی‌ ناوخۆی‌‬ ‫حیزب و پێویستیی‌ هه‌وڵ‌ و كاری‌ زیاتر‬ ‫له‌م هه‌ل‌ومه‌رجه‌ حه‌ساسه‌ی‌ ئێستا‪ ،‬بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ كۆمه‌ڵه‌ بكرێته‌ حیزبی‌ جێی‌ متمانه‌‬ ‫و پاڵپشتی‌ خه‌ڵك‪.‬‬ ‫كۆنفرانس له‌ كه‌شی‌ هاوپشتیی‌ حیزبی‌‬ ‫و ئاماده‌یی‌ بۆ به‌ڕێوه‌بردنی‌ رێنوێنی‌ و‬ ‫باسه‌كان كۆتایی‌ پێهات‪.‬‬ ‫كۆمیته‌ی‌ سكاندیناویی‌ كۆمه‌ڵه‌‬ ‫زه‌حمه‌تكێشانی‌ كوردستان‬ ‫‪7‬ی‌ دیسه‌مبری‌ ‪2011‬ی‌ زایینی‌‪16 ،‬ی‌‬ ‫سه‌رماوه‌زی‌ ‪1390‬ی‌ هه‌تاوی‌‬

‫کۆنفرانسی سکاندیناوی‬

‫کۆنفرانسی ئوروپای ناوەند‬

‫كۆنفرانسی رێكخراوی قه‌ده‌غه‌كردنی چه‌كی كیمیایی‬ ‫ئا‪ :‬دوارۆژ‬

‫له‌ نێوان ‪28‬ی نۆڤه‌مبه‌ر بۆ ‪2‬ی‬ ‫دیسه‌مب ‌هر‌و ب ‌ه ئاماد‌ه بوونی نوێنه‌ری‬ ‫‪ 188‬واڵتی ئه‌ندامی رێكخراوی‬ ‫قه‌ده‌غه‌كردنی چه‌كی كیمیاوی ل ‌ه‬ ‫جیهانداو ‪ 52‬رێكخراوی كۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫مه‌ده‌نی كۆنفرانسی ‪16‬ی رێكخراوی‬ ‫قه‌ده‌غه‌كردنی چه‌كی كیمیایی ل ‌ه‬ ‫شاری الهای هۆڵه‌ندا به‌سترا ‪.‬‬ ‫رێكخراوی ناوبراو سااڵن ‌ه كۆبوونه‌وه‌ی‬ ‫خۆی ئه‌نجام ده‌دات ‪ 5،‬ساڵ جارێكیش‬

‫ل ‌ه كۆنفرانسی ئه‌مساڵ وه‌ك پار ‪3‬‬ ‫رێكخراوی كوردی به‌شداریان كرد‬ ‫هه‌ردوو رێكخراوی قوربانیانی چه‌كی‬ ‫كیمیاوی هه‌ڵه‌بج ‌ه و سه‌رده‌شت و‬ ‫چاودێری كوردۆساید‪ ،‬ئه‌م رێكخراوان ‌ه‬ ‫ب ‌ه پیشاندان وێنه‌و فیلم و باڵوكردنه‌وه‌ی‬ ‫نووسراوه‌و به‌یاننام ‌ه كێشه‌كانی‬ ‫كیمیاباران و شوێنه‌واره‌كانی له‌سه‌ر‬ ‫ژینگه‌و خه‌ڵكی كوردستان ب ‌ه ئاماد‌ه‬ ‫بووان ناساند ‪.‬‬ ‫كۆنگره‌ی ‪ 5‬ساڵه‌ ئه‌نجام ده‌دات بۆ له‌مباره‌یه‌وه‌ عه‌لی مه‌حمود ناسراو‬ ‫هه‌ڵسه‌نگاندنی كاروباره‌كانی ‪ 5‬ساڵی به‌عه‌لی سیاسی‪ ،‬ئه‌ندامی رێكخراوی‬ ‫چاودێری كوردۆساید كه‌ به‌شداری ئه‌م‬ ‫رابردوو و نه‌خشه‌ كاری داهاتوو ‪.‬‬

‫كۆنفرانسه‌ی كرد بوو به‌ رۆژنامەی‬ ‫دوارۆژی راگه‌یاند‪:‬‬ ‫‪%98‬دانیشتوانی جیهان واڵته‌كانیان‬ ‫رێكخراوی قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫ئه‌ندامی‬ ‫چه‌كی كیمیایین ل ‌ه جیهاندا جگه‌ ل ‌ه‬ ‫واڵتانی سوریاو سۆماڵ و میسر و‬ ‫ئه‌نگۆالو كۆریای باكوور‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئیسرائیل و میانماریش واژۆیان له‌سه‌ر‬ ‫كردووه‌ به‌اڵم ئیلتزامیان نییه‌‪.‬‬ ‫عه‌لی سیاسی ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا‪ :‬ل ‌ه‬ ‫كۆنفرانسه‌ك ‌ه ملمالنێی ‪74‬ساڵه‌ی‬ ‫له‌مه‌وپێشی نێوان ژاپۆن و چین‬ ‫نوێبوه‌وه‌‪ ،‬به‌وه‌ی ژاپۆنییه‌كان چه‌كی‬

‫له‌به‌رامبه‌ر چینییه‌كان‬ ‫كیمیاویان‬ ‫به‌كار هێنابوو‪ ،‬پاشماوه‌ی ئه‌و چه‌كان ‌ه‬ ‫دوای ‪ 74‬ساڵ ملمالنێی نێوان چین و‬ ‫ژاپۆنی نوێكرده‌وه‌‪،‬چینییه‌كان داوایان‬ ‫كرد پاشماوه‌ی ئه‌و چه‌كان ‌ه پێویست ‌ه‬ ‫به‌ ئاگاداری ده‌ربهێنرت و قه‌ره‌بووی‬ ‫قوربانیانیش بكرێته‌وه‌و ژاپۆنیش‬ ‫داوای لێبوردن بكات ‪.‬‬ ‫له‌ كۆنفرانس بڕیار درا كۆنفرانسی ‪16‬‬ ‫ساڵی داهاتوو له‌ مانگی دیسه‌مبه‌ر‬ ‫بێت و نه‌رمی بنوێنرێت به‌رامبه‌ر به‌و‬ ‫واڵتانه‌ی ئه‌ندام رێكخراو نیین بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ست بن ب ‌ه په‌یمانامه‌كه‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬

‫کۆمەڵگا‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫جەستەی ژن‪ ،‬بیانوویەک بۆ چەوساندنەوەی‬

‫فەریبا محەمەدی‬ ‫ماوەیەک لەمەوبەر وێنەی رووتی کچێکی‬ ‫میسری بە ناوی عولیا ماجدە باڵو بووەوە‬ ‫کە بووە هۆی جێگای سەرنجی هەموو میدیا‬ ‫و راگەیاندن و بە کارهێنەرانی ئینترنێت‪.‬‬ ‫عولیا هەروەک خۆی لە چاوپێکەوتنێکی‬ ‫لە گەڵ کەناڵی سی ئێن ئێن وتوویە‪:‬‬ ‫ئەو وێنەیە پێناسەیەکە لە وجوودی من و‬ ‫جەستەی مرۆڤ باشترین وێنای هونەری‌یە‪.‬‬ ‫ئەو وەک کچێک کە باوەڕی بە هیچ نەریت‬ ‫و کلتوورێکی کۆمەڵگاکەی خۆی نییە و لە‬ ‫چوارچێوەیەکی ئازاد و بەرفراوانتر ئەڕوانێتە‬ ‫مەسەلەی ئازادی و ژن‪ ،‬بڕیاری داوە تا بەم‬ ‫شێوەیە دژی هەموو ئەو کەسانە بوەستێتەوە‬ ‫کە جەستەی ژن دەکەنە ئامرازێک بۆ‬ ‫چەوساندنەوەو سووکایەتی پێکردن‪ .‬بۆ‬ ‫تێگەیشتنی باشتر لەم بابەتە پێویستە‬ ‫ئاوڕێک لە پێکهاتەی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬کلتووری‬ ‫و تەنانەت ئایینی واڵتی میسر بدەینەوە کە‬ ‫پیاوساالری وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی‬ ‫بۆ هەموو ئەمانە کەڵکی لێوەردەگیرێت و‬ ‫کلتووری دواکەتووانەو دەمارگرژی ئایینی‬ ‫رەگ و ریشەی کوتاوەتە نێو کۆمەڵگە‬

‫و هەموو قوژبنێکی داگیر کردووە و هیچ‬ ‫دەرفەتێکی ئازاد بە تایبەت بۆ ژنان نییە‪.‬‬ ‫تەنانەت دوای رووخانی دەوڵەتی حوسنی‬ ‫موبارەک‪ ،‬ئەم واڵتە هیچ هەنگاوێکی بەرەو‬ ‫دیموکراتیزە بوون هەڵنەگرت و ژنان وەک‬ ‫چینی بەشخوراوی کۆمەڵگە لە پەراوێزی‬ ‫هەموو پرسە سیاسی و کۆمەاڵیەتیەکانن‪.‬‬ ‫ژن هێشتاکە لەم واڵتە وەک کەرەسەیەک‬ ‫بۆ پێداویستی‌یە سێکسی‌یەکانی پیاو‬ ‫چاوی لێدەکرێت و ئیسالم و شەرعییەتی‬ ‫ئیسالمیش قسەی یەکەم دەکات بۆ پێناسە‬ ‫کردنی ژن و چەوساندنەوەی‪ .‬هەروەک‬ ‫عولیا خۆی دەڵێت میسریەکان لە مەڕ‬ ‫سێکس زۆر نهێنی پارێزن چونکە بە جۆرێک‬ ‫گەورە بوون کە پێیان وایە سێکس شتێکی‬ ‫خراپ و ناحەزە‪ .‬لە قوتابخانەکانیش هیچ‬ ‫ئاماژەیەک بە مەسەلەی سێکس ناکەن و‬ ‫لە روانگەی زۆربەی خەڵکەوە سێکس بۆ‬ ‫کەڵک وەرگرتنی پیاوان لە ژنانە بە بێ‬ ‫ئەوەی هیچ قسە وباسێک لە نێوانیاندا‬ ‫بکرێت و منداڵیش بەشێک لەم موعادیلەیە‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێت سێکس لە روانگەی منەوە‬ ‫جۆرێک دەربڕینی رێز و خۆشەویستی‌یە و‬ ‫دەبێ هەر دووال لێی رازی بن‪ .‬بە وەستانێک‬ ‫لە سەر ئەم قسانەی عولیا‪ ،‬بۆمان‬ ‫دەردەکەوێت کە ئەو کچێکە بە روانگەیەکی‬ ‫دیکەوە ئەڕوانێتە پەیوەندی‌یەکانی نێوان‬ ‫ژن و پیاو و هەموو ئەو نەریتەی کە تابە‬ ‫ئەمڕۆ لە میسر هەیە دەخاتە الیەک و پێی‬ ‫وایە سێکس لەنێوان دوو کەسدا دەبێ لە‬ ‫سەر خواست و حەزی هەر دوو ال بێت‪،‬‬ ‫جا ئەو دوو کەسە هاوسەری یەک بن یان‬ ‫نا‪ .‬ئەم بۆچوونەیە کە چیتر نایهەوێت لە‬ ‫روانگەیەکی کۆن و تەقلیدی پەیوەندیی‬ ‫نێوان ژن و پیاو دیاری بکرێت کە هەر‬

‫پەیوەندی و خۆشەویستی‌یەک لە دەرەوەی‬ ‫بازنەی هاوسەرگیری بە هەڵە و کارێکی‬ ‫بڤە دەزانرێت و هێڵی سووری بۆ دیاری‬ ‫کراوە‪ ،‬بەڵکوو ئەیهەوێت لە روانگەیەکی‬ ‫مرۆییەوە هەموو پەیوەندی‌یەکانی نێوان ژن‬ ‫و پیاو دەست نیشان بکرێت و ئەوە خۆیان‬ ‫بڕیاردەر بن لەسەر هەر جۆرە پەیوەندی‌یەک‪.‬‬ ‫بە داخەوە لە کۆمەڵگە رۆژهەاڵتیەکان‬ ‫هێشتاکە جەستەی ژن یەخسیری کلتوور‬ ‫و نەریتە و بووە بە بەشێک لە شەرەف‬ ‫و نامووسی پیاوی بنەماڵە و کۆمەڵگە و‬ ‫ئەوە ئەوانن کە بڕیار دەدەن چۆن بەکاری‬ ‫بهێنێت‪ .‬لە چوارچێوەی خێزان زۆرن ئەو‬ ‫ژنانەی کە هەموو رۆژێک دەستدرێژی‬ ‫دەکرێتەسەریان و لەالیەن نزیکترین‬ ‫کەس‪ ،‬واتە هاوسەرەکانیان سووکایەتی‬ ‫بە جەستە و خواستی سێکسی ئەوان‬ ‫دەکرێت‪ .‬جەستەی ژن هەمیشە یەکێک‬ ‫لە مەسەلە جێ کێشەکان بووەو هەزاران‬ ‫ساڵە کە ژن بەم بیانووە گیانی لە دەست‬ ‫دەدات‪ .‬کەم نین ئەو ژنانەی لە ژێر ناوی‬ ‫پاراستنی شەرەف و نامووس کوژراون‪ ،‬یان‬ ‫سووکایەتیان پێکراوەو بەردەوام جەستەیان‬ ‫لە خزمەت هاوسەر و پیاوانی بنەماڵەدایە‬ ‫کە هەر جۆرێک پێیان خۆشە بەکاری‬

‫بێنن‪ .‬لەم کۆمەڵگایانەدا بەردەوام دەبێ‬ ‫ژن ئاگای لە شەهوەت و مەیلی سێکسی‬ ‫پیاوان بێت‪ ،‬چونکە شێوەی جل لەبەر‬ ‫کردن‌و هەڵسوکەوتی ئەوان کاریگەری‬ ‫دەبێت لە سەر بزواندنی هەستی پیاو‪.‬‬ ‫بەاڵم لە واڵتانی رۆژئاوایی پێشکەوتوودا‪،‬‬ ‫ئەمە تا رادەیەکی زۆر چارەسەر کراوەو‬ ‫پیاوی رۆژئاوایی خۆی بە بنەمای هەموو‬ ‫پەیوەندی‌یە مرۆیی و ئاوەزیەکان دادەنێ‌و‪،‬‬ ‫پیاوانی رۆژهەاڵتیش بە باگراوەند و نائاوەز‬ ‫دێننە ئەژمار‪ .‬پیاوی ئورووپایی خۆی‬ ‫بە بوونەوەرێک دەزانێت کە دەتوانێت‬ ‫کۆنترۆڵی خۆی بکات‪ ،‬بەاڵم پیاوی ئێمە‬ ‫خۆی بە بوونەوەرێکی بێ کۆنترۆڵ پێناسە‬ ‫دەکات‪ .‬پیاوی ئێمە بە تەواوی غەریزین و‬ ‫فڕیان بە سەر پەیوەندی‌یە مرۆییەکانەوە‬ ‫نییە‪ ،‬هەر ئەمە وای کردووە کە بە ئاسانی‬ ‫دەستدرێژی دەکرێتەسەر ژنان و جەستەی‬ ‫ئەوان دەکەنە بیانوویەک بۆ ئەوەی حەز‬ ‫و غەریزەکانی خۆیانی پێ تێر بکەن‪ .‬با‬ ‫لێرەدا نموونەیەک بهێنینەوە لە سەر ئێران‬ ‫کە بەشێکی دەگەڕێتەوە بۆ هەر ئەم‬ ‫مەسەلەیە کە لێرە باسمان کرد‪ ،‬ئەوەیش‬ ‫دەستدرێژی کۆمەڵێک پیاو بۆ سەر ژنێکەو‬ ‫ئەمە نیشانی دا ژن چەندە بووەتە ئامرازێک‬

‫‪5‬‬

‫بۆ غەریزە ئاژەڵیەکان‪ .‬هەر کاتێک پیاو‬ ‫حەزی لێ بێت دەتوانێت پەیوەندیی‬ ‫جینسی لە گەڵ ژن هەبێت بەاڵم ئەمە بۆ‬ ‫ژن بڤەیە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە عولیا ماجدە بە رووت کردنەوەی‬ ‫خۆی ئەیهەوێت جەستەی خۆی واتە ئەو‬ ‫بڤەیە یان ئەو هێڵە سوورە ببەزێنێت‬ ‫و بڵێت کە چیتر ناتوانن بازرگانی بە‬ ‫جەستەی ژنەوەبکەن‪ ،‬یان یەخسیری‬ ‫خۆیانی بکەن‪ ،‬بەڵکوو ئەوە ژنە بڕیار‬ ‫دەدات لە سەر جەستەی خۆی نەک پیاو‪.‬‬ ‫هەر ئەمە وایکرد کە لە الیەن پیاوانی‬ ‫دەمارگرژی میسریەوە هەڕەشەی کوشتنی‬ ‫لێبکرێت تا بە قەوڵی ئەوان ئەم پەڵە‬ ‫رەشە لە نێو چاوانی خۆیان بسڕنەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئایا بە سڕینەوەی جەستەی عولیا دەتوانن‬ ‫ئەو روانگەیە کە ئەمڕۆ لە نێو ژناندا‬ ‫سەری هەڵداوە بسڕنەوە؟ روانگەیەک کە‬ ‫چیتر کۆیلەتی و یەخسیر بوونی جەستەی‬ ‫ژن قەبووڵ ناکات و خۆی بە خاوەنی‬ ‫جەستە و هزری خۆی دەزانێت و هەوڵ‬ ‫دەدات تا ئەمە ببێتە بەشێک لە کلتووری‬ ‫کۆمەڵگا رۆژهەاڵتیەکانیش تا چیتر ژن لە‬ ‫بەر جەستەی نەکەوێتە بەر توندوتیژیی‪،‬‬ ‫دەستدرێژیی‪ ،‬سووکایەتیی‪ ،‬یان مردن‪.‬‬

‫سەرمایەداریی پاڵنەری‬ ‫كۆیلەداریی سێكسییە‬

‫حەبیبە عەبدوڵاڵهی‬ ‫هەرچەند بە خەستی باس لە پێشكەوتنەكانی‬ ‫دونیای هەنووكەیی دەكرێ‌و وەك باشترین‬ ‫ئالترناتیڤی دونیای نەریتی دەینرخێنن‌و‬ ‫بە توندی رەخنە ئاراستەی سیستمە‬ ‫قۆناغی‬ ‫پێشووتری‬ ‫كۆیلەدارییەكانی‬ ‫مودیرنیزم دەكەن‪ ،‬بەاڵم كەمتر بارودۆخی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ژینگەی مرۆڤایەتی سەردەمی‬ ‫سەرمایەداری‪ ،‬وەك كۆیلەدارەتییەكی‬ ‫نوێ شرۆڤەی بەرانبەر دەكرێ‪ .‬سیستمی‬ ‫كۆیلەداری مودیرن بە سەر زۆر پەیوەندی‬ ‫ژیانی ئینسانی ئەم سەردەمەدا زاڵە‌و لە‬ ‫هەر رەهەندێكەوە‪ ،‬بە ناخیدا رۆبچیتەوە‪،‬‬ ‫دیاردەی كۆیلەدارەتیت پتر بۆ زەق دەبێتەوە‪.‬‬ ‫مودیرنیزم‪ ،‬پێشكەوتن‪ ،‬بە پیشەیی بوون‪،‬‬ ‫ماشینی بوون‌و‪...‬كۆمەڵێك دەستەواژەی‬ ‫پەیوەست‪ ،‬پەردەیەكی بەرین‌و ئەستوریان بە‬ ‫سەر هەڵوێستی مرۆڤی رزگاریخوازدا كێشاوە‬ ‫كە بەشی زۆری ئەم یاسا دەسكردییانەی‪ ،‬بە‬ ‫دڵ نییە‪ .‬دیكتاتۆری سامان بە سەر ژیانی‬ ‫هەنووكەیی مرۆڤی هەزارەی سێهەمی زایینی‪،‬‬ ‫ئەنجامی دۆخێكە كە مەترسی تێداچوونی‬ ‫شارستانییەت‌و دەسكەوتە كەلتوورییەكانی‬ ‫ئینسانی بێ بایەخ كردووە‪ .‬راستی حاشا‬ ‫هەڵنەگر ئەوەیە‪ ،‬گوتاری زاڵی دیموكراسی‌و‬ ‫دروشم‌و چەمكە مەبەستدارەكان‪ ،‬لەمپەری‬ ‫هەڵدانەوەی باسێكن بەناوی كۆیلەداری‬ ‫نوێ‪ ،‬بە تەنها ئەنگوست خستنە سەر‬ ‫دەسكەوتەكانی کۆمەڵگای سەرمایەداری‬ ‫رووی دزێوی هەموو ئەو دیاردە نەشیاو‌و‬

‫ناشارستانیانە داپۆشراوە‪ ،‬كە دەسەاڵتی‬ ‫دراو هەرچی شوناس‌و بایەخ‌و هەست‌و‬ ‫هەڵوێستی عەداڵەتخوازییە‪ ،‬لە مرۆڤی زەوت‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫لە رۆچنەی ئەم باسە گشتییەوە گەلێك‬ ‫پێویستە خوێندنەوەیەك بە رووی كۆیلەداری‬ ‫سێكسی بكەین كە خەریكە گیانی مرۆڤی‬ ‫شارستانی كرمۆڵ دەكا‪ .‬ئەم رەهەندە‬ ‫ئەگەرچی پەیوەندیی بە هەڵوێستە لە سەر‬ ‫كردنێكی گشتییەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم نكۆڵی لەوە‬ ‫ناكرێ كە چەشنی كۆیلەداری سێکسی كە بە‬ ‫كۆیلەداری سپی ناو نراوە‌و تاریك‌و تنۆكترین‬ ‫دیاردەی دزێوی بە شوێن خۆیدا پەلكێش‬ ‫كردووە‪ ،‬وەك گەلێك كۆسپی تری سەر رێی‬ ‫بزاڤی ژنان خۆی قوتكردووەتەوە‪ .‬چونكە‬ ‫ژنانن كەوتوونەتە بەر ئەم جۆرە لە ئازار‌و‬ ‫توند‌و تیژییە‌و ئەمە بزاوتی ژنانە كە دەبێ لە‬ ‫مەودایەكی تئۆریكی بەرباڵوتردا بەرانبەری‬ ‫بازرگانی سێكسی بوێستێتەوە‪.‬‬ ‫دەگمەنن ئەو كۆمەڵگایانەی كۆیلەداریی‬ ‫سێكسی پەیڕەو ناكەن‪ .‬دیاردەی كڕین‌و‬ ‫فرۆشتنی سێكس بە مەودای مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی تەمەندارە‌و جاربەجار فۆرم‌و‬ ‫قەوارە‌و تایبەتمەندییەكانی گۆڕانیان بە‬ ‫سەرداهاتووە‪ .‬بۆیە لێكدانەوەی چاوكراوانە‬ ‫لەو بوارەوە دەرخەری ئەم راستییەیە كە‬ ‫لە جیهانی سەردەمی ئێمە دا كۆیلەداریی‬ ‫سێكسی بە تایبەتمەندی زاڵبوونی‬ ‫«ئۆلیگارشی» گەلێك مەترسیدارترە‪ ،‬لە‬ ‫كۆیلەداریەتی كۆن‌و نەریتی‌و بە جێماو‪ .‬بۆیە‬ ‫كە كۆمەڵناسانی خەسارە كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫لە بەستێن‌و تیشكی جیاوازەوە‪ ،‬پشكنینی‬ ‫هۆكارەكانی ئەم پاكتاوە رەگەزییە دەكەن‪.‬‬ ‫بازرگانیی سێكسی ئەمرۆكە‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە پڕداهاتترین بازرگانییەكانی بازاڕی‬ ‫سەرمایەداری جیهانییە‪ .‬لە نوێترین راپۆرتی‬ ‫رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لەو بوارەوە‬ ‫گوتراوە‪ ،‬كە پتر ئەم بازرگانییە لە ئۆرووپا‬ ‫بەڕێوە دەچێ‌و رەخنە ئاراستەكراوە‌و هۆكارە‬ ‫بنەڕەتییەكانی بە دوو فاكتۆری لەشفرۆشی‌و‬ ‫كاری زۆرەملی‌یەوە گرێچن كراوە‌و ئاماژە‬ ‫بە رەقەمی دوو‌و نیو میلیارد یۆرۆیی كراوە‬

‫كە سااڵنە دەڕژێتە حیسابی بازرگانەكانی‬ ‫مرۆڤ‌و لە مەترسی هەڵكشانی ئەم رێژەیەش‬ ‫باسكراوە‪.‬‬ ‫بەو پێیە كۆیلەداریی سەرمایەداری لە وێنەی‬ ‫چاخەكانی پێشوو بە هێنانی هاوواڵتییانی‬ ‫نیشتەجێی جوغرافیا هەژارەكان بۆ واڵتە‬ ‫ساماندارەكان بازرگانی بە مرۆڤ دەكا‪.‬‬ ‫واڵتانی ئۆرووپای رۆژهەاڵت‪ ،‬ئەمریكای‬ ‫التین‌و ئافریقا لە قوربانیانی سەرەكی‬ ‫بازرگانی سێكسی جیهانی ئێستاكەن‪ .‬لە‬ ‫سەر بنەمای ئەو راپۆرتانەی رێكخراوی‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان داوێتی‪ ،‬هاتووە كە‬ ‫‪ 51‬لە سەدی ئەم قوربانیانە هی واڵتانی‬ ‫دەوربەری بالكان‌و بەشەكانی پێشووی‬ ‫یەكێتی سۆڤیەت‪ 13 ،‬لە سەدیان تایبەت بە‬ ‫ئەمریكای التین‪ 7 ،‬لە سەدیان هی ئۆرووپای‬ ‫ناوەند‌وی‌و ‪ 5‬لە سەدیان كەسانی قوربانی‬ ‫قارەی ئافریقان‪.‬‬ ‫لە سەر بنەمای هەموو روانگەكان‪ ،‬هۆكاری‬ ‫كۆیلەداریەتی سێكسی هەژاری‌و بەو پێیە‬ ‫جیاوازی چینایەتییە‌و حەقیقەتی روون لەو‬ ‫پەیوەندییەدا ئەوەیە‪ :‬فرۆشیارانی سێكس‬ ‫بە مەبەستی دابینكردنی پێداویستیە‬ ‫مادی‌یەكانیان كەڵك لەو پیشەیە وەردەگرن‪،‬‬ ‫كە قسە لە پێداویستیش دەكرێ باسەكە‬ ‫شرۆڤەیەكی زانستیتر لە خۆی دەگرێ‪.‬‬ ‫چونكە پێداویستی پێناسەی جیاواز لە خۆی‬ ‫دەگرێت‌و سنووردار ناكرێ‪ ،‬رەنگە جاری‬ ‫وایە ئەم پێداویستییە ژەمە نانێك بێت‌و‬ ‫جاری واشە لەوانەیە پێداویستی لە ئاستی‬ ‫داخوازێكی سەرتر لە نان بێت‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫گەیشتن بە ریفاهی زیاتر دیاردەی سێكسی‬ ‫لە هەندێك شوێن بەرهەمهێناوەتەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫گۆڕانكاری بە سەر ئەو پارامیترەدا ناهێنێ‬

‫كە هەاڵواردنە چینایەتییەكان بنیاتی ئەم‬ ‫بازرگانییەن‌و لە رەهەندێكی بەر باڵوترەوە‬ ‫دەبنە هۆكاری خەسارسەپێنی بەرفراوانتری‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫خالێكی سەرنج‌ڕاكێش‌و نگەتیڤ كە‬ ‫پەیوەندیی بە دیاردەی كۆیلەداریەتی‬ ‫سێكسی‌یەوە هەیە‪ ،‬پرسی تەمەنە‪.‬‬ ‫تووشكراوان بەو پەتا مەترسی دارە زیاتر‬ ‫تۆیژی الو تەنانەت منداڵ‌و بە تایبەتیتریش‬ ‫رەگەزی مێیە‪ .‬نێونجی تەمەنی لەشفرۆشی‬ ‫یا باشترە بگوتری سێكسكڕی لە هەر واڵتێك‬ ‫جیاوازە‌و بەڵگەكان نێونجی تەمەنی ئەم‬ ‫بازرگانییە بۆ ‪ 13‬ساڵ باسدەكەن( ئەمە‬ ‫خۆشی دەكەوێتە خانەی توند‌و تیژیی بە‬ ‫دژی مندااڵن‌و چەشنێك لە پێخوستكردنی‬ ‫مافی مرۆڤە)‪ .‬بۆ راستی ئەم بەڵگەیە دەكرێ‬ ‫ئاماژە بە واڵتی هیند بكەین كە لە شارە‬ ‫گەورەكانیدا لە نیوان ‪ 270‬تا ‪ 400‬هەزار‬ ‫منداڵی لەشفرۆش وەبەر چاو دەكەوێ كە‬ ‫بە داهاتێكی كەمەوە لە داوی ئەم بازرگانییە‬ ‫خراون‪.‬‬ ‫بە یاسایی كردنی سێكسفرۆشی لە الیەن‬ ‫دەوڵەتەكانی دنیاوە‪ ،‬گرینگترین پاڵنەری‬ ‫پەرەگرتنی كویلەداریی سێكسیە‪ .‬سااڵنە‬ ‫لە نێوان ‪600‬هەتا ‪ 800‬هەزار كچ‌و مێرمنداڵ‬ ‫بازرگانی سێكسیان پێوە دەكرێ‌و هەناردەی‬ ‫واڵتە رۆژئاواییەكان دەكرێن‌و گەڕانەوەیان بۆ‬ ‫شوێنی لە دایك بوونیان زۆر دەگمەنە‪.‬‬ ‫لە پەیوەندیی لە گەڵ ئێراندا دیاردەی‬ ‫كۆیلەداریەتی سێكسی خاوەن كۆمەڵێك‬ ‫تایبەتمەندیی نگەتیڤ‌و مەترسیدارترە‪.‬‬ ‫بێ وەاڵم هێشتنەوەی پرسی سێكس‪،‬‬ ‫بەربەستە ئاسمانییەكان‪ ،‬پەرەپێدانی‬ ‫كەلتووری نەریتخوازی‪ ،‬پاڵپشتیكردنی‬

