dwaroj 61

‫سوریه‌ به‌ره‌و چ‬

‫هاوسه‌رگیری‬

‫ئاقارێک؟‬

‫كاتیی‪ ،‬هاندانی‬

‫‪》4‬‬

‫‪》5‬‬

‫ژنان ‌ه بۆ ‪...‬‬

‫یۆرگن هابرماس و‬

‫‪》6‬‬

‫ناوەڕاست‬

‫له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا کوشتاری‬ ‫کۆڵبه‌رانی کورد مه‌حکوم ده‌کرێت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪》7‬‬ ‫کوردستان‌و‬ ‫پێویستیی‬ ‫هاوئاهەنگی‬ ‫چەپ‬

‫رۆژهەاڵتی‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‬ ‫‪12 - 201٢/10/3‬ی ره‌زبه‌ر ‪1391‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫پۆست ماركسیزم‬

‫سەروتار‬

‫گۆڕانکارییەکانی‬

‫عومەر ئێلخانیزادە‬ ‫بزوتنەوەی رزگاریخوازی کوردستان لە‬ ‫ناوەرۆکی خۆیدا داواکاری مافی بەرابەری‌و‬ ‫یەکسانیخوازییە لەگەڵ نەتەوەکانی دیکە‪.‬‬ ‫بۆیە بە تەبیعەت ئەو بزوتنەوەیە دروشمی‬ ‫عەداڵەت‌و یەکسانی تێدایە‌و بۆی جەنگاوە‌و‬ ‫دەجەنگێ‪ .‬لە راستیدا ئەم دیاردەیە لە هەموو‬ ‫بزوتنەوەی رزگاریخوازانە لە جیهاندا‪ ،‬هەبووە‌و‬ ‫دەبیندرێ‌و بە پێی دەور‌و زەمانە قورساییەکەی‬ ‫زۆر‌و کەم بووە‪ .‬لە درێژەی زەمەنیشدا‬ ‫کۆمەڵگای کوردستان لە باری کۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫پێشکەوتوە‌و گۆڕانی بەسەردا هاتووە‌و دەوری‬ ‫چینی چەوساوە‌و کرێکاران‌و زەحمەتکێشان‬ ‫تێیدا قورساییەکی زیاتر‌و زیاتری پەیدا‬ ‫کردوە‪ .‬بۆیەشە دەبینین کە لە شۆڕشەکانی‬ ‫کورددا تا هاتوە هێز‌و دروشمی چەپ جێگە‌و‬ ‫پێگەی دیاری وەدەستهێناوە‌و تەنانەت زۆربەی‬ ‫هێزە سیاسییە غەیرە سۆسیالیستەکانیش‬ ‫ویستویانە بە جۆرێک خۆیان لەگەڵ بیری‬ ‫چەپ‌و عەداڵەتخوازیدا بگونجێنن‪ .‬دەبینین‬ ‫لە کوردستانی ئێران لەو چەند دەیەی‬ ‫دواییدا هێزێکی چەپی وەک کۆمەڵە‪ ،‬دەوری‬ ‫ئەساسیی تێدا گێڕا‌و بوو بە جێگای هیوای‬ ‫جەماوەرێکی بەرین‪ .‬هەنووکەش ئەدەبیاتی‬ ‫سیاسی‌و فەرهەنگیی لە رۆژهەاڵتی کوردستان‪،‬‬ ‫لێوانلێوە لە بیری چەپ‌و دێمۆکراسیخوازی کە‬ ‫بە وشیاریی زۆرەوە پێداگریی لەسەر مافی‬ ‫نەتەوەیی گەلی کورد دەکات‌و عەداڵەتخوازیی‬ ‫کردۆتە ئامانجی گرینگی خۆی‪ .‬جیا لەو‬ ‫راستیانە‪ ،‬گۆرانکارییەکانی ئەوڕۆی جیهان‌و‬ ‫ناوچەکە‪ ،‬لە ناو جەماوەردا‪ ،‬هەستی بەرەنگاریی‬ ‫لەگەڵ دیاردەی دزێوی چەوسانەوە‌و تااڵن‌و‬ ‫بڕۆی سەرمایەداریی رەها‪ ،‬پەرەیسەندووە‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێک کە تەنانەت هێزی ئیسالمی سیاسی لە‬ ‫نەبوونی چەپێکی جەماوەریی‌و ئەوڕۆیی‌و هێزی‬ ‫دێمۆکراسیخوازدا‪ ،‬لە هەندێک لەم واڵتانەدا‪،‬‬ ‫توانیویەتی بە شێوەی پۆپۆلیستی‪ ،‬کەڵکی‬ ‫خۆی وەربگرێ‌و هێزی پێ کۆبکاتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫پێموایە بە پێچەوانەی بۆچوونی باو‪ ،‬ئەرکی‬ ‫بزوتنەوەی رزگاریی نەتەوەیی‌و کار بۆکردنی‬ ‫دەکەوێتە سەرشانی هێزی چەپ‌و یەکسانیخواز‪.‬‬ ‫گومان نییە لەوەی کە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و‬ ‫ئەم واڵتانەی کوردیان لە ناودایە‪ ،‬تووشی‬ ‫ئاڵوگۆڕی گەورە دەبن‪ .‬کەس نییە هەست بەوە‬ ‫نەکات کە پێویستە ئامادەکاریی شیاو بۆ ئەم‬ ‫دەورەیە هەبێ‪ .‬ئەو پێویستییە بۆ کوردستانی‬ ‫ئێران زۆر بەرچاوە‪ .‬بۆ هەموان ڕۆشنە کە‬ ‫ئەمڕۆ کوردستانی ناو ئێران‪ ،‬پێویستی‬ ‫بە نزیکبوونەوە‌و هاوکاریی هەموو هێزە‬ ‫سیاسییەکانی هەیە‪ .‬کەس نییە جێخاڵیبوونی‬ ‫بەرەیەک باس لێوە نەکات‪ .‬هەمووشمان‬ ‫دەزانین گرفتەکانی پێکهاتنی وەها بەرەیەک‬ ‫لەو هەلومەرجەی ئێستادا بەرچاوە‌و بە تایبەتی‬ ‫بوونمان لە تاراوگە لە الیەک‌و سیاسەتی‬ ‫پاوانخوازانە‌و نامەسئوالنەی هەندێک الیەن‬ ‫لە الیەکی دیکەوە‪ ،‬ئەم گرفتەیان زیاتر زەق‬ ‫کردۆتەوە‪ .‬پرسیار ئەوەیە‪ :‬ئایا ناکرێ حەولی‬ ‫دیکەش بخەینەگەڕ تا بەستێن بۆهاوکاری‌و‬ ‫هاوئاهەنگی پێکبهێندرێ؟‬ ‫‪...‬بۆ ل‪٣‬‬

‫سااڵنه‌ به‌ده‌یان کۆڵبه‌ری کورد به‌ گولله‌ی هێزه‌کانی کۆماری ئیسالمی ده‌کوژرێن‬ ‫نزیکه‌ی ‪ 250‬چاالكی سیاسی‪ ،‬مه‌ده‌نی‌و‬ ‫رۆژنامەنووسی لە بەیاننامەیەكدا وێڕای‬ ‫ناڕەزایەتی دەربڕین‌و مەحكومكردنی‬ ‫كوشتنی كۆڵبەرانی‪ ،‬داوایان كردووە‬ ‫خێرا پێش بەو كارە بگیرێت‪.‬‬ ‫دەقی بەیاننامەكە‪ :‬له‌به‌یاننامه‌که‌دا‬ ‫هاتووه‌‪ :‬سیستم‌و ئیدئۆلۆژیی رووخێنەر‪،‬‬ ‫بە مەبەستی پاراستن‌و بەردەوامیی‬ ‫دەسەاڵتی خۆی هیچ رێگایەكی بێجگەلە‬ ‫بە پیرۆزكردن‌و پەرەدانی نازانێت‪.‬‬ ‫بە هەر ئاستێك توندوتیژی ئەنجام‬ ‫بدەی بە هەمان ئەندازە تەمەنت زیاتر‬

‫دەبێت‪ ،‬هەرچەند ئەمە هەمان سۆنگەی‬ ‫وێرانگەریشە‪ .‬كۆماری ئیسالمی هەر‬ ‫لە سەرەتاكانی دەسەاڵتییەوە‪ ،‬لە هیچ‬ ‫توندوتیژییەك نەپرینگاوەتەوە‌و بێگومان‬ ‫ئەم رەفتارە هۆڤانییانە لەناو خەڵكی‬ ‫بێیدفاع كەلە ئەندێشەی مێژووییاندا‬ ‫شوێنێك بۆ دەرك كردن بە سنوور‬ ‫نەبووە‪ ،‬زۆر ژاناوی ترە‪ .‬دانوستانی‬ ‫هەندێ‌ لە شتومەك‌و پێداویستییەكان‬ ‫لەمدویو‌و ئەودیوی سنوور لە هەلومەرجی‬ ‫ناجێگیری بژیوی ژیانی خەڵكدا‪ ،‬بە‬ ‫گوللەی ئاسنی داخ وەاڵم دراوەتەوە‪.‬‬ ‫له‌به‌شێکی دیکه‌دا هاتووه‌‪ :‬بینراوە كە‬

‫ناوەندەكانی مافی مرۆڤ‌و رۆشنبیریی‬ ‫ناوچەیی‌و جیهانی پشتیوانیی لەم‬ ‫قوربانییانە كردبێت‌و بە نیسبەت دژە‬ ‫مرۆیی بوونی ئەم رەوتە‪ ،‬ناوەندە‬ ‫نێودەوڵەتییەكان بە ئاگا بێنن‪.‬‬ ‫لەم بەیاننامەیەدا كۆمەڵێك لە چاالكانی‬ ‫مافی مرۆڤ‪ ،‬چاالكانی سیاسی‪،‬‬ ‫نووسەران‪ ،‬هونەرمەندان‌و رۆژنامەنووسان‬ ‫لەناو نەتەوە جیاجیاكان سەرەڕای‬ ‫دەربڕینی هاودەردی لەگەڵ قوربانیانی‬ ‫ئەم كارەساتانە‪ ،‬ناڕەزایەتی‌و رق‌و‬ ‫تووڕەیی خۆیان بە گوێی لێپرسراوانی‬ ‫بااڵی حكوومەتی ئیسالمی دەگەیەنن‌و‬

‫نرخی دۆالر به‌رامبه‌ر به‌تمه‌ن له‌هه‌ڵکشاندایه‌‬

‫رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ ‪9‬ی ره‌زبه‌ر نرخی‬ ‫هه‌ر دۆالری ئه‌مریكا له‌بازاڕه‌كانی تاران‬ ‫گه‌یشته‌ ‪ 3‬هه‌زار تمه‌ن‪ .‬هاوكات بانكی‬ ‫ناوه‌ندی فرۆشی دراوی به‌سیستمی‬ ‫بانكی ئێران په‌ره‌پێدا‌و مه‌جلیس پرۆژه‌‬ ‫یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی فرۆشتنی دراوی‬ ‫ئازادی خسته‌گه‌ڕ‪.‬‬ ‫له‌ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك له‌وه‌پێش كه‌‬ ‫به‌رپرسانی ئابوریی‌و بانكیی ده‌وڵه‌تی‬ ‫ئه‌حمه‌دی نژاد فازی سه‌ره‌تای‬ ‫چاالكی ژووری گۆڕینه‌وه‌ی دراوی‬ ‫دامه‌زراند‪ ،‬هه‌واڵه‌كانی سه‌باره‌ت به‌‬ ‫چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی نرخی دراو له‌ئێران‬ ‫له‌ماوه‌ی چه‌ند كاتژمێرێكدا كۆن‬ ‫ده‌كه‌وێت‪.‬‬

‫چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی نرخی دراو له‌ناو‬ ‫ئێران لێكدانه‌وه‌ی جیای بۆ ده‌كرێت‬ ‫هه‌ندێك پێیانوایه‌ ئه‌حمه‌دی نژاد‬ ‫هۆكاری ئه‌و هه‌ڵكشانه‌ی نرخی دراوه‌‪.‬‬ ‫مه‌حمود به‌همه‌نی‪ ،‬سه‌رۆكی بانكی‬ ‫ناوه‌ندی رۆژی شه‌ممه‌ ‪8‬ی ره‌زبه‌ر‬ ‫راگه‌یاند هیچ هۆكارێك نیه‌ تا نرخی‬ ‫دراو به‌رزبێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر ئه‌و رۆژه‌‌و‬ ‫رۆژی دواتریش نرخی دۆالر گه‌یشته‌‬ ‫نزیك سێ هه‌زار تمه‌ن‌و نرخی هه‌ر‬ ‫یۆرۆ ‪ 3900‬تمه‌ن‪ .‬له‌مه‌جلیسی شۆرای‬ ‫ئیسالمی رژیم‪ ،‬وره‌ ورده‌ ناڕه‌زاییه‌كان‬ ‫به‌ نابه‌سامانی بازاڕی دراو‌و ره‌خنه‌گرتن‬ ‫له‌ناكارابوونی سیاسه‌تی ده‌وڵه‌ت‪ ،‬بوون‬ ‫به‌ تۆمه‌تی گه‌وره‌تر‌و ئاماده‌كردنی‬

‫پرۆژه‌ یاسای دیاریكراو‪ .‬ئێلیاس نادران‬ ‫ئه‌ندامی كۆمسیۆنی ئابوری مه‌جلیس‬ ‫ده‌ڵێت‪ :‬بارودۆخی شێواوی بازاڕ دراو‬ ‫هۆكاری ناتوانا بوون نیه‌‪ ،‬به‌ڵكو‬ ‫بازاڕ به‌ڕێوه‌نابرێت‌و سه‌رۆك كۆماری‬ ‫راسته‌وخۆ بازاڕ ده‌شێوێنێت‪ .‬هاوكات‬ ‫ئه‌ندامێكی مه‌جلیس به‌ره‌خنه‌گرتن له‌‬ ‫فرۆشتنی دراوی ده‌وڵه‌تی‪ ،‬رایگه‌یاند‬ ‫پرۆژه‌ یاسایه‌كیان بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی‬ ‫فرۆشی ئازادی دراو له‌بازاڕ ئاماده‌ كردوه‌‬ ‫كه‌ به‌مزووانه‌ ده‌خرێته‌ ده‌نگدانه‌وه‌‪.‬‬ ‫شێواوی بازاڕی دراوی ئێران‬ ‫له‌سه‌ره‌تای مانگی ژوئیه‌ كه‌ خولێكی‬ ‫نوێ له‌ ئابلۆقه‌كانی ئه‌مریكا‌و یه‌كێتی‬ ‫ئوروپا جێبه‌جێكرا‪ ،‬خێراییه‌كی‬

‫سەرەڕای مەحكووم كردنی ئەم سیاسەتە‬ ‫داوایان لێدەكات هەتا خێرا ئە كوشتارانە‬ ‫رابگرێت‪.‬‬ ‫به‌یاننامه‌که‌ له‌کۆتاییدا ده‌نوسێت‪:‬‬ ‫واژۆكەرانی ئەم بەیاننامەیە داوا لە‬ ‫تەواوی بەرگریگاران‌و رێكخراوەكانی‬ ‫مافی مرۆڤ‌و دامەزراوەكانی دیكەی‬ ‫نێودەوڵەتی دەكەن هەتا لەم پێوەندییەدا‬ ‫بۆ لێپرسینەوە لە سەرانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی هەوڵ بدەن‌و لەمەڕ مەحكووم‬ ‫كردن‌و راگرتنی ئەم رەوتە كوشتارە‪،‬‬ ‫هەوڵە مرۆڤدۆستانەكانی خۆیان بخەنە‬ ‫بواری كردەییەوە‪.‬‬

‫زۆری به‌خۆیه‌وه‌دی‪ .‬ئه‌م ئابلۆقانه‌‬ ‫به‌شێوه‌ی دیاریكراو هه‌نارده‌ی نه‌وت‌و‬ ‫گاز‌و ئاڵووێره‌ بانكییه‌كانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی كرده‌ ئامانج‪ .‬به‌رپرسانی‬ ‫له‌كاریگه‌رییه‌كانی‬ ‫حاشا‬ ‫رژیم‬ ‫ئابلۆقه‌كان ناكه‌ن‪ ،‬به‌اڵم بانگه‌شه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن پاشكه‌وتێكی دراوی‬ ‫زۆریان له‌به‌رده‌ستدایه‌‌و شێواوی‬ ‫بازاڕ بۆ چاالكی ژماره‌یه‌ك سه‌فته‌باز‬ ‫چاودێران‬ ‫به‌اڵم‬ ‫ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌‪.‬‬ ‫پێیانوایه‌ شێواوی بازاڕی دراوی‬ ‫سیاسه‌ته‌‬ ‫به‌گرتنه‌به‌ری‬ ‫ئێران‬ ‫ئابوری‌و نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی ئێستای‬ ‫رژیم چاره‌سه‌ر ناكرێت‌و بازاڕی دراوو‬ ‫ئابوریی ئێران به‌ره‌و خراپتر ده‌ڕوات‪.‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت ب ‌ه باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬

‫سیاسه‌ت‬

‫دوا ئاماده‌بوونی ئه‌حمه‌دی نژاد له رێکخراوی‬ ‫‌نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان‌و هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ک‬

‫ئەمجۆرە لێدوان‌و هەڵوێستگرتنە‬

‫پەرویزرەحیمزادە‬

‫ئەحمەدی نژاد لە هەشتەمین جاری‬ ‫بەشداری کردنی لە کۆبوونەوەی سااڵنەی‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکاندا دوایین‬ ‫وتەکانی خۆی راگەیاند‪ ،‬کە درێژەدان بە‬ ‫هەمان رەوتی سااڵنی رابردووی وەک‪ ،‬گۆڕان‬ ‫لەسیستەمی بەڕێوەبەریی جیهانی‌وهێرش‬ ‫بۆ سەر رۆژئاوا بوو‪.‬‬ ‫ئەم کۆبوونەوە لە حاڵێکدا بەڕێوەچوو کە‬ ‫ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست کۆمەڵێک‬ ‫گۆڕانی بەخۆیەوە بینیوەو لەم نێوەشدا‬ ‫رۆڵی کۆماری ئیسالمی لە پشتیوانی کردنی‬ ‫رادیکالیزمی ئیسالمی لەالیەک‌و لەالیەکی‬ ‫دیکەش یارمەتی هاوپەیمانی ئیستراتژیکی‬ ‫خۆی واتە رژیمی بەشارئەسەد بۆسەرکوتی‬ ‫ناڕازیان‪،‬هەوێنی هەڵسووڕانی‌بووە‪ .‬لەپێشدا‬ ‫پێویستە ئەوە بخەینە بەرچاو کە ئەو وتارەی‬ ‫لەالیەن ئەحمەدی نژادەوە خوێندرایەوە‬ ‫دیپلۆماسییەکی سەقەت‌بووە کە تەنیا بۆ‬ ‫رازی‌کردنی دڵی خامنەیی رەشکرا بووەوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێ کە ویستی پابەندبوونی تەواوی‬ ‫خۆی بە بنەماکانی کۆماری ئیسالمی‌و‬ ‫بەتایبەت خامنەیی دووپات بکاتەوە‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی لەماوەی چەندین ساڵی‬ ‫رابردوویان‌و لەبەشداریان لە کۆبوونەوەی‬ ‫سااڵنەی نەتەوەیەکگرتووەکاندا‪ ،‬تەنیا ئەو‬ ‫کاتە نەبێت کە خاتەمی باسی لە وتووێژی‬ ‫کلتوورەکان (گفتگوی تمدنها) کرد‪ ،‬کە‬ ‫ئەویش دیسان لەپێناو قازانج‌و بەرژەوەندی‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا بوو‪ ،‬ئەگینا هیچ‬ ‫هەنگاوێکی بە پراکتیکی بۆ هەڵنەگیرا‪،‬‬ ‫هەمیشەو بەردەوام حاڵەتی هێرشبەرێکی‬ ‫بووەو بەردەوام باسی لەوە کردووە کە‬ ‫دەبێ شێوەی بەڕێوەبردنی کاری رێکخراوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان گۆڕانی بەسەردا‬ ‫بێت‌و بگوازرێتەوە بۆ شوێنەکانی‌دیکە‪.‬‬ ‫بۆیە ئەحمەدینژاد لە بەشێک لە باسەکەیدا‬ ‫باس لە رۆڵی بزووتنەوەی واڵتانی بێ‌الیەن‬ ‫دەکات‌و داواکاری ئەوەیە کە گوشار بخەنە‬ ‫سەر رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان‬ ‫بۆ ئەوەی جڵەوی کۆمەڵگای جیهانی‬ ‫بەدەستەوە بگرن‪ .‬بەاڵم ئەوەی‌کە بەرچاوە‬ ‫بەشێکی هەرە زۆری ئەندامانی واڵتانی‬ ‫بێ‌الیەنیش لەپێوەندیەکی بەردەوام‌و‬ ‫هاوپەیمانیەتی ئابووری‌و سیاسی لەگەڵ‬ ‫رۆژئاوادان‪ ،‬بەاڵم سەرچاوەی ئەم هەواڵنە‬ ‫هەڵدەگەڕێتەوە بۆ ئەو بۆچوونەی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‌کە باس لە ئیمپراتۆریەتی‬ ‫ئیسالمی دەکات لە ناوچەکە‪ .‬لە راستیدا‬ ‫ئەمەش جۆرێک سیاسەت‌و هەوڵدانە بۆ‬ ‫دوو بلووکە کردنی جیهان ئەمجارەیان لە‬ ‫چوارچێوەیەکی دیکەدا‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا‬ ‫ئەمە خوێندنەوەیەکی یۆتۆپیاییە لە‬ ‫ئاڵوگۆڕەکانی جیهان‌و دوورکەوتنەوە لە‬

‫لە کۆبوونەوەی سااڵنەی‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکاندا‬ ‫کە شوێنی کەمکردنەوەی‬ ‫قەیرانەکانە‪ ،‬تەنیا بۆ‬ ‫بەکارهێنانی ناوخۆییە‬ ‫ئه‌حمه‌دی نژاد له‌ رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان‬ ‫دۆخ‌و ئەو ماتریااڵنەی کە لە بەردەستدایە‪،‬‬ ‫چونکە جیهان بەگشتی لە بەردەم پرۆسەی‬ ‫بەجیهانی بووندایە‪ .‬هاوکات بەشێک لە‬ ‫وتاربێژان لەوانە خودی بانکی‌مۆن‌و باراک‬ ‫ئۆباماباش لە مەترسیەکانی ئەگەری‬ ‫بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی لەالیەن‬ ‫کۆماری ئیسالمی‌و دۆخی مافی مرۆڤ لە‬ ‫جیهان‌و پێویستی بەهانا رۆیشتنەوەی ئەو‬ ‫پرسە دەکەن‪ ،‬لە بەرانبەردا ئەحمەدینژاد‬ ‫زۆر بەئاسانی‌و بە بێگوێدان بەو پرسە‬ ‫گرینگانە هیچ ئاماژەیەکی پێنادات‪.‬‬ ‫لە بواری مافی مرۆڤدا کە کۆماری‬ ‫ئیسالمی یەکێک لە گەورەترین واڵتانی‬ ‫پێشێلکەری مافی مرۆڤ‪ ،‬ئازادی رادەبڕین‪،‬‬ ‫رۆژنامەنووسی‌و هەواڵنێریی لە ئاستی‬ ‫جیهاندایەو هاوکات لە ئێستادا بەرەوڕووی‬ ‫قەیرانێکی توندی ئابووری بووەتەوە‪،‬‬ ‫هیچ هەڵوێستێکی لەمبارەوە نییەو‬ ‫لەکاتێکداباس لە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگای‬ ‫جیهانی بە بۆچوونی ئیسالمی دەکات‬ ‫کە سەدان قەیرانی لەوشێوە بەرۆکی‬ ‫کۆمەاڵنی خەڵکی ئێرانی گرتووەو ئەمە لە‬ ‫کاتێکدایە کە لە ئەساسدا ئەو کۆبوونەوانە‬ ‫مەبەستەکەی یارمەتیدان‌و چارەسەرکردنی‬ ‫ئەو گرفت‌و لەمپەرانەیە کە بۆ واڵتان‬ ‫دێتە پێشەوە‪ ،‬نەک ئەوەیکە ئەحمەدینژاد‬ ‫دەڵێ‪ ،‬رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان هیچ‬ ‫کارامەیی‌یەکی نەماوەو پێویستە گۆڕانی‬ ‫بەسەردا بێت‪.‬‬ ‫ئەحمەدینژاد باسی لە ئازادیخوازبوون‌و‬ ‫ئاشتیخوازبوونی کۆماری ئیسالمی کرد‪،‬‬ ‫لەحاڵێکدا کە کۆماری ئیسالمی بەپێی‬ ‫بەڵگە باڵوکراوەکان‪ ،‬چەک‌و چۆڵی نیزامی‌و‬ ‫هێزی ئینسانی بەڕێ‌دەکاتە سووریە بۆ‬ ‫سەرکوتی خۆپیشاندەران‌و پشتیوانی‬ ‫چەندین ساڵەی لە حیزبوڵاڵی لوبنان وەک‬ ‫کەرەسەیەک بۆ ئاژاوەگێڕی لە ناوچەکەو‬ ‫دەستێوەردانی ئاشکرا لە کاروباری ناوخۆی‬ ‫عێراق‪ ،‬بەسە بۆ ئەوەی چیدی مافی ئەوەی‬

‫نەبێت کە باسی ئازادیخوازی بکات‪ ،‬وە‬ ‫ئەگەر کۆماری ئیسالمی خوازیاری ئاشتی‬ ‫لە ئاستی جیهاندایە با النیکەم ئەوەمان‬ ‫هەڵسەنگاندبێت کە ناوبراو لە وتەکانیدا زۆر‬ ‫بەتوندی هێرش دەکاتە سەرمارکسیەکان‌و‬ ‫سەرمایەداری رۆژئاواو رەخنەیان لێدەگرێت‬ ‫کە نەیانتوانیوە مۆدێلێکی سەرکەوتوو‬ ‫پێشکەشی کۆمەڵگا بکەن‌و بەئاشکرا‬ ‫دەڵێت کە دەبێ‌ بەپێی یاسا ئیسالمیەکان‬ ‫کۆمەڵگای جیهانی بەڕێوە بچێت‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەکاتێکدایە کە کۆماری ئیسالمی خۆی‬ ‫لە هاوپەیمانانی ئیستراتژیکی دەوڵەتە‬ ‫مارکسیەکانی جیهانەو بەردەوام لەالیەن‬ ‫ئەوانەوە پشتیوانی دەکرێت‪ ،‬بۆ وێنە لە‬ ‫دوایین کۆبوونەوەی شورای ئەمنیەت‬ ‫بەمەبەستی گوشار خستنە سەر کۆماری‬ ‫ئیسالمی لەپەیوەندیی لەگەڵ دۆسیەی‬ ‫ناوکی‪ ،‬تەنیا واڵتیک وا دەنگی نەرێنی‬ ‫بەو بڕیارە دەدات رووسیەو چینە‪ .‬ناوبراو‬ ‫لە پێشنیارەکانیشدا رێکخراوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان لەچاوەڕوانیدا دەهێڵێتەوەو‬ ‫دەڵێت مەهدی‌و مەسیح پێکەوە دەست‬ ‫لەنێو دەستی یەکتر دێن بۆ رزگارکردنی‬ ‫مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫لەالیەکی دیکەوە سووکایەتی بەدەنگی‬ ‫مرۆڤەکان لە رۆژئاوا دەکات‌و دەڵێت‬ ‫دەنگی ‪ 99‬لەسەدی خەڵکی ئەو بەشە هیچ‬ ‫کاریگەرییەکی لەسەر دۆخی واڵتەکەیان‬ ‫نییە‪ .‬ئەمەش زۆر ئاساییەو ئەم وتانەی‬ ‫ئەحمەدینژاد بە هۆی ئەوەیە کە خۆی‬ ‫ساختەیەو‬ ‫هەڵبژاردنێکی‬ ‫بەرهەمی‬ ‫دەوڵەتەکەی هیچ بایەخێک بەبەشداری‬ ‫خەڵک لە پرۆسەی سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئابووری واڵتەکەیان نادات‌و پێوایە‬ ‫جیهانیش هاوڕەنگی ئەوانەو لە خولیاکانیدا‬ ‫بەسەردەبات کە دەوڵەت لە شوێنەکانی‬ ‫دیکە بەرهەمی دەنگی خەڵکە نەک ساختەو‬ ‫فێڵ‪ .‬لە الیەکی دیکەشەوە دەکرێ بڵێین‬ ‫کە هەموو ئەو نووسراوە تەنیا بەرهەمی‬

‫دەوڵەتی ئەحمەدینژاد نەبوو‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫ناوبراو لە پەراوێز کۆبوونەوەکە لەگەڵ‬ ‫چەندین خوێندکارو مامۆستای زانکۆ لە‬ ‫نیۆیۆرک دەڵێت‪ :‬پەیوەندییەکانی نێوان‬ ‫ئەمریکاو ئێران پێویستی بە ئاسایی کردنەوە‬ ‫هەیەو هەر ئەمەش دەبێتە هۆی ناڕەزایەتی‬ ‫کۆمەڵێک لە نوێنەرانی مەجلیسی کۆماری‬ ‫ئیسالمی کە هاوتەریب لەگەڵ روانگەی‬ ‫هەمیشەیی خامنەیی‪ ،‬هەرجۆرە وتووێژ‬ ‫بۆ ئاسایی کردنەوەی پێوەندی لەگەڵ‬ ‫ئەمریکا رەت دەکەنەوە‪ .‬بۆیە ئەو وتارەی‬ ‫کە ئەحمەدینژاد پێشکەشی کۆبوونەوەی‬ ‫سااڵنەی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانی‬ ‫کرد‪ ،‬چەندین الیەنی جیاوازی لەخۆ گرتبوو‬ ‫کە بەدڵنیاییەوە بنەماخوازان‌و الیەنگرانی‬ ‫خامنەیی رۆڵی کاریگەریان لەسەری بووە‪.‬‬ ‫بۆچوونانەدا‬ ‫بەم‬ ‫بەچاوخشاندنێک‬ ‫دەردەکەوێت کە ئەمجۆرە لێدوان‌و‬ ‫هەڵوێستگرتنە لە کۆبوونەوەی سااڵنەی‬ ‫رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکاندا کە‬ ‫شوێنی کەمکردنەوەی قەیرانەکانە‪ ،‬تەنیا‬ ‫بۆ بەکارهێنانی ناوخۆییەو هیچ یارمەتییەک‬ ‫نە بە بەرەوپێشچوونی چاالکیەکانی ئەو‬ ‫رێکخراوە دەدات بۆ چارەسەری کێشەی‬ ‫نێوان دەوڵەتان‌و نە توانی سیمای کۆماری‬ ‫ئیسالمی لەئاستی جیهای تەنانەت لەبواری‬ ‫دیپلۆماسیدا بنەخشێنێت‌و لەو تاریکی‌یە‬ ‫دەری‌بهاوێژێت‪ .‬کۆمەاڵنی خەڵکی ئێرانیش‬ ‫لەئاکامی ئەم شێوە سیاسەتەی کۆماری‬ ‫ئیسالمی زەرەرمەندی سەرەکی ئەو‬ ‫مەیدانەن کە خولقێندراوەو لە ئێستاشدا‬ ‫کە کۆماری ئیسالمی دەستی بەسەر‬ ‫سەرجەم داهاتی ئەو واڵتەدا گرتووەو‬ ‫دەیەوێت بە پێکهێنانی کەش‌وهەوای‬ ‫شەڕئەنگێزانە‪ ،‬خۆی لە قەیرانەکانی ناوخۆ‬ ‫بدزێتەوەو جارێکی دیکە بە پەنا بردن‬ ‫بۆشەڕ‪ ،‬دەنگ‌و بزووتنەوەی ئازادیخوازانەی‬ ‫خەڵکی ئێران کەخوازیاری ئاڵوگۆڕ لەو‬ ‫سیستەمەدان‪،‬الوازبکات‪.‬‬

‫سه‌مای مه‌رگ ل ‌ه گه‌ڵ شه‌پۆله‌كانی زرێوار‬ ‫فه‌ریبا محه‌مه‌دی‬

‫له‌م رۆژانه‌ به‌ بیستنی هه‌واڵی مه‌رگی‬ ‫كچێكی ‪ 16‬ساڵ ته‌مه‌ن كه‌ خۆی‬ ‫خستبووه‌ نێو زرێواری مه‌ریوان‪ ،‬جارێكیتر‬ ‫ده‌ردی خۆكوشتنی ژنان له‌كوردستان‬ ‫هه‌ژاندمی‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مجار جیاوازییه‌كی‬ ‫هه‌بوو‪ .‬ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بۆچی زرێواره‌‬ ‫جوان و دڵرفێنه‌كه‌ی مه‌ریوان كه‌ یه‌كێك‬ ‫له‌ جوانترین ده‌ریاچه‌كانی كوردستان و‬ ‫ئێرانه‌ و سااڵنه‌ خه‌ڵكێكی زۆر بۆ سه‌یران‬ ‫و خۆشی رووی تێ ئه‌كه‌ن بووه‌ به‌‬ ‫گورستانی كچان‪ .‬ئاخر ده‌زانن كه‌ كچانی‬ ‫مه‌ریوانی ناتوانن له‌م ده‌ریاچه‌ جوانه‌‬ ‫مه‌له‌ بكه‌ن و له‌ گه‌ڵ شه‌پۆلی ئاوه‌كان‬ ‫به‌ جه‌سته‌یان سه‌ما بكه‌ن‪ ،‬چۆنكه‌ له‌‬ ‫واڵتی ئێمه‌ ئه‌مه‌ بڤه‌یه‌ و رووتبوونه‌وه‌ی‬ ‫ژن له‌وه‌ها شوێنێك قه‌ده‌غه‌یه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫بۆیه‌ ئه‌وه‌ ته‌نیا پیاوانن كه‌ ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫شه‌پۆله‌كانی زرێوار سه‌ما ده‌كه‌ن و‬ ‫خوشترین كاته‌كان به‌سه‌ر ئه‌به‌ن‪.‬‬

‫به‌اڵم كچان و ژنانی كوردی بێبه‌ری‪،‬‬ ‫هه‌ر كاتێك كه‌ دڵیان لێوانلێو ده‌بێ له‌‬ ‫قین و نه‌فره‌ت و هه‌ست ده‌كه‌ن هیچ‬ ‫رێگه‌یه‌كیان بۆ نه‌ماوه‌ خۆیان ئه‌ده‌نه‌‬ ‫ده‌م شه‌پۆله‌كانی زرێواره‌وه‌و له‌ گه‌ڵ‬ ‫شه‌پۆله‌كانی سه‌مای مه‌رگ ده‌كه‌ن‪ .‬بۆیه‌‬ ‫له‌م رۆژانه‌ كیژۆڵه‌یه‌كی دیكه‌ به‌ هه‌زاران‬ ‫ئاره‌زوو و حه‌زه‌وه‌ خۆی دایه‌ ده‌ستی‬ ‫شه‌پۆله‌كانی رزێوار و به‌ره‌و پیری مه‌رگ‬ ‫رۆیشت‪ .‬هه‌روه‌ك له‌ هه‌واڵه‌كان باسی لێ‬ ‫كراوه‌ ئه‌م كچه‌ له‌ ته‌مه‌نی ‪ 13‬ساڵی‬ ‫ناچار بووه‌ هاوسه‌رگیری بكات و له‌‬ ‫كاتێك كه‌ له‌ دنیای منداڵیدا بووه‌ ناچار‬ ‫كراوه‌ بچێته‌ قۆناغێك له‌ ژیانی كه‌ زۆر‬ ‫نامۆ و قورس بووه‌ بۆ ئه‌و‪ .‬به‌ داخه‌وه‌‬ ‫هێشتا به‌ زۆر به‌ شوودانی كچان له‌‬ ‫ته‌مه‌نی كه‌مدا وه‌ك دیارده‌یه‌كی ناحه‌ز و‬ ‫سه‌ده‌ نێوراستی ماوه‌ته‌وه‌و به‌مشێوه‌یه‌‬ ‫ژیانی كچانی الو و كه‌م ته‌مه‌ن ده‌خاته‌‬ ‫مه‌ترسیه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو ساڵێك زرێوار ئه‌بێته‌ میوانداری‬ ‫كچانی دڵشكاو كه‌ بۆ رزگار بوون له‌‬

‫ئازاره‌كانیان په‌نا ده‌به‌نه‌ شه‌پۆله‌كانی‪.‬‬ ‫له‌ كاتێكدا كه‌ ده‌كرا زرێوار ببێته‌ جێ‬ ‫ژووانی هه‌زاران كچ و كوڕی عاشق و‬ ‫ئێوارانی پڕ بێ له‌ گۆرانی و سه‌مای‬ ‫عاشقان و دڵداره‌كان‪ ،‬كه‌ چی زۆرێك‬ ‫له‌ ئێواران میوانداری دڵشكاو و‬ ‫دڵبرینداره‌كانه‌ كه‌ بۆ له‌ گوڕ نانی حه‌ز و‬ ‫ئاره‌زووكانیان رووی تێده‌كه‌ن و سه‌مای‬ ‫مه‌رگ ده‌كه‌ن‪.‬‬

‫ده‌كرا زرێوار ببێته‌ جێ‬ ‫ژووانی هه‌زاران كچ و كوڕی‬ ‫عاشق و ئێوارانی پڕ بێ له‌‬ ‫گۆرانی و سه‌مای عاشقان و‬ ‫دڵداره‌كان‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪3‬‬

‫سەرەتا‬ ‫‪...‬پاشماوە‬ ‫من لەو باوەڕەدام کە بەڵێ تا پێکهاتنی‬ ‫بەرەیەکی گشتگیر‪ ،‬دەکرێ‌و دەتوانین‬ ‫النیکەم ئەو هێزە سیاسییانەی کە‬ ‫خۆیان لە یەک بەستێنی کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫دەبیننەوە‪ ،‬لێک نزیک ببنەوە‌و لە‬ ‫دەوری پالتفۆرمێکدا کۆ بکرێنەوە‪.‬‬ ‫بە دڵنیاییەوە وەها هەنگاوگەلێک‬ ‫یارمەتیدەر دەبن بۆ هاوکاریی گشتیی‬ ‫هێزە سیاسییەکان‪ .‬بۆیە کارکردن بۆ‬ ‫پالتفۆرمێک‌و دروستکردنی چەترێکی‬ ‫هاوئاهەنگیی لە نێوان هێزە چەپ‌و‬ ‫سۆسیالیستەکاندا‪ ،‬بە پێویست‌و بە‬ ‫مومکین دەبینم‪ .‬چەترێک کە بتوانێ‬ ‫پرسی دیمۆکراسی‪ ،‬خەباتی مەدەنی‌و‬ ‫عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی تا پارێزگاریی لە‬ ‫مافی چینە چەوساوەکان بکاتە ئامانجی‬ ‫خۆی‪ .‬ئامادەگی خۆی بۆ هاوکاریی لە‬ ‫پێناو وەدیهێنانی مافی نەتەوەیی‌و‬ ‫دێمۆکراسیدا لەگەڵ هەموان رابگەیەنێ‌و‬ ‫بۆی وەگەڕکەوێ‪ ،‬سیاسەتی یەکگرتووی‬ ‫خۆی بەرانبەر رەوتی دیمۆکراسیخواز‌و‬ ‫پێشکەوتوو لە ئێراندا‪ ،‬دیاری بکات‌و‬ ‫لە بنەڕەتەوە پێداگریی لەسەر هێزی‬ ‫خەڵک مەبەستی بێ‌و روخانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی بە ئامانجی خۆی ببینێ‪ .‬وەها‬ ‫هەنگاوێک لە ناو کۆمەڵگادا زەمینە‌و‬ ‫پێگەی هەیە‌و هێزی سیاسیش هەن کە‬ ‫بە هۆی جیاوازییەکانەوە رەنگە نەتوانن‬ ‫لە قاڵبێکی حیزبیدا کۆببنەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەکرێ لە ژێر وەها چەترێکدا پێکەوە‬ ‫هاوکار‌و هاوپەیمان بن‪ .‬بە بوونی‬ ‫رەوتی کۆمەڵە‌و پێگە‌و مێژوەکەی لە‬ ‫کوردستانی ئێران‪ ،‬پێکهێنانی وەها‬ ‫چەترێک‪ ،‬کاریگەریی ئەرێنی لەسەر‬ ‫رەوتی سیاسی گشتیی‌و پێوەندیی‬ ‫نیوان حیزبە سیاسیەکان دەبێ‪.‬‬ ‫ئێمە وەک کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستان ئامادەین بۆ سەرگرتنی‬ ‫وەها پالتفۆرمێک لە پێناو سازدانی‬ ‫چەترێکی هاوکاریی چەپ‪ ،‬هەموو‬ ‫حەولی خۆمان بخەینە گەڕ‪ .‬دڵنیاشین‬ ‫کە ئەو کارە خێرایی زۆرتر دەبەخشێتە‬ ‫ئامانجی پێکهێنانی بەرە یان چەترێکی‬ ‫هاوکاریی گشتیی لە کوردستانی‬ ‫ئێراندا‪ .‬بە بێ هەنگاوی لەم چەشنە لە‬ ‫نێوان مەیلە سیاسییە لێک نزیکەکان‪،‬‬ ‫زاڵبوون بەسەر پرژوباڵویی ئێستای ناو‬ ‫هێزە سیاسیەکانی کوردستانی ئێران‪،‬‬ ‫کارێکی زەحمەتە‪ .‬لە هەمانکاتدا وەها‬ ‫بەرەیەکی چەپ‪ ،‬دەتوانێ بە توانێکی‬ ‫زۆرترەوە پرسی پێویستیی بەرەیەکی‬ ‫گشتگیر بکاتە ئاجێندای ناو حیزبە‬ ‫سیاسییەکان‪.‬‬ ‫ئاخری سیپتامبەری ‪٢٠١٢‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫بەڕێوەچوونی کۆنفرانسی ئامادەکاری‬ ‫بۆ کۆنگرەی ‪13‬ی کۆمەڵە لە ئاڵمان‬ ‫لە درێژەی زنجیرە کۆبوونەوەو سمینارو‬ ‫کۆنفرانسەکانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستان بۆ ئامادەکاری بۆ کۆنگرەی‬ ‫‪13‬ی کۆمەڵە‪ ،‬رۆژی ‪ 2012-9-22‬لە شاری‬ ‫هانۆفێر لە واڵتی ئاڵمان بە بەشداری‬ ‫کۆمەڵێکی بەرچاو لە ئەندامانی کۆمەڵە لە‬ ‫واڵتانی ئاڵمان‌و هولەندو بلژیک بەڕێوە چوو‪.‬‬ ‫کۆنفرانسەکە بە هەڵبژاردنی هەیئەتیک‬ ‫بۆ سەرپەرشتی کردنی کۆبوونەوەکە‪ ،‬کە‬ ‫بریتین بوون لە هاوڕێیان‪ :‬خەلیل دەشتی‪،‬‬ ‫عوسمان خەلیلی‌و مەهوەش رەحیمی‪،‬‬ ‫دەستی بە کارەکانی خۆی کرد‪.‬‬ ‫بەرنامەی کاری کۆنفرانس لە الیەن هاوڕێیانی‬ ‫بەڕێوەبەرەوە راگەیاندرا کە بریتی بوو لە‪:‬‬ ‫سروودی بانگەواز‪ ،‬سروودی رەسمی‬ ‫کۆمەڵە‪.‬‬ ‫ دەقیقەیەک بێدەنگی بۆ رێزگرتن لە‬‫یادی گیانبەختکردووانی رێگای ئازادی‌و‬ ‫سوسیالیزم‌و بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی‬ ‫کورد‪.‬‬ ‫ قسەو باسی هاوڕێ رەزا کەعبی جێگری‬‫سکرتێری کۆمەڵە سەبارەت بە کۆنگرەی‬ ‫‪ 13‬کۆمەڵە‪.‬‬ ‫ بەشی کۆتایی کاری کۆنفرانسەکە کە‬‫بەشێکی زۆر لە کاتەکانی بۆ تەرخان کرا‪،‬‬ ‫بەشداری هاوڕێیانی ئەندام بوو لە دەوڵەمەند‬ ‫کردنی باسەکا‌ندا‪.‬‬ ‫دوای سروودی بانگەوازو دەقیقەیەک‬ ‫بێدەنگی‪ ،‬کۆنفرانسەکە بە قسەکانی هاوڕێ‬ ‫رەزا کەعبی درێژەی بە کارەکانی خۆیدا‪.‬‬ ‫هاوڕێ رەزا قسەکانی دابەش کرد بە‬ ‫سەر چوار تەوەرەدا کە هەمان باسەکانی‬ ‫کۆنگرەی ‪13‬ی کۆمەڵەیە‪ .‬ئەو تەوەرانە‬ ‫بریتین بوون لە‪:‬‬ ‫راپۆرتی کومیتەی ناوەندی کۆمەڵە بۆ‬ ‫کۆنگرەی ‪.13‬‬ ‫ پەیوەست بوونی هاوڕێیانی پارتی‬‫سوسیال دیمۆکراتی کوردستان (کۆمەڵە)‬ ‫بە کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‪.‬‬ ‫ پێداچوونەوەو چاکسازی لە پێرەو و‬‫پرۆگرامی کۆمەڵەدا‪.‬‬ ‫ هەڵبژاردنی کۆمیتەی ناوەندی کۆمەڵە‪.‬‬‫لە بەشی قسەو باس سەبارەت بە راپۆرتی‬ ‫کومیتەی ناوەندی بۆ کۆنگرەی ‪13‬‬ ‫کۆمەڵە‪ ،‬هاوڕێ رەزا کەعبی بە کورتی‬ ‫باسی بارودۆخی ئێستای جیهان‌و ناوچەکەو‬ ‫کوردستانی کرد‪ .‬باسی ئەو گۆڕانکاریانەی‬ ‫کرد کە لە رۆژهەالتی ناوەراستدا هاتوونەتە‬ ‫ئاراوەو بە بەهاری عەرەبی ناسراوە‪ .‬هاوڕێ‬ ‫رەزا لە باسەکانی سەبارەت بە ئێران‌و ئەو‬ ‫رووداوانە کە لەم چەند ساڵەی دواییەدا بە‬ ‫گشتی‌و لە ساڵی ‪ 88‬و دوای هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆک کۆماری ئێران روویانداوە‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫ئێمە خاوەن هەڵوێستێکی دروست بووین‌و‬

‫هەرچی کات بەرەو پێش دەڕوات راستی‬ ‫هەڵوێستەکانی ئێمە دەردەکەوێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئیمە زۆر کەم تەبلیغمان بۆ هەڵویستە‬ ‫باشەکانی خۆمان کردوە‪.‬‬ ‫لە بەشی قسەو باس سەبارەت بە پێویستی‬ ‫گۆڕانکاری لە پێرەو پرۆگرامی کۆمەڵە‪ ،‬کە‬ ‫هاوڕێ رەزا جەختی زۆری لە سەر کردەوە‪،‬‬ ‫پرسی هەرچی زیاتری بە حیزبی کردنی‬ ‫کۆمەڵە قسەی لە سەر کرا‪ .‬هاوڕێ رەزا‬ ‫بە ئاماژە بە بەندەکانی پێڕەوی ناوخۆی‬ ‫کۆمەڵە وتی‪ :‬سەرچاوەی بەشێکی زۆر‬ ‫لە کەموکوریەکانی ئێمەو ئەو شتانە کە‬ ‫لە ناو ئێمەدا روویاندا هەڵدەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئەساسنامەی کۆمەڵە‪ .‬بۆ بە حیزبی‬ ‫کردنی هەرچی زیاتری کۆمەڵە دەبێ‬ ‫پیداچوونەوەیەکی جیدی لە ئەساسنامە‬ ‫بکەین‌و لەمەو بەدوا هەموو کەس پایبەند‬ ‫بێت پیوەی‪.‬‬ ‫لە بەشی یەکگرتنەوەی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشان لەگەڵ هاوڕێیانی حیزبی‬ ‫سوسیال دیمۆکراتی کوردستان (کۆمەڵە)‬ ‫کاک رەزا کەعبی وتی‪ :‬هەنگاوێکی زۆر باش‌و‬ ‫بەجێ بووەو دەنگدانەوەی زۆر باشی هەبووە‬ ‫لە ناو بیروڕای گشتی لە کوردستاندا‪ .‬دوای‬ ‫چەندین دانیشتن‌و بیروڕا گۆڕینەوە بەو‬ ‫ئاکامە گەیشتین لەگەڵ ئەو هاوڕێیانە‬ ‫یەکگرینەوەو باسی پرۆسەی یەکگرتنەوەی‬ ‫کردو وتی‪ :‬ئەزموونی ئەم ماوە دوای‬ ‫یەکگرتنەوە نیشانی داوە‌ ئیمە زۆر باش‬ ‫دەتوانین پێکەوە کار بکەین‌و هەرچی کات‬ ‫بەرەوپێش دەڕوات وەکوو ئەزموونێکی‬ ‫سەرکەوتوو خۆی دەنوێنێت‪.‬‬ ‫لەو بەشە لە کاتی کۆنفرانس کە بۆ شێوەی‬ ‫هەڵبژاردنی ئەندامی کومیتەی ناوەندی‬ ‫لەم کۆنگرەیەدا تەرخان کرابوو‪ ،‬کاک رەزا‬ ‫باسی لە شێوازی تازە لە هەڵبژاردن کرد‬ ‫کە لە کۆنگرەکانی رابردوودا بە شێوەیەکی‬

‫بیر لێنەکراو ئەنجام دراوەو دواتریش بۆتە‬ ‫هۆی دور دونگی‌و رەنجاندی هەندێک لە‬ ‫کادرەکان‌و ئەندامانی کۆمەڵە‪ .‬هاوڕێ‬ ‫رەزا وتی باشتر وایە کەسێک خۆی‬ ‫دەپاڵێوێت بۆ کومیتەی ناوەندی کۆمەڵە‪،‬‬ ‫ئەو ئەرکە ببێتە ئەرکی سەرەکی ئەو‬ ‫کەسە‪ .‬باشتر وایە بەر لە بەڕێوە چوونی‬ ‫کۆنگرە لەمبارەیەوە هەموو ئەندامان‌و‬ ‫کادرەکانی کۆمەڵە قسەو باسی خۆیان‬ ‫بکەن‌و ڕای خۆیان دەربڕن‪ .‬ئەندامانی‬ ‫کومیتەی ناوەندی کۆمەڵە چەند کەس‬ ‫بن باشە‪ .‬ئەگەر کەسێک باسی رەقەمێک‬ ‫دەکاتە بۆچی؟ دەبێ چاو لە کۆمەڵەو‬ ‫بوارەکانی چاالکی کۆمەڵە بکەین‌و بە پێی‬ ‫پێویستیەکان‌ ئەندامانی کومیتەی ناوەندی‬ ‫هەڵبژێرین‪.‬‬ ‫بەشی کۆتایی کۆنفرانسەکە تەرخانکرا‬ ‫بوو بۆ قسەو باسی هاوڕێیانی بەشداری‬ ‫کۆنفرانس‌‪ .‬لەم بەشەدا ئەندامان‬ ‫بەشدارییەکی چاالکیان کردو بەشی هەرە‬ ‫زۆری هاوڕێیان زۆر بە راشکاوانە قسەو‬ ‫باسی خۆیان کردو رەخنەو پێشنیارو‬ ‫بۆچوونەکانی خۆیان خستە روو‪ .‬هەر‬ ‫کەسێک لە گۆشە نیگایەکەوە هەوڵی‬ ‫دا کەمو کوڕیەکان باس بکات‌و پێشنیار‬ ‫بخاتە بەردەم کۆنفرانس بۆ چارەسەر‬ ‫کردنی کەمو کوڕیەکان‪.‬‬ ‫خاڵی جێی سەرنج‌و گرنگ لەم کۆنفرانسەدا‬ ‫بریتی بوو لە باس کردنی راشکاوانەی‬ ‫کەموکوریەکان چ لە الیەن هاوڕێ رەزا‬ ‫کەعبی‌و چ لە الیەن بەشدار بووانەوە‪.‬‬ ‫کۆنفرانس‌ سەعات ‪ 9‬شەوی ‪-9-22‬‬ ‫‪ 2012‬دوای چەند سەعات قسەو باسی‬ ‫تێرو تەسەل‌و راشکاوانە‪ ،‬لە فەزایەکی‬ ‫بەتەواوەتی دۆستانەو گەش بین بۆ داهاتوو‬ ‫و گڕو تینی زیاترو هیوا بە سەرکەوتن‬ ‫کۆتایی بە کارەکانی خۆی هێنا‪.‬‬

‫سمیناری ئەندامانی سۆید‌و دانمارک به‌ڕێوه‌چوو‬ ‫سمیناری ئامادەکاری ئەندامانی سۆید‌و‬ ‫دانمارک سەبارەت بە کۆنگرەی سێزدەی‬ ‫کۆمەڵەی زەحمتکێشانی کوردستان رۆژی‬ ‫‪18‬ی پوشپه‌ڕ له‌ستۆکهۆڵمی پایته‌ختی‬ ‫سوءید به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫سمینارەکە لە الیەن هاوڕێ عومەر‬ ‫ئیلخانیزادەوە بە هەڵسەنگاندن لەسەر‬ ‫بارودۆخی ناوچەکە‌و ئۆپۆزیسیۆن و‬ ‫وەزعەیەتی گەلی کورد لە پارچەکانی‬ ‫کوردستان بە گشتیی‌و بزووتنەوەی‬ ‫گەلی کورد لەڕۆژهەاڵتی کوردستان بە‬ ‫تایبەتی دەستی پێکرد‪ .‬تەوەری دووهەمی‬ ‫قسەوباسەکان لەسەر ئامادەکاریەکان بۆ‬ ‫کۆنگرەی ‪١٣‬ی کۆمەڵەی زەحمتکێشانی‬ ‫کوردستان بوو‪ .‬هاورێ رەزا کەعبی‬ ‫باسەکەی لەسەر ئامادەکاریەکان بۆ کۆنگرە‬ ‫دەست پێکرد‪ ،‬باسی ئەوەی کە لەباری‬ ‫سیاسیەوە سەرەڕای کەموکوڕییەکان‬ ‫هەڵۆێستی خۆی بوو‌‪ ،‬و لە مەیدانی‬ ‫تەشکیالتیدا تووشی گیروگرفتی زۆر بووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا کە بەرەو کۆنگرەی سێزدە‬ ‫دەڕۆین‪ ،‬لەم ماوەدا پاش یەکگرتنمان‬ ‫لەگەڵ هاوڕێیانی کۆمەڵەــ پارتی سۆسیال‬ ‫دیموکراتی کوردستان لە سەر پرۆگرام‪،‬‬

‫پیرەوی ناوخۆ‌و چوونیەتی رێکخستنی‬ ‫تەشکیالتمان‪ ،‬رابەری حیزبەکەمان‪،‬‬ ‫قسەوباسی زۆر چڕو پڕ کراوە‌و‬ ‫بەردەوامە‪‌،‬و ئێمە لەسەر ئەو باوەڕین بۆ‬ ‫ئەوەی کە کۆنگرەیەکی پرۆفیشێناڵمان‬ ‫هەبێت حتما پێش دەستپێکردنی باشوایە‬ ‫هەموو ئەوانەی کە کارمان بۆ کردووە‬ ‫وەکوو پرۆگرام‌و پێڕەو‌ راپۆرتی کۆمیتەی‬

‫ناوەندی‌و ساختاری حیزبیمان النی کەم‬ ‫چوار حەوتوو پێش کۆنگرە بگاتە دەستی‬ ‫هاوڕێیانی نۆێنەر‌و ئەندامانی حێزبی‪،‬‬ ‫بەو مەبەستی کە بتوانین بە پێشنیار‌و‬ ‫تێبینیەکانی خۆمان پێش کۆنگرە ئەو‬ ‫بابەتانە تاوتوو کردبێت‪ .‬پاشان هاورێیانی‬ ‫بەشدار لە کۆبونەوەکەدا قسە‌و پێشنیار‌و‬ ‫تێبینیەکانی خۆیان پێشکەش کرد‪.‬‬

‫بەڕێوەچوونی کۆبوونەوەی‬ ‫ئەندامانی نورویژ بۆ‬ ‫کۆنگرەی ‪13‬ی کۆمەڵە‬ ‫ڕۆژی ‪ ٩.٩.٢٠١٢‬بە به‌شداری هاوڕێ رەزا‬ ‫کەعبی بەرپرسی ته‌شکیالتی دەرەوه‌ی‬ ‫کۆمەڵەی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‪،‬‬ ‫کۆبوونەوەیه‌کی بەرین لە شاری ئوسلۆی‬ ‫پایته‌ختی نۆروێژ بە ئاماده‌بوونی زۆربەی‬ ‫ئەندامانی کۆمەڵە به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫کۆبوونه‌وه‌که‌ سەرەتا بە قسەو باسی‬ ‫هاورێ رەزا که‌عبی دەستی پێکرد کە‬ ‫باسێک بوو لە سەر وەزعی سیاسی‬ ‫ناوچەکەو کۆماری ئیسالمی ئێران و‬ ‫دەورو نەقشی کۆمەڵە لە داهاتووی ئیران‬ ‫و کوردستاندا و ئەرکە سەرەکییەکانی‬ ‫ئێستای کۆمەڵە لەم دەورەیه‌دا که‌ له‌و قسه‌و باسه‌دا جه‌خت له‌سه‌ر هه‌وڵه‌کانی داهاتووی‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ بۆ هه‌رچی زیاتر یه‌کخستنه‌وه‌ی ریزه‌کانی خۆی له‌ ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌ی کوردستان‬ ‫کرایه‌وه‌‪ .‬بەشی دووی کۆبوونه‌وه‌که‌ ته‌رخانکرا بۆ هەڵبژاردەنی نوێنەرانی کۆنگرەی‬ ‫‪١٣‬ی کۆمەڵەی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان کە لە که‌شوهه‌وایه‌کی دیموکراتی و ئازاددا‬ ‫نوێنەرانی کۆنگره‌ خۆیان هەڵبژارد‪.‬‬ ‫پاش به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنه‌کان باسێکی چڕوپڕ لە سەر کۆنگرەی ‪١٣‬ی کۆمەڵە کرا کە‬ ‫زۆربەی هاوڕێیان بە پێشنیار و قسەکانیان هیوایان خواست کە کۆنگرەیه‌کی سەرکەوتوو‬ ‫ببه‌سترێ‌و جیاواز بێت لە گەڵ هەموو ئەو کۆنگرانەی تا ئێستا بستراون‪.‬‬

‫راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵ ‌ه ب ‌ه بۆنه‌ی ده‌ستپێكی‬ ‫ساڵی نوێی خوێندن ل ‌ه ئێران‬ ‫به‌ هاتنی وه‌رزی پاییز به‌ ملیۆن قوتابی‌و خوێندكار له‌ ئێران رووده‌كه‌نه‌ قوتابخانه‌‌و‬ ‫زانكۆكان‌و ساڵی نوێی خوێندن ده‌ست پێده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌مساڵ له‌ كاتێكدا ده‌رگای‬ ‫قوتابخانه‌‌و زانكۆكان ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬كه‌ ئێران به‌ هۆی گه‌مارۆ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان‌و هه‌روه‌ها‬ ‫قه‌یرانی ئابووری‌و جێبه‌جێكردنی گه‌اڵڵه‌ی ئامانجداركردنی یارانه‌كان له‌ الیه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دینژاده‌وه‌‪ ،‬له‌ بارودۆخێكی ناله‌باردایه‌‌و نرخی هه‌موو پێداویسته‌كانی‬ ‫ژیان‌و ته‌نانه‌ت پێداویستی‌و كه‌ره‌سه‌كانی خوێندن‌و قوتابخانه‌ به‌ راده‌یه‌كی به‌رچاو‬ ‫به‌رزبووه‌ته‌وه‌‪ .‬به‌ پێی ئاماره‌ ره‌سمییه‌كان‪ ،‬زیاتر له‌ ‪ 3‬ملیۆن منداڵ له‌ مافی خوێندن‬ ‫بێبه‌شن‌و ناتوانن بچنه‌ قوتابخانه‌‌و هه‌روه‌ها به‌شێكی زۆر له‌ مندااڵن كه‌ به‌پێی‬ ‫ئاماره‌كان ژماره‌یان زیاتر له‌ ‪7‬ملیۆن‌و ‪ 135‬هه‌زار كه‌سه‌‪ ،‬وازیان له‌ خوێندن هێناوه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر به‌ پێی تازه‌ترین ئامار‌و هه‌واڵه‌كان له‌ ناوخۆی ئێران‪ ،‬ئه‌مساڵ به‌ راده‌یه‌كی زۆر‬ ‫نرخی هه‌موو پێداویستیه‌كانی خوێندن‌و قوتابخانه‌ چووه‌ته‌ سه‌ره‌وه‌و ل ‌ه سه‌داسه‌دا‬ ‫گران بووه‌ كه‌ ئه‌مه‌ش قورساییه‌كه‌ی ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر چێنی كرێكار‌و كه‌مداهاتی‬ ‫كۆمه‌ڵگای ئێران‪.‬‬ ‫له‌ ئاكامی په‌ره‌سه‌ندنی قه‌یرانی ئابووری‪ ،‬بێكاری‌و هه‌ژاری‌و گرانی‌و هه‌روه‌ها‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی گه‌اڵڵه‌ی ئامانجداركردنی یارانه‌كان له‌ الیه‌ن ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دینژاده‌وه‌‪،‬‬ ‫دۆخێكی ناله‌بار به‌ سه‌ر كۆمه‌ڵگای ئێران‌و چینی كه‌مداهات‌و ته‌نانه‌ت چینی‬ ‫مامناوه‌ندی كۆمه‌ڵگه‌ سه‌پاوه‌ كه‌ رۆژ له‌ گه‌ڵ رۆژ ژیانی ئه‌وان زیاتر تووشی نه‌هامه‌تی‌و‬ ‫كێشه‌ ده‌كات‪ .‬زۆبه‌ی مامۆستایان‌و ته‌نانه‌ت قوتابیانیش بۆ دابینكردنی بژیوی ژیانی‬ ‫خۆیان‌و بنه‌ماڵه‌كانیان ناچارن دوای قوتابخانه‌‪ ،‬رووله‌بازاڕه‌كانی كار بكه‌ن كه‌ ئه‌مه‌ش‬ ‫راسته‌وخۆ كاریگه‌ری هه‌بووه‌ له‌ سه‌ر پرۆسه‌ی خوێندن‪ .‬سه‌ركوتی بێبه‌زه‌ییانه‌ی‬ ‫ناڕه‌زایه‌تیه‌كانی مامۆستایان له‌ ئێران بۆ وه‌رگرتنی مافه‌كانیان له‌م چه‌ند ساڵه‌ی‬ ‫دوایی په‌ره‌یسه‌ندووه‌‌و هه‌نووكه‌ چه‌ندین مامۆستا له‌ زیندانه‌كانی كۆماری ئیسالمیدا‬ ‫به‌ سه‌رده‌به‌ن‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كیتره‌وه‌ ئه‌مساڵ شاهیدی په‌ره‌سه‌ندنی گوشاره‌كان بۆ سه‌ر خوێندكارانی كچ‬ ‫بووین‌و به‌ به‌ڕێوه‌بردنی گه‌اڵڵه‌ی جیاكردنه‌وه‌ی ره‌گه‌زیی له‌ زانكۆكان‪ ،‬زیاتر له‌‬ ‫‪ 60‬زانكۆی ئێران كچانیان له‌ زۆربه‌ی بواره‌كانی خوێندن وه‌رنه‌گرتووه‌‌و له‌ ‪77‬‬ ‫بواری خوێندن له‌ زانكۆكان رێگه‌ به‌ خوێندنی كچان نه‌دراوه‌‪ .‬ئه‌م سیاسه‌ته‌ی‬ ‫رژیم له‌ درێژه‌ی هه‌مان سیاسه‌تی شكستخواردوی ئیسالمیكردنی زانكۆكان له‌ ئێران‬ ‫بوو كه‌ هه‌ر له‌ یه‌كه‌م رۆژه‌كانی هاتنه‌ سه‌ركاریه‌وه‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌یداوه‌ زانكۆ بكاته‌‬ ‫شوێنێك بۆ په‌ره‌پێدان به‌ فه‌رهه‌نگ‌و كلتوری دواكه‌وتووانه‌‪ .‬به‌اڵم به‌رده‌وام زانكۆ‬ ‫بووه‌ به‌ ناوه‌ندی ئیعتراز‌و ناڕه‌زایی ده‌ربڕین ب ‌ه سیاسه‌ته‌كانی رژیم‌و له‌ چه‌ند ساڵی‬ ‫رابردووشدا مه‌كۆی ئازادی‌و سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایی بووه‌‪ .‬خوێندكارانی ئێران له‌ هه‌ر‬ ‫ده‌رفه‌تێك كه‌ڵكیان وه‌رگرتووه‌ تا ناڕه‌زایی خۆیان به‌ سه‌ره‌ڕۆیی‌و نه‌بوونی ئازادی‬ ‫بیروڕا ده‌رببڕن‌و بزوتنه‌وه‌ی خوێندكاری وێڕای هه‌موو سه‌ركوت‌و گوشارێك یه‌كێك له‌‬ ‫بزوتنه‌وه‌ ئه‌كتیڤه‌كانی ئێران بووه‌‌و هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ساڵی نوێی خوێَندن له‌كاتێكدا ده‌ستپێده‌كات كه‌ چه‌ندین میلیۆن قوتابی سه‌ر‬ ‫به‌ كه‌مایه‌تییه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی ئێران ناتوانن به‌ زمانی دایكی خۆیان بخوێن‌و له‌‬ ‫سه‌ره‌تاییترین ماف كه‌ هه‌مان خوێندن به‌ زمانی زگماكییه‌ بێبه‌ش كراون‌و ده‌بێت‬ ‫له‌یه‌كه‌م رۆژی خوێندن به‌زمانی نه‌ته‌وه‌ی بااڵده‌ست وانه‌كانیان بخوێنن‪ .‬قوتابیان‌و‬ ‫خوێندكارانی كوردستان وێڕای قورسایی باره‌ ئابووری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسیه‌كان‪،‬‬ ‫له‌ مافی خوێندن به‌زمانی دایكی بێبه‌شن‌و ده‌بێ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ به‌ زمانێكی نامۆ‬ ‫فێری خوێندن‌و نووسین بن‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان وێڕای پیرۆزبایی ساڵی نوێی خوێندن له‌ هه‌موو‬ ‫قوتابیان‌و خوێندكارانی كوردستان‌و ئێران‪ ،‬ئاواته‌خوازه‌ ساڵی نوێی خوێندن‪ ،‬ساڵی‬ ‫گه‌یشتن به‌ هیوا‌و ئاواته‌كانیان بێ‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‬ ‫‪30‬ی خه‌رمانانی ساڵی ‪1391‬‬ ‫رێكه‌وتی ‪20‬ی سێپتامبری ‪2012‬‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫سیاسەتی هەاڵواردن‌و توندوتیژیی‬ ‫لە پەروەردەکردنی قوتابیان‬

‫به‌شداری ژنان‬ ‫له‌به‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫كۆمه‌ڵگ ‌ه‬ ‫پێویستییه‌كی‬ ‫حاشاهه‌ڵنه‌گره‌‬

‫ئا‪ :‬شه‌یدا مسته‌فا‬ ‫بە پێی ئاماری رێکخراوی بێهداشتی‬ ‫جیهانی‪ ،‬هەر ساڵە بە ملیۆن منداڵ‪،‬‬ ‫لەسەراسەری جیهان دەبنە قوربانی‬ ‫توندوتیژیی جەستەیی‪ ،‬سێکسی‌و‬ ‫دەروونی‌و ئەم توندوتیژییانە دژی مندااڵن‬ ‫کاریگەریان دەبێت لەسەر کۆمەڵگای‬ ‫جیهانی‌و پێش بە تەندروستی جەستەیی‌و‬ ‫دەروونی مندااڵن دەگرێت‪ .‬زیاتر لە یەک‬ ‫میلیارد منداڵ لەسەراسەری جیهان‬ ‫دەچنە قوتابخانەو رێژەیەکی زۆر لەم‬ ‫مندااڵنە بریتی لە کچان‌و کوڕان لەناو‬ ‫قوتابخانەکاندا دەکەونە بەر ئازارو‬ ‫دەستدرێژی جینسی‌و هەڵسوکەوتی‬ ‫نابەجێ‪ ،‬ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەیکە‬ ‫زۆربەی ئەم مندااڵنە لە بارودۆخێکی‬ ‫ئەمندا بەسەرنەبەن‪ .‬ئایا توندوتیژیی‬ ‫لەهەمبەر مندااڵن لەسیستەمی پەروەردەدا‬ ‫تەنیا بە تەمێ کردنی مندااڵنی قوتابی‬ ‫دەبەسرێتەوە؟ ئایا شێوازی تەمێ کردن‬ ‫تەنیا بە شێوەی جەستەیی بەکاردێت؟‬ ‫ناوەرۆک‌و خاڵەکانی ناو بڕیارنامەکانی‬ ‫دژی توندوتیژیی بەرانبەر مندااڵن باس‬ ‫لەوە دەکەن کە توندوتیژییەکان بە‬ ‫شێوەی جەستەیی‪ ،‬دەروونی‌و دەستدرێژی‬ ‫سێکسی بۆ سەر مندااڵن بەکار دێت‪.‬‬ ‫کومیتەی سەر بە مافی منداڵ هەر جۆرە‬ ‫تەمێ کردنێک کە ببێتە هۆی ئازاردانی‬ ‫منداڵ دەخاتە چوارچێوەی توندوتیژیی‌و‬ ‫ئێستاکە ‪ 110‬واڵت پەیماننامەی بەکار‬ ‫نەبردنی توندوتیژیی دژی مندااڵنیان لە‬ ‫قوتابخانەکان واژۆ کردووە‌و داکۆکی لەو‬ ‫پەیماننامەیە دەکەن‪.‬‬ ‫شێوازەکانی توندوتیژیی دژی قوتابیان‬ ‫کامانەن؟ چ شتێک دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەیکە مندااڵن زیاتر ببنە قوربانی‬ ‫توندوتیژییەکان؟ زۆربەی ئامارەکان‬ ‫ی لەالیەکەوەو‬ ‫باس لەوەدەکەن کە هەژار ‌‬ ‫نابەرابەری لە ئەگەری دەست راگەیشتن‬

‫ئاژوان یه‌زدانی‬

‫دیمه‌نێک له‌ پۆله‌کانی خوێندن له‌ئێران‬

‫بە ئیمکاناتی پەروەردەکردن لەالیەکی‬ ‫دیکەوە دەتوانێت وەکوو توندوتیژیی بە‬ ‫ئەژمار بێت‪ ،‬کە کۆماری ئیسالمی ئەم‬ ‫سیاسەتەی بەسەر مندااڵندا سەپاندووە‪.‬‬ ‫ئامارەکان باس لەوە دەکەن کە لەکۆی‬ ‫‪14‬ملیۆن منداڵ کە لە تەمەنی خوێندن‌و‬ ‫رۆیشتن بۆ قوتابخانەکانن‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪2‬ملیۆن کەسیان بە هۆی هەژاری‌و‬ ‫دەست کورتی بنەماڵەکان‪ ،‬ئیش کردن‌و‬ ‫پێکهێنانی ژیانی هاوسەرگیری‪ ،‬دەستیان‬ ‫لە خوێندن هەڵگرتووە‪ .‬نەبوونی شوێنی‬ ‫کلتووری‌و سەرقاڵکردن‌و یاری لەناو‬ ‫قوتابخانەکان‌و هەروەها نەبوونی زەوی‬ ‫وەرزش‌و زۆربوونی رێژەی قوتابیان لە‬ ‫ناو کالسەکاندا‪ ،‬کێشەو نیگەرانی لەنێوان‬ ‫قوتابیان‌و مامۆستایان پێک دێنێت‌و بە‬ ‫پێی ئامارە دەوڵەتیەکان رێژەی ئەو‬ ‫قوتابیانەی کە واز لە خوێندن دێنن‬ ‫سااڵنە لەسەدا ‪25‬راگەیندراوە‪.‬‬ ‫نەبوونی وانە بە زمانی دایکی لە‬ ‫قوتابخانەکان تاچ رێژەیەک دەتوانێت‬ ‫کاریگەری هەبێت لەسەر قوتابیان؟‬

‫کۆمەڵگای ئێران خاوەنی چەندین‬ ‫کەمایەتی‌و زمانی جۆراوجۆرەو ئێستاکە‬ ‫هەموومان شاهیدی ئەوەین کە زمانی‬ ‫دایکی یاخۆد زمانی زگماکی لەالیەن‬ ‫کۆماری ئیسالمیەوە بە فەرمی ناناسرێت‌و‬ ‫ئەو مندااڵنانەی کە لە ناو بنەماڵەکاندا‬ ‫بە زمانی دایکی پەروەردە دەبن‬ ‫لەکاتی رۆیشتن بۆ قوتابخانە بەهۆی‬ ‫بەرەوڕووبوونەوە لەگەڵ زمانی فارسی‬ ‫کە ئێستاکە لە کۆمەڵگای ئێران لەالیەن‬ ‫کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمیەوە‬ ‫بە فەرمی ناسراوە‪ ،‬تووشی کێشەو‬ ‫گرفتێکی زۆر دەبنەوە‪ ،‬کە ئەمەش‬ ‫یەکێکی دیکە لە توندوتیژیەکانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی لەهەمبەر مندااڵن بە ئەژمار‬ ‫دێت‪ .‬لەکۆمەڵگای ئێران هێشتاکەش‬ ‫بەکارهێنانی هەڵسوکەوتی توندو نابەجێ‌و‬ ‫هەروەها لێدانی مندااڵن لەالیەن زۆریەک لە‬ ‫مامۆستایان‌و دایک‌و باوکانەوە بیانوویەکە‬ ‫بۆ پەروەردەکردنی منداڵ کە ئەمە زۆر‬ ‫جار دەبێتە خوو گرتنی مامۆستایان‌و‬ ‫دایکان‌وباوکان بەو شێوە هەڵسوکەوت‬

‫کردنە بەرانبەر بەمندااڵن‪ .‬بەپێی‬ ‫ئامارەکان نزیک بە یەک ملیۆن کەس‬ ‫کە تەمەنیان کەمتر لە ‪18‬ساڵە ژیانی‬ ‫هاوسەرگیریان پێکهێناوەو لە خوێندن‌و‬ ‫رۆیشتن بۆ قوتابخانەکان بێبەش کراون‬ ‫کە ئەمەش بە شێوەیەکی ناراستەوخۆ‬ ‫توندوتیژییە بەرانبەر بەمندااڵن‪ .‬زۆربەی‬ ‫ئەو منداڵە کچانەی کە لە خوێندن‬ ‫بێبەش دەکرێن‌و ژیانی هاوسەرگیری‬ ‫پێکدێنن‪ ،‬دوای تێپەڕبوونی ماوەیەکی‬ ‫کەم دەبنە خاوەنی منداڵ کە دەبێت‬ ‫هاوکات لەگەڵ تێپەڕاندنی منداڵی خۆیان‬ ‫منداڵێکیش پەروەردە بکەن‌و ئەمەش‬ ‫کاریگەرییەکی زۆری دەبێت لەسەر ئەم‬ ‫کچانەو دەبێتە هۆی دوورخستنەوەیان‬ ‫لە کۆمەڵگاو کەسانی هاوتەمەنی خۆیان‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا پێویستە بڵێم کە ئەم‬ ‫سیاسەتانەی کۆماری ئیسالمی سەبارەت‬ ‫بە توندوتیژیی نواندن بەرانبەر بەمندااڵن‬ ‫دەبێتە هۆی پێشگرتن لەگەشە کردنیان‬ ‫لەناو کۆمەڵگاو کۆمەڵگە بەرەو هەڵدێرو‬ ‫فەوتان دەبات‪.‬‬

