dwaroj 67

‫توندبوونه‌وه‌ی‬

‫کوشتن ب ‌ه ناوی‬

‫قه‌یرانه‌کانی‬

‫شه‌ره‌ف ‪...‬‬

‫‪》2‬‬

‫کۆماری ئیسالمی‪...‬‬

‫‪》8‬‬

‫ئەنفال‪.‌.‬‬ ‫جينۆسايدى كورد‬

‫‪》10‬‬

‫به‌ده‌ستی‪..‬‬

‫سەروتار‬

‫بەشداریكردن‬ ‫له‌هه‌ڵبژاردنه‌کان‬ ‫عەتا ناسرسەقزی‬ ‫كەمتر لەدوو مانگی دیكە شانۆگەریی بەناو‬ ‫هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی ئێران‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪ ،‬ماوەیەكی زۆریشە به‌ره‌و الیەنەكانی‬ ‫ناوخۆی رژیم كەوتوونەتە خۆ‌و پاڵێوراوانی خۆیان‬ ‫ئاشكراكردوە‪ .‬ئەوەی الی من گرنگە ملمالنێ‌و‬ ‫ركابەری بەرەكانی ناوخۆی كۆماری ئیسالمی نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو خەڵكی ئێران‌و بەتایبەت خەڵك كوردە كە بۆ‬ ‫جارێكی دیكە بەرەو ڕووی شانۆگەرییەكی دیكە رژیم‬ ‫دەبنەوە‌و دووبارە پرسیاری بەشداریكردن یا نەكردن‬ ‫لەم بەناو هەڵبژاردنانە هەم لەناو خەڵك‌و هەم لەناو‬ ‫حیزب‌و الیەنە سیاسییەكان دروست دەبێتەوە‪.‬‬ ‫مێژووی سێ دەیە دەسەاڵتی رەشی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئەوە سەڵماندوە كە رێز بۆ هیچ بەهایەكی مرۆڤی‬ ‫دانانێت‪ .‬كۆماری ئیسالمی رژیمێكە لەسەر بنەمای‬ ‫دیكتاتۆریی مەزهەبی ویالیەتی فەقیە دامەزراوە‌و‬ ‫یەك كەس بەناوی نوێنەری ئیمامی زەمان‌و رابەری‬ ‫شۆڕش بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نوسی خه‌ڵک ده‌دات‪ .‬لەم‬ ‫رژیمەدا هیچ بەڵێن‌و قسه‌یه‌ک ناچێته‌سه‌ر ئەگەر‬ ‫بۆچوونی خامەنەیی لەسەر نەبێت‪ ،‬بۆیە هەر چەشنە‬ ‫پرۆپاگەندەو قسە بەخشینەوەیەكی كاندیداكانی‬ ‫سەرۆك كۆماریی تەنیا بۆ بازاڕی تەبلیغاتە‌و هیچ تر‪،‬‬ ‫هەروەها كە لە دوو خولی سەرۆك كۆماری خاتەمی‬ ‫بەئاشكرا‌و بەكردەوە دەركەوت كە ئەو هیچ كارەبوو‬ ‫و سه‌رجه‌می به‌ڵێن‌و قسه‌کانی پێش هه‌ڵبژاردنی بۆ‬ ‫بازاڕ گه‌رمی هه‌ڵبژاردنه‌کان بوو‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی له‌ئێستادا له‌ قه‌یراناویترین قۆناغی‬ ‫ده‌سته‌اڵتی خۆیدایه‌‪ .‬لەئاستی نێودەوڵەتی‌و‌ روو‬ ‫لەدەرەوەدا‪ ،‬كۆماری ئیسالمی رۆژ لەگەڵ رۆژ‬ ‫زیاتر پەراوێز دەكەوێت‪ .‬ساڵی رابردوو لەڕوانگەی‬ ‫هەڵسوڕاوانی مافه‌کانی مرۆڤ‪ ،‬ساڵی دەركردنی‬ ‫بڕیارنامە نێودەوڵەتییەكانی دژی كۆماری ئیسالمی‬ ‫بوو‪ ،‬لەوانە دوو بڕیارنامە لەرێكخراوی نەتەوە‬ ‫یەكگرتوەكان دژی ئێران‪ ،‬دو بڕیارنامە لەالیەن‬ ‫پارلەمانی ئوروپا‌و دوو راپۆرت لەالیەن ئەحمەد شەهید‬ ‫دەربارەی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ لەئێران بوو‪.‬‬ ‫پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ‌و چوونەسەرەوەی‬ ‫رێژەی لەسێدارەدانی بەندكراوان لەئێران گەیشتووەتە‬ ‫رادەیەك كە بەپێی «رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران»‬ ‫النیكەم ‪ 580‬كەس لە ساڵی ‪ 2012‬لەئێران لەسێدارە‬ ‫دراون‪ .‬بەمەش كۆماری ئیسالمی لەجیهاندا پاش‬ ‫چین پلەی دووەم‌و لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی پلەی‬ ‫یەكەمی زۆرترین ئێعدامی بەندكراوانی هەیە‪ .‬گرانی‌و‬ ‫بێکاریی‌و هەاڵوسان هاوكات لەگەڵ دابەزینی بەهای‬ ‫تمەن لەبەرامبەر دۆالر‪ ،‬خەڵكی كەمداهاتی كۆمەڵگای‬ ‫ئێران زیاتر لەهەمیشە هەژار‌و دەستكورت كردوە‪.‬‬ ‫سەرجەمی ئەم كێشانە هاوكاتە لەگەڵ پەرەسەندنی‬ ‫دیاردە كۆمەاڵیەتییەكانی وەك توشبوون بەمادە‬ ‫سڕكەرەكان‪ ،‬لەشفرۆشی‪ ،‬زۆربوونی مندااڵنی‬ ‫سەرشەقام‪ ،‬دزی‌و چەندین دیاردەی دزێوی دیكەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ئه‌مه‌ دیمه‌نێکه‌ له‌سیمای ئێرانی ژێرده‌سه‌اڵتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی که‌ له‌دوو مانگی داهاتوودا به‌نیازی‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی شانۆگه‌رییه‌کی دیکه‌یه‌ تا به‌هێنانی‬ ‫خه‌ڵک بۆسه‌ر سندوقه‌کانی ده‌نگدان مه‌شروعیه‌ت‬ ‫به‌ مانه‌وه‌و ده‌سه‌اڵتی خۆی بدات‪ .‬بەشداری خەڵك‬ ‫لەم شانۆگەرییانە بە بڕوای من بێجگە لە شەرعیەت‬ ‫بەخشین بە رژیمی ئیسالمی نیه‌‪ .‬رزگاری خەڵكی‬ ‫ئێران لەم قەیران‌و نەهامەتییە كە سێ دەیەیە‬ ‫یەخەی گرتوون‪ ،‬تەنها بە روخانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫مومكین دەبێت‌و هیوا‌و ئۆمێد بەستن بە الیەنێك لە‬ ‫الیەنەكانی ناو دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی بێجگە‬ ‫لەتراویلكە چی دیكە نیە‪ .‬باجارێكی دیكە بە «نا»‬ ‫وتن بە هەڵبژاردنەكانی رژیم‪ ،‬یەك دەنگی خۆمان دژ‬ ‫بە دەسەاڵتی رەشی دیكتاتۆری كۆماری ئیسالمی‬ ‫نیشان بدەینەوە‪.‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‬ ‫‪28 - 2013/4/17‬ی خاکه‌لێوه‌ی ‪1392‬‬ ‫ نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫به‌ڕێوه‌چوونی کۆبوونه‌وه‌ی کۆمیته‌ی‬ ‫کوردیی سۆسیال ئینتر‌ناسیۆنال‬

‫به‌سه‌رپه‌رشتی‌ سکرتێری‌ رێکخراو ‌‬ ‫ی‬ ‫سۆسیال ئینترناسیۆنال‌و به‌ ئاماده‌بونی‌‬ ‫نوێنه‌ری‌ هێزه‌ سیاسییه‌کانی‌ هه‌ر چوار‬ ‫پارچه‌ی‌ کوردستان‪ ،‬رۆژی هه‌ینی‌‬ ‫‪١٢‬ی ئاپریلی ‪٢٠١٣‬ی زایینی له‌ هۆڵی‌‬ ‫هۆتێل های‌ کریس له‌ شاری‌ سلێمانی‌‪،‬‬ ‫کۆبوونه‌وه‌ی کۆمیته‌ی کوردی له‌‬ ‫سۆسیال ئینتێر‌ناسیۆنال به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫لەم کۆبوونەوەیەدا ‪ ٢٢‬حیزبی سیاسی‬ ‫بە نوێنەرایەتی هەر چوار پارچەی‬ ‫کوردستان بەشدار بوون‪ .‬کۆبوونەوە‬ ‫بە وتاری بەڕێز لویس ئایاال سکرتێری‌‬ ‫رێکخراوی‌ سۆسیال ئینتێرناسیۆنال‬ ‫دەستی پێکرد کە تێیدا ئاماژەیەکی‬ ‫دا بە مێژووی کارو چاالکیەکانی‬ ‫رێکخراوی سۆسیال ئینترناسیۆنال‬ ‫کە ئێستا ‪ 168‬حزب به‌ ئه‌ندامی‬ ‫هه‌میشه‌یی‌و چاودێره‌وه‌ تێیدا ئه‌ندامه‌و‌‬

‫یه‌کێکه‌ له‌ گرنگترین ده‌زگا حزبی ‌و‬ ‫ئایدۆلۆژییه‌کانی جیهان له‌ خه‌باتی‬ ‫سیاسی ‌و دیموکراسی ‌و ئازادی‬ ‫مه‌ده‌نی‪.‬‬ ‫پاشان بەڕێز مەال بەختیار بەرپرسى‬ ‫دەستەى کارگێڕى مەکتەبى سیاسى‬ ‫یەکێتى نیشتمانى کوردستان وتەیەکی‬ ‫پێشکەش کرد‪ .‬بەرێز مەال بەختیار‬ ‫لە قسەکانی دا وتی‪« :‬هیوادارین‬ ‫ئه‌م کۆبوونه‌وه‌یه‌ له‌ کوردستان‌ و‬ ‫بۆ کوردستان الپه‌ڕه‌یه‌کی گرنگ بۆ‬ ‫مێژوو تۆمار بکات ‌و ببێته‌ مایه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌ی پشتیوانی‌ و خه‌باتی رزگاری ‌و‬ ‫دیموکراسی نه‌ته‌وه‌که‌مان له‌ سه‌رانسه‌ری‬ ‫کوردستان و له‌ سه‌رانسه‌ری جیهاندا‬ ‫بره‌وتر بدات ‪ .‬سه‌ره‌ڕای بیری جیاواز‪،‬‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی جیاواز‪ ،‬ئایده‌لۆجیای‬ ‫جیاواز لێره‌ دانیشتووین بۆ ئه‌وه‌ی به‌‬

‫هه‌موومان خه‌می کۆمیته‌یه‌ک بخۆین که‌‬ ‫بتوانێت سه‌نگه‌رێک بێت له‌ سه‌نگه‌ر‌ه‬ ‫دیموکراسیه‌کانی نێونه‌ته‌وه‌یی ئێستا له‌‬ ‫جیهاندا»‪.‬‬ ‫پاشان نوێنەرانی حیزب و الیەنەکان‬ ‫هەرکامەو لە مەجالێکی کورتدا باسیان‬ ‫لە باردۆخی ناوچەکەو کوردستان کردو‬ ‫رای خۆیان سەبارەت بە پێکهێنانی‬ ‫کومیتەکە دەربڕی‪.‬‬ ‫هاوڕێی عومەر ئیلخانی زادە بە‬ ‫نوێنەرایەتی کۆمەلەی زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستان چەند وتەیەکی پێشکەش‬ ‫کردو ئاماژەی بە گرینگی کومیتەکە‬ ‫و دەورو نە‌قشی لە بەرزنرخاندنی‬ ‫رۆڵی کورد لە وەدیهاتنی ئاشتیەکی‬ ‫سەقامگیر لە ناوچەکەدا‪.‬‬ ‫هەروەها پێشنیاری دامەزراندنی‬ ‫کومیتەیەکی دیالۆگی کرد لە نێوان‬

‫هێزە کوردیەکاندا و ئەوەشی بە‬ ‫ئەرکێکی گرینگی کومیتەی پرسی‬ ‫کورد لە سۆسیال ئینتێرناسیۆناڵ زانی‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا یەکێتى نیشتمانى‬ ‫کوردستان وەک سەرۆکى کۆمیتەى‬ ‫کوردى رێکخراوى سۆسیال ئینتیر‬ ‫ناسیۆناڵ دەستنیشانکراو هەر یەک لە‬ ‫پارتی ئاشتی و دیموکراسی (ب‪.‬د‪.‬پ)‬ ‫و حیزبی دیمۆکراتی کوردستانی ئێران‬ ‫وەکوو جێگری سەرۆکی کومیتەی‬ ‫کوردی دەستنیشان کران‪.‬‬ ‫شایانی باسە کە هەیئەتی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان بریتی‬ ‫بوون لە هاوڕێیان عومەر ئیلخانی‬ ‫زادە‪ ،‬سکرتێری گشتی کۆمه‌ڵه‌ی‬ ‫زه‌حمه‌تکێشان‪ ،‬رەزا کەعبی ئه‌ندامی‬ ‫کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه‌‪ ،‬سەبری‬ ‫بەهمەنی‌و محه‌مه‌د حه‌کیمی‪.‬‬

‫سەرەڕای مۆڵەتی دادگا‪ ،‬ئیتالعات رێگ ‌ه نادات بنەماڵەی‬ ‫کوردپوور چاویان بە رۆڵەکانیان بکەوێ‬ ‫م����اوەی نزیکه‌ی دوو مانگ بە س����ەر‬ ‫ده‌س����تگیرکردنی برایان����ی کوردپووردا‬ ‫تێپ����ەڕ دەبێ‪ ،‬ب����ەاڵم تا ئێس����تا هیچ‬ ‫زانیارییەک لە چارەنووس و بارودۆخی‬ ‫ئەوان لە دەست دا نییە‪.‬‬ ‫له‌م هه‌فته‌یه‌ش����دا بنەماڵەی مەسعود‬ ‫و خوس����رەوی کوردپ����وور وێ����ڕای‬

‫وەکیلەکەیان‪ ،‬بە مەبەس����تی وەرگرتنی‬ ‫زانیاری لە بارەی چارەنوسی ئەو دوو برا‬ ‫رۆژنامەنووسە سەردانی دادگای شاری‬ ‫مەهابادیان کرد‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەش وەک‬ ‫جارەکانی پێشوو س����ەرەڕای بەڵێنیی‬ ‫پێشتری کاربەدەستان‪ ،‬هیچ وەاڵمێکیان‬ ‫نەدانەوە‪.‬‬

‫پێش����تر «زاهی����ری» بەرپرس����ی‬ ‫پەروەن����دەی مەس����عوود و خوس����رەو‬ ‫کوردپ����وور داوای لە ئیدارەی ئیتالعات‬ ‫کردبوو کە رێگە بدەن تا بنەماڵەکەیان‬ ‫چاوپێکەوتنی����ان ل����ە گەڵ ئ����ەو دوو‬ ‫بەندک����راوە هەبێ����ت‪ ،‬ب����ەاڵم ئیدارەی‬ ‫ئیتالعات وەاڵمیان نەدابووەوه‌‪.‬‬

‫ئێران‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪3‬‬

‫توندبوونه‌وه‌ی قه‌یرانه‌کانی کۆماری ئیسالمی ل ‌ه ساڵی نوێدا‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫ئەمساڵیش وەك ساڵی رابردوو كێشەو‬ ‫قەیرانەكانی ناوخۆی ئێران بەچارەسەر‬ ‫نەكراوی دەمێنێتەوە‌و خەڵكانی ئێران‬ ‫توشی قەیرانێكی زیاتری ئابوریی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەبنەوە‪ ،‬هاوكات سەرهەڵدانی‬ ‫ناڕەزاییەكان لەم ساڵدا لە ناو چین‌و‬ ‫توێژەجیاجیاكان پێبینی دەكرێت‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەمساڵ لەپەیامێكی نەورۆزیدا‪،‬‬ ‫دوو رێكخراوی كرێكاریی‪ ،‬ئاماژە بەوە‬ ‫كراوە ئەگەر ساڵی ‪ ،92‬بارودۆخی كرێكاران‬ ‫بەخێرایی روولە باشبوون نەكات‪ ،‬ئەم‬ ‫ساڵ دەبێتە ساڵی سەرهەڵدانی ناڕەزایی‬ ‫بەرینی كرێكاران‪.‬‬ ‫هەریەك لە «یەكێتی ئازادی كرێكارانی‬ ‫ئێران»‌و «ناوەندی بەرگری لەمافی‬ ‫كرێكاران» لەدوو پەیامی نەورۆزیدا‬ ‫ئاماژە بە دەسپێكی وەرزی بەهار هاوكات‬ ‫لەگەڵ بەردەوامبوونی گوشارەكان بۆ سەر‬ ‫كرێكاران كراوە‌و رایدەگەیەنن ئەگەر ساڵی گەورەترین كێشەی بژیوی ژیانی بەشێكی هەاڵوسان لەئێران‌و بەربوونەوەی نرخی‬ ‫نوێ بارودۆخی كرێكاران بەخێرایی روولە گەورە لە كۆمەڵگا كە لەم نێوەندەدا كااڵ‌و پێداویستییەكانی خەڵك سەرەڕای‬ ‫باشبوون نەكات‪ ،‬ئەم ساڵ دەبێتە ساڵی بنەماڵە كرێكارییەكان پشكی شێریان سیاسەتی ئابوری هەڵەی بەرپرسانی رژیم‬ ‫بەشێكی بۆ ئەو ئابلۆقە نێودەوڵەتیانە‬ ‫سەرهەڵدانی ناڕەزایی بەرینی كرێكاران‪ .‬بەردەكەوێت‪.‬‬ ‫لەپەیامی نەورۆزی «یەكێتی ئازادی هاوكات دۆخی ئابوری ئێران رۆژ لەگەڵ دەگەڕێتەوە كە لەالیەن رێكخراوی نەتەوە‬ ‫كرێكارانی ئێران»دا هاتووە‪ :‬ساڵی نوێ بۆ رۆژ بەرەو خراپی دەڕوات‪ .‬نرخی هەاڵوسان یەكگرتوەكان‌و واڵتانی رۆژئاوایی بەسەر‬ ‫خەڵكی ئێران ساڵێكی سەختتر‌و بەهەمان زیاتر بەرزدەبێتەوە‌و گرانی‌و بێكاری زیاتر ئێراندا سەپێنراوە‪ .‬كۆماری ئیسالمی بە‬ ‫ئەندازەش ساڵی دیاریكەر دەبێت‪ ،‬بەرۆكی خەڵك دەگرێت‪ ،‬بەجۆرێك كە سووربوونی خۆی لەسەر درێژەدان بە‬ ‫بەجۆرێك دەكرێت بڵێن دۆخی ئێستا‪ ،‬بەرزبوونەوەی نرخی هەاڵوسان بەرپرسانی بەرنامەی ئەتۆمی‪ ،‬هۆكاری دەركردنی‬ ‫دۆخێك نیە كە چینی كرێكار‌و كۆمەاڵنی رژیمیشی توشی نیگەرانی كردوە‪ .‬لەم چەندین بڕیارنامەی ئەنجومەنی ئاسایشە‬ ‫خەڵكی زەحمەتكێشی ئێران بۆ ساڵێكی پەیوەندەدا مەجلیسی رژیم بە ئاماژە بە كە بە پێی ئەو بڕیارنامانە ئێران چەندین‬ ‫دیكە لەتوانایاندا بێت بەو شێوەیە بژین‪ .‬نرخی لەسەدا ‪31‬ی هەاڵوسان لەساڵی سزای ئابوریی بەسەردا دەسەپێت‪ .‬هاوكات‬ ‫بەو جۆرەی كە لە پەیامە نەورۆزییەكەی ‪ ،1391‬پێشبینی دەكات ئەم نرخە لەساڵ ئابلۆقەی بانكیی ئێران هۆكارێكی تری‬ ‫«یەكێتی ئازادی كرێكارانی ئێران»دا ‪ 1392‬بگاتە سەرو لەسەدا ‪35‬ەوە‪ .‬شێواندنی بازاڕی دراو‌و ئابوریی ئێرانە‪.‬‬ ‫هاتووە‪ :‬بارودۆخی سەپێنراو بەسەر سەرۆكی كۆمسیۆنی ئابوری دەڵێت ئابوریی ئێران لەساڵی ‪ ،1374‬ئەزمونی‬ ‫كرێكاران‪ ،‬لە خراپترین حاڵەتی خۆیدا‌وە‪ .‬بەچاپكردنی ئەسكەناسی گەورە‪ ،‬شاهیدی نرخی هەاڵوسانی لەسەدا ‪49‬ی كردوە‌و‬ ‫ئەم رێكخراوە كرێكارییە هەڕەشە دەكات نرخی روو لەهەڵكشانی هەاڵوسان دەبین‪ .‬پێدەچێت ئەمساڵێش نرخی هەاڵوسان‬ ‫ئەگەر بارودۆخ بەو شێوەیە بمێنێتەوە‌و سەرۆكی كۆمسیۆنی ئابوری لە مەجلیسی بگاتە بەرزترین ئاستی خۆی‪ .‬بە بڕوای‬ ‫دۆخی كرێكاران بەخێرایی بەرەو باشبوون شۆرای رژیم‪ ،‬بە ئاماژە بە زۆربوونی چاودێران بەرپرسانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫نەڕوات‪ ،‬ساڵی نوێ ساڵی ناڕەزایی بەرینی بڕی یارانەكان لەبودجەی ساڵی ‪ 92‬نرخی واقعی هەاڵوسان ئاشكرا ناكەن‌و‬ ‫كرێكاران دەبێت‪ .‬هەر لەم پەیوەندەدا‪ ،‬روونیدەكاتەوە كە زۆركردنی بڕی یارانەكان هەاڵوسان‌و گرانی لەئێران زۆر لەو رێژەیە‬ ‫«ناوەندی داكۆكیكارانی مافی كرێكار» بە مانای زۆركردنی نەختینەیە‌و دەبێت زیاترە كە بەرپرسانی رژیم ئاماژەی بۆ‬ ‫لەپەیامێكی جیادا بەئاماژە بە دۆخی چاوەڕوانی هەاڵوسانی زیاتر‌و نەخۆش دەكەن‪.‬‬ ‫كرێكاران دەنوسێت‪ :‬گرانی سەرسوڕهێنەر‌و كەوتنی زیاتر ئابوریی ئێرانی بین‪ .‬ئەرسەالن رژیم بەهۆی ئابلۆقە نێودەوڵەتییەكان‌و‬ ‫زیادكردنی كەمی حەقدەستەكان بۆ ساڵی فەتحی پور جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە سیاسەتی ئابوری هەڵە‪ ،‬لەبواری هەناردە‌و‬ ‫داهاتوو‪ ،‬باس لە سەختتربوونی ژیان بۆ دەبێت لە لێكدانەوەی بودجەدا‪ ،‬تەواوی بازرگانیش لەگەڵ واڵتانی دیكە توشی‬ ‫زۆرینە كرێكاران دەكات تا لە دۆخێكی ئەو داهات‌و خەرجانەی كە هەواڵسان زیاد زیانێكی زۆربووە‪ .‬بەپێی راپۆرتەكان‬ ‫سەختتردا ژیان بكەن‪ .‬لەبەیاننامەكەدا دەكەن لە ناو ببرێت‪ .‬لەالیەكی ترەوە بازرگانی دوبەی لەگەڵ ئێران بەهۆی‬ ‫هاتوو‪ :‬ئابلۆقە نێودەوڵەتییەكان كە عەبدولڕەزا میسری‪ ،‬نوێنەر كرماشان لە ئابلۆقە داراییەكانی ئەمریكا دژی كۆماری‬ ‫قورساییەكەی لەسەر شاین خەڵكی مەجلیسی شۆرا‪ ،‬بردنەسەرەوەی نرخی ئیسالمی لە ساڵی ‪2012‬ی زانیینی لەسەدا‬ ‫زوڵملێكراوە‪ ،‬ژیانی رۆژانەی سەختتر نەختینە‌و دابەشكردنی پوڵ لەنێوان ‪ 30‬كەمی كردوە‪ ،‬ئەگەرچی ئەم بابەتە‬ ‫كردوە‌و نیگەرانییەكانی زیاتر كردوە‪ .‬خەڵك بە ژەهرێكی كوشندە ناولێدەبات‪ .‬هیچ كاریگەرییەكی لەسەر ئابووریی ئەم‬ ‫لەالیەن بەخسوسی كردنی كارخانەكان‌و ئەو جەختدەكاتەوە ئەگەری بەرهەمهێنان شێخ نشینەی كەنداو نەبووە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكە شەپۆلی بێكاركردن یەخەی كەمبكاتەوە‪ ،‬ركود‌و وەستان دروست بەپێی راپۆرتێكی ئاژانسی رۆیترز‪،‬‬ ‫كۆمەڵگای گرتووە‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدایە دەبێت ‌و ئێران بە هۆی هەاڵوسانی زۆر‪ ،‬رۆڵی دۆبەی وەك یەكێك لەكاناڵە‬ ‫هەڵسوڕاوانی كرێكاری‌و مەدەنی بۆ توشی (ركودی تەورومی) یان وەستانی سەرەكییەكانی هاوردەی كااڵ بۆ ئێران‌و‬ ‫بچوكترین ناڕەزایی سەبارەت بەم هەموو هەاڵوسان دەبێت‪ .‬ناوبراو پێیوایە دەبێت هەروەها وەك میزبانی دەیان هەزار‬ ‫ستەمە‪ ،‬لەالیەن هێزە ئەمنیەكانەوە دەوڵەت لەساڵ ‪ 92‬بایەخی زیاتر بە هەڵسوڕاوی ئابوریی ئێرانیی بە توندی‬ ‫دەستگیر‌و زیندانی دەكرێن‪ .‬هەڵكشانی بەشی بەرهەمهێنان بدات تا قەربووی خەساری بەركەوتووە‪ .‬هۆكاری ئەم‬ ‫سەرسوڕهێنەر نرخەكانی لەئێران بووەتە هەاڵوسان بكاتەوە‪ .‬هەڵكشانی نرخی رووداوە نیگەرانی ناوەندە داراییەكان‌و‬