‫دەوڵەتی لە كۆیلەكردنی ژن لە رێگەی یاسا‬ ‫ئایینیەكانەوە‌و بە فەرمیكردنی سێكسكڕی‬ ‫بەهۆی میكانیزمی مەزهەبییەوە‪ ،‬هەر‬ ‫لە مارەبڕانەوە تا هاوسەرگیری كاتی لە‬ ‫فاكتۆرە پاڵپێوەنەرەكانی ئەم خەسارە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەن‌و بەڵگە نەویستە بە‬ ‫كۆیلەكردنی ژن‌و گوتاری زاڵی دژە ژنی لە‬ ‫الیەن یەكەكانی بنەماڵە‪ ،‬كۆمەڵگا‌و دەسەاڵت‬ ‫‪ ،‬روانگەی بێ شوناسكردنی ژنیان بەرهەم‬ ‫هێناوەتەوە‌و بارو دۆخێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تێكڕووخاویان رێكخستووە‪ .‬بەشداری‬ ‫نەدانی ژن لە پرسە ئابوورییەكان‌و بێ‬ ‫بایەخی ئابووریی كاری ناو ماڵ‌و كۆمەلێك‬ ‫دیاردەی تری لەو چەشنە‪ ،‬بۆ پەرە گرتنی‬ ‫سێكسكڕی كاریگەری نگەتیڤتری خۆیان بە‬ ‫چەند قات زیاتر كردووە‪ .‬بوونی تایبەتمەندی‬ ‫ئیعتیاد‪ ،‬توند‌و تیژیی سێكسی‪ ،‬نەخۆشیە‬ ‫كوشندەكان‪ ،‬هەژاری‌و بێكاری‌و ‪...‬‬ ‫راستەوخۆ كارتێكەری بەر باڵوتریان بە سەر‬ ‫سیستەمی كۆیلەداریەتی سێكسی لە ئێراندا‬ ‫هەبووە‪ .‬دەست تێكەاڵوی باندە قاچاخەكانی‬ ‫ئینسان‌و سات‌و سەودا‌و بازرگانی مرۆڤ بە‬ ‫پاڵپشتیی رایەڵە دەوڵەتیەكان‌و دەسەاڵتی‬ ‫رەهای پووڵ‌و پارە بە سەر ژیانی ئینساندا‪،‬‬ ‫لە كۆمەڵگای ئێران‌و زۆر بوار‌و دەربڕینی‬ ‫تر دیاردەی بازرگانیی سێكسیان لە ئێران‬ ‫دزێوتر كردووە‪.‬‬ ‫شایانی باسە لە راپۆرتی سااڵنەی وەزارەتی‬ ‫دەرەوەی ئەمریكا‪ ،‬ئێران وەك شوێنی‬ ‫ترانزێتی قاچاخی مرۆڤ‌و بازرگانیی سێكسی‬ ‫ناوی هاتووە‪.‬‬ ‫ رێژە‌و ئامارەكان لە ماڵپەرە ئینترنێتیەكان‬‫وەرگیراون‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫جیهان‬ ‫تایبەت‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫هەشتەمین کۆنفرانسی کورد لە پارلەمانی ئەوروپا بەڕێوەچوو‬ ‫بە مەبەستی گفتوگۆ لە سەر دۆزینەوەی‬ ‫ڕێگاچارەیەکی گونجاو بۆ کێشەی‬ ‫کورد‪ ،‬بە بەشداری دەیان پارلەمانتار‬ ‫و سیاسەتمەداری کورد و بیانی‪ ،‬رۆژی‬ ‫چوارشەممە‪ ،2011/12/7 ،‬لە شاری‬ ‫بروکسلی پێتەختی بلژیک و لە پارلەمانی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬هەشتەمین کۆنفرانسی کورد‬ ‫دەستی بەکارەکانی کرد‪.‬‬ ‫ئەم کۆنفرانسە کە بە هەوڵی پارلەمانی‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬فراکسیۆنی چەپی ‪ AP‬و‬ ‫کۆمیسیۆنێکی شارۆمەندی یەکیەتی ئەوروپا‬ ‫و تورکیا رێکخرا‪ ،‬دوو ڕۆژی خایاندو میوانداری‬ ‫دەیان پارلەمانتار و سیاسەتمەداری کورد‬ ‫و بیانی وەک «لەیال زانا»‪« ،‬ئەحمەد‬ ‫تورک»‪« ،‬فەلەکناز ئۆجا»‪« ،‬دێزمۆند‬ ‫توتو»‪ ،‬خاوەنی خەاڵتی نۆبێلی ئاشتی‬ ‫لە باشووری ئەفریقا‪« ،‬یۆرگێن کلۆتێ»‪،‬‬ ‫پارلەمانتاری ئەورووپایی و دۆستی کورد‪،‬‬ ‫سێناتۆری پێشووی ئەمریکا «لینکۆڵن‬ ‫دەیویس»‪ ،‬سەرۆکی کۆمەڵەی مافی مرۆڤی‬ ‫ئەمریکا «کاترین کامێڕۆن» شیرین عێبادی‬ ‫براوەی خەاڵتی نۆبلی ئاشتی دەکات کە هەر‬ ‫یەک لەم کەسایەتیانە‪ ،‬لە کۆنفرانسەکە دا‬ ‫وتاری خۆیان پێشکەش دەکەن و هەریەک‬ ‫لە «وەدات تورکەلی» نووسەر‪ ،‬و «عوسمان‬ ‫بایدەمیر» لە ڕێگەی پەیامی ڤیدیۆییەوە‬ ‫بەشداری کۆنفرانسەکەیان کرد‪.‬‬ ‫کۆنفرانسەکە سەرەتا بە وتەکانی «کارینێ‬ ‫وێستێرهایم»‪ ،‬سەرۆکی «کۆمیسیۆنی‬ ‫شارۆمەندی ئەورووپا و تورکیا»‬

‫هەشتەمین کۆنفرانسی کورد لە پارلەمانی ئەوروپا‬ ‫دەستیپێکرد و پاشان «لەیال زانا»‬ ‫سیاسەتمەدار و نوێنەری ئامەد لە پارلەمانی‬ ‫تورکیا دەستیپێکرد‪.‬‬ ‫«لەیال زانا» پارلەمانتاری ئامەد لە‬ ‫وتارەکەی دا‪ ،‬بە کورتی باسی لە خەباتی‬ ‫کورد و سیاسەتی تورکیا دژ بەم نەتەوەی‬ ‫کرد و ڕەخنەی لە واڵتانی ڕۆژئاوایی گرت‬ ‫بەم هۆیە کە بزووتنەوەی کورد دەخەنە ناو‬ ‫لیستی تیرۆرەوە و وتی‪ :‬دەبێ جیهان ڕێز‬ ‫لە ماڤی گەالن بگرێ پێویستە ڕێفراندۆمێک‬

‫لە کوردستان ساز بکرێت و لە گەلی کورد‬ ‫پرسیار بکردرێت کە گەلۆ چ فۆڕمێکی‬ ‫بەڕێوەبەری دەخوازن‪.‬‬ ‫زانا لەم بەشە لە قسەکانی دا باس لەوە‬ ‫دەکات کە بۆ گەیشتن بە ئاشتیەکی‬ ‫هەمیشەیی پێویستە کە ڕێگە بدرێ کە‬ ‫کورد لە سەر بنەمایی مافی چارەی خۆ‬ ‫نووسین و لە ڕێگەی ڕێفراندۆمێکی ئازاد‬ ‫و دێمۆکراتیکەوە‪ ،‬بڕیار لە سەر داهاتووی‬ ‫خۆی بدات و ئەگەر خوازیاری ئۆتۆنۆمی‪،‬‬

‫فێدراڵی یاخود جیابوونەوە لەم واڵتەوەیە‪،‬‬ ‫بتوانێ خواستەکەی دەستەبەر بکات‪.‬‬ ‫ناوبراو هەروەها وتیشی کە جگە لە کورد‪،‬‬ ‫دەبێ لە ڕێگەی ڕێفراندۆمێکی ئازادەوە‬ ‫لە گەلی تورکیش پرسیار بکرێ کە ئایا‬ ‫مانەوەیان لەگەڵ کورد دەوێ و ئامادەن لە‬ ‫واڵتێکی هاوبەش لەگەڵ ئەو گەلە ژیان بکەن‬ ‫یان نا؟‬ ‫پاش لێدوانەکانی لەیال زانا‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫کۆنگرەی جڤاکی دێمۆکراتیک و نوێنەری‬

‫تونس "ده‌روازه‌ی شۆڕش" لەپاش ساڵێك‬

‫فیروز مامۆیی‬ ‫نزیك به‌ یه‌ك ساڵ له‌وه‌پێش بوو كه‌‬ ‫هه‌موو ڕاگه‌یاندنه‌كانی جیهان باڵویان‬ ‫كرده‌وه‌ كه‌‪ ،‬الوێكی ته‌مه‌ن ‪ 26‬ساڵ له‌‬ ‫واڵتی تونس به‌ ناوی محه‌مه‌د بووعه‌زیزی‬ ‫به‌ نیشانه‌ی ناڕه‌زایه‌تی به‌ ده‌ستبه‌سه‌را‬ ‫ڕاگرتنی ك ‌هل‌و په‌له‌كه‌ی‌و بێ كاری‌و‬ ‫هه‌ژاری‌و هه‌روه‌ها بێ ڕێزی‌و ئه‌تك كردنی‬ ‫له‌ الیه‌ن مه‌ئمورانی شاره‌داریی تونسه‌وه‌‬ ‫ده‌ستی داوه‌ته‌ خۆسووتاندن‌و به‌م چه‌شنه‌‬ ‫مه‌جالی ناڕه‌زایه‌تی‌و خرۆشان بوونی‬ ‫كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك له‌ سه‌ر شه‌قامه‌كانی‬ ‫تونس به‌ دژی ده‌سه‌اڵتی دیكتاتۆری ‪23‬‬ ‫ساڵه‌ی زه‌ینۆلعابدین بن عه‌لی هه‌ڵڕه‌خسا‌و‬ ‫له‌ ماوه‌یه‌ی یه‌ك مانگدا توانی ئه‌م‬ ‫ڕاپه‌ڕینه‌ جه‌ماوه‌رییه‌ بكات به‌ شۆڕشێكی‬ ‫پان‌و به‌رین كۆتایی به‌ ئه‌و حكومه‌ته‌‬ ‫بهێنێت‌و بن عه‌لی ده‌سه‌اڵت به‌ شێوه‌ی‬ ‫كاتی بداته‌ محه‌مه‌ده‌لغه‌نوشی سه‌رۆك‬ ‫وه‌زیران‌و هاوڕێ له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌كه‌ی به‌ره‌و‬ ‫واڵتی عه‌ره‌بستان هه‌ڵبێت‪.‬‬ ‫ئه‌م بزووتنه‌وه‌ شۆڕشگێرانه‌ به‌رینه‌‬ ‫كه‌ له‌ واڵتی تونس هاته‌ ئاراوه‌ به‌‬ ‫خێرایه‌كی به‌رچاو كاریگه‌ریی كرده‌ سه‌ر‬ ‫واڵتانی ده‌وروبه‌ر‌و هه‌روه‌ها به‌گشتی‬ ‫سه‌ر هه‌موو جیهان‌و هه‌ر ئه‌مه‌ش بووه‌‬ ‫هۆی ئه‌وه‌یكه‌‪ ،‬تونس وه‌كوو ده‌روازه‌ی‬ ‫شۆڕشه‌ نوێیه‌كانی یه‌كساڵی ڕابردوو‬ ‫ناودێر بكرێت‪ .‬ئاڵوگۆڕه‌كانی واڵتی‬ ‫تونس ئه‌وه‌نده‌ به‌خێرایی هاته‌ ئاراوه‌‬ ‫كه‌ هه‌موو دام‌و ده‌زگا ئه‌منیه‌تی‌و‬ ‫ئیتالعاتیه‌كانی نه‌ك ته‌نیا واڵتی تونس‬ ‫به‌ڵكوو باقی واڵتانی دیكه‌شی تووشی‬ ‫شۆك كرد‌و هاوپه‌یمانه‌ ڕۆژئاواییه‌كانی‬ ‫تونس كه‌ پێشنیاری هاوكارییان دابووه‌‬ ‫بن عه‌لی‪ ،‬مه‌جالی ئه‌وه‌یان پێنه‌درا كه‌‬ ‫بگه‌نه‌ ئه‌و واڵته‌ ده‌ست بكه‌نه‌ سه‌ركوتی‬ ‫ئه‌و شۆڕشه‌ هه‌ڵقواڵو‌و پان‌و به‌رینه‌‪.‬‬

‫واڵتی تونس‌و باقی ئه‌و واڵتانه‌ی كه‌‬ ‫كه‌وتنه‌ به‌ر شه‌پۆل‌و شااڵوی سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫به‌هاری عه‌ره‌بی‪ ،‬بێ گومان ورده‌ ورده‌‬ ‫هاوینی گه‌رم‌و تاقه‌ت پڕوكێن خه‌ریكی‬ ‫به‌هاره‌كه‌یان تووشی زیان ده‌كات‌و‬ ‫به‌رهه‌م‌و بایه‌خ‌و ده‌سكه‌وته‌كانی خه‌ریكه‌‬ ‫هه‌ڵده‌پڕوسقێنێت‌و سیسیان ده‌كات‪.‬‬ ‫چوونكوو كاتێك باس له‌ به‌هار ده‌كرێت‪،‬‬ ‫بێ گومان ئه‌وه‌ی بوونه‌وه‌ر‌و گیان له‌به‌ر‬ ‫بێت‪ ،‬ده‌گه‌شێته‌وه‌‌و هه‌ست به‌ بوژانه‌وه‌‌و‬ ‫له‌دایك بوونه‌وه‌یه‌كی تازه‌ ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌داخه‌وه‌ ئه‌م به‌هاره‌ گه‌شاوه‌ كه‌ سه‌ره‌تا‬ ‫پڕده‌سكه‌وت‌و به‌نرخ خۆی نواد دوایی‬ ‫كه‌وته‌ ده‌ستی الیه‌نگه‌لێك كه‌ تا ڕاده‌یه‌ك‬ ‫چاوه‌ڕوان نه‌كراو‌و هه‌ژێنه‌ر بوو‪.‬‬ ‫ئیسالمیه‌كان هاتن‌و وه‌كوو ئێرانی ‪ 3‬ده‌یه‌‬ ‫له‌وه‌پێش چادری ڕه‌شی بڕوا ته‌سك‌و دژه‌‬ ‫مرۆیه‌كانی خۆیان به‌سه‌ر ئه‌م هه‌مووه‌‬ ‫ده‌سكه‌وت‌و بایه‌خه‌دا ڕاكێشا‌و نانی كه‌ڕۆ‬ ‫هێناوی پتر له‌ ‪ 14‬ساڵی له‌وه‌پێشیان‬ ‫دیسانه‌وه‌ دایه‌ به‌ر دانی خه‌ڵكی ڕه‌ش‬ ‫چاره‌نووس‌و جارێكی دیكه‌ ئیسالم په‌ڕ‌و‬ ‫پۆپی گرته‌وه‌‌و ده‌سه‌اڵتی دۆگم‌و قه‌تیس‬ ‫ماوی له‌ سه‌ر كورسی دانا‌و هه‌ر له‌‬ ‫یه‌كه‌م ڕۆژه‌كانی وه‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌اڵت‬ ‫كه‌وتنه‌ زه‌خت‌و زۆر خستنه‌ سه‌ر ڕه‌وت‌و‬ ‫الیه‌ن‌و ڕێكخراوه‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌و مه‌ده‌نی‌و‬ ‫ڕووناكبیریه‌كان‌و به‌ هۆی ئه‌وه‌یكه‌‬

‫بینیان له‌گه‌ڵ به‌ره‌نگاریی ئه‌و الیه‌نانه‌دا‬ ‫به‌ره‌وڕوون‪ ،‬ڕایانگه‌یاند كه‌‪ ،‬ئێم ‌ه‬ ‫له‌هه‌وڵی جێگیر كردنی حكومه‌تێكی‬ ‫دێمۆكرات‌و سێكۆالرداین‌و هه‌موو الیه‌ن‌و‬ ‫چین توێژێك ده‌توانن خۆیان له‌ به‌ره‌كانی‬ ‫ده‌سه‌اڵتدا ببنه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ بوونی‬ ‫الیه‌نه‌ توندڕه‌و‌و ڕادیكاڵه‌ ئیسالمیه‌كان‬ ‫به‌ستێنی خۆته‌یار كردن‌و ئاماده‌ بوون‬ ‫بۆ هاتنه‌ گۆڕه‌پانی بزووتنه‌وه‌ مه‌ده‌نی‌و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و ده‌ست‌و په‌نجه‌ نه‌رم‬ ‫كردن‌و ده‌ست به‌یه‌خه‌ بوونی ئه‌وان له‌گه‌ڵ‬ ‫داب‌و نه‌ریت‌و یاسا‌و ڕێسا كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌‌و‬ ‫دواكه‌وتووكانی خسته‌ بۆنبه‌ست‌و به‌‬ ‫هه‌موو چه‌شنێك هێرشیان كرایه‌ سه‌ر‌و بۆ‬ ‫چه‌سپاندنی مۆركی مانه‌وه‌ی ئیدئۆلۆژی‬ ‫ته‌سك‌و تین بڕاوی خۆیان‪ ،‬هێرشێكی‬ ‫نه‌ شیوایان برده‌ سه‌ر بزووتنه‌وه‌كانی‬ ‫دیكه‌‌و ئه‌وانیان له‌ زۆرێك له‌ ڕووبه‌ره‌كانی‬ ‫ده‌سه‌اڵت بێوه‌ریی كرد‌و ئیسالمی سیاسی‬ ‫وه‌كوو مۆته‌كه‌یه‌كی ڕه‌ش هه‌موو هیواو‬ ‫هۆمێده‌كانی‪ ،‬نێو خه‌ون‌و خه‌یاڵه‌كانی‬ ‫خه‌ڵكی تونس‌و باقی واڵتانی دیكه‌ی‬ ‫عه‌ره‌بی خسته‌ ژێر ڕكێفی خۆیه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ده‌نگی نه‌یار‌و ناڕازیی بێت له‌‬ ‫بێده‌نگیه‌كی ته‌واودا هه‌ر له‌ نۆتفه‌‌و‬ ‫سه‌رهه‌ڵداندا خه‌فه‌ ده‌كرێ‌و خۆی‬ ‫داگیر كاریی ده‌ستێوه‌ردانی ئیسالم‬ ‫دیسانه‌وه‌ ڕوو له‌ گه‌شه‌یه‌‌و وه‌كوو باقی‬

‫بێ گومان ئه‌مه‌ شتێكی دیار‌و ته‌واوه‌ن‬ ‫به‌رچاوه‌ كه‌‪ ،‬هیچ شۆڕشێك یه‌ك شه‌وه‌‬ ‫له‌دایك نابێت‌و ناتوانێت به‌م خێرایی‌و‬ ‫توند‌و تۆڵیه‌ ڕادیكاڵه‌وه‌ ببێته‌وه‌‌و بن‌و‬ ‫بنچینه‌ی حكومه‌تێك له‌ ماوه‌یه‌كی كورتدا‬ ‫بهه‌ژێنێت‪.‬‬ ‫له‌م نێوه‌دا ئه‌گه‌ر بمانه‌وه‌ شیكردنه‌وه‌‌و‬ ‫هۆكاره‌‬ ‫له‌سه‌ر‬ ‫ڕوونكردنه‌وه‌یه‌ك‬ ‫سه‌رهه‌ڵدان‌و‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كانی‬ ‫ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی به‌رباڵو‌و له‌ هه‌مانكاتدا‬ ‫خێرا‌و بێ وچانی ئاخێزه‌ جه‌ماوه‌ریه‌كه‌ی‬ ‫تونس بده‌ین‪ ،‬ده‌بێ بڵێن كه‌ له‌ واڵتی‬ ‫تونس به‌ستێن بۆ سه‌ر هه‌ڵدانی وه‌ها‬ ‫شۆڕشێك زۆر له‌بار‌و گونجاو بوو‪ ،‬چوونكوو‬ ‫له‌و واڵته‌ كه‌ل‌و په‌لی ژیان له‌ خواردن‌و‬ ‫له‌به‌ركردن‌و باقی پێداویستیه‌كانی دیكه‌‬ ‫ڕۆژ له‌گه‌ڵ ڕۆژ له‌حاڵی گران بوون‌و‬ ‫گه‌نده‌ڵی ئابووریی پانتایه‌كی بێ وێنه‌ی‬ ‫هه‌بوو‌و له‌ هه‌مان كاتدا برسیه‌تی‌و‬ ‫بێكاریی گه‌یشتبووه‌ ئه‌وپه‌ڕی خۆی‌و‬ ‫له‌م نێوه‌شدا بوونی ڕاگه‌یاندنه‌كان‌و‬ ‫به‌تایبه‌ت ئینتێرنێت‌و بوونی شه‌به‌كه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی وه‌كوو‪ :‬فه‌یسبووك‌و‬ ‫تویتێر‌و یوتیوب‌و هتد‪...‬یارمه‌تیده‌رێكی‬ ‫باش‌و له‌بار بوو بۆ به‌ره‌و پێش چوونی‬ ‫ئامانج‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی شۆڕش له‌‬ ‫تونسدا‪ .‬چوونكوو زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری‬ ‫ڕێكه‌وتی خۆپیشاندانه‌كان‌و وێنه‌ی هاتنه‌‬ ‫سه‌ر شه‌قامه‌كان سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌مووه‌‬ ‫سانسۆڕ‌و به‌ربه‌ست‌و ته‌نگه‌ژه‌ی كه‌ هێزه‌‬ ‫ئه‌منیه‌تی‌و پارێزه‌ره‌كانی حكومه‌ت به‌ سه‌ر‬ ‫ئه‌و واڵته‌دا دایان سه‌پاند بوو‪ ،‬ته‌شه‌نه‌ی‬ ‫ده‌سه‌نده‌ ده‌ره‌وه‌‌و به‌م چه‌شنه‌ هه‌م‬ ‫كۆمه‌ڵگای جیهانی له‌ ڕه‌وتی ڕووداوه‌كانی‬ ‫ئه‌و واڵته‌ ئاگادار ده‌كرده‌وه‌‌و هه‌م له‌‬ ‫الیه‌كی دیكه‌وه‌ ببوو به‌ مێكانیزمێك‬ ‫بۆ هه‌ڵخڕأندنی ڕاپه‌ڕین‌و شۆڕش له‌‬ ‫واڵتانی دیكه‌دا‌و هه‌ر له‌م كاته‌دا بوو‬ ‫خرۆشانگه‌لێكی هاوچه‌رخ‌و هاوشێوه‌ له‌‬ ‫چه‌ند واڵتێكی دیكه‌ ل ‌ه باكووری ئه‌فریقا‌و‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هاته‌ ئاراوه‌‌و به‌ هۆی‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ كۆتایی به‌ ده‌سه‌اڵتی خه‌زان‬ ‫په‌روه‌ری دیكتاتۆره‌كانی سه‌رده‌م ده‌هێنا‌و‬ ‫یه‌ك له‌ دوای یه‌ك گورزی له‌ بناغه‌‌و‬ ‫ڕیشه‌ی حكومه‌ته‌ داپڵۆسێنه‌ر‌و خۆ‬ ‫به‌زلزانه‌كان ده‌دا‌و به‌م چه‌شنه‌ پێكهاته‌‌و‬ ‫بوونیانی تێكده‌دا‪ ،‬به‌ به‌هاری عه‌ره‌بی‌و‬ ‫هه‌ڵهاتنی ئاواته‌كانی خه‌ڵكی ڕاپه‌ڕیو‬ ‫ناسێندرا‌و ناوبانگی ده‌ركرد‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌گه‌ر چاو له‌ ڕاستیه‌كان بكه‌ین‌و‬ ‫ڕه‌وتی ڕووداوه‌كانی یه‌ك ساڵی ڕابردووی بەهاری عەرەبی بە خرۆشانی خەڵکی تونس دەستی پێکرد‬

‫‪BDP‬ی ماردین لە پارلەمانی تورکیا‬ ‫«ئەحمەد تورک» وتارێکی پێشکەش کرد و‬ ‫تێدا باسی لەوە کرد کە کێشەی کورد تەنیا‬ ‫لە ڕێگەی دیالۆگەوە دەتوانرێ چارەسەر‬ ‫بکرێ و ئەو یەکە سەلماوە کە بە گووشار‬ ‫و سەرکوت و ڕێبازی چەکداری‪ ،‬ناتوانرێ‬ ‫ویست و ئیرادەی گەلێک نەدیتوو بێتە‬ ‫ئەژمار‪.‬‬ ‫بۆ رۆژی دواتر كۆنفرانسی ‪8‬ی كورد‬ ‫و تورك و ئه‌وروپا به‌ به‌شداری زیاتر له‌‬ ‫‪ 200‬كه‌سایه‌تی سیاسی و چاالكڤان و‬ ‫رۆژنامه‌نوس كۆتایی پێ هات‪ .‬كۆنفرانسه‌كه‌‬ ‫کە دوو رۆژی خایاند ‪ 4‬پانێڵی چڕی‬ ‫به‌ خۆوه‌ گرت و تیایدا ده‌یان كه‌سایه‌تی‬ ‫و نووسه‌ر و پارله‌مانتار و سیاسه‌تمه‌دار‬ ‫بابه‌تیان پێشكه‌ش كرد ‪.‬‬ ‫له‌ په‌یامی كۆنفرانسه‌كه‌ پرسیار له‌ یه‌كێتی‬ ‫ئه‌وروپا كرا بۆ بێده‌نگه‌ له‌ ئاست كێشه‌كانی‬ ‫كورد له‌ باكوری كوردستان گرتن و‬ ‫راوه‌دونانی سیاسه‌تمه‌داران و چاالكڤانان‬ ‫‪.‬داواكرا ده‌ستوری نوێی توركیا به‌ شێوه‌ی‬ ‫مۆدێرن و دیموكرات بنووسرێته‌وه‌ و‬ ‫ئازادییه‌كان مسۆگه‌ر بكرێت رێژه‌ی ‪%10‬ی‬ ‫بۆ چوون بۆ په‌رله‌مان الچێت ‪.‬‬ ‫سەبارەت بە کۆنفرنسەکە د‪.‬محه‌مه‌د ساڵه‌ح‬ ‫زاده‌ مامۆستای زانكۆ به‌شی ژیۆپۆلتیك‬ ‫له‌ فینله‌نداوه‌ کە ئەندامی كۆنفرانسەکەبوو‬ ‫پێی وایه‌ كۆنفرانسێكی به‌ نرح بوو بۆ به‌‬ ‫نێو نه‌ته‌وه‌یی كردنی كێشه‌ی كورد وه‌‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی رێگا چاره‌ی چاره‌سه‌ركردنی‬ ‫پرسی كورد ‪.‬‬

‫هاو تاقمه‌كانی خۆیان هه‌ر له‌ ئێستاو‌ه‬ ‫خه‌ریكی هه‌وڵدان بۆ دزه‌ كردن‌و جێگیر‬ ‫بوون له‌ بۆشایه‌كان له‌ باقی واڵتانی‬ ‫دیكه‌ن‌و هاندانی خه‌ڵك به‌ره‌و پێشوازیی‬ ‫كردن له‌ ئیسالم‌و ئاینی داپڵۆسێنه‌ر‌و‬ ‫وشك‌و بێ ڕۆحم ‌هت‌و تینووی خه‌فه‌قان‌و‬ ‫سه‌ركوتی بێ به‌زه‌یانه‌‌و هه‌ڵكوتین به‌سه‌ر‬ ‫ئازاد ئه‌ندێشی‌و بیر جیاوازیدان‪.‬‬ ‫تۆوی ئه‌و حكومه‌ته‌ی كه‌ پتر له‌ سێ ده‌یه‌‬ ‫خه‌ڵكی ئێران به‌ده‌ستیه‌وه‌ ده‌ناڵێنن‪،‬‬ ‫تازه‌ خه‌ریكه‌ له‌ تونس‌و واڵتانی خه‌زانی‬ ‫به‌ناو به‌هار لێدراوی عه‌ره‌بی ده‌چانرێت‌و‬ ‫مه‌ترسی‌و نیگه‌رانی ئه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ جارێكی‬ ‫دیكه‌ ئیسالمی سیاسی به‌ قوه‌ت‌و هێز‌و‬ ‫وزه‌یه‌كی زۆرتره‌وه‌ ناوچه‌كه‌ به‌ده‌سته‌وه‌‬ ‫بگرێت‌و له‌ دونیای لۆجێستیك‌و مۆدێڕن‌و‬ ‫پێشكه‌وتوو‌و پڕچه‌كی ئه‌مڕۆژه‌دا‪،‬‬ ‫گه‌وره‌ترین مه‌ترسیه‌كانی ژیان‌و گیانی‬ ‫مرۆڤه‌كان له‌ چاڵ سه‌ر هه‌ڵبنێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫خه‌ڵك تونس‌و واڵتانی دیكه‌ی عه‌ره‌بی‌و‬ ‫نا عه‌ره‌بی ناوچه‌كه‌ ده‌بێ زۆر له‌وه‌‬ ‫وریاتر‌و به‌ئه‌زموونتر هه‌نگاو هه‌ڵبنن كه‌‪،‬‬ ‫چیتر مه‌جالی خۆنواندن‌و مانۆڕ‌و له‌ق‌و‬ ‫پۆپ گرتن‌و باڵ‌و په‌ڕ لێدان نه‌درێته‌‬ ‫ئه‌م چه‌شنه‌ ئیدۆلۆژی‌و بیرۆكه‌ ته‌سك‌و‬ ‫كۆنه‌په‌ره‌ستانانه‌‌و كۆمه‌اڵنی نه‌خڵك له‌‬ ‫هه‌وڵی بینینی ڕێگایه‌كی ڕووناكتردا ڕاڤه‌‬ ‫بكه‌ن‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫لەسەر رەوتی بزوتنەوەی خوێندکاریی کوردستان‌و ئێران‬ ‫ئه‌ندازیار کامه‌ران وریا قانیع‬ ‫نووسه‌رو لێکۆڵه‌ر‬

‫شه‌یتانی‌یه و تا ڕاده‌یەکی زۆر کاری کرده بووه‌‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش بزووتنه‌وه‌که‬ ‫سه‌ر کۆمه‌ڵگا که که‌متر منداڵه‌کانیان کاتی‌و ڕووکه‌شی بووه‪.‬‬ ‫هانده‌دا بخوێنن‪ .‬به‌اڵم دوای ئه‌و قۆناغەو‬ ‫زه‌حمه ت و سه‌ختی کێشانی ئه‌و که‌سانه‌ی دواڕۆژ‪ :‬گۆڕانی قۆناغه سیاسییه‬ ‫که هه‌ڵکه‌وتووی قوتابخانه‌ی عیلمانی مێژووییه‌کانی کوردستان به گشتی‌و‬ ‫بوون‪ ،‬ورده ورده پێی عیلمانییه‌کان ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌تایبه‌تی تا چه‌ند‬ ‫لە عه‌رسه‌ی سیاسه‌تدا کرایەوه‪ ،‬تا کاریگه‌ریی بووه لە سه‌ر بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫ڕاده‌یەک که ئه‌بینین ئه‌و ئیسالمیانه‌ی خوێندکاریی کوردی؟ بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫که کاتێک ته‌نیا قوتبی ئۆپۆزیسیون‌و خوێندکاریی تا چه‌ند کاریگه‌ر بووه له‬ ‫به‌یعه‌تی سیاسی بوون‪ ،‬به ناچار له گه‌ڵ بەره‌وپێشبردنی بزووتنه‌وه سیاسی‌یه‌کانی‬ ‫عیلمانییه‌تدا ڕێکه‌وتن‌‌و نموونەی به‌رچاوی کوردستاندا؟‬ ‫ئەم بابه‌ته‌ش ئیئتیالفی کاشانی‌و وەاڵم‪ :‬کاریگه‌ریی هه‌ردووال له سه‌ر‬ ‫موسه‌دیقه‪ .‬ئه‌م نموونه له کۆمه‌ڵگای یه‌کتر‪ ،‬کاریگه‌رییەکی الواز بووه تا‬ ‫ئێمه‌شدا به‌رچاوه‌و له کۆماری کوردستاندا وه‌کوو کاریگه‌ریی درێژخایه‌ن‌و بنه‌ڕه‌تی‪.‬‬ ‫ئه‌بینین که قازی زیاتر وه‌ک عیلمانی‌یەک به زۆری‪ ،‬گه‌شه‌ی هه‌ر یه‌که له‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات تا ئیسالمی‌یەک‪ .‬من بزووتنه‌وه سیاسی‌و خوێندکارییه‌کان له‬ ‫ئێستا بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‪ ،‬به‌داخه‌وه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‪ ،‬گه‌شه‌و نه‌شونمای‬ ‫له رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا بزووتنه‌وه‌یەکی ئه‌ویتریانی کردووه‌ته قوربانی له پێناو‬ ‫خوێندکاریی له ئاست ئه‌و ڕۆڵه‌ی که گه‌شه‌و درێژکردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی خۆیدا‪ ،‬له‬ ‫ئه‌نجومه‌نی ئیسالمی‌و ته‌حکیم وه‌حده ت حاڵێکدا ئه‌و دوو بزووتنه‌وه‌یه له دوو جۆر‬ ‫له سیاسه‌تی ئێراندا بوویانه‪ ،‬به‌دی ناکه‌م‪ .‬بزووتنه‌وه‌ی جیاوازی کۆمه‌اڵیه‌تین‌و ته‌نها‬ ‫ئه گه‌ریش له مێژوودا بزووتنه‌وه‌یەک ئه‌توانن ڕێگه‌خۆشکه‌ر بن بۆ یه‌کتر‪ ،‬یان‬ ‫بووبێت‪ ،‬هه‌ڵقواڵوی تاکه‌که‌سه‌کان یان له پاڵ‌و ته‌ریب له‌گه‌ڵ یه‌ک بڕۆنه پێش‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵێک الوی خوێندکاری هه ڵکه‌وتوو تێکه‌ڵکردنی بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‬ ‫له مێژووی کورتی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‬ ‫به ئایدۆلۆژیا سیاسییه کاتییه‌کان‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌ک بوو که تائێستاش بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خوێندکاریی پێوه‌ ده‌ناڵێنێت‌و هێشتا‬ ‫تێکه‌ڵکردنی‬ ‫وه‌ک هۆکارێکی سه‌ره‌کی یه‌کنه‌گرتنی‬ ‫پێویستی خوێندکاره‌کان سه‌یر ده‌کرێت‪.‬‬

‫بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‬

‫له مێژووی کورتی‬ ‫ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه به‬ ‫ئایدۆلۆژیا سیاسییه‬ ‫کاتییه‌کان هه‌ڵه‌یه‌ک‬ ‫بوو که تائێستاش‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‬ ‫پێو‌ه ده‌ناڵێنێت‌‬