‫هاوسه‌رگیری كاتیی‪ ،‬هاندانی ژنانه‌ بۆ له‌شفروشی‬ ‫ئا‪ :‬رزگار خه‌ڵیفه‌زاده‌‬ ‫سیغە یان هاوسەرگیری كاتی یەكێك‬ ‫لە دیاردەكانی كۆمەڵگەی ئێرانە كە‬ ‫دوای هاتنەسەركاری كۆماری ئیسالمی‬ ‫زیاتر لە جاران پەرەی سەندو یاسایی‬ ‫كۆماری‬ ‫كاربەدەستانی‬ ‫كرایەوە‪.‬‬ ‫ئیسالمی‌و بەتایبەت مەالو ئاخووندەكانی‬ ‫شیعە‪ ،‬زۆر پڕوپاگەندە بۆ سیغە دەكەن‌و‬ ‫ئەوە بە رێگەچارەیەك بۆ پێشگرتن لە‬ ‫بەالڕێداچوونی پیاوان ناو لێدەبەن‪ .‬لەم‬ ‫رۆژانە موحسێن قەرائەتی یەكێك لە‬ ‫ئاخووندەكانی سەر بە كۆماری ئیسالمی‬ ‫وتوویە‪ :‬خوێندكارانی كوڕ لە زانكۆكان‬ ‫كە ناتوانن هاوسەرگیری بكەن‪ ،‬دەتوانن‬ ‫بێوەژن سیغە بكەن‌و دوای تەواو كردنی‬ ‫زانكۆ‪ ،‬ژیانی هاوسەرگیری پێكبێنن‪.‬‬ ‫موحسێن قەرائەتی سەرۆكی ستادی‬ ‫نوێژی ئێران رۆژی ‪4‬شەمە ‪5‬ی رەزبەر‪ ،‬لە‬ ‫رێوڕەسمی دەسپێكی ساڵی نوێی خوێندن‬ ‫لە زانكۆی پەیام نوور جەختی كردەوە‬ ‫كە هاوسەرگیری كاتی بە مانای ئەوە‬ ‫نییە كە كچان لە زانكۆكان سیغە بكرین‪،‬‬ ‫بەڵكوو بەو مانایە ئەوخوێندكارە كوڕانەی‬ ‫كە دەرفەتی پێكهێنانی خێزانیان نییەو‬ ‫ئەیانەوێت هاوسەرگیری بكەن‪ ،‬دەتوانن‬ ‫لەگەڵ ژنانێك كە پێشتر هاوسەرگیریان‬ ‫كردووەو هەنووكە جیابوونەتەوە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەی كاتی هاوسەرگیری بكەن‌و دواترو‬ ‫دوای تەواوكردنی زانكۆكەیان ژیانی‬ ‫هاوسەرگیری هەمیشەیی پێك بێنن‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫هاوسەرگیری كاتیی پەرەپێدانی فەسادو فەحشایه‌ لە ئێراندا‬

‫ناوبراو بە ئاماژە بەوەی كە چەند ساڵ‬ ‫لەوە پێش دادستانی تاران رایگەیاندبوو‬ ‫‪500‬هەزار بێوەژن لە تەمەنی الویدا لە ئێران‬ ‫بوونیان هەیە وتی‪ ،‬ئێستاكە ژمارەی ئەم‬ ‫ژنانە لە ‪1‬میلیۆن كەس تێپەڕیوەو ئەم‬ ‫ژنانە بۆ ئەوی كە تووشی گوناح نەبن یا‬ ‫ئەبێت خۆیان زیاتر بەرتەسك بكەنەوە‬ ‫یا گوناح بكەن یا ئەوەی‌كە ژیانی خۆیان‬ ‫بفەوتێنن‌و تا كۆتایی ژیانیان بە تەنیایی‬ ‫بمێننەوە‪.‬‬ ‫قەرائەتی پێكهێنانی هاوسەرگیری‬ ‫كاتی‪ ،‬بەتەنیا رێگاچارە بۆ الوانی ئێران‬ ‫ناولێبردو وتی‪ :‬ئەوەی‌كە بە ئاسانی‬ ‫فەرهەنگی رۆژئاوایی تەشەنە دەسێنێت‬ ‫لە كۆمەڵگەی ئێمە‪ ،‬بەشێكی زۆری‬ ‫پەیوەندیی هەیە بە مەسایلی جینسی‬

‫الوانەوە‪ .‬ناوبراو هەروەها پشتیوانی لە‬ ‫جیاوازی رەگەزیی نێوان كوڕان‌و كچانی‬ ‫لە زانكۆكان كردو وتی‪ :‬ئەگەر كالسی‬ ‫زانكۆكان بە ‪2‬بەشی بەیانی بۆ پیاوان‌و‬ ‫دوانیوەڕۆیش بۆ ژنان دابەش بكرێت‪ ،‬زۆر‬ ‫باشە‪ .‬ئاخووند قەرائەتی پێشتریش لە‬ ‫مانگی خەرمانانی ئەمساڵ‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫كاتیی لە زانكۆكان راگەیاندو وتی‬ ‫ئەبێت مەسەلەی هاوسەرگیری كاتی‬ ‫لە زانكۆكان بەڕێوە بچێت‪ ،‬تا پێش بە‬ ‫بەرزبوونەوەی رێژەی گوناح‌و حەرامە‬ ‫لە زانكۆكان بگیردرێت‪ ،‬كە واتە ئەبێت‬ ‫بۆ هاوسەرگیری خوێندكاران رێگاچارە‬ ‫پەیدا بكەین‪ .‬قەرائەتی بە رەخنەگرتن‬ ‫لە بەرپرسانی ئێران وتی‪ :‬ئێوە خۆتان‬ ‫فریو دەدەن‌و هیچ چاالكییەك لە بواری‬

‫جیاكردنەوەی كوڕان‌و كچان لە زانكۆكان‬ ‫بەڕێوە نابەن‪ .‬جێگای ئاماژەیە عەلی‬ ‫موتەهەری‪ ،‬نوێنەری بنەماخوازی‬ ‫مەجلیسی دەیەم‪ ،‬یەكێك لە الیەنگرانی‬ ‫هاوسەرگیری كاتی لە ئێران بە ئەژمار‬ ‫دێت‪ .‬ناوبراو ساڵی رابردوو دژایەتی‬ ‫البردنی مادەی ‪23‬ی گەاڵڵەی پشتیوانی لە‬ ‫خێزانی كردو هاوسەرگیری كاتی بۆ الوان‬ ‫بە گونجاو زانی‌و ئەوەی بە رێگاچارەیەك‬ ‫بۆ پێشگرتن لە پەیوەندیی نێوان كوڕان‌و‬ ‫كچان بە تایبەت لە ئاستی قسە كردنیشدا‬ ‫زانی‪ .‬موتەهەری رەتكردنەوەی فرەژنی‬ ‫بە مانای پەرەسەندنی فەسادو فەحشا‬ ‫ناولێبردو جەختی كردەوە‪،‬کە كەسێك‬ ‫كە لە ژێر گوشاری غەریزەی جنسیدایە‪،‬‬ ‫بە پێی پێشنیاری ئیسالم ئەتوانێت‬ ‫هاوسەرگیری كاتی پێك‌بهێنێت‪.‬‬ ‫هەروەها رەشەمەی ساڵی رابردوو‪،‬‬ ‫مەجلیسی شۆرای ئیسالمی ئێران‬ ‫لە گەاڵڵەی پشتیوانی لە خێزان‪،‬‬ ‫هاوسەرگیری كاتی بە دانانی ‪3‬مەرج‪،‬‬ ‫وەك منداڵدا‌ر نەبوونی ژنان‌و رەزایەتی‬ ‫هەر ‪2‬كەس پەسند كرد‪ .‬زۆرێك لە‬ ‫چاالكانی ژنان نارەزایەتیان دژ بەم یاسایە‬ ‫دەربڕی‌و ئەوەیان بە پێشێل‌كردنی مافی‬ ‫ژنان ناو لێبردووە‪ .‬هاوسەرگیری كاتی‬ ‫یان هەمان سیغە لە راستیدا پەرەدان بە‬ ‫فەسادو فەحشا لە ئێرانە كە ژن ناچار‬ ‫دەبێ بۆ ماوەیەكی دیاریكراو لەگەڵ ئەو‬ ‫پیاوە پەیوەندیی جینسی هەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫هاوسەرگیری كاتی تەنیا مەبەستی‬ ‫پەیوەندیی جینسیە‪.‬‬

‫زۆر جار بیستوومانه‌ كه‌ ژن‌و پیاو‬ ‫ته‌واوكه‌ری یه‌كترن‌و بێ ئه‌و دوو‬ ‫بوونه‌وه‌ره‌ كۆمه‌ڵگا هیچ مانایه‌كی‬ ‫نییه‌‪ .‬ئه‌م قسه‌ زۆر كه‌س ده‌یڵێته‌وه‌‬ ‫كه‌ ژنان نیوه‌ی كۆمه‌ڵگان به‌اڵم‬ ‫تا ئێستا نه‌ ژن به‌ باشی پیاوی‬ ‫ناسیوه‌و پیاویش هێشتا ژنی‬ ‫نه‌ناسیوه‌و زۆر تایبه‌تمه‌ندی ژن‬ ‫به‌ الیه‌وه‌ نامۆیه‌‪ .‬ئه‌و بایه‌خه‌ی كه‌‬ ‫ده‌بوا له‌ كۆمه‌ڵگه‌دا به‌ ژن بدرێ‬ ‫پێ نه‌دراوه‌و له‌ زۆربه‌ی شوێن‌و‬ ‫واڵتانی جیهاندا ژنان له‌ بچووكترین‬ ‫مافی خۆیان بێبه‌شن‌و وه‌كوو كااڵو‬ ‫كه‌ره‌سه‌ به‌ چاوی ك ‌هم‌و سووك‬ ‫سه‌یر ده‌كرێن‪ .‬ئه‌مه‌ راسته‌و جێگای‬ ‫داخه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ له‌‬ ‫ژێر چه‌پۆكدا بێت‌و ئیزنی پێ نه‌درێ‬ ‫كه‌ هه‌وڵ بۆ به‌دیهاتنی خواست‌و‬ ‫ئاره‌زووكانی خۆی بدات‌و بتوانێ‬ ‫وه‌ك مرۆڤێكی خاوه‌ن عه‌قڵ‌و‬ ‫شعوور له‌ راپه‌ڕاندنی كارو ئه‌ركی‬ ‫رۆژانه‌ی خۆی وه‌ك تاكێك له‌ نێو‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ بوونی هه‌بێ‪ ،‬به‌ڵكوو‬ ‫ده‌بێ به‌رده‌وام چاوه‌رێ ده‌ستی‬ ‫پیاوان بێ كه‌ ئه‌مه‌ش وا ده‌كات‬ ‫كه‌ نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ كه‌ هه‌مان‬ ‫ژنانن له‌ چوارچێوه‌یه‌كی داخراودا‬ ‫په‌روه‌ر بن‌و به‌ باشی مێشك‌و‬ ‫هێزو تواناكانیان گه‌شه‌ نه‌كات‬ ‫كه‌ كاریگه‌ری ئه‌مه‌ش خه‌سارێكی‬ ‫قه‌ره‌بوو نه‌كراوه‌یه‌‪ .‬هه‌ر چه‌ند ژنان‬ ‫ئه‌گه‌ر رێگه‌یان پێ بد‌هن‌و به‌ باشی‬ ‫په‌روه‌رده‌ بكرێن له‌ هیچ شتێكدا‬ ‫كه‌متر له‌ پیاو نین‪ ،‬ته‌نانه‌ت عیلم‌و‬ ‫زانستیش ئه‌وه‌ی سه‌لماندووه‌ كه‌‬ ‫خانه‌كانی مێشكی ژنان هێزی‬ ‫فیكری‌و داهێنانی زیاتره‌‪ .‬ژن‬ ‫هه‌مان كه‌سه‌ كه‌ پیاو له‌ داوێن‌و‬ ‫جه‌سته‌ی ئه‌ودا په‌روه‌رده‌ ده‌كرێت‌و‬ ‫له‌ هه‌مان كاتدا دایك‌و مامۆستاو‬ ‫رێنیشانده‌ریه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌بینین كه‌‬ ‫ژنان هه‌میشه‌ یه‌خسیری ده‌ستی‬ ‫پیاوانن‌و له‌ سه‌ره‌تاییترین ماف بێ‬ ‫به‌شن‪ ،‬كه‌ وابوو هێشتا زۆر باشه‌ كه‌‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ به‌ ته‌واوی وێران نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫چونكه‌ ژن به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ك‬ ‫به‌ره‌وڕووی چه‌وساندنه‌وه‌و سته‌م‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ژنان له‌ الیه‌ن پیاوانی نێو بنه‌ماڵه‌و‬ ‫هه‌روه‌ها فه‌رهه‌نگی پیاوساالری‌و‬ ‫باوك ساالری‌و ته‌نانه‌ت یاساش‬ ‫ده‌چه‌وسێنه‌وه‌و به‌رده‌وام ژن‬ ‫ده‌بێته‌ قوربانی هه‌موو سیاسه‌ته‌‬ ‫خراپه‌كانی ده‌سه‌اڵتداران‪ .‬به‌ رای‬ ‫من به‌ردی بناغه‌ی چه‌وساندنه‌وه‌ی‬ ‫ژنان له‌و بۆچوونه‌وه‌ دێت كه‌ ژن به‌‬ ‫زه‌عیفه‌و كه‌م چاو لێده‌كات‌و ئه‌مه‌ش‬ ‫بووه‌ به‌ به‌شێك له‌ بیرو بۆچوونی‬ ‫خودی ژنان كه‌ قبووڵیان كردووه‌‬ ‫زه‌عیف‌و ناكارامه‌ن‪ .‬به‌داخه‌وه‌ بێ‬ ‫مافی ژنان ده‌ردێكی بێ كۆتاییه‌ كه‌‬ ‫له‌ الیه‌ن به‌رپرسانی رژیمی كۆماری‬ ‫ئیسالمیش له‌ ئێران هیچ ئاوڕێك له‌‬ ‫بارودۆخی ژنان نادرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ كۆتاییدا ده‌بێ بڵێم كه‌ ئه‌وه‌‬ ‫ئێمه‌ ژنانین كه‌ ده‌بێ خه‌مخۆری‬ ‫یه‌كتر بین چون ته‌نیا ژنان ده‌ردی‬ ‫یه‌كتر هه‌ست پێده‌كه‌ن‌و ده‌توانن‬ ‫ئه‌و ده‌رده‌ هاوبه‌شه‌ به‌ باشی ده‌رك‬ ‫پێ بكه‌ن‪ ,‬هه‌موو هه‌وڵی خۆمان‬ ‫بخه‌ینه‌ گه‌ڕ بۆ وشیار كردنه‌وه‌ی‬ ‫ژنان‌و به‌ یه‌كگرتوویی‌و یه‌كڕیزی بۆ‬ ‫مسۆگه‌ر بوونی مافی ژنان هه‌نگاو‬ ‫هه‌ڵێنین‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫جیهان‬ ‫تایبەت‬

‫سوریە بەرەو چ ئاقارێک؟‬ ‫ئا‪ :‬فیروز مامۆیی‬ ‫لە یەک ساڵ‌و نیوی ڕابردوودا کە شەڕو‬ ‫ئاڵۆزیەکانی سوریه‌ دەستی پێ کردووەو‬ ‫بە هەزاران کەس بوونەتە قوربانی‬ ‫سەرکوتە بەرین‌و بێبەزەییەکانی ڕژیمی‬ ‫بەشار ئەسەدو بە سەدان هەزار کەسی‬ ‫دیکەش ئاوارەی واڵتانی دەوروبەر بوون‪،‬‬ ‫گۆڕەپانی ڕکەبەرایەتی‌و خۆسەپاندنی‬ ‫هێزە جۆراوجۆرەکانی یارو نەیاری ئەسەد‬ ‫لەم واڵتە لەبار بووەو هەر الیەنێک‬ ‫لە هەوڵی پەڕاندنەوەی ئەسپی خۆی‬ ‫لەم گۆمە لێڵەیە‪ .‬لە الیەکەوە بەشار‬ ‫ئەسەد بە پشتیوانی الیەنگەلێک وەکوو‬ ‫کۆماری ئیسالمی‪ ،‬حیزبۆڵاڵ‪ ،‬حەماس‪،‬‬ ‫ڕووسیەو چین لە هەوڵی پاشەکشێ‬ ‫کردن بە نەیارانەو لە الیەکی دیکەوە‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬ئیسرائیل‪ ،‬ڕۆژئاوا‪ ،‬یەکیەتی‬ ‫عەرەب‪ ،‬تورکیەو ڕێکخراوە جیهانیە ماف‬ ‫پارێزەکان لە هەوڵی چارەسەری قەیرانی‬ ‫سوریه‌و لە هەمان کاتدا بڕانی یەکێک لە‬ ‫شاڕێیەکانی تیرۆریسمی کۆماری ئیسالمی‬ ‫لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‌و ڕووخانی یەکێک‬ ‫لە هاوپەیمانەکانی ئەو ڕژیمەدان‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە الیەکی دیکەوە کورد وەکوو گەورەترین‬ ‫نەتەوەی بندەست‌و بێ دەوڵەتی جیهان لە‬ ‫هەوڵی مسۆگەر کردنی مافەکانی خۆی لە‬ ‫بەشێکی دیکەی کوردستان‪ ،‬واتە ڕۆژئاوای‬ ‫کوردستانە‪.‬‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫سوری‬ ‫بشێویەکانی‬ ‫کە‬ ‫ماوەیەدا‬ ‫لەم‬ ‫به‌هۆی توندوتیژییه‌کانی سوریه‌ له‌ماوه‌ی ‪18‬‬ ‫سەری‌هەڵداوە‪ ،‬سەنگەرگیری‌و تۆپانقاڕە‬ ‫سیاسیەکان‪ ،‬هەورازو نشێوێکی زۆری کاتدا لە هەوڵی خۆسەپاندن بە سەر‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ .‬جاری وا بووە کە خەڵکی سوریه‌دایەو تیرۆری مەحموود والی‬ ‫پێشڕەوییەکانی ئۆپۆزیسیۆن بە ڕادەیەک یەکێک لە چاالکوانانی کورد لە سوریه‌‪،‬‬ ‫بووە‪ ،‬کە تەنانەت دەنگۆی هەاڵتن‌و بووە هۆی تێکهەڵچوونی چاالکڤانانی‬ ‫ڕووخانی بەشار ئەسەدو ڕژیمەکەی باڵو کوردو هێزەکانی پەکەکە‪ ،‬کە گومانی‬ ‫بووەتەوەو جاری واشە کە باس لە زاڵ کوژرانی ئەم چاالکوانە کوردەیان لەسەرە‪.‬‬ ‫بوونی دەسەاڵتی ئەرتش بەسەر نەیاراندا لە الیەکی دیکەوە هەرێمی کوردستان بۆ‬ ‫تەوەرەی سەرەکی گۆڕانکارییەکانی پشتیوانی لە کوردانی سوریه‌ هەوڵەکانی‬ ‫خۆی خستووەتە گەڕو لە هەموو بوارێکەوە‬ ‫سوریه‌یە‪.‬‬ ‫دوای ئازاد کرانی شارە کوردنشیەکان‌و بۆ تەیار کردنی کوردەکانی ڕۆژئاوا بۆ‬ ‫ئەمنی‌و گەیشتن بە مافە ڕەواو بەرحەقەکانیان‬ ‫ناوەندە‬ ‫تەقینەوەکانی‬ ‫ئیتالعاتیەکان لە شاری دەمیشق‪ ،‬ڕایانگەیاندووە‪ ،‬کە بە بێ دەستێوەردانی‬ ‫ڕووداوەکانی سوریه‌ ڕێگایەکی دیکەی سیاسی‪ ،‬لە هیچ یارمەتی‌یەکی دۆستانە‬ ‫گرتە بەر‪ .‬لە ناوچە کوردنشینەکاندا چاوپۆشی ناکەن‪ .‬بەاڵم هەڵوێستگەلێکی‬ ‫هێزە جۆراوجۆرە کوردییەکان تا ڕادەیەک جۆراوجۆر لە بەرانبەر کورد لە ناوچەکەدا‬ ‫تووشی کێشە بوون‪ ،‬بەتایبەت پە کە هەیە کە بە درێژایی مێژوو بووەو‬ ‫کە ئەو هێزەی کە تا دوێنێ بە چنگ‌و دەمێنێتەوە‪ ،‬هەر لەم پەیوەندەدا ڕەجەب‬ ‫ددان پارێزگاری لە بەرژەوەندییەکانی تەیب ئەردۆغان سەرۆک وەزیرانی تورکیە‬ ‫ئەسەد دەکردو لە سەرکوتی خەڵکی کورد دەڵێت‪ :‬ئیزن نادەین کە کورد لە سوریه‌‬ ‫بەشداریی دەکرد‪ ،‬ئەمڕۆکەش لە هەوڵی بگاتە دەسەاڵت‌و هەرێمێکی دیکەی کوردی‬ ‫هەڵخڕاندنی شەڕی براکوژی‌و لە هەمان ساز ببێت‌و پشتیوانی لە پارچەکانی‌دیکە‬

‫مانگی رابردوودا ‪ 30‬هه‌زارکه‌س کوژراون‬ ‫بکات‌و بە توندی بەرەوڕووی ئەم چەشنە‬ ‫هەوڵ‌و تەقاالیانە دەبینەوەو بێ گومان‪،‬‬ ‫کۆماری ئیسالمیش هەر وەها هەڵوێستێکی‬ ‫هەیەو بۆ پێشگرتن لە دەست‌ڕاگەیشتنی‬ ‫کورد بە دەسەاڵت‪ ،‬لە هیچ کردەوەیەکی‬ ‫دژە مرۆیی خۆ ناپارێزن‪.‬‬ ‫لە ناوچە عەرەبیەکانیش دوای تەقینەوەی‬ ‫وەزارەتی ئیتالعات‌و کوژرانی چەند‬ ‫بەرپرسی پایە بەرزی ڕژیمی ئەسەد‪،‬‬ ‫هەندێک الیەن وەکوو کۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫ڕووسیە‪ ،‬چین‌و موسادی ئیسرائیل‌و باقی‬ ‫دامودەزگا سیخوڕیەکانی ناوچەکە بە‬ ‫ئەنجامدەری ئەم تەقینەوەیە تاوانبار کران‌و‬ ‫ئێستاکەش باس لەوە دەکرێت کە ڕۆژئاواو‬ ‫زلهێزان نەیانتوانیوە تاکوو ئێستا بگەنە‬ ‫ئامانجی پێویست لە سوریه‌و بەشانازییەوە‬ ‫باس لەوە دەکەن کە ئەرتشی بەشار‬ ‫ئەسەد خەریکە وردە وردە دەسەاڵت‬ ‫بە گرتنەوەی چەند شارێک بەدەستەوە‬ ‫دەگرێت‌و ڕەوتی ئۆپۆزیسیۆن بەرەوڕووی‬ ‫شکست بووەتەوە‪ .‬حیزبۆڵاڵی لوبنان بۆ‬

‫پشتیوانی لە ڕژیمی بەشار ئەسەد کە‬ ‫کەمایەتییەکی شیعەی واڵتی سوری ‌هن‌و‬ ‫دەسەاڵتی ئەو واڵتەیان بەدەستەوە‪،‬‬ ‫هێزەکانی خۆی ڕەوانەی شارەکانی‬ ‫دەمیشق‌و حەڵەب کردووە‪ ،‬تا بە هەر‬ ‫چەشنێک کە بووە پێش بە نەیاران بگرێت‌و‬ ‫هەر لەم پەیوەندەشدا کۆماری ئیسالمی‬ ‫ڕایگەیاندووە کە هەموو هەوڵەکانی خۆی‬ ‫بۆ پاراستنی دەسەاڵتی ئەسەدو مانەوەی‬ ‫ئەو ڕژیمە دیکتاتۆرە دەخاتە گەڕو سوریه‌‬ ‫بە گۆڕەپانی بەربەرەکانێی خۆی لەگەڵ‬ ‫ئەمریکاو ئیسرائیل‌و ڕۆژئاوا دەزانێت‌و‬ ‫لە دوایین لێدوانی کاربەدەستانی ڕژیمی‬ ‫کۆماری ئیسالمی باس لەوە کراوە کە مان‌و‬ ‫نەمانی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬بەستراوەتەوە‬ ‫بە مان‌و نەمانی ڕژیمی بەعسی سوریه‌وە‪.‬‬ ‫زۆر کەسیش لەو بڕوایەدان کە کۆمەڵگای‬ ‫جیهانی لە بەر ئەوە پشتیوانی لە شۆڕش‌و‬ ‫ڕاپەڕینی خەڵکی سوریه‌ ناکات‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەزموونی بەهاری عەرەبی لە واڵتانی‬ ‫میسر‪ ،‬تونس‪ ،‬لیبی‌و هتدی هەیەو‬

‫ترسیان لەوەیە کە بە ڕۆیشتنی ڕژیمی‬ ‫بەشار ئەسەد دەسەاڵتێکی مەترسیدارتر‬ ‫لە چەشنی ئیسالمی قاعیدەیی‪ ،‬لە‬ ‫ناوچەکە بێتە سەر دەور‪ .‬لە دوایین‬ ‫باسەکان لەهەمبەر دۆخی سوریه‌ ئەوەیە‬ ‫کە ئەرتشی ئازاد ڕایگەیاندووە کە بنکەو‬ ‫بارەگای فەرماندەییان لە تورکیەوە بۆ‬ ‫سوریه‌ دەگوازنەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەیکە لێرەدا جێگای سەرنج‌و‬ ‫ستاتیکە‪ ،‬ئەوەیە کە بۆچی واڵتانی چین‌و‬ ‫ڕووسیە پێداگری لە مانەوەی ڕژیمی‬ ‫سوریه‌ دەکەن‌و مەعامەڵە لە سەر گیان‌و‬ ‫ژیانی خەڵکێکی بێ دەرەتان‌و وەزاڵەهاتوو‬ ‫دەکەن‌و لە هەمان کاتیشدا سوریه‌و‬ ‫دەسەاڵتە توتالیتێرو دیکتاتۆرەکەی کە‬ ‫پێگەیەکی ستراتیژیکی هەیەو دەورێکی‬ ‫گرینگ لە ناوچەکەدا دەگێڕێت‪ ،‬بەرەو چ‬ ‫ئاقارێک دەڕوات‌و کام الیەن لەم نێوەدا‬ ‫سەرکەوتنی خۆی مسۆگەر دەکات‌و ئایا‬ ‫بە ڕۆیشتنی ئەو ڕژیمە پێگەی کۆماری‬ ‫ئیسالمی لە ناوچەکەدا لەزۆرک دەبێت؟‬

‫بەردەوامیی شەڕ لە سی‌و یەکەمین ساڵرۆژی ناودێرکردنی رۆژی جیهانیی ئاشتی‬ ‫سارا بەهمەنی‬ ‫رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان که‌ یەکێکە‬ ‫له‌ ده‌ستکه‌وته‌کانی کۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی‌‪،‬‬ ‫پاش شه‌ڕی دووهه‌می جیهانیی بەرزترین‬ ‫ئامانجی خۆی به‌ هەوڵدان لە پێناو‬ ‫دەستەبەر کردنی ئاشتی جیهانیی پێناسه‌‬ ‫کردو به‌ مه‌به‌ستی جێگیر کردنی ئاشتی‌و‬ ‫ئه‌منیه‌ت له‌ جیهان تا ئێستا ده‌یان بڕیارو‬ ‫قەراریان پەسەند کردووە‌‪ .‬هەروەها له‌ الیه‌ن‬ ‫ئه‌م رێکخراوه‌یه‌وه‌ ‪21‬ی سێپتامبر وه‌ک‬ ‫رۆژی جیهانیی ئاشتی ناودێر کرا‌‪ .‬سی ساڵ‬ ‫له‌ دیاری‌کردنی رۆژێکی وه‌ها تێپه‌ڕ ده‌بێت‪،‬‬ ‫به‌اڵم جیهان به‌رده‌وام له‌ مه‌ترسی شه‌ڕو‬ ‫پێکدادان‌و ته‌نانه‌ت له‌ نێوچووندایەو ساڵی‬ ‫‪ ٢٠١٢‬ساڵێکی پڕ لە شەڕو ماڵوێرانی بوو بە‬ ‫تایبەت بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌‪.‬‬ ‫ئەگەر چاوێکی خێرا بەسەر مانشێتی‬ ‫رۆژنامەو ماڵپەڕەکاندا بخشێنین‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫هەر بابەتێکی‌تر بەرەوڕووی هەواڵی شەڕ‪،‬‬ ‫کوژران‌و بریندار بوونی خەڵک دەبینەوە‪.‬‬ ‫شەڕ لە سووریە بەردەوامەو بە هەزاران‬ ‫خەڵکی مەدەنی بوونەتە قوربانی ئەم‬ ‫شەڕە‪ .‬رەوشی سیاسی‌و ئابووری لە واڵتانی‬ ‫پاکستان‪ ،‬عێراق‪ ،‬میسر‪ ،‬توونس‪ ،‬لیبی‌و‬ ‫فەلەستین ناسەقامگیرەو لە تورکیەش‬ ‫شەڕی نێوان هێزەکانی پاراستنی گەل‌و‬

‫‪21‬ی سێپتامبر وه‌ک رۆژی جیهانیی ئاشتی‬ ‫ئەرتش بەردەوامە‪ .‬ناڕەزایی بەرامبەر‬ ‫بە باڵو بوونەوەی فیلمی «بێتاوانیی‬ ‫موسڵمانەکان» بووەتە هۆی ناڕەزایی‬ ‫بەرینی موسڵمانان لە زۆربەی واڵتە‬ ‫ئیسالمییەکانی دنیاو تەنانەت کوژران‌و‬ ‫لێکەوتووەتەوەو‬ ‫بریندار بوونی خەڵکیشی‬ ‫‌‬ ‫هێشتاکەش درێژەی هەیە‪ .‬زیندانی‌و‬ ‫ئه‌شکه‌نجه‌ کرانی زۆرێک له‌ ئازادیخوازان‬ ‫له‌ ئێران‌و خه‌باتی خه‌ڵک بۆ به‌ ده‌ست‬ ‫هێنانی ئازادی‌و یه‌کسانی‌ درێژەی هەیەو‌ له‌‬

‫جیاتی ئاشتییەکی گشتی‌و سەقامگیر‪ ،‬هه‌ر‬ ‫سووچێکی جیهان به‌ شێوه‌یه‌ک بەرەوڕووی‬ ‫شه‌ڕو کێشەو ناکۆکی بووەتەوە‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‌ راگه‌یاندنی ‪21‬ی‬ ‫سێپتامبر وه‌کوو رۆژی جیهانیی ئاشتی‌و‪،‬‬ ‫رێز گرتن له‌و رۆژه‌ له الیەن زۆربەی واڵتانی‬ ‫جیهانەوە‪ ،‬ئه‌و راستییه‌ ده‌رده‌خات که‌‬ ‫مرۆڤ بێزاره‌ له‌ شه‌ڕ‌و توندوتیژیی‌و به‌کار‬ ‫هێنانیان وه‌کوو تاکه‌ رێگای چاره‌سه‌ری‬ ‫کێشەو ناکۆکییە‌کان‪.‬‬

‫ئه‌گه‌رچی هێشتا له‌ زۆر شوێنی ئه‌م جیهانه‌‬ ‫به‌ ئاشکرا توندوتیژیی به‌ کار ده‌برێت‌و‬ ‫بوار خۆش ده‌کرێت بۆ شه‌ڕو خوێن رشتن‌و‬ ‫ته‌نانه‌ت زۆر که‌س ته‌نیا له‌ رووی ناچاری‌و‬ ‫به‌ ته‌نیا له‌ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌ تایبه‌ته‌کان‬ ‫باسی ئاشتی ده‌کەن‌و دژایه‌تی له‌گه‌ڵ شه‌ڕ‬ ‫ده‌کەن‌و ئامانجه‌ شه‌ڕخوازانه‌کانیان له‌ ژێر‬ ‫دروشمی ئاشتیانه‌دا ده‌شارنه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ده‌بێت ئه‌و خاڵه‌ گرینگه‌مان له‌ به‌ر چاو بێت‬ ‫که‌ شه‌ڕخوازه‌کان ئەگەر به‌ ناچاریش باس‬ ‫له‌ ئاشتی بکه‌ن‪ ،‬ئەمە لە خۆیدا‌ ده‌رخه‌ری‬ ‫ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬که‌ ئاشتی وه‌کوو ئامانجێکی‬ ‫ئینسانی‌و پڕ‌ بایه‌خ پێگه‌یه‌کی به‌رزی هه‌یه‌‬ ‫له‌ ناخی مرۆڤدا‪.‬‬ ‫ئه‌م خاڵە گرینگەیە‌ که‌ ده‌توانێت هیوا‬ ‫به‌خش بێت بۆ ئاشتییه‌کی هه‌تاهه‌تایی‌و‬ ‫نه‌مانی یه‌کجاری شه‌ڕ‪.‬‬ ‫به‌ داخه‌وه‌ ده‌بێت دان به‌وه‌دا بنێن که‌‬ ‫ئێمه به‌رهه‌می جیهانێکی پڕ له‌ شه‌ڕو‬ ‫ناعه‌داڵه‌تین‪ ،‬بۆیه‌ زۆر ئاساییه‌ که شه‌ڕو‬ ‫توندوتیژییه‌کان کاریگه‌ری سەلبیان به‌‬ ‫سه‌ر تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگاوە هه‌بێت‪ .‬ژیان‬ ‫له‌ نێو سیستەمێکدا که‌ بناغه‌که‌ی له‌‬ ‫سه‌ر شه‌ڕو ناعه‌داڵه‌تی دانرا بێت‪ ،‬خه‌ڵک‬ ‫به‌ره‌و ئه‌وه‌ هانده‌دات که‌ جێگه‌ی زاڵمان و‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی زاڵم بگرن‌و بۆ بە دەستەوە‬ ‫گرتنی دەسەاڵت‌ تێبکۆشن‪.‬‬ ‫هه‌ر مرۆڤێک بۆ خۆی مێژوویه‌که‌و له‌‬

‫ده‌روونی خۆیدا هه‌ڵگری میراتێکی‬ ‫مێژووییه‌‪ ،‬ئه‌گەرچی ره‌نگه‌ به‌ ته‌واوه‌تی‬ ‫ئاگای له‌و میراته‌ مێژووییه‌ نه‌بێت‪ .‬هه‌ر بۆیه‌‬ ‫ئاشتیخوازی کاتێک ده‌توانێ بگاته‌ لووتکە‬ ‫که‌ تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا بتوانن‌و بیانهه‌وێت‬ ‫کاریگه‌رییه‌ سەلبیه‌کانی مێژووی ژیان له‌‬ ‫سیستەمه‌کانی دژه‌ مرۆیی که‌ ده‌بێته‌ هۆی‬ ‫دوور که‌وتنه‌وه‌ی تاک له‌ به‌ها ئینسانیه‌کان‪،‬‬ ‫له‌ ناخی خۆیاندا بسڕنه‌وه‌و له‌ کرده‌وه‌دا‬ ‫دوور بن له‌ میراتی کۆن‌و ئاشتیخوازی‬ ‫بگرنه‌به‌ر‪ .‬توندو تیژیی‌ له‌ ناخی مرۆڤەکاندا‬ ‫نییه‌و ره‌وشتێکه‌ که‌ له‌ مێژوودا بۆ مرۆڤ به‌‬ ‫میرات ماوه‌ته‌وه‌‪ ،‬مێژوویه‌ک که‌ ره‌نگه‌ به‌‬ ‫دڵخوازی مرۆڤ نه‌بووبێت‌و مرۆڤ ناچاره‌ به‌‬ ‫قبووڵ کردنی‪ .‬بۆیه‌ ئه‌م ره‌وشته‌ شه‌ڕخوازو‬ ‫توندوتیژئامێزانە به‌ رۆژێک‌و دووان دروست‬ ‫نه‌بووه‌ تا له‌ ماوه‌یه‌کی کورتدا له‌ نێو‬ ‫بچێت‪ .‬بۆ نەمانی شەڕو سەقامگیریی ئاشتی‬ ‫پێویست به‌ خه‌باتێکی شێلگیرانه‌و به‌رده‌وام‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجە‌ ده‌بێت هه‌ر‬ ‫که‌سه‌و به‌ ئه‌رکی خۆی بزانێت که‌ ئاشتی‬ ‫له‌ ناخی خۆیدا په‌روه‌رده‌ بکات‌و هەوڵبدات‬ ‫بۆ سەقامگیریی ئاشتی لە جیهان‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫له‌و رێگایە‌وە ده‌توانین هه‌نگاوێک هه‌ڵبگرین‬ ‫بۆ دنیایه‌کی لێوان لێو له‌ ئاشتی‌و دوور‬ ‫له‌ شه‌ڕو توندوتیژیی‪ .‬بە وتەی شاملوو‬ ‫شاعیری ناوداری ئێرانی «من چاوه‌ڕوانی‬ ‫ئه‌و ڕۆژه‌م‪ ،‬ته‌نانه‌ت گه‌ر خۆم نه‌مابم»‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪7‬‬

‫یۆرگن هابرماس وپۆست ماركسیزم‬ ‫و‪.‬له‌فارسیه‌وه‌‪ :‬نوێبوون‬ ‫جان لچت‬ ‫هابرماس‪ ،‬ناودارترین فه‌یله‌سوفی‌ نه‌وه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫دووه‌می‌ قوتابخانه‌ی‌ لێكۆڵینه‌وه‌ی‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌ فرانكفۆرته‌‪ .‬ئه‌و له‌ ساڵی‌‬ ‫‪ 1929‬له‌ دوسلدۆرف (ئه‌ڵمانیا) هاتۆته‌‬ ‫دنیاوه‌‪ ،‬نامه‌ی‌ دكتۆرای‌‪ ،‬كه‌ ساڵی‌ ‪1954‬‬ ‫باڵوكرایه‌وه‌‪ ،‬ده‌رباره‌ی‌ ناكۆكی‌ نێوان‬ ‫(كاری‌ ڕه‌هاو مێژوو) له‌ بیری‌ شلینگ دا‬ ‫نووسی‌‪ .‬له‌ سااڵنی‌ ‪ 1959-1956‬هاوكاری‌‬ ‫ئادۆرنۆ بوو له‌ فرانكفۆرت‪ ،‬پاشان ده‌بێته‌‬ ‫مامۆستای‌ فه‌لسه‌فه‌‌و به‌رێوه‌به‌ری‌ ده‌زگای‌‬ ‫(ماكس پالنك) له‌ شتاربۆرگ‪.‬‬ ‫هابرماس وه‌كو ئه‌ندامانی‌ دیكه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫قوتابخانه‌ی‌ فرانكفۆرت‪ ،‬به‌سه‌ختی‌‬ ‫ده‌كه‌وێته‌ ژێر كاریگه‌ریی‌ نووسینه‌كانی‌‬ ‫هیگڵ‌‌وماركس‪ .‬به‌اڵم‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌ی‌‬ ‫ئادۆرنۆ‌و هۆركهایمه‌ر‪ ،‬تیۆریی‌ به‌های‌‬ ‫ماركس‌وبه‌دبینی‌ فه‌رهه‌نگی‌ نه‌وه‌ی‌‬ ‫فرانكفۆرت‪،‬‬ ‫قوتابخانه‌ی‌‬ ‫یه‌كه‌می‌‬ ‫ره‌تده‌كاته‌وه‌‪ .‬هابرماس‪ ،‬هه‌روه‌كو‬ ‫ماكس فیبه‌ر‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه‌ كه‌‬ ‫نه‌وه‌ی‌ یه‌كه‌می‌ فرانكفۆرت(عه‌قاڵنیه‌تی‌‬ ‫سیسته‌م)‌و (عه‌قاڵنیه‌تی‌ چاالكی‌) تێكه‌ڵ‌‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬تێكه‌ڵ‌ كردنێك كه‌ ته‌ریبه‌ له‌گه‌ڵ‌‬ ‫(جودایی‌ سیسته‌م‌و جیهانی‌ ژیان)‪.1‬‬ ‫هابرماس ده‌ڵێت ئه‌نجامی‌ ئه‌م تێك ‌هڵ‌‬ ‫كردنه‌‪ ،‬حاكم كردنی‌ سیسته‌مه‌(بۆ نموونه‌‬ ‫ئابووری‌) به‌سه‌ر هه‌موو كۆمه‌ڵدا‌و به‌زیانی‌‬ ‫شتێك ته‌واو ده‌بێت‪ ،‬كه‌ ئه‌و هه‌روه‌كو‬ ‫هۆسرل‌و شۆتز‪ ،‬پێی‌ ده‌ڵێت (جیهانی‌‬ ‫ژیان)‪ ،‬كه‌ ده‌بێته‌ ژینگه‌ی‌ چاالكی‌ تاكی‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪.‬‬ ‫نووسینه‌كانی‌‬ ‫دیكه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌الیه‌كی‌‬ ‫هابرماسیش‪ ،‬هه‌روه‌كو نووسینه‌كانی‌‬ ‫پێشوی‌ فرانكفۆرت‪ ،‬مۆری‌ كاریگه‌ریی‌‬ ‫به‌هێزی‌ هیگڵی‌ پێوه‌ دیاره‌‪ .‬له‌م باره‌یه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و وانه‌كانی‌‪،‬وتاره‌كانی‌ ده‌رباره‌ی‌‬ ‫مۆدێرینتی‌ كه‌ له‌ ناوه‌ڕاستی‌ ده‌یه‌ی‌ ‪1980‬‬ ‫ده‌ستی‌ پێ‌كرد‪ ،‬ئه‌و خاڵه‌ی‌ راگه‌یاند‬ ‫كه‌ له‌دیدی‌ فه‌لسه‌فیه‌وه‌ بڕوای‌ به‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ (هیگڵ‌ یه‌كه‌مین فه‌یله‌سووفه‌ كه‌‬ ‫چه‌مكێكی‌ رۆشنی‌ ده‌رباره‌ی‌ مۆدێرینتی‌‬ ‫هێنای ‌ه گۆڕێ‌)‪ .2‬ئه‌گه‌رچی‌ ئه‌و باوه‌ڕه‌یان‬ ‫له‌ نووسینه‌كانی‌ بیریارانی‌ وه‌كو باتای‌‪،‬‬ ‫دریدا‌و فۆكۆ دا ده‌رده‌كه‌وێت‪ -‬ئه‌و‬ ‫بیریارانه‌ی‌ كه‌ نوسینه‌كانیان تیۆریی‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌ ماركس چاره‌نووسساز‬ ‫ده‌كه‌ن‪ -‬به‌اڵم ئه‌م تیۆرمه‌نده‌ی‌‬ ‫(كرداری‌ په‌یوه‌ندیدار) وه‌فاداری‌ خۆی‌‬ ‫بۆ سوننه‌تێك نیشان ئه‌دات كه‌ ئه‌و‬ ‫نادروستی‌ زاراوه‌ی‌(ره‌خنه‌ی‌ رادیكاڵی‌‬ ‫عه‌قڵ‌) ده‌ربخات‌و به‌م بۆنه‌یه‌وه‌ هه‌میشه‌‬ ‫له‌الیه‌ن بیریارانی‌ (پۆست مۆدێرن)ه‌وه‌‬ ‫به‌رێزه‌وه‌ باس ده‌كرێت‪.‬‬ ‫الیه‌نی‌ دیار‌و ئاشكرای‌ نووسینه‌كانی‌‬ ‫هابرماس له‌ده‌یه‌ی‌ ‪ ،1960‬دژی‌‬ ‫پۆزه‌تیفیزمی‌ كار‌و تیۆریه‌كانی‌ ئه‌و‬ ‫سه‌رده‌مه‌بوو‪ .‬ئه‌و به‌ تایبه‌تی‌ پۆزه‌تیفیزمی‌‬ ‫(ئیسبات گه‌رایی‌) نووسینه‌كانی‌ دوایی‌‬ ‫ماركس ره‌تده‌كاته‌وه‌وه‌‌و تێده‌كۆشێ‌‬ ‫به‌هۆی‌ نووسینه‌كانی‌ ماركسی‌ الو‬ ‫كه‌الیه‌نی‌ هێرمۆنیتیكی‌ تێدایه‌‪ ،‬ئه‌م‬ ‫بۆچوونانه‌ بكاته‌ ره‌خنه‌یه‌كی‌ كاریگه‌ر‬ ‫له‌ ده‌روونی‌ كۆمه‌ڵی‌ سه‌رمایه‌داری‌‪.‬‬ ‫ئه‌م ره‌خنه‌یه‌‪ ،‬ئه‌م الیانانه‌ی‌ خواره‌وه‌ی‌‬ ‫تێدابوو‪ .‬یه‌كه‌م‪ ،‬زانست‌و چه‌ند الیه‌نێكی‌‬ ‫فه‌لسه‌فه‌‪ ،‬له‌مه‌ودوا رۆڵێكی‌ هه‌ستیاریان‬ ‫ێ له‌دیاریكردنی‌ به‌های‌ ئه‌و ئامانجانه‌ی‌‬ ‫ناب ‌‬ ‫كه‌ خۆیان بانگه‌وازی‌ ده‌ك ‌هن‌و له‌جیاتی‌‬ ‫ئه‌وان(زانست‌وفه‌لسه‌فه‌) خه‌ریك ده‌بێت‬ ‫به‌ به‌كارهێنانی‌ عه‌قاڵنیه‌تی‌(ئامێری‌)‬ ‫یان(ئامانجدار)ی‌ ماكس فیبه‌ر‪ .‬پاشان‪،‬‬ ‫زانست خزمه‌ت به‌ عه‌قاڵنیه‌تی‌ ته‌كنیكی‌‬ ‫یان (هونه‌ری‌) ده‌كات‪ ،‬كه‌خودی‌‬ ‫سه‌رمایه‌داریی‌ توانا ده‌كات بۆ به‌رهه‌م‬ ‫هێنانی‌ چه‌ندین شێوه‌ی‌ جیاواز‌و ئاڵۆزی‌‬ ‫كااڵ‌و سه‌ره‌نجام جه‌نگه‌ توندوتیژه‌كانی‌‬ ‫به‌ره‌‌و پێش ده‌بات‪ ،‬به‌اڵم ناتوانێت‬ ‫ره‌واییه‌كی‌ باشتر بۆ خودی‌ سیسته‌می‌‬ ‫سه‌رمایه‌داریی‌ په‌یدا بكات‪ .‬به‌ كورتی‌‪،‬‬ ‫مامه‌ڵه‌ی‌ هونه‌ری‌‌و پۆزه‌تیفسیتی‌ بۆ‬ ‫زانست ده‌بێته‌ كارێكی‌ ئیدیۆلۆژیك‪.‬‬

‫چونكه‌ ئه‌م مامه‌ڵه‌یه‌ پێكهێنه‌ر ‌‬ ‫ی‬ ‫هێرمۆنتیكی‌ زانست‌و ئه‌و ره‌وشه‌ی‌ كه‌‬ ‫له‌ چاالكیدا ده‌رده‌كه‌وێت‪ ،‬قبوڵ‌ ناكات‪.‬‬ ‫به‌م شێوه‌یه‌‪ ،‬هابرماس ده‌گاته‌ ئه‌و‬ ‫باوه‌ڕه‌ی‌‪ ،‬كه‌ له‌جیاتی‌ ئه‌وه‌ی‌ زانست‌و‬ ‫عه‌قاڵنیه‌تی‌ سه‌رده‌می‌ سه‌رمایه‌داریی‌‬ ‫خزمه‌تی‌ مرۆڤ بكات‪ ،‬ئه‌وان له‌دژی‌‬ ‫الیه‌نه‌ ئازاده‌كانی‌ ژیانی‌ فه‌رهه‌نگی‌‌و‬ ‫ی شێوه‌ بیماره‌كانی‌ كۆمه‌ڵ‌‬ ‫به‌دیهێنه‌ر ‌‬ ‫داده‌نێت‪ .‬بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی‌ ئه‌م شێوه‌‬ ‫نه‌رێیه‌ (‪ )Negative‬له‌ زانستی‌‬ ‫پۆزه‌تیفیستی‌‌و هه‌وڵ‌ دان بۆ گۆڕینی‌ به‌‬ ‫چاالكی‌ ئازادی‌ به‌خش كه‌ له‌گه‌ڵ‌ ریفۆرمی‌‬ ‫سیاسی‌‌وكۆمه‌اڵیه‌تیدا په‌یوه‌ندی‌ هه‌بێت‪،‬‬ ‫بوونی‌ تیۆری‌ ره‌خنه‌گرانه‌ ده‌بێته‌ كارێكی‌‬ ‫پێویست‪.‬‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌ی‌ به‌دبینی‌ لێكدانه‌وه‌كانی‌‬ ‫ئادۆرنۆ‌و هۆركه‌هایمه‌ر‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌عه‌قڵ‌‬ ‫له‌ كتێبی‌(دیاله‌كتیكی‌ رۆشنگه‌ری‌)‬ ‫هابرماس هه‌وڵ‌ ئه‌دات كه‌ ئاڕاسته‌ی‌‬ ‫هێرشی‌ خۆی‌ له‌دژی‌ ئه‌م مامه‌ڵه‌ نه‌رێیه‌‬ ‫بخاته‌ڕێ‌‌و له‌ پێناوی‌ (به‌ ئه‌نجام‬ ‫گه‌یاندنی‌ پێشنیازی‌ مۆدێرینێتی‌) كه‌‬ ‫به‌هۆی‌ رۆشنگه‌رییه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات‪،‬‬ ‫به‌رده‌وام ده‌بێت‪ .‬ئه‌م ئامانجه‌ ده‌توانێت‬ ‫ببێته‌ ره‌خنه‌ش له‌ دیدگای‌ (ئامێرگه‌رایی‌)‬ ‫زانست‪ ،‬كه‌ به‌سه‌ر سه‌رمایه‌داری‌ دوای‌‬ ‫جه‌نگی‌ دووه‌مدا زاڵه‌‪.‬‬ ‫ئامانجی‌ نووسینه‌كانی‌ پێشووی‌ هابرماس‬ ‫نیشان دانی‌ ئه‌و خاڵه‌بوو كه‌ ده‌وڵه‌تی‌‬ ‫مۆدێرن به‌رهه‌می‌ مانه‌وه‌ی‌ سه‌رمایه‌داریی‌‌و‬ ‫خزمه‌تگوزاریی‌ ئه‌و رژێمه‌بوو‪ .‬له‌ یه‌كێك‬ ‫له‌ سااڵنی‌ ده‌یه‌ی‌ ‪ ،1970‬هابرماس‪ -‬له‌‬ ‫ئه‌نجامی‌ كاری‌ هه‌ندێك له‌ ئابووری‌ ناسان‪-‬‬ ‫وتی‌ ده‌وڵه‌ت نایه‌وێت خه‌ڵك له‌ده‌ستی‌‬ ‫كاره‌ساته‌ خراپه‌كانی‌ ئاسته‌نگی‌ ئابووری‌‬ ‫سه‌رمایه‌داریی‌ رزگاربكات‪ ،‬چونكه‌ توانای‌‬ ‫ئه‌و له‌ كۆكردنه‌وه‌ی‌ ده‌رامه‌تی‌ پێویست‬ ‫بۆ پشتیوانی‌ به‌رنامه‌كانی‌ خۆشگوزه‌رانی‌‪،‬‬ ‫سنوورداره‌‪ .‬به‌دیدی‌ هابرماس‪ ،‬ئه‌م كاره‌‬ ‫به‌مانای‌ كه‌م كردنه‌وه‌ی‌ ره‌وایی‌ ده‌وڵه‌ت‬ ‫دێت‪ .‬چونكه‌ هه‌رچی‌ ده‌وڵه‌ت كه‌م‬ ‫تواناتر بێت له‌ پاراستنی‌ خه‌ڵك له‌ چنگی‌‬ ‫ئاسته‌نگی‌ ئابووری‌‪ ،‬هه‌ر به‌و راده‌یه‌‬ ‫ره‌وایی‌ ئه‌و كه‌متر گه‌ره‌نتی‌ ده‌كرێت‪.‬‬ ‫هابرماس‪ ،‬له‌راستای‌ نه‌ریتی‌ ئایدیالیستی‌‬ ‫ئه‌ڵمانیدا‪ ،‬نووسینه‌كانی‌ ماركس بۆ‬ ‫به‌دیهێنانی‌ جۆرێك له‌ ستراتیژی‌ ره‌خنه‌یی‌‬ ‫به‌كارده‌هێنێت‪ .‬ئه‌م كاره‌ به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫ده‌كات كه‌ بتوانێت ئامانجێكی‌ رزگاری‌‬ ‫به‌خشی‌ هه‌بێت‪ .‬له‌كاتێكدا ماركس‬ ‫دڵنیایه‌ له‌رۆڵی‌ خۆسازده‌ری‌ كاری‌‬ ‫پراكتیكی‌‪ ،‬هابرماس به‌ پشتیوانی‌ هیگڵ‌‪،‬‬ ‫كار وه‌كو جۆرێك له‌ ره‌خنه‌ داده‌نێت‪-‬‬ ‫ره‌خنه‌یه‌ك كه‌ ئامانجی‌ تایبه‌تی‌ هه‌یه‌‬ ‫بۆ دژایه‌تی‌ هێزی‌ بێهۆشكه‌ری‌ عه‌قڵی‌‬ ‫ئامێریی‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ‌ نیشاندانی‌ ده‌سكه‌وته‌‬ ‫كرده‌ییه‌كانی‌ سوننه‌تی‌ هێرمۆنتیكی‌‬ ‫ئاڵمان‪ -‬هابرماس فرۆیدیش له‌گ ‌هڵ‌ ئه‌واندا‬ ‫داده‌نێت‪ -‬له‌ شێوه‌كانی‌ رواڵه‌تی‌(نمادین)‬ ‫چاالكی‌ به‌رامبه‌ر‪ ،‬زیاتر له‌وه‌ی‌ ماركس‬ ‫چاوی‌ لێده‌كرد‪ ،‬ئه‌م ره‌خنه‌‌و شێوانه‌‬ ‫ده‌توانن شوێنی‌ دڵنیایی‌ كاركردن بن‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆ هه‌مان مه‌به‌ست‪ ،‬له‌ سه‌ره‌تای‌‬ ‫ده‌ی ‌هی‌ ‪ ،1970‬هابرماس سه‌ره‌تای‌ فۆرمۆل‬ ‫به‌ندی‌ توخمه‌كانی‌ تیۆریی‌ ده‌رباره‌ی‌‬ ‫زمان‪ ،‬په‌یوه‌ندی‌‌و ته‌كامولی‌ كۆمه‌ڵ‌‬ ‫باس ده‌كات‪ ،‬كه‌ ئامانجی‌ به‌دیهێنانی‌‬ ‫چوارچێوه‌یه‌كی‌ ئاساییه‌ كه‌ له‌وێدا جۆرێك‬ ‫دڵخوازی‌ بۆ ئازادی‌ تیا ده‌بینرێت‪ .‬ئه‌م‬

‫ی‬ ‫هابرماس ده‌ڵێت‪ ،‬ره‌خنه‌گران ‌‬ ‫ی‬ ‫مۆدێرینتی‌ زۆربه‌یان جیاواز ‌‬ ‫له‌نێوان نامۆبوون‌و ئازادی‌ (كه‌م‬ ‫ی‬ ‫ڕه‌نگ) ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌كورت ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌وه‌ی‌ كه‌ ئه‌وان به‌ ئێمه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ناڵێن ئه‌وه‌یه‌ كه‌(رێگای‌ ئازاد ‌‬ ‫له‌كوێوه‌ تێپه‌ر ده‌بێت)‬

‫‌ هابرماس‪ ،‬هه‌روه‌كو‬ ‫ماكس فیبه‌ر‪ ،‬له‌سه‌ر ئه‌و‬ ‫ی‬ ‫باوه‌ڕه‌یه‌ كه‌ نه‌وه‌ی‌ یه‌كه‌م ‌‬ ‫ی‬ ‫فرانكفۆرت(عه‌قاڵنیه‌ت ‌‬ ‫ی چاالكی‌)‬ ‫سیسته‌م)‌و (عه‌قاڵنیه‌ت ‌‬ ‫تێكه‌ڵ‌ ده‌كه‌ن‪ ،‬تێكه‌ڵ‌ كردنێك‬ ‫ی‬ ‫كه‌ ته‌ریبه‌ له‌گه‌ ‌ڵ (جودای ‌‬ ‫سیسته‌م‌و جیهانی‌ ژیان‬

‫كاره‌ی‌ به‌ نووسینی‌ چه‌ند به‌رگێك ل ‌ه‬ ‫كتێبی‌ (تیۆری‌ كرداری‌ په‌یوه‌ندیدار) به‌‬ ‫ئه‌نجام گه‌یاند‪ ،‬كه‌ پاشان ساڵی‌ ‪1981‬‬ ‫چاپ كرا‪.‬‬ ‫له‌م كاره‌دا ئه‌توانین ئه‌وه‌ ببینین‬ ‫هابرماس له‌هه‌مان كاتدا كه‌ هۆكاری‌‬ ‫ئازادی‌ له‌ به‌رهه‌مه‌كانی‌ ماركسدا‬ ‫فه‌رامۆش ناكات‪ ،‬به‌اڵم ئاره‌زووی‌‬ ‫ئه‌وه‌ناكات كه‌سوود له‌ هۆكاری‌ شۆڕشگێر‬ ‫یان پۆزه‌تیف بۆ گه‌یشتن به‌ ئازادی‌‬ ‫په‌سه‌ند بكات‪ .‬هابرماس بڕوای‌ به‌وه‌ هێنا‬ ‫كه‌ سه‌رمایه‌داریی‌ كۆمه‌ڵگای‌ چینایه‌تی‌‬ ‫كردۆته‌ ئامانجی‌ خۆی‌ ‌وعه‌قاڵنیه‌تی‌‬ ‫دیوان ساالر(بیروكراتیك)یان ئامانجدار‬ ‫به‌رده‌وام ده‌یه‌وێت كه‌ ژیانی‌ خه‌ڵك زیاتر‬ ‫كۆنترۆڵ‌ بكات‪ ،‬راده‌گه‌یه‌نێ‌ كه‌(ئاگایی‌‬ ‫ئه‌م رژێمه‌ خودكاره‌ ئه‌ندامانی‌ پابه‌ندبوو‬ ‫له‌م فه‌رمانانه‌دا نابینێت)‪ . 3‬له‌م رژێمه‌دا‪،‬‬ ‫كۆمه‌ڵی‌ سه‌رمایه‌داریی‌ هه‌میشه‌ به‌دوای‌‬ ‫ئه‌وه‌وه‌یه‌ كه‌ نابێت (جیهانی‌ ژیان) واته‌‬ ‫جیهانی‌ عه‌قاڵنی‌‌وكرداری‌ په‌یوه‌ندیدار‬ ‫یه‌كسان ببن‪ .‬ته‌وه‌رێكی‌ دیكه‌ی‌‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانی‌ هابرماس‪ ،‬شیكردنه‌وه‌ی‌‬ ‫بونیاده‌كانی‌ جیهانی‌ ژیانه‌( به‌ تایبه‌تی‌‬ ‫زمان‌و كرداری‌ په‌یوه‌ندیدار‌وئاگایی‌‬ ‫ئه‌خالقی‌)‪ .‬كۆڵه‌كه‌ی‌ جیهانی‌ ژیان‬ ‫دڵخوازییه‌ بۆ ئازادی‌‪ ،‬به‌ته‌نها كاری‌‬ ‫شێوێنراوی‌ عه‌قڵ‌‌وزمان ده‌ركی‌ ئه‌م‬ ‫كاره‌ دژواره‌ ده‌كات‪( .‬واته‌ كاتێك كه‌‬ ‫زمان‌وعه‌قڵ‌ له‌دۆخی‌ ئامێری‌‌و ئامانجداره‌وه‌‬ ‫به‌ره‌و دۆخی‌ په‌یوه‌ندی‌‌و خوێندنه‌وه‌ی‌‬ ‫ئه‌وانی‌ دیكه‌ ده‌رۆن‪ .‬و‪.‬ك)‪ .‬له‌ راستیدا‪،‬‬ ‫بونیادی‌ ژیانی‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌(‌وهه‌ر به‌و‬ ‫شێوه‌یه‌ش مرۆڤایه‌تی‌) ئازادی‌یه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫به‌م پێیه‌‪ ،‬ئه‌ركی‌ ئێمه‌ به‌رهه‌م هێنانی‌‬ ‫تیۆرێكه‌ كه‌ رۆشن كردنه‌وه‌ی‌ جیهانی‌‬ ‫ئازادی‌ ئاسان تر بكات‪.‬‬ ‫هابرماس له‌ سه‌ره‌تای‌ ده‌یه‌ی‌ ‪ ،1980‬باسی‌‬ ‫چه‌مكی‌ جیهانی‌ ژیان به‌ پشتیوانی‌ ئه‌میل‬ ‫دۆركهایم‌و كۆمه‌ڵناسی‌ دیارده‌ناس(میدۆ‬ ‫شۆتز) ده‌ست پێكرد‪ .‬به‌دیدی‌ شۆتز‬ ‫جیهانی‌ ژیان‪ ،‬جیهانی‌ ژیانی‌ رۆژانه‌‌و‬ ‫چوارچێوه‌ی‌ ته‌واوی‌ ئه‌زموونی‌ تاك‌و‬ ‫به‌رئه‌نجامی‌ ئه‌زموونه‌كانی‌ پێشووه‌‪،‬‬

‫جێگایه‌كه‌ ده‌توانێت ژیاننامه‌ دیاری‌‬ ‫بكات‌و تاك بیه‌وێت یان نا‪ ،‬به‌رده‌وام‬ ‫به‌ره‌و نزم بوونه‌وه‌ ده‌چێت‪.‬‬ ‫(جیهان به‌ڵگه‌یه‌كی‌ پێشنیازكراوه‌)‬ ‫كه‌ له‌وێدا تاكه‌كان تێده‌كۆشن ئامانجه‌‬ ‫كرده‌ییه‌كانیان به‌دی‌ بێنن‪ .‬به‌دیدی‌‬ ‫هابرماس‪ ،‬جیهانی‌ ژیان‪ ،‬ئاسۆیه‌كه‌ له‌‬ ‫هۆشیاریی‌ له‌ هه‌ردوو بواری‌ په‌یوه‌ندیدار‪،‬‬ ‫كارێكه‌ كه‌(به‌ ره‌هه‌ندی‌ هاویاری‌‬ ‫له‌شیكردنه‌وه‌ پشت ده‌به‌ستێت كه‌‬ ‫به‌شداران هاوكات له‌ جیهانی‌ بابه‌ت‪،‬‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و هۆشیاریدا په‌یوه‌ندی‌‬ ‫په‌یداده‌كه‌ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت ئه‌و كاره‌ش كه‌‬ ‫له‌وتاری‌ ته‌نها خودێكدا ده‌رده‌كه‌وێت‬ ‫دڵنیایی‌ له‌ ناوه‌ڕۆكی‌ یه‌كێك له‌م سێ‌‬ ‫پێك هێنه‌ره‌(بابه‌تی‌‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪،‬‬ ‫هۆشیاریی‌) ده‌كاته‌وه‌ ‪. 4‬‬ ‫به‌ بڕوای‌ هابرماس‪ ،‬گرنگترین الیه‌نی‌‬ ‫ته‌واوكه‌ری‌ چاالكی‌ جیهانی‌ ژیان‪،‬‬ ‫په‌یوه‌ندییه‌‪ .‬چونكه‌ لێره‌دا كاریگه‌ریی‌‬ ‫وتاری‌ تاكه‌كان ئامانجداره‌‌و به‌ره‌سمی‌‬ ‫ده‌ناسرێت‪ ،‬به‌هه‌مان شێوه‌ش ده‌توانرێت‬ ‫هه‌ر له‌ په‌یوه‌ندی‌ دا بونیادی‌ ته‌واوی‌‬ ‫جیهانی‌ ژیان چاكتر بكرێت‪ .‬ئه‌م چاك‬ ‫كردنه‌وه‌یه‌ ده‌توانێت له‌ رژێمی‌ كۆمه‌اڵیه‌تیدا‬ ‫كاریگه‌ریی‌ زیاتری‌ به‌رامبه‌ره‌كان له‌سه‌ر‬ ‫یه‌كتری‌ فراوان بكات‌و هه‌ر به‌وپێیه‌ش‬ ‫رێگه‌ بگرێت له‌گه‌شه‌ی‌ عه‌قاڵنیه‌تی‌ ئامێر‬ ‫كه‌‬ ‫یی‌‪،‬‬ ‫دابڕاوه‌ له‌ په‌یوه‌ندی‌‪.‬‬ ‫هابرماس‪ ،‬هاوڕێ‌ له‌گه‌ڵ‌ لیكۆڵینه‌وه‌كانی‌‬ ‫ده‌رباره‌ی‌ جیهانی‌ ژیان له‌ تیۆری‌ تالكۆت‬ ‫پارسۆنزدا سه‌باره‌ت به‌ كۆمه‌ڵگا وه‌كو‬ ‫رژێمێكی‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪ ،‬ده‌ستی‌ راگه‌یشت‬ ‫به‌ بیروڕای‌ تیۆری‌ ده‌رباره‌ی‌ ته‌كامولی‌‬ ‫كۆمه‌ڵ‌‌و تاك له‌و رژێمه‌دا‪ ،‬به‌ تایبه‌تی‌‬ ‫خۆنواندنی‌ ئه‌وان له‌ سنووری‌ مه‌به‌ست‌و‬ ‫شێوه‌ تایبه‌تیه‌كانی‌ نمادین(رواڵه‌ت)دا‪.‬‬ ‫هابرماس به‌ پشتیوانی‌ كاری‌ كۆلبرگ‌و پیاژه‌‬ ‫بۆ په‌یداكردنی‌ تیۆرێك ده‌رباره‌ی‌ توانای‌‬ ‫ئاكاریی‌(ئه‌خالقی‌)‌و كاری‌ چۆمسكی‌ بۆ‬ ‫دانانی‌ تیۆری‌ توانای‌ زمانی‌‪ ،‬تێده‌كۆشێ‌‬ ‫تا ئه‌وه‌ پیشان بدات كه‌ ده‌بێت توخمی‌‬ ‫به‌هانه‌یی‌‌و هه‌روه‌ها توخمی‌ ته‌واو ئامێریی‌‬ ‫بۆ به‌دی‌ هێنانی‌ نیازه‌كان‪ ،‬به‌سه‌ر چاالكی‌‬ ‫به‌رامبه‌ری‌ مرۆڤدا حاكم ده‌بێت‪ .‬به‌ بڕوای‌‬ ‫هابرماس‪ ،‬ئه‌وانه‌ی‌ كه‌وه‌كو فیبه‌ر ده‌ڵێن‬ ‫ته‌نها زانستی‌ ئامانجدار‌و ته‌كنیكی‌ له‌‬ ‫چاالكیدابوونی‌ هه‌یه‌‌وپرسه‌كانی‌ ئه‌خالق‌و‬ ‫تێگه‌یشتنی‌ راستی‌ په‌یوه‌ندی‌ به‌خودی‌‬ ‫ته‌نهای‌ كه‌سه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ڵه‌یان‬ ‫ده‌كرد‪ .‬مه‌به‌ست‌و به‌هانه‌كان ده‌بێت‬ ‫بگۆڕێن به‌ بیری‌ ره‌خنه‌گری‌ ئاشكرا‪ ،‬هه‌تا‬ ‫ئه‌گه‌ر ته‌نها ئه‌و به‌ڵگه‌ بزانین كه‌ جیاوازی‌‬ ‫نێوان (هونه‌ریی‌‌و ئامێریی‌)‌و به‌هانه‌كانی‌‬ ‫خود بشگۆڕین بۆ جیاوازییه‌كی‌ پێشین‪،‬‬ ‫به‌اڵم له‌ ئاكامدا ده‌بێت له‌وه‌ تێبگه‌ین‬ ‫كه‌ ده‌بێته‌ جیاوازی‌ نێوان به‌هانه‌كان یان‬ ‫مه‌به‌سته‌كان‪ .‬به‌وپێیه‌‪ ،‬خودی‌ په‌یوه‌ندی‌‬ ‫رواڵه‌تی‌ ته‌كنیكی‌(هونه‌ریی‌) یان ئامێریی‌‬ ‫ناتوانێت ئیلهام له‌ په‌یوه‌ندی‌ پرنسیپه‌‬ ‫گشتیه‌كان وه‌ربگرێت‌و له‌ ئه‌خالق (واتا‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ نێوان هۆشه‌كان‌و بكه‌ره‌كان‬ ‫‪.‬و‪.‬ك) جیابكرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ ئه‌نجامدا‪ ،‬ناسینی‌ نیازه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‌‬ ‫مرۆڤ به‌گرنگ‌و دیاریكه‌ر ده‌زانێت‪ ،‬هه‌مان‬ ‫شێوه‌ی‌ كه‌ سروشت په‌یوه‌ندی‌ ئازاد‌و‬ ‫نه‌شێواو رۆشن ده‌كاته‌وه‌‪ .‬هابرماس‪،‬‬ ‫كه‌هه‌میشه‌ له‌ هه‌وڵی‌ په‌یداكردنی‌‬ ‫تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی‌ ناوه‌ڕۆكی‌ ره‌وشی‌‬

‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‌و هه‌مان ئه‌و كاره‌ په‌یوه‌ند ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌و به‌الیه‌نه‌كانی‌ به‌هانه‌یی‌ كۆمه‌ڵ‌ به‌هێز‬ ‫ئه‌كات‪ .‬ده‌بێ‌ ئه‌وه‌ بزانین كه‌ مانای‌‬ ‫سروشتی‌ زمان به‌ناونیشانی‌(هۆكاری‌)‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ نێوان قسه‌كه‌ر‌و گوێگری‌ گوتار‬ ‫هه‌ردووكیان په‌یوه‌ندی‌ پێشوویان به‌‬ ‫له‌یه‌كتر تێگه‌یشتنه‌وه‌ هه‌یه‌(چونكه‌ زمان‬ ‫زه‌مینه‌ی‌ له‌یه‌كتر تێگه‌یشتنی‌ تێدایه‌)‬ ‫تێگه‌یشتن به‌مانای‌ رێكه‌وتنی‌ نێوان‬ ‫به‌شدارانی‌ گوتاره‌؛ تێگه‌یشتن به‌مانای‌‬ ‫(ره‌سمی‌ ناسینی‌ نێوان بكه‌ره‌كانه‌)‪.‬‬ ‫له‌م ئاراسته‌یه‌دا‪ ،‬هه‌رالیه‌نێك به‌‬ ‫په‌رۆشه‌وه‌ بۆ مه‌به‌ستی‌ خۆی‌ په‌یوه‌ندی‌‬ ‫ده‌كات به‌ سنووره‌كانی‌ په‌یوه‌ندیه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌بۆچوونی‌ هابرماس‪ ،‬به‌و مانایه‌ دێت كه‌‬ ‫پێكهاته‌ی‌ زمان له‌ بناغه‌وه‌ هێرمۆنتیكیه‌‪:‬‬ ‫ده‌رگیربوونی‌ هه‌ردوو الیه‌نی‌ گوتار‌و‬ ‫په‌یڤین پێویستی‌ به‌ لیكۆڵینه‌وه‌ی‌ هه‌موو‬ ‫ئاسته‌كان هه‌یه‌‌و هه‌ر به‌وشێوه‌ پله‌ی‌‬ ‫خودناسی‌ كه‌سه‌كان بااڵتر ده‌بێت‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئه‌م خۆناسینه‌ له‌ چاالكی‌ ئاڵوگۆڕكه‌ری‌‬ ‫كه‌سه‌كان‌و له‌گه‌ڵ‌ ئه‌وانیتردا په‌یدا‬ ‫ده‌بێت‪ .‬له‌الی‌ هابرماس‪ ،‬ئامانجی‌ كۆتایی‌‬ ‫زمانیش هه‌ر ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر به‌وپێیه‌ زمان‬ ‫به‌هۆی‌ نموونه‌ی‌ رێزمانه‌وه‌ ده‌ستی‌ به‌‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ ده‌گات‪ .‬كاركردنی‌ راستینه‌ی‌‬ ‫زمان‪ ،‬به‌دیهێنانی‌ ره‌هه‌ندی‌ په‌یوه‌ندیه‌‬ ‫به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك بێت‪ ،‬كاتێك كه‌‬ ‫په‌یوه‌ندی‌ به‌شێوه‌یه‌كی‌ سیسته‌ماتیك به‌‬ ‫ئه‌نجام نه‌گات‪ ،‬كاربردی‌ زمان شێوه‌یه‌كی‌‬ ‫نه‌خۆش وه‌رده‌گرێت‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت به‌هۆشیاری‌ ئاكاریی‌(ئه‌خالقی‌)‪،‬‬ ‫هابرماس هه‌وڵ‌ ئه‌دا ئه‌وه‌ی‌ به‌ناونیشانی‌‬ ‫قۆناغه‌كانی‌ ئه‌خالق (له‌ كۆلبرگ‪ ،‬پیاژه‌‪،‬‬ ‫وه‌ریده‌گرێت‪،‬‬ ‫مید‌و ئه‌وانیتر)‬ ‫له‌سه‌ر (لۆجیكی‌ ئالۆگۆڕ) بنیاتی‌ بنێت‪.‬‬ ‫ئامانجی‌ ئه‌و پیشان دانی‌ ئه‌و خاڵه‌بوو‬ ‫ی له‌سه‌ر توخمێكی‌‬ ‫كه‌ دیدگای‌ ئه‌خالق ‌‬ ‫ره‌سه‌ن له‌ پێكهاتی‌ ئه‌زموونی‌ ژیان بنیات‬ ‫نراوه‌(ئه‌وه‌ی‌ كه‌ تیۆری‌ ئه‌خالقی‌ به‌‬ ‫ئه‌نجامی‌ ده‌گه‌یه‌نێت‌و پشتی‌ پێ‌ده‌به‌ستێ‌‬ ‫رۆشن كردنه‌وه‌ی‌ هه‌سته‌ی‌(ناوكی‌)‬ ‫جیهانی‌ ئه‌خالقی‌ ئێمه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر به‌و‬ ‫پێیه‌ش ره‌واندنه‌وه‌ی‌ گومانه‌ ده‌رباره‌ی‌‬ ‫هابرماس‬ ‫ئه‌گه‌رچی‌‬ ‫به‌هاكان)‪.5‬‬ ‫مه‌به‌ستی‌ له‌وه‌نیه‌ كه‌ به‌هۆی‌ ئه‌م‬ ‫وته‌یه‌وه‌ بانگه‌وازی‌ حه‌قیقه‌تی‌ ئه‌خالقی‌‬ ‫بكات‪ ،‬به‌اڵم به‌درۆخستنه‌وه‌ی‌ ئه‌م خاڵه‌‬ ‫دژواره‌ كه‌ (گومان كردن له‌ به‌هاكان)‬ ‫به‌چ شێوه‌یه‌ك ده‌توانێت پرسی‌ ئه‌خالقی‌‬ ‫به‌دی‌ بێنێت‪ .‬له‌م خاڵه‌ش گرنگتر ئه‌وه‌یه‌‬ ‫كه‌ خواستی‌ (هه‌سته‌ی‌ جیهانی‌ ئه‌خالق)‬ ‫په‌ی‌ به‌جۆرێك هه‌ڵوێستی‌ ئه‌خالقی‌‬ ‫سه‌ره‌كی‌ ده‌بات‪.‬‬ ‫دڵخوازی‌ هابرماس ده‌ست نیشانكردنی‌‬ ‫بیماریی‌‌و بێ‌هاوتایی‌ سه‌رمایه‌داریی‌‬ ‫مۆدێرنه‌‪ .‬هابرماس له‌م باسه‌دا بێ‌به‌هایی‌‬ ‫فه‌رهه‌نگ له‌ ئه‌نجامی‌ پشتیوانی‌‬ ‫له‌راده‌به‌ده‌ری‌ عه‌قاڵنیه‌تی‌ هونه‌ری‌‌و‬ ‫ئامانجدار له‌ ئاستی‌ رژێمدا دێته‌دی‌‌و‬ ‫هابرماس ئه‌مه‌ به‌شێوه‌یه‌ك له‌ نه‌خۆشی‌‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌ داده‌نێت‪ .‬به‌شێوه‌یه‌كی‌‬ ‫گشتی‌‪ ،‬به‌ بڕوای‌ ئه‌و‪ ،‬ره‌وشی‌ بیماریی‌‬ ‫ئه‌و كاته‌ په‌یداده‌بێت كه‌ له‌ كۆمه‌ڵدا‬ ‫بێ‌هاوتایی‌‪ -‬به‌مانای‌ تووش بوونی‌ گشتی‌‪-‬‬ ‫په‌یداببێت‪ .‬له‌م كاته‌دا‪ ،‬مۆدێرینتی‌‪ ،‬وه‌كو‬ ‫شێوه‌یه‌كی‌ كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪ ،‬فه‌رهه‌نگی‌‌و‬ ‫ئابووری‌ ده‌كه‌وێته‌ به‌رامبه‌ر شكست‌و‬ ‫گۆڕان به‌ره‌و هه‌لومه‌رجێكی‌ ته‌واو نه‌خۆش‪.‬‬ ‫بۆ ده‌ربازبوون له‌م ئه‌نجامه‌ خراپانه‌‪،‬‬ ‫ده‌بێت سوود له‌الیه‌نی‌ ریفۆرمستی‌ خودی‌‬ ‫مۆدێرنه‌ وه‌ربگرین‪ ،‬ئه‌و الیانه‌نه‌ی‌ كه‌به‌‬ ‫به‌كارهێنانی‌ عه‌قڵ‌ سه‌ره‌تای‌ بزووتنه‌وه‌ی‌‬ ‫رۆشنگه‌رییان ده‌ست پێكرد‪ .‬هه‌روه‌كو‬ ‫چۆن پێویستیمان به‌هێزه‌كانی‌ ریفۆرم‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش لیكۆڵینه‌وه‌ی‌‬ ‫زیاتری‌ نیازه‌كانی‌ جیهانی‌ ژیان پێویست‬ ‫ده‌بێت‪ .‬له‌ كاتێكدا هابرماس خۆی‌‬ ‫خه‌ریكی‌ چاره‌سه‌ری‌ ئه‌م ره‌هه‌نده‌ ده‌بێت‬ ‫(په‌یوه‌ندی‌ نێوان ریفۆرم‌و نیازه‌كانی‌‬ ‫ژیان‪.‬و‪.‬ك)‪ ،‬ئه‌وانیتر له‌ فكری‌ ئه‌وه‌دان كه‌‬ ‫شێوازی‌ پڕ بانگه‌وازی‌ ئه‌و به‌ چ شێوه‌یه‌ك‬ ‫ده‌توانێ‌ كۆمه‌كی‌ ئه‌و لیكۆڵینه‌وه‌ رۆشنه‌‬ ‫دڵخواز‌ه بكات‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪9‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫وتووێژ‬

‫گۆڕانکارییەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬

‫تەوەرەی گفتوگۆیەک لە گەڵ هاوڕێ سادق زەندی ئەندامی کومیتەی ناوەندی کۆمەڵە‬ ‫ئەوەی کە لە واڵتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‌و لەوانە تونس‪ ،‬میسرو‬ ‫لیبی روویداوە‪،‬‬ ‫شۆڕشی خەڵکە لە دژی‬ ‫حاکمیەتی دیکتاتۆر بەسەر‬ ‫واڵتەکەیانداو کۆتایی هێنان بە‬ ‫سەرکوت‌و زڵم‌و زۆر‬ ‫لەو واڵتانەو مسۆگەر بوونی‬ ‫داخوازیەکانیان‬

‫سازدانی‪ :‬سەبری بەهمەنی‬

‫پرسیار‪ :‬لەم سااڵنەی دواییدا رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست گۆڕانی زۆری بە خۆیەوە بینی‌و‬ ‫هەنووکەش بەردەوامە‪ ،‬پێگەی کورد لەم‬ ‫گۆڕانکاریانەدا چۆن هەڵدەسەنگێنن؟‬

‫واڵم‪ :‬ئەوەی کە لە واڵتانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‌و لەوانە تونس‪ ،‬میسرو لیبی‬ ‫روویداوە‪ ،‬شۆڕشی خەڵکە لە دژی‬ ‫حاکمیەتی دیکتاتۆر بەسەر واڵتەکەیانداو‬ ‫کۆتایی هێنان بە سەرکوت‌و زڵم‌و زۆر لەو‬ ‫والتانەو مسۆگەر بوونی داخوازیەکانیان‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێکدایە کە کوردستان بە‬ ‫سەر چەندین واڵتدا دابەش کراوەو لە سادق زەندی ئەندامی کومیتەی ناوەندی کۆمەڵە‬ ‫الیەن واڵتانی داگیرکەری کوردستانەوە‬ ‫نکۆڵی لە پێناسەی کوردو مافە راستە کە کورد لە هەموو بەشەکانی کردن لە مافە ڕەواکانی خۆی رێگەی قورسە‪ .‬سەرەڕایجیابوونەوەکان کە بووەتە‬ ‫نەتەوایەتیەکانیان دەکرێت‌و ئەو بەشانەی کوردستان خوازیاری بە رەسمی ناسینی خەباتی چەکداری گرتە بەر‪ ،‬ئەگەرچی هۆیئامادە نەبوون بۆ دیالۆگ‌و قبووڵی‪،‬‬ ‫کوردستان لە چاو شوێنەکانی دیکەی ئەو کورد وەکوو نەتەوەیەک بوون‌و هەروەها رژیم بە گرتنەوەی شارو گوندەکانی بەاڵم هەوڵەکان بۆ گەیشتن بە گوتارێکی‬ ‫واڵتانە لە بارودۆخێکی خراپی ئابووریدا خوازیاری بە رەسمی ناسینی مافی دیاری کوردستان لە دەست هێزی پێشمەرگەو هاوبەش‌و نزیکبوونەوەی حیزبەکان لە‬ ‫راگیراون‌و خەڵک لەو شوێنانەدا بە هەژاری کردنی چارەنووسی خۆیان بوون‌و دەیان هاتنە دەرەوەی پێشمەرگە بۆ ئەم دیوی یەکتر بەردەوامە‪.‬‬ ‫ژیان بەسەر دەبەن‌و بە شارومەندانی بزووتنەوەی جۆراوجۆریان هەبووەو زۆر سنوورەکان بازنەی خەباتی تەنگتر بە بڕوای من کۆمەڵگای کوردستان‬ ‫پلەی دووهەم‌ ئەژمار دەکرێن‪ .‬هەر بۆیە جار داخوازیەکانیشیان جیاوازی هەبووە‪ ،‬کردەوە‪ ،‬بەاڵم بە تێپەڕ بوونی زیاتر لە کۆمەڵگایەکی گەنج‌و خوێندەوارە کە‬ ‫گەلی کورد سااڵنێکی دوورو درێژە بۆ بەاڵم ئەمانە نەبوونەتە هۆکارێک بۆ ئەوەی سێ دەیە هێشتا ئەم بزووتنەوەیە بایەخ‌و بیرو باوەڕی سوسیالیستی لە ناویاندا‬ ‫بە دەست‌هێنانی مافی خۆی چ وەکوو هاوکاری لە نێوانیاندا نەبێت‌و دوورەپەرێز گرینگی خۆی هەیەو لە ناوخۆی واڵتیش پەرەی سەندووەو زۆربەی هەرە زۆری‬ ‫نەتەوەیەک‌و چ وەکوو مرۆڤ خەباتی بن لە یەک‪ ،‬وەکوو ئێستا داخوازی مافی ئەم بزووتنەوەیە لە چوارچێوەی خەباتی حیزبەکانی خاوەن پێگە لە کوردستان بە‬ ‫کردووەو لە بەرامبەر دەسەاڵتی سەرەڕووی چارەی خۆ نووسین لە هەر پارچەیەک رۆژانەو مەدەنیدا خۆی زیندوو راگرتووە شێوەیەک لە شێوەکان خوازیاری ئیدارەی‬ ‫داگیرکەر لە کوردستان ڕاوەستاوەو لە الیەن بەشەکانی دیکەی کوردستانەوە بەاڵم بەو جیاوازییەی کەکوردستان بە کۆمەڵگای کوردستانن لە سەر بنەمایەکی‬ ‫بێ‌بەزەییانە سەرکوت کراوەو دەیان تاکی پشتیوانی لێدەکرێت‌و تەنانەت چەشنێک درێژایی ئەم سااڵنە جەمسەرێکی سەرەکی سوسیالیستی‪ .‬هەر بۆیە تا دەنگدانی‬ ‫لە هاوکاری لە نێوان حیزبەکانی بەشە بووە بۆ بەرخۆدان‌و خەبات لە دژی کۆماری خەڵک بۆ هەڵبژاردنی سیستەمێکی‬ ‫کورد لەم رێگایەدا بوونەتە قوربانی‪.‬‬ ‫ئیسالمی ئێران‌و هەروەها سەنگەرێکیش دیاریکراو دەکرێت لە سەر ئەو بنەمایە‬ ‫بەاڵم لە گۆڕنکاریەکانی ئەم چەند ساڵەی جیاجیاکانی کوردستاندا هەیە‪.‬‬ ‫بووە بۆ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیلە دژی رێکەوتنێکی نسبی لە نێوان حیزبەکاندا‬ ‫دوایی ناوچەکەدا‪،‬هەڵێکی باش رەخساوە‬ ‫بۆ ئەوەی کە مەسەلەی کورد لە ئاستی پرسیار‪ :‬کۆمەڵگای نێودەوڵەتی رۆژ لەگەڵ رژیم‪.‬لە ئەگەری هاتنە ئارای هەرچەشنە پێک بێت‪ .‬سەبارەت بە هاودەنگ بوون‌و‬ ‫ناوچەیی بپەڕێتەوەو بکرێتە مەسەلەیەکی رۆژ زەخت‌و گوشارەکانی بۆ سەر ئێران گۆڕانکارییەک لە سیستەمی ئێران‪ ،‬حیزب‌و هاوهەڵوێستی لە سەر داخوازیەکانی‬ ‫جیهانی‌و لە ئاستێکی بەرزتردا باس زیاتر دەکاتەوە‪ ،‬دەوترێت پاش رووخانی الیەنە کوردستانیەکان بەپێی ئەزموونی خەڵکی کوردستان خاڵی هاوبەشی زۆر‬ ‫لە مەسەلەی کوردو پێشلکرانی مافە سووریە رەنگە ئێران بکەوێتە ژێر گوشاری خەباتی چەندین دەیە بۆ گەیشتن بە هەیە بە مەرجێک کە فرە حیزبی‌و فرە‬ ‫زیاترو هەنگاوەکان بۆ رووخانی ئێران داخوازیەکانیان رێگەیەکی دیکە لە بەردەم چەشنیمان وەکوو بنەمایەک قبووڵ بێت‌و‬ ‫ڕەواکانی بکرێت‪.‬‬ ‫هەروەها بە بۆنەی ئامێری راگەیاندن‌و خێراتر بکرێتەوە‪ ،‬لە ئەگەری هاتنە ئارای سیستەمی داهاتوودا ناهێڵێتەوە بێجگە خۆمان بە تاکە بڕیاردەر لە سەر گەلی‬ ‫دنیای ئینتێرنێت‌و میدیای سەربەخۆ‪ ،‬هەر گۆڕانکارییەک لە ئێران بارودۆخی لە قبووڵی داخوازیەکانی گەلی کوردو بە کوردو کوردستان نەبینین‪ ،‬لەبەر ئەوەش‬ ‫بە ئاسانی ناتوانرێت‌و ناکرێت نکۆڵی لە کوردستانی رۆژهەاڵت بەرەو کوێ دەڕوات؟ رەسمی ناسینی خواستەکانی نەتەوەی دەبێت لە داهاتوودا حیزبەکان شەرعیەتی‬ ‫خۆیان لە خەڵک‌و دەنگی خەڵکەوە‬ ‫کورد‪.‬‬ ‫مافەکانی گەلی کورد بکرێت‌و رۆڵی کورد‬ ‫وەربگرن‪.‬‬ ‫لە ناوچەکەو پێگەیانلە گۆڕانکاریەکانی واڵم‪ :‬لە ساڵی ‪١٣٥٧‬ی هەتاوی‌و پاش‬ ‫رووخانی رژیمی شا‪،‬خەڵکی کوردستان پرسیار‪ :‬حیزب‌و الیه‌نه‌کانی کوردستانی‬ ‫داهاتوودا لە بەر چاو نەگیرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم هەروا کە دەزانین کوردستان لە نێوان لە دەوڵەتی کاتیی کە هاتبووە سەر کار رۆژهه‌اڵت تا چه‌ند توانیویانه‌ خاوه‌نیه‌ك پرسیار‪ :‬لەم سااڵنەی دواییدا زۆر جار‬ ‫چوار واڵتدا دابەش کراوەو بە هۆی جیاوازی داوای مافی چارەی خۆنووسینان کرد‪ ،‬گوتاری هاوبه‌ش‌بن له‌سه‌ر پرسه‌ گوێمان لە دەستەواژەی سیاسەتی‬ ‫جوگرافی‌و هەروەها کلتووریدەسەاڵتدارانی بەاڵم کۆماری ئیسالمی تازە بە دەسەاڵت گرینگه‌كان‌و ئامادەکاری بکەن بۆ هاتنە چاوەڕوانی بووە کە بەرەوڕووی حیزبەکانی‬ ‫رۆژهەاڵت وتراوە‪ ،‬تا چەندە لەگەڵ هەلو‬ ‫ئەو واڵتانەو شێوازی هەڵسوکەوتی جیاواز گەیشتوو هەر لە سەرەتای هاتنە ئارای هەر گۆڕانکارییەک لە ئێران؟‬ ‫مەرجی ئەم سەردەمەی خەباتی حیزبە‬ ‫بە مەسەلەی کورد لە هەر کام لەو واڵتانەی سەرکارەوە لە بەرامبەر داخوازیەکانی‬ ‫کە کوردستانیان بە سەردا دابەش کراوە‪ ،‬خەڵکی کوردستان بە تۆپ‌و تانک واڵم‪ :‬لە الیەک حیزبە کوردستانیەکان بۆ رۆژهەاڵتیەکان بە تایبەتی کە بە زۆرینە لە‬ ‫بۆ وێنە لە تورکیە تا ئەم سااڵنەی دوایی راوەستاو بۆ سەرکوتی خەڵکی کوردستان ئیدارەی داهاتووی کوردستان پرۆگرام‌و دەرەوەی رۆژهەاڵتی کوردستان نیشتەجێن‬ ‫نە تەنیا زمانی کوردی قەدەغە بوو بەڵکوو لە هیچ شتێک درێغی نەکردو دەستی لە بەرنامەی جیاوازیان هەیەو لە الیەکی دێتەوە؟‬ ‫هەبوونی کوردیش لەوێ نکۆڵی لێدەکرا‪ .‬هیچ نەپاراست‌و هێرشێکی بەرباڵوو هەمە دیکەش جیابوونەوەی یەک لەدوای یەک‬ ‫لە ناو حیزبە رۆژهەاڵتیەکان‪ ،‬گەیشتن بە واڵم‪ :‬پاش هێرشی نیزامی ئەمریکاو‬ ‫ئەم هەڵسوکەوتە بە مەسەلەی کورد لە الیەنەی بۆ کوردستان دەست پێکرد‪.‬‬ ‫ئێران‪ ،‬سووریەو عێراق جیاوازی هەبووە‪ .‬گەلی کوردیش بۆ پاراستنی خۆی‌و داکۆکی گوتارێکی هاوبەش لە نێوانیاندا کارێکی هاوپەیمانانی بۆ سەر عێراق‌و گۆڕانی‬

‫دەسەاڵتی سیاسی لە رێگەی سەربازیەوەو‬ ‫ئەوەی کە ئەمریکا‪( ،‬ئێران‪ ،‬عێراق‌و‬ ‫کورەی باشووری) بە میحوەری شەرارەت‬ ‫ناو برد‪ ،‬ئەگەری هێرشی نیزامی بۆ ئێران‬ ‫بەهێزتر بووەو بوو بە باسێکی گەرم‌و‬ ‫گوڕی راگەیاندن‌و میدیا جیهانیەکان‪.‬‬ ‫ئەم باسە بە شێوازی جۆراوجۆر لە‬ ‫نێوان خەڵک‌و راگەیاندنە ناوخۆیی‌و‬ ‫دەرەکیەکاندا بە شێوازی جیاجیا هەیە‪.‬‬ ‫باسەکە ئەوەندە جیدی بوو کە هەم لە‬ ‫نێوان حیزبە ئێرانیەکان‌و هەم لە نێو‬ ‫حیزبە کوردستانیەکان موافق‌و موخالفینی‬ ‫خۆی هەبووەو ئێستاش هەیەتی‪.‬‬ ‫لە کوردستانی باشوور پاش رووخانی رژیمی‬ ‫بەعس لە عێراق حیزبە کوردستانیەکان‬ ‫دەسەاڵتیان لە ناوچە کوردنشینەکان‬ ‫گرتە دەست‌و بوونەکاراکتێرێکی کاراو‬ ‫خاوەن پێگە لە گۆڕانکاریەکانی عێراق‪.‬‬ ‫هەر بۆیە ئەگەری دووپات بوونەوەی‬ ‫سیناریۆی عێراق‪،‬هیوابەخش بوو بۆ‬ ‫حیزبەکانی کوردستانی رۆژهەاڵت کە‬ ‫لە ئەگەری رووخانی رژیمی ئێران بە‬ ‫زەبری نیزامی‪ ،‬رەنگە کۆپی ئەوەی کە‬ ‫لە باشوور روویدا لە رۆژهەاڵتیش دووپات‬ ‫بکرێتەوەو ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە‬ ‫سیاسەتی چاوەڕوانی بگیردرێتە بەر‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەک کە حیزبەکان لە رێکخستن‌و‬ ‫کارا کردنی تەشکیالتەکانیان لە ناوخۆی‬ ‫واڵت دواکەوتن‌و نەیانتوانیوە کار بکەن‬ ‫بۆ ئەوەی بەستێنی ناڕەزایی گشتی لە‬ ‫کۆمەڵگادا فەراهەم بکەن‪ .‬دەکرێت بڵێن‬ ‫لەوە نائۆمێد بوون کە کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێران لە رێگەی خەڵکەوە بڕووخێت‌و ئەم‬ ‫بۆچوونە کاریگەری راستەوخۆی داناوە لە‬ ‫سەر شێوازەکانی خەبات‌و بە شیوەیەکێش‬ ‫سیاسەتی چاوەڕوانی کاری کردووەتە‬ ‫سەر بیری خەباتکارانەی خەڵکیش لە‬ ‫کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬لە کۆنگرەی ‪١٣‬ی کۆمەڵەی‬ ‫نزیک‬ ‫کوردستان‬ ‫زەحمەتکێشانی‬ ‫دەبینەوە‪ ،‬دیارە چاوەڕوانیەکان لەم‬ ‫کۆنگرەیە زۆرە بەاڵم گرینگترین ئەرکی‬ ‫ئەم کۆنگرەیە لە چیدا پێناسە دەکەن؟‬ ‫واڵم‪ :‬هاوکاری لە نێوان حیزبە‬ ‫دۆزینەوەی‬ ‫کوردستانیەکان‪،‬‬ ‫رێگەچارەیەکی گونجاو بۆ هاوکاری لە‬ ‫سەر مەسەلە هاوبەشەکان‪ .‬هەوڵدان‬ ‫بۆ پێکهینانی بەستێنیکی باش بۆ‬ ‫یەکگرتنەوەو هاودەنگی لە نێوان ئەو‬ ‫الیەنانەی بە ناوی کۆمەڵەوە کار دەکەن‌و‬ ‫بەهێز کردنی بیری چەپ لە کۆمەڵەدا‪.‬‬ ‫هەروەها رەخساندنی بەستێنێکی گونجاو‬ ‫بۆ پێوەندی لە گەڵ الیەنە چەپ‌و‬ ‫پێشکەوتنخوازەکان لە ئێران‪ ،‬ئەو‬ ‫چاوەڕوانییەن کە لە کۆنگرەی ‪ ١٣‬هەیە‪.‬‬

‫به‌رده‌وام‌بوونی کوشتاری سیستماتیکی کۆڵبه‌رانی کوردستان‬ ‫خالید محمدی (مەریوان)‬ ‫کوژران‌و بریندار بوونی هاواڵتیانی‬ ‫کاسبکاری کورد له‌ کاتێکدا بەردەوامە‪‌،‬‬ ‫که‌ له‌ ماوه‌یساڵی رابردوودا زیاتر له‌‬ ‫‪ 150‬کۆڵبه‌رو کاسبکاری کورد لە سەر‬ ‫سنوورەکانی کوردستان کوژراون یان‬ ‫بریندار بوون‌‪ .‬ئه‌مه‌ له‌ حاڵێکدایه‌ که‌‬ ‫هیچ یاسایه‌ک خۆی لە به‌رامبه‌ر ئه‌م‬ ‫رەشە کوژییە‌ به‌رپرسیار نازانێت‌و زۆر‬ ‫جار تەنانەت هەواڵی کوشت‌و بڕی‬ ‫نامرۆڤانەی ئەم کاسبکارانە لە میدیاو‬ ‫راگەیاندنەکاندا باڵو ناکرێتەوە‪.‬هەروەها‬ ‫یه‌کێک له‌و هۆکارانه‌ی وایکردووه‌ ئامارێکی‬ ‫ورد له‌به‌رده‌ستدا نه‌بێت‪ ،‬ئاسته‌نگه‌کانی‬ ‫به‌رده‌م هه‌واڵنێره‌کانی کوردستانه‌ له‌و‬ ‫ناوچانه‌و ئه‌و مه‌ترسیانه‌ی له‌ رووماڵکردنی‬ ‫ئه‌و هه‌وااڵنه‌دا بەرەوڕووی ده‌بنه‌وه‌‪.‬‬ ‫کوژرانی کاسبکارانی کورد‪ ،‬به‌تایبه‌تی لە‬

‫وەرزەکانی بەهارو هاوین کە کەش‌و هەوا‬ ‫باشترە بۆ کاری کوڵبەران بە شێوەیەکی‬ ‫بەرچاو زیاد دەکات‪ ،‬بەاڵم هه‌واڵی قه‌تڵ‌و‬ ‫عامی ئه‌و کاسبکارانه‌ ته‌نیا له‌ میدیا‬ ‫هه‌رێمی‌و کوردییه‌کاندا باڵو ده‌کرێته‌وه‌و‬ ‫له‌ الیه‌ن میدیای سه‌ر به‌ده‌سه‌اڵت‌و میدیا‬ ‫سەربەخۆکانیشەوە‌ گرینگی پێ نه‌دراوه‌و‬ ‫به‌ شێوه‌یه‌کیش ده‌کرێت بڵێین بایکۆت‬ ‫کراوه‌‪ .‬گه‌لی کوردو دانیشتوانی ناوچه‌‬ ‫سنووریه‌کان به‌ نیگه‌رانیه‌وه‌ ده‌ڕواننه‌‬ ‫کوشتنی کاسبکاران‌و پێیان وایه‌ هێزه‌‬ ‫ئینتزامیه‌کانی کۆماری ئیسالمی ئێران به‌‬ ‫ئه‌نقه‌ست ته‌قه‌ له‌ کاسبکاران ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫بەپێی ئاماری کەمپینی نێونەتەوەیی‬ ‫مافی مرۆڤ لە ئێران‪ ،‬لە رەشەمەی‬ ‫ساڵی ‪ ١٣٩٠‬تا گواڵنی ‪ ١٣٩١‬واتە لە‬ ‫کەمتر لە سێ مانگ ‪ ٧٤‬کەس کوژراوەو‬ ‫‪ ٧٦‬کەسیش بریندار بوون‪ .‬لە کۆی ‪٧٤‬‬ ‫کەس کوژاروی ئەم رووداوانە ‪ ٧٠‬کەسیان‬ ‫بە دەسڕێژی گو‌للە لە الیەن هێزەکانی‬

‫رژیم لە سنوورەکان کوژراون‌و ‪ ٤‬کەسی شارە سنووریەکان ناگرێتەوەو زۆر جار لە‬ ‫دیکەیان بە هۆی تەقینەوەی مین یان شارەکانی دیکەی کوردستانیش خەڵک بۆ‬ ‫هەرەس‌و سەرما گیانیان لە دەست داوە‪ .‬کار پەنا بۆ شارە سنووریەکان دەبەن‪.‬‬ ‫هەروەها ئەحمەد شەهید هەواڵنێری خەڵکی کوردستان بە هۆی بارودۆخی‬ ‫تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە راپۆرتی نالەباری ئابووری‌و نەبوونی هێچ چەشنە‬ ‫مانگی رەشەمەی خۆی لە سەر بارودۆخی دەرفەتێکی کاریی‪ ،‬بە ناچارو بۆ بژیوی‬ ‫مافی مرۆڤ لە ئێران‪ ،‬نیگەران ی خۆی ژیانی رۆژانە پەنا دەبەنە بەر قورسترین‌و‬ ‫دەربڕی سەبارەت بە قەتڵ‌و کوشتنی مەترسیدارترین پیشەکان‪ .‬زۆرترین ڕادەی‬ ‫بەرنامەداڕێژراوی کاسبکارانی کورد لە سەر الوان‌و گەنجانی کوردستان‪ ،‬بۆ کرێکاری‬ ‫سنوورەکان لە الیەن هێزەکانی رژیمەوە‪ .‬روو لە شارە گەورەکانی ئێران دەکەن‪،‬‬ ‫زۆرترین کاسبکارله‌ماوه‌ی یەک ساڵی یان کرێکارانی وەرزین‌و لە هیچ مافێکی‬ ‫رابردوودا لە شاری سه‌رده‌شتکوژراون‌‪ ،‬کار بەهرەمەند نین‪ .‬بۆیە کۆڵبەریی زۆر‬ ‫له‌م رووه‌وه‌ بە یه‌که‌مین شاری دۆزه‌خی جار تاکە رێگەی ژیانە بۆ بنەماڵەکانی‬ ‫کاسبکاران ده‌ناسرێتەوە‪ .‬دانیشتوانی کوردستان‌و بە تایبەتی لە شارو ناوچە‬ ‫شاری سه‌رده‌شت‌و ده‌وروبه‌ری بۆ بژیوی سنوورییەکان‪ .‬بەاڵم ئەم پیشەیە لەگەڵ‬ ‫ژیانی رۆژانه‌یان ناچار ده‌بن په‌نا بۆ ئەوەی کە قورسەو پێویستی بە هێزی‬ ‫کۆڵبه‌ری به‌رن‌و هه‌موو مه‌ترسییه‌کانی جەستەییە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا مەترسی‬ ‫ئه‌و پیشه‌یه‌ به‌گیان بکڕن‪.‬دوای شاری گیانیی زۆری لەسەرەو کۆڵبەران هەر‬ ‫سه‌رده‌شت له‌ مه‌ریوان زۆرترین کاسبکار سات‌و کات رەنگە بکەونە بەر دەسڕێژی‬ ‫کوژراوە‪ ،‬هەڵبەت پیشەی کوڵبەری تەنیا کوێرکوێرانەی هێزەکانی رژیم‌و گیانیان لە‬

‫دەست بدەن یان بریندارو زۆر جاریش لە‬ ‫ئاکامدا تووشی کەم ئەندامی بن‪.‬‬ ‫ئەمە گۆشەیەکی بچووکلە ژیانی کۆڵبەرانی‬ ‫سەر سنوورو ژیانی پڕ لە مەینەت‌و ئازاری‬ ‫خەڵکی کوردستانە کە دەیان ساڵە بە‬ ‫دەست سیاسەتە دژە ئینسانیەکانی‬ ‫رژیمی کۆماری ئیسالمی ئێرانەوە‬ ‫دەناڵێنن‪ ،‬هەر بۆیە ئەرکی سەرشانی هەر‬ ‫تاکێکی ئازادیخوازە کە النیکەم هەوڵێکی‬ ‫چروپڕ بدات لە پێناو شکاندنی بێدەنگی‌و‬ ‫ناساندنی مەینەتەکانی ژیانی خەڵک‌و بە‬ ‫تایبەت ژیانی پڕ لە مەترسیی کۆڵبەرانی‬ ‫کوردستان‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫کوردستان ‪ ١٠٠‬ساڵ‪ ،‬دوای پەیمانی سێڤر‬ ‫محەمەد حەکیمی‬ ‫لە جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤدا هاتووە‬ ‫کە هەموو نەتەوەو گەڵێک بۆی هەیە خۆی‬ ‫بڕیار لە سەر چارەنووسی خۆی بدات‌و مافی‬ ‫چارەی خۆنووسینی هەیەو تەنانەت تاکیش‬ ‫ئازادو مۆختارە تا لە هەر کوێ پێ خۆش‬ ‫بێت بە ئازادانە بژیت‪.‬‬ ‫دوای شەڕی یەکەمی جیهانی‌و دوای‬ ‫ئەوەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لەبەر‬ ‫یەک هەڵوەشایەوە‪ ،‬چیدی واڵتێک بە‬ ‫ناوی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی نەما‪.‬‬ ‫واڵتە زلهێزەکانی ئەو سەردەم بڕیاریاندا‬ ‫ئەو ناوچەی پێ دەوترا ئیمپراتۆریەتی‬ ‫عوسمانی دابەش بکەن بە سەر چەندین‬ ‫واڵتی چکۆڵەداو هەر نەتەوەیەک مافی‬ ‫هەبوون‌و خاوندارێتی واڵتێکی سەربەخۆی‬ ‫هەبێت‌و هەر بەو هۆیە ئیمپراتۆریەتی‬ ‫مەزنی عوسمانی دابەش کرا بەسەر چەند‬ ‫واڵتی چکۆڵەترداو لەوانە واڵتی ژێر یەک‬ ‫میلیون کەس لە ناوچەکەدا پێک هات‪،‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێکدا بوو کە نەتەوەی کورد لەو‬ ‫سەردەمەدا زیاتر لە ‪ ١٢‬میلیون کەس بوون‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬ئەو واڵتانەی پێکهاتن‬ ‫هەموویان عەرب‌و تورک بوون‪.‬‬ ‫هەر لە دوای کۆتایی هاتنی شەڕی یەکەمی‬ ‫جیهانی‪ ،‬پەیمانی سێڤر (‪ )Sèvres‬کە‬ ‫پەتمانێکی ئاشتی بوو‪ ،‬لەنێوان دەوڵەتانی‬ ‫فەرانسە‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬ئیتاڵیاو ژاپۆن‌و‬ ‫ھاوپەیمانان لەساڵی ‪ ١٩٢٠‬بەسترا‪ .‬نوێنەری‬ ‫نەتەوەی کورد لەو کاتەدا شەریف پاشا بوو‪.‬‬ ‫بە گوێرەی ئەو پەیمانە بریتانیا دەیویست‬ ‫بەشی کوردستانی باکوور لەتورکییە جیا‬ ‫بکاتەوەو ویالیەتی موسڵیش بخاتە سەر ئەو‬ ‫دەوڵەتە کوردییەی بڕیار بوو دابمەزرێت‌و‬ ‫دەوڵەتێکی کوردیی سەربەخۆ بۆ کورد لەژێر‬

‫سەرپەرستیکردنی خۆیدا بۆ یەکەم جار‬ ‫دوای حکومەتی ماد دابمەزرێنێت‪ .‬لەبەندی‬ ‫‪٦٣ ،٦٢‬و‪٦٤‬ی ئەو پەیماننامەدا هاتووە کە‬ ‫هەموو ناوچە کوردنشینەکان کە لە نێو‬ ‫خاکی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا بوون‪،‬‬ ‫چیدی لەگەڵ ئەو واڵتە نامێننەوەو بۆ خۆیان‬ ‫حکومەت دروست دەکەن‌و کوردەکانیش‬ ‫وەکوو نەتەوەکانی دیکە مافی ئەوەیان‬ ‫دەبێت النیکەم واڵتێکی سەربەخۆیان‬ ‫هەبێت‌و بەم جۆرەش دڵی هەموو کوردێکی‬ ‫نیشتمان پەروەریان خۆش کرد‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە ئەو پەیماننامە هەرگیز نەچووە‬ ‫خانەی جێبەجێ کردنەوەو ئەمەش وەکوو‬ ‫هەموو ساتەکانی دیکەی نەتەوەکەمان بوو‬ ‫بە قوربانی بەرژەوەندیی واڵتە زلهێزەکان‌و‬ ‫نەزانینی کۆمەڵێک لە ئاغاوات‌و مەالو شێخی‬ ‫ورگ زلی ئەو سەردەمەو زۆری نەخایاند کە‬ ‫لە ڕێکەوتنێکی ڕەشدا پەیماننامەی لۆزان لە‬ ‫شاری لۆزان ئیمزا کرا‪.‬‬ ‫پەیمانی لۆزان لە ‪٢٤‬ی تەمووزی ساڵی ‪١٩٢٣‬‬ ‫لە کۆنگرەیەک لە ناوچەی لۆزان لە واڵتی‬ ‫سویس بەسترا‪ .‬مەبەست لەم کۆنگرەیە‬ ‫باسکردنی کێشەکانی نێوان واڵتانی تورکیە‪،‬‬ ‫یونان‪ ،‬فەرانسە‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬ژاپون‌و پاشایەتی‬ ‫سربەکان‪ ،‬کروواتەکان‌و ئۆسلۆنیەکان بوو‪،‬‬ ‫هەروەها بەستنی ڕێکەوتنێکی نوێی ئاشتی‬ ‫بوو لەگەڵ تورکیەی کەمالی بۆ ئەوەی‬ ‫پەیمانی لۆزان شوێنی پەیمانی سێڤر‬ ‫بگرێتەوە‪ ،‬ئەو پەیمانەی کە نە تورکیەی بێگانە خرانە بەر باس‌و وتووێژ‪ .‬کۆنگرەی لۆزان بوو بە هۆی ئەوەی تا ئێستاش‬ ‫کەمالی‌و نە ھاوپەیمانان ناوەڕۆکیان لۆزان کە پەیمانی لۆزانی لێ کەوتەوە‪ ،‬نەتەوەی کورد وەکوو نەتەوەی پلە چەند‬ ‫جێبەجێ کردبوو‪ ،‬لەم کۆنگرەیەدا گەلێک زەبرێکی کاریگەرو کوشندەی لە دۆسیەی چاوی لێبکرێت‌و هەر رۆژ لە شوێنێکی ئەم‬ ‫بابەتی تایبەت بە کێشە ناوچەیی‌و کوردو کێشە ڕەواکەی داو نەیھێشت ئاوات‌و نیشتمانەدا خەڵکەکەی دەبنە قوربانی‌و‬ ‫سیاسیەکان‌و چارەسەرکردنی کێشەی داخوازییەکان‌و خەونی سەدان ساڵەی کورد رۆژ نییە خەلخالییەک لە کوردستان پەیدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬رۆژێک سەدام ئەنفاڵ‌و زیندە‬ ‫موسڵ‌و سیستەمی تەنکە دەریاییەکان‌و بەپێی پەیمانی سێڤر بێتە دی‪.‬‬ ‫کێشەی سیستەمی ئیمتیازی بێگانەو کێشە لەو پەیماننامەدا خاکی کوردستان بە ژێر بەگۆڕکردنی خەڵکی کورد ئەنجامدەدات‌و‬ ‫ئابووری‌و داراییەکانی وەک قەرزی گشتیی دەستەیی مایەوەو تا ئێستاش ئەم خاکە لە رۆژی دواتر ئەرتەشی تورک چەکی شیمیایی‬ ‫عوسمانی‌و پاراستنی بەرژەوەندیی ئابووریی ناو چوارچێوەی چوار دەوڵەتدا دابەشکراوەو بە دژی چیا سەرکەشەکانی قەندیل بە‬

‫یۆرگن هابرماس و‪....‬‬ ‫له‌الیه‌كی‌ دیكه‌وه‌‪ ،‬هابرماس ئه‌وه‌ی‌ كه‌‬ ‫به‌ناوی‌ (وتاری‌ فه‌لسه‌فی‌ مۆدێرینتی‌)‬ ‫پێشنیازی‌ ده‌كات‪ ،‬لێكدانه‌وه‌ی‌ ئه‌و‬ ‫كاره‌یه‌ كه‌ بیریارانی‌ جیاواز له‌و‪ -‬هابرماس‬ ‫ئه‌وان به‌ هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ له‌ مۆدێرینتی‌‬ ‫ده‌ناسێت‪ (-‬بۆ ده‌ربازبوون له‌ مۆدێرینتی‌‬ ‫داوای‌ به‌هایه‌كی‌ گرانتر ده‌كه‌ن)‪ .‬ئه‌وه‌ی‌‬ ‫كه‌ هابرماس له‌ ئادۆرنۆ‪ ،‬باتای‌‪ ،‬فۆكۆ‌و‬ ‫دریدا دوور ده‌خاته‌وه‌ جیاوازی‌ ئاشكرای‌‬ ‫ئه‌وان ‌ه له‌ په‌سه‌ندكردنی‌ ئه‌و خاڵه‌ی‌ كه‌‬ ‫عه‌قڵ‌ ده‌بێت خاوه‌نی‌ مافه‌كانی‌ خۆی‌‬ ‫بێت‌و به‌هه‌رحاڵ‌‪ ،‬ره‌خنه‌ی‌ ریشه‌یی‌‬ ‫ئه‌وان له‌ عه‌قڵ‌‪ ،‬ئه‌وه‌یه‌ به‌بێ‌ ئه‌وه‌ی‌‬ ‫كه‌بزانن تا ئێستا به‌مانای‌ قه‌رزاركردنی‌‬ ‫عه‌قڵ‌ به‌ئه‌نجام ده‌گات‪ .‬هابرماس‬ ‫ده‌ڵێت‪ ،‬ره‌خنه‌گرانی‌ مۆدێرینتی‌ زۆربه‌یان‬ ‫جیاوازی‌ له‌نێوان نامۆبوون‌و ئازادی‌ (كه‌م‬ ‫ڕه‌نگ) ده‌كه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌كورتی‌ ئه‌وه‌ی‌ كه‌‬ ‫ئه‌وان به‌ ئێمه‌ی‌ ناڵێن ئه‌وه‌یه‌ كه‌(رێگای‌‬ ‫ئازادی‌ له‌كوێوه‌ تێپه‌ر ده‌بێت)‪ .‬به‌م‬ ‫جۆره‌‪ ،‬هابرماس به‌تایبه‌تی‌ له‌ بانگه‌وازی‌‬ ‫ی‬ ‫هه‌ندێك بێزار ده‌بێت‪ -‬به‌تایبه‌تی‌ ال ‌‬ ‫ی ئادۆرنۆ‌و‬ ‫ئه‌وانه‌ی‌ كه‌ بۆچوونه‌كان ‌‬ ‫هۆركهایمه‌ر ده‌ڵێنه‌وه‌‪ -‬ك ‌ه ده‌ڵێن عه‌قڵ‌‌و‬ ‫رۆشنگه‌ری‌ مۆدێرن هاوكاری‌ به‌دترین‬ ‫ی سه‌ركووتی‌ سیاس ‌‬ ‫جۆر ‌‬ ‫ی بوون‪.‬‬ ‫ی فه‌ره‌نسا‬ ‫ی گه‌وره‌ ‌‬ ‫هه‌ندێك ل ‌ه بیریاران ‌‬ ‫دیدگاكانی‌ هابرماس ره‌خنه‌ده‌كه‌ن‪ .‬له‌نێوان‬ ‫هابرماس‌و بیروباوه‌ری‌ بونیادگه‌رایی‌‌و‬ ‫ی ( ك ‌ه ئه‌و فه‌یله‌سووف ‌ه‬ ‫پۆست بونیادگه‌رای ‌‬ ‫ی یانه‌ سه‌ر به‌و بیره‌ن) ژماره‌یه‌ك‬ ‫فه‌ره‌نس ‌‬ ‫ی هه‌یه‌‪ ،‬كه‌ ئه‌مانه‌ن‪:‬‬ ‫ی سه‌ره‌ك ‌‬ ‫جیاواز ‌‬ ‫یه‌كه‌م‪ ،‬ره‌خنه‌ی‌ ئه‌وان له‌ هابرماس‬ ‫ی‬ ‫سه‌باره‌ت به‌ كاریگه‌ری‌ سیسته‌م ‌‬ ‫ی هیگڵه‌‌و هه‌ر له‌ویشه‌و‌ه ئه‌و‬ ‫فه‌لسه‌ف ‌‬ ‫ی‬ ‫ده‌ڵێت مۆدێرینتی‌ له‌گه‌ڵ‌ هیگڵدا ده‌ست ‌‬ ‫ی یه‌كان‬ ‫پێكردووه‌‪ ،‬له‌كاتێكدا الی‌ فه‌ره‌نس ‌‬ ‫مۆدێرنه‌ پێش هیگڵ‌‌و له‌سه‌رده‌می‌ دیكارت‌و‬ ‫رۆسۆ‌و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك پێ‌یان وایه‌ له‌گه‌ ‌ڵ‬ ‫كریستۆف كۆلۆمبس دا هاتۆته‌دی‌‪ .‬پاشان‬ ‫ی‬ ‫ره‌خنه‌ی‌ ئه‌وان ل ‌ه كاریگه‌ریی‌ ئه‌ندێشه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ماركس ‌ه له‌سه‌ر هابرماس‌و به‌تایبه‌ت ‌‬

‫چه‌مكی‌ كار‌و شۆڕش( به‌اڵم به‌ جیا‌و‬ ‫لێك دابڕاو‪ ،‬نه‌ك هه‌ردووكیان پێكه‌وه‌)‌و‬ ‫ی ك ‌ه‬ ‫ی ئه‌وان له‌وه‌ ‌‬ ‫سه‌ره‌نجام ره‌خنه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی به‌ ئه‌ندێشه‌ ‌‬ ‫بیروباوه‌ری‌ هابرماس پشت ‌‬ ‫ئه‌م دوو فه‌یله‌سوف ‌ه به‌ستووه‌‪ .‬هه‌رچه‌ند‌ه‬ ‫ی‬ ‫ئه‌و به‌ ئاشكرا رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ ریفۆرم ‌‬ ‫ی‬ ‫ی هێناوه‌‪ .‬ال ‌‬ ‫ی ئه‌ماندا به‌د ‌‬ ‫له‌ بیروباوه‌ر ‌‬ ‫ی ئاشكرا نی ‌ه ك ‌ه‬ ‫ی ئه‌وه‌ ‌‬ ‫ی فه‌ره‌نس ‌‬ ‫بیریاران ‌‬ ‫ی جیهان‌و‬ ‫ی شمولیه‌ت ‌‬ ‫چ شێوه‌یه‌ك بانگه‌واز ‌‬ ‫ی ریفۆرمخوازی‌ چۆن‬ ‫به‌كارهێنانی‌ بیر ‌‬ ‫ی ریفۆرم‬ ‫پێكه‌وه‌ كۆده‌بنه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ بیر ‌‬ ‫هه‌میشه‌ به‌ره‌و بارێكی‌ فكری‌ ناجێگیر‌و‬ ‫ئاڵوگۆڕده‌كات‌و‬ ‫به‌رده‌وام‪،‬‬ ‫ی‬ ‫گۆڕان ‌‬ ‫ی ناسینی‌ تایبه‌تیدا نامێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌بارێك ‌‬ ‫ی‬ ‫دووه‌م‪ ،‬هابرماس له‌به‌ر ئه‌وه‌ی‌ دیدگایه‌ك ‌‬ ‫ی سه‌باره‌ت به‌ زانستی‌ مۆدێرن نیه‌‪،‬‬ ‫رۆشن ‌‬ ‫بۆیه‌ ناتوانێت ئه‌و‌ه ببینێت كه‌ زانست‬ ‫له‌دوای‌ ئاینشتاین‪ ،‬هانیزبرگ‌و گۆدێل به‌و‬ ‫ی‬ ‫ئاسانیه‌ تاڕاده‌ی‌ په‌یوه‌ندی‌ ته‌واو ته‌كنیك ‌‬ ‫ی كه‌م ناكرێته‌وه‌‌و ئاراست ‌ه‬ ‫یان پۆزه‌تیڤیست ‌‬ ‫ی ئه‌م زانایانه‌ زانست‬ ‫ناكرێت‪( .‬وات ‌ه له‌دوا ‌‬ ‫ده‌توانێت كاری‌ په‌یوه‌ندیدار‌و ئازادیخواز ل ‌ه‬ ‫ی‬ ‫خۆیدا په‌یدابكات ‪.‬و‪.‬ك)‪ .‬له‌گه‌ڵ‌ ناسین ‌‬ ‫مه‌به‌ستی‌ هابرماس بۆیه‌ به‌هانه‌كان‌و‬ ‫ی كۆمه‌ڵ‌‪ ،‬ئه‌و ده‌توانێت‬ ‫كاریگه‌ری‌ بیماری ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌به‌رهه‌مه‌كانی‌ جۆرج كانگیم (ده‌رباره‌ ‌‬ ‫به‌هانه‌‌و بیماریی‌) سوود وه‌ربگرێت‪ .‬له‌م‬ ‫ی‬ ‫به‌رهه‌مه‌دا ئه‌و‌ه ده‌بینین كه‌ چۆن مێژوو ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نیازمه‌ند ‌‬ ‫زانست ده‌توانێت ره‌هه‌ند ‌‬ ‫ژیانی‌ مرۆڤ په‌سه‌ندبكات‪.‬‬ ‫سێ‌یه‌م‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‌ كۆششه‌كانی‌ هابرماس‬ ‫ی‬ ‫ی ده‌رباره‌ ‌‬ ‫ی گشت ‌‬ ‫بۆ بنیاتنانی‌ تیۆرێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ی زمان‌و په‌یوه‌ندی‌ نه‌شێواو‌و له‌ئاست ‌‬ ‫توانای ‌‬ ‫ی ئه‌و بۆ زمان‌و‬ ‫جیهانی‌ ژیان‪ ،‬ئاڕاسته‌ ‌‬ ‫له‌م مه‌به‌ستانه‌دا به‌وپێش مه‌رجان ‌ه پشت‬ ‫ده‌به‌ستێت ك ‌ه زمان ناسی‌‌و نیشانه‌ ناسی‌‪،‬‬ ‫ئه‌و بۆچوونانه‌ ده‌خه‌نه‌ ژێر پرسیاره‌وه‌‪.‬‬ ‫ی ژماره‌یه‌ك ل ‌ه لیكۆڵه‌ران‬ ‫ئه‌گه‌رچ ‌‬ ‫ئاماژه‌به‌و‌ه ده‌كه‌ن كه‌ تیۆری‌ هابرماس‬ ‫زمانێكی‌ شاعیرانه‌ی‌ له‌خۆنه‌گرتووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ی ره‌خنه‌ له‌م تیۆریه‌‪،‬‬ ‫خاڵێك ده‌بێته‌ مایه‌ ‌‬ ‫ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ‌ه هابرماس بۆ ئه‌م تیۆر‌ه‬

‫‪9‬‬

‫کاردەهێنن‌و بۆ رۆژی دواتر خەلخالیەکان لە‬ ‫کوردستانی رۆژهەاڵت سەری الوانی کورد‬ ‫دەبڕن‌و تەنانەت بەزەییشیان بە منداڵی‬ ‫ناوبێشکەدا نایتەوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە دەوڵەتانی ئیمزاکەری پەیماننامەی‬ ‫لۆزان دەبێ شەرم لە خۆیان بکەن‌و داوای‬ ‫لێبوردن لەگەڵی کورد بکەن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ویکیپیدیا‬

‫پاشماوه‌‬ ‫زیاد له‌ پێویست زمان كه‌م ده‌كاته‌و‌ه‬ ‫ی‬ ‫ی په‌یوه‌ندی‌‪ ،‬به‌زاراوه‌ ‌‬ ‫تاراده‌ی‌ هۆكار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی ئامێری ‌‬ ‫خودی‌ خۆی‌‪ ،‬لێكدانه‌وه‌یه‌ك ‌‬ ‫یان ئامانجدار بۆ زمان ئه‌نجام ده‌دات‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی‌ وه‌اڵمی‌ هابرماسیش ئه‌وه‌بێت‬ ‫ی‬ ‫ك ‌ه ئه‌م خاڵ ‌ه ئه‌نجامی‌ ناخواسته‌ ‌‬ ‫ی بێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێت ئه‌و بتوانێت‬ ‫تیۆره‌كه‌ ‌‬ ‫له‌بناغه‌دا‪ ،‬گونجان به‌دی‌ بێنێ‌( له‌نێوان‬ ‫په‌یوه‌ندی‌‌و ئامێربوون دا)‪ .‬دیسان ئه‌و‬ ‫كێشه‌یه‌ ده‌مینێته‌وه‌ ك ‌ه هابرماس زمان‬ ‫ی ئه‌لگۆی‌ ئامانجداری‌ نێوان‬ ‫به‌كۆمه‌ك ‌‬ ‫ی به‌ لیكدابڕان‌و‬ ‫نێره‌ر‌و وه‌رگر‪ ،‬پێویست ‌‬ ‫ی‬ ‫شیكردنه‌و‌ه هه‌یه‌‪ .‬بۆنموونه‌‪ ،‬له‌ تیۆر ‌‬ ‫كرداری‌ په‌یوه‌ندیداردا‪ ،‬هابرماس زیاتر‬ ‫ی‬ ‫ئه‌و خاڵ ‌ه شیده‌كاته‌وه‌ كه‌ (په‌یوه‌ند ‌‬ ‫ی‬ ‫پراگماتیكی‌) له‌گه‌ ‌ڵ _بكه‌ر‪-‬جیهان)ه‌كان ‌‬ ‫(‪ )Actor- World‬به‌ركار ‪Objective‬‬ ‫‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تی‌‪ ،‬چ مانایه‌ك ده‌دات‪( ،‬بۆ‬ ‫قسه‌كه‌رێك كه‌ یه‌كێك له‌ گفته‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی به‌شێوه‌یه‌ك ‌‬ ‫(یا چاالكی‌ وتاریه‌كان ‌‬ ‫ستاندارد جێ‌به‌جێ‌ ده‌كات)‪ . 6‬هابرماس‬ ‫ی ئه‌لگۆی‌ قسه‌كه‌ر‌و گوێگر‬ ‫ب ‌ه به‌كارهێنان ‌‬ ‫ئامانجی‌ زمان دیاری‌ ده‌كات به‌شێوه‌یه‌ك‬ ‫كه‌ هه‌ردوو قسه‌كه‌ر‪-‬گوێگر له‌ كرداردا ل ‌ه‬ ‫پێش زمانه‌وه‌ن‪ ،‬له‌ كاتێكدا ده‌توانین ك ‌ه‬ ‫ئه‌م دووانه‌ (له‌الی‌ هابرماس دووانن نه‌ك‬ ‫ی‬ ‫سیان‪ ،‬واته‌ قسكه‌ر‪،‬گوێگر‪ ،‬زمان) خود ‌‬ ‫زمان پێك ده‌هێنن‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه هه‌مان‬ ‫ی زمانه‌و‌ه‬ ‫ی زمان به‌هۆ ‌‬ ‫راده‌ كه‌ كاركه‌ران ‌‬ ‫ئه‌دوێن‌و زمانیش له‌واندا قسه‌ده‌كات‪ .‬ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌ی‌ چه‌مكی‌ بكه‌ری‌ گۆڕاو(سیال)‬ ‫ی‌ جولیا كریستیڤا‪ ،‬ئه‌لگۆی‌ ئامانجدار‬ ‫به‌هۆی‌ گوتاری‌ ستاندارده‌وه‌‪ -‬هه‌تا‬ ‫ی په‌یداش نه‌بێت‪ -‬هه‌ر‬ ‫ئه‌گه‌ر به‌ته‌واو ‌‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی‌ په‌نهان(كامن) كارده‌كات‪.‬‬ ‫ی ئه‌وه‌ بده‌ین ك ‌ه‬ ‫گرنگ ئه‌وه‌ی ‌ه هه‌وڵ ‌‬ ‫له‌مانای‌ كرانه‌وه‌ی‌ گۆڕاو(سیال) ك ‌ه‬ ‫په‌نهانه‌‪ ،‬تێبگه‌ین‌وله‌ گه‌ڵیا به‌رده‌وام بین‬ ‫ی تێگه‌یشتنمان‪.‬‬ ‫له‌ گۆڕین ‌‬ ‫ی په‌یوه‌ندی‌‪،‬‬ ‫به‌م جۆره‌‪ ،‬سه‌ره‌رای‌ بوون ‌‬ ‫به‌اڵم الی‌ هابرماس ئامانجی‌ زمان دیسان‬ ‫هه‌ر شه‌فاف بوونه‌ (واته‌ ده‌بێت زمان‬

‫ی دیكه‌ش‪ ،‬جگ ‌ه له‌خۆی‌‪ ،‬پیشان‬ ‫شتێك ‌‬ ‫ی‬ ‫بدات)‪ .‬ئاشكرایه‌ كه‌ ته‌واوی‌ به‌رهه‌م ‌‬ ‫ی‬ ‫ئه‌ده‌بی‌‌و داستانی‌ به‌رجه‌سته‌كه‌ر ‌‬ ‫زمانن‪ ،‬ئه‌مانه‌‪ ،‬له‌ بناغه‌دا به‌ده‌گمه‌ن‬ ‫ته‌واو شه‌فاف ده‌بن(واته‌ وه‌كو ئاوێنه‌یان‬ ‫لێبێت)‪ .‬به‌رهه‌می‌ داخراو( ك ‌ه ته‌نها خۆی‌‪،‬‬ ‫نه‌ك ئه‌وانی‌ دیكه‌ش‪ ،‬پیشان ئه‌دات‪.‬و‪.‬ف)‬ ‫ی زمان‬ ‫ی حاڵه‌تی‌ شكڵگیر ‌‬ ‫زیاتر نموونه‌كان ‌‬ ‫پیشان ئه‌ده‌ن‪ ،‬زمان ده‌بێته‌ شێوه‌یه‌ك‪،‬‬ ‫نه‌ك ناوه‌ڕۆكێك‪.‬‬ ‫ی‬ ‫گرنگه‌كان ‌‬ ‫له‌دژوارییه‌‬ ‫یه‌كێك‬ ‫ی‬ ‫په‌سه‌ندكردنی‌ بیری‌ هابرماس فشار ‌‬ ‫ئه‌وه‌ له‌سه‌ر ئه‌و ئه‌گه‌ره‌ی‌ كه‌ ده‌ڵێت‬ ‫بكه‌ری‌ گشتی‌‌و ته‌واو(كامل) كه‌ تاڕاده‌یه‌ك‬ ‫نه‌گۆڕ‌و له‌گه‌ ‌ڵ خۆدا یه‌كسان‪ ،‬بوونی‌ هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی هابرماس به‌هۆ ‌‬ ‫ی ئه‌م بكه‌ره‌ له‌ال ‌‬ ‫بوون ‌‬ ‫ی‬ ‫په‌یڕه‌وی‌ ئه‌و له‌ دیارده‌ناسان‪-‬به‌سه‌ربوون ‌‬ ‫ی له‌(جیهانی‌ ژیان)‌و‪ ،‬هه‌ر به‌و‬ ‫ئاگای ‌‬ ‫شێوه‌یه‌ش‪ ،‬نه‌هێشتنی‌ راناوی‌(جێ‌ناو)‬ ‫ناخود ئاگا( ناخۆ هۆشیاركه‌ر) یا‬ ‫ی خۆنوێنه‌ر‪ ،‬راست ده‌بێت‪ .‬ئه‌م‬ ‫ره‌فتار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی فه‌لسه‌ف ‌‬ ‫سه‌رنجه‌ ته‌نها ره‌خنه‌یه‌ك ‌‬ ‫نیه‌‪ ،‬كه‌وه‌كو شێوه‌یه‌كی‌ تایبه‌تی‌ ل ‌ه‬ ‫ی نووسیندا په‌یدابێت‪ .‬هه‌ر له‌م‬ ‫به‌یان ‌‬ ‫روانگه‌یه‌وه‌‌و به‌وپێیه‌ی‌ كه‌ ده‌كه‌وێت ‌ه ژێر‬ ‫ی‬ ‫كاریگه‌ریی‌ هیگڵ‌‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌مۆدێرینت ‌‬ ‫ێ هیچ ئه‌گه‌ر‌و‬ ‫ی كه‌ به‌ب ‌‬ ‫ده‌ڵێت‪( :‬مۆدێرینت ‌‬ ‫گومانێك خۆی‌ په‌سه‌ند ده‌كات‪ ،‬هه‌مان‬ ‫ی‬ ‫كار ك ‌ه هه‌ستیاری‌ خودئاگایی‌‌و زانای ‌‬ ‫هه‌وڵه‌كانی‌ بۆ‪ -‬ناساندنی‌ ناوه‌رۆكی‌ خۆی‌‪-‬‬ ‫به‌بێ‌ وه‌ستان تاكاتی‌ ئێمه‌ به‌رده‌وامه‌‪،‬‬ ‫ی‬ ‫رۆشنتر ده‌بێته‌وه‌)‪ .7‬لێره‌دا بوونێك ‌‬ ‫ی‬ ‫ێ ئه‌گه‌ر‌وگومان‌وهۆكار ‌‬ ‫( ب‌‬ ‫ده‌روونی‌‬ ‫دیكه‌‪.‬و‪.‬ك) ‪ .‬به‌مۆدێرینتی‌ ده‌به‌خشێت‪،‬‬ ‫الی‌ هابرماس مۆدێرن ‌ه ناسنامه‌یه‌كی‌ چوون‬ ‫ی رۆشنی‌ هه‌یه‌‪ .‬هه‌ر بۆ ئه‌م‬ ‫یه‌ك‌و به‌ته‌واو ‌‬ ‫مه‌به‌سته‌‪ ،‬كێشه‌ له‌وه‌دا نیه‌ كه‌ له‌گه‌ ‌ڵ‬ ‫هابرماس دا پێ‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ دابگرین‬ ‫ی چه‌ق نه‌به‌ستوو‬ ‫كه‌ چه‌مكی‌ بكه‌ر ‌‬ ‫په‌سه‌ند بكه‌ین‪ ،‬ك ‌ه ئه‌و ئه‌م چه‌مك ‌ه‬ ‫په‌سه‌ند ناكات‪ ،‬به‌ڵكو مه‌به‌ست له‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه ده‌ربازكردنی‌ مۆدێرینتی‌‪ -‬یازمان‪ ،‬یا‬

‫ی‬ ‫ی ل ‌ه ده‌ستی‌ ئاڵۆز ‌‬ ‫زانست یان بكه‌ره‌كان ‌‬ ‫ی‬ ‫ی یا بێ‌ گومان‪ ،‬كارێك ‌‬ ‫ی یه‌كبوون ‌‬ ‫شێوه‌ ‌‬ ‫نادروست ‌ه ( چونك ‌ه ئه‌م ئاڵۆزیی ‌ه ل ‌ه‬ ‫راستیدا بوونی‌ هه‌یه‌‪.‬و‪.‬ف)‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌كان و په‌راوێزه‌كان‬ ‫) ‪Jurgen Habermas, The‬‬ ‫‪Theory of Commuicative‬‬ ‫‪Boston .2 Action, Volume‬‬ ‫‪.333.P .1997 .PRESS‬‬ ‫ی شه‌شه‌م ل ‌ه‬ ‫الپه‌ره‌كانی‌‪153-97‬ی‌ به‌ش ‌‬ ‫بابه‌تی‌ دووه‌م باسێكی‌ گشتی‌ی ‌ه سه‌باره‌ت‬ ‫ی‬ ‫ی سیسته‌م له‌ جیهان ‌‬ ‫ب ‌ه چه‌مكی‌ جودای ‌‬ ‫ژیان‪.‬‬ ‫) ‪Jurgen Habermas, The‬‬ ‫‪Philosophical‬‬ ‫‪discourse‬‬ ‫‪of modernity. Cambridge‬‬ ‫‪.4.p .1987.Press‬‬ ‫) ‪.Jurgen Habermas‬‬ ‫سه‌رچاوه‌ی‌ ژماره‌ یه‌ك‪.‬‬ ‫) ‪.120.Ibid. P‬‬ ‫) ‪Jurgen Habermas,‬‬ ‫‪Moral Consiouseness and‬‬ ‫‪Commanicative‬‬ ‫‪Action.‬‬ ‫‪.1990.Cambridge‬‬ ‫‪Press‬‬ ‫‪.211.P‬‬ ‫) ‪Habermas, The Theory‬‬ ‫‪of Communicative Ation‬‬ ‫‪.120..P‬‬ ‫‪Habermas,‬‬ ‫‪The‬‬ ‫)‬ ‫‪Philosophical discourse of‬‬ ‫‪.7.modernity. P‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‪ :‬جان لچت‬ ‫پنجاه‌ متفكر بزرگ معاصر‬ ‫وه‌رگێر‪ :‬محسن حكیمی‌‬ ‫تهران‪1377 :‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬

‫کۆمه‌ڵگه‌‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫جێگەی تاک لە کۆمەڵگەی کوردستان‬ ‫باقی تالبولعیلم‬ ‫کاتێک باسی پێوەندیی تاک‌و کۆمەڵ‬ ‫دەکەم‪ ،‬سەرەتا لەخۆم ئەوپرسیارە دەکەم‪،‬‬ ‫من کێم‌و ئەرکی من‪ ،‬وەک تاک لەئاست‬ ‫کۆمەڵگەدا‪ ،‬یان بەپێچەوانە چییە؟ تاک‌و‬ ‫مافە تایبەتیەکانی تاک لە کۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫باسێکی گرنگ‌و هەمە الیەنەیە لە هەموو‬ ‫کۆمەڵگەکانی جیهانداو بایەخێکی یەکجار‬ ‫گەورەی پێدەردرێت‪ .‬مرۆڤ لەهەموو‬ ‫کۆمەڵگەیەکدا پێویستی بەئاسودەیی‌و‬ ‫ژیان‌و بژیوێکی شایستەو ڕێزدارانە هەیە‪.‬‬ ‫خەبات بۆ دەستەبەرکردنی ژیانێکی بە دوور‬ ‫لە توندوتیژیی‌و سەرکوت‌و چەوسانەوە‪،‬‬ ‫گۆڕەپانی خەبات‌و بەربەرەکانێی لەمێژینەو‬ ‫بێ‌پسانەوەی مرۆڤ بووەو مرۆڤەکان‬ ‫هیچکام لە دەستکەوتەکانی خۆیان بە‬ ‫بەالش دەستەبەر نەکردووە‪ .‬بۆیە پێویستە‬ ‫مرۆڤی کوردیش لەهەموو ئەو مافانەی کە‬ ‫کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی‪ ،‬وەک مافی تاک‬ ‫لە کۆمەڵگەدا بۆی بە ڕەسمی ناسیوە‪،‬‬ ‫بەهرەمنەد بێت‌و داکۆکی بکات لە هەموو ئەو‬ ‫مافانەی کە وەک مافی سروشتی‌و پێشێل‬ ‫نەکراوی مرۆڤ سەلمێندراون‪ .‬بۆ وێنە لە‬ ‫بواری یاسایی‌و مافناسیدا‪ ،‬پێکهاتنێکی‬ ‫گشتیی لەناو جەماوەری کورددا هەبێت‌و‬ ‫لەمەڕ دابینکرانی ئەو مافانەو هەوڵدان بۆ‬ ‫دابینکردنی دامەزراوەی تایبەت هەم بۆ‬ ‫پاراستنیان‌و هەم بۆ بەیاسایی کردنی ئەو‬ ‫مافانە‪ ،‬کە واتە بە بڕوای من لە کوردستان‬ ‫پێوەندیی تاکەکان‌و ئەرکی ئەوان لەهەمبەر‬ ‫یەکتردا تایبەتمەندییەکی جیاوازتر‬ ‫بەخۆیەوە دەگرێت‪.‬‬ ‫سەرەکیترین کێشەی ناو کۆمەڵ‪ ،‬کێشەی‬ ‫نێوان تاک‌و کۆمەڵە‪ .‬بۆیە پێویستە مرۆڤ‪،‬‬ ‫کۆمەڵگە یان کۆمەڵگەی ژیانی خۆی‌و‬ ‫تایبەتمەندییەکانی بەباشی بناسێت‪.‬‬ ‫پێویستە چاوەڕوانییەکانی خۆی‌و پرۆسەی‬ ‫ئاوێتەبوونی کۆمەاڵیەتی‌و خۆگونجاندنی‬ ‫فەردی خۆی لەگەڵ یاساو نۆرمەکانی‬ ‫ناو کۆمەڵ بناسێت‪ .‬ئەرک بۆ خۆی‬ ‫دیاری بکات‌و ڕێکخراوی گونجاو و شیاو‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئاوات‌و ویستەکانی دیاری‬ ‫بکات‪ ،‬یان هەوڵ‌بدات بۆ پێکهێنانیان‪.‬‬ ‫تەنیا کۆمەڵگە نییە کە کاریگەری‬ ‫لەسەرئێمە وەک تاکی مرۆڤ هەیە‪،‬‬ ‫بەڵکوو چاوەڕوانی‌و هەڵوێستەکانی ئێمە‬ ‫کاریگەری ڕاستەخۆیان لەسەرکۆمەڵگەو‬

‫بۆ ئێمە وەک تاکی مرۆڤی کورد‪،‬‬ ‫جگە لەوەی کە پێوەندییەکانی‬ ‫ناوخێزان‌و جیاوازی کلتوورەکان‌و‪...‬‬ ‫بۆمان گرنگە‪ ،‬وەک مرۆڤێکی‬ ‫سیاسیش پێویستیمان بە دابین‌ بوونی‬ ‫کەش‌وهەوای ئازادو دیموکراتیک‪،‬‬ ‫بوونی هەلی گونجاو بۆ چاالکی‬ ‫ئازادانەی پارتە سیاسیەکان‪،‬‬ ‫گەیشتن بەدەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬یان‬ ‫بە واتایەک باسێکی جیدی لەمەڕ‬ ‫شێوازی دەسەاڵتداری لەناو کۆمەڵگەی‬ ‫کوردستان هەیە‬ ‫پرۆسە کۆمەاڵیەتییەکان هەیە‪ .‬ئاکام‌و‬ ‫دەرئەنجامی پێکهاتە کۆمەاڵیەتییەکانیش‬ ‫بەهەمان شێوە‪ ،‬نەتەنیا قورساییان لەسەر‬ ‫خۆمان وەک تاک‪ ،‬بەڵکوو لەسەر دەورو‬ ‫پشتیشمان وەک کۆمەڵ هەیە‪ .‬شوێنەواری‬ ‫تاک لەسەر کۆمەڵگە‪ ،‬یان بەپێچەوانەش‬ ‫گۆڕان‌و وەرچەرخانەکانی ئێستاو داهاتووی‬ ‫کۆمەڵیش پێوەندی ئورگانیکیان پێکەوە‬ ‫هەیە‪ .‬بۆ وێنە ئەرکی ئێمە لەئاست ژینگە‪،‬‬ ‫چۆنیەتی پاراستنی پاکوخاوێنی‪ ،‬شێوەی‬ ‫بەکارهێنانی جۆرەکانی ئامرازی هاتوچۆی‬ ‫گشتیی‪ ،‬پێوەندیی نێوان کچان‌و کوڕان‪،‬‬ ‫نۆرمەکانی پێکەوە ژیان‪ ،‬ئاست‌و ئیمکاناتی‬ ‫وەک‬ ‫گشتییەکان‪،‬‬ ‫خزمەتگوزارییە‬ ‫باغچەی ساوایان‪ ،‬فێرگە‪ ،‬نەخۆشخانە‪،‬‬ ‫ناوەندەکانی پێڕاگەیشتنی بەسااڵچوان‌و‪...‬‬ ‫کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەمەڕ ڕەوتی‬ ‫ڕوولەپێشچوونی کۆمەڵگە هەیە‪ .‬کەواتە‬ ‫ناکرێت نە خۆمان وەک کەسایەتییەکی‬ ‫جیاواز لە کۆمەڵگەدا پێناسە بکەین‌و نە‬ ‫دەشکرێت مافێکی خودایی‌و بێ سنوور‬ ‫بۆخۆمان قایل بین‪ .‬ئێمەش دەچینە ناو‬ ‫ی کردنی ئەو شتانەی کە‬ ‫خانەی پێڕەو ‌‬ ‫ناویان بەرژەوەندیی گشتی‌وجەماوەرییە‪.‬‬ ‫لێرە بەرژەوەندیی گشتی‌و جەماوەریی ئەوە‬ ‫نییە‪ ،‬هەرچی بەناوی بەرژەوەندیی گشتی‌و‬ ‫جەماوەریی گوتراو سەپێندرا‪ ،‬دەستبەجێ‬ ‫قبووڵی بکەین‪ .‬مرۆڤ دەبێ خاوەنی مافی‬ ‫ڕخنەگرتن‌و چاکسازی ناو کۆمەڵگەی هەبێت‌و‬ ‫هەموو ئیمکانێکی پێویست‌و گونجاوی‬

‫بۆ گەیشتن بەو مەبەستە بۆ دەستەبەر‬ ‫بکرێت‪ .‬کۆمەڵگە پێشکەوتووەکانی‬ ‫جیهان بەدەیان ملیۆن دوالرو مارک‌و‬ ‫کرۆن خەرج دەکەن بۆ پەروەردەکردنی‬ ‫ڕخنەگرو ناسین‌و چارەسەری گرفت‌و‬ ‫کێشە کۆمەاڵیەتییەکان‪ .‬کەواتە ئەرکی‬ ‫کۆمەڵگە ناچارکردنی ئەندامان‌و تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵ‪ ،‬جگە لەمەسەلەی بەربەرەکانێ‬ ‫لەگەڵ یاسا شکێنی‪ ،‬توندوتیژیی‪،‬‬ ‫جینایەت‌و سەرەڕۆیی لەناو کۆمەڵگەدا‪،‬‬ ‫بەقبووڵکردنی هەموو شتێک لەژێرناوی‬ ‫بەرژەوەندیی کۆمەڵ‌و جەماوەر نییە‪.‬‬ ‫تاکی کوردیش ناچار نییە خۆی لەگەڵ‬ ‫هەرچەشنە هەلومەرجێکی نەگونجاوو‬ ‫ناشیاوو ناشارستانی بگونجێنێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫مەرجی پیکهێنانی گۆڕان‌و پێشکەوتنی‬ ‫کۆمەڵگەی کوردستان‪ ،‬بەشداری هەرچی‬ ‫زیاتر‌و هەمە الیەنەی تاکی کورد لە ئەرکە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان‌و ڕەخساندنی دەرفەت بۆ‬ ‫دانانی کاریگەریی لەسەر دەوروبەرمان‌و‬ ‫دابینکردنی جێگەوپێگەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫شیاوو گونجاوە‪ .‬الوان توێژێکن کە‬ ‫بەخێرایی دەکەونە بەرکاریگەرییەکانی‬ ‫دەوروبەریان‪ ،‬هەم بەشێوەی نیگەتیڤ‌و هەم‬ ‫بە باری موسبەتدا‪ .‬ئەوان کەموکوڕیەکان‬ ‫زووتر هەست پێدەکەن‌و دەروونیان‬ ‫زووتر دەجۆشیت‪ .‬الوانی کوردستانیش‬ ‫حەزدەکەن‪ ،‬نە تەنیا لەهەموو بوارەکاندا‬ ‫دەرفەتی یەکسانیان بۆ بڕەخسێت‪،‬‬ ‫بەڵکوو لەهەموو دەسکەوتەکانی مرۆڤ‌و‬ ‫داهاتەکانیش بەیەکسان بەهرەمەند بن‪.‬‬ ‫کەواتە چاوەڕوانی یەکجار زیاتر لەوان‬ ‫هەیەو بەرپرسایەتی ئەوان لەمەڕ ئێستاو‬ ‫داهاتووی کۆمەڵگەی کوردستان یەکجار‬ ‫زیاتر دەبێت‪ .‬لێرەدا دوو باس هەیە‪،‬‬ ‫یەکەمیان مافەو دووهەمیان ئابووری تاک‌و‬ ‫ئیمکاناتی کۆمەڵگەیە‪ .‬گرینگە کە ئاوات‌و‬ ‫ئارەزووەکان‪ ،‬لەگەڵ ئیمکاناتی فەردی‌و‬ ‫ئابووری تاک‌و کۆمەڵگە هاوئاهەنگی‬ ‫هەبێت‪ .‬ئەوەی ڕاستی بێت دۆخی‬ ‫کۆمەڵگەی کوردستان بەشێوەیەکە کە‬ ‫ئیمکانات‌و هەلومەرجەکانی لەگەڵ هیچکام‬ ‫لە داواو ویستەکانی الوان‌و مرۆڤی کورد‬ ‫ناخوێنێتەوەو یەک ناگرێتەوە‪ .‬ئەمڕۆ مرۆڤ‌و‬ ‫الوی کوردیش دەبێت پالنێکی هەبێت‬ ‫بۆ گەیشتن بەو ئیمکاناتەو دانانی ڕێگەو‬ ‫شوێنی تایبەت بەخۆی‪ .‬دۆخی ئێستای‬ ‫کۆمەڵگەی کوردستان لەگەڵ هیچکام‬ ‫لەڕاستیەکانی ژیان‌و تەنانەت بەربەست‌و‬

‫ئاستەنگیەکانی ناو کۆمەڵگەکانی واڵتانی‬ ‫دیکەی جیهان ناخوێنێتەوە‪ .‬مرۆڤ‌و‬ ‫الوی کورد لەسەری نییە خۆی لەگەڵ‬ ‫ئەو هەلومەرجە نایەکسان‌و ناشیاوە‬ ‫بگونجێنێت‪...‬‬ ‫ژیانێکی کولێکتیڤ‪ ،‬چارەنوسی هاوبەش‌و‬ ‫جۆری مرۆڤەکان‪ ،‬چاوەڕوانیەکانی تاک‬ ‫لە کۆمەڵگە دەگۆڕێت‪ .‬هەردووک الیان‬ ‫پێویستیان بە نۆرم‌و یاسایەکی دادپەروەرانەو‬ ‫گونجاو هەیە‪ .‬پێویستیان بە بەرپرسایەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬لە شوێنێک‪ .‬لەکۆمەڵگەی شیاو‬ ‫و گونجاو بۆژیانی مرۆڤی کوردو الوان‬ ‫ناکرێت‌و ناتوانین بڵێین کە کاراکتێری‬ ‫کەسێتی دانیشتوانی تەنیا بە ئەرک‌و‬ ‫پێوەندییەکانی تاکەکانی ئەو کۆمەڵگەیە‬ ‫لە کارو باری ڕۆژانە‪ ،‬پاسەوانیی‪ ،‬یان لە‬ ‫کاری هاوبەشدا هەڵسەنگێنین‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫لەوانەیە کەسێک نەتوانێت خۆی لەگەڵ‬ ‫کەموکوڕیەکان‌و ئاستەنگیەکانی ژیانی‬ ‫ناوکۆمەڵگە‪ ،‬یان ئیمکانات‌و کەلوپەلی‬ ‫حازر لەوێدا‪ ،‬بگونجێنێت‪ .‬کە واتە ناتوانین‌و‬ ‫نابێت بڵێین ئەو مرۆڤە لەگەڵ بایکۆت‌و‬ ‫هەڵپەسران یان هەڵوێستی نیگەتیڤی‬ ‫بەرپرسانی ئورگانەکانی سەرەوەی خۆی‪،‬‬ ‫یان کاربەدەستانی حکومەتی بەرەوڕوو‬ ‫بێتەوە‪ .‬باسکردن لەمەڕ دۆخی ژیان‪ ،‬یان‬ ‫ڕخنە لە چۆنیەتی پاراستنی ئەو ژیانە‪،‬‬ ‫نابێت کاریگەری لەسەر کاراکتێری ئەو‬ ‫تاکە دابنێت‪ .‬هەموو ئەرک‌و دەسەاڵتێک لە‬ ‫ناو کۆمەڵگەدا دەبێت لە خزمەت ئاسایشی‬ ‫گشتی‌و بەرژەوەندی پارێزراوی جەماوەردا‬ ‫بێت‪ .‬گۆڕان لە خزمەتگوزاریەکان دەتوانێت‌و‬ ‫دەبێت جێگەی باس‌و لێکۆڵینەوە بێت‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی ڕوانگەی تاک‪ ،‬کاراکتێری‬ ‫کەسێتی فەرد دیاری بکات‪ ،‬یان لەگەڵ سزا‬ ‫بەرەوڕووی بکاتەوە‪ .‬لەالی خەڵک سووک‬ ‫بکرێت‪ ،‬یان بەپێچەوانە کەسێتی ئەو کەسە‬ ‫هەتا ئاستی پەرەستش بەرز بکرێتەوە‪...‬‬ ‫دەرئەنجام‬ ‫جیاوازی مرۆڤ‌و کلتوورەکان‪ ،‬زۆر جاران‬ ‫کێشەی قورس‌و سەنگینی لێدەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم مرۆفەکان بەردەوام هەوڵیانداوە‪،‬‬ ‫گۆڕان لە پێوەندیی نێوان مرۆڤ‌و‬ ‫کلتوورەکاندا پێکبێنن‪ .‬بۆ وێنە گۆڕانی‬ ‫گەورە لەڕوانگەی مرۆڤ سەبارەت‬ ‫بەپێوەندییەکانی ناوخێزان‪ ،‬یاسای زەواج‌و‬ ‫دەورو نەخشی ئایین‌و ژنان‌و منداالن لەناو‬ ‫کۆمەڵدا پێکهاتووە‪ .‬ئەمانە هەموویان‬

‫هێمای خەبات‌و تێکۆشانی بێ‌وچانی‬ ‫مرۆڤەکان بوون‌و زانست‌و تێگەیشتنی‬ ‫کۆمەاڵیەتی مرۆڤەکانی بەسەدان قات‬ ‫گەشە پێداوە‪ .‬بەشێکی زۆر لەو مافانەی‬ ‫کە پێشووتر تابۆ بوون‌و کەس نەیدەوێرا‬ ‫بەئاشکرا باسیان لێوە بکات‪ ،‬ئێستا‬ ‫بوون بەمافێکی سروشتی‌و زۆر ئاسایی‬ ‫لە زۆربەی واڵتانی دنیادا‪ .‬کە واتە مرۆڤ‬ ‫دەبێت بەلێکۆڵینەوە‌و خوێندنەوەی نوێ لە‬ ‫کۆمەڵگەو فێنۆمێنەکانی‪ ،‬ڕێگەکانی دانانی‬ ‫کاریگەری لەسەر ڕەوت‌و میکانیزمەکانی‬ ‫بدۆزێتەوە‪ .‬بە بڕوای من یەکەم هەنگاو‬ ‫ئەوەیە ڕاستییەکانی کۆمەڵگەکەمان‬ ‫بناسین‪ ،‬پاشان شێوەی خۆ گونجاندن‬ ‫لەگەڵ خاڵە موسبەت‌و بەهێزەکانی ئەو‬ ‫کۆمەڵگەیە‪ ،‬یان تەردو وەالنانی خاڵە‬ ‫نیگەتیڤەکانی بدەینە بەرباس‌و لێکۆڵینەوە‪.‬‬ ‫ئینجا هەوڵ بدەین بۆ ئەوەی دەرئەنجام‌و‬ ‫ئاکامی لێکدانەوەکانی خۆمان بکەین بە‬ ‫بیروڕای گشتی‌و جەماوەریی بەمەبەستی‬ ‫پێکهێنانی ویست‌و ئاوات‌و ئامانجەکانی‬ ‫مرۆڤەکانی کۆمەڵگەی کوردستان‪ .‬دووهەم‬ ‫ئەوەی کە بەشێکی زۆر لەو مرۆڤانەی کە‬ ‫بەربەرەکانێی موناسباتی کۆن‌و ناشیرینی‬ ‫ناو کۆمەڵگەکەمان دەکەن‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫پەراوێزکەوتن‪ ،‬یان دەرهاوێژران بەرەوڕوو‬ ‫دەبنەوە‪ .‬بەهۆی بیروڕای جیاواز‪ ،‬سزا‬ ‫وەردەگرن‪ ،‬یان بەهۆی ئەوە کە تاکێک‪،‬‬ ‫وەک جەماوەری ساویلکە بیرناکاتەوە‪ ،‬بە‬ ‫کردەوەی نەگونجاو لەناو کۆمەڵگە تاوانبار‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫بۆ ئێمە وەک تاکی مرۆڤی کورد‪ ،‬جگە‬ ‫لەوەی کە پێوەندییەکانی ناوخێزان‌و‬ ‫جیاوازی کلتوورەکان‌و‪ ...‬بۆمان گرنگە‪،‬‬ ‫وەک مرۆڤێکی سیاسیش پێویستیمان‬ ‫بە دابین‌ بوونی کەش‌وهەوای ئازادو‬ ‫دیموکراتیک‪ ،‬بوونی هەلی گونجاو بۆ‬ ‫چاالکی ئازادانەی پارتە سیاسیەکان‪،‬‬ ‫گەیشتن بەدەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬یان بە‬ ‫واتایەک باسێکی جیدی لەمەڕ شێوازی‬ ‫دەسەاڵتداری لەناو کۆمەڵگەی کوردستان‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫مەرجی پیکهێنانی گۆڕان‌و پێشکەوتنی‬ ‫کۆمەڵگەی کوردستان‪ ،‬بەشداری‬ ‫هەرچی زیاتر‌و هەمە الیەنەی تاکی‬ ‫کورد لە ئەرکە کۆمەاڵیەتیەکان‌‬

