dwaroj 56

‫گۆڕانکارییەکانی‬

‫بەیاننامەی‬

‫ئینسانی‬

‫جیهان لە ساڵی‬

‫پێوەرەکانی‬

‫راسته‌قین ‌ه‬

‫‪2011‬‬

‫هەڵبژاردنی‪..‬‬

‫کێیه‌؟!‬

‫‪》6‬‬

‫‪》4‬‬

‫‪》10‬‬

‫سەروتار‬

‫خەونێکی رەش‬ ‫هیوایەکی گەش‬

‫یەکێتی ئوروپا سزای ئابوریی‬ ‫زیاتر بەسەر ئێراندا دەسەپێنێت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )5٦‬دەوری دووەم‪ ،‬ساڵی پێنجەم‪،‬‬ ‫‪2 - 201٢/١/٢٢‬ی رێبەندانی ‪1390‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫عومەر ئێلخانیزادە‬

‫ب���ە درێژایی تەمەنی دەس���ەاڵتی کۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی لە ئێران‪ ،‬ئاوات���ی خنکاندن‌و‬ ‫لە ناوبردن���ی بزوتن���ەوەی رزگاریخوازی‬ ‫کوردس���تان بۆت���ە خولیای ئ���ەم رژێمە‪.‬‬ ‫گەلێک کە هەر لە س���ەرەتای هاتنە سەر‬ ‫کاری ئ���ەم رژێمەوە بەرانبەری وەس���تا‌و‬ ‫گەورەتری���ن س���ەنگەری بەرەنگاری���ی لە‬ ‫دژی پێکهێن���ا‌و دێمۆکراس���یخوازی کردە‬ ‫ئامانجی س���ەرەکیی خۆی‪ .‬گەڵێک کە بە‬ ‫خۆڕاگریی‌و خەباتێکی ئازایانە بوو بە هۆی‬ ‫ئەوە مافی زەوتکراوی نەتەوەیی تەنانەت‬ ‫لە ناو ئۆپۆزیسیۆنیشدا ببێتە فاکتەرێکی‬ ‫زین���دوو‌و جێ���گای باس ل���ە ئاڵوگۆڕی‬ ‫سیاسی ئێراندا‪ ،‬ئیتر بوو بە چقڵی چاوی‬ ‫کاربەدەس���تانی ئیسالمی‌و خەوی خۆشی‬ ‫لێ زراندن‪.‬‬ ‫ئێستا کە س���ی‌و دوو ساڵ تێدەپەڕێ‌و‬ ‫گڵۆڵەی ئەم حکومەت���ە کەوتۆتە لێژیی‌و‬ ‫ل���ە ناوخ���ۆ‌و ل���ە دەرەوە کەوتۆت���ە بەر‬ ‫هێرش‪ .‬س���وریەی دۆس���تی لە دەس���ت‬ ‫خەڵکی ڕاپەڕیو هاتۆتە لەرزین‌و حکومەتە‬ ‫دیکتاتۆرەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت بە‬ ‫دوای یەک���دا هاتونە ڕووخان‪ .‬لە حاڵێکدا‬ ‫هەموو ناوچەکە چاویان بڕیوەتە ئێران کە‬ ‫داخۆ ک���ەی نۆبەی دێ تا لە کۆڵ کەوێ‪،‬‬ ‫دەبینین کۆماری ئیس�ل�امی سیاس���ەتی‬ ‫ش���ەڕخوازیی‌و ش���ەلم‪ ،‬کوێرم‪ ،‬ناپارێزم‪،‬‬ ‫بۆتە پیش���ەی‌و وەک ورچ���ی بریندار بۆ‬ ‫هەموو الیەک هێرش دەبا‪ .‬ئێرانی ئیسالمی‬ ‫هەر لە مێژە دەس���ت بە کار بووە‌و خۆی‬ ‫تەیار دەکات تا دوای سوریە عێراق بکاتە‬ ‫مەیدانی رمبازێنی شەڕئەنگێزانەی لەگەڵ‬ ‫هێ���زی دەرەکی‪ .‬تا هەم نائەمنی‌و ش���ەڕ‬ ‫لە عێراق بکات���ە قەڵغانێک بۆخۆی‌و هەم‬ ‫ئەزمونی کورد لە عێراق تێکبدات‌و لە ناوی‬ ‫بەرێ‪ .‬هاوکات لەگەڵ ئەوە ش���اهیدین کە‬ ‫زەبر‌و زەنگی کۆماری ئیسالمی لە ناوخۆی‬ ‫کوردس���تانی ئێرانیش پەرە دەس���تێنێ‌و‬ ‫زۆرت���ر لە ج���اران خەون بە تێکش���کانی‬ ‫بزاوتی ک���وردەوە دەبینێ چ لە عێراق‌و چ‬ ‫لە ئێران‪ ،‬بە تایبەت کە کورد بەش���ێکی‬ ‫گرینگی س���نوری ئێران‌و عێراقیش���ی بە‬ ‫دەستەوەیە‪ .‬شکستی کورد‪ ،‬شکستی دوو‬ ‫بزوتنەوەی دێمۆکراس���یخوازە کە خۆی لە‬ ‫بزاوتی ئیسالمی جیا کردۆتەوە‌و لەمپەرە‬ ‫ب���ۆ وەدیهاتن���ی ب���ە تەواوەت���ی خەونی‬ ‫خەالفەتی شیعە لە ناوچەکەدا‪.‬‬ ‫ئەو راس���تییانەی س���ەرەوە بۆ هەموو‬ ‫حیزب���ە سیاس���یەکانی رۆژهەاڵت���ی‬ ‫کوردس���تان‌و بۆ هەموو کورد بە تایبەتی‬ ‫کوردی ناو کوردس���تانی عێ���راق‪ ،‬دەری‬ ‫دەخەن کە دەوری ئێ���ران لە کورتماوەدا‬ ‫بۆ گورز وەش���اندن لە بزوتنەوەی کوردیی‬ ‫خەتەرێکی هەنوکەییە‌و پێویستە جیددی‬ ‫وەربگی���رێ‪ .‬ئەگ���ەر جارێ���ک ک���ورد لە‬ ‫بەرەنگاری���ی لەگەڵ خەالفەتی ئیس�ل�امی‬ ‫عوسمانی توشی هەڵە بوو‪...‬‬

‫‪...‬بۆ ل‪٣‬‬

‫پااڵوگەی نەوت‌و گاز‪ ،‬مەیدانی پارسی باشور لە ئێران‬ ‫دووشه‌ممه‌ی داهاتوو واڵتانی ئه‌ندامی‬ ‫یه‌كێتی ئوروپا بڕیار له‌سه‌ر سه‌پاندنی‬ ‫ئابلۆقه‌ی زیاتر له‌سه‌ر ئێران ده‌ده‌ن‪،‬‬ ‫كه‌ ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ هه‌یه‌ بڕیار له‌سه‌ر‬ ‫نه‌كڕینی نه‌وتی ئێران‌و بلۆكه‌كردنی‬ ‫داراییه‌كانی بانكی ناوه‌ندی ئێران‬ ‫له‌الیه‌ن واڵتانی ئوروپاوه‌ بدرێت‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌مه‌ش ئابوریی ئێران له‌وه‌ زیاتر‬ ‫توشی داڕمان ده‌كات‪.‬‬ ‫وابڕیاره‌ رۆژی دووشه‌ممه‌ی داهاتوو‬ ‫(‪ )1/23‬واڵتانی ئه‌ندامی یه‌كێتی‬ ‫ئوروپا كۆببنه‌وه‌ تا ته‌حریم نه‌وتی‬ ‫ئێران تاوتوێبكه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌رچی بڕیاربوو‬ ‫ئه‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌ له‌ كۆتایی ئه‌م مانگه‌دا‬ ‫بێت‪ ،‬به‌اڵم به‌هۆی توندبوونه‌وه‌ی‬ ‫قه‌یرانی نێوان كۆماری ئیسالمی‌و‬ ‫واڵتانی رۆژئاوا‪ ،‬كاتی به‌ڕێوه‌چوونی‬

‫ئه‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌ هه‌فته‌یه‌ك پێشخرا‪.‬‬ ‫وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی دانمارك له‌ وه‌اڵمی‬ ‫پرسیارێك كه‌ ئایا بانكی ناوه‌ندیی‬ ‫ئێرانیش به‌ر ته‌حریمه‌كانی یه‌كێتی‬ ‫ئوروپا ده‌كه‌وێت‪ ،‬وتی «ئێمه‌ له‌‬ ‫بواری ئابلۆقه‌ نه‌وتیییه‌كانی‌و ته‌حریم‬ ‫دامه‌زراوه‌ داراییه‌كانی ئێران زۆرتر‬ ‫هه‌نگاو ده‌نێین»‪ .‬مانگی نۆڤمبه‌ری‬ ‫پێشوو‪ ،‬بریتانیا یه‌كه‌م واڵت بوو كه‌‬ ‫له‌كاردانه‌وه‌یه‌ك به‌ راپۆرتی رێكخراوی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم سه‌باره‌ت به‌‬ ‫چاالكییه‌ ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران بانكی‬ ‫ناوه‌ندی ئه‌و واڵته‌ی ته‌حریم كرد‪.‬‬ ‫یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی توندبوونه‌وه‌ی‬ ‫قه‌یرانی ده‌ره‌كی ئێران بۆ به‌رده‌وامبوونی‬ ‫چاالكییه‌كانی ئێران له‌بواری پیتاندنی‬ ‫ئۆرانیۆم ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬به‌ وته‌ی وزه‌یری‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی دانمارك‪ ،‬گۆڕانكارییه‌كانی‬

‫ئه‌م دواییه‌ له‌وانه‌ هه‌واڵی ده‌سپێكردنی یه‌كێتی ئوروپا نزیكه‌ یه‌ك له‌سه‌ر‬ ‫پیتاندن ئۆرانیۆمی ‪ %20‬له‌ دامه‌زراوه‌ی پێنجی نه‌وت خاوی هه‌نارده‌ی ئێران‬ ‫ژێرزه‌مینی «فه‌ردوو» له‌ نزیك ده‌كڕێت‌و ژماره‌یه‌ك له‌ ئه‌ندامانی ئه‌و‬ ‫شاری قوم‪ ،‬ئه‌و بۆچوونه‌ی به‌هێزكرد یه‌كێتیی ‌ه له‌وانه‌ یۆنان‌و ئیسپانیا‌و‬ ‫كه‌ ئێران نایه‌وێت پابه‌ندی رێسا‌و ئیتالیا خوازیاری مۆڵه‌تێكی ‪ 6‬مانگ ‌ه‬ ‫قانونه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بێت‪ ،‬ده‌بێت تا ‪ 12‬مانگه‌ن تا بتوانن جێگره‌وه‌یه‌كی‬ ‫گوشاره‌كان بۆ سه‌ر ئێران زیاتر بكرێت باشتر بۆ نه‌وتی ئێران بدۆزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫تا بگه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر مێزی دانوستان‌و ژماره‌یه‌ك له‌ به‌رپرسانی رژیمی ئێران‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌و‌ه ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر ئێران‬ ‫گفتوگۆ‪.‬‬ ‫ژماره‌یه‌ك له‌ دیپلۆماته‌كانی ئوروپا نه‌توانێت نه‌وتی خاوی خۆی هه‌نارد‌ه‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌ی رۆژی بكات‪ ،‬ئه‌و كات گه‌روی هورموز‬ ‫دووشه‌ممه‌ی داهاتوو ئاماژه‌یان داده‌خه‌ن‌و رێگه‌ ناده‌ن باقی واڵتانی‬ ‫به‌وه‌داو‌ه كه‌ له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا كه‌نداو نه‌وت بفرۆشن‪ .‬له‌به‌رامبه‌ردا‬ ‫له‌سه‌رچه‌ندین بڕیاری گرنگ سه‌باره‌ت عه‌لی نه‌عیمی‪ ،‬وه‌زیری نه‌وتی‬ ‫ئێران‌و عه‌ره‌بستان به‌ سی ئێن ئێنی راگه‌یاند‬ ‫نه‌وتی‬ ‫به‌بایكۆتكردنی‬ ‫بلۆكه‌كردنی سه‌رجه‌م داراییه‌كانی «پێموانی ‌ه ئه‌گه‌ر گه‌روی هورموز‬ ‫بانكی ناوه‌ندی ل ‌ه واڵتانی ئه‌ندامی ئه‌گه‌ر داشبخرێت‪ ،‬بۆ ماویه‌كی زۆر‬ ‫هه‌روا بمێنێته‌وه‌»‪.‬‬ ‫یه‌كێتی ئوروپا گفتوگۆ ده‌كرێت‪.‬‬

‫مه‌الكرێكار ده‌ستی له‌تیرۆری هه‌ڵسوڕاوانی كوردی رۆژهه‌اڵتدا هه‌بووه‌‬ ‫به‌پێی وته‌ی یه‌كێك كه‌سه‌ نزیكه‌كانی‬ ‫مه‌الكرێكار‪ ،‬ئه‌میری‌ پێشووی‌ ئه‌نسار‬ ‫ئیسالم ناوبراو ده‌ستی له‌تیرۆر‌و‬ ‫كوشتنی هه‌ڵسوڕوانی سیاسی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی كوردستان به‌تایبه‌ت‬ ‫چاالكوانانی چه‌پ هه‌بوو‌ه ك ‌ه‬ ‫له‌باشوری كوردستان بوون‪.‬‬ ‫ی سااڵنی‬ ‫سۆران عومه‌ر‪ ،‬ك ‌ه له‌كۆتای ‌‬ ‫نه‌وه‌دی سه‌ده‌ی‌ رابردووه‌و‌ه تا‬ ‫ی‬ ‫ی ئه‌نسار ئیسالم دۆستێك ‌‬ ‫دامركانه‌و‌ه ‌‬ ‫نزیكی‌ مه‌ال كرێكار بووه‌‪ ،‬له‌لێدوانێكدا‬

‫بۆ رۆژنامه‌ی ئاوێنه‌ باس له‌وه‌ده‌كات ك ‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی توندوتۆڵ ‌‬ ‫مه‌ال كرێكار په‌یوه‌ندییه‌ك ‌‬ ‫به‌ئێران‌و ئیتالعاته‌و‌ه هه‌بووه‌‌و ته‌نانه‌ت‬ ‫ی بۆ كردوون‪،‬‬ ‫نه‌ك هه‌ر سیخوڕیش ‌‬ ‫ی له‌ناو سلێمانیدا بۆ‬ ‫به‌ڵكو خه‌ڵكیش ‌‬ ‫كوشتون له‌وانه‌ هه‌ڵسوڕاوانی چه‌پ‪.‬‬ ‫ئه‌و وتی‌ «مامۆستا كرێكار ئه‌یوت‬ ‫ناكرێت لێره‌دا كار بكه‌یت‌و جه‌بهه‌ دژی‬ ‫یه‌كێتی بكه‌یته‌وه‌و له‌گه‌ڵ گه‌وره‌ترین‬ ‫ده‌وڵه‌ت كه‌ ئێران ‌ه په‌یوه‌ندیت نه‌بێت»‪.‬‬ ‫له‌سااڵنی سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی ‪ 90‬زایینی‪،‬‬

‫كۆماری ئیسالمی ئێران بۆ تیرۆری‬ ‫نه‌یارانی خۆی له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئێران‪،‬‬ ‫كۆمیته‌یه‌كی تیرۆری پێكهێنا كه‌ له‌ژێر‬ ‫چاودێری راسته‌وخۆی عه‌لی خامه‌نه‌یی‬ ‫رێبه‌ری رژیم‌و هاشمی ره‌فسه‌نجانی‪،‬‬ ‫سه‌رۆك كۆماری ئه‌وكات‌و به‌ ده‌ستی‬ ‫به‌كرێگیراوان‌و وه‌زاره‌تی ئیتالعات‪،‬‬ ‫ده‌یان هه‌ڵسوڕوای سیاسییان تیرۆركرد‬ ‫ك ‌ه ژماره‌یه‌ك له‌و هه‌ڵسوڕاو‌ه سیاسی‌و‬ ‫چه‌پان ‌ه له‌باشوری كوردستان تیرۆر‬ ‫كران‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬

‫ئێران‬

‫پیشه‌سازی نه‌وتی ئێران‬ ‫له‌الیه‌ن یه‌كێتی ئه‌وروپاوه‌ ته‌حریم ده‌كرێت‬ ‫ئا‪ :‬دوارۆژ‬ ‫له‌كاتێكدا واڵتانی بریتانیا‌و ئه‌ڵمان جه‌خت‬ ‫له‌سه‌ر ته‌حریمی خێرای نه‌وتی ئێران‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬یۆنان‌و ئیتالیا‌و ئێسپانیا‬ ‫ده‌یانه‌وێت ئه‌م ئابلۆقانه‌ قۆناغ به‌ قۆناغ‬ ‫به‌ره‌وپێشه‌وه‌ بڕوات‪ .‬ئه‌مه‌ش له‌حاڵێكدایه‌‬ ‫كه‌ دانمارك كه‌ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌م خوله‌ی‬ ‫یه‌كێتی ئوروپا ده‌كات‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌‬ ‫بارودۆخی ئابلۆقه‌ی توند دژ به‌ پێشه‌سازی‬ ‫نه‌وت‌و بانكی ناوه‌ندی ئێران دڵنیایی خۆی‬ ‫راگه‌یاندوه‌‌و‪ ،‬هه‌وڵه‌كانی ئه‌مریكاش بۆ‬ ‫به‌هاوكاركردنی عه‌ره‌بستان له‌م ته‌حریمانه‌‬ ‫به‌رده‌وامه‌‌و رۆژی دووشه‌ممه‌ی رابردوو‬ ‫عه‌لی نه‌عیمی وه‌زیری نه‌وتی عه‌ره‌بستان‬ ‫رایگه‌یاند كه‌ واڵته‌كه‌ی ئاماده‌یه‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫نه‌وت ئێران ته‌حریم بكرێت‪ ،‬له‌ماوه‌ی چه‌ند‬ ‫رۆژدا شوێنه‌كه‌ی له‌ بازاڕدا پڕبكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م وتانه‌ی نه‌عیمیش له‌كاتێدایه‌ كه‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی رژیم پێشتر هۆشدارییان‬ ‫دابوو به‌ واڵتانی ناوچه‌ی كه‌نداو كه‌‬ ‫ئه‌گه‌ر نه‌وتی ئێران له‌الیه‌ن یه‌كێتی‬ ‫ئوروپا‌و ئه‌مریكاوه‌ ته‌حریم كرا‪ ،‬نابێت‬ ‫بۆ قه‌ره‌بوو كرده‌نه‌وه‌ی ئه‌و نوقسانیه‌‬ ‫هیچ هه‌نگاوێك هه‌ڵگرن‪ .‬له‌مباره‌یه‌وه‌‬ ‫محه‌مه‌دی خه‌تیبی نوێنه‌ری ئێران له‌‬ ‫رێكخراوی واڵتانی هه‌نارده‌كاری نه‌وت‪،‬‬ ‫ئۆپه‌یك‪ ،‬ده‌ڵێت‪ :‬ئه‌گه‌ر واڵتانی ناوچه‌ی‬ ‫كه‌نداو بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی نه‌وتی ئێران‬ ‫چرای سه‌وز نیشان بده‌ن‪ ،‬هه‌ر شتێك‬ ‫رووبدات‪ ،‬ئه‌م واڵتانه‌به‌رپرسی سه‌ره‌كی‬ ‫هه‌ر هه‌وڵێكن كه‌ بۆ ئابلۆقه‌ی نه‌وتیی‬

‫ئێران دێته‌پێشه‌وه‌‪.‬‬ ‫وابڕیاره‌ رۆژی دووشه‌ممه‌ی داهاتوو‬ ‫(‪ )1/23‬واڵتانی ئه‌ندامی یه‌كێتی ئوروپا‬ ‫كۆببنه‌وه‌ تا ته‌حریم نه‌وتی ئێران‬ ‫تاوتوێبكه‌ن‪ ،‬ئه‌گه‌رچی بڕیاربوو ئه‌م‬ ‫كۆبوونه‌وه‌یه‌ له‌ كۆتایی ئه‌م مانگه‌دا بێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌هۆی توندبوونه‌وه‌ی قه‌یرانی نێوان‬ ‫كۆماری ئیسالمی‌و واڵتانی رۆژئاوا‪ ،‬كاتی‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌ هه‌فته‌یه‌ك‬ ‫پێشخرا‪ .‬وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی دانمارك له‌‬ ‫وه‌اڵمی پرسیارێك كه‌ ئایا بانكی ناوه‌ندیی‬ ‫ئێرانیش به‌ر ته‌حریمه‌كانی یه‌كێتی‬ ‫ئوروپا ده‌كه‌وێت‪ ،‬وتی «ئێمه‌ له‌ بواری‬ ‫ئابلۆقه‌ نه‌وتیییه‌كانی‌و ته‌حریم دامه‌زراوه‌‬ ‫داراییه‌كانی ئێران زۆرتر هه‌نگاو ده‌نێین»‪.‬‬ ‫مانگی نۆڤمبه‌ری پێشوو‪ ،‬بریتانیا یه‌كه‌م‬ ‫واڵت بوو كه‌ له‌كاردانه‌وه‌یه‌ك به‌ راپۆرتی‬ ‫رێكخراوی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ چاالكییه‌ ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران‬ ‫بانكی ناوه‌ندی ئه‌و واڵته‌ی ته‌حریم كرد‪.‬‬ ‫یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی توندبوونه‌وه‌ی‬ ‫قه‌یرانی ده‌ره‌كی ئێران بۆ به‌رده‌وامبوونی‬ ‫چاالكییه‌كانی ئێران له‌بواری پیتاندنی‬ ‫ئۆرانیۆم ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬به‌ وته‌ی وزه‌یری‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی دانمارك‪ ،‬گۆڕانكارییه‌كانی ئه‌م‬ ‫دواییه‌ له‌وانه‌ هه‌واڵی ده‌سپێكردنی پیتاندن‬ ‫ئۆرانیۆمی ‪ %20‬له‌ دامه‌زراوه‌ی ژێرزه‌مینی‬ ‫«فه‌ردوو» له‌ نزیك شاری قوم‪ ،‬ئه‌و‬ ‫بۆچوونه‌ی به‌هێزكرد كه‌ ئێران نایه‌وێت‬ ‫پابه‌ندی رێسا‌و قانونه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان‬ ‫بێت‪ ،‬ده‌بێت گوشاره‌كان بۆ سه‌ر ئێران‬ ‫زیاتر بكرێت تا بگه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر مێزی‬ ‫دانوستان‌و گفتوگۆ‪.‬‬ ‫یه‌كێتی ئوروپا نزیكه‌ یه‌ك له‌سه‌ر پێنجی‬

‫نه‌وت خاوی هه‌نارده‌ی ئێران ده‌كڕێت‌و‬ ‫ژماره‌یه‌ك له‌ ئه‌ندامانی ئه‌و یه‌كێتیی ‌ه‬ ‫له‌وانه‌ یۆنان‌و ئیسپانیا‌و ئیتالیا خوازیاری‬ ‫مۆڵه‌تێكی ‪ 6‬مانگه‌ تا ‪ 12‬مانگه‌ن تا بتوانن‬ ‫جێگره‌وه‌یه‌كی باشتر بۆ نه‌وتی ئێران‬ ‫بدۆزنه‌وه‌‪ .‬ژماره‌یه‌ك له‌ به‌رپرسانی رژیمی‬ ‫ئێران هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر ئێران‬ ‫نه‌توانێت نه‌وتی خاوی خۆی هه‌نارده‌‬ ‫بكات‪ ،‬ئه‌و كات گه‌روی هورموز داده‌خه‌ن‌و‬ ‫رێگه‌ ناده‌ن باقی واڵتانی كه‌نداو نه‌وت‬ ‫بفرۆشن‪ .‬له‌به‌رامبه‌ردا عه‌لی نه‌عیمی‪،‬‬ ‫وه‌زیری نه‌وتی عه‌ره‌بستان به‌ سی ئێن‬ ‫ئێنی راگه‌یاند «پێموانیه‌ ئه‌گه‌ر گه‌روی‬ ‫هورموز ئه‌گه‌ر داشبخرێت‪ ،‬بۆ ماویه‌كی زۆر‬ ‫هه‌روا بمێنێته‌وه‌«‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای مه‌ترسی ئێرانێكی ئه‌تۆمی له‌‬ ‫ناوچه‌كه‌ بۆ واڵتانی عه‌ره‌ب له‌وانه‌ بۆ‬ ‫عه‌ره‌بستانی سعودی‪ ،‬له‌ماوه‌ی چه‌ند‬ ‫مانگی رابردوودا په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران‌و‬ ‫ئه‌و واڵته‌ به‌ توندی تێكچووه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ش‬ ‫به‌هۆی راگه‌یاندنی ئه‌مریكاوه‌ كه‌ پیالنی‬ ‫هێزه‌كانی قودسی سوپای پاسدارانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی بۆ تیرۆری باڵوێزی‬ ‫عه‌ره‌بستان له‌ واشینگتۆن ئاشكراكرد‪.‬‬ ‫به‌ پێی ئاماره‌كان‪ ،‬عه‌ره‌بستان له‌ ئێستادا‬ ‫كه‌مێ كه‌مترله‌ ‪ 10‬ملیۆن بۆشكه‌ له‌رۆژێكدا‬ ‫نه‌وت به‌رهه‌م دێنێت‌و تا ئێستاش‬ ‫سه‌رمایه‌گوزاریه‌كه‌ی بۆ زیاتركردنی بڕی‬ ‫به‌رهه‌می نه‌وت بۆ ‪ 12‬ملیۆن‌و ‪ 500‬هه‌زار‬ ‫بۆشكه‌ له‌ رۆژێكدا به‌ ئه‌نجام نه‌گه‌یشتووه‌‪.‬‬ ‫ئێران له‌ئێستادا رۆژانه‌ ‪ 2‬ملیۆن‌و ‪600‬‬ ‫هه‌زار بۆشكه‌ نه‌وتی خاو هه‌نارده‌ ده‌كات‪،‬‬ ‫پێویستی ئێستای جیهان به‌ نه‌وتی خاو‬ ‫نزیكه‌ ‪ 88‬ملیۆن بۆشكه‌ له‌ رۆژێكدایه‌‪.‬‬

‫کورده‌کان به یه‌کده‌نگی به‌شدارییان کرد‬ ‫سەبارەت بە بەڕێوەچوونی کۆنفرانسی کۆڵن لەئاڵمان‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫رۆژانی ‪ ٧‬و ‪٨‬ی ژانویەی ‪ ٢٠١٢‬کۆبوونەوەی‬ ‫«شورای هەماهەنگی بۆ هاوپێوەندی‪،‬‬ ‫دێموکراسی و مافی مرۆڤ لە ئێران» بە‬ ‫بەشداریی زیاتر لە ‪ ٨٠‬کەس لە نوێنەری‬ ‫حیزبە جۆراوجۆرەکانی ئێرانی و کەسایەتیە‬ ‫سەربەخۆکان پێکهات‪ .‬لە کۆبوونەوەکەدا‬ ‫نوێنەرانی چەند الیەنی سەرەکیی رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستانیش بەشدار بوون و لەم بارەوە‬ ‫وریا محەمەدی ئەندامی شورای هەماهەنگی‬ ‫رایگەیاند له کۆنفڕانسی کۆڵن کورده‌کان به‬ ‫یه‌کده‌نگی به‌شدارییان کرد‪.‬‬ ‫لەو کۆنفرانسەدا تەیفی جۆراوجۆری‬ ‫وەک حیزبه‌کانی رۆژهەاڵتی کوردستان‪،‬‬ ‫کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌کانی ئێرانی فیدرال‪ ،‬جبهه‬ ‫میللی‪ ،‬خوێندکارانی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز‪،‬‬ ‫تۆڕی سیکوالرە سه‌وزەکان‪ ،‬که‌سایه‌تی‬ ‫مه‌شروگه خواز‪ ،‬چه‌پ و ‪ ...‬هتد لە‬ ‫کۆبوونەوەکانی رۆژانی ‪ ٧‬و ‪٨‬ی ژانویەی‬ ‫کۆڵن به‌شدار بوون‪ .‬لە ناو حیزبەکانی‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستانیش دا هەر یەک لە‬ ‫حیزبی دێموکراتی کوردستان‪ ،‬حیزبی‬ ‫دێموکراتی کوردستانی ئێران‪ ،‬کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‪ ،‬پارتی ئازادیی‬ ‫کوردستان و کۆمەڵەی شۆرشگێڕی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران بەشدار‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫وریا محه‌ممه‌دی‪ ،‬جێگری کۆمیتەی ناوەندی‬ ‫کۆمەڵە‌و ئەندامی شورای هەماهەنگی‬ ‫سه‌باره‌ت به کۆنفڕاسی هێزه سیاسییه‌کانی‬ ‫ئۆپۆسیۆنی ئێران که ‪ 7‬و ‪8‬ی ئه‌م مانگه‬ ‫له شاری «کۆڵن»ی ئه‌ڵمانیا به‌ڕێوه‌چوو‪،‬‬ ‫به ئاژانسی په‌یامنێری راگه‌یاند‪ :‬له راستیدا‬ ‫ناوی ئه‌م کۆنفڕانسه‪ ،‬دانیشتنی هاوخه‌می‬ ‫بۆ دیموکراسی و مافی مرۆڤ له ئێران‬

‫ئێرانێک که مافی‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تیی کوردی‬ ‫تێیدا نه‌بێت وا باشتره‬ ‫پارچه پارچه بێت‬ ‫وریا محەمەدی‬ ‫بوو‪ .‬ئه‌م کۆنفڕاسه له ده مانگ له‌مه‌وبه‌ر‬ ‫کاره‌کانی ده‌ست پێکراوه‪.‬‬ ‫وتی‪ :‬ئامانجی ئه‌و کۆنفڕانسه بۆ ئه‌وه‌یه‬ ‫هاوده‌نگییه‌کی سیاسی له‌نێوان ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێران له‌سه‌ر بنه‌مای دیموکراسی پێک‬ ‫بێنن و بتوانن الیه‌نه جیاوازه‌کان له‌ده‌وری‬ ‫خۆی کۆبکاته‌وه و رێڕه‌وێک بێت بۆ‬ ‫بزووتنه‌وه‌کانی داهاتوو‪.‬‬ ‫ئه‌و ئه‌ندامه‌ی شۆرای هه‌ماهه‌نگی روونی‬ ‫کرده‌وه‪ :‬الیه‌نه جیاوازییه‌کانی فکری و‬ ‫سیاسیی ئێران له‌م کۆنفڕانسه‌دا به‌شدار‬ ‫بوون و دوو بڕیارنامه‌ی ده‌رکرد‪ ،‬یه‌کێک‬ ‫به‌ڵگه‌ی پێکهاته‌یی و بڕیارنامه‌یه‌کیش بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی له ده‌ره‌وه‌ی واڵت باڵو بکرێته‌وه‪.‬‬ ‫راشیگه‌یاند‪ :‬له‌م کۆنفڕانسه الیه‌نی جیاوازی‬ ‫له‌خۆ کردبوو‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌و الیه‌نانه‌ی که‬ ‫ده‌یانه‌وێت ئێران وه‌ک خۆی بمێنێته‌وه(به‬ ‫یه‌کپارچه‌یی)‪ ،‬کورده‌کانیش جگه له پژاک و‬ ‫حزبی کۆمۆنیستی ئێرانی هه‌موو حزبه‌کان‬

‫تێیدا به‌شدار بوون و ئاستی دانیشتنه‌که‬ ‫به‌رز بوو‪.‬‬ ‫محه‌مه‌دی ئاماژه‌ی به‌و‌ه کرد‪ :‬گفتوگۆ‌کان‬ ‫له‌سه‌ر دوو ته‌وه‌ری سه‌ره‌کی بوون‪،‬‬ ‫یه‌کێکیان‪ :‬ئێرانێکی سێکۆالر و دیموکرات‬ ‫و المه‌رکه‌زی که تێیدا قه‌وم(وه‌ک به‌شێک‬ ‫له نه‌ته‌وه‌یک) و نه‌ته‌وه جیاوازه‌کان‬ ‫تێیدا بژین و وشه‌ی نه‌ته‌وه‌ش هه‌ر به‌م‬ ‫شێوه‌یه هاتبوو‪ ،‬پرۆژه‌که‌ی دیکه‌ش که‬ ‫زیاتر کورده‌کان و الیه‌نه نه‌ته‌وه‌کانی دیک ‌ه‬ ‫پشتیوانییان لێده‌کرد‪ ،‬باس له ئێرانێکی‬ ‫ئازاد و دیموکرات و فدراڵ و سکۆالر‬ ‫ده‌کات‪.‬‬ ‫ئه‌و ئه‌ندامه‌ی شۆرای هه‌ماهه‌نگیی هێزه‬ ‫ئۆپۆزسیۆنه‌کانی ئێران ئاشکراشی کرد‪:‬‬ ‫پرۆژه‌ی دووه‌م کێشمه‌کێشێکی زۆری‬ ‫لێکه‌وته‌وه‪ ،‬الیه‌نه ئێرانییه‌کان کێشه‌یان‬ ‫له‌سه‌ر وشه‌ی ملییه‌ت(نه‌ته‌وه) هه‌بوو و‬ ‫ده‌یانویست به قه‌ومیت(به‌شێک له نه‌ته‌وه)‬

‫بێته‌وه و له ئه‌نجامدا ئه‌وان له‌م باسه‌دا‬ ‫سه‌رنه‌که‌وتن و وشه‌ی نه‌ته‌وه ده‌نگدانی‬ ‫له‌سه‌ر کرا و ده‌نگی هێناوه‪ ،‬به‌هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫پێکهاته‌که پێکهاته‌یه‌کی گه‌وره بوو ناچار‬ ‫بوون قبووڵی بکه‌ن‪ ،‬ئه‌گینا بۆ ئه‌وان‬ ‫جێگه‌ی قه‌بووڵ نه‌بوو‪.‬‬ ‫وریا محه‌ممه‌دی روونیشی کرده‌وه‪ :‬یه‌کێک‬ ‫له به‌شداربووان بۆ کۆتایی هێنان به‬ ‫کێشمه‌کێشه‌که رایگه‌یاند که کۆنفڕانسێکی‬ ‫له‌م شێوه‌یه له شوێنێکی دیکه خه‌ریکه‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌چێت که الیه‌نگرانی حکومه‌تی‬ ‫ئێرانیش تێیدایه و ده‌بێت هه‌وڵ بدرێت‬ ‫ئه‌م کۆنفرانسه‌ی ئێمه بگاته ئه‌نجام و‬ ‫سه‌رکه‌وتوو بێت‪.‬‬ ‫محه‌مه‌دی وتی‪ :‬سه‌باره‌ت به کورده‌کانیش‪،‬‬ ‫هیچ کات به‌م شێوه‌یه هاوده‌نگ نه‌بوون‪،‬‬ ‫به بڕوای من که‌س نه‌یده‌وێرا له‌سه‌ر مافی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی دابه‌زێت‪ ،‬کورده‌کان به یه‌کده‌نگی‬ ‫به‌شدارییان کرد و هه‌موویان ده‌نگیان به‬ ‫یه‌کتر دا و به پێچه‌وانه‌ی شوێنه‌کانی دیکه‬ ‫و بیر و بۆچوونی حزبی‪ ،‬لێره‌دا یه‌کده‌نگ‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫وریا محه‌ممه‌دی روونیشی کرده‌وه‪:‬‬ ‫کورده‌کان له‌سه‌ر چه‌ند خاڵ هاوبه‌ش‬ ‫بوون و به الیه‌نه‌کانی دیکه‌یان گوت که‬ ‫ئامانجی سه‌ره‌کیی ئێمه ته‌نیا رووخانی‬ ‫رژێمی ئێران نییه چونکه چه‌ندین حکومه‌ت‬ ‫هاتوون و رۆیشتوون و مافی کورده‌کانیان‬ ‫نه‌داوه‪ ،‬دووه‌م له‌گه‌ڵ هیچ الیه‌نێک ئیتیالف‬ ‫ناکه‌ین ئه‌گه‌ر به روونی باس له مافی کورد‬ ‫نه‌کات‪ ،‬سێیه‌م ئه‌وه‌ی باس له یه‌کپارچه‌یی‬ ‫ئێران ده‌کرێت الی ئێمه پیرۆزییه‌کی نییه‬ ‫و ئێرانێک که مافی نه‌ته‌وایه‌تیی کوردی‬ ‫تێیدا نه‌بێت وا باشتره پارچه پارچه بێت‪،‬‬ ‫دواتر لێژنه‌یه‌کی پازده که‌سی پێکهێنرا‬ ‫که رێژه‌یه‌کی به‌رچاوی له کورده‌کان و‬ ‫نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی تێدا بوو‪.‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪3‬‬

‫سەرەتا‬ ‫سەرەتا‬ ‫‪...‬پاشماوە‬ ‫‪....‬‬ ‫بئێرانی���دا‪ .‬م���ن دڵنی���ام چۆن‬ ‫خەالفەتی عوس���مانی نەس���یبی‬ ‫ه���ەر شکس���ت بوو لە ش���ەڕی‬ ‫جیهانی یەکەم���دا‪ ،‬لە ملمالنێی‌و‬ ‫کێشەی ئەو ناوچەیەشدا ئاکار‌و‬ ‫ئاوات���ی خەالفەت���ی ئێرانیی���ش‬ ‫ه���ەر ب���ەو دەردە دەچێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫ناتوانی���ن‌و لێمان قبوڵ ناکرێ تا‬ ‫ئەو دەشکێ دەست راگرین‪..،‬‬ ‫بە پێچەوانە دەبێ لە ئێس���تاوە‬ ‫ئاکت���ەری بەهێ���ز بی���ن ت���ا لە‬ ‫دواڕۆژی ناوچەکە‌و لە ناو مەیلە‬ ‫سیاس���ییەکانی دیکەی ناو ئەو‬ ‫مەیدانەدا پش���کی زۆرتر وەبەر‬ ‫دێمۆکراس���ی‌و بزوتنەوەی کورد‬ ‫بکەوێ‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوەدا کە پێویس���تە‬ ‫هەس���ت ب���ە مەترس���ی ئێران‬ ‫بکەی���ن‪ ،‬الزمە بش���زانین ئەگەر‬ ‫بزوتنەوەی کورد ئەو راس���تییە‬ ‫وەک هەی���ە بیبین���ێ‌و پالنی بۆ‬ ‫دابنێ‌و رەوش���تی سازگار لەگەڵ‬ ‫هەلومەرجەک���ە بگرێتەبەرو‪ ،‬بۆ‬ ‫تەبای���ی‌و یەکریزی ل���ە ناوخۆدا‬ ‫کار بکات‪ ،‬هی���وای روون‌و هەلی‬ ‫باشیش دەتوانێ لە رێگای دابێ‪.‬‬ ‫حیزبە سیاسیەکانی کوردستانی‬ ‫ناو ئیران بە هەموو گیر‌و گرفتی‬ ‫ک���ە هەمانە‪ ،‬دەتوانی���ن دەوری‬ ‫کارس���از‌و گرینگم���ان هەبێ بۆ‬ ‫وەدیهێنانی هەلومەرجی گونجاو‪.‬‬ ‫پێویس���تە نەک ب���ە تەنیا هەر‬ ‫گۆڕەپان���ی کوردس���تانی ئێران‌و‬ ‫دەوری ه���ەر کامەم���ان لەوێدا‬ ‫مێش���کمان دابگ���رێ‪ ،‬بەڵک���وو‬ ‫هەم���وو گۆڕانکاری���ی ناوچەکە‬ ‫ببینین‌و بەرینتر بڕوانین تا بۆمان‬ ‫دەرکەوێ کێشە ناوخۆییەکان لە‬ ‫پرس���پێکتیوێکی وەها گەورەدا‪،‬‬ ‫چکۆل���ەن‪ .‬م���ن ناڵێ���م گرفتی‬ ‫ناوخۆیی نین یان دەبێ لە بیریان‬ ‫بکەی���ن‪ ،‬دەڵیم تەنیا لە مەیدانی‬ ‫سیاسی گەورەتردا زاڵ بوون بە‬ ‫سەریاندا مومکینە‪ .‬ئێمە چارمان‬ ‫نییە جیا لەوە بگەینە گوتارێکی‬ ‫هاوب���ەش لەو ب���ارەوە‪ .‬ئەوە بۆ‬ ‫کوردس���تانی عێراقێ���ش حوکم‬ ‫دەکات تا کۆدەنگ���ی نەتەوەیی‬ ‫بۆ ئ���ەم قۆناغ���ە پێکبهێندرێ‪.‬‬ ‫جا ئەو کاتەیە ک���وردی ئێران‌و‬ ‫عێ���راق دەک���رێ‌و دەتوان���ن‬ ‫س���تراتێژی هاوبەشیان هەبێ تا‬ ‫لە تاکتیکدا بۆ بەرەو پێشبردنی‬ ‫سیاس���یەتی کوردیی هاوئاهەنگ‬ ‫بن‪ .‬واقعیەت ئەوەیە کە کوردی‬ ‫ناو ئێران‌و عێراق ئەوڕۆ لە هەموو‬ ‫کاتێک زۆرتر چارەنوس���یان لێک‬ ‫گرێدراوە‪ .‬کورد ئەوڕۆ دەبێ هەم‬ ‫مەترس���ییەکان جیددی ببینێ‌و‬ ‫هەم هەل‌و شانسەکانی خۆی بە‬ ‫گرینگ بزانێ‪ ،‬بیناسێ‌و کاری بۆ‬ ‫بکات‪ .‬ئ���ەو کاتەیە کۆتایی ئەم‬ ‫قۆناغە هەس���تیارەی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بە پوچەڵ بوونەوەی‬ ‫خەونی دوژمنان‌و گەش���انەوەی‬ ‫هی���وا‌و ئاوات���ە دێمۆکراتی���ک‌و‬ ‫نەتەوەییەکان���ی بزوتن���ەوەی‬ ‫رزگاریخ���وازی ک���ورد‌و گش���ت‬ ‫دێمۆکراس���یخوازانی ناوچەک���ە‪،‬‬ ‫کۆتای���ی پێدێت‪ .‬ئ���ەو ئاواتانە‬ ‫دەهێن���ن تا مای���ەی گەورەی بۆ‬ ‫دابن���درێ‪ ،‬بەو هیوای���ەی بۆیان‬ ‫دەست بەکار بین‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫راپۆرتەهەواڵ‬