‫دواڕۆژ‪ :‬چ فاکته‌رێک کاریگه‌ریی به‌رچاوی‬ ‫هه‌یه له به‌ره‌وپێشچوونی بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خوێندکاریی کوردیدا؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬گرینگترین فاکته‌ره‌کان بۆ‬ ‫گه‌شه‌ی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه ئه‌وه‌یه که له‬ ‫چوارچێوه‌ی بزووتنه‌وه‌یه‌کی تاکه‌که‌سی‌و‬ ‫هه‌ڵقواڵو بێته ده‌رو به پێی به‌رنامه‌و‬ ‫پرۆگرام بچێته پێش‪ .‬پێویسته هه‌موو‬ ‫بۆچوونه‌کان هه‌ڵبسه‌نگێندرێن‌و له‬ ‫کۆتاییدا ببنه پێگه‌یه‌ک بۆ بزووتنه‌وه‌که‪.‬‬ ‫له ناو ڕیزبه‌ندی ئه‌و کێشانه‌ی که‬ ‫مه‌سه‌له‌ی بزووتنه‌وه‌ی خوێندکارین‪ ،‬هه‌ر‬ ‫له کێشه‌ی ناو زانکۆکانه‌وه ده‌گرێته‌وه‌‬ ‫تا مه‌سه‌له‌ی زیندانییه‌کان‌و مافی‬ ‫مرۆڤ‌و مه‌سه‌له گشتیتره‌کانی‌تر که تا‬ ‫ئه‌م بنه‌مایه کراوه‌تر بێت‪ ،‬ڕێگاش بۆ‬ ‫گه‌شه‌ی زیاتری بزووتنه‌وه‌‌ی خوێندکاریی‬ ‫ئاوه‌اڵتره‪.‬‬

‫خوێندکاری‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫دواڕۆژ‪:‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌کی به‌رباڵوو هه‌میشه‌ییشه له‬ ‫واڵتاندا‪ .‬واته پێش‌و پاش قۆناغه‌کانی‬ ‫سه‌رکه‌وتنی شۆڕش هه‌ر به‌رده‌وامه‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫شێوازی کارو پێناسه‌کانی گۆڕانی به‌سه‌ردا‬ ‫دێت‪ .‬ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه جۆرێک له خاوی‌و‬ ‫نائاماده‌یی له باشووری کوردستاندا پێوه‬ ‫دیاره‪ .‬هۆکاری ئه‌م نائاماده‌ییه بۆ چی‬ ‫ئه‌گێڕنه‌وه؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬سه‌ره‌تا من مه‌به‌ستم له‌ قوناغی‬ ‫ی‬ ‫خونێدن له‌ ناوه‌ندیه‌و‌ه تاكو ته‌واو كردن ‌‬ ‫ی‬ ‫زانكۆ مه‌به‌ستمه‌ واته‌ (ل ‌ه ته‌مه‌ن ‌‬ ‫ی‬ ‫‪16‬سا‌ڵه‌وه بۆ ‪26‬ساڵ) كاتێك باس ‌‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی‌ خوێندكاران ئه‌كه‌ین‪,‬ئه‌بێت‬ ‫ئه‌وه‌مان ل ‌ه یاد بێت باسی‌ ئه‌و به‌ش ‌ه‬ ‫زیندو‌وه‌و پڕ وزه‌یه‌ی كۆه‌مه‌ڵگا ئه‌كه‌ین‪.‬‬ ‫ی قوناغێكه‌ ك ‌ه‬ ‫قۆناغی خوێندن ب ‌ه گشت ‌‬ ‫مرۆڤ ب ‌ه دوای‌ پرسیاره‌ گه‌وره‌كانی‌ ژیاندا‬ ‫ی‬ ‫ئه‌گه‌رێت هه‌ڵبه‌ت‪,‬هه‌‌ر له‌ر مه‌سه‌له‌ ‌‬ ‫دین و وجوده‌وه‌ تا په‌یوه‌ندی‌ نێوان‬ ‫مروڤه‌كان و په‌یوه‌ندی‌ نێوان نێرومێ‌و‬ ‫ی و‬ ‫چه‌ندان بابه‌تی‌ تر كه‌ دادپه‌روه‌ر ‌‬ ‫ی سیاسی‌‪...‬هتد له خۆ ده‌گرێت‪.‬‬ ‫سیسته‌م ‌‬ ‫ی‬ ‫ی زۆری‌ وزه‌ ‌‬ ‫كه‌واته‌ خوێندكاران به‌شێك ‌‬ ‫ی كۆمه‌ڵگان‪,‬كه‌ ره‌نگ ‌ه ئه‌م‬ ‫شاره‌وه‌ ‌‬ ‫وه‌زیه‌ هه‌ر ب ‌ه خه‌فكراوی‌ بمنێته‌وه‌و ل ‌ه‬ ‫ی‬ ‫گه‌ڵ كێشه‌كانی‌ ژیان ون بێت و هه‌ست ‌‬ ‫پێنه‌كرێت‪ .‬هه‌روه‌ها‌ ڕه‌نگ ‌ه له‌ ساتێك‬ ‫له‌ ساته‌كان ئه‌م وزی ‌ه بته‌قێته‌وه‪ ‌،‬وه‌كو‬ ‫ی فه‌ره‌نسا‪.‬بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاران‬ ‫شۆڕش ‌‬ ‫ل ‌ه ‪ 1968‬كه‌ كاریگه‌ری‌ زۆری هه‌بوو به‌سه‌ر‬ ‫ی كۆمه‌ڵگای‌ فه‌رنسی‌‪ ،‬هه‌ر‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كان ‌‬ ‫ل ‌ه په‌یوه‌ندیه‌كانی‌ ناو زانكۆ كانه‌وه تا‬ ‫ی‬ ‫دواتر‪ .‬به‌رده‌وام بزووتنه‌وه‌ی‌ خوێندكار ‌‬ ‫له‌سه‌رده‌می‌ شۆڕش گره‌وی‌ زۆری‌ له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌كرێـت بۆ به‌ڕ‌ێوه‌بردنی‌ ئه‌و شۆڕش ‌ه‬ ‫به‌ حوكمی‌ خوێنده‌واریان‌و‪،‬زۆرجار ب ‌ه‬ ‫جۆرێك له‌ جۆره‌كان درێژكراوه‌ی‌ شۆڕش ‌ه‬ ‫ی ‪1982‬‬ ‫له‌ناو شاره‌كان وه‌كو له‌ ڕاپه‌رین ‌‬ ‫زانكۆی‌ سەالحەدین له‌ هه‌ولێر بینیمان ك ‌ه‬ ‫رێكخستنی‌ حزبه‌كانی‌ شاخ كاریگه‌ریان‬ ‫هه‌بوو‪ ,‬به‌اڵم گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م‬ ‫ی شۆڕش‬ ‫ی سه‌ركه‌وتن ‌‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی ‌ه له‌ دوا ‌‬ ‫واز له‌و دیده‌ ڕه‌خنه‌یی بهێنێت وه‌كو ل ‌ه‬ ‫ی ‪.1991‬ئه‌م‬ ‫كوردستان بینمان ل ‌ه دوا ‌‬ ‫ی‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌ ئه‌بێت به‌رده‌وام هه‌ڵگر ‌‬ ‫ی بێـت بۆ سیسته‌مه‌كان‬ ‫دیدێكی‌ ڕه‌خنه‌ی ‌‬ ‫ی نه‌هێلێت له‌ خاڵێكدا چه‌ق‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ببه‌ستێـت‪,‬گرنگیی ئه‌م بزووتنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه که ئه‌بێت به‌رده‌وام داواكار ‌‬ ‫هه‌بێت بۆ جوانتر كردنی‌ ژیان‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه ناو‬ ‫زانكۆوه‌ بۆ كۆمه‌ڵگا‪.‬ئه‌وه‌ی‌ له‌ كوردستانی‬ ‫ی‬ ‫باشوور ڕوویدا‪ ،‬ئه‌م بزووتنه‌وه‌ی ‌ه له‌ دوا ‌‬ ‫‪ 1991‬ئه‌و ور‌ه شۆرشگێریه‌ی‌ زۆر كز بوو‪،‬‬ ‫حزبه‌ كوردیه‌كان زۆر بێ شه‌رمانه‌ كه‌وتن ‌ه‬ ‫داگیركردنی‌ هه‌موو جومگه‌كانی‌ خوێندن‬ ‫هه‌ر له‌ مامۆستایه‌كی‌ ئاماده‌ییه‌وه‌ تاكو‬ ‫ی زانكۆ‪.‬ئه‌م داگیر كردنه‌ بوو‌ه‬ ‫مامۆستایه‌ك ‌‬ ‫هۆی‌ په‌رت و باڵوی‌ وزه‌كان و چیتر ئه‌و‬ ‫گیانه ناڕه‌زایتیه‌ نه‌یتوانی كاریگه‌ر بێت‪،‬‬ ‫ی‬ ‫به‌اڵم خۆش به‌ختانه‌ ل ‌ه ‪ 17‬شوبات ‌‬ ‫‪ 2011‬ئه‌م ڕۆحه‌ دووبار‌ه له‌ دایك بووه‌وه‌‌و‬ ‫بینیمان خوێندكاران چه‌ند كاریگه‌ر بوون‬ ‫له‌و خۆپیشاندانان ‌ه هه‌ندێكیشیان لێ‬ ‫شه‌هید كراو زۆریشیان بریندار بوون و‬ ‫كۆمه‌ڵێكان ب ‌ه پاسه‌وه‌ ئه‌نفال كرا‪ .‬من‬ ‫خۆم له‌و بڕوایه‌دام ئه‌م بزووتنه‌وه‌ی ‌ه تا‬ ‫چه‌ند سه‌ربه‌ست بێت ئه‌وه‌نده‌ قازانجی بۆ‬ ‫كۆمه‌ڵگا ئه‌بیت‪.‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫تاچه‌ند‬ ‫دواڕۆژ‪:‬‬ ‫خوێندکاری ده‌چێته ڕیزی بزووتنه‌وه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانه‌وه؟ ئایا ئایدۆلۆژیک‬ ‫بوونی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه ڕێگر نییه له‬ ‫به‌رفراوانتر بوونی‌؟ تا چه‌ند پێویسته به‬ ‫سیاسی بکرێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬بزووتنه‌وه‌ی‌ خوێنكاران بێگومان‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌كی‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‪,‬به‌اڵم مه‌رج‬ ‫نیه‌ هه‌ڵگری‌ ئایدۆلۆژیایكی‌ دیاری‌ كراو بێت‪.‬‬ ‫ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‌ پێویسته‌ كار له‌ بواری‬ ‫سیاسه‌تدا بكات‪ ،‬به‌اڵم ئه‌بێت بزانێـت چۆن‪.‬‬ ‫بۆنموونه‌ ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‌ ئه‌بێـت كار بكات‬

‫بۆ ئه‌وه‌ی‌ سیستمی‌ خۆێندن باش بكرێت‬ ‫ئه‌گه‌ر خراپه‌‪,‬ئه‌بێت ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‌ كار‬ ‫بۆ زیاتر به دیمۆکراتیک كردنی‌ ژینگه‌ی‌‬ ‫زانكۆ بكات و په‌یوه‌ندی‌ نێوان خوێندكار‬ ‫و مامۆستا زیاتر كراوه‌تر بكات‪,‬ئه‌بێت ئه‌م‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌ هه‌رچی‌ ئیمتیازێك كه‌ هه‌یه‌ بۆ‬ ‫به‌شێكی‌ كه‌می‌ نه‌هێلێت وه‌كو( پێدانی‌‬ ‫نمره‌ بۆ قوتابیانی‌ شه‌هید‪ ،‬یان دابینكردنی‌‬ ‫كورسی‌ تایبه‌ت بۆ قوتابیانی‌ خانه‌واده‌ی‌‬ ‫ئه‌نفال‪..‬هتد) چونكه‌ ئه‌م ئیمتیازانه‬ ‫له‌وانه‌یه‌ مافی چه‌ند قوتابیه‌كی‌ ماندوو‬ ‫بخوات‪ ,‬چۆن له‌سه‌رده‌می‌ سەدام كوری‌‬ ‫شه‌هیدی‌ قادسیه‌ ‪ 5‬نمره‌ی‌ بۆ معدلی‬ ‫زیاد ئه‌كرا كه‌ ئیشێكی‌ زۆر خراپ بوو‪.‬‬ ‫دكتۆر علی وه‌ردی‌ گه‌وره‌ رۆشنبیری‌‬ ‫عێراقی وته‌یه‌كی‌ زۆر جوانی‌ هه‌یه‌ ئه‌ڵێت(‬ ‫حكومه‌ته‌كانی‌ عێراقی‌ له‌و كاته‌وه‌ گه‌نده‌ل‬ ‫و بێ مانا بوون كاتێك له‌ زانكۆكان‬ ‫قوتابییه‌ حزبیه‌كان ده‌رفه‌تی‌ باشتریان بۆ‬ ‫ڕه‌خسا بۆ وه‌رگتن له‌ كۆلێژ و خوێندنی‌‬ ‫بااڵ‪,‬ئه‌مه‌ش وا ده‌كات ئه‌م خوێندكاره‌ی كه‌‬ ‫دێته‌ ناو كۆمه‌لگا پۆستێك وه‌ر ئه‌گرێت‬ ‫به‌رده‌وام پشتی‌ به‌ توانای‌ خۆی‌ نا به‌سێت‬ ‫بۆ ئه‌نجامدانی‌ كاره‌که‪ ،‬چونكه‌ ئه‌و هه‌ر له‌‬ ‫زانكۆوه‌ وا فێر كراوه‌ گرنگییله‌ كۆمه‌ڵگادا‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ چه‌ند له‌ ده‌سه‌اڵته‌وه‌ نزیك بێت و‬ ‫چه‌ند حزبی‌ بێت‪ ،‬نه‌ك چه‌ند توانای هه‌بێت‬ ‫بۆ جێ به‌ جێكردنی‌ كاره‌که‌ی‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫وا ده‌كات ده‌وڵه‌ت هه‌ر له‌ قوناغه‌كانی‌‬ ‫خوێنده‌وه‌ كار بۆ گه‌نده‌ڵی‌ تاكه‌كان بكات‪.‬‬ ‫دواجار من ده‌ڵێم ده‌بێت سیاسه‌ت بكرێت‬ ‫له‌ زانكۆكان‪ ،‬به‌اڵم سیاسه‌تێك داڕشتنی‌‬ ‫خوێندكاران خۆیان بن نه‌ك له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌‬ ‫دیواره‌كانی‌ قوتابخانه‌كان و زانكۆكان بۆیان‬ ‫دابڕێژرێت‪.‬‬ ‫دواڕۆژ‪ :‬الوان توێژی سه‌ره‌کیی حه‌شیمه‌تی‬ ‫کۆمه‌ڵگای کوردستان پێک ئه‌هێنن‪،‬‬ ‫به‌شێکی زۆر له خوێندکارانیش هاوکات‬ ‫الون‪ .‬ئایا ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی که‬ ‫مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌کیی الونن وه‌ک بێکاری‌و‬ ‫دابین کردنی داهاتوویان‪ ،‬تاچه‌ند کاریگه‌ریی‬ ‫له سه‌ر بزووتنه‌ی خوێندکاری ده‌بێت؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬به‌نسبه‌ت بێ كاری‌ الوان و‬ ‫خوێندكاران من سه‌رنجی تایبه‌نی‌ خۆمم‬ ‫هه‌یه‌‪,‬مه‌رج نیه‌ ئه‌وه‌ی‌ خوێندنی‌ ته‌واو‬ ‫كرد ئه‌بێت یه‌كه‌سه‌ر كاری‌ ده‌ستكه‌وێـت‬ ‫یان دابمه‌زرێت‪ ,‬كێشه‌ی‌ دۆزینه‌وه‌ی‌ كار‬ ‫له‌ زۆربه‌ كۆمه‌ڵگاكان كێشه‌یه‌كی‌ جدییه‌‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها من ڕام وایه‌ مه‌رج نیه‌ هه‌موو‬ ‫الوێك زانكۆ ته‌واو بكات‪ .‬زۆر ئاساییه‌‬ ‫الوێك ژیانی‌ خۆی‌ ببێت و خاوه‌ن بروانامه‌ی‌‬ ‫زانكۆ نه‌بێت(زۆرجار له‌ كۆمه‌ڵگا‪ ،‬الوه‌‬ ‫بێ بڕوانامه‌کان باشتر ئه‌ژین له‌ خاوه‌ن‬ ‫ی له‌ ناو خاوه‌ن‬ ‫بڕوانامه‌كان‪ .‬رێژه‌ی‌ بێكار ‌‬ ‫بروانامه‌كان زیاتره تا بێ بڕوانامه‌كان)‪.‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی‌ خوێندكاران نابێت داوای‌‬ ‫ته‌عین بوونی‌ هه‌موو خوێنكارێك بكات‬ ‫دوای‌ ته‌واو كردنی‌ خوێندن‪,‬به‌ڵكو ئه‌بێت‬ ‫خه‌باتی‌ بۆ ئه‌وه‌ بێت ده‌رفه‌ته‌كان یه‌كسان‬ ‫بێت بۆ هه‌مووان‪.‬زۆر كه‌س هه‌یه‌ ئه‌لێت بۆ‬ ‫حكومه‌ت كارگه‌ی‌ گه‌وره‌ دانه‌مه‌زرێنێـت بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ الوان ئیشی‌ تیا بكه‌ن؟ كه‌ ئه‌مه‌ش‬ ‫بۆچوونێكی‌ لێكدانه‌وه‌ی‌ زۆر هه‌ڵده‌گرێت‪.‬‬ ‫چونكه‌ له‌ واڵتانی‌ ئه‌ورپی زۆربه‌ی‌‬ ‫كار‌گه‌كان داخران یان ره‌وانه‌ی‌ چین‬ ‫كران‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌وێ گه‌نج‬ ‫هه‌ر كاری‌ خۆی‌ ئه‌كات‪.‬ئه‌بێت الوانی‌ ئێمه‌‬ ‫فێری‌ ئیشی‌ خۆبه‌خشی‌ بن‪ .‬من ئاگام‬ ‫له هه‌ندێك ‌ كۆمه‌ڵگای‌ ئه‌مریكیه‌ كه‌ زۆر‬ ‫له‌ كۆمپانیه‌كان كاتێك گه‌نجێك داوای‌ كار‬ ‫ئه‌كات لێی ئه‌پرسن له‌ ژیانت چه‌ند كاتژمێر‬ ‫كاری‌ خۆبه‌خشت كردوه‌‪ ،‬ئیتر هه‌ر جۆره‌‬ ‫كارێك بێـت ئه‌گه‌ر نه‌تكردبێت شانسی‌ ئیش‬ ‫ده‌ستكه‌وتن كه‌متره‌‪.‬من ده‌زانم حكومه‌تی‌‬ ‫هه‌رێم زۆر ده‌وڵه‌مه‌نده‌و توانای‌ دارایی زۆر‬ ‫زۆره‌ به‌شێكی‌ زۆری‌ ئه‌و پاره‌یه‌ به‌ گه‌نده‌ڵی‌‬ ‫به‌ فیرۆ ئه‌ڕوات‪ ,‬به‌اڵم دووباره‌ دامه‌زراندن‬ ‫هه‌رگیز چاره‌سه‌ی‌ كێشه‌ی‌ گه‌نج نیه‌‪,‬چونكه‌‬ ‫دواجار حكومه‌ت موچه‌یه‌كی‌ ئه‌داتێ كه‌‬ ‫فریای‌ هیچ ناكه‌وێت‪,‬هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌‬ ‫دوای‌ دامه‌زراندنی ئه‌و گه‌نجه‪ ،‬به‌ دوای‌‬ ‫ئیشێكی‌ تر ئه‌گه‌رێت‪.‬كێشه‌ی‌ كوردستان‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ تا ئێستا كه‌رتی‌ تایبه‌ت جێگای‌ بڕوا‬ ‫تاكه‌كان نیه‌‪,‬كاری‌ حكومه‌ت به‌ بۆچونی‌‬ ‫من ئه‌وه‌یه‌ متمانه‌ بگه‌رێنێته‌وه‌ بۆ كه‌رتی‌‬

‫‪7‬‬

‫به‌رده‌وام‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی‌ خوێندكار ‌ی‬ ‫له‌سه‌رده‌می‌ شۆڕش‬ ‫گره‌وی‌ زۆری‌ له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌كرێـت‬ ‫بۆ به‌ڕ‌ێوه‌بردنی‌ ئه‌و‬ ‫شۆڕش ‌ه‬ ‫ب ‌ه حوكمی‬ ‫خوێنده‌واریان‬ ‫تایبه‌ت‪,‬من دڵنیام ئه‌و كاته‌ ده‌ستكه‌وتنی‌‬ ‫كار زیاتر ده‌بێت بۆ الوان‪ .‬من گه‌نج ئه‌ناسم‬ ‫دووكانی‌ هه‌بوه‌ له ناوچه‌ی‌ پیشه‌سازی‌‬ ‫چووه‌ دایخستوه‌و چوه‌ له‌ فه‌رمانگه‌یك‬ ‫بوه‌ به‌ شۆفێر‪,‬ئه‌مه‌ش زیاتر ئه‌و ترسی‬ ‫مروڤه‌یه‌ كه‌ پیر بوو ئیتر كاری‌ پێناكرێت‬ ‫به‌اڵم له‌ حكومه‌ت خانه‌نشین ئه‌بێت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌م براده‌ره‌ نازانێـت ئه‌و ‌قوربانی‌ دا به‌‬ ‫‪ 40‬ساڵ له ته‌مه‌نی‌ كه‌ بێ ئیش بێت له‌‬ ‫فه‌رمانگه‌یه‌كی‌ حكومی‌ بۆ ‪ 5‬ساڵی‌ كۆتای‬ ‫ته‌مه‌نی‌ كه‌ له‌و ته‌مه‌نه‌ مروڤ چێژ له‌‬ ‫ژیانی‌ وه‌ر ناگرێت‪( .‬له‌ ‪ 23‬ساڵی‌‬ ‫دامه‌زرابێت و ‪ 63‬ساڵی‌ خانه‌ نشین‬ ‫ئه‌كرێت)ئه‌گه‌ر هه‌ر گه‌نجێك ‪ 40‬ساڵ‬ ‫هه‌ر كارێك بكات بێگومان ئه‌بێته‌ خاوه‌ن‬ ‫سه‌رمایه‌كی‌ زۆر باشتر له‌و خانه‌ نشینه‌ی‌‬ ‫حكومه‌ت ده‌یداتێ‪.‬‬ ‫دواڕۆژ‪ :‬تاچه‌ند بوونی ڕۆژێکی خوێندکاری‬ ‫کورد بۆ خوێندکارانی هه‌موو به‌شه‌کانی‬ ‫کورد به پێویست ده‌زانن؟ بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خوێندکاریی کوردی تا چه‌ند له به‌شه‬ ‫جۆربه‌جۆره‌کانی کوردستاندا ڕه‌هه‌ندی‬ ‫هاوبه‌ش‌و جیاوازی هه‌یه؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬ئاساییه‌ له‌م هه‌موو رۆژگاری‌ پڕ‬ ‫نشێوه‌ی‌ كوردستان ڕۆژێك هه‌بێت بۆ‬ ‫خوێندكاران به‌اڵم به‌ مه‌رجێك خوێندن‬ ‫ڕانه‌وه‌ستێت‪ .‬به‌نیسبه‌ت پارچه‌كانی‌ تری‌‬ ‫كوردستان من بڕوام وایه‌ كێشه‌ی‌ خوێنكاران‬ ‫له‌ زۆربه‌ی‌ هێڵه‌ گشتیه‌كان هه‌مان كێشه‌ن‪،‬‬ ‫به‌اڵم ڕه‌نگه‌ له‌ وردكاریدا جیاواز بن‪.‬‬ ‫چونكه‌ ئه‌مڕۆ مافی مروڤ گه‌ردوونیه‌‬ ‫‪,‬من ڕام وایه‌ داواكاری‌ خوێندكارانیش‬ ‫ئه‌بێت گه‌ردوونی‌ بێت(هه‌ر له‌ دابینكردنی‌‬ ‫پێداویستی‌ به‌شه‌ ناوخۆیه‌كانه‌وه‌ تاكو زیاتر‬ ‫به‌ دیموكراسی‌ كردنی‌ سیسته‌می‌ خوێندن و‬ ‫فراوان كرندنی‌ ئه‌و هۆیانه‌ی‌ كه‌ به‌ ده‌ست‬ ‫كه‌وتنی‌ زانیاریه‌كان ئاسان ئه‌كات‪ ...‬هتد)‬ ‫به‌ بۆچوونی‌ من كێشه‌ی‌ خوێنكارانی‌ كورد‬ ‫له‌ هه‌ر چوار پارچه‌كه‌ لێكچوونێكی‌ گشتی‌‬ ‫هه‌یه‌‪,‬به‌اڵم گرنگترین خاڵ كه‌ ئه‌بێت‬ ‫خوێنكارانی‌ پاره‌چه‌كانی‌ تری‌ كوردستان‬ ‫سوودی‌ لێببین‪،‬دوور خستنه‌وه‌ی‌ ده‌ستی‌‬ ‫حزبه‌ له‌ زانكۆكان‪ .‬به‌ بۆچوونی‌ من ئه‌بێت‬ ‫خوێندكاران له‌ به‌شه‌كانی‌ تر هه‌وڵ بده‌ن‬ ‫له‌گه‌ڵ ریكخراوكانی‌ تری‌ سه‌نته‌ر (تاران‬ ‫‪,‬ئه‌سته‌مبول‪,‬دیمه‌شق) په‌یوه‌ندی‌ زیاتر‬ ‫دروست بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی‌ داواكاری‌ گشتیان‬ ‫هه‌بێت بۆ هه‌موو سه‌رانسه‌ری‌ واڵت‪ ,‬وه‌كو‬ ‫زیاتر به دیموكراسی‌ كردنی‌ كۆمه‌ڵگا و‬ ‫هه‌وڵدان بۆ كاڵكردنه‌وه‌ی‌ ئه‌و بیره‌ دینی‌‬ ‫و نه‌ته‌وه‌یه‌یی‌ که له‌و سه‌نته‌ره‌انه‌‌دا هه‌یه‪‌.‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ حوكمی‌ ئه‌وه‌ی‌ بارودۆخی‌‬ ‫كوردستانی‌ باشور باشتره‌ له‌ پارچه‌كانی‌ تر‬ ‫وه‌كو سه‌ر‌به‌ستی‌ و توانایی‌ دارایی‪ ،‬ئه‌بێت‬ ‫هه‌وڵ بدرێت كۆمیته‌یه‌ك دروست بكرێت و‬ ‫كاره‌كان ڕێك بخرێت له‌ زۆربه‌ی‌ بواره‌كاندا‪.‬‬ ‫هیوادارم ئه‌و رقه‌ی‌ سیاسیه‌كان له‌ هه‌موو‬ ‫پارچه‌کانی‌ كوردستان هه‌یانه به‌رامبه‌ر‬ ‫یه‌کتری‪,‬بهڕۆحی یارمه‌تی‌ و خوشه‌ویستی‌‬ ‫قه‌ربوو بکرێته‌وه له الیه‌ن خوێندکارانه‌وه‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫تایبەت‬

‫هەڵسوڕاوانی خوێندکاریی‌و کاریگەرییەکانی ‪١٦‬ی سەرماوەز ل‬ ‫رۆژی ‪16‬ی سه‌رماوه‌ز له‌مێژووی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاری ئێران كاریگه‌ری‌و‬ ‫مانایه‌كی تایبه‌تی هه‌یه‌‪ ،‬له‌م رۆژه‌دا‌و‬ ‫له‌پاش رووداوه‌ خوێناوییه‌كه‌ی ساڵی‬ ‫‪‌1332‬و كوژرانی سێ خوێندكاری زانكۆی‬ ‫تاران‪ ،‬خوێندكاران هه‌موو ساڵێك رێز‬ ‫له‌و رۆژه‌ ده‌گرن‌و به‌درێژایی ئه‌م ماوه‌یه‌‌و‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌كاتی هاتنه‌سه‌ركاری رژیمی‬ ‫ئێرانه‌وه‌‪ ،‬له‌م رۆژه‌دا به‌شێوازگه‌لی‬ ‫جیاجیا ناڕه‌زاییان ده‌ربڕیوه‌‪.‬‬ ‫بۆ تیشك خستنه‌سه‌ر ره‌هه‌نده‌كانی‬ ‫ئه‌م رۆژه‌‌و كاریگه‌رییه‌كانی له‌سه‌ر‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاریی‌و بزوتنه‌و‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئێران‌و كوردستان‪،‬‬ ‫دواڕۆژ چاوپێكه‌وتنێكی له‌گه‌ڵ چه‌ند‬ ‫هه‌ڵسوڕاوێكی مه‌ده‌نی‌و خوێندكاریی‬ ‫له‌ناوخۆی كوردستان‌و باشوری كوردستان‬ ‫سازداوه‌‪.‬‬ ‫ناوی ته‌واوی هه‌ڵسوڕاوانی ناوخۆی‬ ‫كوردستان له‌الی دوارۆژ پارێزراوه‌‪.‬‬

‫سه‌ره‌ڕای به الڕێدا‬ ‫بردنی خوێندکاران له‬ ‫الیه‌ن ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫به بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز‬ ‫ناوی ده‌رکرد‪ ،‬ئێستا‬ ‫شه‌پۆلێکی نوێ‬ ‫به‌ڕێوه‌ی ‌ه که داخوازیی‬ ‫خوێندکاره‌کان به‌ره‌و‬ ‫داخوازیی سیاسی ده‌بات‬

‫ڕێبوار‪ ،‬خوێندکار له مه‌ریوان‪:‬‬

‫دواڕۆژ‪16 :‬ی سه‌رماوه‌ز چ کاریگه‌رییه‌کی‬ ‫له سه‌ر ڕه‌وتی بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت بزووتنەوەی خوێندکاریی لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬له ده‌یه‌ی ڕابردوو داناوه؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬وه‌ک ده‌زانن مێژووی ‪16‬ی‬ ‫سه‌رماوه‌ز ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می‬ ‫ڕژێمی پاشایه‌تی‪ .‬زۆر ناڕۆمه سه‌ر‬ ‫ئەومێژووه‪ ،‬به‌اڵم به‌ڕای من ئه‌م ڕۆژه‬ ‫هه‌رچه‌ند پێوه‌ندیی به کوردو خوێندکاری‬ ‫کورده‌وه نییه‪ ،‬به‌اڵم بە هۆی پەیوەندیی‬ ‫مێژوویی‌ کوردەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫لەگەڵ مێژووی رووداوەکانی ئێران‌و‬ ‫کاریگەرییە راستەوخۆو ناڕاستەوخۆکانی‬ ‫ئەم رووداوانە لە سەر کۆمەڵگەی‬ ‫کوردیی‪ ،‬بزووتنەوەی خوێندکاریی لە‬ ‫کوردستانیش بە تایبەت لە دوو دەیەی‬ ‫رابردوودا‪ ،‬کاریگەری‌و کارتێکەری زۆری‬ ‫لەم بزووتنەوەیە وەرگرتووە‪ .‬کارم به‬ ‫بارودۆخی کوردستان‌و ئه‌و زوڵم‌و زۆرانه‌ی‬ ‫ئێستاوه نییه‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ ئاگاداری ئه‌وه‬ ‫بین که کورد ده‌بێ بۆ خۆی ئه‌و ڕۆژه‬ ‫دیاری بکات‪ ،‬چونکه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‬ ‫ئێمه پێکه‌وه‌ژیانمان له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫تر ده‌بێت‪ ،‬ئه‌وه‌مان بیر بێت که ئێمه‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی جیاوازین‪ .‬به‌ڕای من ئه‌گه‌ر ئه‌م‬ ‫ڕۆژه واته ‪16‬ی سه‌رماوه‌ز کاریگه‌ریی له‬ ‫سه‌ر خوێندکارو بزووتنەوەی خوێندکاریی‬ ‫کورد هه‌بووه‪ ،‬هۆکاره‌که‌ی ئه‌وه بووه که‬ ‫هێشتا کورد وه‌ک ده‌سه‌اڵتێک نه‌یتانیوه‬ ‫وه‌ها ڕۆژێک دیاری بکات‪ ،‬به‌اڵم ئێمه‌ش‬ ‫نابێ ئیتر واز له‌م ڕۆژه بێنین‌و بڵێین‬ ‫پێوه‌ندیی به کورده‌وه نییه‪ ..‬ده‌بێ خۆمان‬ ‫هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‬ ‫ئێران ڕێکبخه‌ین‌و ئامانجمان یه‌ک بێت‌و‬ ‫له‌م ڕۆژه‌دا که‌ڵک له یه‌کڕیزیی خوێندکاران‬ ‫وه‌ربگرین‪.‬‬ ‫دواڕۆژ‪ :‬چ تایبه‌تمه‌ندیگه‌لێک خوێندکارانی‬ ‫کوردو بزووتنه‌وه‌که‌یان جیا ده‌کاته‌وه له‬ ‫خوێندکاره غه‌یره کورده‌کان له ئێران؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬به‌ڕای من ڕه‌نگه ئامانجه‬ ‫سه‌ره‌کییه‌کانمان یه‌ک بن‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ‬ ‫ئه‌و ڕاستیه‌ش قبووڵ بکه‌ین زۆربه‌ی‬ ‫کێشه‌گه‌لێک که خوێندکاری کورد‬ ‫به ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵێنێت‪ ،‬کێشه‌ی‬ ‫خوێندکاری غه‌یره کورد نین‪ .‬بۆ نموونه‬ ‫هه‌میشه بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی کورد‬ ‫کێشه‌گه‌لێک وه‌ک خوێندن به زمانی دایکی‪،‬‬ ‫په‌ره‌پێدانی کولتووری خۆی و زۆر شتی‬ ‫دیکەی هه‌بووه‪ ،‬خوێندکاری غه‌یره کورد‬ ‫ئه‌م کێشانه‌یان به ئه‌ندازه‌ی خوێندکاره‬ ‫کورده‌کان نییه‪ .‬هه‌رچه‌ند بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خوێندکاران‌و کۆمه‌ڵگای ئێران له ژێر‬ ‫گوشاردان‌و ئه‌وجۆره‌ی خۆیان ده‌یانه‌وێت‬ ‫ناتوانن په‌ره به زمان‌و فه‌رهه‌نگی خۆیان‬ ‫بده‌ن‪ .‬پێویسته خوێندکاری کورد که‌ڵک‬ ‫له‌م تایبه‌تمه‌ندییه وه‌ر بگرێت‌و بتوانێت‬ ‫کێشه‌ی خۆی له ئێران‪ ،‬به ئێرانیان‌و‬ ‫له ده‌ره‌وه‌ش به کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی‬ ‫ڕابگه‌یه‌نێت‪.‬‬ ‫دواڕۆژ‪ :‬بوونی ڕۆژێکی تایبه‌ت به ناوی‬ ‫ڕۆژی خوێندکاری کورد تا چه‌ند پێویسته؟‬