‫هاوسه‌رگیری كچان له‌ چ ته‌مه‌نێكدا؟‬ ‫ئارێز محه‌مه‌دی‬ ‫پرۆسەی هاوسەرگیری یاساو ڕێسای‬ ‫تایبەتی هەیە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئەمە لە‬ ‫هەر واڵت‌و كۆمەڵگەیەكدا بە پێی یاساو‬ ‫ڕێسای خودی ئەو واڵتە بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫بۆ نموونە لە واڵتانی پێشكەوتوو كچ تا‬ ‫نەگاتە تەمەنی ‪ ١٨‬ساڵ‪ ،‬تەمەنێك كە بە‬ ‫تەواوەتی تێیدا باڵغ بووەو ئەتوانێت بڕیار‬ ‫لەسەر ژیانی بدات‪ ،‬ڕێگە نادرێت بچێتە‬ ‫قۆناغی هاسەرگیرییەوە‪ .‬كەهەر ئەمەش‬ ‫ئەتوانین بڵێین باشترین قۆناغە لە تەمەن‬ ‫بۆ چوونە نێو ژیانی هاوبەش‪ .‬ئەگەر‬ ‫بمانەوێت پێناسەیەك لە هاوسەرگیری‬ ‫بكەین‪ ،‬دەبێت بڵێین هاوسەرگیری‬ ‫تێكەڵ بوونی ڕۆح‌و جەستەی ‪٢‬ڕەگەزە‪،‬‬ ‫لەهەمان كاتیشدا پێكهێنانی ژیانێكی‬ ‫نوێ‌و داهاتوویەكی هاوبەشە كە لەسەر‬ ‫بنەمای خۆشەویستی‌و لێك تێگەیشتن‬ ‫پێك‌دێت‪ .‬هەر لەم پێناسەی سەرەوەدا‬ ‫پرسیارێك دێتە پێش كە ئایا كچێكی كەم‬ ‫تەمەن تا چەند ئەتوانێت لەمانای تێكەڵ‬ ‫بوونی ڕۆح‌و جەستەو بیركردنەوەیەكی‬ ‫‪ ٢‬الیەنە بۆ ژیانێكی هاوبەش تێبگات؟!‬ ‫لە واڵتانێك كە ئیسالم تێیا حاكمە‪،‬‬ ‫یاساو رێسا ڕێگە بە كچانی كەم تەمەن‬ ‫ئەدات هاوسەرگیری بكەن‌و پێی وایە‬ ‫كە كچ گەیشتە تەمەنی ‪٩‬سااڵن توانای‬ ‫پێكهێنانی قۆناغێكی‌تری ژیانی هەیە‪.‬‬ ‫هەر ئەم جۆرە یاساو بیركردنەوە كۆنە‬

‫هه‌ژاریی‪ ،‬یه‌کێک له‌هۆكاره‌کانی هاوسه‌رگیریی زۆره‌ملی‬ ‫پەرستانە بەجۆرێك لە نێو بنەماڵەكاندا‬ ‫جێ كەوتووە بە تایبەت ئەو بنەمااڵنەی‬ ‫كە پەیڕەوی ئاینی ئیسالمن‌و پێیان وایە‬ ‫لە هیچ كات‌و ساتێكدا نابێت لە ئاینی‬ ‫ئیسالم البدەن تەنانەت ئەگەر كچەكەشیان‬ ‫ببێتە قوربانی! جێی وتنە هاوسەرگیری‬ ‫كچان لە تەمەنێكی زوودا مەترسی زۆری‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪ ،‬هەروەك لە سەردەمانی‬ ‫كۆن كچان لە تەمەنی زۆر كەم دەدران‬ ‫بە شوو و كاتێك دەگەیشتە تەمەنێك كە‬ ‫ئەتوانین بڵێین سەرەتای چێژ وەرگرتنە لە‬ ‫تەمەنی الوێتی‪ ،‬دەیانبینی بوونەتە خاوەن‬ ‫خێزانێكی گەورەو شێوەشیان زۆر گەورەتر‬ ‫لە تەمەنیان نیشانی دەدا‪ .‬ئێستاكەش كە لە‬ ‫سەدەی ‪٢١‬داین دەبینین زۆر بنەماڵە هەن‬

‫كە بە بیانووی جۆراو جۆر كچەكانیان لە‬ ‫تەمەنی هەرزەكاریی یان دوای تەواو كردنی‬ ‫قۆناغی خوێندنی سەرەتایی دەدەن بە‬ ‫شوو‪ ،‬ئەمەش بە بێ بیركردنەوەیە لە زیانە‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و دەروونی‌و تەندرووستییەكانی‬ ‫ئەم پرۆسە پێش وەختە‪ .‬پرۆسەی‬ ‫هاوسەرگیری پێش وەختیش بریتیە لە‬ ‫پێكهێنانی ژیانێكی هاوبەش لە تەمەنی‬ ‫ژێر ‪ ١٨‬ساڵ‪ ،‬لە كاتێكدا كە كچ لە ڕووی‬ ‫جەستەیی‪ ،‬فیزیۆلۆژیكی‌و دەروونییەوە‬ ‫ئامادەی دروست كردنی وەها پرۆسەیەكی‬ ‫نییە‪ .‬شایەنی باسە هەژاری‌وفەقر كە لە‬ ‫زۆربەی واڵتاندا بێداد دەكات‪ ،‬هۆكارێكی‬ ‫گرنگە بۆ ئەوەی‌كە كچان ناچار بكات مل‬ ‫بدەن بە چوونە نێو قۆناغێكی‌تر لە ژیان‬

‫كە بە ویستی خۆیان نییە‪ .‬ئەو بنەمااڵنەی دەتوانم بڵێم كارەساتی بەداوە دەبێت‪.‬‬ ‫كە دەست كورتن‌و توانای دابین كردنی ئاشكرایە كە لە ڕووی جەستەییەوە كچەكە‬ ‫بژیوی ژیانی منداڵەكانیان نییە گوشارێكی تووشی كێشە دەبێت‌و تەنانەت لە رووی‬ ‫زۆر دەخەنە سەر كچەكانیان كە زەواج جنسیشەوە كێشەی بۆ دروست دەبێت‪،‬‬ ‫بكەن‌‪ ،‬بەڵكوو لەم رێگەوە بتوانن ژیانێك ئەمەش وا لە كچەكە دەكات بۆ دابین‬ ‫بۆ خۆیان دابین بكەن‪ ،‬ئەمەش بەبێ كردنی نیازی جینسی خۆی پەنا بباتە بەر‬ ‫لەبەرچاو گرتنی ئاكامی ئەم پرۆسەیە‪ .‬پیاوانی الو‪ ،‬ئەمەش زۆرجار ئەبێتە هۆکار‬ ‫ئەم جۆرە پرۆسانە هەروەك ئاماژەم بۆ پەیوەندیی گرتنی جینسی لە دەرەوەی‬ ‫پێدا كێشەی دەروونی‌و جەستەیی زۆری هاوسەرگیری‪ .‬سەرەڕای هەموو ئەمانەی كە‬ ‫بەداوە دێت كە ژیانی ئەو تاكە كەسە تا باسم كرد‪ ،‬پرۆسەی هاسەرگیری پێش‌وەخت‬ ‫كۆتایی تەمەنی دەخاتە ژێر كاریگەریەوە‪ .‬نەك تەنیا سەرچاوەی سەرهەڵدانی ئەو‬ ‫ئەم كێشە دەروونیانەش لەوەوە سەرچاوە كێشانەی سەرەوەیە بەڵكوو دەبێتە هۆی‬ ‫دەگرن كە ئەو كچە كەم تەمەنەی دەبێتە درێژە نەدانی كچانی كەم تەمەن بە‬ ‫قوربانی ئەم جۆرە بیركرنەوەیەو بە خوێندن‌و لە ئاكامیشدا نەخوێندەوارییان لە‬ ‫هۆی تێنەپەڕاندنی قۆناغی منداڵی‌و ئەو سەدەی ‪٢١‬ی و لە جیهانی سێهەمدا‪ .‬هەر‬ ‫هەڵسوكەوتە مندااڵنەیەی كە دەبوایە لە ئەمەش وا دەكات بێیبەش بن لە زانینی‬ ‫تەمەنی خۆیدا چێژی لێوەربگردایە‪ ،‬لێی زۆربەی ئەو مەسەالنەی كە پێویستە بۆ‬ ‫وەرنەگرتووە‪ .‬هەروەها دەتوانین ئاماژە ژیانی ڕۆژانەو هەروەها دوور كەوتنەوە‬ ‫بەو دیاردانە بكەین کە ئەمڕۆكە لە زۆر لە كار كردن‌و جگە لە شۆردن‌و منداڵ‌و‬ ‫شوێن شاهێدی بینین‌و بیستنیانین‪ ،‬وەك بنەماڵە بەخێو كردن دەبینین هیچی‌تر‬ ‫خۆكوژی ‪ ،‬هەڵهاتن لەماڵ‪ ،‬تووش بوون بە فێر نابن‪ ،‬هەر ئەمەش وا دەكات ئەگەر‬ ‫مادەی هۆشبەرو دەیان‌وهەزاران كێشەی‌تر بیانەوێت تەاڵق وەربگرن‌و سەربەخۆ بژین‬ ‫لەم چەشنە كە یەكێك لە هۆكارەكانی تووشی كێشە بن‌و نەتوانن ژیانی خۆیان‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم دیاردانەش دەگەڕێتەوە دابین بكەن‌و پێیان وابێت پشت بەستن بە‬ ‫بۆ بابەتی زوو بەشوو دانی كچانی كەم پیاو باشترین ڕێگەیە!‬ ‫تەمەن‌و تەنانەت كوڕانی كەم تەمەنیش‪.‬‬ ‫هەروەها مەسەلەیەكی گرنگی‌تر كە جێی كچێكی كه‌م ته‌مه‌ن تا چه‌ند ئه‌توانێت‬ ‫خۆیەتی ئاماژەی پێ بكەم ئەوەیە كە‬ ‫له‌مانای تێكه‌ڵ بوونی ڕۆح و جه‌سته‌‬ ‫پرۆسەی هاوسەرگیری پێش‌وەختی كچان‬ ‫نەك لەگەڵ كوڕانی هاو تەمەنی خۆیان یان‬ ‫و بیركردنه‌وه‌یه‌كی ‪٢‬الیه‌نه‌ بۆژیانێكی‬ ‫چەند ساڵێك گەورەترلە خۆیان‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫هاوبه‌ش تێبگات؟!‬ ‫لەگەڵ پیاوانی بەسااڵچوو‪ ،‬چەندین كێشەو‬

‫ئه‌ده‌ب‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫وەرزی کەرگەدەن‬

‫‪11‬‬

‫و‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫وەرزی کەرگەدەن‪ ،‬وەرزێکی نوێ‌و‬ ‫گەشاوەیە لە پیشەی سینەمایی بەهمەن‬ ‫قوبادیدا‪ .‬بەرهەمێکی زۆر جیاواز لە شێوازو‬ ‫پێکهاتەو لە هەمان کاتدا‪ ،‬ئەمەگدارو‬ ‫پابەند بە جەوهەرە هاوبەشەکانی‬ ‫بەرهەمە پێشووەکانی ناوبراو‪ .‬نەتەوە‪،‬‬ ‫سنوور‪ ،‬بێبەشی‌و هەژارییە کەمایەتی‌و‬ ‫نەتەوایەتییەکان‪ ،‬بەربەستە کلتووری‌و‬ ‫سیاسی‌و زۆرێک لە فاکتەکانی‌تری‬ ‫پیشەی سینەمایی ناوبراو‪ ،‬ئەم جارە لە‬ ‫پێکهاتەیەکی داهێنەرانە‌و شاعیرانە لە‬ ‫تەنیشت یەک‪ ،‬ڕیز کراون‪ .‬دیالۆگەکانی‬ ‫ئەم فیلمە زۆر کورتن‌و بەشێکی هەرە‬ ‫زۆری فیلمەکە هیچ قسەو دیالۆگێکی تێدا‬ ‫نییە‪ .‬چیرۆکی فیلمەکە زۆرتر لەجیاتی‬ ‫ئەوەیکە پشت بە دیالۆگ ببەستێت‪،‬‬ ‫لەسەر ئەساسی چوارچێوە دڵڕفێنەکانی‬ ‫توورەج ئەساڵنی‌و‪ ،‬سیحری وێنەکان‬ ‫دەچێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫به‌همه‌ن قوبادی‪ ،‬مۆنیکا به‌لوچ‪ ،‬بێهروز وسووقی‬ ‫فیلمەکە چیرۆکی ژن‌و مێردێکی گەنجە کە‬ ‫لە سەرو بەندی شۆڕشی ‪57‬ی هەتاوی لە دەرهێنە بە پشت بەستن بە ڕەوتی کراوە‪ ،‬بە چەشنێک کە هەر کەسێکی شاعیرانەی داوە بە پرۆسەکەو لە هەمان‬ ‫ئێران‪ ،‬پێکەوە ژیانی هاوبەش پێکدەهێنن‪ .‬لێپرسینەوەکان‌و دادگاییەکانی دەیەی خەسار دیتووی دەستی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬کاتیشدا بەستێنی تام‌و چێژی دۆزینەوەی‬ ‫مینا (مونیکا بەلووچ) کچی نیزامییەکی یەکەمی پاش شۆڕش‪ ،‬توانیویە لە لۆخە بەشێک لە ڕابردووی تاڵی خۆی تێدا لەبار کردووە‪.‬‬ ‫بەشێکی بەرچاو لە دیالۆگە زۆر‬ ‫پلە بەرزی ئەرتشی پاشایەتییەو ناسک‌و ڕازاوەکانی نێو بەسەرهاتەکانی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫مێردەکەی ساحل فەرزان (بێهرووز چیرۆکەکەیدا‪ ،‬پێناسەیەکی سەمبولیک لە لەم پرۆسەدا‪ ،‬کەسایەتییەک کە کورتەکانی فیلمەکە بە زمانی فارسی‌و‬ ‫وسووقی) شاعیرێکی خەڵکی کوردستانە‪« ،‬شۆڕشگێڕێکی پابەندو بە ئەمەگی» تازە قوبادی لە «حیزبوڵاڵ»یەکانی سەر بە لە نێوان ‪ 2‬ئەکتەری غەیرە فارس واتە‬ ‫کۆماری ئیسالمی نواندوو‪ ،‬بە لێکدانەوە مونیکا بەلووچ‌و یەلماز ئەردۆغان ئاڵووێر‬ ‫بێ هیچ پێشینەیەکی سیاسی‌و سەرکەوتوو بە دەسەاڵت گەیشتوو‪ ،‬بخاتە بەر چاو‪.‬‬ ‫لە چاپ‌و باڵوکردنەوەی بەرهەمە چیرۆکەکە سەبارەت بە چەند مرۆڤی سینەماییەکەی ئەو‪ ،‬بە ڕادەی ڕاستیەکانی دەکرێت‌‪.‬‬ ‫ئەدەبیەکانی‪.‬‬ ‫تایبەتەو پێداگری لەسەر شوبهاندن‌و ئەو سەردەمە‪ ،‬لێوان لێوە لە ترس و وەرزی کەرگەدەن بڕگەیەکی زۆر‬ ‫شەخسییە لە پیشەی سینەمایی بەهمەن‬ ‫شۆفیری بنەماڵەکەیان‪ ،‬ئەکبەر ڕەزایی خستنە پاڵ ناکات‌و نایەوێ ئەکبەر ڕەزایی دڵەڕاوکەو بێزار کەرە‪.‬‬ ‫(یەلماز ئەردۆغان)‪ ،‬کە بە هەموو هەست‌و وەکوو مشتێک لە خەروار بناسێنێت‪ ،‬فیلمسازەکە بە ئەنقەست‪ ،‬جەخت لەسەر قوبادی‪ .‬چەشنێک پشت کردنە لە‬ ‫سۆزیەوە مینای خۆشدەوێ‪ ،‬لە گەرمەی بەاڵم سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬سەرنج‌و بیری بێ تاوانی ژنو مێردە الوەکەو خۆبواردنیان پێوەرو خواست‌و سەلیقە فێستیڤاڵەکان‌و‬ ‫شۆڕش‌و لەنێو شۆڕشگێڕاندا جێگەو گشتی بینەر ڕائەکێشی بەرەو واتایەک لە سیاسەت دەکات‪ ،‬تا دەریبخات کە‪ ،‬خۆبورادن لە هەموو ئەو پێوەرانەی کە‬ ‫پێگەیەکی بااڵ بە دەست ئەهێنێت‌و دوای کە لەالی هەمووان ڕاستی دەنوێنێ‪ .‬ژیانی خەڵکی ئاسایی پاش شۆڕش‪ ،‬تا چ فێستیڤاڵە گەورەکان‌و لەوانە «ڤێنیز»‬ ‫سەرکەوتنی شۆڕش‪ ،‬میناو هاوسەرەکەی دەست بەسەرا گرتنی لە ڕادەبەدەرو ڕادەیەک‌و چلۆن بوویەتە قوربان ئامانجە و»کەن» دیاری دەکەن‌و خوازیارین‪.‬‬ ‫بە مەبەستی لێک دابڕانیان‪ ،‬ڕاپێچی زیندان بێ سنووری ماڵ‌و سامانی خەڵک‪ ،‬بێ مەزهەبی‌و نامرۆڤانەکانی شۆڕشگێرە پێدەچێ قوبادی ویستوویە دوور لە‬ ‫هەراو هووریا فێستیڤاڵیەکان‪ ،‬دەست‬ ‫دەکات‪ .‬چیرۆکی ئەم ‪ 3‬کەسە تا ئێستاکە ڕێزی‌و بێ ئەخالقی‌و پرسیار سەبارەت فریوکارو هەل پەرەستەکان‪.‬‬ ‫(‪ 2010‬ئێستانبوول) بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫بە شوێنی خەوو پەیوەندییە تایبەتەکانی ڕووداوەکانی فیلمەکە‪ ،‬هەندێک ئاڵۆزە‌و بداتە شیعرو ئەزموون‌و بە دوور لە هەر‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیە کە وەرزی کەرگەدەن‪ ،‬تۆمەتبارەکان‪ ،‬تەاڵقی بە زۆرەمڵێ ژن‌و هات‌وچووە بەردەوامەکانی نێوان ئێستاو کۆت‌و بەندێک‪ ،‬ئەوەی بخوڵقێنێت کە دڵی‬ ‫زیاتر لە هەر فیلمێکی سەربەخۆی‌تری مێردە بەندکراوەکان‌و کردنەوەی کینە ڕابردووش‪ ،‬ئاڵۆزیەکە زۆرتر دەکاتەوە‪ .‬دەیهەوێت‪ .‬هەر بۆیەش هیچ باکێکی نییە‬ ‫ی کە سەری ئەسپێکی زیندوو لە‬ ‫سینەمای پاش شۆڕشی ‪ ،57‬ببێتە لەدوای بە دەسەاڵت گەیشتن‪ ،‬بەشگەلێک بەاڵم وێنە هەڵگرتنێکی لێهاتووانەو لەوە ‌‬ ‫هۆی هەڵچوون‌و تووڕەیی کاربەدەستانی لە مێژووی پاش شۆڕشی ‪57‬ە کە لە خولقێنەرانە‪ ،‬لەگەڵ میزان شانۆییە دەالقەی سندووقی ئۆتۆمبیلەکەی بێهرووز‬ ‫سینەمایی‌و غەیرە سینەمایی ئێران‪.‬‬ ‫دووتۆی پرۆسەی فیلمەکەدا ئاماژەی پێ شیعرییەکانی فیلمسازەکە‪ ،‬ڕواڵەتێکی وسووقییەوە بێنێتە دەر‪ ،‬یان کەرگەدەنێک‬

‫ئاویه‌ر‬

‫ج‬

‫‌هال‬ ‫ل مه‌‬

‫لە پشت ئۆتۆمبیلەکەوە ڕاوڕاوێن پێ بکات‬ ‫یان تەنانەت لە ئاسمانەوە بارانی کیسەڵ‬ ‫دابارێنێت!‬ ‫ئەم فیلمە کە بە شێوەی سەربەخۆ لە‬ ‫دەرەوەی ئێران‌و بە بێ پشتیوانی ماڵی‌و‬ ‫لە ئاستی نێو دەوڵەتیدا ساز کراوە‪،‬‬ ‫موژدە بەخشی قۆناغێکی نوێ لە ژیانی‬ ‫سینەمای سەربەخۆی ئێرانە‪ .‬سینەمایەک‬ ‫کە بەرهەمە نێونەتەوەییەکانی چی‌تر‬ ‫نەتەنیا الوازو تاک رەهەندی‌و ئاڵۆزو‬ ‫خەمۆک نییە‪ ،‬بەڵکوو تازەو پڕ گیان‌و‬ ‫وزەیەو پەیژەی گەشەو پێشکەوتن‌و‬ ‫جێگای شانازییە‪.‬‬ ‫ئەمە بە واتای ئەوەیە کە سینماکارانی‬ ‫ئێرانی لەمەوبەدوا دەتوانن بە دوور لە‬ ‫هەر یاساو ڕێساو کۆت‌و بەندێکی ناوخۆی‬ ‫ئێران‌و بە بێ پشت بەستن بە وامی‬ ‫دەوڵەتی‌و نازو کریشمەکانی ئەم ڕۆژانەی‬ ‫بەشی هونەری‌و خراپ تێگەیشتنەکانی‬ ‫فیلمیەکانیان‬ ‫ئیرشاد‪،‬‬ ‫وەزارەتی‬ ‫سەرکەوتووانە دروست بکەن‪ ،‬ڕاستییەک‬ ‫کە بۆ کاربەدەستانی سینەمای ئێران‪ ،‬بن‬ ‫بەستێکی تاڵ‌و بەناچارە‪.‬‬

‫کشا‬

‫خوێنی گوڵی سووری زۆرم رژاوه‬ ‫به سه ر یاڵ‌و ماه‌و زەردەما پژاوه‬

‫هێندە ئازارو برین‌و ئێشم دیوه‬ ‫باخی مێژوو به خوێنی من خەمڵیوه‬

‫من کێوێکی راوەستاوم لەو بەرزه‬ ‫هەورە تریشقەش پشتم ناخاته لەرزە‬

‫سینگم داڵدەی رۆڵەی ئازاو بوێره‬ ‫النەی تەژی نرکەی پڵێنگ‌و شێره‬

‫پشتم خەما له ژێر باری تەوژما‬ ‫تفەنگ نەما هەڵنەشاخێ به گژما‬

‫هه رچەند بێدەنگ‪ ،‬راوەستاوم لەو بانه‬ ‫دەروونم پڕ له ئاگرو بورکانه‬

‫سەدان کەڕەت هێرشیان بۆ هێناوم‬ ‫له روویاندا وەستاوم‪ ،‬راوەستاوم‬

‫هەرچەند له ناو خاک‌و خوێنا گەوزاوم‬ ‫بەاڵم دیسان هەستاوم‌و هەر ماوم‬

‫کارەسات‌و رووداوی زۆرم دیوه‬ ‫زۆر نەیاری دڕم لێ راپەڕیوه‬

‫گوڵی زۆریان له داوێنم دزیوه‬ ‫پای چەند رۆڵەم له تەپکەو داو خزیوه‬

‫رۆحی بەرزم چاوکەی ئاوی ژیانه‬ ‫قەت نامرم خزری زیندەم میوانە‬

‫ئینسانی راسته‌قینه‌‪...‬‬ ‫پاشماوه‌‬ ‫بۆ مارکس ب ‌ه هه‌مان ئه‌نداز‌ه ک ‌ه‬ ‫کرێکار کۆیله‌ی نیزامه‌ ئابوورییه‌که‌یه‌‪،‬‬ ‫سه‌رمایه‌داره‌که‌ش هه‌ر کۆیله‌یه‌‌‪ .‬واته‌ ب ‌ه‬ ‫بروای مارکس هه‌ر دوو توخم ‌ه سه‌ره‌کیه‌‌که‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵگای چینایه‌تی‪ ،‬وه‌ک یه‌ک ئه‌سیری‬ ‫سیستمه‌که‌ن‌‌‪ .‬هه‌ر دوو وه‌ک یه‌ک دیلن‪.‬‬ ‫هه‌ر دووکیان له‌ خۆیان و له‌ کاری خۆیان‬ ‫بێگان ‌ه بوونه‌‌‌‪ .‬هه‌ر دووکیان ل ‌ه ئازادی و‬ ‫ئینسانیه‌تی خۆیان دوور و بێ به‌ش کراون‌‪.‬‬ ‫مارکس ده‌ڵێ له‌م نیزام ‌ه نوێیه‌دا کریکار‬ ‫ب ‌ه هۆی هه‌ژاری و نه‌دارییه‌و‌ه کۆیل ‌ه و دیل‬ ‫و نا ئازاد‌ه و له‌ به‌ر ئه‌وه‌ش ژیانی تووشی‬ ‫نه‌کبه‌ت و چاره‌ره‌شی و زه‌الله‌ت ‌ه و به‌ره‌و‬

‫له‌‬

‫فه‌ساد و ته‌باهی ده‌روا‪ .‬سه‌رمایه‌داریش ل ‌ه‬ ‫به‌ر که‌وتنه‌ سه‌ر هه‌وای به‌ده‌س هێنانی‬ ‫سوود و سامانی زۆر له‌ مرۆڤایه‌تی دوور‬ ‫که‌وتو‌وه‌‌ته‌وه‌‪ ‌ .‬نیزام ‌ه ئابوورییه‌ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫الیه‌ک‪ ،‬سه‌رمایه‌دار و خاونکا‌ر بێ ره‌حم‬ ‫و بێ ویژدان ده‌کات و ده‌یخات ‌ه داوی‬ ‫سه‌روه‌ت و ماڵ و مقامی‌ کۆمه‌اڵیه‌تی‪ .‬ل ‌ه‬ ‫الیه‌کی‌تریشه‌و‌ه کریکار هه‌تا سه‌ر ئێسکان‬ ‫ده‌‌چه‌وسێنێته‌‌و‌ه و له‌ قوژبنێکی رۆده‌کا‪.‬‬ ‫هه‌ر ئه‌وانه‌شن ک ‌ه زۆرینه‌ی کۆمه‌اڵنی‬ ‫خه‌ڵکبه‌ره‌و کیشه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کانی وه‌ک‬ ‫دزی‪،‬درۆ‪،‬فه‌ساد‪ ،‬خۆفرۆشی‪،‬شێتی‪ ،‬شه‌ر‬ ‫و کوشتوبڕ ده‌به‌ن‪.‬لێر‌ه دایه‌ ک ‌ه مارکس‬ ‫ده‌نگی هه‌ڵدێنێ و ده‌ڵێ مرۆڤ یا ده‌بێ‬ ‫خه‌بات و به‌رخۆدان بکات بۆ وه‌ده‌س‬ ‫هێنانه‌وه‌ی ماف ‌ه زه‌وتکراوه‌کانی یا ئه‌وه‌تا‬ ‫خۆی و کۆمه‌ڵگاکه‌ی زیاتر و زیاتر ل ‌ه‬ ‫گه‌نده‌ڵی و چه‌په‌ڵی‌دا نوقم ده‌بن‪ .‬مارکس‬ ‫پێی وای ‌ه خه‌بات و به‌رخۆدان سه‌المه‌تی‬

‫ده‌گه‌رێننه‌‌وه‌ بۆ ناو له‌ش و رووحی‬ ‫کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫ئازادی مرۆڤ له‌ روانگه‌ی مارکسه‌وه‌ ئه‌و‬ ‫کاته‌ی ‌ه که‌ به‌ هۆی خه‌بات و راپه‌رینی‬ ‫کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکه‌وه‌ ئاڵ و گۆر به‌ سه‌ر‬ ‫سیستمه‌ ئابوورییه‌ک ‌ه دابێ‪ .‬ک ‌ه سیستمی‬ ‫کاری کرێگرت ‌ه هه‌ڵوه‌شێته‌وه‌‪ .‬ک ‌ه دوور‬ ‫جۆر مرۆڤ‪ ،‬کریکار و سه‌رمایه‌دار‬ ‫نه‌مێنێ‪ ‌ .‬له‌ روانگه‌ی مارکسه‌و‌ه کۆمه‌ڵگا‬ ‫و سیستمه‌که‪ ‌،‬ده‌سکردی خودی مرۆڤه‌‌‪،‬‬ ‫بۆیه‌ که‌س غه‌یری مرۆڤ ناتوانێ بگۆرێ‪.‬‬ ‫هیج هێزێک له ده‌ره‌و‌هی‌ کۆمه‌ڵگا ناتوانێ‬ ‫یارمه‌تی ئینسان بدات بۆ گۆرینی ئه‌م‬ ‫نادادپه‌روه‌ری‌یه‌‪ .‬که‌س ناتوانێ ک ‌ه ئازادی‬ ‫پێشکه‌ش به‌ مرۆڤ بکات‪ .‬له‌ روانگه‌ی‬ ‫مارکسه‌وه‌ مرۆڤ هه‌ر به‌ده‌ستی خۆی‬ ‫رزگار ده‌بێ‪.‬‬ ‫مرۆڤ ناچاره‌ که‌ تێ بگا‪.‬ناچاره‌ ک ‌ه بزانێ‬ ‫خۆی کێ‌یه و له‌ کوێی زه‌مان و ژیان و‬

‫به‌رینی لێک هه‌ڵپێکراوی رێکخراوی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬قس ‌ه کردن ل ‌ه رزگاری هه‌ر‬ ‫قسه‌یه‌کی پووچه‌‌ و هیچی‌تر‪.‬‬

‫مرۆڤ تا خۆی و سه‌رچاوه‌ی‬ ‫چه‌وسانه‌وه‌ی خۆی نه‌ناسێ‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫هه‌نگاوه‌کانی به‌ره‌و ئازادی خۆیتووند‬ ‫ب ‌ه کۆتایی ئه‌م باسه‌‪ ،‬سه‌ده‌ی ‪ 19‬جێ‬ ‫و تۆڵتر کاته‌وه‌‪ .‬دێڵین‪ .‬ئه‌م ‌ه کاکڵی میوه‌ی مه‌عنه‌وی‬

‫مودرنیت ‌ه بوو‌‪ .‬به‌الم ‌ هێشتا کۆتایی‬ ‫مودرنیت ‌ه نیه‌‪ .‬مود‌رنیت ‌ه هه‌تا نیوه‌ی‬ ‫سه‌ده‌ی ‪20‬یش درێژه‌ی هه‌یه‌‪ .‬ئه‌م باسه‌‪،‬‬ ‫والمی کامڵ به‌م پرسیاره‌ نیه‌ ک ‌ه ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫«مرۆڤی راسته‌قینه‌ کێ‌یه‌؟»‪ .‬به‌اڵم‬ ‫خوێنه‌ری وشیار دوای خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫باسه‌که‌‪ ،‬ک ‌ه ل ‌ه ‪ 6‬به‌ش‌دا پێشکه‌ش کراوه‌‌‪،‬‬ ‫ده‌توانێ وێنه‌یه‌کی راسته‌قینه‌ ل ‌ه مرۆڤی‬ ‫راسته‌قین ‌ه الی خۆی تۆماربکا‪.‬‬

‫کۆمه‌ڵگادا وه‌ستاوه‌‌؟ ناچار‌ه له‌ خۆی‬ ‫بپرسێ‪ :‬بۆ ئاوایه؟‌ چیان به‌ سه‌ر هێناوه‌؟‬ ‫ئه‌وسا ده‌بێ و ده‌توانێ لێکی‌داته‌و‌ه ک ‌ه‬ ‫چۆن و بۆ ده‌بێ و ده‌کرێ رزگار بێ‪.‬‬ ‫مرۆڤی ناوشیار‪ ،‬مرۆڤێک ک ‌ه هه‌ر له‌ ناو‬ ‫النکی خه‌ون و گومان و ترس دا وه‌نه‌وز‬ ‫بدا‪ ،‬مرۆڤێک که‌ دلێری خۆی ل ‌ه ده‌س بدا‬ ‫ناش‌توانێ خۆی رزگار بکات‪ .‬بۆ ئازادی‪،‬‬ ‫مرۆڤ پێویستی به زانیاری‪ ،‬به‌ وشیاری‪،‬‬ ‫به‌‌ یه‌کگرتن و رێکخراو و خه‌باتێکی «سه‌ده‌ی بیست و پۆست مدرنیسم»‬ ‫به‌رده‌وام هه‌یه‌‪ .‬مارکس به‌و په‌ڕی تیژی باسێکی‌تره‌ ک ‌ه ده‌توانرێ له‌ دوو توێی‬ ‫و دڵسۆزی‌یه‌وه‌ ده‌لێ‪ :‬ب ‌ه بێ خه‌باتێکی کتێبیکی‌تردا پێشکه‌ش بکرێ‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )61‬ساڵی پێنجەم‪201٢/10/3 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئەندێشە‬

‫ئینسانی راسته‌قین ‌ه کێ یه‌؟!‬ ‫خۆی وه‌ک ئینسان‌دۆزییه‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌ سه‌ره‌تا‬ ‫ح‪ .‬شه‌به‌ق‬ ‫بوو‪ .‬له‌‌وێ‌را تا ئازادی مرۆڤ له‌ چنگ‬ ‫ی و هه‌نگاو نان به‌ره‌و فراوانی‬ ‫دواکه‌وتووی ‌‬ ‫و به‌خته‌وه‌ری ریگایه‌کی دوور و درێژ و پر‬ ‫به‌شی شه‌شه‌م و کۆتایی‬ ‫ره‌نج و کاره‌سات ل ‌ه به‌ر ده‌م مرۆڤ‌دامابوو‪.‬‬ ‫ئێستاش هه‌ر له‌ به‌رده‌مێتی‪.‬‬ ‫من وه‌ک «دکارت‌»م نه‌کرد‌‪ .‬پێویست ناکا‬ ‫درێژه‌ی دیالۆگی سوقرات و مارکس‬ ‫سوقرات‪ :‬چۆن مرۆڤی هۆشمه‌ند ل ‌ه بۆ ناسینه‌وه‌ی مرۆڤ شک ل ‌ه هه‌موو شت‬ ‫مود‌رنیته‌دا خۆی شتێک دروست ده‌کا و ته‌نانه‌ت شک له‌ بوونی خۆشمان بکه‌ین‪.‬‬ ‫دواییش هه‌ر خۆی ده‌بێته‌ دیل و کۆیله‌ی؟ پێویست ‌ه ته‌نیا چاوێک ب ‌ه ده‌ورو به‌ری‬ ‫خۆماندا ب ‌ه ناو کۆمه‌ڵگادا بخشێنین‪ .‬کێ‬ ‫ئایا ئه‌وه‌ ئاقاڵنه‌یه‌؟ ئه‌وه‌یه‌ مودرنیسم؟‬ ‫مارکس‪ :‬ئه‌مه‌‌ی ئێستا مرۆڤ ده‌یکا ته‌نیا ئه‌و شار و ماڵ و بازار و کااڵ و دوکان و‬ ‫په‌یوه‌ندی به‌ مودرنیته‌وه‌ نیه‌‪ .‬پاسیو خشڵ و زێر و زێوانه‌ی دروست کردووه‌؟‬ ‫کردنی مرۆڤ ل ‌ه به‌رابه‌ر ده‌سکردی خۆی‌دا کێ ئه‌و خانووه‌ به‌رز و قایم و خۆشانه‌‌ی‬ ‫مێژووه‌که‌ی ده‌گه‌رێته‌وه ب ‌ۆ سه‌رده‌می دروست کردووه‌؟ کێ ئه‌و شووشه‌‌به‌ند و‬ ‫خۆت‪ .‬له‌بیرته‌ مرۆڤی چاخی کۆن‪ ،‬خۆی ده‌رک و دووکانانه‌ی دروست کردووه‌؟‬ ‫خوداکانی دروست کرد و هه‌ر خۆیشی کێ ئه‌و رێ و بان و ماشێن و کارخانه‌ی‬ ‫سوجده‌ی بۆ بردن؟ مرۆڤی سه‌رده‌می خولقاندوه‌؟ کێ ئه‌م هه‌موو نه‌قش و نیگار‬ ‫منیش ده‌زگا و مه‌کینه‌ی دروست کرد‪ .‬و په‌یکه‌ر و تابڵۆ جوانانه‌ی نه‌خشاندووه‌؟‬ ‫مه‌کینه‌‪/‬ماشێن نه‌بوو به‌ بوت و خودا‪ ،‬به‌اڵم کێ ئه‌و موسیقی و ئاواز‌ه خۆش و‬ ‫ماشێن واته‌ پیشه‌سازی‪ ،‬مرۆڤه‌کانی کرد‌ه نایابانه‌ی داناوه‌؟ کێ ئه‌و هه‌موو‌ه زانست‬ ‫دوو به‌ش‪ ،‬خاوه‌نکار و کرێکار‪ .‬به‌ره‌به‌ر‌ه و زانیاریانه‌ی کۆ کردوه‌ته‌وه‌ و ئه‌م گشت ‌ه‬ ‫خاوه‌نکار بوو ب ‌ه خاوه‌نی هه‌موو شتێک و کتێبانه‌ی نووسیوه‌؟ کاتێک تۆ کۆمه‌ڵگ‌ا ب ‌ه‬ ‫کرێکار ته‌نانه‌ت خاوه‌نداری له‌ش و بیری هه‌موو کاروکه‌ره‌سته‌ و کااڵکانیه‌وه‌ ده‌بینێ‪،‬‬ ‫خۆیشی له‌ ده‌س دا‪ .‬ئاوا له‌ مودرنیسم‌دا ئیتر شک کردن له‌ هه‌بوون و داهێنه‌ر‬ ‫بوونی مرۆڤکارێکی ته‌واو ناشیانه‌یه‌‪.‬‬ ‫کویله‌تی مودرن له‌ دایکبوو‪.‬‬ ‫ک‬ ‫سه‌رده‌می ئێمه‌ سه‌رده‌مێکی رووناک ‌ه ن ‌ه ‌‬ ‫ چاک تێنه‌گه‌یشتم‪.‬‬‫ تۆ ب ‌ه ناو ساڵ ‌ه تاریکه‌کانی سه‌ده‌کانی رۆژی ره‌ش‪ .‬مرۆڤ ئه‌مرۆ شک ل ‌ه کارکردی‬‫ناوه‌راستدا هاتووی‪ .‬چاره‌نووسی مرۆڤه‌کانت ئه‌م سیستم ‌ه ده‌کات‪.‬سیستمێک که‌‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ل ‌ه به‌ر ده‌س کلیسا و قه‌شه‌کان دا دیوه‌‪ .‬ئازادی و ئاسایش و به‌خته‌وه‌ری خۆی‌دا‬ ‫ئه‌و کاتیش وه‌ک سه‌رده‌می خۆت مرۆڤ ناته‌بایه‌‪.‬‬ ‫کرابوونه‌ دوو چین‪ .‬کلیسا و قه‌شه‌کان‪ - ،‬راست ‌ه تێگه‌یشتم‪ .‬نکۆڵی له‌و‌ه ناکه‌م‬ ‫ک که‌ تۆ ده‌یڵێی‪ .‬به‌اڵم واڵمی پرسیاری من‬ ‫خاوه‌ن مڵک و ماڵ بوون و زۆرینه‌ی خه‌ڵ ‌‬ ‫ره‌عیه‌ت و جووتیار و غواڵم‪ .‬ره‌عیه‌ته‌کان نیه‌‪ .‬من ده‌ڵێم ک ‌ه ئه‌م جیهان ‌ه نوێ‌ی ‌ه چۆن‬ ‫خاوه‌نی هیچ مافێک نه‌بوون‪ .‬کاری پێناسه‌ ده‌کرێ؟‬ ‫ماشێنه‌کان و به‌رێوه‌به‌رایه‌تی کارخانه‌کان ‪ -‬کۆمه‌ڵگای ئێمه‌‪ ،‬ژیانی ئابووری و‬ ‫زۆر ل ‌ه قانوون و پرنسیپه‌ ئیشکه‌کانی کلتووری ئێم ‌ه خشت ل ‌ه سه‌ر خشت ل ‌ه‬ ‫ئیمپراتۆری رۆم و کلیسای سه‌ده‌کانی سه‌ر بنه‌ماکانی شارستانیه‌تی ئێو‌ه‬ ‫ناوه‌راست ده‌چێ‪ .‬هه‌م ئیمپراتۆری رۆم بیناکراوه‌‪ .‬له‌ چاخی زێرینی یۆناندا ئێو‌ه‬ ‫و هه‌م کلیسا‪ ،‬ب ‌ه پرنسیپ ‌ه ئیشکه‌کانیان ویستتان که‌ مرۆڤ وه‌ک خۆی‪ ،‬واته‌ وه‌ک‬ ‫مرۆڤیان به‌ ته‌واوی دیل و ده‌سته‌مۆ چۆن هه‌یه‌ وا ببیندرێ‪ ،‬پێناسه‌ بکرێ‬ ‫کردبوو‪ .‬الدان له‌ پرنسیپه‌کان گوناهی و ژیان و ئازادی پارێزراو بێت و رێز ل ‌ه‬ ‫که‌بیره‌ و سه‌زاکه‌شی له‌ خاچ دان و مه‌رگ که‌سایه‌تی و هه‌ست و سۆزه‌کانی بگیرێ‪.‬‬ ‫بوو‪ .‬خه‌ڵک یا ده‌بوو عه‌بد و گوێرایه‌ڵ و ئه‌وه‌ ئامانجێکی گه‌ڵێک به‌رز و ل ‌ه هه‌مان‬ ‫چه‌وساوه‌ی به‌ر ده‌ستی ئه‌وان بن‪ ،‬یان کاتێشدا گه‌لێک دوور بوو‪ ،‬ئه‌وکات‌ مرۆڤ ب ‌ه‬ ‫ده‌بوو بمرن‪ .‬لێره‌ش له‌ جیهانی ئێمه‌دا قۆناغی کۆیله‌داری‌دا تێپه‌ر ده‌بوو‪ .‬پاشا ‌ن‬ ‫الدان له‌ شێوه‌کاریمه‌کینه‌کان‪ ،‬خزمه‌ت نزیک ب ‌ه ‪1500‬ساڵ ب ‌ه پێی رێنمایه‌کانی‬ ‫نه‌کردن به‌ سیستمه ‌ئابوورییه‌که‌‪ ،‬خزمه‌ت ئیفالتون و ئه‌رستو و پیاو‌ه ئایینه‌یه‌کان‬ ‫نه‌کردن ب ‌ه خاوه‌نکار‪ ،‬مانای چوونه‌ده‌ر ل ‌ه جوواڵیه‌وه‪ .‬پاپ و قه‌شه‌کان هاتن وبوون‬ ‫نه‌زمی کۆمه‌ڵگایه‌ و سه‌زاکه‌شی بێکاری و به‌ خاوه‌نی هه‌موو زه‌وییه‌کانیرۆژئاوا‪.‬‬ ‫بێ‌که‌سی و زیندان و سووک کردن و بێ هه‌موو خه‌ڵک کران ‌ه نۆکه‌ر و غواڵم‌‪.‬‬ ‫مافی و برسیه‌تی و مه‌رگه‌‪ .‬دروست وه‌ک ده‌رس و ئامۆژگارییه‌کانی تۆ و ته‌نانه‌ت‬ ‫ئه‌و سواڵکه‌ری له‌ بن دیواری زێرینگه‌رییه‌ک ‌ه دیموکریتیش فرامۆش کران‌‪ .‬مرۆڤ گێژ و‬ ‫تووشی بووی‪ .‬ئه‌و پێشتر جۆاڵیه‌کی ده‌س ماخوولیا کرا و ئازادی و له‌خۆرادیوی ل ‌ه‬ ‫نه‌خشین بوو‪ .‬نه‌یویست ببێ به‌ کۆیله‌‪ .‬یاد برایه‌وه‌‪ .‬ئه‌م قۆناغه‌ له‌ مێژوو پێی‬ ‫کردیانه‌ سواڵکه‌ر‪ .‬سواڵکه‌ری مردنێک ‌ه ب ‌ه ده‌ڵێن فیئودالیسم‪ .‬رنسانس ک ‌ه باه‌وشینی‬ ‫شێنه‌یی‪ .‬مرۆڤی موده‌رنیت ‌ه ‌یا ده‌بێ بۆ بیره‌کانی تۆ بوو‪ ،‬له‌ دڵی فیئودالیته‌‌د‌ا‬ ‫به‌ده‌س هێنانه‌وه‌ی ژیانێکی ئازاد تا ماو‌ه سه‌ری هه‌ڵدا‪ .‬رنسانس به‌ شێنه‌یی‬ ‫خه‌بات بکا‪ ،‬یا دیلیه‌تی مودرن تا مردن مرۆڤی ل ‌ه ئیدئالیسم دوور خسته‌وه‌ و ل ‌ه‬ ‫به‌سه‌ری‌دا ده‌سه‌پێ‪ .‬سه‌رمایه‌داری وات ‌ه گه‌ڵ راسته‌قینه‌ی هه‌بوونی خۆی ئاشنای‬ ‫ئه‌م نه‌زم ‌ه نوێیه‌ حه‌ز ده‌کا ک ‌ه مرۆڤ ل ‌ه کرده‌وه‌‪ .‬گه‌شه‌ی ئه‌م بیره‌‪،‬مرۆڤی ل ‌ه‬ ‫مرۆڤاییه‌تی بشۆاته‌‌وه‌‪ .‬هه‌وڵ ده‌دا مرۆڤ ده‌وره‌ی مناڵی ده‌رهێنا و ب ‌ه بلوغی گه‌یاند‪.‬‬ ‫بکا ب ‌ه ماشین و رێک وه‌ک پێچ و مۆره‌کانی «بزووتنه‌وه‌ی رۆشنگه‌ری» ده‌وره‌ی بلوغی‬ ‫کارخانه ب ‌ه کاری به‌رێ‌‪ .‬نیزامی نوێ مرۆڤه‌‪ .‬له‌م ده‌وره‌یه‌دایه‌ که‌ مرۆڤ به‌وپه‌ری‬ ‫پێی‌خۆش نیه‌ مرۆڤ هه‌ستی ئازادیخوازی تواناوه‌ هه‌وڵ ده‌دا تا‌خۆی که گه‌وره‌ترین‬ ‫و گرینگترین واقعیه‌تی هۆشمه‌ندی سه‌ر‬ ‫و شعوری به‌رخۆدانی هه‌بێ‪.‬‬ ‫ ئایا ئه‌و دنیای ‌ه راستی‌یه‌؟ من خه‌و رووی زه‌وی‌یه‌ ب ‌ه شێوه‌یه‌کی رئاڵ پێناس ‌ه‬‫نابینم؟ ‪ 2300‬ساڵ دوای ئێمه‌ مرۆڤ رۆژی بکا و رێی گه‌شه‌ و به‌خته‌وه‌ری یه‌کجاری‬ ‫به‌م رۆژ‌ه ره‌شه‌ گه‌یشتووه‌؟ ده‌توانی پێم خۆی بدۆزێته‌وه‌‪ .‬مێژوو پێمان ده‌ڵێ ک ‌ه‬ ‫بڵێی ک ‌ه ئه‌م جیهانه‌ نوێ‌یه‌ چۆن پێناس ‌ه مرۆڤی سه‌ده‌ی ‪ 19‬ئه‌م کاره‌ گرینگه‌ی‬ ‫بۆی نه‌کرا‪ .‬ل ‌ه درێژه‌ی رۆشنگه‌ری و ل ‌ه‬ ‫ده‌کرێ؟‬ ‫ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی دیتووتن راستن‪ .‬تۆ سه‌ر ویرانه‌کانی نیزامی فیئودالی نیزامێک‬‫‪ 300‬ساڵ به‌ر ل ‌ه ئێستا تووشی «ره‌ن ‌ه دامه‌زرا ک ‌ه ئێمه‌ پێی ده‌ڵێن سه‌رمایه‌داری‪.‬‬ ‫دکارت» بووی‪ .‬ئه‌و پیاوێکی ژیر و زانا هێندێک پیی ده‌ڵێن مودرنیت ‌ه و دنیای‬ ‫بوو‪ .‬به‌اڵم خراپ که‌وت ‌ه رێ‪ .‬سه‌راسه‌ری ماشێنی‪ .‬هه‌ڵبه‌ت ‌ه که‌ پێشکه‌وتووه‪.‬‬ ‫ژیانی وه‌ک ئیفالتوونی شاگردی خۆت تا ئه‌و راده‌یه‌‌ پێشکه‌وتوو‌ه که‌ تۆش‬ ‫وه‌ک ئیده‌ئالیستێک به‌ دوای دۆزینه‌وه‌ی نه‌توانی بیناسیه‌وه‌‌‪ .‬زانا و رووناکبیر و‬ ‫حه‌قیقه‌ت دا ل ‌ه ناو نیسێ و تارماییه‌کاندا ده‌وڵه‌مه‌ندانی ده‌ورانی ئێمه‌ ل ‌ه کاتی هێنان ‌ه‬ ‫وێڵ و سه‌رگه‌ردان بوو‪ .‬ل ‌ه کۆتایی سه‌ر کاری ئه‌م نیزامه‌دا‪ ،‬یه‌کجار سووننه‌ت‬ ‫گه‌رانه‌‌که‌یدا کاتێک که‌ خه‌ریک بوو‌ شێت شکێن و شۆرشگێر بوون‌‪ .‬کۆنه‌په‌ره‌ستیی‬ ‫ببێت وتی‪« :‬هه‌موو شت درۆ و ناراست سه‌ده‌کانی ناوه‌راستیان له‌ سه‌ر ریی خۆیان‬ ‫بێ‪ ،‬ئه‌و‌ه درۆ نی ‌ه که‌ من بیر ده‌که‌مه‌وه‌‪ .‬راماڵیی‪ .‬نیزامی موڵکدارییان ک ‌ه کلیسا‬ ‫مادام بیر ده‌که‌مه‌وه‌ که‌وای ‌ه هه‌م‪ .‬به‌ڵێ من به‌رێوه‌ی ده‌برد به‌ ته‌واوی هه‌ڵته‌کاند‪.‬‬ ‫هه‌م‪ .‬من مرۆڤم‪ ».‬به‌م شێوه‌یه‌ دکارت مرۆڤیان ل ‌ه سه‌ر کێڵگه‌کان هه‌ڵکه‌ند‬ ‫و ته‌پاندیان ‌ه ناو شاره‌کان‌‪ .‬ده‌رگای‬ ‫مرۆڤ شایانی رێزه‌‪ .‬کۆیله‌تی کارگاکانیان کرده‌وه‌ و بازار و دووکان و‬ ‫بانک وبنکه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی خۆیان ل ‌ه‬ ‫شایسته‌ی ئینسان نیه‌‪ .‬شاره‌کان رازانده‌وه‌‪ .‬به‌اڵم هه‌ر ئه‌وان هاو‬

‫کات مۆمی خۆشه‌ویستی و سۆز و رێز‬ ‫لێنان له‌ که‌رامه‌ت و که‌سایه‌تی مرۆڤیشیان‬ ‫کوژاند‌‌وه‌‪.‬‬ ‫ یانی چی؟‬‫ یانی ته‌نیا عه‌یبه‌که‌ی ئه‌و‌ه بوو ک ‌ه‬‫مه‌کینه‌کانجۆرێک ل ‌ه سیستمی ئابووری و‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی کۆمه‌اڵیه‌تیان دامه‌زراند ک ‌ه‬ ‫بناخه‌‌که‌ی له‌ سه‌ر دادپه‌روه‌ری و خزمه‌ت‬ ‫ب ‌ه مرۆڤ و به‌خته‌وه‌ری ئه‌و نه‌بوو‪ .‬وه‌ک‬ ‫خۆت دیتت زۆربه‌ی خه‌ڵک به‌ تووندی‬ ‫ل ‌ه به‌ر کاردان‪.‬ده‌بێ به‌ کرێ کار بکه‌ن‪.‬‬ ‫کر‌ێگرته‌ن‪ .‬کرێکارن‪ .‬هه‌موو رۆژێ ناچار ل ‌ه‬ ‫فرۆشی هێزی کاری خۆیانن‪ .‬وانه‌که‌ن ناژین‪.‬‬ ‫که‌مینه‌ش خاوه‌ن کارگا و که‌ره‌سته‌کانی‬ ‫به‌رهه‌مهێنان و بانک و ده‌سه‌اڵتی سیاسی‬ ‫واڵته‌کانن‪ .‬ده‌سه‌اڵتیان به‌ زۆر به‌ ده‌سته‌و‌ه‬ ‫گرتووه‌‪ .‬بۆ پاراستنی ئه‌و ده‌سته‌اڵت ‌ه‬ ‫ی ئه‌م‬ ‫هه‌موو شتێک ده‌که‌ن‪ .‬بۆ گه‌شه‌ ‌‬ ‫سیستم ‌ه زه‌ختێکی زۆر و به‌رده‌وامیان‬ ‫هێناوه‌ته‌ سه‌ر خه‌ڵک به‌ گشتی‪ .‬خه‌ڵک بێ‬

‫مرۆڤ گه‌وره‌ترین و گرینگترین‬ ‫راسته‌قینه‌ی هۆشمه‌ندی سه‌ر رووی‬ ‫زه‌وی‌یه‪.‬‬ ‫ده‌سه‌اڵت و دی ‌ل و دارده‌ستن‪ .‬به‌ داخه‌و‌ه‬ ‫هێندێک پێیان وایه‌ که‌ ئه‌و‌ه خه‌تای ده‌زگا‬ ‫و مه‌کینه‌کانه‌‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ش له‌ ده‌زگاکان‬ ‫ده‌ده‌ن و تێکیاده‌شکێنن‪.‬‬ ‫ یانی مرۆڤی موده‌رنیته‌ کۆیله‌یه‌کی‬‫مودرنی نیزامی سه‌رمایه‌داری‌ی ‌ه و بنه‌ره‌تی‬ ‫سه‌رمایه‌داریش له‌ سه‌ر چه‌وسانه‌وه‌ی‬ ‫زۆرینه‌ دامه‌زراوه‌؟‬ ‫ راسته‌‪ .‬هه‌تا شێوه‌ی به‌رهه‌مهێنانی‬‫کۆمه‌الیه‌تی وه‌ها بێ ک ‌ه زۆرینه‌ی مرۆڤ‬ ‫به‌ کرێ کار بکه‌ن‪ ،‬بێگومان مرۆڤ دیلی‬ ‫نیزامه‌ ئابووریه‌که‌‌یه‌‪.‬‬ ‫ تاکه‌ی واده‌بێ؟ مرۆڤ که‌ی ئازاد و‬‫به‌خته‌وه‌ر ده‌بێ؟‬ ‫ له‌ نیزامێکدا ک ‌ه بناخه‌که‌ی ل ‌ه سه‌ر‬‫زیده‌بایی و سوود و چه‌وسانه‌وه‌ی مرۆڤ‬ ‫ب ‌ه ده‌ستی مرۆڤ دا‌مه‌زرابێ‪،‬ل ‌ه نێزامێک‌دا‬ ‫به ده‌سه‌اڵتدار و بێ‌ده‌سه‌اڵت‬ ‫ک ‌ه مرۆڤی ‌‌‬ ‫دابه‌شکردبێ‪ ،‬که‌ جیاوازی چینایه‌تی زۆرو‬ ‫به دوژمن‪ ،‬ئایا ئازادی و‬ ‫مرۆڤ لێک کرابێ ‌‌‬ ‫به‌خته‌وه‌ری مومکین ده‌بێ‌؟ ئاشکرایه‌ ک ‌ه‬ ‫نا‪.‬‬ ‫ ببوره‌ ئه‌و‌ه واڵمی پرسیاری من نه‌بوو‪.‬‬‫تاکه‌ی واده‌بێ؟ من باسی کات و زه‌مان‬ ‫ده‌که‌م‪.‬‬ ‫ سه‌رمایه‌داری ئاخرین سیستمی ئابووری‬‫چینایه‌تی کۆمه‌ڵگای مرۆڤه‌‪ .‬ب ‌ه رووخانی‬ ‫سه‌رمایه‌داری کۆیله‌تی مرۆڤ‌یش بۆ‬ ‫هه‌میشه‌ کۆتایی پێ ده‌ێ‪.‬‬ ‫ ئه‌وه‌ش هه‌ر واڵمی پرسیاری من نیه‌‪.‬‬‫پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ که‌ی مرۆڤ به‌و‌ه‬ ‫ده‌گا؟‬ ‫ کرێکاران واته‌ کۆیله‌کانی ئه‌م نیزام ‌ه‬‫نوێ‌یه‌ ده‌بێ یه‌ک بگرن‪،‬ده‌بێ شۆرش‬ ‫بکه‌ن و نه‌زمی ئه‌م دنیای ‌ه ژێروژوورکه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫کرێکار ب ‌ه رزگار کردنی خۆی هه‌موو‬ ‫مرۆڤایه‌تیش رزگار ده‌کا‪.‬‬ ‫ ئه‌وه‌ش‌ واڵمی پرسیاری من نیه‌‪ .‬من‬‫باسی واقع و زه‌مان ده‌که‌م‪ .‬تۆ له‌ بریار و‬ ‫ئاره‌زوو ده‌دوێی‪.‬‬ ‫مارکس ده‌چێته‌ فکره‌وه‌‪ .‬ئه‌و ئیتر سوقرات‬ ‫نابینێ‌ و چی‌تر ده‌نگی نابیسێ‪ .‬ب ‌ه ئاسپایی‬ ‫له‌به‌ره‌خۆیه‌وه‌ ده‌ڵێ‪« :‬سه‌رمایه‌داری هه‌تا‬ ‫درێــژتر بێته‌وه‌‪،‬مرۆڤ و ئاره‌زووکانی‬ ‫بریندارتر و ویرانتر ده‌کا‪ .‬هه‌تا زووتر‬ ‫هه‌ڵپێچرێ مرۆڤایه‌تی زه‌ره‌ری که‌متری‬ ‫پێده‌گا و زووتر له‌ ئازادی و به‌خته‌وه‌ری‬ ‫نزیک ده‌بێته‌وه‌‪»...‬‬ ‫سوقرات و مارکس به‌ بێ ئه‌وه‌ی ب ‌ه‬ ‫ئاکامێکی نه‌هایی بگه‌ن په‌یوه‌ندییه‌که‌‌یان‬ ‫ده‌پچرێ‪.‬قسه‌ و باسه‌که‌یان به‌ ناته‌واوی‬ ‫ده‌مێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئێم ‌ه ناتوانین ‌سه‌ده‌ی‪ 19‬به‌جێ‬ ‫بێڵین به‌بێ ئه‌وه‌ی ‌ب ‌ه دروستی ل ‌ه مارکس‬ ‫و واڵمه‌کانی تێنه‌گه‌ین‪ .‬کاکڵی میوه‌ی‬ ‫مه‌عنه‌وی مودرنیته‌‪ ،‬ل ‌ه بیر و لێکدانه‌وه‌کانی‬ ‫کارل مارکس‌ دایه‌‪.‬‬ ‫کۆمه‌ڵگا و ئینسان ل ‌ه روانگه‌ی مارکسه‌وه‌‬ ‫مادام دۆست و دوژمنی مارکس هاو ده‌نگ‬ ‫ی ‪1000‬سالێ رابردووه‬ ‫پێیان وایه‌ ک ‌ه له‌ماوه‌ ‌‬ ‫تا ئێستا ئه‌و بیردۆزترین و زاناترین‬

‫مرۆڤی سه‌ر روویزه‌وییه‌‪ ،‬مادام مارکس ل ‌ه‬ ‫هه‌موو که‌س قووڵ‌تر و وردتر له‌ حقه‌یقه‌تی‬ ‫له‬ ‫هه‌بوونی مرۆڤ‪ ،‬له مێژووی مرۆڤایه‌تی‪‌‌ ،‬‬ ‫ره‌وت و ریگای ئازادی مرۆڤ و کۆمه‌ڵگا و‬ ‫ل ‌ه کێشه‌کانی مرۆڤی کۆڵیوه‌ته‌وه و زیاتر‬ ‫ل ‌ه هه‌ر که‌سی‌تر‌ تیژبین و زانستیان ‌ه واڵمی‬ ‫ئێمه‬ ‫ئه‌و پر‌س ‌ه گر‌ینگانه‌ی داوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ناکرێ ‌‌‬ ‫ی ئه‌وبێ‌به‌ش بکه‌ین‪.‬‬ ‫خۆمان ل ‌ه واڵمه‌کان ‌‬ ‫گه‌وره‌ترین دۆزینه‌و‌ه ل ‌ه هه‌موو مێژووی‬ ‫مرۆڤ دا وات ‌ه «دۆزینه‌وه‌ی چۆنیه‌تی‬ ‫گه‌شه‌ی ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی مرۆڤ ل ‌ه سه‌ر‬ ‫زه‌وی» مارکس کردوویه‌تی‪ .‬فیلسوفانی‬ ‫سه‌رده‌م و کۆمه‌ڵناسانی ئه‌مرۆ ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئه‌و باوه‌ره‌ن ک ‌ه هه‌ر که‌س ل ‌ه مارکس‬ ‫تێ‌نه‌گا‪ ،‬له‌ خۆی وه‌ک مرۆڤ و له‌ مانای‬ ‫رزگای مرۆڤ و له‌ مه‌سه‌له‌ی گه‌یشتن ب ‌ه‬ ‫کۆمه‌ڵگایه‌کی ئازاد و دادپه‌روه‌ران ‌ه تێ‌ناگا‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه پێویست ‌ه ل ‌ه جیاتی سوقرات ئه‌مجار‬ ‫ئێمه‌ بچینه‌‌ الی و ل ‌ه روانگه‌کانی ئه‌و بۆ‬ ‫مرۆڤ و ئازادی و کۆمه‌ڵگا ورد بینه‌وه‌‪.‬‬ ‫• سیستمی نوێی سه‌رمایه‌داری‪ ،‬ده‌روونی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬ک ‌ه کانگای خۆشه‌ویستی و ئازادییه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه ناخه‌وه‌ بریندار و وێران ده‌کا‌‪.‬‬ ‫• شێوه‌ی به‌رهه‌مهێنانی سه‌رمایه‌داری‪،‬‬ ‫مرۆڤ ل ‌ه مرۆڤایه‌تی‪ ،‬ل ‌ه خۆی‪ ،‬ل ‌ه به‌رهه‌می‬ ‫کاری خۆی و له‌ دادپه‌روه‌ری بێگان ‌ه ده‌کا‌‪.‬‬ ‫• هه‌موو زانا گه‌وره‌کانی جیهان تا ئه‌مرۆ‬ ‫پێناسه‌ی جیهان و ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫مرۆڤ‌یان کردوه‌‌‪ .‬به‌اڵم مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌کی‬ ‫ئه‌و‌ه نیه‪ .‬مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌کی‌ گۆرینی ئه‌م‬ ‫جیهانه‌ ناعاداڵنه‌یه‌‪ .‬ته‌نیا به ده‌ربازبوونی‬ ‫که‬ ‫کۆمه‌ڵگا له‌ قۆناخی سه‌رمایه‌داری دای ‌ه ‌‌‌‬ ‫‌مرۆڤ له‌ دیلی و چه‌وسانه‌وه‌ رزگاری ده‌بێ‪.‬‬ ‫• هیچ رێگایه‌کی نزیکتر بۆ گه‌یشتن ب ‌ه‬ ‫ئازادی و به‌خته‌وه‌ری وجوودی نیه‌ بێجگ ‌ه‬ ‫ل ‌ه تێگه‌یشتنی کرێکارانو هه‌موو مرۆڤایه‌تی‬ ‫له‌ هۆیه‌کانی ناعاداڵن ‌ه بوونی ئه‌م نیزام ‌ه‬ ‫و ل ‌ه خۆ رێکخستن و خه‌باتی لێبراویانبۆ‬ ‫هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی سه‌رمایه‌داری‪.‬‬ ‫ئه‌م چوار کۆپله‌ی سه‌ره‌و‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫لێکدانه‌وه‌کانی کارڵ مارکسن‪.‬‬ ‫بۆ مارکس زیاتر ل ‌ه هه‌ر که‌سێکی دیک ‌ه‬ ‫مرۆڤایه‌تی له‌ناوه‌ندی بیر و لێکدانه‌وه‌کانی‬ ‫‌دایه‌‪ .‬ل ‌ه راستی‌دا «ئینسان‌سه‌نته‌ری» ل ‌ه‬ ‫ده‌روونی مارکس دایه‌ که‌ ب ‌ه ده‌ره‌جه‌ی‬ ‫که‌ماڵی خۆی ده‌گا‪ .‬ئه‌و روون‌تر له‌ سوقرات‬ ‫و زیاتر له‌ هه‌ر که‌سێکی دیکه‌‌ی سه‌رده‌م‬ ‫هۆی ئه‌و راستی ‌ه ب ‌ه روونیده‌زانێ که‬ ‫ی کۆمه‌ڵگای ئه‌مرۆ نادادپه‌روه‌رانه‌یه‌‌‪.‬‬ ‫بۆچ ‌‬ ‫هه‌وڵی مارکس بۆ هاندانی مرۆڤ بۆ‬ ‫خه‌بات و بۆ رزگار بوون له‌ کۆیله‌تی له‌و‬ ‫ئه‌سڵه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ ک ‌ه ئه‌و پتر‬ ‫له‌ هه‌رکه‌سی‌تر ده‌بینێ که‌ چۆن به‌ها‬ ‫ئه‌خالقیه‌کانی مرۆڤ‪ ،‬حورمه‌ت و که‌رامه‌تی‬ ‫ی و سۆزی مرۆڤ بۆ هاونه‌وعی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬ئازاد ‌‬ ‫خۆی له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌م نیزامه‌‌دا پاماڵ‬ ‫و نابوود ده‌کرێ‪ .‬هه‌موو هه‌وڵی مارکس‬ ‫ئه‌وه‌یه‌ تا مرۆڤ به‌ر له‌وه‌ی که‌ هه‌موو‬ ‫شتێک و‌ه له‌وانه‌ خۆیشی ل ‌ه ده‌س بدا‌‪،‬‬ ‫بێته‌و‌ه هۆش و خه‌بات و به‌رخۆدان بکات‪.‬‬ ‫مارکس نه‌هاتوو‌ه واڵمی ئه‌م پرسه‌ بداته‌و‌ه‬ ‫ک ‌ه «کێ مرۆڤی دروست کردووه‌؟» ک ‌ه‬ ‫«مرۆڤ دوای ئه‌وه‌ی ک ‌ه مرد بۆ کوێ ده‌چێ‬ ‫وچی به‌‌سه‌ر دێ ؟» ل ‌ه هیچ جێگایه‌ک‬ ‫ئه‌و واڵم به‌ پرسیاری هه‌ڵه‌ نا‌داوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌هیچ جێیه‌ک ئه‌و سه‌ر له‌ خۆی و ل ‌ه‬ ‫خه‌ڵک نا‌شێوێنێ‌‪ .‬ناراستی ل ‌ه گه‌ڵ خۆی و‬ ‫خه‌ڵک ناکا‪ .‬جیاوازی مارکس ل ‌ه گه‌ڵ زانا و‬ ‫فیلسوف ‌ه ئیده‌ئالیسته‌کان له‌وه‌‌وه‌ سه‌رچاو‌ه‬ ‫ێ ک ‌ه ئه‌وان له‌ ئیده‌وه‌ وات ‌ه ل ‌ه فانتاسی‬ ‫ده‌گر ‌‬ ‫خۆیانه‌وه‌ ده‌س به‌ پرس و جۆ ده‌که‌ن و‬ ‫دواتر بۆ ناسینه‌وه‌ی مرۆڤێکی خه‌یاڵی‬ ‫پا ده‌ر هه‌وا‪ ،‬ئاسمان و ریسمان تێک‬ ‫ده‌که‌نه‌وه‌‪ .‬مارکس به‌اڵم وه‌ک ره‌نه‌ دکارت‬ ‫ل ‌ه خۆیه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه مرۆڤه‌وه‌‪ ،‬له‌ راستی‌یه‌وه‌‪‌،‬‬ ‫ل ‌ه سه‌ر بناخه‌یه‌کی راسته‌قینه‌ و له‌ پێگه‌ی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی که‌سه‌کانه‌وه‌‌ ده‌س به‌ پرس و‬ ‫جۆ ده‌کات‪ .‬ئه‌و ل ‌ه مرۆڤی زیندووی ناو‬ ‫کۆمه‌ڵگاکه‌ی خۆی ده‌کۆڵێته‌و‌ه و پاشان‬ ‫واڵم ده‌داته‌وه‌ ک ‌ه بۆ مرۆڤ دیل ‌ه و چۆن‬ ‫رزگار ده‌بێ‪ .‬هه‌موو ئیده‌ئالیسته‌کان‪،‬‬ ‫پێغه‌مبه‌ره‌کان و سه‌رمایه‌داره‌کان ل ‌ه‬ ‫«کل»‌ه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه «خودا»وه‪ ،‬یان ل ‌ه‬ ‫پێگه‌ی «به‌رژه‌وه‌ندی‌« خۆیانه‌و‌ه ده‌س ب ‌ه‬ ‫پرس و جۆ ده‌که‌ن و ئه‌وسا واڵمه‌کانیان‬ ‫ده‌دۆزنه‌و‌ه و پراکتیکی ده‌که‌ن‪ .‬مارکس‬ ‫دروست ب ‌ه پێچه‌وانه‌و‌ه ل ‌ه «تاک»ه‌وه‌‪،‬‬ ‫ل ‌ه «مرۆڤه‌وه‌»‪ .‬ل ‌ه به‌ها مه‌عنه‌وییه‌کانی‬

‫سه‌رمایه‌داری مرۆڤ رادێنێ که‌ له‌ گه‌ڵ‬ ‫خودی خۆیشی درۆ بکات‪ .‬وێرانکاری‬ ‫هیچ کاره‌ساتێک له‌هه‌موو مێژووی‬ ‫مرۆڤایه‌تی‌دا ناگاته‌ ئه‌و ویرانکاری‌یه‌‬ ‫که‌ سه‌رمایه‌داری سیستماتیک به‌‬ ‫ریکالم و پروپاگه‌نده‌ له‌ دژی ئه‌خالق‬ ‫و به‌ها ده‌روونی و مه‌عنه‌وییه‌کانی‬ ‫ئینسان و له‌ دژی داهاتووی مرۆڤایه‌تی‬ ‫به‌رێوه‌ی‌ده‌با‪.‬‬ ‫مرۆڤه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه دادپه‌روه‌ری‌یه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه «رێز و‬ ‫خۆشه‌ویستی»یه‌و‌ه ‌ده‌س ب ‌ه پرس و جۆ‬ ‫ده‌کات و هه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌کات ‌ه سه‌رمه‌شقی‬ ‫کار و کرده‌وه‌ی خۆی و هه‌موو مرۆڤایه‌تی‌‌‪.‬‬ ‫بۆ مارکس وه‌ک بۆ عیسا و دیموکریت و‬ ‫ی خودایی دایه‌‪.‬‬ ‫سوقرات‪ ،‬مرۆڤ ل ‌ه ده‌ره‌ج ‌ه ‌‬ ‫مرۆڤ خودایه‌که‌ که‌ هه‌ر خۆی کۆمه‌ڵگای‬ ‫خۆی خه‌لق کردووه‌‪ .‬مرۆڤ شایانی رێزه‌‪.‬‬ ‫کۆیله‌تی شایسته‌ی ئه‌و نیه‌‪ .‬وه‌ک چۆن‬ ‫ده‌ڵێن زه‌وی خر‌ه و تازه‌ هه‌تا هه‌تای ‌ه‬ ‫که‌س ناتوانێ حاشا و نکۆلی لێبکا‪ ،‬ئاواش‬ ‫که‌س ناتوانی حاشا له‌و قسه‌یه‌ی مارکس‬ ‫بکات ک ‌ه ده‌ڵێ‪ :‬سه‌رمایه‌داری ناعادالنه‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌موو شتێک له‌و کۆمه‌ڵگایه‌دا‪ ،‬هه‌موو‬ ‫سه‌روه‌ت و جوا‌نی دنیا به‌ ده‌ست و به‬ ‫کار و به‌ بیردۆزی و ب ‌ه هونه‌ر و ره‌نج و‬ ‫زه‌حمه‌ت و لێهاتووی مرۆڤ خۆی دروست‬ ‫بووه‪ .‬که‌چی زۆربه‌یمرۆڤ هێشتا بێ‌‌ماڵ‬ ‫و بێ جێ و رێیه‌کی شیاو و چه‌وساو‌ه‬ ‫وته‌نانه‌ت بێکارکراو و برسین‪ .‬بۆچی ده‌بێ‬ ‫وابێ؟ بۆ مرۆڤ له‌م مودرنیسمه‌ش‌دا دیل‬ ‫و دڵشکاو و ئاره‌زوومه‌ند و ماف خوراوه‌؟‬ ‫مارکس ده‌ڵێ ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی مرۆڤ‬ ‫و ده‌سکرده‌کانی خۆی‪ ،‬ئه‌و‌ه ک ‌ه ئیتر‬ ‫کرێکاری‌داهێنه‌ر‪ ،‬ده‌ستی به‌ داهێنانه‌کانی‬ ‫په‌یوه‌ندی‌یه‌کی‌‬ ‫راناگاته‌وه‪‌،‬‬ ‫خۆی‬ ‫ناعادالنه‌یه‌‪ .‬ده‌بێ بگۆردرێ‪‌.‬‬ ‫جیاوازییه‌کی دیکه‌ی مارکس ل ‌ه ناسینه‌وه‌ی‬ ‫خۆی و کۆمه‌ڵگاکه‌ی دا ل ‌ه گه‌ڵ باقی زانا‬ ‫و فیلسوفه‌کانی پێش خۆی له‌وه‌دای ‌ه ک ‌ه‬ ‫ئه‌و ب ‌ه پێناس ‌ه کردنی وشه‌یی مرۆڤ و‬ ‫کۆمه‌ڵگا به‌سه‌نده‌ ناکا‪ ،‬مارکس ل ‌ه واڵمی‬ ‫ئه‌م پرسیاره‌دا که‌ من کێم؟ وات ‌ه «مرۆڤ‬ ‫مرۆڤه واقعی‌یه‌ی که‌ هه‌یه‌‪،‬‬ ‫کێ‌یه‌؟»‪ ،‬هه‌ر ئه‌و ‌‌‬ ‫که‌ حی و حازره‌‪ .‬که‌ ده‌ژی و ده‌بیندرێ‪.‬‬ ‫که‌ هه‌ڵده‌سوورێ و کار ده‌کا‪ ،‬به‌ هه‌موو‬ ‫الیه‌نه‌کانی ژیانی راسته‌قینه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫خۆیه‌و‌ه و ده‌قیقه‌ن ب ‌ه پێگه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫خۆیه‌وه‌‪ ،‬ده‌کات ‌ه نموون ‌ه بۆ واڵم دانه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫بۆ مارکس مرۆڤ وشه‌ یان بوونه‌وه‌رێکی‬ ‫هه‌ڵقه‌ندراو له‌ مه‌کان و زه‌مان و شێوه‌ی‬ ‫به‌رهه‌م هێنانی سه‌رده‌منیه‌‪ .‬لێکۆڵینه‌و‌ه و‬ ‫لێکدانه‌وه‌ی مارکس ل ‌ه ئابووری‌کۆمه‌ڵگابۆ‬ ‫ئه‌وه‌ نه‌بوو‌ه ک ‌ه سه‌ری خه‌ڵکی پێ‌بێشێنێ‪.‬‬ ‫بۆ پارێزگاری ل ‌ه ماف ‌ه زه‌وت‌کراوه‌کانی‬ ‫مرۆڤه و بۆ ئه‌وه‌ی ‌ه که‌ سه‌رچاوه‌ی کۆیله‌تی‬ ‫مرۆڤ و ناعاداڵن ‌ه بوونی ئه‌م نیزام ‌ه ب ‌ه‬ ‫دوکومێنت‪ ،‬ب ‌ه شێوه‌یه‌کی زانستیان ‌ه‬ ‫ئاشکرا بکات و کردیشی‪ .‬مارکس مرۆڤی‬ ‫زیندوو ل ‌ه کۆمه‌ڵگا ول ‌ه زه‌ما ‌ن و مه‌کانی‬ ‫خۆی‌دا ده‌داته‌ به‌ر لێکۆلینه‌وه‌ و ره‌خن ‌ه‬ ‫و الینه‌کانی جۆراوجۆری کار و ژیان و‬ ‫ئابووری و کلتوره‌که‌ی لێکده‌داته‌وه‌ و‬ ‫ئه‌وسا رێی رزگاری مرۆڤ دیاری ده‌کا‪.‬‬ ‫مارکس ل ‌ه لێکدانه‌وه‌کانی‌دا له‌ بابه‌ت‬ ‫شێوه‌ی ژیان و کار و پێگه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫که‌سه‌کان‪ ،‬هه‌ر یه‌ک جۆر مرۆڤده‌س‬ ‫نیشان ناکا‪ .‬مادام ئینسان بوونه‌وه‌رێکی‬ ‫کۆمه‌الیه‌تی‌ی ‌ه و ل ‌ه ناو کۆمه‌ڵگاکه‌ی خۆی‬ ‫دایه‌‪ ،‬که‌ وای ‌ه له‌ شوێنێکی سیستمی ژیان‬ ‫واته‌ سیستمی کار و به‌رهه‌م‌هێنان دا‬ ‫جێی گرتووه‌‪ .‬بۆ مارکس دوو عونسه‌ری‪/‬‬ ‫توخمی‪/‬چینی سه‌ره‌کی نیزامه‌ک ‌ه بریتی ‌ن ل ‌ه‬ ‫کرێکار و خاوه‌نکار‪ .‬له‌ نێوانی ئه‌و دوو‬ ‫هێز‌ه سه‌ره‌کی‌یه‌ش دا جۆری‌تری مرۆڤ‪،‬‬ ‫تۆژی کۆمه‌اڵیه‌تی‌تر ده‌ژین‪.‬‬ ‫به‌اڵم کاتێک مارکس باس له‌ ماف و‬ ‫ئازادییه‌کانی مرۆڤ ده‌کات‪ ،‬بۆ ئه‌و ئیتر‬ ‫ئینسان یه‌ک ئینسانه‌‪ .‬الی ئه‌و هه‌موو‬ ‫مرۆڤێک کریکار یان خاوه‌نکار شایست ‌ه‬ ‫و سه‌زاواری به‌خته‌وه‌ری و ئاسووده‌یی و‬ ‫ئازادییه‌‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل‪١١‬‬