‫كۆبوونەوەی هاوبەشی سەركردایەتی‬ ‫كۆمەڵە‌و حیزبی دیموكرات‬

‫دوانیوەڕۆی رۆژی شەمە رێكەوتی‬ ‫‪18‬ی بەفرانبار لەسەر داوەتی دەفتەری‬ ‫سیاسی حیزبی دیموكراتی كوردستان‪،‬‬ ‫هەیئەتێكی كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵە بە‬ ‫بەرپرسایەتی هاوڕێ عومەر ئیلخانیزادە‬ ‫سەردانی بنكەی دەفتەری سیاسی حیزبی‬ ‫دیموكراتیان كرد‪.‬‬ ‫لەو كۆبوونەوەدا بە چڕوپڕی باس لە‬ ‫هەل‌ومەرجی سیاسی ئێران‪ ،‬ناوچەكە‌و‬ ‫تەئسیرانی لەسەر كوردستان‌و ئەگەرەكانی‬

‫داهاتوو كران‪ .‬دوای ئاڵ‌وگۆڕی بیروڕا‌و‬ ‫لێكدانەوە‪ ،‬هەردوو ال پێیانوابوو كە‬ ‫گۆڕانكاری لە ناوچەكە‌و لە ئێرانیش‬ ‫بەڕێوەیە‌و بێگومان ئەم گۆڕانكاریانە‬ ‫كاریگەری لەسەر بزوتنەوەی رزگاریخوازای‬ ‫كورد دەبێ‌و پێویستە هەر لە ئێستاوە‬ ‫كوردستانی‬ ‫سیاسیەكانی‬ ‫حیزبە‬ ‫رۆژهەاڵت كارێك بكەن بۆ ئەوەی بتوانن‬ ‫واڵمدەرەوەی ئەركەكانی ئەم دەورەیە بن‪.‬‬ ‫دوای لێكدانەوەی هەل‌ومەرج‌و ئەگەرەكان‬

‫هەرتك ال هاوهەنگی‌و هاوكاری شیاوی ئەم‬ ‫دەورەیەیان لە نێوان هێزە سیاسیەكان بە‬ ‫پێویست زانی‌و ئامادەیی خۆیان دەربڕیی‬ ‫كە هەوڵبدەن بۆ سەرگرتنی وەها كارێكی‬ ‫هاوبەش‪ .‬هەروەها دوو الیەن بڕیاریاندا كە‬ ‫لە رۆژانی داهاتوو كۆبوونەوەی دیكە پێك‬ ‫بهێنن‌و كۆنكرێت تر خاڵەكانی هاوكاری‬ ‫دوو الیەنە تاوتوێ بكەن تا بتوانن‬ ‫پرۆسەی هاوبیری‌و هاوكاری بۆ كاری‬ ‫هاوبەشی نێوان هێزە سیاسیەكان زیاتر‬ ‫شی بكەنەوە‌و بریاریشیاندا تا پێوەندی‬ ‫لەگەڵ باقی هێزەكانیش توندوتۆڵتر‬ ‫بكرێتەوە‪.‬‬ ‫لەم دانیشتنەدا هەیئەتی حیزبی‬ ‫دیموكراتی كوردستان بریتین بوون لە‬ ‫بەڕێزان مامۆستان عەبدواڵ حەسەن‬ ‫زادە‪ ،‬كاك حەسەن رەستگار‪ ،‬كەماڵ‬ ‫كەریمی جێگری سكرتێری گشتی حیزبی‬ ‫دیموكراتی كوردستان‪ ،‬قادر وریا ئەندامی‬ ‫دەفتەری سیاسی‪ ،‬حەسەن قادرزادە‬ ‫ئەندامی دەفتەری سیاسی‌و سمایل بازیار‬ ‫بەرپرسی پێوەندیەكانی حیزبی دیموكرات‪.‬‬ ‫وەڤدی كۆمەڵەش بریتین بوون لە بەڕێزان‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە سكرتێری گشتی‪ ،‬رەزا‬ ‫كەعبی جیگری سكرتێر‪ ،‬ئارام مودەڕسی‌و‬ ‫محەمەد فەرهادزادە ئەندامانی كومیتەی‬ ‫ناوەندی‌و عەتا ناسر سەقزی بەرپرسی‬ ‫پێوەندیەكانی كۆمەڵە لە سلێمانی‪.‬‬

‫داوا لەفەرانسە دەکرێت‬

‫كۆمەڵكوژییەكانی دژ بە كورد بە ژینۆساید بناسێت‬ ‫فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی دژە ژینۆساید‬ ‫داوای لە پەرلەمان‌و ئەنجومەنی سێنای‬ ‫فەرانسە كرد تاوانەكانی كۆمەڵكوژیی‬ ‫دێرسیم لە توركیە‌و ئەنفال‌و هەڵەبجە‌و‬ ‫كوشتنی بارزانییەكان‌و فەیلییەكان لە‬ ‫هەرێمی كوردستان بە ژینۆساید بناسرێن‪.‬‬ ‫فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی دژە ژینۆساید‬ ‫لە نامەیەكدا بۆ پەرلەمان‌و ئەنجومەنی‬ ‫سێنای فەرانسە‪ ،‬دەست خۆشی لە یاسای‬

‫سزادانی نكۆڵی كردن لە ژینۆسایدی‬ ‫ئەرمەنییەكان كردووە‪ .‬لەو نامەیەدا داوا‬ ‫كراوە تاوانەكانی كۆمەڵكوژیی دێرسیم لە‬ ‫توركیا‌و ئەنفال‌و هەڵەبجە‌و رەشەكوژیی‬ ‫بارزانییەكان‌و فەیلییەكان لە هەرێمی‬ ‫كوردستان هەڵوێستی ئەخالقی لە‬ ‫بەرانبەردا بگیریت‌و بەژینۆسایدی بناسن‪.‬‬ ‫فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی دژە ژینۆساید‪،‬‬ ‫دوای هەڵوێستی مرۆڤدۆستانەی پەرلەمانی‬

‫فەرانسە لەمەڕ پەسند كردنی یاسای سزادانی‬ ‫نكۆڵی كردن لە تاوانی گەورەی دەسەاڵتی‬ ‫عوسمانی لە سااڵنی ‪١٩١٧ -١٩١٥‬بەرانبەر‬ ‫بە ئەرمەنەكان‌و ناساندنی وەك ژینۆساید‪،‬‬ ‫دەست خۆشیی لەو پارلەمانە كردووە‪.‬‬ ‫فیدراسیۆنی رێكخراوەكانی دژە ژینۆساید‬ ‫لە ‪ ١٨‬رێكخراوی تایبەت بە مافی مرۆڤ‬ ‫پێكهاتووە‌و هەوڵی بەژینۆساید ناساندنی‬ ‫تاوانەكانی دەرهەق بە كوردەكان دەدات‪.‬‬

‫سەردانی وەفدێکی یەکێتی دێموکراتی کوردستان‬ ‫بۆ ناوەندی سەرکردایەتیی کۆمەڵە‬ ‫جومعە‪24‬ی‬ ‫رۆژی‬ ‫سەرلەبەیانی‬ ‫بەفرانباری ‪1390‬ی هەتاوی بەرانبەر‬ ‫بە ‪ 13/1/2012‬ی زایینی هەیئەتێكی‬ ‫یەکێتی دیموكراتی كوردستان كە بریتین‬ ‫بوون لە بەڕێزان‪ ،‬عوسمان جەعفەری‬ ‫سکرتێری گشتی‪ ،‬محەمەد خۆش‬ ‫چێهرە ئەندامی کوردیناسیۆن‪ ،‬کارۆ‬ ‫موکریانی ئەندامی مەجلیس‪ ،‬هێرش‬ ‫لهۆنی ئەندامی مەجلیس‪ ،‬سەردانی‬ ‫كۆمەڵەی‬ ‫سەركردایەتی‬ ‫ناوەندی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستانیان كردو و لە‬ ‫الیەن هەیئەتێكی ناوەندیی كۆمەڵە كە‬ ‫بریتی بوون لە بەڕێزان‪ :‬عومەر ئێلخانی‬ ‫زادە سکرتێری گشتی کۆمەڵە‪ ،‬رەزا‬ ‫كەعبی جێگری سكرتێری گشتی‌‪،‬‬ ‫سادق زەندی‪ ،‬محەمەد فەرهادزادە‪،‬‬ ‫بیژەن قوبادی‌ ئەندامانی كومیتەی‬ ‫ناوەندیی‌و حامد ساعەتی ئەندامی‬ ‫جێگری کومیتەی ناوەندیی بە گەرمی‬ ‫پێشوازیان لێكرا‪ .‬دیداری دوو هەیئەتی‬ ‫یەکێتی دیموكراتی كورستان‌و كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان‪ ،‬لە كەش‌و‬ ‫هەوایەكی دۆستانە‌و پڕ لە دیالۆگ لەسەر‬ ‫گرینگترین گۆڕانكاریەكانی ناوچەكە بە‬ ‫گشتی و ئێران‌وكوردستان بەتایبەتی‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬تەوەرەیەکی باسەکان‬ ‫سەبارەت بە دوایین رووداوەکانی سوریە‬

‫و رۆڵی کوردی رۆژئاوا بوو لەوپێوەندەدا‬ ‫‪.‬‬ ‫هەروەها تەوەرێکی تری باسەکان‪،‬‬ ‫ئێستای‬ ‫سیاسی‬ ‫لەسەرقەیرانی‬ ‫حکوومەتی عێڕاق و دەور و نەقشی کورد‬ ‫بوو لەم قەیرانەدا کە هەرێمی کوردستان‬ ‫دبێ چ ڕۆڵێک بگێڕێ‪.‬‬ ‫سەرەکی ترین و گرینگترین باسی‬ ‫ئەم کۆبوونەوە لەسەر هەڵبژاردنەکانی‬ ‫دەورەی نۆهەمی مەجلیسی شورای‬ ‫ئیسالمی بوو کە هەردووالیەن جەختیان‬ ‫لە سەر تەحریمی هەڵبژاردنەکان کرد و‬ ‫یەکدەنگی و هاو هەڵوێستی و هاوئاهەنگی‬

‫الیەنە سیاسیەکانی کوردستانیان لەم‬ ‫بوارەدا گرینگ وەسف کرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫باس لەوە کرا کە دەکرێ چەند الیەن بە‬ ‫یەکەوە و لەبەیاننامەی هاوبەشدا بەر لە‬ ‫دەست پێ کردنی هەڵبژاردنەکان تەحریم‬ ‫دووپات بکەنەوە‪.‬‬ ‫باسە سیاسیەكان‌و ئاڵ‌وگۆڕی بیروڕای‬ ‫دوو الیەن لە كەش‌وهەوایەكی دۆستانەدا‬ ‫كۆتایی پێهات‌و هەردوو ال جەختیان‬ ‫لەسەر پەیوەندی گەرمترو فراوانتری‬ ‫نێوانیان كردەوەو دواتر هەیئەتی میوان‬ ‫لە الیەن كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵەوە‬ ‫بەڕێكرا‪.‬‬

‫داوای ئازادكردنی هه‌ڵسوڕاوانی‬ ‫كرێكاریی بەندکراو لەزیندان ده‌كرێت‬ ‫پرۆگرامی چاودێر به‌سه‌ر داكۆكی له‌‬ ‫به‌رگریكارانی مافه‌كانی مرۆڤ له‌ نامه‌یه‌كدا‬ ‫بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی كۆماری ئیسالمی داواكاره‌‬ ‫هه‌ڵسوڕاوانی كرێكاری ئازاد بكرێن‪.‬‬ ‫وه‌رگێڕدراوی نامه‌كه‌ ده‌خوێننه‌وه‌‪:‬‬ ‫پرۆگرامی چاودێر به‌سه‌ر داكۆكی له‌‬ ‫به‌رگریكارانی مافه‌كانی مرۆڤ‪:‬‬ ‫سه‌ربه‌خۆ‬ ‫یه‌كێتیه‌‬ ‫هێرشكردنه‌سه‌ر‬ ‫كرێكارییه‌كان‌و ده‌ستگیركردنی هه‌ڵسوڕاوانی‬ ‫سه‌ندیكایی‬ ‫پرۆگرامی چاودێر به‌سه‌ر داكۆكی له‌‬ ‫به‌رگریكارانی مافه‌كانی مرۆڤ‪ ،‬كه‌‬ ‫به‌رنامه‌یه‌كی هاوبه‌شی «فیدراسیۆنی‬ ‫نێوده‌وڵه‌ت كۆمه‌ڵه‌كانی مافی مرۆڤ»‬ ‫(‪‌)FIDH‬و «رێكخراوی جیهانیی دژی‬ ‫ئه‌شكه‌نجه‌«( ‪)OMCT‬یه‌‪ ،‬داواتان لێده‌كات‬ ‫به‌ خێرایی سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌النه‌ی خواره‌وه‌‬ ‫له‌ ئێران هه‌وڵ بده‌ن‪.‬‬ ‫پرۆگرامی چاودێر به‌سه‌ر داكۆكی له‌‬ ‫به‌رگریكارانی مافه‌كانی مرۆڤ له‌ رێگه‌ی‬ ‫«كۆمه‌ڵه‌ی داكۆكی له‌ مافه‌كانی مرۆڤ له‌‬ ‫ئێران» (‪ )LDDHI‬له‌ ده‌ستگیركردنه‌كانی‬ ‫ئه‌م دواییه‌‌و ئازار‌و به‌دواداچوونی چه‌ندین‬ ‫چاالكی سه‌ندیكایی ئاگاداربووه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫شاهروخ زه‌مانی‪ ،‬ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫كاتی كردنه‌وه‌ی سه‌ندیكای نه‌قاشان‪ ،‬له‌‬ ‫رێكه‌وتی ‪25‬ی به‌فرانباری ‪ 1390‬له‌ شوێنی‬ ‫كاره‌كه‌ی خۆی له‌الیه‌ن مامورانی ئیداره‌ی‬ ‫ئیتالعاتی پارێزگای ئازه‌ربایه‌جان رۆژهه‌اڵت‬ ‫ده‌ستگیر‌و بۆ تێپه‌ڕكردنی حوكمی ‪ 11‬ساڵ‬ ‫زیندان ره‌وانه‌ی زیندانی ته‌برێزكرا‪ .‬محه‌مه‌د‬ ‫جه‌ڕاحی‪ ،‬هه‌ڵسوڕاوی سه‌ندیكایی‌و ئه‌ندامی‬ ‫«كۆمیته‌ی به‌دواداچوون بۆ پێكهێنانی‬ ‫سه‌ندیكا كرێكارییه‌كان»‌و دۆسیه‌ی شاهروخ‬ ‫زه‌مانیش كه‌ گوایه‌ هه‌رله‌و رێكه‌وته‌ له‌اله‌ن‬ ‫مامورانی ئیتالعات ده‌سگیر‌و ره‌وانه‌ی‬ ‫زیندانی ته‌برێز كراوه‌‪ .‬نیما پور یه‌عقوب‌و‬ ‫ساسان واهبی وش‪ ،‬هه‌ڵسوڕاوانی خوێندكاری‬ ‫له‌الیه‌ن ئیداره‌ی ئیتالعاته‌وه‌ به‌ ته‌له‌فۆن‬ ‫ئاگاداركراونه‌ته‌وه‌ تا بۆ تێپه‌ڕكردنی هه‌ركام‬ ‫به‌ ‪ 6‬ساڵ‌و ‪ 6‬مانگ زیندان سه‌ردانیان بكه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌م دوو كه‌سه‌ له‌مه‌ترسی ده‌ستگیركردندان‪.‬‬ ‫شه‌یس ئه‌مانی‪ ،‬ئه‌ندامی دامه‌زرێنه‌ری یه‌كێتی‬ ‫ئازادی كرێكارانی ئێران‪ ،‬له‌ رێكه‌وتی ‪27‬ی‬ ‫به‌فرانباری ‪ 1390‬له‌الیه‌ن مامورانی دادگای‬ ‫سنه‌‪ ،‬ناوه‌ندی پارێزگای كوردستانی ئێران‪،‬‬ ‫ده‌ستگیركرا‪ .‬له‌ ئێستادا ناوبراو هێشتا له‌‬ ‫زیندانی سنه‌دا به‌سه‌ر ده‌بات‌و سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ هۆكاری گرتنه‌كه‌ی هیچ زانیارییه‌ك‬ ‫له‌به‌رده‌ستدا نییه‌‪ .‬شه‌یس ئه‌مانی‌و سدیق‬ ‫كه‌ریمی‪ ،‬یه‌كێكی دیكه‌ له‌ ئه‌ندامانی‬ ‫دامه‌زرێنه‌ری یه‌كێتی ئازادی كرێكارانی‬ ‫ئێران‪ ،‬له‌ بانه‌مه‌ری ‪ 1386‬ده‌ستگیر‌و به‌ دوو‬ ‫ساڵ‌و نیو زیندان مه‌حكومكرا‪ ،‬به‌اڵم پاش‬ ‫چه‌ند مانگ ناڕه‌زایی ده‌ره‌كی‌و ناوخۆیی‬ ‫ئازاد كران‪ .‬شه‌ریف ساعد په‌نا ئه‌ندامی‬ ‫وه‌فدی یه‌كێتی ئازادی كرێكارانی ئێران‪،‬‬ ‫به‌ هۆی هه‌ڵگرتنی بوڵته‌ن خه‌بری یه‌كێتی‬ ‫كرێكاری له‌ ‪17‬ی به‌فرانبار له‌ماڵه‌كه‌ی خۆی‬ ‫له‌سنه‌ له‌الیه‌ن كه‌سانی لیباسی شه‌خسی‬ ‫ده‌ستگیركران‪.‬‬ ‫مزه‌فه‌ر ساڵح نیا‪ ،‬ئه‌ندامێكی دیكه‌ی‬ ‫ئه‌نجومه‌نی به‌رێوه‌به‌ری یه‌كێتی ئازادی‬ ‫كرێكارانی ئێران‪ ،‬به‌تۆمه‌تی نادیار‬ ‫دادگایی كراون‌و به‌ كه‌فاله‌ت ئازاد كراون‌و‬ ‫چاوه‌ڕوانی دادگا ده‌كه‌ن‪ .‬مه‌یسه‌م نجاتی‬ ‫عارف‪ ،‬خوێندكار‌و هه‌ڵسوڕاوی كرێكاریی‬ ‫له‌ شیركه‌تی ئۆتۆمبیل سایپای تاران‬ ‫له‌ ‪13‬ی به‌فرانبار به‌ هۆی به‌رگریكردن‬ ‫له‌ مافی كرێكاران له‌كارخنه‌ ده‌ستگیر‌و‬ ‫ره‌وانه‌ی شوێنێكی نادیاركرا‪ .‬ئیبراهیم‬ ‫مه‌ده‌دی‪ ،‬جێگری سه‌رۆكی سه‌ندیكار‬ ‫كرێكارانی شیركه‌تی واحدی ئۆتۆبوسرانی‬ ‫تاران‌و ده‌وروبه‌ر كه‌ له‌ ‪8‬ی سه‌رماوه‌زی‬ ‫‪ 90‬له‌ زیندانه‌وه‌ بۆ مه‌ره‌خه‌سی هاته‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ ‪ 16‬سه‌رماوه‌ز بۆ درێژكردنه‌وه‌ی ماوه‌ی‬ ‫مه‌ره‌خه‌سیه‌كه‌ی سه‌ردانی زیندانی كرده‌وه‌‌و‬ ‫دوباره‌ ده‌ستگیركرا‪ .‬ناوبراو به‌ تۆمه‌تی‬ ‫هه‌وڵدان دژی ئه‌منیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی به‌ سێ‬ ‫ساڵ‌و نیو زیندان مه‌حكومكرا‪.‬‬ ‫به‌رنامه‌ی چاودێر‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌‬ ‫ده‌ستگیركردن‌و دۆخی ته‌ندروستی ره‌زا‬ ‫شه‌هابی‪ ،‬سه‌ندوقدار‌و ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری سه‌ندیكای كریكارانی شیركه‌تی‬ ‫واحید نیگه‌رانه‌‪ .‬ناوبراو خه‌زه‌ڵوه‌ری ‪ 90‬مانی‬ ‫له‌خواردن گرت‌و ره‌وانه‌ی نه‌خۆشخانه‌ كرا‪.‬‬

‫محه‌مه‌د حسه‌ینی‪ ،‬هه‌ڵسوڕاوی سه‌ندیكایی‬ ‫فیروزكوه‌ له‌ رۆژهه‌اڵتی تاران‪ ،‬سه‌ره‌تای‬ ‫به‌فرانباری ئه‌مساڵ به‌ هۆی به‌رگریكردن‬ ‫له‌مافی كرێكاران له‌الیه‌ن ئیتالعاته‌وه‌‬ ‫ده‌ستگیركرا‌و تا ئێستاش له‌ گرتوخانه‌ی‬ ‫شاری ده‌ماوه‌ند ده‌ستبه‌سه‌ركراوه‌‪ .‬مێهدی‬ ‫فراحی شاندیز‪ ،‬مامۆستا‌و هه‌ڵسوڕاوی‬ ‫سه‌ندیكایی‪ ،‬سه‌ره‌تای به‌فرانبار ده‌ستگیركرا‌و‬ ‫بۆ كێشانی سێ ساڵ زیندان روانه‌یی ئێڤین‬ ‫كرا‪ ،‬ناوبراو زیاتر له‌ هه‌شت مانگ له‌ به‌ندی‬ ‫‪209‬ی وه‌زاره‌تی ئیتالعات له‌ زیندانی ئێڤین‬ ‫له‌ ژووری تاكه‌كه‌سیدابووه‌‪.‬‬ ‫داواكارییه‌كان‪:‬‬ ‫تكایه‌ نامه‌ بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی حكومه‌ت نامه‌‬ ‫بنوسن‌و داوایان لێبكه‌ن‪:‬‬ ‫له‌هه‌ر بارودۆخێكدا‪ ،‬ته‌ندروستی‬ ‫‪ .1‬‬ ‫رۆحی‌و جه‌سته‌یی شاهروخ زه‌مانی‪ ،‬محه‌مه‌د‬ ‫جه‌ڕاحی‪ ،‬نیما پوریه‌عقوب‪ ،‬ساسان واهبی‬ ‫وه‌ش‪ ،‬شیس ئه‌مانی‪ ،‬سدیق كه‌ریمی‪،‬‬ ‫شه‌ریف ساعدپه‌نا‪ ،‬مزه‌فه‌ر ساڵح نیا‪،‬‬ ‫مه‌یسه‌م نه‌جاتی عارف‪ ،‬ئیبراهیم مه‌ده‌ده‌ی‪،‬‬ ‫ره‌زا شه‌هابی‪ ،‬محه‌مه‌د حسینی‌و مهدی‬ ‫فراحی شاندیز‌و هه‌موو داكۆكیكارانی‬ ‫مافه‌كانی مرۆڤ‌و بنه‌ماڵه‌كانیان له‌ ئێران‬ ‫بپارێزن‪.‬‬ ‫شاهروخ زه‌مانی‪ ،‬محه‌مه‌د‬ ‫‪ .2‬‬ ‫جه‌راجی‪ ،‬نیما پوریه‌عقوب‪ ،‬ساسان واهبی‬ ‫وه‌ش‪ ،‬شیس ئه‌مانی‪ ،‬سدیق كه‌ریمی‪،‬‬ ‫مه‌یسه‌م نجاتی عارف‪ ،‬ئیبراهیم مه‌ده‌دی‪،‬‬ ‫ره‌زا شه‌هابی‪ ،‬محه‌مه‌د حسێنی‌و مێهدی‬ ‫فراحی شاندیز به‌ خێرایی به‌ بێ مه‌رج‬ ‫ئازاد بكه‌ن‪ ،‬چونكه‌ ده‌ستگیركردنه‌كانیان‬ ‫نایاسایی‌و به‌ مه‌به‌ستی سزادانیانه‌ به‌هۆی‬ ‫چاكییان له‌بواری مافی مرۆڤ دا‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌شنه‌ ئازارێك له‌ ئاستی‬ ‫‪ .3‬‬ ‫قه‌زایی‪ ،‬دژی شاهروخ زه‌مانی‪ ،‬محه‌مه‌د‬ ‫جه‌راحی‪ ،‬نیما پوریه‌عقوب‪ ،‬ساسان واهبی‬ ‫وه‌ش‪ ،‬شه‌یس ئه‌مانی‪ ،‬سدیق كه‌ریمی‪،‬‬ ‫شه‌ریف ساعد په‌نا‪ ،‬مزه‌فه‌ر ساڵح نیا‪،‬‬ ‫مه‌یسه‌م نه‌جاتی عارف‪ ،‬ئیبراهیم مه‌ده‌ده‌ی‪،‬‬ ‫ره‌زا شه‌هابی‪ ،‬محه‌مه‌د حسه‌ینی‌و مێهدی‬ ‫فراحی شاندیز‌و ته‌واوی هه‌ڵسوڕاوانی‬ ‫مافه‌كانی مرۆڤ له‌ ئێران كۆتایی پێبێنن‪.‬‬ ‫له‌هه‌ر دۆخێكدا به‌یاننامه‌ی‬ ‫‪ .4‬‬ ‫رێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان ده‌رباره‌ی‬ ‫داكۆكیكارانی مافه‌كانی مرۆڤ كه‌ له‌‬ ‫رێكه‌وتی ‪18‬ی سه‌رماوه‌زی ‪ 1377‬واته‌ ‪9‬ی‬ ‫دێسه‌مبری ‪ 1998‬له‌ كۆبوونه‌وه‌ی گشتی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان په‌سه‌ندكراون‪ ،‬ره‌چاوی‬ ‫بكه‌نن به‌تایبه‌ت‪:‬‬ ‫ماده‌ی ‪ 1‬كه‌ ده‌ڵێت‪« :‬هه‌موو تاكه‌كان مافی‬ ‫ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ به‌ شێوه‌ی تاك یا گروپ‬ ‫له‌ئاستی میللی یان نێوده‌وڵه‌تی بۆ به‌رگری‬ ‫له‌ مافه‌كانی مرۆڤ‌و ئازادییه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كان‌و‬ ‫به‌دیهێنانی ئه‌و ماف‌و ئازادییانه‌ چاالكی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ماده‌ی ‪5‬ی (ب) كه‌ ده‌ڵێت «هه‌موو‬ ‫تاكه‌كان مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ بۆ به‌رگریكردن‬ ‫له‌ مافه‌كانی مرۆڤ‌و ئازادییه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كان‌و‬ ‫به‌دیهێنانی ئه‌و مافانه‌‌و ئازادییه‌كان به‌‬ ‫شێوه‌ی تاك‌و گروپ له‌ ئاستی میللی‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی (‪ )...‬بۆ پێكهێنانی رێكخراوه‌‬ ‫ناحكومیه‌كان‪ ،‬ئه‌نجومه‌نه‌كان یان گروپه‌كان‪،‬‬ ‫ئه‌ندامێتی یان به‌شداریكردنی تێیاندا‬ ‫هه‌وڵبده‌ن»‪.‬‬ ‫ماده‌ی ‪ 2-12‬ك ‌ه ده‌ڵێت‪« :‬ده‌وڵه‌ت ده‌بێت‬ ‫سه‌رجه‌م رێوشوێنی پێویست بگرێته‌به‌ر تا‬ ‫پشتیوانی ناوه‌نده‌ به‌رپرسان له‌ هه‌موو ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ی به‌ شێوه‌ی تاك‌و گروپ له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫توندوتیژی‪ ،‬تۆڵه‌كردنه‌وه‌‪ ،‬هه‌اڵواردنی‬ ‫نه‌گه‌تیڤ‌و عه‌مه‌لی یان قانونی‪ ،‬گوشار یان‬ ‫هه‌رچه‌شنه‌ هه‌وڵێكی خودسه‌رانه‌ی دیكه‌‬ ‫بۆ سودوه‌رگرتنی مه‌شروع‌و قانونی ئه‌م‬ ‫كه‌سانه‌له‌ مافه‌كانی هاتوو له‌م به‌یاننامه‌یه‌‪،‬‬ ‫گه‌ره‌نتی بكرێت»‪.‬‬ ‫به‌ گشتی له‌هه‌ر بارودۆخێكدا گره‌نتی‬ ‫ئه‌وه‌ بكه‌ن كه‌ مافه‌كانی مرۆڤ‌و‬ ‫ئازادییه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كان به‌ پێی په‌یمانه‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی مافه‌كانی مرۆڤ‌و رێسا‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌كان كه‌ ئێرانیش به‌ڵێنی‬ ‫جێبه‌جێكردنیانی داوه‌‪ ،‬ره‌چاو ده‌كرێن‪.‬‬ ‫ئه‌م نامه‌ی بۆ ئه‌م به‌رپرسانه‌ی خواره‌وه‌‬ ‫بنێردرێت‪:‬‬ ‫عه‌لی خامه‌نه‌یی رێبه‌ری كۆماری ئیسالمی‬ ‫مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد‪ ،‬سه‌رۆك كۆمار‬ ‫سادق الریجانی‪ ،‬سه‌رۆكی ده‌زگای قه‌زایی‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬

‫کۆمەڵگا‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫تەاڵ‌ق و کێشەکانی ژنان دوای تەاڵق‬

‫حەبیبە عەبدوڵاڵهی‬ ‫ته‌اڵق ب ‌ه مانای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی‬ ‫په‌یوه‌ندی‌و گرێبه‌ستی هاوسه‌ریی نێوان‬ ‫دوو هاوسه‌ر دێت كه‌ پاش هه‌ڵوه‌شاندنی‬ ‫ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌‪ ،‬له‌روی ره‌چاوكردنی‬ ‫ماف‌و ئه‌ركه‌كانی ژیانی هاوسه‌ریی هه‌ر‬ ‫دوو هاوسه‌ر هیچ به‌رپرسیارێتییه‌كیان‬ ‫نابێت‪ .‬ئەم دەستەواژە ئاکامی‬ ‫مرۆڤی‬ ‫کۆمەڵگای‬ ‫شوبهاندنی‬ ‫بە لێکۆڵینەوەو پشکنینی پرسە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکانی وەکوو پرسەکانی‬ ‫ژینگەیە‪ .‬خەسارناسی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لە پەیوەندیی لە گەڵ پرش‌و باڵوی‌و‬ ‫بشێویەکانی کۆمەڵگاو هەڵسوکەوتێک‬ ‫ورد دەبێتەوە کە ئاسایی نییەو رێژەی‬ ‫لە بەراورد لە گەڵ حەشیمەت زۆر‬ ‫بەرزەو لەم بارەوە شرۆڤەی پێویست‬ ‫دەکرێ‪ ،‬بۆ ئەوەی دەرکەوێ هۆکاری‬ ‫لە ناو چوونی بایەخە کۆمەاڵیەتی‌یەکان‬ ‫چی‌یە‌و بۆچی ئامانجە تاکەکەسیەکان‬ ‫گۆڕانیان بە سەردا هاتووەو بەرەو‬ ‫ئاقارێکی دیکە هەنگاو هەڵدەگرن‪ .‬دەبێ‬ ‫بوترێ زۆربەی کۆمەڵگا هەنووکەی‌یەکان‬ ‫لە گەڵ دیاردەی تەاڵق دەستەو یەخەن‬ ‫بە جۆرێک کە ژیانی کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫تاکەکەسی خستۆتە مەترسی‌یەوە‪ .‬لە‬ ‫روانگەی کۆمەڵناسان‌و پسپۆڕانی ئەم‬ ‫بوارە پرسە کۆمەالیەتی‌یەکان بەرو‬ ‫دۆخێکیان خۆڵقاندووە کە دەتوانرێ‬ ‫وەک مەترسی‌یەکی جیدی بۆ سەر‬ ‫رێ‌و ڕەسمی ژیانی تاکەکانی کۆمەڵگە‬ ‫بە ئەژمار بێ‪ ،‬کە زۆر جار مرۆڤ بە‬ ‫دوای رێگە چارەی گونجاو بۆ خاشەبەر‬ ‫کردنیان دەگەڕێ‪ .‬زۆر جار مەودایەکی‬ ‫بەرین لە نێوان ئارمانەکان‌و حەقیقەتی‬ ‫کۆمەاڵیەتی دێتە ئاراوەو هەر ئەو هێزانەی‬ ‫کە ئاوەها بارودۆخێک دەخوڵقێنن جا چ‬ ‫مرۆڤ بێ‌و چ کۆمەڵگا‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫پێکهاتنی کێشە کۆمەاڵیەتی‌یەکان‌و‬ ‫ئەندامانی کۆمەڵگەش لەم پەیوەندی‌یە‬ ‫دا دژکردەوە نیشان دەدەن‪ .‬گرینگی‌و‬ ‫چۆنیەتی ئەم دژکردەوانە بە پێی‬ ‫یاسای کۆمەڵناسی زۆرتر لە رێگای‬ ‫کاریگەری ستراکتۆرە کۆمەاڵیەتی‌یەکان‌و‬ ‫بە‬ ‫بایەخەکانیانە‪.‬‬ ‫دامەزراوەو‬ ‫تێڕوانینێکی تر دەتوانین بڵێین لە‬ ‫کۆبەندی‌یەکی گشتیدا کێشەو پرسە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان بواری هزری‌و زانستییان‬ ‫هەیە‪ .‬کێشەکانی مرۆڤ بە کەسایەتی‬ ‫تاکەکان‌و دەورو بەریانەوە لکاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫کێشە کۆمەاڵیەتی‌یەکان پرسگەلێکن‬ ‫لە الیەک پەیوەندی راستەوخۆیان بە‬ ‫بارودۆخی تایبەت‌و ژیانی مرۆڤەکانەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬لە الیەکی دیکەوە پەیوەندیی بە‬ ‫بارودۆخ‌و دامەزرانی کۆمەڵگاو چۆنیەتی‬ ‫دروست بوونی کۆمەڵگاوە هەیە‪ .‬لە‬ ‫راستیدا تاکەکانی کۆمەڵگا هەست بەوە‬ ‫دەکەن بایەخە کۆمەاڵیەتی‌یەکانی کە‬ ‫گرینگی تایبەتی بۆیان هەیە لە بەر چاو‬ ‫ناگیرێ یان بە واتایەکی تر کەوتۆتە‬ ‫مەترسیەوەو لە کۆتاییدا قەیرانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی لێدەکەوێتەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫خاوەن ڕایان‌و پسپۆڕانی بواری خەسارە‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌یەکان لە سەر ئەو بڕوایەن‬ ‫تەاڵق کاتێک دەکرێ وەک خەساری‬ ‫کۆمەاڵیەتی سەیری بکرێ کە لە نێونجی‬ ‫رێژەی خۆی تێپەڕێ‌و بە رێژەیەکی زۆر‬ ‫خێرا بەرز بێتەوەو سنوورەکان ببەزێنێ‪.‬‬ ‫بۆ زانین‌و لێکۆڵینەوەی ئەم بوارەش‪،‬‬ ‫رێژەی تەاڵق لەگەڵ رێژەی هاوسەرگیری‬

‫بەراورد دەکرێ‪ ،‬ئەگەر رێژەی تەاڵق لە‬ ‫چاو رێژەی هاوسەرگیری بەرزتر بێ‬ ‫وەک خەسارناسی کۆمەاڵیەتی ناوی لێ‬ ‫دەبردرێ‌و دێتە نرخاندن‪ .‬تەاڵق هۆکاری‬ ‫جۆراو جۆرو بەرباڵوی هەیە‪ ،‬ناسینی‬ ‫هۆکارەکانی تەاڵق دەتوانێ شوێندانەری‬ ‫ئەرێنی لە سەر کەم کردنەوەی هەبێ‪.‬‬ ‫هۆکاری دەروونی‌و کێشە نەفسی‌یەکان‬ ‫پەیوەندیی راستەو خۆیان بە دیاردەی‬ ‫تەاڵقەوە هەیە کە ئێمە هەوڵ دەدەین‬ ‫لێرەدا چەن نموونەیەکیان بخەینە روو‪.‬‬

‫نەبوونی لێک تێگەیشتن‬ ‫کاتیك ژن‌و پیاو لێک تێنەگەن‌و‬ ‫جیاوازی بیر و بۆچوونیان هەبێ‪ ،‬تا‬ ‫رادەیەکی زۆر لێک دوور دەکەونەوەو‬ ‫بە بچووکترین بیانوو کێشەکانیان‬ ‫سەرهەڵدەداو لە ئاکامدا دوای شەڕو‬ ‫تێکهەڵچوونێکی زۆر لێک جیا دەبنەوە‪.‬‬ ‫هۆکاری ئابووری‬ ‫پرسە ماڵی‌و ئابووریەکان یەكێک لە‬ ‫سەرەکیترین هۆکارەکانی سەرهەڵدانی‬ ‫تەاڵقە‪ .‬بەڕای زۆربەی تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵگا نەبوونی پشتیوانی مادی‬ ‫گەورەترین‌و شوێندانەرترین هۆکاری‬ ‫تەاڵقە‪ .‬لێرەدا پێویستە ئاماژە بەو‬ ‫خاڵەش بکەین لە ژیانێکی هاوبەشدا‬ ‫ئەگەر خۆشەویستی حاکم بێ ژن‌و پیاو‬ ‫دەتوانن بەالنی کەمی پێداویستی‌یەکانی‬ ‫ژیان بەیەکەوە ژیان بەرنە سەرو بە دوو‬ ‫قٶڵی کێشەکانیان چارەسەر بکەن‪.‬‬ ‫نەخۆشی دەروونی‬ ‫کاتێک یەکێک لە هاوسەرەکان لە‬ ‫بواری دەروونی‌یەوە تەندروست نییەو‬ ‫نەخۆشە‪ ،‬دەبێتە هۆی پێک هاتنی‬ ‫توندو تیژیی لە ناو بنەماڵەو ئەم ژیانە‬ ‫زۆر زوو لێک دەترازێ‌و هەڵدەوەشێ‪.‬‬ ‫مادەی سڕکەر‬ ‫یەکێکی تر لەو هۆکارانەی کە‬ ‫شوێندانەری زۆر نێگەتیڤی لە سەر‬ ‫دیاردەی تەاڵق هەیە‪ ،‬تووش بوونی‬ ‫ئەندامانی بنەماڵە بە تایبەتی ژن‌و پیاو‬ ‫بە مادەی سڕکەرە‪ ،‬چونکە کەسانی‬ ‫تووش بوو بەردەوام بە دوای دابین‬ ‫کردنی ئەو مادانەوەن‌و هەست‌و سۆزو‬ ‫بەرپرسیارێتیان نامێنێ‌و ئەمە دەبێتە‬ ‫هۆی رووخانی شیرازەی بنەماڵە‪.‬‬ ‫زەماوەندی زۆرە ملێ‬ ‫زەماوەندی زۆرە ملێ کە لە سەر‬ ‫خواست‌و ویستی ژن یان پیاو نەبێ‌و‬ ‫تەنیا بە هۆی ویستی ئەندامانی بنەماڵە‬ ‫(دایک‪ ،‬باوک ‪ ،‬برا‪ ،‬خاڵ‌و هتد‪).....‬‬ ‫بێ‪.‬‬ ‫باڵغ نەبوون‬ ‫پێکهێنانی ژیانی هاوبەش لە ژێر‬ ‫تەمەنی ‪ ١٨‬ساڵ‌و تەنیا بە هۆی‬ ‫خۆشەویستی‌یەکی سەرسەری‌و لە رووی‬ ‫سۆزی دەروونی‪ ،‬کە دوای ماوەیەکی‬ ‫کورت پەشیمانی لێ دەکەوێتەوەو‬ ‫دەبێتە هۆی تەاڵق‪ ،‬کە ئەم جۆرە‬ ‫زەماوەندە لە ئێران رێژەی زۆر بەرزە‪.‬‬ ‫چاوەڕوانی لە رادەبەدەر‬ ‫هەنووکە سەرمایەو مادیات خۆی‬ ‫خستۆتە ناو هەموو کەلێن‌و قوژبنێکی‬ ‫ژیانی تاکەکان‌و ژن‌و پیاو بۆ‬ ‫دەستەبەریی پێداویستیەکانی ژیانێکی‬ ‫تا رادەیەک خۆش هەوڵ‌و ماندوو‬ ‫بوونێکی زۆر دەکێشن‌و دواتر بە هۆی‬ ‫ئەم ماندوو بوونە کەم کەم لێک دوور‬ ‫دەکەونەوەو لە ناو ماڵەکانیان هەست‬ ‫بە ئارامی ناکەن‌و لە کۆتاییدا لێک جیا‬ ‫دەبنەوە‪.‬‬ ‫چاو لێکەری‬ ‫بەراوەرد کردنی ژیانی خەڵکانی دیکە لە‬ ‫گەڵ ژیانی خۆت کە پێی دەوترێ چاو‬ ‫لێکەری‪ .‬لەم جۆرەدا کەسی بەرامبەر‬