‫پێوه‌ره‌کانی هه‌ڵبژاردنی ئه‌و ڕۆژه له‬ ‫ڕوانگه‌ی ئێوه‌وه ده‌بێ چی بن؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬وه‌ک ئاماژه‌م پێدا ئه‌و ڕۆژه زۆر‬ ‫گرنگه به‌اڵم‪ ،‬کاتێک کورد خاوه‌ن بڕیار‬ ‫نییه‪ ،‬به‌ڕاستی بڕیاردان له سه‌ر ئه‌و ڕۆژه‬ ‫ئه‌سته‌مه‌و ده‌سه‌اڵتێکی ده‌وێت تا هه‌مووان‬ ‫له به‌رچاوی بگرن‌و ڕه‌سمیه‌تی ببێت‪ .‬من‬ ‫ده‌ڵێم ئه‌مه به یه‌ک حیزب‌و ڕێکخراوێک‬ ‫ناکرێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ش بڵێم که ئه‌و به‌شه‌ی‬ ‫کوردستان که ڕزگار کراوه‌‪ ،‬ده‌توانێت‬ ‫بڕیاری له‌م چه‌شنه بدات‪ .‬ئه‌وه‌ش بڵێم‬ ‫ڕوون نییه که ئه‌و ڕۆژه چ ڕۆژێک بێت‪،‬‬ ‫ده‌بێ ڕۆژێک بێت که تا ڕاده‌یه‌ک ناسراو‬ ‫بێت‌و له مێشکی خوێندکارو کۆمه‌ڵگادا‬ ‫بیرهێنه‌ره‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندیی پێویست بێت‬ ‫به‌و ڕۆژه‪ .‬نازانم بڵێم چ ڕۆژێک‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫پێویسته که کاری زیاتری له سه‌ر بکرێت‬ ‫بۆ دیاری کردنی‪.‬‬ ‫سه‌با‪ ،‬خوێندکار له سنه‬

‫دواڕۆژ‪ :‬له سااڵنی ڕابردوودا ژماره‌ی کچان‬ ‫به شێوه‌یه‌کی به‌رچاو له زانکۆکاندا به‌رز‬ ‫بووه‌ته‌وه‪ .‬ئه‌م گۆڕانکارییه له ڕێژه‌ی‬ ‫ڕه‌گه‌زیی خوێندکاراندا‪ ،‬چ کاریگه‌رییه‌کی‬ ‫لە سه‌ر ژیانی ژن له ئێران به گشتی‌و‬ ‫کوردستان به تایبه‌تی داناوه؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌بێ بڵێم‬ ‫به‌رزبوونه‌وه‌ی ژماره‌ی کچان له زانکۆکانی‬ ‫ئێران‪ ،‬نیشانه‌ی زۆربوونی مه‌یلی کچان‬ ‫به خوێندنی بااڵ به‌و ڕاده‌یه‌و هاوکات‬ ‫که‌مبوونه‌وه‌ی مه‌یلی کوڕان به خوێندن له‬ ‫زانکۆ نییه‪ .‬ئه‌وه‌ی ئێمه ئێستا دوای دوو‬ ‫ده‌وره حکومه‌تی ئه‌حمه‌دینه‌ژاد به‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫واڵته‌دا ده‌یبینین‪ ،‬گۆڕانکارییه له زۆر بواری‬ ‫ژیان‪ ،‬که به‌شێکی زۆر له‌م گۆڕانکارییانه‬ ‫ناڕاسته‌وخۆ‪ ،‬خێرا یا به بێ پالن‌و به‌رنام ‌ه‬ ‫هاتوونه‌ته ئاراوه‪ .‬زۆربوونی ژماره‌ی کچان‬ ‫له زانکۆکان به باوه‌ڕی زۆربه‌ی خه‌ڵک‪،‬‬ ‫نیشانه‌ی زیره‌کی‌و خوێنده‌واربوونی‬ ‫کچانه‪ .‬به‌اڵم من وه‌ک کچێک ئه‌وه‌ی که‬ ‫بیبینم‌و هه‌ستی پێ بکه‌م زۆر جیاوازی‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه هه‌یه‪ .‬کچان کاتێک‬ ‫بڕیاری چوون بۆ زانکۆ ئه‌ده‌ن که نایانه‌وێ‬ ‫ژیانی هاوسه‌ری پێک بهێنن‪ ،‬یانێ کچ له‬ ‫ئێراندا یا هاوسه‌رگیری ده‌کات‪ ،‬یا ده‌بێ‬ ‫حه‌تمه‌ن له زانکۆ بخوێنێت‪ ،‬له‌و به‌ینه‌دا‬ ‫حاڵه‌تێکی ناوه‌ڕاست بوونی نییه‪ ،‬که ئه‌مه‬ ‫سه‌ره‌تاییترین ئازادییه‌کانی مرۆڤ پێشێل‬ ‫ده‌کات‌و ڕایه‌کی گشتی‌ ده‌سه‌پێنێت به‬ ‫سه‌ر ئیراده‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کان‪ ،‬هیچ نه‌بێت‬ ‫به‌و ئازادی‌و به‌رفراوانییه‌ی کوڕان له‌و‬ ‫حاڵه‌ته‌دا ئازادییان هه‌یه‪ .‬له ڕاستیدا‬ ‫ئه‌توانم بڵێم زۆربه‌ی کچان به مه‌به‌ستی‬ ‫فێربوونی زیاترو به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی‬ ‫زانیارییان نایه‌نه زانکۆ‪ ،‬یان بۆ دواخستنی‬ ‫هاوسه‌رگیری‪ ،‬یا له‌ به‌ر باوبوونی‬ ‫وه‌رگرتنی بڕوانامه‌ی ماسته‌رو به‌رزتر‪،...‬‬ ‫دێنه زانکۆ که ئه‌مه‌ش هه‌م وه‌ک مرۆڤ‬ ‫پله‌ی ئینسانیی کچی دابه‌زاندووه‌و هه‌میش‬ ‫ئاستی زانستیی زانکۆی دابەزاندووە‪.‬‬

‫دواڕۆژ‪ :‬به‌وحاڵه‌وه ڕۆڵی کچان له‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‪ ،‬به تایبه‌ت‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی کوردی به‌رچاو‬ ‫بووه‪ .‬هۆکاری ئه‌وه بۆ چی ده‌گێڕنه‌وه؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬وه‌ک له وه‌اڵمی پرسیاری یه‌که‌مدا‬ ‫ئاماژه‌م پێدا‪ ،‬زۆربه‌ی کچان له‌م سااڵنه‌ی‬ ‫دواییدا‪ ،‬به مه‌به‌ستی بڕوانامه‌ وه‌رگرتن‬ ‫هاتوونه‌ته زانکۆ‪ .‬حکومه‌تی کۆماری‬ ‫ئیسالمی به به‌رته‌سککردنه‌وه‌ی فه‌زای‬ ‫زانکۆکان کارێکی کردووه که ئازادیی‬ ‫له زۆربه‌ی خوێندکاران زەوت کردووه‌‪.‬‬ ‫به‌دواداچوون له سه‌ر جۆری جلوبه‌رگ‪،‬‬ ‫پێوه‌ندیت به‌و کوڕه‌ی قسه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌که‌یت‪ ،‬ناونیشانی ماڵ‌و کۆنترۆڵی هاتوچۆ‬ ‫بۆ خابگا‪ ...‬هه‌موو ئەمانه وایکردووه به‬ ‫شێوه‌یه‌کی ئۆتۆماتیک زۆربه‌ی کچان‌و‬ ‫کوڕان له زانکۆکانی ئێراندا به بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫خوێندکاریەوە په‌یوه‌ست بن‪ .‬هه‌رچه‌ند‬ ‫تا ئیستاش داواکارییه‌کانیان زیاتر‬ ‫سنوورداره به داخوازییه زانکۆییه‌کان‌و‬ ‫له قاڵبی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین به جۆری‬ ‫خواردن‌و گه‌رماو سه‌رمای ژووره‌کان‬ ‫ئه‌گرێته‌وه‌و به تایبه‌ت له ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫کوردستان که‌متر سیاسییه‌‪ ،‬به‌اڵم ورده‬ ‫ورده خه‌ریکه داخوازیی سیاسیش دێته‬ ‫ئاراوه‌و سه‌ره‌ڕای به الڕێدا چوونه‌کان‌و‬ ‫ساردکردنه‌وه‌ی خوێندکاران له الیه‌ن ئه‌و‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی به بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز ناوی‬ ‫ده‌رکرد‪ ،‬به‌اڵم ئێستا شه‌پۆلێکی نوێ‬ ‫به ڕێوه‌یه‌ که داخوازییه سنوورداره‌کانی‬ ‫خوێندکاره‌کان له زانکۆکانی ئێران‪ ،‬به‌ره‌و‬ ‫داخوازیی سیاسی ده‌بات‪ .‬له کوردستان‬ ‫و زانکۆکانی کوردستان ئه‌م بارودۆخه‬ ‫زۆر جیاوازه‪ ،‬ده‌توانم بڵێم تا ڕاده‌یه‌کی‬ ‫زۆر پێچه‌وانه‌یه‪ .‬خوێندکاری کوردو‬ ‫بزووتنه‌وه‌که‌ی له خۆیدا سیاسین‪ .‬به‌شێکی‬ ‫زۆر له خوێندکارانی کورد مه‌یلیان به الی‬ ‫به‌شداریی سیاسیدا هه‌یه‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی که‬ ‫تا چه‌ند هه‌وڵی کرده‌وه‌یی بۆ ده‌ده‌ن یا‬ ‫داویانه باسێکی تره به ڕای من‪ .‬گرنگ‬ ‫ئه‌وه‌یه که ئاماده‌ن له کۆڕو کۆبوونه‌وه‌کاندا‬ ‫به‌شداری بکه‌ن‪ .‬هۆکاری به‌رچاوتر بوونی‬ ‫ڕۆڵی کچان له بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‬ ‫له ساالنی ڕابردوو‪ ،‬به‌ڕای من ده‌گه‌ڕێته‌وه‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی که ژماره‌ی کوڕان به رێژه‌یه‌کی‬ ‫به‌رچاو که‌م بووه‌ته‌وه‪ ،‬ئه‌و که‌م بوون ‌هش‌‬ ‫له سه‌ختتر بوونی بارودۆخی ئابووری‬ ‫ژیان‌و که‌مبوونه‌وه‌ی دامه‌زراندنه‌کان دوای‬ ‫ته‌واوکردنی خوێندن ئه‌بینم که وایکردووه‬ ‫کوڕان که‌متر له کچان مه‌یل به خوێندنی‬ ‫بااڵ نیشان بده‌ن‌و به شوێن کاردا بگه‌ڕێن‪.‬‬ ‫دواڕۆژ‪ :‬کۆمه‌ڵگای کوردیی تووشی چ‬ ‫گۆرانکارییه‌ک بووه له زۆربوونی ژماره‌ی‬ ‫خوێندکاری کچ له زانکۆکان؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬هێشتا کۆمه‌ڵگای کوردستانی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵت کۆمه‌ڵگایه‌کی سونه‌تییه‪.‬‬ ‫بێگومان کچان له کۆمه‌ڵگای سونه‌تیدا‬ ‫خه‌ساری جیدی ئه‌بینن‪ ،‬له ڕووی ڕۆحی‪،‬‬ ‫گیانی‪ ،‬خوێنده‌واری‪ ،‬جینسی‌و فه‌رهه‌نگی‌و‬ ‫زۆربه‌ی‬ ‫هه‌رچه‌ند‬ ‫یاساییشه‌وه‪.‬‬ ‫خوێندکارانی زانکۆکان ئیسته کچن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هێشتا کچی دوکتور‪ ،‬کچی شۆفێر‪ ،‬کچی‬ ‫ئه‌ندازیارو مامۆستای زانکۆیش ئه‌وه‌نده‌ی‬ ‫پیاوان ئاسایی نین له کوردستاندا‪ .‬ئه‌مه‬ ‫خاڵێکی زۆر خراپه‪ .‬ئه‌گه‌ر کولتووری‬ ‫سونه‌تی‌و دواکه‌وتوو به‌شێکی به‌رچاوی‬ ‫کۆمه‌ڵگای ئێمه به ئه‌ندازه‌ی ڕۆڵی ڕژێمی‬ ‫ئیسالمی له دواخستنی کچان‌و زاڵکردنی‬ ‫ڕوانینی جینسی و ئه‌بزاری بۆیان تاوانبار‬ ‫نه‌بێت‪ ،‬که‌متریش نییه‪ .‬هێشتا پیاوه‬ ‫ئایینییه‌کان دیاریکه‌ری به‌شێکی به‌رچاوی‬ ‫ژیانی ئێمه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌مه له شاره‬ ‫گه‌وره‌کانی باشتر بووبێت له چاو سااڵنی‬ ‫ڕابردوو‪ ،‬له الدێکان که به‌شێکی به‌رچاوی‬ ‫خه‌ڵکی تێدا ده‌ژی‪ ،‬کچ هێشتا به سه‌ختی‬ ‫مافی ئازادیی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬ڕاده‌ربڕین‌و‬ ‫خوێندنی هه‌یه‪ .‬ئه‌وانه‌ش که ئه‌و مافه‌یان‬ ‫ئه‌درێتێ به شێوه‌یه‌کی ئاسایی زۆرکات‬ ‫تووشی الدا ‌ن ئه‌بن‪ .‬به‌شێکی زۆر له خراپ‬ ‫به کارهێنانی ئازادی کچانی خوێندکار‪ ،‬له‬ ‫الیه‌ن کچانی ده‌ره‌وه‌ی شاره‌وه‌یه‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫دواتر کاریگه‌ریی ده‌روونی خراپیان له‬ ‫سه‌ر داده‌نێت‪ .‬له ڕاستیدا تا سیسته‌مێکی‬ ‫په‌روه‌رده‌و فێرکردنی مودێڕن‌و ئیمڕۆیی‌و‬ ‫گونجاو نه‌یته‌ ئاراوه‌و‪ ،‬کچ وه‌ک ئه‌بزارێکی‬

‫زرقوبرقدار تماشای ئه‌کرێت‪ .‬ئێستا به‬ ‫ڕاستی له به‌رچاوی من ڕوون نیه که‬ ‫ئایا بوونه ئه‌بزاری کچان له زانکۆکان‪،‬‬ ‫به‌کارهێنانیان وه‌ک کااڵی جینسی له الیه‌ن‬ ‫هه‌ندێ له مامۆستاکان‌و کارمه‌ندانی زانکۆ‪،‬‬ ‫مه‌به‌ستی مۆد بوونی بڕوانامه‌ی دوای‬ ‫خوێندن له به‌رچاو بگرم‪ ،‬یا سه‌ربه‌خۆتر‬ ‫بوونی ئیراده‌ی کچان له سااڵنی دوایی‪،‬‬ ‫متمانه‌به‌خۆیی‌و به‌شداریی چاالکانه‌یان له‬ ‫بزووتنه‌وه سیاسییه‌کان‪ .‬ئه‌وه پێوه‌ندیی‬ ‫به خوێندنه‌وه‌و به‌دواداچوونی زۆر هه‌یه که‬ ‫له حاڵه‌تی ئێستادا که حکومه‌تی ئیسالمی‬ ‫له سه‌ر کاره ناکرێت‌و ئێمه ناچارین له‬ ‫زۆربه‌ی کاته‌کاندا گه‌شبین بین‪.‬‬ ‫ئاسۆی ئاربابا‪ /‬خوێندکار له بانه‬

‫دواڕۆژ‪ :‬بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی له‬ ‫ته‌واو‬ ‫بزووتنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫کوردستان‪،‬‬ ‫سیاسییه‪ .‬ئه‌م سیاسی بوونه تا چه‌ند‬ ‫ڕێگر و رێگه خۆشکه‌ر بووه بۆ گه‌یشتن به‬ ‫ئامانجه‌کانی بزووتنه‌وه‌یه‌کی خوێندکاریی؟‬ ‫وەاڵم‪ :‬ئه گه‌ر ئاوڕێک له ڕابردوو بده‌ینه‌وه‬ ‫ئه‌‌بینین که پێش ئه‌وه‌ی چه‌مکی خوێندکار‬ ‫له ڕووبه‌ری کوردستاندا سه‌رهه‌ڵبدات‪،‬‬ ‫وشه‌ی خوێنده‌وارو چه‌ند وشه‌ی تر به کار‬ ‫ئه‌هێنران‪ .‬خوێنده‌وار به که‌سێک ده‌‌وترا‬ ‫که کتێبه ئایینییه‌کانی بخوێندایه‌ت‌و‬ ‫بۆنموونه کتێبی ئه‌حمه‌دی ته‌واو بکردایه‌ت‬ ‫(واته‪ ،‬رەئس سه ره‪ ،‬عه ین چاوه به‬ ‫ده ن قالیب ئیسم ناوه )‪ .‬له پاشانیش‬ ‫سه‌ر‌ف‌و نه‌حوی عه‌ره‌بی‌و فه‌لسه‌فه‌ی‬ ‫ئیسالمی‌و ئه‌و جۆره شتانه‌ی ده‌خوێندو‬ ‫دوای ماوه‌یه‌ک خوێندن‌و چه‌ند سه‌فه‌رێک‬ ‫پێی ده‌وترا مه‌ال‪ .‬ئەمه ته‌نیا شێوازی‬ ‫خوێندن بوو له کوردستان‌و ده‌وروبه‌ردا‪،‬‬ ‫تا شۆڕشی پیشه‌سازی له ئوروپا کراو‬ ‫خوێندنی ئاسایی‌و زانستی بۆ هه‌مووان‬ ‫هاته ئاراوه‪ .‬دواترو دوابه‌دوای په‌ره‌پێدانی‬ ‫خوێندنگا غه‌یره دینییه‌کان‪ ،‬چینێک له‬ ‫قوتابخانه‌کان وه‌ده‌ر که‌وتن که به‌دوای‬ ‫لۆژیک‌و بورهاندا ئه‌گه‌ڕان‌و پرسیاری‬ ‫بنه‌ماییان له سه‌ر ژیان‌و سیاسه‌ت‌و بوون‬ ‫هه‌بوو‪ .‬سه‌باره‌ت به‌وه‌ی که جه‌هانبینی‌‌و‬ ‫ئایدۆلۆژیایان جیاوازیی بوو‪ ،‬هه ر له و‬ ‫سه رده مه شدا بوو که قوتابخانه فیکری‌و‬ ‫ئیزمه‌کان په‌ره‌یان سه‌ندبووو زیاتر به‬

‫شوێن هانده‌رو الیه‌نگردا بوون‪ .‬جۆرێک که‬ ‫زۆرێک له واڵته‌کان له سه‌ر ئه و بنه‌مایانه‬ ‫به دی هاتن‪.‬‬ ‫خوێندکار ئه‌گه‌ر ئاوێنەی بااڵ نوێنی‬ ‫کۆمه‌ڵگا نه‌بێت‪ ،‬ناتوانێت نوێنه‌رو سه‬ ‫فیری ئه‌و کۆمه ڵگاش بێت‪ ،‬که‌واته کاتێک‬ ‫له دڵی کۆمه‌ڵگاوه دێت‌و سبه‌ی ئه‌بێته‬ ‫شارومه ندێکی ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‪ .‬کۆمه‌ڵگا‬ ‫پێکهاتووه له تاکه‌کان؛ کاتێک تاکه‌کان‬ ‫به‌رپرس بن‪ ،‬هه‌موو کۆمه‌ڵگا به‌رپرسه‌و‬ ‫بزووتنه‌وه‌کانیش له ئه‌رکی خه‌باتدا‪،‬‬ ‫ڕۆڵی خۆیان که خه‌تدانه‪ ،‬به جوانی‌و بێ‬ ‫ئه‌مالوال به ئه‌نجام ئه‌گه‌یه‌نن‪ .‬خوێندکاری‬ ‫ئه‌و سه‌ردەمه‪ ،‬کۆمه‌ڵێک هه‌ڵه‌ی هه‌بوو‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵێکیش سه‌ختی‌و ناخۆشی تایبه‌ت به‬ ‫خۆی‪ .‬چونکه ئه‌وان ئه‌و کۆپییه‌ی که له‬ ‫سۆڤیه‌ت‌و ئامریکا و ئورووپاوه پێچرابوو‬ ‫په یڕه‌ویان ئه‌کرد‪ .‬کۆمه‌ڵێک ناڕه زایه‌تی‬ ‫گشتیی به دواوه بوو‪ ،‬له به‌ر ئه‌وه‌ی له‬ ‫سه‌ر ده‌روونناسی کۆمه‌ڵگاکان کار نه‬ ‫کرابوو‪ .‬مه‌الکان له الیه‌که‌وه‌و کۆمه‌ڵگای‬ ‫نه‌خوێنده‌واریش له الیەکی تره‌وه‬ ‫تاوانباریان ئه کردن که ئه وه ی ئێوه‬ ‫خویندووتانه‌و پەیڕه‌وی ئه‌که‌ن‪ ،‬ده‌رسی‬

‫کولتووری سونه‌تی‌و‬ ‫دواکه‌وتوو به‌شێکی‬ ‫به‌رچاوی کۆمه‌ڵگای‬ ‫ئێمه به ئه‌ندازه‌ی‬ ‫ڕۆڵی ڕژێمی ئیسالمی‬ ‫له دواخستنی کچان‌و‬ ‫زاڵکردنی ڕوانینی‬ ‫جینسی و ئه‌بزاری‬ ‫بۆیان تاوانباره‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫پێوەندیی نێوان "ئایین" و "مرۆڤی کورد"‬ ‫بیژەن قوبادی‬ ‫لە نێوان کۆی بوونەوەرانی سەر گۆی‬ ‫زەوی بوونەوەرێک هەیە کە پێی دەوترێت‬ ‫«مرۆڤ»‪ .‬هەر ئەم مرۆڤە لە دەست‬ ‫پێکردنی ژیانیەوە‪ ،‬لە پێناو ناسینی دەورو‬ ‫بەری خۆی‪ ،‬وەدەست هێنانی بەستێنێکی‬ ‫باشتر بۆ بە سەر بردنی ژیانێکی ئاسوودە‪،‬‬ ‫واڵم دانەوە بە حەز و ئاواتە وەدی نەهاتوو‬ ‫و بێ بڕانەوەی‪ ،‬خافاڵندن و فریودانی خۆی‪،‬‬ ‫ترس لە نەناسراوەکان و نەزانیەکانی‪ ،‬لە‬ ‫رەوتی درێژماوەی مێژوودا دەستی داوەتە‬ ‫کۆمەڵێک داهێنان‪ .‬زۆرێک لەو داهێنانانە‬ ‫وەکوو ئامراز لە بوارە جۆربەجۆرەکاندا‬ ‫بەکار هاتوون و کەڵکیان بووە‪ .‬زۆرجاریش‬ ‫هەر ئەو دەستکردو داهێنانانە یان بە‬ ‫پێچەوانەی مەبەستی داهێنەران کەڵکی لێ‬ ‫وەرگیراوە بەکار هێنراوە‪ ،‬یان لە بنەڕەتدا‬ ‫بە هەڵە دانراوە و کەڵکی لێ وەرگیراوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای هەمووی ئەمانە‪ ،‬زۆر جار بڕێک‬ ‫لەوبەرهەمانە لە الیەن کۆمەڵێکی تایبەتەوە‬ ‫بەکار هاتووەو سەرچاوەی کومەڵێک‬ ‫کێشەو گرفت بووە لە سەر کۆمەڵگای‬ ‫مرۆڤایەتی بە گشتی‪ .‬النیکەم نەختێک ورد‬ ‫بوونەوەو تێڕامان‪ ،‬رێژەیەکی بەرچاو لەو‬ ‫دیاردە تاڵ و قێزەونانە کە بینیومانە یا‬ ‫خود بیستوومانە و خوێندوومانەتەوە‪ ،‬بە‬ ‫مێشکماندا تێ دەپەڕن و لە پێش چاومان‬ ‫ریز دەبەستن و تا ناخی هەست و بوونمان‬

‫ئازارمان دەدەن‪.‬‬ ‫پێنج قەیرانی سەرەکیی داوێنگیری ئەوڕۆی‬ ‫جیهان واتە قەیرانەکانی‪ :‬زیادە خوازی لە‬ ‫هەموو بوارێکی پێوەندیداربە بەرژەوەندیی‬ ‫دەسەاڵتە دیاری کەرەکانی جیهان‪ ،‬بەرهەم‬ ‫هێنانی چەکی ناوکی و کۆ کوژی‪ ،‬هەڕەشە‬ ‫و خستنە مەترسی جیدیی ژیان و سروشت‪،‬‬ ‫نەبوونی عەداڵەت و دادپەروەری و لە‬ ‫سەروەی ئەمانەوە‪ ،‬دابەشکردنی مرۆڤەکان‬ ‫بە پێی چەشنی بیرکردنەوەو‪ ،‬تێکدان‌و لە‬ ‫نێو بردن و قەاڵچو کردنی مرۆڤ لە الیەن‬ ‫بنەما خوازە توند ئاژۆکانی سەر بە جیهان‬ ‫بینیە جۆربەجۆرەکانەوە‪.‬‬ ‫لە پێشدا‪ ،‬ئایین لە سەر چی و بە چ‬ ‫مەبەستێک دامەزرا؟ رۆڵی مرۆڤ بە‬ ‫گشتی لە داهێنان و پێ گەیاندنی ئایین‬ ‫و ئیدئۆلۆژی چی بوو؟ بە پێچەوانەوە‬ ‫ئایین‪ ،‬جیهان بینی و بیر و بۆچوونە‬ ‫رەنگاورەنگەکان چ خزمەتێکیان بە مرۆڤ‬ ‫کردووە؟ ئایا ئەم داتاشراوانە‪ ،‬یارمەتییان‬ ‫بە لێک نزیک بوونەوە و لێک تێگەیشتنی‬ ‫ئینسانەکان گەیاندووە؟ یان بە پێچەوانەوە‬ ‫خۆیان هۆی دوور کەوتنەوەو کێشەو‬ ‫دوژمنایەتی نێوان مرۆڤن؟ ئەو پرسیارانەو‬ ‫و کۆمەڵێک پرسیاری بێ بڕانەوە و هەر‬ ‫وەها ئەگەری واڵمەکانیان‪ ،‬دادەنین بۆ‬ ‫پسپۆڕانی خۆی‪.‬‬ ‫ئەگەر بمانەوێت نموونە بێنینەوە‪ ،‬کەم‬ ‫نین ئەو نموونانەی کە هەر لە چەند ساڵی‬ ‫رابردووداو لە هەر قوژبن و گۆشەیەکی‬ ‫ئەم دنیایە روویان داوە‪ .‬بۆیە بە خێرایی‬ ‫تێدەپەڕین و لەم بابەتەدا تەنیا باسێک‬ ‫دەورووژێنین لە سەر پێوەندیی و کاریگەریی‬ ‫دووالیەنەی «ئایین» و»مرۆڤی کورد»‪.‬‬ ‫بە پێی بیستراوەکان‪ ،‬کاتێک باس لە‬ ‫واڵتی»هێند» دەکرێت‪ ،‬زۆر جاریش بە‬ ‫ناوی»واڵتی حەفتاو دوو نەتەوە» ناوی‬ ‫لێ دەبەن‪ .‬بە بڕوای من واڵتی هەنجن‬ ‫هەنجن کراوی کوردستان هەرچەنده‬

‫کە خاوەنی پڕ حەشیمەت ترین رێژەی‬ ‫دانیشتووانە و لە هەستیارترین ناوچەی‬ ‫جوغرافیایی هەڵکەوتووە و هەر ئەو‬ ‫هەڵکەوتنە ناوچەی‌یە بە دڵنیاییەوە یەکێک‬ ‫لە هۆکارە سەرەکییەکانی پارچە پارچە‬ ‫بوونەکەیەتی‪ ،‬وای لێکردووە کە گەورەترین‬ ‫نەتەوەی بێ دەوڵەت و بە بێ قاڵب و‬ ‫چوارچێوەی سیاسی و بەڕێوەبەریەتیی‬ ‫خۆی بێت و لە کێ بەرکێ لە گەڵ واڵتی‬ ‫«هێند»دا خاوەنی پێگەیەکی بەرترە‪.‬‬ ‫چونکە هێند واڵتێکەو حەفتاو دوو نەتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم کوردستان نەتەوەیەکەو حەفتاو دوو‬ ‫ئایین‪ .‬لە کۆی نەتەوەکانی سەر گۆی‬ ‫زەویدا کامە نەتەوەیە کە هێندەی نەتەوەی‬ ‫کورد و واڵتی کوردستان لە باری ئایینیەوە‬ ‫رەنگامەو فرەچەشن بێت؟‬ ‫لە شەڕی نێوان سێ زلهێزی»رۆم‪ ،‬یوونان و‬ ‫ئێران» ئەوە واڵتی کوردانە دەبێتە مەیدانی‬ ‫شەڕو ماڵ و سامانی تێدا دەچێت و خاپوور‬ ‫دەبێت‪ .‬لە حکاتێکدا»رێچاردی شێردڵ»‬ ‫لە پێناو بەرژەوەندیی نەتەوەیی‪ ،‬ئایین‬ ‫ئەگرێتە خزمەت و»ئەنگلوساکسون»ەکان‬ ‫بە بیانووی ئایینەوە دێنێتە خۆرهەاڵتی‬ ‫نێوەڕاست‪« ،‬سەالحەدینی ئەیووبی»‬ ‫ئەبێتە کەوا سووری بەر لەشکرو نەتەوەو‬ ‫بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی کورد ئەکاتە‬ ‫قۆچی قوربانیی ئایین و دەسەاڵتی هاوردە‪.‬‬ ‫جا ئەمە لە حاڵێکدایە کە دەسەاڵت دارانی‬ ‫هێزی داگیر کەر یان خەریکی رابواردنن‬ ‫یان دابەشکردنی دەسکەوت و ناوچە داگیر‬ ‫کراوەکان‪ .‬بەڵێ شەڕی کورد لە پێناو‬ ‫ئایین‪ ،‬خێر و ماڵ و سامان بۆ دەسەاڵت‬ ‫دارانی ئایینی هاوردەو ماڵ وێرانی‌و بنچ‬ ‫کوتانی هەستێکی تۆڵەسەندنەوەی‬ ‫مێژوویی بەشی کوردە‪ .‬بە بێ هۆ نییە‬ ‫کاتێ ناپێلئۆنی فەرانسەیی لە ساڵی‬ ‫‪١٧٩٩‬ی زایینی کاتێک دەگاتە دەمیشق‪،‬‬ ‫سەردانی سەر گۆڕەکەی سەالحەدینی‬ ‫ئەیووبی دەکات و دەڵێت‪ »:‬سەالحەدین!‬