‫‪HOTBIRD11740 VER‬‬ ‫‪Symbol 27500‬‬ ‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬

‫‪dwaroj.komala@gmail.com‬‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫عه‌تا ناسرسه‌قزی‬ ‫جێگری سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫بێهروز مەلەکشا‬

‫نه‌خشه‌ساز‪:‬‬

‫هه‌ژیر‬

‫حەوته‌مین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی‬ ‫شانۆی سەرشەقام له‌مەریوان‬ ‫حەوته‌مین فێستیڤاڵی شانۆی‬ ‫سەرشەقامی مەریوان بە بەشداریی‬ ‫‪ 36‬گروپی شانۆیی لە ئێران‌و چوار‬ ‫واڵتی بیانی لە بەشەكانی پێشبڕكێی‬ ‫نێودەوڵەتی‌و ئێران‪ ،‬ناوچەیی‌و‬ ‫مێرمندااڵن‬ ‫منداڵ‌و‬ ‫خۆماڵی‌و‬ ‫دەستی پێكرد‪ .‬لە حەوتەمین خولی‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی شانۆی‬ ‫سەرشەقامی مەریواندا ‪ 134‬بەرهەم‬ ‫لە تاران‪ 157 ،‬بەرهەم لە شارەكانی‬ ‫دیكەی ئێران بەشدارییان كردووە‪.‬‬ ‫پاش قۆناغی یەكەمی داوەری ‪31‬‬ ‫بەرهەمی ناوخۆیی‌و ‪ 5‬بەرهەمی بیانی‬ ‫لە واڵتانی فەرانسە‌و ئاڵمان‌و هەرێمی‬ ‫كوردستان (دوو گرووپ) بۆ بەشداری‬ ‫لەم خولەی فێستێڤاڵ هەڵبژێراون‪.‬‬ ‫لە بەشی پێشبڕكێیە ناوخۆی‌و‬ ‫نێودەوڵەتییەكان ‪ 22‬بەرهەم‌و لە‬ ‫بەشی مندااڵن‌و مێرمندااڵن ‪ 5‬بەرهەم‌و‬ ‫لە بەشی ناوچەیی‌و خۆجێی ‪ 4‬بەرهەم‬ ‫نمایش دەكرێن‪ .‬لە حەوتەمین خولی‬ ‫فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی شانۆی‬ ‫ێ كارگەی‬ ‫سەرشەقامی مەریواندا س ‌‬ ‫پسپۆڕی بە ئامادەبوونی مامۆستا‌و‬ ‫شارەزایان لە لێهێستان‪ ،‬فەرانسە‌و‬ ‫ئاڵمان لە پەراوێزی فێستیڤاڵدا‬ ‫بەڕێوە دەچن‪ .‬هونەرمەندانی شاری‬ ‫مەریوان وەك داهێنەر‌و بنیاتنەری ئەم‬

‫فێستیڤاڵە بە ‪ 4‬بەرهەمەوە بەشدارن‪.‬‬ ‫بەرنامەكانی‬ ‫خشتەی‬ ‫بەپێی‬ ‫فێستێڤاڵ كە رێكەوتی ‪ 7‬ی رەزبەر‬ ‫دەستی پێكردووە هەتا ‪11‬ی رەزبەر‬ ‫دەخایەنێت وشانۆكان لە فەزای‬ ‫دەرەوە‌و چەندین شوێنی جیاجیای‬ ‫شار وەك پاركی میللەت‪ ،‬چواڕێیانی‬ ‫شەبڕەنگ‪ ،‬شارەكی كانی دینار‪،‬‬ ‫گوندەكانی بەردەشەڕەشە‪ ،‬نێ‌‌و‬ ‫ینگیجە‌و چەندین قوتابخانەی شار‌و‬ ‫شەقام‌و شوێنی گشتیی دیكەی شار‌و‬ ‫بەتایبەت كەنار ده‌ریاچه‌ی زرێبار‬ ‫بەڕێوە دەچن‪.‬‬ ‫ل ‌ه رۆژانی یه‌که‌م‌و دووه‌می‬ ‫فێستیڤاڵه‌که‌دا چه‌ندین شانۆ نمایش‬ ‫کران که‌ به‌شێکیان بریتیبوون له‌‪:‬‬ ‫شانۆی «ویستگە» لە دەرهێنانی‬ ‫موختار محەممەدی لە مەریوان‬ ‫ـ شانۆی «خەڵكی كوێی» لە‬ ‫نووسینی «میشائیل ئولفیك»‬ ‫ـ شانۆی «كارەبا لەناو زەمبیل» لە‬ ‫دەرهێنانی سەید محەممەد حوسێنی‬ ‫ـ شانۆی «قوڵەقوڵ» لە دەرهێنانی‬ ‫پەروانە عەلی محەممەدی و حەمید‬ ‫نەدیمی‬ ‫ـ شانۆی «سواڵكەران» لە دەرهێنانی‬ ‫كۆسرەت عەبدولڕەحمان ئیبراهیم لە‬ ‫شاری كەركووك‬

‫نه‌وید مێهراوه‌ر‬

‫وێنه‌كانی خامه‌نه‌یی له‌به‌غدا حکومه‌تی عێراق پشكنین‬ ‫بۆ فرۆكه‌كانی ئێران ده‌كات‬

‫ئاسوشیتدپرێس‬ ‫هه‌واڵنێری‬ ‫له‌راپۆرتێدا له‌به‌غدا ده‌نوسێـت‬ ‫كه‌پاش چه‌ندین ساڵ نفوزی ئێران‬ ‫له‌سیاسه‌ت‌و كۆمه‌ڵگای عێراق‪،‬‬ ‫هێماگه‌لێكی نوێ له‌حوزوری كۆماری‬ ‫ئیسالمی له‌ڕووبه‌ری شه‌قامه‌كانی‬ ‫شاره‌كانی عێراق به‌رچاو ده‌كه‌ون‪.‬‬ ‫به‌هه‌زاران پۆسته‌ری گه‌وره‌ كه‌‬ ‫وێنه‌ی خامه‌نه‌یی رێبه‌ری رژیمی‬ ‫ئێرانی تێدایه‌ له‌به‌رچاوی خه‌ڵكێكدان‬ ‫كه‌ هه‌شت ساڵی ره‌به‌ق ده‌رگیری‬ ‫شه‌ڕێكی خوێناوی بوون له‌گه‌ڵ‬ ‫ئێراندا‪ .‬راپۆرت ‌ه ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات‬ ‫ئه‌م پرۆپاگه‌ندانه‌ی كۆماری ئیسالمی‬ ‫جارێكی تر ئه‌و گومانه‌ ده‌خاته‌رشوو‬ ‫كه‌ حكومه‌تی شیعه‌ی عێراق ئایا‬ ‫به‌ڕاستی سه‌ربه‌خۆیه‌؟ ئێستاش كه‌‬ ‫هێزه‌كانی ئه‌مریكا خاكی عێراقیان‬ ‫چۆڵكردوه‌‪ ،‬ئه‌م سیستمه‌ سیاسی ‌ه‬ ‫ساوایه‌ تا چ ئاستێكی ده‌توانێت‬ ‫له‌به‌رامبه‌ر ده‌ستێوه‌ردانه‌كانی ئێران‬ ‫خۆی بگرێت‪.‬‬ ‫شارۆمه‌ندێكی به‌غدایی سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ وێنانه‌ ده‌ڵێت‪ :‬كاتێك ئه‌م‬ ‫پۆسته‌ران ‌ه ده‌بینم هه‌ست ده‌كه‌م‬ ‫له‌تارانم نه‌ك له‌به‌غدا‪ .‬حكومه‌ت‬ ‫ده‌بێت ئه‌م پۆسته‌رانه‌ كۆبكاته‌وه‌‬ ‫ك ‌ه ده‌بێت ‌ه هۆی نیگه‌رانی‌و توڕه‌یی‬ ‫خه‌ڵك‪ .‬به‌رپرسێكی بااڵی شاره‌وانی‬ ‫به‌غدا كه‌له‌ترسا ناوی خۆی ئاشكرا‬

‫نه‌كردوه‌ ب ‌ه ئاسوشیتدپرێس‬ ‫ده‌ڵێت كه‌ كرێكارانی شاره‌وانی‬ ‫پۆسته‌ره‌كان‬ ‫وێنه‌‌و‬ ‫ناوێرن‬ ‫لێبكه‌نه‌وه‌‪ ،‬چونكه‌ له‌الیه‌ن گروپه‌‬ ‫میلیشاكانی سه‌ر به‌ئێران سزا‬ ‫ده‌درێن‪ .‬سیاستمه‌دارانی سوننه‌‬ ‫ئه‌م هه‌واڵنه‌ی ئێران به‌نیشانه‌ی‬ ‫هه‌وڵی ئاشكرای كۆماری ئیسالمی‬ ‫بۆ په‌ره‌پێدانی نفوزی خۆی له‌عێراق‬ ‫ناولێده‌بن‪ .‬شارۆمه‌ندێكی دیك ‌ه‬ ‫ده‌ڵێت له‌ڕابردودا ته‌واوی شه‌قام‌و‬ ‫مه‌یدانه‌كان پڕبوون ل ‌ه وێنه‌ی‬ ‫دیكتاتۆری عێراق سه‌دام حسه‌ین‪،‬‬ ‫ئێستاش پۆسته‌ره‌كانی دیكتاتۆری‬ ‫ئێران جێگایان گرتوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌و راپۆرته‌ به‌رپرسانی ئه‌منی‬ ‫عێراق‌و ئه‌مریكا به‌راوردیان كردو‌ه‬ ‫ك ‌ه رژیمی ئێران هه‌موو مانگێك پێنج‬ ‫ملیۆن دۆالر پوڵ‌و چه‌ك بۆ میلیشیا‬ ‫شێعه‌كانی عێراق ده‌نێرێت‪ .‬سه‌رچاو‌ه‬ ‫ئه‌منییه‌كانی ده‌ڵێن ئه‌ندامانی ئه‌م‬ ‫گروپه‌ ك ‌ه به‌«ئه‌سحابولحه‌ق»‬ ‫به‌ناوبانگن كه‌متر له‌ هه‌زار كه‌سه‌‌و‬ ‫سه‌ركرده‌كانیان له‌ ئێران ده‌ژین‪.‬‬ ‫ئاسوشیتدپرێس‬ ‫راپۆرته‌كه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ش زیاد ده‌كات كه‌ كۆماری‬ ‫ئیسالمی به‌ناردنی پوڵ‌و چه‌ك‌و‬ ‫راهێنانی سه‌ربازیی‪ ،‬النیكه‌م‬ ‫پشتیوانی له‌ سێ گروپی میلیشیای‬ ‫شیعه‌ له‌عێراق ده‌كات‪.‬‬

‫كومه‌ڵه‌ ب ‌ه‬ ‫جیاوازییه‌كانیه‌و‌ه‬ ‫جوانه‌‬

‫«هۆشیار زێباری» وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫عێراق رایگه‌یاند‪ ،‬به‌بڕیاری حكومه‌تی‬ ‫ناوه‌ندی به‌غدا هه‌ر فڕۆكه‌یه‌كی‬ ‫ئێرانی به‌ره‌و سوری ‌ه بچێت و‬ ‫گومانی هه‌ڵگرتنی چه‌كی لێ‌بكرێت‪،‬‬ ‫راده‌گیرێت و پشكنینی بۆ ده‌كرێت‪ .‬‬ ‫زێباری ب ‌ه رۆژنامه‌ی «ئه‌لحه‌یات»ی‬ ‫راگه‌یاند‪ :‬حكومه‌تی عێراق‪ ،‬ئه‌مریكای‬ ‫دڵنیا كردۆته‌و‌ه هه‌ر فڕۆكه‌یه‌كی‬ ‫ئێرانی گومانی لێ‌بكرێت‪ ،‬پشكنینی‬ ‫بۆ ده‌كرێت‪ .‬حكومه‌تی عێراق پێشتر‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه هه‌رجۆر‌ه پشتیوانییه‌كی‬ ‫دارایی و سه‌ربازیی ئێران ب ‌ه سوریا‪،‬‬ ‫هۆشداریی دابوو‪.‬‬ ‫هۆشیاری زێباری جه‌ختی كرده‌وه‌‪:‬‬ ‫عێراق قه‌بووڵ ناكات ببێت ‌ه شاڕێی‬ ‫گواستنه‌وه‌ی یارمه‌تیی دارایی‌و‬ ‫كه‌ره‌سته‌ی سه‌ربازیی بۆ سوریه‌‪.‬‬ ‫پێشتر وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا‬ ‫داوای ل ‌ه حكومه‌تی عێراق كردبوو‬ ‫رێگ ‌ه نه‌دات به‌و فڕۆكانی ئێران‬

‫و كۆره‌ی باكوور ك ‌ه گومانیان‬ ‫هه‌ڵگرتنی چه‌كیان لێده‌كرێت‪ ،‬به‌ره‌و‬ ‫سوریه‌ بچن‪.‬‬ ‫هۆشیار زێباری ده‌ڵێت‪ ،‬فڕینی‬ ‫فڕۆكه‌كانی ئێران به‌سه‌ر ئاسمانی‬ ‫عێراق بۆ سوریه‌‪ ،‬ل ‌ه مانگی مارسه‌و‌ه‬ ‫ده‌ستی پێكردووه‌‪ ،‬به‌اڵم دوای‬ ‫داواكاریی به‌رپرسانی عێراق‪ ،‬چیتر‬ ‫ئه‌م هاتوچۆه‌ نه‌ماوه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی راپۆرتێكی رۆیترز‪،‬‬ ‫ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌كانی رۆژئاوا‬ ‫ئاشكرایان كردبوو ك ‌ه ئه‌و كه‌ره‌ست ‌ه‬ ‫سه‌ربازییانه‌ی ئێران ب ‌ه ئاسمانی‬ ‫عێراقدا به‌ره‌و سوریه‌ی ده‌بات‪ ،‬زۆر‬ ‫له‌وه‌ زیاتره‌ كه‌ پێش‌بینی ده‌كرا‪.‬‬

‫وێنه‌گره‌كه‌ی ئه‌حمه‌دی نژاد‬ ‫داوای مافی په‌نابه‌رێتی كرد‬ ‫به‌پێی راپۆرته‌كانی یه‌كێك له‌و‬ ‫وێنه‌گرانه‌ی له‌گه‌ڵ تیمه‌كه‌ی‬ ‫سه‌ردانی‬ ‫نژاد‬ ‫ئه‌حمه‌دی‬ ‫رێكخراوی نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتوه‌كانیان‬ ‫كرد‪ ،‬داوای په‌نارێتی له‌ئه‌مریكا‬ ‫كردوه‌‪ .‬ناوبراو ك ‌ه وێنه‌گری‬ ‫رادیۆ ته‌له‌فزیۆنی حكومه‌تی‬ ‫ئێرانه‌‪ ،‬هه‌فته‌ی رابردوو له‌گه‌ڵ‬ ‫وه‌فده‌كه‌ی ئه‌حمه‌دی نژاد‬ ‫سه‌ردانی ئه‌مریكای كرد‌و له‌وێ‬

‫داوای كرد مافی په‌نابه‌رێتی‬ ‫پێبدرێت‪ .‬سایتی تابناك ده‌ڵێت‬ ‫بنه‌ماڵه‌ی ناوبراو به‌ره‌و توركیا‬ ‫رۆیشتون‌و له‌ئێستادا له‌وێن‪.‬‬ ‫به‌دوای سه‌ركوته‌كانی پاش‬ ‫هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆماری‬ ‫شه‌پۆلێك‬ ‫‪،88‬‬ ‫له‌ساڵی‬ ‫له‌په‌نابه‌رانی ئێران كه‌ له‌چاالكانی‬ ‫سیاسی‌و مه‌ده‌نی‌و رۆژنامه‌نوسان‬ ‫پێكهاتبوون‪ ،‬ئێرانیان به‌جێهشت‪.‬‬

‫ئه‌گه‌ر چاوێك به‌ڕابردوودا بخشێنین وه‌بیرمان‬ ‫دێته‌و‌ه ك ‌ه ل ‌ه پاش ساڵی ‪1357‬و‌ه ئیتر‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستانی رۆژهه‌اڵت ل ‌ه‬ ‫یه‌ك جه‌مسه‌ری ده‌رهات‌و ئیتر ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ل ‌ه پاوانی الیه‌نێكدا نه‌ماو گشتگیر تر بوو ‌و‬ ‫دروشمه‌كه‌شی چووه‌ قۆناخێكی تره‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌رچی چه‌ند ساڵێك به‌رل ‌ه رووخانی رژیمی‬ ‫پاشایه‌تی داخوازیه‌كان خه‌ریك بوو ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫مودێرنیت ‌ه خوی ڕێكئه‌خست‌و ب ‌ه هێمنی رادیكاڵتر‬ ‫ده‌بووه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م پرۆسه‌ی ‌ه له‌وكاته‌و‌ه ك ‌ه‬ ‫خه‌ڵك توانیان ب ‌ه ئاشكرا بێن ‌ه سه‌رشه‌قام‪،‬‬ ‫خێراییه‌كه‌ی زیادی كرد‌و له‌م په‌یوه‌نده‌دا كومه‌ڵ ‌ه‬ ‫پشكی شێری هه‌بوو ‌و توانی ئه‌م شانازیی ‌ه بۆ‬ ‫خوی تۆماربكات ك ‌ه ئیتر بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی‬ ‫ل ‌ه كوردستان ببات ‌ه قوناخێكی تر‌و داخوازییه‌كان‌و‬ ‫چاوه‌ڕوانی خه‌ڵك ل ‌ه هێز‌ه سیاسییه‌كان‌و سه‌ركرد‌ه‬ ‫سیاسییه‌كان ببات ‌ه ئاستێكی تر‪ .‬هه‌روه‌ها دروشمی‬ ‫ته‌نیا به‌هێزی گه‌ل پشت ئه‌ستوورین كۆمه‌ڵگا‬ ‫بته‌نێ‌و خه‌ڵكی كورد باوه‌ڕیان به‌خۆیان بچێته‌س ‌هر‌و‬ ‫ئاستی روشنبیری خه‌ڵك ل ‌ه هه‌مبه‌ر مافی مروڤ‌و‬ ‫یه‌كسانی گه‌شه‌بكاو‪ ،‬خه‌باتی چه‌كداری و خه‌باتی‬ ‫مه‌ده‌نی لێك گرێداو له‌كومه‌ڵگه‌ی كوردستاندا‬ ‫بیكات به‌ كولتوور‪.‬‬ ‫كومه‌ڵ ‌ه خوی ب ‌ه له‌دایكبوونی‪ ،‬شێوه‌یه‌كی‬ ‫تر ل ‌ه خه‌باتی هه‌ڵبژارد‌و توانی نه‌ك وه‌ك‬ ‫كۆپییه‌ك ل ‌ه حیزب‌و الیه‌نه‌كانی پێش ل ‌ه خوی‬ ‫به‌ڵكو ب ‌ه شروڤه‌ی كات‌و هه‌لومه‌رجی گونجاو بۆ‬ ‫ده‌ستبردن بۆ هه‌رئه‌ركێكی نوێ توانی مۆركی‬ ‫خوی بچه‌سپێنێ‌و ل ‌ه كومه‌ڵگای كوردستاندا وه‌ك‬ ‫رێكخراویكی نوێخواز په‌ر‌ه به‌خۆی بداو‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫هه‌موو ته‌نگ‌و چه‌ڵه‌مه‌كان‌و شه‌ڕی كۆن‌و نوێ ك ‌ه‬ ‫بۆخۆی جه‌بهه‌یه‌كی سه‌خت‌و تاقه‌ت پڕووكێنه‌‪،‬‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی خۆی رابگرێ‌و شانازی ل ‌ه دوای‬ ‫شانازی بۆ پێشه‌و‌ه هه‌نگاو بنێت‌و كومه‌ڵگای‬ ‫دواكه‌وتووی ئه‌وكاتی كوردستان قبووڵی بكات‌و‬ ‫سه‌ره‌ڕای پیرۆزییه‌تی شوێن ‌ه ئاینییه‌كان ل ‌ه نێو‬ ‫كۆمه‌ڵگای ئێم ‌ه دا ئه‌و تابۆی ‌ه بشكێنێ‌و مزگه‌وت‬ ‫بكات ب ‌ه شوێنی كۆبوونه‌وه‌و راگۆڕینه‌و‌ه ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫خه‌ڵك‪.‬‬ ‫زۆربه‌ی ئه‌م سه‌ركه‌وتنان ‌ه كاتێك ‌ه كه‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌نێو‬ ‫خۆیدا توشی بیرجیاوازی ببوون‌و ل ‌ه سه‌ر پرسه‌‬ ‫سه‌ركیه‌كانی هزری له‌ مه‌ڕ لێكدانه‌وه‌ی كومه‌ڵگا‬ ‫وه‌ك یه‌ك بیریان نه‌ده‌كرده‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم دیاره‌ له‌ خه‌بات‬ ‫بو نه‌هێشتنی سته‌می چینایه‌تی‌و نه‌ته‌وایه‌تی‌و‬ ‫یه‌كسانیخوازی پێكه‌وه‌ كۆك بوون‌و ل ‌ه هیچ‬ ‫فیداكاری‌و هه‌وڵدانێك بو گه‌یشتن به‌ ئامانجه‌كانیان‬ ‫درێخیان نه‌ده‌كرد‌و تێده‌كۆشان له‌ ریزی پێشه‌وه‌ی‬ ‫راپه‌ڕین‌و سه‌نگه‌ره‌كانی به‌رگری بن‪.‬‬ ‫به‌داخه‌و‌ه ئێستا ل ‌ه م هه‌لومه‌رج ‌ه هه‌ستیاره‌دا‬ ‫په‌ره‌م په‌ره‌م بوونی ریزه‌كانی كومه‌ڵه‌و دابه‌ش‬ ‫بوونی هێز‌و تواناكان بۆ چه‌ند حیزب‌و رێكخراوی‬ ‫وه‌ك یه‌ك كۆمه‌ڵه‌ی له‌ پێشه‌نگ بوون‌و نوێگه‌ری‬ ‫خستوه‌ته‌ په‌راوێزه‌وه‌و به‌ره‌به‌ره‌ هێز وه‌رگرتن له‌‬ ‫كۆمه‌ڵگا‌و پشت به‌ستن به‌ هێزی له‌بن نه‌هاتوی‬ ‫خه‌ڵك بووه‌ت ‌ه خه‌یاڵ‌و جه‌ماوه‌ری پشت به‌ستوو ب ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ش نائومێد‌و دڵسارد‌و تووڕه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ڕای من كۆمه‌ڵه‌ش وه‌ك كۆمه‌ڵگا به‌‬ ‫جیاوازیه‌كانیه‌وه‌ جوانه‌و به‌هێزتره‌و ده‌توانێت‬ ‫كاری گه‌وره‌ بكات‪ .‬ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه ئه‌و‌ه ئه‌خوازێت‬ ‫كه‌ تێكوشه‌رانی رێبازی كۆمه‌ڵه‌ له‌ ئاست‬ ‫جیاوازیه‌كانیان هێمن بن‌و بۆ خاڵ ‌ه هاوبه‌شه‌كانیان‬ ‫كه‌ خه‌بات له‌ دژی كۆماری ئیسالمیه‌و خه‌بات بۆ‬ ‫عه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و یه‌كسانی ‌ه هه‌نگاو هه‌ڵێنن‌و‬ ‫ده‌نگ‌و ئیراده‌ی جه‌ماوه‌ری كۆمه‌ڵه‌ ل ‌ه كوردستان دا‬ ‫یه‌ك بخه‌ن‌و ئه‌گه‌ر یه‌كگرتن هێندێك سه‌غڵه‌ت بێت‪،‬‬ ‫خۆ هاوكاری‌و دروست كردنی یه‌كیه‌تیه‌ك ل ‌ه نێوان‬ ‫الیه‌نه‌كانی كومه‌ڵه‌دا زه‌رووره‌تێكی هه‌نووكه‌ییه‌‪.‬‬

‫ژمار‌ه ‪1‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫"چه‌پ له‌هه‌ر کوێ بێ بۆ جوابدانه‌وه‌ ب ‌ه‬ ‫پێداویستی مادی و ده‌روونی جه‌ماوه‌ر تێده‌کۆشێ"‬ ‫بۆ تیشك خستنه‌سه‌ر باسه‌كانی كۆنگره‌ی‬ ‫‪13‬ی كۆمه‌ڵ ‌ه بڕیارماندا چه‌ندین ته‌وه‌ر‬ ‫بخه‌یه‌ن ‌ه به‌ر ده‌ست هاوڕێیانی كۆمیته‌ی‬ ‫ناوه‌ندی‌و چه‌ندین كه‌سایه‌تی‌و چاودێری‬ ‫سیاسی‌و سیمای ناسراوی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫حه‌قخوازانه‌ی كوردستان تا له‌م رێگه‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی باسه‌كان‪ ،‬كۆنگره‌یه‌كی‬ ‫پڕده‌سكه‌وت‌و سه‌ركه‌وتوو سازبكه‌ین‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ‌ه چه‌ندین پرسیارمان‬ ‫له‌سه‌ر ته‌وه‌ری «به‌ره‌ی چه‌پ كه‌ كۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات» ئاراسته‌ی سیمای‬ ‫دێرین‌و ناسراوی كۆمه‌ڵه‌‌و بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستان‪ ،‬هاوڕێ یوسفی ئه‌رده‌اڵن‬ ‫كرد ك ‌ه ده‌قی گفتوگۆكه‌ ده‌خوێننه‌وه‌‪:‬‬ ‫‪-1‬به‌ گشتی پێگه‌ی بزووتنه‌وه‌ی چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستی له‌ كوردستان چۆن‬ ‫هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟‬ ‫له‌ شوێنێك وه‌كوو كوردستان (مه‌به‌ستم‬ ‫كوردستانی رۆژهه‌اڵت یان ئیرانه‌) ك ‌ه‬ ‫جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی زیاتر ل ‌ه سه‌د ساڵه‌ وه‌كوو‬ ‫كه‌مینه‌ێیك چاوی لێ ئه‌كرێ‌و له‌ ژێر زه‌بر‌و‬ ‫سه‌خڵه‌تی ده‌وڵه‌تگه‌لێكی شوێنیست‌و‬ ‫دواكه‌وتوو توانیوی ‌ه وه‌كوو میله‌تێك خوی‬ ‫بگریته‌وه‌‪ ،‬زیاتر ل ‌ه هه‌شتاد له‌سه‌دی‬ ‫خه‌ڵكه‌كه‌ی ب ‌ه هۆی نه‌بوونی سنعه‌ت‌و‬ ‫ئامرازی به‌رهه‌م هێنه‌ری ئه‌وڕۆیی ك ‌ه‬ ‫بتوانێت ژێانێكی شیاوی مرۆڤێكی ئاسایی‬ ‫ئه‌مڕۆ پێك بێنێ‪ ،‬ئه‌كه‌ون ‌ه ڕیزی فه‌قیر‌و‬ ‫زه‌حمه‌تكێشه‌كانه‌وه‌‪ ،‬دیاره‌ بۆ جه‌ماوه‌رێك‬ ‫ك ‌ه النی‌ك ‌ه ‌م هه‌شتادله‌سه‌دی حه‌شیمه‌ته‌كه‌ی‬ ‫بۆیان نیه‌ كه‌ ژیانێكی ئاساییان هه‌بێ هه‌ر‬ ‫به‌ر نامه‌یه‌كی سیاسی ك ‌ه بیه‌وێ وه‌اڵمی‬ ‫ژیانی ئه‌و جه‌ماوه‌ر‌ه بداته‌وه‌ وه‌اڵمێك ‌ه ك ‌ه‬ ‫الیه‌نی چه‌پ واته‌ ئه‌و ره‌وت ‌ه سیاسیه‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه مه‌به‌ستی جوابدانه‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه پێداویستی ‌ه‬ ‫مادی‌و مه‌عنه‌ویه‌كانی جه‌ماوه‌ری كرێكار‌و‬ ‫‌تكێش كه‌ پێ ده‌ڵین ره‌وتی چه‌پ‬ ‫زه‌حمه ‌‌‬ ‫وات ‌ه سوسیالیست‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئه‌گه‌ر ئاوڕێك ل ‌ه سی ساڵی ڕابردوو‬ ‫بدینه‌وه‌‪ ،‬چه‌پی كوردستان‌و به‌تایبه‌ت‬ ‫كۆمه‌ڵ ‌ه چۆن چاو لێ‌ده‌كه‌ن؟ سه‌ره‌كیترین‬ ‫ره‌خنه‌كان چین‌و ئه‌گه‌ر پێداچوونه‌وه‌ ب ‌ه‬ ‫سی ساڵی ڕابردوو بكرێ‪ ،‬قورسایی ل ‌ه‬ ‫سه‌ر چ خاڵێك داده‌نێن؟‬ ‫له‌ ڕاستیدا ئاوڕدانه‌وه‌ ل ‌ه سی ساڵ‬ ‫وات ‌ه چاوخشانێك به‌ مێژوویه‌كی سی‬ ‫ساله‌ كارێكی هاسان نیه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫مه‌به‌ست رۆڵ یان كرده‌وه‌ی چه‌پ دوای‬ ‫ڕێبه‌ندانی‪1357‬هه‌تاوی واته‌‪1979‬زاینی‌‪،‬‬

‫ئه‌گه‌ر ره‌وت ‌ه چه‌په‌كان ل ‌ه‬ ‫كوردستا ‌ن بتوانن ڕای خۆیان‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و چه‌ند ته‌وه‌ر‌ه‬ ‫سه‌ره‌كی ‌ه روون بكه‌نه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌كرێ هیوادار بین ك ‌ه‬ ‫سازمانێكی غه‌یر مۆته‌مه‌ركێز‬ ‫وات ‌ه فیدراتیڤ جوابی ئه‌و‬ ‫مه‌سئه‌له‌یه‌ بداته‌وه‬

‫هاوڕێ یوسفی ئه‌رده‌اڵن‬ ‫ل ‌ه كوردستانیش وه‌كوو هه‌موو شوێنه‌كانی‬ ‫ئێران ده‌رفه‌تێك خۆلقا بۆ دابین‌كردنی‬ ‫دیمۆكراسی به‌اڵم ب ‌ه داخه‌و‌ه له‌ ئێران ب ‌ه‬ ‫هۆی الواز بوونی هێزی چه‌پ‪ ،‬ئازادیخواز‬ ‫وشوڕشگێر‪ ،‬هێزی پاشكه‌وتووی ئیسالمی‬ ‫هات ‌ه سه‌ر كار‪ ،‬هۆی سه‌ره‌كی ئه‌و الوازیه‌ش‬ ‫زه‌بر‌و زۆری هیستریكی حكوومه‌تی حه‌م ‌ه‬ ‫ره‌زاشا بوو ك ‌ه ته‌نانه‌ت له‌مه‌ڕ خوێندنه‌وی‬ ‫ساله‌ها‬ ‫ماركسیستی‬ ‫په‌رتوكێكی‬ ‫سزای زیندانی به‌سه‌ردا دائه‌سه‌پێندرا‪،‬‬ ‫هه‌ڵسووڕانی سیاسی واته‌ حیزب‌و تاقمی‬ ‫سیاسی ك ‌ه بتوانێ ب ‌ه ئاشكرا تێ‌بكۆشێ‬ ‫بوونی نه‌بوو‪ ،‬جا بۆیه‌ش سازمان یان‬ ‫حیزبێك ك ‌ه بتوانێ ل ‌ه ده‌رفه‌تی كۆتایی‬ ‫هاتن ب ‌ه حكوومه‌تی پاشایه‌تی به‌ره‌و دابین‬ ‫كردنی حكوومه‌تێكی دیموكراتیك هه‌نگاو‬ ‫هه‌ڵینێ وجوودی نه‌بوو ئه‌وانه‌ش ك ‌ه تاز‌ه‬ ‫پێك ده‌هاتن یان ئه‌بووژانه‌و‌ه زۆر كز‌و‬ ‫بێ ته‌جروبه‌‌و الواز بوون‪ ،‬له‌م ده‌رفه‌ته‌‌‪،‬‬ ‫تایبه‌تمه‌ندی كوردستان خۆی نواند‪،‬‬ ‫كوردستان شوێنێك بوو ك ‌ه به‌خته‌وه‌ران ‌ه‬ ‫ی سۆنه‌تی خه‌باتێكی سیاسی الئیك‬ ‫خاوه‌ن ‌‬ ‫بوو‪ ،‬واته‌ سه‌ره‌ڕای ئه‌و‌ه ك ‌ه زۆرینه‌ی‬ ‫جه‌ماوه‌ری كوردستان مۆسۆڵمانن به‌اڵم‬ ‫هه‌ركه‌س ك ‌ه كاری سیاسی بكردبا ئه‌گه‌ر‬ ‫ئائینیش بووبای‪،‬دینه‌كه‌ی خۆی نه‌ده‌كرد ب ‌ه‬ ‫سه‌ودای سیاست‪ ،‬ومه‌نزوور‌ه سیاسیه‌كه‌ی‬ ‫به‌ئاشكرا ده‌ر ئه‌بڕی‌و ب ‌ه پێویستی نازانی‬ ‫ك ‌ه له‌ژێر سێبه‌ری دینه‌و‌ه كاری سیاسی‬ ‫بكات وات ‌ه چه‌واشه‌كاری بكات!‪ .‬ئه‌م‬ ‫تایبه‌ت‌مه‌ندی ‌ه به‌رچاو‌ه ئیمكانی ئه‌وی‬ ‫خۆلقاندبوو ك ‌ه هێزه‌شۆڕشگێڕ‌ه چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیسته‌كان له‌وانه‌ كۆمه‌ڵ ‌ه بێت ‌ه‬ ‫مه‌یدان‌و بۆ دریژ‌ه پێدان به‌ شۆڕش‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫سه‌ر‌خه‌باتی خوی به‌رده‌وام بێ‪.‬‬ ‫بۆ به‌شی دووهه‌می پرسیاره‌كه‌تان ڕیگام‬ ‫بده‌ن ك ‌ه جواب نه‌ده‌مه‌و‌ه چوونك ‌ه وه‌اڵمی‬ ‫ئه‌م پرسیاره‌ پێویستی ب ‌ه لێكۆڵینه‌وه‌‌و‬ ‫هێنانی هۆكاره‌‌و ئه‌وكاره‌ش ب ‌ه په‌له‌‌و‬ ‫به‌ كورتی ناكرێت‪ ،‬له‌الیه‌كیتریشه‌و‌ه پێم‬ ‫باش نی ‌ه ب ‌ه بێ هۆ‌و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ر‬ ‫ته‌وه‌ریه‌كی وه‌ها گرینگ ب ‌ه چه‌ند دیڕ تێپه‌ڕ‬ ‫بم‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئه‌گه‌ر چه‌پ له‌ كوردستان ل ‌ه ده‌وری‬ ‫پالتفۆرمێك كۆبێته‌وه‌‪ ،‬ئێوه‌ خاله‌‬ ‫سه‌ره‌كیه‌كانی وه‌ها پالتفۆرمێك به‌ چی‬ ‫ده‌زانن؟‬ ‫ئه‌مه‌وێ پێش جواب دانه‌وه‌ به‌ پرسیاره‌كه‌‬ ‫خاڵگه‌لێك وه‌كوو بنه‌مای بیر‌و بۆ چوونی‬ ‫خۆم بخه‌مه‌ به‌ر چاو ئه‌وانه‌ش بریتییه‌ له‌‪:‬‬ ‫‪ -1‬له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ئێران واڵتێكی‬ ‫فره‌نه‌ته‌وه‌یه‌‌و یه‌ك‌ده‌ست نیه‌ هه‌ر‬ ‫به‌شه‌ی به‌تایبه‌ت كوردستان‌ خاوه‌ن‬ ‫خه‌باتی سیاسی تایبه‌ت‌مه‌ندی خویه‌‪‌،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌ش حاشا هه‌ڵنه‌گره‌ كه‌ ئه‌و‬ ‫خه‌باته‌ سیاسیانه‌ له‌ به‌رانبه‌ر حكومه‌تی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‌دایه‌ وپێكه‌وه‌ نووساوه‌‌و‬ ‫به‌ بێ هاوخه‌باتی له‌ گه‌ڵ ئازادیخوازان‌و‬ ‫شۆڕشگێرانی به‌شه‌كانی تری ئێران‬

‫حكوومه‌تی ئیسالمی وه‌ك كۆسپێك له‌سه‌ر‬ ‫رێ دامه‌زراندنی حكوومه‌تێكی دیمۆكراتیك‬ ‫هه‌ڵ ناگیردرێ‪.‬‬ ‫‪ -2‬قه‌یرانی سیاسی ئێران چاره‌ سه‌ری‬ ‫قانوونی نیه‌‪ ،‬واته‌ بیركردنه‌وه‌ له‌‬ ‫سه‌ر رێفورمی قانونی‌و بێ كێشه‌ بیر‌و‬ ‫بۆچوونێكی بێ ده‌ره‌نجامه‌‪.‬‬ ‫ئه‌كرێ له‌وه‌ بیر بكرێته‌وه‌ كه‌ ئه‌م‬ ‫قه‌یرانه‌ سه‌رهه‌ڵدانێكی جه‌ماوه‌ری لێ‬ ‫بكه‌وێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم هه‌روه‌ها كه‌ ئه‌زانین‬ ‫هه‌ر سه‌رهه‌ڵدانێكی جه‌ماوه‌ری نابێ به‌‬ ‫ڕاپه‌ڕینی شوڕشگێڕانه‌‌و هه‌ر ڕاپه‌ڕینێكی‬ ‫شۆڕشگێڕانه‌ به‌ هۆی ئه‌وه‌وه‌ كه‌‬ ‫شۆڕشگێڕانه‌یه‌ سه‌ر ناكه‌وێ‪ .‬هه‌ر خاڵێك‬ ‫له‌و خااڵنه‌ مه‌رج‌و تایبه‌ت‌مه‌ندی خۆی‬ ‫هه‌یه‌‌و بۆ گواستنه‌وه‌ له‌هه‌ر قۆناغێك بۆ‬ ‫قۆناغێكی‌تر پێویستی به‌ زانست‌و دیتنی‬ ‫واقعیات‌و لێكۆڵینه‌وی تێر‌و ته‌سه‌ل هه‌یه‌‬ ‫‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ هه‌وڵدان بۆ تێگه‌یشتن‌و دیتنی‬ ‫واقعیه‌ت جێگایه‌كی زۆر به‌رزی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌م سه‌ره‌تا كورته‌ ئه‌مه‌وێ بڵێم چه‌پ له‌‬ ‫هه‌ر كوێ بێ بۆ جواب دانه‌وه‌ به‌ پێداویستی‬ ‫مادی‌و ده‌روونی جه‌ماوه‌ر تێده‌كۆشێ‪،‬‬ ‫رزگاری مروڤ له‌ چه‌وسانه‌وه‌‌و گه‌یشتن‬ ‫به‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی ئازاد‌و سه‌رفه‌راز ئاواتیه‌‪‌.‬‬ ‫جا له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ له‌‌ ڕاستیدا مێژوو به‌‬ ‫به‌شداری‌و به‌ده‌ستی مروڤ پێك دێت نه‌ك‬ ‫به‌ مه‌یل‌و ئاره‌زوی خۆی‪،‬به‌ڵكوو دنیایه‌ك‬ ‫له‌ گیر‌و گرفتی ئابووری‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬داب‌و‬ ‫نه‌ریتی له‌بار وناله‌بار‪ ،‬له‌سه‌ر ڕێگایه‌تی‪.‬‬ ‫كوردستانیش گۆشه‌یه‌كه‌ له‌م دنیایه‌‌و‬ ‫چه‌په‌كانیشی تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ سه‌ركه‌وتوو‬ ‫ئه‌بن كه‌ توانیبێتیان زانستی پێویست‬ ‫له‌ ڕه‌وشی حه‌ره‌كه‌تی مێژو‌و هێزی‬ ‫وروژێنه‌ری ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته‌‪،‬له‌ ناوچه‌ی‬ ‫تێكۆشانی خۆیان به‌ده‌سته‌وه‌ بده‌ن‬ ‫واته‌ پالتفۆرم یان به‌رنامه‌یه‌ك كه‌ بریتی‬ ‫بێت له‌ ره‌نگ‌دانه‌وه‌ی ژیان‌و تێكۆشانی‬ ‫جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك‪ .‬ئه‌گه‌ر پالتفۆرمێكی‬ ‫ئه‌وتۆ گه‌اڵڵه‌ بكرێت ره‌نگه‌ هیوامان به‌وه‌‬ ‫بێت كه‌ ‌كۆده‌نگییه‌ك پێك بێت‪ .‬دیاره‌‬ ‫ئه‌وه‌ش تازه‌ سه‌ره‌تایه‌‌و ده‌نگ‌دانه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫به‌رنامه‌ی پالتفۆرمه‌‌‪ ،‬له‌‌كرده‌وه‌ دا گرینگ‬ ‫ترین قۆناغه‌‌و كاتێك خاڵه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی‬ ‫ئه‌و پالتفۆرمه‌ بوو به‌ویستی خه‌ڵك‌و‬ ‫ببێته‌ ته‌وه‌ری باسی ناو خه‌ڵك ئه‌مجار‬ ‫ئه‌توانین بڵین كه‌ هه‌نگاوێكی به‌رزی‬ ‫یه‌كگرتووانه‌مان هه‌ڵگرتوه‌‪ .‬بۆ نموونه‌‬ ‫هه‌ر وا كه‌ ئاماژه‌كرا كه‌ ئێران واڵتێكی‬ ‫سه‌رمایه‌داری فره‌ نه‌ته‌وه‌یه‌ به‌ حاكمه‌یه‌تی‬ ‫دینی‪ ،‬له‌و په‌ڕی پیاو‌ساالریه‌وه‌‪ ،‬به‌ بێ‬ ‫خه‌بات بۆ له‌ ناو بردنی هه‌اڵواردنی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬به‌ بێ جیایی دین له‌ ده‌وڵه‌ت‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها به‌ بێ تێكۆشان بۆ به‌رابه‌ری‬ ‫مافی ژن وپیاو‪ ،‬وبه‌ بێ داكۆكی كردن‬ ‫له‌سه‌ر دابین كردنی حه‌قده‌ستێكی شیاوی‬ ‫ژیانێكی پڕ له‌ هێمنایه‌تی‪ ،‬ته‌ندروستی‪.‬‬ ‫باس له‌ دیمۆكراسی كردن بێ مانایه‌‪‌‌.‬‬ ‫ئه‌و خاالنه‌ كه‌ ئاماژه‌یان پێ كرا ئه‌توانێ‬ ‫بنه‌مایه‌كیش بێ بۆ پالتفۆرمێكی چه‌پ له‌‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫‪ -4‬ئایا به‌ستێنی پێكهاتنی وه‌ها‬ ‫به‌ره‌یێك له‌ كوردستان ئاماده‌یه‌؟ به‌ ڕای‬ ‫ئێوه‌ وه‌ها به‌ره‌یه‌ك تا چه‌ند خزمه‌ت به‌‬ ‫مه‌سه‌له‌ی چه‌پ له‌ كوردستان ده‌كات؟‬ ‫هه‌ر وه‌ها ئاماژه‌كرا به‌خته‌وه‌رانه‌ شێوازی‬ ‫تێكۆشانی سیاسی چه‌پ له‌ كوردستان‬ ‫پیگه‌ی به‌رفراوانی هه‌یه‌‌و سۆننه‌تێكه‌‬ ‫پیرۆز كه‌ تا ئێستاش كۆماری ئیسالمی به‌‬

‫ب ‌ه الی منه‌و‌ه ره‌نگ ‌ه‬ ‫فۆرمی چاالكی‬ ‫فێدراتیڤ‪ ،‬شێوه‌یه‌كی‬ ‫له‌بار بێت بۆ‬ ‫هه‌ڵسوورانی سیاسی‬ ‫چه‌پ ل ‌ه ئه‌مڕۆی‬ ‫كوردستاندا‬ ‫ته‌واو هێزو توانایه‌وه‌ نه‌‌یتوانیوه‌ ئه‌و داب‌و‬ ‫نه‌ریته‌ پیرۆزه‌ بسڕێته‌وه‌ هه‌ر چه‌ن له‌ بڕێ‬ ‫قۆناغدا ویستویه‌ دیمه‌نی چه‌پ به‌تایبه‌ت‬ ‫سوسیالیزم‌و ماركسیزم بسرێته‌وه‌‌و ناوی‬ ‫لێ نه‌با‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ش یه‌كێ له‌ ئه‌ركه‌كانی‬ ‫چه‌پ له‌ كوردستان گه‌شه‌دار كردنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و ره‌وه‌نده‌ پیرۆزه‌ی سوسیالیستیه‌‪.‬‬ ‫‪ -5‬كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‬ ‫له‌م چه‌ند ساڵه‌ بانگه‌شه‌ی پێك‌هێنانی‬ ‫به‌ره‌یه‌كی چه‌پ ده‌كات‪ ،‬مه‌به‌ست له‌م‬ ‫به‌ره‌یه‌ چیه‌‌و چ حێزب‌و الیه‌نێك له‌‬ ‫كوردستان ده‌گرێته‌ به‌ر؟‬ ‫بانگه‌شه‌یه‌كی پیرۆزه‌ به‌اڵم من ئه‌ندام‬ ‫یا تێكۆشه‌ری ئه‌و به‌شه‌ی له‌ كۆمه‌ڵه‌‬ ‫نیم تا بتوانم له‌سه‌ری نه‌زه‌ر بده‌م به‌اڵم‬ ‫به‌الی منه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م قه‌یرانه‌ بێ‬ ‫ده‌نگیه‌ی جه‌ماوه‌ر بشكێ‌و كۆر‌و كۆمه‌ڵی‬ ‫جه‌ماوه‌ری وه‌كوو كۆری مافی ژنان‪،‬‬ ‫یان خوێندكاران‪ ،‬داواكارانی سه‌ندیكای‬ ‫سه‌ربه‌خۆی ‌كریكاری‌و هتد‪،‬ده‌توانێ‬ ‫هانده‌ری رێكه‌وتن‌و یه‌كگرتووی هێزی‬ ‫سیاسی چه‌پ بێ‪.‬‬ ‫به‌ الی منه‌وه‌ ره‌نگه‌ فۆرمی چاالكی‬ ‫فێدراتیڤ‪ ،‬شێوه‌یه‌كی له‌بار بێت‬ ‫بۆ هه‌ڵسوورانی سیاسی چه‌پ له‌‬ ‫ئه‌مڕۆی كوردستاندا‪ .‬چوونكه‌ به‌ الی‬ ‫منه‌وه‌ به‌رژه‌وه‌ندی چه‌پ پێك‌هاتنی‬ ‫حكوومه‌تێكی دیمۆكراتیكه‌ كه‌ ڕێخۆشكه‌ر‬ ‫بێ بۆ گه‌شانه‌وه‌ی مه‌یدانێكی ئازادی‬ ‫سیاسی كه‌ چین‌و توێژه‌ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌‬ ‫چه‌وساوه‌كان كه‌ تا ئه‌مڕۆیش ده‌رفه‌تی‬ ‫تێكۆشانی سیاسیان پێ نه‌دراوه‌ بتوانن‬ ‫به‌ ئازادی رێكخراو وحیزبی خۆیان‬ ‫پێك بێنن‌و به‌ره‌و دۆنیاێیكی قۆتار له‌‬ ‫چه‌وسانه‌وه‌ به‌ره‌و به‌خته‌وه‌ری ئینسان‬ ‫هه‌نگاو هه‌ڵێنن‪ .‬جا ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ند وابێ‬ ‫ئه‌مێنێته‌ تاكتیكی كاتی جۆراوجۆر به‌اڵم‬ ‫له‌ ژێر سه‌قفی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی دا‪.‬‬ ‫كورتی بكه‌مه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ره‌وته‌ چه‌په‌كان له‌‬ ‫كوردستان كه‌ دیاره‌ هه‌رچه‌نده‌ به‌ ڕواڵه‌ت‬ ‫له‌ یه‌ك دوور بن ڕه‌نگێكی كۆمه‌ڵه‌ یان‬ ‫سوسیالیستیان پێوه‌ دیاره‌ به‌ گرتنی‬ ‫كۆنفرانس‌و سمینارگه‌لێك بتوانن بۆچوون‌و‬ ‫ڕای خۆیان له‌سه‌ر ئه‌و چه‌ند ته‌وه‌ره‌‬ ‫سه‌ره‌كیه‌ روون بكه‌نه‌وه‌‪ ،‬ده‌كرێ هیوادار‬ ‫بین كه‌ سازمانێكی غه‌یر مۆته‌مه‌ركێز واته‌‬ ‫فیدراتیڤ جوابی ئه‌و مه‌سئه‌له‌یه‌ بداته‌وه‌‪.‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫به‌ره‌و كۆنگره‌ی‬ ‫سێزده‌هه‌می‬ ‫كۆمه‌ڵه‌‬ ‫كاری ئاماده‌كاریی كۆنگره‌ی‬ ‫سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌ له‌ماوه‌یه‌ك‬ ‫به‌پێكهێنانی‬ ‫له‌مه‌وپێش‬ ‫«كۆمیسیۆنی ئاماده‌كاریی كۆنگره‌ی‬ ‫سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌» ده‌ستیپێكرد‌و‬ ‫چه‌ندین سیمینار ئه‌ندامان بۆ‬ ‫باس‌و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ر گرنگترین‬ ‫فیكری‪،‬‬ ‫سیاسی‌و‬ ‫مه‌سائیلی‬ ‫به‌رنامه‌یی‌و ته‌شكیالتی‌و هه‌روه‌ها‬ ‫چاوه‌ڕوانیه‌كانی له‌م كۆنگره‌‌و‬ ‫داهاتوی كۆمه‌ڵه‌ سازكرا‪.‬‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‪،‬‬ ‫بۆ كۆمه‌ڵه‌‌و ره‌وتی چه‌پ‌و‬ ‫سوسیالیستی كوردستان‌و بۆ‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازیی گه‌لی‬ ‫كورد له‌كوردستانی ئێران چ‬ ‫هه‌بێ؟‬ ‫ده‌توانێ‬ ‫جێگایه‌كی‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌ تا‬ ‫چ راده‌یه‌ك ده‌توانێ وه‌اڵمده‌ره‌وه‌ی‬ ‫پێداویستیه‌ سیاسی‌و خه‌باتكارانه‌‌و‬ ‫رێكخراوه‌ییه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ بێت‌و تا‬ ‫چ راده‌یه‌ك ده‌توانێ كۆمه‌ڵه‌ بباته‌‬ ‫جه‌رگه‌ی خه‌باتی رزگاریخوازیی‌و‬ ‫پێشه‌نگی جواڵنه‌وه‌ی رزگاریی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی كورستان؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‬ ‫چۆن كۆمه‌ڵه‌ له‌نێوان دوو كۆنگره‌ی‬ ‫دوانزه‌‌و سیانزه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنی؟‬ ‫خاڵی الواز‌و به‌هێزی هه‌ڵسوڕانی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ له‌نێوان ئه‌م دوو كۆنگره‌‬ ‫كامانه‌ن؟ كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ بۆ هاوكاریی نێوان حیزبه‌‬ ‫كوردستانیه‌كان‌و وه‌اڵمدانه‌وه‌ به‌م‬ ‫پێویستییه‌ی بزوتنه‌وه‌‌و داواكاریی‬ ‫ره‌وای كۆمه‌اڵنی به‌رینی خه‌ڵك چ‬ ‫سیاسه‌تێك ده‌بێ ره‌چاو بكات؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‬ ‫بۆ ره‌وتی چ ‌هپ‌و سوسیالیستی‌و‬ ‫یه‌كگرتوكردنی‌و‪ ،‬هه‌روه‌ها هه‌وڵدان‬ ‫بۆ پێكهێنانی چه‌ترێكی هاوكاری‌و‬ ‫هاوخه‌باتی له‌نێوان الیه‌نگرانی‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ به‌تایبه‌ت‌و چه‌پی كوردستان‬ ‫به‌گشتی چ رێنوێنییه‌كی بۆ رابه‌ری‬ ‫هه‌ڵبژێردراوی كۆنگره‌ی سێزده‌‬ ‫ده‌بێت؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌ی كۆمه‌ڵه‌ تا چ‬ ‫راده‌یه‌ك ده‌توانێ كۆمه‌ڵه‌ بكاته‌‬ ‫حیزبی ئه‌مرۆیی له‌كوردستان‪ ،‬بیكاته‌‬ ‫حیزبی رابه‌ر له‌ بزوتنه‌وه‌‌و جێگا‬ ‫هیوا‌و هۆمێدی داهاتوی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫كوردستان؟ كۆمه‌اڵنی خه‌ڵك‌و‬ ‫بزوتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان كه‌ رۆژ‬ ‫له‌گه‌ڵ رۆژ له‌گه‌شه‌‌و سه‌رهه‌ڵدانن تا‬ ‫چ راده‌یه‌ك كۆمه‌ڵه‌ ده‌كه‌نه‌ پشت‌و‬ ‫په‌نای خۆیان‌و رێنوێنی لێوه‌رده‌گرن؟‬ ‫كۆنگره‌ی سێزده‌هه‌می كۆمه‌ڵه‌‬ ‫له‌گۆڕانكارییه‌كانی ئێران‌و ئاڵۆزیی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‪ ،‬پرسی كورد‬ ‫له‌هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان‪،‬‬ ‫چلۆن سیاس ‌هت‌و هه‌ڵویستی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫دیاری ده‌كات؟‬ ‫هاوڕێیان‌و دڵسۆزانی كۆمه‌ڵه‌‬ ‫با به‌باس‌و دیالۆگ له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌‌و‬ ‫هه‌موو مه‌سائیلی گرنگی كۆمه‌ڵه‌‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگای كوردستان‪ ،‬چه‌تر‌و‬ ‫هێزێكی به‌رفراوان‪ ،‬ئاگا‌و وشیار‌و‬ ‫یه‌كگرتوو خه‌باتكار پێكبێنین‌و‬ ‫به‌ده‌وری كۆمه‌ڵه‌وه‌ رێكی بخه‌ین‪.‬‬

‫ژماره‌ ‪1‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت ب ‌ه باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫‪3‬‬

‫"كۆمەڵە بەهەموو الیەنەكانیەوە پێویستە بەردەوام هێزی ژیان‌و‬ ‫بژێوی مرۆڤانەی خەڵكی كوردستان بێت"‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫چەندین پرسیار‌و بابەتمان ئاراستەی‬ ‫ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و كادیرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و كەسایەتییە سیاسییەكان كرد‪.‬‬ ‫لەخوارەوە دەقی گفتوگۆیەك لەگەڵ‬ ‫هاوڕێ باقی تالیبولعیلم‪ ،‬كادیری كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشان دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫‪ .‌1‬ماوەی زیاتر لەساڵێكە شەپۆلێكی‬ ‫ناڕەزایی لەناوچەكە دژی دەسەاڵت‌و‬ ‫حاكمان سەری هەڵداوە‪ ،‬ئەم ناڕەزاییانە‌و‬ ‫ئەوەی پێدەوترێت بەهاری عەرەب‪،‬‬ ‫بەبڕوای تۆ تا چەند كاریگەریی‬ ‫لەسەرئێران‌و ناڕەزاییەكانی خەڵكی ئێراندا‬ ‫هەیە؟‬ ‫به‌هاری عه‌ره‌ب له‌ماوه‌یه‌کی کورت‪ ،‬و‬ ‫به‌خێرایی ته‌شه‌نه‌ی کرده‌ ناو زۆربه‌ی واڵتانی‬ ‫باکوری ئه‌فریقا و ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌ و‬ ‫بوو به‌بزووتنه‌وه‌یه‌کی به‌هێزی جه‌ماوه‌ریی‬ ‫له‌دژی ده‌سه‌اڵتی سه‌ره‌ڕۆ و گه‌نده‌ڵی‬ ‫ناوه‌ندی ئه‌وبه‌شانه‌‌‪ .‬ئه‌زمونی هه‌تا ئێستا‌‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌سه‌لماندووه‌ که‌ ویستی گۆڕان‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت گۆڕانی بنه‌ڕه‌تی له‌سیسته‌م‬ ‫وده‌سه‌اڵتی سیاسی‪ ،‬ویستی هه‌نووکه‌یی‬ ‫و نه‌وه‌ستاوه‌ی جه‌ماوه‌ریه‌‌ له‌به‌شێکی‬ ‫زۆر له‌واڵتانی دنیا‌‪ .‬تۆفانی به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌ب‌ له‌ئاکامی ڕووداوێکی زۆر ئاسایی‬ ‫له‌ڕێککه‌وتی ‪17‬ی دسامبری ‪ 2010‬تونسیاوه‌‬ ‫سه‌ری هه‌ڵدا و له‌ماوه‌یه‌کی زورکورتدا بوو‬ ‫به گۆڕه‌پانی به‌رینترین و جه‌ماوه‌ریترین‬ ‫‌خۆپیشاندان و تێکهه‌ڵچوونه‌ که‌م وێنه‌کانی‬ ‫مێژویی هاوچه‌رخ له‌ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و‬ ‫له‌ماوه‌یه‌کی زۆرکورتدا بووه‌ هۆی ڕوخانی‬ ‫یه‌ک له‌دوای یه‌کی ده‌سه‌اڵتدارانی به‌شێکی‬ ‫زۆر له‌واڵتانی باکوری ئه‌فریقا و ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫ناوه‌ڕاست‪ .‬ئه‌م ڕوداوانه‌ ده‌کرێت له‌ڕوانگه‌ی‬ ‫جۆراوجۆره‌وه‌ شرۆڤه‌یان له‌سه‌ر بکرێت‪،‬‬ ‫له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وه‌ک هه‌موو بزوتنه‌وه‌زیندوو‬ ‫و جه‌ماوه‌ریه‌کان قازانج وبه‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫جۆراوجۆر و جیاوازی سیاسی و‬ ‫ئایدیولۆژیکی تێدا به‌دی ده‌کرا‪ .‬جگه‌ له‌وه‌ی‬ ‫الیه‌نی جۆراوجۆری سیاسی و بزووتنه‌وه‌ی‬ ‫الوانی تێدا به‌شداربوو‌‪ ،‬ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌که‌‬ ‫به‌شێوه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌زلهێزه‌کانیش‬ ‫و‬ ‫جۆراوجۆر هه‌وڵیانداوه‌‌‪ ،‬کاریگه‌ری خۆیان‬ ‫له‌سه‌ردۆخ و ڕه‌وتی ڕووداوه‌کاندا هه‌بێت‪.‬‬ ‫به‌شێکیان هه‌وڵیانداوه‌ کاریگه‌ریه‌کانی‬ ‫ئه‌وبزووتنه‌وه‌ له‌سه‌ر خۆیان و ده‌سه‌اڵتیان‬ ‫که‌م بکه‌نه‌وه‪ ‌،‬به‌شێکێشیان هه‌وڵیان داوه‌‬ ‫ته‌جره‌به‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆیان بکه‌ن به‌‬ ‫ئه‌لترناتیڤی ده‌سه‌اڵتی سیاسی داهاتوو و‬ ‫به‌مجۆره‌ مۆری خۆیان له‌سه‌ر ئه‌و‌ڕوداوانه‌‌‬ ‫بده‌ن‪ .‬بۆ وێنه‌ له‌الیه‌ک ئه‌نجومه‌نی‬ ‫ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان به‌ده‌رکردنی‬ ‫بڕیارنامه‌یه‌ک له‌مارسی ‪2011‬دا ڕێگه‌ی‬ ‫په‌الماری نیزامی بۆ سه‌ر لیبیا په‌سند‬ ‫ده‌کات‪ ،‬له‌الیه‌کی دیکه‌ش ڕێکخراوی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیش هه‌وڵیداوه‌ له‌بواری‬ ‫دیپلۆماسی ده‌وری چاالکی له‌ پێکهێنانی‬ ‫ئیئتالفی به‌رینی الیه‌نه‌کاندا هه‌بێت‪.‬‬ ‫ڕێکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان هه‌ر ئێستا‬ ‫له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی کاتی زۆربه‌ی ئه‌وواڵتانه‌‬ ‫هاوکاری و پێوه‌ندی نزیکیان هه‌یه‌ هه‌م‬ ‫بۆ ئاساییکردنه‌وه‌ی دۆخی ئه‌وواڵته و هه‌م‬ ‫بۆ ڕازیکردنی بیروڕای گشتی و الیه‌نه‌کانی‌‬ ‫خاوه‌ن به‌ژه‌وه‌ند‪ .‬له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی سوریا‪،‬‬ ‫به‌هۆی ناکۆکی له‌گه‌ڵ روسیا و چین‪،‬‬ ‫نه‌یانتوانیوه‌ به‌هاوبیریه‌کی گشتی بگه‌ن‪.‬‬ ‫ناتۆش ڕاسته‌وخۆ‪ ،‬به‌تایبه‌ت له‌مه‌سه‌له‌ی‬ ‫لیبیادا چاالکانه‌ به‌شداری چه‌کداری کردوه‌‪.‬‬ ‫ئێران هه‌وڵیداوه‌ بڵێت که‌ نزیکایه‌تی زۆر‬ ‫له‌نێوان به‌هاری عه‌ره‌بی و شۆڕشی به‌ناو‬ ‫ئیسالمی ئێران له‌ ‪1979‬دا هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وان ته‌نیا الیه‌نێکی ئه‌وڕوداوانه‌ ده‌بینن‪.‬‬ ‫خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری و به‌شداری‬ ‫به‌رینی الوان له‌ئێرانی ئه‌وکاتیش هه‌رگیز بۆ‬ ‫دابینکردنی ویالیه‌تی فه‌قیه و هه‌ڵدانی داری‬ ‫سێداره‌ بۆ ئازادیخوازان و هێنانی ڕۆژڕه‌شی‬ ‫و به‌ش مه‌ینه‌تی خه‌ڵک و جه‌ماوه‌ر‬ ‫نه‌بوو‪ .‬خه‌ڵک خوازیاری گه‌ڕاندنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵت بۆ جه‌ماوه‌ر و دابینکردنی‬

‫هاوڕێ باقی تالیبولعیلم‬ ‫ئاسایش و ئازادی و یه‌کسانی بوون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هه‌ر له‌هه‌مووی ئه‌مانه‌‪ ،‬بگره‌ له‌جاران‬ ‫خراپتریش لێی بێ به‌ری کراون‌‪ .‬تازه‌‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی تازه‌پێگه‌یشتووی واڵتانی‬ ‫باشوری ئه‌فریقا و عه‌ره‌بی له‌‌وان‪ ،‬نه‌رمتر‬ ‫هه‌ڵسوکه‌وتیان له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ر کردوه‌‪.‬‬ ‫ئه‌مریکا خێرا خۆی له‌گه‌ڵ گۆڕانه‌کان‬ ‫سازگار کرد‪ ،‬بۆ وێنه‌ به‌خێرا خوازیاری‬ ‫الچوونی موباره‌ک بوون‪ .‬ئه‌وان خوازیاری‬ ‫پاراستنی هێژموونی خۆیان بوون و هیچکام‬ ‫له‌الیه‌نه‌ به‌شداره‌کانیش به‌ربه‌ره‌کانێی‬ ‫ئه‌وهێژمونیخوازیه‌ی ئه‌مریکایان نه‌کردوه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌ئێرانی ئه‌وکات‪ -‬سه‌رده‌می‬ ‫گه‌رماوگه‌رمیی شه‌ڕی سارد‪ ،‬ئاژاوه‌ی‬ ‫جیهانی و ملمالنێی نێوان بلۆکی ڕۆژئاوا و‬ ‫ڕۆژهه‌اڵت‪ ،‬سه‌ره‌کیترین نیگه‌رانی ئه‌مریکا‬ ‫و ڕۆژئاوای له‌مه‌ڕ داهاتووی ئێران پێکدێنا‪.‬‬ ‫ئه‌مریکا له‌وه‌رچه‌رخانی ڕه‌وتی گۆڕانه‌کان‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت به‌قازانجی الیه‌نی سێکۆالر وچه‌پی‬ ‫سه‌ربه‌خۆش‪ ،‬به‌ته‌واوی تۆقیبوو‪ .‬له‌به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بیدا ئه‌م نیگه‌رانیانه‌‪ ،‬ته‌نانه‌ت له‌هه‌مبه‌ر‬ ‫په‌ره‌سه‌ندنی ده‌سه‌اڵتی ئیسرائیل‪ ،‬جێگه‌ی‬ ‫نیگه‌رانی ناسیونالیزمی عه‌ره‌ب نه‌بوو‪ ،‬یان‬ ‫به‌پێچه‌وانه‌ش‪ .‬ئه‌مریکا‪ ،‬له‌وکات خومه‌ینی‬ ‫به‌الوه‌ په‌سندتر بوو و کۆنفرانسی گوادالۆپ‬ ‫به‌رهه‌می ئه‌و پێکهاتنه‌گشتیه‌ بوو‪.‬‬ ‫له‌م ڕوداوانه‌ به‌هێچ شێوه‌یه‌ک ناکرێ‬ ‫بڵێین ئێرانی نه‌گرتووه‌ته‌وه‌‪ .‬سوریا‬ ‫نمونه‌ی هه‌ره‌ زیندووی ئه‌و ئیدعایه‌‬ ‫ئاشکرا ده‌کات‪ .‬نا بۆ به‌شه‌رولئه‌سه‌د‪،‬‬ ‫نایه‌ بۆ ده‌سه‌اڵتی کۆماری ئیسالمی‌‪.‬‬ ‫به‌هاری عه‌ره‌ب‪ ،‬به‌هاری شیعه‌گرایی نییه‬ ‫ونابێت‪ ،‬به‌ڵکو هه‌ره‌سهێنانی دیکتاتۆریه‌ت‬ ‫و توتالیته‌ریزمه‌‌‪ .‬زۆربه‌ی خه‌ڵک ‌خۆیان‬ ‫به‌موسوڵمان ده‌زانن‪ ،‬به‌اڵم به‌مانای ئایینی‬ ‫بوونی ویسته‌کان و دروشمه‌کانیان نییه‌‪.‬‬ ‫چه‌پ‪ ،‬وه‌ک ڕێکخراو‪ ،‬له‌ ئێرانی ئه‌وکات‪،‬‬ ‫له‌دوای ڕاپه‌ڕین‪ ،‬ویسته‌کانی خۆی مه‌تره‌ح‬ ‫کرد‪ .‬به‌اڵم ویستی چه‌پ و سوسیالیستی‬ ‫کرێکارانی‪ ،‬له‌سه‌رئه‌وه‌ سوور بوو که‌ ته‌نیا‬ ‫مانگرتنی گشتی و کرێکاریه‌ که‌ده‌توانێت‬ ‫ده‌سه‌اڵتی شا بڕوخێنێت‪ .‬هه‌رواش بوو‪،‬‬ ‫کرێکارانی نه‌وت بوون که‌ پشتی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئابووری ڕژیمی شایان شکاند‪ .‬کارمه‌ندان‪،‬‬ ‫مامۆستایان‪ ،‬موچه‌خۆران و الوان بوون‪،‬‬ ‫شایان ده‌رکرد‪ ،‬به‌اڵم خومه‌ینی له‌ڕێگه‌ی‬ ‫ده‌ره‌وه‌ خۆی کرد به‌ ئالترناتیڤی سیاسی‪.‬‬ ‫ده‌ستپێکردنی شه‌ڕی ئێران و عێراق‪ ،‬ئیتر‬ ‫دوایین ده‌سکه‌وته‌کانی شۆڕشی ئێرانی‬ ‫ڕاماڵی‪ .‬کوردستان بوو به‌ گه‌وره‌ترین‬ ‫«بوته‌ی ا‌زمایش»‪ .‬خه‌ڵکی ئێران و‬ ‫کوردستان نه‌ته‌نیا به‌هره‌یه‌کیان له‌به‌هاری‬ ‫ئازادیدا نه‌چێشت‪ ،‬به‌ڵکو بوون به‌گه‌وره‌ترین‬ ‫و بێ تاوانترین قوربانیانی بزوتنه‌وه‌که‌یان‪.‬‬ ‫کوشتاری به‌کۆمه‌ڵ له‌ئیران ناوبانگی‬ ‫جیهانیان ده‌کردوه‌‪ 30 .‬جۆزه‌ردانی ساڵی‬ ‫‪ 60‬و پاشان سڕینه‌وه‌ی زیندانه‌کان له‬ ‫زیندانیان سیاسی و عه‌قیده‌تی ساڵی‌‌‪1367‬‬ ‫ته‌نیا دو نمونه‌ی بچوک بوون‌‪ .‬به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بی سه‌ره‌تا له‌ئێران به‌ئاشکرابوونی‬ ‫فێڵی هه‌ڵبژاردنی ئه‌حمه‌دینژاد له‌هه‌مبه‌ر‬ ‫موسه‌وی و جه‌ریانی دزنی ده‌نگه‌کانی‬ ‫جه‌ماوه‌ر له‌جونی ‪ 2009‬دا ده‌ستی پێکرد‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ڕاستی بێت‪ ،‬نه‌ محمد بوعزیزی‬ ‫تونسیا سه‌رۆکی خۆپیشاندان بوو و نه‌‬ ‫میرحسێنی موسه‌وه‌ی‪ ،‬به‌اڵم هه‌ردوکیان‬ ‫بیانوی هاتنه‌مه‌یدانی جه‌ماوه‌ری بوون‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ ته‌نیا ڕێگه‌یه‌ک بوون بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫جه‌ماوه‌ر‪ ،‬وه‌ک ده‌رفه‌ت که‌ڵکیان‬

‫لێوه‌ربگرن‪ .‬ئه‌گینا له‌سه‌رده‌می دوو‬ ‫ده‌وره‌یی خاته‌میدا‪ ،‬زۆربه‌ی ئه‌ندامانی‬ ‫مه‌جلیس سه‌ربه‌ ڕێفۆرمخوازانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫بوون‪ .‬الیه‌نێکی دیکه‌ی ئه‌وقه‌زیه‌ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫دنیا ده‌زانێت گۆڕینی سیاسه‌ت و یاسای‬ ‫بنه‌ڕه‌تی له‌ئێران به‌شێوه‌یه‌کی دیکه‌‬ ‫ده‌کرێت‪ .‬فێڵی هه‌ڵبژاردنی له‌وچه‌شنه‌‬ ‫له‌هه‌ر واڵتێکی دیکه‌ بوایه‌‪ ،‬ده‌بووه‌ هۆی‬ ‫ڕوخان و هه‌ره‌سهێنانی ده‌سه‌اڵتی سیاسی‬ ‫له‌وواڵته‌‌‪ ،‬وێنه‌ له‌ ئوکرائین‪.‬‬ ‫به‌بڕوای من به‌هاری عه‌ره‌ب مانایه‌که‌ی‬ ‫هه‌ڵچوونی به‌ناچاری جه‌ماوه‌رییه‌‪ ،‬و ته‌نیا‬ ‫جه‌ماوه‌ره‌ که‌ ده‌توانێت مێژووی له‌وچه‌شنه‌‬ ‫تۆمار بکات و خۆی له‌هه‌مبه‌ر سه‌رکوت‬ ‫و هێرشی تونددا ڕابگرێت‪ .‬بۆیه‌ پێموایه‌‬ ‫ده‌بێت زه‌مینه‌کانی هه‌ن‪ ،‬ته‌نیا پێویستی‬ ‫به‌ده‌رفه‌تی سه‌رهه‌ڵدان هه‌یه‌‪ .‬ئه‌و بزوتنه‌وه‌‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ بیانوی گه‌وره‌ی‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌ بێت بۆ ته‌قینه‌وه‌‪ .‬مه‌رگی‬ ‫مونته‌زری‪ ،‬ده‌ستبه‌سه‌ربوونی که‌رووبی‬ ‫و موسه‌وه‌ی ئه‌و بیانویه‌ نه‌بوون و نین‪.‬‬ ‫ئه‌گینا ده‌سه‌اڵت له‌کێشه‌ی گه‌وره‌ وتوندی‬ ‫ناوخۆیی دایه‌‪ .‬به‌اڵم کاتی ته‌قینه‌وه‌ی‬ ‫به‌م شێوه‌ نه‌گه‌یشتووه‌‪ .‬له‌میسر گرفتی‬ ‫ئابووری وکۆمه‌اڵیه‌تی کێشه‌ی سه‌ره‌کی‬ ‫بوون‪ .‬یه‌ک ملیون که‌س له‌ قاهیره‌ شه‌وانه‬ ‫له‌گۆڕستان ‌ ده‌خه‌وتن‪ .‬دۆخی ئێران‬ ‫له‌میسر باشتر نییه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌وێ سه‌روه‌ت‬ ‫وسامانی گه‌وره‌یان ڕژاندوه‌ و خه‌ڵکیان‬ ‫توشی ته‌ماع و کێبرکێێ گه‌وره‌ی ناوخۆیی‬ ‫‌کردووه‌‪ .‬میسر وه‌ک سه‌رده‌می شای‬ ‫پێشوو بوو‪ ،‬ته‌نیا به‌شی خۆی و بنه‌ماڵه‌ی‬ ‫ده‌کرد‪ .‬به‌اڵم ئه‌مان له‌ئێران له‌‌سه‌ر ئایین‬ ‫و ناڕه‌زایه‌تیه‌کۆمه‌اڵتیه‌کانی واڵتانی ڕوژئاوا‬ ‫و باکوری ئه‌فریقا‌ سه‌رمایه‌گوزاریان کردوه‌‪.‬‬ ‫میسر له‌بواری ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫پشتبه‌ستراوی ده‌ره‌وه‌ بوو‪ ،‬به‌اڵم ئێران‬ ‫مانی خۆی له‌م سی و چه‌ندساڵه‌دا له‌شه‌ڕ‬ ‫و به‌ربه‌ره‌کانێی توندوتیژدا دیوه‌ته‌وه‌‌‪.‬‬ ‫چوونه‌سه‌ری ڕێژه‌ی له‌سێداره‌دان له‌ئێران‬ ‫نمونه‌یه‌کی باشه‌ له‌مورد ئێرانی ئێستا‪.‬‬ ‫ئێران له‌دوای چین‪ ،‬هه‌نووکه‌ سه‌ره‌وه‌ترین‬ ‫ڕێژه‌ی له‌سێداره‌دانی له‌جیهاندا هه‌یه‪.‬‬ ‫‪ .2‬گۆڕانكارییەكان زۆر خێرا‌و چاوەڕوان‬ ‫نەكراون‪ ،‬بەبڕوای تۆ لەئەگەری روودانی‬ ‫هەر گۆڕانكارییەك لە ئێران ئەركی كورد‌و‬ ‫حیزبەكانی دەبێت چی بێت‌و پێتوایە‬ ‫حیزبە كوردیەكان تا چەند ئامادەن‬ ‫بەرەوڕووی ئەو گۆڕانكارییانە ببنەوە؟‬ ‫کورد قورسایی و ئاماده‌کاریی خۆی هه‌یه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم پێویستی به‌هاوکاری و ڕێزی هه‌مه‌الیه‌نه‌‬ ‫له‌ناوخۆیدا‌ هه‌یه‌‪ .‬ئه‌مه‌ گه‌وره‌ترین گرفته‬ ‫له‌ناو پارتی وڕێکخراوه‌کوردیه‌کان‌‪ .‬ئه‌وان‬ ‫وه‌فای زیاتریان هه‌یه‌ بۆ پاراستنی یه‌کڕیزی‬ ‫له‌ناو ئۆپۆزیسیونی ئێران‪ ،‬هه‌تا به‌ڵێن‬ ‫و وه‌فا بۆ النی کوردی‪ .‬له‌به‌رئه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫یه‌کگروتوییه‌ ستراتێژیک نییه‌‪ ،‬کڵێشه‌ییه‌‪.‬‬ ‫له‌ناو جه‌ماوه‌ری کوردا وا نیه‌‪ .‬هه‌ست و‬ ‫مه‌ترسیه‌کانی ئه‌وان واقیعیتره‌‪ .‬الیه‌نی‬