‫هەست بە داڕووخان دەکات‪ ،‬بۆیە لە‬ ‫ناو بنەماڵەکەی هێمنی‌و ئارامی نابینێ‪.‬‬ ‫دەبێ بڵێین کە هۆکارەکانی‬ ‫سەرهەڵدانی تەاڵق لە کۆمەلگا زۆرو‬ ‫بەرباڵون‌و ناتوانین لە دوو تۆی ئەم‬ ‫بابەتەدا باسی هەموو الیەنەکانی‬ ‫بکەین‪ ،‬وەکوو( توندو تیژیی لە ناو‬ ‫بنەماڵە‪ ،‬جیاوازی کەلتووری‪ ،‬جیاوازی‌و‬ ‫مەودای زۆری رادەی تەمەن‪ ،‬پێکهێنانی‬ ‫ژیانی دووبارە‪ ،‬دڵپیسی(غیرە)‪ ،‬دەست‬ ‫تێوەردانی کەسانی دەوروبەر لە ژیانی‬ ‫هاوبەش‪ ،‬نەبوونی خۆشەویستی‪،‬‬ ‫سیستمی پیاو ساالری‪ ،‬نەبوونی‬ ‫متمانە‪ ،‬زۆرداری‪ ،‬بەچاوی مڵک چاو لە‬ ‫ژن کردن‌و هتد‪..‬‬ ‫ئەمانەی کە باسمان کرد بەشێکی‬ ‫بچووک لە هۆکارەکانی سەرهەڵدانی‬ ‫دیاردەی تەاڵق لە کۆمەڵگا بوون‬ ‫بەاڵم لێرەدا دەمانهەوێ باسی تەاڵق‌و‬ ‫کێشەکانی دوای تەاڵق لە سیستمی دژە‬ ‫ژنی کۆماری ئیسالمی بکەین‪.‬‬ ‫لە ئێرانی ژێر دەسەالتی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‌و بە پێی مادەی ‪١١٣٣‬ی‬ ‫یاسای مەدەنی‪ ،‬پیاو هەر کاتێک مەیلی‬ ‫لە سەر بێ‌و بیهەوێ‪ ،‬دەتوانێ ژنەکەی‬ ‫تەاڵق بدات‪ ،‬بەاڵم ئەمە لە حاڵێک دایە‬ ‫ژن هەر کاتێک بیهەوێ تەاڵق وەربگرێ‬ ‫دەبێ هێندێک بەڵگە بۆ دادوەر بخاتە‬ ‫روو کە پێی دەوترێ یاسای(عصر‬ ‫و هجر) تا بەڵکوو بتوانێ مارەیی‬ ‫وەربگرێ‌و بژیوی ژیانی خۆی پێ‬ ‫دابین بکات‪ ،‬کە ئەمەش دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی لە ئێران ژنان بە شێوەی‬ ‫پێویست لە سیستمی ئابووری‌و سیاسی‬ ‫واڵتدا بەشدار نین‌و لە بواری ئابووری‬ ‫سەربەست نین‌و ئەم بڕە مارەی‌یە‬ ‫دەتوانێ پشتیوانێک بێ بۆ دابین کردنی‬ ‫هێندێک لە پێداویستی‌یە سەرەتاییەکانی‬ ‫ژیانیان‪ .‬بە بڕوای من ژنان لە رێگەی‬ ‫مارە کردنەوە وەک کااڵیەک بە پیاوان‬ ‫دەفرۆشرێن‌و هەر ئەوەشە وای کردووە‬ ‫پیاو وەک مڵکی خۆی سەیری جەستەو‬ ‫رۆحی ژن بکات‌و هەر جۆرە توندو‬ ‫تیژی‌یەک بۆ سەر ژن لە الیان خۆیەوە‬ ‫بە رەوا بزانێ‪ .‬لە ئێران ئەگەر ژن‬ ‫بیهەوێ تەاڵق وەربگرێ دەبێ لە هەموو‬ ‫مافەکانی تەنانەت مناڵەکانیشی دەست‬ ‫بکێشێ‪ .‬ئامارە فەرمی‌یەکان باس لەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬لە سەدا ‪٨٩‬ی ژنانی تەاڵق‬ ‫مژووڵی کار نین‌و ژنی ناو ماڵن‪ ،‬کە‬ ‫بەم جۆرە هیچ پشتیوانی‌یەکی مادیان‬ ‫نییە‪ .‬ئەم ژنانە ناتوانن تەنانەت پشت‬ ‫بە بنەماڵەکانیشیان ببەستن‪ ،‬چونکە لە‬ ‫الیان ئەوانیشەوە دەکەونە پەراوێزەوە‪.‬‬ ‫چاو لێکردنی نالەباری کۆمەڵگا لەو‬ ‫ژنانە‬ ‫ژنانی تەاڵق لە کۆمەڵگا دەکەونە‬ ‫پەراوێزەوەو بە چاوێکی سووک‬ ‫سەیریان دەکرێ‌و بەردەوام دەکەونە‬ ‫بەر لۆمەو تانەی ئەندامانی بنەماڵەو‬ ‫هتد‪ ...‬کە ئەمە ئازارو کێشەکانیان‬

‫زیاتر دەکات‪ .‬لە دادگاکانی ئێران دوای‬ ‫تەاڵق مەرجەکانی تایبەت بە دابەش‬ ‫کردنی دارایی بە کەمی لە بەر چاو‬ ‫دەگیرێ‌و دارایی بە شێوەیەکی عاداڵنە‬ ‫لە نێوان هاوسەرەکان دابەش ناکرێ‪،‬‬ ‫بەڵکوو زۆرتر بە پیاو دەدرێ‪ .‬یەكێک‬ ‫لەگەورەترین کێشەکانی ژنان دوای‬ ‫تەاڵق وەئەستۆ گرتنی بەرپرسیاریەتی‬ ‫منداڵە‪ ،‬ئەگەر ژن بیهەوێ مناڵەکانی‬ ‫وەربگرێ دەبێ دەست لە هەموو‬ ‫مافەکانی خۆی بکێشێ‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫حالێکدایە کە دوای چاوپۆشی لەو‬ ‫مافەیش ئەگەر بێت‌و ژن ژیانی دووبارە‬ ‫پێک بێنێ دەبێ مناڵەکەی رادەستی‬ ‫هاوسەرەکەی یا خود بنەماڵەی‬ ‫هاوسەرەکەی بکات‪.‬‬ ‫ئازارو کێشە دروستکردن‬ ‫لە الیەن هاوسەری پێشوو‬ ‫زۆر جار بیندراوە تەنانەت دوای‬ ‫تەاڵقیش ژنان لە الیان هاوسەری‬ ‫پێشوویانەوە دەکەونە بەر هەڕەشەو‬ ‫توندو تیژی‌و تەنانەت دەکوژرێن‌و‬ ‫یاسا بە شێوەی پێویست پشتگیری‬ ‫ژن ناکات‌و زۆر جار پشتیوانی لە‬ ‫پیاو دەکات‪ .‬ژنانی تەاڵق وەرگرتوو لە‬ ‫کۆمەڵگای پیاو ساالری ئێراندا کێشەی‬ ‫جۆراوجۆریان بۆ دەخوڵقێ ‪ .‬ژن ئەگەر‬ ‫بیهەوێ لە گەڵ بنەماڵەکەی ژیان بکات‬ ‫دەکەوێتە پەراوێزەوەو ئازارەکانی زیاتر‬ ‫دەبێ‌و ئەگەریش بیهەوێ بە شێوەی‬ ‫سەربەخۆ ژیان بکات‌و سەربەست بێ لە‬ ‫الیان بنەماڵەو کەسانی دەوروبەر ئیزنی‬ ‫پێ نادرێ‌و هەروەها لە کۆمەڵگاش‬ ‫جێ نابێتەوەو بە هۆی ئەوەی تەنیایە‬ ‫خانووی پێ نادرێ‌و هەزاران کێشەو‬ ‫کۆسپی دێتە سەر ڕێ‪ ،‬کە ئەمە‬ ‫دەگڕێتەوە بۆ بیر کردنەوەی سەقەتی‬ ‫کۆمەڵگاو تاکەکانی کۆمەڵ‪ .‬لێکۆڵەرانی‬ ‫خەسارە کۆمەاڵیەتی‌یەکان باس لەوە‬ ‫دەکەن کە هۆکاری ئەم جۆرە روانین‌و‬ ‫بیر کردنەوانە دەگەڕێتەوە بۆ زۆر بوونی‬ ‫زەماوەندی کاتی پیاوان (سیغە) کە‬ ‫نموونەی ئەم زەماوەندانە ژنانی تەاڵق‬ ‫وەرگرتوون کە بە هۆی گوشارو کێشە‬ ‫دەروونیەکان‌و نەبوونی پشتیوان‌و ترس‬ ‫لە بێکەسی‌و تەنیایی مل بۆ ئەم ژیانە‬ ‫دادەنەوێنن‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا دەبێ بڵێین‪ ،‬بۆ پشتیوانی لە‬ ‫ژنانی تەاڵق‌و کەم کردنەوەی بەشێک لە‬ ‫ئازارەکانیان پێویستیمان بە فەرهەنگ‬ ‫سازی هەیەو دەبێ داب‌و نەریت‌و بیری‬ ‫دواکەوتووانە کە هەڵقواڵوی هەناوی‬ ‫سیستمی پیاو ساالری ئێرانە فرێ‬ ‫دەین‌و بە چاوی کەسانی ئاسایی لە‬ ‫ژنانی تەاڵق بڕوانین‌و بیسەلمێنین کە‬ ‫ژنانی تەاڵق وەرگرتوو دوای ئەو هەموو‬ ‫ئازارو کێشە دەروونیانەی کە لە ژیانی‬ ‫رابردوودا لەگەڵی بەرەوڕوو بوون‬ ‫پێویستیان بە ژیانێکی ئارام‌و بە دوور‬ ‫لە کێشە هەیە‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫خەاڵتی ‪2012‬ی‬ ‫سیمۆن دوبوار‬ ‫بەخشرایە ژنانی‬ ‫توونس‬

‫رۆژی ‪9‬ی ژانویەی ‪ 2012‬لە کاتی‬ ‫نزیکبوونەوەی یەکەم ساڵڕۆژی لە‬ ‫ناوچوونی حکومەتی زەینولعابدین‬ ‫بن عەلی لە توونس‪ ،‬خەالتی ساڵی‬ ‫‪ 2012‬ی سیمۆن دوبوار بۆ ئازادی‬ ‫ژنان لە مەراسمێکدا لە پاریس‬ ‫بەخشرا بە ئەنجومەنی توونسی‬ ‫ژنانی دیموکرات‪ .‬لێژنەی داوەرەکان‬ ‫کە لە ‪ 25‬کەس پێک هاتبوو‬ ‫هەموو ساڵێک هەوڵ دەدات کە بۆ‬ ‫رێزلێنان لە خەبات‌و ماندووبوونی‬ ‫کەس یان رێکخراوێک‪ ،‬خەاڵتی‬ ‫سیمۆن دوبواریان پێ ببەخشێت‪.‬‬ ‫ئەم خەاڵتە ساڵی ‪ 2008‬بە بۆنەی‬ ‫سەدەمین ساڵوەگەڕی لە دایک‬ ‫بوونی سیمۆن دوبوار لە الیەن ژولیا‬ ‫کریستوا دامەزراو لە ساڵی ‪2009‬‬ ‫ئەم خەاڵتە بەخشرایە کەمپەینی‬ ‫یەک ملوێن واژو بۆ گۆڕینی‬ ‫یاساکانی کۆماری ئیسالمی ئێران‪.‬‬ ‫رێوڕەسمی ئەمساڵ لە کافە لدۆماگۆ‬ ‫کە سیمۆن دوبوار زۆر حەزی لێ‬ ‫بوو و بە بەردەوامی لە گەڵ ژان‬ ‫پۆل سارتێر سەردانیان دەکرد‬ ‫گیرا‪ .‬لە ساڵی ‪ 2011‬رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست شاهیدی ئاڵوگۆڕێکی‬ ‫جیدی‌و گۆڕانکاری زۆر بوو‪ ،‬شنەی‬ ‫بای بەهاری عەرەب لە ‪11‬ی ژانویەی‬ ‫‪ 2011‬دەستی پێکردو دوای توونس‪،‬‬ ‫میسر و لیبی بە شۆڕش‌و راپەڕینی‬ ‫خەڵک لەناوچوون‪ .‬لەم نێوەدا ژنان‬ ‫شان بە شانی پیاوان‌و تەنانەت زیاتر‬ ‫لەوانیش لە سەر جادە‌و شەقامەکان‬ ‫ناڕەزایی خۆیان دەربڕی‌و بۆ ئازادی‬ ‫واڵتەکەیان دەوری کاریگەریان‬ ‫گێڕا‪ .‬لێژنەی داوەرانی خەاڵتی‬ ‫سیمۆن دوبوار بۆ ئازادی ژنان‪ ،‬بە‬ ‫گرنگیدان بە رووداوەکانی ژنان ئەم‬ ‫خەاڵتەی بەخشییە ژنانی توونسی‪.‬‬ ‫خاتوو ئەحالم بالحاج بەرپرسی‬ ‫ئەنجومەنی ژنانی دیموکراتی توونس‬ ‫لە رێوڕەسمی وەرگرتنی خەاڵتەکە‬ ‫وتی‪ :‬ئێمە لەکاتێکدا ئەم خەاڵتە‬ ‫وەردەگرین کە توونس لە دۆخێکی‬ ‫تایبەتیدایە‪ .‬شۆڕشی توونس‌و دوای‬ ‫ئەوەش شۆڕشی واڵتانی دیکەی‬ ‫عەرەب هیوای تازەیەکی بۆ گۆڕین‌و‬ ‫کۆتایی هێنان بە هەاڵواردنی ئابووری‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬فەرهەنگی‌و جینسیەتی‬ ‫پێکهێنا‪ .‬بەشداری ژنان لە هەموو‬ ‫قۆناغەکانی شۆڕشی توونسدا‪،‬‬ ‫ئەم هیواو ئومێدەی گەرم‌و گوڕتر‬ ‫کرد‪ ،‬چونکە هەست دەکەین ژنان‌و‬ ‫چاالکانی یەکسانیخواز لە هەموو‬ ‫جیهان هاوڕێ‌و هاوسەنگەرمانن‪ .‬هەر‬ ‫ئەمەیە کە سیمۆن دوبوار تەنانەت‬ ‫دوای مەرگیشی بۆ ژنان مزگێنی‬ ‫ئازادی دەدات‪ .‬ناوبراو هەروەها وتی‬ ‫یەکێک لە پرسیارە گرنگەکان کە لە‬ ‫سەردەمی نوێی توونسداو لەم رۆژانە‬ ‫لە ئارادایە‪ ،‬مەسەلەی جیایی دین‬ ‫لە سیاسەتە کە کاریگەری نەتەنیا‬ ‫لەسەر ژیان‪ ،‬بە تایبەت ژیانی ژنان‬ ‫داناوەو بە داخەوە دەبێ بڵێین‬ ‫کە بە دیهاتنی ئەم ئامانجە ئەمڕۆ‬ ‫گەلێک دژوار دێتە بەرچاو‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫کوردستان‬ ‫تایبەت‬

‫گۆڕانکارییەکانی جیهان لە ساڵی ‪2011‬‬ ‫ئا‪ :‬فیروز مامۆیی‬

‫ساڵی ‪2011‬ی زایینی بە هەموو هەورازو‬ ‫نشێوو هەڵکوت‌و داکوتەکانیەوە کۆتایی‬ ‫پێهات‪ ،‬بەاڵم بێ گومان ئەم ساڵە کە‬ ‫تێپەڕی ساڵێکی تا ڕادەیەکی زۆر پڕ‬ ‫دەسکەوت بوو لە جۆری خۆیداو لە‬ ‫سەدەی بیستویەکەمدا ساڵێکی تا‬ ‫ڕادەیەک لە زۆر بوارەوە کەم وێنەو‬ ‫دەکرێ بڵێین بێ وێنەش بوو‪ .‬شەپۆلێک‬ ‫لە ناڕەزایەتی‌و خرۆشانی کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵک‪ ،‬شەقامەکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‌و بەتایبەت واڵتانی باکووری‬ ‫ئەفریقاو ڕۆژئاواو تەنانەت ئەمریکاشی‬ ‫هەژاندەوە‪.‬‬ ‫مەرگی چەندین دیکتاتۆرو سەرکردەو‬ ‫ڕێبەر‪ ،‬ڕووخانی چەند دەسەاڵتی‬ ‫دیکتاتۆرو گەمارۆدراو و کوشت‌و بڕو‬ ‫قەتڵ‌وعامی سەر شەقامی خەڵکی‬ ‫ڕاپەڕیوو بەرفراوان بوونەوەی قەیرانە‬ ‫ئابووریی‌و نێونەتەوەیەکان‪ ،‬گرنگترین‬ ‫بابەت‌و خاڵی وەرچەرخان بوون‪ ،‬کە‬ ‫هەموو گۆڕانکارییە سیاسی‪ ،‬نیزامی‌و‬ ‫ئابووریەکانی جیهان لە ساڵی ‪ 2011‬دا‬ ‫لە دەوری دەسووڕانەوە‪.‬‬ ‫یەکەم گۆڕانکارییە سیاسیەکان بوون‬ ‫کە خۆی لە خۆیدا بە چەند دەستە‬ ‫دابەش دەبن‪.‬‬ ‫یەکەم‪ ،‬شۆڕشەکانی واڵتانی عەرەبی‬ ‫بوو کە لە سەرو بەندی دەسپێکی‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬سەری هەڵداو بە خێرایەکی‬ ‫چاوەڕوان نەکراو چەندین واڵتی گرتە‬ ‫بەرو بووە هۆی ڕووخانی چەندین‬ ‫حکومەت‌و هەر ئێستاکەش چەندین‬ ‫حکومەتی دیکە سەرقاڵی مشت‌ومڕ‬ ‫کردن لەگەڵ ئەم شۆڕشە هەڵگیرساو‬ ‫نەکوژاوەیەدان‪ .‬شۆڕشیک کە ناوگەلێکی‬ ‫جۆربەجۆر لەوانە‪ :‬وشیاری عەرەبی‪،‬‬ ‫بەهاری عەرەبی‪ ،‬خرۆشانی جیلی‬ ‫الوی عەرەب‌و ڕووخانی دیکتاتۆرەکانی‬ ‫عەرەب‌و هتدی ‪ ...‬لەسەر نرا‪ .‬کۆمارو‬ ‫سەڵتەنەتهایەکی عەرەبی کە لە دارتەی‬ ‫گەمارۆدراوی چەند دەوڵەمەندێکدا‬ ‫بوو و لە هەوڵی ڕاهێنان‌و پەروەردەی‬ ‫کوڕو کەس‌و کاریان بۆ گواستنەوەی‬ ‫دەسەاڵت بوون‌و پێدەچوو هەموو‬ ‫شتێک نەگۆڕدرێت‪ ،‬بەاڵم کاتێک‬ ‫ئاگرەکەی‬ ‫پراکتیک‬ ‫گۆڕەپانی‬ ‫گەشایەوە‪ ،‬تەقینەوەیەکی چاوەڕوان‬ ‫نەکراو هاتە ئاراوە کە‪ ،‬بۆ زۆرێک‬ ‫لە دەسەاڵتە سۆنەتیەکان مەجالی‬ ‫گەڕانەوەی نەهێشتەوە‪ .‬زەینولعابدین‬ ‫بن عەلی هەڵهات‪ ،‬حوسنی مۆبارەک‌و‬ ‫عەلی عەبدۆڵاڵ ساڵەح‪ ،‬یەکێکیان بێ‬ ‫قڕەو یەکێکیان دوای ملمالنێیەکی‬

‫زۆر‪ ،‬تەسلیم بوون‪ ،‬مەعمەر قەزافی‬ ‫دوای ملهۆڕی‌و سەرەڕۆییەکی زۆر‬ ‫کوژرا‪ ،‬بەاڵم هێشتاکە شۆڕشەکان هەر‬ ‫بەردەوامەو سووریەو بەحرەین بینەری‬ ‫قوربانی دانی خەڵکی بێ تاوان‌و وەزاڵە‬ ‫هاتوون‌و ئۆردۆن‌و چەند واڵتێکی‬ ‫عەرەبی دیکە‪ ،‬بۆ دامرکاندنی تووڕەیی‬ ‫و هەڵچوونی شۆڕشگێڕان دەستیان‬ ‫داوەتە چاکسازیگەلێکی بەرباڵوو لە‬ ‫چەند واڵتی دیکە لەوانە‪ ،‬مەغریب‪،‬‬ ‫کوەیت‌و ئەلجەزائێرو تا ڕادەیەکیش لە‬ ‫عەرەبستان‪ ،‬دەنگی نەیاران‌و ناڕازیان‬ ‫هەر لە نۆتفەدا خنکێندرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫سەرەڕای ئەمانە‪ ،‬ئەزموونێکی بەنرخ‬ ‫بۆ خەڵکی عەرەب‌و وانەیەکی لەوە‬ ‫بەنرختر بۆ دیکتاتۆرەکان وترایەوەو‬ ‫دەکرێت هەموو خەڵک‌و دەسەاڵتێک چ‬ ‫عەرەبی‌و چ ناعەرەبی وەکوو کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬دەرسی لێ وەربگرن‪.‬‬ ‫دووهەم گۆڕانکاریی سیاسی جیهانی‪،‬‬ ‫داواکاریی ئەندامیەتی فەلەستین‬ ‫ڕێکخراوی‬ ‫لە‬ ‫ئەندامیەت‬ ‫بۆ‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان‌و خوازیاری دەست‬ ‫ڕاگەیشتن بە واڵتێکی سەربەخۆی‬ ‫فەلەستینی بوو‪ ،‬کە وەکوو هەنگاوێکی‬ ‫بەهێز بۆ نەتەوەیەکی ژێر دەستە دێتە‬ ‫ئەژمار‪.‬‬ ‫سێهەم ناڕەزایەتی بە هەڵبژاردنەکان‬ ‫لە ڕووسیە بوو‪ ،‬ئەم ناڕەزایەتیانە کە‬ ‫بە ئاکامی هەڵبژاردنە پارلمانیەکان لەم‬ ‫واڵتەو ناڕەزایەتی بەرانبەر بە حیزبی‬ ‫دەسەاڵتداری ڕووسیەی یەکدەست هاتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬لە ڕاستیدا ئامانجی ئەوە بوو‬ ‫کە‪ ،‬پێش بە پەرە سەندنی پووتینیسم‬ ‫لە چوارچێوەی سەرۆک کۆماریی نوێی‬ ‫ڕوسیەدا بۆ دووهەمین جار بگرێت‪،‬‬ ‫چوونکە وێالدیمیر پووتین لە هەوڵی‬ ‫ئەوەدا بوو کە بۆ دووهەمین جار‪ ،‬خۆی‬ ‫بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی ڕووسیە‬ ‫ناوزەد بکات‪ ،‬ناوبراو دوو دەورە‬ ‫سەرۆک کۆمارو دەورەیەکیش سەرۆک‬ ‫وەزیرانی ئەو واڵتە بووەو هەنووکەش‬ ‫ئەیەوێت بۆ سێهەمین جار لەسەر‬ ‫کورسی دەسەاڵت خۆی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫چوارەمین گۆڕانکاریی گرنگی جیهانی‬ ‫کە چاوەڕوانی هایەکی زۆری بەدواوەیە‪،‬‬ ‫کۆچی دوایی کیم جۆنگ ئیل ڕێبەری‬ ‫کورەی باکوورە‪ ،‬ناوبراو لە ساڵی ‪2011‬دا‬ ‫و لە تەمەنی ‪ 69‬ساڵی کۆچی دوایی‬ ‫کردو کوڕەکەی بە ناوی کیم جۆنگ ئون‬ ‫دەسەاڵتی بەدەستەوە گرت‪ .‬کورەی‬ ‫باکوور یەکێک لە دیکتاتۆر لێدراوترین‬ ‫واڵتانی جیهانە کە خەڵکەکەی بە هیچ‬ ‫چەشنێک پەیوەندییان لەگەڵ دونیای‬ ‫دەرەوەدا نییەو بە شێوەی تاک حیزبی‌و‬ ‫بنەماڵەی دەسەاڵتی تێدا دەسووڕێتەوە‪،‬‬

‫کۆماری دیموکراتیکی کورە لە ژێر‬ ‫ڕکێف‌و دەسەاڵتی بنەماڵەی کیم و لە‬ ‫ژێر چاوەدێری حیزبی تاکانەی بەناو‬ ‫کۆمۆنیستی ئەو واڵتەدایە‪.‬‬ ‫لە گۆڕانکارییە گرنگەکانی تری جیهان‪،‬‬ ‫گۆڕانکاریی نیزامی‌و تیرۆریستیە کە‬ ‫ئەویش لە خۆیدا بە چەند گۆڕانکاریی‬ ‫دابەش دەکرێت کە بریتین لە‪ :‬یەکەم‬ ‫کوشتنی بن الدەن بوو‪ ،‬لە گرنگترین‬ ‫گۆڕانکارییە نیزامی و تیرۆریستییەکان‪،‬‬ ‫کوژرانی ئۆسامە بن الدەن ڕێبەری‬ ‫تاقمە چەکدارەکانی ئەلقاعیدە بوو‪.‬‬ ‫ئۆسامە بن الدەن لە دەیەی ‪80‬ی‬ ‫زایینی بۆ خەبات دژی ڕووسەکان‬ ‫لە ئەفغانستانەوە ڕۆیشتە پاکستان‬ ‫و دەستی دایە ڕێکخستنی عەرەبە‬ ‫توندڕەوەکان کە هاتبوونە یاریدەیانەوەو‬ ‫لەم عەرەبە توندڕەو و ڕادیکاڵە‬ ‫ئیسالمیانە‪ ،‬گرووپێکی خۆکوژ بە ناوی‬ ‫ئەلقاعیدەی ساز کردو هەنووکەش‬ ‫ئەم گرووپە دزەیان کردووەتە چەندین‬ ‫واڵتی عەرەبی لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ .‬دوای پێکهاتنی تاڵەبان‪ ،‬بن‬ ‫الدەن گەڕایەوە بۆ ئەفغانستان‌و لەگەڵ‬ ‫ڕێبەری ئەو گرووپە بە ناوی مەال عومەر‬ ‫هاوپەیمانییەکی دینیان پێکهێناو‬ ‫دژایەتییەکانیان ڕوو بە دونیای ڕۆژئاواو‬ ‫ئەمریکاو هەموو بیرجیاوازانی ناوخۆی‬ ‫خۆیان‪ ،‬گەیاندە ئەو پەڕی ئیفرات‌و‬ ‫زێدەڕۆیی‪.‬‬ ‫دووهەم‪ ،‬رووداوی تیرۆریستی مسکۆ‪،‬‬ ‫لەم هێرشەدا کە لە الیەن کەسێکی‬ ‫خۆکوژ سەر بە هێزە چەکدارەکانی دژ‬ ‫بە ڕووسیە لە قەفقاز روویدا‪ 37 ،‬کەس‬ ‫کوژران‌و ‪ 173‬کەسی دیکە بریندار‬ ‫بوون‌و ئەمەش وەکوو گرنگترین ڕووداوی‬ ‫تێرۆریستی لە ڕووسیە لە ساڵی ڕابردوو‬ ‫دێتە ئەژمار‪ .‬گەرچی ڕووسیە گرووپە‬ ‫توندڕەوە جیایی خوازەکانی چێچێنی تا‬ ‫ڕادەیەک لەنێو بردووە‪ ،‬بەاڵم ئەو تاقم‌و‬ ‫ڕێکخراوانە لە گرووپ‌و دەستەگەلێکدا‪،‬‬ ‫هێشتاکە لەو واڵتە چاالکی دەکەن‌و‬ ‫بەردەوام لە هەوڵی عەمەلیاتی‬ ‫خۆکوژی‌و تیرۆریستیدان‪.‬‬ ‫سێهەمینی ئەم ڕووداوانەش‪ ،‬دەسبەسەر‬ ‫کردنی تۆمەتبارەکانی جینایەتی‬ ‫شەڕ بوو‪ .‬ڕادوان کاراجیچ ڕێبەری‬ ‫سێربێستانییە تۆندڕەوەکان کە دەستی‬ ‫دابووە کوشتاری بە کۆمەڵی هەزاران‬ ‫بۆسنیایی‪ ،‬لە ئاکامدا دەسبەسەر‬ ‫کراو دواتریش یەکێکی دیکە لە‬ ‫جینایەتکارانی جەنگی بە ناوی ڕانکۆ‬ ‫مالدیچ ژنێڕاڵی سێربی بە تۆمەتی‬ ‫جینایەتی دژە مرۆڤ لە بۆسنی‪،‬‬ ‫دوای ‪ 16‬ساڵ ژیانی نهێنی لە ئاکامدا‬ ‫دەسبەسەر کراو ئێستاکە دۆسیەی‬

‫ناوبراو لە دادگای الهەدا لێکۆڵینەوەی‬ ‫لەسەر دەکرێت‪.‬‬ ‫چوارەم‪ ،‬هێرشی تیرۆریستی نۆروێژ‪،‬‬ ‫نۆروێژ تەنیا واڵتی نەوت خێزی‬ ‫ناوچەی ئێسکاندیناوی ئورووپا کە لە‬ ‫کاتی شەڕی جیهانی دووهەم بەمالوە‬ ‫لە ڕیزی ئارامترین‌و بێ قڕەترین واڵتانی‬ ‫جیهاندایە‪ ،‬لە الیەن کەسێکی تۆندڕەوی‬ ‫مەسیحی بە ناوی ئێندریاس یاهرینگ‬ ‫بریفیک کە لە هەوڵی تۆڵەسەندنەوەو‬ ‫ناڕەزایەتی بە بوونی کۆچبەران‌و‬ ‫پەنابەرانی ئەم واڵتە بوو‪ ،‬دەستی‬ ‫دایە کردەوەیەکی تیرۆریستی و بە‬ ‫تەقە کردن لە کۆمەڵێک خوێندەوارو‬ ‫خەڵکی مەدەنی‪ 77 ،‬کەسی کردە‬ ‫قوربانی کردەوە قیزەونەکەی خۆی‌و بە‬ ‫سەدان کەسی دیکەشی بریندار کردو‬ ‫ئەم ڕووداوە وەکوو خراپترین ڕووداو‪،‬‬ ‫دوای شەڕی جیهانی دووهەم لە واڵتی‬ ‫نۆروێژ دێتە ئەژمار‪.‬‬ ‫پێنجەمین‌و دوایین ڕووداوی نیزامی‬ ‫گەورەی ساڵی ‪2011‬ی زایینی‪ ،‬چوونە‬ ‫دەرەوەی هێزە ئەمریکاییەکان لە‬ ‫عێراقە‪ .‬بە پێی ڕێکەوتنی نێوان‬ ‫دەوڵەتی عێراق و ئەمریکا‪ ،‬هێزەکانی‬ ‫ئەو واڵتە لە دوایین ڕۆژەکان پایەگا‬ ‫نیزامیەکانی خۆیان لە عێراق‬ ‫بەجێهێشت‌و گەڕانەوە بۆ واڵتەکەی‬ ‫خۆیان‌و لەو کاتە بەدواوە بە جۆرێک‬ ‫کێشەو ناکۆکییەکانی نێوان الیەنە‬ ‫شیعەو سونەکان تەشەنەی سەندووەو‬ ‫تا ڕادەیەکیش کوردستانی گرتووەتەوە‪.‬‬ ‫گرنگترین‬ ‫سێهەمی‬ ‫بەشی‬ ‫گۆڕانکارییەکانی جیهان لە ساڵی ‪،2011‬‬ ‫گۆڕانکارییە ئابووریەکان بوو‪ .‬جیهان‬ ‫لەم ساڵەدا تووشی هەورازو نشێوێکی‬ ‫کەم وێنەی ئابووری بوو کە بووە‬ ‫هۆی هەڵخڕاندنی خۆپیشاندانگەلێک‬ ‫لە ناوچە جۆربەجۆرەکانی جیهان و‬ ‫بەتایبەت ڕۆژئاوا‪.‬‬ ‫یەکەم خۆپیشاندانە بەرباڵوەکانی‬ ‫یونان‪ :‬ئەم واڵتە یەکێک لە الوازترین‌و‬ ‫خراپترین ئابوورییەکانی لە ئاست‬ ‫ئورووپا هەیەو دەوڵەتی ئەم واڵتە بۆ‬ ‫هەاڵتن لە دەستی کێشە ئابوورییەکان‌و‬ ‫قەرزە بەرفراوانە ئابوورییەکان‪ ،‬گەاڵڵەی‬ ‫ڕیازەت یان خۆ چەوساندنەوەی‬ ‫ئابوورییان هێنایە ئاراوە‪ .‬ئەم گەاڵڵەیە‬ ‫بە هۆی ئەوەیکە خەڵکی دەخستە‬ ‫ژێر گوشارەوە‪ ،‬لەگەڵ ناڕەزایەتییەکی‬ ‫بەرفراوانی خەڵکی ئەو واڵتە بەرەو ڕوو‬ ‫بووەو تەنانەت کێشرایە واڵتانی دیکەی‬ ‫ئورووپایی‌و ئەم ناڕەزایەتیانە تا بەردەم‬ ‫بازاڕی بوورسی لەندەن چووە پێشەوەو‬ ‫مانگرتن‌و ناڕەزایەتی دەربڕینگەلێکی‬ ‫بەرینی کرێکاری لە واڵتانی ئورووپای‬

‫وەڕێخست‪.‬‬ ‫دووهەمین ڕووداوی گرنگی ئابووریی‬ ‫جیهان‪ ،‬سەرهەڵدانی بزووتنەوەی‬ ‫واڵستریست بوو‪ .‬دوا بە دوای پەرە‬ ‫سەندنی بێ سەرەو بەرە ئابوورییەکانی‬ ‫جیهان‪ ،‬بزووتنەوەیەکی بەرین‌و دەیان‬ ‫هەزار کەسی بە ناوی بزووتنەوەی‬ ‫واڵستریت لە ئەمریکاو بەتایبەت‬ ‫لە شاری نیۆیۆرک سەری هەڵداو‬ ‫بە خێرایەکی بەرچاو باقی شارو‬ ‫بەندەرەکانی ئەو واڵتەو تەنانەت‬ ‫زۆرێک لە شارەکانی جیهانیشی‬ ‫گرتە بەر و بە چەشنێکی جیدی‬ ‫جیهانی سەرمایەداری‌و تێزو تێئۆرییە‬ ‫سەقەتەکانی خستە ژێر کاریگەریی‬ ‫سەرەکیەکەی‬ ‫هۆکارە‬ ‫خۆیەوە‪.‬‬ ‫دەگەڕێتەوە‬ ‫بزووتنەوەیە‪،‬‬ ‫ئەم‬ ‫بۆ بێ سەرەوبەرەیی ئابووریی‌و‬ ‫گەاڵڵە چەوسێنەرانەکانی نیزامی‬ ‫سەرمایەداریی کە کە کەمینەیەکی ‪5‬‬ ‫لەسەدی دەسەاڵت‌و داهاتەکانی هەموو‬ ‫جیهانیان بە هەموو هێزیانەوە لە‬ ‫ژێرچەنگ‌ی خۆیان ڕاگرتووە‪ .‬ئەم ڕەوتە‬ ‫لە ڕاستیدا چەشنێک لە ڕەوتی چەپ‌و‬ ‫بەگژدا چوونەوەو هەڵکوتینی هەژاری‌و‬ ‫برسیەتی بە سەر قەاڵو کۆشک‌و‬ ‫تەالرەکانی دونیای سەرمایەداریدا‬ ‫بوو‪ .‬واڵستریت ناوەندی بوورسە زل و‬ ‫زەبەالحەکانی ئەمریکا دێتە ئەژمار کە‬ ‫گەورەترین سەرمایەدارانی جیهان لەوێ‬ ‫سەرقاڵی چاالکی ئابووریی‌و داڕشتنی‬ ‫بەرنامەگەلێک بۆ چەوساندنەوەی‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵکن‌و هەر بەم هۆیەوە‬ ‫دروشمی خۆپیشاندەران‪ ،‬گرتنی‬ ‫واڵستریت بوو‪ ،‬چوونکە ئەوان لەسەر‬ ‫ئەو بڕوایە بوون کە سەرمایەداریی‌و‬ ‫سەرچاوە‌و کانزاکانی جیهان‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لە دەستی سەرمایەداران دەربهێنرێن‌و‬ ‫بخرێنە خزمەت هەمووانەوە‪ ،‬دۆخی‬ ‫ئابووریی جیهان‌و بە گشتی ڕادەی‬ ‫برسیەتی‌و بێکاری تا ڕادەیەکی زۆرو‬ ‫بەرچاو چاک دەبێت‪.‬‬ ‫وە لە نیهایەتیشدا‪ ،‬بوومەلەرزەی‬ ‫بەهێزی ‪ 9‬ڕیشتەری لە ژاپۆن‪،‬‬ ‫گەورەترین‌و کارتێکەرترین ڕووداوی‬ ‫سروشتی جیهان بوو کە نزیک بە ‪15‬‬ ‫هەزار کەس قوربانی لێکەوتەوەو دوا‬ ‫بە دوای بوومەلەرزەکە‪ ،‬سونامییەک‬ ‫هات‌و خەسارێکی زۆر مەترسیداری‬ ‫لێکەوتەوەو‪ ،‬ئەویش تێکدانی بەشێک‬ ‫لە وزەخانەی ئەتۆمی فۆکۆشیما بوو‬ ‫کە ئەگەر زیرەکی‌و لێزانی‌و خێرایی‬ ‫ژاپۆنیەکان نەبووایەو پێشیان بە‬ ‫دزەکردنی ڕادیۆئەکتیڤ نەگرتبایە‪،‬‬ ‫کارەساتێکی مرۆیی ساڕێژ نەکراوی‬ ‫لێدەکەوتەوە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬

‫تایبەت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫یاساكانی شه‌ریعه‌ی ئیسالمی‬ ‫له‌باره‌ی تاوانه‌كانه‌و‌ه زۆر نامرۆڤانه‌یه‌‬ ‫به‌شی كوردی ده‌نگی ئه‌مریكا سه‌باره‌ت‬ ‫ب ‌ه پێشێلكردنی مافه‌كانی مرۆڤ‌و چه‌ندین‬ ‫بابه‌تی دیكه‌ گفتوگۆیه‌ی له‌گه‌ڵ فه‌ریبا‬ ‫محه‌مه‌دی‪ ،‬ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‌و‬ ‫چاالك له‌ بواری ژنان‪ ،‬سازداوه‌ كه‌ ده‌قی‬ ‫گفتوگۆك ‌ه ده‌خوێننه‌وه‌‪:‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ساڵه‌هایه‌‌و له‌كاتی هاتنه‌سه‌ركاری‬ ‫كۆماری ئیسالمی سه‌دان كه‌س له‌ ئێران‬ ‫له‌ سێداره‌دراون‌و ده‌درێن‌و ژماره‌یه‌كی‬ ‫زۆریش به‌تاوانی گوای ‌ه قاچاخی‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان له‌سێداره‌ دراون‪ .‬هه‌ر‬ ‫ئه‌مڕۆش له‌هه‌واڵه‌كاندا هاتووه‌ ك ‌ه ‪12‬‬ ‫كه‌س به‌و تاوانان ‌ه له‌سێداره‌دراون‪ ،‬تا‬ ‫چه‌ند ئه‌و تاوانانه‌ راستن؟‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬ئێعدام كردن ل ‌ه ئێران‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫له‌م چه‌ند ساڵه‌ی داوییدا بووه‌ت ‌ه شتێكی‬ ‫ئاسایی‪ ،‬به‌جۆرێك ك ‌ه ده‌بێت رۆژان ‌ه‬ ‫چاوه‌ڕێ بیت‌و به‌الته‌وه‌ ئاسایی بێت ك ‌ه‬ ‫چه‌ندین كه‌س له‌سێداره‌درابێت كه‌ زۆربه‌یان‬ ‫له‌په‌یوه‌ند ب ‌ه ماده‌سڕكه‌ره‌كانه‌وه‌ن‪ .‬چونك ‌ه‬ ‫به‌كارهێنان‌و قاچاخی ماده‌سڕكه‌ره‌كان‬ ‫له‌ ئێران دیارده‌یه‌‌و خه‌ڵكێكی زۆر ب ‌ه‬ ‫شێوازی جیاجیا توشی ده‌بن‌و ده‌بن ‌ه‬ ‫قوربانی‪ ،‬ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫هیچ پێشگرییه‌كی لێناكرێت‌و رژیم بۆخۆی‬ ‫ده‌ستی گه‌ور‌ه قاچاخچییه‌كانی ئاوه‌اڵ‬ ‫كردوه‌‌و ب ‌ه پێی هه‌ندێ زانیاریش‪ ،‬رژیم‌و‬ ‫وه‌زاره‌تی ئیتالعات ل ‌ه په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆ‬ ‫به‌و ماده‌سڕكه‌ره‌كانن‌و له‌و رێگه‌وه‌ ل ‌ه ناو‬ ‫الواندا په‌ر‌ه به‌ ماده‌سڕكه‌ره‌كان ده‌دات ك ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌ش چه‌ندین هۆكاری هه‌یه‌‌و یه‌كێك‬ ‫له‌وان ‌ه سه‌رقاڵكردنی الوانه‌ به‌وشتانه‌و‌ه‬ ‫تا به‌و شێواز‌ه رێگ ‌ه له‌و بگرن به‌دوای‬ ‫چاالكی سیاسی‌و فه‌رهه‌نگیه‌وه‌ بڕۆن‪.‬‬ ‫له‌به‌رامبه‌ردا رژیم به‌رواڵه‌ت ده‌یه‌وێت‬ ‫نیشانی بدات ك ‌ه له‌گه‌ڵ ماد‌ه سڕكه‌ره‌كان‬ ‫به‌ربه‌ره‌كانێ ده‌كات‌و ده‌بینین رۆژان ‌ه‬ ‫به‌كۆمه‌ڵ كه‌سانێك به‌و ناوه‌و‌ه له‌سێدار‌ه‬ ‫ده‌درێن‪ ،‬كه‌ ره‌نگ ‌ه ئه‌م كه‌سان ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندییان هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم ئایا ئه‌مان ‌ه‬