‫بانكەكانی ئەم شێخ نشینەیە كە نەتوانن‬ ‫خزمەتگوزاری بە بازرگانانی ئێرانی بكەن‪.‬‬ ‫خزمەتگوزارییەك كە رەنگە سزای دارایی‬ ‫ئەمریكای بەدواوەبێت‪ .‬بەشێكی دیكە لەم‬ ‫دابەزینە بەهۆی لەدەستچوونی بەهای‬ ‫تمەنی ئێران لەبەرامبەر دۆالر ئەمریكا‌و‬ ‫باقی دراو بیانیەكانە‪ .‬پاش ئاڵوێری گازی‬ ‫ئێران لەگەڵ زێڕی توركیە‌و كردنەوەی‬ ‫بە دراوو پاشان گواستنەوەی بۆ ئێران‪،‬‬ ‫زۆرێك لە بانكەكانی ئیمارات كڕینی زێڕی‬ ‫توركیەیەان راگرت‪ .‬دەوڵەتی ئیماراتیش‬ ‫دوایالە بازرگانان كرد خۆیان لەم مەعامەڵە‬ ‫بەدووربگرن‪ .‬ویالیەتە یەكگرتوەكان‌و‬ ‫هاوپەیمانانی رۆژئاوای لەهەوڵی ئەودان‬ ‫بە سەپاندنی ئابلۆقە ئابورییەكان‪،‬‬ ‫رێگە لە پێشكەوتنی بەرنامەی ناوەكی‬ ‫ئێران بگرن‪ .‬بەرنامەیەك كە بەبڕوای‬ ‫رۆژئاوا ئامانجی سەربازیی لە پشتەوەیە‪،‬‬ ‫سەرەڕای ئەوە كۆماری ئیسالمی جەخت‬ ‫دەكاتەوە كە بەرنامە ناوەكییەكەی بە‬ ‫ئامانجی ئاشتیخوازانەیە‪ .‬راپۆرتەكەی‬ ‫رۆیترز لەزاری «ئەحمەد بوتی ئەحمەد»‬ ‫سەرۆكی گومركی دوبەی رونیدەكاتەوە‬ ‫كە ئاڵوێری بازرگانی نێوان ئێران‌و دوبەی‬ ‫لەساڵی ‪2012‬ی زایینی ‪ 25‬ملیۆن درهەم‪،‬‬ ‫واتە(شەش ملیار‌و ‪800‬ملیۆن دۆالر) بووە‪.‬‬ ‫ئەم رێژەیە بەبەراورد بە بازرگانی ‪ 36‬ملیار‬ ‫بەرهەمی ساڵی ‪ ،2011‬نزیكەی لەسەدا‬ ‫‪ 31‬كەمیكردوە‪ .‬بازرگانی كااڵ لەگەڵ‬ ‫ئێران لەئێستادا لەسەدا ‪2‬ی بازرگانی‬ ‫دوبەی پێكدێنێت‪ .‬بە پێی ئامارەكانی‬ ‫رێكخراوی بازرگانی جیهانی‪ ،‬بەهای‬ ‫هاوردە‌و هەناردەی نێوان ئێران‌و دوبەی‬ ‫لەساڵی ‪ 2011‬زیاتر لە ‪ 194‬ملیار دۆالر‬ ‫بەراورد كراوە‪ .‬سەرۆكی گومرگی دوبەی‬ ‫روونیدەكاتەوە كە بازرگانی سوننەتی كااڵ‬ ‫لەگەڵ ئێران بە بەلەمی بچوك لە ئاوەكانی‬ ‫كەنداو لەنێوان هەردوو واڵتدا بەردەوامە‪.‬‬ ‫بەوتەی ناوبراو ئەو كااڵنە زۆرتر مادەی‬ ‫خۆراكی باقی ئەو مادانەیە كە ئابلۆقەكان‬ ‫نایانگرێتەوە‪ .‬سەرەڕای ئەوەی بازرگانی‬ ‫نێوان ئێران‌و دوبەی كەمیكردوە‪،‬‬ ‫ئامارەكانی نیشانی دەدەات كە بازرگانی‬ ‫غەیری نەوتیی لەساڵی ‪ 2012‬نزیكەی‬ ‫لەسەدا ‪ 13‬زیادی كردوە‪ .‬بەم هۆیەوە‬ ‫شارەزایانی ئابوری روونیدەكەنەوە كە‬ ‫دابەزینی بازرگانی نێوان ئێران‌و دوبەی‪،‬‬ ‫تائێستا هیچ كاریگەرییەكی لەسەر ئابوریی‬ ‫دوبەی نەبووە‪.‬‬ ‫ئەمەش هاوكاتە لەگەڵ كۆنترۆڵ نەكردنی‬ ‫بازاڕی هاوردە‪ ،‬بەجۆرێك كە لەئێستادا‬ ‫خراپترین كااڵكان لەچین‌و واڵتانی دیكە‬ ‫بەهۆی نرخی هەرزان رەوانەی بازاڕەكانی‬ ‫ئێران دەكرێت‪ .‬هەر لەماوەی رابردوو‬ ‫میدیاكانی ئێران باسیان لە باڵوبوونەوەی‬ ‫میوەی ژەهراوی لەبازاڕەكانی ئێران كرد‪.‬‬ ‫ماوەیەك لەوەپێش هەواڵی ژەهراوی بوونی‬ ‫چەندین كەس بەهۆی خواردنی كیوی‬ ‫چینی باڵوكرایەوە‪ .‬یەكێك لەبەرپرسانی‬ ‫رژیم «دەنگۆی پرتەقاڵی ژەهراوی بە‬

‫كاری مافیای میوە ناولێبردبوو‪.‬‬ ‫سەبارەت بە گرانی‌و كەمیی هەندێك‬ ‫لەمیوە‌و سەوزییەكان لەئێران چەندین‬ ‫هەواڵ باڵكراوەتەوە‪ .‬ئێستاش ماڵپەڕی‬ ‫«بازتاب امروز» لە هەواڵێكدا باس لە‬ ‫جۆرێك پرتەقاڵ لەبازاڕەكانی ئێران دەكات‬ ‫كە تا كێشی تا كیلۆو نیوێك دەبێت‪،‬‬ ‫هەرزانە‌و بەناوی پرتەقاڵی تامسۆنی‬ ‫باكور دەفرۆشرێت‪ .‬گرانی جۆرەكانی‬ ‫میوەش یەكێك لەو هۆكارانەیە خەڵك‬ ‫بەرەو كڕینی میوەی هەرزان دەڕۆن‪ .‬ئەم‬ ‫پرتەقاڵە بە پێی ماڵپەڕی بازتاب امروز‪،‬‬ ‫بەهۆی بكارهێنانی زۆری كود‌و چەندین‬ ‫مادەی شیمیایی‪ ،‬پاش ئەوەی هەناردەی‬ ‫واڵتانی عەرەبی كرا‪ ،‬بەاڵم رەتكرایەوە‌و‬ ‫ناوخۆی‬ ‫لەبازاڕەكانی‬ ‫ئێستاش‬ ‫دەفرۆشرێت‪ .‬لەمانگی بەفرانباری ساڵی‬ ‫رابردوو‪ ،‬جێگری ئیتحادیەی میوەفرۆشانی‬ ‫ئێران‪ ،‬هەواڵی ژەهراوی بوونی پرتەقاڵ‬ ‫لەئێرانی بە «دەنگۆ‌و سیناریۆی مافیای‬ ‫میوە» ناولێبرد‌و وتبووی لەئێستادا بە‬ ‫هۆی زۆریی پرتەقاڵی تامسۆن‪ ،‬كیلۆی‬ ‫بە هەزار تمەن دەفرۆشرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مافیای میوە بۆ فرۆشتنی بەرهەمەكانی‬ ‫خۆی دەنگۆی ژەهراوی بوونی ئەو‬ ‫میوەكانی باڵوكردوەتەوە‌و خەڵكیش‬ ‫باوەڕیان كردوە‪ .‬رێبەندانی ساڵی‬ ‫رابردوو هەواڵنێرییەكانی ناوخۆی ئێران‬ ‫هەواڵی ژەهراویبوونی میوەی كیوییان‬ ‫باڵوكردەوە‪ .‬ماڵپەڕی ئینترنێتی «فرارو»‬ ‫لەوكاتەدا نوسی‪ :‬میوەی كیوی كە چین‬ ‫هاوردە دەكرێت لەكاتی پەروەردە كردنیدا‬ ‫لەناو مادەیەكی شیمیایی دەهێڵریتەوە تا‬ ‫گەورەتر‌و قورستر بێت‪ .‬ئەو هۆرمۆنەی‬ ‫كە لە پەروەردەكردنی كیوی بەكاردێت‬ ‫كاریگەری خراپی لەسەر سیستمی‬ ‫عەسەبی مرۆڤ هەیە‌و چەندن نەخۆشی‬ ‫وەك كەم ئەندامی‪ ،‬دواكەوتووی زەینی‬ ‫لێدەكوەوێتەوە‪ .‬هاوكات هەواڵی نەخۆش‬ ‫كەوتنی چەندین كەس بەهۆی خواردنی‬ ‫كیوی چینی باڵوكرایەوە‪ .‬سەرەڕای‬ ‫كیوی‌و پرتەقاڵ‪ ،‬سێو‪ ،‬هەرمێ‌و خورماش‬ ‫لەچینەوە بۆ ئێران هاوردە كرێت كە‬ ‫ئەگەری ئالودەبونیان زۆرە‪ .‬لەچەند‬ ‫مانگی رابردووشدا چەندین هەواڵ لە‬ ‫زۆربوونی توشبوون بە شێرپەنجە لەئێران‬ ‫باڵوكرایەوە‪ .‬هەوا‌و بەرهەمی كشتوكاڵی‬ ‫ئالودە‌و شەپۆلی پارازیت بە هۆكاری‬ ‫سەرەكی زۆربوونی شێرپەنجە لەئێران‬ ‫ناسراون‪ .‬ئەندامێكی كۆمسیۆنی كشتوكاڵ‬ ‫لە مەجلیس شۆرای رژیم‪ ،‬یەكێكی‬ ‫تر لەهۆكارەكانی ئالودەبوونی مادە‬ ‫كشتوكاڵیەكان بۆ بەكارهێنانی كودی‬ ‫چینی دەگەڕێنێتەوە‪ .‬بەپێی راپۆرتەكان‬ ‫ئێران لە رووی توشبوونی شارۆمەندانی‬ ‫بە شێرپەنجەی مێعدە‪ ،‬پلەی یەكەمی‬ ‫لەجیهاندا هەیە‪ .‬بەم پێیە یەك لەسەر‬ ‫سێی توشبووانی شێرپەنجە لەئێران‬ ‫بەهۆی بەكارهێنانی مادە كشتوكاڵیە‬ ‫ئالودەكان توشی ئەم گرفتە دەبن‪.‬‬

‫باڵوبوونەوەی مادە هۆشبەرەكان لەزانكۆكانی مەهاباد‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫باڵوبوونەوەی مادەهۆشبەرەكان لەئێران‬ ‫رۆژ لەگەڵ رۆژ پەرەدەستێنێت‪ .‬بەپێی‬ ‫راپۆرتەكان باڵوكردنەوەی مادەی هۆشبەر‬ ‫لەوانە شیشە‪ ،‬لەنێو خوێندكارانی زانكۆی‬ ‫ئازاد‌و پەیامی نوری مەهاباد بەشێوەیەكی‬ ‫بەرچاو پەرەیسەندوە‪.‬‬ ‫توشبوون‬ ‫ماڵوێرانكەری‬ ‫بەاڵی‬ ‫بەمادەهۆشبەرەكان رۆژ لەگەڵ رۆژ زیاتر‬ ‫لە ئێران پەرەدەستێنێت‌و ئەم دیاردەیە‬ ‫لەنێو توێژی خوێندكاران زیاتر بەرچاو‬ ‫دەكەوێت‪ .‬بەپێی راپۆرتی كەمپینی‬ ‫بەرگری لەزیندانیانی سیاسی‌و مەدەنی‪ ،‬لەم‬ ‫سااڵنەی داوییدا لەكوردستان بەكارهێنانی‬ ‫مادەی هۆشبەر لەنێو خوێندكاران زۆر‬ ‫بووە‌و بەكارهێنانی شیشە بەتایبەت لەنێو‬ ‫خوێندكارانی بەشی پزیشكی زیاتر پەرەی‬ ‫سەندوە‪ .‬راپۆرتەكە ئاماژە بەوەدەكات كە‬

‫باڵبوونەوە مادەی هۆشبەر لەوانە شیشە‬ ‫لەنێوخوێندكارانی زانكۆكانی ئازاد‌و پەیامی‬ ‫نوری مەهاباد زۆر بووە‪ ،‬بەجۆرێك كە‬ ‫ژمارەیەك لە ئەندامانی ئیدارەی ئیتالعات‌و‬ ‫هاوكارانی رژیم بەشێوەی ئازادانە چەندین‬ ‫جۆری مادەی هۆشبەر وەك شیشە‌و‬ ‫تریاك بە ئازادانە لەناو خوێندكاران باڵو‬ ‫دەكەنەوە‪ .‬لەدرێژەی راپۆرتەكەدا ئاماژە‬ ‫بە ژنێك كراوە بە ناوی (ج‪ .‬بەشیری) كە‬ ‫خۆی هاوكاری ئیدارەی ئیتالعاتە‌و كارتی‬ ‫رەسمی بەسیجی هەڵگرتوو‪ ،‬ناوبراو مادەی‬ ‫هۆشبەری شیشە لەنێو خوێندكارانی كچ‬ ‫باڵودەكاتەوە‪ ،‬بەاڵم تا ئێستا لەالیەن‬ ‫هێزەكانی رژیم لەشاری مەهاباد هیچ‬ ‫رێگرییەكی لێ نەكراوە‪ .‬بەوتەی یەكێك‬ ‫لەخوێندكاران‪ ،‬بارودۆخی كچانی خوێندكار‬ ‫لە رووكردنە مادەهۆشبەرەكان جێگەی‬ ‫نیگەرانیە‪ .‬ئەگەر لەسااڵنی پێشوو ئێران‬ ‫وەك یەكێك لەواڵتانی بەكارهێنەری‬

‫مادەی هۆشبەر بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستا بە پێی‬ ‫قسەی فەرماندەی هێزی ئینتزامی‪ ،‬نەك‬ ‫تەنها بەرهەمهێنەری بەشێك لە مەسرەفی‬ ‫ناوخۆیە‪ ،‬بەاڵم هەناردەی دەكات‪.‬‬ ‫ئیسماعیل ئەحمەدی موقدەم دەڵێت‪:‬‬ ‫هاوكات لەگەل بوونی زیاتر لە دوو ملیۆن‬

‫توشبوو بە مادەی هۆشبەر‌و دووسەد هەزار‬ ‫كەسی ئەلكولی‪ ،‬ئێستا بەرهەمهێنانی‬ ‫مادەی هۆشبەری شیمیایی وەك شیشە‬ ‫لە نێوماڵەكان لەتاران‌و ئیسالمشەهر ‌و‬ ‫ئازەربایەجان بە زۆری رەواجی پەیداكردوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە دابەزینی تەمەنی توشبوون‬

‫بە مادەی هۆشبەر لە تەمەنی ‪23‬ساڵەوە‬ ‫بۆ ‪ 21‬ساڵ مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر‬ ‫الوانی كۆمەڵگای ئێران‪ .‬دەوترێت ئێران‬ ‫لەچاو ژمارەی دانیشتوانەكەی لەئێستادا‬ ‫یەكەمین بەكارهێنەری مادەی هۆشبەرە‬ ‫لەجیهاندا‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫بەشداری شاندێکی كۆمەڵە لەئاهەنگی نەورۆزی ئامەد‌‬

‫دیداری شاند‌ی کۆمه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی به‌ده‌په‌و په‌رله‌مانتارانی کوردی تورکیا‬ ‫وەفدێكی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان بە سەرپەرستی هاوڕی عومەر‬ ‫ئیلخانی زادە‪ ،‬سكرتێری گشتی كۆمەڵە‬ ‫بەشداریی لە ئاهەنگی نەورۆزی ئەمساڵدا‬ ‫كرد كە بەشێوەیەكی شكۆدار لە شاری‬ ‫ئامەدی كوردستانی باكوور بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫لە سەر بانگهێشتی پارتی ئاشتی‬ ‫و دیموكراسی (بەدەپە) شاندێكی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫كە بریتی بوون لەهاوڕێیان عومەر‬ ‫ئیلخانیزادە‪ ،‬سكرتێری كۆمەڵە‪ ،‬نەوید‬ ‫مێهراوەر‪ ،‬موحسین مورادی‪ ،‬كەریم‬ ‫كەریمی‪ ،‬ئەندامانی كۆمیتەی ناوەندیی‌و‬ ‫هاوڕێ جەمیلەی رەحیمی ڕیكەوتی ‪٢٠‬ی‬ ‫مارسی ‪ ٢٠١٣‬گەیشتە ئامەدو لە الیەن‬ ‫ئەندامانی بەڕێوەبەری بەدەپەوە بەخێر‬ ‫هاتنیان لێكرا‪ .‬هەرهەمان رۆژ بەشێك‬ ‫لە هاورێیانی كۆمەڵە سەردانی مەقەری‬ ‫سەرەكی بەدەپە یان كرد‪ ،‬كە بە گەرمی‬ ‫پێشوازی كران‪.‬‬ ‫رۆژی دواتر واتە پێنجشەممە ‪٢١‬ی مارسی‬ ‫‪ 2013‬لە گۆڕەپانی تایبەت بە نەورۆز كە‬ ‫لە الیەن شارەداری ئامەدەوە تایبەت بە‬ ‫ئاهەنگی نەورۆز سازكرابوو‪ ،‬شاندەكەی‬ ‫كۆمەڵە بەشداری رێورەسمی نەورۆزیان‬ ‫كرد‪ .‬رێورەسمی نەورۆز لە كەشوهەوایەكی‬ ‫شۆڕشگیرانەو جەماوەرییدا بە بەشداری‬ ‫میلیونیی خەڵك بەڕێوەچوو كە شاندی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكیشانی كوردستان‬ ‫پەیامی نەورۆزی خۆی روو بە جەماوەری‬ ‫بەشدار لە مەراسیمەكەو پارتی ئاشتی و‬ ‫دیموكراسی (بەدەپە)و گەلی كورد لە‬ ‫كوردستانی باكووور پـێشكەش كرد‪.‬‬ ‫شاندی كۆمەڵە وێرای بەشدارییان لە‬ ‫ڕێورەسمەكەدا هاوكات لە گەل بەرپرسانی‬ ‫هەڵبژێردراوی خەڵك لە ئامەد و كەسایەتیە‬ ‫سیاسیەكان و پارلمانتارانی كورد دیدار‬ ‫و بیروڕایان دەگۆڕییەوەو جەختیان لە‬ ‫سەر هاوكاری و هاوهەڵوێستی لەمەڕ‬ ‫بەسەرەنجام گەیاندنی پرسی كوردو‬ ‫شۆڕشەكەیان كردەوە‪.‬‬ ‫پاشنیوەڕۆی هەمانرۆژ شاندێكی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكشانی كوردستان كە‬ ‫پێك هاتبوون لە هاوریان نەوید مێهراوەر‬ ‫و موحسن مورادی سەردانی مەقەری‬ ‫ناوەندی دەتەپەیان كرد و چاویان كەوت‬ ‫بە ئەحمەدتورك پارلمانتارو سیاسەتوانی‬ ‫ناسراوی كورد‪ .‬لەم دیدارەدا شاندی‬ ‫كۆمەڵە وێڕای پیرۆزبایی نەۆرۆز پشتگیری‬

‫كۆمەڵەیان بۆ خەباتی رەوای خەكی كورد‬ ‫لە كوردستانی باكوور راگەیاند‪ .‬ئەحمەد‬ ‫تورك ویرای دەربرینی خۆشحاڵی خۆی‬ ‫بۆ گەیشتنی شاندی میوان و بەشدارییان‬ ‫لە نەورۆزی ئامەد سپاسی سەردانیان‬ ‫بۆ مەقەری سەرەكی بەدەپە كردو‬ ‫سەردانەكەی بەرز نرخاند‪.‬‬ ‫لەدرێژەی ئەو دیدارانەدا رۆژی جومعە ‪٢٢‬ی‬ ‫مارس شاندێكی كومەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان كە پێكهاتبوون لە هاوریان‬ ‫جەمیلە رەحیمی موحسین مورادی و نەوید‬ ‫مـێهراوەرلە مەقەری ناوەندی بەدەپە‬ ‫چاویان كەوت بە ژنە پەرلمانتاری كورد‬

‫زوبەیدە زمرد‪ .‬لەم دیدارەدا هاوڕێیانی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكـیشانی كوردستان‬ ‫باسیان لە ئەزموونی كاری جەماوەری‬ ‫كومەڵەو بە تایبەت دەورو نەخشی ژنان‬ ‫كردو كاری جەماوەرییان بە سەرەكیترین‬ ‫و لە ریزبەندیدا بە كارە هەرگرنگەكانیان‬ ‫دانا لە خەباتی ئەم سەردەمەدا‪.‬‬ ‫هەروەها دەوری بەدەپەیان لە‬ ‫كاری سیاسی و حیزبی‌و بەتایبەت‬ ‫پشتبەستنیان بەقەاڵی لە بن نەهاتوی‬ ‫جەماوەر بەرز نرخاندو پشتگیری‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكیشانیان بۆ بەدەپەو‬ ‫خەباتی خەڵكی كورد لە كوردستانی‬

‫باكوور راگەیاند‪.‬‬ ‫ژنە پارلمانتاری كورد زوبەیدە زمرود وێڕای‬ ‫بەخێرهاتنی شاندی كۆمەڵەسپاسی كردن‬ ‫و سەركەوتن و فەرازو نشێوەكانی خەباتی‬ ‫خۆیانی بەتاێبەتی خەبات و دەورو نەخشی‬ ‫ژنان و پێگەی ژنانی لە حیزبایەتی و‬ ‫خەباتدا بۆ باس كردن وسپاسی سەردانی‬ ‫شاندی كۆمەڵی زەحمەتكیشانی كردو‬ ‫سەردانەكەی بە گرێدانی پەیوندی نوێ و‬ ‫دەسپێكردنی دەورێكی تازە لە هاوكاری و‬ ‫هاوخەباتی هەردووك ال داناو لە كۆتایی‬ ‫دا شاندی كۆمەڵەو زوبەیدە زومرود‬ ‫تەئكیدیان لەسەر هاوكاری و پێوەندی‬