‫دیتت لە ئاکامدا ئێمە سەر کەوتین‪.‬‬ ‫هەرئەو کاتەی کە دەسەاڵت داران خەریکی‬ ‫پالن و پیالنی راگواستن و تواندنەوەی هەر‬ ‫کۆمەڵێک لەو نەتەوەیە بەرەو ناوچەیەک لە‬ ‫بەر پاراستنی بەرژەوەندیی و بە مەبەستی‬ ‫تایبەتن‪ ،‬کوردیش خەریکی خۆ تەیارکردن‬ ‫بۆ خزمەتی هەرچی باشتر بە نەتەوە و‬ ‫دەسەاڵتی داگیرکەرانن لە ژێر ئااڵی ئایین‬ ‫دا‪ .‬ئەوە نییە لە راگواستنی سەفەویەکاندا‬ ‫ئەتوێنەوەو قزڵباشیان لێ دەردێ و ئەبنە‬ ‫سەرچاوەی دامەرزاندنی باڵێکی جیاکراوە‬ ‫لە فەرهەنگ و کولتووری ئایینی هاوردە لە‬ ‫گەڵ چەشنێک لە ئێرانیگەریی؟ تا ئەوەی‬ ‫کە دیسانەوە لە شەڕێکی تری ئایینی‬ ‫دا کورد دەبێتە قوربانیی زیادە خوازیی‬ ‫ئیسالمیگەریی شیعەی سەفەویەکان لە‬ ‫الیەک و سوننی گەریی عوسمانیەکان لە‬ ‫الیەکی تر؟‬ ‫لە سەدەی هاوچەرخیشدا هیچ شاراوە نییە‬ ‫و هەمووان شاهێدی شێوەی هەڵسو کەوتی‬ ‫دەسەاڵت دارانی داگیرکەری کوردستانن‬ ‫کە هەر کامەیان خۆیان میراتگری بەشێک‬ ‫لە دەسەاڵتە چەوسێنەر و داگیرکەرەکانی‬ ‫کوردستانن کە لە ژێر سێبەری ئااڵی‬ ‫ئایین دا پەروەندەی ئەستووری ئەنفال‬ ‫و پاکتاوی رەگەزییان سەر لە میلیونان‬ ‫الپەڕە دەسوێ‪.‬‬ ‫هەرچەندە بە داخەوە لە بەر پاراستنی‬ ‫بەرژەوەندیی ئابووری‪ ،‬سااڵنێکی دوور و‬ ‫درێژە گەلێک الیەن بە ئەنقەست لە لێدان‬ ‫و لێدوان لەو بابەتە خۆیان بواردووە‪.‬‬ ‫لە عیراق شوینیسم و ناسیونالیزمی تۆخی‬ ‫عەرەبی‪ ،‬لە تورکیە خەونی دەسەاڵتی‬ ‫دوورە مەوداو بەرینی»ئیمپراتووریی‬ ‫عوسمانی» ولە ئێرانیش‪ ،‬هەڵوێست و‬ ‫خوێندنەوەیەکی ئاڵۆز‪ ،‬تێکاڵو و شپرزە لە‬ ‫چەشنێک لە خۆبایی بوونی ئێرانی و ئایینی‬ ‫کۆنی ئێرانی و ئایینیی هاوردە‪ .‬سەرجەم‬ ‫ئەمانە هەلومەرجێکیان خوڵقاندووە کە لە‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪9‬‬

‫تەم و مژەکەیدا ئەوەی لە بیر براوەتەوە‪،‬‬ ‫مرۆڤ و مرۆڤایەتییە‪ .‬جا لە ئێرانی ژێر‬ ‫دەسەاڵتی»ویالیەتی فەقێ»و حکومەتی‬ ‫تۆخی ئیسالمی‪ ،‬ئەو دۆخە چەندین قات‬ ‫توندتر و ئاڵۆزترە‪ .‬لەو دەسەاڵت و جیهان‬ ‫بینی‌یەدا‪ ،‬نە تەنیا مرۆڤایەتی لە بیر‬ ‫براوەتەوە بەڵکوو شەڕێکی هەمەالیەنەش‬ ‫لە گەڵ هەر پێناسەو دیاردەیەکی مرۆڤانە‬ ‫لە ئارا دایە‪ .‬بە واتایەکی تر سەرجەم ئەو‬ ‫بیرو بۆچوون‌و راو بڕوایانەی کە بە پێچەوانە‬ ‫یان تەنانەت وەکوو بازنەی بەرتەسکی‬ ‫هاوچەشنی خوێندنەوەی دەسەاڵت نەبێت‪،‬‬ ‫مافی ژیانی نییەو بە بێ هەر چەشنە ئەم‬ ‫الوئەوالیەک‪ ،‬مەحکوومە بە مردن و لە نێو‬ ‫چوون‪.‬‬ ‫سەرەڕای هەبوونی ئایین و بیرو بۆچوونی‬ ‫زۆر و جیاواز‪ ،‬بەاڵم رۆژانەو بەردەوام لە‬ ‫الیەن ئایینی دەسەاڵت دارەوە زەختیان‬ ‫دەخرێتە سەرو تەنگیان پێ هەڵ‬ ‫دەچنرێت‪ .‬جا بە هۆی دۆخی تایبەتی ئەم‬ ‫ناوچە دیاری کراوەیە‪ ،‬هەر بۆچوونێکی‬ ‫ئایینی کە بگاتە دەسەاڵت ئەو شێوەیە‬ ‫دەگرێتە بەرو گوشارەکە هەڵ دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەو الیەنانەی کە لە دەرەوەی بازنەی‬ ‫دەسەاڵت دان یان بە چەشنێک پێوەندییان‬ ‫بە دەسەاڵتەوە هەیە‪.‬‬ ‫بۆیە لە سەر ئەو بڕوایەن کە هەر وەکوو‬ ‫خواردن و خواردنەوە‪ ،‬وەکوو شێوازی رێگە‬ ‫رۆشتن‪ ،‬وەکوو جل و بەرگ پۆشین و وەکوو‬ ‫شوێنی قامک کە هەر کەسێک شێوازێکی‬ ‫تایبەت بە خۆیی هەیە‪ ،‬هەڵ بژاردنی ئایین‬ ‫و ئایین دار بوون و بە پێچەوانەوە‪ ،‬بێ‬ ‫ئایینی‪ ،‬مافی هەر تاکێکە و هەر چەشنە‬ ‫هەاڵواردن‪ ،‬بێ رێزی کردن‪ ،‬دابەش کردن و‬ ‫هەڵوێست و هەڵسوکەوت لە گەڵ هەر تاک‪،‬‬ ‫کۆڕو کۆمەڵ یان کۆمەڵگا و نەتەوەیەک‬ ‫لە سەر بنەمای ئایینی و بیرو بۆچوون‪،‬‬ ‫پێشێل کاری‌و دژایەتی‌یە لە گەڵ سەرجەم‬ ‫بایەخ و بنەما ئینسانیەکان‪.‬‬

‫ئێران لە گەمارۆ ‌ی بازنە ‌ی نێودەوڵەتیدا‬ ‫رەزا ئەمینی‌‬ ‫باکگراوەندەکانی‌ سەر هەڵدانی‌ ئێرانێک ‌‬ ‫ی‬ ‫ئەتۆمی‌‌و شیکردنەوەی‌‪ ،‬دیاردەیەکی‌‬ ‫مەترسیدارو چەکداری‌ وەک «کۆماری‌‬ ‫ئیسالمی‌ ئێران» هەنووکە خوێندنەوەیەک‪،‬‬ ‫بە بارستایی تێداچوونی‌ هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫کۆماری‌ ئیسالمی‌ ئێران لە هەناوی‌‬ ‫جیهانی‌ دوو جەمسەریی‪ ،‬لە سەر بنەمای‌‬ ‫هاوکێشەیەکی‌ سیاسی‌‌و ئابووری‌ دژبەیەکدا‪،‬‬ ‫بە کەڵک وەرگرتن لە تەنگەژە نێو‬ ‫دەوڵەتییەکانی‌ ئەم قۆناغە‪ ،‬دامەزرانی‌‬ ‫ئیمپریالیزمی‌ ئیسالمی‌ کردە‪ ،‬فانتازیای‌‬ ‫کاراکتێرە شەرئەنگێزەکانی‌ خۆی‌‌و ئێستا بە‬ ‫مەترسی‌ کاوڵکاریی‌ شارستانییەت پێناسە‬ ‫هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫بونیاتنەرانی‌ بیرۆکەی‌ زێدەخوازی‌ ئایینی‌‪،‬‬ ‫لە گەڵ گەیشتنە دەسەاڵتیان‪ ،‬ژێستی‌‬ ‫ئۆتۆنۆمییان گرت‌و بێ الیەنیان لە‬ ‫ئاست یارییە سیاسیەکانی‌‪ ،‬زلهێزە نێو‬ ‫دەوڵەتیەکانی‌ ئەو کات نواندو دروشمی‌‬ ‫بۆشی‌ « نەشەرقی‌ ‪ ،‬نەغەربی‌‪ ،‬جمهووری‌‬ ‫ئیسالمی‌« یان چڕی‌‪ .‬بنەماکانی‌ ئەم‬ ‫دروشمە بریقەدارو نێوبەتاڵە لە پراکتیکدا‪،‬‬ ‫واتە لە هاوسەنگییە سیاسیەکانی‌ هەرێمی‌‌و‬ ‫نێو دەوڵەتی‌‪ ،‬بێ نێوەرۆک بوونی‌‬ ‫وەروودەخست‌و پتر لە شانتاژێکی‌ پیاوە‬ ‫دەسەاڵت نەدیتوەکانی‌ تاران دەچوو کە‬ ‫سەرمەستی‌ سەرکەوتنێکی‌ دوور لە خولیا‪،‬‬ ‫بەرەو خەنەییترکردنی‌ خەون‌و خەیاڵەکانیان‪،‬‬ ‫ئەسپی‌ تۆری‌ دەسەاڵتیان لینگ دەدا‪ .‬لە‬ ‫هەناوی‌ دروشمی‌ ئاماژە بۆکراو دا سروشتی‌‬ ‫سیاسی‌‌و فەلسەفەی‌ بناژۆخوازی‌ ئاسمانی‌‬ ‫خۆی‌ مەاڵس دابوو‪ ،‬کارەساتی‌ هەناردنی‌‬ ‫شۆڕشی‌ ئیسالمی‌ بۆ دەرەوەی‌ سنوورەکانی‌‬ ‫ئێران چرکەژمێری‌ بۆ دەکراو بەردی‌ بنا‌غەی‌‬ ‫سیاسەتی‌ نێودەوڵەتی‌ کۆماری‌ ئیسالمی‌ لە‬ ‫سەر رسکا‪ .‬رەوتی‌ رووداوەکانی‌ پاشتر‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی‌ هەڵگیرسانی‌ شەڕی‌ ئێران‌و عیراق‬ ‫( خەرمانانی‌ ‪ – 1359‬گەالوێژی‌ ‪)1367‬‬

‫گرینگترین لەمپەری‌ دەسڕاگەیشتن بە‬ ‫خولیای‌ دامەزراندنی‌ ئیمپراتۆری‌ ئایین ‌‬ ‫ی‬ ‫بوو کە ئیستراتێژیستەکانی‌ ئێران‪ ،‬بۆ‬ ‫مەودادارتر کردنی‌ شەڕ هەوڵیان دەدا‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستیان بە کۆمەڵێک پەیوەندیی‌‬ ‫نێو دەوڵەتی‌ بۆ دابین کردنی‌ لۆجستیکی‌‬ ‫شەڕ هەبووو رۆژئاواش بۆ قاڵکردنەوەی‌‬ ‫کەرەسە سەربازییەکانی‌ نەیدەتوانی‌ چاو لە‬ ‫بازاڕی‌ گەرمی‌ ئێران بپۆشێ‪ .‬دوو فاکتۆری‌‬ ‫کریاڕو فرۆشیاری‌ کەلو پەلە جەنگییەکان‪،‬‬ ‫ئاکامەکەی‌ پڕچەک بوونی‌ ئێران‌و راژانی‌‬ ‫دراوەکانی‌ ئێران بۆ الیەنەکانی‌ سات‌و‬ ‫سەوداچی‌ بوو‪.‬‬ ‫ئاکامی‌ سیاسەتی‌ بەرژەوەندیخوازیی‌‬ ‫بیرۆکەی‌‬ ‫پەرەگرتنی‌‬ ‫رۆژئاواییەکان‬ ‫زێدەخوازی‌ کۆماری‌ ئیسالمی‌ بوو‪ ،‬کە‬ ‫دەستی‌ دەخستە ناو کۆمەڵێک پرسی‌‬ ‫نێو نەتەوەیی‌و پەرەی‌ بە توندو تیژیی‌و‬ ‫تیرۆری‌ نێو دەوڵەتی‌‌و داڵدەی‌ الیەنە گێرە‬ ‫شێوێنەکان‪ ،‬دەدا‪.‬‬ ‫رمبازێنی‌ زلهێزە نێو دەوڵەتییەکان لە‬ ‫بازاڕی‌ چەوری‌ ئێرانداو بەرژەوەندی‌‬ ‫خوازیی‌ ئابووریی‌ رۆژئاوا‪ ،‬کە بە سانایی‬ ‫دەستیان بە سەر سەرچاوەکانی‌ داهاتی‌‬ ‫ئێران رادەگەیشت‪ .‬بە تەنیا بەرژەوەندیی‌ بۆ‬ ‫ئەوان بە شوێنەوە نەبوو‪ ،‬بەڵکوو کۆماری‌‬ ‫ئیسالمیشی‌ پڕچەکتر دەکردو دیاردەیەکی‌‬ ‫دەهێنایە بەرهەم کە هەنووکە بە قەیرانی‌‬ ‫مەترسیداری‌ ئێرانی‌ ناوکی‌ ناوزەد کراوە‪.‬‬ ‫راستە رۆژئاواییەکان بە پارێزەوە سات‌و‬ ‫سەودای‌ چەکیان لە گەڵ رژێمی‌ تاراندا کرد‪،‬‬ ‫بەاڵم رووسیەی‌ دوای‌ هەرەسهێنانی‌ بەرەی‌‬ ‫رۆژهەاڵت‪ ،‬وەک الیەنێکی‌ بازرگانی‌ لە گەڵ‬ ‫ئێران چەشنێکی‌ جیاوازتر هەڵسوکەوتی‌‬ ‫کردو ئەگەر رۆژئاواییەکان لە بەرژەوەندییان‬ ‫دا نەبوو کەرەسەکانی‌ سازکردنی‌ چەکی‌‬ ‫ناوکی‌ بە ئێران بفرۆشن‪ ،‬رووسیە بە نەهێنی‌‌و‬ ‫ئاشکرا دەستی‌ لەو بازرگانییەش نەپاراست‌و‬ ‫بۆ بەرژەوەندیی‌ ئابووریی‌ داڕووخاوی‌ خۆی‌‬ ‫زانیاریی‌ ناوکی‌ دا بە ئێران‌و ئەمەش بوو‬ ‫بە هۆکاری‌ گازندەی‌ رۆژئاواییەکان‌و لە گەڵ‬

‫ئاشکرا بوونی‌ کۆمەڵێک بازرگانی‌ ناوکی‌‪،‬‬ ‫رژێمی‌ تاران دەستی‌ بە پاکانە کردو بۆ‬ ‫چەواشە کردنی‌ کۆمەڵگای‌ نێو دەوڵەتی‌‬ ‫رایگەیاند‪ »:‬ئامانجیان لە بازرگانی‌ ناوکی‌‬ ‫ئاشتیخوازانەیەو دیانهەوێ وزەی‌ ناوکی‌ بە‬ ‫مەبەستی‌ ئاسایش‌و ئاوەدانی‌ بە کار بێنن»!‬ ‫سیاسەتی‌ بەرژەوەندی‌ پارێزی‌‬ ‫رۆژئاواییەکان‌و ستراتێژی‌ نیزامی‌ کۆماری‌‬ ‫ئیسالمی‌ کە لە راستای‌ شەڕخوازی‌دا‬ ‫هەنگاوی‌ دەنا وەک دوو بابەتی‌ پێک ناکۆک‬ ‫تا کۆتاییەکانی‌ مانگی‌ پێشووی‌ زایینی‌‪ ،‬لە‬ ‫سەر تەوەری‌ دڵەراوکێی‌ رۆژئاواییەکان‌و‬ ‫چڕ کردنەوەی‌ هەڵسووڕانە ناوکییەکان بە‬ ‫هۆی‌ دەسەاڵتدارانی‌ ئێران درێژەی‌ کێشا‪.‬‬ ‫بەاڵم دوایین راپۆرتی‌ ئاژانسی‌ وزەی‌ ناوکی‌‬ ‫رۆژئاواییەکانی‌‪ ،‬وەخۆ هێنایەوە کە کۆماری‌‬ ‫ئیسالمی‌ جێگای‌ متمانە نییەو لە ئەگەری‌‬ ‫دەسڕاگەیشتنی‌ بە چەکی‌ ناوکی‌ دەبێتە‬ ‫مەترسی‌ بۆ سەر هەموو جیهان‌و ئیتر لە‬ ‫دۆخێکی‌ وا هەستیاردا بابەتێک بە ناوی‌‬ ‫بەرژەوەندیی‌ وەک پێشوو مانا ناکرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆیە بە شوێن راپۆرتەکەی‌ ئاژانسی‌‬

‫وزەی‌ ناوکی‌ گەاڵڵەی‌ ئابلۆقەخستنە سەر‬ ‫ئێران‌و سەپاندنی‌ سزا نێو دەوڵەتییەکان‬ ‫بە خەستی‌ قسەو باسی‌ لە سەر کراو دوو‬ ‫جەمسەری‌ رۆژئاواو ئەمریکا لە الیەک‌و‬ ‫شوورای‌ نەتەوە یەکگرتووەکان لە الیەکی‌‬ ‫تر‪ ،‬هەوڵی‌ داسەپاندنی‌ سزای‌ کاریگەرتریان‬ ‫بۆ سەر ئێران دا‪.‬‬ ‫بە هۆی‌ سیاسەتی‌ میلیشیایی کۆماری‌‬ ‫ئیسالمی‌‌و مەترسیدار بوونی‌ ئێرانێکی‌ ناوکی‌‬ ‫بۆ سەر کۆمەڵگای‌ نێو نەتەوەیی‪ ،‬هەنووکە‬ ‫یەکێک لە الیەنە بازرگانیەکانی‌ ئێران واتە‬ ‫ئینگلیس کەوتووەتە جموجۆڵ‌و پاش بە‬ ‫ئاکام نەگەیشتنی‌ دیپلۆماسی‌ نهێنی‌ لە گەڵ‬ ‫ئایینساالرەکانی‌ ئێران دوو الیەن‪ ،‬پشتیان‬ ‫لە باگراوەندەکانی‌ بەرژەوەندی‌ خۆیان کردو‬ ‫بەم چەشنە کۆماری‌ ئیسالمی‌ بە تەواوی‌‬ ‫کەوتە نێو قەیرانێکی‌ چڕتر لە هەر دەمێک‪.‬‬ ‫هەنووکە کۆماری‌ ئیسالمی‌ ئێران‪ ،‬ئیتر‬ ‫زلهێزیکی‌ نێو دەوڵەتی‌ بە پشتەوە نەماوەو‬ ‫لە ژێر گوشاری‌ توندی‌ سێ گۆشەیەکی‌‬ ‫جیهانیدایە‪ .‬کە ئورووپاو ئەمریکا الیەک‌و‬ ‫کۆمەڵگای‌ نێو نەتەوەیی الیەکی‌ ترو واڵتانی‌‬

‫ناوچەی‌ رۆژهەاڵتی‌ نێوەراستیش بەشی‌‬ ‫سێهەمی‌ ئەم سێ گۆشەیەن کە کۆمار ‌‬ ‫ی‬ ‫ئیسالمییان لە گەڵ قەیرانێکی‌ مەرگهێنەر‬ ‫بەرەوڕوو کردووە‪.‬‬ ‫الیەنە بەرژەوەندیخوازەکانی‌ پێشوو‬ ‫ویناچێ بە نرخی‌ چەکدار بوونی‌ ئێران بە‬ ‫چەکی‌ ناوکی‌ ئیتر ئامادەی‌ سات‌و سەودای‌‬ ‫بازرگانی‌ لە گەڵ ئێراندا بن‪ .‬بۆیە ئێران‬ ‫هەمو هاوپەیمانە ناوچەیی‌و جیهانییەکانی‌‬ ‫لە دەست داوە‪ .‬بێ گومان ئەگەر تا‬ ‫هەنووکە‪ ،‬ئینگلیس لەنگەرێکی‌ بۆ مانەوەی‌‬ ‫کۆماری‌ ئیسالمی‌ راگرتبوو‪ ،‬دەستی‌ لە‬ ‫هاوکاریکردنی‌ ئێران شل بۆتەوەو برینەکانی‌‬ ‫شەڕی‌ دیپلۆماسی‌ ئەم دواییانەش وا بە‬ ‫سانایی سارێژ نابنەوەو رووسیەش ناتوانێ‬ ‫چیتر درێژە بە پاراستنی‌ بەرژەوەندییە‬ ‫ئابوورییەکانی‌ خۆی‌ لە گەڵ تاران بدا‪ .‬بۆیە‬ ‫دەسەاڵتی‌ ئێران لە هەر دەمێک زیاتر تەریک‬ ‫کەوتووەتەوەو هیچ سیاسەتێکی‌ چەواشەو‬ ‫درۆ ناتوانێ بۆ ماوەیەکی‌ پڕ مەودا لە‬ ‫خزمەت بەرەو پێشچوونی‌ مانەوەی‌ کۆماری‌‬ ‫ئیسالمی‌ ئێراندا بێ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬

‫کولتور‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫شاعیر ‌ی گه‌ل و نیشتمان‬ ‫بۆ یادی خوسره‌و گوڵسورخی‬ ‫بێهروزمه‌لكشا‬

‫ی‬ ‫خه‌سره‌و گوڵسورخی‌‪ ،‬شاعیر و نووسه‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌ناوبانگ ‌‬ ‫ماركسیست و هه‌ڵسووڕاو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی رێبه‌ندان ‌‬ ‫چه‌پ و سیاسی‌‪ ،‬له‌ دووهه‌م ‌‬ ‫ی ب ‌ه‬ ‫ی ره‌شت چاو ‌‬ ‫ی له‌ شار ‌‬ ‫‪1322‬ی‌ هه‌تاو ‌‬ ‫ژین پشكوت‪ .‬له‌ كاتی‌ منداڵی‌ و ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫ی له‌ ساڵێك تێنه‌په‌ڕیبوو‪،‬‬ ‫ك ‌ه هێشتا ته‌مه‌ن ‌‬ ‫ی كۆچی‌ دوایی‌ كرد و دایك ‌‬ ‫ی باوك ‌‬ ‫قه‌دیر ‌‬ ‫ی‬ ‫وات ‌ه شه‌مس شه‌ریعه‌ی‌ وه‌حید‪ ،‬خه‌سره‌و‬ ‫ی دوو سااڵنه‌ی‌ برای‌ برده‌ ال ‌‬ ‫و فه‌رهاد ‌‬ ‫ی‬ ‫باوكی‌ وات ‌ه شێخ محه‌مه‌دی‌ وه‌حید كه‌ ل ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی قوم ده‌ژیا‪ .‬وه‌حید خه‌باتكارێك ‌‬ ‫شار ‌‬ ‫شۆڕشگێڕ بوو كه‌ شانبه‌شانی‌ میرزا‬ ‫ی‬ ‫ی له‌ بزووتنه‌وه‌ ‌‬ ‫كوچه‌ك خانی‌ جه‌نگه‌ڵ ‌‬ ‫جه‌نگه‌ڵدا به‌شداری‌ كردبوو‪ .‬به‌م بۆنه‌شه‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی بوو ك ‌ه هێشتا خاوه‌نی‌ گیانێك ‌‬ ‫ئاسای ‌‬ ‫شۆڕشگێڕانه‌ بێت‪ .‬خه‌سره‌و ل ‌ه ژێر‬ ‫چاودێری ‌‬ ‫ی باپیریدا په‌روه‌رده‌ كرا و كه‌وت ‌ه‬ ‫ژێر كاریگه‌ریی‌ باوه‌ڕ و بۆچوونه‌كان ‌‬ ‫ی و‬ ‫ی‬ ‫ته‌نانه‌ت چه‌ندین شیعریشی‌ به‌ ناو ‌‬ ‫جه‌نگه‌ڵیه‌كان و داموون هۆنیه‌وه‌ و ورد‌ه‬ ‫ی ژیانی‌ ئه‌و پیاو‌ه‬ ‫ورده‌ له‌ خوێندنگا ‌‬ ‫ی عه‌شق و‬ ‫شۆڕشگێڕه‌دا فێری‌ وانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫خۆشه‌ویستی‌ به‌ خه‌ڵك و فێری‌ ئه‌لف‌وبێ ‌‬ ‫ی ‪1341‬ی‌ هه‌تاویدا‬ ‫خه‌بات بوو‪ .‬ل ‌ه ساڵ ‌‬ ‫ی باپیریشی‌ كۆچی‌ دوایی‌ كرد و‬ ‫قه‌دیر ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌م كاته‌دا خه‌سره‌و ده‌وره‌ی‌ خوێندن ‌‬ ‫سه‌ره‌تایی‌ و دواناوه‌ندیی‌ له‌ خوێندنگا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی و حه‌كیم نیزامیدا كۆتای ‌‬ ‫حه‌كیم سه‌نای ‌‬ ‫ی‬ ‫پێهێنابوو‪.‬‬ ‫ی بنه‌ماڵه‌كه‌ ‌‬ ‫دوای‌ مردنی‌ باپیری‌‪ ،‬بژێو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی و به‌ناچار له‌گه‌ڵ‌ فه‌رهاد ‌‬ ‫كه‌وته‌ ئه‌ستۆ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی تاران و ل ‌ه ماڵێك ‌‬ ‫برایدا چوونه‌ شار ‌‬ ‫ی‬ ‫بچووك له‌ گه‌ڕه‌كی‌ ئه‌مین حوزووردا‬ ‫نیشته‌جێ‌ بوون‪.‬‬ ‫خه‌سره‌و به‌ رۆژ كاری‌ ده‌كرد و شه‌وان ‌ه‬ ‫ی‬ ‫درێژه‌ی‌ ب ‌ه خوێندن ده‌دا و سه‌ره‌ڕا ‌‬ ‫كار و تێكۆشانی‌ ماندوونه‌ناسانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫بۆ خۆ پێگه‌یاندن و ب ‌ه ده‌ست هێنان ‌‬ ‫ی له‌بیر‬ ‫ی بنه‌ماڵه‌كه‌ی‌‪ ،‬ئه‌ده‌بیاتیش ‌‬ ‫بژێو ‌‬ ‫ی‬ ‫نه‌ده‌كرد و له‌و ماوه‌یه‌دا شیعر و به‌رهه‌م ‌‬ ‫لێكۆڵه‌ران ‌ه و ره‌خنه‌گرانه‌ی‌ زۆری‌ له‌مه‌ڕ‬ ‫بابه‌ته‌ ئه‌ده‌بیه‌كان و ب ‌ه نازناوه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫«داموون_ خ‪.‬گ_ بابه‌ك ره‌ستگار_‬ ‫ئه‌فشین راد و خه‌سره‌و كاتووزیان» ل ‌ه‬ ‫گۆڤار و چاپه‌مه‌نیه‌كانی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا‬ ‫ی‬ ‫باڵو كرایه‌و‌ه و هاوات به‌فێربوونی‌ زمان ‌‬ ‫فه‌رانسه‌ و ئینگلیسی‌ له‌ زانكۆشدا‬ ‫وه‌ڕگێڕانی‌ ئه‌ده‌بیش ‌‬ ‫ی ده‌كرد‪.‬‬ ‫ی‬ ‫كار‌ه جیدییه‌كانی‌ خه‌سره‌و له‌ بوار ‌‬ ‫ی هه‌تاویه‌و‌ه‬ ‫شیعردا ل ‌ه ساڵی‌ ‪‌ 1345‬‬ ‫ی ‪ 1348‬عاتیفه‌ ‌‬ ‫ده‌ستی‌ پێكرد‪ .‬ساڵ ‌‬ ‫ی‬

‫گورگین‪ ،‬شاعیر و نووسه‌ری‌ هاوبیری‌ ب ‌ه‬ ‫ی ئه‌م هاوژینی ‌ه‬ ‫هاوسه‌ری‌ گرت و به‌رهه‌م ‌‬ ‫منداڵێك بوو به‌ ناوی‌ «داموومن»‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ‌ عاتیف ‌ه و كاریگه‌ری ‌‬ ‫ژیان ‌‬ ‫ی ئه‌و‪،‬‬ ‫وه‌رگرتن له‌ بیر و بۆچوونه‌كان ‌‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی‌ خه‌سره‌وی‌ ده‌وڵه‌مه‌ندتر‬ ‫ی ‪ 48‬تا ‪52‬‬ ‫كرده‌وه‌‪ ،‬به‌جۆرێك ك ‌ه سااڵن ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌وره‌ی‌ پشكوتنی‌ فیكری‌ و داهێنه‌رانه‌ ‌‬ ‫له‌ گۆڤاره‌كاندایه‌‪ .‬شیعر و بابه‌ت و‬ ‫ی‬ ‫لێكۆڵینه‌و‌ه و به‌گشتی‌ نووسینه‌كان ‌‬ ‫ی ب ‌ه‬ ‫خه‌سره‌و وا ده‌نوێنن كه‌ ئه‌و باوه‌ڕ ‌‬ ‫هونه‌ر ‌‬ ‫ی جیا له‌ خه‌ڵك نه‌بوو‌ه و به‌م‬ ‫بۆنه‌شه‌و‌ه ل ‌ه سه‌رجه‌م به‌رهه‌مه‌كانیدا‬ ‫ی‬ ‫به‌رده‌وام هه‌وڵی‌ داوه‌ تاكوو دوژمنان ‌‬ ‫گه‌ل له‌قاو بدات و ئاواتی‌ له‌ناوچوون ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی‌ ره‌ش ‌‬ ‫ی پاشایه‌تی‌ بووه‌ و بۆ‬ ‫گه‌یشتن به‌م ئامانجه‌ش ته‌نانه‌ت ل ‌ه به‌خت‬ ‫كردنی‌ گیانیشی‌ درێغی‌ نه‌كرد‪.‬‬ ‫ئه‌م شاعیر‌ه شۆڕشگێڕ‌ه به‌وپه‌ڕی‌ بوێریه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫بێوێنه‌وه‌ و له‌ ژێر ته‌وژمی‌ داپڵۆسێنه‌ران ‌ه‬ ‫ی رژێم ‌‬ ‫و خنكێنه‌ری‌ دام‌وده‌زگا ئه‌منیه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫پاشایه‌تیدا پڕ چه‌مكترین و خه‌ڵكی‌ترین‬ ‫ی و ئه‌ده‌ب ‌‬ ‫به‌رهه‌می‌ شیعر ‌‬ ‫ی خوڵقاندوو‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌ باری‌ ناوه‌رۆك و ئه‌ندێش ‌ه و عه‌شق‬ ‫به‌ خه‌ڵك و خه‌بات‪ ،‬به‌ راستگۆترین‬ ‫شیعره‌كانی‌ سه‌رده‌م ده‌ژمێردرێن‪ .‬بێجگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه به‌رهه‌م و نووسراوه‌ باڵوكراوه‌كانی‌ ل ‌ه‬ ‫گۆڤاره‌كاندا‪ ،‬هیچ كام له‌ به‌رهه‌مه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫خه‌سره‌و له‌ كاتی‌ ژیانیدا جگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫نامیلكه‌یه‌ك به‌ ناوی‌ «سیاسه‌تی‌ هونه‌ر‪،‬‬ ‫سیاسه‌تی‌ شیعر» به‌شێوه‌ ‌‬ ‫ی كتێب ل ‌ه‬ ‫چاپ نه‌دراوه‌‪.‬‬ ‫له‌ خاكه‌لێوه‌ ‌‬ ‫ی ‪1352‬ی‌ هه‌تاویدا ب ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌زگا ‌‬ ‫ی ده‌ست‌وپێوه‌نده‌كان ‌‬ ‫دزه‌كردن ‌‬ ‫ی ساواك ل ‌ه نێو كۆڕێك ‌‬ ‫ئه‌منیه‌ت ‌‬ ‫ی‬ ‫رووناكبیریدا كه‌ خه‌سره‌و پێشتر پێوه‌ندی ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌گه‌ڵیان بوو و ماوه‌ی‌ ساڵێك بوو‬ ‫لێی‌ دابڕابوو‪ ،‬به‌ تاوان ‌‬ ‫ی هه‌وڵدان بۆ‬