‫سه‌رچاو‌ه سه‌ره‌كییه‌كانن؟ ئایا ئه‌مانه‌ن‬ ‫هۆكاری سه‌ره‌كی باڵوبوونه‌وه‌ی ماده‌ی‬ ‫سڕكه‌رن؟ كۆماری ئیسالمی له‌ماوه‌ی ئه‌م‬ ‫سێ ده‌یه‌ی ده‌سه‌اڵتیدا به‌ سه‌دان كه‌سی‬ ‫به‌م تاوان ‌ه له‌سێداره‌داوه‌‪ ،‬به‌اڵم تا دێت‬ ‫باڵوبوونه‌وه‌ی ماده‌سڕكه‌ره‌كان‌و توشبوونی‬ ‫الوان به‌و ماده‌یه‌ زیاتر‌و زیاتر ده‌بێت‪ ،‬ك ‌ه‬ ‫ئه‌مه‌ش جێگه‌ی پرسیاره‌‪ .‬له‌الیه‌كی تره‌و‌ه‬ ‫زۆرجار كه‌سانێكی سیاسی ده‌ستگیر‬ ‫ده‌ك ‌هن‌و ده‌یانه‌وێت تۆمه‌تێكی دیكه‌ی‬ ‫بخه‌نه‌پاڵ‌و دێن له‌م رێگه‌و‌ه به‌تۆمه‌تی ماد‌ه‬ ‫سڕكه‌ره‌كان ئێعدامی ده‌كه‌ن‌و به‌خه‌ڵكی‬ ‫نیشان ده‌ده‌ن ئه‌وان قاچاخچی ماده‌ی‬ ‫سڕكه‌ربوون‪ ،‬ك ‌ه تا ئێستا ده‌یان كه‌س‬ ‫به‌و شێوه‌ی ‌ه له‌ئێراندا له‌سێداره‌دراون‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬تۆ چۆن ده‌ڕوانیت ‌ه یاساكانی‬ ‫شه‌ریعه‌ی ئیسالمی سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫ده‌ستبڕین‌و به‌ربارانكردنی ژنان‌و ئه‌و‬ ‫ئێعدامانه‌؟‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬ئه‌و یاسایان ‌ه نامرۆڤانه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌م سه‌رده‌مه‌دا زۆر دڕندانه‌یه‌‌و‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌ی مافه‌كانی مرۆڤ ‌ه كه‌ ته‌نها‬ ‫له‌ ئێران‌و چه‌ند واڵتێكی ئیسالمی‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪ ،‬كه‌ ئێران له‌م بواره‌دا‬ ‫له‌هه‌موو واڵتانی ئیسالمی پێشڕه‌وه‌‪ .‬به‌م‬ ‫شێوه‌یه‌ خه‌ڵكانێك كه‌م ئه‌ندام ده‌كات‬ ‫ك ‌ه تاوانی كۆمه‌اڵیه‌تییان ئه‌نجامداو‌ه‬ ‫له‌وانه‌ دزیكردن‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ‌ه نه‌ك ته‌نها‬ ‫یارمه‌تیده‌ری نه‌هێشتی ئه‌و جۆر‌ه تاوان ‌ه‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییان ‌ه نه‌بووه‌‪ ،‬به‌ڵكو بووه‌ت ‌ه هۆی‬ ‫ئه‌وه‌ی ئه‌و جۆر‌ه تاوان ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییان ‌ه‬ ‫زیاتر په‌ره‌بستێنێت‪ ،‬هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫ئه‌و جۆر‌ه حوكم‌و سزا دڕندانه‌ زیاتر‬ ‫هه‌ست‌و بۆچوونی خه‌ڵك بریندارده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش تاوانه‌كانی الی خه‌ڵك ئاسایی‬ ‫كردوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌جۆرێك ئێستا الی خه‌ڵكی‬ ‫ئێران ئاسایی ‌ه ئه‌گه‌ر رۆژانه‌ شاهیدی‬ ‫توندوتیژی‌و تاوان‌و پێشێكردنی مافه‌كانی‬ ‫مرۆڤ‌و ده‌یان دیارده‌ی دزێوی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫بن‪ .‬به‌ڕاستی ئه‌مه‌ له‌هیچ واڵتێكی دیكه‌دا‬ ‫نابینرێت‪ ،‬ئه‌م ‌ه زۆر مه‌ترسیداره‌ ك ‌ه تۆ‬

‫ببینیت ل ‌ه به‌رچاوی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌كۆمه‌ڵگا بدۆزێته‌وه‌‪ ،‬دێت ده‌ستی ئه‌و‬ ‫خه‌ڵكه‌وه‌‪ ،‬له‌پیرو الوو منداڵ خه‌ڵك كه‌سه‌ ده‌بڕێته‌وه‌ كه‌ دزی كردوه‌‪.‬‬ ‫ئێعدام ده‌كرێت‪ ،‬ده‌ست ده‌بڕدرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ش وای لێهاتوو‌ه ك ‌ه خه‌ڵكه‌كه‌ش پرسیار‪ :‬له‌سێداره‌دانی خه‌ڵك له‌سه‌رشه‌قام‪،‬‬ ‫خه‌ریك ‌ه ئه‌م ‌ه قبوڵ ده‌كات ب ‌ه بابه‌تێكی ئه‌و دیمه‌نانه‌مان وه‌بیردێنێته‌و‌ه ك ‌ه زوو ل ‌ه‬ ‫ئاسایی ژیانی رۆژانه‌ی له‌ ئێراندا ده‌زانێت‪ .‬ئه‌مریكا‌و له‌به‌رچاوی ژن‌و منداڵ خه‌ڵكیان‬ ‫ئه‌م شێوه‌ سیاسه‌ته‌ی كۆماری ئیسالمی له‌سێدارده‌دا‪ ،‬پێت وایه‌ ئه‌و جۆره‌ كاران ‌ه‬ ‫ل ‌ه كوشتنی رۆح‌و هه‌ست ئینسان ل ‌ه نێو له‌ رووی ده‌رونیه‌وه‌ چ كاریگه‌رییه‌كی‬ ‫كۆمه‌ڵگای ئێران بۆ خۆی په‌ره‌پێده‌ری له‌سه‌ر مندااڵن ده‌بێت؟‬ ‫تاوان‌و توندوتیژی‌و به‌ربه‌ریت ‌ه ك ‌ه له‌ماوه‌ی وه‌اڵم‪ :‬من پێشتریش ئاماژه‌م پێكرد‪،‬‬ ‫ئه‌م سێ ده‌یه‌ی ده‌سه‌اڵتی كۆماری به‌ڕاستی ئه‌وه‌ی ك ‌ه له‌به‌رچاوی خه‌ڵك‬ ‫ئێعدامی تۆمه‌تباران به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪ ،‬یان‬ ‫ئیسالمی ل ‌ه ئێران به‌رده‌وام بووه‌‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬باش ‌ه كه‌سێك ك ‌ه له‌سه‌ر دزی ده‌ستی تاوانباران ده‌بڕدرێته‌وه‌‪ ،‬خۆی‬ ‫ده‌ستی ده‌بڕن‪ ،‬ئایا له‌به‌رخۆشیی ده‌چێت له‌خۆیدا ناخ‌و ده‌رونی خه‌ڵك بریندار‬ ‫دزی ده‌كات‪ ،‬یان له‌به‌ر نیاز‌و پێویستی ده‌كات‪ .‬ئه‌مه‌ش له‌و كلتور‌و په‌روه‌رده‌و‌ه‬ ‫ژیان‪ ،‬ئایا تا ئێستا كه‌سێكی ده‌وڵه‌مه‌ند دێت ك ‌ه سی ساڵه‌ كۆماری ئیسالمی‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگای ئێران بره‌وی پێده‌دات‪.‬‬ ‫ده‌ستی بڕدراو‌ه یان له‌سێداره‌ دراوه‌؟‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬باری ئابوریی خه‌ڵكی ئێران له‌م له‌واڵتێكی پێشكه‌وتوو كه‌ناڵه‌كانی‬ ‫سااڵنه‌ی داوییدا به‌ره‌و خراپی رۆیشتوه‌‪ ،‬ته‌له‌فزیۆنی هیچ دیمه‌نێكی نه‌شیاو‬ ‫سه‌پاندنی ئابلۆقه‌ی ئابوریی واڵتانی باڵوناكاته‌و‌ه ك ‌ه كاریگه‌ری له‌سه‌ر ده‌رونی‬ ‫رۆژئاوا به‌هۆی به‌رنامه‌ناوه‌كییه‌كانی تاكه‌كان هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران‪ ،‬دۆخی ئابوری خه‌ڵكی به‌ره‌وخراپتر ل ‌ه ناوشه‌قامی شاره‌كان‌و له‌به‌رچاوی ژن‌و‬ ‫بردوه‌‌و ژماره‌یه‌كی زیاتری خه‌ڵكی ل ‌ه ژێر منداڵ‌و پیر‌و الوه‌و‌ه خه‌ڵك له‌سێداره‌ده‌دات‬ ‫هێڵی هه‌ژاریدا ده‌ژین‪ .‬نه‌داریی‌و هه‌ژاریش ك ‌ه ئه‌مه‌ش به‌یاساییكردن‌و ئاسایی‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆیدا كۆمه‌ڵێك دیارده‌ دێنێت ك ‌ه كردنه‌وه‌ی توندوتیژییه‌‪ ،‬وای لێدێت ك ‌ه‬ ‫له‌كۆمه‌ڵگای ئێران به‌هۆی یاساكانی رژیمی خه‌ڵك ئه‌م جۆر‌ه پێشێلكردنه‌ی مافی‬ ‫ئێران زیاتر په‌ریسه‌ندوه‌‪ ،‬له‌وانه‌‪ :‬دزیی‪ ،‬مرۆڤی ال ئاسایی ببێته‌وه‌‌و قبوڵی بكات‪،‬‬ ‫فه‌حشا‪ ،‬مندااڵنی سه‌رشه‌قام‪ ،‬سواڵكردن‌و هه‌رئێستاش ئاسایی بووه‌ته‌وه‌‌و ره‌نگ ‌ه‬ ‫چه‌ندین دیارده‌یتر په‌ره‌ی سه‌ندوه‌‪ ،‬الی زۆربه‌ی خه‌ڵك گرنگ نه‌بێت ك ‌ه بۆ‬ ‫ئه‌مه‌ش ل ‌ه نه‌بوونی یاسایه‌كی مرۆیی‌و وێن ‌ه ئه‌مڕۆ ‪ 12‬كه‌س له‌سێداره‌دراون یان‬ ‫بره‌ودان ب ‌ه فه‌رهه‌نگی توندوتیژی له‌الیه‌ن له‌به‌رچاوی خه‌ڵك ده‌ستی كه‌سێك ب ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌و‌ه سه‌رچاو‌ه ده‌گرێت‪ .‬به‌ڵێ وای ‌ه تاوانی دزیكردن ده‌بڕدرێته‌وه‌‪ .‬كۆماری‬ ‫تا ناچاریی نه‌بێت كه‌س ده‌ست به‌ دزی‌و ئیسالمی وایكردو‌ه كه‌ خه‌ڵك له‌مباره‌و‌ه‬ ‫ئه‌و دیاردان ‌ه نادات‌و هیچ ده‌وڵه‌مه‌ندێكیش نه‌خۆش بێت‪ ،‬توندوتیژی ال ئاسایی بێت‌و‬ ‫ناكه‌وێت ‌ه ئه‌م چوارچێوه‌وه‌‪ ،‬چونك ‌ه ببێت ‌ه بابه‌تێكی نه‌هادین ‌ه كراو‪.‬‬ ‫به‌شێك له‌گه‌نده‌ڵكارانی ناورژیم‌و نزیك‬ ‫ل ‌ه سیستمی ده‌سه‌اڵت‌و بازرگانانی ماد‌ه پرسیار‪ :‬چۆن ده‌ڕوانیته‌ رێكخراو‌ه‬ ‫له‌وانه‌‬ ‫سڕكه‌ره‌كان ده‌وڵه‌مه‌ندن‌و رژیمیش بۆ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان‪،‬‬ ‫نه‌ته‌و‌ه‬ ‫خۆی پشتگیرییان ده‌كات‪ .‬له‌الیه‌كی یه‌كگرتوه‌كان‪ ،‬ئه‌منستی ئینترنه‌شناڵ‌و‬ ‫تره‌و‌ه یاسای ئێران ب ‌ه جێگه‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌وانی تر به‌رامبه‌ر به‌ كرده‌وه‌كانی‬ ‫به‌دوای هۆكاری ئه‌و دزیكردنه‌كان حكومه‌تی ئێران‪ ،‬ئایا تا ئێستا هیچ‬ ‫بگه‌ڕێت‌و هۆكاره‌كانی زۆربوونی دزیی هه‌نگاوێكی كۆنكرێتی نراو‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬

‫‪7‬‬

‫الی خه‌ڵكی ئێران‬ ‫ئاساییه‌ ئه‌گه‌ر رۆژان ‌ه‬ ‫شاهیدی توندوتیژی‌و‬ ‫تاوان‌و پێشێكردنی‬ ‫مافه‌كانی مرۆڤ‌و‬ ‫ده‌یان دیارده‌ی دزێوی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی بن‬ ‫سنورێك بۆ ئه‌م جۆره‌ كرده‌وانه‌ی ئێران‬ ‫دابنرێت؟‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬وه‌كو هه‌نگاو‪ ،‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه هه‌ر‬ ‫كامه‌یان ب ‌ه جیا مه‌حكومی ده‌كه‌ن یان‬ ‫گوشارێك ده‌خه‌نه‌ سه‌ر كۆماری ئیسالمی‬ ‫هه‌ر الیه‌نه‌و تا راده‌یه‌ك ئه‌م كاره‌یان كردوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ی ببێت ‌ه كارتێكی گوشار به‌سه‌ر‬ ‫كۆماری ئیسالمییه‌وه‌‌و بتوانێت كاریگه‌ریی‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬من پێم وای ‌ه كه‌م كراوه‌ یان هه‌ر‬ ‫نه‌كراوه‌‪ .‬به‌داخه‌وه‌ ئه‌مانه‌ یه‌كده‌نگ نین‪،‬‬ ‫زۆرجار هه‌ندێ شت ئه‌بێته‌ قوربانی شتی‬ ‫تر‪ ،‬له‌وانه‌ هه‌ندی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی‪.‬‬ ‫مه‌حكوم كردن‌و ئیدانه‌ی ئه‌و تاوانان ‌ه‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ریه‌ك له‌و رێكخراوانه‌ ب ‌ه جیا‬ ‫ئیدان ‌ه ئه‌و توندوتیژییانه‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫تا چه‌ند كاریگه‌ریی هه‌بووه‌‌و تا چه‌ند‬ ‫توانیویه‌تی یارمه‌تیده‌ر بێت‪ ،‬من ده‌ڵێم‬ ‫زۆر كه‌م‪ .‬ئه‌بێ ئه‌و ده‌زگا‌و رێكخراوان ‌ه‬ ‫ب ‌ه شێوه‌ی هاوده‌نگ بتوانن گوشارێكی وا‬ ‫دروست بكه‌ن له‌سه‌ر كۆماری ئیسالمی ك ‌ه‬ ‫به‌ ئاسانی نه‌توانێت خه‌ڵك له‌سه‌ر شه‌قام‬ ‫له‌سێداره‌ بدات‪ ،‬ك ‌ه ب ‌ه ئاسان نه‌توانێت‬ ‫خه‌ڵك ب ‌ه كۆمه‌ڵ ئێعدام بكات‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بینن كه‌ كۆماری ئیسالمی تا ئێستاش‬ ‫گوێ به‌وانه‌ نادات‪ ،‬وێڕای ئه‌و هه‌موو‬ ‫بڕیارنامه‌‌و به‌یاننامه‌‌و گه‌مارۆ ئابورییانه‌ی‬ ‫خراوه‌ته‌سه‌ر كۆماری ئیسالمی‪ ،‬به‌اڵم گوێ‬ ‫نادات‌و به‌رده‌ام ‌ه له‌به‌ڕێوه‌بردنی سیاسه‌ت ‌ه‬ ‫نامرۆڤانه‌كانی‪ ،‬بۆی ‌ه من پێموای ‌ه ئه‌م جۆر‌ه‬ ‫مه‌حكومكردنانه‌‌و ده‌ركردنی راگه‌یاندنێك‬ ‫هیچ كاریگه‌رییه‌كی له‌سه‌ر نه‌هێشتن یان‬ ‫كه‌مكردنه‌وه‌ی ئه‌و توندتیژییانه‌دا نابێت‪.‬‬

‫نامەیەک لە بتهڤن چیرۆکی رەنج لەپێناو ئافراندن‬ ‫و‪ :‬کامۆ‬

‫لەم دواییانە لە ئاڵمان نامەیەک لە لۆدویگ‬ ‫ڤان بتهڤن (‪ )١٨٢٧-١٧٧٠‬دۆزراوەتەوە کە‬ ‫هی ساڵەکانی کۆتایی ژیانی ئەم مۆسیقارە‬ ‫گەورەیە‪ .‬ماوەیەکی زۆر پێدەچوو کە ئەم‬ ‫نامەیە ون بووە‪ ،‬بەاڵم لەم دواییانەدا‬ ‫کۆمەڵێک لە هۆگرانی بتهڤن نامەکەیان لە‬ ‫نێو کۆمەڵێک لە میراتە بنەماڵەییەکاندا‬ ‫بینیەوەو‪ ،‬نامەکەیان سپاردە ناوەندێکی‬ ‫فەرهەنگی لە لووبێک (باکووری ئاڵمان)‪.‬‬ ‫دۆزینەوەی ئەم نامەیە لە باری کۆکردنەوەو‬ ‫پاراستنی بەرهەمە بەجێ ماوەکان لە‬ ‫مۆسیقارێک کە یەکێک لە گەورەترین‬ ‫کەسایەتییەکانی مێژووی هونەرە‪ ،‬زۆر‬ ‫گرنگە‪ ،‬هەرچەند کە لە نامەکەدا شتێکی‬ ‫تازە نییە‪.‬‬ ‫پێشتر نوسخەیەک لەم نامە شەش‬ ‫الپەڕەی‌یە هەبوو و هۆگران‌و کارناسانی‬ ‫بەرهەمەکانی بتهڤن لە چەمک و‬ ‫ناوەرۆکەکەی ئاگادار بوون‪ .‬نامەکە لە‬ ‫ساڵی ‪ ،١٨٢٣‬واتە ‪ ٤‬ساڵ پێش مەرگی‬ ‫بتهڤن نووسراوەو مۆسیقاری مەزن تێیدا‬ ‫سکااڵی لە ژیان‌و گرفتەکانی خۆی‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫بتهڤن نامەکەی بۆ دۆستێکی کە ژەنیاری‬ ‫چەنگ بووە‪ ،‬بە ناوی فرانتس ئانتۆن‬ ‫ئیشتۆکهاوزن نووسیوە‪ .‬ئەو لە نامەکەدا‬ ‫داوا لەم هاوڕێیەی دەکات کە لە فرۆشتنی‬ ‫ئاخرین بەرهەمێکدا کە تەسنیفی کردووە‪،‬‬

‫یارمەتی بدات‪ .‬ئەو «مسا سولمینس»ی‬ ‫بە باشترین بەرهەمی خۆی دەزانی‪.‬‬ ‫ئەم نامەیە وەکوو باقی نووسراوەکانی‬ ‫بتهڤن‪ ،‬ئاڵۆز‌و تێکەڵ پێکەڵە‪ .‬بتهڤن لە‬ ‫نووسیندا باش نەبوو و خەتیشی خراپ‬ ‫بوو‪ .‬لە نووسیندا بە هیچ چەشنێک خۆی‬ ‫بە نەزم‌و جوانییەوە نەدەبەستەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫نامەکانی بە واتایەکی گشتی» پیسن»‪،‬‬

‫لە سەر زۆبەیان پەڵەی جەوهەرو شوێنی‬ ‫قامک یان تەنانەت پەڵەی شەراب‌و‬ ‫چەوریی خواردن‪ ،‬بە جێ ماوە‪.‬‬ ‫بتهڤن لە سەرخۆو بە تاقەت نەیدەنووسی‪.‬‬ ‫قەڵەم لە دەستیدا بە زۆری لە زەینی بێ‬ ‫ئۆقرەو بەپەلەی بەجێ دەما‪ .‬هەندێ جار‬ ‫وشەکانی بە ئیمالی هەڵە دەنووسی‪،‬‬ ‫چەند جار ئەیسڕ‌ی‌یەوەو ئاخریشی شێوە‬ ‫دروستەکەی نەدەبینی‌یەوە‪ .‬ڕستەیەکی‬ ‫ناتەواو بەجێ دەهێشت یان بە دانانی‬ ‫خاڵی کۆتایی یان هێمایەک دەیبڕی‌یەوە‪.‬‬ ‫بتهڤن وەکوو زۆربەی نەبیسان‪ ،‬لە‬ ‫دەفتەرۆکەی نووسین کەڵکی وەردەگرت‪،‬‬ ‫چونکە فەرامۆشکاریش بوو‪ ،‬هەر جارەو‬ ‫مەبەستی خۆی بە پەلە لە سەر کاغەز‬ ‫دەنووسی‪.‬‬ ‫بتهڤن لە کاتی ژیانیدا ناوبانگێکی زۆری‬ ‫هەبوو‪ .‬لەو کاتەوە تا ئێستا چەندین‬ ‫نەوە عاشقی مۆسیقاکەین‪ ،‬لە پەیامە‬ ‫ئینسانی‌و ژێکانە مەزنەکەی هاتوونەتە‬ ‫وەجد‪ .‬هەر نەوەیەک‪ ،‬ئەگەر تەنانەت‬ ‫حەزیان لە مۆسیقاکەی نەبووبێ‪ ،‬ڕێزیان‬ ‫گرتووە لە کەماڵی خوڵقان‌‌و مەزنایەتی‌و‬ ‫شکۆی داهێنەرانەی ئەم هونەرمەندە‪.‬‬ ‫بتهڤن لە ماوەی دوو سەد ساڵدا بوو‬ ‫بە ئوستوورەیەکی تەواو‪ ،‬بەاڵم زانیاری‬ ‫لەبارەیەوە زۆر کەمە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ١٧٧٠‬لە بۆنی ئاڵمان لە دایک‬ ‫بووەو لە ساڵی ‪ ١٨٢٧‬لە شاری ویەن‬ ‫مااڵوایی لە ژیان کردووە‪ ،‬بە سەختی‌و‬ ‫بێ بەش لە دۆستی‌و شەفەقەت گەورە‬

‫بوو‪ .‬باوکی دائم الخمر بووەو کوڕەکەی‬ ‫هەر لە منداڵی‌یەو ناچار کردووە کە کار‬ ‫بکات‪ .‬بتهڤن لە الویدا چووە ویەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تا کۆتایی ژیانی دابین کردنی ژیانی‬ ‫بنەماڵەکەی بە ئەرکی خۆی دەزانی‪ .‬هیچ‬ ‫رووداوێکی گرینگ‌و بەرچاو لە ژیانیدا‬ ‫تۆمار نەکراوە‪ .‬هەمیشە سەرگەشتەو تەنیا‬ ‫بووە‪ .‬هیچ خۆشی‌و شادی‌یەک لە هەموو‬ ‫ژیانیدا نابینرێ‪ .‬هەڵسوکەوتێکی نامۆی‬ ‫هەبوو بە جۆرێک کە هاوشاری‌یەکانی ئەم‬ ‫ناسکترین هەستی رۆژگارەیان بە زبرو‬ ‫تووڕە دەزانی‪.‬‬ ‫لە چەند نامەو نووسراوەدا بە تایبەت‬ ‫سکااڵ لە دوو گرفت دەکات‪ .‬ناساقی‌و‬ ‫گرفت‌و پێویستی ماڵی‪ .‬دوو گرفتی گەورە‬ ‫کە زۆرو کەم هەموو ژیانی لەگەڵیان‬ ‫دەستەو ئێخە بووە‪.‬‬ ‫بتهڤن لە چل ساڵی‌یەو تووشی گوێ‬ ‫گرانی بووە‪ .‬ئەم گرفتەی رۆژ لەدوای‬ ‫رۆژ پەرە دەستێنێت تاکوو بە تەوای‬ ‫گوێی نابیسێ‪ .‬ئەو لە ساڵەکانی کۆتایی‬ ‫ژیانیدا‪ ،‬بۆ نموونە لە کاتێکدا کە بەرهەمە‬ ‫مەزنەکەی واتە سەمفۆنی نۆهەم تەسنیف‬ ‫دەکات‪ ،‬بە تەواوی کەڕ بووە‪ .‬بەاڵم لەو‬ ‫نامەیەدا کە دۆزراوەتەو باس لە گرفتێکی‬ ‫دیکە دەکات‪ ،‬واتە ئازارێک کە لە چاویدا‬ ‫هەستی پێ دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم لەڕاستیدا بتهڤن چۆناو چۆن دەژیا؟‬ ‫گومانی تێدا نییە کە دوژمنی دەسەاڵتداران‬ ‫بووەو لەگەڵ دەرباریان نەسازاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چەندو چۆنی نادیارە‪ .‬هۆکاری مەرگەکەی‬

‫چی بووە؟ ژاراوی بوون بە هۆی شەرابی‬ ‫پیس‌و هەرزان؟ نەخۆشی سفلیس؟ لە یەک‬ ‫دوو شوێندا ناو لە «دڵبەری ئەبەدی»‬ ‫دەبات‪ ،‬ئاخۆ بەڕاستی ژنێک لە ژیانیدا‬ ‫هەبووە؟ ئەم ژنە چ پەیوەندی‌یەکی لەگەڵ‬ ‫بووە؟ ئایا بتهڤن منداڵی بێژووی بووەو‬ ‫«مسا موسلین» لە پاکانەی ئەم منداڵەدا‬ ‫خوڵقاوە؟ و دەیان پرسیاری تر‪...‬‬ ‫هەندێک لە کارناسان‪ ،‬نەبیسی بتهڤنیان‬ ‫لە کەماڵی مۆسیقاکەیداو رچەشێکێنی‌و‬ ‫داهێنانەکەیدا بە کاریگەر زانیوە‪.‬‬ ‫دەوترێت کە زەینی خوڵقێنەری ئەو‬ ‫لە ئاست کاریگەری‌یە دەرەکی‌یەکان‌و‬ ‫لەوانە کاریگەریی مۆسیقادانەرەکانی‬ ‫دیکەدا داخراو بووەو ئەو تەنیا دەنگە‬ ‫دەروونی‌یەکانی خۆی بیستووە‪.‬‬ ‫بتهڤن ئەمەگ ناس بووەو رێزی بۆ‬ ‫مامۆستاکانی داناوە‪ ،‬بەاڵم لە السایی‌و‬ ‫دووپات کردنەوە بێزار بووە‪ .‬خۆی بە‬ ‫قەرزاری هایدن‌و موتزارت دەزانێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێداگر بووە تا لەوان سەرتر بێت‌و بگاتە‬ ‫ئاستێک کە ئەوان پێ نەگەیشتبوون‪.‬‬ ‫جارێک کە لە یەکێک لە بەرهەمەکانیدا‪،‬‬ ‫شوێن پێیەک لە موتزارت دەبینێتەوە لە‬ ‫دەفتەرۆچکەکەیدا دەنووسێ‪ « :‬هەمووی‬ ‫ئەم بەندە لە سەمفۆنی‌یەکی موتزارت‬ ‫دزراوە‪ ».‬و ئەمە تەنیا گومانی خۆی بوو‪.‬‬ ‫بەڕای پسپۆڕان ئەم بەرهەمەی بتهڤن هیچ‬ ‫وێچوونێکی لەگەڵ مۆسیقاکەی موتسارت‬ ‫نییە‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل‪١١‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫تایبەت‬

‫بەیاننامەی پێوەرەکانی هەڵبژاردنی ئازادو عاداڵنه‌‬ ‫ئه‌م به‌یاننامه‌یه‌ ل ‌ه ‪154‬ه‌مین دانیشتنی‬ ‫یه‌كێتی نێوده‌وڵه‌تی نێوان په‌رله‌مانیی‬ ‫له‌الیه‌ن ئه‌ندامانه‌و‌ه په‌سه‌ندكروه‌‪.‬‬ ‫و‪ :‬محەمەد حەکیمی‬ ‫بە جەختکردنەوە لە سەر جاڕنامەی‬ ‫گەردوونی مافی مرۆڤ‌و پەیمان نامەی‬ ‫نێونەتەوەیی مافی مەدەنی‌و سیاسی کە‬ ‫دەڵێن‪ :‬متمانەی حکومەت دەبێ بە هۆی‬ ‫هەڵبژاردنی دەورەیی‌و واقع‌و هەروەها بە‬ ‫پێی ویست‌و داخوازی خەڵک بێت نەک لە‬ ‫رێگەگەلی دیکەوە‪ ...‬هتد‬ ‫بە پێی پەسەندکردن‌و بناغەی ریشەیی‬ ‫سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئازادو سەربەخۆ‬ ‫کە لە الیەن واڵتەکانەوەو لە بەڵگەنامە‬ ‫جیهانی‌و ناوچەییەکان پەسەند کراوە‪،‬‬ ‫بە تایبەتی مافی بەشداری راستەوخۆ‬ ‫یان ناراستەوخۆی هەموو تاکەکان لە‬ ‫بەڕیوەبردنی واڵتی خۆیان بە هۆی ئەو‬ ‫نوێنەرانەی کە ئازادانە هەڵدەبژێردرێن‪،‬‬ ‫مافی دەنگدان لە هەڵبژاردنگەلێک‬ ‫کە بە شێوەی نهێنی ئەنجام دەدرێت‪،‬‬ ‫دەستڕاگەیشتنی تاکەکان بە دۆخی‬ ‫یەکسان بۆ خۆپاالوتن‌و دەربڕینی بیرۆکەو‬ ‫روانگە سیاسیەکانی خۆیان بە شێوەی‬ ‫تاک یان گرووپی هاوڕا لە گەڵ جەماوەر‪.‬‬ ‫بە ئاگاداری لەم راستییە هەر دەوڵەتێک‬ ‫دەبێ پەیڕەوی ئەم مافانە بێت کە بە‬ ‫پێی داخوازی وویستی خەڵکەکەی‬ ‫خۆی‪ ،‬نیزامی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫ئابووری‌و فەرهەنگی بە بێ دەستێوەردانی‬ ‫دەوڵەتەکانی دیکەو هەروەها بە پێی‬ ‫مەنشووری نەتەوە یەکگرتوەکان‪،‬‬ ‫دەوڵەتی یەکگرتووی ئازادانە هەڵبژێرێت‌و‬ ‫پەرە بەم سیاسەتە بدات‪.‬‬ ‫بە هیوای دامەزراندنی نیزامی دیموکراتیک‌و‬ ‫پلۆرالیزمی نوینەری خەڵک لە هەموو‬ ‫جیهان‪،‬‬ ‫بە ناسین‌‪ ،‬دروستکردن‌و پتەوکردنی‬ ‫رەوتەکان‌و ڕێکخراوە دیموکراتیکەکان‪،‬‬ ‫هەروەها بەرپرسایەتی هاوبەشی دەوڵەت‪،‬‬ ‫پالێوراو‪ ،‬هێزە سیاسیە رێکخراوەییەکان‌‪،‬‬ ‫ئەوەی کە هەڵبژاردنی دەورەیی‌‪ ،‬واقع‌‪،‬‬ ‫روکنی پێویست‌و جیانەکراوەی تێکۆشانی‬ ‫بەردەوام بۆ پشتیوانی لە ماف‌و‬ ‫دەستکەوتەکانی حکومەت‌و ئەم پرسە‬ ‫کە وەکوو سەردێڕی ئەزموونێک‪ ،‬مافی‬ ‫هەر کەسێکە بەشداری لە بەڕیوەبردنی‬ ‫هەڵبژاردنی واڵتی خۆی بکات‌و هۆکارێکی‬ ‫سەرەکیشە لە بەرخورداری کارێگەر بە‬ ‫ماف‌و ئازادییە سەرەتاییەکان‪.‬‬ ‫بە پێشوازی لە پەرەپێدان‌و باڵوبوونەوەی‬ ‫نەخشی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان‪،‬‬ ‫نێو کۆبوونەوە‪ ،‬ڕێکخراوە‬ ‫یەکێتی‬ ‫ناوچەیەکان‪ ،‬کۆمەڵگە پارلەمانی‌و ڕێکخراو‬ ‫نێو نەتەوەیی‌و نەتەوەیی‌و نادەوڵەتی‬ ‫لە نیشاندانی یارمەتیکردنی هەڵبژاردن‬ ‫بە داواکاری واڵتەکان‪ :‬ئەم بەیانییە‬ ‫سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئازاد‌و بێ‌الیەنە‬ ‫پەسەند کراوەو داوا لە هەموو دەوڵەت‌و‬ ‫پارلەمانەکان لە هەموو جیهان دەکات کە‬ ‫لە ژێر چاودێری‌و رێنوینیەکان‌و هەروەها‬ ‫ئەم پێوەرانەی خوارەوە بن‌و هەڵبژاردن‬ ‫بەم پێوەرانەی خوارەوە بەڕێوە ببەن‪:‬‬

‫هەڵبژاردنەکان لەکۆماری ئیسالمی لەسەرەتاوە تا ئێستا جگە لەشانۆگەری هیچی تر نەبووە‬

‫یاسایی گەیشتبێت‪ ،‬مافی ئەوەی هەیە‬ ‫کە بە هەر ئایینێک‪ ،‬بێالیەنانە‌و بە بێ‬ ‫جیاوازی‪ ،‬بتوانێت ناونووسی بکات بۆ‬ ‫دەنگدان‪.‬‬ ‫‪ ٣‬هیچ شاڕۆمەندێک نابێت لە مافی‬ ‫دەنگدان ‌ یان لە ناونووسیکردن وەکوو‬ ‫دەنگدەر بێبەش بێت‪ ،‬مەگەر بە پێی‬ ‫یاساو رێساکانی هەر واڵتێک بە شێوەی‬ ‫هەستپێکراو دەبێ جێبەجێ بکرێت‌‪،‬‬ ‫بەو مەرجەی ئەم یاساو رێسایانە لە‬ ‫گەڵ بەلێنەکانی دەوڵەت لە مافی نێو‬ ‫نەتەوەیی گونجاو‌و هەروەها لەگەڵ‬ ‫پێوەرەکانی ئەم بەیانییە بێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ٤‬هەر کەسێک لە مافی دەنگدان یان‬ ‫مافی ناونووسیکردن بێش کراوە‪ ،‬مافی‬ ‫ئەوەی هەیە کە بچێتە دادگایەکی بێ‬ ‫الیەن‌و سکااڵ تۆمار بکات‌و هەر جۆرە‬ ‫هەڵەیەک بە شێوەی کارێگەر لە الیەن‬ ‫دادگاوە پێداچوونەوە‌و بەدوادا چوونی بۆ‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫‪ ٥‬هەر دەنگدەرێک بە مەبەستی کردەوەی‬ ‫مافی دەنگ‪ ،‬مافی دەستڕاگەیشتنی‬ ‫یەکسان‌و کاریگەری هەیە‪.‬‬ ‫‪ ٦‬مافی دەنگدان بە شێوەی نهێنییەو بە‬ ‫دوور لە کۆت‌وبەندو بە هیچ شێوەیەک‬ ‫نابێت هەڵبژاردن‌و دەنگدان تەگەرە‬ ‫بخرێتە بەر یان بەرتەسک بکرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ٧‬هەر دەنگدەرێک دەتوانێت مافی‬ ‫دەنگدانی خۆی بە یەکسان لەگەڵ‬ ‫کەسانی دیکە بگونجێنێت‌و دەنگی ئەو‬ ‫بایەخێکی یەکسانی لە گەڵ کەسانی‬ ‫دیکە هەبێت‪.‬‬ ‫ماف‌و کاندید‪ ،‬حیزبی‌و خەباتی‬ ‫سەخت‌و دژوار‬ ‫‪١‬هەر کەس مافی هەیە بەشداری لە‬ ‫بەڕێوەبردنی واڵتەکەی بکات‌و خاون‬ ‫دۆخی یەکسان بۆ کاندید بوون لە‬ ‫هەڵبژاردنەکان بێت‪ .‬پێوەری بەشداری‬ ‫لە حکومەت بە پێی یاسای بنەڕەتی‌و‬ ‫نەتەوەیی دیاری دەکرێت‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫یاسایانە نابێت دژایەتی هەبێت لە گەڵ‬ ‫بەڵێنە نێو نەتەوەیەکان‪.‬‬ ‫‪٢‬هەر کەس مافی ئەوەی هەیە کە بە‬ ‫مەبەستی چاالکی هەڵبژاردن بچێتە نێو‬ ‫حیزب یان ڕێکخراوێکی سیاسی‪ ،‬یان‬ ‫هاوڕا لە گەڵ حیزب یان ڕێکخراوێکی‬ ‫سیاسی بخوڵقێنێت‪.‬‬ ‫هەر کەس بە تاک یان بە گشتی مافی‬ ‫دەنگدانی هەیە‌و کەس بۆی نییە ئەو‬ ‫مافەی لێ زەوت بکات‪:‬‬

‫هەڵبژاردنی ئازاد‬ ‫هەر واڵتێک بااڵدەستی دەسەاڵت تەنیا‬ ‫دەتوانێت لە ویست‌و داخوازی خەڵکەوە‬ ‫سەرچاوە بگرێت‪ ،‬جەماوەرێک کە لە‬ ‫هەڵبژاردنی راستەقینە‪ ،‬ئازادو بێالیە ‌ن‬ ‫بەشداری لە هەڵبژاردنی دەورەیی بە‬ ‫دەنگدانی هەموو هاوواڵتیان‌و بە پێوەری‬ ‫بەرانبەر‌و نهێنی بکەن‪.‬‬ ‫‪ -٢‬مافی دەنگدان‌و هەڵبژاردن‬ ‫‪ ١‬هەر شاڕۆمەندێک کە بە تەمەنی یاسایی‬ ‫بگات مەبەست( شاڕۆمەندی باڵغ)ە‪،‬‬ ‫مافی ئەوەی هەیە کە بە بێ جیاوازی‬ ‫بتوانێت مافی دەنگدانی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ ٢‬هەر شاڕۆمەندێک کە بە تەمەنی کەسی دەنگدەر دەبێت‬

‫روانگە سیاسییەکانی خۆی بە بێ ترس‌و‬ ‫دڵەڕاوکێ دەرببڕێت‬ ‫بتوانێت دەستڕەسی هەبێت بە‬‫ئیتالعات‌و هەروەها بەشداری بکات لە‬ ‫هەڵبژاردنێک کە بتوانێت بە ئاگادارییەوە‬ ‫دەنگ بدات‪.‬‬ ‫ بۆ چاالکی هەڵبژاردن لە واڵت بە ئازادی‬‫هات‌و چۆ بکات‬ ‫ بە شێوەی یەکسان لە گەڵ حیزبە‬‫سیاسییەکان بە تایبەتی حیزبی‬ ‫دەسەاڵتدار‪ ،‬بچێتە خانەی کێبڕکێی‬ ‫هەڵبژاردنەوە‪.‬‬ ‫ هەر پالێوراوێک‌و هەر حیزبێکی‬‫سیاسی دەبێ بۆ دەستپێڕاگەیشتن بە‬ ‫راگەیاندن بە تایبەتی رۆژنامە‌و تی وی‬ ‫یەکان‪ ،‬دۆخێکی یەکسانی هەبێت لە‬ ‫گەڵ پالێوراوەکانی حیزبەکانی دیکە تا‬ ‫بتوانێت روانگە سیاسییەکانی خۆی بە‬ ‫ئاشکرا دەرببڕێت‪.‬‬ ‫ مافی ئەمنیەتی گیانی‌و ماڵی هەر‬‫پالێوراوێکی هەڵبژاردن دەبێ بپارێزرێت‌و‬ ‫دابین بکرێت‪.‬‬ ‫ هەر کەس‌و حیزبێکی سیاسی مافی‬‫دابینکردن‌و پشتیوانی یاسایی هەیە‌و‬ ‫مافی ئەوەی هەیە کە سەبارەت بە‬ ‫پێشێڵکردنی مافی سیاسی‌و هەڵبژاردن‬ ‫سکااڵی یاسایی‌و داوای قەرەبوو‬ ‫کردنەوەی زەرەرو زیان بکات‪.‬‬ ‫ مافی تاک‪ ،‬تەنیا دەتوانێت پەیڕەوی‬‫سنوورێکی تایبەت بێت کە بە پێی‬ ‫یاسا دانراوە‌و لە هەر کۆمەڵگەیەکی‬ ‫دیموکراتیک بە هۆی پرسی ئەمنیەت‬ ‫یان نیزامی گشتی‪ ،‬یان پشتیوانی‬ ‫لە تەندروستی‪ ،‬ئەخالقی گشتی یان‬ ‫ماف‌و ئازادی کەسانی دیکە پێویست‌و‬ ‫بەو مەرجەی ئەم سنوورانە بە بەڵێنی‬ ‫واڵتەکان لە مافی نێونەتەوەیی تەبا‬ ‫بێت‪ .‬سنووری رەوا سەبارەت بە مافی‬ ‫پاڵێوراو تەبا بێت لە گەڵ مافە نێو‬ ‫نەتەوەییەکان‪ ،‬خوڵقاندنی دۆخی ئازاد‌و‬ ‫چاالکی حیزبە سیاسییەکان‌و مافی‬ ‫تێکۆشان‌و پڕوپاگەندە نابێت بە جۆرێک‬ ‫بێت کە بنەمای جیاوازی بە پێی نژاد‪،‬‬ ‫رەنگ‪ ،‬جنس‪ ،‬زمان‪ ،‬ئایین یان روانگەی‬ ‫سیاسی یان ناسیاسی‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫کۆمەاڵیەتی یان نەتەوەیی‪ ،‬لەدایکبوون‬ ‫یان هەر دۆخێکی تر ون بکات‪.‬‬ ‫ هەر تاک یان حیزبێکی سیاسی کە‬‫مافی پڕوپاگەندە‌و تێکۆشان‪ ،‬پالێوراو‬ ‫یان حیزبی ئەو لێبسێندرێتەوە یان‬ ‫سنووری بۆ دانرابێت دەبێ مافی ئەوەی‬ ‫هەبێت کە بە دژی ئەو سنوورداربوونە‬ ‫لە دادگایەکی بێ الیەندا سکااڵی خۆی‬