‫نزیك كردەوەو خوازیاری بەردەوامی‬ ‫پەێوەندیەكانی نێوانیان بوون‪.‬‬ ‫زەحمەتكیشانی‬ ‫كۆمەڵەی‬ ‫شاندی‬ ‫كوردستان پاش بەشدارییان لەئاهەنگی‬ ‫نەورۆز و سەردانی مەقەڕی سەرەكی‬ ‫بەدەپەو شارەوانی ئامەد و دیدار لە گەڵ‬ ‫ئەحمەد تورك ‪ ،‬لەیالزانا و‪ ،‬زوبەیدە‬ ‫زومرود پارلمانتارانی كورد لە پارلمانی‬ ‫توركیەو عوسمان بایدەمیر سەروكی‬ ‫شارەوانی ئامەد و هێندی كەسایەتی و‬ ‫بەرپرسانی تری هەلبژێردراوی خەڵكی‬ ‫ئامەد رۆژی شەمە‪٢٣‬ی مارس گەرانەوە‬ ‫كۆتاییان بە سەردانەكەیان هینا‪.‬‬

‫دیداری نێوان كۆمەڵەو حیزبی دیموكراسی‌و ئازادی لە ئیستانبوڵ‬ ‫لەدیدارێكی نێوان شاندێكی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان ‌و حیزبی‬ ‫دیموكراسی‌و ئازادی (‪ )ODP‬كە‬ ‫لەشاری‬ ‫‪2013/4/1‬‬ ‫دووشەممە‬ ‫ئیستانبوڵ بەڕێوه‌چوو‪ ،‬چەندین بابەتی‬ ‫گرنگ خرایە بەرباس‌و لێكۆڵینەوە‪ .‬پاش‬ ‫نیوەرۆی هەمان رۆژ شاندی كۆمەڵە‬ ‫چاویان بە ئەندامانی لێژنەی ناوەندیی‬ ‫بزوتنەوەی میللی خەڵكی توركیە كەوت‪.‬‬ ‫هەیئەتی كۆمەڵە كە بریتی بوو لە‬ ‫هاورێیان نەوید مێهرئاوەر ئەندامی‬ ‫كومیتەی ناوەندی كۆمەڵە و سیاوش‬ ‫قادری ئەندامی كۆمەڵە‪ ،‬لەم دانیشتنە‬ ‫باسیان لە دەور و نەقشی كۆمەڵە لە‬ ‫خەباتی جەماوەری لە كوردستانی‬ ‫رۆژهەاڵت دوای راپەڕینی ساڵی ‪ 57‬و لە‬ ‫پێشگرتنی سیاسەتی دروستی كۆمەڵە‬ ‫لەم دەوریە و دواتریش كرد‪ .‬هەروەها‬ ‫باس لە هێنانە مەیدانی ژنان بۆ نێو‬ ‫خەبات لەالیەن كۆمەڵەوە كرا كە هەتا ئەو‬ ‫كات ژنان ئەو دەرفەتیان پێنەدرا بوو كە‬ ‫لە هەموو بەشەكانی خەباتدا راستەوخۆ‬ ‫بەشداری بكەن‪ .‬لەم دانیشتەدا تیشك‬ ‫خرایە سەر ئاڵوگۆرەكانی ناوچەكە و‬ ‫پێگەی كورد و چۆنیەتی كەڵك وەرگرتن‬ ‫لەو هەلومەرجە كە لەواڵتی توركیە‬ ‫هاتووەتە گورێ‪ .‬هەروەها باس لەوە‬ ‫كرا كە بە لەبەرچاو گرتنی ئەوەیكە ئەم‬

‫دانوستان و گفتۆگۆیانە واڵمدەرەوەی‬ ‫هەموو خواستەكانی كورد لە كوردستانی‬ ‫باكوور نییە‪ ،‬بەاڵم پێویستە كورد‬ ‫ژیرانە بە كەڵك وەرگرتن لە پرۆسەی‬ ‫دیمۆكراتیزە كردنی توركیە كە هەموو‬ ‫واڵتە ئەگرێتەوە چەندین هەنگاو پرسی‬ ‫كورد بەرەو پێش ببەن‪ .‬پاشان عەلیرەزا‬ ‫بیلگلی بەرپرسی ناوەندی ئەستانبولی‬ ‫بەدەپە یارتی ئاشتی و دیمۆكراسی‬ ‫تەكیدی لەسەر ئەو باسانە كردەوەو‬ ‫مەسەلەی كوردستانی سوریەی بە‬ ‫گرنگ وەسف كرد و هەروەها تەكیدی‬ ‫لەسەر كاری مەیدانی و پەیوەندیی‬ ‫بەردەوامی كۆمەڵەو بەدەپە كرد‪ .‬لە‬ ‫درێژەی قسەكانیدا ناوبراو باسی لە سەر‬ ‫دۆخی بەدەپە كرد لە چوارچێوەی یاسا‬ ‫بنەڕەتیەكانی توركیە‪.‬‬ ‫دوانیوەرۆی هەمان رۆژ شاندەكەی‬ ‫كۆمەڵە سەردانی كومیتەی ئەستانبۆلی‬ ‫بزوتنەوەی میللی خەڵكی توركیەیان كرد‬ ‫و لە الیەن خاتوو ئۆزق ئۆزان ئەندامی‬ ‫لێژنەی ناوەندی و بەرپرسی كومیتەی‬ ‫ئەستانبۆلی بزوتنەوەی میللی خەڵك‬ ‫پێشوازییان لێكرا‪ .‬لەم دیدارەدا خاتوو‬ ‫ئۆزق ئۆزان پاش بە خێر هاتنی شاندی‬ ‫كۆمەڵە سەبارەت بە بزوتنەوەكەی‬ ‫خۆیان قسوباسی كرد كە تێیدا روانگەی‬ ‫خۆیان لە هەمبەر پرسە جۆراوجۆرەكانی‬

‫رۆژ روون كردەوە‪ .‬ئۆزەق ئۆزان تیشكی‬ ‫خستە سەر كارەكانی لە نێو ژنان و‬ ‫خەڵكی هەژاری گەرەكە هەژارنشینەكانی‬ ‫توركیە و بەربەرەكانێیان لە گەڵ ئەو‬ ‫یاسا و نەریتانەی كە بوونەتە هۆكاری‬ ‫چەوساندنەوەی مرۆڤ و بە تایبەت‬ ‫ژنان و هەروەها باسی كاری فەرهەنگی‬ ‫خۆیان لە ناو خەڵكی كرد‪ .‬لە درێژەی‬ ‫قسەكانیدا وتی ئێمە تیدەكۆشین قسە‬ ‫كردن بە زمانی دایك نەك هەر لە دادگا‬ ‫بەڵكوو لە هەموو ئۆرگانەكانی دەوڵەتدا‬ ‫بچەسپێنین تەنانەت لە نەخۆشخانە و‬ ‫بنكە تەندروستیەكانی گەرەكەكانیشدا‪.‬‬ ‫شاندی كۆمەڵەش وێرای دەستخۆشی‬ ‫لەوان بۆ كارەكانیان هاوپشتی كۆمەڵەیان‬ ‫بۆ بزوتنەوەكە راگەیاند و تیشكیان خستە‬ ‫سەر گرنگی كاری وشیاردەرانە و هەندێك‬ ‫ئەزمونی كاری پیشەیی و رێكخراوەكان‬ ‫لە دڵی رژیمە چەوسێنەرەكان باس كرد‬ ‫و ئەزمونی كاری جەماوەری كۆمەڵەیان‬ ‫لەمبارەوە هێنایە بەر باس‪ .‬شایانی‬ ‫باسە كە لە بارەی ئەو دۆخەی كە ئێستا‬ ‫لە توركیە هاتووەتە گۆرێ هەر دوو ال‬ ‫كەڵك وەرگرتن لەم هەڵومەرجەیان بە‬ ‫باش زانی و پێیان وابوو خەڵكی هەژار‬ ‫و چەوساوەو لە هەمانكاتیش ژنانی‬ ‫كوردستان دەبێ ژیرانە و دروست لەم‬ ‫هەلە كەڵك وەربگرن‪.‬‬

‫دیداری شاندی کۆمه‌ڵه‌و پارتی دیموکراسی‌و ئازادی‬

‫دیداری شاندی کۆمه‌ڵه‌و بزوتنەوەی میللی خەڵكی توركیە‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪5‬‬

‫کوشتن ب ‌ه ناوی شه‌ره‌ف‬ ‫سوننەتێكی رەش كە یاسا ئیسالمییه‌کان پشتگیری ده‌که‌ن‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫سێ ژن لەمەریوان‪ ،‬ژنێك لەسنە‌و دوو‬ ‫پیاو لەپیرانشار لەسێ مانگی رابردوو‬ ‫بوونە قوربانی قەتڵی ناموسی‪ 15 .‬قەتڵی‬ ‫ناموسی دیكە لەساڵی ‪ 88‬لە ئەهواز‬ ‫روویدانداوە‪ .‬چاودێران هۆكاری ئەم‬ ‫تاوانانە بۆ پەیوەندی عەشیرەیی‌و كلتور‌و‬ ‫قانونەكانی كۆماری ئیسالمی دەگەڕێننەوە‪.‬‬ ‫كوشتن بەناوی شەرەف یان قەتڵی‬ ‫ناموسی‪ ،‬دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتییە كە‬ ‫رۆژان لە كوردستان‌و ئێران شاهیدی‬ ‫دەبین‪ .‬رۆژی هەشتی مارس‌و هاوكات‬ ‫لەگەڵ رۆژی جیهانی ژن‪ ،‬ژنێك لەمەریوان‬ ‫بەدەستی باوكی كوژرا‪ .‬زەغفەران‬ ‫محەمەدی لەهاوسەرەكەی جیابووەوە‌و‬ ‫بەنیازبوو لەگەڵ پیاوێكی دیكەدا‬ ‫هاوسەرگیری بكات‪ ،‬بەاڵم بنەماڵەكەی‬ ‫لەگەڵ ئەم مەسەلەی دژایەتیان نیشاندا‪.‬‬ ‫ئەم ژنە لەگەڵ خۆشەویستەكەی هەڵدێت‌و‬ ‫دواتر دەچێتە ماڵەكەی‪ .‬باوكی زەعفەران‬ ‫ئاگادار دەبێت‌و دەچێت‌و بەدەستكەكانی‬ ‫خۆی كچەكەی دەخنكێنێت‪ ،‬دواتر تەرمی‬ ‫كچەكەی بۆ ئاواییەكەی خۆیان دەباتەوە‌و‬ ‫لە مەیدانی ئاوایی رایدەگەیەنێت كە لكەی‬ ‫ننەنگی لەدامێنی خۆی پاك كردوەتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی بۆچوونی توێژەرانی كۆمەاڵیەتی‬

‫سەرەڕای ئەوەی لەهەندێك لەناوچەكان‬ ‫پەیوەندی عەشیرەیی هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قانونەكانی ئێران رێگەی بە پیاوان دەدەن‬ ‫بەناوی ناموس كچ‌و ژنەكانیان دەكوژن‪.‬‬ ‫پارێزەران‌و توێژەانی كۆمەاڵیەتی بە باشی‬ ‫بەمادەی ‪ 630‬قانونی سزا ئیسالمییەكان‬ ‫ئاشنان‪ .‬بە پێی ئەم مادە قانونیە‬ ‫هەركاتی پیاوێك ژنەكەی لەگەڵ پیاوێكی‬ ‫دیكە لەناوجێدا ببینێت‌و كە بەڕەزامەندی‬ ‫هەردوو ال بووبێـ‪ ،‬دەتوانێت هەردووكیان‬ ‫بكوژێت‪ .‬هەروەها مادەی ‪ 220‬قانوی سزا‬

‫ئیسالمییەكان رونیدەكاتەو كە باوك‌و باپیر‬ ‫بەخاتری كوشتنی رۆڵەكانیان قساس‬ ‫ناكرێن‪ .‬ئەم دوو مادە قانونییە رێگە بۆ‬ ‫قەتڵی ناموسی خۆش كردوە كە زۆربەیان‬ ‫لەالیەن ئەندامانی خێزانەوە جێبەجێ‬ ‫دەكرێن‪ .‬هاوكات لەگەڵ قانون‪ ،‬سونەت‌و‬ ‫كلتوری عەشیرەیی‪ ،‬سزادانی بكوژانی‬ ‫شەرف دشوارتر دەكات‪ .‬سەرەتای زستانی‬ ‫رابردووش برایەك لە مەریوان خوشكەكەی‬ ‫خۆی دەكوژێت‪ ،‬بەتۆمەتی ئەوەی كە‬ ‫سەرەڕای ئەوەی هاوسەر‌و منداڵی بووە‪،‬‬

‫پەیوەندیی دیكەی لەگەڵ پیاو دروست‬ ‫كردوە‪ .‬ئەم بكوژە لەئێستادا لەزیندانە‬ ‫بەاڵم ئازاد دەكرێت‪ ،‬چونكە شاكی باوك‌و‬ ‫دایكی خۆیەتی‌و ئەگەر رەزایەت نەدەن‪،‬‬ ‫كوڕەكەیان لەسێدارەدەدرێت‪ .‬لەسێ مانگی‬ ‫كۆتایی ساڵی ‪ ،91‬تەنها لەشاری مەریوان‌و‬ ‫گوندەكانی دەوروبەری‪ ،‬سێ حاڵەتی قەتڵی‬ ‫ناموسی روویداوە كە قوربانیەكان ژنبوون‪،‬‬ ‫دوو پیاویش لەپیرانشار بەهۆی كێشەی‬ ‫ناموسی كوژران‪ .‬بەبڕوای چاودێران رێژەی‬ ‫قوربانیانی قەتڵە ناموسیەكان زۆر لەوە‬ ‫زیاترە كە راگەیاندنەكانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫باڵویدەكەنەوە‪.‬‬ ‫لەبەرامبەر ئەو توندوتیژیانەی لەگەڵ ژنان‬ ‫دەكرێت‪ ،‬ژنانی كورد بە روو لەسیاسەت‬ ‫كردن‪ ،‬دەرفەتێك بۆ خۆدەربازكردن لە‬ ‫سیستمی باوكساالری دەدۆزنەوە‪ .‬ئاماری‬ ‫روو لەزیادبوونی بەشداری سیاسی ژنان‬ ‫لەكوردستانی باكور‪ ،‬لەبەرامبەر هەاڵواردنی‬ ‫رەگەزی لەو بەشەی كوردستان سەرەنجی‬ ‫شارەزایانی بۆ ئەو خاڵە راكێشاوە كە‬ ‫ئەم ژنانە بە مەبەستی دوور كەوتنەوە‬ ‫لەم چوارچێوەی ماڵ‪ ،‬بەرەو هەڵسوڕانی‬ ‫سیاسی دەرۆن‪ .‬لەمبارەوە هەڵسوڕاوی‬ ‫بزوتنەوەی ژنانی كورد‪ ،‬پەروین زەبێحی‬ ‫دەڵێت لەساڵی ‪ 1992‬تا ‪ 2001‬لەكوردستانی‬ ‫باشور ‪ 5‬هەزار ژن بەهۆی خۆسوتاندن‌و‬ ‫سەنگساركردن‌و كوشتن بەناوی شەرەف‬

‫بەوتەی ئەم‬ ‫گیانیان لەدەستداوە‪.‬‬ ‫هەڵسوڕاوی مافەكانی ژنان بەشێك‬ ‫لە خۆسوتاندنەكان بە زۆر خێزانەكان‬ ‫ئەنجامدەدرێت‪ ،‬بۆ وێنە لەحاڵەتێكدا‬ ‫كچێكی سنەیی لەگەڵ هاوڕێ كوڕەكەی‬ ‫سەردانی ساندویچ فرۆشییەك دەكەن‪،‬‬ ‫باوكی كچەكە پاش بینینی ئەم دیمەنە‬ ‫كچەكەی ناچار دەكات خۆی بسوتێنێت‪.‬‬ ‫سەختگیری‌و گوشارە خێزان زۆرجار كچان‬ ‫بەرەو خۆسوتاندن هاندەدەن‪ ،‬لەنوێترین‬ ‫حاڵەتەكانی ئەم كارەساتە خۆسوتاندنی‬ ‫كچێكی تەمەن ‪ 13‬ساڵ بەناوی پەریا‬ ‫رەحمەتی بوو كە لە لە مەریوان ئاگری‬ ‫لەجەستەی خۆی بەردا‪ .‬كوشتن بەناوی‬ ‫شەرەف تەنیا تایبەت بە كوردستان نیە‪،‬‬ ‫لەپیرانشار‌و بانە‌و مەهاباد‌و سنە تا مەریوان‌و‬ ‫ئەهواز‌و باشوری كوردستان‌و توركیە‪ ،‬ژنان‬ ‫قوربانی پەیوەندی سوننەتی‌و عەشریەیین‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی هێزە ئینتیزامیەكانی رژیم‪،‬‬ ‫تەنیا لەساڵی ‪ 1388‬لەشاری ئەهواز ‪15‬‬ ‫ژن قوربانی قەتڵی ناموسین‪ .‬بە پێی‬ ‫ئەم راپۆرتە‪ ،‬لەساڵی ‪ 1390‬لەسەراسەری‬ ‫ئێراندا ‪ 340‬ژن قوربانی قەتڵە ناموسییەكان‬ ‫بوون‪ .‬زۆرترین ئەم قەتاڵنە لە ناوچەكانی‬ ‫كوردستان‌و خوزستان روویداوە‪.‬‬

‫رۆژە دژوارەكانی ژنان و مندااڵن لە یونان و سۆنامی خۆكۆژی‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫هاوكات لە گەڵ چوونە سەرەوەی‬ ‫توندوتیژی دژی ژنان لە یونان بە هۆی‬ ‫قەیرانی ماڵییەوە‪ ،‬ئاستی تەندروستی‪،‬‬ ‫خۆراك و بارهێنانی مندااڵن و قوتابیانیش‬ ‫زۆر دابەزیوە و ئامارەكان نیشان دەدەن‬ ‫كە سۆنامی خۆكۆژی لە نێو بێكاران و‬ ‫كەسانی بێ پەنا زۆر زیادی كردووە‪.‬‬ ‫بە هۆی سیاسەتی ریازەتی ئابووری و‬ ‫دابەزینی داهاتی سەرانەی شارۆمەندانی‬ ‫یونانی‪ ،‬هەژاری لەم واڵتەی ئەندامی‬ ‫یەكێتی ئوروپا و كۆمەڵی یۆرۆ‪ ،‬پەرەی‬ ‫سەندووە و توندوتیژی لە نێو خێزانەكان‬ ‫زیادی كردووە و ئەمەش كاریگەری هەبووە‬ ‫لە سەر تێكچوونی ئاسایشی بنەماڵەكان‪.‬‬ ‫پەرەسەندنی هەژاری و توندوتیژی دژی‬ ‫ژنان‬ ‫لە پێش گرتنی سیاسەتی ریازەتی ئابووری‬ ‫لە سەر داوای یەكێتی ئوروپا‪ ،‬بانكی‬ ‫جیهانی و سندووقی نێونەتەوەیی دراو یا‬ ‫ترۆئیكای دانی وام بە ئاتن‪ ،‬نرخی بێكاری‬ ‫لە سێ ساڵی رابردوو لە سەدا ‪ 8‬بەرز‬ ‫بووەتەوە بۆ لە سەدا ‪ ،27‬دابەزینی بازار‬ ‫لە سەدا یەك بۆ لە سەدا ‪ 6‬بەرز بووە و‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لە شیركەت و فرۆشگاكان‬ ‫وەرشكەستە بوون یان داخران‪ .‬ئەمە‬ ‫بووەتە هۆی ئەوەیكە زیاتر لە یەك ملیۆن‬ ‫و ‪ 350‬هەزار كەس لە رێژەی دانیشتووانی‬ ‫چاالك بێكار بكرێن كە ژنان سەرەكیترین‬ ‫قوربانیانی بەرێوەچوونی ئەم سیاسەتی‬ ‫ریازەتی ئابووری بوون‪ ،‬چونكە ناچار بە‬ ‫قەبوڵ كردنی زیاتر لە سەدا ‪50‬ی بیكاری‬ ‫و وابەستە بوون بە هاوسەرەكانیان بوون‪.‬‬ ‫بێكاری ژنان لە الیەك‪ ،‬دابەزینی داهاتی‬ ‫سەرانە لە الیەكیتر و پەرەسەندنی كێشە‬ ‫و هەژاری لە نێو خێزانەكان‪ ،‬بووەتە هۆی‬ ‫ئەوەیكە كێشەی نێوان هاوسەرەكان پەرە‬ ‫بسێنێت و ژنان ببنە قوربانی سەرەكی‬ ‫توندوتیژی‪.‬‬ ‫تا رادەیەكی زۆر لە یونان توندوتیژی‬ ‫دژی ژنان كەمی كردبوو‪ ،‬بەاڵم لە سێ‬ ‫ساڵی رابردوو دیاردەی توندوتیژی دژی‬ ‫ژنان زیاتر پەرەی سەندووە‪ .‬سكرتێری‬ ‫یەكسانی رێكخراوی مافی ژنان و پیاوان‬ ‫لە بەیاننامەیەكدا كە لە رۆژنامەی یونانی‬ ‫تانیا باڵوكرایەوە‪ ،‬لەمبارەوە رایگەیاندووە‬

‫كە لە دوو ساڵی رابردوو زیاتر لە ‪ 10‬هەزار‬ ‫ژن بوونەتە قوربانی توندوتیژی و لێدان و‬ ‫سوكایەتی‪ .‬ئەم رێكخراوە یارمەتی دەورنی‬ ‫و حوقوقی ئەو ژنانە دەكات كە بەرەورووی‬ ‫توندوتیژی دەبنەوە‪ .‬لەم بەیاننامەیە‬ ‫هەروەها هاتووە كە لە دوو ساڵی رابردوو ‪10‬‬ ‫هەزار ژن لە رێگای تلفۆنەوە داوای یارمەتی‬ ‫دەرونی و حوقوقی و راوێژكاریان كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوە راستییەكی حاشاهەڵنەگرە كە‬ ‫رێژەی ژنانی قوربانی زۆر لەمە زیاترە‪،‬‬ ‫چۆنكە بەشێك لە ژنانی ماڵەوە بە هۆی‬ ‫لێك نەترازانی بنەماڵە بێدەنگی دەكەن‪.‬‬ ‫بە پێی بەیاننامەی سكرتێری گشتی‬ ‫رێكخراوی یەكسانی مافی ژن و پیاو‪،‬‬ ‫لەسەدا ‪80‬ی توندوتیژییەكان دژی‬ ‫ژنان‪ ،‬لە نێو خێزان روودەدات و ژنان‬ ‫لە الیەن هاوسەرەكانیانەوە بەرەورووی‬ ‫توندوتیژی دەبنەوە و ژمارەیەكی دیكەش‬ ‫لە دەرەوەی ماڵ لە گەڵ هەڵسوكەوتی‬ ‫نابەجێ و سوكایەتی و جنێو و ئازاردانی‬ ‫جینسی بەرەوروو دەبن‪ .‬بە پێی ئامارە‬ ‫باڵو كراوەكان‪ ،‬لە سەدا ‪43‬ی ژنان كە لە‬ ‫گەڵ ئەم نوسینگەیە پەیوەندیان گرتووە‪،‬‬

‫خوازیاری پشتیوانی دەروونی‪ ،‬لەسەدا‬ ‫‪45‬ی خوازیاری پشتیوانی و راوێژی‬ ‫یاسایی بوون و لەسەدا ‪8‬یشی ویستویانە‬ ‫شوێنێك بۆ ژیان كردنیان دابین بكەن‪.‬‬ ‫بۆ نەمانی بەشێك لەم كێشانە‪ ،‬شوێنی‬ ‫تایبەتی راگرتنی ئەو ژنانەی كە بەرەورووی‬ ‫توندوتیژی و لێدان لە نێو خێزان دەبنەوە‪،‬‬ ‫زۆر گرنگە تا هاوكات لە گەڵ دابین كردنی‬ ‫ژیانیان‪ ،‬هەوڵ بدەن بۆ چارەسەری كێشە‬ ‫دەرونیەكانیان‪.‬‬ ‫پەرەسەندنی جیابوونەوە و دابەزینی‬ ‫رێژەی هاوسەرگیری لە نێو الواندا‬ ‫بەردەوامی سیاسەتی ریازەتی ئابووری لە‬ ‫یونان و پەرەسەندنی هەژاری‪ ،‬لە گەڵ چوونە‬ ‫سەرەوەی توندوتیژی بنەماڵەیی‪ ،‬ئاماری‬ ‫جیابوونەوەشی بردووەتە سەرەوە‪ .‬یونان‬ ‫كە بە هۆی كلتوری كۆن بە گشتی كەمترین‬ ‫رێژەی جیابوونەوەی لە نێو ‪ 27‬ئەندامی‬ ‫یەكێـتی ئوروپا هەبوو‪ ،‬هەنووكە كێشە و‬ ‫گرفتەكانی ژیانی هاوبەش‪ ،‬وایكردووە كە‬ ‫جیابوونەوە زیاد بكات‪ .‬بە پێی ئامارەكان‬ ‫لەسێ ساڵی رابردوو رێژەی جیابوونەوە لە‬