‫ی و ئیعدام ‌‬ ‫ی ره‌زا په‌هله‌و ‌‬ ‫بارمته‌ گرتن ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئێران‪،‬‬ ‫ی محه‌مه‌دره‌زا شا ‌‬ ‫شۆڕشگێڕانه‌ ‌‬ ‫له‌گ ‌ه ‌ڵ چه‌ند كسێك ‌‬ ‫ی دیكه‌دا ده‌ستبه‌سه‌ر‬ ‫و ره‌وانه‌ ‌‬ ‫ی ئه‌شكه‌نجه‌گاكانی‌ ئێوین كرا‪.‬‬ ‫ی خه‌سره‌و‪ ،‬عاتیفه‌ی‌ گورگینیش‬ ‫ی گرتن ‌‬ ‫دوا ‌‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌ر كرا و ل ‌ه الیه‌ن دادگا ‌‬ ‫ی‬ ‫نیزامیه‌وه‌ چوار ساڵ زیندان ‌‬ ‫ی به‌سه‌ردا‬ ‫سه‌پێندرا و له‌و ماوه‌یه‌دا به‌خێوكردن ‌‬ ‫ی‬ ‫داموون ‌‬ ‫ی كوڕیان ب ‌ه براكه‌ی‌ سپێردرا‪.‬‬ ‫دادگا نیزامیه‌كه‌ ‌‬ ‫ی گوڵسورخی‌ و هاوڕێی ‌ه‬ ‫ی «كه‌رامه‌ت دانشیان»‬ ‫هاوخه‌باته‌كه‌ ‌‬ ‫و به‌رگری ‌ه مێژووییه‌كه‌ ‌‬ ‫ی خه‌سره‌و له‌و‬ ‫مه‌حكه‌مه‌یه‌دا‪ ،‬ئێستاكه‌ش له‌ ئاسمان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خه‌باتكارانی‌ كۆڵنه‌ده‌ر ‌‬ ‫مێژوو ‌‬ ‫ی ئێراندا‬ ‫ده‌دره‌وشێته‌و‌ه و یه‌كێك له‌ شكۆدارترین‬ ‫خۆڕاگریه‌كان له‌ پێناو ئامانج هه‌تا دوا‬ ‫هه‌ناسه‌یه‌‪.‬‬ ‫خه‌سره‌و له‌و بێدادگه‌ نیزامیه‌دا به‌رگریه‌كه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫به‌مجۆره‌ ده‌ست پێكرد‪« :‬به‌ناوی‌ ناودار ‌‬ ‫ی‬ ‫خه‌ڵك‪ .‬من له‌ دادگایه‌كدا ك ‌ه یاسای ‌‬ ‫ی بوون‬ ‫ی ل ‌ه الم سه‌لماو نیه‌‪ ،‬به‌رگر ‌‬ ‫و شایسته‌ی ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌ خۆم ده‌كه‌م و وه‌ك ماركسیستێك روو ‌‬ ‫ی‬ ‫قسه‌م ل ‌ه گه‌ل و مێژووه‌‪ .‬ئێو‌ه هه‌رچه‌ند‬ ‫زۆرتر هێرشم بكه‌ن ‌ه سه‌ر‪ ،‬من زۆرتر‬ ‫ده‌گه‌شێمه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ هه‌رچه‌ند ل ‌ه ئێو‌ه‬ ‫دوورتر بم‪ ،‬ب ‌ه خه‌ڵكه‌وه‌ نزیكترم و هه‌رچه‌ند‬ ‫رق و قینی‌ ئێو‌ه له‌ من و باوه‌ڕه‌كانم زۆرتر‬ ‫و توندتر بێت‪ ،‬خۆشه‌ویستی‌ و پشتیوانی ‌‬ ‫ی‬ ‫خه‌ڵك ل ‌ه من به‌هێزتره‌‪ .‬ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ب ‌ه‬ ‫گۆڕم بسپێرن ك ‌ه ده‌مسپێرن‪ ،‬خه‌ڵك ئااڵ‬ ‫و سروود ل ‌ه ته‌رمه‌كه‌م دروست ده‌كه‌ن»‪.‬‬ ‫گوڵسورخی‌ له‌ درێژه‌ ‌‬ ‫ی به‌رگریه‌كه‌یدا ك ‌ه‬ ‫ی له‌ پێش راپه‌ڕین ‌‬ ‫ل ‌ه كاتی‌ باڵوبوونه‌وه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئێران و دوا ‌‬ ‫گه‌الن ‌‬ ‫ی راپه‌ڕینیش سانسۆر‬ ‫كرابوو‪ ،‬ده‌ڵێ‌‪ ...« :‬تاوانی‌ سیاس ‌‬ ‫ی ل ‌ه‬ ‫ئێراندا ئه‌مه‌یه‌‪ .‬زیندانه‌كانی‌ ئێران پڕن‬ ‫له‌ الوان و مێرمندااڵنێك ك ‌ه به‌ تاوان ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌ندێشه‌ كردن و بیركردنه‌و‌ه و كتێب‬

‫خوێندنه‌وه‌‪ ،‬ده‌ستبه‌سه‌ر و ئه‌شكه‌نج ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی به‌رپرس ‌‬ ‫ی ده‌كرێن‪ .‬جه‌ناب ‌‬ ‫و زیندان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئێو‌ه ره‌وانه‌ ‌‬ ‫دادگا! هه‌ر ئه‌م دادگایانه‌ ‌‬ ‫ێ ده‌چن ‌ه‬ ‫زیندانیان ده‌كات‪ .‬ئه‌وان ‌ه كات ‌‬ ‫زیندان و ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‪ ،‬ئیتر كتێب وه‌ال‬ ‫ده‌نێن و موسه‌لسه‌ل به‌ ده‌سته‌و‌ه ده‌گرن‪.‬‬ ‫له‌ ئێراندا مرۆڤه‌كان به‌بۆنه‌ ‌‬ ‫ی خاوه‌ن بیر‬ ‫و ئه‌ندێش ‌ه بوونه‌وه‌ دادگایی‌ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫به‌وجۆر‌ه ك ‌ه وتم من ل ‌ه گه‌له‌كه‌م جیا نیم‪،‬‬ ‫به‌اڵم نموونه‌ راستگۆیه‌كه‌یم‪ .‬ئه‌م چه‌شن ‌ه‬ ‫هه‌ڵس‌وكه‌وت ‌ه له‌گ ‌هڵ‌ الوێكدا‪ ،‬كه‌سێك‬ ‫ی‬ ‫ك ‌ه ئه‌ندێش ‌ه ده‌كا‪ ،‬وه‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ ‌‬ ‫ئه‌نگیزاسیۆن و پشكنینه‌ باوه‌ڕیه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫سه‌ده‌كان ‌‬ ‫ی ناوه‌ڕاسته‌«‪.‬‬ ‫ی دیك ‌ه له‌ قسه‌كانیدا‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ جێگایه‌ك ‌‬ ‫ده‌ڵێ‌‪:‬‬ ‫«ئێم ‌ه له‌ ئێراندا له‌گ ‌هڵ‌ تیرۆر ‌‬ ‫ی‬ ‫بیروباوه‌ڕه‌كاندا به‌ره‌وڕووین‪ .‬له‌ ئێراندا‬ ‫ته‌نانه‌ت ب ‌ه زمان ‌ه پرشنگدار و روو ل ‌ه‬ ‫ی گه‌له‌كانمان و له‌وان ‌ه گه‌الن ‌‬ ‫گه‌شه‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫به‌لووچ‪ ،‬تورك و كورد رێگا ‌‬ ‫ی نووسین و‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ نادرێت»‪.‬‬ ‫ی ‪‌ 1352‬‬ ‫ی رێبه‌ندان ‌‬ ‫سه‌ره‌نجام ل ‌ه ‪‌ 29‬‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی دادگای ‌‬ ‫هه‌تاویدا و له‌كاتێكدا ك ‌ه پرۆسه‌ ‌‬ ‫كردن ‌‬ ‫ی خه‌سره‌و گوڵسورخی‌ و كه‌رامه‌ت‬ ‫دانشیان‪ ،‬بنه‌ما له‌رزۆكه‌كانی‌ ده‌سه‌اڵت ‌‬ ‫ی‬ ‫ره‌ش ‌‬ ‫ی پاشایه‌تی‌ زۆرتر ل ‌ه جاران هێنابوو‌ه‬ ‫له‌رزه‌‪ ،‬شاعیر ‌‬ ‫ی گه‌ل و نیشتمان ب ‌ه‬ ‫ی گه‌اڵڵه‌ی‌ ب ‌ه‬ ‫ی ل ‌ه داڕشتن ‌‬ ‫تاوانی‌ به‌شدار ‌‬ ‫ی ره‌زا په‌هله‌و ‌‬ ‫بارمت ‌ه گرتن ‌‬ ‫ی و له‌راستیدا‬ ‫ی و‬ ‫ی ل ‌ه باوه‌ڕه‌كان ‌‬ ‫ی به‌رگر ‌‬ ‫ته‌نیا به‌هۆ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌ژار و ژیان دۆڕاو ‌‬ ‫خۆشه‌ویستی‌ خه‌ڵك ‌‬ ‫نیشتمانه‌كه‌ی‌‪ ،‬له‌ گۆڕه‌پان ‌‬ ‫ی چیتگه‌ر‬ ‫له‌گ ‌ه ‌ڵ هاوخه‌باته‌كه‌ی‌‪ ،‬كه‌رامه‌ت دانشیان‬ ‫ئیعدام كران‪.‬‬ ‫ی ل ‌ه وه‌سیه‌تنامه‌كه‌یدا‬ ‫خه‌سره‌و گوڵسورخ ‌‬ ‫نووسیویه‌تی‌‪:‬‬ ‫«من فیداییه‌ك ‌‬ ‫ی گه‌لی‌ ئێرانم و ناسنامه‌كه‌م‬ ‫ی دیك ‌ه نیه‌‪.‬‬ ‫بێجگ ‌ه عه‌شق ب ‌ه خه‌ڵك هیچ ‌‬ ‫ی خۆم پێشكه‌ش ب ‌ه جه‌ماوه‌ر ‌‬ ‫من خوێن ‌‬ ‫ی‬ ‫برسی‌ و پێخاوسی‌ ئێران ده‌كه‌م و ئێو‌ه‬ ‫ی گه‌ل ‌‬ ‫ی فاشیسته‌كان ك ‌ه رۆڵه‌كان ‌‬ ‫ئه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ئێران ب ‌ه بێ‌ هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك به‌ره‌و‬ ‫ێ ده‌كه‌ن‪ .‬ئیمانتان ب ‌‬ ‫كوشتنگه‌كان به‌ڕ ‌‬ ‫ێ‬ ‫ی‬ ‫ی ئێران تۆڵه‌ی‌ خوێن ‌‬ ‫ك ‌ه گه‌لی‌ چه‌وساوه‌ ‌‬ ‫رۆڵه‌كانیان ده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬ل ‌ه هه‌ر دڵۆچ ‌ه‬ ‫ی ئێم ‌ه سه‌دان فیدای ‌‬ ‫خوێن ‌‬ ‫ی هه‌ڵده‌ستێته‌و‌ه‬ ‫و رۆژێ‌ دڵتان ده‌قه‌ڵشێنێ‌‪ .‬ئێوه‌ ئیمانتان‬ ‫ێ ك ‌ه حكوومه‌ت ‌‬ ‫ب‌‬ ‫ی نایاسایی‌ ئێران ك ‌ه‬ ‫ی ره‌شدا ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ی گه‌الوێژ ‌‬ ‫ل ‌ه ‪‌ 28‬‬ ‫ئه‌مریكاو‌ه به‌سه‌ر گه‌ل ‌‬ ‫ی ئێراندا سه‌پا‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫سه‌ره‌مه‌رگدایه‌ و دێر یا زوو ب ‌ه شۆڕش ‌‬ ‫ی‬ ‫ی سته‌ملێكراو ‌‬ ‫ی جه‌ماوه‌ر ‌‬ ‫سه‌ركه‌وتووانه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ئێران ده‌ڕووخێ‌‪.‬‬

‫ئارێز‬

‫ئێوارانی غەریبی‬ ‫من کچی ئێوارانی غەریبیم و‬

‫دێوە ڕەشەکان‪...‬‬

‫دەستەکانم بۆنی گوڵە گەزیزەیەکی بەهارانی لێدێت‪....‬‬

‫ئەو دێوانەی ڕێگەی ژینم لێ ون ئەکەن‪...‬‬

‫چاوەکانیشم لە نێو یادگارییە بە جێماوەکان و‬

‫کچ بوونم لێ ئەسێننەوە‪..‬‬

‫ئاواتە بەدی نەهاتووەکانا سەما ئەکات‪...‬‬ ‫ئەمەوێت باران بم بەسەر سنگی پەنجەرە ترساوەکانا بخشێم و‬ ‫تێکەڵ بە هەناسەیان بم‪...‬‬

‫شیعرێ‌ بۆ زام‬ ‫ئه‌م ره‌نگ ‌ه سوور ‌ه‬ ‫هیچ كات له‌ ده‌رد‬ ‫نه‌دواوه‌‪....‬‬ ‫له‌ نێو ئاوردا ده‌ژیت و‬ ‫ترس له‌گه‌ڵیا‬ ‫ێ نیه‌‪...‬‬ ‫هێزی‌ به‌رامبه‌رك ‌‬ ‫بێده‌نگ دانیشتو ‌ه چاوه‌ڕێ‌‪،‬‬ ‫زام و گولل ‌ه ده‌پارێزێ‌‬ ‫تا ئه‌و رۆژه‌ی‌‬ ‫ل ‌ه زام ‌ه ترسێنه‌ره‌ك ‌هی‌‬ ‫ئااڵ هه‌ڵدات‪.‬‬ ‫***‬ ‫ئه‌م ره‌نگ ‌ه سووره‌‬ ‫بێده‌نگ دانیشتوو ‌ه چاوه‌ڕێ‌‬ ‫ی په‌یكه‌ر ‌‬ ‫سه‌راسه‌ر ‌‬ ‫ی من‪،‬‬ ‫نیشتمانه‌‪...‬‬

‫موالقاتی‌‬ ‫هات‪.‬‬ ‫كه‌له‌بچ ‌ه به‌ ده‌ستیه‌و ‌ه بوو‬ ‫ل ‌ه پشت ‌‬ ‫ی میله‌كانه‌وه‌‪.‬‬ ‫ی ده‌سته‌كانم ‌‬ ‫رووت ‌‬ ‫ی نه‌دی‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم‬ ‫ی‬ ‫ی هه‌ژانی‌ نێوچاوانم ‌‬ ‫ێ سه‌یر ‌‬ ‫سات ‌‬ ‫كرد‬ ‫ی نه‌گوت‪.‬‬ ‫هیچ ‌‬ ‫چوو‪.‬‬ ‫ئێستاكه‌‪ ،‬تارماییه‌كان له‌ نێ‪ ,‬هه‌ر‬ ‫رێگادا ده‌خشێن‬ ‫هه‌تاو ل ‌ه پشت پێڵووه‌كانما ئیعدام‬ ‫ده‌كرێ‌‪...‬‬

‫م‬ ‫حەمەد‬

‫ی‬

‫لە خەونە کچێنیەکانمدا ئەبنە ڕەنگی ڕەش و‬ ‫ترووسکەی هیوام بزر ئەکەن‪...‬‬ ‫ڕەنگی ڕەش‪...‬‬

‫بێدەنگیەکان بشكێنم و ببمە کچی با‪..‬‬

‫ئەو ڕەنگەی سێبەر بەسەر جوانی هەتاوا ئەکێشێ‪...‬‬

‫دەمێکە زامەکانی کچ بوونم لەکۆڵ ناوەو‬

‫ئەمەوێت لەمەو بەدوا پرچی ژینم لەبەر ئاوێنەی بڕواکانما دابێنم‪...‬‬

‫ڕێگە ناهەموارەکانی ژیان بەرۆکم پێ ئەگرن‪...‬‬

‫دێوە ڕەشەکانیش لە خەیاڵە ئاڵۆزکاوەکانی ئەمڕۆو دوێنێم وەدەر بێنم‪..‬‬

‫زۆر دەمێکە ئەسیری بڕیاری دێوە ڕەشەکانم‪...‬‬

‫ڕەنگی ڕەشیش وەگۆڕ نێم و هەنگاو بۆ ڕووناکی بنێم‪...‬‬

‫ئابوریی‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪11‬‬

‫به‌ڵێن ‌ه درۆكانی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد بۆ نه‌هێشتنی بێكاریی‬ ‫ئا‪ :‬دوارۆژ‬

‫بێكاریی یه‌كێك له‌گرنگترین كێش ‌ه‬ ‫ئابورییه‌كانی ئێران‌و پالنه‌كانی ده‌وڵه‌ت‬ ‫بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌ی ‌ه تا ئێستا‬ ‫بێسوود بووه‌‪.‬‬ ‫ناوه‌ندی ئاماری ئێران رێژه‌ی بێكاریی‬ ‫هاوینی ئه‌مساڵی ب ‌ه ‪ %11.1‬راگه‌یاندوه‌‌و‬ ‫ده‌نوسێت ك ‌ه ژماره‌ی بێكارانی ئێران‬ ‫ل ‌ه هاویندا زیاتر ل ‌ه دوو ملیۆن‌و ‪590‬‬ ‫هه‌زار كه‌س بوون‪ .‬به‌پێی ئه‌و راپۆرته‌ی‬ ‫ناوه‌ندی ئاماری ئێران له‌و ماوه‌یه‌دا نرخی‬ ‫بێكاری له‌نێو الوانی ته‌مه‌ن ‪ 15‬بۆ ‪29‬‬ ‫ساڵ ‪ %22.5‬واته‌ دوو به‌رابه‌ری نرخی‬ ‫بێكاری بووه‌‪.‬‬ ‫ده‌وڵه‌تی مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد‬ ‫بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كات ك ‌ه ساڵی رابردوو‬ ‫ملیۆنێك‌و شه‌شسه‌د هه‌زار هه‌لی كاری‬ ‫فه‌راهه‌م كردوه‌‌و به‌نیاز له‌م ساڵیشدا ‪2‬‬ ‫ملیۆن‌و نیو هه‌لیكار دابین بكات‪ .‬ئه‌مه‌ش‬ ‫له‌حاڵێكدایه‌ كه‌ پێش له‌مه‌‌و له‌باشترین‬ ‫هه‌لومه‌رجدا وات ‌ه به‌ گه‌شه‌ی ئابوری زیاتر‬ ‫ل ‌ه ‪ ،%6‬ده‌وڵه‌تی به‌سه‌ختی ده‌یتوانی‬ ‫‪ 700‬هه‌زار هه‌لی كار دروست بكات‌و‬ ‫ره‌خنه‌گرانی پێیانوای ‌ه به‌له‌به‌رچاوگرتنی‬ ‫دابه‌زینی زۆری گه‌شه‌ی ئابوری له‌ئێران‬ ‫دابینكردنی ئه‌و ژماره‌ی له‌هه‌لی كار‬ ‫مومكین نیه‌‌و ئاماره‌كانی ده‌وڵه‌ت‬ ‫ناراستن‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ‌ه ده‌وڵه‌ت ده‌ڵێت ساڵی‬ ‫رابردوو ملیۆنێك‌و شه‌شسه‌د هه‌زار هه‌لی‬ ‫كاری دروستكردوه‌‪ ،‬به‌اڵم راپۆرته‌كه‌ی‬ ‫ناوه‌ندی ئاماری ئێران نیشانی ده‌دت‬ ‫ك ‌ه له‌كاتی هاتنه‌سه‌ر كاری مه‌حمودی‬ ‫ئه‌حمه‌دی نژاد له‌ساڵ ‪ 1384‬تا ئێستا‪،‬‬ ‫زۆرترین رێژی بێكاریی له‌ساڵی رابردوودا‬ ‫بووه‌‪.‬‬ ‫له‌سێ ساڵی رابردوودا بانكی ناوه‌ندی‌و‬ ‫ناوه‌ندی ئاماری ئێران راپۆرتی پێوه‌ر‌ه‬ ‫ئابورییه‌كانی وه‌ك گه‌شه‌ی ئابوری‌و ئاستی‬ ‫باڵونه‌كردوه‌ته‌وه‌‌و‬ ‫سه‌رمایه‌گوزارییان‬ ‫له‌نه‌بوونی ئه‌م راپۆرت ‌ه ره‌سمییانه‌شدا‪،‬‬ ‫ژماره‌یه‌ك له‌ شاره‌زایان ب ‌ه پشتبه‌ستن ب ‌ه‬ ‫راپۆرته‌كانی سندوقی نێوده‌وڵه‌تی دراو‬ ‫ده‌ڵێن ك ‌ه پرۆسه‌ی نرخی گه‌شه‌ی ئابوری‬ ‫له‌سێ ساڵی رابردوو به‌ توندی دابه‌زینی‬ ‫به‌خۆیه‌و‌ه دیوه‌‌و به‌هاتنه‌خواره‌وه‌ی نرخی‬ ‫گه‌شه‌ی ئابوری‪ ،‬سروشتیی ‌ه كه‌ ده‌بێت‬ ‫نرخی بێكاری به‌ره‌وژوور هه‌ڵكشێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫شاره‌زایان ‌ه پێیانوایه‌ ك ‌ه ئابوری ئێران‬ ‫له‌چه‌ند ساڵی رابردوودا ل ‌ه بارودۆخی‬

‫پاشماوە لە الپەڕە‪١٠‬‬ ‫گرووپه سونه‌تی‌یه‌کان‌و گرووپه ده‌ستە‬ ‫ڕاست‌یه‌کاندا دابه‌شبوون؛ پێویسته بوترێت‬ ‫هۆکارێکی ئه‌م دابه‌شکاری‌یه‪ ،‬ئاڵۆزی‌یه‌‬ ‫دا‌پۆشراوەکانی نێوان ئه‌حمه‌دی نه‌ژادو‬ ‫مه‌جلیسه‪ .‬له الیه‌کی تره‌وه ئه‌حمه‌دی‬ ‫نه‌ژادیش به‌شێکی زۆر له هێزی خۆی‬ ‫له ده‌ستداوه‌و له کاتێکدا له حاڵه‌تی‬ ‫به‌‌هێزتربووندا بوو‪ ،‬کۆمه‌ڵێک له الیه‌نگرانی‬ ‫لێ جیابووه‌وه که له الیه‌ن میسباح یه‌زدی‪،‬‬ ‫که‌سایه‌تی نزیک به الریجانی به‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫مه‌جلیس له ژێرناوی به‌ره‌ی ڕاوه‌ستان(جبهه‬ ‫پایداری)دا پشتیوانییان لێده‌کرێت‪ .‬کۆی‬ ‫ئه‌و گۆڕانکارییانه‪ ،‬له ئاکامدا سیاسه‌تی‬ ‫ده‌ره‌کی کۆماری ئیسالمیی زۆر الواز‬ ‫کردووه‌و دوایین مه‌یدانی ده‌ستێوه‌ردان‌و‬ ‫تێکدانی ئه‌م ڕژێمه‪ ،‬ئه‌مڕۆی سووریه‌و‬ ‫عیراق ده‌گرێته‌وه که ئه‌و ڕۆڵه‌ش پێناچێت‬ ‫بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر درێژه بکێشێت‪.‬‬ ‫له‌حاڵێکدا که دیکتاتۆری‌و ناشه‌فافیه‌ت‪،‬‬ ‫دزینی سامانی گشتی‌‌و به هه‌ده‌ردانی‬ ‫کات‌و وزه‌ی الوی کۆمه‌ڵگای ئێران‪،‬‬ ‫به لێکدانه‌وه کوشنده‌و ڕۆژله‌دوای‬ ‫ڕۆژه‌کانی کۆی پێکهاته‌ی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئه‌م دیارده‌یەی کردووه‌ته‬ ‫مه‌ترسییه‌کی نێوده‌وڵه‌تیش‪ ،‬باسکردن له‬ ‫سه‌ر ناره‌زایه‌تی ده‌ربڕین له مه‌جلیسی‬

‫بانكی ناوه‌ندی كۆماری ئیسالمی ئێران‬

‫وه‌ستاندایه‌‌و چه‌ندین بابه‌تی وه‌ك ئاستی‬ ‫بااڵی قه‌رزه‌ دواكه‌وتووه‌كان‌و چه‌ك ‌ه‬ ‫گه‌ڕاوه‌كانی بانكه‌كان بوونی ئه‌م دۆخ ‌ه‬ ‫پشتڕاست ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌بڕوای شاره‌زایانی ئابوری‪ ،‬كاتێك‬ ‫ده‌ورانی گه‌شه‌ی ئابوری سه‌رو ‪%6‬‬ ‫له‌ماوه‌ی چوار ساڵدا ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی‬ ‫نژاد به‌ سه‌ختی توانیویه‌تی دو ملیۆن‌و‬ ‫نیو هه‌لی كاردروستبكات‪ ،‬چۆن ده‌كرێت‬ ‫باوه‌ڕ به‌وه‌بكرێت ك ‌ه به‌هیچ روودانی‬ ‫هیچ رووداوێكی گرنگ له‌بواری ئابوری‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌ت بتوانێت له‌ساڵێكدا هه‌ر ئه‌م‬ ‫ژماره‌ هه‌لی كار‌ه دروست بكات‪.‬‬ ‫به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ناوه‌ندی ئاماری‬

‫شۆرای ئیسالمی نه‌ته‌نیا هیج ڕۆڵێکی‬ ‫نابێت‪ ،‬به‌ڵکوو مه‌شقێکی ناسه‌رکه‌وتووی‬ ‫سیاسیشه‪ ،‬که هه‌رچه‌ند دڵسۆزانه‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به دڵنیاییه‌وه بێ ئاکامیشه‪ .‬له یاسا‬ ‫گشتیی‌و نه‌ریته کتوپڕه‌کانی مه‌جلیسی‬ ‫شۆرای ئیسالمی‪ ،‬ئه‌مساڵ شتێکی تر بوو‬ ‫که ئه‌ویش دواخستنی هه‌ڵبژاردنی شۆرای‬ ‫شارو الدێکان بۆ ماوه‌ی دووساڵ به بێ‬ ‫هۆکار‪ ،...‬تا له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک‬ ‫کۆماریدا له‌یه‌ک کاتدا به‌ڕێوه بچن‪.‬‬ ‫له ئاستی قه‌یرانی ئابووریدا‪ ،‬دوایین‬ ‫شه‌پۆلی گه‌مارۆکان که له سه‌ره‌تای‬ ‫ئه‌مساڵی زایینی‌یه‌وه ده‌ستیپێکرد‪،‬‬ ‫زیاترین گوشار بۆ سه‌ر بازاڕی نه‌وتی‬ ‫ئێران هاتووه‌و نرخی دراوی تمه‌نیش‬ ‫زیاترین دابه‌زینی به‌رامبه‌ر به دۆالر به‬ ‫خۆوه بینیوه‪ .‬هه‌رچه‌ند ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژادو‬ ‫الیه‌نگرانی هه‌ر له‌و ماوه‌شدا ڕایانگه‌یاندووه‬ ‫گه‌مارۆکان هیچ کاریگه‌ری‌یه‌کیان له سه‌ر‬ ‫ئابووری ئێران نابێت‪ ،‬به‌اڵم دواکه‌وتنی‬ ‫پێشنیاری بوودجه‌ی ‪ ١٣٩١‬به مه‌جلیس‬ ‫له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه باس له کاریگه‌ربوونی‬ ‫ئابڵۆقه‌کان ده‌کات؛ تاشوێنێک که له‌م‬ ‫پێوه‌نده‌دا نوێنه‌ری ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژاد له‬ ‫مه‌جلیس‪ ،‬ڕووله نوێنه‌ران ڕایگه‌یاندووه‪:‬‬ ‫نووسینی بوودجه کارێکی ئاسان نییه‪،‬‬ ‫گوشار مه‌خه‌نه سه‌ر ده‌وڵه‌ت‪.‬‬ ‫باسی پێشکه‌شنه‌کردنی بوودجه‌ی ساڵی‬

‫ئێران پاش ساڵ‌و نیوێك بێده‌نگی‬ ‫رێژه‌ی بێكاری ل ‌ه وه‌زی هاوینی ئه‌مساڵ‬ ‫ب ‌ه ‪ 11.1‬راگه‌یاندوه‌‪ ،‬به‌اڵم شكاندنی‬ ‫ئه‌م بێده‌نگییه‌ش چه‌ندین ناڕه‌زایی‬ ‫به‌دوای خۆیدا هێنا‪ .‬ئێستا زۆرێك ل ‌ه‬ ‫شاره‌زایانی ئابوری له‌سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن‬ ‫ك ‌ه نرخی بێكاریی ‪ ،%11.1‬ناڕاسته‌‌و ئه‌و‬ ‫ئامارانه‌ده‌ستكاری كراون‪.‬‬ ‫دوا راپۆرته‌كه‌ی ناوه‌ندی ئاماری ئێران‬ ‫له‌سه‌رنرخی بێكاری له‌كاتێكدا باڵوكرایه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه له‌نێوان ئه‌و ئاماره‌‌و ئه‌و نرخانه‌ی‬ ‫پێشتر له‌ راپۆرت ‌ه فه‌رمییه‌كاندا له‌سااڵنی‬ ‫رابردوو باڵوكرابوونه‌و‌ه جیاوازییه‌كی‬ ‫به‌رچاوی هه‌یه‌‪ .‬بۆ نمونه‌ سه‌ره‌ڕایئه‌وه‌ی‬

‫نرخی بێكاری له‌به‌هاری ساڵی ‪ 89‬به‌ پێی‬ ‫راپۆرته‌كان ‪ %14.6‬راگه‌یه‌نرابوو‪ ،‬كه‌چی‬ ‫ناوه‌ندی ئاماری ئێران له‌ دوا راپۆرتی‬ ‫خۆیدا رێژه‌ی ‪%13.5‬ی راگه‌یاندبوو‪.‬‬ ‫له‌سێ ساڵی رابردوودا بانكی ناوه‌ندی‌و‬ ‫ناوه‌ندی ئاماری ئێران‪ ،‬راپۆرتی پێوه‌ر‌ه‬ ‫ئابوریه‌كانی وه‌ك گه‌شه‌ی ئابوری‌و ئاستی‬ ‫باڵونه‌كردوه‌ته‌وه‌‌و‬ ‫سه‌رمایه‌گوزارییان‬ ‫ناوه‌ندی توێژینه‌وه‌كانیش ده‌ڵێت كه‌هه‌ر‬ ‫ئه‌م هۆكاره‌ش بوه‌ت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫به‌شێك له‌به‌رپرسانی ده‌وڵه‌تی ئێران ب ‌ه‬ ‫خستنه‌ڕووی ژمار‌ه به‌ بێ سه‌رچاوه‌ی‬ ‫ره‌سمی‪ ،‬باردودۆخی ئێستا سه‌ركه‌وتوو‬ ‫نیشان بده‌ن‪.‬‬

‫راپۆرته‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ ژماره‌ی‬ ‫بێكاران له‌ئێرانێك ك ‌ه نزیك ‌ه ‪%70‬ی‬ ‫دانیشتوانه‌كه‌ی كه‌سانی ته‌مه‌ن ژێر ‪35‬‬ ‫ساڵن ل ‌ه ‪ 2‬ملیۆن‌و ‪ 700‬هه‌زار كه‌س‬ ‫زیاتره‌‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ له‌ماوه‌ی رابردوودا‬ ‫مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد بۆ چه‌ندمین‬ ‫جار باس له‌ ریشه‌كێشكردنی بێكاری تا‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ 91‬ده‌كات‪ ،‬ناوبراو سه‌ره‌تای‬ ‫ئه‌مساڵ به‌ڵێنی ئه‌وه‌ی ب ‌ه خه‌ڵكی ئێران‬ ‫دابوو ك ‌ه له‌ساڵی ‪ ،1390‬نزیك ‌ه ‪ 2‬ملیۆن‌و‬ ‫‪ 500‬هزار هه‌لی كار دروست ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وا ساڵ له‌كۆتایی نزیك بووه‌ته‌وه‌‌و تا‬ ‫ئێستاش هیچ هه‌واڵێك له‌مباره‌و‌ه به‌گوێی‬ ‫كه‌س نه‌گه‌یشتووه‌‪.‬‬

‫قۆناغه‪ ،‬وه‌ک باڵی خامنه‌یی ده‌ڵێ‬ ‫ئاماژه‌یه به هه‌ره‌سی هه‌ڵبژاردنی داهاتووی‬ ‫مه‌جلیس له ناوخۆی ڕژێمدا‪ ،‬که دوور نییه‬ ‫ئاسه‌واره‌کانی دزه نه‌کاته سه‌رجاده‌و ناو‬ ‫هه‌موو داموده‌زگاکانی حکوومه‌ت‪.‬‬