‫پێشکەش بە دادوەرە بێالیەنەکان بکات‬ ‫تا ئەو قازییە بڕیار بە توێژینەوە بدات و‬ ‫هەڵەکان بە شێوەی زۆر زوو‌و کاریگەر‬ ‫چارەسەر بکات‪.‬‬ ‫ مافی خۆناونووسکردن‪ ،‬حیزبی‌و‬‫موبارزاتی هاوکاتە لە گەڵ کۆمەڵێک‬ ‫بەرپرسایەتی سەبارەت بە کۆمەڵگە‪ .‬بە‬ ‫تایبەت ئەم بەرپرسایەتیە ئەوەیە کە هیچ‬ ‫حیزبێکی سیاسی یان پالێوراوێک نابێ‬ ‫دەست بداتە توندوتیژی‪.‬‬ ‫ هەر پالێوراوێک یان حیزبێکی سیاسی‬‫کە بۆ هەڵبژاردن تێدەکۆشێت دەبێ رێز‬ ‫لە ماف‌و ئازادی کەسانی دیکە بگرێت‪.‬‬ ‫ هەر پالێوراو یان حیزبێکی سیاسی کە‬‫خۆی بۆ هەڵبژاردن کاندید کردووە دەبێ‬ ‫ئاکامی هەڵبژاردنی ئازاد‌و سەربەخۆ‬ ‫قەبووڵ بکات‪.‬‬ ‫ماف‌و بەرپرسایەتی واڵتەکان‬ ‫واڵتەکان دەبێ هەموو هەڵس‌و کەوتیان‬ ‫بە پێی یاساو رێسای پێویست‌و هەروەها‬ ‫بە هۆی پرۆسەی یاسای بنەڕەتی خۆیان‬ ‫دابنێنن یا بە پێی بەڵێنەکانی خۆیان لە‬ ‫مافی نێو نەتەوەیی‪ ،‬ماف‌و چوارچێوەی‬ ‫ڕێکخراوەیی بۆ هەڵبژاردنی ئازاد‌و‬ ‫دەورەیی‪ ،‬واقع‪ ،‬ئازاد یان سەربەخۆ‬ ‫زەمانەت بکات‪:‬‬ ‫ئایینی کاریگەر‪ ،‬بێ الیەنە‌و بێ جیاوازی‪،‬‬ ‫هەل بۆ ناونووسکردنی دەنگدەران‬ ‫بخوڵقێنێت‪،‬‬ ‫یاساگەلێکی ڕوون وەکوو تەمەن‪،‬‬ ‫شاڕۆمەندی‌و شوێنی نیشتەجێ بوون بۆ‬ ‫ناونووسکردنی دەنگدەران بخوڵقێنێت‌و‬ ‫زەمانەتی ئەوە بکات کە ئەو یاسایانە‬ ‫بە بێ جیاوازی ڕەگەز‌و چینایەتی بەڕێوە‬ ‫دەچێت‪.‬‬ ‫هەلی دامەزراندن‌و چاالکی ئازاد بۆ‬ ‫حیزبە سیاسیەکان بخوڵقێنێت‌و تا‬ ‫ئەو جێگەی دەتوانێت دەبێ هەلێک‬ ‫بۆ دابینکردنی هەزینەکانی حیزبە‬ ‫سیاسیەکان بخوڵقێنێت‌و هەڵبژاردن بە‬ ‫شێوەیەکی رێک‌و پێک بەڕێوە ببات کە‬ ‫حیزب‌و دەوڵەتی حاکم جیا لە یەکترن‌و‬ ‫بارودۆخی کێبڕکێ لە هەڵبژاردن هێزی‬ ‫یاسادانەری بێالیەنەی هەبێت‪.‬‬ ‫بۆ دڵنیابوون لەوەی کە خەڵک ئاشنان‬ ‫لە گەڵ پرس‌و ڕێوڕەسمەکانی هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫دەبێ بەرنامە‌و پرۆگرامە نەتەوەییەکان‌و‬ ‫ڕاهێنانانی گشتی یاسادانەر بێ الیەنانە‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫‪-٢‬جگە لەمانە واڵتەکان بۆ دڵنیابوون‬ ‫لە دەستڕاگەیشتنی هێدی‌و پتەوکردنی‬ ‫ئامانجە دیموکراتیکەکان‪ ،‬دەبێ هەڵس‌و‬

‫کەوتی سیاسەت دانەری‌و ڕێکخراوەیی‬ ‫پێویست ئامادە بکەن‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬ ‫دڵنیا بن لە بەرپرسەکانی بەشە جیاکان‬ ‫لە هەڵبژاردن‪ ،‬ڕاهێنرابن‌و بێالیەنە‬ ‫هەڵس‌و کەوت بکەن‌و ئەوەی کە ئایینی‬ ‫دەنگدانێکی زۆر گرنگ دخوڵقێنن‌و بە‬ ‫جەماوەر ڕابگەینرێت‪.‬‬ ‫هەروەها دڵنیا بن کە دەنگدەران‪،‬‬ ‫ناونووسیان کردووە‌و لیستی هەڵبژاردن‌و‬ ‫ڕێوڕەسمی دەنگدان بە ئامادە بوونی‬ ‫چاودێرانی نەتەوەیی‌و لە ئەگەری‬ ‫پێویست‪ ،‬چاودێرانی نێو نەتەوەیی‪ ،‬رۆژ‬ ‫ئامادە کرابێت‪.‬‬ ‫حیزبەکان‪ ،‬پالێوراوان‌و راگەیاندن هان‬ ‫بدەن کە پەیوەندییەکی ئاکاری باشیان‬ ‫بۆ بەڕێوەبردنی پڕوپاگەندە‌ی هەڵبژاردن‬ ‫هەبێت‌و دەورەیی دەنگدانەکان قەبووڵ‬ ‫بکەن‪.‬‬ ‫متمانەی بەرگەی دەنگدان بۆ هەڵس‌و‬ ‫کەوتی پێویست بۆ بەرگرتن لە چەند‬ ‫جار دەنگدانی خەڵک‌و یان دەنگدان لە‬ ‫الیەن کەسانێک کە بە تەمەنی یاسایی بۆ‬ ‫دەنگدان نەگیشتوون‪ ،‬بگرن‪.‬‬ ‫دۆخێک بڕەخسێنن تا متمانە بە ژماردنی‬ ‫دەنگەکان هەبێت‬ ‫واڵتەکان دەبێ رێز لە مافی ئینسانی‬ ‫هەموو تاکەکان لە چوارچێوەو لە ژێر‬ ‫سەاڵحییەتی خۆی بگرێت‌‪.‬‬ ‫ هەروەها دەبێ رێز لە ئازادی هاتوچۆ‪،‬‬‫ئەنجومەنەکان‪ ،‬کۆبوونەوە‌و ئازادی‬ ‫بەیان‪ ،‬بە تایبەتی لە چوارچێوەی‬ ‫رێپێوان‌و کۆبوونەوە سیاسییەکان بگرێت‪.‬‬ ‫ حیزب‌و پالێوراوەکان دەبێ بە ئازادنە‬‫بتوانن ڕوانگەی خۆیان دەرببڕن‌‪ ،‬تا‬ ‫بتوانن کەڵک لە راگەیاندنی دەوڵەتی‌و‬ ‫گشتی یەکسان وەربگرن‪.‬‬ ‫ کردەوەگەلی پێویست بۆ زەمانەتی‬‫بێالیەنەی هەڵبژاردن لە راگەیاندنە‬ ‫دەوڵەتییەکان ئەنجام بدرێت‪.‬‬ ‫ بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنی سەربەخۆ‌و‬‫ئازاد‪ ،‬واڵتەکان دەبێ کردەوەی پێویست‬ ‫بۆ متمانە لەوەی کە حیزب‌و پالێوراوەکان‬ ‫دەتوانن هەلە گونجاوەکان بۆ بەیانکردنی‬ ‫بەرنامە‌و پرۆگرمەکانی خۆیان بقۆزنەوە‪.‬‬ ‫ واڵتەکان دەبێ زەمانەتی رێزلێگرتنی‬‫بنەمای نهێنی بوونی دەنگ‌و ئەوەی کە‬ ‫دەنگدەران بتوانن دەنگی خۆیان ئازادانە‌و‬ ‫بە بێ ترس بخەنە نێو سنووقەکانی‬ ‫دەنگدانەوە‪ ،‬هەموو کارو هەڵس‌و‬ ‫کەوتێکی گونجاو بۆ ڕەخساندنی وەها‬ ‫دۆخێک ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫ جگە لەمانە‪ ،‬دەسەاڵتداران دەبێ‬‫زەمانەتی ئەوە بکەن کە دەنگدان بە‬ ‫بێ هەر جۆرە فڕت‌و فێڵ یان گزەکردن‬ ‫یان هەر جۆرە کردەوەیەکی نایاسایی‬ ‫بەڕێوە بچێت‌و ئەمنیەت‌و راست‌و دروستی‬ ‫هەڵبژاردن بپارێزرێت‌و هەروەها واڵتەکان‬ ‫دەبێ ژماردنی دەنگەکان بە چاودێری‌و‬ ‫خوێندنەوەی دووپاتەی بێ الیەنە کە لە‬ ‫الیەن ئەو کەسانەی کە بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫ڕاهاتوون زەمانەت بکەن‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ واڵتەکان دەبێ کردەوەی پێویس ‌‬‫بۆ دڵنیابوون لە ڕوونبوونی هەڵبژاردن‬ ‫ئەنجام بدەن‪ ،‬بۆ نموونە دەبێ رێگە‬ ‫خۆش بکەن بۆ ئامادە بوونی نوێنەرانی‬ ‫حیزب‌و چاودێرە جیهانییەکان‪.‬‬ ‫ واڵتەکان دەبێ بە ئەنجام دانی هەموو‬‫کردەوەی پێویست دڵنیا بن کە حیزب‪،‬‬ ‫نوێنەران‌و الیەنگرانی ئەوان ئەمنیەتی‬ ‫یەکسانیان هەیە‌و بەرپرسانی حکومەتی‬ ‫کردەوەی پێویست بۆ بەرگرتن لە‬ ‫توندوتیژی لە کاتی دەنگدان بگرن‪.‬‬ ‫ واڵتەکان دەبێ زەمانەتی ئەوە بکەن کە‬‫هەر چەشنە پێشێڵکردنێکی مافی مرۆڤ‬ ‫سەبارەت بە بەڕێوە چوونی هەڵبژاردن لە‬ ‫چوارچێوەی کاتی هەڵبژاردن‪ ،‬بە شێوەی‬ ‫سەربەخۆ لە الیەن بەرپرسانی قەزایی و‬ ‫بێ الیەنەوە وەکوو کومسیونی هەڵبژاردن‬ ‫یان دادگاکان‪ ،‬بەو سکااڵیانەدا بگەن‌و‬ ‫هەر لە کاتی هەڵبژاردندا پێداچوونەوە‬ ‫بکرێت بە سەر هەموو سکااڵکاندا‪.‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫مێژووییه‌كی نوێ‪ ،‬ئاینده‌ی نادیار‬

‫ئه‌كره‌می میهرداد‬

‫مرۆڤه‌كان خۆیان مێژووی خۆیان دروست‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم نه‌ك به‌دڵخوازی خۆیان و نه‌‬ ‫له‌و سه‌رده‌م و هه‌لومه‌رجانه‌دا كه‌ خۆیان‬ ‫هه‌ڵیان بژاردووه‌‪ ،‬به‌ڵكو له‌و ره‌وش و‬ ‫سه‌رده‌مانه‌ی كه‌ له‌ڕابردوو به‌میرات بۆیان‬ ‫به‌جێماوه‌و هه‌میشه‌ له‌گه‌ڵیان رووبه‌ڕوون‪،‬‬ ‫له‌سه‌رده‌مێكدا كه‌ هه‌ندێك كه‌س و الیه‌ن‬ ‫گوای ‌ه خه‌ریكی نوێسازی خۆیان و ژینگه‌ی‬ ‫ده‌وروبه‌ریان ده‌بن یان ده‌یانه‌وێت گۆڕانێكی‬ ‫ناوازه‌ دابهێنن و به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می‬ ‫قه‌یرانی شۆڕشگێڕانه‌دا داوای یارمه‌تی‬ ‫له‌ڕۆحی سه‌رده‌مه‌كانی رابردوو ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ناوه‌كانیان‪ ،‬دروشمه‌كانی جه‌نگ و پۆشاكه‌‬ ‫كۆنه‌كان له‌وان وه‌رده‌گرن‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی به‌به‌رگ‬ ‫و ئارایشتی به‌ناو پیرۆزی دێرین بێنه‌ ناو‬ ‫مه‌یدانی ئێستاو له‌مێژووی جۆهانی نوێدا‬ ‫یاریی بكه‌ن‪.‬‬ ‫(كارل ماركس‪ ،‬هه‌ژده‌ی برۆمێر‪-‬لویس‬ ‫پۆناپارت ‪ )1848‬بزووتنه‌وه‌كانی گۆڕان یان‬ ‫شۆڕشه‌كانی جیهانی عه‌ره‌بی كه‌ هه‌ندێك‬ ‫كه‌س به‌(به‌هاری عه‌ره‌ب!) ناوزه‌ندی ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫له‌ئێستادا بوونه‌ته‌ پرسی سیاسی و جه‌ماوه‌ری‬ ‫سه‌ره‌كی له‌جیهاندا‪ ،‬هه‌ندێك بڕوایان وایه‌‬ ‫ئه‌و(گۆڕان و شۆڕشانه‌!) به‌هاریان هێناوه‌ته‌‬ ‫سه‌ر ئه‌ژنۆو هه‌ندێكی دیكه‌ وا ده‌زانن كه‌‬ ‫ئه‌و به‌هارانه‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ به‌ره‌و(پایز!)‬ ‫ده‌چن‪ ،‬هه‌رچۆنێك بێت ئه‌م پرسه‌ یان ئه‌م‬ ‫كێشه‌یه‌ گه‌رمترین پرسی جیهان بوو له‌به‌هارو‬ ‫هاوینی رابردوودا‪ ،‬پرسیاری گرنگ و مه‌به‌ست‬ ‫له‌وه‌دایه‌ داخوا پایزی سروشت و خودا ده‌بێته‌‬ ‫خه‌زانی ئه‌و گۆڕان و شۆڕشانه‌‪ ،‬مه‌به‌ست‬ ‫له‌خه‌زانیش ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌ گومان بێت له‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و شۆڕشانه‌ سه‌رناكه‌ون و دیكتاتۆران‬ ‫ناڕوخێنن‪ ،‬به‌ڵكو وێڕای سه‌ركه‌وتن و داڕمانی‬ ‫دیكتاتۆره‌كانیش‪ ،‬به‌اڵم ئه‌سته‌مه‌ به‌ئامانج‬ ‫و مه‌نزڵی خۆیان بگه‌ن!‪ ،‬به‌شێكی زۆر‬ ‫له‌بیرمه‌ندان یان ئه‌وانه‌ی له‌خه‌می راستینه‌ی‬ ‫ئازادی و دیموكراسیدان‪ ،‬بڕوایان وایه‌ وێڕای‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌م شۆڕشانه‌ یان گۆڕانانه‌ شێوازی‬ ‫تازه‌ی خه‌بات و به‌رخۆدانیان داهێناو توانیان‬ ‫به‌مانگرتن و خه‌باتی ناتوندوتیژی ملیۆنی‬ ‫خه‌ڵك دیكتاتۆره‌كان بڕوخێنن(نموونه‌ی‬ ‫میسرو تونس)‪ ،‬به‌اڵم هێشتا هێزه‌كانی دژی‬ ‫ئازادی و دیموكراسی له‌ناویاندا له‌كه‌میندان‬ ‫هێزه‌كانی ئیسالمی سیاسی و ناسیۆنالیزمی‬ ‫نه‌ریتی عه‌ره‌بی‪ ،‬هه‌روه‌كو چۆن له‌مێژوودا‬ ‫نامۆبوون یان دژ بوون به‌ئازادی و‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬ئێستاش هه‌تا دێت ناوه‌ڕۆكی‬ ‫راسته‌قینه‌ی خۆیان ئاشكرا ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫بۆسه‌كانی دژی ئازادی و دیموكراسی‬ ‫یه‌كێكی دیكه‌ له‌بۆسه‌كانی دژی ئازادی و‬ ‫دیموكراسی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ زۆر ئه‌سته‌مه‌ هێزه‌‬ ‫سیاسییه‌ دیفاكتۆكانی جیهانی عه‌ره‌بی‬ ‫بتوانن به‌شێوه‌یه‌ك له‌ده‌سه‌اڵتی دیموكراسی‬ ‫و پلورالیزمی سیاسی و بوونی حكومه‌تی‬ ‫هه‌ڵبژارده‌و ئۆپۆزسیۆنی به‌رپرسیار بگه‌ن‪،‬‬ ‫به‌ڵكو زۆربه‌ی هێزه‌ سیاسییه‌كان یان‬ ‫له‌ڕاستیدا هه‌موو هێزه‌ سیاسییه‌كان بڕوایان‬ ‫به‌م زاراوانه‌ نییه‌ كه‌من ریزم كردوون و به‌شێكن‬ ‫له‌فه‌رهه‌نگی لیبرالیزم و سۆسیال دیموكراسی‬ ‫له‌ئه‌مریكاو ئه‌وروپا‪ ،‬هێزه‌ سیاسییه‌‬ ‫نه‌ریتییه‌كان كه‌ گوایه‌ ئێستا (گۆڕاون)و‬ ‫بوونه‌ته‌ دیموكراتی هه‌موویان هه‌ژمونخوازو‬ ‫ده‌سه‌اڵت په‌رستن‪ ،‬یان ده‌یانه‌وێت خۆیان‬ ‫به‌ته‌نها له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت به‌هره‌مه‌ند(متربع)‬ ‫بن یان هیچ نه‌بێت به‌شێك بن له‌ده‌سه‌اڵت‪،‬‬ ‫ئه‌م نیه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی و بیركردنه‌وه‌شیان‬

‫ناوناوه‌ دیموكراسی ته‌وافوقی‪ ،‬ئه‌زموونی‬ ‫عیراق و هه‌رێمی كوردستان ده‌توانێت‬ ‫باشترین گه‌واهی بێت بۆ ئه‌م كێشه‌یه‌‬ ‫له‌م ره‌وشه‌ سیاسییه‌دا ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌بێته‌‬ ‫قوربانی‪ ،‬بێگومان ئازادی و دیموكراسییه‌و‬ ‫مرۆڤه‌كانیش هه‌مان سه‌رده‌مه‌كانی بێمافی و‬ ‫بێ ئازادییان به‌نسیب ده‌بێت!‪ ،‬به‌اڵم مه‌خابن‬ ‫بۆسه‌و ئاسته‌نگی هه‌ره‌ مه‌زن یان ترسناك‬ ‫بۆ ئه‌م گۆڕان و شۆڕشانه‌ ئه‌وه‌یه‌ ك ‌ه خه‌ڵكی‬ ‫جیهانی عه‌ره‌بی وێڕای ئه‌وه‌ی كه‌ سته‌مكاران‬ ‫و زاڵمان وه‌ده‌رده‌نێن یان ده‌یانخه‌نه‌ قه‌فه‌سی‬ ‫دادگاوه‌‪ ،‬به‌اڵم(فێرن!) كه‌ ده‌یانگۆڕنه‌وه‌‬ ‫به‌جۆره‌كانی دیكه‌ له‌دیكتاتۆرو زاڵمی جیاواز‬ ‫له‌كۆنه‌كان‪ ،‬هه‌روه‌كو چۆن مه‌لیك فاروقیان‬ ‫گۆڕی به‌عه‌بدولناسرو قاسمیان گۆڕی‬ ‫به‌به‌عس و بۆرقێبه‌یان گۆڕی به‌بن عه‌لی و‬ ‫نومه‌یرییان گۆڕی به‌به‌شیرو‪...‬هتد‪.‬‬ ‫چه‌مك و تێگه‌یشتنی شۆڕش‬ ‫مێژووی نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی بیست‬ ‫له‌جیهانی عه‌ره‌بدا مێژووی گۆڕانی‬ ‫به‌دیكتاتۆره‌‬ ‫جارانه‌‬ ‫دیكتاتۆره‌كانی‬ ‫داڕماوه‌كانی ئێستا‪ ،‬كێ ده‌زانێ جیهانی‬ ‫عه‌ره‌ب ئه‌م سته‌مكاره‌ رووخاوانه‌ ئه‌مجاره‌‬ ‫به‌كێ ده‌گۆڕن‪ ،‬تراجیدیاو كاره‌سات له‌وه‌دایه‌‬ ‫كه‌ ئاڵوگۆڕی دیكتاتۆره‌كانی نیوه‌ی دووه‌می‬ ‫سه‌ده‌ی بیست به‌سته‌مكارانی دوای خۆیان‬ ‫له‌فه‌رهه‌نگی سیاسی و گشتیی عه‌ره‌بدا‬ ‫تائێستا به‌(شۆڕش!) ناوده‌برێن‪ ،‬وه‌كو‬ ‫شۆڕشی (یۆلیۆ) له‌میسرو شۆڕشی ته‌مموز‬ ‫له‌عیراق و شۆڕشی فاتیح له‌لیبیاو شۆڕشی‬ ‫تشرین له‌سوریاو‪...‬هتد‪ ،‬ئه‌م هه‌موو به‌شان‬ ‫و باڵ هه‌ڵدانی ئه‌م شۆڕشانه‌ش ته‌نها‬ ‫به‌شێك نین له‌بیروڕای سیاسی و ره‌سمیی‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌كان‪ ،‬به‌ڵكو ته‌واوی خه‌ڵكی‬ ‫عه‌ره‌ب وابیرده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬باشه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫چه‌مك و تێگه‌یشتنی شۆڕش به‌و شێوه‌یه‌‬ ‫بێت كه‌ سه‌رده‌مێكی دوورودرێژه‌ خه‌ڵكی‬ ‫عه‌ره‌ب كردوویانه‌ته‌ خه‌یاڵێكی خۆش و‬ ‫ته‌واوی بیركردنه‌وه‌ی خۆیان تیا سنووردار‬ ‫كردووه‌‪ ،‬به‌چی مه‌علوم ئه‌مجاره‌ش شۆڕشی‬ ‫له‌و شێوه‌یه‌ی نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی‬ ‫بیست دووباره‌ ناكه‌نه‌وه‌‪ ،‬خۆ شۆڕش ته‌نها‬ ‫له‌سازدان و كۆبوونه‌وه‌و مانگرتن و راپه‌ڕین و‬ ‫خه‌باتی چه‌كداریدا مانا په‌یدا ناكات‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫شۆڕش هه‌روه‌كو له‌ناوه‌ التینییه‌كه‌یدا یان‬ ‫له‌ناوه‌ ئینگلیزییه‌كه‌یدا (‪)Re-Voltion‬‬ ‫دیاره‌ به‌مانای سه‌رله‌نوێ سازدانه‌وه‌ یان‬ ‫دروستكردنه‌وه‌ دێت‪ ،‬نه‌ك به‌مانا كوردییه‌كه‌ی‬ ‫كه‌ مانای (شه‌وق و شۆر) ده‌دات یان مانا‬ ‫عه‌ره‌بییه‌كه‌ی كه‌ ده‌بێته‌ خرۆشان (الپوره‌)‬ ‫ئه‌گه‌ر شۆڕش و الپوره‌ له‌الی كوردو عه‌ره‌ب‬ ‫هه‌رمانا نه‌ریتی و زمانه‌وانییه‌كه‌ بده‌ن‪ ،‬دیاره‌‬ ‫هه‌موو مێژووی ئه‌م ناوچانه‌ هه‌رشۆڕش بووه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ به‌رده‌وام ئه‌م واڵتانه‌ له‌خرۆشان و‬ ‫جۆشداندان‪ ،‬به‌اڵم ئازادی و دیموكراسی و‬ ‫ماف و دادپه‌روه‌ری و به‌شداری هه‌روه‌كو‬ ‫له‌فه‌رهه‌نگه‌ ئه‌وروپی و ئه‌مریكییه‌كه‌یدا‬ ‫هاتووه‌‪ ،‬شۆڕش به‌وجۆره‌ بێت نایانه‌وێت‬ ‫و كوردیش ده‌ڵێت شۆڕش به‌وجۆره‌ بێت‬ ‫گه‌ره‌كم نییه‌‪.‬‬ ‫پاراستن و پێشكه‌وتی دیموكراسی‬ ‫ماته‌مێكی دیكه‌ی ئه‌م به‌ناو گۆڕان و‬ ‫شۆڕشانه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هێشتا له‌جیهانی عه‌ره‌ب‬ ‫و له‌ته‌واوی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا هێزه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ناو خه‌ڵك بۆ هێنانه‌دی‬ ‫و پاراستن و پێشكه‌وتی دیموكراسی‬ ‫نه‌هاتوونه‌ته‌ دی‪ ،‬ئه‌گه‌رچی خه‌باتی ره‌واو‬ ‫به‌رهه‌قی خه‌ڵك له‌دژی سته‌م و چه‌وسانه‌وه‌و‬ ‫دیكتاتۆری به‌شێكی زۆری مێژووی ئه‌م‬ ‫واڵتانه‌ی پێكهێناوه‌‪ ،‬به‌اڵم هێشتا ئه‌م‬ ‫هێزه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ نه‌چوونه‌ته‌ ئاستانه‌ی‬ ‫هێنانه‌دی سیستمی دیموكراسی به‌هره‌مه‌ند‬ ‫له‌ماف‪ ،‬ئازادی‪ ،‬دادپه‌روه‌ری و به‌شداری‬ ‫ئه‌وه‌ی كه‌ تابلۆی ئه‌م جیهانه‌ی سازاندووه‌‬ ‫ته‌نها خه‌بات و تێكۆشانه‌ له‌دژی رابردوو و‬ ‫دووباره‌ كردنه‌وه‌ی رابردووه‌ به‌ناوی تازه‌وه‌‪،‬‬ ‫واته‌ مرۆڤه‌كانی ئه‌م جیهانه‌ (عه‌ره‌ب و‬

‫هێز‌ه سیاسیی ‌ه‬ ‫نه‌ریتییه‌كان كه‌ گوای ‌ه‬ ‫ئێستا (گۆڕاون)‬ ‫و بوونه‌ته‌ دیموكراتی‬ ‫هه‌موویان هه‌ژمونخوازو‬ ‫ده‌سه‌اڵت په‌رستن‬ ‫رۆژهه‌اڵت) خۆیان مێژووی خۆیان دروست‬ ‫كردووه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ئاكامدا به‌دڵخوازی خۆیان‬ ‫نه‌بووه‌و هه‌روه‌كو ئاشكراشه‌ سه‌رده‌مه‌كانیش‬ ‫به‌سه‌ریاندا سه‌پاوه‌و ئه‌وانه‌ش كه‌ ویستویانه‌‬ ‫نوێسازی و گۆڕان بكه‌ن داوای هاوكارییان‬ ‫له‌ڕۆحی كۆن كردووه‌و ناوه‌كان و پۆشاك‬ ‫و ناوه‌ڕۆكی كۆنیان له‌سه‌رده‌می تازه‌دا‬ ‫دووباره‌و چه‌ندباره‌ كردووه‌ته‌وه‌‪ .‬مادام باس‬ ‫له‌گۆڕان و نوێسازی و ریفۆرم ده‌كرێت‪،‬‬ ‫ده‌بێت دوو سه‌رده‌می گرنگ باس بكه‌ین كه‌‬ ‫ده‌بنه‌وه‌ سه‌رده‌مه‌كانی گۆڕان و نوێبوون‪.‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌ ئازادیخوازه‌كان‬ ‫سه‌رده‌می یه‌كه‌م‪ ،‬سه‌رده‌می دروستكردن‬ ‫یان هێنانه‌دی سیستمێكی دیموكراتییه‌ ئه‌م‬ ‫بنه‌ما سه‌ره‌كییانه‌ی تێدابێت (ماف‪ ،‬ئازادی‪،‬‬ ‫دادپه‌روه‌ری‪ ،‬به‌شداری و ده‌سه‌اڵتی ده‌ستوورو‬ ‫یاسا) واته‌ هێنانه‌دی ده‌وڵه‌تی یاساو ماف‪،‬‬ ‫كه‌ به‌داخه‌وه‌ تاكوئێستا له‌جیهانی عه‌ره‌ب‬ ‫و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا بونیان نییه‌ تازه‌‬ ‫هه‌رێمی كوردستان خه‌ریكه‌ به‌ره‌و ئه‌م‬ ‫سه‌رده‌مه‌ هه‌نگاو ده‌نێت! سه‌رده‌می‬ ‫دووه‌م‪ ،‬پێی ده‌وترێت سه‌رده‌می بزووتنه‌وه‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌ ئازادی خوازه‌كان (كرێكاران‪،‬‬ ‫ژنان‪ ،‬الوان‪ ،‬ژینگه‌ پارێزان‪ ،‬رووناكبیران‪،‬‬ ‫بزووتنه‌وه‌كانی دژی جه‌نگ و بزووتنه‌وه‌‬ ‫فه‌رهه‌نگییه‌كان) یان ئه‌و سه‌رده‌مه‌یه‌‬ ‫كه‌ ئه‌م هێزه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییانه‌ كاراو ئازادن‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌سیستمی ده‌سه‌اڵتدار‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌و سیستمه‌ش دیموكراتی بێت‪،‬‬ ‫واته‌ ئه‌م هێزانه‌ پارێزه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫جه‌ماوه‌ریین بۆ پاراستنی ماف و ئازادی یان‬ ‫له‌مپه‌ڕن له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وانه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێت‬ ‫دیموكراسی سنووردار بكه‌ن یان پێشێلی‬ ‫بكه‌ن‪ ،‬خه‌می گه‌وره‌ی بیرمه‌ندان و په‌رۆشانی‬ ‫ئازادی و دیموكراسی له‌م جیهانه‌دا نه‌بوون‬ ‫و ناڕۆشنی ئاسۆی په‌یدابوونی ئه‌م بزاڤانه‌یه‌‬ ‫كه‌ ده‌بنه‌ زه‌مانه‌تی به‌هێز بۆ دیموكراسی‪،‬‬ ‫له‌م ره‌وشه‌دا هێزه‌ دیفاكتۆكان (سیاسی‬ ‫و ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی و فه‌رهه‌نگی) كه‌‬ ‫هه‌مان هێزه‌ كۆنه‌كانی نه‌یارن به‌ئازادی و‬ ‫دیموكراسی به‌ناوی تازه‌و گۆڕان و ریفۆرمه‌وه‌‬ ‫دێنه‌وه‌ مه‌یدان و به‌ناوه‌ پیرۆزه‌كانی جاران‬ ‫ئارایشتی نوێ ده‌كه‌ن و ده‌بنه‌ سته‌مكاران و‬ ‫زاڵمانی دوای شۆڕش یان دوای ئه‌م به‌هاره‌‬ ‫درۆزنانه‌ له‌وانه‌یه‌ هه‌ندێك بڵێن‪ ،‬به‌اڵم خۆ‬ ‫رمان و وه‌ده‌رنانی دیكتاتۆره‌كان شتێكی‬ ‫باشه‌و له‌وه‌ش باشتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خه‌ڵك ئه‌م‬ ‫كاره‌ی كردووه‌و به‌كوده‌تا النه‌براون منیش‬ ‫ده‌ڵێم ده‌متان خۆش‪ ،‬به‌اڵم له‌نیوه‌ی رێگادا‬ ‫مه‌وه‌ستن و نیاز له‌گۆڕینی ئه‌م سه‌رده‌مه‌و‬ ‫له‌دروستكردنی ئه‌م مێژووه‌ تازه‌یه‌‪ ،‬ته‌نها‬ ‫البردنی ئه‌و زاڵمانه‌یه‌ نییه‌‪ ،‬به‌ڵكو هێنانه‌دی‬ ‫ژیان و سه‌رده‌مێكی شایسته‌یه‌ بۆ مرۆڤی‬ ‫ئه‌م سه‌رده‌مه‌ نه‌ك به‌جێما له‌نیوه‌ی رێگادا‬ ‫یان سپاردنی ئه‌م به‌هاره‌ كورتخایه‌نه‌ بێت‬ ‫به‌ئاینده‌ی نادیار بۆیه‌ش ئاینده‌ نادیاره‌‬ ‫چونكه‌ هه‌موو ئه‌و هۆكارانه‌ی كه‌ باسمكردن‬ ‫یان رێگرن له‌مێژووی دڵخواز یان ده‌بنه‌‬ ‫مۆته‌كه‌و رابردوو به‌ناوی نوێوه‌ دووباره‌‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪9‬‬

‫دەنگ‪ ،‬جەماوەر‪ ،‬دەسەاڵت‬

‫لە چاخە کۆنەکاندا بە پێی هەلو مەرجی‬ ‫تایبەت بە دۆخی خۆی‪ ،‬لە خوارەوە‬ ‫بوونی رێژەی حەشیمەت‪ ،‬سادەو‬ ‫ساکاریی شێوازی ژیان‌و کۆمەڵێک‬ ‫بابەت‌و تایبەتمەندی تر‪ ،‬بەڕێوە بردنی‬ ‫کۆمەڵگاو راپەڕاندنی ئەرک و کارەکان‬ ‫بە سووک و سانایی رادەپەڕێندران‪ .‬بەرە‬ ‫بەرە بە پێی بەرەو پەرەسەندنی رێژەی‬ ‫جەماوەر‪ ،‬پرژو باڵوی شوێنی نیشتەجێ‬ ‫بیژەن قوبادی‬ ‫بوون لە الیەک‌و گرینگایەتی‌و پێویستی‬ ‫ژیان بۆ پێوەندی لە گەڵ یەکتری وەکوو‬ ‫یەکێک لە سەرەکیترین پێداویستیی ژیانی کۆمەاڵیەتی لە الیەکی‬ ‫تر‪ ،‬هەروەها سەرەکی تر لەمانە‪ ،‬شێوازی بەرهەم هێنان‪ ،‬لە‬ ‫هەر قۆنا‌غێک لە ژیانی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی‪ ،‬مێکانیزمێک و‬ ‫سیستەمێکی تایبەت بە هەلو مەرجە جیاوازەکان پێک هاتووە‪.‬‬ ‫تا ئەو جێگایەی کە بابەتێک بە ناوی حکومەت‪ ،‬دەسەاڵت‌و‬ ‫دەسەاڵتدار پێک دێت‪.‬‬ ‫لە بنەڕەتدا فەلسەفەی دامەرزاندنی دەسەاڵت‌و ئەرکی راستەقینەو‬ ‫سەرەکی‪ ،‬لە رەوتێکی مەنتێقی‪ ،‬نورماڵ‌و ئاساییدا بەڕێوە بردنی‬ ‫کۆمەڵگایە‪ .‬لەم روانگەو شێوە بۆچوونە عەقاڵنییەوەیە کە‬ ‫دەبێت دەسەاڵت خۆی بناسێت‌و پێناسە بکات‪ .‬بە واتایەکی تر‬ ‫هۆی پێک هاتن‪ ،‬لەدایک بوون‌و دامەرزانی حکومەت‌و دەسەاڵت‪،‬‬ ‫بە بێ هیچ پێش مەرجێک راستەوخۆ گرێ دراوە بە هەبوونی‬ ‫جەماوەر‌و کۆمەڵگاوە‪ .‬لە راستیدا دەسەاڵتداران هەر لە سەروی‬ ‫سەرەوە تا خواری خوارەوە‪ ،‬فەرمانبەری کۆمەڵگان‪ .‬هەر وەک‬ ‫وتمان‪ ،‬ئەم شێوە بۆچوون و لێکدانەوەیە لە رەوت‌و شێوە‬ ‫روانین‌و لێکدانەوەیەکی زۆر ساکارو عەقاڵنییەوە دێت‌و لە سەر‬ ‫ئەساسی سەرچاوە و بنەمایەکی مەنتێقی دامەزراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە رەوتی مێژوودا دەبینین کە لە بەر ئاشنا نەبوونی‬ ‫جەماوەر چ وەکوو تاک‌و چ وەکوو کۆمەڵگا لە گەڵ مافە‬ ‫سەرەتایی‌و ئاساییەکانی خۆیان‪ ،‬سەرەڕۆیی دەسەاڵتداران و‬ ‫بە دەستەوە گرتنی هێزی سەرکوت‌و داپڵۆساندن‌و هەروەها بە‬ ‫دەستەوە گرتنی دەسەاڵت لە الیەن تاقمێکەوە لە ژێر ئااڵی‬ ‫جیهان بینی‌و ئیدئۆلۆژییەکی تایبەت‪ ،‬مافی گشتیی جەماوەر‬ ‫زەوت کراوەو لە پێناو بەرژەوەندییەکی دیاری کراودا خراوەتە‬ ‫گەڕو کەڵکی لێ وەرگیراوە‪ .‬لە وەها دۆخێکدا هەر چەشنە‬ ‫بێ رێزی‪ ،‬سووکایەتی‌و کۆیلەتی مرۆڤ داسەپاوەو کراوەتە‬ ‫نەریت تا ئەو جێگایەی کە لە زۆربەی کۆمەڵگاکاندا‪ ،‬لە الیەن‬ ‫جەماوەری بەش خوراوی بە کۆیلە کراوەوە‪ ،‬دەسەاڵت وەک‬ ‫بابەتێکی جیاواز‪ ،‬نێردراوێک لە سەرەوەترو بایەخێکی پیرۆز‬ ‫دەناسرێت و چاوی لێ دەکرێت‪ .‬جا لە وەها هەلو مەرجێکدا‬ ‫کاتێک کە ئەو شێوە روانینە هەیەو دەوری کاریگەریشی لە سەر‬ ‫کۆمەڵگا هەیە‪ ،‬تاکەکانی ئەو دۆخە داسەپاوە بە قەزاو قەدەرو‬ ‫چارەنووسی بێ ئەمالو ئەوالی خۆیان دەزانن‌و تەسلیمی دەبن‪.‬‬ ‫بە بێ هۆ نییە کاتێک ئێمە چاو خشاندنێکمان هەبێت بە سەر‬ ‫دەورو بەری خۆماندا دەبینین لەو شوێنانە بایەخە مرۆڤانەکان‌و‬ ‫با بڵێین «ئۆمانیسم» بوونیان هەیەو بەهێزن‪ ،‬جەماوەر لە گەڵ‬ ‫مافەکانی خۆیان ئاشنایەتییان هەیە‪ ،‬سەرەرۆیی‌و دەیکتاتوری‬ ‫بەرتەسکترەو دەسەاڵتی رەهای بی سنوورو لەمپەر جێگایەک‬ ‫بۆ خۆی نابینێت‌و دەوری نییە‪.‬‬ ‫رادەی دەستەبەر بوونی دیموکراسی‪ ،‬مافی مرۆڤ‪ ،‬مافی‬ ‫نەتەوایەتی‪ ،‬مافی الوان‪ ،‬مافی مندااڵن‪ ،‬مافی ژنان‪ ،‬مافی‬ ‫چین‌و توێژە جۆراوجۆرەکانی هەر کۆمەڵگایەک‌و تەنانەت‬ ‫پاراستنی ژینگەو هەر ماف‌و بابەتێکی ئاسایی‌و سروشتی‪،‬‬ ‫گرێدراوی ئاستی وشیاری‌و ناسینی مافی هەر تاکێکە لە هەر‬ ‫کۆمەڵگایەکدا‪.‬‬ ‫مەبەست لە هێنانە بەر باس‌و ورووژاندنی ئەم بابەتە‪ ،‬سەرنج‬ ‫راکێشانە بەرەو کۆمەڵگای ئەمڕۆی ئێران‌و کوردستان‌و بابەتی‬ ‫بەناو»هەڵبژاردنی خولی نۆیەمی نوێنەرانی مەجلیس» لە‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫لەم بەستێنەدا پێویستە ئێمە وەکوو کۆمەڵگا رووی پرسیارمان‬ ‫لە خۆمان بێت‌و بپرسین‪ :‬باشە دەوری ئێمە لەم هەراو هوریایەدا‬ ‫چیە؟ ئایا تا ئەمڕۆو پاش تێپەڕبوونی سی‌و سێ ساڵ‪ ،‬دەنگی‬ ‫ئێمە کاریگەرییەکی بووە النیکەم لە سەر ژیانی خۆمان؟ ئایا‬ ‫ئەوانەی خۆیان وەکوو بەربژێر ناو نووس دەکەن‪ ،‬بە بێ هیچ‬ ‫پێش مەرجێک دەتوانن لە پرۆسەی هەڵبژاردن بەشدار بن؟‬ ‫ئایا ئەو کەسەی من وەکوو نوێنەری خۆم دەنگم پێی داوە‪ ،‬لە‬ ‫سندووقەکانی دەنگدان هاتۆتە دەرەوە؟ لە ئەگەری پۆزەتیڤ‬ ‫بوونی واڵمی پرسیاری پێشووتر‪ ،‬تا چەندە دەستی ئاوەاڵیە بۆ‬ ‫بە دواداچوونی داخوازەکانی جەماوەر؟ ئایا ئەو یاساو قەوارەی‬ ‫دەسەاڵتە پوتانسیڵ‌و زەرفیەتی واڵم دانەوەو جێ بە جێ کردنی‬ ‫ئەو داخوازانە کە مافی سەرەتایی منی هاوواڵتییە‪ ،‬هەیە؟ لە‬ ‫ئەگەری واڵمی نیگەتیڤ بۆ پرسیاری پێشووتر‪ ،‬چ مێکانیزم‌و‬ ‫ئامرازێک هەیە بۆ ئەوەی من بتوانم لەمپەرە رێگرەکان لە‬ ‫بەردەم هەموار کردنی ئەو یاسایانەدا پەنایان بۆ بەرم؟‬ ‫لە سەرووی ئەمانەشەوە بەشداری کردن یان نەکردنی منی‬ ‫هاوواڵتی لە پێناو بەرژەوەندیی کێ دایە؟‬ ‫ئەو پرسیارانەو کۆمەڵێک پرسیاری لەو چەشنە‪ ،‬لە کۆمەڵگاداو‬ ‫هەوڵ دان بۆ دۆزینەوەی واڵمەکانیان پێوەندیی بە رادەی‬ ‫بەرپرسیار بوونی هەر تاکێکەوە هەیە لە کۆمەڵگایەک کە‬ ‫زیندوو و وشیارە‪.‬‬ ‫لە سەر ئەو بنەمایەی کە تا ئەمڕۆ لە ژێر دەسەاڵتی کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا بینیومانە‪ ،‬شایەتی ئەو راستیەین کە تا ئەمڕۆ بە‬ ‫پێچەوانەی ویست‪ ،‬داخوازو چاوڕوانی خەڵک‪ ،‬سند‌ووقەکان‌و‬ ‫ئەوەی کە لێیان هاتووەتەدەرەوە لە باری نیگەتیڤدا نەبووبێت‪،‬‬ ‫هیچ بارێکی پۆزەتیڤی نەبووە‪ .‬بۆیە پێویستە ئێمە بە چەسپاندن‪،‬‬ ‫سەلماندن‌و دەستەبەر کردنی خواستەکانمان رێگای شێوازێکی‬ ‫کاریگەر لە پێش بگرین‪ ،‬نەک ئەزموونی ئەزموونکراوی دۆڕاوی‬ ‫بێ ئاکامی چەندین ساڵە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫کەلتوور‬

‫مەستوورەی کوردستانی یا مەستوورەی ئێرانی‬ ‫جەلیل ئازادیخواز‬ ‫ئەوەی کە مەستوورە خۆی مێژوونووس‌و‬ ‫هەڵبەستوان بووەو بەدوو زمانی‬ ‫کوردی‌وفارسی نوسیویەتی شاڕێگایەکی‬ ‫لەبارە بۆ کەوتنەڕێگاو فامکردن‌و‬ ‫خوێندنەوەی دنیای ئەندێشەو ڕوانگەو‬ ‫هەناسە هونەریەکانی ‪ .‬دیسان‬ ‫بۆناسین‌وتێگەشتنی ڕێژەیی کۆمەڵگاکەی‌و‬ ‫ئەو جەماوەرەی کە لەناویاندا ژیاوە ‪.‬‬ ‫لەنووسینەکانی مەستوورەدا دوو فاکتەری‬ ‫گرنگ‌و سەرەکی خۆیان دەردەخەن‌و دەبنە‬ ‫مایەی ئەوەی کە ئاوڕدانه‌وە لە بەرهەم‌و‬ ‫کاری ئەم نووسەرەو کەسایەتی نووسەر‬ ‫تا ڕادەیەک بە شێوەیەکی باش بچێتە‬ ‫پێشەوە ‪.‬‬ ‫ئەودووفاکتەرەش دووفاکتەری هەرەگرنگ‌و‬ ‫سەرەکی چین‌و پێکهاتەی کۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫کۆمەڵی سەردەمی مەستوورەیە کەخۆی‬ ‫بەوردی لە شوناسی خۆیدا هەردووکیان‬ ‫دیاری دەکات‌و دەست نیشان‪.‬‬ ‫لێرەدا مەبەست لیکدانەوەیەکی میکانیکی‬ ‫نییە که راسته‌وخۆ کۆمەڵناسی ڕامیاری‌و‬ ‫نەتەوەخوازی سیاسی بکرێنه چەق‌و بنەماو‬ ‫بەر ئەنجامە کانی لێوە هەڵگۆزین‪.‬‬ ‫لێکدانەوەی کەوشنی ئەندیشه‌و هونەری‬ ‫مەستووره وەک ئە ندامێکی پەیوەندکراو‬ ‫بە بنەماڵەی ئەرداڵنیەکانەوه بێ‬ ‫رەچاوکردنی هەر دوو الیەنی ئێستاتیک‌و‬ ‫دینامیک له هونەردا نەگونجاوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەو وەک کەسێکی تایبەت‌و سەر بە‬ ‫بنەماڵەیەکی تایبەت گۆشە نیگای هونەری‬ ‫خۆی بە شێوەیەک رەنگ رێژ کردووە‬ ‫کە ڕەنگه دوور بێت لە هونەری گشتی‌و‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌و لە گۆڕانە کۆمەاڵیەتیەکان بە‬ ‫شێوەیەکی دینامیکی نەگەشتبێ‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫دەخوازی کە پێش هەر باس‌و خواستێ‬ ‫لە سەر مەستوورە دەبێ هەوڵبدەین کە‬ ‫لە سەرچاوەکانی ڕووناکبیری‌و پێشخوانی‬ ‫ئەندیشەو رەگەزە کەلتووریەکانی ئاوەزی‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫بە خوێندنەوەی هونراوەو پەخشانی‌و‬ ‫مێژووی ئەردەاڵن‌و هۆنراوە فارسییە کانی‬ ‫دەردەکەوێت کە مەستوورە خوێنەرێکی‬ ‫وردو بەردەوامی شانامەی فیردەوسی بووە‪.‬‬ ‫پەخشان‌و جۆری وشه ئارایی‌و رادەی بە‬ ‫کارهێنانی واژەو دەستەواژه حەماسییە‬ ‫کان الی مەستوورە بە رادیەک زۆرو بەر‬ ‫چاون‪ ،‬ئەگەر بمانەوێ بەراوردێکی سەبک‬ ‫ناسانە بکەین‪ ،‬ڕەنگه ناڕەوا نەبێت ئەگەر‬ ‫قایل بەجۆرە پەروەردەیەکی خۆراسانیانە‬ ‫بین بۆمەستووەرە ‪.‬‬ ‫چوونە سەرەوەی ڕادەی هوشیاری‬ ‫نەتەوەیی گەلی فارس‌و گەڕانەوە بۆ‬ ‫کلتوورو شارستانیەتی کۆنی ئێران‌و‬ ‫چاوبڕینە مێژووی ئوستوورەیی ئێرانی کۆن‬ ‫لەناو کەڵە نووسەرانی فارسدا‪ ،‬یەکێکە لە‬ ‫ڕەگەزە هەرە گرنگ‌و بنەڕەتیەکانی سەبکی‬ ‫خوراسانی ‪ .‬کە لەالی مەستوورە بەزەقی‬ ‫خۆی دەنوێنێ‌و پڕڕەنگ دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ئەم گەڕانەوەو هەڵچوونە‪ ،‬یەکێکە لە‬ ‫بەرئەنجامەکانی دەسەاڵتی سامانیان‬ ‫لەئێران‪ .‬لەم پەیوەندەدا مەستوورە هێندە‬ ‫دەچێتە پێشەوە کە بنەوبنەچەی کوردان‌و‬ ‫مێژووی دێرینی ئەم گەلە دەبەستێتەوە بە‬ ‫بۆچوونە ئوستوورەییەکانی فیردەوسیەوەو‬ ‫دەقاودەق قایل بە بۆچوون‌و پێناسەکەی‬ ‫ئەو دەبێت لەمەڕکوردانەوە‪.‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ ڕەگەزەکانی کۆنی ئێران‌و‬ ‫دۆزینەوەی شوناسی کەسی ئێرانی لەو‬ ‫کلتوورە کۆنەدا یا بەواتایەکی تر شوناس‬ ‫سازی ئێرانی لەم قۆناغەدا الی فیردەوسی‬ ‫گەشەدەکات‌و دەگاتە چڵەپۆپەی خۆی‪.‬‬ ‫ڕەنگە شانامە شتێکی دی نەبێت جگە‬ ‫هەوڵ بۆدۆزینەوەو سەلماندنی ئەم شوناس‬ ‫سازییە‪ ،‬سەرەڕای هەموو بەهاو نرخەکانی‬ ‫دیکەی زمانی‌و هونەری‌و جوانی‌ناسی‬ ‫شانامە ‪.‬‬ ‫ئەمەیە چەقی ئەندێشەو ڕوانگەی‬ ‫فیردەوسی‌و خۆدزینەوە لەم ڕاستیە نەگونجاو‬ ‫نەکراوە ‪.‬نوسراوەکانی مەستوورەش پڕو‬ ‫لێوڕێژن لەم واژەو دەستەواژەو باس‌و‬ ‫کەسایەتیانەی کە فیردەوسی سازیونی‌و‬ ‫‪.‬خوڵقان‌و‬ ‫دۆزیونیەتەوەوسەلماندوونی‬ ‫داڕشتنی ئەم ڕەوتە الی فیردەوسی لەبە‬ ‫ر زۆر هۆو مەبەستی باسکراوی سەرەوە‬ ‫بوو ‪.‬‬ ‫بەاڵم وادیارە الی مەستوورە بۆ پێوەن‬ ‫کردن‌و هەڵواسینی بنەماڵە بووە بە م‬ ‫ڕەوتەوە‌و شانازیکردن بەم ڕەگەزو مێژووەوە‬

‫کە بانگەشەی ڕەسەن بوون‌و ئێرانی بوون‬ ‫دەکات‪ .‬گەڕانەوە بۆ خۆو بەدەست هێنانی‬ ‫شوناسی نۆێ‌و خۆبەکەم نەزانین لەبەرامبەر‬ ‫دەسەاڵت‌و کلتووری تازە زاڵبووی عەرەب‬ ‫لە ئێراندا لە زۆر شوێن‌وکاتدا دەگاتە جۆرە‬ ‫خۆبەزلزانی‌و بەخۆوە نازینێ کە دەبێتە‬ ‫بەشێک لەهەناسەی نەتەوە خوازییەکی‬ ‫توندو دەمارگرژ لە کلتووری فارسدا‪ .‬ئەم‬ ‫ڕەوتەلەسەروبەندی دەسەاڵتی سامانیاندا‬ ‫بەزەقی خۆی دەنوێنێ‪ .‬ئەم پەل هاوێشتن‌و‬ ‫خۆ بەزلزانینە لەهەندێ شوێندا ئەوەندە‬ ‫تەشەنە دەکات کەالیەنی کەسەکی بە‬ ‫خۆی دەگرێ‌و وەک جۆرەبەهایەکی تاکی‬ ‫لێدەکەوێتەوە الی هەندێ کەس‌و نووسەر‬ ‫دەگاتە الف‌و گەزافی کەسەکی‪ .‬ئەم‬ ‫الیەنەش الی مەستوورە ئامادەیە‪.‬‬

‫هەشتەم‪ .‬بە شێوەیەکی دیار و بەر چاو‬ ‫لە پلەی یەکەمدا شاعیری گەورە و مەزنی‬ ‫فارس‪ ،‬حافزی شیرازی‌و تا رادەیەکیش‬ ‫سەعدی‪ .‬هەر چەندە کە هەناسەی شێوەو‬ ‫شێوازی عێراقی الی مەستوورە زۆرتر‬ ‫لە کاڵو ڕوچنەی دنیای حافزەوە خۆی‬ ‫دەنوێنی‪:‬‬ ‫گەڕانەوە بۆ خۆوسەرکێشانە دەروون‌و‬ ‫دوور کەوتنەوە لە واقع‌و ژیانی ڕاستی‌و‬ ‫ڕئال‌و چریکەی غەم چڕین‪ ،‬کە هەندێ لە‬ ‫تایبەتمەندییەکانی شێوەی عێراقین‪ ،‬الی‬ ‫مەستوورە خۆ دەنوێنن‪ .‬هاوڕی لەگەڵ‬ ‫بە خۆدا هەڵدان وەک ئەم نموونە کە‬ ‫لە هەریمێ سەوزی شیعرو باوەڕەکانی‬ ‫حافزەوە الی مەستوورە ڕواوەو جۆرە بە‬ ‫پشتا کەوتنەوەیەکه لە ئەرکەکانی دین‪.‬‬

‫کشد گرخیمه حسنش براین اقلیم مستوره‬ ‫برد از خاطر مجنون خیال روی لیلی را‬ ‫یا ئەو کاتەی کەدەڵێ‬ ‫هست مستوره چون زرقارون شهره‬ ‫و نیست در جهان خراب‬

‫امروز چو ساقی بە چمن فصل خزان است‬ ‫می دە اندیشە مکن کە ماە رمضان است‬ ‫از موعظە شیخ میندیش و بە کف نە رطلی‬ ‫دو سە کین فتوایم از پیر مغان است‬ ‫ای روح روان ریز بکامم قدحی چند‬ ‫زان بادە بی غش کە مرا روح روان است‬

‫کەوابوو دەتوانین بڵێین سەرچاوەی‬ ‫یەکەمی ئاوەزو رووناکبیری مەستوورە‪ ،‬یا ئەم هونراوەیەکە چۆڕەی دێت لە‬ ‫شانامەی فیردەوسیە‌و مێژووی کۆنی ئێران‌و خەیاڵ‌و بۆ چوون‌و وێنە شیعرییەکانی‬ ‫لەیەک واتادا فەرهەنگ‌و شارستانیەتێکە کە سەعدی شیرازی‪.‬‬ ‫نەتەوەخوازی توندی دەورانی سامانی وەک‬ ‫بزاوتێکی فەرهەنگی ئاماژەی بۆدەکات‌و چنانم از بر جان جهان رفت‬ ‫کە گوئی از تنم یکبارە جان رفت‬ ‫خوازیاریەتی‪.‬‬ ‫لەبەر ڕۆشنای ئەو باسەی سەرەوە مبند ای ساربان محمل کە امروز‬ ‫کاتی ئەوەهاتووە‪ ،‬کە بەوردی‌ونموونەوە از آب دیدە نتوان کاروان رفت‬ ‫مەستوورە‬ ‫ئەندێشەی‬ ‫تەتڵەیەکی‬ ‫بکەین‌وبزانین چەندە گۆشکراوە بە یا هەر لەتیلەی چاوی کیژە موغانی‬ ‫بەرهەمی کلتووری ئێرانی‌وفارسی‌وچەندەش حافزەوە دەڵی‌‪:‬‬ ‫لەژێرکاریگەرێتی ئەو زمان‌و ئەندێشە دایەو‬ ‫تاچ ڕادەیەکیش ئاشنای کلتووری کوردی بکوی میکدە رفتم‪ ،‬حدیث توبە بشکستم‬ ‫سەردەمەکەی خۆیەتی ‪.‬‬ ‫ز شیخ پا کشیدم ز زهد بیهوده رستم‬ ‫لە الواندنەوەیەکی خەسرەوخانی مێردیدا‪ ،‬چو دل ز صومعە کندم بدین جای خویش نشستم‬ ‫ئاوەها دەدوێت‌و باسی دەکات‌و وەسف‌و متاع دین و دل اینک بترک مغبچە دادم‬ ‫فیردەوسی در این معاملە بنگر چه طرفە طرف ببستم‬ ‫لەدنیای‬ ‫ئیدەئالەکانی‬ ‫قەرزدەکات‌و ئەو سەرچاوە دەکاتە‬ ‫مەستوورە هەر وەکوو خۆی دەڵێ‬ ‫ئاخێزگەی بۆچوونەکانی خۆی‪.‬‬ ‫بەڕیکەوت‌و لە رێگای قەدەرەوە کەوتۆتە‬ ‫ناو بنەماڵەی ئەردەاڵن‌و وەک خوین‬ ‫چوون ڕۆستەم ساحێب زۆرو زاتم رۆ‬ ‫بەس دراوەتە میری ئەردەاڵن‌و بۆ‬ ‫نەوشیروان تەور‪ ،‬جەم سیفاتم ڕۆ‬ ‫چارەسەرکردنی کێشەی نێوان بنەماڵەی‬ ‫سیاوەش وێڵ کام نەیاوام ڕۆ‬ ‫ئەردەاڵن‌و بنەماڵەکەی خۆی کراوەته‬ ‫یا لە الواندنەوەیەکی دیکەیدا ئاوەها دەڵێ‌و هاوسەری خەسرەوخان‌و دیار نییە خۆی‬ ‫لەم پەیوەندییە چارەنووس سازەدا چەندە‬ ‫دەیالوێنێتەوە‪:‬‬ ‫خاوەن هەڵویست‌و ڕابووەو چەندە ڕوڵی‬ ‫بینیوە‪ .‬هەر لەم بارەوە مەستوورە خۆی لە‬ ‫جەمشید سانی فەەریدوونم ڕۆ‬ ‫مێژووی ئەردەاڵنەکەیدا دەنووسی‪ :‬باوکی‬ ‫ئێسە گیرەدام قەبردوونم ڕۆ‬ ‫ئەم کەمینەیەو مامۆو ئامۆزاکانم سەر لەبەر‬ ‫شاه الڵ کەمەر‪ ،‬هەم الڵ بەخشم ڕۆ‬ ‫بەفەرمانی میر کۆت‌و بەندکران ورەوانەی‬ ‫سانی تەهەمتەن‪ ،‬ساحێب رەخشم ڕۆ‬ ‫گرتووخانە کران‪ ،‬پاش ماوەیەک فەتح‬ ‫بەڕاشکاوی دەتوانین بڵێین ئەم عەلی بەگ‌و سوڵتانیان لە قەاڵی قساڵندا‬ ‫الواندنەوەیەو هەردوو نموونەی باسکراو کوشت‪ ،‬ئەکبەریش بە هەزار کەڵەک‌و دەهۆ‬ ‫هەر لەتەک واژەو دەستەواژەو کەسایەتی‌و ڕزگاری بوو‪ ،‬مامەشم چونکە هیچ تاوانیکی‬ ‫سیفەتەکانەوە هەتا خەیاڵەکانیشی نەبوو ئازاد کراو بە بەزەیی‌و دڵ ئاواییەوە‬ ‫هەرهەموو هەناسەو خەیاڵی زەینی خەاڵت کرا‪ .‬ئەوەبوو بۆ پتەوکردنی ئەم‬ ‫فیردەوسین‌و لە جیهانی ئەوەوە زاونەتە پەیوەندییەو لە ناوچوونی ناکۆکی‪ ،‬لە‬ ‫ئەنجامدا بەندەو بەندەوار هاوسەریی‬ ‫دنیای خەیاڵ‌و ئاوەزی مەستوورەوە ‪.‬‬ ‫ئەم بابەته ئەو کاتە گرنگتر دەبێت‪ ،‬خەسرەوخانم قبوڵ کرد‪.‬‬ ‫کە بزانین ئەم وتانە وەرگێڕدراوی دیارە کاتێ کە مەستوورە خۆی ئاوەها‬ ‫فیردەوسی نین‌و نووسراووی سەر بە خۆی لە بارەی مێرد کردنەکەیەوە ئەدوێ‪،‬‬ ‫مەستوورەن‪ .‬ئەگەر بمانەوێ ڕێژەیەکی ئیتر ئەستەمە کە کەمترین هەڵوێستی لە‬ ‫پات بوونەوە «بەسامەدی» لە واژەکانی پەیوەندی شووکردن و هاوسەریدا بوو بێت‪.‬‬ ‫ناو دیوانی مەستوورە بگرین‪ ،‬گومانم ئەم قوربانی کردنەی مەستوورەو پێگەی‬ ‫نییە کە ئەم واژانەی خوارەوە گرەو کۆمەاڵیەتی بنەماڵەکەی کە هەر چی‬ ‫دەبەنەوەو زۆرترین ریژە بۆ خۆیان تەرخان بووبن‪ ،‬وەک نۆکەرو دەست‌و پێوەندی میر‬ ‫دەکەن‌و وشەکانی وەک «خەسرەوی سەیر کراون‪.‬‬ ‫پەرویز‪ .‬جەمشید‪ .‬جەمشیدی سانی‪ .‬ئەو میرەی کە مەستوورە خۆی لە خوخدەی‬ ‫تەهەمتەن‪.‬سیاوەش‪ .‬شیری شیر ئەفکەن‪ .‬توند و زاڵمانەو ڕەوتی سەر کوتکەرانەی‬ ‫کەمەرالڵ‪ .‬الڵ بەخش‪ .‬تاج‪ .‬سپەهر‪ .‬گلەو گا زەندە دەکات‌و دەناڵی‌‪ ،‬تا ئەو‬ ‫دوون‪ .‬فەرەیدوون‪ .‬شای فەریدوون خۆ ئاستە لە زۆرداریدا دەچێتە پێشەوە کە‬ ‫هوژەبر» وزۆری تر‪ ،‬مەستوورە هەرلە تەنانەت ڕەحم بە براکانی خۆشی ناکات‬ ‫ڕیچکەو ڕەوتی ئەو کلتوورەداو پڕلە و هەموو نزیکان و خزمانی بە جۆرێ‬ ‫ئاوەزی ڕەسەنایەتی‌و ئوستوورەیی مێژووی دوچاری تەنگەژەو گێژاوی کارەساتی نا‬ ‫ئێرانی‌و بەدانسقەزانینی فەرهنگی فارسی لەبار دەکات‪.‬‬ ‫ڕێ دەبڕێت‌و‪ ،‬لە مێژووەکەیداو لە هەر هەر لێرەوە ئەو رێگایە هەموار دەبێ کە‬ ‫دوو بەشی کوردی‌و فارسی هۆنراوەکانیدا‪ ،‬بێ گرفتێکی زۆر‪ ،‬ئەو ڕاستیە فام بکەین‬ ‫نەهەناسەو نە بوونێکی واڵتی کوردەواری کە بنەماڵەو هاودەمانی میر وەک چینێکی‬ ‫بە رووی خوێنەردا نادات‌و شوێن پێگرتنی مشەخۆر‪ ،‬هەر لە سۆنگەی رەعیەت‌و فەرمان‬ ‫خۆشەویستی زێدو شقڵی جوگرافی‌و ڕەواییەوە چاویان لە مەستوورە کردبی‪.‬‬ ‫کلتووری کوردەواری هیوایەکی بێ ئاکام‌و پێدەچێ چۆنیەتی ئەم چاولێکردنە خوێ‬ ‫ئامانجە‪ .‬هەر بە پێێ نووسراوەکانی هۆکارێ بێت بۆ ئەوەی مەستوورە بەرەو‬ ‫مەستوورە‪ ،‬سەر چاوەی دووهەمی ئاوەزو خۆپەروەردە کردن چوو بێت‌و قۆرغی ژنانی‬ ‫کلتووری ئەم خاتوونە دەگەڕێتەوە بۆ بنەماڵەو حەرەم سەرای بۆ مشەخۆری‌و خۆ‬ ‫ئەدەبی فارسی سەدەکانی حەوتەم‌و کااڵیی‪ ،‬بە زاند بێت‌و دنیایەکی دیکەی بە‬

‫ڕووی خۆیدا کردبێتەوە‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەم بۆ چوونە دوور لە راستی نەبێ‬ ‫کە مەستوورە لە دەرباری ئەردەاڵندا روو بە‬ ‫رووی دژایەتی ئەندیشەو ئەشرافیەت بوو‬ ‫بێتەوەو وەک مرۆیەکی کاراو ئافرەتێکی‬ ‫هەڵکەوتە بازنەی کاست ئاسای ئەو‬ ‫بنەماڵەی شکاند بێت‌و بە ئامادە بوونی‬ ‫خۆی‌و پێداگرتنی لە سەر بوونێکی سەر‬ ‫بە خۆ بۆ خۆی‌و سەڵماندنی‌و پاشانیش بە‬ ‫دەستهێنانی بەشێکی زۆر لە ناو ناوبانگی‬ ‫بە کار نەهاتووی ئەو بنەماڵەیە بۆ خۆی‬ ‫توانیویەتی خۆی بەرجەستە بکاتەوە‪.‬‬ ‫مەستوورە هەر لەم روانگەیەوە بۆ‬ ‫سەپاندن‌و قەرە بوو کردنەوەی هەموو‬ ‫ئەو سیفەتانەی کە گوایا لەودا نییە‪ ،‬بە‬ ‫لووت بەرزییەکی رەواوە بە کەم شانی‬ ‫دەزانێ کە خۆی لەگەڵ ئافرەتانی دەربار‬ ‫بەراورد بکات‪ .‬لە هۆنراوە کوردیەکانیدا‬ ‫ئەگەر باوەڕیان پێبکرێت‌و بکرێ وەک سەر‬ ‫چاوە بە کاریان بێنین خۆی وەک شیرینی‬ ‫ئەرمەن دەچووینێ‌و دەبێته شازادەو‬ ‫شۆخێکی شاشکێن‪ ،‬ئەو کاتەی کە دەڵی‪.‬‬ ‫هەروەکوو شیرین منیش نازدارم‬ ‫نازانم بۆچی لە ژین بێزارم‬ ‫ئەرمن شیرین‌وتۆش کە یخەسرەوبی‬ ‫ئەبێ هەتاکەی بدەی ئازارم‬

‫بۆ ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە مەستوورە‬ ‫لەبازنەی بەها تەسکەکانی دەرباردا خۆی‬ ‫قەتیس ناکات‪ ،‬نموونە زۆرە کە دەتوانین‬ ‫باسیان بکەین هەروەک ئەم هۆنراوە کە‬ ‫هەموو سیفەتەکانی خۆخوازی‌و بەرتری‬ ‫تێدایە ‪.‬‬ ‫تۆزیبای دیبای سپی و سوورەنی‬ ‫وادەی وەهارەن چوون گوڵ جیلوەکەر‬ ‫بەر ڕەشکی خاسان ڕەعنای دڵ پەیکەر‬ ‫زینەت دەروە جام جەم نمای جەمشید‬ ‫ببێزۆئەنوار شەع شەعەی خورشید‬ ‫بپۆشە دیبای زیبا بەقامەت‬ ‫تاپەی قامەتت خێزۆقیامەت‬

‫دوا سەر چاوەی زانست‌و هۆشیاری‬ ‫مەستوورە‪ ،‬ڕووناکبیری دینییەو لە دنیای‬ ‫دینیشدا لە بازنەی مەزهەبی شیعەدا‬ ‫خۆی دەبینیتەوە‪ .‬ئاشنابوونی بە قورئان‌و‬ ‫تا رادەیەک بە مێژووی شیعەو جۆری‬ ‫خوێندنەوەی ئەم مەزهەبه بۆ جیهان‌و بوون‬ ‫یەکێکی ترە لە سەرچاوەکانی مەستوورە‪.‬‬ ‫مەستوورە دەڵێ‪:‬‬ ‫پشتیوان تۆ عەلی‌و بەتوولەن‬ ‫دوژمنت دوژمن ئال رەسولەن‬

‫نابێ ئەو راستییە لە بیر بکەین کە‬ ‫مەزهەبی شیعە هۆکاریکی بەهێزە بووە لە‬ ‫پەیوەندیی نێوان بنەماڵەی میرانی ئەرداڵن‌و‬ ‫دەربارەکانی سەفەوی‌و قاجاریەداو رۆڵی‬ ‫نکوڵی لێنەکراوی رامیاری دیوە‪ ،‬بەاڵم لەوە‬ ‫ناچێ کە ئەم مەزهەبە هەر لە بنەماڵەی‬ ‫ئەوانەوە بۆ کەوشەنی بیری مەستوورەش‬ ‫کشابێ‪ .‬لە هونراوە یەکی فارسیدا دەڵی‪:‬‬ ‫پیر مستان چو مرا دید بطنزم گفتا‬ ‫کی ترا گشتە همە عمر گرانمایە تلف‬ ‫بنشین شاد بیا شام از این می جامی‬ ‫گفتمش من نشوم طالب این آب و علف‬ ‫تا مرا مهر علی در دل و جان بود‬ ‫پیش چشمم دو جهان خوارتر از مشت خزف‬ ‫از من این نکتە چو بشنید خروشید بزار‬ ‫آهی از سینە برآورد همه سوزش و تف‬ ‫گفت مستورە کنون خرم و خندان می باش‬ ‫چون مدد جوئی از آن شیر خدا شاە نجف‬

‫لە شوێنیکی دیکەدا دەڵی‪:‬‬

‫اکنون ببرم شکوە جورت بر شاهی‬ ‫صهر نبی است و شە دین صاحب دلدل‬

‫هەرچەندە زۆرترین‌و پڕ ڕەنگترین‬ ‫ڕووناکبیری‌و ئەندیشە الی مەستوورە چ‬ ‫لە مێژووە کەیدا و چ لە هۆنراوەکانیدا‬ ‫ئەدب‌و مێژووی حەماسی‌و ئوستورەیی‬ ‫ئێرانی کۆنە‪ ،‬ئەویش بەو شێوەی کە لە‬ ‫الی فیردەوسی ڕەنگی داوەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتوانین بڵین کە پێکهاتەو پێکهینەری‬ ‫ئاوەزو پێشخوانی ڕووناکبیری مەستوورە‪،‬‬ ‫بریتیە لەم سێ بابەتەی خوارەوە‪.‬‬ ‫‪ -1‬مێژوو و شارستانیەتی کۆنی ئێران بە‬ ‫شێوەی حەماسی و ئوستوورەیی‪.‬‬

‫‪ -2‬ویژەوئەدەبی ئێرانی بە تایبەت ئەدەبی‬ ‫سەدەکانی حەوتەم و هەشتەم‪.‬‬ ‫‪ -3‬بۆچوون‌و دنیاناسی دینی‌و ئیسالمی کە‬ ‫لە چەقیدا مەزهەبی شیعە خۆی دەنوێنێ‪.‬‬ ‫بە پێی ئەم باسە ڕەنگە ڕەوا بێت کە‬ ‫بڵێین مەستوورە بە شێوەیەکی گشتی پە‬ ‫روەردەو بار هێنراوی کلتوورو شارستانیەتی‬ ‫ئێرانەو‪ ،‬هەموو رەگەزو هۆکارەکانی‬ ‫فەرهەنگی و شوناسە ئێرانییەکی وەفادار‬ ‫بە کلتوری ئێرانی گەورەی الی خۆی کۆ‬ ‫کردوتەوە‪ ،‬ئەوەش دەزانین کە زۆرێ لە‬ ‫خاوەن رایان‌و ئێران ناسان پێیان وایە کە‬ ‫سێ فاکتەری گرنگ‌و سەرەکی بۆ رزگاری‬ ‫ئێران لە دەسەاڵتی عەرەب و خەلیفەکانی‬ ‫ئەمەوی‌و عەباسی بریتی بوون لە‪:‬‬ ‫‪ -1‬شارستانییەتی کۆنی ئێران‌و گەڕانەو بۆ‬ ‫شوناسی کۆنی مرۆی ئێرانی‪.‬‬ ‫‪ -2‬عیرفان‌و جۆری تایبەتی عیرفانی‬ ‫ئێرانی‪.‬‬ ‫‪ -3‬مەزهەبی شیعەو پەیوەست بوونی ئێران‬ ‫بەم مەزهەبەوە‪.‬‬ ‫ئەم سی ڕێگاو ڕێچکەیە الی مەستوورەو‬ ‫پێدەچێ الی بنەماڵەی ئەردەاڵنیش ئامادە‬ ‫بن‪ .‬لێرەدا ئەم پرسە خوێ دەردەخات‌و‬ ‫ڕاوەستانی دەوی‪ ،‬تۆ بڵێی ئەمانە بۆ‬ ‫دژایەتی عوسمانیەکان‌و پاشان میرنشینی‬ ‫بابان بە کارنەها تبن؟ هەر ئەمانەش‬ ‫هەندێ لەو هۆکارانەی پیادا هەڵشاخانی‬ ‫نالی‌و مەستوورە نە بوو بن لە دنیای‬ ‫سیاسەت‌و ئەدەبدا؟‬ ‫ئەمانەو گەلی پرسی تر وەاڵمی شیاوی‬ ‫خۆیان دەوێ کە دەیانهێڵینەوە بۆ کات‌و‬ ‫ساتی گونجاوی خۆی‪.‬‬ ‫ئەمە ئەو سیماگشتییەیە کە لە ئاوێنەی‬ ‫نووسراوەکانی مەستوورەوە خۆی دەنوێنێ‌و‬ ‫دەتوانین ئاماژەی بۆ بکەین‪ .‬هەرچی‬ ‫بێت مەستوورە ئافرەتێکی هەڵکەوتەی‬ ‫دەورانی ئەردەاڵنە و لە کلتوورو ئەندیشەی‬ ‫ئێرانی کۆن‌و سەردەمی خۆی‌و بیری‬ ‫زاڵی دەسەاڵت‌و دەوڵەتی ئێرانیدا‬ ‫گەشەی کردووەو گۆشکراوێکی بەئەمەکی‬ ‫شارستانیەت‌و فەرهنگی ئێرانی گەورەیە‪.‬‬ ‫مەستوورە لە گەڵ گۆشکردنی خۆی بە‬ ‫چەشەکانی جیهانی ئەندیشەی ئێرانی‬ ‫کۆن‌و ئەدەبیاتی‪ ،‬هەوڵیکی وای نەداوە‬ ‫بۆ ئەوەی بە چەشەکانی وێژەو کلتووری‬ ‫کوردی ئاشنا بکات‪ .‬هەر چەندە هەندێ‬ ‫ئاماژە هەیە بۆ ئەوەی کە هەوڵی تیکاڵو‬ ‫بوونی لە گەڵ کەڵە شاعیرانی کورد داوە‬ ‫وەک نالی‌و مەولەوی کە لەو سەردەمەدا لە‬ ‫ناوەندی سنەدا سەرقاڵی خوێندن بوون‪.‬‬ ‫مەستوورە لە مێژووەکەی خوێدا‬ ‫هەرهەوڵ‌وکەسێ کە لەچوارچێوی دەوڵەتی‬ ‫سەفەویدا نەبێ بەچاکی نازانێ‌و جۆرە‬ ‫نیگایەکی نەیارانەی بۆی هەیه‪.‬‬ ‫گەڵی جار هێرش دەکاتە سەر بابانەکان‌و‬ ‫بە چاک ناویان نابات‪.‬‬ ‫کار دەگاتە ئەوەی کە زۆرێک بە شان‌و‬ ‫باهۆی خان ئەحمەد خاندا هەڵ ئەدات‌و‬ ‫لەداو کردن‌و رووخانی هەڵۆخان بە هەند‬ ‫وەرناگرێ‪.‬‬ ‫پێدەچی ئەم رەوت‌و رەواڵەی مەستوورە‬ ‫هۆکارێ بووبێ بۆ دوور کەوتنەوەی لە‬ ‫هۆنەران‌و کوردی نووسانی سەردەمەکەی‌و‬ ‫باس نەکردنی‪ .‬جیاوازی روانگەی رامیاری‌و‬ ‫کاریگەرێتی مەزهەب لە سەر ئەم روانگەیە‬ ‫ڕەنگە هۆیەکی تربێ بۆ لێکترازانی تێڕامانی‬ ‫سیاسی ئەم خاتوونەو ڕوانینی بۆ هەر دوو‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی‌و ئێرانی‌و هەروەها هەر‬ ‫دوو میر نشینی بابان‌و ئەردەاڵن ‪.‬‬ ‫ئەو ڕاستییە ڕۆشنە کە میرنشینی بابان‬ ‫هەرچەندە الچاوێکی لە عوسمانیەکان‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم کەمتر ڕەنگ‌و خەستی‬ ‫مەزهەبی پێوە بووەو زۆرتریش رەوتی‬ ‫رووداوەکان‌و هەوڵەکانی ئەو میرنشینە‬ ‫بەرەو کەمکردنەوەی دەسەاڵتی عوسمانی‌و‬ ‫بێگانە بووە‪.‬‬ ‫هەرچی بوو بێت مەستوورە هەر چەندە هاو‬ ‫چاخ‌و چەرخی هەستانەوەی گیانی کوردانەو‬ ‫هۆشیاری فەرهەنگی کوردان بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر ئاشنای ئەو خەون‌و خەیااڵنە نەبووەو‬ ‫ئەندیشەو بۆچوونەکانی‪ ،‬لە هەرێم‌و‬ ‫بارگەیەکی تردا هەواریان خستووە‪.‬‬ ‫دوا وتە ئەوەی گرنگ‌و شیاوی وەستانە‪،‬‬ ‫ڕەنگە مەستوورە یەکەم ئافرەت بێ لە‬ ‫بنەماڵەی ئەردەاڵندا کە لەو سەردەمەدا‬ ‫توانیویەتی ڕچەی دەست‌و پێگری‬ ‫فەرهەنگی حەرەمسەرا بشکینێ‌و خۆی‬ ‫تێکەڵ بە دنیای تابۆ کراوی پیاوان‌و‬ ‫سیاسەت‌و فەرهەنگ بکات‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬

‫جیهان‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئابووری ئێران به‌ره‌و داڕمان ده‌ڕوات‬ ‫ئا‪ :‬دوارۆژ‬

‫پاش بڕیاری ئابلۆقه‌ی بانكی ناوه‌ندی‬ ‫ئێران له‌الیه‌ن باراك ئۆباما سه‌رۆكی‬ ‫ئه‌مریكا‪ ،‬له‌ ماوه‌ی دوو هه‌فته‌ی رابردوودا‬ ‫ئابوریی ئێران له‌ خراپترین دۆخی‬ ‫مێژوویی خۆیدایه‌‪ ،‬نرخی تمه‌ن له‌به‌رامبه‌ر‬ ‫دۆالر تا راده‌یه‌كی زۆر دابه‌زیوه‌‌و نرخی‬ ‫كااڵ‌و شتومه‌ك ل ‌ه ناوخۆی ئێران چه‌ندین‬ ‫به‌رابه‌ر بووه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش گوشارێكی زۆری‬ ‫له‌سه‌ر خه‌ڵكی ئێران به‌تایبه‌ت چینی‬ ‫هه‌ژار‌و كه‌مده‌رامه‌ت دروست كردوه‌‪.‬‬ ‫گۆڕانكارییه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی ئێران ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ی دوو هه‌فته‌ی رابردوو له‌الیه‌ن میدیا‬ ‫جیهانییه‌كانه‌و‌ه چه‌ندین شیكاری بۆكراوه‌‪.‬‬ ‫له‌مباره‌یه‌وه‌ فه‌رید زه‌كه‌ریا رۆژنامه‌نوسی‬ ‫به‌ناوبانگ‌و یه‌كێك له‌ چاودێرانی‬ ‫سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی له‌ یاداشتێكیدا‬ ‫له‌ سایتی (‪ )CNN‬ده‌نوسێت «له‌م‬ ‫رۆژانه‌دا‌و له‌سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌كانی‬ ‫ناوخۆی ئه‌مریكا بێجگه‌ له‌ته‌نها یه‌ك‬ ‫بابه‌تێكی گرنگ‪ ،‬هیچ قسه‌یه‌ك له‌سه‌ر‬ ‫سیاسه‌تی ده‌ره‌كی ناكرێت‪ ،‬ئه‌و بابه‌ته‌ش‬ ‫ته‌نها باسی ئێرانه‌‪ .‬هه‌مووان به‌ئاماژه‌ ب ‌ه‬ ‫تاقیكردنه‌وه‌ی موشه‌كی‌و به‌ره‌وپێشچوونی‬ ‫به‌رنامه‌ ناوه‌كیه‌كان‌و جموجۆڵه‌كانی‬ ‫ئێران له‌عێراق‪ ،‬ده‌ڵێن ئه‌م واڵته‌ ب ‌ه‬ ‫هێزێكی زیاتره‌و له‌سه‌ر چاالكییه‌كانی‬ ‫به‌رده‌وامه‌‌و ته‌نانه‌ت میت رامنی‪ ،‬یه‌كێك‬ ‫له‌ پاڵێوراوانی كۆماریخوازان ك ‌ه تا ئێستا‬ ‫پێشكه‌وتنێكی به‌رچاوی له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان ‌ه‬ ‫سه‌ره‌تاییه‌كان سه‌رۆك كۆمار ئه‌مریكا‬ ‫به‌ده‌ستهێناوه‌‪ ،‬ئێران به‌ «گه‌وره‌ترین‬ ‫هه‌ڕه‌ش ‌ه بۆ سه‌ر جیهان له‌ده‌یه‌ی داهاتوو»‬ ‫ناولێده‌بات‌و نیوت گینگریچ‪ ،‬یه‌كێكی‬ ‫دیك ‌ه له‌ كاندیده‌كانی كۆماریخوازان‪،‬‬ ‫قه‌یرانی ئێران به‌ دیارده‌یه‌كی هاوشێوه‌ی‬ ‫هیتلێر ل ‌ه ئاڵمان ده‌شوبهێنێت‪ .‬زۆرێك‬ ‫له‌ چاودێران نیگه‌رانی خۆیان سه‌باره‌ت‬ ‫به‌زۆربوونی هێز‌و نفوز‌و كاریگه‌رییه‌كانی‬ ‫ئێران ده‌ربڕێوه‌‪ ،‬به‌اڵم راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی‬ ‫ئێران الوازه‌‌و رۆژ له‌دوای رۆژیش الوازتر‬ ‫ده‌بێت»‪.‬‬ ‫زه‌كه‌ریا هه‌موو هه‌وڵه‌كانی ئێران ل ‌ه‬ ‫ئێستادا له‌رووی الوازییه‌كی زۆره‌و‌ه‬ ‫ده‌زانێت‌و پێیوایه‌ «توندتركردنه‌وه‌ی‬ ‫ئابلۆقه‌كان‪ ،‬ئابوری ئێرانی به‌ره‌و هه‌ڵدێری‬ ‫نابودی بردوه‌‌و پێكهاته‌ی سیاسی‬ ‫له‌ئێراندا تێكشكاوو چه‌ند پارچه‌ كردوه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو ئه‌مانه‌ له‌كاتێكدایه‌ ك ‌ه له‌ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫سنوره‌كانی ئه‌م واڵته‌‪ ،‬تاكه‌ هاوپه‌یمان‌و‬ ‫الیه‌نگریان‪ ،‬سوریا‪ ،‬له‌سه‌روبه‌ندی‬ ‫روخاندایه‌‪ .‬واڵتانی ناوچه‌ی كه‌نداو دژی‬ ‫ئێران یه‌كیان گرتووه‌‌و په‌یوه‌ندییه‌كانیان‬ ‫له‌گه‌ڵ واشینگتۆن به‌هێزكردوه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫هه‌فته‌ی رابردوو عه‌ره‌بستانی سعودی‬ ‫گه‌وره‌ترین مامه‌ڵه‌ی مێژوویی خۆی‬ ‫بۆ كڕێنی چه‌ك‌و چۆڵ له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا‬ ‫جێبه‌جێكرد»‪.‬‬ ‫زه‌كه‌ریا‪ ،‬سه‌رنوسه‌ری گۆڤاری تایمی‬ ‫له‌نده‌ن‪ ،‬ب ‌ه ئاماژه‌ به‌ هه‌ڵكشانی خێرای‬ ‫نرخی دۆالر‌و داڕمانی نرخی ریاڵ‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر دراوه‌ جیهانییه‌كان‪ ،‬له‌دوای‬ ‫راگه‌یاندنی ئابلۆقه‌ نوێكان دژی بانكی‬