‫نێو هاوسەرە گەنجەكان زیاتر لە سەدا ‪5‬‬ ‫لە چاو سێ ساڵی پێشوو واتە پێش لە‬ ‫دەست پێكردنی قەیرانی ئابووری لەم واڵتە‬ ‫پەرەی سەندووە‪ .‬لەهەمانكاتیش بە پێی‬ ‫راپۆرتەكان‪ ،‬بە هۆی قەیرانی ماڵی و چوونە‬ ‫سەرەوەی هەژاری‪ ،‬الوان هیچ هیوایەكیان بە‬ ‫داهاتووی كار و پیشەی خۆیان نییە و هەر‬ ‫بۆیە هیچ مەیلێكیان بۆ پێكهێنانی ژیانی‬ ‫هاوسەرگیری نییە‪ .‬لەهەمانكاتیش نێوەنجی‬ ‫تەمەنی پێكهێنانی خێزان لە ‪ 25‬ساڵەوە بۆ‬ ‫‪ 30‬ساڵ بەرز بووەتەوەو ژمارەیەكی زۆر لە‬ ‫الوانیش حەزیان لە ژیانی زێگۆرتیە‪.‬‬ ‫كاریگەریەكانی قەیرانی ماڵیی یونان لە‬ ‫سەر مندااڵن‬ ‫مندااڵنی یونانیش رۆژگەلێكی دژواریان‬ ‫ئەزمون كردووە‪ ،‬چونكە هەژاری و نەداری‬ ‫بنەماڵەكان لە دابین كردنی پێداویستیەكانی‬ ‫ژیانی رۆژانەی ئەوان و تەنانەت خۆراك‪،‬‬ ‫هەندێك جار وایكردووە كە مندااڵن تووشی‬ ‫كێشەی تەندروستی ببنەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫وایكردووە كە لە سەر داوای قوتابخانەكان‪،‬‬ ‫دەوڵەت ناچار كرا تا بە خۆرایی خواردن لە‬

‫نێو قوتابیانی هەژار باڵو بكاتەوە‪.‬‬ ‫هەژاری و چوونە سەرەوەی خۆكۆژی‬ ‫لە الیەكیتر بەردەوامی ریازەتی ئابووری‬ ‫بووەتە هۆی ئەوەیكە ژمارەیەكی زۆر لە‬ ‫شارۆمەندانی یونانی كە پێش لە دەستپێكی‬ ‫قەیرانی ماڵی لە ساڵی ‪ ،2009‬ژیانێكی‬ ‫باشیان هەبوو‪ ،‬بێكار یا وەرشكەستە‬ ‫بن‪ .‬ئەمەش وایكرد كە زیاتر لە یەك‬ ‫ملیۆن و ‪ 350‬هەزار هێزی چاالك بێكار‬ ‫بكرێن و نەتوانن قیستی كڕینی ماڵ یا‬ ‫ماشینەكانیان بدەنەوە و بە لە دەست دانی‬ ‫سەروەت و داراییەكانیان تووشی نائومێدی‬ ‫و سەرلێشێوایی بوون كە بەشێك لەم‬ ‫كەسانە روویان كردووەتە خۆكۆژی‪ .‬بە پێی‬ ‫ئامارە باڵو كراوەكان‪ ،‬رێژەی خۆكۆژیەكان‬ ‫لە سێ ساڵی رابردوو‪ ،‬لەسەدا ‪ 25‬زیادی‬ ‫كردووە كە هۆكارەكەی زۆرتر دەگەرێتەوە‬ ‫بۆ هەژاری و نائۆمیدی‪ .‬رێژەی كەسانی بێ‬ ‫سەرپەنا پەرەی سەندووە و كەسانێكی زۆر‬ ‫بە هۆی لە دەست دانی ماڵەكانی خۆیان‪،‬‬ ‫ناچارن لە نێو پارك وشەقامەكان بخەون‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫وتووێژ‬

‫کورد‌و هەڵبژاردنەکانی سەرکۆماریی لە ئێران‬

‫وتووێژی ناوه‌ندی نووچه‌و شرۆڤه‌ی رۆژ له‌گه‌ڵ هاوڕێ عومەر ئیلخانیزادە‪ ،‬سکرتێری گشتیی کۆمه‌ڵه‌‬ ‫سازدانی‪ :‬کەریم مەرەسەنە‬

‫ـ‬ ‫هاوینی داهاتوو یازدە‌یەمین خولی‬ ‫هەڵبژاردنەکانی سەرکۆماری لە ئێران‬ ‫دەست پێدەکا‪ ،‬ئەوە رووداوێکە کە زۆر‬ ‫لە چاودێران بە لووتکەی کێشمەکێشی‬ ‫نێوان باڵەکانی کۆماری ئیسالمیی دەزانن‪.‬‬ ‫بە وەبەرچاوگرتنی زەمینە حقووقی‌و‬ ‫حەقییەکانی بەشداریی دێموکراتیک لەو‬ ‫رووداوەدا‪ ،‬جێگە‌و پێگەی کورد‌و گەالنی‬ ‫دیکەی ئێران دەتوانێ چی بێ؟‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬دەبێ بڵێم هەلبژاردنی‬ ‫سەرکۆماری لە ئێران ئەمجارەشیان کێشە‌و‬ ‫گرفتی دەبێ‪ .‬ئەوجارە کێشەکە لە نێوان‬ ‫باڵی پاوانخواز دایە‌و سەرۆک کۆماری ئێستا‪،‬‬ ‫ئەحمەدی نیژاد سەرۆکایەتی الیەنێک لە‬ ‫کێشەکە دەکات‪ .‬بەاڵم من الم وانییە ئێستا‬ ‫ملمالنێی بەهێزترین الیەنەکان بێت‪ .‬واتە‬ ‫لەو بڕوایە دام کاتی خۆی رەفسەنجانی‌و‬ ‫خاتەمی لە ئەحمەدی نیژاد بەهێزتر بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم رژێم لە دەورانی الوازیی‌و دەسەالت‬ ‫لە حاڵی پەرتەوازەیی دایە‌و ئەو راستییە‬ ‫کێشەی ئەوجارەی زۆرتر زەق کردۆتەوە‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکەوە ئێران بە وردی لە ژێر‬ ‫چاوەدێری دایە‌و باڵی ئەحمەدی نیژادیش‬ ‫لەو دەرفەتە کەڵک وەردەگرێ‌و سیاسەتێکی‬ ‫پۆپۆلیستی گرتۆتە بەر‪ ،‬بەاڵم ئەم دەوڵەتە‬ ‫دەسکەوتێکی نەبووە تا بتوانێ پاشەکشە‬ ‫بە روحانیەت بکات‪ ،‬بۆیە لەو باوەرە دام‬ ‫کە وەالیان دەنێن‌و ناهێڵن چیتر ئەم تاقمە‬ ‫دەوڵەتیان بە دەستەوە بێ‪.‬‬ ‫لە واڵمی بەشی دووهەمی پرسیارەکەتان‬ ‫پێویستە بگوترێ هەروەک خۆتان‬ ‫ئاماژەتان بۆ کرد لە چوارچێوەی قانوونی‬ ‫ئەساسی‌و ویالیەتی فەقیهی ئەو رژێمەدا‬ ‫جێگایەک بۆ دێمۆکراسی‌و هەڵبژاردنێکی‬ ‫نیوە ئازادیش نییە‪ .‬جێگەوپێگەی کورد‌و‬ ‫باقی نەتەوە بندەستەکانی دیکە مافخوران‌و‬ ‫سەرکوت‌و بوونە لە ئۆپۆزیسیۆندا‪ .‬من هیچ‬ ‫درەبیجەیەک لە قانوونی ئەساسیدا نابینم‬ ‫تا لەوێوە بتوانرێ بەرگری لە مافی گەالن‬ ‫بکرێ‪ .‬ئەسڵی ‪‌١٥‬و ‪ ١٩‬نەک هەر کاریان‬ ‫پێناکرێ‪ ،‬ئەگەر کاریشیان پێبکرێ دەردێک‬ ‫لە نەتەوە بندەستەکان دەرمان ناکەن‪.‬‬ ‫دەکرێ ئەنجومەنێکی ئەدەبی‌و هونەری ئەم‬ ‫ئەساڵنە وەبیر بێنیتەوە تا کارێکی چکۆلە‬ ‫بکات‪ ،‬دەنا حیزبی سیاسی‌و بزووتنەوەی‬ ‫رزگاریخواز دەبی ئەوانە بە هەند وەرنەگرێ‌و‬ ‫دڵیان پێخۆش نەکات بۆ وەدەستهێنانی‬ ‫ماف‪ .‬جیا لەوانە داخوازیی گەالن‌و بە‬ ‫تایبەتی داواکارییەکانی بزووتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی کورد لە ئاستێک دایە کە‬ ‫حەیفە بەو وردە شتانە لە بااڵی کورت‬ ‫بکرێتەوە‪ .‬بنج‌و بناوانی کۆماری ئیسالمی‬ ‫لەسەر دژایەتی دێمۆکراسی‌و ژێردەستەیی‬ ‫گەالن‌و کپکردنی دەنگی خەڵک دامەزراوە‌و‬ ‫بە ئاکاری تا ئێستای‪ ،‬تەنیا رۆیشتن‌و‬ ‫نەمانی ئەو رژێمە‪ ،‬نەک ساتوسەودا لەگەڵ‬ ‫کردنی‪ ،‬کارساز دەبێ‪.‬‬ ‫ـ ئەو رەوتەی لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوودا‬ ‫لە الیەن ئۆپۆزیسیۆنی کوردییەوە گیراوەتە‬ ‫بەر‪ ،‬واتە بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان‪ ،‬بە‬ ‫وەبەرچاوگرتنی ئەو بەشدارییە نیسبییە‬ ‫کە خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫لە هەڵبژاردنەکاندا بوویانە‪ ،‬چەندە‬ ‫سیاسەتێکی دروست بووە؟‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬پێموایە ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫کورد کارێکی باشی کردووە‪ .‬راستە‬ ‫بەشداریی خەڵک تا رادەیەک بووە‌و ئەوەش‬ ‫چاوەروانکراوە کە لە سایەی حکومەتێکی‬ ‫دیکتاتۆر‌و هەڕەشەی نانبڕین‪ ،‬بەشێک لە‬ ‫خەڵک بچنە سەر سندووقەکانی دەنگدان‪.‬‬ ‫ئەگەر نیوەی زۆرتری خەڵکی کورد یان‬ ‫نیوەی بەشداریی نەکردبێ‪ ،‬کە بە بڕوای‬ ‫من وابووە‌و ئامارە رەسمییەکان پڕن لە‬ ‫ساختەکاری‪ ،‬دەبێ نەتیجە وەربگرین‬ ‫کە سەرەرای دیکتاتۆری‌و زەبروزەنگ‬ ‫خەڵکێکی زۆر بەشدارییان نەکردووە‪ .‬با‬ ‫بیر بکەینەوە ئەگەر ئۆپۆزیسیۆنی کورد‬ ‫بە جۆرێک تەئیدی هەڵبژاردنی کردبا‬ ‫یان بێدەنگەی لێکردبا‪ ،‬ئەوجار ئەوانەی‬ ‫بەشدارییان کردووە خۆیان قەرزدار‬

‫حیزبی سیاسی نابێ هەڵوێستی خۆی‬ ‫بەرانبەر بە مافی بنەرەتیی خەڵک لە کاتی‬ ‫الوازبوونی بزووتنەوەدا بگۆڕێ‪ .‬بە پێجەوانە‬ ‫حیزبی سیاسی دەبێ رۆشنگەریی لە نەزەر‬ ‫دابێ‌و بیر لە دواڕۆژ بکاتەوە‌و لەگەڵ‬ ‫ئەو بەشە لە خەڵک بێ کە ناچنە سەر‬ ‫سندووقەکانی دەنگدان‬ ‫نەدەدی‌و بەشداریکردن لە هەڵبژاردنێک کە‬ ‫هیچ پاڵێوراوێکی خەڵکی تێدا نەبوو بە‬ ‫رەوا دادەندرا‌و رەوایی بۆ رژێم لە زەین‌و‬ ‫بیری خەڵکدا دروست دەکرد‪ .‬لە میسر تا‬ ‫حوسنی موبارەک رووخا رادەی هەڵبژاردن‬ ‫لە سەرەوە بوو‪ ،‬یانی ساختەکاریی‬ ‫تێدا دەکرا‪ .‬بۆیە من هیچ بایەخێک بۆ‬ ‫ئەو ئامارانە دانانێم‌و قبوڵی دەکەم کە‬ ‫خەڵکانێک بە هۆی زۆر گوشارەوە با نابەدڵ‬ ‫دەچنە سەر سندووقەکانی دەنگدان‌و بەو‬ ‫کارەشیان نابێ وا دابندرێن کە کەسانی‬ ‫خراپن‪ .‬هێز‌و بیری جەماوەر لە کۆدا مانای‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەو وەختەی بە تاک دەخرینەوە‬ ‫هەموان پڕاوپڕ بە مەیل‌و دڵی خۆیان‬ ‫ناتوانن ئیرادەی خۆیان بنوێنن‪ .‬هەموومان‬ ‫دەزانین حیزبی ئەردۆگان دەنگێکی زۆرتر‬ ‫لە بەدەپەیان هێناوەتەوە‪ ،‬ئیا دورستە‬ ‫داخوازی بەدەپە‌و پ‪.‬ک‪.‬ک لەمەڕ مافی‬ ‫کورد کەمبکرێتەوە؟ نا‪ ،‬بەڵکوو پێداگریی‬ ‫بەدەپە لە سەر سیاسەتەکانی خۆی‬ ‫ددبێتە هۆی ئەوە کە باقی ئەو کوردانەش‬ ‫وا دەنگ بە حیزبەکەی ئەردۆگان دەدەن‪،‬‬ ‫بگەرێنەوە سەر رێگای راست‪.‬‬ ‫ـ هەڵوێستی ئێوە لە بەرانبەر «پرۆسەی‬ ‫هەڵبژاردن»ی ئەو دەورەیەدا چۆن دەبێ‌و‬ ‫پێتان وایە هەڵوێستی کوردی لە دیاری‬ ‫کردنی هاوسەنگییەکاندا دەتوانێ چ رۆڵێک‬ ‫بگێڕێ؟‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬پێموایە بەشدارییکردن‬ ‫لە هەڵبژاردندا یان بێدەنگ بوون‬ ‫بەرانبەری‪ ،‬هەڵەیە‪ .‬پێویستە شانۆگەریی‬ ‫هەڵبژاردنیكی فەرمایشی بایکۆت بکرێ‪.‬‬ ‫ئێستا تەنانەت ئیسالحخوازانی ئیسالمیش‬ ‫زۆربەیان بەشداریی ناکەن‪ ،‬کورد بۆ دەبێ‬ ‫بەشدار بێ؟ رەنگە بگوترێ خۆ بایکۆتیشی‬ ‫بکەین‪ ،‬چ روو نادات‌و هەر ئەوانەی‬ ‫دەیانهەوێ دەبنە نوێنەر‌و خەڵکانێکێش‬ ‫هەر دەچنە پای دەنگدان‪ .‬ئەوە راستە‪،‬‬ ‫چونکە دیکتاتۆرییەکی دڕندە‌و بێ‬ ‫بەزەیی لەسەر کارە‌و بزووتنەوەی کورد‬ ‫لە رۆژهەاڵت پەرەمپەرەم بوونی تێدایە‪.‬‬ ‫ئەگەر بزووتنەوەی کورد لە گوڕ بوایە‌و‬ ‫بەرەنگاریی گەورە لە ئارادا بوایە‪،‬‬ ‫کورد دەیتوانی شەرت‌و مەرج دابنێ بۆ‬ ‫هەڵبژاردن‪ .‬کەمدەسەاڵتی‌و الوازبوونی‬ ‫بزووتنەوە نابێ بەرەو ئەوە پاڵمان پێوە‬ ‫بنێ کە رێگا بۆ جۆرێک لە بەشداریی‬ ‫بدۆزینەوە‪ .‬ئەوە سیاسەتێکی تاقیکراو‌و‬ ‫هەڵەیە‪ ،‬با لەبەرچاوی گەالنی ئێران‌و‬ ‫جیهان حیزبە کوردییەکان دژایەتی خۆیان‬ ‫لەگەڵ ئەو چەشنە هەڵبژاردنە نیشان‬ ‫دابێ‪.‬‬ ‫حیزبی سیاسی نابێ هەڵوێستی خۆی‬ ‫بەرانبەر بە مافی بنەرەتیی خەڵک لە‬ ‫کاتی الوازبوونی بزووتنەوەدا بگۆڕێ‪.‬‬ ‫بە پێجەوانە حیزبی سیاسی دەبێ‬ ‫رۆشنگەریی لە نەزەر دابێ‌و بیر لە دواڕۆژ‬ ‫بکاتەوە‌و لەگەڵ ئەو بەشە لە خەڵک بێ‬ ‫کە ناچنە سەر سندووقەکانی دەنگدان‪.‬‬ ‫ئێمە کارمان دەبێ ئەوە بێ هەموان بەو‬ ‫الیەنەدا ساغ بکەینەوە‌و راستە بۆ ئەو‬ ‫مەنزورەش زەمانمان دەوێ‪ .‬گرینگە بە‬ ‫هیچ جۆرێک تەئید لەسەر ئەو هەڵبژاردنە‬ ‫نا دێمۆکراتیکە دانەندرێ‌و بۆ حکومەتی‬ ‫داهاتووش پەیاممان هەبێ کە کورد بە‬ ‫وردەشت رازی نابێ‪.‬‬

‫ـ ئایا پێتان وا نییە کە ئەمە جۆرێک لە‬ ‫سیاسەتی «یان ڕەش یان سپی» بێ‪،‬‬ ‫داخوا بە باوەڕی ئێوە ناکرێ رێگای سێهەم‬ ‫بدۆزرێتەوەبۆ ڕزگار بوون لەو دۆخەی‬ ‫ئێستا؟‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬بە راستی نازانم رێگای‬ ‫سێهەم چییە‪ .‬جاری وا هەیە دەکەوینە سەر‬ ‫دوو رێیان‪ .‬ئەو دوو رێیانەش دەسەاڵت‌و‬ ‫پێکهاتە‌و داربەستەکەی وایکردووە کە‬ ‫مەودا بە رێگای سێهەم نەدرێ‪ .‬پێشوتر‬ ‫رێگای سێهەم تاقی کراوەتەوە‪ ،‬الیەنی‬ ‫وا هەبووە بە جۆرێک هاندەری بەشداریی‬ ‫بووە‌و راگەیاندنیشی داوە یان بە خەڵکی‬ ‫کوتوە بە کاندیدی دڵخوازی خۆتان‬ ‫دەنگ بدەن‪ ،‬چی لێ شین بوو؟ بزاوتی‬ ‫رزگاریخوازی کوردی پێ بەهێز بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫هێزە یان هێزانە پێی گەورە بوونەوە؟‬ ‫نەخێر دوو فاقەیی‌و ناتەبایی لە بزوتنەوەی‬ ‫کوردی‌و هێزە سیاسیەکان لێکەوتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر وانەکرابایە دەسکەوتی زۆرترمان‬ ‫دەبوو‪.‬‬ ‫ـ لە دەورەکانی ڕابردوودا جۆرێک لە‬ ‫دووبارەبوونەوەی رووداوەکان دەبینرێ‪،‬‬ ‫دەمەوێ بڵێم هەرچەند ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫کورد‌و ئێرانیش لە هەڵبژاردنەکاندا‬ ‫بەشدار نەبووبن‌و بایکۆتیان کردبێ‪،‬‬ ‫دەستەاڵت لە بەینی بالەکانی ناو دەوڵەتدا‬ ‫دەستاودەستی خۆی کردووە‌و درێژەی بە‬ ‫حوکمداریی کۆماری ئیسالمی داوە‪ ،‬دۆخی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنیش دوای پرۆسەکە گەڕاوەتەوە‬ ‫حاڵەتی ئاسایی بەر لە هەڵبژاردنەکان‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەو بۆچوونە ڕاست بێ‪ ،‬ئێوە وەک‬ ‫بەشێک لە ئۆپۆزیسۆنی کوردی رۆژهەاڵت‬ ‫جێگەی خۆتان لە کوێی ئەو دۆخە نەگۆڕەدا‬ ‫دەبینن‌و چۆنی پێناسە دەکەن؟‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬پێشتر باسم کرد‬ ‫بۆ ماوەی سی ساڵ حوسنی موبارەک‬ ‫هەڵبژاردنی لەو چەشنەی کرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫سەدام حوسێن‌و هتد‪ ..‬دەبوو گومان‬ ‫بکەین کە ئۆپۆزیسیۆن لەوەی کردی‬ ‫بەرانبەر بەو رژێمانە‪ ،‬دەیتوانی شتێکی‬ ‫دیکە بکات؟ الموایە تا دیکتاتۆری‌و یاسای‬ ‫ویالیەتی فەقیە مابێ‪ ،‬ئێمەش دەبێ دژی‬ ‫بین‌و هەموو راستیەکە لەوەدایە کە بە‬ ‫بێ تێکچوون‌و رووخانی ئەو دیکتاتۆرییە‪،‬‬ ‫کاناڵە یاساییەکان ئامرازێکی گونجاو‬ ‫نین بۆ گۆڕان‪ .‬ئەوەی لەوبارەوە گومان‬ ‫بکات‪ ،‬لە راستیدا تەوەهوم پێکدێنێ‌و لە‬ ‫باری زەینییەوە ورەی خەباتی جەماوەریی‬ ‫بێ هێز دەکات‪ .‬ئێستاش هەرچی بکرێ‬ ‫دەسەاڵت هەر لە ناو باڵەکان یان باشترە‬ ‫بڵێم لە نێوان باڵی پاوانخوازدا ئاڵوگۆڕ‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ـ ئایا لە نێوان ئێوە‌و باقیی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫کوردی‌و ئێرانیدا هیچ هاودەنگی‌و‬ ‫هاوئاهەنگییەک دەبێ لە پەیوەندی‬ ‫لەگەڵ هەڵبژاردنەکاندا؟ هەروەها ئایا‬ ‫هەڵوێستێکی هاوبەش لە نێوان ئێوە‌و‬ ‫باقیی ئۆپۆزیسیۆندا‪ ،‬دەتوانێ خاڵی‬ ‫دەستپێکی هاوکارییەکی درێژخایەن بێت لە‬ ‫پێناو تێپەڕ بوون لەو دۆخە پرژو باڵوەی‬ ‫ئێستا لە ئارا دایە؟‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬بەڵی ئێمە بۆ ئەوە‬ ‫حەول دەدەین کە هاودەنگی لە نێوان‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی کوردی پێکبێت‌و الیەنی‬