‫ئوپۆزیسیون پێویست ‌ه‬ ‫‌ده‌ستپێشخه‌ر بێت‪.‬‬ ‫کورد پێویست ‌ه‬ ‫ده‌ستپێشخه‌ربێت‪ ،‬نه‌ک‬ ‫چاوه‌ڕوان‪.‬‬

‫کورد به‌شێوه‌ی جیدی خاوه‌نی پالتفۆرمی‬ ‫هاوبه‌ش نیه‌‪ ،‬زیاتر وه‌ک گه‌مه‌ی سیاسی‬ ‫چاوی لێده‌که‌ن‪ .‬هه‌رکامیان حازرن هه‌روه‌ک‬ ‫ئه‌وکاتی گه‌اڵڵه‌ی ‪ 36‬ماده‌یی‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫له‌سه‌ر یه‌ک خالێش‪ ،‬به‌اڵم به‌ته‌نیا له‌گه‌ڵ‬ ‫الیه‌نه‌ئێرانیه‌کان پێکگه‌یشتن بکه‌ن‪ .‬گاندی‬ ‫گووته‌نی پرنسیپ نه‌بێت‪ ،‬سیاسه‌ت‬ ‫ناکرێت‪ .‬الیه‌نێکی جیدی دیکه‌ ئه‌وه‌یه‌‪،‬‬ ‫داهاتووی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان به‌بێ‬ ‫که‌سایه‌تیه‌سه‌ربه‌خۆ و ڕێکخراوه‌مه‌ده‌نیه‌کان‬ ‫ناتوانێت هیچ زه‌مانه‌تێک بۆ به‌دیهێنانی‬ ‫ویست وداخوازیه‌جه‌ماوه‌ریه‌کانی خه‌ڵکی‬ ‫کوردستان پێک بێنێت‪.‬‬ ‫‪ .‌3‬لەناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‌و چەندین‬ ‫الیەنی دیكەش هەن كەسانێك‬ ‫كە راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆ باس‬ ‫لەدیموكراسی لەئێران‌و پێكهێنانی جۆرێك‬ ‫لەریفۆرم لە سیستمی دەساڵتدارێتی‬ ‫رژیمی ئێران دەكەن‪ ،‬پێتوایە ئەم مەیلە‬ ‫ناو سیاسەتی ئێراندا تا چەند بۆ كۆمەڵە‬ ‫جێگەی هەیە‌و كۆمەڵە دەبێت لەمبارەوەیە‬ ‫چ هەڵوێستێكی هەبێت؟‬ ‫زۆرجار که‌ باسی ئوپۆزیسیون ده‌که‌ین‪.‬‬ ‫خێرا ده‌که‌وینه‌ بیری الیه‌نه‌ سیاسیه‌کان‪،‬‬ ‫به‌تایبه‌ت الیه‌نه‌ سووننتیه‌کان‪ .‬ئه‌ویش‬ ‫بژارکردن یان ده‌رهاویشتنی دۆستان‬ ‫یان نه‌یارانی پێشوومان‪ ،‬یان هی‬ ‫سااڵنی ڕابردوومان‪ .‬ئه‌م بیرکردنه‌وه‌ زۆر‬ ‫مه‌ترسیداره‌‪ .‬ئه‌مه‌ نه‌ته‌نیا ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌‬ ‫که‌ دیسان هه‌روه‌ک سه‌رده‌می کۆن بڕوانینه‌‬ ‫مه‌سه‌له‌کان و هه‌م خۆمان له‌لێکدانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌مڕۆیی دوور بکه‌ینه‌وه‪ ،‬به‌ڵکو ده‌بێته‌‬ ‫هۆی دۆڕان له‌سیاسه‌ت و به‌جێمان‬ ‫له‌دانانی ‌کاریگه‌ری له‌سه‌ر ڕه‌وتی گۆڕان و‬ ‫داهاتووی ئێران و کوردستان‌‪ .‬ئۆپۆزیسیون‬ ‫که‌ ڕخنه‌گرانی ده‌سه‌اڵتن‪ ،‬ئه‌وجۆره‌ی که‬ ‫‌ده‌بێت ئه‌وانمان نه‌ناسیوه‌‪ ،‬یان پێوه‌ندیمان‬ ‫له‌گه‌ڵیان نه‌بووه و نه‌گرتووه‌‌‪ .‬واڵتانی‬ ‫ده‌ره‌کی و پسپۆڕان به‌شێوه‌ی ئاکادێمیک‬ ‫و به‌رده‌وام له‌سه‌ر الیه‌نه‌کان و ڕووداوه‌کان‬ ‫و پرۆسه‌سیاسیه‌کان کارده‌که‌ن‪ .‬ته‌نانه‌ت‬ ‫کۆماری ئیسالمی له‌هه‌موو بواره‌کان‪،‬‬ ‫له‌مێدیاکان و ده‌سگه‌ڕاگه‌یاندنه‌گشتیه‌کان‬ ‫به‌تووندی کار ده‌کات‪ ،‬ته‌نیا له‌ڕێگه‌ی‬ ‫به‌شێکی بچوکی خه‌ریکی کوشتن و‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌ وبڕینه‌وه‌یه‌‌‪ .‬هی الیه‌نه‌کوردیه‌کان‪،‬‬ ‫یان سه‌ربه‌الیه‌نێکی تایبه‌ته‌‪ ،‬یان بۆ‬ ‫به‌ربه‌ره‌کانێ له‌گه‌ڵ الیه‌نێکی دیکه‬ ‫تێده‌کۆشێت‪ .‬به‌رده‌وام خه‌ون به‌الوازی و‬ ‫فه‌وتانی هاوسێیه‌که‌ی ده‌بینێت‪‌.‬‬ ‫مه‌سه‌له‌ی ده‌ستێوه‌ردانی ده‌ره‌کی له‌ئێران‪،‬‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌کی دیکه‌یه‌‪ .‬ئه‌وان پێکهاتنی‬ ‫خۆیان ده‌که‌ن‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ کرابێت‪ .‬ئه‌مانه‌‬ ‫دۆڕانی گه‌وره‌ بۆ کورد ده‌بێت‪ ،‬گه‌ر‬ ‫الیه‌نێک به‌ ئیبتکار ولێکدانه‌وه‌ی خۆی‬ ‫کاری ژێربه‌ژێری بکات و له‌گه‌ڵ گه‌ل‬ ‫وجه‌ماوه‌ر نه‌بن و له‌گه‌ڵ ده‌سه‌الت بن‪.‬‬ ‫ده‌بن به‌ ئامراز و له‌وانه‌یه‌ زۆر کاتیش بێت‪.‬‬ ‫له‌به‌رئه‌وه‌ی دۆخی ئێران جیاوازی زۆری‬ ‫له‌گه‌ڵ شوێنه‌کانی دیکه‌ی دنیادا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئێران هه‌تا ئێستا گرفتی گه‌وره‌ی هه‌م بۆ‬ ‫ش‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران‪ ،‬و هه‌م بۆ ناوچه‌که‌ ‌‬ ‫پێکهێناوه‌‪ .‬ئاساییکردنه‌وه‌ی دۆخه‌کان‪،‬‬ ‫گرینگترین مه‌سه‌له‌یه‪ ،‬هه‌م بۆ ناوچ ‌ه و هه‌م‬ ‫بۆ ده‌سه‌اڵته‌زلهێزه‌کان‌‪ .‬ئێران گه‌وره‌ترین‬ ‫قوماربازی سیاسه‌ته‌‪ ،‬سیاسه‌تی داهاتووش‬ ‫قومار ده‌بێت گه‌ر الیه‌نه‌ کوردیه‌کان‬ ‫هۆشیار نه‌بن‪ .‬ته‌نیا پێکگه‌یشتن له‌سه‌ر‬ ‫چه‌ندخاڵ و مادده‌ی سه‌ره‌کی و دڵخۆشکه‌ر‬ ‫نیی ‌ه که‌ده‌توانێت کارتی کایه‌ی سیاسه‌ت‬ ‫له‌ئێراندا بگۆڕێت‪ .‬ئه‌گینا بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز‬ ‫هه‌ر له‌ئێستاو‌ه باشترین دروشمه‌کانی‪،‬‬ ‫وه‌ک مافی یه‌کسانی ژنان و پیاوان‪،‬‬ ‫به‌ڕێوه‌چوونی ده‌سه‌اڵتی یاسا و‪...‬‬ ‫په‌سندکردوه‪ ‌،‬یان کوڕی شا خوازیاری‬ ‫ده‌سه‌اڵتێکی مه‌شروت ‌ه ده‌بێت‪ .‬هه‌رچه‌ند‬ ‫پێموانی ‌ه کوڕی شا چاره‌نوسی له‌گه‌ڕانه‌وه‌ی‬ ‫زاهیرشای ئه‌فغانستان یان کوڕی شای‬ ‫یوگسالوی پێشوو باشتر بێت‪ .‬هێرش بۆ‬ ‫سه‌ر ئێران‪ ،‬وه‌ک سه‌رده‌می هێرشی عێراق‬ ‫بۆ سه‌ر ئێران‪ ،‬به‌شێک له‌ ناسیونالیزمی‬ ‫ئێرانی ده‌خاته‌‌ پاڵ ده‌سه‌اڵته‌وه‌‪ .‬به‌شێک‬ ‫له‌بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز به‌سه‌رۆکایه‌تی خاته‌می‬

‫ئه‌وه‌ی به‌ڕاشکاوی ڕاگه‌یاندووه‌‪ .‬ئه‌مریکا و‬ ‫ئیسرائیل و ناتۆ ده‌ستی بااڵیان ده‌بێت‪.‬‬ ‫ئه‌وان ئێرانێکی چاالک و دۆستێکی نزیکیان‬ ‫ده‌وێت‪ .‬ده‌ربه‌ستی ژیانی خه‌ڵک نابن‪ .‬ئه‌وان‬ ‫هه‌نووک ‌ه له‌سه‌رئه‌و باوه‌ڕه‌ن دۆخی عێراق‪،‬‬ ‫ئه‌فغانستان وپاکستان له‌دۆخێکی نائاسایی‬ ‫و شه‌ڕدایه‌‪ .‬ئێرانێکیان ده‌وێت که‪‌ ،‬وه‌ک‬ ‫ئێستا ده‌وری کاریگه‌ری له‌سه‌رئه‌وواڵتانه‌دا‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌‪ -‬ئه‌مجاره‌یان‬ ‫له‌گه‌ڕاندنه‌وه‌ی دۆخی ئاسایی بۆ‬ ‫ئه‌وواڵتانه‌‪ .‬چاره‌سه‌ری سوریه‌‪ ،‬چاره‌سه‌ری‬ ‫مه‌سه‌له‌ی لوبنان ‌ه و هیچ ڕێگه‌ی بۆ‬ ‫گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئه‌سه‌د و ڕژیمی به‌عسی‬ ‫سوریه‌ نه‌ماوه‌‪ .‬ئۆپۆزیسیونی نه‌مانی‬ ‫حوکمی له‌سێداره‌دان‪ ،‬چاالکانی سه‌ربه‌خۆ‪،‬‬ ‫ڕۆژنامه‌کان‪ ،‬ڕێکخراوه‌مه‌ده‌نیه‌کان له‌ئێران‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ک کوردستان گرینگی تایبه‌تیان‬ ‫هه‌ی ‌ه و ده‌یانبێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬لەداهاتوویەكی نزیكدا كۆمەڵە‬ ‫سیانزەمین كۆنگرەی خۆی دەبەستێت‪،‬‬ ‫پێتوایە لەو كۆنگرەیەدا كۆمەڵە دەبێت‬ ‫گرنگی بە كام تەوەر‌و ستراتیژی خۆی‬ ‫بدات‌و رێگاكانی زیاتر ئەكتیڤبوون‌و‬ ‫كاریگەریی كۆمەڵە لەكۆمەڵگای كورستان‬ ‫لەچیدا دەبینیتەوە؟‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ هه‌روه‌ک الیه‌نه‌کانی ناتوانێت به‌ته‌نیا‬ ‫به‌دیهێنه‌ری ویستوداخوازیه‌جه‌ماوه‌ریه‌کانی‬ ‫کوردستان بێت‪ ،‬هه‌روه‌ها نابێت به‌ته‌نیا‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪ .‬چه‌ندالیه‌نیبوونی کۆمه‌ڵه‌ش‌‪،‬‬ ‫خاڵی الوازی کۆمه‌ڵه‌یه‌‪ .‬کۆمه‌ڵه‌ به‌هه‌موو‬ ‫الیه‌نه‌کانیه‌وه‌ پێویسته‌ به‌رده‌وام هێزی‬ ‫ژیان وبژێوی مرۆڤانه‌ی خه‌ڵکی کوردستا ‌ن‬ ‫بێت‪ .‬الینگری مافی بێ به‌شان و‬ ‫چه‌وساوه‌کان بێت‪ .‬هێزی الوان بێت‪.‬‬ ‫به‌شێک له‌سووننه‌ته‌کانی کۆمه‌ڵه‌‪ ،‬هه‌روا‬ ‫له‌ناو جه‌ماوه‌ردا ماون‪ ،‬به‌شێکیان فه‌وتاون‪،‬‬ ‫وه‌ک کارکردن له‌گه‌ڵ خه‌ڵک و کرێکاران‬ ‫و زه‌حمه‌تکێشان‪ .‬ئه‌وان ‌ه پێویست ‌ه زیندوو‬ ‫بکرێنه‌و‌ه و کاریان له‌سه‌ربکرێت‪ .‬ئێرانیه‌کان‬ ‫دوجار هه‌وڵیانداوه‌ بۆ کۆبوونه‌و‌هی‌ به‌رین‪،‬‬ ‫به‌اڵم الیه‌نه‌ کوردیه‌کان ده‌ستپێشخه‌ریان‬ ‫نه‌کردووه‌‪.‬‬ ‫گرفتی ئێران زیاتر وپتر له‌گرفتی کۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫مه‌ده‌نی و ئابووریه‌‪ .‬مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌کان‬ ‫و مه‌سه‌له‌ی ئایینه‌کان دومه‌سه‌له‌ی‬ ‫سه‌ره‌کین‪ .‬ئێران له‌م سی و چه‌ندساڵه‌دا‬ ‫یاسا وکۆمه‌ڵگه‌یه‌کی شکڵ پێداوه ک ‌ه‬ ‫ڕێگه‌ی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی زۆر ئه‌سته‌م کردوه‌‌‪،‬‬ ‫وه‌ک مه‌سه‌له‌ی ژنان ک ‌ه کۆمه‌ڵگه‌ی داهاتوو‬ ‫توشی گرفتی سه‌ره‌کی ده‌کات‪ .‬ته‌نیا یاسای‬ ‫توندوتیژی نییه ژنانی ئێرانی تووشی‬ ‫گرفت کردوه‌‌‪ .‬ژنانی‪ ،‬هه‌روه‌ک به‌شه‌کانی‬ ‫دیکه‌ی کۆمه‌ڵگه‌‌‪ ،‬وه‌ها به‌مه‌سه‌له‌ی‬ ‫ئابووری و به‌خۆیه‌وه‌ خه‌ریککردوه‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ناسنامه‌که‌یانی توشی ئاڵۆزی و شێواوی‬ ‫کردوه‌‌‪ .‬بۆی ‌ه ده‌سه‌اڵتی داهاتوو ته‌نیا‬ ‫به‌ئازادکردنی لێچکه‌ نییه‌ که ‌ده‌توانێت‪،‬‬ ‫به‌هاو که‌رامه‌تی ژنان بگه‌ڕێنێته‌وه‌‌ بۆیان‪.‬‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌کی دیکه‌‪ ،‬کۆچه‌ران و په‌نابه‌رانی‬ ‫واڵتانی هاوسێ‪ ،‬به‌تایبه‌ت ئه‌فغانستانی‬ ‫یان واڵتانی دیکه‌یه‌ له‌ئێران‪ .‬ڕێژه‌ی ئه‌وان‬ ‫له‌چه‌ند میلیۆن تێپه‌ڕ ده‌بێت‪ .‬ئه‌وانیش‬ ‫ده‌بێت ژیان و داهاتوویان ته‌زمین بکرێت‪.‬‬ ‫ئوپۆزیسیون پێویسته‌ ‌ده‌ستپێشخه‌ر‬ ‫بێت‪ .‬کورد پێویسته‌ ده‌ستپێشخه‌ربێت‪،‬‬ ‫نه‌ک چاوه‌ڕوان‪ .‬ئێران پێشووتر به‌هه‌موو‬ ‫نه‌یارانی ده‌یگوت منافقین‪ ،‬ئێستا‬ ‫زۆرجاران ده‌لێت سلطنت طلبان‪ ،‬ارازل‬ ‫و اوباش‪ .‬به‌رده‌وام ووتویه‌ اسرائیل‪،‬‬ ‫امریکا و انگلیس ده‌ستتێوه‌ردانی‬ ‫ئێران ده‌که‌ن‌‪ .‬الیه‌نی کوردیش نابێت‬ ‫له‌ومه‌یدانه‌دا سیاسه‌ت بکات‪ .‬هه‌نووکه‌‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز له‌هه‌موو الیه‌نه‌کانی‬ ‫ئۆپۆزیسیون به‌هێزتره‌‪ ،‬به‌اڵم بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫سه‌وز یه‌کده‌ست نییه‌‪ .‬خوازیاری ڕوخانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی نییه‌‪ ،‬خوازیاری ئیسالح‬ ‫و گۆڕان له‌حاستێکی نزمدایه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫گه‌وره‌ترین خۆپیشاندانه‌کاندا ته‌داعی‬ ‫بووه‌ته‌وه‌‪ .‬له‌م سااڵنه‌دا ئه‌مریکا و ئوروپا‬ ‫کاریان له‌سه‌ر ئه‌وان و ئۆپۆزیسیونه‌‬ ‫ئێرانی و کوردیه‌کان کردوه‌‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌وان‬ ‫بۆخۆیان که‌متر له‌سه‌رخۆیان‪ ،‬یان له‌سه‌ر‬ ‫پێکه‌وه‌بوون کاریان کردووه‌‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫ژماره‌ ‪1‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫"ویستی سه‌ره‌کی ئێمه‌ له‌خه‌باتی رزگاریخوازی گه‌النی بنده‌ستدا‬ ‫رزگاری یه‌کجارییه‌ له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی داگیرکاریدا"‬ ‫بۆ تیشك خستنه‌سه‌ر باسه‌كانی كۆنگره‌ی‬ ‫‪13‬ی كۆمه‌ڵ ‌ه بڕیارماندا چه‌ندین ته‌وه‌ر‬ ‫بخه‌یه‌ن ‌ه به‌ر ده‌ست هاوڕێیانی كۆمیته‌ی‬ ‫ناوه‌ندی‌و چه‌ندین كه‌سایه‌تی‌و چاودێری‬ ‫سیاسی‌و سیمای ناسراوی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫حه‌قخوازانه‌ی كوردستان تا له‌م رێگه‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی باسه‌كان‪ ،‬كۆنگره‌یه‌كی‬ ‫پڕده‌سكه‌وت‌و سه‌ركه‌وتوو سازبكه‌ین‪ .‬بۆ‬ ‫ئه‌م مه‌به‌سته‌ چه‌ندین پرسیارمان له‌سه‌ر‬ ‫ته‌وه‌ری «مه‌سه‌له‌ی فیدرالیزم‌و مافی دیا‬ ‫ریكردنی چاره‌نوس تا پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ كه‌ له‌به‌رنامه‌ی سیاسی كۆمه‌ڵه‌دا‬ ‫هاتووه‌« هاوڕێ هێرشی عه‌لیزاده‌ كادری‬ ‫له‌مێژینه‌ی كۆمه‌ڵ ‌ه كرد كه‌ ده‌قی گفتوگۆك ‌ه‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪:‬‬ ‫‪ .١‬تا چه‌ند فیدرالیزم وه‌ك سیستمێك بۆ‬ ‫داهاتووی ئێران ب ‌ه دروست ده‌زانیت؟‬ ‫فێدرالیزم تەنها کاتێک دەتوانێت گۆنجاو‬ ‫بێت کە لە سەرئەساسی رێفەراندۆمیکی بە‬ ‫تەواو مانا ئازاد و لەژێر چاودێری چاودێرانی‬ ‫نێۆنەتەوەی‌دا بێتە ئاراوە‪ ،‬و خەڵک دەنگی‬ ‫پێبدەن‪ ،‬بەو مانایە کە نەتەوەکانی ئێران‬ ‫لە چوارچیەوەی مافی یەکسان و بەرامبەردا‬ ‫لەو پرۆسەدا بەشدار بن‪.‬‬ ‫‪ .٢‬به‌رگریكردن ل ‌ه مافی دیاریكردنی‬ ‫چاره‌نوس تا پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ‬ ‫یه‌كێك له‌خاڵه‌كانی به‌رنامه‌ی سیاسی‬ ‫كۆمه‌ڵ ‌ه له‌كۆنگره‌ی پێشوویدایه‌‪ ،‬پێتوای ‌ه‬ ‫ده‌بێت ئه‌م خاڵ ‌ه له‌كۆنگره‌ی داهاتوو چ‬ ‫گۆڕانێكی به‌سه‌ردا بێت‬ ‫پاش ڕووخاندنی کۆماری کوردستان‪،‬‬ ‫خه‌تی سیاسی و ئیستراتێژی جواڵنەوەی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کورد به‌رده‌وام رێگای‬ ‫ڕووه و دواوه‌ پێواوه‌‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ڕووخاندنی‬ ‫حکومەتی پاشایه‌تی بنه‌ماڵه‌ی په‌هله‌وی‬ ‫له‌ ساڵی ‪١٣٥٧‬ی هه‌تاویدا‪ ،‬و پێکهاتنی‬ ‫ده‌رفه‌تێکی له‌بار بۆ جواڵنه‌وه‌ی خه‌ڵکی‬ ‫کوردستان و هاتنه‌و‌ه مه‌یدانی حیزبی‬ ‫دێموکراتی کوردستانی ئێران وەکو‬ ‫حیزبێکی کۆن و ب ‌ه ئه‌زموون‪ ،‬و هەروەها‬ ‫هاتن ‌ه مه‌یدانی کۆمه‌ڵ ‌ه وەکو حیزبێکی نوێ‬ ‫له‌ گۆره‌پانی کوردستاندا‪ ‌،‬سەرەڕای جێگ ‌ه‬ ‫و پێگه‌ی باشی کۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌حزابی کورد‬ ‫و پۆتانسیالێکی ب ‌ه هێز‌‪ ،‬به‌اڵم جواڵنه‌وه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردی رۆژهه‌اڵت ل ‌ه خانه‌ی‬ ‫واقعی خۆی نه‌خرایه‌وه‌‪ ،‬و خاوه‌نداریه‌تی‬ ‫بیری نه‌ته‌وه‌یی له‌ کوردستان ل ‌ه ئاستێکی‬ ‫الوازدا خۆی ده‌ربڕی‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه ئه‌حزابی‬ ‫به‌شدار و جواڵنه‌وه‌که‌یش پاش چه‌ند‌ه‬ ‫دەه ‌ه له‌ گه‌ڵ قه‌یرانێکی سیاسی و فیکری‬ ‫و رێکخراوه‌یدا ڕووبەڕوو بووه‌وه‪..‬‬ ‫بێشک ئاکامه‌کانی ته‌واوبوونی شه‌ڕی‬ ‫دووهەمی عاله‌می و له‌ناوچوونی کۆماری‬ ‫کوردستان و ده‌ستپێکی شەڕی سارد لە‬ ‫نێوان رۆژئاوا و رۆژهه‌اڵت و به‌رده‌وامی‬ ‫ئه‌م کێشه‌ی ‌ه ب ‌ه ماوه‌ی زیاتر له‌چوار‬ ‫دەهه‌ کاریگه‌ری و کاردانه‌وه‌ی له‌سه‌ر‬ ‫چوونیه‌تی سیاسه‌ت و خه‌تی سیاسی‬ ‫ئه‌حزاب رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست به‌ گشتی و‬ ‫ئه‌حزابی کورد ب ‌ه تایبه‌تی گێراوه‌‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ئه‌وه‌ی ک ‌ه جێگه‌ی سه‌ره‌نجه‌ ئه‌وه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫پاش ته‌واوبوونی شەڕی سارد ‌و ڕووخاندنی‬ ‫دیواری بەرلین و الوازبوونی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ته‌ک حیزبی و ڕووخاندنی عه‌قڵیه‌تی چه‌پی‬ ‫سۆننه‌تی و سه‌رهه‌ڵدان و گه‌شه‌ی بیری‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی ل ‌ه به‌شێک وه‌اڵتانی جیهان‬ ‫و ل ‌ه نێۆ کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستاندا‪،‬‬ ‫ئه‌حزابی سەرەکی کورد ل ‌ه رۆژهه‌التی‬ ‫کوردستان هه‌نگاوی بنه‌ره‌تییان ل ‌ه‬ ‫خۆنۆێنکردنه‌وه خۆیاندا نه‌نا‪ ،‬ئه‌م ‌ه یه‌کێک‬ ‫له‌‌و فاکته‌رانه‌ی ‌ه که‌ ده‌وری سه‌ره‌کی گێرا‬ ‫ی‬ ‫ل ‌ه قه‌یرانی فیکری و سیاسی و رێکخراوه‌ی ‌‬ ‫ئه‌حزابی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫ئاکامێکی پارچ ‌ه پارچ ‌ه بوونی حیزبه‌کانی‬ ‫لێکه‌وته‌وه‌‌‪ .‬ئه‌م قه‌یران ‌ه بۆشایه‌کی مه‌زنی‬ ‫ل ‌ه جـواڵنه‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‬ ‫دروست کرد‪.‬‬ ‫بێشک هاتنه‌ مه‌یدانی پارتی کرێکارانی‬ ‫کوردستان وەکو حیزبێکی کوردستانی‬ ‫له‌ ژێر سێبه‌ری ئابۆریەکی بەهێزەدا ب ‌ه‬

‫هاوڕێ هێرش عه‌لیزاده‌‬ ‫دامه‌رزاندنی کەناڵی ئاسمانی مێد تێ‪.‬فی ل ‌ه‬ ‫دووهه‌زاره‌کاندا‪ ،‬بیری نه‌ته‌وه‌یی ل ‌ه هه‌موو‬ ‫پارچه‌کاندا به‌ تایبه‌ت باکوور و رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان بوژاندنه‌وه‌یه‌کی مه‌زنی به‌خۆو‌ه‬ ‫بینی‪ ،‬ک ‌ه ناکرێت وەکو فاکته‌رێکی گرینگ‬ ‫له‌سه‌ر سه‌رهه‌ڵدانه‌و‌ه و گه‌شه‌ی بیری‬ ‫سه‌ربه‌خۆخوازی له‌ به‌رچاو نەگیرێت!‬ ‫هێرشی ئێراق بۆ سه‌ر کوێت له‌ نـه‌وه‌ده‌کاندا‪،‬‬ ‫و ده‌رکردن و شکستپێهێنانی ل ‌ه رێگای‬ ‫سپای ئامریکا و وه‌اڵتانی رۆژئاواو‌ه و‬ ‫راپه‌رینی خه‌ڵکی باشووری کوردستان‬ ‫هه‌ر له‌و رۆژانه‌دا دژی ده‌وڵه‌تی ناوه‌ند و‬ ‫ڕووخاندنی دام و ده‌زگای داگیرکاری بەعپی‬ ‫سە‌دام حوسەین‪ ،‬هـه‌لومه‌رجێک ره‌خسا ک ‌ه‬ ‫باشووری کوردستان توانی به‌ هێز و بە‬ ‫خۆڕاگریی خەڵک و بە یارمەتی پارتی‬ ‫دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتمانی‬ ‫کوردستان و سه‌رجه‌م حیزب ‌ه هاوپەیمان ‌ه‬ ‫کوردیه‌کانی باشوور له‌ژێر چه‌نگی حکومه‌تی‬ ‫ناوه‌ند ئازاد بکرێت‪ .‬پاشان ب ‌ه پشتیوانی‬ ‫ئامریکا و ئینگیلز ئاسمانی کوردستان ل ‌ه‬ ‫هێرشی په‌الماری هێزی داگیرکاری سه‌ددام‬ ‫تا کاتی ڕووخاندنی حکومەتی ناوه‌ند هه‌ر‬ ‫ل ‌ه رێگای ئامریکا و هاوپیمانانیه‌وه‌ تا‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬و به‌ ڕووخاندنی حکومەتی‬ ‫ناوه‌ند ته‌واو کرا‪.‬‬ ‫به‌ ئازاد بوونی باشووری کوردستان‬ ‫سەرەڕای هه‌موو زه‌خت و زۆری کۆماری‬ ‫ئیسالمی به‌سه‌ر حکومەتی هه‌رێم و کوشتن و‬ ‫تێرۆری خه‌باتکارانی رۆژهه‌اڵت له‌ شاره‌کانی‬ ‫باشوور و ته‌نانه‌ت دەوروبه‌ری ئوردوگاه‌ و‬ ‫مەقره‌کانی ئه‌حزابی ئۆپۆزیسیونی کۆماری‬ ‫ئیسالمی نیشته‌جێ له‌ باشوور له‌ الیه‌ن‬ ‫دام و ده‌زگاکانی سیخۆری ئێرانه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫نه‌یتوانی به‌ر ب ‌ه گه‌شه‌ و به‌ڵێسه‌ی بیری‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی ل ‌ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان‬ ‫بگرێت‪ .‬ئازادکرانی باشووری کوردستان و‬ ‫پێکهاتنی حکومەتی هه‌رێم یه‌کێکی‌تر ل ‌ه‬ ‫فاکته‌رە هه‌ر گرنگه‌کانی سه‌رهه‌ڵدانه‌و‌ه‬ ‫و گه‌شه‌ی بیری سه‌ربه‌خۆخوازی ل ‌ه‬ ‫رۆژهه‌اڵتی کوردستان پێک هێنا‪.‬‬ ‫هه‌ر وەکو ده‌بینین فاکته‌ره‌کانی گه‌شه‌ و‬ ‫سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی بیری ئازادی و سه‌ربه‌ستی‬ ‫له‌ هه‌موو پارچه‌کانی کوردستان کاریگه‌ری‬ ‫و ره‌نگدانه‌وه‌ی تایبه‌تی خۆی بووه‌‪ ،‬و‬ ‫هه‌ر ئه‌مه‌یش که‌ژوهه‌وایه‌کی له‌بار بوو بۆ‬ ‫دامه‌رزاندان و پێکهێنانی پارت و رێکخراوه‌ی‬ ‫سیاسی سه‌ربه‌خۆخواز ل ‌ه رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬هه‌ر وەکو ئه‌مرۆ ده‌بینین ک ‌ه‬ ‫‌چه‌ندین پارت و رێکخراوه‌ی چه‌پ و لیبراڵ‬ ‫و دیموکراتی سه‌ربه‌خۆخواز سەرەڕای هێزو‬ ‫پۆتانسیل و توانای ماڵیان‪ ،‬ل ‌ه گۆره‌پانی‬ ‫جواڵنه‌وه‌ی رزگاریخوازی گه‌له‌که‌یاندا‪.‬‬ ‫ئه‌م پارت و رێکخراوانه‌ له‌س ‌هر‌ ئاستی‬ ‫کێشه‌کانی کورد ل ‌ه ئێراق‪ ،‬تورکیه‌‪،‬‬ ‫ئێران و سوریه‌ ب ‌ه گشتیی و رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان ب ‌ه تایبه‌تی ل ‌ه ڕووانگه‌یه‌کی‬ ‫سه‌ربه‌خۆخوازانه‌و‌ه هه‌ڵوێستی سیاسی‬ ‫خه‌ڵکی کوردستان وەکو گه‌لێکی‬ ‫بنده‌ست نۆێنه‌رایه‌تی ده‌که‌ن‪ .‬پرنسیپی‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ئێمه‌ حوکم ده‌کات ک ‌ه مافی‬ ‫دامه‌رزاندنی ده‌وڵه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌ساسی ڕیفراندۆم له ‌هیچ شۆێنێکدا‬ ‫سات و سه‌ودای له‌سه‌ر نەکه‌ین و له‌سه‌ر‬ ‫ئه‌ساسی ئه‌م بناغه‌ فیکریه‌ خه‌تی سیاسی‬ ‫و تاکتیکی ئێمه‌ به‌به‌رده‌وامی هه‌نگاو به‌ره‌و‬ ‫ئاسۆیه‌کی روون ده‌نێت‪ ،‬و پێموایه‌ به‌م‬ ‫شێوه‌یه‌ که‌ ئێمە ده‌توانین و ده‌کرێت‬ ‫لە په‌روه‌ر‌ده‌کردنی جیله‌کانی داهاتووی‬ ‫خه‌ڵکی کوردستانی لە پێناو رزگاری‬ ‫نەتەوەیی‌دا بەجێددی بەشدار بین‪.‬‬ ‫دروشمی کوردستانی داگیرکراو و هێزی‬

‫داگیرکار ده‌بێت بڕووات ‌ه نێو‌ هه‌موو ماڵێکی‬ ‫خه‌ڵکی کوردستانه‌وه‪ ،‬له‌ رێگای ئه‌مه‬ ‫دروشمه‌وەی ‌ە که‌ ده‌کرێت هێزو پۆتانسیلی‬ ‫خه‌ڵکی کوردستان به‌ گه‌شتی یه‌کگرتوو‬ ‫بکرێت و سنووری هه‌موو به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی‬ ‫تاک و کۆروکۆمه‌ڵی نێۆ کۆمه‌ڵگای‬ ‫کوردستان ده‌شکێنێت‪ ،‬کاتێک دام و‬ ‫ده‌زگای داگیرکار و پانئیرانیسته‌کان ب ‌ه‬ ‫چه‌پ و راسته‌وه‌ وه‌شه‌ی سه‌ربه‌خۆخوازی‬ ‫وه‌کۆ ئیتهامێک له‌سه‌ر گه‌لی کورد داده‌نێن‪،‬‬ ‫ئێمه‌ ده‌بێت به‌شانازیه‌وه‌ وه‌ری بگرین‪.‬‬ ‫کۆماری کوردستان‌مان به‌و «ئیتهامه‌وه»‬ ‫لێ سێداره‌ درا‪ ،‬که‌ ئه‌مرۆ خه‌ڵکی‬ ‫کوردستان شانازی پێو‌ه ده‌کات‪،‬‬ ‫دوژمنانمان به‌ ده‌سه‌اڵتدار و ئۆپۆزیسیونی‬ ‫ده‌ره‌و‌ه و ناوه‌وی ئێران باش ده‌زانن ک ‌ه‬ ‫ئه‌گەر خه‌ڵکی کوردستان ئه‌وان به‌ داگیرکار‬ ‫پێناسه‌ بکه‌ن هێزێکی له‌بن نه‌هاتوو له‌سه‌ر‬ ‫خاکی کوردستان و ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی وه‌اڵت‬ ‫یه‌کگرتوو ده‌کات‪.‬‬ ‫کاتێک پێمان ده‌ڵێن ئێو‌ه «جدایی‬ ‫طلبید»‪ ،‬هەندێک هەن هەر زوو بە زوو‬ ‫له‌به‌ر د‌ڵی نوریزاده‌کان و خاترجەمکردنی‬ ‫ئەگەری دانیشتن لەگەڵ پاسدارێک یان‬ ‫خۆرێخەستن لەگەڵ باڵی سەوزەی رژیم‬ ‫دەست دەکەن بە سوێند خواردن و بە‬ ‫پاکانەوە هاوار دەکەن ”ئێمه‌ ئێرانین»‪،‬‬ ‫وادیارە ئەمە لە هه‌ست و د‌ڵی خەڵک و‬ ‫رۆڵه‌کانی کوردستان زۆر زۆر گرنگتره‌!‬ ‫ئێم ‌ه کاتێک ده‌ڵێین هێزی داگیرکار ل ‌ه‬ ‫کوردستان بۆ ده‌ره‌وه‌‪ ،‬مانای سیاسی‬ ‫و فیکری جیددی به ‌خۆیه‌و‌ه هه‌یه‌‪،‬‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی ساختاری ئه‌م فیکره‌دا‬ ‫ناگونجێت که‌ ب ‌ه کوردستان بڵێین‬ ‫«کوردستانی ئێران»‪ ،‬و داوای «گۆڕانی‬ ‫قانوونی ئه‌ساسی ئێران» بکه‌ین و له‌ تاران‬ ‫هه‌رچ ‌ه قه‌وما داوای ل ‌ه خه‌ڵکی کوردستان‬ ‫بکه‌ین بێن ‌ه سه‌ر شه‌قام‪.‬‬ ‫باس ل ‌ه داگیرکاری کوردستان و سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫که ئێم ‌ه‬ ‫کوردستان‪ ،‬به‌و مانایە دێت ‌‌‬ ‫كوردستانیین نه‌ك ئێرانیی‪ .‬جیاوازیه‌كی‬ ‫قووڵ هه‌یه‌ له‌ نێوان كوردیی و كوردستانیی‬ ‫و ئێرانییدا‪ .‬ئەوە به‌و مانایه‌ ک ‌ه چونیه‌تی‬ ‫ساختاری سیاسیی و فكریی ئێم ‌ه وەکو‬ ‫رێکخراوه‌یه‌کی سیاسی ده‌سه‌لمێنێت‪ .‬به‌و‬ ‫مانایه‌ دێت ک ‌ه ئێم ‌ه پارتێكی كوردیی‬ ‫نیین‪ ،‬به‌ڵكو پارتێكی كوردستانیین‪.‬‬ ‫وات ‌ه ل ‌ه بنه‌ڕه‌تدا بڕووامان ب ‌ه شارۆمه‌ندیی‬ ‫كوردستانییه‌‪ ،‬و به‌ ته‌نها ل ‌ه كوردبوونه‌و‌ه‬ ‫پێ هه‌ڵناگرین‪ ،‬وات ‌ه ئێم ‌ه كوردی ئێران‬ ‫نیین‪ ،‬و خۆمان ب ‌ه كوردی كوردستانیی‬ ‫ده‌بینین و ده‌ناسێنین‪ .‬لێره‌دای ‌ه ک ‌ه‬ ‫تاک و رێکخراوه‌ی سیاسی له‌سه‌ر ئه‌م‬ ‫یا ئه‌و بناغه‌ی فیکریە ک ‌ه سیاسه‌ت و‬ ‫سیاسه‌ته‌کانی خۆی داده‌مه‌رزێنێت‪.‬‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ی ‌ه که‌ ئێمه‌ باسی‬ ‫کوردستانی داگیرکرا‌و ده‌که‌ین‪ ،‬و پێمانوای ‌ه‬ ‫که‌ کورد مافی پێکهێنانی ده‌وڵه‌تی کوردی‬ ‫لێ‌زه‌وت کراوه‌‪ ،‬ئه‌م پڕنسیپ ‌ه فیکری و‬ ‫سیاسیه‌ی ‌ه ک ‌ه له‌سه‌ر ئێمه‌ حوکم ده‌کات‬ ‫ک ‌ه کوردستان ب ‌ه به‌شێک ل ‌ه ئێران نه‌زانین‪،‬‬ ‫به‌ڵکو پێمانوای ‌ه ک ‌ه کوردستان داگیرکراوه‌‪،‬‬ ‫و سپا‌ه و داموده‌زگای ده‌وڵه‌تی ئێران ل ‌ه‬ ‫سه‌ر کوردستان به‌ داگیرکار ده‌زانین‬

‫كوردستان پشتگیریی لێ ده‌كات‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫به‌و مانایە نیە كه‌ کۆمەڵەی زەحمتکێشانی‬ ‫كوردستان ده‌ستهه‌ڵگری په‌روه‌رده‌ی‬ ‫سیاسیی و ئابووریی و كۆمه‌اڵیه‌تیی و بیری‬ ‫دژ به‌ كۆلۆنیالیزم ده‌بێت‪ .‬ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌‪،‬‬ ‫خه‌باتی ئێمە بۆ خه‌ماڵندنی تاكه‌كه‌سی‬ ‫كوردستانیی سه‌ربه‌خۆ ك ‌ه دژ ب ‌ه‬ ‫جۆره‌كانی چه‌وساندنه‌وه‌ بێت به‌رده‌وامه‌‪،‬‬ ‫و ده‌وڵه‌ته‌كانی توركیا و ئێران و ئێراق‬ ‫و سووریا له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ كوردستان‬ ‫و خه‌ڵکی كوردستاندا وه‌ك داگیركه‌رێك‬ ‫ده‌بینێت‪ .‬ئه‌مه‌ ب ‌ه مانای ئه‌و‌ه دێت ك ‌ه‬ ‫خه‌ڵکی كوردستان ده‌بێت ده‌وڵه‌تی‬ ‫سه‌ربه‌خۆی خۆی له‌سه‌ر خاكی كوردستان‬ ‫دابمه‌زرێنێت و کۆمەڵە کار بۆ ئه‌و‌ه ده‌کات‪.‬‬ ‫لێرەدایە کە زەرۆرەتی پاداگرتن لەسەر‬ ‫درۆشمی رێفراندووم بۆ خەڵکی کوردستان‬ ‫وەکۆ درۆشمێکی گۆنجاو لە ئاستی‬ ‫نێۆدوڵەتیشدا ئەهمیت پیدا دەکات‪،‬‬ ‫لێرەدایە کە گرنگی ڕێز له‌ پرینسیپ و‬ ‫ل ‌ه سه‌رئه‌نجامی بڕیاری مافی دیاریکردنی‬ ‫چاره‌نووس دیاری ده‌کرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر ل ‌ه‬ ‫کەژوهەوایەکی ئازاد و گونجاو و له‌باردا‪ ،‬دوور‬ ‫له‌ هه‌ر جۆره‌ فشار و زۆربۆهێنانێک‪ ،‬ساز‬ ‫بدرێت‪ .‬و تەنانەت چاودێرانی نێۆنەتەوەیی‬ ‫وەکۆ گرانتی و پالپشتی رێفەراندۆمێکی‬ ‫ئازاد تێدا بەشدار بن‪ ،‬لەبەرئەوە یەکێک لە‬ ‫دروشمە سەرەکیەکانی ئێمە کە دەتوانێت‬ ‫سوود بە دانیشتووانی کوردستان بگەیەنێت‬ ‫ڕیفەراندۆمە کە بە حەق کۆمەڵە دەبێت لە‬ ‫پرۆگرامی خۆیدا بیگۆنجێنێت‪.‬‬ ‫راستە فێدرالیزم بۆ ئێمە لە خەباتێکی‬ ‫رزگاریخوازیدا تەنها وەکۆ قۆناخێکە چاوەی‬ ‫لێدەکرێت‪ ،‬بەاڵم لەچوارچێەوەی ئەو‬ ‫ئیستراتژیەدا کە کۆمەڵەی زەحمتکێشانی‬ ‫کوردستان لە خەباتی گەلی کوردا لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان لە پرۆگرامیدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬نابێت ئێمە فورمی فێدرالیزم وەکۆ‬ ‫سیستمێکی حکۆمەتی کاری بۆ بکەین‪ ،‬و‬ ‫بەڵێین ئێمە فێدرالیستین و فێدراڵیمان‬ ‫دەوێت‪ ،‬خواست و ویستی سەرەکی ئێمە لە‬ ‫خەباتی رزگاریخوازی گەالنی بندەست‌دا بە‬ ‫گەشتی و گەلی کوردە بەتایبەتی رزگاری‬ ‫یەکجاریە لەژێر دەسەاڵتی داگیرکاریدا‪،‬‬ ‫هەر بۆێە ئێمە الیەنگری چارەنووسی‬ ‫سەربەخۆیی یان هەر فۆرمێکی دیکەی لە‬ ‫پێکەوە ژیانی گەاڵنی دانیشتووی ئێران و‬ ‫لەوانە خەڵکی کوردستان وەکۆ نەتەوەیەک‬ ‫لە رێفەراندومێکی ئازادداین‪ .‬و تەنها لەم‬ ‫رێگەیەوە کە دەکرێت خەڵکی کوردستان‬ ‫بە گەشتی و تەنانەت ئەو الیەنانەی کە‬ ‫فێدرالیستن یان هەر فۆرمێکیتەریان ال‬ ‫دروستە لەم پرۆسەدا بەشداربن‪ ،‬بە مەرجێک‬ ‫کە هەموو الیەنێک بە ئاکامەکی هەرچێک‬ ‫بێت مەلکەچ بن‪ ،‬کە ئەم مەلکەچیە خۆی‬ ‫یەکێکە لە پایە و پرنسیپەکانی دموکراسی‪.‬‬ ‫بەم جورە من پێموایە کە لە پرۆگرامی‬ ‫کۆمەڵەی زەحمتکێشانی کوردستاندا‬ ‫درۆشمی رێفەراندۆم بۆ خەڵکی کوردستان‬ ‫لە پاش کۆماری ئیسالمی و تەنانەت‬ ‫هەر ئەمرۆیش بەاڵم لەو چوارچێەوەدا‬ ‫کە لەسەروە باسم کرد بێتە ئاراوە‪،‬‬ ‫هەنگاوەێکی باش و بە جێگە دەبێت لە‬ ‫پێناو بەروپێشچوونی خەباتی رزگاریخوازی‬ ‫گەلی کورددا‪ .‬رەنگە جێگەی پرسیار‬ ‫بێت ئەگر خەڵکی کوردستان دەنگیان بە‬ ‫فێدرالیزم دا ئەودەم هەڵۆێستی ئێمە چی‬ ‫دەبێت‪ ،‬بێشک رێزی لێ دەگرین و مەلکەچ‬ ‫و بەشداری دەسەاڵتی ئیداری کوردستان‬ ‫دەبین بەو پێیەی کە دەنگ‌مان دەبێت‪.‬‬

‫‪ .٣‬خواستی فیدرالیزم بۆ داهاتووی‬ ‫ئێران‪ ،‬له‌گه‌ڵ به‌رگری له‌مافی دیاریكردنی‬ ‫چاره‌نوس تا پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫سه‌ربه‌خۆی كوردیی تا چه‌ند پێكه‌وه‌ ته‌بان‌و‬ ‫پێتوای ‌ه له‌به‌رنامه‌ی سیاسی په‌سه‌ندكراوی‬ ‫كۆنگره‌ی داهاتوو ئه‌م دوو ته‌وه‌ر‌ه ده‌بێت‬ ‫‪ .٤‬بێجگه‌ له‌مانه‌ بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی‬ ‫چ گۆڕانكاریییه‌كی تێدا بكرێت؟‬ ‫کۆمەڵەی زەحمتکێشانی كوردستان نه‌ته‌وه‌كانی ئێران‌و به‌تایبه‌تی نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫ب ‌ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك ل ‌ه خه‌باتی كورد چ پێشنیارێك هه‌یه‌؟‬ ‫ئازادیخوازانه‌ی خه‌ڵکی كوردستاندا من پێموایه‌ بیری کوردستانیی دروشمێکی‬ ‫به‌شدار‌ه و له‌م فۆرم ‌ه سیاسیی و ئابووریی کوردستانیی و قسه‌ی کۆنکرێت ده‌خوازێت‪،‬‬ ‫و كۆمه‌اڵیه‌تیی و یاساییانه‌ی كه‌ ئێستا ئیستراتێژی دانیشتووانی قوربانیدەری‬ ‫ده‌وڵه‌تانی توركیا‪ ،‬ئێران‪ ،‬ئێراق و سووریا کورد به ‌درێژایی خه‌باتی رزگاریخوازیی‬ ‫هه‌یانه‪‌ ،‬دژ ب ‌ه سه‌رده‌ستیی و زاڵبوونی سه‌ره‌ڕای هەموو هه‌ڵسوکه‌وته‌کانی گه‌یشتن‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌سته‌‪ .‬ل ‌ه دۆخی ئێراقدا به‌ ده‌وڵه‌تێکی نه‌ته‌وه‌یی و دیمۆکراتیک‬ ‫ئه‌گه‌ر سیسته‌مێكی سیاسیی و یاسایی بووە و وا پێدەچێت هەرواش بمێنێتەوە‪‌‌‌.‬‬ ‫و ئابووریی فیدراڵ بێت و گه‌لی كورد ب ‌ه هەروەکۆ دەزانن كوردستان خاكێكی‬ ‫هاوئاهه‌نگی و زۆرینه‌ی ده‌نگ له‌گه‌ڵیدا داگیركراوه‌ كه‌ تا ناوه‌ندی ده‌سته‌اڵت و‬ ‫بمێنێته‌وه‌‪ ،‬ئه‌وا کۆمەڵەی زەحمتکێشانی ده‌وڵه‌ت له‌ ئێران‪ ،‬به‌هێزتر بووبێت كورد‬

‫و كوردستان زیاتر ئه‌و داگیركراویە‌یان‬ ‫پێوه‌ دیار بووه‌‪ ،‬هەروەکۆ لە پرۆگرامی‬ ‫کۆمەڵەی زەحمتکێشانی کوردستان‌ـنیشدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬كوردستان به‌شێكی سرووشتیی‬ ‫نییه‌ له‌و شته‌ی كه‌ ئێستا پێی ده‌گوترێت‬ ‫ئێران‪ .‬بەڵکو پێی وایە كوردستان له‌الیه‌ن‬ ‫ئێرانه‌وه‌ داگیر كراوه‌‪ .‬ئه‌و داگیركردنه‌‌‬ ‫گرێدراو به‌ مێژووی سی ساڵه‌ی جمهوری‬ ‫ئیسالمی ئێران نییه‌‪ ،‬و ته‌نانه‌ت به‌ مێژووی‬ ‫مۆدێرنی پاش جه‌نگی جیهانی یه‌كیشه‌وه‌‬ ‫نییە‪ ،‬به‌ڵكو ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ شه‌ڕی‬ ‫چاڵدێران و له‌ناوبردنی میرنشینه‌كانی‬ ‫كورد‪ ،‬لە هەموو ئەو ماوەیەدا دانیشتووانی‬ ‫کوردستان دژ بەو داگیرکارییە لە خەباتی‬ ‫نەپساو و بەردەوامدا بوون‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ زیاتر له‌ نیو سه‌ده‌یه‌ که‌ داوای‬ ‫دیموکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ‬ ‫کوردستان و پاشان رووخاندنی کۆماری‬ ‫ئیسالمیشمان کردووه‌‪ ،‬ئاکامه‌کی چی‬ ‫بووه‌؟ ئێستایش ئاکامی فێدرالیزمەکە‬ ‫بەکۆێ دەگات؟ له‌ که‌س شارراوه‌ نیه‌‬ ‫ئه‌مرۆ کوردی رۆژهه‌اڵت ‌له‌ ناوخۆ و له‌‬ ‫ده‌ره‌وه‌ نەمانتوانیووە لــۆبیه‌که‌یش ساز‬ ‫بکەین‪ ،‬و نه‌مانتوانی ئه‌و زۆڵم و زۆرەی که‌‬ ‫له‌ کوردی رۆژهه‌اڵت ده‌چێت وه‌کوو باقی‬ ‫پارچه‌کانی‌ دیکه‌ی کوردستان‪ ،‬له‌ ئاستی‬ ‫جیهاندا بیناسێنین‪ .‬به‌ درێژایی مێژوو‪،‬‬ ‫گه‌لی کورد سه‌لماندوویه‌ که‌ نه‌ته‌وه‌یه‌کی‬ ‫ئاشتیخوازه‌‪ ،‬په‌الماری هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌کی‬ ‫تری نه‌داوه‌‪ ،‬زوڵم و زۆری به‌که‌سه‌وه‌ ره‌وا‬ ‫نه‌دیوه‌‪ ،‬ئێمه‌ وه‌کوو پارتێکی کوردی و‬ ‫کوردستانی بڕووامان به‌ ئینته‌رناسیونالیزم‬ ‫و هاوبه‌شێتیی هه‌یه‌ بۆ پێكه‌وه‌ ژیانكردن‬ ‫و پێكه‌وه‌ هه‌ڵكردنین له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫دیكه‌دا‪ ،‬و عاشق به‌ سنووری نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫نیین‪ .‬بەاڵم هاوکات هه‌رگیز ڕازیش‬ ‫نابین له‌ ناو ماڵی خۆماندا مامه‌ڵه‌ی‬ ‫چاره‌كه‌ئینسان و نیوه‌ئینسانمان له‌گه‌ڵدا‬ ‫بكرێت‪ ،‬ته‌نها رێگای رزگاریمان‌ هاوپشتیی‬ ‫و هاوخه‌باتیه‌کی کونکرێت و شه‌فافه‌ که‌‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫گه‌لی کوردا رێکه‌وتنی له‌ سه‌ر بکرێت‪ .‬و‬ ‫پێکه‌وه‌ بۆ وه‌ده‌رنانی هێزی داگیرکار له‌‬ ‫کوردستان‪ ،‬له‌سه‌ر خاکی کوردستان و له‌‬ ‫ئاستی نێۆنه‌ته‌وه‌یدا خه‌باتی و تێکۆشانی‬ ‫بۆ بکه‌ین‪.‬‬ ‫تا ئەو جێگەی دەگرێتەوە سەر چارەسەری‬ ‫کێشەی نەتەوەکانی دیکە لە ئێران‪ ،‬بێشک‬ ‫ئەوەی کە تا ئێستا سیاسەتی ئێمە بووە‪،‬‬ ‫هاوپشتی سیاسی لە خەباتی گەاڵنی‬ ‫بندەستی ئێران لە پێناوی گەیشتنیان بە‬ ‫ئامانجەکانیان بووە کە پێموایە لەجێگەی‬ ‫خۆیدایە‪ ،‬من پێموایە ئێمە وەکۆ کۆمەڵەی‬ ‫زەحمتکێشانی کوردستان دەبێت پرنسیپا»‬ ‫لە هەموو هەل و مەرجێکدا بەرژەوەندیەکانی‬ ‫خەڵکی کوردستان‌‌مان لە پەلەی یەکەمی‬ ‫رۆژەفی کارمان‌دا بێت‪ ،‬هەموومان دەزانین‬ ‫کە گەلی کورد لە مێژۆیی خەباتی خۆێناوی‬ ‫و پڕ لە قوربانی خۆیدا بە شانازیەوە‬ ‫سەنگەری خەباتکارانی گەالنی ئێران بووە‬ ‫و گەلێک مایەی قورسی لە پێناو راگرتنی‬ ‫یەکایەتی ئێران بە قیمەتەکی گران پێشکەش‬ ‫کردووە‪ ،‬ئەوەی کە تاقیکراوەتەوە و سودی‬ ‫بە خەڵکی کوردستان نەگەیاندووە ئیدامەی‬ ‫گرانتر لەسەر خەڵکی کوردستان دەکەوێت‪،‬‬ ‫من پێموایە کە رێگەی ئۆپۆزیسیونی کورد‬ ‫یەکگرتوویەتی لە چوارچێەوەی داواکاری و‬ ‫بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کوردستان لەسەر‬ ‫ئەساسی درۆشمی رێفەراندۆم بۆ خەڵکی‬ ‫کوردستانە‪ .‬و لەسەر بناخەی ئەم خواستەیە‬ ‫کە سنگری داخوازیەکانی خەڵکی کوردستان‬ ‫قایم دەبێت بەو مانایە کە ئۆپۆزیسیونی‬ ‫یەکگرتوو بە خواستی یەکگرتووە لەسەر‬ ‫داخوازیەکانی خەڵکی کوردستان لە بەرامبەر‬ ‫یار و نەیاری خۆیدا روون و شەفاف لە‬ ‫مەیداندا دەبێت‪ .‬و مۆناسباتی خۆی لەگەڵ‬ ‫چەپ و راستی ئێرانیدا لە پێناو ڕاگرتنی‬ ‫«یەکپارچەی خاکی ئێران» لە داهاتوودا‬ ‫تەنزیم بکات‪ ،‬و بەخاترجەمیەوە تەنها بە‬ ‫دابینکردنی مافی یەکسانی نەتەوەکان‬ ‫بە شێوەیەکی دیموکراتیک لەرێگەی‬ ‫رێفەراندۆمووەیە مسۆگەر دەبێت‪ ،‬کۆمەڵە‬ ‫دەبێت لەم پرۆسەدا وەکۆ الیەنێکی ئاکتیف‬ ‫بەشدار بێت‪.‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫ژماره‌ ‪1‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت ب ‌ه باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫کۆمه‌ڵه‌دا خۆیان دیته‌وه‌‬ ‫و شاره‌زا‪ ،‬چونیه‌تی دابین كردنی بودجه و‬ ‫پاره‌ی پیویستی هه‌ر پرۆژه و به‌رنامه‌یه‌كی‬ ‫ئابوری بدریته به‌ر باس و لیكۆلینه‌وه‪.‬‬ ‫‪ -7‬ئال و گۆره سه‌نعه‌تی و فه‌نیه‌كان له‬ ‫چه‌ند ده‌هه‌ی ڕابوردوو به خاتری سووخۆری‬ ‫سه‌رمایه‌داران و كارخانه‌داره‌كانه‌وه له باری‬ ‫ئیكۆلۆژییه‌وه له‌رزۆكن و سه‌قامگیر نین‪ .‬بۆ‬ ‫به‌رگری له دووپات بونه‌وه‌ی زه‌ره‌ر گه‌یاندن‬ ‫به سه‌ر چاوه سروشتیه‌كان و ژینگه سیاسه‌ت‬ ‫گه‌لیك كه له‌م باره‌وه هه‌ڵده‌بژێدرێت ده‌بێت‬ ‫له خزمه‌ت ئه‌م مه‌سئه‌له‌ گرینگ و پربایه‌خه‌ی‬ ‫به‌شه‌ریه‌ت دا بێت‪.‬‬ ‫‪ -8‬دیارده‌ی هاوخه‌باتی و هاوپشتی له باری‬ ‫مه‌کانی (جیوگرافی) و كاتیه‌وه (زه‌مانییه‌وه‌)‬ ‫په‌ره‌پی بدات‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌ك كه هه‌موو‬ ‫خه‌ڵك له والتان و قاره‌كانیتر(جیوگرافی) و‬ ‫نه‌سله‌كانی داهاتوو(كاتی) له‌ به‌ر به‌گرێت‪.‬‬ ‫‪ - 9‬تیده كۆشی تا له گه‌ل هیزه پیشره‌وه‌كان‬ ‫له والتانیتر هاوكاری زۆرتر له په‌یوه‌ندی‬ ‫له گه‌ل كیشه‌كان وه‌ك به‌رگیری له پیس‬ ‫بونی كه‌ش و هه‌وا و ژینگه‪ ،‬نه‌خۆشینه‬ ‫بی سنوره‌كان‪ ،‬تیرۆر‪ ،‬بیكاری و ‪ ...‬كه‬ ‫هاوكاری زۆرتری حكومه‌ته‌كان ده‌خوازیت‪،‬‬ ‫به‌ریگا حه‌لی هاوبه‌ش بگه‌ن‪.‬‬ ‫‪ -10‬فیمینیزم وه‌ك ئامیریك بۆ دارشتنی‬ ‫سیاسه‌تی عه‌مه‌لی به مه‌به‌ستی ئامانجیك‬ ‫كه بار و دۆخی به‌رابه‌ر بۆ ژنان و پیاوان‬ ‫ده‌سته‌به‌ر بكات‪ ،‬به ده‌سته‌وه ده‌گرێت‪.‬‬ ‫‪ -11‬سیاسه‌تی چه‌پی مودیرن نوینه‌رایه‌تی‬ ‫ده‌كات و سه‌ره‌نجام دوگماتیزم و تیزه‌كانی‬ ‫نیوه‌ی دووهه‌می سه‌ده‌ی ‪ 1800‬میالدی له‌‬ ‫پشت سه‌ری خۆی داده‌نێت‪.‬‬ ‫پالتفورمی ئیدئۆلۆژیك‬ ‫پالتفورمی ئیدئۆلۆژیك ده‌بی بناغه و‬ ‫پرنسیبه‌كانی حیزبیكی هه‌ڵسوڕاو باس‬ ‫بكات و «روحی» حیزب بۆ گونجاندنی‬ ‫هه‌ڵسوڕانی خۆی له گه‌ل واقعیه‌تی حازردا‪،‬‬ ‫نیشان بدات‪ .‬ئاماژه به چه‌ند شتی گرینگ‬ ‫كه ده‌توانن له گه‌ل یه‌كتر پالتفورمیكی‬ ‫هاوبه‌شی حیزب دروست كه‌ن‪ ،‬پیویسته‪.‬‬ ‫‪ -1‬ئازادی به مانای‪ :‬تیكۆشانی ئینسان بۆ‬ ‫رزگاری مروفایه‌تی له سته‌م‪ ،‬بردنه سه‌ره‌وه‬ ‫و پاریزگاری له ناوه‌رۆكی دیموكراسی‬ ‫پارله‌مانی‪ ،‬تیكۆشان بۆ په‌ره پێدان و‬ ‫قوڵ كردنه‌وه‌ی دیموكراسی له ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫پارله‌مان‪ ،‬له شوینی كار‪ ،‬گه‌ره‌كه‌كان و‬ ‫شوێنی ژیان‪ ،‬زانكۆكان و له كاتی ئازاد و‬ ‫حه‌سانه‌وه‌ی ئینسانه‌كان‪ ،‬ریز دانان له بیر‬ ‫و باوڕی تر ‪،‬ده‌سته‌به‌ر كردنی ئیمكانات بۆ‬ ‫مه‌تره‌ح كردنی و باس کردنی بیر و بۆچون‬ ‫و كیشه‌ی كه‌مینه‌كان که‌ له كرده‌وه‌دا به‬ ‫خواسته‌كانی خۆیان بگه‌ن‪.‬‬ ‫‪ -2‬هاوخه‌باتی و هاوپشتی به مانای‪:‬‬ ‫سه لماندن و پیداگرتن له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی‬ ‫که‌ ئینسانه‌كان خاوه‌نی نرخی و ئه‌رزشی‬ ‫به‌رابه‌رن‪ ،‬مافی كه‌لك وه‌ر گرتن له بار و‬ ‫دۆخ و ئیمكاناتی ژیانی ئینسانیان به پی‬ ‫ستانداره كانی رۆژ هه یه‪ ،‬هیچ چه‌شنه‬ ‫هه‌اڵواردنیك به بۆنه‌ی جنسیه‌ت‪ ،‬میللییه‌ت‪،‬‬ ‫نیژادی‪ ،‬ئاینی‪ ،‬ته‌مه‌ن و ‪ ...‬ره‌وا نیه‪،‬‬ ‫تیكۆشان بۆ كه‌م كردنه‌وه و له ناو بردنی‬

‫هه‌ڵسورانی حیزب ده‌بێت‬ ‫ئاوێنه‌ی بااڵ نوێنیك‬ ‫له به‌ها چاكه‌كان وه‌ك‬ ‫ساده‌گی‪ ،‬هه‌ڵسورانی‬ ‫ب ‌ه ئاشكرا و پیكهینانی‬ ‫كه‌ش و هه‌وای كراوه‪،‬‬ ‫سه‌بوری‪ ،‬ئازادی‪،‬‬ ‫شه‌هامه‌ت و بویری بێت‬

‫جیاوازیه چینایه‌تیه‌كان‪ ،‬كه‌م كردنه‌وه‌ی هه‌ر‬ ‫چی زۆرتری كه لینی نیوان مه‌عاشه‌كان و‬ ‫حه‌ق ده‌سته‌كان‪.‬‬ ‫‪ -3‬فیمینیزم ‪ :‬تیكۆشان به پالن و به‌‬ ‫کرده‌وه‌ بۆ له ناو بردنی مه‌حرومیه‌ته‌كانی‬ ‫ژن‪ .‬پیاو و ژن ده‌بی له ئاستی جۆراوجۆری‬ ‫كۆمه‌لگادا‪ ،‬شوینی كار‪ ،‬بنه ماله‪ ،‬كاتی‬ ‫ئازاد و ‪ ...‬خاوه نی ده‌سه‌الت و ئازادی‬ ‫به‌رابه‌ر بن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ژینگه‌ی سه‌وز‪ :‬به‌رهه‌مه‌كان‪ ،‬به‌كار‬ ‫بردنه‌كان و داب و نه‌ریتی ژیان ده‌بی له‬ ‫گه‌ل بار و دۆخیك كه سروشت توانای‬ ‫وه‌ر گرتنی هه‌یه بگونجیت و له ده‌سكه‌وته‬ ‫فه‌رهه‌نگیه‌كان پاریزگاری بكریت‪ .‬ده‌بی به‬ ‫له سه‌ر ئاست و چونیه‌تی كه‌لك وه‌رگرتن‬ ‫له‌ هه‌موو داهاته سروشتیه‌كان به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫نه‌سله کانی داهاتوو له‌ به‌ر چاو به‌گیرێت‪.‬‬ ‫‪ -5‬ئینترناسیونالیزم ‪ :‬حیزب بۆ گه‌یشتن به‬ ‫دونیای بی سنوور و پیك هینانی ئورگانی‬ ‫جیهانی له سه‌ر بناغه‌ی پرنسیبی یه‌ك‬ ‫ئینسان یه‌ك ده‌نگ تیده كۆشیت‪ .‬ئورگانه‬ ‫بریارده‌ره‌كانی دیموكراتیك له بان سه‌ری‬ ‫حكۆمه‌ته میللیه‌كانه‌وه دروست به‌کرێن و‬ ‫یارمه‌تی بدرێن‪.‬‬ ‫‪ -6‬پلۆرالیزم‪ :‬پێکهینانی به‌ره‌ و هاوكاری‬ ‫له شكل و قه‌واره و ئاستی جیاواز له نیوان‬ ‫ریکخراوه‌گه‌ل و بزوتنه‌وه مه‌ده‌نی‪ ،‬سیاسی‬ ‫و فه‌رهه‌نگیه‌كان كه له بنه‌رتدا خاوه‌نی ئاوا‬ ‫بیر و بۆچونیكن‪.‬‬ ‫‪ -7‬كه ش و هه وا و فه‌زای سیاسی كراوه‬ ‫و هه‌ڵسورانی ئاشكرا‪ :‬به‌كرده‌وه ڕیز دانان‬ ‫بۆ بیر و بۆچونیتر‪ ،‬پالن و نوسخه‌ی له‬ ‫پیشدا ئاماده كراو بۆ داهاتوو جیگای متمانه‬ ‫وباوه‌ڕ نیه و نه‌بوه‪ .‬سكتاریزم و دوگماتیزم‬ ‫قه‌بول ناكریت‪ .‬ئیمكانی كونترۆل و‬ ‫پیداچونه‌وه و چاوه دیری بۆ هه‌موو كۆمه‌لگا‬ ‫سه‌باره‌ت به هه‌موو كاره‌یكی ئورگانه بڕیار‬ ‫ده‌ره‌كان له مه‌یدانی سیاسه‌ت‪ ،‬ئابوری‪،‬‬ ‫ئاسایش(عه‌سكه‌ری)و ‪ ....‬ده‌سته‌به‌ر كریت‪.‬‬ ‫‪ -8‬دیموكراسی‪ :‬پاریزگاری له دیموكراسی‬ ‫پارله‌مانی كاری سیاسی له ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫پارله‌مان له ئورگانه هه‌لبژیردراوه كانی‬ ‫خه‌ڵك له ته‌ک كاری پارله‌مان ته‌واو كه‌ری‬ ‫یه‌كتر بن‪ .‬بونی نوینه‌ری پارله‌مانی و‬ ‫حكومه‌تی به هه‌یز و ده‌سه‌الت وه‌ك ئامیری‬ ‫وه دیهینانی بیر و بۆچونی سیاسی زۆر‬ ‫پیویسته‪ .‬به‌ره و بلوک بندی زۆرینه ده‌بی‬ ‫له‌سه‌ر بناغه‌ی سازش و ریككه‌وتن بیت و‬ ‫به توندی له سكتاریزم و له په‌راویز که‌ۆتن‪،‬‬ ‫دووری كریت‪ .‬سیاسه ته‌كان ده‌بی له سه‌ر‬ ‫بناغه‌ی به‌ر پرسیاره‌تی ته‌واو هه‌لبژیردریت‪.‬‬ ‫سیاسه‌ته‌كانی ئابوری ده‌بی به كرده‌وه ده‌ر‬ ‫بیت و خه‌یالی و غه‌یره‌ واقیع بینانه‌ نه‌بیت‪.‬‬ ‫له بریار و هه‌لویستی سیاسی له سه‌ر بناغه‌ی‬ ‫ئاره زوه گه‌وره‌كان و غه‌یره عه‌مه‌لی كه نه‬ ‫ته‌نیا چاره‌ی گیر و گرفته‌كانی رۆژ ناكات‪،‬‬ ‫به‌ڵكوو له كرده‌وه‌دا ده‌بیته هۆی سپاردنی‬ ‫كیشه و گیر و گرفته‌كان به نه‌سله‌كانی‬ ‫داهاتوو دوری كرێت‪.‬‬ ‫ئامانجه‌کانی حیزب‬ ‫ئامانجه‌كانی حیزب پیك هینانی‬ ‫كۆمه‌لگایه‌كی یه‌ك گرتوو و به‌یه‌كه‌وه‌لكاو‬ ‫و راكیشان و وه‌رگرتنی ئینسانه‌كان بۆ‬ ‫هه‌ڵسوڕانی سیاسی به مه‌به‌ستی گه‌شه‌ و‬ ‫په‌ره‌پێدانی دیموكراسیه‪ .‬هه‌ڵسوران و بیرو‬ ‫بۆچونی ئه ندامان ده‌بی حیزب رینوینی‬ ‫و ریبه‌ری بكات‪ .‬حیزب ده‌بی مه‌یدان‬ ‫و جێگای جۆراوجۆری بۆ پیش بردنی‬ ‫باس و پولیمیكه‌كانی هه‌بێت كه له‌وی‬ ‫بیر و بۆچونی یه كتر سه‌ره‌ڕای ته‌مه‌ن‪،‬‬ ‫جنسیه‌ت‪،‬پێوندی میللی و نیژادی‪ ،‬كات و‬ ‫پێشینه‌ی هه‌ڵسوران له حیزب و‪ ...‬گوی‬ ‫به‌دریت و ریزی بۆ دانریت‪ .‬بۆ به‌رگری له‬ ‫له‌ت بونی غه‌یره پیویست و به خه‌سار چونی‬ ‫ئینرژی و یه‌ك گرتویی حیزب‪ ،‬تیكۆشان له‬ ‫حیزبدا بۆ پیك هینانی هاو فیكری و یه‬ ‫كگرتوویی بیر و بۆچون له ئاستیكی هه‌ر‬ ‫چی به‌رباڵوتر زۆر پیویسته‪ .‬كه وایه‪ ،‬به‌ر‬ ‫له‌وه‌ی ریباز و ئارمانی سیاسی حیزب به‬ ‫سه‌لمیت‪ ،‬دانانی كاتی پیویست بۆ باس و‬ ‫لیكۆلینه‌وه له ئاستی جیاوازدا بۆ چاره‌ی‬

‫‪5‬‬

‫خەباتی گەلی كورد و‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‬ ‫كیشه گرینگه‌كان زۆرپیویسته‪.‬‬ ‫فه‌زای كراوه و ئاشكرا بۆ پیش بردنی‬ ‫گفتۆگۆكان و ریز دانان ده‌ر حه‌ق به‬ ‫كه‌مینه‪ ،‬له هه‌ندی بواردا دانی ئیمكانی‬ ‫زۆرتر له ده‌رجه‌ی ئاسایی كه بریار و‬ ‫ریككه‌وتنی زۆرینه ئیجازه به كه‌مینه‬ ‫ده‌دات‪ ،‬له پرنسیبه بناغه یه كانی حیزبه‬ ‫(هه الواردنی چاك و موسبه‌ت به قازانجی‬ ‫كه‌مینه)‪.‬‬ ‫تیكۆشان بۆ هینانه خواره‌وه‌ی بوروكراسی له‬ ‫ئاستی كۆمه‌لگا‪ ،‬یارمه‌تی كردنی و سپاردنی‬ ‫ده‌سه‌التی بریار دان به ئورگانه نزیكه‌كانی‬ ‫هاووالتیان له شوینی كار‪ ،‬مه دره‌سه‌كان‪،‬‬ ‫زانكۆكان و زانستگاكان‪ ،‬ئیدارات و گه‌ره‌ك‬ ‫و ‪ ...‬و دووری گرتن له ریبه‌ری ناوه ندئ‬ ‫و سه‌راسه‌ری( جگه له مه‌واردی تاێبه‌ت‬ ‫و كه‌م وینه كه به‌رژه‌وه‌ندی هه‌موو خه‌ڵك‬ ‫ده‌خۆازیت) یه‌كیك له ئامانجه‌كانی حیزبه‪.‬‬ ‫ئه م تیكۆشان وبۆچون ‌ه بۆ ئورگان گه‌لیكی‬ ‫نیونه‌ته‌وه‌یش ده‌بێت به‌رده‌وام بێت‪.‬‬ ‫ئال و گۆری دونیا و والتیكی دیاری كراو‬ ‫مومكینه‪ ،‬به‌اڵم لیكۆلینه‌وه و شی كردنه‌وه‌ی‬ ‫كۆمه‌لگا له داهاتویه‌كی دوور نه مومكینه و‬ ‫نه چاك و نه پیویسته و نه دیموكراتیك‬ ‫كه چاره‌نوسی نه‌سله‌كانی داهاتوو دیاری‬ ‫كریت‪.‬‬ ‫له كۆمه‌لگای دڵخوازی ئیمه‌ش ناكۆكی‬ ‫زۆر له ده‌رون وله نیوان ئینسانه‌كاندا‬ ‫وجودی ده‌بێت‪ ،‬به‌اڵم ناكۆكیه‌كان ده‌بی به‬ ‫شێوه‌یه‌كی ئاشتی خوازانه و له وت ویژی‬ ‫كراوه‪ ،‬ئاشكرا ‪ ،‬ئازاد و فرمیه‌كاندا چاره‬ ‫سه‌ركرین‪.‬‬ ‫به‌رابه‌ری ماف و یه‌كسانی هاونرخی‬ ‫ئینسانه‌كان به‌ردی بناغه‌یه‪ .‬ژنان و پیاوان‪،‬‬ ‫گه‌نج و پیر‪ ،‬ته‌ندروست و نه‌خۆش هه‌موو‬ ‫كه‌سانیكی خاوه‌ن بیر و سه‌ر به‌خۆن(نه ك‬ ‫كۆمه‌ڵیك بی ئیراده و شوین كه‌وتوو) كه‬ ‫ده‌توانن سه‌باره‌ت به خۆیان و كه‌سانیكیتر‬ ‫وه‌ك ئینسان بیر بكه‌نه‌وه‪ ،‬ریك بكه‌ون و‬ ‫یه‌ك بگرن‪.‬‬ ‫هه‌ڵسورانی حیزب ده بیت ئاوینه‌ی بااڵ‬ ‫نوینیك له به‌ها چاكه‌كان وه‌ك ساده‌گی‪،‬‬ ‫هه‌ڵسورانی به‌ ئاشكرا و پیكهینانی كه‌ش و‬ ‫هه‌وای كراوه‪ ،‬سه‌بوری‪ ،‬ئازادی‪ ،‬شه‌هامه‌ت‬ ‫و بویری بێت‪ .‬ئازادی چاپه‌مه‌نی و وتار‬ ‫هه‌موو جۆره‌ میدیایه‌ک روون و ئاشكرایه‪.‬‬ ‫شیوه‌یه‌كی گرینگ بۆ دامه‌زراندنی‬ ‫په‌یوه‌ندی و هات و چو له گه‌ل خه‌ڵك له‬ ‫بار و دۆخی سیاسی گرینگدا دیاری كردنی‬ ‫شته پیویسته و زه‌روریه‌کانه‌‪ .‬به‌م جۆره‬ ‫ده‌بێت كیشه گه‌وره و دژواره سیاسی و‬ ‫كۆمه‌الیه‌تیه‌كان بۆ جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك‬ ‫به‌کرێت به كیشه‌ی چكۆله‌تر‪ ،‬ئاسانتر‪ ،‬که‌‬ ‫تیگه‌یشتن و لیكدانه‌وه‌ی هه‌نگاو به هه‌نگاو‬ ‫و به ئه‌ندازه‌ی ده‌سه‌الت بۆ دیاری کردنی‬ ‫ئیمكان و ئاماده‌گی خه‌ڵك به‌ره‌و ئامانجی‬ ‫گه‌وره‌تر نزیك و نزیکتر به‌کاته‌وه‌‌‪ ،‬شتیكی‬ ‫حه‌یاتیه‪.‬‬ ‫لە وەاڵمی پرسیاری ‪ ٤‬و ‪ ٥‬دەبێ ببینین لە‬ ‫داهاتوودا چی رووئەدات و چەندە هێزەکان‬ ‫مەجبوور بە لەیەک نزیک بوونەوە دەبن‪.‬‬ ‫تا کۆماری ئیسالمی نەڕوخاوە و بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی بەرین و بە ئاشکرا‬ ‫لە ئارادا نییە چاکترین هەلە بۆ هێزی چەپ‬ ‫بۆ پێکهێنانی بەرە و شتی لەونەوعە‪ .‬شک‬ ‫لەوەدا نییە هەر جۆرە نزیکی و یەکیەتێک‬ ‫بە قازانجی خەباتی چەوساوەکانە‪ .‬پێویستە‬ ‫وەبیر خۆمانی بێنینەوە کە واژو کردنی‬ ‫ڕیککەوتننامە و پالتفورمی هاوبەش‬ ‫پێویستە بەاڵم بەس نییە‪ .‬هەڵویست لە‬ ‫بەرانبەر روداوە سیاسیە گرێنگەکانی ناو‬ ‫کۆمەڵگا زۆر بە روونی دەردەخات کە کێ‬ ‫چەندە بە بنەما فیکری و ئسولیەکانی‬ ‫پابەند دەبێت یا نە‪‌ .‬وەک دیتوومانە‬ ‫حیزب هەیە خۆی لە بەرەی چەپ داناوە‬ ‫بەاڵم لە هەڵوێست بەرانبەر بە کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا لە ئەساڵحتەاڵبانی دەوڵەتی‬ ‫دەرکراو لە دەساڵتی کۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫هەڵویستی نەرمترە‪ .‬دیارە خەت و نێشان‬ ‫کێشان و دابەشکردن لە الیەن تێکوشەرانی‬ ‫پێکهێنان بەرە چەپەوە پێویست نییە چون‬ ‫ڕەوتی رووداوەکان سەفەکان لە یەک جودا‬ ‫دەکاتەوە‪.‬‬