‫ناوه‌ندی‌و هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی ئێران‬ ‫ده‌ڵێت «كاتێك باراك ئۆباما پۆستی‬ ‫سه‌رۆك كۆماریی گرته‌ده‌ست‪ ،‬نرخی‬ ‫دۆالر ‪ 9700‬ریاڵ بوو‪ ،‬به‌اڵم ئێستا نرخی‬ ‫دۆالر له‌به‌رامبه‌ر ریاڵ ‪ %60‬زیادی كردوه‌‪.‬‬ ‫ئێستا نرخی هه‌ردۆالرێك زیاتر ل ‌ه ‪16600‬‬ ‫ریاڵه‌»‪.‬‬ ‫ناوبراو سه‌باره‌ت به‌كاردانه‌وه‌ی به‌رپرسانی‬ ‫ئێران به‌توندبوونه‌وه‌ی ئابلۆقه‌كان ئاماژ‌ه‬ ‫به‌وه‌ده‌كات «مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نژد ب ‌ه‬ ‫نوێنه‌رانی مه‌جلیس وتو‌ه ك ‌ه به‌رباڵوترین‌و‬ ‫توندترین ئابلۆقه‌كان دژ ئێران‬ ‫په‌سه‌ندكراوه‌‌و ئه‌مه‌ش قورسترین هێرشی‬ ‫مێژویی ‌ه بۆ سه‌ر واڵتێك‪ ،‬رۆژانه‌ چاالكی ‌ه‬ ‫دارایی‌و بازرگانییه‌كانی ئێم ‌ه كۆنترۆڵ‬ ‫ده‌بێت‌و ل ‌ه هه‌ندێ حاڵه‌تیشدا بلۆك ‌ه‬ ‫ده‌كرێت»‪ .‬زه‌كه‌ریا به‌ئاماژه‌ به‌راپۆرتی‬ ‫هه‌فته‌ی پێشووی ئاژانسی رۆیته‌رز‬ ‫ده‌ڵێت نرخی ماده‌ خۆراكییه‌كان له‌ ئێران‬ ‫له‌چه‌ند مانگی رابردوودا زیاتر ‪ %40‬به‌ره‌و‬ ‫هه‌ڵكشان چووه‌‪.‬‬ ‫به‌به‌ستنی ته‌نگاوی هورموز ئێران‬ ‫گه‌وره‌ترین دۆڕاو ده‌بێت‬ ‫فه‌رید زه‌كه‌ریا هه‌ڕه‌شه‌ی به‌رپرسانی‬ ‫ئێران بۆ به‌ستنی ته‌نگاوی هورموز‬ ‫له‌كاردانه‌و‌ه ب ‌ه گه‌اڵڵه‌كه‌ی ئه‌مریكا‌و‬ ‫یه‌كێتی ئه‌وروپا بۆ ئابلۆقه‌ی هه‌نارده‌ی‬ ‫نه‌وتی ئه‌م واڵت ‌ه به‌ «كاردانه‌وه‌یه‌ك‬ ‫له‌رووی داماویی‌و هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی بێ‬ ‫ناوه‌رۆك» ده‌زانێت‪« :‬سه‌ره‌تا یه‌كێك ل ‌ه‬ ‫فه‌رماند‌ه سه‌ربازییه‌كانی ئێران داخستنی‬ ‫ته‌نگاوی هورموز به‌ كارێكی ئاسان وه‌ك‬ ‫ئاوخواردنه‌وه‌ ناولێده‌بات‌و پاشان یه‌كێكی‬ ‫دیك ‌ه له‌ فه‌رمانده‌ ده‌ستڕویشتووه‌كان‬ ‫به‌درۆیده‌خاته‌وه‌‌و ده‌ڵێت تاران له‌هه‌وڵی‬ ‫هیچ كرده‌وه‌یه‌كی له‌وشێوه‌یه‌دا نیه‌«‪.‬‬ ‫زه‌كه‌ریا نوسه‌ری كتێبی «جیهانی پاش‬ ‫ئه‌مریكایی»ده‌ڵێت «راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه داخستنی ته‌نگاوی هورموز له‌الیه‌ن‬ ‫ئێران هیچ شتێك جیا له‌ شێتی نییه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ئێران زیاتر له‌هه‌ر واڵتێكی دیك ‌ه‬ ‫توشی زیان ده‌بێت‪ .‬داخستنی ئه‌م رێگا‬ ‫ئاویی ‌ه ستراتیژییه‌‪ ،‬واته‌ وه‌ستانی هه‌موو‬ ‫هه‌نارده‌‌و هاورده‌ی ئێران ك ‌ه ‪%60‬ی داهات ‌ه‬ ‫ئابورییه‌كه‌ی پشتی به‌نه‌وت‌و داهات ‌ه‬ ‫نه‌وتییه‌كان به‌ستووه‌‪ .‬ئه‌و كاره‌ ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئێران ده‌هێنێت ‌ه سه‌رچۆك»‪ .‬رۆژان ‌ه ‪16‬‬ ‫ملیۆن بۆشك ‌ه نه‌وت یان به‌ واتایه‌كی دیك ‌ه‬ ‫‪%20‬ی نه‌وتی پێویستی جیهان له‌ رێگه‌ی‬ ‫ته‌نگاوی هورموز ره‌وانه‌ی واڵتانی جیهان‬ ‫ده‌كرێت‪.‬‬ ‫به‌ بڕوای ئه‌م رۆژنامه‌نوسه‌‪ ،‬ئه‌و گوشارانه‌ی‬ ‫كه‌ ده‌وڵه‌تی باراك ئۆبامای دیموكرات‬ ‫خستویه‌تی ‌ه سه‌ر ئێران‪ ،‬زۆر زیاتر‌و‬ ‫كاریگه‌رتره‌ له‌و گوشارانه‌ی ك ‌ه ده‌وڵه‌تی‬ ‫جۆرج بوشی كۆماریخواز گرتبوویه‌به‌ر‪.‬‬ ‫«ویالیه‌ته‌ یه‌كگرتوه‌كان نه‌وت ل ‌ه ئێران‬ ‫ناكڕێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وروپاییه‌كان كه‌ كڕیاری‬ ‫نه‌وتی ئێرانن به‌ نیازن هاورده‌ی نه‌وت له‌م‬ ‫واڵته‌ رابگرن‪ ،‬هه‌روه‌ها ژاپۆن‌و كۆره‌ی‬ ‫باشور‌و‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌م خوله‌ ل ‌ه ئابلۆقه‌كان‬ ‫جێبه‌جێ بكرێت‪ ،‬ئابوریی ئێران داڕمانێكی‬ ‫ئازاد ئه‌زمون ده‌كات»‪.‬‬ ‫فه‌رید زه‌كه‌ریا ده‌ڵێت ده‌وڵه‌تی ئۆباما‬ ‫به‌و ده‌ره‌نجام ‌ه گه‌یشتوو‌ه ك ‌ه كۆماری‬

‫نامەیەک لە بتهڤن ‪ ...‬پاشماوە‬ ‫بتهڤن لە نامەکەیدا بە شێوەیەکی خەمین‬ ‫ئاماژە بەوە دەکات کە بە هۆی پێبەندی‬ ‫ماڵی‌یەوە پێویستی بە داهاتێکی زۆرترە‪:‬‬ ‫« لە بەر ئەوەی کە داهاتەکەم زۆر کەمە‪».‬‬ ‫بتهڤن هیچ کات نەبوو بە خاونی ماڵ‌و‬ ‫سامان‪ .‬ئەو وەکوو هەر هونەرمەندێکی‬ ‫گەورە دەیویست کە ژیانی لە سۆنگەی‬ ‫کارو هونەرەکەیەوە دابین بکات‌و بێ نیاز‬ ‫بێت لە یارمەتی ئەشراف‌و دەرباری‌یەکان‌و‬ ‫ئەم خواستە ساکارە لەو سەردەمەدا‬ ‫خەون‌و خەیاڵێکی دوورە دەست بووە‪.‬‬ ‫بتهڤن لە نامەیەکدا خۆی بە مۆسیقا‬ ‫دانەرێکی هەژاری ئۆتریشی دەزانێت‌و‬ ‫بەناوبانگە کە بە هۆی سەندنی حەقی‬ ‫دانانی بەرهەمەکانی بەردەوام لەگەڵ‬

‫‪11‬‬

‫رژیمی ئێران تۆمەتبارە بە دەستوەردان لە کاروباری عێراقدا‬

‫ئیسالمی نایه‌وێت له‌گه‌ڵ رۆژئاوادا‬ ‫ئاشتیه‌كی ستراتیژیك بكات «له‌ رژیمی‬ ‫ده‌سه‌اڵتداری ئێراندا كه‌لێنێكی قوڵ‬ ‫درست بووه‌‌و ئایه‌تواڵ خامه‌نه‌یی كه‌ له‌سه‌ر‬ ‫لوتكه‌ی هه‌ره‌مه‌كه‌دایه‌‪ ،‬به‌ توندی ل ‌ه روی‬ ‫ئیدۆلۆژیه‌وه‌ سه‌رسه‌خت‌و دۆگمه‌«‪ .‬ب ‌ه‬ ‫بڕوای ئه‌و ل ‌ه بارودۆخێكی وادا دانوستان‌و‬ ‫ئاشتی مومكین نیه‌‌و ئه‌م گوشاران ‌ه تا‬ ‫جێگه‌یه‌ك پێشده‌ڕوات كه‌ ئێران نا چار‬ ‫به‌و‌ه بكات مه‌رجه‌كانی رۆژئاوا قبوڵ‬ ‫بكات‌و دانوستان بكات‪.‬‬ ‫هه‌رسه‌باره‌ت به‌ دۆخی ئابوریی ئێران‬ ‫گۆڤاری فارین پالیسی ك ‌ه له‌ئه‌مریكا‬ ‫ده‌رده‌چێت له‌ راپۆرتێكدا ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫هه‌فته‌ی رابردوو هه‌فته‌یه‌كی پڕ ماجه‌را بۆ‬ ‫چاودێرانی بارودۆخی ئێران بوو‪ .‬یه‌كێتی‬ ‫ئه‌وروپا سه‌رقاڵی ئاماده‌كاری ئابلۆقه‌ی‬

‫گەورەیە دەزانێ‪ .‬بە ڕای ئەم پسپۆڕە‪،‬‬ ‫بتهڤن ناهومێد لە سەعادەت‌و خۆش‬ ‫بەختی‪ ،‬تەنیا داڵدەو هێور بوونەوەیەکی‬ ‫لە مۆسیقاکەیدا بینیبووەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ناشرو بەڕێوەبەرانی مۆسیقاکانی لە ژارو تاڵی‌یەکانی زەمانە توندترو بێ‬ ‫بەزەییانەتر لێی دەدان‪ ،‬ئەو مۆسیقاو‬ ‫کێشەدا بووە‪.‬‬ ‫بتهڤن لە نامەکەیدا هەروەها ئاماژە دەکات دەنگێکی خۆشترو جوانتری دەخوڵقاند‪.‬‬ ‫کە بە تایبەت بۆ یارمەتی دانی «برازاکەم الکوود هەوڵ دەدات تا بە زانیاری‌یە‬ ‫کارڵ» پێویستی بە پارەیەکی زۆرتر هەیە‪ .‬پرژو باڵوەکان لە بارەی ژیانی بتهڤن‪ ،‬لە‬ ‫بتهڤن هەر لە منداڵی‌یەوە لە هەوڵدا بوو بۆ نێوان ئەوو هونەرەکەیدا پەیوەندی‌یەکی‬ ‫دابین کردنی ژیانی بنەماڵەو کەس‌و کاری‪ ،‬هەست پێکراو پێک بێنێت‪ .‬لێکۆڵینەوە پڕ‬ ‫کە زۆربەشیان ناسپاس بوون‪ .‬بەناو بانگە بایەخەکانی بەردەوام بەدووی واڵمدانەوەی‬ ‫کە برازاکەی بەردەوام پارەی لێ سەندووە‪ .‬پرسیارێکن‪ :‬هەر بەرهەمێک بۆچی‌و لە چ‬ ‫لە ئاخرین ژیاننامەیەکی گرنگدا کە هەلومەرجێکدا خوڵقاوە؟‬ ‫سەبارەت بە لودویگ ڤان بتهڤن نووسراوەو الکوود لە پرۆسەیەکی پێچەوانەی داب‌و‬ ‫‪ ١٠‬ساڵ پێش ئێستا باڵو کرایەوە‪ ،‬لویس نەریتی ژیاننامە نووسیدا‪ ،‬ژیان‌و کارەکانی‬ ‫الکوود‪ ،‬مۆسیقازانی ئەمریکی‪ ،‬رەنج‌و بتهڤن دەداتە بەر لێکۆڵینەوە‪ .‬ئەو لە‬ ‫پەژارە بە بەشێکی بنەڕەتی‌‌و «پێویست»و سۆنگەی ژیانیەوە ناڕوانێتە بەرهەمەکانی‪،‬‬ ‫جیا نەکراوە لە ژیانی ئەم مۆسیقادانەرە بەڵکوو بە پێچەوانەوە وا بۆی دەچێ کە‬

‫نه‌وتی ئێرانه‌‪ ،‬ك ‌ه ئێران وه‌ك شه‌ڕێك‬ ‫دژ به‌خۆی ناوی لێبردوه‌‪ .‬هه‌نووك ‌ه‬ ‫مشتریی ‌ه ئاسیاییه‌كانی ئێران خه‌ریكی‬ ‫خۆدورخستنه‌وه‌ن ل ‌ه نه‌وتی ئێران‪.‬‬ ‫چاوه‌ڕوانی فرۆشی نه‌وتی ئێران له‌گه‌ڵ‬ ‫ئابلۆقه‌كانی پێشوو‪ ،‬كاریگه‌رییه‌كانی‬ ‫خۆیان له‌سه‌ر ئابوریی ئێران داناوه‌‌و دراوی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی ئێران (ریاڵ) له‌ دارماندایه‌‪.‬‬ ‫فارین پاریسی ل ‌ه بابه‌ته‌كه‌دا به‌ناوی‬ ‫«ئابوری ئێران خه‌ریك ‌ه ده‌ڕمێت»‬ ‫ده‌نوسێت‪ :‬ده‌وڵه‌تی ئۆباما گوشاره‌كانی‬ ‫خۆی بۆسه‌ر ئێران زۆر زیاتر له‌سه‌رده‌می‬ ‫بوش زیادكردوه‌‪ .‬هۆكاری ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌و‌ه‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ك ‌ه ئه‌م گوشارانه‌ به‌هاوكاری‬ ‫واڵتانی دیك ‌ه ئه‌نجام دراوه‌‪ .‬ئه‌مریكا‬ ‫نه‌وت ل ‌ه ئێران ناكڕێت‪ ،‬به‌اڵم واڵتانی‬ ‫ئه‌وروپایی‪ ،‬ژاپۆن‪ ،‬كۆره‌ی باشور نه‌وت ل ‌ه‬ ‫هەر بەرهەمێکی دیارو تایبەت‪ ،‬بۆچی‌و‬ ‫لە چ سەردەمێکی تایبەتی ژیانی بتهڤندا‬ ‫خوڵقاوە‪ .‬پرۆسەی بەرهەمەکانی لە‬ ‫گەاڵڵەیەکی ساکارو سەرەتاییەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫دەگەنە تێکەاڵوی‌ قەوارەو تم‌و ئیدەکان‬ ‫دەنوێنێت‌و بە خوێنەر دەڵێت کە بۆ‬ ‫نموونە بۆچی بەرهەمێک وەکوو»سونات‬ ‫هامر کالویر» (ژمارەی ‪ )٢٩‬نەیدەتوانی‬ ‫زووتر لەو کاتە بەرهەم بێت‪.‬‬ ‫لویس الکوود دەڵێت کە بتهڤن لە‬ ‫ماڵێکی بێ ژندا گەورە بووە‪ ،‬بە دوور‬ ‫لە هەر چەشنە سۆزو خۆشەویستی‌یەک‬ ‫کە بە تایبەت هەر پیاوێک پێویستی‬ ‫پێیە‪ .‬ئەو میهرەبانی‌و ئینسانی‌یەتەی‬ ‫لە بەرهەمەکانی بتهڤندا خۆ دەنوێنن‪،‬‬ ‫لە الی ئەو دروشم‌و چەمکێکی بەرزو‬ ‫مەزن نەبوون‪ .‬بتهڤن بەڕاستی لە ژیانیدا‬ ‫پیاوێکی پاک‌‌و شەرافەتمەند بووە‪ .‬ئەو‬ ‫لە ئاست سەرجەم مرۆڤەکان‪ ،‬لە ئاست‬

‫ئێران ده‌كڕن‌و ئه‌گه‌ر كۆتایی به‌م مامه‌ڵه‌ی‬ ‫خۆیان بێنن‪ ،‬وه‌رشكستبوونی ئابوریی‬ ‫ئێران زۆر جدی ده‌بێت‪.‬‬ ‫به‌بڕوای نوسه‌ری بابه‌ته‌كه‌‪ :‬به‌رده‌وام‬ ‫بوونی ئه‌م شێواز‌ه له‌ سزادانی ئێران بۆ‬ ‫شه‌ش مانگی دیكه‌ لۆژیكییه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش ئێران‬ ‫له‌م قۆناغ ‌ه تایبه‌ته‌ی گۆڕانكارییه‌كانی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌جۆرێك الواز ده‌كات‬ ‫كه‌ هیچ كاریگه‌رییه‌كی له‌سه‌ر بارودۆخی‬ ‫ناوچه‌ك ‌ه نه‌بێت‪ .‬به‌م پێی ‌ه ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌گه‌ری ئێران به‌هۆی ئابلۆقه‌كانه‌و‌ه‬ ‫زه‌مینگیر بێت‪ ،‬كاریگه‌ری له‌سه‌ر گۆڕینی‬ ‫ئامانجه‌ ناوه‌كییه‌كانی ئێران نابێت‪ .‬له‌و‬ ‫كاته‌دا ئه‌مریكا ده‌بێـت بڕیاربدات ك ‌ه ئایا‬ ‫بۆ جێبه‌جێكردنی سیاسه‌تێكی درێژماوه‌ی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی زیاتر ئێران ئاماده‌یی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫یان شێوازه‌كه‌ی خۆی ده‌گۆڕێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵگەیەک کە تێدا دەژیاو لە ئاست‬ ‫بنەماڵەو کەس‌و کارەکەیدا خۆی بە‬ ‫بەرپرس دەزانی‪.‬‬ ‫بێ گومان بتهڤن مرۆڤێکی ئارمان خواز‬ ‫بووە‪ .‬لە الوی‌یەوە هەتاکوو کۆتایی‬ ‫ژیانی‪ ،‬باوەڕی هەبوو بە ئامانجەکانی‬ ‫بزووتنەوەی ڕەوشەنگەری‌و خەبات لە‬ ‫ئاست ئیستبدادو تاریک ئەندێشی‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵگەی ژێر دەسەاڵتی دەربارو‬ ‫کلیسادا‪ ،‬بوێرانە الیەنگری‌و داکۆکی لە‬ ‫شۆڕشی گەورەی فەرانسەو مەنشووری‬ ‫مافی مرۆڤی هەڵقواڵوی ئەو شۆڕشە‬ ‫دەکرد‪ .‬ئەو بۆ خۆی قایل بە رەساڵەتێک‬ ‫هاوتای «پرۆمتە» بوو‪ .‬ئوستوورەیەک‬ ‫کە بتهڤن عاشقی بوو و بەرهەمێکیشی‬ ‫بۆ داناوە‪ .‬پرۆمتە ئاگری شادی‌و هیوای‬ ‫لە خواکان دزی‌و بە مرۆڤی بەخشی؛ لەم‬ ‫نێوەدا بەشی ئەو تەنیا رەنج‌و ئازاری‬ ‫هەتاهەتایی‌و بێ کۆتایی بوو‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥٦‬ساڵی پێنجەم‪201٢/١/٢٢ ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫لێکۆڵینەوە‬

‫ئینسانی راسته‌قین ‌ه کێیه‌؟!‬

‫ئینسان خۆی‪ ،‬کۆمه‌ڵگای به‌شه‌ری خه‌لق کردوه‌‪ .‬ئینسان‬ ‫خۆی‌‪ ،‬زمانه‌کان‪ ،‬کلتوره‌کان‪ ،‬ماڵ و رێگاکان‪ ،‬کێڵگ ‌ه و‬ ‫کارگاکان و هه‌موو جۆر‌ه ماشین و که‌ره‌سته‌کانی کاری‬ ‫رۆژانه‌ی خۆی خه‌لق کردووه‌‬ ‫ح‪ .‬شه‌به‌ق‬ ‫به‌شی دووهه‌‌م‬ ‫«ئینسان سه‌نته‌ری»‬ ‫‌)‬ ‫وه‌ها باوه‌رێک (باوه‌ر به‌ خوای تاقانه‌‬ ‫وه‌ک حه‌بێکی ئارام به‌خش بۆ ماوه‌یه‌ک‬ ‫ئینسان له‌ ده‌رده‌ گه‌وره‌که‌ی واته‌ له‌ واڵم‬ ‫دانه‌وه‌ به‌ پرسیاری‪ :‬ئه‌و کێ‌یه‌؟ بۆ ئاوایه‌؟‬ ‫چۆن باشتر ده‌بێ؟ ده‌بێ چ بکا؟ ئازاد و‬ ‫ره‌ها ده‌کات‪ .‬مێژوو پێمان ده‌ڵێ که‌ هاوکات‬ ‫و هاو ته‌ریب له‌ گه‌ڵ «خودا سه‌نته‌ری»‬ ‫جۆرێکی دیکه‌ له‌ واڵم سه‌باره‌ت به‌ پرسی‬ ‫ئینسان‪ ،‬له‌ کۆ‌مه‌ڵگا پێشکه‌وتووه‌کانی‬ ‫‪ 2500‬سال به‌ر له‌ ئێستادا شکڵ ده‌گرێ‬ ‫و پێ به‌ پێ و به‌ پێچه‌وانه‌ی «خودا‬ ‫سه‌نته‌ری» دێته‌ پێش و گه‌شه‌ ده‌کات‌‪.‬‬ ‫ئه‌م تێروانینه‌ که‌ لێره‌دا باسی ده‌که‌ین‪،‬‬ ‫پرس و پرسیاره‌کان حه‌واڵه‌ ناکاته‌وه‌ به‌‬ ‫خودای تاقانه‌ و واڵمه‌کانیش به‌و ناسپێری‪.‬‬ ‫ئه‌م باوه‌ره‌ که‌ یه‌کجار هه‌راسانکه‌ره‌‪،‬‬ ‫ئینسان هه‌ڵده‌سوورێنێ‪ ،‬مه‌یدانی لێ ده‌گرێ‬ ‫و دنه‌ی ده‌دات تا بجووڵێ و بۆ چاکتر‬ ‫کردنی ژیان و مان و مافه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی‬ ‫خۆی بێته‌ مه‌یدان و خه‌بات و به‌رخۆدان‬ ‫بکا‪ .‬ئه‌م دید و بۆچوونه‌‌‪ ،‬نه‌ک خوا‪ ،‬به‌لکوو‬ ‫خۆدی ئینسان‪ ،‬ده‌خاته‌ ناوه‌ندی دادگایه‌کی‬ ‫ده‌روونی و ده‌رکی‌یه‌وه‌ و به‌رده‌وام یه‌خه‌‌ی‬ ‫خۆدی ئینسان ده‌گرێته‌وه‪ ،‬راده‌تله‌کێنی‬ ‫تا‌ نه‌خه‌وێ‌ و بێ په‌سا لێی ده‌پرسێ بۆ‬ ‫نازانی تۆ کێ‌ی؟ ده‌ی خۆت پێناسه‌ بکه‌؟‬ ‫بۆ ناتوانی خۆت بناسی؟ ئایا مه‌گه‌ر تۆ‬ ‫له‌ هه‌موو بوونه‌وه‌ره‌کان به‌هۆشتر و ئاگاتر‬ ‫و به‌تواناتر نی؟ ده‌ی ئه‌دی بۆ کلیلی‬ ‫ده‌رخستنی تواناییه‌کان و رێگای ئازادی‬ ‫خۆت نابینیه‌وه‌‪ .‬ده‌ی نیشان بده که‌ هه‌ی‪.‬‬ ‫نیشان بده که‌ به‌توانای‌‪ .‬که‌ شایسته‌ی‬ ‫ئازادی‪ .‬تۆچت پێده‌کر‌ی؟ بۆچی هه‌روا‬ ‫دانیشتووی؟ تاکه‌ی دۆش داده‌مێنی؟ بۆ‬ ‫مێشکت وه‌کار ناخه‌ی؟ بۆ چاوه‌رێی تا له‌‬ ‫غه‌یبه‌وه‌ رسق و نسیبت ده‌نێ؟ ده‌ته‌وێ‬ ‫نانت به‌دمه‌وه‌ که‌ن؟ ئایا تۆ خۆت خاوه‌نی‬ ‫هیچ هێز و وزه‌ ومافێک نی‌؟ ناتوانی باشتر‬ ‫بژی؟ ناکرێ؟ ناتوانی ئینسانتر بژی؟ ‪...‬‬ ‫ئه‌م شێوه‌ تێروانینه‌ واته‌ «ئینسان‬ ‫سه‌نته‌ری» له‌ یونانی ‪ 2300‬ساڵ به‌ر‬ ‫له‌ ئێستادا گه‌اڵڵه‌ ده‌کرێ‪ ،‬له‌ رنسانسی‬ ‫ئیتالیادا خۆی ده‌رده‌خا و له‌ ‪ 300‬سالی‬ ‫رابردووه‌ به‌ ناوی «ئۆمانیسم» و ل ‌ه سه‌ده‌ی‬ ‫هه‌ژده‌دا له‌ ژێر سه‌ردێری «رۆشنگه‌ری» و‬ ‫پاشانیش به‌ ناوی «‪»Individualism‬‬ ‫ده‌چته‌ قوواڵیی زات و وزه‌کانی ئینسان‬ ‫و‪ ،‬سنووره‌کانی فه‌ردییه‌ت‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫تواناییه‌کان و مافه‌کانی شی ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌ها بۆچوون و جواڵنه‌وه‌یه‌کی فکری هه‌تا‬ ‫ئێستاش له‌ ئوروپادا له‌ حالی گه‌شه‌ و‬ ‫روونکردنه‌وه‌ی زیاتری خۆی دایه‌‪ .‬بۆ لێ‌ورد‬ ‫بوونه‌وه‌ی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌‪،‬ده‌بێ ‌هێندێک‬ ‫الپه‌ره‌ی مێژوو هه‌ڵده‌ینه‌وه‌ و سه‌ردانی کار‬ ‫و بیری‌هێندێک که‌سی تایبه‌ت بکه‌ین‪.‬‬ ‫ئینسان خوڵقێنه‌ره‌‬ ‫هه‌تا ئێستاش که‌س بۆی روون نه‌بوه‌ته ‌‌‬ ‫‌وه‬ ‫که‌ ژیان واته‌ «هه‌بوون» له‌ کوێ‌را‬ ‫سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌‪ .‬به‌اڵم هیچ شک و‬ ‫گومانێک له‌وه‌دا نه‌ماوه‌ که‌ ئینسان خۆی‪،‬‬ ‫کۆمه‌ڵگای به‌شه‌ری خه‌لق کردوه‌‪ .‬ئینسان‬ ‫خۆی‌‪ ،‬زمانه‌کان‪ ،‬کلتوره‌کان‪ ،‬ماڵ و‬ ‫رێگاکان‪ ،‬کێڵگه‌ و کارگاکان و هه‌موو جۆره‌‬ ‫ماشین و که‌ره‌سته‌کانی کاری رۆژانه‌ی خۆی‬ ‫خه‌لق کردووه‌‪ .‬بوت و خودا کۆنه‌کان و‬ ‫خودای تاقانه‌ش‪ ،‬ده‌قیقه‌ن و بێ ئه‌م ال‬ ‫و ئه‌و ال هه‌ر ده‌سکردی بیر و هه‌زر و‬ ‫تواناییه‌کانی بێ وێنه‌ی خودی ئینسانه‌‪.‬‬ ‫ئینسان خالقی میژوو و به‌سه‌رهاتی‬ ‫خۆیه‌تی‪ .‬ئینسان داهێنه‌ری شێوه‌ی ژیان‬ ‫و خودای کۆمه‌ڵگاکانی کۆن و ئێستا و‬

‫داهاتووی خۆیه‌تی‪.‬‬ ‫ئه‌نجامی لێکۆلینه‌وه‌کانی چارلز داروین له‌‬ ‫سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ دا ( ‪1882Charles -1809‬‬ ‫‪ ) R Darwin‬و کتێبه‌ به‌ ناوبانگه‌که‌ی‬ ‫«‪ ،»evolution‬ئاڵوگۆرێکی گه‌ڵیک‬ ‫گه‌وره‌ و شۆرشگیرانه‌ی به‌ سه‌ر جۆری‬ ‫بیرکردنه‌وی هه‌موو به‌شه‌ر و جۆری چاو‬ ‫لێکردنی ئینسان له‌ خۆی‌ دا دێنێ‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌و پرسیاره‌ سه‌ر له‌ نوێ به‌ شێوه‌یه‌کی‌تر‪،‬‬ ‫خۆی ته‌رح ده‌کاته‌وه‌ و ده‌ڵێ‪‌ :‬زۆر چاکه‌‬ ‫ئه‌وه‌ دامان نا ئینسان ئاخڕین بوونه‌وه‌ره‌ له‌‬ ‫زنجیره‌ی تکامل له‌ سه‌ر زه‌وی‪ ،‬ئه‌ی باشه‬ ‫سه‌ر چاوه‌ی‌«هه‌بوون» چیه‌؟ بوون واته‌‬ ‫«هه‌ستی»‪« ،‬وجوود» له‌ کوێ‌را سه‌ری‬ ‫هه‌ڵداوه‌؟ پاشان ده‌پرسێ ئایا خودایه‌ک له‌‬ ‫پشت هه‌موو ئه‌و بوونه‌وه‌ر و رووداوانه‌وه‌‌‬ ‫نیه‌؟ ئه‌ی ئه‌گه‌ر نیه‌ چی هه‌یه‌؟ چۆن‬ ‫له‌ هیچه‌وه‌ هه‌موو شتێک دروست بووه‌؟‬ ‫هه‌موو واڵمه‌کان به‌م پرسیاره‌ تا ئێستا هه‌ر‬ ‫له‌ سه‌ر خه‌یاڵ و فانتاسی مرۆڤ دامه‌زراون‬ ‫و بێ بنه‌مای زانستین‪ .‬هه‌ر شتێک له‌‬ ‫دنیای ئه‌مرۆ له‌ سه‌ر بناخه‌ی تۆژینه‌وه‌‬ ‫و لێکۆلینه‌وه‌یه‌کی زانستی و زانکۆیی‬ ‫دانه‌مه‌زرابێ‪ ،‬زانایانی سه‌رده‌م پێیان وایه‌‬ ‫شایانی هیچ جۆره‌ باوه‌رپێکردنێک نیه‌‪.‬‬ ‫له‌ گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌دا و له‌ جه‌رگه‌ی‬ ‫سه‌لماندنی هه‌بوون و به‌رخۆدانی‌دا هه‌تا‬ ‫ئێستاش مرۆڤ به‌ کار و کرده‌وه‌ی رۆژانه‌ی‬ ‫خۆی‪ ،‬به‌ بیر و فکره‌کانی‪ ،‬به‌ هه‌ڵس و‬ ‫که‌وت و لێدوانی‪ ،‬به‌ سولح و شه‌ره‌کانی و‬ ‫به‌ به‌سه‌رهاته‌ تاڵ و شیرینه‌کانی‪،‬به‌ پرس‬ ‫و واڵمه‌ به‌رده‌وامه‌کانی‪ ،‬بێ په‌سا ئاڵ و‬ ‫گۆر به‌ سه‌ر خۆی و کۆمه‌ڵگاکانی خۆی‬ ‫دێنی و هه‌تا دێ له‌و ئاوێنه‌ رووناکه‌ نزیک‌تر‬ ‫ده‌بێته‌وه‌ که‌ قه‌راره‌ شکڵ و قه‌واره‌ی واقعی‬ ‫خۆی به‌ ته‌واوی تێدا ببینی و زانستی به‌‬ ‫سه‌ر هه‌موو ئه‌سراری ژیان و بوونی خۆی‬ ‫و کائینات دا‌‪ ،‬تێ‌دا پوخت و کامڵتر بکات‪.‬‬ ‫یونان‬ ‫کاتێک باس دێته‌‌‌ سه‌ر «ئینسان سه‌نته‌ری»‬ ‫و باوه‌ر هێنان به‌ هۆش و هه‌ست و ده‌ستی‬ ‫خه‌لالق و داهێنه‌رانه‌ی ئینسان له‌ ره‌وتی‬ ‫میژووی خۆی دا‪ ،‬باس کردن و لێدوان له‌‬ ‫ژیان و به‌سه‌رهاتی به‌شه‌ر له‌ یونانی‌(نێوان‬ ‫ساڵه‌کانی ‪450‬ی پێش زایین تا ‪250‬ی پێش‬ ‫زایین‪ )،‬واته‌ له‌ ماوه‌ی ‪ 200‬ساڵدا و له‌‬ ‫ناو دڵی کۆیله‌داریدا‪ ،‬ئه‌مرێکی واجب و‬ ‫زه‌رووری‌یه‌‪ .‬چه‌ند ده‌ ساڵێک له‌م ده‌وره‌یه‬ ‫(‪ 461‬ـ ‪ ‌429‬پێش زایین) به‌ چاخی زێرینی‬ ‫ئاتن پێناسه‌ کراوه‌‌‪ .‬لێره‌دا ئیجازه‌ له‌‬ ‫خوێنه‌ر ده‌خوازم ئه‌وه‌ بڵێم‌ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫که ئه‌م نووسینه‌ لێکۆلینه‌وه‌یه‌کی میژوویی‬ ‫و یان‌ لێکدانه‌وه‌یه‌کی دوکومێنتی له‌ بابه‌ت‬ ‫مێژوو و فه‌لسه‌فه‌ و قۆناغه‌کانی ژیانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ئینسان و هونه‌ر و زانسته‌کانی‬ ‫ئه‌و نیه‌‪ ،‬خوێنه‌ر نابێ چاوه‌رێی ئه‌وه‌ بێ‬ ‫که‌ نووسه‌ری ئه‌م بابه‌‌ته‌ مێژووی مرۆڤ و‬ ‫سه‌ده‌ و قۆناخه‌کانی مێژووی پێ‌بناسێنێ‪.‬‬ ‫هه‌وڵی نووسه‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ مێژوو بکاته‌‬ ‫پاڵ‌پشت و سه‌رچاوه‌ بۆ به‌ ئه‌نجام گه‌یاندن‬ ‫و پێگه‌یاندنی کاکلی باسه‌که‌ی‪ .‬واته‌‬ ‫دۆزینه‌وه‌ی ئه‌وه‌ که‌ «مرۆڤی راسته‌قینه‌‬ ‫یان مرۆڤ له‌ راسته‌قینه‌ی هه‌بوونی خۆی‌دا‬ ‫کێ‌یه؟»‌‪.‬‬ ‫زاناکانی یونانی کۆن که‌ ئینسان و ژیانه‌‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تیه‌که‌ی ئه‌ویان خستبوه‌ ژێر‬ ‫زه‌ره‌بینی دیدی تیژی خۆیانه‌وه‌‪،‬توانیان‬ ‫کۆمه‌ڵگای خۆیان تا راده‌یه‌کی باش‬

‫«که‌س ناتوانێ ل ‌ه ئاوی‬ ‫رووبارێک‌دا دوو جار مه‌ل ‌ه‬ ‫بکا‪ ».‬هراکلیت‬

‫به‌ دڵخوازی خۆیان بگۆرن‪ .‬ئه‌وان په‌یتا‬ ‫په‌یتا له‌ رواڵه‌ت و ده‌ر و ژووری ئینسان‬ ‫ورد ده‌بوونه‌وه و ئاکامی لێکۆلینه‌وه‌ و‬ ‫دیالۆکه‌کانی خویان له‌ کۆمه‌ڵگادا پراتیک‬ ‫ده‌کرد یان وستایانه‌ ده‌یاننه‌‌خشاند و‬ ‫ده‌یا‌نووسیه‌وه‌ و بۆ داهاتوونیان به‌ جێ‬ ‫ده‌هێشت‪ .‬ده‌قیقه‌ن ئه‌م شته‌یه‌ که‌ من ناوی‬ ‫ده‌نێم «ئینسان سه‌نته‌ری»‪.‬‬ ‫کتێبی «جمهور»ی ئیفالتوون‌ یه‌کێک له‌و‬ ‫شاکارانه‌یه‌ که‌ هه‌تا ئێستاش تازه‌یی و‬ ‫گر‌ینگی خۆی له‌ ده‌س نه‌داوه‌‪ .‬ئه‌م کتێبه‌‬ ‫دیالۆگی سوقرات له‌ گه‌ڵ شاگرده‌کانی به‌‬ ‫شیوه‌ی شانۆ ده‌ی‌گێرێته‌وه‌ و له‌ راستیدا‬ ‫گرینگترین مه‌سه‌له‌‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی‬ ‫سه‌رده‌م و خودی ئینسان ده‌داته‌ به‌ر باس‬ ‫و لێکۆلینه‌وه‌ و به‌ شمشیری تیژی ره‌خنه‌ی‬ ‫سوقرات قاش قاشیان ده‌کا و ده‌یاخاته‌ به‌ر‬ ‫دیدی هه‌مووان‪ .‬ئه‌ره‌ستو کتێبه‌کانی خۆی‬ ‫له‌ بابه‌ت پێکهاته‌کانی زه‌وی و ئاسمان و‬ ‫کۆمه‌ڵگا و ئینسان ده‌نووسێته‌وه‌‪ .‬زانایه‌ک‬ ‫به‌ناوی هراکلیت هه‌‌ڵده‌که‌وێ که‌ به‌ ورد‬ ‫بینی و شه‌کاکییه‌تێکی سه‌یره‌وه‌ چاو له‌‬ ‫بوون و ژیان و بیر و خه‌ونه‌کانی مرۆڤ‬ ‫ده‌کات‪ .‬هر‌اکلیت گاڵته‌ی به‌ ئه‌قلی مرۆڤ‬ ‫دێ که‌ له‌ به‌رده‌م بوته‌کانی ده‌سکردی‬ ‫خۆی سوجده‌ ده‌با و ده‌یان‌په‌ره‌ستێ‪( .‬ئه‌و‬ ‫کات له‌ یونان نزیک به‌ ‪ 35‬خودا هه‌بووه‌‪).‬‬ ‫ئه‌و زۆر به‌ روونی ده‌بینێ که‌ به‌شه‌ر دیلی‬ ‫باوه‌ره‌کانی خۆیه‌تی‪ .‬بۆ هراکلیت ژیان‬ ‫بریتی‌یه‌ له‌ «جریان» ‪« ،‬تغییر»‪ ،‬ئاڵ و‬ ‫گۆر‪ ،‬واته‌ «بوون»‪ .‬له‌ به‌ر چاوی هراکلیت‬ ‫هه‌موو شت به‌رده‌وام و بێ په‌سا له‌ جووله‌‬ ‫و گۆرانێکی دایمی دایه‌ هه‌ر بۆیه‌ ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫«که‌س ناتوانێ له‌ ئاوی رووبارێک‌دا دوو‬ ‫جار مه‌له‌ بکا‪ 2400 ».‬ساڵ دواتر مارکس‬ ‫هه‌مان قسه‌ به‌ جۆرێکی‌تر ده‌کاته‌وه‌ و‬ ‫ده‌ڵێ‪ « :‬ژیان یه‌ک جار به‌ ئینسان ده‌درێ‬ ‫و دووپات نابێته‌وه‌‪ ».‬هه‌ر وه‌ها ئه‌وه‌‬ ‫مارکس‌ه‌ که‌ ده‌ڵێ‪« :‬ژیانی مرۆڤ بیری‬ ‫ئه‌وه‌‪ ».‬ئایا به‌ راستی وێ چوونێکی سه‌یر‬ ‫لێره‌‌دا نیه‌؟!‬ ‫ئه‌گه‌ر هراکلیت به‌ هۆی شک کردنی ل ‌ه‬ ‫هه‌موو شتێک ب ‌ه فیلسوفی خه‌مناک ناوی‬ ‫ده‌رکردووه‌‪ ،‬دوای ئه‌و که‌سێک ب ‌ه ناوی‬ ‫به فیلسوفی‬ ‫ت په‌یدا ده‌بێ که ‌‌‬ ‫دیموکری ‌‬ ‫شادمان ناو ده‌برێ‪ .‬بۆ دیموکریت‌ ک ‌ه ده‌ڵێ‬ ‫جیهان له‌ ئه‌تۆم‌ه‌کان پێک هاتووه‪ ‌،‬ئینسان‬ ‫له‌ هه‌موو شتێک فه‌رزتر و گه‌وره‌تر و جوانتر‬ ‫و به‌ تواناتره‌‪ .‬ئینسان بۆ ئه‌و‪ ،‬ئه‌و ئه‌سڵ و‬ ‫جه‌وهه‌ره‌ی ‌ه که‌ به‌ هیچ شتێکی ناگۆرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئینسان الی ئه‌و شایانی رێز‌ه نه‌ک به‌زێیی‪.‬‬ ‫ئه‌و به‌ ئینسان و جوانی و تواناییه‌کانی‬ ‫و‪ ،‬هه‌روه‌ها ب ‌ه ئینسانییه‌تی خۆی ده‌نازێ‪.‬‬ ‫خۆش فکر‌ه و زۆر ب ‌ه ژیان خۆش‌بینه‌‪ .‬ل ‌ه‬ ‫تاریکستانی کۆیله‌داریدا له‌ قوواڵیی دڵی‬ ‫مێژووی به‌شه‌ردا ئه‌و‌ه دیموکریت ‌ه ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫شه‌هامه‌ت و خۆشبینی و به‌ متمانه‌ ب ‌ه‬ ‫ئینسانه‌وه‌ ده‌نگ هه‌ڵده‌برێ و ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫«باوه‌ر هێنان به‌ خه‌ڵک و تواناییه‌کانیان‪،‬‬ ‫رێگا خۆش کردن بۆ به‌شداری ئازادانه‌ی‬ ‫ئه‌وان ل ‌ه کۆمه‌ڵگادا‪ ،‬دیتنی جوانیه‌کانی‬ ‫ئینسان‪ ،‬دیتنی کاره‌کانی ئینسان ل ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگادا‪ ،‬نه‌ک هه‌ر بۆ ده‌سه‌التداران‬ ‫تاقه زامنی خۆش نێوی‬ ‫باش ‌ه به‌ڵکوو ‌‌‬ ‫ئه‌وان و ل ‌ه قودره‌ت‌دا مانه‌وه‌یانه‌‪ .‬تاق ‌ه‬ ‫زامنی پێشکه‌وتن و گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵگا و‬ ‫تاق ‌ه زامنی پاراستنی یه‌کریزی ئه‌ندامه‌کانی‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌‪».‬‬ ‫دیموکریت ب ‌ه دارشتینی تیئوری حکومه‌تی‬ ‫د‌یموکراسی‪ ،‬بناخه‌کانی باشترین جۆری‬ ‫ده‌سه‌التداری له‌ جیهانی مرۆڤ دا‬ ‫داده‌رێژێ‪ .‬شێوه‌ حکومه‌تێک ک ‌ه دوای ‪2400‬‬ ‫سال هه‌میسان ئینسان ل ‌ه بن خۆله‌مێشی‬ ‫سه‌ده‌کان سکڵه‌‌کانی ده‌گه‌شێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫«حکومه‌ت ده‌بێ ب ‌ه هه‌ڵبژاردنی ئازادانه‌ی‬ ‫خه‌ڵک و به‌ به‌شداری هه‌ڵسووراوانه‌ی خه‌ڵک‬ ‫و بۆ دابین کردنی خۆشبه‌ختی خه‌ڵک‬ ‫بێت‪ ».‬دیمو‌کریت به‌ ئیمان ب ‌ه توانایی‬