‫دەبینین‪ ،‬نابێ رەشبین بین بە هەموو‬ ‫بزوتنەوەکە‌و ناشبێ دەوری دیکتاتۆری‌و‬ ‫دۆخی ئێستای ئێران لەبیر بکەین‪ .‬ئەگەر‬ ‫دیکتاتۆری لە ئێران لەق بێ‪ ،‬پێموایە‬ ‫کوردی رۆژهەاڵت دەوری دیار‌و گەورەتر‬ ‫لە سااڵنی ‪‌١٩٧٨‬و ‪ ١٩٧٩‬دەگێڕن‪ .‬بەلێ‬ ‫راستە بۆ زیاترکردن‌و بەهێزکردنی وەها‬ ‫دەورێک‪ ،‬یەکگرتوویی‌و هاوکاری حیزبەکان‬ ‫زۆر گرینگە‌و دەبێ لە ئێستاشەوە کاری‬ ‫بۆ بکرێ‪ .‬بۆیە ئێمە بڕوامان بە دەور‌و‬ ‫ڕۆڵی کورد لە روداوەکانی داهاتووی ئێران‬ ‫هەیە‌و پێشمانوایە هەر حیزب‌و جەرەیانێک‬ ‫خۆی لە هاوکاری‌و هاوئاهەنگی لەو بارەوە‬ ‫ببوێرێ‪ ،‬خۆی زەرەرمەندترین الیەن‬ ‫دەبێ‌و بزوتنەوەکە بەجێیدێڵێ‪ .‬بۆیە‬ ‫هەر لە ئێستاوە کۆمەڵەی زەحمەتکێشان‬ ‫ئامادەیی تەواو‌و بێ مەرجی هەیە بۆ هەموو‬ ‫دیکەش هەن کە ئامادەگێیان هەیە‪ .‬هاوئاهەنگییەک‌و کاریشی بۆ دەکات‪.‬‬ ‫هەروەها الیەنگەلێک بەربەست دادەنێن‌و‬ ‫حازر نین بێنە ناو کارێکی هابەشی گشتیی‪ .‬ـ چاوەڕوانییەکانتان لە پرۆسەی‬ ‫بەوەشەوە پیویستە باقی ئەوانەی بڕوایان هەڵبژاردن‌و قۆناغی دوای هەڵبژاردن‬ ‫بە هاوئاهەنگی هەیە پێکەوە‌و هاوبەش بێنە چییە‌و ئەرکی ئۆپۆزیسیۆن ـ بە تایبەت‬ ‫مەیدان‪ .‬ئێمە‌و الیەنی دیکەش لەوبارەوە حیزبی ئێوە ـ لە دوای کۆتایی هاتن بەو‬ ‫خەریکی ئامادەکاریی بۆ وەها حاڵەتێکین‪ .‬پرۆسەیە چی دەبێ؟‬ ‫لە واڵمی بەشی دووهەمی پرسیارەکەتاندا‪ ،‬عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬وێدەچێ کێشەکانی‬ ‫بەڵی لەو بروایەدام کە وەها هاوئاهەنگی نێو دەسەاڵت دوای هەڵبژاردن توندتر‬ ‫چەند حیزب کاریگەریی زۆری بۆ درێژەدان بێتەوە‪ ،‬بەشێکی بەوەوە گرێدراوە کە‬ ‫بە هاوکاری نێوان الیەنەکان دەبێ‌و زۆریش لەگەڵ کاندیدی ئەحمەدی نیژاد چ دەکەن‪،‬‬ ‫یارمەتیدەر دەبێ بۆ تێپەڕکردنی ئەو رێگای دەدەن خۆی بپاڵیوێ یان نا؟‬ ‫دۆخەی ئێستا‪ .‬من بە زەحمەتی دەبینم سپای پاسداران دەچێتە پشت سەری‬ ‫هەموان بتوانین بێیینە ناو ئەم پڕۆسەیە‪ ،‬کام پاڵیوراو؟ ئەو فاکتەرانە هەموو دەور‬ ‫بەاڵم دەکرێ النیکەم دوو پۆلبەندی هەبێ‌و دەگێڕن‪ .‬بە هەموو ئەوانەوە پێشبینی‬ ‫بڕوام وایە کە زۆرینە دەتوانن پیکەوە ئێمە ئەوەیە کە تانوپۆی دەسەاڵت شلتر‬ ‫هەنگاو هەڵێنن‌و ئەو شەقڵە بشکێنن‪.‬‬ ‫دەبێتەوە‌و بوار بۆ گوشاری جەماوەریی‌و‬ ‫خەباتی مەدەنی زۆرتر دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ـ بیستوومە کە لەگەڵ النیکەم دوو حیزبی نارەزایی خەڵک‌و خراپ بوونی باری‬ ‫دیکەدا هێندێک دیالۆگتان بووە سەبارەت ئابووری ئیران‌و وەزعی گشتیی ناوچەکە‪،‬‬ ‫بە لێک نزیک بوونەوە‪ ،‬ئایا لەو بوارەوە بە دڵنیاییەوە ئیعتیراز‌و نارەزایەتی‬ ‫دەگەڵ الیەنەکانی دیکە قسەتان کردووە؟ لیدەکەوێتەوە‪ .‬بۆیە بایەخدان بە هاوکاری‌و‬ ‫لە سەرەوەتر باسی ئەوەتان کردووە کە کارێکی هاوبەش لە ناو ئۆپۆزیسیوندا‬ ‫«الیەنگەلێک بەربەست دادەنێن»‪ ،‬دەڵێم دەبێ زۆرتر بایەخی پێبدرێ‪ .‬ئێمە دەبێ‬ ‫داخوا ئەوەتان لە ئەنجامی دیالۆگ دەگەڵ رێکخستنەکانی ناوەوەی خۆمان بۆ‬ ‫ئەو الیەنانەدا بۆ دەرکەوتووە ؟‬ ‫چاالکی زۆرتر حازر بکەین‪ .‬جیا لەوانە‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬رەنگە ئەو دەورەیە ملمالنێی هیزە ناوچەییەکان لە رۆژهەاڵتی‬ ‫هەموو الیەنەکان لێک نزیک بن‪ ،‬بەاڵم ناوەراست‪ ،‬چۆنیەتی گوزەر کردنی دۆخی‬ ‫هەموو نوکتەکە لێرەدایە کە ناکرێ هەموو کورد لە هەر پارچەیەک تەئسیری دەبێ‬ ‫پێکەوە کۆببنەوە‌و دیالۆگێکی جیددی لەسەر چۆنیەتی هەڵسوکەوتی ئێمەش‪ .‬بە‬ ‫بکەن بۆ مەبەستی یەک بڕیاری‪ .‬کە گشتیی سەرەرای گرفتەکان‪ ،‬من گەشبینیم‬ ‫دەڵێم الیەنگەلێک بەرگرن‪ ،‬چونکا ئامادە زۆرترە‌و بەو پێیەش کار دەکەین‌و خۆمان‬ ‫نین لەگەڵ الیەنی دیکە دانیشن‪ .‬رەنگە ساز دەدەین‪.‬‬ ‫بایکۆتی هەڵبژاردنیش بکەن یان نەیکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم سوورن لەسەر بایکۆتی هێزی سیاسی ـ بیرۆکەیەکی ئاوا هەیە کە دەڵێ پێ‬ ‫دیکە‪ .‬ئەوە دەردێکی گەورەیە‪.‬‬ ‫بە پێی چارەسەربوونی پرسی کورد لە‬ ‫بەڵی ئێمە لەگەڵ هەموو الیەنەکان خەیاڵی باکوور‌و رۆژئاوا‪ ،‬پێگەی کۆماری ئیسالمی‬ ‫دیالۆگمان هەیە یان لەگەڵ بەشێکیان لە هەرێمەکە الوازتر‌و بەو پێیەش دەرگای‬ ‫قسەمان کردووە‌و لەگەڵ باقیەکەشی قسە نوێتر بە رووی چارەسەریی پرسی کوردی‬ ‫دەکەین‪ .‬حەولیش دەدەین تا هەرچەند رۆژهەاڵتدا دەکرێنەوە‪ .‬کوردی رۆژهەاڵت‬ ‫الیەنێک بتوانن با پێکەوە هەلوێست تا چەند ئامادەی ئەو قۆناغەیە؟‬ ‫دەرببڕن نەک بە جیاجیا‪.‬‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬بەڵی بە بێگومان‬ ‫وادەبی‌و دۆخی کورد لە کوردستانی‬ ‫ـ لەوانەیە ناڕاست نەبێ ئەگەر ڕۆژهەاڵت پێسوەجوونی گەورە بە خۆوە‬ ‫بڵێین کوردی رۆژهەاڵت‪ ،‬لە رووداوە دەبینێ‪ .‬ئاڵوگۆری گەورە لە ناوچەکە‬ ‫ناوخۆییەکانی ئێراندا فاکتەرێکی کاریگەر لە ئارادایە‪ ،‬رەوشی کوردیش لە ڕۆژئاوا‌و‬ ‫نین‪ ،‬وەک چۆن کوردی پارچەکانی دیکە باکوور دڵخۆشکەرە‌و کاریگەریی دەبێ‪.‬‬ ‫لە رووداوەکانی ناوخۆی واڵتەکەدا رۆڵ الموایە ئەو هەلومەرجە تەکان لە بزاوتی‬ ‫دەگێڕن‪ .‬دەوری ئێوە وەک بەشێک لە کوردی ڕۆژهەاڵتیش بدات‌و مەجبوورمان‬ ‫رێکخەرانی ئەو کۆمەڵگەیە‌و لە پەیوەندی بکات چەترێکی هاوکاری پێکبێنین‪،‬‬ ‫دەگەڵ ئەو مژارە دا چی بووە؟‬ ‫پێموایە هەر الیەنێک خۆ لەوە البدات یان‬ ‫عومەر ئیلخانیزادە‪ :‬من پێموایە ئەو بەرانبەر ئەو داخوازییەی گەل بوەستێ‪،‬‬ ‫لێکدانەوەیە دروست نییە‪ .‬ئەگەر وابێ وەک ئەوە وایە بە تەشوێ لە ریشەی‬ ‫هەر هەموو خەڵکی ئێران فاکتەرێک نین خۆی بدات‪ .‬بۆیەش بە هەموومان دەبێ‬ ‫بۆ ئاڵوگۆرە ناوخۆییەکانی ئێران‪ .‬زۆر جار ئامادەکاریی بۆ ئەو دۆخە بکەین تا‬ ‫بە ناحەق لە دەور‌و کاریگەری بالقوەی بتوانین بە قورسایی زۆرترەوە رووبەرووی‬ ‫بزوتنەوەی کوردیی لە ڕۆژهەاڵت کەم داهاتوو بینەوە‪ .‬پێکهێنانی النیکەم‬ ‫دەکرێتەوە‪ .‬ئەگەر ئاوا بڕوانین سێ ساڵ کومیتەیەکی دیالۆگی کوردی لە نێوان‬ ‫لەوە پێشیش دەبوو بەو نەتیجە بگەین کە هەموو پارچەکانی کوردستان پێویستیەکی‬ ‫کوردی ڕۆژئاوا فاکتەرێک نین بۆ گؤڕان‪ ،‬هەنووکەیی‌و گرینگە کە هیوادارم بە هەند‬ ‫بەاڵم دیتمان هەر حکومەتی ئەسەد لەقی وەربگیرێ‪ .‬پێکهێنانی کۆنفەرانس یان‬ ‫تێکەوت کوردی ڕۆژئاوا بوونە فاکتەرێکی کۆنگرەیەکی نەتەوەیی رەنگە زەمانی‬ ‫گرینگ‪ .‬بزوتنەوەی کورد لە ئێرانیش بوێ‪ ،‬بەاڵم پێکهێنانی کومیتەیەکی دیالۆگ‬ ‫هەم پتانسیەل‌و هەم مێژوێکی گەورە‌و دەتوانی پێکهاتنی وەها دامەزراوەیەکیش‬ ‫دەوڵەمەندی هەیە‌و فاکتەرێکی گرینگیشە خێراتر بکات‪ .‬هەروەتر وەها هەنگاوێک‬ ‫لە ناو ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی‌و بۆ داهاتووی ئامادەکاریی لە ناو کوردی ڕۆژهەاڵتیش‬ ‫ئێران‪ .‬ئەوەی پرژوباڵوی‌و نالێکی حیزبەکان دەباتە ئاستێکی باش‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬

‫ئه‌ندێشه‌‬ ‫دەسەاڵت بەسەر كۆمەڵگادا پەیدادەكەن و‬ ‫تەواوی كۆمەڵگا دەخەنە ناو مەترسییەوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵگای پڕ مەینەتی هەژاری و نەداری‪،‬‬ ‫واتە ئەو سەردەمەی كە هەژاری دەبێتە‬ ‫هەلومەرجی سەرەتاكانی كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫سەروكاری لەگەڵ پرسی چینی ناوەنددا‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم ئەوكاتە قەیران دێتە مەیدان كە‬ ‫لەكۆمەڵگای خاوەن چینی ناوەند یان چینی‬ ‫فراوان و گەشەكردووی ناوەند دەكەوێتە‬ ‫قەیرانەوەو كۆمەڵگای خاوەن رەفاو‬ ‫سامان بەرەو هەژاری دەچێت و چینەكانی‬ ‫ناوەند بەلێشاو بەرەو هەژاری دەچن لەم‬ ‫هەلومەرجەدا تەواوی پایەكانی كۆمەڵگاو‬ ‫هەموو جێگیری سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەرەو لەرزین دەچن و دوورنییە ئەو پایە‬ ‫جێگیرانە بەرەو داڕووخانیش بچن‪ .‬ئەو‬ ‫مرۆڤانەی كە لەهەژاریدا هاتوونەتە دنیاوە‬ ‫لەگەڵ ئەم هەلومەرجەدا كێشەیان نییە‪،‬‬ ‫بەهەمان شێوەی كە كەسێك بەنابینایی‬ ‫لەدایك دەبێت لەگەڵ كوێریدا رادێت‪ ،‬واتە‬ ‫ئەو شتەی كە هەرگیز نەمانبووە خەمی بۆ‬ ‫ناخۆین‪ ،‬یان ژیانی لەگەڵ ئاسایی و ئاسان‬ ‫دەكەین‪ .‬بەاڵم كاتێك مرۆڤێك یان بەشێك‬ ‫لەكۆمەڵگا لەهەژارییەوە بەرەو ژیانی باش و‬ ‫گوزەرانی خۆش دەچێت و پاشان جارێكی‬ ‫دیكە دەچێتەوە بۆ هەژاری‪ ،‬وەكو ئەوەیە‬ ‫كە نابینایەك دوای بینایی كوێربێتەوە‪،‬‬ ‫هەلومەرجی چینی ناوەند‪ ،‬بەداخەوە‪ ،‬لەم‬ ‫رەوشەدا بەسەردەبات كە هەمیشە كەمینی‬ ‫هەژاری و مەترسی نەداری لەڕێگەیدایە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لەهەمووی خراپترە ئەندامێك‬ ‫كە هەمیشە لەچینی ناوەندا بووە‪ ،‬واتە‬ ‫لەوێدا لەدایكبووەو تەمەنی پەیداكردووە‪،‬‬ ‫لەناكاو بەرەو هەژاری و نەداری بچێت‪،‬‬ ‫ئەمە ئەو هەلومەرجە یان سەردەمانەیە‪،‬‬ ‫ئەزموون و مێژووی زۆرێك لەواڵتانیش‬ ‫سەلماندوویەتی‪ ،‬كە بیروڕاو ئایدیۆلۆژی‬ ‫لەهەموو‬ ‫سەرهەڵدەدەن‬ ‫توندڕەو‬ ‫ئاڕاستەكانی چەپ و راست‪ ،‬ئایینی و‬ ‫عەلمانی‪ ،‬نەتەوەیی و جیهانیدا‪ ،‬لەم‬ ‫هەلومەرجەدا زەمینەكانی یاخیبوون‪،‬‬ ‫تۆڵەكردنەوە‪ ،‬راپەڕین و پەالماردان و‬ ‫ئاشووب دەبنە بەشێك لەزەینی هەندێك و‬ ‫هەندێكی دیكەش وەكو چارەسەر تەماشای‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫ئاسایش و جێگیری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫لەسیستمی چینایەتیدا‪ ،‬یەك بارۆ مەتری‬ ‫هەیە كە ئەویش رەوشی چینی ناوەندە‪،‬‬ ‫واتە هەبوون یان نەبوونی چینی ناوەند‬ ‫بەڵگەیە بۆ گەشەی كۆمەڵگا و جێگیری‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یان نەبوونی‬ ‫هێمایە كە كۆمەڵگا بەرەو ئاستەنگ و‬ ‫قەیران دەچێت‪ .‬هەر لەم روانگەوە زۆرێك‬ ‫لەبیرمەندان كارو هەوڵیان بۆئەوەیە كە‬ ‫حكومەت و دەسەاڵتەكان واداربكەن‬ ‫بەریفۆرمی ئابووری و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسی‪ .‬كاروانی مرۆڤایەتی و مێژووی‬ ‫ماف و ئازادی و دادپەروەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫و بەشداری سیاسی هاوواڵتیان زەمینەو‬ ‫مێژووی راستی و ناڕاستی ئەو هەوڵ و‬ ‫بیروڕایانەیە كە دەیانەوێت ریفۆرمی ناو‬ ‫كۆمەڵگا بەرەو ئاسایش و جێگیریمان‬ ‫بەرێت و لەكۆمەڵگەیەكدا بژین‪ ،‬كە النی‬ ‫كەمی ئەو ئاسایشەی تێدابێت‪ .‬ئەندازەی‬ ‫ریفۆرم و ئاسایش و جێگیری گشتی‬ ‫لەوەدایە كە تا چ رادەیەك چینی ناوەند‬ ‫بەرەو سازبوون یان بەرەو گەشەو فراوانی‬ ‫دەچێت‪ ،‬یان چووە!‬ ‫ناسنامەی سیاسیی چینی ناوەندی تازە‬ ‫مەبەست لەناسنامەی سیاسی بۆ چینی‬ ‫ناوەند‪ ،‬ئەو ناسنامەیەیە كە پەیوەندی‬ ‫سیاسەتی‬ ‫ئێستای‬ ‫بەهەلومەرجی‬ ‫جیهانیەوە هەیە‪ .‬باشترین پەیوەندی نێوان‬ ‫چینی ناوەندو سیاسەت لەدیموكراسیدا‬ ‫پەیدادەبێت‪ ،‬چونكە چینی ناوەندی تازە‬ ‫بۆخۆی بەرهەمی دیموكراسییە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫سەرەتاكانی دیموكراسی و سەردەمی‬ ‫پەیدابوونی لەهەر كۆمەڵگا و دەوڵەتێكدا‬ ‫پەیوەست بێت بەهەلومەرجێكی تایبەتی‬ ‫ئەو شوێنە‪ .‬ئەو هەلومەرجە لەوانەیە‬ ‫بڕیارێكی سیاسی بێت یان دەستتێوەردان‬ ‫و هێرشی نێو دەوڵەتی بێت‪ ،‬یان شۆڕشی‬ ‫چەكدار‪ ،‬كودێتا یان گۆڕانی ئاشتیانە بێت‬ ‫لەدەسەاڵتدا‪ ،‬بەاڵم سەركەوتنی دیموكراسی‬ ‫و بەردەوامبوون گەشەو جێگیربوونی‬ ‫لەپرس گەلێكی تردا وەاڵم پەیدادەكات‪.‬‬ ‫زانستكارانی سیاسی و زانایانی كۆمەڵناسی‬ ‫بەشوێن هەلومەرج و پێداویستی دیكەدا‬ ‫دەگەڕێن بۆ بەردەوامی و گەشەی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬بێگومان گرنگترین زەمینەو‬ ‫هۆكاری پێویست بۆئەم ئامانجە بوون و‬ ‫گەشەو بەردەوامی (چینی ناوەند)ە چینی‬ ‫ناوەند لەهەموو ئاڕاستەكانی ئابووری‪،‬‬

‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬سیاسی و فەرهەنگیدا ئەو‬ ‫خەڵكەن كە خاوەن توانای تازەو هۆشیاری‬ ‫و شارەزایی هاوچەرخ و بونیادنەرن‬ ‫بۆ سازدان و تازەكردنەوەی بنەماكانی‬ ‫كۆمەڵگای ئازادو دیموكرات و پێشكەوتوو‪.‬‬ ‫بۆئەوەی زەمینەو الیەنەكانی ناسنامەی‬ ‫سیاسی چینی ناوەندو پەیوەندی ئەوان‬ ‫بەدیموكراسییەوە باشتر بناسین‪ ،‬چاكتروایە‬ ‫ئەمانە بەخاڵ ئاماژەبدەم‪:‬‬ ‫ ‪1‬چینە كۆن و مێژووییەكانی كۆمەڵگای‬‫پیشەسازی و مۆدێرن و سەرمایەداری‪ ،‬واتە‬ ‫هەردوو چینی سەرمایەداران و كرێكاران‬ ‫و لەنێوان ئەوانیشدا وردە بۆرژوازی یان‬ ‫خاوەندارانی بچووكی نەریتی‪ ،‬ئەو چینانە‬ ‫بوون كە بزاڤ و هێزە سیاسییەكانی‬ ‫ناسیۆنالیزم بۆ هێنانەدی دەوڵەتی‬ ‫نەتەوەو نیشتمان لەالیەن بۆرژوازی‪،‬‬ ‫یان بزووتنەوەی كرێكاری و سەندیكایی‬ ‫و سۆسیالیستی بوون بۆ هێنانەدی‬ ‫كۆمەڵگای سۆسیالیستی‪ .‬چینی یەكەم‪،‬‬ ‫واتە سەرمایەداران‪ ،‬هەڵگرو بەدیهێنەری‬ ‫رێبازەكانی ناسیۆنالیزم بوون‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫چینی دووەم پایەو پێگەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بوون بۆ بزاڤەكانی سۆسیالیستی‪ .‬لەنێوان‬ ‫ئەمانیشدا خاوەندارانی بچووكی نەریتی‬ ‫دابەشدەبوون بەسەر ئەم دوو بەرەیەدا‪،‬‬ ‫یان هەندێكجار بۆ داكۆكیكردن لەخۆیان‬ ‫كاری سیاسی سەربەخۆیان ئەنجامدەدا‪.‬‬ ‫چینی ناوەندی تازە‪ ،‬وەكو بەرهەمێكی‬ ‫گرنگی كۆمەڵگای مۆدێرن‪ ،‬ناسنامەی‬ ‫سیاسی خۆی لەم سنوورانەدا نەدەبینی‪،‬‬ ‫واتە گۆڕان لەسیاسەتی ئەواندا وەرچەرخان‬ ‫بوو لەسیاسەتی نەتەوەیی و چینایەتیداو‬ ‫هەردوو سیاسەتەكەش لەالی ئەوان بەرەو‬ ‫كاڵبوونەوە یان نەمان دەچوو‪ .‬بڕوای‬ ‫ئەم چینەو دیدگای سیاسییان‪ ،‬وەكو‬ ‫رەنگدانەوەو بەرئەنجامی ژیانی ئابووری‬ ‫و كۆمەاڵیەتییان لەدەوری ریفۆرمی‬ ‫گشتیدا شێوەساز دەبوو‪ .‬ئەم چینە بڕوای‬ ‫بەشۆڕش و راپەڕین و توندوتیژی نییە‪ ،‬یان‬ ‫هیچ نەبێت دەیەوێت وابێت‪ ،‬بەڵكو بڕوای‬ ‫بەریفۆرم و گەشەی ئابووری‪ ،‬سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و فەرهەنگییە‪ ،‬كە خودی‬ ‫ئەمانەش زەمینەی پەیدابوونی خودی‬ ‫چینەكەن‪.‬‬ ‫‪ 2‬چینی ناوەند بۆئەوەی ریفۆرمی گشتی‬‫لەبەرژەوەندیی كۆمەڵگا بێت‪ ،‬روودەكاتە‬ ‫سیاسەتی خێرو بووژانەوەی گشتی و‬ ‫بێگومان زەمینەو هێزی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەم ئامانجەش بەهێزو بزووتنەوەكانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و پێكهاتنی كۆمەڵی مەدەنیدا‬ ‫دەبێت‪ .‬كۆمەڵی مەدەنی لەدروستبوونی‬ ‫خۆیدا پێویستی بەڕای گشتی و تۆڕەكانی‬ ‫پەیوەندی و هاوپشتی و سەندیكاو‬ ‫رێكخراوەكانی رشتەیی و جەماوەری‬ ‫دەبێت‪ .‬توخمەكانی ئەم سیاسەتە‬ ‫گشتییە‪ ،‬واتە سیاسەتی كۆمەڵی مەدەنی‪،‬‬ ‫بەزۆری لەالی چینی ناوەند دەسدەكەوێت و‬ ‫بەتایبەتی ئەوانەی كە لەكەناڵەكانی میدیا‪،‬‬ ‫پەیوەندی‪ ،‬بەڕێوەبردن و جەماوەرییدا‬ ‫كاردەكەن‪ .‬لەبەرئەوەی كە خوودی‬ ‫پێكهاتەی كۆمەاڵیەتی چینی ناوەند‬ ‫بەشێوەی ئاسۆییەو دوورە لەپێكهاتەی‬ ‫ستوونی و هەڕەمی‪ ،‬هەربۆیە كاری سیاسی‬ ‫و ناسنامەی كۆمەڵی مەدەنی ئەم چینە‬ ‫ئاسۆیی یەو نامۆیە لەدەسەاڵتی ستوونی و‬ ‫بیرۆكراسیی هەڕەمی‪.‬‬ ‫ ‪3‬لەگەڵ پەیدابوون و گەشەو كاریگەری‬‫چینی سێهەمدا‪ ،‬شێوازگەلی تازە بۆ‬ ‫نوێنەرایەتی سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫پەیدادەبێت‪ .‬نوێنەرایەتی سیاسی لەالی‬ ‫سەرمایەداران‪ ،‬نوێنەرایەتی حكومەتی‬ ‫و حزبییە‪ ،‬لەالی چینی خوارەوەش‬ ‫نوێنەرایەتی حزبی و سەندیكاییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نوێنەرایەتی چینی سێیەم لەم رێگەیانەوە‬ ‫پەیدادەبێت‪ ،‬راگەیاندن و میدیاو رووناكبیری‬ ‫كە بەو رادەیەی زەمینەن بۆ پەیدابوونی‬ ‫چینی تازە‪ ،‬هەر بەوشێوەیەش دەبنە‬ ‫بەشێك لەهۆكارو كەناڵی نوێنەرایەتی ئەم‬ ‫چینە‪ ،‬چونكە تەوەرو كۆڵەكەی میدیاو‬ ‫رووناكبیری و تەكنیك لەالیەن شارەزایانی‬ ‫چینی سێهەمەوە دروستبووە‪ .‬بەشداری‬ ‫سیاسی كە مەبەست لەبەشداری نییە‬ ‫تەنها لەحزب و حكومەت و پارلەمانەكاندا‪،‬‬ ‫داهێنراوی ئەم چینەیە لەڕێگای پێكهاتەو‬ ‫هێزەكانی كۆمەڵی مەدەنی‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫چینی ناوەند بەداهێنەرانی نوێنەرایەتی‬ ‫تازە ئەژماردەكرێن‪ ،‬لەسەردەمی كرانەوەو‬ ‫فراوانبوونی دیموكراسیدا‪ ،‬رێگاكانی‬ ‫نوێنەرایەتی سیاسی نوێ جگە لەڕێگای‬ ‫كۆمەڵی مەدەنی و میدیاو رووناكبیری و‬ ‫تەكنیك‪ ،‬لەچەند رێگا و رەوشی دیكەدا‬ ‫نوێنەرایەتی كۆمەاڵیەتی و سیاسی ئەم‬