‫هاوڕێ عەلیڕەزا قادری‬ ‫خەباتی گەالن و نەتەوەكانی ئێران‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئامانج و مافەكانیان‬ ‫مێژوویەكی دوور و درێژی هەیە ‪.‬‬ ‫ئاماژەیەكی تایبەتیتر ئەتوانێ ماوەی‬ ‫ئەم چوار دەیەی ڕابردوو لە خۆی بگرێت‬ ‫كە خەباتێكی هەمالیەنە و گشتگیر ‪ ،‬بێ‬ ‫وچان و هەرگیزنە پساوە ‪ ،‬لە دژی ستەم‬ ‫و چەوسانەوە و بێمافیی ‪ ،‬و بە مەبەستی‬ ‫بنبڕكردنی دەسەاڵتداریەتیی ئیسالمیی‬ ‫سیاسیی و دەستەبەركردنی ماف و‬ ‫ئازادیە تاكەكەسیی و كۆمەاڵیەتیەكان ‪،‬‬ ‫لە ئارادا بووە ‪ .‬لەم ناوەدا ‪ ،‬خەباتی‬ ‫نەتەوەی كورد لە كوردستانی داگیركراوی‬ ‫ژێر دەسەاڵتی ڕژیمی ئیسالمیی ئێران ‪،‬‬ ‫خاوەنی مێژووی تایبەت بە خۆیەتیی‪.‬‬ ‫سیستەمی داهاتووی دەسەاڵت لەئێران و‬ ‫مافی گەالنی بندەست و لەوانە كوردەكان‪،‬‬ ‫پرسێكی هەنووكەیی و گرنگە كە ئەبێ‬ ‫واڵمی شیاوو گونجاوی خۆی وەرگرێ‬ ‫بەجورێك كە هیچ چەشنە نارۆشنی‬ ‫ودڕدۆنگییەك ‪،‬بۆ ئەم قۆناغەی خەباتی‬ ‫ئێستاو هەلومەرجی پاش رووخانی ڕژیمی‬ ‫ئیسالمیی‪ ،‬جێنەهێڵێ‪ .‬هەربۆیەجێی‬ ‫خۆیەتی كە حیزب و الیەنە كوردیەكان بە‬ ‫تایبەتی و سەرجەم ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‬ ‫بەگشتیی‪ ،‬هەڵوێستی خۆیان لەمبارەوە‬ ‫بەروونی دەربڕن‪.‬‬ ‫هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیی‪ ،‬یان‬ ‫حیزبە سیاسیە ئێرانیەكان لەم بارەیە‪،‬‬ ‫واتا دەسەاڵتی سیاسیی و جوگرافیی‬ ‫داهاتووی ئێران تا ڕادەیەكی زۆر ڕۆشنە‬ ‫‪.‬كاتێك كە لەبەرنامەو پرۆگرام و چاالكیی‬ ‫ودروشمی زۆرینەی ئەم دەستەو گرۆپانە‬ ‫وردئەبینەوە‪،‬خاڵی هاوبەش و بۆچوونی‬ ‫دەقاودەق بەدی ئەكرێت ‪ .‬بەتایبەت‬ ‫كاتێك باس لە مافە بنچینەیی و‬ ‫حاشاهەڵنەگرەكانی نەتەوە بندەستەكان‪،‬‬ ‫جۆری ڕوانینیان بۆ چەمكی دێموكراسیی‬ ‫ودیارییكردنی مافی چارەی خۆنووسینی‬ ‫ئەم نەتەوانە ئەكرێت‪ .‬لە ناو ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێرانیدا كەم نین ئەو حیزب و كەسانەی‬ ‫كە تەنیاو تەنیا بیر لەشێوە دەسەاڵتیك‬ ‫ئەكەنەوە كە بەدرێژایی چەند هەزارساڵ‬ ‫لەئێران باوبووە‪ :‬پاراستنی دەسەاڵتێكی‬ ‫سیاسیی وجوغرافیایی بە هەر شێوە و‬ ‫هەر نرخێك بێت ‪.‬‬ ‫لەم هەل و مەرجەدا ژمارەیەك لەحیزبە‬ ‫كۆردیەكان كەوتوونەتە كێبەركێیەكی‬ ‫خێراو بەپەلە بۆ راكێشانی سەرنجی‬ ‫چەند الیان و كەس و حیزبی ئێرانی و‬ ‫بۆسازدانی هاوپەیمانیی و پێكهێنانی‬ ‫بەرەو ئیئتالف‪ ،‬هەوڵی لەڕادەبەدەر ئەدەن‬ ‫و زۆرجاریش‪ ،‬تەنانەت لەپشتگوێ خستن‬ ‫و لەبەرچاونەگرتنی مافەكانی خەڵكی‬ ‫كوردستانیش‪،‬درێغی ناكەن و تەنانەت‬ ‫چەند بەشێكیش لەخاكی كوردستان‬ ‫ئەكەنە دیاریی و پێشكەشی خەڵكانیتر‪ .‬لە‬ ‫راستیدا ئەم حیزب و الیەنانە ئەم ماف و‬ ‫داخوازیی و مەرجەی خەڵكی كوردستانیان‬ ‫ژێر پێ خستوە كە هاوپەیمانی تەنیا‬ ‫لەگەڵ ئەو كەس و الیەنانە جێی داكۆكی‬ ‫و شانازییە كە بڕوای راستەقینەی بە‬ ‫خاوەنداریەتیی خاكی كوردستان بۆ‬ ‫كوردەكان و مافی دیاریكردنی چارەنووسی‬ ‫سیاسیی خەڵكی كوردستان بەدەستی‬ ‫خۆیان‪ ،‬ببێ‪ .‬هەربۆیە‪:‬‬

‫دروستكردنی بەرەیەكی كوردستانیی‬ ‫یان سازدانی جۆرێك لەرێككەوتن و‬ ‫هاوپەیمانیی لەناوخۆی حیزب و الیەنە‬ ‫كوردیەكان لەبەرەیەكی سەرانسەریی و‬ ‫ئێرانی‪ ،‬پێویستترو گرنگترە‪.‬‬ ‫تەنیا لەگەڵ ئەو حیزب و الیەنانە بەرە‬ ‫یان هاوپەیمانیی پێكبهێندرێ كە بڕوایان‬ ‫بەمافی دیارییكردنی چارەنووسی گەاڵنی‬ ‫ئێران و لێرەشداكوردەكان‪ ،‬هەبێ‪ .‬یانی‬ ‫ئەمەمەرج و پێش شەرتی هەرجۆرە‬ ‫پێوەندیی و هاوپەیمانییەك بێ‬ ‫دروشمی دیارییكردنی مافی چارەنووسی‬ ‫بەدروشمی‬ ‫كوردستان‬ ‫خەڵكی‬ ‫دێموكراسییان كوماریخوازیی و شتی لەو‬ ‫چەشنە نەبەسترێتەوە ‪.‬‬ ‫لەهاوپەیمانیی و ئیئتالفەكاندا‪،‬بەرەیەكی‬ ‫یەكگرتووی كوردی شیاوترو بەدەسەاڵتترە‬ ‫لەهەرحیزب و كەس و گروپێك كە‬ ‫بیهەوێ سەربەخۆو بەتەنیا نوێنەرایەتی‬ ‫خەڵكی كوردستان بكات بۆدانوستان‬ ‫و گفتگۆلەگەڵ دەسەاڵتی ناوەندیی و‬ ‫سەراسەریی ‪.‬‬ ‫هەرحیزب و دەستەو گروپێكی كوردیی‬ ‫كە خۆی بەخەمخۆری نەتەوەكەی ئەزانێ‪،‬‬ ‫ئەبێت بەرلەهەرشتێك لەحیزبەكەی خۆی و‬ ‫هاوسەنگەران و هاوخەباتیانی لەكوردستان‬ ‫دەستپێبكات و هەوڵ بۆساغكردنەوەی‬ ‫ماڵەكەی خۆی بدات‪ .‬خۆهەڵواسین‬ ‫بەخەڵكانیترو خۆهەڵقورتاندن لەهێندێك‬ ‫دروشمی نارۆشن هیچ یارمەتیی گەلی‬ ‫كورد نادات و تەنیاو تەنیا كەشوهەوای‬ ‫شۆڕش لەكوردستان لێڵ و چەواشە‬ ‫ئەكات‪ .‬بەر لەهەرشتێك با خۆمان‬ ‫یەكبگرین ‪ .‬كۆی ئەم خااڵنەی زۆر بە‬ ‫كورتی ئاماژەیان پێ كرا ‪ ،‬ڕوانینێكە بۆ‬ ‫قۆناغی ئێستای خەبات و هەوڵێكە بۆ‬ ‫تێگەیشتنی هەر چی زیاتر لە سیاسەتی‬ ‫كوردیی ‪ ،‬لە پێوەندیەكانی ‪ ،‬بە مەبەستی‬ ‫داكۆكیی و ویست و داخوازیەكانی خەڵكی‬ ‫كوردستان ‪ .‬كۆمەڵە حیزبی كرێكاران‬ ‫و زەحمەتكێشانی كوردستان و حیزبی‬ ‫چاالكی خەباتی نەتەوایەتیی بەرەو‬ ‫كۆنگرەی ‪١٣‬ی خۆی ئەچێت ‪ .‬چاوەروانیی‬ ‫من و خەڵكانێكی زۆر لە كۆنگرەی ‪١٣‬ی‬ ‫كۆمەڵە ئەوەیە كە ‪ ،‬شێلگیرتر و بوێرانەتر‬ ‫لە هەمیشە ‪ ،‬پێداگریی لە سەر ماف و‬ ‫داخوازیەكانی خەڵكی كوردستان بكات و‬ ‫بە یەكخستنی هەر چی زیاتری ڕیزەكانی‬ ‫خۆی و هاودەنگیی و هاوپشتیی سەرجەم‬ ‫حیزب و كەس و الیەنە ئازادیخواز و‬ ‫پێشكەوتنخوازە كوردیی و كوردستانیەكان‬ ‫‪ ،‬خەباتێكی چر و پڕتر بكاتە بەرنامەی‬ ‫كاری خۆی ‪ .‬كۆنگرەی ‪١٣‬ی كۆمەڵە‬ ‫ئەبێ لپا و لپ بێ لە دەنگ و ئاوات و‬ ‫ئارەزوەكانی خەڵكی كوردستان ‪.‬‬ ‫هیوای سەركەوتن بۆ كۆنگرەی ‪13‬‬

‫هەرحیزب و دەستەو‬ ‫گروپێكی كوردیی كە‬ ‫خۆی بەخەمخۆری‬ ‫نەتەوەكەی ئەزانێ‪،‬‬ ‫ئەبێت بەرلەهەرشتێك‬ ‫لەحیزبەكەی خۆی‬ ‫و هاوسەنگەران‬ ‫و هاوخەباتیانی‬ ‫لەكوردستان دەستپێبكات‬ ‫و هەوڵ بۆساغكردنەوەی‬ ‫ماڵەكەی خۆی بدات‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫ژماره‌ ‪1‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫زۆربه‌ی ژنان‌و پیاوانی سوسیالیستی کوردستان ل ‌ه ریزی ک‬ ‫وتووێژێک له‌گه‌ڵ چاودێرو شاره‌زای سیاسی هاوڕێ ره‌زا مسته‌فا سوڵتانی‬ ‫بۆ بەدەستەوەگرتنی چارەنووسی سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوری و کۆمەالیەتی خۆیان بێت‪.‬‬ ‫ئەو ناڕوشنی و بوشاییە فیکری و‬ ‫سیاسیە جێگای زانکۆی زانستە سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان و حیزبی سیاسی لە زۆربەی‬ ‫رووناکبیرانی ئیران گۆڕابوو‪ .‬وایش نەبوو کە‬ ‫لە ناو هێز و ڕیکخراوێکی سیاسیدا چەند‬ ‫کەسی کاری ئاکادمێک و تئوریک بکەن‬ ‫و ئەوانیتر خەریک تەبلیغ و رێکخستنی و‬ ‫رەهبەری خەباتی سیاسی و جەماوەری بن‪.‬‬ ‫هەوموو کەس لە ناو ئەو ‌‌هێزە سیاسیەنەدا‬ ‫پێوابوو دەبی کاری ئاکادمیک بکات و تئوری‬ ‫هەموو دەنیا بزانێت‪.‬‬

‫«به‌ره‌ی چه‌پ كه‌ كۆمه‌ڵه‌ بانگه‌شه‌ی بۆ‬ ‫ده‌كات» یه‌كێك له‌و ته‌وه‌رانه‌یه‌ كه‌ له‌‬ ‫باڵوكراوه‌ی «به‌ره‌وكۆنگره‌ی ‪13‬ی كۆمه‌ڵه‌«‬ ‫به‌ره‌وڕووی چه‌ندین كه‌س له‌ئه‌ندامانی‬ ‫كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌‌و كه‌سایه‌تی‌و‬ ‫سیمای ناسراوی بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان كراوه‌‪ .‬له‌م به‌شه‌دا چه‌ندین‬ ‫پرسیار له‌سه‌ر ئه‌م ته‌وه‌ره‌ ئاراسته‌ی سیمای‬ ‫دێرین‌و ناسراوی كۆمه‌ڵه‌‌و بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵكی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هاوڕێ ره‌زا مسته‌فا سوڵتانی‬ ‫كراوه‌ كه‌ ده‌قی گفتوگۆكه‌ ده‌خوێننه‌وه‌‪:‬‬ ‫پرسیارەکان‪:‬‬ ‫‪ .1‬بە گشتی پێگەی بزوتنەوەی چەپ‬ ‫و سوسیالیستی لە کوردستان چۆن‬ ‫هەڵدەسەنگێنن؟‬ ‫‪ .2‬ئەگەر ئاوڕێك لە سی ساڵی رابردوو‬ ‫بدەیتەوە‪ ،‬چەپی كوردستان و بە تایبەت‬ ‫كۆمەڵە چۆن چاو لێدەكەن؟ سەرەكیەترین‬ ‫رەخنەكان چین و ئەگەر پێداچوونە بە سێ‬ ‫ساڵی رابردوو بكرێ‪ ،‬ئێوە قورسایی لە‬ ‫سەرچی و چ خاڵگەلێك دادەنێن؟‬ ‫‪ .3‬ئەگەر چەپ لە كوردستان لە دەوری‬ ‫پالتفۆرمێك كۆبێتەوە‪ ،‬ئێوە خالە‬ ‫سەرەكیەكانی وەها پالتفۆرمێك بە چی‬ ‫دەزانن؟‬ ‫‪ .4‬ئایا بەستێنی پێكهێنانی وەها بەرەیەك‬ ‫لە كوردستان ئامادەیە؟ بە رای ئێوە وەها‬ ‫بەرەیەك تا چەند خزمەت بە مەسەلەی‬ ‫چەپ لە كوردستان دەكات؟‬ ‫‪ .5‬کۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان لەم‬ ‫چەند ساڵە بانگەشەی پێكهینانی بەرەیەكی‬ ‫چەپ دەكات‪ ،‬مەبەست لەم بەرەیە چییە؟‬ ‫چ حزب و الیەنێك لە كوردستان دەگرێتەر‬ ‫بەر؟‬ ‫وه‌اڵمه‌کان‪:‬‬ ‫پرسیارەکان زۆر پێکەوە گرێدراون هەر‬ ‫بۆیە لەوانەیە جیاکردنەوەی وەاڵمەکانیش‬ ‫کارێکی ئاسان نەبێت‪ .‬بەاڵم تێئەکۆشم تا‬ ‫ئەوجێگایەی پێمبکرێت واڵمی هەموویان‬ ‫بدەمەوە‪.‬‬ ‫سەقامگیر بوونی ڕژیمێکی فاشیستی‪،‬‬ ‫سەرکوتگەر‪ ،‬خوێنڕێژ و دژە مروڤ وەک‬ ‫کۆماری ئیسالمی لە کوردستان و ئیران‬ ‫کە لە الیەک ئازادی دەربڕینی بیروڕای‬ ‫لە کۆمەاڵنی خەڵک‪ ،‬هێز و ڕێکخراوەی‬ ‫سیاسی ئوپۆزسیۆن و مەدەنیەکان زەوت‬ ‫کردووە و لە الیەکیترەوە ئازادی تەواو و‬ ‫بێ سنووری بە دام و دەستگای سەرکوت‬ ‫خۆی بۆ زیندانی کردن و ئەشکنجە‬ ‫وئیعدامی چاالکانی سیاسی و مەدەنی و‬ ‫ڕۆژنامەوان و‪ ...‬داوە‪ ،‬بووتە هۆی ئەەوە‬ ‫کە بۆ وەاڵمدانەوە بەم پرسیارانە ناکرێت‬ ‫وەک وەالتانی ئازاد و دیموکراتیک پشت‬ ‫بە پێوەر‪ ،‬فاکت و ئامار بۆ هەلسەنگاندی‬ ‫بیروڕای گشتی و دەسنیشانکردنی پێگەی‬ ‫بزوتنەوە و هێزێکی سیاسی دیارکراو‬ ‫ببەسرێت‪ .‬لە هەلومەرجێکی ئاوادا ناچارین‬ ‫روو لە تەحلیل و لیکدانەوە رووداوە سیاسی‬ ‫و کۆمەاڵیەتیەکان و خەبات و ڕاوستانی‬ ‫خەڵک لە بەرابەر ئەو ڕژیمەدا لە ئاست و‬ ‫شێوەی جوراوجوری ناو کۆمەڵگا بکەێن‬ ‫لە سەرجەم کەمتر لە دوو ساڵونیم فەزای‬ ‫ئازاد و دیموکراتیک لە بێن ڕۆخانی ڕژیمی‬ ‫پاشایەتی لە ئیران ( ‪ ٢٢‬ڕێبەندانی ‪١٣٥٧‬‬ ‫هەتاوی) تا داگیر کردنی هەموو شارەکانی‬ ‫رۆژهەالتی کوردستان لە الیەن کۆماری‬ ‫ئیسالمییەوە(هاوینی ‪ )١٣٦٠‬بە پێچەوانەی‬ ‫بەشەکانیتری ئیران کە لەوی زۆربەی هێزە‬ ‫سوسیالیستەکان خۆیان سەرقاڵی واڵمدانەوە‬ ‫بە گیر وگرفتی فیکری روناکبیران‪ ،‬کە‬ ‫پێوندیکی ئەوتۆی بە خۆاستوویستی‬ ‫خەباتی کۆمەاڵنی خەڵک لە سەر شەقامدا‬ ‫نەبوو‪ ،‬هێزە سوسیالیستەکان لە کوردستان‬ ‫بە گشتی و کۆمەڵە بە تاێبەتی زۆر لێبڕاوانە‬ ‫و شێلگیرانە بە پیرایی رێکخستنی خەباتی‬ ‫سیاسی‪ ،‬جەماوەری و مەدەنی کۆمەالنی‬ ‫خەڵکی کوردستان لە شار و دێهاتەکانی‬ ‫کوردستانەوە چۆن کە ئەوە خۆی یەکێک‬ ‫لە هۆیە سەرەکیەکانی باڵو بوونەوە و‬

‫هاوڕێ ره‌زا مسته‌فا سوڵتانی‬ ‫پەرەسەندنی بیروباوڕی سوسیالیستی لە ناو‬ ‫بەشێکی بەرچاوی کۆمەاڵنی خەڵک و بوون‬ ‫بە جێگای متمانەی ئەو بەشەی لە خەڵکی‬ ‫کوردستان و ئیرانە‪.‬‬ ‫پاش دەیان ساڵ دیکتاتوری پاشایەتی‬ ‫و نەبوونی ئازادی بۆ رادیو و تلەویزیونی‬ ‫غێرە دەوڵەتی‪ ،‬لە چاپدانی کتێب و گۆڤار‪،‬‬ ‫سازدانی کۆبوونەوە‪ ،‬کونفرانسی فەرهەنگی‬ ‫و ئەدەبی‪ ،‬پێکهێنانی ڕیکخراوەی سیاسی‬ ‫و مەدەنی‪ ،‬بێخەبەری لە دونیای دەرەوی‬ ‫ئیران و ‪ ...‬بۆشایی و ناڕۆشنییەکی یەکجار‬ ‫بەرین و قوڵی فیکری و نەزەرەی سەبارەت‬ ‫بە ئازادی‪ ،‬دیموکراسی‪ ،‬سوسیالیسم‪،‬‬ ‫سەرمایەداری‪ ،‬بلۆکی سوڤیەت‪ ،‬چین و‬ ‫چۆنییەتی پێکهێنانی حیزبی چینی کریکار‬ ‫و‪ ...‬لە ناو رووناکبیرانی ئیران بە گشتی و‬ ‫هیزە سوسیالیستەکاندا بە تایبەتی لە ئیران‬ ‫و کوردستاندا دروست بووبوو‪ .‬ژمارەیەکی‬ ‫بەرچاو لە هێز و ڕێکخراوە سوسیالیستیە‬ ‫ئیرانیەکان بۆ پێکهاتبی حیزبی چینی کریکار‬ ‫پێیان وابوو بە واژوکردنی ڕێککەوتننامەی‬ ‫رهبەرانی هێزە سیاسیەکان لە سەرەوە لە‬ ‫سەر هاونەزەری لە سەر چەند خاڵی فیکری‬ ‫و سیاسی حیزبی کریکاران دروست دەبیت و‬ ‫رهبەری شورشی کریکاری لە ئیران دەکات‪.‬‬ ‫ڕەهبەری ئەوکاتی کۆمەڵە موخالفی ئەوجۆرە‬ ‫پێکهێنانی حیزبی کریکاران بوو‪ ،‬و پێیان‬ ‫وابوو دەبی چاالکانی کریکاری لە خەبات و‬ ‫شێوەکاری هاوبەشدا لە پڕوسەیەکدا بەیەک‬ ‫بگەن و ببنە خاوەنی جێگە و پێگەیەکی‬ ‫بەرین و قایمی کۆمەاڵیەتی لە ناو کریکاراندا‬ ‫جا ئەو دەم حیزبی کریکاران بێتە دروست‬ ‫کردن‪ .‬لە کونگەرەی دووی کۆمەڵە لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٣٦٢‬دا رهبەری هەڵبژێرداروی‬ ‫کۆمەلەش لەو کونگەرەیەدا هەمان‬ ‫ڕیگای هێزە سوسیالیستە ئیرانیەکان بۆ‬ ‫پێکهێنانی حیزبی کریکاران واتە واژوکردنی‬ ‫ڕێککەوتننامەی رهبەران‪ ،‬گرتەبەر‪.‬‬ ‫لەو کاتەدا کە خەڵکی هەموو ئیران‬ ‫خرۆشابوونە سەر شەقام و پاش دەیان‬ ‫ساڵ توانییان بە خەباتی خوێناوی خۆیان‬ ‫رژێمی پاشایەتی بڕوخێنن‪ ،‬هەموو هێزە‬ ‫سیاسیەکان لە ئیران و کوردستان رووبەرووی‬ ‫یەک هەلبژاردنی زۆر گرێنگ و گەورەدا‬ ‫بووبوونەوە‪ .‬ئایا دەبێ لەوکاتە هەستیارە‬ ‫و بە قیمەتەدا ئەولەویەت بە ڕیکخستنی‬ ‫و بردنەپێشی هەرچی زیاتری خەباتی‬ ‫جەماوەری کۆمەاڵنی خەڵک بۆ دابینکردنی‬ ‫مافەڕەواکانی خۆیان بدرێت یان ئەولەویەت‬ ‫بە دێتنەوەی وەاڵمی ئەو گیروگرفتە‬ ‫فیکریانەی رووناکبیران‪ ،‬کە زۆربەی وتار و‬ ‫قسەوباسەکان لە دەوری چۆن هەڵوێستگرتن‬ ‫و لێکدانەوە سەبارت بە بلۆکی سوڤیەت و‬ ‫چین دەخوالیەوە‪ ،‬ئەگەرچی لەو کاتەدا هیچ‬ ‫پێوندیەکی ڕاستەوخۆی بە خەباتی رۆژانەی‬ ‫خەلکی سەر شەقامەوە نەبوو؟‬ ‫دیارە کاری فیکری تئوریک کردن بۆ کۆمەڵگا‬ ‫بە گشتی و هێزی سیاسی بە تایبەتی لە‬ ‫نانی شەو پێویستترە‪ .‬بەاڵم کاری تئوریک‬ ‫کردن کاری خەڵکی ئاکادەمیککار لە زانکۆ‬ ‫و رێکخراوی لەونوعەیە و هیزی سیاسیش‬ ‫کەڵکیان لێ وەر ئەگرێت‪ .‬حیزبی سیاسی‬ ‫بە پێ روانگە و ئیدەئولوژی و تێڕوانینی‬ ‫لە کۆمەڵگا و ستراتیژی بۆ بوون بە زۆرینە‬ ‫و بەدەستەوەگرتنی دەسەاڵت‪ ،‬دائیم دەبی‬ ‫خەریکی دیتنەوەی تاکتیک و سیاسەتی‬ ‫گونجاو بۆ بردنەپێشی کۆمەاڵنی خەڵک‬

‫مەتود و شیوەی بیرکردنەوەی کۆمەڵە‬ ‫لەو بابەتەوە جیاوازی بەرچاوی هەبوو کە‬ ‫بوو بە هۆی ئەوەی کە سوسیالیستەکان‬ ‫لە کوردستاندا ببن بە هێزێک بە نەفووزی‬ ‫کۆمەاڵیەتی بەرچاوەوە‪ .‬کۆمەڵەش وەک‬ ‫هەموو ‌هێزە سوسیالیستە ئیرانیەکان‬ ‫پێویستی بە پڕ کردنەوەی ئەو بۆشایی و‬ ‫ناڕۆشنی فیکری هەبوو‪ .‬بەاڵم کۆمەڵە بە‬ ‫دروستی ئەوەی ئەزانی لەوکاتەدا گیری و‬ ‫گرفتی سەرەکی ژنان و پیاوانی چەوساوەی‬ ‫سەر شەقام ئەوە بوو کە لە رێکخراوی‬ ‫جوراجوری خۆیاندا خۆیان ڕیک بەخەن و‬ ‫داکۆکی لە مافە سیاسی‪ ،‬جنسیەتی‪ ،‬ئابوری‬ ‫و فەرهەنگی‪ ،‬میللی و ‪ ...‬خۆیان بکەن‪.‬‬ ‫ئەوەی وا ئەو خەڵکە چەوساوەیە لەووختەدا‬ ‫بۆیان مەترەح و گرێنگ نەبوو ئەوە بوو کە‬ ‫ئایا واڵتانی شورەوی و چین سوسیالیستین‬ ‫یان نە‪.‬‬ ‫یەکێکیترلەو خاڵە گرێنگانە وا کۆمەڵەی‬ ‫لە هیزە سوسیالیستەکانتر جیا کردوە‬ ‫تەحلیلی ڕۆشن‪ ،‬شەفاف و بێڕاڕای کۆمەڵە‬ ‫لە سەر کۆماری ئیسالمی پێش بە دەسەاڵت‬ ‫گەێشتنی ئەو کۆمارە بوو‪ .‬بۆ نموونە لە‬ ‫وتاری کاک فوئادلە مەریوان لە رۆژی ‪١٩‬‬ ‫رێبەندانی ‪ ١٣٥٧‬بە بۆنەی هەشتەمین‬ ‫ساڵوگەڕی خەباتی چەکداری رێکخراوی‬ ‫چریکە فیدایەکانی خەڵکی ئیران لە سیاهکەل‬ ‫لە باکوری ئیران لە سالێ ‪ ١٣٤٩‬هەتاوی‪،‬‬ ‫زۆر بە روونی باسی ئەوەی کرد کە ئەم‬ ‫ڕژیمە لە ئەوەڵین فورسەتدا هێرش دەکاتە‬ ‫سەر خەڵک بۆ وەرگرتنەوەی دەسکەوتەکانی‬ ‫خەباتیان لە دژی رژیمی پاشایەتی‪.‬‬ ‫هەر بویە کۆمەڵە وەک زۆرێک لە ‌هێزە‬ ‫سوسیالیسەکانی ئیران بە دوای دیتنەوەی‬ ‫باڵی شوڕشگێر و دژی ئیمپریالیسم لە ناو‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا نەدەگەرا‪ .‬بەداخەوە‬ ‫لێکدانەوە هەڵەی سوسیالیستە ئیرانیەکان‬ ‫لە سەر کۆماری ئیسالمی و تەوەهۆم و‬ ‫خۆشباوڕی ئەوان بە دژی ئیمپریالیست‬ ‫بوونی کۆماری ئیسالمی کارەساتی زۆر‬ ‫گەورە و دەڵتەزێنی لێکەوتەوە‪ .‬حیزبی تودە‬ ‫و چریکی ئەکسەریت و حیزبی رەنجبەران و‬ ‫زۆر رێکخراوی گەورە و چکۆلەی سوسیالیستی‬ ‫لەو داوە کەوتن‪ .‬ئەگەر وانەبوایەت کۆماری‬ ‫ئیسالمی وا بەئاسانی نێدەتوانی ئەو هەمووە‬ ‫جەنایەتە لە گەشت ئیران بکات و سەندیکای‬ ‫کریکاران‪ ،‬دەفتەری حیزبی سیاسیەکان‪،‬‬ ‫رێکخراوی ژنان‪ ،‬ڕۆژنامەکان و ‪ ...‬ببەستێت‬ ‫و دەست بە گرتنی بەرین و ئیعدامی بە‬ ‫کۆمەڵی تێکۆشەرانی سوسیالیست بکات‪.‬‬ ‫لە ‪ ٢٨‬خەرمانانی ‪ ١٣٥٨‬خومێنی دەستووری‬ ‫جەهادی و هێرشی بۆ کوردستانی دا بە‬ ‫ئەرتەش و سوپای پاسداران و تەنانەت‬ ‫هێزی دەریایش‪ .‬جارێکیتر هەموو تاک‬ ‫و حیزبی سیاسی لە گەل هەلبژاردنێک‬ ‫بەرەوروو بوونەوە‪ ،‬تەسلیم بوون یان بڕیاری‬ ‫بوێرانەی ڕاوستان بەرانبەر بە هێرشی‬ ‫هەمەالیەنەی کۆماری ئیسالمی‪ .‬کۆمەڵە لە‬ ‫ڕاگەیاندنی مێژویی خۆیدا بە ناوە « خەڵکی‬ ‫لە بواری تاقیکردنەوەدا» لە خەلکی کورد‬ ‫داوای ڕاوستان لە بەرابنەر ئەو هێرشەدا‬ ‫ئەکات‪ ،‬داوای پشتیوانی خەڵکی ئیران لە‬ ‫خەڵکی کوردستان دەکات و قەوڵی بەشداری‬ ‫هەمەالیەنەی کۆمەڵە لەو ڕاوەستانەدا بە‬ ‫خەڵکی کورد ڕادەگەیەنێت‪.‬‬ ‫زۆربەی ژنان و پیاوانی سوسیالیستی‬ ‫کوردستان لە رێزی کۆمەلەدا خۆیان دێتەوە‪.‬‬ ‫سەدان کەس لەو ژن و پیاوە سوسیالیستانە‬ ‫لە سەنگەری پێشمەرگایەتی کۆمەڵەدا‪ ،‬لە‬

‫لێکدانەوە هەڵەی‬ ‫سوسیالیستە ئیرانیەکان‬ ‫لە سەر کۆماری‬ ‫ئیسالمی و تەوەهۆم‬ ‫و خۆشباوڕی ئەوان‬ ‫بە دژی ئیمپریالیست‬ ‫بوونی کۆماری ئیسالمی‬ ‫کارەساتی زۆر گەورە و‬ ‫دەڵتەزێنی لێکەوتەوە‬ ‫زیندانی کۆماری ئیسالمیدا گیانیان بخت کرد‬ ‫و یان جستە و رۆحیان بریندار بوو‪.‬‬ ‫لە کونگره‌ی دوو کۆمەڵە رهبەری و جەهەتی‬ ‫سیاسی کۆمەڵەش گۆردرا‪ .‬خەبات و‬ ‫فیداکاری پێشمەرگانە نەبیت لە زۆر رووەوە‬ ‫کۆمەڵە زیاتر لە گەڵ خاڵ بەقوەتەکانی‬ ‫خۆی دووری دەکرد‪ .‬بە واژوکردنی‬ ‫ڕێککەوتننامەی رهبەرانی کۆمەڵە و گروهی‬ ‫سەهەند (ا‪.‬م‪.‬ک) و چەندین کەس لە دوو‬ ‫سازمانی پێکار و ێ‌رخا حیزبی کمونیستی‬ ‫ئیران(حکا) پێک هات‪.‬‬ ‫حیزبی دیمکرات ئیران (حدکا) بە رەزایەت‬ ‫نەدان بە ئازادی دەربڕێنی بیرورای سیاسی تا‬ ‫ئەو جیگایە کە باسی هەڵوێست و سیاسەتی‬ ‫ئەانیش بکرێت‪ ،‬لە شەر لێرە و لەوی تا‬ ‫پەسەنکردنی بڕیاری شەری سەراسەری و‬ ‫شەڕی فرۆشی چەندساڵە لە گەڵ کۆمەڵە‬ ‫رۆێشت کە بۆ بە هەوی شەهید بوونی‬ ‫سەدان پێشمەرگەی کۆمەڵە و حدکا و کزی‬ ‫بوونی جواڵنەوەی ڕزگاریخوازانەی و شەڕی‬ ‫چەکداری لە دژی کۆماری ئیسالمی‪ .‬یەکێک‬ ‫لە سکرتێرەکانی حدکا لە بیرەوەیەکانیا‬ ‫دەڵێت‪« :‬کۆمەڵە لە تەبلیغات دەژی حدکا‬ ‫زیادەڕەوی دەکرد و حدکا لە شەهید کردنی‬ ‫پێشمەرگەی کۆمەڵەدا زیادەرەوی دەکرد»‬ ‫(نەقلی بە مەعنی)‪ .‬ئەمەش هویەکی‬ ‫گەورە بوو بۆ دەڵساردبوونەوەی خەڵک و‬ ‫پێشمەرگە و تەنیا کۆماری ئیسالمی قازانجی‬ ‫لێبرد‪.‬‬ ‫داڕمانی بلۆکی سوڤیت کە بۆ بە هوی کز‬ ‫بوونی بیر و بۆچوونی سوسیالیستی لە‬ ‫دەنیادا لە الیەک و دەرکەوتنی ڕۆژلەدوایڕۆژی‬ ‫هەڵەی فیکری و سیاسی رهبەری (حکا)‬ ‫بوون بە دوو هۆی گرێنگ بۆ چەند جار لەت‬ ‫بوونی حکا‪ .‬چەند حیزبی لە کەوتووەتەوە‬ ‫و زیاتر لە هەموو حیزبەکانێش ئینسانی‬ ‫سیاسی دڵسۆز وازیان لە هەموو ئەو حیزبانە‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫بەاڵم سەرەڕای ئەم گرفتانە کە بۆ بەشی‬ ‫عەلەنی کۆمەڵە وەک رێکخراوی بزوتنەوەی‬ ‫سوسیالیستی لە کوردستاندا پێش هاتوە‬ ‫لە رووداوە سیاسیەکانی کورستاندا وەک‬ ‫مانگرتنی گشتی‪ ،‬وپێکهاتنی ڕیکخراوی‬ ‫سنفی و مەدنی بۆ داکۆکی کردن لە مافی‬ ‫کریکاران‪ ،‬ژنان‪ ،‬منااڵن و ‪ ...‬دەرئەکەوێت‬ ‫کە بێری چەپ و سوسیالیستی لە کوردستان‬ ‫بەرینتر بووەتەوە و زیاتر ریشەی کوتاوە‪،‬‬ ‫هەر چەندبەشی عەلەنی کۆمەلە تووشی‬ ‫لێکترازان و دابڕان هاتووە لە بۆحرانێکی‬ ‫قوولدایە و لە حەولی ئەوەدایە وەک جاران‬ ‫بەکەوێتۆ سەرپێ و دەور و نەقشی بەرچاو‬ ‫لە داهاتووی ئیران و کوردستادا بگێرێت‪.‬‬ ‫رێکخراوی سوسیالیستی پێ لە سەر عەرز‬ ‫و غیرە خەیاڵی دەبی گوێ لە خەڵک‬ ‫بگرێت‪ ،‬بۆ هەلبژاردنی سیاسەت و تاکتیک‬ ‫بەشداریان بەدات‪ ،‬باوڕ و مەتمانەی ئەوان‬ ‫بە خەسار نەدات و لە کاتی خۆشیا بە‬ ‫تەشخیسی دروست هەلومەرج جورئەتی‬ ‫رهبەری کۆمەالنی خەلک بە خۆی بدات و‬ ‫تەنیا بە مەرجی سەرکەتن نەچێتە مەێدان‪.‬‬

‫سیاسەتگەلێک وەک داکۆکی لە مافی‬ ‫کریکاران‪ ،‬ژنان جواڵنەوەی ڕزگاریخوازی‬ ‫خەڵکی کورد بە ئەدەبیات و شێوەی کۆمەڵە‬ ‫ئەگەر پێشتر بەزۆری هەر لە الیەن کۆمەڵەوە‬ ‫باس دەکران ئیستا بوون بە بەشێک لە‬ ‫بیروڕای گشتی و هێزی سیاسیترش‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪٢٠٠٧‬دا نوسراوەیەکەم سەبارەت بە‬ ‫پالتفوری سیاسی و ئیدەئولۆژیکی چەپ و‬ ‫سوسیالیست لە کوردستان لە سەر ئینترنت‬ ‫دانا‪ .‬بەشگەلێک لەو نوسراوەیە وەاڵمی‬ ‫پرسیاری سێیە لە ڕوانگەی منەوە‪ ،‬جا‬ ‫بۆیە ئەو بەشانە هەر وەک خۆی دەنێرمە‬ ‫خزمەتتان‪.‬‬ ‫پالتفورمی سیاسی ریكخراوه‌ی چه‌پ‬ ‫حیزبی سیاسی بۆ ئه‌وه‌ی بتوانی له پولیمیك‬ ‫و باسه‌سیاسی و كۆمه‌الیه‌تیه‌كاندا شوینیك‬ ‫بۆ خۆی ته‌رخان بكات و به خه‌ڵك نیشان‬ ‫بدات كه له پۆل(سه‌ف) به‌ندیه سیاسیه‌كاندا‬ ‫له كوی ڕاوه‌ستاوه‪ ،‬ده‌بی خاوه‌نی پالن و‬ ‫پالتفورمی سیاسی دیاریكراو بیت‪ .‬له‬ ‫هه‌نگاوی یه‌كه‌مدا به گشتی دارشتنی‬ ‫ئامانجه سیاسیه‌كان پیویسته‪.‬‬ ‫ئیستراتژی سوسیالیستی له بار و دۆخی‬ ‫ئیستادا (سالی‪ 2012‬میالدی) بیگومان‬ ‫ده بی له گه‌ل ئیستراتژی سوسیالیستی‬ ‫ساله‌كانی‪ 1970‬میالدی(ده یه كانی ‪-1350‬‬ ‫‪ 1340‬هه‌تاوی) جیاوازی هه‌بیت‪ .‬گه‌رانه‌وه بۆ‬ ‫چاره كردن و شی و لیكدانه‌وه‌ی كۆن‪ ،‬وه‌ك‬ ‫مالكیه‌تی ده‌وله‌تی هه‌موو كیشه دژواره‌كانی‬ ‫كۆمه‌الیه‌تی چاره‌ ده‌كات‪ ،‬ده‌سكه‌وته‬ ‫سوسیالیستیه‌كانی ئیستا‪ ،‬تا ئاستی‬ ‫چه‌شنیك هونه‌ری قسه‌كردن و ریتوریك(بی‬ ‫خه‌ته‌ر) دینیته خواره‌وه‪.‬‬ ‫له باتی ئه‌مانه ده‌بیت له سه‌ر مه‌سایلی‬ ‫دیموكراتیك و هاوپشتی له ئاستی كۆمه‌لگادا‪،‬‬ ‫ورد بینه‌وه و هه‌مویان له جیهانی واقیعی‬ ‫سیاسی ئه‌مرۆ و نه له جیهانی ئاره‌زوه‌كان‬ ‫و مه‌یله‌كان بده‌ینه به‌ر باس لیكۆلینه‌وه و‬ ‫له ناوه‌ندا‪ ،‬دایان نین‪ .‬ریگا چاره‌ی ئاسان و‬ ‫خیرا بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ین به دیموكراسی زۆرتر‬ ‫و ده‌خاله‌تی زۆرتر له سه‌ر كارو ژیانمان و‬ ‫یا ریكخستن و دروست كردنی كۆمه‌لگایه‌كی‬ ‫یه‌كگرتوو و یه‌ک پارچه له ته‌ك نه‌سله‌كانی‬ ‫داهاتوو و ئیستا‪ ،‬وجودی نیه‪.‬‬ ‫‪-1‬حیزب ده توانیت پیداگر و خوازیاری‬ ‫خولقاندنی كه‌ش و هه‌وای كراوه‌تر و‬ ‫ئاشكراتربێت و به گوی كراوه و هه‌ستیاره‌وه‬ ‫په‌یتا په‌یتا له گفتوگۆ و پیه‌یوه‌ندی له گه‌ل‬ ‫خه‌ڵكی ده‌نگده‌ر و الیه‌نگرانیدا بێت‪.‬‬ ‫‪ -2‬حیزب ده بیت ڕو به‌کات له‌ به‌ ده‌س‬ ‫هینانی ئاكامی عه‌مه‌لی‪ ،‬وه‌ك پیك هینانی‬ ‫ئال وگۆر له ژیانی رۆژانه‌ی ئینسانه‌كانی‬ ‫كۆمه‌لگا‪ ،‬كه به‌شی ده‌وله‌تی و مه‌ده‌نی له‬ ‫پیك هینانی ئاسایش ته‌واو كه‌ر و یارمه‌تی‬ ‫ده‌ر و پشتیوانی یه‌كتر بن‪.‬‬ ‫‪ -3‬حیزب ئاگادار و پاریزه‌ری دیموكراسی‬ ‫پارله‌مانی وه‌ك ده‌سكه‌وتێکی میژوویه‬ ‫و هاوكات باوڕی هه‌یه كه پارله‌مان‬ ‫و كاری سیاسی له ده‌ره‌وه‌ی ئورگانه‬ ‫هه‌لبژیردراوه‌كانی خه‌ڵكیش یارمه‌تی ده‌ر‬ ‫و ته‌واو كه‌ری یه‌كترن‪( .‬لیره‌دا ناوه رۆكی‬ ‫دیموكراسی پارله‌مانی له به‌ر چاوه‪ ،‬ئه‌گینا‬ ‫له باری فورم‪،‬شکڵ و قه‌واره‌ی ریكخراوه‌یی‬ ‫و ناو ده‌توانیت فورم گه‌لیكیتر وه‌ك شورا‪،‬‬ ‫ئه‌نجومه‌ن و ‪ ...‬به كاربهینرێت‪).‬‬ ‫‪ -4‬بۆ به‌ده‌س هینانی نوینه‌رایه‌تی كردنی‬ ‫پارله‌مانی به‌ده‌سه‌اڵت له ریگای به‌ده‌س‬ ‫هینانی ژماره‌ی هه‌رچی زۆرتری كورسیه‌كانی‬ ‫پارله‌مان و ده‌سه‌اڵتی حكومه‌ت وه‌ك‬ ‫ئامیرگه‌لیك بۆ پیش بردنی ئامانجه‌كانی‬ ‫حیزب تیده كۆشیت‪.‬‬ ‫‪ -5‬به‌ره‌ی به‌رباڵو و زۆرینه كه له‌سه‌ر‬ ‫بناغه‌ی ڕیك كه‌وتن و سازش راوستاوه‪،‬‬ ‫له سكتاریزم و گوروه‌به‌ندی و له په‌راویزه‬ ‫که‌وتن گرینگتر و بانتر ده‌زانێت‪.‬‬ ‫‪ -6‬سیاسه‌تی ئابوری به‌رپرسانه و‬ ‫واقیع بینانه‌ هه‌لده‌بژیرێت و له به‌رانبه‌ر‬ ‫پیشنیاره‌ی ئاره‌زومه‌ندانه‌‪ ،‬غه‌یره عه‌مه‌لی و‬ ‫گه‌وره كراوه‪ ،‬كه كیشه‌كان به نه‌سله‌كانی‬ ‫داهاتوو ده‌سپیریت‪ ،‬لیبڕاوانه ڕاده وه‌ستیت‪.‬‬ ‫له‌ پێشه‌وه‌ و به‌ر له هه‌ر كاریك ده‌بێت‬ ‫به یارمه‌تی وه‌رگرتن له کارناسی به‌سپوڕ‬

‫ژماره‌ ‪1‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت ب ‌ه باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫"مافی چاره‌ی خۆنوسین مافی سروشتی‌و جیانه‌کراوه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌‬ ‫بۆ یه‌کالکردنه‌وه‌ی چاره‌نوس‌و داهاتووی خۆی"‬ ‫بۆ تیشك خستنه‌سه‌ر باسه‌كانی كۆنگره‌ی‬ ‫‪13‬ی كۆمه‌ڵ ‌ه بڕیارماندا چه‌ندین ته‌وه‌ر‬ ‫بخه‌یه‌ن ‌ه به‌ر ده‌ست هاوڕێیانی كۆمیته‌ی‬ ‫ناوه‌ندی‌و چه‌ندین كه‌سایه‌تی‌و چاودێری‬ ‫سیاسی‌و سیمای ناسراوی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫حه‌قخوازانه‌ی كوردستان تا له‌م رێگه‌و‌ه‬ ‫به‌ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی باسه‌كان‪ ،‬كۆنگره‌یه‌كی‬ ‫پڕده‌سكه‌وت‌و سه‌ركه‌وتوو سازبكه‌ین‪.‬‬ ‫بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ‌ه چه‌ندین پرسیارمان‬ ‫له‌سه‌ر ته‌وه‌ری «مه‌سه‌له‌ی فیدرالیزم‌و‬ ‫مافی دیاریكردنی چاره‌نوس تا پێكهێنانی‬ ‫ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ ك ‌ه له‌به‌رنامه‌ی‬ ‫سیاسی كۆمه‌ڵه‌دا هاتووه‌» هاوڕێ‬ ‫جه‌لیلی ئازادیخواز ئه‌ندامی كۆمیته‌ی‬ ‫ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵه‌ كرد كه‌ ده‌قی گفتوگۆك ‌ه‬ ‫ده‌خوێننه‌وه‌‪:‬‬ ‫پرسیار‪ :‬تا چه‌ند فیدرالیزم وه‌ك‬ ‫سیستمێك بۆ داهاتووی ئێران ب ‌ه دروست‬ ‫ده‌زانیت؟‬ ‫خوازیاریی‬ ‫پێشنیارو‬ ‫وه‌اڵم‪:‬‬ ‫هه‌رجۆرپیكهاته‌و فۆرمیكی سیاسی بۆ‬ ‫واڵت‌و به‌رێوه‌به‌ری ده‌سه‌اڵتی رامیاری‬ ‫واڵت‪ ،‬ده‌بێ له‌ گه‌ڵ باری كلتوری‌و‬ ‫دابه‌شبوونی جوگرافیای كلتوری نه‌ته‌وه‌یی‌و‬ ‫دۆخی سیاسی‌و چۆنیه‌تی دابه‌شكردن‌و‬ ‫دسانترالیزه‌ بوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی سیاسیدا‬ ‫هاو سازبێت‪ ،‬یا كه‌مترین ناسازی‌و گرفتی‬ ‫هه‌بیت‪ .‬دیاره‌ ئێران واڵتێكی فره‌نه‌ته‌وه‌و‬ ‫فره‌كلتوره‌‪ .‬ئه‌م واڵته‌ باری جوگرافیایی‬ ‫دانیشتوانی‌و دابه‌شكردنه‌ ئیداره‌یه‌كانی ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كی یه‌كجار ئاڵۆز ل ‌ه هه‌ندی ناوچه‌و‬ ‫ده‌ڤه‌ردا به‌ قه‌سد‌و مه‌به‌ست تیكدراو‬ ‫ناله‌باركراوه‌‪ .‬به‌اڵم ب ‌ه هه‌موو پێوه‌ره‌كان بۆ‬ ‫مسۆگه‌ركردنی پێكه‌وه‌ژیانیكی ئاشتیانه‌و‬ ‫خوازراو به‌رامبه‌ر‪ ،‬وه‌هه‌روه‌ها بۆ زامنكردنی‬ ‫پێكهێنان‌و دابینكردنی دیموكراسی ب ‌ه‬ ‫شێوه‌ی نه‌هادو به‌رباڵو وایده‌بینم ك ‌ه‬ ‫فیدرالیزم ڕێگاو میكانیزمیكی هه‌ر‌ه گونجاوه‌‪،‬‬ ‫ك ‌ه ده‌توانێ ل ‌ه هه‌موو ئه‌م رووبه‌رانه‌دا‬ ‫واڵمی گونجاو بداته‌وه‌‪ .‬فره‌نه‌ته‌وه‌ بوون‌و‬ ‫فره‌كلتور بوون له‌ئێراندا زه‌مینه‌و جیهان‬ ‫ژینیكیان خولقاندوو‌ه ك ‌ه به‌بێ دابین‌و‬ ‫زامنكردنی مافی ژیان‪ ،‬به‌رجه‌سته‌بوونه‌و‌ه‬ ‫و‌ه هاوبه‌شی ل ‌ه به‌رێوه‌بردن‌و گه‌شه‌ی‬ ‫ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسیدا ئاشتی‌و‬ ‫مانه‌وه‌و گه‌شه‌و پێشه‌وه‌چوون نه‌كراوو‬ ‫نه‌گونجاوه‌‪ .‬من واده‌زانم فیدرالیزم فۆرمێك ‌ه‬ ‫ل ‌ه پێكه‌و‌ه ژیانی دڵخوازن ‌ه كه‌ كۆ نه‌ته‌وه‌ یا‬ ‫پێكهاته‌یه‌كی كلتوری‌و ئتنیكی‌و ‪ ..‬هتد بۆ‬ ‫ده‌سته‌به‌ركردنی ماف‌و دادوه‌ری سیاسی‌و‬ ‫هاوبه‌شی به‌رابه‌رانه‌ی بێ به‌ره‌گر ل ‌ه‬ ‫به‌رێوه‌به‌ری یه‌كه‌یه‌كی سیاسیدا پێشنیاری‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر ئاوڕێك ل ‌ه ئێستاو میژووی‬ ‫ئێران بده‌ینه‌و‌ه ب ‌ه روونی‌و راشكاوی ده‌بینین‬ ‫كه‌ ئه‌گه‌ر بڕیاربێت ئێران رووی ئازادی‌و‬ ‫ئاشتی‌و دیموكراسی ب ‌ه خۆیه‌و‌ه ببینی و‌ه‬ ‫خوازیاری پێشكه‌وتن‌و گه‌شه‌ بیت‪ ،‬هیچ‬ ‫ریگاو میكانیزمێكی دیكه‌ی له‌ به‌رده‌سدا‬ ‫نیه‌ بۆ گه‌یشتن به‌م ئاسۆ‌و ئامانجان ‌ه جگ ‌ه‬ ‫دابه‌شكردن‌و دسانترالیزه‌كردنه‌وه‌ی هه‌راوی‬ ‫ده‌سه‌اڵت‌و ده‌وڵه‌ت‌و زامنكردنی ئازادی‬ ‫ئه‌م دابه‌شكردنه‌و هاوبه‌شی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی‬ ‫جه‌ماوه‌ری گه‌النی ئێران له‌م پرۆژه‌یه‌دا‬ ‫ئه‌ویش هاوبه‌شییه‌كی خۆخوازانه‌‪.‬‬ ‫دروستبوونی ئاوه‌ها كه‌ش‌و دۆخێكی‬ ‫رامیاری‌و سه‌رهه‌ڵدانی هاوبه‌شی خۆخوازن ‌ه‬ ‫نه‌گونجاو‌ه به‌ مسۆگه‌ركردنی هه‌موو‬ ‫مافه‌كانی گه‌النی ئێران نه‌بیت‪ ،‬له‌ هه‌موو‬ ‫ره‌هه‌نده‌كانی ژیانی سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی‌و‬ ‫كلتوری‌و ئابووری ئێراندا‪ .‬ئه‌بێت ئه‌وێش‬ ‫ل ‌ه ئاسته‌ هه‌ر‌ه به‌رزو لوتكه‌كانی ئه‌م‬ ‫ره‌هه‌ندانه‌دا بێت‪ .‬دوو فاكته‌رو تایبه‌تمه‌ندی‬ ‫هه‌ر‌ه گرنگ ئه‌مڕۆ ل ‌ه هه‌موو ئێران ب ‌ه‬ ‫گشتی‌و له‌ كوردستاندا به‌ تایبه‌تی شیاوی‬ ‫رامان‌و ره‌چاوكردنی زۆرن‪ ،‬خوازیاری‬ ‫به‌شداریی بێبه‌رگرو هه‌راو له‌لوتكه‌دا ل ‌ه‬ ‫ده‌سه‌اڵت‌و پیكهاته‌و به‌رێوه‌بردنی ئه‌م‬ ‫یه‌ك ‌ه شارستانی‌و جوگرافیه‌دا‪ .‬بیرمان‬ ‫نه‌چیت ئێران هه‌رگیز له‌ میژووی كۆن‌و‬ ‫نویی خۆیدا یه‌كه‌یه‌كی هاوسانی كلتوری‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی نه‌بووه‌و نابێت‪ .‬هه‌موو قه‌یران‌و‬ ‫خه‌سارو گرفته‌كانی ئه‌م یه‌كه‌یه‌ له‌راستیدا‬ ‫ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئه‌م ئاخیزگه‌یه‌و ئه‌وه‌یك ‌ه‬

‫هاوڕێ جه‌لیل ئازادیخواز‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پاوانخوازو یه‌كالیه‌نی‬ ‫له‌میژینه‌ی ئێران هه‌رگیز نه‌یوویستو‌ه‬ ‫له‌م راستیه‌ به‌رجسته‌و به‌ڵگه‌ نه‌ویست ‌ه‬ ‫بگات‪ ،‬هه‌میش ‌ه هه‌وڵی ئه‌وه‌بوو‌ه كه‌ وای‬ ‫نیشان بدات كه‌ ئێران یه‌كه‌یه‌كی كلتوری‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی به‌یه‌كه‌وه‌لكاوه‌‪ .‬روونه‌ ئه‌مرۆ ئه‌م‬ ‫فامكردن‌و لێكدانه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌ درزو كه‌لێنی‬ ‫تێكه‌وتووه‌و ئه‌م كه‌لێن‌و درزه‌ش رۆژبه‌ڕۆژ‬ ‫هه‌راوتر ده‌بێت‌و بوو‌ه ‪.‬‬ ‫فاكته‌رو تایبه‌تمه‌ندی دووهه‌می ئه‌مڕۆی‬ ‫ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی ئێران ئه‌م راستییه‌یه‌ك ‌ه‬ ‫هه‌موو نه‌ته‌وه‌و ئیتنیكه‌كانی ئه‌م واڵت ‌ه‬ ‫ئێستا ئیتر خوازیاری ناسان به‌ شوناس‌و‬ ‫كلتوری خۆیانه‌وه‌ن‪ .‬ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیی ‌ه‬ ‫له‌م رۆدا ته‌نیا له‌سه‌ر ئاستی خوازیاربوون‬ ‫نییه‌و نه‌ماوه‌‪ ،‬به‌كرده‌وه‌ له‌پرۆسه‌ی ژیاندا‬ ‫ئه‌م داوا ره‌وایه‌ به‌رجسته‌بوونه‌وه‌ی ز‌هق‌و‬ ‫به‌رچاوی هه‌یه‌‌و نه‌گونجاو نه‌شیاوه‌ك ‌ه‬ ‫خۆی لێ نه‌بان بكرێت‪ .‬كه‌وابوو مانه‌وه‌و‬ ‫هاوژینی خوازیارانه‌و ئاشتی‌و گه‌شه‌ی ئێران‬ ‫به‌ستراوه‌ به‌ ناسین‌و سه‌لماندن‌و یارمه‌تی‬ ‫به‌رجه‌سته‌بوونه‌وه‌ی ئه‌م دوو فاكته‌ره‌وه‌‪،‬و‬ ‫ئه‌و تایبه‌تمه‌ندیانه‌و‌ه ك ‌ه باسكران‪ .‬له‌م‬ ‫به‌ستینه‌دایه‌ ك ‌ه فیدرالیزم وه‌ك فۆرم‌و‬ ‫میكانیزمێك بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی ئه‌و‬ ‫داخوازیانه‌ به‌رجه‌سته‌ده‌بێته‌وه‌‌و بوونی‬ ‫وه‌ك پێویستیه‌كی هه‌نووكه‌یی خۆی‬ ‫ده‌نوێنی‪ .‬بیرمان نه‌چیت فیدرالیزم بۆ‬ ‫هه‌موو ئه‌و الیه‌ن‌و هیزو كه‌سایه‌تیانش ك ‌ه‬ ‫دیموكراسیخوازن‌و خۆیان ب ‌ه دیموكرات‬ ‫ده‌زانن هه‌ره‌پیویسته‌و میكانیزمێكی‬ ‫گونجاوه‌ بۆ دابین‌و جێگیربوونی‬ ‫زامنكردنی‬ ‫خزمه‌ت‌و‬ ‫دیموكراسی‌و‬ ‫دیموكراسیه‌كی كاراو هه‌راو‌و كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ك ‌ه رووی ل ‌ه ده‌سته‌به‌ركردنی ماف ‌ه‬ ‫دیموكراسیه‌كانی تاك‌و كۆبیت له‌ ئێراندا‪.‬‬ ‫فیدرالیزم وه‌ك نموونه‌یه‌كی ئه‌زموونكراو‬ ‫ئه‌و تواناو به‌رینییه‌ی هه‌ی ‌ه ك ‌ه له‌ واڵتیكی‬ ‫وه‌ك ئێراندا ك ‌ه هه‌ناسه‌و بنه‌ماكانی‬ ‫دیموكراسی كه‌م‌و ن ‌ه چه‌سپاو‌ه ب ‌ه هاناو‌ه‬ ‫بیت‪‌ ،‬و له‌ جێگیركردن‌و ب ‌ه كلتوركردن‌و‬ ‫دامه‌زراوه‌كردنیدا رۆڵی شیاوی خۆی‬ ‫ببینی‪ .‬له‌سه‌ر هه‌رسێ ئاستی ده‌وڵه‌ت ‌ه‬ ‫هه‌رێمیه‌كان‌و ده‌وڵه‌تی فیدراڵ‌و ئاقاری‬ ‫گشتی‌و رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیدا‪.‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌مانه‌ش فیدرالیزم ئه‌مڕۆ‬ ‫ل ‌ه ئێراندا‌و ل ‌ه الیه‌ن گه‌النی په‌راوێزو‬ ‫سه‌ركوتكراوه‌و‌ه وه‌ك داواو میكانیزمێ بۆ‬ ‫چاره‌سه‌ركردنی گرفت ‌ه ل ‌ه مێژینه‌كانی ئه‌م‬ ‫سه‌رزه‌وینه‌ چاوی لێده‌كرێت‪‌ ،‬و ده‌توانین‬ ‫بڵێن بووه‌ته‌ داواكاریه‌كی گشتی ك ‌ه‬ ‫هه‌موو هیزو نه‌ته‌وه‌كانی ئێران داخوازی‬ ‫ده‌كه‌ن‌و وه‌ك بیری زاڵ خۆی ده‌نوێنی‪ .‬ل ‌ه‬ ‫راستیدا ب ‌ه ناسین‌و فامكردن و شرۆڤه‌یه‌كی‬ ‫ته‌ندروست‌و بێ ده‌مارگرژانه‌ی ئێستای‬ ‫ئێران‪‌،‬و رابردووی پرخه‌ساری و پێكهاته‌ی‬ ‫كلتوری‌و نه‌ته‌وه‌یی و هه‌موو فاكته‌ر‌ه‬ ‫سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی دیك ‌ه فیدرالیزم‬ ‫وه‌ك گونجاوترین فۆرم بۆ ده‌سه‌اڵتی‬ ‫داهاتووی ئێران ل ‌ه مڕۆدا خۆی ده‌نوێنی ‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬به‌رگریكردن ل ‌ه مافی دیاریكردنی‬ ‫چاره‌نوس تا پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ یه‌كێك له‌خاڵه‌كانی به‌رنامه‌ی‬ ‫سیاسی كۆمه‌ڵه‌ له‌كۆنگره‌ی پێشوویدایه‌‪،‬‬ ‫پێتوایه‌ ده‌بێت ئه‌م خاڵه‌ له‌كۆنگره‌ی‬ ‫داهاتوو چ گۆڕانێكی به‌سه‌ردا بێت؟‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬من پێموای ‌ه سه‌ره‌تا ده‌بێ له‌م‬ ‫راستی ‌ه بگه‌ین كه‌ باس له‌ فیدرالیزم‬

‫ده‌كه‌ین‌و وه‌ك میكانیزم‌و فۆرمێكی‬ ‫گونجاو بۆ داهاتووی ئێران باسیده‌كه‌ین‌و‬ ‫پێشنیار‪ ،‬ئه‌م ‌ه ب ‌ه ماناو مه‌به‌ستی ئه‌و‌ه‬ ‫نی ‌ه ك ‌ه تاقان ‌ه میكانیزم‌و فۆرمی گونجاوی‬ ‫ده‌سته‌به‌ركردنی مافی نه‌ته‌وته‌یی ‌و‬ ‫مافه‌كانی گه‌لی كورد یا هه‌رگه‌لێكی دیك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ئێراندا ته‌نیاو ته‌نیا فیدرالیزمه‌‪ ،‬یا‬ ‫فیدرالیزم دوائاستی داخوازی نه‌ته‌وه‌یی ‌ه‬ ‫بۆ دابینكردنی داوا‌و ده‌سته‌به‌ركردنی‬ ‫ماف‌و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی‪ .‬من پێموای ‌ه‬ ‫ئه‌م وه‌رگرتن‌و فامكردن ‌ه له‌ پێشنیاری‬ ‫فیدرالیزم له‌ بنه‌و‌ه هه‌ڵه‌یه‌‪ .‬ل ‌ه راستیدا‬ ‫ده‌بی هه‌موومان ئه‌م راستیه‌ زه‌ق ‌ه باش‬ ‫بزانین ك ‌ه ل ‌ه هیچ كاتێكدا (فیدرالی‬ ‫ئاڵته‌رناتیفی سه‌ربه‌خۆیی نه‌بووه‌و نییه‌)‪.‬‬ ‫روون ‌ه مافی دیاركردنی چاره‌نووس ده‌توانێ‬ ‫ل ‌ه زۆر فۆرمی جیاواز و جۆراوجۆردا ب ‌ه‬ ‫بڕیاری زۆرینه‌ی نه‌ته‌وه‌ خۆی بنوێنی‌و‬ ‫ده‌ربخات‪ .‬فیدرالیزم پێشنیاركراوی‬ ‫هێزه‌كانی نه‌ته‌وه‌كانی ئێرانه‌‪ ،‬و‌ه روون ‌ه‬ ‫به‌رئه‌نجامی خوێندنه‌وه‌و شرۆڤه‌كردن‌و‬ ‫ئه‌زموونی خه‌باتێكی دوورو درێژی گه‌الن‌و‬ ‫هێزه‌ سیاسیه‌كانی ئه‌وگه‌النه‌‌و گه‌ڵ‌و هیز‌ه‬ ‫كوردیه‌كانیشه‌‪ .‬ب ‌ه ڕای من هه‌ڵبژاردنی‬ ‫فیدرالیزم هه‌ڵبژاردنێكی به‌ ڕێكه‌وتوو‬ ‫میكانیكی‌و الساكردنه‌و‌ه نییه‌‪ .‬ناسینی‬ ‫هه‌لومه‌رجی جیهان‪ ،‬ناوچه‌كه‌‪ ،‬پێكهاته‌و‬ ‫گرفت‌و خه‌سار‌و ئیمكانه‌كانی بوون‬ ‫ل ‌ه ناوخۆی واڵتدا هه‌موو ئه‌و فاكت ‌هر‌و‬ ‫ئه‌گه‌رانه‌نن ك ‌ه وایانكردوو‌ه فیدرالی‬ ‫وه‌ك شێوه‌یه‌ك ل ‌ه ده‌سه‌اڵتداری ره‌چاو‌و‬ ‫هه‌ڵبژیردریت‪ .‬ره‌نگ ‌ه ئه‌م بڕگه‌ وه‌ك ده‌ق‌و‬ ‫دارشتن پێویستی ب ‌ه گۆڕان‌و پێداچوونه‌و‌ه‬ ‫هه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم بۆ هه‌ر گۆڕانیكی بنه‌مایی‌و‬ ‫هه‌راو له‌م بڕگه‌دا به‌وردی خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫هه‌لومه‌رج ل ‌ه ناوچه‌و جیهان‌و ناوه‌وه‌ ده‌بێت‬ ‫ره‌چاوبكرێت‪ ،‬ئه‌گه‌ر‌و ئیماكانه‌كان‪ ،‬هه‌موو‬ ‫فاكته‌ره‌ گونجاو جێگر‌و نا جێگره‌كانی‬ ‫ئه‌م سێ ئاقاره‌ به‌وردی لێكبدرێنه‌وه‌‌و‬ ‫تاوتوێبكرێن‪ .‬دیار‌ه تا ئه‌‌و جێگاش من‬ ‫ده‌زانم ئه‌م بڕگه‌و زۆر برگه‌ی دیكه‌ی‬ ‫به‌رنامه‌ی كۆمه‌ڵ ‌ه پیداچوونه‌وه‌ی شیاوو‬ ‫وردی بۆ كراوه‌و ده‌كرێت‪ .‬ئه‌مه‌ش روون‪،‬‬ ‫راشكاو ئاشكراو شه‌فاف ‌ه ك ‌ه هه‌رجۆر فۆرمێ‬ ‫بۆ داهاتوو و‌ه ده‌سته‌به‌ركردنی داواكانی‬ ‫گه‌ل به‌ستراو‌ه ب ‌ه ئیراده‌ی ئازادی كۆمه‌اڵنی‬ ‫خه‌ڵكی كوردستانه‌وه‌‪ ،‬و ده‌نگ‌و رای‬ ‫ئه‌وانه‌وه‌‪ .‬وات ‌ه چ فیدراڵی‌و چ هه‌ر فۆرمێكی‬ ‫دیكه‌ی پێشنیاركراو ئه‌وه‌ له‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫ده‌نگ‌و هه‌ڵبژاردنی ئیراده‌ی گه‌لدایه‌ك ‌ه‬ ‫ده‌بێته‌ داوا‌و داخوازی و ده‌بێ بێت ‌ه كرده‌‪،‬‬ ‫وه‌گه‌ر نه‌ ته‌نیاو ته‌نیا پێشنیاریكه‌و‬ ‫به‌س‪ .‬دیاره‌ هه‌ر پێشنیارێكیش ده‌بی ل ‌ه‬ ‫سه‌رئاستی رای گشتی و هاوڕی له‌گه‌ڵ ‌ه‬ ‫قۆناغی داخوازیه‌كانی جه‌ماوه‌ردا بیته‌وه‌‪،‬‬ ‫واته‌ ئه‌و پیشنیار‌ه ده‌بێته‌ كرده‌ كه‌ هه‌موو‬ ‫گ ‌هل‌و داخوازی و چاوه‌روانیه‌كانی ل ‌ه‬ ‫به‌رچاو بگریت‪ .‬واده‌زانم فیدرالی ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئه‌م بنه‌مایان ‌ه پێشنیاركراوه‌‌و ده‌كریت‪،‬‬ ‫بێگومان هه‌ركات هه‌ركام له‌م زه‌مینه‌و‬ ‫فاكتۆران ‌ه بگۆرێن‌و دووچاری جێگۆڕكی‬ ‫بن ئه‌م داخوازی‌و پیشنیاره‌ش دووچاری‬ ‫گۆڕان‌و پێداچوونه‌وه‌ ده‌بێت‪ .‬به‌ گشتی‬ ‫من وا هه‌ستده‌كه‌م مه‌یلی زۆر بۆ فیدرالی‬ ‫هه‌ی ‌ه و‌ه ئه‌م مه‌یل ‌ه ل ‌ه هه‌موو رووبه‌ر‌ه‬ ‫باسكراوه‌كاندا زۆرتر و زۆرترین ئه‌گه‌ری‬ ‫گونجان‌و بوونی هه‌یه‌‪ .‬دیاره‌ وه‌ستان ل ‌ه‬ ‫ئاستی ئێستای داخوازیه‌كاندا‌و قه‌تیس‬ ‫بوون به‌م بیچمه‌و‌ه ن ‌ه خوازراوه‌‌و ن ‌ه شیاوی‬ ‫هیزی سیاسی و گوتاری هه‌موو نه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه رووی پرینسپیه‌و‌ه گومان نییه‌ ك ‌ه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ هه‌ویاو دروستكردنی ده‌وڵه‌تی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی كورد ته‌نیا به‌ ئارزوو نازانێ‪.‬‬ ‫ئه‌م داوای ‌ه داوایه‌كی مێژووی ته‌نیاو دابراو‬ ‫ل ‌ه واقیع نییه‌‪ ،‬داوایه‌كی زیندوو ئۆرگانیك‬ ‫مافخوازانه‌و هه‌ره‌ ره‌وای ‌ه ك ‌ه ئه‌گه‌ری‬ ‫دروست بوون‌و به‌ ده‌ست هاتنی هه‌میش ‌ه‬ ‫گونجاوه‌‌و ده‌بێ هه‌وڵی بێ پسانه‌وه‌ی بۆ‬ ‫بدرێت‪ .‬وه‌دیهاتنی ئه‌م داوا ره‌وایه‌ به‌ند‌ه‬ ‫به‌ زۆر فاكته‌ره‌وه‌ ك ‌ه من ئێستا ناخوازم‬ ‫بچمه‌ ئه‌وه‌ ئاقاره‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم له‌ كات‌و‬ ‫ده‌رفه‌تی شیاوی خۆیدا ده‌كرێت زۆر‬ ‫بابه‌تیی‌و وورد باسیكه‌ین دیار‌ه من لێره‌دا‬ ‫زۆرتر مه‌به‌ستم هۆكار‌ه ده‌ره‌كی‌و ناوچ ‌هی‌و‬