‫و لێهاتووی ئینسان‪ ،‬پێمان ده‌ڵێ مرۆڤی‬ ‫ئازاد و ده‌خیل ل ‌ه ژیانی خۆی‌دا جیهانێکی‬ ‫باشتر ده‌خوڵقێنێ‪ .‬مرۆڤی چه‌وساو‌ه و کراو‬ ‫به‌ که‌ره‌سته‌‪ ،‬کۆمه‌ڵگاکه‌ی جه‌هه‌ننه‌مێکی‬ ‫راسته‌قینه‌یه و خۆیشی کۆیله‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه په‌نا دیواری ماڵێکی «ئاتن» پاڵی‬ ‫‌رده سپیه‌ ره‌قه‌کان داو‌ه و خۆی‬ ‫وه‌ به ‌‌‬ ‫ل ‌ه به‌ر تاوی ئێواره‌دا هه‌ڵخستووه‌‪ .‬ئه‌و‌ه‬ ‫سوقرات‌ه‌ وه‌ستای پرسیاران له‌ هه‌موو‬ ‫جیهان‪ ،‬بۆ ئه‌ویش وه‌ک دیموکریت ئینسان‬ ‫ل ‌ه سه‌رووی هه‌موو شتێکه‌وه‌یه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌و‬ ‫له‌ سه‌روی ئینسانیش حه‌قیقه‌ت ده‌بینی‪.‬‬ ‫بوتێک له‌ حه‌قیقه‌ت له‌ ده‌روونی خۆی دا‬ ‫دروست ده‌کا و ل ‌ه جیاتی خوداکانی‌تر‬ ‫ده‌ی‌په‌ره‌ستێ‪ .‬حازر نیه‌ ب ‌ه هیچ شتێکی‬ ‫بگۆرێته‌وه‌‪ .‬ته‌نانه‌ت به‌ گیانی خۆیشی‪.‬‬ ‫ئێستا بۆ ئاخر جار‌ه سه‌رۆکی واڵت‬ ‫«پریکلس» هاتوه‌ته‌‌ به‌رده‌می و لێ‬ ‫ده‌پارێته‌وه‌ ک ‌ه بێ و الی گه‌وره‌کانی والت‬ ‫دانیشی‪ .‬سوقرات به‌ بزه‌یه‌کی ره‌مزاوی‬ ‫بێ‌ده‌نگ تێراده‌مێنێ‪ .‬سه‌رۆک دیسان پێی‬ ‫ده‌ڵێ هه‌رچی ده‌خوازی هه‌رچه‌ند زۆر و‬ ‫گه‌وره‌ بێ‪ ،‬پێت ده‌به‌خشم به‌س وره‌ لێر‌ه‬ ‫دامه‌نیشه‌‪ ،‬وه‌ر‌ه له‌ سه‌ره‌وه‌ی هه‌مووان‬ ‫دانیشه‌‪ .‬سوقرات هه‌ر بێده‌نگه‌‪ .‬دیسان‬ ‫پریکلس عاجزان ‌ه ده‌ڵێ سوقرات داوا بک ‌ه‬ ‫چیت ده‌وێ؟ سوقرات به‌ ئاسپایی و ب ‌ه‬ ‫هه‌مان بزه‌و‌ه پێی ده‌ڵێ‪ :‬ده‌مه‌وێ به‌ری‬ ‫خۆرکه به‌رده‌ی‌‪ .‬لێ‌گه‌رێ با ئه‌و خۆر‌ه‬ ‫‌‌‬ ‫جوان ‌ه نه‌وازشم کا‪ .‬هیچی‌ترم ل ‌ه تۆ ناوێ‪.‬‬ ‫سوقرات چاو ل ‌ه ئاوێنه‌ی زه‌مان ده‌کا و ب ‌ه‬ ‫روخساری ریاکاری به‌شه‌ر‪ ،‬به‌ ده‌سه‌اڵتدار‌ه‬ ‫گه‌وره‌کانی ک ‌ه ل ‌ه ئینسانییه‌تدا ده‌سکورت‬ ‫و فه‌قیر و ل ‌ه هه‌مان حاڵدا فێاڵوی و‬ ‫ریاکاریشن‪ ،‬پێده‌که‌نێ‪ .‬پێکه‌نینێک ک ‌ه‬ ‫تیژاییه‌که‌ی هه‌تا سه‌ر ئێسکان ده‌برێ‪.‬‬ ‫کاتێک به‌ هیچ جۆر واز له‌ حه‌قیقه‌ت‬ ‫په‌رستی‌یه‌ نایه‌نێ‪،‬وه‌ک حه‌لالج تۆمه‌تی‬ ‫ده‌ده‌ن ‌ه پاڵ و ناچار ل ‌ه خواردنه‌وه‌ی جامی‬ ‫ژه‌هری ده‌که‌ن‪ .‬دوای ‪ 2400‬ساڵ ده‌بینین‬ ‫‌وه مارکس‌ه‌ دیسان بێ محابا گاڵته‌ی‬ ‫که‌ ئه ‌‌‬ ‫به‌ هه‌ژاری و نه‌فامی ناپلئۆن (پریکلس‌ی‬ ‫سه‌ده‌ی ‪19‬فه‌رانسه‌) ده‌ێ و ل ‌ه « هه‌ژده‌ی‬ ‫برومر لوئی بناپارت» دا درۆینه‌ بوونی ئه‌و‬ ‫«قاره‌مان»ه‌ ده‌نه‌خشێنێ‪.‬‬ ‫له‌ چاخی زێرین‌دا هونه‌رمه‌ندامی گه‌وره‌ی‬ ‫وه‌ک ڤیدیاس په‌یدا بوون که‌ ل ‌ه ژێر تیشکی‬ ‫بیری «ئینسان سه‌نته‌ری» دیموکریت و‬ ‫سوقرات دا‪ ،‬یه‌کێک ل ‌ه عه‌جایب‌ترین و‬ ‫به‌ناوباگترین په‌یکه‌ره‌کانی جیهانیان ل ‌ه‬ ‫به‌ردی مه‌رمه‌ری یه‌کپارچ ‌ه داده‌تاشێ‪ .‬ئه‌م‬ ‫پێکه‌ره‌ ئیتر بوتێک بۆ په‌رستن نه‌بوو‌‪.‬‬ ‫په‌یکه‌ری خودی ئینسان بوو‪ .‬ئینسان‬ ‫ئه‌مجار‌ه خۆی خۆی دروست کردبوه‌وه‌‪.‬‬ ‫ستایشی له‌ توانایی و جوانی و لێهاتووی‬ ‫خۆی کردبوو‪ .‬ئه‌م په‌یکه‌ره‌ ک ‌ه ب ‌ه ناوی‬ ‫«زئوس» ناسراوه‌‪ ،‬ب ‌ه پادشای خوداکانی‬ ‫جیهان‪ ‌،‬به‌ نموونه‌ی ئینسانی کامڵ ناوزه‌د‬ ‫کراوه‌‌‪.‬‬ ‫گه‌وره‌ترین ده‌رسی مێژووی چاخی زێرین‬ ‫بۆ مرۆڤ ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه جه‌رگه‌ی به‌سه‌رهات‬ ‫و رووداوه‌کان و ل ‌ه توولی زه‌ماندا‪ ،‬بتوانێ‬ ‫خۆی و جه‌وهه‌ر و مانای وجوودی خۆی‬ ‫بناسێته‌وه‌‪ .‬هه‌ر کات و له‌ هه‌ر شوێنێک و‬ ‫ل ‌ه هه‌ر د‌هو‌ره‌یه‌ک له‌ مێژوودا‪ ،‬ئینسان به‬ ‫هه‌ر راده‌یه‌ک به‌‌ شێوه‌یه‌کی واقعگه‌رایان ‌ه‬ ‫ل ‌ه خۆی کۆلیبێته‌وه‌‪ ،‬به‌ هه‌مان راد‌ه‬ ‫توانیویه‌تی چاک و خراپی ژیانی خۆی‬ ‫چاکتر ببینێ‪ ،‬که‌م و کورییه‌کان روونتر‬ ‫ده‌س‌نیشان بکا و تواناییه‌کانی خۆی‬ ‫بۆ رووبه‌روو بوونه‌وه‌ و حه‌للی گیر و‬ ‫گرفته‌کانی ژیانی باشتر ده‌ربخات‪.‬‬ ‫کاتێک ئینسان «خۆی» واته‌ «ئینسان»ی‬ ‫وه‌ک «بوونه‌وه‌رێکی کۆمه‌الیه‌تی ب ‌ه پێگه‌ی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی و هه‌ڵس و که‌وته‌کانیه‌وه»‬ ‫ته‌ماشا کردبێ و وه‌به‌ر گازی پرسیار و‬ ‫ره‌خنه‌ی دابێ‌‪ ،‬دنیایه‌ک له‌ جوانی و‬ ‫توانایی و ژیری له‌ خۆی نیشان داو‌ه و‬ ‫کلتوری ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تی خۆی ب ‌ه‬ ‫سه‌دان قات بردوه‌ته‌ سه‌ر و زۆر پــڕ نرخ‬

‫« ژیانی مرۆڤ بیری‬ ‫کارڵ مارکس‬ ‫ئه‌وه‌‪».‬‬

‫یونانی قه‌دیم‌ مه‌دره‌سه‌یه‌ک ‌ه‬ ‫بۆ خۆ ناسینه‌وه‌ی سه‌رتایی‬ ‫ئینسان‪ .‬لێره‌یه‌ ک ‌ه ئینسان‬ ‫به‌ به‌ها دانانی گونجاو ب ‌ه‬ ‫خۆی و ماف و ئازادییه‌کانی‪،‬‬ ‫تواناییه‌کانی ئازاد ده‌کا و‬ ‫زانست و هۆنه‌رێکی بێ هاوتا‬ ‫ده‌خولقێنێ‪.‬‬ ‫و به‌هاتری کردوه‌‪ .‬نموونه‌ی ئه‌و راستی ‌ه‬ ‫ته‌‪ .‬ده‌بینین‬ ‫یونانی کۆنی سه‌رده‌می سوقرا ‌‬ ‫ئه‌و سه‌رده‌م (ل ‌ه جه‌نگه‌ی شه‌ری یه‌ک‬ ‫خودا و چه‌ند خودایی دا)‪ ،‬ل ‌ه تاریکستانی‬ ‫کۆیله‌داری دا‪ ،‬مرۆڤێک په‌یدا ده‌بێ ک ‌ه بیر‬ ‫ل ‌ه خۆی و له‌ حه‌قیقه‌ت ده‌کاته‌وه‌‪ .‬نه‌ک‬ ‫خودا به‌ڵکوو خۆی (وه‌ک حه‌قیقه‌تێکی‬ ‫مێژوویی) له‌ ناوه‌ندی دید و بۆچوونه‌کانی‬ ‫داده‌نێ و تێی‌راده‌مێنێ‪.‬‬ ‫ئینسانی سه‌رده‌می یونانی کۆن‪ ،‬شه‌کاک‬ ‫و بزۆز و شورشگێر و ل ‌ه هه‌مان حاڵدا‬ ‫خۆشبینه‌‪ .‬لێکۆڵینه‌وه‌ ل ‌ه هه‌موو شتێک‬ ‫ده‌کات ته‌نانه‌ت ل ‌ه خۆ و ل ‌ه خوداکانیشی‪.‬‬ ‫دیالۆگ ل ‌ه گه‌ڵ خۆی و ل ‌ه گه‌ڵ سرووشت‬ ‫ده‌کات‪ .‬کاتێک ل ‌ه زه‌وی و ئاسمان و‬ ‫ئه‌ستێره‌کان ورد ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬شه‌هامه‌تی‬ ‫ئه‌وه‌ش په‌یدا ده‌کا که‌ بێ گوێ دانه‌ باوه‌ر‌ه‬ ‫کۆنه‌کان‪ ،‬را و بۆچوونی تازه‌ی خۆی باس‬ ‫بکات‪ ،‬بینووسێته‌و‌ه و پێداچوونه‌وه‌ و‬ ‫چاکسازی تێدا بکا‪ .‬ڵیره‌‌وه‌ ئیتر ئینسان‬ ‫ی ده‌بێ‬ ‫شه‌یدای زانین و حه‌قیقه‌ت و راست ‌‬ ‫و‪ ،‬ده‌بێت ‌ه ئه‌کتر‌ی به‌ناوبانگی چاالکی‬ ‫ئازادیخوازی ژینی راسته‌قینه‌ی خۆی‪.‬‬ ‫له‌ چاخی زێرینی ئاتن دا مرۆڤ ئیتر ئه‌و‬ ‫بوونه‌وه‌ر‌ه پاسیو کراو‌ه نیه‌ ک ‌ه دواتر ئێم ‌ه‬ ‫ل ‌ه سه‌ده‌کانی ناوه‌راست تووشی ده‌بین‪.‬‬ ‫لێره‌ مرۆڤ ئه‌و هێز‌ه خه‌لالق و داهێنه‌ره‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه به‌ گور و گۆفێکی ل ‌ه وه‌سف نه‌هاتوو‪،‬‬ ‫ژیان و به‌سه‌رهاتی کۆمه‌اڵیه‌تی خۆی ل ‌ه‬ ‫تابلۆیه‌کی هه‌زاران ره‌نگ دا ده‌نه‌خشێنێ‌‪.‬‬ ‫کاتێک ل ‌ه ده‌اڵقه‌ی مێژووه‌و‌ه ده‌روانین ‌ه‬ ‫ئاسۆی به‌شه‌ر‪ ،‬ده‌بینین که‌ یونانی قه‌دیم‌‬ ‫مه‌دره‌سه‌یه‌که‌ بۆ خۆ ناسینه‌وه‌ی سه‌رتایی‬ ‫ئینسان‪ .‬لێره‌یه‌ که‌ ئینسان به‌ به‌ها دانانی‬ ‫گونجاو به‌ خۆی و ماف و ئازادییه‌کانی‪،‬‬ ‫تواناییه‌کانی ئازاد ده‌کا و زانست و‬ ‫هۆنه‌رێکی بێ هاوتا ده‌خولقێنێ‪ .‬شاکارێک‬ ‫ل ‌ه هونه‌ر و زانست و کۆمه‌ڵ ناسی ک ‌ه‬ ‫هه‌تا ئێستاش لێکۆلینه‌وه‌‌ی ورد و به‌که‌ڵکی‬ ‫ل ‌ه سه‌ر ده‌کرێ و هه‌ر ته‌واو نابێ‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ی ‪ 200‬ساڵدا وات ‌ه ل ‌ه نێوان ساڵه‌کانی‬ ‫‪450‬ی پێش زایین تا ‪250‬ی پێش زایین‬ ‫ئێم ‌ه تووشی که‌سانێکی وه‌ک ئیفالتون‪،‬‬ ‫ئه‌ره‌ستو‪ ،‬سوقرات‪ ،‬بیتلموس‪ .‬پریکلس‪،‬‬ ‫دیموکریت‪ ،‬هراکلیت‪ ،‬ئه‌ره‌شمیداس‪،‬‬ ‫ئاشیلۆس‪ ،‬سوفوکول‪ ،‬ئوریپید‪ ،،‬ڤیدیاس‪،‬‬ ‫ئۆقلیدۆس‪ ،‬گزه‌نفون و چه‌نده‌ها زانا و‬ ‫هونه‌رمه‌ندی ب ‌ه ناوبانگی‌تر ده‌بینین ک ‌ه‬ ‫ناو و شاکاره‌کانیان هه‌تا ئێستاش وه‌ک‬ ‫ئه‌ڵماس ب ‌ه سه‌ر ئاسۆی مێژووی مرۆڤه‌‌و‌ه‬ ‫ده‌دروشێنه‌وه‌‪ .‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌س ‌ه ک ‌ه بڵێن‬ ‫چاپی هیچ کتێبێک ل ‌ه هه‌مووی مێژوودا‬ ‫هه‌تا ئێستا تیراژه‌که‌ی نه‌گه‌یشتوه‌ت ‌ه‬ ‫تیراژی کتێبێ هه‌نده‌سه‌ی ئوقلیدۆس‪ .‬ئه‌و‬ ‫ل ‌ه کۆتایی چاخی زێرین‌دا ژیاوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر تۆ هه‌تا ئێستا مێژووی یونانی کۆنت‬ ‫نه‌خوێندوه‌ته‌و‌ه بزان ‌ه که‌ تا ئێستا خۆت‬ ‫ل ‌ه گه‌وهه‌رێکی نایاب بێ به‌ش کردوه‌‪.‬‬ ‫بێگومان خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م مێژوو‌ه واته‌ ب ‌ه‬ ‫ده‌س هێنانی ئه‌و گه‌وهه‌ره‌ نایاب ‌ه یه‌کجار‬ ‫ده‌وڵه‌مه‌ندت ده‌کات له‌وه‌ی که‌ بزانی چۆن‬ ‫کاتێک ئینسان بیر ل ‌ه خۆی و ژیانی خۆی‬ ‫ده‌کاته‌و‌ه و باوه‌ر ب ‌ه توانایی و ماف و‬ ‫ئازادییه‌کانی خۆی په‌یدا ده‌کات‪ ،‬ده‌توانێ‬ ‫شۆرشێکی گه‌وره‌‌ی زانستی و هونه‌ریی و‬ ‫هه‌ر به‌و پێیه‌ش شۆرشێکی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫گه‌وره‌ بخولقێنێ و ده‌بێته‌ سه‌رچاو‌ه بۆ‬ ‫په‌یدا بوونی فراوانی و خۆشی و جوانی‌یه‌کی‬ ‫بێ وێنه‌ ل ‌ه کۆمه‌ڵگادا‪ .‬تاریخی یونانی کۆن‬ ‫به‌ حه‌ق ئه‌ڵماسێکی دره‌وشاوه‌ی هه‌موو‬ ‫مێژووه‌‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه سه‌ره‌تاوه‌ تا ئێستا‌‪.‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫‪HOTBIRD11604 MHZ Horizontal‬‬ ‫‪Symbol 27500‬‬ ‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪ :‬عه‌تا ناسرسه‌قزی‬ ‫جێگری سه‌رنوسه‌ر‪ :‬بێهروز مەلەکشا‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین‪ :‬کاوە کەریمی‬ ‫نه‌خشه‌ساز‪ :‬هه‌ژیر‬

‫خەاڵتی ماملێ‬ ‫بەخشرایە هونەرمەند عەباس کەمەندی‬ ‫وەک نەریتی سااڵنە مه‌ڵبه‌ندی هونه‌ری ماملێ کە‬ ‫سااڵنە خەالتی ماملێ پێشکەش بە هونەرمەندێکی‬ ‫کوردستان دەکات و بۆ ئەمسالیش هونەرمەند‬ ‫عەباسی کەمەندی بەربژێری ئەم خەاڵتە بوو‪.‬‬ ‫خەاڵتی ماملێ لە سالێ ‪٢٠٠٩‬بەوالوە دیاری‬ ‫هەرساڵە پێشکەشی هونەرمەندێکی ناوداری کورد‬ ‫دەکرێ‪ ،‬بۆ ئەمساڵ ئەم مەڵبەندە «عەباسی‬ ‫کەمەندی» هونەرمەندی ناسراوی رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستانی بۆ ئەم مەبەستە دیاری کردوە‪ .‬لە‬ ‫راگەیاندنێکدا مەڵبەندی هونەری ماملێ خەاڵتی‬ ‫ئەمساڵی خۆی بەخشێتە هونەرمەندى هەڵکەوتو‬ ‫و بەناوبانگى کورد مامۆستا (عەباسى کەمەندى)‪.‬‬ ‫هەروەک بڕیار بوو ئەم ساڵ لەبیرەوەری‌ سێزدەمین‬ ‫نەمر(محمدماملێ)‬ ‫هونەرمەندی‌‬ ‫ساڵیادی‌‬ ‫لە رێورەسمێکی‌ شکۆداردا لەشاری‌ هەولێر‬ ‫بەئامادەبوونی‌ چەندین کەسایەتی‌ هونەری‌ و‬ ‫فەرهەنگی‌ هەرچوارپارچەی‌ کوردستان و میوانانی‌‬ ‫ناوخۆودەرەوە و بنەماڵەی ماملێ(سێیەم خەاڵتی‌‬ ‫ماملێ)پێشکەشی هونەرمەند مامۆستا عەباسی‌‬ ‫کەمەندی‌ کرا‪ .‬له‌ رێوڕەسمەکەدا کە بنه‌ماله‌ی‌‬ ‫هونه‌رمه‌ند محه‌مه‌د ماملی‌ له‌ مه‌هاباده‌وه‌‬ ‫به‌شدارببون‪ ،‬به‌اڵم به‌ داخه‌وه‌ هونه‌رمه‌ند عه‌باس‬ ‫كه‌مه‌ندی‌ به‌ هوی‌ نه‌خۆشیه‌وه‌ نه‌یتوانی‌ به‌شداری‌‬ ‫بكات‌و له‌وی‌ په‌یامه‌كه‌ی‌ خویندرایه‌وه‌‪.‬‬

‫وریا محه‌مه‌دی‬

‫هاوكات چه‌ندین كه‌سایه‌تی‌ هونه‌ری‌‌و سیاسی‌‬ ‫به‌شداری‌ ریوره‌سمه‌كه‌ بوون كه‌ تیایاندا كۆمه‌ڵێك‬ ‫كه‌سایه‌تی‌ سیاسی‌‌و هونه‌ری‌ رۆژهه‌اڵتی‌ كوردستان‬ ‫ده‌بینران‪.‬‬ ‫شایانی باسە ئەمە بۆ سێیەمین جارە کە مەڵبەندی‬

‫هونەری ماملێ خەاڵت پێشکەش بە هونەرمەندانی‬ ‫کوردستان دەکات‪ ،‬هەروەک پێشتریش هەر یەکە‬ ‫لە خوالیخۆشبوو (قالە مەرە) لە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬و‬ ‫مامۆستا (باکوری) لە ساڵی ‪ ٢٠١٠‬ئەم خەاڵتەیان‬ ‫وەرگرتبوو‪.‬‬

‫گوڵشیفتە فەراهانی‌و وێنەكەی ئێرانیان هەژاند‬

‫باڵوبوونەوەی وێنەیەكی رووتی گوڵشیفتە‬ ‫فەراهانی‪ ،‬ئەكتەری ئێرانی لە گۆڤاری فەرەنسی‬ ‫فیگارۆ‌و دوابەدوای ئەوەش باڵوبوونەوەی لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان كاردانەوەی جیاوازی لە ناوخۆ‌و‬ ‫دەرەوەی ئێران بەدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫ئەم وێنەیە بەشێكە لە كۆمەڵێك وێنەی ژان‬ ‫مودینو‪ ،‬وێنەگری بەناوبانگی فەرەنسییە‪،‬‬ ‫كەلە ‪ 16‬ئەكتەری گەنج گرتووە كە ناویان بۆ‬ ‫بەشی باشترین «ئەكتەری زیرەك»ی خەاڵتە‬ ‫سینەماییەكان پااڵوتووە‪.‬‬ ‫هەروەها كورتە فلیمێك لەم ئەكتەرانە باڵوبووەتەوە‬ ‫كە لەكاتی رووتبوونەوەدا لێیانگیراوە‪ .‬ئەم فیلمە‬ ‫بۆ مەراسیمی سزار دروست كراوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەت گۆڤاری فیگارۆ وێنەی فەراهانی‬ ‫كاتژمێرێك لەمەوبەر لەناو كۆمەڵەكە البرد‌و ئەو‬ ‫فیلمە رەسمییەی كە لە یوتیوبدا بالوببووەوە‬ ‫ماوەیەك لەبەردەست نەبوو‪.‬‬ ‫كاردانەوە ئەرێنی‌و نەرێنییەكان لەهەمبەر‬ ‫باڵوبوونەوەی ئەم هەواڵەدا زۆر بەرباڵوبووە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە تەنیا لە یەكێك لە الپەڕەكانی الیەنگرانی‬ ‫گولشیفتە فەراهانی لە فەیسبووك كەمتر لە‬ ‫‪ 24‬كاتژمێر پاش باڵوبوونەوەی بە هەزاران‬ ‫كەس لەوبارەیەوە رای خۆیان دەربڕیوەو لینكە‬ ‫پەیوەندیدارەكان بەم وێنەیەوە لە وێبسایتەكەدا‬

‫بەرزترین خاڵ واتە زیاتر لە ‪1000‬ی هێناوە‪.‬‬ ‫لەزۆربەی ئەم رایانەدا بەكارهێنەران لەگەڵ‬ ‫بەرگریكردن لەم كارەی گوڵشیفتە فەراهانی‪،‬‬ ‫كارەكەیان وەك كارێكی بوێرانە وەسف كردووەو‬ ‫وەك بەرگریكردن لە ئازادی رادەبڕین‌و ناڕەزایی‬ ‫دەربڕین لەقەڵەمیان داوە‪.‬‬ ‫بگرە هەندێك لە بەكارهێنەران كارەكەیان وەك‬ ‫«شكاندنی تابۆ»‌و لەئاستی كارەكەی عەلیا‬ ‫ماجیدە ئەلمەهدی میسریدا ناودێر كردووە‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا نەیاران رووتبوونەوەی ئەم‬ ‫هونەرمەندەیان لە بەرامبەر كامێراكاندا وەك‬ ‫كارێكی نابەجێ لەقەڵەمداوەو وەك رێكنەبوون‬ ‫لەگەڵ بایەخەكانی ژنێكدا ئاماژەیان بۆ كردووە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەو كاردانەوانە لەبەرامبەر باڵوبوونەوەی‬ ‫وێنەكەدا لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان لەالیەن‬ ‫ئێرانییەكانەوە‪ ،‬هەندێك لە وێبسایتە هەواڵییەكان‬ ‫لە ئێران كاردانەوەیان نیشانداوە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە ئاژانسی هەواڵی فارس كە لە‬ ‫توندڕەوەكانی ئێرانەوە نزیكە لە بابەتێكدا بە‬ ‫سەردێڕی «كارە شەرمهێنەراكەی ئەكتەری فیلمی‬ ‫ئەسغەری فەرهادی» نووسیویەتی‪« :‬ئەكتەرێك‬ ‫كە رۆژێك لە رۆژان بە رۆڵگێڕانی دایكێكی‬ ‫فیداكار لە فیلمی میم وەك مادر(دایك) خۆش‬ ‫درەوشایەوەو‪ ،‬بە پەنابردن بۆ سنەمای رۆژئاوای‬

‫ئەمڕۆ شانازییەكەی ئەوەیە كە پامداوێنییەكەی‬ ‫هەڕاج كردووە‪ .‬وێنەكەی لە بەرگی گۆڤارێكی‬ ‫فەرەنسیدا باڵوبووەتەوە»‪.‬‬ ‫گوڵشیفتە فەراهانی كە پاش چوونە دەرەوە لە‬ ‫ئێران درێژەی بە چاالكی ئەكتەری خۆی داوەو بۆ‬ ‫رۆڵگێڕان لە فیلمی فەرەنسی «دەتكوژم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بمری» دەرهێنەری كوردی دانیشتووی فەرەنسا‬ ‫هونەر سەلیم‪ ،‬یەكێك لەو كەسانەیە كە چانسی‬ ‫وەرگرتنی باشترین «ئەكتەری زیرەك»ی سزاری‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫گوڵشیفتە كاتێك ‪ 14‬ساڵ لەمەوپێش كاتێك لە‬ ‫تەمەنی ‪ 14‬ساڵیدا بوو بە فلیمی «دار هەرمێ»ی‬ ‫داریۆشی مێهرجویی رووی لە جیهانی هونەر كرد‪.‬‬ ‫بۆ دوایین جاریش لە ئێران لە فیلمی «دەربارەی‬ ‫الی» دەرهێنەر ئەسغەر فەرهادی چووە پێش‬ ‫كامێرا‪ .‬ئەم ئەكتەرە لەساڵی ‪ 2008‬بە رۆڵگێڕان‬ ‫لە فیلمی كۆمەڵەی دۆركان بە دەرهێنەری ریدڵی‬ ‫ئیسكات‌و بە یاریكردن لە بەرامبەر لێئۆناردۆ‬ ‫دیكاپێریۆ‪ ،‬یەكەمین بەشداریكردنی خۆی لە‬ ‫فیلمی هۆڵیوود تاقیكردنە وە‪ .‬فیلمێك كە‬ ‫لەوانەیە ئەویش وەك هۆكارێكی دیكە بووە هۆی‬ ‫ئەوەی كە بۆ ئێران نەگەڕێتەوە‪ .‬ئەوكات محەمەد‬ ‫سەفار هەرەندی‪ ،‬وەزیری فەرهەنگ‌و ئیرشادی‬ ‫ئیسالمی ئێران گوتبووی ئەوەی یاسا پێشێل‬ ‫بكات‪ ،‬خۆیشی پێشێل دەكرێت‪.‬‬ ‫لە رواڵەتدا بیانووی بەرپرسانی ئێران بۆ ئەوە‬ ‫بوو كە حیجابی نەپۆشیوەو بەوەش كێشەیان بۆ‬ ‫باڵوبوونەوەی دوایین فیلمی لە ئێران «دەربار‬ ‫الی» دروست كرد‪.‬‬ ‫گوڵشیفتە تەمەنی ‪ 28‬ساڵەو كچی بەهزاد‬ ‫فەراهانی ئەكتەری بەناوبانگی ئێرانییەو هەروەها‬ ‫خوشكە گەورەكەشی شەقایەق فەراهانی ئەكتەری‬ ‫سینەمایە‪.‬‬ ‫زەمانە‪ ،‬بوتیك‪ ،‬ئەسرینی سەرما‪ ،‬بەناوی باوك‪،‬‬ ‫میم وەك مادەر(دایك)‌و تێكەڵەی مریشك‌و‬ ‫هەلوژە لەو فیلمانەیە كە رۆڵی تێدا گێڕاوە‪.‬‬

‫بەهۆی تەقەی هێزە ئەمنیەکان ‪ ٢‬کاسبکاری کورد کوژران‌و بریندار بوون‬ ‫دوو‬ ‫برینداربوونی‬ ‫کوژران‌و‬ ‫کاسبکارانی کورد بەردەوامە‌و بە‬ ‫هۆی ده‌سڕێژی هێز‌ه ئینتیزامییه‌کانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی دوو کاسبکاری‬ ‫کورد کوژران‌و برینداربوون‪.‬‬ ‫هێزه‌ ئینتیزامییه‌کانی رێژیم ل ‌ه‬ ‫شاری قه‌زوین رۆژی چوارشه‌ممه‌‪،‬‬ ‫‪28‬ی به‌فرانبار به‌ بیانووی پێبوونی‬

‫كۆنفرانسی كۆڵن‬ ‫ده‌ستكه‌وت‌و هیواكان‬

‫کااڵی قاچاغ ته‌قه‌یان ل ‌ه ئۆتۆمبێلی‬ ‫کاسبکارێکی کورد کردوه‌و له‌و‬ ‫رووداوه‌دا کاسبکارێک ب ‌ه ناوی‬ ‫شاپوور‪ ،‬خه‌ڵکی سن ‌ه کوژراوه‌و‬ ‫کاسبکارێکی دیکه‌ش به‌ ناوی کورش‬ ‫زه‌ندی به‌ توندی بریندار بووه‌‪.‬‬ ‫هێزه‌ ئه‌منیه‌تی‌و چه‌کداره‌کانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی لەسێ مانگی‬

‫پاییزی ربردودا بە هۆی که‌مین‬ ‫نانه‌وه‌و ته‌قه‌کردن ل ‌ه کاسبکاران‌و‬ ‫کۆڵبه‌رانی ناوچه‌ سنورییه‌کانی‬ ‫کوردستان که‌ ب ‌ه هۆی بێکاری‌و‬ ‫بێ ده‌ره‌تانی به‌ کاری کۆڵه‌باری‬ ‫نان و بژیوی رۆژانه‌ی خۆیان په‌یدا‬ ‫ده‌که‌ن‪ 16 ،‬که‌سیان بریندار کردوه‬ ‫ک ‌ه به‌شێکی زۆری ئه‌و برینداران ‌ه‬

‫له‌ ترسی به‌دواداچوونی ناوه‌ند‌ه‬ ‫ئه‌منیه‌تییه‌کان له‌ نه‌خۆشخانه‌کانی‬ ‫باشووری کوردستان وه‌دوای‬ ‫چاره‌سه‌ریی برینه‌کانیان که‌وتوون‪.‬‬

‫هه‌روا كه‌ ئاگادارن له‌ رۆژانی ‪‌7‬و ‪8‬ی ئه‌م مانگه‌دا ل ‌ه‬ ‫شاری كۆڵن كۆبوونه‌وه‌یه‌ك له‌ ژێرناوی (كۆبوونه‌وه‌‬ ‫هاوپشتی) به‌ڕێوه‌چوو‪ .‬ئه‌م كۆبوونه‌ویه‌ له‌جۆری‬ ‫خۆیدا نه‌ یه‌كه‌مین‌و نه‌ دوا هه‌وڵی سیاسی هاوبه‌شی‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی دیموكرات‌و ئازادخواز بووه‌‌و ده‌بێت‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای هه‌موو دیده‌ جیاوازانه‌ی كه‌ سه‌باره‌ت به‌م‬ ‫دانیشتنه‌ باڵوكرایه‌وه‌‪ ،‬ده‌ركه‌وت كه‌ وه‌ك پێشوو‪،‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی له‌ كوردستان‌و ئێران‪،‬‬ ‫تا ئێستا بۆ هه‌مووان بابه‌تێكی گرنگه‌‪ .‬نوسینه‌كه‌م‬ ‫كورت ده‌كه‌مه‌وه‌و به‌ خۆبه‌دوورگرتن له‌ درێژنوسین‌و‪،‬‬ ‫ئاماژه‌ به‌ ده‌سكه‌وته‌كانی ئه‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌ له‌‬ ‫روانگه‌ی خۆمه‌وه‌ ده‌كه‌م‪.‬‬ ‫چۆنایه‌تی كۆبوونه‌وه‌كه‌ باش بوو ‌و‬ ‫‪ .1‬‬ ‫ژماره‌یه‌ك له‌ حیزبه‌ سیاسییه‌ جیاجیاكان‪،‬‬ ‫كه‌سایه‌تیه‌ سه‌ربه‌خۆكان‌و كه‌سانی خاوه‌ن فكر‬ ‫تێیدا به‌شداربوون‪ .‬گومان له‌وه‌دا نییه‌ كه‌ ده‌بێت‬ ‫بۆ كۆبوونه‌وه‌ی سه‌ره‌كی ژماره‌یه‌كی زیاتر بۆ‬ ‫گۆڕینه‌وه‌ی راوبۆچوون ئاماده‌بن‪.‬‬ ‫له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا هه‌مه‌چه‌شنیی سیاسی‌و‬ ‫‪ .2‬‬ ‫حیزبی به‌ئاشكرا دیاربوو و ده‌كرا به‌ باشترین شێوه‌‬ ‫هه‌ست به‌ پلۆرالیزم بكرێت‪ ،‬به‌اڵم بێ گومان جێگه‌ی‬ ‫كه‌سانێكی زۆر خاڵی بوو‪ .‬له‌كوردستان ئێران‬ ‫ئێمه‌ كۆمه‌ڵێكی دیكه‌ ل ‌ه حیزبه‌كان‌و خه‌باتكارانی‬ ‫سیاسیمان هه‌یه‌ كه‌ جێگه‌یان خاڵی بوو‪ .‬ئه‌مانه‌‬ ‫هه‌موویان سه‌رمایه‌ی بزوتنه‌وه‌ی كوردستانن كه‌ نه‌ك‬ ‫ته‌نها ده‌بێت به‌ جدی بگیرێن‪ ،‬به‌ڵكو ده‌بێت سود له‌‬ ‫راوبۆچوونه‌كانیان بگیرێت‪ .‬هه‌ر له‌به‌رچاونه‌گرتنێك‬ ‫له‌مباره‌یه‌وه‌‪ ،‬مه‌ترسی سیاسه‌تێكی ناپاك‬ ‫په‌ره‌پێده‌دات‪.‬‬ ‫كورد به‌ شێوه‌ی دیاریكراوو ‌و باقی‬ ‫‪ .3‬‬ ‫میلله‌تانی سته‌ملێكراوی ئێرانی‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌كی‬ ‫هاوده‌نگ‌و یه‌كگرتوو بۆ داكۆكیكردن له‌ مافه‌‬ ‫نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیان ده‌ركه‌وتن‪.‬‬ ‫له‌نێو كورده‌كاندا تا ئه‌مرۆكه‌‌و پاش‬ ‫‪ .4‬‬ ‫ماوه‌یه‌ك دووربوون‌و جیابوونه‌وه‌‪ ،‬تا به‌م راده‌یه‌‬ ‫زاڵبوونی گوتارێكی هاوبه‌شمان نه‌بینی بوو‪ ،‬كه‌‬ ‫ئه‌مه‌ش په‌یامێكی باشه‌ بۆ حیزب‌و نوخبه‌كانی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫كۆبوونه‌وه‌ی كۆڵن زه‌نگێكی مه‌ترسی‬ ‫‪ .5‬‬ ‫بوو بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌م سااڵنه‌ی داوییدا‬ ‫هه‌وڵیاندا پرد له‌سه‌ر بزوتنه‌وه‌ی كوردستان لێبده‌ن‌و‬ ‫هه‌رزانفرۆشی بكه‌ن‪ .‬هاوكات ئه‌وانیدیش تێگه‌یشتن‬ ‫كه‌ كاتێك باس له‌ خه‌ڵكی كوردستان ده‌كرێت‪ ،‬نه‌ك‬ ‫له‌گه‌ڵ ناوێك‌و حیزبێكی تایبه‌تدا‪ ،‬به‌ڵكو له‌گه‌ڵ‬ ‫پۆتانسیه‌لێكی به‌هێزی جه‌ماوه‌ریی‌و سیاسیدا‬ ‫رووبه‌ڕوون كه‌ به‌درێژایی ته‌مه‌نی رژیمی ئیسالمی‪،‬‬ ‫له‌گۆڕه‌پانی نه‌یاری رژیم ئاماده‌بوون‪.‬‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌ی كۆبوونه‌وه‌ی پێشوو كه‌‬ ‫‪ .6‬‬ ‫كه‌سانێك ته‌سلیمی تێزی (قومیت) ببوون‪ ،‬له‌كۆڵن‬ ‫هیچ شانسێك بۆ ئه‌م سیاسه‌ته‌ ریسوایه‌ نه‌بوو‪.‬‬ ‫باسی فیدرالیزم‪ ،‬وه‌ك تاكه‌ تاكتیكی‬ ‫‪ .7‬‬ ‫ستراتیژی بۆ ژیانی ئاشتیانه‌ی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران‬ ‫له‌ یه‌كگرتوویه‌كی دڵخوازانه‌دا‪ ،‬باسێكی حاشا‬ ‫هه‌ڵنه‌گربوو‪.‬‬ ‫له‌گه‌ڵ‬ ‫سنوربه‌ندیی‬ ‫مه‌سه‌له‌ی‬ ‫‪ .8‬‬ ‫ریفۆرمخوازان‌و ئه‌و ره‌وتانه‌ی پشتیوانی له‌ گۆڕانكاری‬ ‫قانونی بنه‌ڕه‌تی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌مه‌به‌ستی ریفۆرم‬ ‫له‌حكومه‌تی ئێران‪ ،‬ته‌واو ئاشكرابوو و راشكاوانه‌‬ ‫(بنه‌مای رووخان) جه‌ختی له‌سه‌ركرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌كۆتاییدا‪ :‬تاكه‌ رێگای رووخانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫له‌ یه‌كگرتووییه‌كی گشتییه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ده‌گرێت‪.‬‬ ‫ئێمه‌ به‌ بێ ئه‌وانی دیكه‌‌و ئه‌وانیش به‌ بێ ئێمه‌‪،‬‬ ‫شانسی ئه‌م كاره‌ گرنگ‌و مێژوییه‌ له‌ناده‌بات‪.‬‬ ‫به‌شداری هه‌موو حیزبه‌ كوردستانیه‌كان له‌هه‌موو‬ ‫فۆرم‌و ره‌هه‌نده‌كاندا پێویسته‌‪ .‬ئێمه‌ حیزبی گه‌وره‌و‬ ‫بچوكمان نیه‌‪ ،‬ئێمه‌ فره‌چه‌شنی سیاسیمان هه‌یه‌ كه‌‬ ‫هاوشێوه‌كه‌ی كه‌مه‌‌و ده‌بێت وه‌ك شانسێك سه‌یری‬ ‫بكه‌ین‪ .‬نوخبه‌كان‌و كه‌سایه‌تییه‌ سه‌ربه‌خۆكان‪،‬‬ ‫ده‌بێت به‌ به‌شداری خۆیان شه‌فافسازی بك ‌هن‌و ببنه‌‬ ‫هه‌وێنی یه‌كگرتووی گشتی‪.‬‬ ‫‪ ،2012/1/17‬ئاڵمان‬