‫چینە مەیسەر دەكەن‪.‬‬ ‫خۆبەڕێوەبردنی توێژو چینەكان یان رشتەو‬ ‫بەشەكانی بەرهەمهێنان‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫جیاوازە لەبەڕێوەبردنی نەریتی سیاسی‬ ‫(حزبی و حكومی)‪ .‬خۆبەڕێوەبردن یان‬ ‫نوێنەرایەتییەك لەسەر بنەمای ناوەندێتی‬ ‫دانەمەزرابێت‪ ،‬بەڵكو لەسەر بنەمای‬ ‫كۆبوونەوەی گشتی و سوودی هەمووان‬ ‫و بەشداری بەشەكان و توێژەكان بێت‪.‬‬ ‫بڕیاردانی گشتی‪ ،‬نەك نوخبەیی و‬ ‫بیرۆكراتی‪ ،‬ئاسانكردنی بەشداری گشتی‪،‬‬ ‫ئەو رێگەیانەن كە نوێنەرایەتی نوێ لەالیەن‬ ‫ئەم چینەوە بەرەو پیادەبوون دەبات‪.‬‬ ‫ ‪4‬زۆربوونی بكەرو نوێنەرانی كۆمەاڵیەتی‪:‬‬‫چینی ناوەند لەزەمینەو كەناڵەكانی‬ ‫دروستبوونیدا‪ ،‬خاوەنی ئەو هێزو‬ ‫توانا هاوچەرخ و زانستی و مرۆییانەیە‬ ‫كە دەتوانێت بەشێك لەڕشتەكانی‬ ‫یان پلەوپایەكانی بكاتە بكەرو هێزی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ .‬رووناكبیران و پسپۆران‪،‬‬ ‫بزووتنەوەكانی الوان و ژنان‪ ،‬هێزی میدیاو‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬بەڕێوەبەران و تەكنۆكراتانی‬ ‫نوێ ئەو هێزو بكەرە كۆمەاڵیەتییانەن كە‬ ‫لەدەروونی ئەم چینەدا هاتوونەتە بوون‪،‬‬ ‫بێگومان شێوازی بكەری و كاریگەریی‬ ‫ئەم چینە جیاوازە لەشێوازەكانی نەریتی‬ ‫سیاسەت و دەسەاڵت و هێزی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫‪ 5‬گرنگترین و كاریگەرترین ناسنامەی‬‫سیاسی بۆ چینی ناوەندی تازە‪ ،‬بریتییە‬ ‫لەهەوڵی ئەم چینە بۆ هێنانەدی و سازدانی‬ ‫بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییە تازەكان(‪.)8‬‬ ‫بیرمەندانی كۆمەڵناسی و سیاسی (ئاالن‬ ‫تۆرین‪ ،‬كالوس ئۆفەو ئەلبێرتۆ میلوچی)‬ ‫بزووتنەوەی كۆمەاڵیەتی تازە بەبزاڤەكانی‬ ‫چینی ناوەندی نوێ و بزاڤەكانی گۆڕان(‪9‬‬ ‫(دەناسێنن‪ .‬لەالی ئەو بیرمەندانە بزاڤەكانی‬ ‫چینی ناوەند یان بزاڤە تازەكان پەیوەست‬ ‫نین بەمەركەزێتی سیاسییەوە‪ ،‬یان هەڵگری‬ ‫بیروڕایەكی سیاسی دیاریكراو نین‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەبەستیان هێنانەدی ریفۆرمی گشتییە لەم‬ ‫زەمینانەدا (ماف و ئازادی‪ ،‬دادپەروەریی‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەشداریی سیاسی و كرانەوەو‬ ‫پێشكەوتنی گشتی)‪ ،‬واتە ناسنامەی‬ ‫سیاسی ئەوان لەم زەمینانەدایە‪ ،‬نەك‬ ‫هەوڵدان بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەاڵت یان‬ ‫پیادەكردنی سیاسەتی حزبی دیاریكراو‪.‬‬ ‫تازە‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫بەپێچەوانەی بزاڤی كۆمەاڵیەتی كۆن‬ ‫(ناسیۆنالیستی‪ ،‬كرێكاری و سەندیكایی‪،‬‬ ‫دیموكراتی) داكۆكی لەسیاسەتی چینایەتی‬ ‫دیاریكراویش ناكەن‪ ،‬بەڵكو مەبەستیان‬ ‫هێنانەدی ماناو ناسنامەی تازە‪ ،‬خێری‬ ‫گشتی‪ ،‬پێشكەوتن و بەهرەمەندی گشتی‬ ‫و شارستانی و مەدەنیەتی نوێیە!‬ ‫لەهەندێك لەواڵتان و لەسەردەمی مێژوویی‬ ‫دیاریكراودا‪ ،‬هەندێك جار چینی ناوەند‬ ‫ناتوانن یان نازانن (ئەمەش پابەندە‬ ‫بەئەندازەی پێشكەوتنی ئابووری یان‬ ‫رەنگدانەوەی سەردەمی قەیرانی ئابووری‬ ‫و كۆمەاڵیەتییە) هەڵبژاردنی سیاسی‬ ‫گونجاوو شایستە بەچینی خۆیان‬ ‫دیاری بكەن‪ .‬بۆئەمەش چەند هۆكار‬ ‫هەیە كە ئاڕاستەی كەسان و هەندێك‬ ‫الیەنی چینی ناوبراو والێدەكات بەرەو‬ ‫سیاسەت گەلێك بچن كە زیانمەند دەبێت‬ ‫لەبەرژەوەندی خودی چینەكە یان لەگەڵ‬ ‫بەرژەوەندیی پێشكەوتن و دیموكراسیدا‬ ‫نایەنەوە‪ .‬یەكێك لەو هۆكارانە ئەوەیە‬ ‫كە سیاسەتمەدارانی چینی ناوەند‬ ‫لەزەمینەی سیاسی واڵتدا پارتێك یان‬ ‫هێزێكی سیاسی گونجاو نادۆزنەوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫روودەكەنە سیاسەتی توندڕەو یان رادیكاڵ‬ ‫(نموونەی فاشیزم‪ ،‬ئیسالمی سیاسی یان‬ ‫ئەحزابی كۆنەپەرست و گەندەڵ)‪ .‬ئەم‬ ‫رەوتە سیاسییانە لەپیادەكردنی سیاسەتدا‬ ‫توندن‪ ،‬بەاڵم لەدیدگای كۆمەاڵیەتی و‬ ‫مێژووییدا كۆنەپەرست یان سەلەفین‪.‬‬ ‫هەلومەرجی قەیرانی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬یان لەرزینی پایەكانی رەوایی‬ ‫دەسەاڵتی وەخت و باڵوبوونەوەی گەندەڵی‬ ‫و نائاسایش و هەلومەرجی نابەرپرسیاری‬ ‫لەبەڕێوەبردنی كۆمەڵگا‪ ،‬هۆكارێكی دیكەیە‬ ‫بۆئەوەی بەشێك لەچینی ناوەند بەرەو‬ ‫سیاسەتی ناڕۆشن و ناگونجاو بڕۆن‪ .‬لەم‬ ‫سەردەمانەدا هەندێك جار بەدیلی سیاسی‬ ‫بەشێك لەم چینە بەرەو سەلەفیەت یان‬ ‫توندڕەوی چینایەتی دەچێت و زەمینەی‬ ‫ئەمەش هەرەسی ئابووری ئەم چینەیە‪،‬‬ ‫یان هەڕەشەی هەژاربوون و نەداری بەرەو‬ ‫ئەو سیاسەتەیان دەبات‪ .‬سیاسەتی‬ ‫سەلەفی (تەنها سەلەفی ئایینی نا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫جۆرەكانی دیكەی كۆنەپارێزی و گەڕانەوە‬ ‫بەرەو رابردوو)و توندڕەوی شۆڕشگێڕانە‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫كاردانەوەی بەشێك دەبێت لەسیاسەتی‬ ‫نائومێدیی چینی ناوەند‪.‬‬ ‫ئەم هەلومەرجە یان رەوشە سیاسییە‪،‬‬ ‫تەنها لەسیاسەتدا نامێنێتەوە بەڵكو‬ ‫جۆرێك لەفەرهەنگی گشتی و هەوڵێك‬ ‫بۆ دیدگای كۆمەاڵیەتی نائومێدی و‬ ‫كۆنەپارێزی لەكۆمەڵگەشدا بەرهەم‬ ‫دێنێت‪ ،‬دیاردەی ئیسالمی سیاسی و‬ ‫گرتنەبەری فەرهەنگی نەریتی لەدژی‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬ئازادی‪ ،‬پلورالیزم‪ ،‬كرانەوە‪،‬‬ ‫پرسی ژنان و ماف و ئازادی نەتەوەكان‪،‬‬ ‫ئەو دیاردانەن كە بەشێك لەزەمینەكەی‬ ‫شكستی چینی ناوەندە‪ ،‬یان هەڕەشەی‬ ‫هەژارییە لەبەرامبەر چینی ناوەند‪.‬‬ ‫چینی‬

‫ناوەند‬

‫زەمینەو سەرەتاكانی‬ ‫لەكوردستان‪:‬‬ ‫گۆڕانكاری كۆمەاڵیەتی و ئابووری‪ ،‬یان‬ ‫بەرەوپێشچوونی ئابووری ‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫زەمینەی سەرەتان بۆ هاتنەدی‬ ‫چینی ناوەند‪ .‬ئەم ئاڵوگۆڕانە بەسێ‬ ‫شێوە دەتوانێت كاریگەربێت لەسەر‬ ‫بەرهەمهاتنی چینی ناوەند‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫چینی ناوەندی نوێ‪ ،‬یەكەم‪ ،‬ئاڵوگۆڕ‬ ‫لەزەمینەی بەرهەمهێنانی ئابووری و‬ ‫بەتایبەتی بەرهەمهێنانی پیشەسازی‬ ‫و تەكنەلۆژیا و كۆمەڵگای زانیاری و‬ ‫راگەیاندن و پەیوەندی‪( .‬دانیال بێل)‬ ‫یەكێكە لەو زانایانەی كە لەم بوارەدا‬ ‫لێكۆڵینەوەو زانستكاری ئەنجامداوە‪،‬‬ ‫بەبڕوای ئەو گەشەكردنی كۆمەڵگای‬ ‫مۆدێرن و پیشەسازی بەرەو كۆمەڵگای‬ ‫دوای پیشەسازی و بەكاربەرو زانیاری‬ ‫هۆكارو زەمینەی بەهێزن بۆ دروستبوونی‬ ‫چینی تازە‪ )10(.‬دووەم‪ ،‬گۆڕانكاری‬ ‫لەنەخشی دەوڵەت‪ ،‬واتە گەشەكردنی‬ ‫دەوڵەتی مۆدێرن بەرەو سیاسەتی ریفاهی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و گرتنەبەری بنەماكانی‬ ‫هاوواڵتی خاوەن ماف و ئازادی‪ ،‬بەشداری‪،‬‬ ‫دادپەروەری و كرانەوەی فەرهەنگی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬سێیەم‪ ،‬گەشەكردنی كەرتی‬ ‫تایبەت و گەشەكردنی ئابووری بەشێوەی‬ ‫گشتی‪ ،‬كە ئەمەش كاریگەر دەبێت لەسەر‬ ‫فراوانی و گەشەی بازاڕو ئابووریی ئازاد‪.‬‬ ‫ئێستا پرسیاری گرنگ ئەوەدەبێت‪ ،‬ئایا‬ ‫لەكوردستان ئەم زەمینەو سەرەتا گرنگانە‬ ‫بوونیان هەیە یان نا؟ وەاڵمی رۆشن و‬ ‫یەكجاری‪ ،‬بەبڕوای من بۆئەم پرسە‬ ‫تا رادەیەك گرانە‪ ،‬مەبەست لەوەیە‪،‬‬ ‫كە هێشتا لەكوردستان گەشەكردنی‬ ‫پیشەسازی و گۆڕانی ئەم گەشەیە‬ ‫بەرەو كۆمەڵگای مەسرەفی و زانیاری‬ ‫هێشتا لەڕەوشی سەرەتادایە یان نەبۆتە‬ ‫دیاردە‪ .‬ئەگەرچی لەدوای ساڵی ‪2003‬‬ ‫بەدواوە هەندێك ئاڵوگۆڕی ئابووری و‬ ‫پیشەسازی روویداوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا ئەم‬ ‫شێوازە لەرهەمهێنان نەبۆتە شێوازی زاڵ‪.‬‬ ‫هەربۆیە یەكەمین زەمینەی سەرهەڵدانی‬ ‫چینی ناوەندی تازە‪ ،‬كە گەشەی ئابووری‬ ‫و پیشەسازی و زانستیە هێشتا لەڕەوشی‬ ‫خونچەدایەو بەرهەمی مەبەستی نەداوە‪.‬‬ ‫سیاسەتی كۆمەاڵیەتی و ئابووری‬ ‫حكومەتی هەرێم لەپەیوەندی بەپرسی‬ ‫خۆشگوزەرانی گشتییەوە لەڕێگاكانی‬ ‫یاسای كاری دیموكراسی‪ ،‬گرتنەبەری‬ ‫سیاسەتی بیمە كۆمەاڵیەتییەكان و‬ ‫یارمەتیدانی ئابووری و ماڵی پرۆژەكانی‬ ‫تایبەتی تائێستا لەسەر كاغەزەكان بەوالوە‬ ‫بەرەو پیادەبوون نەرۆیشتوون‪ .‬مەبەست‬ ‫لەم دیدگایە‪ ،‬ئەوەیە كە تەنها گەشەو‬ ‫پێشكەوتنی ئابووری بەبێ رەخسانی‬ ‫هەلومەرجی سیاسی و دیموكراتی‬ ‫ناتوانێت كاریگەربێت و ئەگەر وانەبێت‬ ‫بەرهەمنادات و بەرهەمی گرنگی یاساكانی‬ ‫خۆشگوزەرانی كۆمەاڵیەتی لەوەدادەبێ كە‬ ‫تا چ رادەیەك چینی تازە پەیدابووە!‬ ‫یاسای خانەنشینی و بەهرەمەندبوونی‬ ‫كرێكاران و كارمەندانی كەرتی تایبەت‬ ‫لەویاسایە كە لەم رۆژانەدا پەسەندكراوە‬ ‫(من پشتیوانی و دەستخۆشی لەم یاسایە‬ ‫دەكەم) هێشتا نەچۆتە واری پراتیكەوەو‬ ‫هێشتا بەرهەمی نەداوە‪ .‬بێگومان ئەم‬ ‫یاسایە لەگەڵ یاساكانی دیكەی ریفاهی‬ ‫كۆمەاڵیەتی زەمینەی كاریگەرو شایستەن‬ ‫بۆ بەرهەمهێنانی چینی تازە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫نەبوونی هەردوو زەمینەی گشتی بۆ‬ ‫هێنانەدی چینی تازە‪ ،‬واتە زەمینەكانی‬ ‫ئابووری و دەسەاڵتدارێتی سیاسی‪،‬‬ ‫بەاڵم دەبێت چەند هۆكار یان سەرەتا‬ ‫باس بكەین بۆ ناسینی سەرچاوەكانی‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم چینە لەكوردستان‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كردنەوەی ژمارەیەكی زۆر لەزانكۆ‪،‬‬ ‫پەیمانگاو خوێندنی پیشەیی لەكوردستان‬

‫‪7‬‬

‫دوای راپەڕینی ‪ ،1991‬زەمینەیەكی‬ ‫بەهێزن بۆ پێگەیاندنی گرنگترین بەشی‬ ‫چینی ناوەندی تازە‪ ،‬كە ئەوانیش خاوەن‬ ‫بەڵگەنامەكانن لەهەموو بوارەكانی زانست‪،‬‬ ‫فەرهەنگ و تەكنیكدا‪ .‬بێگومان هەمووان‬ ‫دەزانین كە ئێستا لەكوردستان ژمارەی‬ ‫خاوەن شەهادەكان لەزیادبووندایەو‬ ‫كەسانی خاوەن پلەی خوێندنی بااڵی‬ ‫ماستەرو دكتۆراش بەرەو زیادبوون‬ ‫دەچن‪ ،‬بوونی توێژێك لەپسپۆران یەكێكە‬ ‫لەكۆڵەكە بەهێزەكانی چینی ناوەندی‬ ‫تازە‪ ،‬بەاڵم نەبوونی پالن بۆ دامەزراندنی‬ ‫ئەم خاوەن شەهادانە كەسانی ئەم چینە‬ ‫ناكاتە خاوەنی پلەوپایەی راستینەی‬ ‫ئابووری و كۆمەاڵیەتی لەوچینەدا‪،‬‬ ‫ئەگەرچی بەفەرهەنگ و زانیاری و‬ ‫شارەزایی دیدگای هەمان چینی تازەیان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬زۆربوون یان گەشەكردنی‪،‬‬ ‫كشتوكاڵی‪،‬‬ ‫ئابووری‪،‬‬ ‫پرۆژەكانی‬ ‫نیشتەجێبوون و رێگەوبان و شارداری‬ ‫و هەندێكجار (ئەگەرچی كەم)‬ ‫پیشەسازیش‪ ،‬دەبنە زەمینەو سەرچاوە‬ ‫بۆ سەرهەڵدانی چینی تازە‪ ،‬یان دەبنە‬ ‫هۆكاری دەستبەكاربوونی ئەوكەسانەی كە‬ ‫خاوەن شەهادەو شارەزایین‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬سەرەتاكانی پیشەسازی و‬ ‫دەرهێنانی نەوت و كانزاكان لەكوردستان‬ ‫هێشتا تازە لەچرۆكردندایە‪ ،‬گەشەكردن‬ ‫و فراوانبوونی ئەم پیشەسازییە ئومێدی‬ ‫ئەوەی لێدەكرێت كە زەمینەی گرنگ و‬ ‫ئابووری بەهێز بۆ سەرهەڵدانی چینی تازە‬ ‫فەراهەم بكات‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬هاتنەدی و بەردەوامی‬ ‫كەناڵەكانی راگەیاندن و میدیا و زۆربوونی‬ ‫ئەو كەنااڵنەو كاركردنی زۆرێك خەڵك‪،‬‬ ‫بەتایبەتی خاوەن شەهادەو شارەزایان‪،‬‬ ‫دەبێتە سەرچاوەیەكی بەهێز بۆ پەیدابوون‬ ‫و گەشەكردنی رووناكبیرانی چینی ناوەند‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬كردنەوەی دەرگاو رێگاكانی‬ ‫كوردستان بەڕووی واڵتانی دراوسێ و جیهان‬ ‫و گەشەكردنی بازرگانی هەرێم و جیهان‪،‬‬ ‫رێگایەكی مەزنە بۆ گەشەی ئابووری و‬ ‫پیشەسازی و فەرهەنگی‪ ،‬بێگومان‬ ‫كاریگەری جیهانگیری و بەرهەمەكانی‬ ‫جیهانگیریی دەبنە زەمینەی بەهێز بۆ‬ ‫گەشەی چینی ناوەند‪ .‬سەفەری خاوەن‬ ‫پرۆژەكان‪ ،‬زانستوانان‪ ،‬رووناكبیران‬ ‫و سیاسەتمەداران بۆ دەرەوەی واڵت‬ ‫سنوورەكان بەڕووی بەرهەم و گەشەی‬ ‫چینی تازەو گەشەی واڵت بەگشتی‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ 1‬مەنوچێهر موحسنی‪ ،‬دەروازەكانی‬‫كۆمەڵناسی‪ ،‬وەرگێڕانی كۆمەڵێك‪،‬‬ ‫دەزگای توێژینەوەو باڵوكردنەوەی‬ ‫موكریانی‪ ،‬چاپی سێیەم‪ ،‬چاپخانەی‬ ‫ئاراس‪ ،‬هەولێر ‪ ،2007‬ل ل‪.240-239‬‬ ‫‪ 2‬دوناتال دالپورتا‪ .‬ماریو دیانی‪،‬‬‫مقدمەای برجنشهای اجتماعی‪ ،‬ترجمەی‬ ‫محمد تقی دلفروز‪ ،‬أنتشارات كویر‪ ،‬چاپ‬ ‫أول ‪ ،1383‬ل‪.53‬‬ ‫ ‪3‬ه‪.‬س‪.‬پ‪ ،‬ل‪.56‬‬‫ ‪4‬پیتر كیویستو‪ ،‬اندیشەهای بنیادی‬‫در جامعە شناسی‪ ،‬ترجمەی منوچهر‬ ‫صبوری‪ ،‬نشرنی‪ ،‬چاپ چهارم ‪،1384‬‬ ‫ل‪.60‬‬ ‫‪ 5‬أالن تورین‪ ،‬نقد الحداپە‪ ،‬ترجمە انور‬‫مغیپ‪ ،‬المجلس االعلی للپقافە‪.1997 .‬‬ ‫‪ 6‬اسكات لش‪ ،‬جامعە شناسی پست‬‫مدرنیسم‪ ،‬ترجمەی حسن چاوشیان‪ ،‬نشر‬ ‫مركز‪ ،‬چاپ دووەم ‪ ،1384‬ل‪.317‬‬ ‫ماریو‬ ‫دالپورتا‪،‬‬ ‫دوناتال‬ ‫‪7‬‬‫دیانی‪،‬ه‪.‬س‪.‬پ‪ ،‬ل‪.63‬‬ ‫‪ 8‬كیت ناش‪ ،‬جامعە شناسی سیاسی‬‫معاصر‪ ،‬ترحمەی محمد تقی دلفروز‪،‬‬ ‫انتشارات كویر‪ ،‬چاپ دووەم ‪،1382‬‬ ‫ل‪.165‬‬ ‫ ‪9‬بێگومان بیروڕای ئەوان هاوڕێ نییە‬‫لەگەڵ بیروڕاكانی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەكوردستان‪ ،‬چونكە بیروڕاو پێكهاتەی‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانی كوردستان هەمان‬ ‫بیروڕاو پێكهاتەی حزب و سیاسەتی‬ ‫نەریتی و كۆنە لەكوردستان‪.‬‬ ‫بۆ باشتر شارەزابوون لەم پرسە بڕوانە‪:‬‬ ‫ئەكرەمی میهرداد‪ ،‬كۆچەریانی سەردەم‬ ‫و پەنابەرانی ئازادی‪ ،‬بزاڤی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تازە‪ ،2009 ،‬سایتی سبەی‪.‬‬ ‫‪ 10‬فرانك وبستر‪ ،‬نڤریە های جامعەی‬‫اگالعاتی‪ ،‬ترجمەی اسماعیل قدیمی‪،‬‬ ‫نشر قصیدە سرا‪ ،‬چاپ دوم ‪ ،1383‬ل‬ ‫‪.68‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫چینی ناوەڕاستی نوێ‌‬ ‫ئەكرەمی میهرداد‬ ‫پێشەكی‬ ‫چینی ناوەند ئەو چینەیە كە ژیانی‬ ‫ئابووری ‌و هەلومەرجی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەكەوێتە نێوان چینی سەرمایەداران و‬ ‫چینی كرێكاران‪ .‬بڕوای ئابووری ناسان و‬ ‫كۆمەڵناسان وایە كە چینی ناوەند لەدوو‬ ‫توێژی سەرەكی پێكدێت‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫لەواڵتانی تازە پەرەدەستێنێ وەكو عیراق و‬ ‫كوردستان‪ :‬توێژی یەكەم‪ ،‬لەوانە پێكدێت‬ ‫كە بەخاوەنداری بچووك یان ناوەنجی‬ ‫دەناسرێن و ئەمانیش لەم كارو پیشانەدا‬ ‫پایەی چینی ناوەندییان هەیە‪ ،‬بازرگاكانی‬ ‫بچووك و ناوەندی‪ ،‬خاوەنی پرۆژەی‬ ‫ئابووری و پیشەسازی و كشتوكاڵی بچووك‬ ‫ناوەنجی‪ ،‬خاوەنی پیشە نەریتییەكان‬ ‫(دوكانداران‪ ،‬شۆفێران‪ ،‬جوتیاران…)‪،‬‬ ‫یان پیاوانی ئایینی و كارمەندە سادەو‬ ‫نەریتییەكانی دامودەزگاكانی دەوڵەت‪.‬‬ ‫زاراوەی چینی ناوەندی نەریتی یان‬ ‫مێژوویی هێمایەكە بۆ نەخشی نەریتی و‬ ‫دروستبوونی مێژوویی ئەم چینە لەكۆنەوە‬ ‫هەتا ئێستا‪.‬‬ ‫توێژی دووەم‪ ،‬كە بەچینی تازەی‬ ‫ناوەند دەناسرێن و بەرهەمی كۆمەڵگای‬ ‫پیشەسازی و مۆدێرنە‪ .‬ئەم توێژە پێكدێت‬ ‫لەڕووناكبیران و تەكنیكاران و خاوەن‬ ‫بڕوانامەی زانكۆیی و پیشەیی كە بەهۆی‬ ‫بڕوانامەو پلەوپایەی زانستی و ئەكادیمی‬ ‫و فەرهەنگییەوە بوونەتە پزیشك‪،‬‬ ‫ئەندازیار‪ ،‬پارێزەران و كارمەندانی خاوەن‬ ‫شارەزایی تایبەت لەدامودەزگاكانی دەوڵەت‬ ‫یان لەكەرتی تایبەتی بەرهەمهێناندا‪،‬‬ ‫ئەفسەرانی سوپاو كاركەرانی راگەیاندن و‬ ‫بەڕێوەبردن و تەكنیك و بازاڕداری بەشێكی‬ ‫گرنگ لەپیشەو شارەزاییە تازەكانی ناو ئەم‬ ‫چینەن‪ .‬ئەم توێژە لەچینی ناوەند‪ ،‬یان‬ ‫چینی ناوەندی تازە كەسانی خاوەندار نین‪،‬‬ ‫بەڵكو هێشتا هێزی كاری فكری و هۆشیاری‬ ‫و زانستی دەفرۆشن‪ ،‬كە بەوهۆیەوە دەكرێت‬ ‫خاوەن دەرامەتی گونجاو یان شایستە‬ ‫بن‪ ،‬بەاڵم هەرگیز بەشێك نین لەچینی‬ ‫سەرمایەداران‪ ،‬ژیانی ئابووریی گونجاوو‬ ‫خودان بوون لەتوانای زاستی و تەكنیكی و‬ ‫فەرهەنگی یان پسپۆری ئەو دوو هۆكارەیە‬ ‫كە ئەم چینە دەكاتە بەرهەمێكی گرنگی‬ ‫كۆمەڵگای مۆدێرن كە ئایندەی ریفۆرم و‬ ‫پێشكەوتن و كرانەوەش دەخاتە ئەستۆی‪.‬‬ ‫سەرەتاكانی پەیدابوونی چینی ناوەند‬ ‫لەساڵەكانی ‪ 1950‬بەدواوە كۆمەڵناسان‬ ‫پێگەی تایبەتی چینی تازەی ناوەندیان‬ ‫لەدنیای نوێدا باس و شیكردۆتەوە‪،‬‬ ‫(تالكۆت پارسۆنز)و دەستەیەكی دیكە‬ ‫لەكۆمەڵناسانی ئەمریكا ئەم بابەتەیان‬ ‫هێنایە گۆڕێ‪ ،‬كە زۆربوونی توێژی مووچە‬ ‫وەرگرانی غەیرە كرێكارو كەمبوونەوەی‬ ‫ژمارەی خاوەندارە سەرمایەدارەكان‬ ‫لەجیهانی ئێستادا‪ ،‬بۆتە هۆی زیاتر‬ ‫بەرەوپێشچوون و لەیەكچوونی هەلومەرجی‬ ‫ئابووری و كۆمەاڵیەتی‪ .‬سەردەمی‬ ‫دەسەاڵتدارێتی دەوڵەتی لیبرال دیموكرات‬ ‫و هێنانەكایەی دەوڵەتی رەفا هۆكاری‬ ‫كاریگەری سیاسی و ئابوورییە بۆ‬ ‫پەیدابوونی گەشەی سیاسی و ئابووری‬ ‫كە ئەمانەش بەنەخشی خۆیان سازدانی‬ ‫زەمینەن بۆ سەرهەڵدانی چینی ناوەندی‬ ‫تازە‪.‬‬ ‫سی‪ .‬رایت میلز( ‪)C.W.Mills‬‬ ‫كۆمەڵناسی ناوداری ئەمریكایی لەكتێبـی‬ ‫(چینی ناوەندی نوێ) بۆ یەكەمجار لەساڵی‬ ‫‪ 1951‬چەمكی (ئێخەی سپی ( ‪White‬‬ ‫‪Collars‬ی بۆ وەسفكردنی كارمەندان‬ ‫و كارمەندانی پایەبەرز لەبەرامبەر (ئێخە‬ ‫شینەكان) یان كرێكاراندا بەكارهێنا‪ .‬میلز‬ ‫مەرجی پێویست و كاریگەری كۆمەڵگا‬ ‫شارنشینە تازەكان بەبوونی توێژێكی‬ ‫فراوانی كارمەندان و فرۆشیاران و‬ ‫راوێژكاران‪ ،‬سەرپەرشتیارانی بەشەكانی‬ ‫فرۆشگەكان و سەركاران و فێركاران و‬ ‫كاربەدەستانی پۆلیس و خاوەن پیشە‬ ‫هاوشێوەكان دادەنێت‪ .‬زیادبوونی ژمارەی‬ ‫(ئێخە سپییەكان ( بەبڕوای ئەو بەڵگەی‬ ‫تیۆرەكانی‬ ‫رۆشنە بۆ رەتكردنەوەی‬ ‫ماركس و لیبرالی‪ .‬بوونی جەماوەرێكی‬ ‫فراوان لەم توێژە چینایەتییە ناوەندییانە‬ ‫دابەشكردنی كۆمەڵگا بۆ هەردوو چینی‬