‫جیهانی‌و ناوخۆیه‌كانه‌‪ .‬ل ‌ه سه‌رئاستی كورد‬ ‫وه‌ك نه‌ته‌وه‌ش به‌نده‌ به‌ هۆشیاری تاك‌و‬ ‫كۆی كۆمه‌ڵگای كورده‌وارییه‌وه‌‌و ئه‌وكلتور‌ه‬ ‫سیاسی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی و په‌روه‌ردییه‌ی‬ ‫ك ‌ه هه‌یه‌تی و‌ه ده‌بیت بیبێت‪( .‬بااڵترین‬ ‫ئاستی ‌هۆشیاری نه‌ته‌و‌ه بریتیه‌ ل ‌ه‬ ‫دروستكردنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی) (گڵ‬ ‫به‌رای دیارده‌ناسی ڕۆح) ئاستی ‌هۆشیاری‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی ل ‌ه رۆژهه‌اڵتی كوردستاندا یه‌ك‬ ‫له‌و فاكته‌ر‌ه هه‌ره‌ گرنگ‌و مه‌زنانه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫دروستبوون‌و وه‌دیهاتنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌ویی‬ ‫ده‌خات ‌ه رۆژه‌ڤی كرده‌كراوی هیزه‌كان‌و ده‌بێ‬ ‫له‌سه‌ر هه‌ردووئاستی گوتاری سیاسی‌و‬ ‫رووناكبیری ئێمه‌دا به‌ زه‌قی‌و به‌رجه‌سته‌ی‬ ‫خۆی بنووێنێت‌و پشتیوانی پراوپڕو بێ‬ ‫ئه‌مالو ئه‌و الی جه‌ماوه‌ری گه‌لی له‌ گه‌ڵ‬ ‫بیت‪ .‬به‌ كلتوربوونی ئه‌م داخوازی ‌ه بێگومان‬ ‫یه‌ك ل ‌ه ئه‌ركه‌ هه‌ر‌ه گرنگ‌و هه‌میشیه‌كانی‬ ‫هه‌ردوو جه‌مسه‌ری بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫كورده‌ كه‌ بریتین ل ‌ه گوتاری سیاسی‌و‬ ‫رووناكبیریمان ل ‌ه ئاستی هه‌ره‌ به‌رزی‬ ‫خۆیاندا‪ ،‬بوون ب ‌ه كلتوری ئه‌م داوای ‌ه‬ ‫ل ‌ه هۆشیاری‌و پرۆژه‌ی شیاو‌و گونجاوی‬ ‫هه‌ردووی ئه‌م گوتارانه‌دا خۆی ده‌بینێته‌وه‌‌و‬ ‫ب ‌ه مانایه‌ك به‌سراوه‌ی هه‌ر‌ه زۆری به‌م‬ ‫پرۆسه‌و گوتارو پرۆژانه‌وه‌ هه‌یه‌‪ .‬دیار‌ه‬ ‫مه‌به‌ست گوتارو پرۆژه‌و‌ه هۆشیاریه‌كی‬ ‫ئیراده‌گه‌رایانه‌ی دابڕاو له‌ واقیع نیه‌ ك ‌ه‬ ‫ناتوانی هیچ به‌رئه‌نجامێكی شیاوی رامان‌و‬ ‫بوون بخولقێنیت‪ .‬رۆنیسانسی نه‌ته‌وه‌یی‌و‬ ‫گوتارێكی كراوه‌ی دیموكراتیك‌و مه‌یل ب ‌ه‬ ‫دادوه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی و پڕاوپڕ له‌ هاوژینی‬ ‫ئاشتیانه‌ی به‌رابه‌ر‌و برایانه‌ی گه‌النی‬ ‫ناوچه‌كه‌‌و جیهان‌و ده‌رك‌و فامكردنی‬ ‫جیهانی مۆدیرن‌و خۆئاماده‌و هاوساز‬ ‫بوون له‌گه‌ل هه‌موو كلتوری دنیا مۆدێرن‬ ‫له‌و به‌هاو بڕگ ‌ه گرنگانه‌ن كه‌ هۆشیاری‌و‬ ‫گوتاری نه‌ته‌وه‌یمان ده‌بی وه‌ك بنه‌ماو‬ ‫ماكه‌ی سه‌ره‌كی خۆی سه‌یریان بكات‌و‬ ‫مامه‌ڵه‌یان له‌ گه‌ڵدا بكات‪ .‬هۆشیاریی ب ‌ه‬ ‫مانایه‌ك خۆناسین‌و به‌رجه‌سته‌بوونه‌وه‌ی‬ ‫شوناس و كه‌سایه‌تی ‌ه ل ‌ه به‌رامبه‌ر ئه‌وی‬ ‫دیدا‪ ،‬له‌به‌رامبه‌ردا ب ‌ه واتای دژایه‌تی‌و لێك‬ ‫راسان‌و ئالۆزبوون نابێت لێكدرێته‌و‌ه رێك‬ ‫ب ‌ه پێچه‌وانه‌وه‌یه‌‌و واته‌ بوون‌و ناسین‌و‬ ‫فامكردن و سه‌لماندنی بوون‌و هه‌موو‬ ‫دیارده‌كانی‌و فره‌ره‌نگی‌و فره‌ چه‌شنیه‌كانی‬ ‫ئه‌م كه‌وشه‌نه‌و هه‌موو ئه‌وانی دیش ب ‌ه رێزو‬ ‫مافی به‌رابه‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫دیاره‌ ئه‌م پرۆسه‌ش بۆخۆی ته‌نیایه‌ك‬ ‫ل ‌ه جه‌مسه‌ره‌كانی به‌كلتور بوون‌و هاتن ‌ه‬ ‫رۆژه‌ڤی ئه‌م دیارده‌یه‌و زۆر هۆكاری‬ ‫دیكه‌شی هه‌ن ك ‌ه بوون‌و غیابیان هه‌موو ب ‌ه‬ ‫ئیراده‌ی ئێمه‌نین هه‌ر چه‌نده‌ ئیراده‌ی ئیم ‌ه‬ ‫له‌ بوون‌و غیابیاندا كارێگه‌ری خۆی هه‌یه‌ ‪.‬‬ ‫كه‌وابوو من وا ده‌زانم برگه‌ی سه‌ره‌و‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر بشگۆڕیت ده‌بێ هه‌موو ئه‌وانه‌و‬ ‫زۆر شتی دیكه‌ش ره‌چاوبكات‌و له‌ به‌ر‬ ‫ڕۆشنایی هه‌موو ئه‌وان گۆران‌و داڕشته‌وه‌ی‬ ‫تازه‌ ب ‌ه خۆیه‌و‌ه ببینیت‪ .‬كۆنگره‌ به‌خۆدا‬ ‫چوونه‌وه‌‌و نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی هه‌موو به‌رنامه‌و‬ ‫پێكهاته‌ی حیزبه‌‪ ،‬وه‌ بێگومان كۆمه‌ڵه‌ش‬ ‫هه‌ر ل ‌ه به‌ر ئه‌م پێویسته‌یه‌ ك ‌ه خۆی بۆ‬ ‫كۆنگره‌ ئاماده‌ده‌كات و‪ ،‬من وا ده‌بینم‬ ‫له‌م نۆژه‌نكردنه‌وه‌دا زۆر گۆرانی جدی‌و‬ ‫له‌بار‌و هه‌راو له‌‌و هه‌ردوو ئاسته‌دا له‌ بوون‌و‬ ‫كۆئه‌ندامی پێكهاته‌ی كۆمه‌ڵه‌دا رووده‌دات‪.‬‬ ‫روون ‌ه ئه‌م گۆرانانه‌ ب ‌ه مانای ئه‌وه‌نییه‌ ك ‌ه‬ ‫هه‌موو بوونی پێشووی ئه‌م ریكخراوه‌ی ‌ه‬ ‫بگۆڕێت‪ ،‬به‌اڵم ده‌بێ نۆژه‌ن بكرێته‌وه‌‌و‬ ‫به‌خۆدا چوونه‌وه‌ی قووڵبكات ‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬خواستی فیدرالیزم بۆ داهاتووی‬ ‫ئێران‪ ،‬له‌گه‌ڵ به‌رگری له‌مافی دیاریكردنی‬ ‫چاره‌نوس تا پێكهێنانی ده‌وڵه‌تی‬ ‫سه‌ربه‌خۆی كوردیی تا چه‌ند پێكه‌و‌ه‬ ‫ته‌بان‌و پێتوایه‌ له‌به‌رنامه‌ی سیاسی‬ ‫په‌سه‌ندكراوی كۆنگره‌ی داهاتوو ئه‌م دوو‬ ‫ته‌وه‌ره‌ ده‌بێت چ گۆڕانكاریییه‌كی تێدا‬ ‫بكرێت؟‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬واده‌زانم له‌ پرسی پێشودا تا‬ ‫راده‌یه‌ك واڵمی ئه‌م پرسه‌م دابێته‌وه‌‪،‬‬ ‫روونه‌ كه‌ به‌رگری ل ‌ه مافی دیاریكردنی‬ ‫چاره‌نووس ئیلزامه‌ن ب ‌ه واتای فدراڵی نیه‌و‬

‫‪7‬‬

‫هه‌روه‌هاش پراوپڕ به‌واتای وه‌كه‌نارخستنی‬ ‫فیدرالیش نیه‌‪ .‬فیدرالی خۆی یه‌ك له‌و‬ ‫شیوه‌و شیوازانه‌یه‌كه‌ ده‌توانێ جۆریك بیت‬ ‫ل ‌ه سه‌لماندنی مافی چاره‌ی خۆ نووسین‪.‬‬ ‫جاره‌ی خۆنووسین به‌حه‌تمیه‌ت به‌واتای‬ ‫راگه‌یاندنی سه‌ربه‌خۆی‌و ده‌وله‌تی نه‌ته‌و‌ه‬ ‫نیه‌‪ ،‬گه‌ل به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی‌و كات‌و‬ ‫بارودۆخی زه‌مه‌ن‌و فامكردنه‌كانی خۆی‬ ‫ده‌توانێ ل ‌ه شیوازه‌كانی چاره‌ی خۆ نوسین‬ ‫هه‌ڵبژیریت‪ ،‬كه‌وایه‌ له‌ راستیدا فدرالی‌و‬ ‫به‌رگریكردن له‌مافی چاره‌ی خۆنووسین تا‬ ‫دروست بوونی ده‌وله‌تی سه‌ربه‌خۆ ناته‌با‬ ‫نیه‌و ده‌توان پێكه‌و‌ه گونجانی شیاوی‬ ‫خۆیان بیت به‌ پیێ كات‌و سات‌و بارودۆخی‬ ‫سیاسی‪ .‬مافی چاره‌ی خۆ نووسین ل ‌ه‬ ‫راستیدا مافی ئاسای سروشتی‌و جیا‬ ‫نه‌كراوه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ بۆ یه‌كال كردنه‌وه‌ی‬ ‫چاره‌نووس‌و داهاتووی خۆی‪ .‬ره‌نگ ‌ه ل ‌ه‬ ‫چركه‌ساتێكدا وا شیاوبیت گه‌ل به‌ فدراڵی‬ ‫یا خۆموختاری یا هه‌رجۆریكی دیكه‌ ئه‌م‬ ‫مافه‌ی خۆی به‌كار بێنیت‪ .‬پێوه‌ری هه‌موو‬ ‫ئه‌مانه‌و هه‌ڵبژاردنی هه‌ركام له‌م شیوه‌یان ‌ه‬ ‫به‌ند‌ه ب ‌ه ئیراده‌ی گشتی كۆمه‌النی خه‌لكی‬ ‫نه‌ته‌و‌ه و‌ه كه‌چۆن بریاری یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی‬ ‫خۆی ده‌دات‪ .‬ئه‌م بڕگه‌یه‌ ناڵێت ك ‌ه مافی‬ ‫چاره‌ی خۆ نووسینی گه‌ل وات ‌ه فدرالی‌و له‌و‬ ‫شكڵه‌ش زیاتر نیه‌‪ ،‬نا‪ ،‬بیگومان وانییه‌‪.‬‬ ‫هاوكات ئه‌وراستیه‌ ده‌سه‌لمینی‌و پات‬ ‫ده‌كاته‌و‌ه ك ‌ه بااڵترین‌و یه‌كالی كه‌ره‌وه‌ترین‬ ‫بریارو ئاست بۆ ده‌سته‌به‌ر كردنی كیشه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی ده‌وله‌تی سه‌ربه‌خۆیه‌‌و ئه‌مه‌ش‬ ‫مافی ئاسای سروستی ودانه‌براوی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك ل ‌ه چاخی نوێدا‌و تا ئیستا‬ ‫نه‌یتوانیبیت سه‌ربه‌خۆی خۆی ده‌س‬ ‫ته‌به‌ركات بێگومان هۆكاری ده‌ره‌كی‌و‬ ‫داكیركردن‌و ناوه‌كی خۆی هه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫چركه‌ساتی ره‌خسانیدا ئه‌م مافه‌ی خۆی‬ ‫به‌كار دینیت‪ .‬هه‌ر سی زاراوه‌ی فدراڵی‌و‬ ‫مافی چاره‌ی خۆ نووسین‌و ده‌وله‌تی‬ ‫نه‌ته‌و‌ه یا سه‌ربه‌خۆی به‌ رای من ل ‌ه چرك ‌ه‬ ‫ساتی دارشتن‌و ل ‌ه واقعی سیاسیدا پێكه‌و‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كی ئۆرگانیان هه‌یه‌و ده‌توانن‬ ‫ل ‌ه پرۆسه‌ی ده‌ركه‌وتن‌و سه‌رهه‌لدانی‬ ‫سه‌ربخۆیدا ته‌واوكه‌ری یه‌كتربن‪ .‬من پیموای ‌ه‬ ‫كه‌ ئه‌م دارشتنه‌ وه‌ك داڕشتن ده‌خوازێ‬ ‫كه‌ پیداچوونه‌وه‌ی پێویستی تیادابكریت‌و‬ ‫ئه‌گه‌ر دژوازیكی ل ‌ه رووی ماناییه‌و‌ه تیادا‬ ‫هه‌ستده‌كریت چاكسازی بكریت‪ .‬ده‌وڵه‌تی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ مافی جیانه‌كراوه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌و‬ ‫گه‌لی كوردیش له‌ چركه‌ساتی شیاوی خۆیدا‬ ‫مافی ره‌وای خۆیه‌تی كه‌ئه‌م مافه‌ی خۆی‬ ‫به‌كار بینیت‌و چاره‌خۆی ب ‌ه دروستكردنی‬ ‫ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی خۆی دیاریبكات‪ .‬ك ‌ه‬ ‫وابوو ده‌توانین بلین كۆمه‌له‌ به‌‌و هۆو‬ ‫هۆكارانه‌ی كه‌ پیشتر باسكران‌و هه‌ربه‌پیی‬ ‫ئه‌و خویندنه‌وه‌ی كه‌ ل ‌ه پرسه‌كانی پێشتردا‬ ‫ئاماژه‌یان بۆكرا ده‌وڵه‌تی سه‌ر به‌خۆی‬ ‫كورد ب ‌ه مافی ئاسای گه‌ل ده‌زانیت‌و له‌هه‌ر‬ ‫چركه‌ ساتێكی گونجاودا كه‌ ره‌خساوبێت‬ ‫گه‌ل ده‌بی ئه‌م مافه‌ی خۆی به‌كار بینیت‪.‬‬ ‫كۆمه‌ل ‌ه وه‌ك هیزیكی سیاسی‌و دیموكرات‌و‬ ‫داد په‌روه‌ر ویست به‌ ئه‌ركی خۆی ده‌زانێ‬ ‫ك ‌ه بۆ به‌ كلتوربوونی ئه‌م داخوازیه‌و‬ ‫ئاماده‌كردنی هه‌موو پێدا ویسته‌كانی ئه‌م‬ ‫پرۆژه‌ی ‌ه هه‌ولی بێ برانه‌وه‌ بدات‪ .‬واده‌زانم‬ ‫له‌بن ‌ه ره‌تداو پرێنسیپی هیچ نا هه‌مواری‬ ‫وناكۆكیه‌ك ل ‌ه نیوان سه‌لماندنی سه‌ربه‌خۆی‬ ‫پیشنیاری فۆرمێك بۆ مامه‌ڵه‌كردنی‬ ‫ئه‌م مافه‌ به‌پیی قۆناغی ئیستاهیچ‬ ‫دژوازییه‌ك نا خولقینی‪ .‬ئه‌وه‌ی ك ‌ه لێره‌دا‬ ‫شیاوی ڕامان‌و وه‌ستانه‌ سه‌لماندن‌و‬ ‫دركاندنی ئه‌م راستییه‌یه‌ك ‌ه مافی چاره‌ی‬ ‫خۆنووسین ك ‌ه دوائاستی دروستكردنی‬ ‫ده‌وله‌تی سه‌ربه‌خۆی نه‌ته‌وه‌یه‌ ب ‌ه روونی‌و‬ ‫ره‌وای‌و راشكاوی بسه‌لمینرێ‌و هه‌وڵی ب ‌ه‬ ‫كلتوركردنی بدرێت‪ .‬دووده‌سته‌واژه‌ی مافی‬ ‫دیاریكردنی چاره‌نووس وبه‌رگری له‌م‬ ‫مافه‌ تا پێكهینانی ده‌وله‌تی سه‌ربه‌خۆ ل ‌ه‬ ‫راستیدا زه‌مینه‌ خولقین‌و ئاماده‌كاریه‌ بۆ‬ ‫هه‌مان مافی باسكراو وات ‌ه دروست بوونی‬ ‫ده‌وله‌تی سه‌ر به‌خۆی نه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫ژماره‌ ‪1‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫بێ گەاڵلەیی و شپرزەییەک بە سەر ئوپۆزیسیونی ئێرانیدا زاڵە که‌ بۆ‬

‫نەبوونی متمانە بەخۆو ته‌وه‌هۆم لەئاست دەسەاڵتی ئیسالمی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‬ ‫لەسەروبەندی بەستنی كۆنگرەی ‪13‬ی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‪ ،‬بۆ‬ ‫زیاتر قسەكردن لەسەر تەوەرەكانی كۆنگرە‬ ‫چەندین پرسیار‌و بابەتمان ئاراستەی‬ ‫ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندی‌و كادیرانی‬ ‫كۆمەڵە‌و كەسایەتییە سیاسییەكان كرد‪.‬‬ ‫لەخوارەوە دەقی گفتوگۆیەك لەگەڵ‬ ‫هاوڕێ بیژەن قوبادی‪ ،‬ئەندامی كۆمیتەی‬ ‫ناوەندی كۆمەڵە دەخوێننەوە‪:‬‬ ‫‪ -١‬په‌یوه‌ندییه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی كورد‌و‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی گشتی ئێران‌و ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫ئێران له‌چ ئاستێكدا ده‌بینی؟‬ ‫لە ئێران بە هۆی دوخی تایبەت و‬ ‫هەر سەردەمە و بە شیوازێک خەبات‬ ‫و بەربەرەکانێ لە گەڵ دەسەاڵت لە‬ ‫ئارادابووە و بەڕێوە چووە و زۆر جاریش‬ ‫ئەو دەربڕینی نارەزایەتیانە و خۆ‬ ‫پێشاندانەکان بە دوور لە کاریگەریی‬ ‫الیەنە سیاسی و رێکخراوەییەکان‪ ،‬یان‬ ‫بە واتایەکیتر «خۆرسک»بووە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە کوردستان جیا کردنەوەی جەماوەر‬ ‫و الیەنە سیاسیەکان کارێکی ئاستەمە‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی کوردستان هەڵقواڵوی‬ ‫بەستێنێکی رزگاریخوازی‪ ،‬عەداڵەتخوازی‪،‬‬ ‫مافخوازی و کۆمەاڵیەتیی پێویستە‪.‬‬ ‫بەم پێێە بزووتنەوەی کوردستان نەک‬ ‫تەنیا ویست و ئێرادەی کۆمەڵێک‬ ‫رووناکبیرو خوێندەوار لە زانکۆکان‪ ،‬بەڵکۆ‬ ‫پێویستەیەکی کۆمەاڵیەتی و مێژوویی‬ ‫بوو کە لە تووتنەوان‪ ،‬جووتیار‪ ،‬قوتابی‪،‬‬ ‫خوێندکار و کیژو کوڕ و پیر و الوی‬ ‫شارو گوندی کوردستان پێک هاتووە‬ ‫و بنچی کوتاوە‪ .‬بۆیە ئەو بزووتنەوەیە‬ ‫پێکهاتەیەکە لە کۆمەڵێک رێکخراوی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و داخوازی روون و ئاشکرا و‬ ‫دەربڕێنی روون و راشکاوی ئەوداخۆازانەو‬ ‫بانگەشەکردن بۆیان‪ .‬بەاڵم بزووتنەوە‬ ‫جەماوەریەکان لە ئێران بە داخەوە‬ ‫خاوەنی داخوازێکی کونکرێت‪ ،‬دیار و‬ ‫شەفاف نین‪ .‬دیارە هەرکامە و هەڵگری‬ ‫کۆمەڵێک داخوازن‪ ،‬بەاڵم هەتا ئێستاشی‬ ‫لە گەڵ بێت نەیان توانیوە لە سەر النیکەم‬ ‫داخوازە هاوبەشەکانیان هاودەنگ و هاوڕا‬ ‫بن‪ .‬بەو مانایە کاتێک بزووتنەوی نەتەوە‬ ‫بن دەستەکان هەیە‪ ،‬تەنیا دەمێنێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەک بینیمان لە ئاخری حەفتاکاندا‬ ‫بزووتنەوەی بەرینی خوێندکاری بە تەنیا‬ ‫مایەوە هەر وەک بزووتنەوە کرێکاریەکان‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی ژنان‪ ،‬بزووتنەوە پێشەییەکان‬ ‫و ‪ . . .‬هتد بەو دەردەوە ئەناڵێنن‪.‬‬ ‫ئەو بزووتنەوانە بڕێک جار لە الیەن‬ ‫رێکخراوە حیزبیەکانەوە بە مەمەبەستێکی‬ ‫تایبەتەوە بە کار هێنراون و مافی‬ ‫سەربەخۆییان لێ زەوت کراوە و بە پێی‬ ‫هەل و مەرج و سیگناڵە سینووسیەکان لە‬ ‫نێو خۆی دەسەاڵتی زاڵ(نەک کۆمەڵگا)‪،‬‬

‫کاتێک باس لە‬ ‫ئوپۆزیسیون دەکەین‬ ‫بەداخەو لە بەر‬ ‫کۆمەڵێک فاکتۆری دیار‬ ‫و ئاشکرا‪ ،‬الیەن یان‬ ‫بابەتێکی جیدی بە ناو‬ ‫ئوپۆزیسیونمان بەرچاو‬ ‫ناکەوێت‬

‫هاوڕێ بیژەن قوبادی‬ ‫بۆ چوونی ئەوبزووتنەوانەش ئاڵ و گۆڕی‬ ‫نەک تاکتیکی بەڵکۆ زۆرجار بنەڕەتیی تێدا‬ ‫پێک هاتووە تا رادەیەک کە بڕیک جار‬ ‫ریزبەندیی دۆست و دوژمنی شێواندووە‪.‬‬ ‫بەداخەوە سەرەڕای تێپەڕینی سی و‬ ‫چوارساڵ بە سەر دەسەاڵتی ئیسالمی‬ ‫لە ئێران‪ ،‬شپرزەیی‪ ،‬بێ بەرنامەیی‪ ،‬بێ‬ ‫ئاسۆیی‪ ،‬ناتەبایی و بە وتەیەکی راشکاوتر‪،‬‬ ‫جیا لە شەڕە دەندووک و کەڵک وەرگرتنی‬ ‫هەلپەرستانە‪ ،‬بەرژەوەندیخۆازانە و بە‬ ‫الڕێدا و لە بار بردنی پوتانسیەلی بەهێزی‬ ‫جەماوەر‪ ،‬دەسکەوتێکی ئەوتۆمان لە‬ ‫بەردەستدا نیە‪ .‬لە راستیدا ئەو پەتایەی‬ ‫کە الیەنە ئوپۆزیسیونەکان تووشین‪ ،‬لە‬ ‫بزووتنەوە جەماوەریەکانیشدا تەشەنەی‬ ‫سەندووە‪ .‬هەرچەندە زۆر جاریش دەسەاڵت‬ ‫ناچار کەوتووە لە بەرانبەر خەبات و‬ ‫تێکۆشانی ئەو بزووتنەوانەدا پاشەکشە‬ ‫بکات‪ ،‬بەاڵم لە الیەک بە هۆی هەر ئەو‬ ‫شپرزەیی و بێ بەرنامەیی و ناتەباییەی‬ ‫کە ئاماژەی پێکرا نەتواندرا خاوەندارێتی‬ ‫لەو دەسکەوتانە بکرێت و بپارێزرێن‬ ‫و لە الیەکی ترەو کۆماری ئیسالمی بە‬ ‫شیوازێکی تر لە بوارگەلی تردا دیسانەوە‬ ‫ئەو دەسکەوتانەی زەوت کردۆتەوە‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا‪ ،‬هەروەک النیکەم لە ماوەی‬ ‫ئەم سی و چوار ساڵەدا ئێمە بە گشتی‬ ‫شاهیدی زۆرێک بزووتنە‪ ،‬خەبات و‬ ‫بەربەرەکانێی جەماوەری و پیشەیی لە‬ ‫ئێران بووین و لە ئەگەری هاوئاهەنگی و‬ ‫هاوخەباتی پوتانسیلی بەدەست هێنانی‬ ‫زۆر دەسکەوت و بەرەو پێشچوون و‬ ‫بەرینتر بوونەوەیان هەبووە بەاڵم نەیان‬ ‫توانیوە مەبەستەکانی خۆیان بە باشی‬ ‫بپێکن‪ .‬بۆیە پێویستە بە دوور لە قەتیس‬ ‫مانەوە لە چوارچێوەی الیەن حیزبیەکان‬ ‫و بەڕێوە بردنی رۆڵی ئامرازانە‪،‬‬ ‫سەربەخۆییان بپارێزرێت‪ ،‬پەرەیان پێ‬ ‫بدرێت‪ ،‬رێک بخرێن‪ ،‬هاوئاهەنگ بکرێن‪،‬‬ ‫بناسێندرێن و بە گشتی لە بەر ئەوەی‬ ‫کە هەرکامە نوێنەرایەتیی بە شێکی‬ ‫دیاریکراوی کۆمەڵگا دەکەن و ئاوێنەی‬ ‫بااڵنمای کۆمەڵگان‪ ،‬الیەنە رێکخراوییەکان‬ ‫پێویستە خۆیان لە گەڵ ئەوان رێک‬ ‫بخەن و هاوئاهەنگ بن نەک هەلپەرستانە‬ ‫و ئامرازانە لە خزمەت بەرژەوەندیی‬ ‫بەرتەسکی حیزبی بەکاریان بێنن‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پێتوایه‌ په‌یوه‌ندی حیزبه‌كوردیه‌كان‬ ‫له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی له‌چ ئاستێك‌و‬ ‫له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌كدا بێت؟‬ ‫ئێمە کاتێک باس لە ئوپۆزیسیون دەکەین‬ ‫بەداخەو لە بەر کۆمەڵێک فاکتۆری دیار‬ ‫و ئاشکرا‪ ،‬الیەن یان بابەتێکی جیدی‬ ‫بە ناو ئوپۆزیسیونمان بەرچاو ناکەوێت‪.‬‬ ‫لە باتی هەوە کۆمەڵێک خەڵک ئەبینین‬ ‫زۆرتر خەریکی شەڕە دەندووک و بە یەکدا‬ ‫گەڵگوتن و لەم دواییانەشدا کێبەرکێی‬ ‫رەنگامەین کە بە هۆی دوور کەوتنەوە لە‬ ‫جەماوەر و بڕێک جار خۆ بەستنەوە و‬ ‫خۆ هەڵواسین لە بیروکەیەکی ئیدئۆلۆژیی‬ ‫تایبەتیدا‪ ،‬مەودایەکی زۆریان لە گەڵ‬ ‫کۆمەڵگا و داخۆازە کۆمەاڵیەتی‪ ،‬پێشەیی‪،‬‬ ‫سیاسی و ئابووریەکانیدا لە نێواندایە‪.‬‬ ‫بە بڕوای من چاوەڕوانی‪ ،‬بێ گەاڵلەیی و‬ ‫شپرزەییەکی بەرین بە سەر ئوپۆزیسیونی‬ ‫ئێرانیدا زاڵە و ئەو دۆخە هەڵ ئەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ بێ هیوای و نە بوونی متمانە بە خۆ‬ ‫و هەروەها چەشنێک «توهم» لە ئاست‬ ‫دەسەاڵتی ئیسالمی لە نێو ئوپۆزیسیونی‬ ‫ئێرانی بە گشتی‪ .‬جا ئەو نەبوونی متمانە‬

‫بە خۆ و تەوەهومە‪ ،‬تا ئەو جێگایە‬ ‫پەرەسەندووە کە لە بچووکترین بابەت‬ ‫لەئاڵ و گۆڕە نێو خۆییەکانی رژیمی‬ ‫ئیسالمی دا خۆ دەردەخات والیەنهایەک‬ ‫لە ئوپۆزیسیونی ئێران تووشی راڕایی‪،‬‬ ‫دوودڵی و تەنانەت قەیران دەکات‪.‬‬ ‫لەمبارەوە وێنا زۆرن و بە درێژایی تەمەنی‬ ‫کۆماری ئیسالمی بوونیان هەبووەو هەیە‪،‬‬ ‫بۆ وێنە‪:‬‬ ‫هەڵبەز دابەزەکانی رێکخراوی موجاهدین‪،‬‬ ‫دۆخی تایبەتیی الیەنە میللی –‬ ‫مەزهەبیەکان‪ ،‬قەیرانە نێو خۆییەکانی‬ ‫رێکخراوی چریکە فیداییەکانی خەڵکی‬ ‫ئێران‪ ،‬قەیران‪ ،‬چارەنووس و ئاکامی‬ ‫حیزبی توودەی ئێران و لەم شازدەساڵەی‬ ‫دواییشدا بە هاتنەئارای باسی‬ ‫ئیساڵحخوازیی حکومەتی‪ ،‬خولێکی نوێ‬ ‫دیسانەوە دەستی پێکردەوە کە لووتکەکەی‬ ‫پاش هەڵبژاردنی خولی دەیەمی سەرۆک‬ ‫کۆماری و دەرەنجامەکانی‪ ،‬بە زەقی خۆی‬ ‫نیشاندا تا ئەو جێگایەی کە بڕێک لە‬ ‫ئوپۆزیسیون بە شایی لۆغان بەرەو پیریی‬ ‫دەسەاڵتدارانی دوێنی و بێدەسەاڵتکراوانی‬ ‫ئەمڕۆ کە برابەشی تاوانە سامناکەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمین‪ ،‬چوون و چەپڵەیان بۆ‬ ‫لێدان‪.‬‬ ‫النیکەم لە جۆزەردانی ‪١٣٨٨‬ی هەتاوی‬ ‫بەم الوە‪ ،‬ریزی ئوپۆزیسیونی ئێرانی بە‬ ‫گشتی ئاڵ و گۆڕی گرینگی بە سەردا گێرەو کێشە ناوخۆییەکانیان و لە کۆتاییدا‬ ‫هات‪ .‬واتە ئوپۆزیسیون دابەش بوو بڕێکیان کە بە مەبەستی کاسبکارانەو‬ ‫بە دوو الیەنی‪ :‬رێفۆرمیست و ئەوانەی و سەوداگەرانەوە هاتبوونە کوردستان‪،‬‬ ‫هیوایان بە ئاڵ و گۆڕ لە نێو خودی هەرکامەو بە شێوەیەک چوونە پەراوێزەوە‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا بەست و تەنانەت دواتریش هەر یەکەو بە شێوازێک یان‬ ‫لە گەڵ نێردراوانی کۆماری ئیسالمی لە خەڵکی کورد و بزووتنەوەی کوردستانیان‬ ‫ژوورە داخراوەکاندا دانیشتن یان لە گەڵ لە بیر خۆیان بردەوە یا بە شیوەیەکی‬ ‫کۆمەڵێک لە ئوپۆزیسیونی دەست نیشان نەشیاو هێرشیان کردە سەر بزووتنەوەی‬ ‫کراو دانیشتن کە هیچ بڕوایەکیان بە کوردستان و رێکخراوە کوردستانیەکان و‬ ‫مافە ئاسایی‪ ،‬یاسایی و بنەڕەتیەکانی خەباتی رەوا و خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان‬ ‫هیچ الیەنێکیتر نیە تەنانەت ئەگەر بە بە «خێڵەکی»‪« ،‬قەومپەرست»‪،‬‬ ‫رواڵەتیش بووبێت‪.‬‬ ‫«ناسیونالیست» و «جودایی خواز»‬ ‫لە ماوەی تەمەنی سی و چوارساڵە و و کۆمەڵێک لەو بابەتانە ناو لێناوە و‬ ‫هەموو هەڵس و کەوتەکانی ئەو رژیمە‪ ،‬باسکرد‪.‬‬ ‫ئەو راستیەی دەرکەوتووە و سەلمێندراوە لە ئەگەری هەر پێشڕەویەکی بزووتنەوەی‬ ‫کە بە بێ رووخانی کۆماری ئیسالمی بە کوردستان و هەست بە مەترسی کردن‬ ‫تەواوەتیی هەبوونیەوە‪ ،‬نە هیج نەتەوە لە الیەن الیەنە جۆربەجۆرەکانی ئێران‪،‬‬ ‫و کەمایەتی یان گروپ و دەستەیەک‪ ،‬هەر لە چەپی چەپەوە تا راستی راست‬ ‫بەڵکۆ تەنانەت تاکێکی کۆماڵگای و دەسەاڵتدار تا بێدەسەاڵتی پەراوێزخراو‪،‬‬ ‫فەرەچەشنیی ئێران ناتوانن بە داخواز و سەرەڕای جێاوازیی بۆچوون و تەنانەت‬ ‫مافە سەرەتاییەکان خۆیان بگەن‪.‬‬ ‫ئیدئۆلۆژیک‪ ،‬بە بێ وەستان لە بەرانبەر‬ ‫هەر بۆیە لە سەر ئەو بنەما و لێکدانەوەیە‪ ،‬بزووتنەوەی کوردستاندا یەکیان گردۆتەوە‬ ‫زیندووترین‪،‬چاالکترین و ئاکتیڤترین بۆیە حیزبە کوردیەکان یان النیکەم ئەو‬ ‫بزووتنەوەو ئوپۆزیسیون لە کوردستان الیەنانە لە رێکخراوە کوردستانیەکان کە‬ ‫بوونی هەبووە‪ .‬لە باری تەمەنیشەوە بڕوای راستەقینەیان بە وەدەستهێنانی‬ ‫هەر وەک ئوپۆزیسیونی بێ بەرنامە و مافە کانی خەڵکی کوردستان هەیە‪ ،‬لەم‬ ‫راڕایی ئێرانی هاوتەمەنی ئەو رژیمەیە‪ ،‬دووفاق بوونەوەی ئوپۆزیسیونی ئێرانیەدا‬ ‫بزوتنەوەی کوردستانیش هاوتەمەنیەتی بە راشکاوی بۆچوون و هەڵوێستی خۆیان‬ ‫و بە دڵنیاییەوە ئەتوانین بڵێین خاوەنی بە سات و سەودا ‪،‬سازان و پرژاندنی تووی‬ ‫درێژترین تەمەنە‪ .،‬جیا لە بڕێک دوودڵی‪ ،‬راڕایی و گومان و کڕێنەوە متمانە‬ ‫بابەتی الوەکی‪ ،‬پەیگیرترین بزووتنەوەو بۆ ئەو دەسەاڵتە یان دەست و پێوەندە‬ ‫ئوپۆزیسیون لە ئێران بووە‪.‬‬ ‫پەراوێز خراوەکانی لە نێو بەشیک لە‬ ‫هەر وەک زۆرێک ئاگادارن‪ ،‬لە رۆژە کۆمەڵگای کوردی درێژە دەدەن ‪ ،‬یان بە‬ ‫سەرەتاییەکانی بە دەسەاڵت گەیشتنی پێداگری لە سەر داخوازەکانی کۆمەڵگای‬ ‫کۆماری ئیسالمی و زەخت خستنە سەر کوردستان و دۆزینەوەی هاوپەیمانی‬ ‫بیرجیاوازان و زیندانی و ئێعدام کردنی راستەقینە تا دوا قۆناخەکان و سەلماندن‬ ‫بە کۆمەڵ لە دادگا چەند خولەکی و دەستەبەر کردن مافە رەواکانی خەڵکی‬ ‫و نیزامیەکاندا‪ ،‬تەنیا سەنگەرێک کە کوردستان خۆ لە هەر سازان و سات و‬ ‫سەرەڕای بێ ئیمکاناتی‪ ،‬هەژاری و نەداری سەودایەک ئەبوێرن‪ .‬ئێمە زۆر بە راشکاوی‬ ‫خەڵک و ئابڵۆقە و گەمارۆە بەرباڵوەکانی ئەو داخوازەمان وەکۆ پرەنسیب بۆخۆمان‬ ‫دەسەاڵتی تاران لە کوردستان‪ ،‬گەلی کورد دیاری کردووە کە‪ :‬ناچینە هیچ هاوپەیمانی‬ ‫و واڵتەکەیان بوونە سەنگەر‪ ،‬بنکە‪ ،‬مەقەڕ و هاوکاری لە گەڵ هیچ الیەنێکەوە کە‬ ‫و ماوای ئازادیخوازان و بیر جیاوازان لە بڕوای راستەقینەی بە مافی گەلی کورد‬ ‫سەرتاسەری پانتایی ئێران‪.‬‬ ‫تا دامەرزانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی‬ ‫الیەنە جۆربەجۆرە سیاسی و خەباتکارەکان نەبێت و دانی پێدا نەنێت‪.‬‬ ‫لە الیەک بۆ درێژەی خەبات دژی ئەو‬ ‫رژیمەو لە الیەکی ترەو بۆ پاراستنی ‪ -٣‬سه‌باره‌ت به‌مافه‌كانی گه‌لی كورد ئایا‬ ‫خۆیان‪ ،‬روویان کردە کوردستان و خەڵکی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی له‌به‌ره‌یه‌كدا ده‌بینی‬ ‫کوردستانیش بە دڵئاوەاڵییەوە پێشوازییان یان جیاوازییه‌كی به‌دی ده‌كرێت‪ ،‬پێتوایه‌‬ ‫لێ کردن‪ .‬هەرچەندە کوردستان و الیەنە هێڵه‌ سووره‌كان بۆ حیزبی كوردی له‌و‬ ‫کوردیەکان بە ئەو پەڕی دڵپاکی و رووڕاست‪ ،‬په‌یوه‌ندییانه‌دا چین؟‬ ‫سەرەڕای هەموو تەنگ چەڵەمەکان و هەل ئەگەر چی بۆ خۆیان دوور و لێک جیاوازن‬ ‫و مەرجی کوردستان‪ ،‬چوونە پێشوازی ئەو و هەرکامە لە روانگەی ئیدئۆلۆژی و‬ ‫بابەتەوە‪ .‬بەاڵم الیەنی بەرانبەر بڕێکیان جیهانبینیی خۆیانەوە بۆ بابەت و پرسە‬ ‫بە هۆی هەر ئەو «توهم»ەی کە پێشتر جۆراوجۆرەکان ئەڕوانن‪ ،‬بەاڵم تا ئەمڕۆ‬ ‫ئاماژەمان پێی کرد‪ ،‬بڕێکیش بە هۆی‬

‫بە بێ رووخانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی هیچ نەتەوە‬ ‫و کەمایەتی یان گروپ‬ ‫و دەستەیەک‪ ،‬بەڵکۆ‬ ‫تەنانەت تاکێکی‬ ‫کۆماڵگای فەرەچەشنیی‬ ‫ئێران ناتوانن بە داخواز‬ ‫و مافە سەرەتاییەکان‬ ‫خۆیان بگەن‬

‫بە کردەوە نیشانیان داوە کە لە ئاست‬ ‫پرسە دیموکراتیک‪ ،‬پیشەیی‪،‬کۆمەاڵیەتی‬ ‫و مرۆییەکان‪ ،‬بە تایبەت لە سەر ماف‬ ‫و داخوازی نەتەوە بندەستەکانی ئێران‪،‬‬ ‫مافی ژنان‪ ،‬بابەتە مرۆییەکان‪ ،‬بە هیچ‬ ‫شیوەیەک جیاوازییان نیەو یەکڕان‪ .‬بۆیە‬ ‫هەرکامە لە جانتای وشەنامەکانیاندا بە‬ ‫پێی بنەما فیکریەکانیان‪ ،‬کۆمەڵێک وشەی‬ ‫دیاری کراو ریز ئەکەن‪.‬‬ ‫بڕێکیان هەر نکۆڵی لە کورد و نەتەوەی‬ ‫کورد ئەکەن و زۆرتر ئەچنە دوو قاڵبی‬ ‫تایبەتەوە کە بریتین لە الیەنی پان‬ ‫ئێرانیست و مەزنیخۆازیی ئێرانی و‬ ‫ئەڵێن‪ :‬ئێمە هەموو ئێرانین کورد و‬ ‫فارس و تورک و ئەوانەمان نیە ئەو جیا‬ ‫کردنەوانە مەبەست و خواستی دوژمنانی‬ ‫ئێرانی مەزنە‪ .‬واتە لە راستیدا ئەو‬ ‫بابەت و پرسە گرینگە ئەشارنەوەو‬ ‫نکۆڵی لێ ئەکەن وهەموو شتێک ئەخەنە‬ ‫خانەی عەزەمەتی ناسیونالیزمی کوێر و‬ ‫بەرتەسکی ئێرانیچیەتیەوە‪ .‬الیەنی تریش‬ ‫بە چاویلکەیەکی هاوشێوە واتە»امت‬ ‫اسالمی» لە بابەتەکە دەدوێن و ئەڵێن‪:‬‬ ‫ئێمە هەموو موسەڵمانین و جیاوازیمان‬ ‫نیە‪ ،‬لێدوان لەو بابەتە و تەنانەت‬ ‫بیرلێکردنەوەشی کفرە و لە خزمەت‬ ‫دوژمنانی ئیسالم دایە‪.‬‬ ‫واتە بە دەربڕینی چەند وشەی خۆخڵەتێنی‬ ‫بێ ناوەڕۆک بە نیازی دەرباز کردنی خۆیان‬ ‫لەو قەیرانە ناوچەییەن‪.‬‬ ‫ئەوەی لەو دێڕانەی سەرەوە باسیان لێوە‬ ‫کرا بە درێژایی مێژوو تاقی کراونەتەوە‪،‬‬ ‫واتە هەرکامەو ماوەیەکی دوور و درێژ‬ ‫لە ئێران دەسەاڵتیان بە دەستەوە بووە‬ ‫یان هێشتا بە دەستیانەوەیە و تەنیا‬ ‫ئەوکاتانەی کە پێویستیان بووە یان بە‬ ‫پێی بەرژەوندیی مەبەستدار ناوێکیان لە‬ ‫کورد هێناوە‪.‬‬ ‫لە ئوپۆزیسیونی ئێرانی الیەنهایەکیتریش‬ ‫هەن کە لە قەبارەی دروشمدا باس لە کۆمەڵە‬ ‫«کلیشەیی»و»رواڵەتی»‬ ‫بابەتێکی‬ ‫ئەکەن بەاڵم دەسەڵتیان بە دەستەوە‬ ‫نەبووەو تاقینەکراونەتەوە تا برایەتیەکەیان‬ ‫بسەلمێندرێت‪ .‬جا ئاساییە ئێمە پرسەکە‬ ‫نابێت بە یەکجاری بە رەش و سپی‬ ‫بیبینین‪ .‬داخوازەکانی خەڵکی کوردستان‬ ‫بە راشکاوی باس دەکەین‪ ،‬جاڕی دەدەین‪،‬‬ ‫هێزو پشتیوانی بۆ کۆدەکەینەوە و‬ ‫پێداگریی لە سەر ئەکەین‪.‬‬ ‫بە بێ گەاڵڵەی کونکرێت و پێشمەرجی‬ ‫روون و ئاشکرا لە سەر پرسی کورد و‬ ‫بزووتنەوەی خەڵکی کوردستان لە بەرانبەر‬ ‫ئوپۆزیسیونی ئێرانی بە گشتی‪ ،‬چوونە هەر‬ ‫دانیشتن لە پشت دەرکی داخراو‪ ،‬رێکەوتن‬ ‫و بلووک بەندیەکەوە(ئەو بابەتەی کە لەم‬ ‫رۆژانەدا بانگەشەی بۆ دەکرێت) دیسانەوە‬ ‫رادەست کردنەوە و پردەباز کردنی‬ ‫بەرژەوەندی و بزووتنەوەی کوردستانە‬ ‫ئەویش لە بەرانبەر الیەنهایەکی بێ بەڵێنی‬ ‫پاوانخوازی هەلپەرست‪ .‬جا دیارە ئەوەش‬ ‫نە لە قازانجی بزووتنەوەی رەوای خەڵکی‬ ‫کوردستان بەڵکۆ لە پێناو سات و سەودا‬ ‫بە مەبەستی بەرتەسکی تایبەتدایە‪.‬‬ ‫زۆر بە بێ پەردە و خۆماڵیانە بیڵێم‪ ،‬لە‬ ‫روانگەی منەوە زۆربەی ئەو الیەنانەی‬ ‫کە بە ناوی ئوپۆزیسیونی ئێرانیەوە‬ ‫بوونیان هەیە چ ئەوانەی لە ژێر دروشمی‬ ‫خەڵک فریودەری « ئێران هی هەموو‬ ‫ئێرانیەکانە» خەڵکی کورد رەسەن ترین‬ ‫(قوم)ی!؟ ئێرانین»‪ »،‬ئێمە هەموو یەک‬ ‫نەتەوەین و ئێرانین»‪»،‬کورد و تورک و‬ ‫فارس و ئەوانەمان نیە‪ ،‬ئێمە هەموو(امت‬ ‫اسالم)ین!؟»و» پاراستنی چوارچێوەی‬ ‫ئەرزیی ئێران ئەرکی بێ ئەم ال و ئەوالی‬ ‫هەمووانە» هیچ بایەخ و نرخێکیان نیە‪ .‬نە‬ ‫خاک‪ ،‬نە ئااڵ‪ ،‬نە دروشمی قەبەی دینداری‬ ‫و دیانەت تا ئەو کاتەی مافە سروشتی و‬ ‫ئاساییەکانی منی کورد بە فەرمی نەناسێت‬ ‫و مل کەچی نەبێت‪ ،‬نە ئەوی کە بایەخدار‬ ‫و پیرۆز نیە‪ ،‬بەڵکۆ بۆ تێکشاندنیشی‬ ‫حەول ئەدەم‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪8‬‬

‫پاشکۆیه‌کی تایبه‌ت به‌ باسه‌کانی کۆنگره‌ی ‪13‬ی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ژمار‌ه ‪1‬‬

‫بێ گەاڵلەیی و شپرزەییەک بە‬ ‫سەرو ‪ ....‬پاشماوه‌‬ ‫‪ -٤‬به‌بڕوای ئێوە كۆنگره‌ی ‪13‬ی كۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫ده‌بێت چ گۆڕانكاری له‌سیاسه‌ت‌و‬ ‫ستراتیژه‌كانی بكات سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫په‌یوه‌ندی‌و هاوكارییه‌كانی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی؟‬ ‫دۆخی ئەمڕۆی جیهان‪ ،‬ناوچە‪ ،‬ئێران و‬ ‫کوردستان بە گشتی دۆخێکی تایبەتە و‬ ‫ئاڵ و گۆڕی پەیتا پەیتا و خێرا بە خۆیەوە‬ ‫دەبینێت‪ ،‬بۆیە ئەرکی سەرەکیی هەر الیەن‬ ‫و پێکهاتەیەکی رێکخراوەیی‪،‬‬ ‫سیاسی و جەماوەری کە مۆدێڕن و‬ ‫ئەمڕۆیی بێت‪ ،‬لێکدانەی واقێعبینانەی ئەو‬ ‫دۆخەو دۆزینەو بە کار بردنی هەڵوێستی‬ ‫گونجاو لەو بارەوەیە‪ .‬بەاڵم بە داخەوە‬ ‫دەردێکی کۆنی گورچک بڕ داوێنی هەموو‬ ‫الیەنەکانی تەنیوەتەوە کە ئەویش نامۆدێڕن‬ ‫بوون و نائەمڕۆیی بوونە‪.‬‬ ‫هەموو الیەنە سیاسی و رێکخراوەییەکان‬ ‫چ کوردستانی و چ ئەوانەی ئێرانی‪،‬‬ ‫لەسەردەمانێکدا بە گشتی خاوەنی‬ ‫پێگەیەکی رێکخراوەیی‪ ،‬سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی بوون کە بۆ هەموو الیەک‬ ‫خاڵێکی وەرچەرخان بوو‪ ،‬بەاڵم بە هۆکاری‬ ‫روون و ئاشکرا کە بۆ کەس شاراوە نین‪،‬‬ ‫یان پێگەکەیان الواز بوو یان هەر بە‬ ‫تەواوەتی رووخا‪ .‬هەرچەندە سەرەڕای ئەو‬ ‫تراژدیە ئەسەفبارە لە ئێران بە گشتی‪،‬‬ ‫لە کوردستان دۆخەکە بە شیوازێکی ترەو‬ ‫هێشتا رێکخراوە کوردیەکان لە چاو ئێران لە‬ ‫ئاستێکی باشتردان‪ .‬لەم نێوەدا جەماوەری‬ ‫خەڵکی کوردستان بە هێچ شیوەیەک‬ ‫تاوانبار نین چونکۆ بە درێژایی تەمەنی‬ ‫دەسەاڵت و هێزی داگیرکاری رژیمی تاران‪،‬‬ ‫راوەستاون‪ ،‬خەباتیان کردووە‪ ،‬قوربانییان‬ ‫داوە و شەرافەتمەندانە ژیاون‪ .‬لە هەر ئان‬ ‫و ساتدا کە بە پێویستیان زانیبێت بە بێ‬ ‫راڕایی و گۆمان پێشوازییان لە داخوازی‬ ‫حیزبەکوردیەکانەوە کردووە و بە هانایانەوە‬ ‫هاتوون‪.‬‬ ‫بۆیە ئەوە الیەنە رێکخراوەییەکانن کە‬ ‫پێویستە واڵمدەرەوەی ئەو دۆخە بن‪،‬‬ ‫سەرەڕای هەبوونی بەستێنی سیاسی‪،‬‬ ‫فەرهەنگی و کۆمەاڵیەتیی شیاو و لە‬ ‫بار‪ ،‬نەیانتوانیوە کۆمەڵگا رێکبخەن و‬ ‫واڵمی داخوازە خەباتکارانەکانی جەماوەر‬ ‫بدەنەوە‪ .‬لە بەر ئەوەی یان خەریکی‬ ‫کۆمەڵێک بابەتی الوەکین یان سەرقاڵی‬ ‫کێشەی ناوەکی و بە یەکدا هەڵگوتنن‪.‬‬ ‫لە هەر کومەڵگایەک بە پێی دۆخی‬ ‫گشتیی کۆمەڵگا و هەل و مەرجی تایبەت‬ ‫بە ئەو کومەڵگایە‪ ،‬الیەنە رێکخراوەیی‬ ‫و سیاسیەکان لە بەر ئەوەی هێزە‬ ‫ئینسانیەکەیان هەر لە ئەو شوێنە وەر‬ ‫ئەگرن‪ ،‬ئەو حیزب و الیەن یان رێکخراوەیە‬ ‫لە هەموو ئاستەکاندا هەڵگری کولتوورو خۆ‬ ‫و خسڵەتەکانی جەرماوەری پێکهێنەری ئەو‬ ‫کۆمەڵگایەیە‪ ،‬لە کوردستانیش کە بەشێک‬ ‫لەو کۆمەڵگایانەیە‪ ،‬ئاشکرایە کە هەڵگری‬ ‫ئەو خۆ و خسڵەتانەیە و رەنگدانەوەشی‬ ‫لە نێو حیزبەکان یان هەر پێکهاتەیەکی‬ ‫جەماوەری و کۆمەاڵیەتی دیار و حاشا‬ ‫هەڵنەگرە‪.‬‬ ‫بۆیە هەڵس وکەوتی نێو الیەن و رێکخراوە‬ ‫کوردیەکانێش بە گشتی لە ژێر کاریگەریی‬ ‫ئەو پرسەدایە‪( .‬هەر چەندە لە ئێران‬ ‫بە گشتی الیەنی رووناکبیریی کەمەڵگا‬ ‫چاوی لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆی‬ ‫بڕیوە و نە بە نیازی ئەزموون وەرگرتن‬ ‫بەڵکۆ زۆرجار بۆ چاولێگەری و (تقلید)‬ ‫بۆ بابەتەکەی رووانیوە هەر بۆیە تا‬ ‫ئیستا نەیتوانیوە پێوەندیی نێوان کاری‬ ‫سیاسیی پڕۆفشناڵ و کۆمەڵگا قایم و پتەو‬

‫بکاتەوە‪ .‬هۆیەکەشی ئەوە بووە کە نەیان‬ ‫تووانیوە جەماوەری کۆمەڵگای خۆیان‬ ‫بناسن و هەڵسەنگاندن و لێکدانەوەیەکی‬ ‫واقێعبیبانەیان لێی هەبێت‪).‬‬ ‫لە کوردستان ئەو بابەتە بە شیوازێکیتر‬ ‫خۆ دەنوێنێت‪ ،‬ئەویش ئەوەیە کە‬ ‫هێشتا پێوەندیی نێوان جەماوەر و‬ ‫الیەنە رێکخراوەیی‪ ،‬پیشەیی‪ ،‬جەماوەری‬ ‫و سیاسیەکان لە ئاستێکی شیاودا‬ ‫نیە‪ ،‬شیوازی حیزبایەتی لە کوردستان‬ ‫نەیتوانیوە خۆی پێ بگەێنێت‪ ،‬مۆدێڕنەوە‬ ‫بێت و بە پێی پێشەوە چوونەکانی‬ ‫کۆمەڵگای کوردستان گەشە بکات‪ .‬بۆ‬ ‫وێنە شێوازی حیزبایەتی لە کوردستان‬ ‫تێکاڵوێکە لە داب و نەریتی پاشماوەی‬ ‫شیوازی بەرهەمهێنانی زاڵی سێ چارەکە‬ ‫سەدە لەمەو پێشی کوردستان‪ ،‬حەولدان‬ ‫بۆ خۆ تێوەگالندن لە تەوژمی هەرس‬ ‫هێناوی نیو سەدەی پێشترو ئێستاش‬ ‫بانگەشەی حیزبایەتیی مۆدێڕن کە بە‬ ‫داخەوە لە نێوان هەرسێکدا ماونەتەوە‪.‬‬ ‫لە مێژووی ژیانی کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا‬ ‫هەر سەردەمەو و ناوچەی جوغرافیایی‪،‬‬ ‫کەرەسەو ئامرازی خەبات گۆڕدراوە‪.‬‬ ‫لە ئەمڕۆشدا کە خولی سەرهەڵدانی‬ ‫بزووتنەوە پیشەیی‪ ،‬رەگەزی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‬ ‫و تایبەتیەکانە‪ ،‬ئەرکی سەرەکیی‬ ‫حیزبێکی مۆدێڕن و ئەوڕٶیی ناسینی‬ ‫ئەو راستیەو خۆ رێکخستن و خۆتەیار‬ ‫کردن بۆ هاو ئاهەنگی لە گەڵ وەها‬ ‫بزووتنەوەگەلێکدایە و لە هەمان کاتدا‬ ‫بە فەرمی ناسینی سەربەخۆیی و مەموو‬ ‫مافەکانی ئەو الیەنانەیە نەک حەول دان‬ ‫بۆ بە حیزبی کردنیان و کەڵک وەرگرتن‬ ‫لەوانە لە پێناو بەرژەوەندیی کورت ماوەو‬ ‫بەرتەسکی حیزبی و بەستنەوەیان لە قاڵب‬ ‫و چوارچێوەی حیزبایەتیدا‪.‬‬ ‫بۆیە بە قەناعەت هێنان و بڕوا بەو‬ ‫راستیە کە شێوازی حیزبایەتی و بەڕێوە‬ ‫بردنی حیزب بەو چلۆنایەتیەی کە‬ ‫هەیە‪ ،‬واڵمدەرەوە نیە‪ ،‬ئەرکی سەرشانی‬ ‫ئەندامانی بەشداری کۆنگرەی سێزدەی‬ ‫کۆمەڵە ئەوەیە کە پێداگری بکەن لە سەر‪:‬‬ ‫‪ -1‬حیزبیەت کردن و دانانی دەستگاو‬ ‫دامەرزاوەی حیزبی و خۆ دەرباز کردن لە‬ ‫شێوە حیزبایەتیی کالسیک‪ .‬ئەویش بە‬ ‫کردەوە و بە عەمەل نە سەردانی کۆمەڵێک‬ ‫دروشمی بریقەداری باو‪.‬‬ ‫‪ -2‬جارێک و بۆ هەمێشە سەلماندنی‬ ‫مل کەچ بوون بە هەڵوێست و بڕیاری‬ ‫پەسەندکراوی گشتی‪ ،‬نەک تەسلیم بوون‬ ‫بە خواست و ئیرادەی تاک‪.‬‬ ‫‪ -3‬پەسەند کردن و پێداگری لە سەر جێ‬ ‫بە جێ کردنی مێکانیزمێک لە پێناو ئاشت‬ ‫کردنەوی جەماوەر و الیەنە سیاسی و‬ ‫رێکخراوەییەکان و بەخشینەوەی متمانانەی‬ ‫تەم گرتووی کۆمەڵگا بە رێکخراوەکان‪،‬‬ ‫کە هۆە سەرەکیەکەی شێوەی هەڵس و‬ ‫کەوتی حیزبەکان خۆیانن‪.‬‬ ‫‪ -4‬پێداگری لە سەر سەلماندنەوە و‬ ‫کردنە بڕوای پراکتیکیی ئەو راستیە کە‬ ‫حیزب‪ ،‬رێکخراوە و هەر بابەتێکی لەو‬ ‫چەشنە‪ ،‬ئامرازو کەرەسەیەکن لە خزمت‬ ‫بەرژەوەندیی گشتیی کۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫‪ -5‬بایەخدان بە ویست و داخوازی جەماوەر‬ ‫و خستنەگەڕی هێزو توانای حیزب لە پێناو‬ ‫واڵمدانەوە بە داخوازە رەواکانی خەڵکی‬ ‫کوردستان لەم قۆناخە هەستیارە لە‬ ‫مێژووی خەباتکارانەی جەماوەری خەڵکی‬ ‫کوردستان‪.‬‬ ‫‪ -6‬حەولدان بۆ رێکخستن و سازماندانی‬ ‫کۆڕ و کۆمەڵە مەدەنی و غەیرە حیزبیەکان‬ ‫و هاوکاری و یارمەتی دانی ئەو کۆڕ و‬ ‫کۆمەاڵنە‪.‬‬

‫‪12‬ی ره‌زبه‌ری ‪1391‬‬

‫مافی چاره‌ی خۆنوسین مافی سروشتی‌و ‪ ....‬پاشماوه‌‬ ‫فیدراڵی بۆ خۆی ده‌توانی وه‌ك‬ ‫میكانیزمیكی كارا له‌ رێكخستنی په‌یوه‌ندی‬ ‫نیوان گه‌النی ئێران و‪ ،‬سازدانی ئاقاری ك ‌ه‬ ‫دیموكراسی قووڵ‌و بنداكوتاو ل ‌ه كۆمه‌لگادا هه‌ر سێ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫ئاماد‌ه بوونی هه‌بیت خزمه‌تی شیاو بكات‬ ‫به‌ سه‌رهه‌لدانی كه‌ش‌و زه‌مه‌ینه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی وكریكاری‌و مه‌ده‌نی‬ ‫له‌بار بۆ باشترلێك گه‌شتن‌و دانوسان‪.‬‬ ‫دانوسانێ كه‌ خه‌سار وگرفت وته‌نگه‌ژه‌كانی ئێران وكوردستان ب ‌ه هه‌موو‬ ‫قۆناغی بانگه‌وازی سه‌ربه‌خۆی كه‌متر‬ ‫وكه‌متركاته‌وه‌‪ .‬له‌ راستیدا فدراڵی په‌یمان‌و لق وپۆپه‌كانیه‌وه‌ ب ‌ه ناسنامه‌و‬ ‫جۆرێك له‌ سازنی سیاسی ‌ه ك ‌ه گه‌النی ئێران‬ ‫وه‌ك هه‌ل ده‌یخه‌نه‌ به‌رده‌ست هه‌موو ئه‌و داوای دیاریكراو وداخوازی‬ ‫الیه‌ن وكه‌سانه‌ی ك ‌ه بانگه‌شه‌ی هاوژینی‬ ‫ویه‌كیتی ئه‌رزی‌و پێكه‌وه‌بوونی به‌رابه‌ر سیاسی‌و مه‌ده‌نی خۆیانه‌و‌ه‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر ئه‌م پێشنیار‌ه وه‌رگیریت‌و ل ‌ه‬ ‫‌تی‬ ‫بنه‌و‌ه به‌باوه‌ره‌وه‌ كاری پێبكریت‬ ‫‌خسیتوده‌رفئهه‌و‌ه سه‌رقاڵی سازدانی گوتاری‬ ‫به‌ ته‌واوی یه‌كسان بره‬ ‫‌ری‬ ‫ه‬ ‫‌گ‬ ‫ه‬ ‫ئ‬ ‫‌و‬ ‫ت‬ ‫‌بێ‬ ‫ئه‌زموونه‌كه‌ سه‌ركه‌وتوو ده‬ ‫وئاشتیانه‌ زۆرتر دیموكراسی هاوبه‌شن‬ ‫پێكه‌وه‌ژیانی دلخواز‬ ‫ده‌بیت‪ ،‬وه‌گه‌رن ‌ه ئه‌م پیمان‌و خوازراو‌ه‬ ‫ش هه‌ره‌س دێنیت‌و به‌رپرسایه‌تی هه‌ره‌س‬ ‫هینانه‌كه‌شی ده‌كه‌ویت ئه‌ستۆی ئه‌وان له‌ چرۆ وسه‌رهه‌لدان‌و خولقانای ‌ه وبزوتنه‌و‌ه‬ ‫وگه‌النی ئێران‌و گه‌لی كوردیش ده‌توانن كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی وه‌ك بزوتنه‌وه‌ی كرێكاران‌و‬ ‫بریاری یه‌ك الكه‌ره‌وه‌ی خۆیان بده‌ن ‪.‬‬ ‫ژنان‌و الوان وخوێندكاران ب ‌ه ناسنامه‌ی‬ ‫پیشه‌ی وره‌گه‌زی وچینایه‌تی خۆیانه‌و‌ه‬ ‫پرسیار‪ :‬بێجگه‌ له‌مان ‌ه بۆ چاره‌سه‌ری‬ ‫هاتوون ‌ه مه‌یدان‪ .‬هه‌ر له‌م به‌ستێنه‌دایه‌ك ‌ه‬ ‫كێشه‌ی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران‌و به‌تایبه‌تی‬ ‫هه‌ر سێ بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی وكریكاری‌و‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی كورد چ پێشنیارێك هه‌یه‌؟‬ ‫مه‌ده‌نی ئێران وكوردستان ب ‌ه هه‌موو لق‬ ‫وه‌اڵم‪ :‬واده‌زانم قۆناغی ئێستای خه‌باتی وپۆپه‌كانیه‌وه‌ ب ‌ه ناسنامه‌و داوای دیاریكراو‬ ‫رزگاریخواز‌و ماف ویستانه‌ی گه‌النی ئێران وداخوازی سیاسی‌و مه‌ده‌نی خۆیانه‌و‌ه‬ ‫وگه‌لی كورد گرێدراوی گوتاریكی به‌رجه‌ست ‌ه سه‌رقاڵی سازدانی گوتاری دیموكراسی‬ ‫ودیاره‌ ك ‌ه خه‌بات بۆ جیگیركردنی هاوبه‌شن بۆ دابینكردنی به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫دیموكراسی‌و پێكهینانی ده‌وله‌تێكی ناوكۆی وهاوبه‌شی هه‌موو جه‌ماوه‌ری ئێران‬ ‫سكۆالره‌‪ .‬ئه‌م برگه‌و پولین ‌ه ب ‌ه دیویكی وخۆیان‪ .‬دوو بزوتنه‌وه‌ی ئه‌م گۆره‌پان ‌ه‬ ‫دیكه‌دا واته‌ قۆناغی داهاتووی گۆرانكاریه‌كان ل ‌ه دینامیكیت‌و جه‌ماوه‌ری هه‌ره‌فراوان‬ ‫ل ‌ه سه‌رزه‌وینی ئێراندا قۆناغی جێگیربوون وڕیشه‌یه‌كی قووڵی میژووی خاوه‌نداری‬ ‫وره‌خسانی دیموكراسی ‌ه به‌ مانا سیاسی‌و ده‌كه‌ن ك ‌ه بمانه‌ویت ونه‌مانه‌ویت هه‌موو‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كه‌ی‪ .‬له‌ تاودان وگه‌شه‌كردنی بزاوته‌كانی دیكه‌یان ل ‌ه ئاست خۆیاندا تا‬ ‫ئه‌م خه‌باته‌دا له‌ ئێران وكوردستاندا كۆ راده‌یه‌ك كه‌م ره‌نگتر كردووه‌‪ .‬ئه‌م دوو‬ ‫فاكته‌رێكی گرنگ وبه‌رچاو ئاماده‌ن وزۆر بزاوته‌ش ل ‌ه راستیدا بریتین له‌ بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫دیارده‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ورامیاری‌و ئابووری رزگاریخوازی گه‌النی ئێران ب ‌ه تایبه‌تی‬ ‫وپیشه‌ی سه‌ریان هه‌ڵداوه‌و ماكی خۆیان بزووتنه‌وه‌ی كورد و‌ه بزاوتی ژنانی ئێران‬ ‫له‌م قۆناغه‌داو‌ه ‪.‬‬ ‫وكوردستان كه‌به‌ دریژی ته‌مه‌نی دیكتاتۆری‬ ‫فامكردن‌و ناسین‪‌،‬و جیگاو رۆلی هه‌ركام به‌رخۆدان‌و مانه‌وه‌ی خۆیان سه‌رای هه‌موو‬ ‫له‌م بزاوتانه‌ ‪،‬و توان‌و ده‌سه‌اڵت‌و نوچ دانه‌كانیان سه‌لماندووه‌‪ .‬دیاره‌ك ‌ه ئه‌م‬ ‫خواسته‌كانیان بۆ بزوتنه‌وه‌ی كوردو هێز‌ه كه‌شه‌ هیچ ل ‌ه بوون وگرنگی وكاریگه‌ری‬ ‫چه‌پ وسكۆالره‌كانی ناوئه‌م بازنه‌ی ‌ه گرنگی بزاوته‌كانی دیكه‌ی ئێران وكوردستان كه‌م‬ ‫شیاوی خۆی هه‌یه‌‪ ،‬ویارمه‌تی به‌ده‌ستهینانی ناكاته‌وه‌‪ .‬ناسین‌و فامكردنی ئه‌م راستیانه‌و‬ ‫شرۆفه‌و خویندنه‌وه‌و هه‌لبژاردنی ریكاری مامه‌له‌ی رێك‌و راستر له‌ گه‌لیان‌و گاڵله‌ی‬ ‫گونجاو ده‌به‌خشن ‪.‬ناسین‌و به‌مه‌كۆی گونجاو بۆ هاوكاری وهاوبه‌شی وب ‌ه‬ ‫سه‌رنج كردنی ئه‌م واقیعه‌كه‌ هه‌موو قه‌یران‌و سه‌ركه‌وتن گه‌یاندنیان زامنیكی گرنگی‬ ‫ناكۆكی‌و دژاوازو دژایه‌تیه‌كانی كۆمه‌لگای سه‌ركه‌وتنی بزوتنه‌وه‌ی ریزگاریخوازی‬ ‫ئیستای ئێران ‌و بزوتنه‌وه‌ هه‌مه‌ره‌نگه‌كانی كوردو گه‌النی ئێران وكۆی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌نجام وبه‌رئه‌نجامی لێك راسانی سونه‌ت‌و دیموكراسی خوازییه‌ له‌ ئێراندا‪ .‬ناسینی‬ ‫مۆدیرنه‌یه‌ كلیلی مه‌زنی هه‌ر جۆر‌ه واقعی ئه‌مرۆی ئێران وكوردستان ومۆدیرن‬ ‫خۆێندنه‌و‌ه و گه‌اڵله‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوه‌ بۆ بوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگاو ئه‌و كۆمه‌ڵگامه‌دنیه‌ی‬ ‫هیزه‌كان‌و داهاتووی پرۆسه‌ی سیاسی له‌دۆخی راسان‌و گه‌شه‌ دایه‌و باوه‌ڕ ی قووڵی‬ ‫ئێران‌و كوردستان‪ .‬كۆمه‌ڵگای ئیستای بی ئه‌مالو ئه‌وال به‌ گوتاری دیموكراسی له‌‬ ‫ئێران كۆمه‌لگایه‌كی به‌ خه‌ستی كراوه‌و ئاقاری گشتی‌و تایبه‌تیدا و‪ ،‬سه‌لماندنی‬ ‫الو‌ه كه‌ رووی له‌ داهاتویه‌كی كراوه‌و یازادیه‌كانی تاك‌و هه‌موو مافه‌ دیموكراتیك‬ ‫فر‌ه ره‌هه‌ندو چه‌شن‌و ئاسان گیره‌‪ ،‬ك ‌ه وكۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی ئه‌م تاك‌و بزاوتانه‌‬ ‫ده‌خوازی ب ‌ه ئاسانی‌و رۆژانه‌ تاكی ئه‌م یه‌كی تر له‌ میكانیزمه‌هه‌ره‌ گرنگه‌كانی‬ ‫سه‌رزه‌مینه‌و هه‌موو پێكهاته‌ نه‌ته‌وه‌ی خویندنه‌وه‌یه‌كی ته‌ندروستن له‌م ڕۆی‬ ‫وكلتوری وئاینیه‌كانی ئازادانه‌و ل ‌ه ئێران وكوردستاندا‪ .‬بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی‬ ‫چوارجیوه‌ی یاسادا مامه‌له‌ له‌گه‌ڵ ئازادی وبه‌ ئه‌نجام گه‌شتنی كۆی خه‌بات‬ ‫ئازادی‌و مافه‌كانی خۆی بكات‪ .‬جیهانی وبزاوتی رزگاریخوازی كوردو بزوتنه‌وه‌ی دژه‌‬ ‫ئه‌مڕۆ جیهانێكی وا كراوه‌و ب ‌ه ئیمكان ‌ه دیكتاتۆری ودیموكراسیخوازی ئێرانی كاری‬ ‫ك ‌ه زیاتر له‌ یه‌ك هه‌لبژاردن‌و شیوه‌ی چاالكانه‌ له‌ئه‌و بوارانه‌و له‌ زۆر ره‌هه‌ندی‬ ‫ژیان ب ‌ه تاك‌و كۆی خۆی ده‌به‌خشیت‌و دیكه‌دا پیوستی هه‌ر ئیستاین‪ .‬كێشه‌ی‬ ‫له‌م هه‌لبژاردنه‌شدا ده‌بێ ئازادی‌و مافی گه‌لی كورد بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی سه‌ركه‌وتن‌و‬ ‫ده‌ستڕاگه‌شتن به‌ زانین‌و هه‌لی به‌رابه‌ر گه‌شتن به‌ مافه‌كانی خۆی ده‌خوازی له‌ سێ‬ ‫واڕه‌خساوبیت كه‌ هه‌موو تاكێ ئیمكانی بواری‪ :‬ناوخۆی بزوتنه‌وه‌دا چ له‌سه‌ر ئاستی‬ ‫مامه‌ڵه‌ی سه‌ربه‌ستانه‌ی خۆی هه‌بیت‪ .‬هیزه‌سیایه‌كان‌و چ له‌ ئاستی رووناكبیری‌و‬ ‫ریز به‌ندی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ب ‌ه پیی ئه‌ویش كۆی بزاوته‌ مافخوازو دیموكراتیكه‌كانی‬ ‫سنوربه‌ندی سیاسی‌و كلتوری‌و نه‌ته‌وه‌ی دیكه‌یدا به‌ مه‌به‌ست وئامانجی هاوبه‌ش‬ ‫ل ‌ه ئێراندا گۆراون‌و روویان له‌ گۆرانی ه ‌ه بگات وفره‌ ره‌هه‌ندی‌و فره‌ ره‌نگی وفره‌‬ ‫میشه‌ییه‌‪ .‬له‌ سێبه‌ری ئه‌م دۆخه‌دایه‌ ك ‌ه چه‌شنی وبه‌رفروانی ئه‌ندێشه‌و روانگه‌و‬ ‫كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی له‌ كوردستان‌و ئێراندا بوون بسه‌لمینی‪ .‬یه‌كخستنی خواسته‌‬

‫هاوبه‌شه‌كان وهه‌لدانی چه‌ترێكی كراوه‌ی‬ ‫هه‌مه‌ره‌نگ بۆ هاوكاری وهه‌ناگاو بۆ‬ ‫ده‌سته‌به‌ركردنی مانیفێستی هاوبه‌ش له‌‬ ‫ئیستاو داهاتوودا هه‌ره‌ گرنگ‌و فاكته‌ری‬ ‫سه‌ركه‌وتن وزووسه‌ركه‌وتنه‌‪ .‬رێكخستنی‌و‬ ‫جێگیركردنی خۆ‌و په‌یوه‌ندیه‌كی ئۆرگانیك‬ ‫وپێناسه‌كراو له‌م بزوتنه‌وه‌ به‌كۆی خۆیه‌وه‌‬ ‫له‌گه‌ل الیه‌ن وكه‌سایه‌تی وئه‌ گه‌ر هه‌بیت‬ ‫ئۆپۆزیسوینی رێكخراوی سه‌راسه‌ری‪.‬‬ ‫دروستكردن وهه‌لبه‌ستنی پردی تۆكمه‌ی‬ ‫هه‌مان په‌یوه‌ندی دیاریكراو له‌گه‌ڵ هه‌موو‬ ‫ئه‌و هیزو واڵت‌و الیه‌ن ومیدیایانه‌ی كه‌ل‬ ‫ئیستاو داهاتووی ئێران وكوردستاندا‬ ‫ده‌توانن جیگاو رۆلیان هه‌بیت‌و له‌ ره‌وتی‬ ‫رووداو گۆرانكاری ومیژووی ئه‌م واڵت‌و‬ ‫بزاوته‌دا بوویانه‌‪ .‬سه‌ره‌رای هه‌موو ئه‌مانش‬ ‫بۆ مسۆگه‌ركردنی ئایه‌نده‌و زامنكردنی‬ ‫ئازادی‌و دیموكراسی ودادوه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫ئیستا چركه‌ساتی ئه‌وه‌یه‌كه‌ چه‌پی‬ ‫كوردوكورستانی بێ پرنگانه‌وه‌ وسڵ هه‌م‬ ‫به‌وردی بكه‌ویته‌ پیناسی خۆی وهه‌م بۆ‬ ‫كۆكردنه‌وه‌‌و یكخستنی هیزوتوانای ئه‌م‬ ‫هیزه‌ په‌رته‌وازه‌یه‌ فه‌سله‌ هاوبه‌شه‌كانی‬ ‫خۆی بدۆزیته‌وه‌ وله‌ سه‌ر بنه‌مای ئه‌مانه‌‬ ‫هه‌ناگاوه‌ به‌كرده‌كانی به‌ره‌و یه‌كبوون یا‬ ‫النی كه‌م یه‌ك هه‌لویستی وهاو هه‌لویستی‬ ‫هه‌ڵگریت‪ .‬ره‌نگه‌ لیره‌دا مه‌به‌ست له‌ چه‌پی‬ ‫كوردی وكوردستان لێڵ‌و ناروون بیت‌و‬ ‫هه‌ندی پرس سازكات وختوكه‌ی خه‌یاڵ‌و‬ ‫ئه‌ندیشه‌ی كه‌ س یا كه‌سانێك بدات‪ ،‬دیاره‌‬ ‫ئه‌م باس وبابه‌ته‌ جێگای ئیره‌نیه‌و به‌ته‌مام‬ ‫هه‌ر له‌ مه‌بۆلتنه‌دا له‌ روانگه‌ی خۆمه‌وه‌‬ ‫بیهینمه‌ به‌رباس وئه‌و تاپۆیه‌ی كه‌ له‌م‬ ‫ده‌سته‌واژه‌هه‌مه‌ له‌ رووی فكرییه‌وه‌ ده‌ربرم‪.‬‬ ‫بۆچه‌ش‌و شتێك وتن هێنده‌ بلێم مه‌به‌ستم‬ ‫له‌ چه‌پی كوردستانی ئه‌و هیزه‌ سیاسیانه‌یه‌‬ ‫كه‌ باوه‌ریان به‌ سۆسیالزم‌و دیموكاراسی‬ ‫وه‌ك دوانه‌یه‌كی لیك نه‌تازاو هه‌یه‌ كه‌له‌‬ ‫په‌یوه‌ندیه‌كی دیالیكتیكیدا یه‌ك شرۆفه‌و‬ ‫ته‌واو ده‌كه‌ن وپلۆرالیزمی سیاسی له‌‬ ‫هه‌ناویاندا سه‌لماوه‌‪ .‬ئه‌وهیزانه‌ی كه‌ له‌مڕۆدا‬ ‫سه‌رده‌می شۆرشی هه‌راوی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫به‌ گونجاو نازانن وبه‌ میكانیزمی ریفۆرم‬ ‫به‌ره‌و ده‌سته‌ به‌ركردنی هه‌رچی زۆرتری‬ ‫دادوه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌چن ‪.‬له‌ سه‌روهه‌موو‬ ‫ئه‌مانه‌شه‌وه‌ باوه‌ڕی ته‌واویان به‌ پرۆسه‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌ یی‌و مافی ده‌وله‌تی سه‌ربه‌خۆی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی بۆ كورد هه‌یه‌‪ .‬ئه‌مه‌ ته‌نیا ئاماژه‌یه‬ ‫به‌ هه‌ندی له‌ هیله‌ گشتیه‌ كانی ئه‌و چه‌‬ ‫په‌یه‌ ونه‌س‪ .‬له‌سه‌ر ئاستی كۆی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫دژه‌دیكتاتۆری ودیموكراسیخوازی ئێران‪،‬‬ ‫هه‌موو ئه‌و الیه‌ن وك ‌هس‌و بزاوتانه‌ی‬ ‫كه‌ له‌م به‌ریانه‌دا ماكی سه‌رتاسه‌ریان‬ ‫له‌خۆیان داوه‌و مه‌یلیكی میژووی وكلتوری‬ ‫ركێفكێشیان به‌ره‌ ونه‌ته‌وه‌ی باالده‌ست‬ ‫یا كلتوری بااڵده‌ست ده‌كات‪ .‬تۆكمه‌و‬ ‫ریكخستنی په‌یوه‌ندی تاریفكراو به‌ ناسنامه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی گه‌النی ئێران وسه‌لماندنی‬ ‫واقعی ئه‌م گه‌النه‌و هه‌وڵ‌و پارێزگاری به‌‬ ‫برشت له‌ خواست وداواكانیان زامنی‬ ‫سه‌ركه‌وتن‌و داهاتوویه‌كی جیگای باوه‌ره‌‪.‬‬ ‫هه‌رجۆره‌ دژایه‌تیه‌كی ویست وداواكانی‬ ‫گه‌النی ئێران به‌ جۆریك پاریزگاری له‌‬ ‫دیكتاتۆری‌و مانه‌وه‌یه‌ له‌ ئێراندا‪ .‬ئه‌م‬ ‫بزووتنه‌و رزگاریخوازه‌ نه‌ته‌وه‌ییانه‌ پێش‬ ‫هه‌رشتێ خه‌بات دژی دیكتاتۆرین‌و میژووی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی كورد پیوه‌ری باوه‌رپێكراوی ئه‌م‬ ‫بۆ چوونه‌یه‌‪ .‬بۆیه‌ ئه‌گه‌ر بۆ نه‌گه‌رانه‌وه‌و‬ ‫رووخانی دیكتاتۆریش بووه‌ ده‌خوازی كه‌‬ ‫ئه‌وهیزو الیه‌نانه‌ دژایه‌تی خواستی ره‌واو‬ ‫مافی دیموكراتیكی ئه‌م گه‌النه‌ نه‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئێرانی داهاتوو ئه‌گه‌ر ئێرانیك بیت‬ ‫دیموكرات‪ ،‬فدرال وسكۆالر‪ ،‬ره‌نگه‌ بتوانی‬ ‫هه‌ریمیك بیت كه‌ گه‌النی ئێران‌و جه‌ماوه‌ری‬ ‫زه‌حمه‌تكێشای ئه‌م سه‌رزه‌وینه‌ بتوانن له‌‬ ‫سایه‌ی دادوه‌ریه‌كی قابل قبوڵدا پێكه‌وه‌‬ ‫ژیانیكی ئاشتیانه‌وه‌ خوازیارانه‌ وبه‌ رابه‌ریان‬ ‫هه‌بیت‪.‬‬