‫داهاتوو تا ئێستا به مه‌جلیس‪ ،‬هێشتا مه‌جلیسی ئیسالمیی ئێران‪ ،‬له کاتێکدا‬ ‫نه‌بووه‌ته بابه‌تێکی جیدی کێشمه‌کێشی که پێویستی به ڕێکه‌وتن‌و هێڵبه‌ندی‌یه‌کی‬ ‫نێوان ده‌وڵه‌تی ئوسووڵییه‌کان‪ ،‬به‌اڵم سیاسی نێو پێکهاته‌کانه‪ ،‬که هیچ پێگه‌یه‌ک‬ ‫دابه‌زاندنی نرخی زێڕو دراو‪ ،‬له بازاڕی بۆ ڕیفۆرمیسته‌کان دانه‌نراوه‪ ،‬ئه‌مه له‬ ‫ئێران ته‌نیا هۆکاره بۆ ده‌رچوونێکی کاتی حاڵێکدایه که ئیساڵحخوازه‌کان پێشتر‬ ‫له ژێرباری گوشاری ئابڵۆقه ئابووری‌یه‌کان‌و نزمترین ئاستی داخوازییه‌کانیان له به‌رچاو‬ ‫سازشی مه‌سڵه‌حه‌تیی نێوان خامنه‌یی‌و گرتبوو‪ ،‬به‌اڵم پێشوه‌خت وه‌رنه‌گیران‪ .‬له‌‬ ‫ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژاد هه‌ر به‌و هۆیه‌وه‌یه؛ سازشێک ئێستادا که زۆربه‌ی ناوه‌نده‌کانی ده‌سه‌اڵت‌ ژێده‌ر‪:‬‬ ‫که ئامانجی گرنگ‌و ئێستای‪ ،‬به‌ڕێوه‌بردنی له جیهان له سه‌ر دوایین بڕیاری ئابڵۆقه‌ی‬ ‫هه‌ڵبژاردنی خولی نۆیه‌می مه‌جلیسه‪ ،‬به هه‌ر بانکی ناوه‌ندیی ئێران ڕێکه‌وتوون‪ ،‬کۆماری‬ ‫‪http://www.bbc.co.uk/‬‬ ‫نرخێک که بووبێت‪ .‬پێده‌چێت له ئه‌گه‌ری ئیسالمی ده‌نگۆی ئه‌وه‌ی له مه‌جلیس باڵو‬ ‫‪_l10_110804/08/2011/persian/iran‬‬ ‫سه‌ختتربوونی گوشاره ئابووری‌یه‌کان کردۆتەوە که ده‌یه‌وێت ‹بوودجه‌ی سێبه‌ر› ‪conservatives_formation_barzin.‬‬ ‫بۆ سه‌ر کۆماری ئیسالمیی ئێران‌‪ ،‬به (بوودجه‌یه‌ک بۆ به‌رەوڕوو بوونه‌وه‌ی‬ ‫‪shtml‬‬ ‫ناسینێک که ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژادو پێکهاته‌ی قه‌یران) په‌سه‌ند بکات‪ ،‬له حاڵێکدا‬ ‫‪http://www.bbc.co.uk/persian/‬‬ ‫ئوسووڵییه‌کانی تری مه‌جلیس له ماوه‌ی کێشه‌ی جیدی له نێوان مه‌جلیس‌و ده‌وڵه‌ت‬ ‫‪kurds__l25_111213/12/2011/iran‬‬ ‫چوار ساڵی ڕابردوو له خۆیان نیشانیاندا له سه‌ر پیشکه‌شنه‌کردنی بوودجه‌ی‬ ‫‪iran_parliament.shtml‬‬ ‫_ به تایبه‌ت له دوایین هه‌ڵوێست به‌رامبه‌ر ساڵی داهاتوو تا ئیستا به مه‌جلیس له‬ ‫‪http://www.bbc.co.uk/persian/‬‬ ‫داگیرکردنی باڵیۆزخانه‌ی بریتانیا‪ ،‬نه‌ته‌نیا ئارادایه‌؛ ئه‌وه ته‌نیا ده‌سپێشخه‌ری‌یه‌کی ‪ka_majlis-_111213/12/2011/business‬‬ ‫پاشه‌کشێیه‌ک له به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمی نه‌کات‪ ،‬دڵخۆشکه‌رانه‌یه له‌الیه‌ن مه‌جلیسه‌وه‪ .‬به‌و‬ ‫‪subsidy.shtml‬‬ ‫به‌لکوو ته‌نانه‌ت مه‌جلیس گەاڵڵەیەکی کتوپڕ حاڵه‌وه پێکدادانه‌کانی نێوان مه‌جلیس‌و‬ ‫‪http://www.radiofarda.com/‬‬ ‫په‌سه‌ند بکات که هه‌ڵبژاردن دوابخات‪ ،‬له ڕژێمیش ناوبه‌ناو درێژه‌ی هه‌یه‌و له‬ ‫‪iran_nuclear__content/f2‬‬ ‫دوایین هه‌ڵوێستدا‪ ،‬مه‌جلیس ڕاپۆرتی‬ ‫ئه‌گه‌ری پێویست بووندا‪.‬‬ ‫_‪sanctions_economy_oil‬‬ ‫ناسنامه‌ی کاردانه‌وه‌کانی کۆماری ئیسالمی پێشێلکاری‌یه‌کانی ده‌وڵه‌تی له‌سه‌ر البردنی‬ ‫_‪budget_shadow_ahmadinejad‬‬ ‫به قۆناغه پڕقه‌یرانه‌کانی ته‌مه‌نی‪ ،‬باس یارانه‌کان پێشکه‌ش کردووه که ئه‌وپه‌ڕی‬ ‫‪html.24420583/no_effects‬‬ ‫له تاکتیکێک ده‌کات که تا ڕاده‌یه‌ک گه‌نده‌ڵی ئیداریی‌و هاوکات ئابووریی‬ ‫‪http://www.bbc.co.uk/persian/‬‬ ‫توانیویه‌تی گه‌ره‌نتی‌یه‌کی نێوده‌وڵه‌تی بێت ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژاده له به‌رنامه‌ی ‪ka_majlis-_111213/12/2011/business‬‬ ‫بۆی‪ ،‬ئه‌ویش ده‌ستپێشخه‌ری‌یه له خراپترین تایبه‌تی له‌و بواره‪ .‬دانبه‌خۆدانه‌نانی‬ ‫‪subsidy.shtml‬‬ ‫قۆناغه‌کاندا‪ .‬هه‌ڵبژاردنی داهاتووی مه‌جلیس به‌رامبه‌ر ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژاد له‌م‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٤‬ساڵی چوارەم‪201١/١٢/١٧ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫به‌هاری عه‌ره‌بی‬

‫کاوە کەریمی‬ ‫‪East.medya@gmail.com‬‬

‫به‌هاری عه‌ره‌بي (الربیع العربی) بڕگه‌یه‌کی‬ ‫هه‌ره‌دیارو چاره‌نووسسازی مێژووی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته که له ئێستادا‬ ‫له چه‌ند ڕوویه‌که‌وه‪ ،‬گرنگی تایبه‌تي‬ ‫هه‌یه‌و ئه‌و گرنگی‌یانه‌ش هاوکات هۆکاری‬ ‫لێکدانه‌وه‌و باسکردنه له تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی‬ ‫ئه‌م دیارده‌یه‌‪ .‬به‌هاری عه‌ره‌بي که ناوێکی‬ ‫بنه‌ڕه‌تي بزووتنه‌وه‌یه‌کی نوێی ڕه‌سه‌نی‬ ‫عه‌ره‌بی‌یه‪ ،‬به شه‌پۆلی سێیه‌می دیموکراسی‬ ‫ت‬ ‫له ناوچه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ئه‌وترێ ‌‬ ‫که نزیکه‌ی ساڵێکه له کاردانه‌وه‌ی الوێکی‬ ‫توونسی به هه‌ژاری‌و بێکاری دەستی پێکردو‬ ‫به‌شێکی زۆر له واڵتانی دیکتاتۆری عه‌ره‌بی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی گرته‌وه‪ .‬ئه‌م شه‌پۆله‬ ‫له ناڕه‌زایی جه‌ماوه‌ری‌یە‪ ،‬تایبه‌تمه‌ندیی‬ ‫نوێ‌و ئه‌مڕۆیی‌ هه‌یه‌و به پێی نه‌ریتی‬ ‫بزووتنه‌وه جه‌ماوه‌ری‌یه‌کانی پێشوو ته‌نیا‬ ‫بریتی نییه له ڕه‌دکردنه‌وه‌ی ده‌ستێوه‌ردانی‬ ‫ده‌ره‌کی‪ ،‬به‌ڵکوو مۆدێلێکی نوێ بۆ ژیان‌و‬ ‫سیاسه‌ت ئه‌خاته ڕوو‪ .‬جیاوازی دیاری ئه‌م‬ ‫شه‌پۆله له‌گه‌ڵ شه‌پۆله‌کانی پێش خۆی‬ ‫له فه‌رهه‌نگ سازیدایه‪ .‬فه‌رهه‌نگێک که‬ ‫شه‌پۆلی سێیه‌می دیموکراسی ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاست جیاده‌کاته‌وه‪ ،‬پشت به‌ستنه به‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی‌یه لۆکاڵه‌کانی هه‌ریه‌که له‌‌و‬ ‫واڵته عه‌ره‌بیانه‌ی که شۆڕشی جه‌ماوه‌ریی‬ ‫نوێ‪ ،‬دوای به‌دوای خۆسووتاندنی هاواڵتی‬ ‫توونسی ‘محه‌مه‌د بووعه‌زیز’ له ‪١٨‬ی‬ ‫دیسامبری ساڵی پار‪ ،‬تێیاندا سه‌ری هه‌ڵدا‪.‬‬ ‫گرنگی لێکدانه‌وه‌که به‌ هۆی ئه‌و دوو‬ ‫فاکته‌ره سه‌ره‌کی‌یه‌‌وه‌یه‪ :‬یه‌که‌م ئه‌وه‌ی‬ ‫که ئایا به‌هاری عه‌ره‌بی تا ئه‌و ڕاده‌یه‬ ‫ناسنامه‌وگوتارێکی یه‌کگرتووی هه‌یه که‬ ‫بتوانێت هه‌ر یه‌که له‌و واڵته‌عه‌ره‌بیانه‌ی‬ ‫له یه‌ک ساڵی ڕابردوودا ناڕه‌زایی سیاسی‌و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی تێیاندا هاتۆته ئاراوه‪،‬‬ ‫به یه‌ک پێناسه‌ی سه‌ره‌کیی ئاراسته‬ ‫بکات‌و خواسته‌کانیان بۆ شۆڕشێکی‬ ‫ده‌ستکه‌وتمه‌ند پۆلێنبه‌ندی بکات‪ ،‬وه‌ک‬ ‫شه‌پۆلی ڕۆشنگه‌ری له سه‌ده‌ی ‪١٨‬ی‬ ‫ئورووپا _دیاره له چوارچێوه‌ی خۆیدا‪ ،‬یا‬ ‫ته‌نیا بریتی‌یه له سه‌رناوو و بیانوویه‌کی‬ ‫کۆمه‌ڵگە ژێرده‌سته‌کان بۆ ڕاپه‌ڕین؟‬ ‫ئه‌گه‌ر وایه‪ ،‬کام تایبه‌تمه‌ندي توونس و‬ ‫سوورییه گرێ ده‌دات به‌یه‌که‌وه؟ پاشان له‬ ‫یه‌که‌م ساڵیادی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌م شه‌پۆله‪،‬‬

‫ئاکامه‌کان تا چه‌ند باس له باشتربوونی‬ ‫بارودۆخی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌که‌ن؟‬ ‫پیده‌چێت گۆڕانکاري له سیسته‌می‬ ‫_بۆ‬ ‫حکوومه‌ته‌کاندا‬ ‫به‌ڕێوه‌بردن‌و‬ ‫نموونه له لیبی_ تا چه‌ند به‌خته‌وه‌ری‌و‬ ‫خۆشگوزه‌رانی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و کراوه‌تربوون‌و‬ ‫به‌رپرسایه‌تی له‌و سیسته‌می نوێدا‬ ‫بێنێته ئاراوه؟ هه‌رچه‌ند وه‌اڵمدانه‌وه به‌م‬ ‫پرسیارانه له‌وانه‌یه پشت به ئاکامه‌کان‬ ‫هێشتا کاتی نه‌هاتبێت‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر به‌و‬ ‫ڕاده‌یه‌ش نه‌ورووژاندنی ئه‌م پرسیارانه‬ ‫ده‌بێته هۆکاری چه‌ندباره بوونه‌وه‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵێک هه‌ڵه‌ی جیدی‌و کوشنده له‬ ‫ڕه‌وتی گۆڕانکاری‌یه‌کاندا‪ .‬جه‌وهه‌ره‌ی‬ ‫باسه‌که ئه‌وه‌یه که سه‌ربه‌خۆبوونی‬ ‫ئه‌و شۆڕشانه له ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫ناوه‌ندیترین ته‌وه‌ری لێکدانه‌وه‌یه‪ ،‬که وه‌ک‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کی کرده‌وه‌‌یی ئه‌وه‌مان پێ‬ ‫ئه‌ڵێت که هیچ به‌هایه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و‬ ‫سیاسی‪ ،‬له درێژه‌ی شه‌پۆلی سێیه‌می‬ ‫دیموکراسی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به بێ‬ ‫به‌شداریی کۆمه‌اڵن بڕیاری له سه‌ر نادرێت‪.‬‬ ‫به ئیسالمی سیاسیشه‌وه‪ ،‬که ئێسته وه‌ک‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک له الیه‌ن گرووپ‌و که‌سایه‌تی‌یه‬ ‫ئاکادێمیک‌و سێکۆالره‌کانه‌وه سه‌یری‬ ‫ده‌کرێت‪)١(.‬‬ ‫به مه‌به‌ستی گه‌یشتن به ده‌روازه‌یه‌ک‬ ‫که نه‌ته‌نیا واڵته عه‌ره‌بییه‌کان‌و عه‌ره‌به‬ ‫پێشکه‌وتنخوازه‌کان بتوانن له ڕێگه‌یه‌وه‬ ‫بچنه‌ ناو باسێکی ئاوه‌اڵو دیالۆگێکی‬ ‫به‌رده‌وام‌و فره‌چه‌شن‪ ،‬به‌ڵکوو ده‌شێ‬ ‫ده‌روازه‌‌یه‌ک بێت که هه‌موو ئایدیاو‬ ‫بیرو بۆچوونه جیاوازه‌کان بگه‌یه‌نێته‬ ‫سه‌کۆیه‌کی هه‌میشه‌یی که تێدا ڕێزگرتن‬ ‫له بنه‌ماکانی دیموکراسی‌و مافی مرۆڤ‬ ‫یاسایه‌کی هه‌میشه‌یی بێت‪ .‬ئه‌مه ئه‌و‬ ‫خاڵه‌یه که بنه‌مای ژیان‌و سیاسه‌تێکی‬ ‫به‌ڕۆژو ئه‌نفۆرماتیک داده‌مه‌زرێنێت‌و‬ ‫‘عه‌لی حه‌رب’ ناوی ده‌نێت‪ :‬له ده‌قه‬ ‫پیرۆزه‌کانه‌وه بۆ کتێبه دیجیتاڵه‌کان‪)٢(.‬‬ ‫خاڵێک که شایانی ئاماژه‌یه‪ ،‬گۆرانکاری‌یه‬ ‫له شێوازی داخوازیه‌کانی ئیسالمی‌یه‌کان له‬ ‫واڵته عه‌ره‌بیه‌کان له یه‌ک ساڵی ڕابردوودا‪،‬‬ ‫که نیشانه‌ی جۆرێک له ڕۆشنگه‌ریی دره‌نگ‬ ‫وه‌خته له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‪ .‬حه‌رب‬ ‫پێی وایه‪...‘ ،‬سه‌ره‌نجامه‌کان هه‌رچی بن‪،‬‬ ‫گه‌ڕانه‌وه بۆ دواوه له گۆڕێدا نییه’‪)٣(،‬‬ ‫لێکدانه‌وه‌ی ئه‌م ئه‌ڵقه‌یه‪ ،‬جۆرێک له‬ ‫دڵنیایی له ناخی زۆربه‌ی ڕووناکبیره‬ ‫عه‌ره‌به‌کان له ئاست گۆڕانکاری‌یه‌کان‬ ‫ده‌رده‌خات که ئه‌ویش سێکۆالریزمێکی‬ ‫لۆکاڵی هێدی هێدی‌یه‪ .‬تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کی‬ ‫تری دیاری ئه‌م شۆڕشه شکاندنی‬ ‫تابۆکان‌و به‌سته‌ڵه‌کی هه‌ندێ له به‌ها‬ ‫قورسه کۆمه‌اڵیه‌تی‌یه‌کانه‪ ،‬که له شێوه‌ی‬ ‫ده‌رکه‌وتنی چه‌ند ژنی عه‌ره‌ب به ڕووتی‬ ‫له سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت هاته ئاراوه‪.‬‬ ‫ده‌کرێ خاڵی ته‌واوکه‌ری ئه‌و ده‌ستپێکردنه‬ ‫مێژوویه‌ک بێت که خۆڕووتکردنه‌وه‌ی‬ ‫چه‌ند ژنێک ته‌نیا سه‌ره‌تایه‌ک بێت بۆی‬ ‫که جیاوازی بنه‌ڕه‌تیی له‌گه‌ڵ سیسته‌می‬ ‫ڕۆژئاواو ڕۆشنگه‌ریی ئورووپایی هه‌یه که‬

‫لێکۆڵینەوە‬

‫تێیدا کڵێسه‌کان دژوارترین‌و خوێناویترین‬ ‫شه‌ڕه‌کانیان بۆ سڕینه‌وه‌ی یه‌کتر کرد‪.‬‬ ‫ته‌واوکه‌ری ئه‌و بۆچوونه‪ ،‬ڕۆحی تاکگه‌رایی‬ ‫خێزانیی ڕۆژهه‌اڵتی‌یه‌کان‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫عه‌ره‌به‌کانه له ئێستادا (=کاریگه‌ریی‬ ‫ئایین‪‘ :‬تذهیب’) که ڕاست به پێچه‌وانه‌ی‬ ‫سه‌ده‌ی ‪١٨‬ی ئورووپایه _ کۆمه‌ڵگای‬ ‫ئوررووپای ئه‌وکات به گشتی ڕۆحێکی‬ ‫کۆمه‌‌اڵیه‌تی هه‌بووه‌و تابۆکانیش له الیه‌ن‬ ‫یه‌که‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی (‪)community‬‬ ‫یه‌وه شکاون‪ ،‬به پێچه‌وانه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاست که به‌رده‌وام هه‌ست به پێویست‬ ‫بوونی تاکه‌که‌س‌و ته‌نانه‌ت کاریزما ده‌کرێت‬ ‫بۆ تابۆ شکاندن‪.‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کانی تری ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‬ ‫که واده‌کات شۆڕشێکی پێشڕه‌و به‬ ‫ی تازه‌وه بۆ‬ ‫کۆمه‌ڵێک ده‌سکه‌وتی مێژووی ‌‬ ‫ناوچه‌که‌و کۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بی بێته به‌رهه‌م‪،‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی هونه‌ری دانپێدانان(واته‬ ‫یه‌کتر قبووڵکردن)و خه‌بات به ڕێچکه‌ی‬ ‫مه‌ده‌نی‌و پێداگریی له‌سه‌ر هێزی شه‌قام‌و‬ ‫خۆ به‌دوورگرتنه له چه‌ک‌و شه‌ڕی گه‌رم‪،‬‬ ‫به تایبه‌ت دژایه‌تیکردنی چه‌کی کۆمه‌ڵکوژو‬ ‫وزه‌ی ئه‌تۆم به مه‌به‌ستی سه‌ربازیی‪)٤(.‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندیی یه‌کتر قبووڵکردن له‌و ڕووه‌وه‬ ‫گرنگی هه‌یه که له هه‌موو کۆمه‌ڵگاکان که‬ ‫به زۆری‌و به‌تایبه‌ت له بارودۆخی ئاسایی‬ ‫واڵته‌کاندا به دووره له کێشمه‌کێشه‬ ‫سیاسییه‌کان‪ ،‬به‌وحاڵه‌وه هه‌ستیارترین‬ ‫توێژیشه که له گۆڕانکاری‌یه‌کاندا‬ ‫به‌رپرسیارێتی مرۆیی ده‌که‌وێته‌ ئه‌ستۆو له‬ ‫کاتی نه‌بوونی ئازادیشدا خۆی به به‌رپرس‬ ‫ده‌زانێت‪ .‬به‌م لێکدانه‌وه‌یه‪ ،‬ڕووناکبیرانی‬ ‫عه‌ره‌ب دوابه‌دوای سه‌رهه‌ڵدانی به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بی له یه‌کساڵی ڕابردوودا‪ ،‬نه‌ر ‌م‬ ‫نیانی‌یەکی تایبه‌تیان نیشانداوه‌و توانای‬ ‫یه‌کتر قبووڵکردنیان زیاتر له جاران‬ ‫بووه‪ ،‬که ئه‌م ڕه‌فتاره پێشتر ڕۆخسارێکی‬ ‫ڕادیکاڵی پێوه دیار بووه‪ .‬ده‌رکه‌وته‌ی‬ ‫سه‌ره‌کیی ئه‌م گۆڕانکاری‌یه له ڕه‌فتاردا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ پاشه‌کشێی مزگه‌وت‌و‬ ‫که‌سایه‌تی‌یه ئایینیه‌کان له ده‌ستێوه‌ردان له‬ ‫بواری گشتی‌و ده‌وڵه‌تدا که پاشه‌کشێ‌یه‌کی‬ ‫گرنگه له مێژووی ئیسالمی سیاسی‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت له کۆمه‌ڵگا عه‌ره‌بی‌یه‌کاندا‪.‬‬ ‫بێگومان ده‌توانین بڵێین به‌هۆی خێرابوونی‬ ‫گۆڕانکاری‌یه‌که‪ ،‬ئیسالمی سیاسی‌و‬ ‫حیزبه‌کانی سه‌ر به‌و بیرۆکه‌یه‪ ،‬به بنکه‌ی‬ ‫ئه‌لئه‌زهه‌ریشه‌وه نه‌یانتوانی هیچ تاکتیک یا‬ ‫به‌دیلێکی سیاسی‌یان بۆ ئه‌م قۆناغه ببێت‌و‬ ‫به ناچار مۆدێلێک له دیموکراسی‌و پێکه‌وه‬ ‫‌ژیانیان له‌گه‌ڵ سێکۆالره‌کان هه‌ڵبژارد؛‬ ‫ئه‌وەش تا ئەو ڕادەیە بووه‌ته داخوازیی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی که ده‌توانین بڵێین ناوه‌رۆکی‬ ‫داخوازیی خودی الیه‌نگرانی ئیسالمیشی‬ ‫له چۆنایه‌تیدا تووشی گۆڕان کردووه‌و‬ ‫ئیسالمێکی نزیک له مۆدێلی تورکی‌یه‌ی لێ‬ ‫به‌رهه‌م هاتووه‪.‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کی دیاری تری به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بی‪ ،‬خۆگونجاندنه له‌گه‌ڵ داخوازییه‬ ‫جیهانیه‌کان له ئاست مه‌سه‌له‌ی ژینگه‪،‬‬ ‫مافی مرۆڤ‌و قه‌یرانی بێکاری‪ .‬له حاڵێکدا‬

‫له ئورووپا‪ ،‬چاالکی‌یه ژینگه‌ییه‌کان‬ ‫سیاسی‌و‬ ‫چاالکی‌یه‬ ‫شانبه‌شانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‌یه‌کان‪ ،‬وزه‌ی ڕێکخه‌ری‬ ‫کۆمه‌اڵن‌و الوانن‪ ،‬له واڵتانی عه‌ره‌بي‬ ‫ئه‌مڕۆیش پێداگري سه‌ره‌کي له سه‌ر‬ ‫گۆڕانکاري نه‌رم‌و به ڕێگه‌ی دانووستان‌و‬ ‫خۆپیشاندان ده‌کرێت‪ .‬لووتکه‌ی ئه‌م‬ ‫جه‌ماوه‌ری‌یه‪،‬‬ ‫سیاسي‬ ‫داواکاری‌یه‬ ‫قه‌ده‌غه‌کردنی به‌کارهێنانی وزه‌ی ئه‌تۆمه‬ ‫له الیه‌ن ده‌وڵه‌تانه‌وه‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ش ئه‌م‬ ‫وزه‌یه وه‌ک کاریگه‌رترین ڕێکخه‌ری الوانی‬ ‫ئه‌مڕۆی ‌کۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بی دوای چه‌ند‬ ‫مانگ له‌سه‌رکاربوونی سوپاساالره‌کان له‬ ‫سه‌ر حکومه‌تی تازه پێکهاتووی میسر‬ ‫ڕژانه‌وه سه‌ر شه‌قام‌و نزیکه‌ی ‪ ٥٠‬که‌سیش‬ ‫ل ‌ه ڕێگه‌ی چه‌سپاندنی ئه‌و داخوازییه‌دا‬ ‫کوژران‪ .‬له خاڵه به‌هێزه‌کانی تری به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بي‪ ،‬کورت کردنه‌وه‌ی ده‌ستی ئێرانه له‬ ‫کاروباری ناوخۆیی واڵتانی عه‌ره‌بی (جگه‬ ‫له عیراق) که نموونه‌ی دیاری به‌حره‌ین‪،‬‬ ‫سووریه‌و لوبنان بوو‪ ،‬هه‌رچه‌ند ڕاپه‌ڕینی‬ ‫به‌هاری عه‌ره‌بي له لوبنان جیاوازی‌یه‌کی‬ ‫تایبه‌تی هه‌یه‌و له سووریه‌ش‪ ،‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی به ئاشکرا که‌وتووه‌ته کوشتاری‬ ‫هاواڵتییانی ڕاپه‌ڕیوی ئه‌و واڵته‪.‬‬ ‫له کۆتاییدا دەبێ بوترێ کە الوازترین‬ ‫خاڵی ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه وه‌ک کاریگه‌ری‌یه‬ ‫نه‌رێنی‌و له‌وانه‌یه درێژخایه‌نه‌کانی‪ ،‬ئه‌وه‌یه‬ ‫که نه‌توانرا هه‌نگاوێکی به‌رچاو له تاکی‬ ‫عه‌ره‌به‌وه‪ ،‬بۆ دروستکردنی کۆمه‌ڵگا‬ ‫عه‌ره‌بییه‌کان‌و پێناسه‌یه‌کی نوێ له‬ ‫الوی عه‌ره‌ب بخرێته ڕوو‪ .‬قۆناغێک که‬ ‫ناسنامه‌یه‌کی تایبه‌ت به‌م سه‌رده‌مه له‬ ‫کۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بي به ده‌سته‌وه بدات‪.‬‬ ‫هێشتا توندوتیژي به‌رامبه‌ر دژبه‌رو ناڕازی‬ ‫(له الیه‌ن خودی ناڕازی‌یانه‌وه) له ئارادایه‌و‬ ‫نزیکترین زمانه له کاتی پێگه‌یشتنی دوو‬ ‫دژبه‌ری عه‌ره‌ب‪ .‬مافه‌کانی ژن له‌م واڵتانه‪،‬‬ ‫له‌و ده‌گمه‌ن بابه‌تانه‌یه که پێشچوونی‬

‫دیاری به خۆوه نه‌بینیوه‌و ته‌نانه‌ت له‬ ‫هه‌ندێ واڵتدا پاشه‌کشێ کردووه‌‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫دەورو کاریگەري هەرە بەرچاوی ژنان‌و‬ ‫بەشداري چاالکانه‌یان له شۆڕشی به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بیدا‪ .‬بابه‌تێکی تر که به خاڵێکی‬ ‫تری الواز داده‌نرێت‪ ،‬پەرەسەندنی هه‌ستی‬ ‫ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بی‌یه‪ ،‬که زۆرجار له‬ ‫قاڵبیدا هه‌ستی ئیسالمگه‌ری‌یه‌کی بێسنوور‬ ‫ته‌شه‌ن ‌ه ده‌کات‌و ئه‌وه‌ش پێده‌چێت‬ ‫مۆدێلێکی تازه له ئیسالمی سیاسي‪ ،‬نه له‬ ‫شێوه‌ی سه‌له‌فیدا‪ ،‬به‌ڵکوو له جلێکی نوێ‬ ‫بهێنێته به‌رهه‌م که له کۆتاییدا کۆسپ‌و‬ ‫بەربەست دەخاتە بەردەم خه‌باتی مه‌ده‌ني‪،‬‬ ‫گه‌یشتن به کۆمه‌ڵگایه‌کی کراوه‌و ئازاد له‬ ‫دەربڕینی بیروڕاو‪ ،‬ده‌سته‌به‌رکردنی هه‌موو‬ ‫مافه‌کانی ژنان‪.‬‬ ‫‪Political Islam poised to‘:١‬‬ ‫‪dominate the new world‬‬ ‫;’‪bequeathed by Arab spring‬‬ ‫‪:article by‬‬ ‫‪http://www.guardian.co.uk/‬‬ ‫‪political-islam-/03/dec/2011/world‬‬ ‫‪‘ &poised-arab-spring‬جنبش نهضت‬

‫تونس‪ :‬یهودیان از حقوق کامل در کشور‬ ‫برخوردارند’ ‪:‬‬ ‫‪http://www.bbc.co.uk/persian/‬‬ ‫‪an_tunisia__111211/12/2011/world‬‬ ‫‪jews_israel.shtml‬‬ ‫‪ :٢‬شۆڕشه‌کانی نه‌رمه‌هێز‪ ،‬ڕووه‌و‬ ‫هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی دیکتاتۆری‌و‬ ‫فه‌نده‌مێنتالیزمه‌کان؛’عه‌لی حه‌رب’ ‪،‬‬ ‫له عه‌ره‌بییه‌وه‪ :‬هه‌ڵکه‌وت عه‌بدواڵ‪...‬‬ ‫باڵوکراوه‌ی ڕۆژنامه‌ی کوردستانی نوێ‪،‬‬ ‫سلێمانی ‪ ...٢٠١١‬ل‪٣٣ .‬‬ ‫‪ :٣‬پێشوو‬ ‫‪ :٤‬پێشوو‪ ،‬ل‪٤٧ .‬‬

‫هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی ئیسالم ‌ی ئێران‌و گومانه‌کانی دوایین دۆڕان‬ ‫بڕیاره نۆیه‌مین خولی هه‌ڵبژاردنی‬ ‫مه‌جلیسی شۆرای ئیسالمی ئێران‪١٢ ،‬‬ ‫ڕه‌شه‌مه به‌ڕێوه‌بچێت‪ .‬هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‬ ‫تایبەتمه‌ندییه‌کی زه‌مه‌نی‌و سیاسی جیاوازی‬ ‫له هه‌شت خولی پێشوو هه‌یه‪ .‬مه‌به‌ست له‬ ‫نووسینی ئه‌م ستوونه‪ ،‬پێکانی هاوکات دوو‬ ‫ئامانجی سه‌ر‌ه‌کییه‪ :‬یه‌که‌م خستنه‌ڕووی‬ ‫هۆکاره‌کانی جیاوازیی تایبه‌تی ئه‌م خوله‬ ‫له‌گه‌ڵ خوله پێشووتره‌کان‌و دووه‌م‪ ،‬گه‌ڕان‬ ‫به‌دوای هۆکاری به‌ربه‌سته‌کانی به‌شداریی‬ ‫خه‌ڵک له‌م ڕووداوه‪.‬‬ ‫مه‌جلیس ئۆرگانێکی بنه‌ڕه‌تیی کۆماری‬ ‫ئیسالمییه که دوابه‌دوای ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی‬ ‫شۆڕشی گه‌الن له الیه‌ن ئیسالمیه‌کان‌و له‬ ‫ڕه‌وتێکی پڕخه‌ساردا‪ ،‬نه‌توانرا هه‌ر له‌و‬ ‫ساڵه‌دا ده‌ستی به‌سه‌ردا بگیرێت‌و دواتر‬ ‫له مانگی جۆزه‌ردانی ‪ ،٥٩‬دوای په‌یامێکی‬ ‫خومه‌ینی به‌و بۆنه‌وه‪ ،‬ناوی له مه‌جلیسی‬ ‫شۆرای میلییه‌وه گۆڕدرا بۆ مه‌جلیسی‬