‫نەریتی و مێژوویی خاوەندارو كرێكار‬ ‫رەتدەكاتەوە(‪.)1‬‬ ‫لەكۆمەڵگا كۆنەكاندا‪ ،‬واتە كۆمەڵگاكانی‬ ‫پێش ریفۆرمی ئابووری و سیاسی لەپێش‬ ‫جەنگی حیهانی دووەم‪ ،‬سەرمایەداران و‬ ‫كرێكاران بكەرو هێزی كاریگەری ناكۆكی و‬ ‫ملمالنێكانی كۆمەڵگای پیشەسازیی مۆدێرن‬ ‫بوون‪ ،‬ئەمەش نەك تەنها لەبەر كاریگەری‬ ‫ئابووری و خاوەنداری سەرمایەداران یان‬ ‫لەبەر فراوانی و كاركردنی دژی سوودی‬ ‫سەرمایەداری لەالیەن كرێكاران‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لەبەرئەوەی تەواوی بونیادو بەرژەوەندی‬ ‫ناو كۆمەڵگاو ناكۆكییەكان لەدەوری‬ ‫ئەو دوو چینە رەخسابوو‪ .‬جەماوەری‬ ‫فراوانی كرێكاران دەیانزانی كە چەرخی‬ ‫كارو فرۆشتنی هێزی كارو بەرهەمهێنانی‬ ‫كۆمەڵگا لەسەرشانی ئەوان بوو‪ ،‬ئەویش‬ ‫وایدەكرد تێبگەن كە بازاڕی كارو‬ ‫سەرمایەو بەرهەمهێنانی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ماددی بەندە بەهێزی چینایەتی ئەوان‪،‬‬ ‫وێڕای ئەم هێزە چینایەتی و جەماوەرییەو‬ ‫سەریڕای كاریگەریی كۆمەاڵیەتییان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهرەمەندییان لەتوخمەكانی زانست و‬ ‫هۆشیاری هێشتا بەئەندازەی هێزی مرۆییان‬ ‫نەبوو‪.‬‬ ‫لەدوای مێژووی ناویراو‪ ،‬واتە لەدەیەی ‪1950‬‬ ‫بەدواوەو هەندێك دەڵێن لەدەیەی ‪1960‬‬ ‫بەرەو ئێستا‪ ،‬هەلومەرجی ئابووری واڵتانی‬ ‫ئەوروپاو ئەمریكای باكوور‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫رەوشی سەرمایەداری پیشەسازی چەند‬ ‫گۆڕانكاری گەورەی تیا پەیدابوو‪ ،‬كە‬ ‫بێگومان كاریگەردەبن لەسەر گۆڕانی‬ ‫پێكهاتەی كۆمەاڵیەتی و چینایەتی‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬گرنگی و كاریگەری رشتەكانی‬ ‫بەرهەمهێنان بەرەو گۆڕان چوون‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك كە بەرهەمهێنانی پیشەسازی‬ ‫بە بەراورد لەگەڵ كارەكانی بەڕێوەبردن و‬ ‫خزمەتگوزاری بەرەو نزمبوونەوەی بەرچاو‬ ‫دەچوون‪ .‬ئەمەش ئەو هەلومەرجەیە كە‬ ‫بیرمەندان ناویانناوە (كۆمەڵگای پاش‬ ‫پیشەسازی)‪( ،‬كارەكان لەچۆنایەتی بااڵو‬ ‫نایابدا لەنێوان خەڵكانی خوێندەوارو‬ ‫خاوەن بەڵگەنامەی پسپۆری لەسەرانسەری‬ ‫ئەو جیهانەدا بەرەو زیادبوون دەچوون و‬ ‫(چینی ناوەندی تازە)ی پیشەیی و شارەزای‬ ‫بەرهەمهێنان كە جیاوازی زیادو بەرچاویان‬ ‫هەبوو لەگەڵ كارمەندانی مەكتەبی نەریتیدا‬ ‫لەپیشەسازی و بیرۆكراسی كۆندا(‪(.2‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئەم گۆڕانە لەناو كەرتی‬ ‫تایبەتیشدا روویداو فراوانبوون و زۆربوونی‬ ‫(خزمەتگوزاری بەرهەمهێنان)ی هێنایەدی‬ ‫و كەرتی گشتی خستەبەر كاریگەری و‬ ‫سەرئەنجام (خزمەتگوزاری كۆمەاڵیەتی)‬ ‫وابەستە بە پەروەردەو فێركردن‪،‬‬ ‫تەندروستی و چاودێری كۆمەاڵیەتی كردە‬ ‫بەشێكی جیانەكراوە لەماف و بونیادو‬ ‫فەرهەنگی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بەاڵم چینی ناوەندی نوێ بەهیچ‬ ‫شێوەیەك گروپ یان چینێكی چوونیەك‬ ‫و هاوتا نییەو لەڕاستیدا جیاوازی بەرچاو‬ ‫لەمووچەو بژێوو پاداشتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەدەروونی ئەم چینەدا شەپۆل دەدات‪،‬‬ ‫هەلومەرج یان رەوشی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئابووری (خاوەن پیشە تازەكان) مەبەست‬ ‫لەچینی ناوبراوە‪ ،‬هەمیشە جێگەی بەراوردو‬ ‫جیاوازییە لەگەڵ چینی ناوەڕاستی كۆن یان‬ ‫نەریتی‪ ،‬یان خاوەنی دەرامەتی ئەوان نین‪،‬‬ ‫بۆنموونە لەكەرت و رشتەی خزمەتگوزاری‬ ‫بەرهەمهێنانی تازە (راگەیاندن‪ ،‬بازاڕداری‬ ‫و پەیوەندی) جۆرەها كاری ناپایەدارو‬ ‫كەمدەرامەت بوونیان هەیەو جیاوازی‬ ‫سەرمایەی‬ ‫لەنێوان‬ ‫سەرنجڕاكێش‬ ‫فەرهەنگی و پەسەندكردنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫(بەپێی داهات و شكۆی كۆمەاڵیەتی) كە‬ ‫بەهۆی ئەم سەرمایەوە بەدەستهاتووە‪،‬‬ ‫بووەتە دیاردە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬هۆكارێكی دیكەی بونیادی‪،‬‬ ‫چوونی فراوانی ژنانە بەرەو بازاڕی‬ ‫هێزی كارو لەكۆمەڵگاكانی رۆژئاوادا ئەم‬ ‫دیاردەیە بەتایبەتی لەكەرتی خزمەتگوزاری‬ ‫كۆمەاڵیەتی و ئیداریدا پەیدابوو‪ .‬ئەگەرچی‬ ‫لەسەرەتای ئەم دیاردەیەو هەتا ئێستا‬ ‫جیاوازی نێوان مووچەو هەقی هێزی كاری‬ ‫ژنان و پیاوان لەكایەدایە‪ ،‬مەبەست لەوەیە‬ ‫كە لەزۆربەی واڵتان هەقدەستی ژنان لەهی‬ ‫پیاوان كەمترە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫كاریگەری زۆر گرنگ و بەرچاوی لەسەر‬ ‫سەربەخۆیی ئابووری و كۆمەاڵیەتی ژنان‬

‫ئه‌ندێشه‌‬

‫داناوە‪ .‬الوازبوونی فەرهەنگی پیاوساالری‬ ‫لە ناو خێزان و لەژینگەی كاردا هەلی‬ ‫گەورەی بۆ گەشەی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫فەرهەنگی رەخساندووە‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬ئەم رەوتە كە بەالوازی و لەرزۆك‬ ‫بوونی پێشمەرجەكانی بونیادی ئابووری‬ ‫و كۆمەاڵیەتی رابردوو دەستیپێكردو بە‬ ‫لەرزاندنی كەلێنی چینایەتی فراوانی نێوان‬ ‫كرێكاران و سەرمایەداران ئەنجامیدا‪ ،‬بووە‬ ‫هۆی ئەوەی كە ژینگەی گشتی بەرهەم و‬ ‫ئابووری خزمەتگوزاری و بەڕێوەبردن و‬ ‫فەرهەنگ بەرەو فرەیی و زۆربوونی نەخش‬ ‫و كاریگەریی پیشەو تواناو شارەزاییەكان‬ ‫بچێت‪ .‬ئەم ژینگەیە یان دەرئەنجامەش‬ ‫بەدەوری خۆی بونیادی نەتەوەیی و‬ ‫چینایەتی و رەگەزی لەدەروونی هێزە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكانی جاراندا الوازكردو لێرە‬ ‫بەدواوە ناسینەوەی چینە كۆمەاڵیەتییەكانی‬ ‫سەختتر كرد‪ .‬گۆڕانكاری ناوبراو كە‬ ‫لەڕابردوودا هەلومەرجی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ناوچەیی و رەگەزی‪ ،‬رێگربوون لەبەرامبەری‬ ‫وایكرد كە هەموو ئەمانە بەرەو پاشەكشە‬ ‫بچن و ماهیەتی بەكۆمەڵ و پێكەوەیی كار‌و‬ ‫بژێوی بەرەو رەهەندێك برد كە (مانۆیل‬ ‫كاستلز) بە ((پرۆسەی تاكێتی كار))‬ ‫(فەردی بوونی كار) ناوی دەبات‪)3(.‬‬ ‫شەشەم‪ :‬لە كۆمەڵگای پیشەسازی‬ ‫روودانی كەمبوونەوەی ژمارەی هێزی‬ ‫كاری (ئێخەشین) یان كرێكاران و هاوكات‬ ‫لەگەڵ ئەمەدا فراوان بوونی بەرچاوی چینی‬ ‫ناوەندی نیشاندا‪ .‬سەرهەڵدانی چینی‬ ‫ناوەندی نوێ كە رایت میلز لە كتێبی‬ ‫ناوبراو یان كتێبی (ئێخە سپی یەكان)‬ ‫(‪)4‬دا باس و شیكردنەوەی كردووە كە‬ ‫ئەم چینە تازەیە شتێكی تەواو جیاوازە‬ ‫لە چینی ناوەندی نەریتی یان (كۆن)‬ ‫و جیاوازی بنەڕەتیش لەوەدایە كە ئەم‬ ‫چینە سەرەڕای باشبوونی ژیانی ئابووری‪،‬‬ ‫ئەوەش زۆر گرنگە كە چینێكە هەڵگری‬ ‫فەرهەنگی مۆدێرن و توانای شارستانی‬ ‫و وزەی تەكنیكی و شارەزاییە‪ .‬هەروەها‬ ‫جیاوازی سەرەكی ئەم چینە لە بەرامبەر‬ ‫چینی كرێكارانی دەستی‪ ،‬ئەوەیە كە ئەم‬ ‫چینە بە ئێخەی سپییەوە پاڵپشتن بە‬ ‫كاری فكری و فەرهەنگی‪ .‬چینی ناوەندی‬ ‫تازە‪ ،‬هەروەكو كرێكارانی كۆن بەشێكن لە‬ ‫پرۆسەی بەرهەم هێنانی سەرمایەداری كە‬ ‫هەردوو جەمسەری كارو سەرمایە تیایدا‬ ‫نەخش هێنەرو كاریگەرن‪ .‬سەرئەنجام‬ ‫سی‪ .‬رایت میلز لەو كتێبەدا دەڵێت‪ :‬ئێخە‬ ‫سپی یەكان بە ئارامی دێنە ناو كۆمەڵگای‬ ‫مۆدێرنەوە‪ .‬هەر بۆیەش بڕوای وایە كە‬ ‫تایبەتمەندی چینی تازەو هەلومەرجی‬ ‫چینایەتی و كاریگەری كۆمەاڵیەتییان‬ ‫دەبێتە زەمینە بۆ پرسەكانی سیاسی و‬ ‫فەرهەنگی میانڕەو یان پەیڕەوی ریفۆرمی‬ ‫سیاسی و ئابووری و كۆمەاڵیەتی لە نێو‬ ‫ئەم چینەدا لە هەموو چینەكانی دیكەی ناو‬ ‫كۆمەڵگای مۆدێرن ئاشكراترو بەهێزترە‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬بەاڵم هۆكارو زەمینەی كاریگەر‬ ‫بۆ پەیدابوونی چینی ناوەندی تازە‬ ‫ریفۆرمی سیاسی و كۆمەاڵیەتی و ئابووری‬ ‫و فەرهەنگی یە‪ ،‬كە لە دوای جەنگی دووەم‬ ‫تەواوی واڵتانی ئەوروپای رۆژئاواو ئەمریكای‬ ‫باكووری گرتەوە‪ .‬پەسەندكردنی راگەیاندنی‬ ‫جیهانی مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬پەیڕەوكردنی‬ ‫یاساكانی كاری دیموكراتی لەو واڵتانەدا‪،‬‬ ‫راگەیاندنی یاسای بیمەی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫خزمەتگوزاری و شارستانی ئەمانە ئەو‬ ‫هۆكارو زەمینانەن كە هەلومەرجی ئابووری‬ ‫و سیاسی ئەو كۆمەڵگایانەی بەرەو ریفۆرم‬ ‫و گەشەكردن وەرچەرخاند‪ .‬ئەگەر چی‬ ‫گەشەی ئابووری سااڵنی دوای جەنگی‬ ‫جیهانی دووەم دەبێتە زەمینەی ئابووری‬ ‫بۆ ئەم ریفۆرمانە‪ ،‬بەاڵم پێدانی بەشێك‬ ‫لەو ماف و ئازادییانە بۆ هەمووان دەبێتە‬ ‫ژینگەی باشتر بوون‌و شایستە بوونی ژیان‬ ‫‌و بژێوی ئەوان‪ .‬گەشەی ئابووری و ریفۆرمی‬ ‫ناوبراو بە پاڵپشتی ئەو یاسایانە وا دەكات‬ ‫كە بەهرەمەندبوونی ئابووری و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و سەلماندنی مافەكانی ژیان زەمینەی گرنگ‬ ‫و كاریگەرن‪ ،‬لەوەش بەرچاوتر ئەوەیە كە‬ ‫ئەم زەمینەیە تەنها لەسەر ئاستی تاكە‬ ‫واڵتێك نییە بەڵكو لە زۆربەی والتانی‬ ‫رۆژئاوادا روویدا‪ .‬بەردەوامبوونی ئەم‬ ‫سیاسەت و یاسا كۆمەاڵیەتیانەو پاڵپشتی‬ ‫حكومەتەكان‪ ،‬دەبێتە ژینگەی گونجاو بۆ‬ ‫ژیانەوەی فەرهەنگی نوێ و مۆدێرن و‬