‫شۆرای ئیسالمی‪ .‬ئه‌و ناوگۆڕینه‪ ،‬به پێی‬ ‫زۆرێک له واڵته موسڵمان نشینه‌کان ته‌نیا‬ ‫ناوێکی فه‌خری‌و له پێناو ڕازیکردنی دڵی‬ ‫هه‌موواندا نه‌بوو (بۆنموونه دابه‌شکردنی‬ ‫ئۆرگان‌و دامه‌زراوه سیاسییه‌کان له تورکیه‌و‬ ‫مالێزی به پێی ڕێژه‌و ده‌سه‌اڵتی پێکهاته‬ ‫سیاسییه‌کان)‪ ،‬به‌ڵکوو ده‌ستپێکردنی‬ ‫هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی کولتووری فره‌چه‌شنی‬ ‫ئه‌و کاتی گۆڕه‌پانی سیاسی ئێران بوو‪،‬‬ ‫که به‌شێکی زۆر له هێزه‌ سیاسییه‌کان‬ ‫له ناوه‌وه‌ی ئێران خه‌ریکی چاالکی‌و ژیان‬ ‫بوون‪ ،‬هه‌رچه‌ند له هه‌ڵبژاردنی خولی‬ ‫یه‌که‌می مه‌جلیسدا ته‌نیا دوو ڕه‌وتی جیاواز‬ ‫له ئیسالمییه‌کان به‌شدار بوون که ئه‌وانیش‬ ‫بریتی بوون له میللی مه‌زهه‌بییه‌کان‌و‬ ‫موجاهیدینی خه‌لق‪ .‬هه‌وڵی ڕژێمی تازه‬ ‫ده‌ست به‌کاربوو له ده‌یه‌ی شه‌ست وایکرد‬ ‫که زۆر زوو ناوه‌رۆکی بۆ هێزه خه‌ڵکییه‌کان‬ ‫ده‌ربکه‌وێت‌و له یه‌که‌مین هه‌ڵبژاردنی ساڵی‬

‫‪٥٨‬ه‌وه‪ ،‬تا پێنجه‌مینی که هه‌ڵبژاردنی‬ ‫پاکتاوکه‌ری نوێنه‌ره ڕه‌سه‌ن‌و خه‌ڵکییه‌کان‬ ‫بوو بایکۆت بکرێت‪ ،‬جگه له‌و دوو هێزه‌ی‬ ‫سه‌ره‌وه که ناوبران‪ ،‬له‌گه‌ڵ چه‌ند هێزێکی‬ ‫په‌راوێزیی تر‪ .‬تایبه‌تمه‌ندی‌یه‌کی دیاری‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌کانی مه‌جلیس له ئێران‪،‬‬ ‫هه‌وڵدانی ڕژێم بووه بۆ خه‌ڵکی نیشاندانی‬ ‫وه‌ک پرۆسه‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و مه‌ده‌نی‪،‬‬ ‫بۆ نموونه گونجاندنی له‌گه‌ڵ یاری‌یه‌کی‬ ‫تۆپی پێ له ئاستی جیهانی‪ ،‬یا بۆنه‌یه‌کی‬ ‫ئایینی‪ ،‬که ئه‌ڵبه‌ته ئه‌وه دیارده‌یه‌کی‬ ‫کۆنی ڕۆژاوای‌یه له پێناو به خه‌ڵکیترکردنی‬ ‫پرۆسه سیاسی‌یه‌کان‪ .‬له الیه‌کی تره‌وه‪،‬‬ ‫دیاری نه‌کردنی ڕۆژێکی تایبه‌ت له مانگێکی‬ ‫ساڵ(مانگی ‪ ،١‬یا ‪ ١٢‬ی هه‌تاوی) بۆ ئه‌م‬ ‫هه‌ڵبژاردنه به‌مه‌به‌ستی ده‌ست ئاوه‌اڵ‬ ‫هێشتنه‌وه‌ی شۆرای نیگابان‪ ،‬وه‌ک شۆرای‬ ‫چاودێری کردن‌و ئۆرگانی په‌سه‌ند کردنی‬ ‫بڕیاره‌کانی مه‌جلیس له ئاست شوێنگۆڕکێ‬

‫به هه‌ڵوێسته‌کان له هه‌لومه‌رجی قه‌یراندا‪.‬‬ ‫هیچ گومانێک لەوەدا نییه‪ ،‬که هه‌ڵبژاردنی‬ ‫مه‌جلیس له ئێران‪ ،‬بچووکترین تایبه‌تمه‌ندیی‬ ‫دیموکراتیکی پێوه دیار نییه‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫دوابه‌دوای خنکاندنی هه‌وڵه نه‌زۆکه‌کانی‬ ‫ڕێفۆرم له مه‌جلیسی شه‌شه‌م‌و حه‌وته‌م‬ ‫(سه‌رده‌می خاته‌می)‪ ،‬به‌اڵم نیگه‌رانی‬ ‫چاودێرانی مافی مرۆڤ‌و دیموکراسی‬ ‫له ئاست ڕووداوه‌کانی ئه‌م دواییانه‌ی‬ ‫ئێران‪ ،‬هه‌وڵی هه‌رچی زیاتر داخستنی‬ ‫ده‌رگاکانی دیالۆگ‌و فره‌چه‌شنی‌یه له‬ ‫الیه‌ن ئه‌و نیوچه هاوپه‌یمانی‌یه‌ی له‬ ‫نێوان خامنه‌یی‌و ئه‌حمه‌دینه‌ژادو له‬ ‫چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی گشتییاندا‬ ‫ماوه‌ته‌وه‪ .‬هه‌رچه‌ند له کێشمه‌کێشی‬ ‫یه‌ک ساڵی ڕابردووی نێوان ئه‌حمه‌دی‬ ‫نه‌ژادو مه‌جلیسدا‪ ،‬وادیاره ئه‌حمه‌دی‌نه‌ژاد‬ ‫پاشکشێی کردووه‪ ،‬به‌اڵم پێده‌چێت به‌هۆی‬ ‫هاتنه پێشه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌م خوله‌ی‬

‫مه‌جلیس‌و که‌م کردنه‌وه‌ی مه‌یدانی چاالکیی‬ ‫ڕێفۆرمخوازه‌کان بووبێت‪.‬‬ ‫خولی نۆیه‌می هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیس له‬ ‫ئێران له کاتێکدا به‌ڕێوه ده‌چێت که ئه‌م‬ ‫واڵته له دژوارترین ساڵی ته‌مه‌نی خۆیدا به‬ ‫سه‌رده‌بات‪ ،‬هه‌م لە ڕووی قه‌یرانی سیاسی له‬ ‫ئاستی ناوخۆیی‌و نێوده‌وڵه‌تی‌و هەم لە باری‬ ‫گه‌نده‌ڵی ئیداریی‌و ئابوورییه‌وه‪ .‬ئاڵۆزیی‬ ‫نێوان پارێزگاران‌و ئیساڵحخوازان له یه‌ک‬ ‫ساڵی ڕابردووه‌وه تا به ئێستا‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫که‌مبوونه‌وه‌ی هه‌واڵه‌کان له سه‌ری‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫له پێوه‌رێکی جدیتردا هاتووه‌ته ئاراوه‌و‬ ‫له‌گه‌ڵ ماوه‌ی که‌می ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد بۆ‬ ‫ڕێکخستنی هاوپه‌یمانه‌کانی‪ ،‬هیچ شانسێکی‬ ‫بۆ به ده‌ستەوه‌گرتنی مه‌جلیس نییه‪.‬‬ ‫ئه‌وه له حاڵێکدایه که پارێزگاره‌کانیش‬ ‫کێشه‌ی زیاتر که‌وتووه‌ته نێوانیان‌و بە سەر‬

‫← ل ‪١١‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫‪HOTBIRD11604 MHZ Horizontal‬‬ ‫‪Symbol 27500‬‬ ‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪ :‬عه‌تا ناسرسه‌قزی‬ ‫جێگری سه‌رنوسه‌ر‪ :‬بێهروز مەلەکشا‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین‪ :‬کاوە کەریمی‬ ‫نه‌خشه‌ساز‪ :‬هه‌ژیر‬

‫ڕاگه‌یاندنی ناوه‌ندی الوانی پێشڕه‌و‬ ‫به بۆنه‌ی ‪ 16‬سه‌رماوه‌ز‪ ،‬ڕۆژی خوێندکار له‌ئێران‬ ‫‪16‬ی سەرماوەز ئەو رۆژەیە كە لە‌مێژووی خەبات‌و‬ ‫بزوتنەوەی خوێندكاران له‌‌ئێران‪ ،‬جێگە‌و پێگەیەكی‬ ‫تایبەتی هەیە‪ .‬سەرەڕای ئەوەیكە لە ماوەی چەند‬ ‫دەیەی رابردوو هەر كام لە‌دەسەاڵتە دیكتاتۆریەكانی‬ ‫سەردەمی پاشایەتی‌و قۆناغی دیکتاتۆریی ئایینی‬ ‫كۆماری ئیسالمی هەوڵیاندا بە كەڵك وەرگرتن‬ ‫لە‌ئامرازەكانی دەسەاڵت یان راهێنانی دەست‌و‬ ‫پێوەندەكانی خۆیان لە‌نێو زانكۆکاندا‪ ،‬باڵ بەسەر‬ ‫ئەم مەكۆیه‌دا بكێشن‪ ،‬بەاڵم وشیاری‌و ئامادەبوونی‬ ‫بزوتنەوەی خوێندكاریی لە‌مەیدانی بەربەرەكانێ‬ ‫لەگەڵ داب‌ونەریتە كۆنەكان‌و چەوساندنەوە‌و بێ‬ ‫عەداڵەتیەكانی دەسەاڵتی سیاسی که له‌ده‌یه‌ی سێیه‌می‬ ‫ته‌مه‌نی کۆماری ئیسالمیدا به‌و په‌ڕی خۆی گه‌یشت‪،‬‬ ‫جیا لەوەیكە پاشەكشەی بە بۆچوونی چەقبه‌ستوو‬ ‫كردووە‪ ،‬هاوكاتیش وەكوو هێزێكی بزوێنەر‪ ،‬یەكەم‌و‬ ‫بە تواناترین هێزی مەیدانی بەربەرەكانێ لەگەڵ‬ ‫دەسەاڵتەكان‌و هه‌وێنی ڕێکخستنی هه‌موو بزووتنه‌وه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان بووه‪ .‬هه‌رچه‌ند ‪16‬ی سه‌رماوه‌ز‬ ‫مێژوویه‌کی زۆر ڕوونی له‌ڕێکخستنی بزووتنه‌وه‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‌و تێیاندا بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاری‬ ‫له‌کوردستان نییه‪ ،‬به‌اڵم بۆ خۆی تایبه‌تمه‌ندییه‌کی‬ ‫دیاره له‌مێژووی سه‌رهه‌ڵدان‌و گه‌شه‌ی بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‌و به‌ره‌و پێشچوونی ڕه‌وتی خه‌باتی‬ ‫مه‌ده‌نیی خوێندکاران‪ .‬جیا له‌تایبه‌تمه‌ندیی جیهانی‌و‬ ‫هه‌میشه‌یی بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاری‪16 ،‬ی سه‌رماوه‌ز‬ ‫هێمای بزووتنه‌وه‌یه‌کی مافخواز‌ه له‌ئێران ‌و هه‌ر ئه‌و‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌ش وایکردووه بزووتنه‌وه‌ی خوێندکارانی‬ ‫ئێران‪ ،‬هه‌وڵی هه‌رچی زیاتر به‌کۆمه‌اڵیه‌تی بوون‬ ‫بدات‌و له‌زۆر بڕگه‌ی هه‌ستیارو چاره‌نووسسازدا ڕۆڵی‬ ‫ڕێبه‌ریکردنی بزووتنه‌وه‌ی گه‌النی ئێران ببینێت‪.‬‬ ‫له‌سه‌ره‌تای دروستبوونی به‌ستێنه‌کانی گه‌شه‌ی ‪16‬ی‬ ‫سه‌رماوه‌زه‌وه که چله‌کانی هه‌تاویی ده‌گرێته‌وه‌و‬ ‫هاوکاته له‌گه‌ڵ به‌رپابوونی شۆڕشی گه‌الن دژ به‬ ‫سیسته‌می پاشایه‌تی‪ ،‬ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه توانی‬ ‫ڕۆڵێکی کارا بگێڕێت له‌خوێندنه‌وه‌ی بارودۆخی‬ ‫جیهانی‌و وه‌ئه‌ستۆگرتنی ئه‌رکه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‬ ‫له‌ئێراندا‪ .‬هه‌رچه‌ند ‪16‬ی سه‌رماوه‌ز هیچکات‬ ‫چه‌ترێکی به‌رفراوان بۆ هه‌موو خوێندکارانی ئێران‌ ب ‌ه‬

‫پێکهاته‌ جیاوازه‌کانه‌وه ‌‌ نه‌بووه‪ ،‬به‌ڵکوو له ئاکامدا‬ ‫بووه‌ته گوتاری نه‌ته‌وه‌‌و ڕه‌گه‌زو ئایینی خوێندکارانی‬ ‫بااڵده‌ست ب ‌ه سه‌ر زانکۆکاندا‪ .‬بڕگه‌ی دواتر که‬ ‫سه‌رکه‌وتنی ڕاپه‌ڕینی گه‌النه له‌‪57‬ی هه‌تاویی‪،‬‬ ‫هاوشان له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه یه‌کسانیخوازانه‌کان‬ ‫وه‌ک بزووتنه‌وه‌ی چه‌په‌کان به هه‌موو خه‌ته‬ ‫فکرییه‌کانیه‌وه‌و بزووتنه‌وه‌‌ی نه‌ته‌وه بنده‌سته‌کانی‬ ‫ئه‌وکاتی ئێران‪ ،‬خوێندکاران ڕۆڵێکی به‌رچاویان له‬ ‫ڕێبه‌ریکردنی ڕاپه‌ڕیندا بوو‪ ،‬هه‌رچه‌ند کۆمه‌ڵێک‬ ‫الدان‌و چه‌واشه‌کاریی به ناوی خوێندکارانه‌وه‬ ‫له‌سه‌ره‌تای ڕاپه‌ڕین هاته ئاراوه‪ ،‬وه‌ک ناساندنی‬ ‫به‌شێک له‌م بزووتنه‌وه‌ی ‌ه ‹به‌ناوی خوێندکارانی‬ ‫خه‌تی خومه‌ینی›‪ ،‬به‌اڵم خوێندکاران ڕێچکه‌ی خۆیان‬ ‫له‌نێو ئه‌و هه‌موو سه‌رکوت‌و داپڵۆسینانه‌ی ڕژیمدا ون‬ ‫نه‌کرد‪ .‬زانکۆو بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی‪ ،‬دوای ئه‌و‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌رداگرتن‌و به‌الڕێدا چوونه‪ ،‬بۆ سااڵنێکی زۆر‬ ‫نه‌یتوانی ڕۆڵی کارامه‌ی خۆی بگێڕێت‪ ،‬تا ڕووداوی‬ ‫‪ 18‬پووشپه‌ڕو کووی زانکۆی تاران‪ ،‬که زانکۆ له‬ ‫کاردانه‌وه‌یه‌کی گونجاودا هه‌وڵی تێهه‌ڵچوونه‌وه به‬ ‫بابه‌ته کۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسیه‌کانی داو تاکی خوێندکارو‬ ‫ڕێکخراوی خوێندکاری‪ ،‬به‌ره‌و ئاراسته‌کردنی خۆی‬ ‫هاندا‪ .‬ئیتر ساڵ به‌ساڵ خوێندکاری کورد بووه‬ ‫هێماو ڕه‌مزی ڕاپه‌ڕین و ڕاوه‌ستان‪ ،‬خوێنده‌واری‌و‬ ‫زیره‌کیی و ئه‌د‌هب‌و لێهاتوویی له‌زانکۆکانی ئێراندا‪.‬‬ ‫ئێستا ‪ 16‬سه‌رماوه‌زێک نییه که خوێندکاری کورد‬ ‫له‌زانکۆکانی ئێران‌و به ده‌ر له‌کوردستانیش ڕێبه‌ریی‬ ‫بزووتنه‌وه‌و چاالکییه خوێندکارییه‌کان نه‌کات‌و‬ ‫ئه‌مه نیشانه‌ی پێشه‌نگبوونی خوێندکاری کورده‬ ‫له‌ئێرانی ئه‌مڕۆدا‪ .‬ئه‌مساڵ له‌کاتێکدا ‪ 16‬سه‌رماوه‌ز‬ ‫یاد ده‌که‌ینه‌وه که قه‌یران‌و هه‌ژاری‌و بێدادی‌و‬ ‫دیکتاتۆریی‪ ،‬پتر له‌هه‌رکات باڵی به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگاو‬ ‫نه‌ته‌وه‌کانی ئێراندا کێشاوه‪ .‬چه‌ندڕۆژ پێش ئێستا‬ ‫کۆماری ئیسالمی له‌سیناریۆیه‌کی هه‌میشه‌ییدا‬ ‫هه‌وڵیدا له‌شێوه‌ی کاره‌ساتی هێرشکردنه‌سه‌ر‬ ‫باڵیۆزخانه‌ی ئامریکا‪ ،‬داگیرکردنی باڵیۆزخانه‌ی‬ ‫بریتانیا به‌ناوی خوێندکارانه‌وه ته‌واو بکات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫کاردانه‌وه جیهانییه‌کان ده‌ریان خست که ئه‌وه‌‪،‬‬ ‫ڕووداوێکی ته‌واو سیاسیه‌‌و له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی‬

‫كۆڕێك سه‌باره‌ت ب ‌ه ماده‌هۆشبه‌ره‌كان‬ ‫له‌زانكۆی په‌یامی نوری مه‌ریوان به‌ڕێوه‌چوو‬

‫رۆژی پێنج شەممە ‪24‬ی سەرماوەز لە‬ ‫زانكۆی پەیام نوری مەریوان كۆرێك‬ ‫لە ژێر ناوی ئیعتیاد بەرێوە چوو‪.‬‬ ‫لەم كۆرە كە لەالیەن ئەنجۆمەنی‬ ‫علوم ئەجتماعی رێكخرابوو‪ .‬نوێنەرانی‬ ‫‪ ngo‬و رێكخراوەكانی پەیوەندیدار بە‬ ‫مادە سڕكەرەكانەوە بانگهێشت كرابون‬ ‫كە لەم نێوەدا ئەنجۆمەنی ژیان نوێ و‬ ‫ئەنجۆمەنی ‪ na‬لە سنەوە بەشدار بوون‬ ‫و هەروەها نوێنەری هێزە ئینتزامیەكان‬ ‫لە شاری مەریوان بەشدار بوو‪.‬‬ ‫لە دەستپێكدا فیلمێك لەسەر‬ ‫تووشبوان و بە تایبەت موعتادانی‬ ‫مەریوان لە الیەن ئەنجۆمەنی ژیانەوە‬ ‫پێشكەش بە ئامادە بووان كرا‪.‬‬ ‫لەبەشی دووهەمدا كاك مەسعود رازیان‬ ‫وەك رێكخەری كۆرەكە وتەكانی خۆی‬ ‫پێشكەش كرد‪ .‬دواتر نوێنەری هێزە‬ ‫ئینتزامیەكان وتارێكی پێشكەش‬ ‫كرد كە بەشێكی زۆر لە خوێندكاران‬

‫سێمینارەكەیان بە جێ هێشت چونكە‬ ‫ئەو بە جێی ئەوەی تووشبوان وەك‬ ‫نەخۆش ناو لێ ببات وتی كە دەبێ‬ ‫ئەو كەسانە ئیعدام بكرێن و وتی‬ ‫خۆشبەختانە ئێستاش ‪ 5‬كەس لە ژێر‬ ‫پەتی سێدارەدان و بەم زووانە ئێعدام‬ ‫دەكرێن‪.‬‬ ‫دواتر هادی تەبەرزەد وتەیەكی‬ ‫سەبارەت بە كۆمەڵناسی ئیعتیاد‬ ‫پێشكەش بە ئامادە بووان كرد‪.‬‬ ‫نوێنەری ئەنجۆمەنی ‪ na‬و موحسێنیش‬ ‫لەمبارەوە وتەیان پێشكەش كرد‬ ‫و رەخنەی لە هەڵسوكەوتی رژیم‬ ‫سەبارەت بەم بەاڵ ماڵوێرانكەرە گرت‬ ‫و وتی نابێت ئەم كەسانە ئیعدام بكرێن‬ ‫بەڵكوو دەبێ دەرمان بكرێن‪ .‬كۆرەكە‬ ‫سەعاتی ‪1‬ی نێوەرۆ كۆتایی پێهات‪.‬‬ ‫جێگەی ئاماژەیە تابلۆی پەیوەندیدار‬ ‫بەم بابەتەخرایە بەر چاوی خوێندكاران‬ ‫و پێشوازی زۆری لێكرا‪.‬‬

‫کۆماری ئیسالمیدا وه‌ک خاڵێکی ڕه‌شی دیپلۆماتیک‬ ‫زیاتر ئه‌م رژیمه دژه خوێندکارییه‌ی ته‌ریک خسته‌وه‪.‬‬ ‫ئه‌م ‌ه له‌کاتێکدایه‌ که خوێندکار له ئێرانی ئه‌مڕۆدا‬ ‫ئااڵهه‌ڵگری بزووتنه‌وه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانه‪ ،‬ده‌توانین‬ ‫بڵێین هه‌موو ڕۆژێک بۆ خوێندکارا ‌ن ‪16‬ی سه‌رماوه‌ز‬ ‫بووه‌و به‌تایبه‌تیش‪ ،‬هه‌ر زانکۆیه‌کی کوردستان‬ ‫بووه‌ته بنکه‌ی چاالکییه خوێندکارییه‌کان‪ .‬ئه‌مساڵ‬ ‫ده‌سه‌اڵتی کۆماری ئیسالمی‪‌،‬سه‌ختترین گه‌مارۆکانی‬ ‫خراوه‌ته سه‌رو تووشی گۆشه‌گیریه‌کی بێوێنه‬ ‫بووه‌ته‌وه‪ .‬ئێمه له‌ناوه‌ندی الوانی پێشڕه‌و‪ ،‬وێڕای‬ ‫پێداگریی له‌سه‌ر یه‌کگرتوویی پێویستی خه‌باتی‬ ‫خوێندکارانی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران‪ ،‬کاری هاوبه‌شی‬ ‫الوانی غه‌یره کورد له‌گه‌ڵ خوێندکاره کورده‌کان‬ ‫به تایبه‌ت له‌زانکۆکانی ئێران به پێویست ده‌زانین‌و‬ ‫داواکارین هاوپشتی‌و هاوکاریی زیاتر به‌رامبه‌ر به‬ ‫هه‌وڵ‌و تێکۆشانی خوێندکاره کورده‌کان‌و تێکڕای‬ ‫خوێندکارانی چاالکی تر له‌زانکۆکان بێت ‌ه ئاراوه‌‪.‬‬ ‫بێگومان ‪16‬ی سەرماوەز لە‌ره‌وتی ناسرانی وەك‬ ‫رۆژی خوێندكار لە‌ئێران‪ ،‬هەڵگری كۆمەڵێك‬ ‫ئەركی تایبەتیتره لە‌بەراورد لەگەڵ بزوتنەوەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬كە‪ :‬سێكۆالربوون‪ ،‬یەكسانیخوازیی‌و‬ ‫نوێبوونەوە لە‌سەرەكیترین پێناسەكانیەتی‪.‬بێگومان‬ ‫ڕادیکاڵتربوونه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی له‬ ‫چه‌ند ساڵی ڕابردوداو به‌تایبه‌ت له ‪16‬ی سه‌رماوه‌زی‬ ‫ئه‌مساڵیشدا‪ ،‬بابه‌تێکه که زیاتر جیایده‌کاته‌وه له‬ ‫‌وه‬ ‫بزووتنه‌وه‌کانی تری ئێران له ئاست چه‌وساندنه ‌‌‬ ‫ئایینی‪ ،‬نه‌ته‌وایه‌تی‌و چینایه‌تیه‌کا ‌ن له الیه‌ن ئایین‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌و چینه بااڵده‌سته‌کانه‌وه‪.‬‬ ‫سه‌رکه‌وتن بۆ بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاری‌و به‌رده‌وام‬ ‫بێت ڕۆڵی ڕێبه‌ریکردنی ئه‌م بزووتنه‌وه لێهاتووه‌ی‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫سه‌رکه‌وێت مافه بنچینه‌ییه‌کانی خوێندکاری کورد له‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی خوێندکاریی ئێراندا‪.‬‬ ‫ناوه‌ندی الوانی پێشڕه‌و‬ ‫‪ 16‬سه‌رماوه‌زی ‪2711‬‬ ‫ڕێکه‌وتی ‪ 7‬دێسامبری ‪2011‬‬

‫وەفدێکی ناوەندی الوانی پێشڕەو سەردانی‬ ‫یه‌کێتیی الوانی دیموکراتی کوردستان‌و‬ ‫ڕێکخراوی ئازادیی الوانیان کرد‬ ‫ڕۆژانی ‪ ٨‬و ‪ ٢٠١١/١٢/١٦‬دوو وه‌فدی پێکهاتوو له لیژنه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رێتی‬ ‫‹ناوه‌ندی الوانی پێشڕەو› سه‌ردانی هه‌ر یه‌ک له «یه‌کێتیی الوانی‬ ‫دیموکراتی کوردستان‪ ،‬ناوچه‌ی به‌کره‌جۆ»و» ڕێکخراوی ئازادیی الوان‪،‬‬ ‫مه‌کته‌بی سکرتاریه‌ت»یان کرد‪.‬‬ ‫له‌و دیدارانه‌دا که هه‌ر یه‌که کاتژمێرێکی خایاند‪ ،‬باس له چۆنیه‌تی‬ ‫دامه‌زراندنی ناوه‌ندی الوانی پێشڕه‌و له ناو کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی‬ ‫کوردستان‌و سیاسه‌ته‌کان‌و شێوازی کارکردنی کرا‪ .‬هه‌روه‌ها ڕێگاو‬ ‫به‌ستێنه‌کان‌و ڕێگره‌کانی هاوکاری‌و کاری هاوبه‌ش له نێوان ناوه‌ند و ئه‌و‬ ‫ڕێکخراوانه خرایه به‌ر باس‌و لێکدانه‌وه‪ .‬ته‌وه‌ری سه‌ره‌کیی دانیشتنه‌کان‬ ‫ده‌ستبه‌کاربوونی لیژنه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رو کۆمیته‌کان بوو‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی میکانیزمێک بۆ کاری ڕاسته‌وخۆی ئه‌م ڕێکخراوانه پێکه‌وه‪.‬‬ ‫به شێوه‌یه‌کی گشتیش باس له شۆڕشی الوان له ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‬ ‫له یه‌ک ساڵی ڕابردوو‌و ره‌وشی الوانی کورد له ناوچه‌که کرا‪ .‬له‬ ‫کۆتایی کۆبوونه‌وه‌کاندا پێداگریی کرایه‌وه له سه‌ر میکانیزمی کرده‌وه‌یی‬ ‫کاره‌کان‌و رێوشوێنی تایبه‌تییش بۆ پرۆژه‌و نه‌خشه‌ڕێگای هاوبه‌ش‬ ‫دواخرا له کۆبوونه‌وه‌کانی دواییدا‪.‬‬

‫به‌ مه‌رگی یه‌ڵدا‬ ‫شانازییه‌كانمان‬ ‫هه‌ره‌سی‬ ‫هێنا‬ ‫فه‌ریبا محه‌مه‌دی‬

‫سڕینه‌وه‌ی جه‌سته‌ی ژن ئه‌و په‌ڵه‌ ره‌شه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه هه‌تاكوو ئێستاش ب ‌ه نێوچاوانی‬ ‫كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تیه‌و‌ه هه‌ی ‌ه و له‌م‬ ‫سه‌رده‌مه‌ و وێڕای ئه‌و هه‌موو خه‌بات و‬ ‫به‌رخۆدان ‌ه بۆ پێشگرتن له‌م كاره‌ساته‌‪،‬‬ ‫كه‌چی ده‌بینین ئه‌م نه‌ریته‌ قێزه‌ون ‌ه هه‌ر‬ ‫خۆی ده‌خزێنێته‌ نێومان و هه‌رجاره‌و‬ ‫كه‌سێكمان لێ ده‌سێنێت‪.‬‬ ‫مه‌رگی پێشمه‌رگه‌یه‌كی كچ وه‌ك یه‌ڵدا‬ ‫شۆكێكی گه‌وره‌ بوو بۆ هه‌موو ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه ریزی حزبه‌كاندا خه‌رێكی‬ ‫خه‌باتن و ته‌مه‌نی خۆیان له‌پێناو رزگاری‬ ‫نه‌ته‌وه‌ومرۆڤه‌كاندا داناوه‌‪ ،‬ئه‌مه‌ ته‌نیا‬ ‫تایبه‌ت به‌ حزب یان رێكخراوێك نییه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكوو ئه‌م ‌ه ده‌ردێكی كوشه‌نده‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ده‌بێ وه‌ئاگامان بێنێته‌وه‌ ك ‌ه مه‌رج نیی ‌ه‬ ‫هه‌ر كه‌سێك ناوی پێشمه‌رگه‌ی هه‌ڵگرت و‬ ‫یان خۆی به‌ شۆرشگێڕ بزانێت‪ ،‬ل ‌ه ئاست‬ ‫ژنانیشدا ب ‌ه چاوێكی یه‌كسان و مرۆییه‌و‌ه‬ ‫ده‌رۆانێته‌ مه‌سه‌له‌كانیان‪ .‬ئه‌وه‌یك ‌ه‬ ‫پێشمه‌رگه‌ ناوێكی پیرۆز‌ه الی خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان هیچ شك و گومانیك نییه‌‪،‬‬ ‫راستی حاشا هه‌ڵنه‌گر ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ب ‌ه دریژایی‬ ‫مێژووی پڕ ل ‌ه هه‌وراز و نشێوی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫گه‌لی كورد كه‌م نین ئه‌و ژنانه‌ی بوونه‌ت ‌ه‬ ‫قوربانی ده‌ستی پیاوانی شۆرشگێری كورد‬ ‫و كه‌م نین ئه‌و شۆرشگێره‌ كوردانه‌ی ك ‌ه‬ ‫گاڵت ‌ه به‌ مافی ژن و یه‌كسانی نێوان‬ ‫مرۆڤ ده‌كه‌ن‪ .‬بۆی ‌ه مه‌رگی یه‌ڵدا زه‌نگێكی‬ ‫مه‌ترسیدار‌ه تا حزب ‌ه سیاسیه‌كانی كورد‬ ‫به‌ خۆدا بچنه‌وه‌و كه‌مپ و ئوردوگاكانیان‬ ‫پێویستی ب ‌ه پێداچوونه‌وه‌و ته‌سوی ‌ه هه‌ی ‌ه‬ ‫تا پێشمه‌رگ ‌ه و ئه‌وانه‌ی ئیدعای رزگاری‬ ‫خه‌ڵكی كوردستانیان هه‌ی ‌ه فێر بكه‌ن‬ ‫ك ‌ه چه‌ك هه‌ڵگرتن شانازی نییه‌ به‌ڵكوو‬ ‫رێزگرتن ل ‌ه مرۆڤ و ئازادی و پاراستنی‬ ‫گیانی ئه‌وان شانازیه‌‪ .‬فێری ئه‌و پیاو‌ه‬ ‫شۆرشگێران ‌ه بكه‌ن كه‌ به‌ درێژایی سێ‬ ‫ده‌یه‌یه‌ دژی رژیمێكی هار خه‌بات ده‌كه‌ن‬ ‫ك ‌ه ئه‌گه‌ر واڵته‌كه‌مان ل ‌ه سه‌ر ده‌ستی‬ ‫ئێو‌ه پیاوان رزگاری بێت ئه‌و‌ه هێشتا‬ ‫ئێم ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌تای شۆرشێكی گه‌وره‌ین ك ‌ه‬ ‫ئه‌ویش باوه‌ر هێنان به‌ مرۆڤایه‌تی و مرۆڤ‬ ‫ساالریه‌‪ .‬چونك ‌ه چ جیاوازییه‌ك هه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ژنێك ب ‌ه ده‌ستی كێ ده‌چه‌وسێته‌و‌ه و‬ ‫یان سۆكایه‌تی پێده‌كرێ و ده‌یكوژن؟‬ ‫كوشتنی یه‌ڵدا ب ‌ه ده‌ستی پێشمه‌رگه‌یه‌ك‬ ‫یان هه‌ر پیاوێكی مێشك رزیو به‌ جل‬ ‫و پۆشاكێكی دیكه‌وه‌ هیچ جیاوازی‬ ‫نییه‌؟ ته‌نیا جیاوازییه‌ك كه‌ ده‌بیندرێت‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه كه‌ له‌ كاتێدا حزبه‌كان خۆیان ب ‌ه‬ ‫پێشره‌وی خه‌ڵك ده‌زانن وه‌ها كاره‌ساتێك‬ ‫تێیاندا رووده‌دات‪.‬‬ ‫نه‌بوونی ئاموزش و بارهێنان و وه‌په‌راوێز‬ ‫خستن یان باشتر بڵێم ل ‌ه بیركردنی‬ ‫ژن ل ‌ه نێو حزبه‌كان خۆڵقێنه‌ری وه‌ها‬ ‫كاره‌ساتێكه‌‪ .‬به‌مه‌رگی یه‌ڵدا ئه‌و‬ ‫شانازییه‌ی كه‌ به‌ پێشمه‌رگه‌ هه‌مانبوو‬ ‫هه‌ره‌سی هێناو بردمانیه‌وه‌ سه‌ره‌تای‬ ‫شۆرش و به‌رخۆدان‪.‬‬