‫سەرئەنجام چینی ناوەندی تازە بە هەموو‬ ‫پێكهێنەرەكانی ئابووری (ژیانی گونجاو)‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی (زەمانەتی بیمەكان)‪ ،‬سیاسی‬ ‫(دەوڵەتی لیبڕاڵ دیموكرات و رەفا)‬ ‫و فەرهەنگی (سەرهەڵدانی سەربەخۆیی‬ ‫و ئازادی و گەشەكردنی تاكێتی و تاك‬ ‫پەیڕەوی) بە ئارامی دێتە ناو جەرگەی‬ ‫ژیانی گشتییەوە‪.‬‬ ‫تایبەتمەندییەكانی چینی نوێ‬ ‫تایبەتمەندیەكانی ئەم چینە لەو‬ ‫زەمینانەوە سەرچاوە دەگرێت كە خودی‬ ‫ئەم چینە تیایاندا سەریهەڵداوە‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دەبێت ئەگەر بە كورتیش بێت سەرەتاو‬ ‫زەمینەكانی سەرهەڵدانی چینی ناوبراو‬ ‫دووبارە بكەینەوە هەتاكو بتوانین ناسنامەی‬ ‫چینی نوێ باشتر شارەزابین‪.‬‬ ‫یەكەم‪ :‬لەبەرئەوەی چینی نوێ بەشێوەی‬ ‫بنەڕەتی لە دایك بوونی هەلومەرجی گەشەی‬ ‫ئابووری و سیاسی‪ ،‬ریفۆرمی ئابووری و‬ ‫سیاسی و كۆمەالیەتی‪ ،‬بەخشینی بیمەكان‬ ‫و گەشەكردنی هەلومەرجی فەرهەنگی‬ ‫یە‪ ،‬بێگومان كاریگەری و نەخشی ئەو‬ ‫پرسە ناوبراوانە دەبێتە بەشێكی ئاشكرا‬ ‫‌و بەرچاو لە تایبەتمەندییەكانی‪ .‬ئەگەر‬ ‫گەشەكردنی ئابووری بەشێك بێت لە ژیانی‬ ‫كۆمەڵگاكان‪ ،‬بێگومان سەرەتای ناسنامەی‬ ‫ئەم چینە بەوە دەست پێ دەكات كە‬ ‫ژیانی ئابووری گونجاو یان (شایستە!)ی‬ ‫هەیە‪ .‬ریفۆرمی سیاسی و پەیڕەوی ماف‬ ‫و ئازادییەكان لەالیەن دەوڵەتانەوە دەبێتە‬ ‫بەشێك لە كاراكتەری ساسی ئەم چینەو‪،‬‬ ‫چینی نوێ یەكێك لە ناسنامە گرنگەكانی‬ ‫دەبێتە ئەوەی كە مرۆڤی ئازادو خاوەن‬ ‫مافن‪ ،‬بەاڵم بێگومان ئەمە بەو مانایە نییە‬ ‫كە ئەم ماف و ئازادییانە بەبێ هیچ كێشەو‬ ‫ئاستەنگێك بەدەستهاتوون‪ ،‬یان دیسانەوە‬ ‫بەدەستدێن! بەهرەمەند بوون لەبیمەی‬ ‫تەندروستی و نیشتەجێ و كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەروەكو چۆن زەمینەی گونجاون بۆ‬ ‫سەرهەڵدانی ئەم چینە‪ ،‬بێگومان دەبنە‬ ‫بەشێك لەزهنیەت و ئەقڵی ئەوان بۆ‬ ‫مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم بیمانە‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫هەموو ئەم ماف و ئازادی و ریفۆرم و‬ ‫بیمانەو بەردەوامبوونیان لەژیانی نەوەكاندا‬ ‫دەبێتە بەشێك لەفەرهەنگی گشتی و‬ ‫بەتایبەتیش فەرهەنگی چینی ناوبراو‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬گرنگترین ناسنامەو تایبەتمەندی‬ ‫ئەم چینە‪ ،‬لەكاریگەری زەمینەكانی‬ ‫پەیدابوونی‪ ،‬لەدوو خاڵی گرنگدایەو‬ ‫ئەوانیش ئەوەن‪ ،‬ئەم چینە لەباری ئابووری‬ ‫و ژیان و بژێودا خاوەنی ژیانی گونجاو‬ ‫یان شایستەیە‪ ،‬یان ئەگەرو ئایندەی‬ ‫رۆشنی دەبێت بۆ بەهرەمەندبوون لەو‬ ‫ژیانە‪ .‬ئەمەش دیسان بەو مانایە نییە كە‬ ‫هەڕەشەو ئاستەنگی ئابووری نابێتە هۆی‬ ‫قەیران لەژیان و بژێویدا‪ ،‬دووەم ناسنامەی‬ ‫بەرچاوی ئەم چینە ئەوەیە (بەپەیڕەوی‬ ‫لەڕایت میلز) كە چینێكی خاوەن فكر‪،‬‬ ‫فەرهەنگ و زانست و تەكنیكەو ئەمانەش‬ ‫وادەكات كە ناسنامەی فەرهەنگی ئەم‬ ‫چینە بەرەو پێشكەوتن و بااڵچوون بچێت‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬یەكێكی دیكە لەگرنگترین‬ ‫ناسنامەكانی ئەم چینە ئەوەیە كە‬ ‫دیموكراسیدا‬ ‫دووەمی‬ ‫لەسەردەمی‬ ‫لەدایكبووە‪ .‬ئاالن تۆرین‪ ،‬بیرمەندو‬ ‫كۆمەڵناسی ناوداری فەرەنسی لەكتێبـی‬ ‫(رەخنە لەمۆدێرنیتی)(‪ ،)5‬دیموكراسی بۆ‬ ‫دوو قۆناغ دابەشدەكات‪ ،‬قۆناغی سەرەتا‬ ‫ئەو سەردەمەیە كە بەدامەزراندنی دەوڵەت‬ ‫و سیستمی دیموكراتی باسیدەكات‪ ،‬كە‬ ‫زۆربەی بیرمەندان بەدەوڵەتی نەتەوە یان‬ ‫نیشتمان ناوی دەبەن‪ ،‬قۆناغی ناوبراو‬ ‫لەڕێگەی دەسەاڵت و سیستمی مۆدێرنی‬ ‫حوكمڕانی و بەهۆی هێزو دەسەاڵتی‬ ‫دەستوورو یاساوە توانیویانە كە بچنە‬ ‫كۆمەڵگاو دەوڵەتی مۆدێرنەوە‪ ،‬قۆناغی‬ ‫دووەم‪ ،‬دەبێتە قۆناغی ریفۆرم و كرانەوەو‬ ‫سەرهەڵدانی بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫و ئەو قۆناغەیە كە بەسەردەمی گۆڕان‬ ‫ناسراوە‪ .‬لەم سەردەمەدا بزاڤەكانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەپاڵپشتی چینی ناوەند دێنە‬ ‫مەیدان و داوای ماف و ئازادی و دادپەوەری‬ ‫و بەشداری سیاسی دەكەن لەسیستمی‬ ‫ناوبراودا‪ ،‬گرنگترین تایبەتمەندی و‬ ‫دیاردەی بەهێزی ئەم سەردەمە سەرهەڵدان‬ ‫و بەهێزبوونی كۆمەڵی مەدەنییەو كۆمەڵی‬ ‫مەدەنی ئەگەرچی پێش چینی ناوەندیش‬

‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم لەسەردەستی ئەم چینە‬ ‫بەهێزترین و بااڵترین پایەكان خۆی‬ ‫بەدەستهێناوەو هەربۆیەش هەندێك‬ ‫لەكۆمەڵناسان و بیرمەندان بەچینی ناوەند‬ ‫دەڵێن‪( :‬قارەمانانی كۆمەڵی مەدەنی)‬ ‫(‪(.6‬‬ ‫چوارەم‪ :‬چینی ناوەند یان بەشێكی فراوان‬ ‫لەچینی ناوەند كە دەتوانن پێشڕەوو‬ ‫كاریگەربن لەسەر كۆمەڵگە لەوكەسانە‬ ‫پێكدێت كە پێیاندەوترێت (پێشڕەوانی‬ ‫گروپە كۆمەاڵیەتییە تازەكان)(‪ )7‬كە‬ ‫لەپسپۆرانی بەڕێوەبردن و تەكنیك‪،‬‬ ‫لەنوخبەكانی تەكنوكرات و زانستی‪،‬‬ ‫شارەزایانی راگەیاندن و فەرهەنگ و بیریاری‪،‬‬ ‫بەدیهێنەرانی دیدگاو دامودەزگاكانی‬ ‫پەروەردەو فێركردن و رەفاهی خاوچەرخ‪،‬‬ ‫یان لەداهێنەرانی شارەزای هەموو بوارەكان‬ ‫پێكدێن‪ ،‬بێگومانیش ئەمانە دەتوانن‬ ‫بەهۆی زانست و شارەزاییان كاریگەربن‬ ‫لەسەر كۆمەڵگاو بەتایبەتیش وەرچەرخانی‬ ‫فەرهەنگی لەسەردەستی ئەمان دێتەدی‪.‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬شێوەی ژیانی ئەم چینە لەهەموو‬ ‫زەمینەكانی ئابووری و سیاسی و فەرهەنگی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی دەبێتە زەمینەی سازبوون‬ ‫یان گۆڕانی ناسنامەیان‪ .‬ناسنامەی‬ ‫ئەم چینە لەسنورەكانی ماف و ئازادی‪،‬‬ ‫پەیڕەوی لەتاكێتی و بڕوابوون بەئازادی و‬ ‫سەربەخۆیی تاكەكان‪ ،‬عادەت گرتن بەژیانی‬ ‫گونجاو یان شایستەو سەرهەڵدانی دیاردەی‬ ‫(مەسرەف گەرایی)‪ ،‬بڕوابوون بەخێرو‬ ‫چاكەی گشتی و پەیڕەوی لەبنەماكانی‬ ‫دادپەوەریی كۆمەاڵیەتیدا دەخەمڵێت‬ ‫و پێدەگات‪ .‬گرنگرتین كاریگەری ئەم‬ ‫چینە لەڕێگای كۆمەڵی مەدەنی و بزاڤی‬ ‫كۆمەاڵیەتییەوە هەوڵدانە بۆ بەشداری‬ ‫كاریگەرو پۆزەتیڤ لەژیانی سیاسی و‬ ‫ئیداری و كۆمەاڵیەتی و فەرهەنگیدا‪ ،‬هەر‬ ‫لەبەرئەوەشە بەپێشڕەوانی ئەم چینە‬ ‫دەوترێت داهێنەرانی سەردەمی تازە‪.‬‬ ‫جێگا و نەخشی چینی ناوەند لەسیستمی‬ ‫كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫سوودوەرگرتن لەزاراوەی (چینی ناوەند)‬ ‫ئەو مەبەستە نادات كە كەسان و‬ ‫پێكهێنەرانی ئەم چینە بەشێوەی یەكسان‬ ‫دەژین‪ ،‬چونكە لەم چینەدا توێژو پایەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی زۆرو فراوان بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫الیەنی هاوبەش و چوونیەك لەم چینەدا‬ ‫ئەوەیە كە هیچ كام لەوتوێژانە سەر بەچینی‬ ‫بااڵی كۆمەڵگا‪ ،‬واتە سەرمایەداران نین‪،‬‬ ‫هەر بەوشێوەیە دەتوانین بڵێین كە بەشێك‬ ‫نین لەچینی خوارەوەی كۆمەڵگاش‪.‬‬ ‫جیاكردنەوەی چینەكان كە لەالیەن ماركس‪،‬‬ ‫ماكس فیبەرو جۆزیف شومپیتەر سازدراوە‬ ‫ئەم چینە ناگرێتەوە‪ ،‬چونكە چینی ناوەند‬ ‫سنوورەكانی جیاكردنەوەی نێوان هەرسێ‬ ‫چینی كۆمەڵگ رۆشنتر دەكات و لەهەمان‬ ‫كاتیشدا هاوبەستەیی هەرەمی كۆمەاڵیەتی‬ ‫یان ئەو پایە كۆمەاڵیەتییەیە كە هەردوو‬ ‫چینی بااڵو نزمی كۆمەڵگا بەیەك‬ ‫دەگەیەنێ‪ .‬هەركاتێك بوون و گەشەی‬ ‫ئەم چینە لەبەر چاوان بێت و پلەوپایەی‬ ‫جێگیربێت و لەئایندەی مەترسیداردا نەبێت‪،‬‬ ‫ئەم هەلومەرجە ئەوە بەیان دەكات كە‬ ‫جێگیری و گەشەو كرانەوەی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسی لەو كۆمەڵگایانەدا پایەدارە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێچەوانەی ئەم رەوشەش هەر ڕاستە!‬ ‫ئەو كۆمەڵگایانەی كە خاوەنی مێژووی‬ ‫بەردەوامبوون لەجێگیری كۆمەاڵیەتی‬ ‫و سیاسی و خاوەن چینی ناوەند‬ ‫بوون و بەشی هەرە زۆری كۆمەڵگەش‬ ‫بوون‪ ،‬مەترسی واقیعی لەناویاندا خۆی‬ ‫حەشاردابوو‪ ،‬كە چینی ناوەند یان‬ ‫توێژەكانی لەژیانی خۆش و شایستەوە‬ ‫لەناكاو بەرەو هەژاری دەچوون و سەرئەنجام‬ ‫مەزنترین و فراوانترین توێژەكانی هەژارییان‬ ‫پێكدەهێنا‪ .‬سەردەمی قەیرانەكانی دارایی‪،‬‬ ‫یان جەنگ و ئاستەنگی سیاسی دەبنە ئەو‬ ‫سەردەمانەی كە زۆرترین بەشەكانی چینی‬ ‫ناوەند بەرەو هەژاری و نەداری چینی‬ ‫خوارەوەی كۆمەڵگا پاڵ پێوەدەنرێن‪،‬‬ ‫لەبەرامبەریشدا سیاسەت و ئابووری و‬ ‫دەسەاڵت لەالیەن كەمایەتی زۆر سنورداری‬ ‫ئۆلیگارشی ماڵییەوە نوێنەرایەتی دەكرێن‪.‬‬ ‫قەیرانی ئابووری و ناجێگیری سیاسی بەو‬ ‫رادەیەی كە هەژاران نەدارتر دەكات و چینی‬ ‫ناوەندیش بەهەژار دەبن‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫نوخبەی دەوڵەمەندو ئۆلیگارشی ماڵی‬

‫سیاسی‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئەحزابی کورد‬ ‫لەسات و سەودای «ئاڵترناتیڤی» ئێرانییەکان‌دا‬ ‫هـێرش عـەلـیزادە‬ ‫لەگەڵ تووندبونەوه‌ی بازنەی گەمارۆکانی‬ ‫رۆژئاوا لەسەر ئێران‪ ،‬ئۆپۆزیسیۆن و‬ ‫نەیارانی کۆماری ئیسالمیی ئێرانیش لە‬ ‫دەرەوی واڵت بە مەبەستی رێکخستن‬ ‫و پەیداکردنی ئاڵترناتیفی مومکین لە‬ ‫هاتوچوو و کۆبوونەوەدان‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫چەندین کۆبوونەوە لە واڵتانی رۆژئاوا کراوە‬ ‫کە چەند الیەنی کوردی‌ـشی تێدا بەشدار‬ ‫بووە‪ ،‬بەرێوە چووە‪ ،‬راستە تێکۆشان بۆ‬ ‫خۆ رێکخستن و دروستکردنی ئاڵترناتیڤ و‬ ‫راکێشاندنی الیەن‌و کۆڕوکۆمەڵی سیاسیی و‬ ‫کۆمەاڵیەتیی زەرورەتێکی سیاسیە‪ ،‬کە لە‬ ‫هەمانکاتدا بەرپرسایەتیەکی جددیە لەسەر‬ ‫شانی هەموو تاک و الیەنێکی سیاسی کە‬ ‫بەم ئەرکە هەڵدەستن‪ .‬بێشک ئەم ئەرک و‬ ‫بەرپرسایەتیە دەبێت التزام و پرنسیپەکانی‬ ‫دیموکراسی تێدا پارێزراو بێت‪ ،‬ئەگەر وا‬ ‫نەبێت دەکەوێتە ژێر باری پرسیار و تەنانەت‬ ‫شک و گومانەوە!‬ ‫پرۆسەی ئاڵترناتیڤسازیی و خۆرێکخستن لە‬ ‫رۆژگاری وەکو ئەمرۆدا لە رێگەی بایکۆتکردن‬ ‫و کودەتا و قەبزەکردنەوە‪ ،‬پێشخستن‬ ‫و جێگیرکردنی مومکین نییە‪ ،‬ئەگەر بە‬ ‫شێوەیەکی شەفاف و روون پرنسیپەکانی‬ ‫بەشداربوونی هەموو گرووپە سیاسیی و‬ ‫مەدنییەکانی تێدا مسۆگەر نەکرێت‪ ،‬کاتێک‬ ‫باسی ئاڵۆگۆرەکان و ئاڵترناتیف و نەقشە‬ ‫عەمەڵ دەکرێت ئیدی لە چوارچێەوەی‬ ‫حیزب و رێکخراوەی خودی دەچێتە دەرەوە‬ ‫و دەڕوواتە ئاستێکی گشتیی‪ ،‬بەاڵم وادیارە‬ ‫لە دیموکراسی و پلورالیزمدا ئەم الیەنانە‬ ‫کورتیان هێناوە و پێیانوایە لە پشتی دەرگا‬ ‫داخراوەکانی ئەم کۆبوونانەوە دەکرێت‬ ‫هەر لە ئێستاوە «دەوڵەت لە تەبعید»دا‬ ‫پێک بێنن‪ .‬ئەگر تەنانەت ئەمەیش‬ ‫مەبەستی کۆنفرانسەکە نەبێت بەاڵم وادیارە‬ ‫زمینەسازیەکە بۆ داهاتوو‪ ،‬دەردەکەۆێت‬ ‫کە یەکیک لە مەبەستەکانی ئەم کۆبونەوە‬ ‫بابەتی «دەوڵەت لە تەبعید»دایە‪.‬‬ ‫من لێرەدا قسەم لەسەر ئێرانییەکان نییە‬ ‫کە چۆن خۆیان رێکدەخەن‪ ،‬چون هەر‬

‫ئەوەی کە بەالی منەوە‬ ‫و رەنگە زۆرێک لە خەڵکی‬ ‫کوردستانیش گرنگ بێت‬ ‫خۆحەشاردانی هەندەک‬ ‫الیەنی کوردیە لە پشت دەرگا‬ ‫داخراوەکانی ئێرانییەکاندا‪ ،‬کە‬ ‫بە قەرار لەگەڵیان بەشداری‬ ‫پرۆسەکەن‪ ،‬بەاڵم کام پرۆسە‬ ‫لە پێناو کام ئامانجدا؟‬ ‫چۆن بێت جەبهەی ئەوان بۆ پاراستنی‬ ‫یەکەیاتی خاکی ئێران و دژایەتییان لەگەڵ‬ ‫داخوازیەکانی خەڵکی کوردستان و گەالنی‬ ‫دیکە هێندە بەرینە‪ ،‬کە ئەگەر لە چەندین‬ ‫قۆڵێشەوە کۆبوونەوە بکەن کەمیان نەهێناوە‬ ‫و نایشیهێنن‪ ،‬چون هەر هەموویان لەسەر‬ ‫ئەو جۆرە لە دیموکراسی و سیکۆالریزم‬ ‫هاودەنگن کە بابی تەبعی خۆیانە‪ ،‬و مافی‬ ‫گەالن تیایدا هەموو کاتێک ون بووە‪.‬‬ ‫هەڵۆێستەکانی تەیفی چەپ و راستی ئێرانی‬ ‫لەم دوایانیان لە بەرامبەر راگەیاندنەکەی‬ ‫حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و‬ ‫کۆمەڵەی شۆرشگێری زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستانی ئێران ئەوەی سەلماند کە‬ ‫دیموکراسیخوازی ئێرانی هەرهەموو کاتێک‬ ‫کورتی هێناوە‪ ،‬تەنانەت ئەزموونی تاڵی‬ ‫تورکەکان لە نەکۆڵی کوردا لە تورکیە‪ ،‬و‬ ‫شەقامەکانی کوردستانی باکور ناتووانن‬ ‫ببینن و دەرسێکی لەوەرگرەن‪.‬‬ ‫لێرەدا دەمەوێت ئەوە بڵێم ئەوەی کە تا‬ ‫ئێستا ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بە کردەوە‬ ‫لە کۆبوونەوەکانیدا (لە دەرەوە و لە‬ ‫ناوەوەی وەاڵتیش) کە لەسەر ئاستی ئێران‬ ‫قسەی کردووە و باسی لە ئاڵۆگۆرەکان‬

‫و ئاڵترناتیفەکان کردووە و چەند الیەنی‬ ‫کوردی‌ـشی تێدا بەشدار بووە هیچ خاڵێکی‬ ‫گرنگ لەسەر مەسەلەی کورد نەهاتووەتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬و تەنانەت الیەنانی کوردی ڕۆڵەکیان‬ ‫نەیووە‪ .‬وادیارە کە رووخاندنی کۆماری‬ ‫ئیسالمیی مەرجە و بۆ ئێرانییەکان خاڵی‬ ‫سەرەکیە‪ .‬ئەمە بەو مانایە نییە کە کورد‬ ‫ئەو مەرجەی نەبێت‪ ،‬بەاڵم گرینگە کە هەر‬ ‫لە ئێستاوە راوبۆچوونی ئێرانییەکان نیسبەت‬ ‫بە مافی گەالن بە گەشتی و مافەکانی گەلی‬ ‫کورد بە تایبەتی دیار بێت‪ ،‬کورد نابێت‬ ‫خۆی هەروەها لە ئاوێک بدات کە چەندین‬ ‫جار تاقیکراوەتەوە‪ ،‬رەنگە پێویست بە‬ ‫هێنانەوەی نموونە نەکات‪ ،‬و هەر ئەوەندە‬ ‫خاترجەم بین کە دیموکراسی ئێرانیی پاش‬ ‫والیەتی فەقیە‪ ،‬مافی گەلی کوردی تێدا‬ ‫جێگە نابێتەوە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ئەوەی کە بەالی منەوە و‬ ‫رەنگە زۆرێک لە خەڵکی کوردستانیش گرنگ‬ ‫بێت خۆحەشاردانی هەندەک الیەنی کوردیە‬ ‫لە پشت دەرگا داخراوەکانی ئێرانییەکاندا‪،‬‬ ‫کە بە قەرار لەگەڵیان بەشداری پرۆسەکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم کام پرۆسە لە پێناو کام ئامانجدا؟‬ ‫لەگەڵ کێ و کام الیەنانەدا؟ خەڵکی‬ ‫کوردستان خۆ دەبێت بزانێت لەسەر‬ ‫داهاتووی چ سات و سەودایەک لە ئارادایە؟‬ ‫معیارەکانی ئێوە بۆ دیموکراسی و پلورالیزم‬ ‫چین؟ ئایا ئەم هەڵسوکەوتانەی ئێوە خۆی‬ ‫پێشێلکردنی دیموکراسی و مافەکانی خەڵکی‬ ‫کوردستان نییە؟‬ ‫بۆ خۆتان چاک دەزانن کە گەلی کورد لە‬ ‫کوردستانی رۆژهەاڵت مێژوویەکی خۆێناوی‬ ‫لە ملمەالنێی سیاسیی دژ بە یەک تۆمار‬ ‫کردووە‪ ،‬مێژوویەک کە سەدان رۆڵەی کوردی‬ ‫تێدا کرا بەقوربانی‪ ،‬وادیار بەس نییە و‬ ‫کۆتایی نایەت‪ ،‬هەر بۆیە لە ئەمریکاوە و‬ ‫فرانسە و ئینگلیزوە تا سنتەری ئۆلف پالمە‬ ‫لە سوید دەکەن بە مەیدانی تەعین‌تەکلیف‬ ‫لەگەڵ خەڵکی کوردستاندا‪ ،‬بەبێ ئەوەی تا‬ ‫ئێستا خەڵکی کوردستان بە قەولی فارس‬ ‫«هیزوم بیاری ئەم مەعرەکەیەن» لە نەتیجە‬ ‫و ئاکامی سات و سەوداکان ئاگادار بن!‬ ‫کردەوەکان رۆژ لەگەڵ رۆژ دەیسەلمێنن‬ ‫کە لە بەشداری جیددی لە یەکخستن و‬

‫رێکخەستنی ماڵی کورد لە رووی پەالنەوە‬ ‫خۆتان دەشارنەوە‪ ،‬چاوتان بریووەتە‬ ‫بااڵدەستانی سەر گەلی کورد کە بەڵکو لە‬ ‫رێگای وارث و جێگرەکانی ئەوانەوە کورسی‬ ‫دەسەاڵتی خۆتان لەسەر خەڵکی کوردستان‬ ‫دەستەبەر بکەن‪ ،‬و هەر لە ئێستاوە‬ ‫خەریکی چاندنی مەیدانی دووبەرەکایەتی‬ ‫و دووشەقکردنی هێزەکانی بەشدار لە‬ ‫جواڵنەوەی خەڵکی کوردستان‌دان‪ ،‬کە جێگە‬ ‫لە وەذواخستن و ماڵۆێرانی بۆ خەڵکی‬ ‫کوردستان هیچ ئاکامێکی تری تێدا وەدی‬ ‫ناکرێت‪ .‬سەدان و هەزاران جار تاک و‬ ‫الیەن خەڵکی بەشمەینتی ئەو کوردستانە‬ ‫بۆ بە تکاکار و داواکار کە چیتردەست لەم‬ ‫پەرژوباڵویە هەڵگرن‪ ،‬وەرن هەموو الیەنەکان‬ ‫ورد و درشت دەست لە نێو دەستی یەک‪،‬‬ ‫برینەکانی رابوردوو سارێژ بکەن و سەنگەری‬ ‫خەڵکی کوردستان قورس و قایم بکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە وادایارە دەنگی نوریزادە‬ ‫و سازگاراکان‪ ،‬موسەوی و کەرۆبیەکان‪،‬‬ ‫ئەکثریت و توودەیەکان کڕیاری لە ناو‬ ‫هێندێک الیەنی کوردیدا هەیە‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫سەنگەری کورد لە کوردستانی رۆژهەاڵت‬ ‫پەرژوباڵو و الوازە ماوەتەوە‪ ،‬ئەمەیش‬ ‫هەر ئەوەیە کە نەیارانی مافەکانی خەڵکی‬ ‫کوردستان دەیانەوێت‪.‬‬ ‫الیەنی کوردیی ئەگر باوریان بە درۆشم و‬ ‫پرۆپاگەندی رۆژانەی خۆیان لە مێدیاکانیەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەگەر خەمیان بەرژەوەندیەکان و‬ ‫داهاتووی گەلی کوردەوە کە هیوادارم لە‬ ‫پەلەی یەکەمدا بێت‪ ،‬باشوایە لە ژوورە‬ ‫داخراوەکان بێنە دەر و بێنەوە ناو خەڵکی‬ ‫خۆیان‪،‬بێنە نێو ئەوانی کە بەشی هەرە‬ ‫زۆری تەمەن و ژیانیان لە مەیدانی خەباتی‬ ‫رزگاریخوازی خەڵکی کوردستاندا بووە و‬ ‫هەر ئێستایش هەیە‪.‬‬ ‫ئێوە دەزانن بە دەیان الیەن و گرووپی‬ ‫سیاسیی و مەدەنیی لە دەرەوە و ناوەوی‬ ‫کوردستان لە خەباتی سیاسیی و مەدەنیدان‪.‬‬ ‫ئێوە دەزانن پرژۆباڵوی ئەم هێزوپۆتانسیلە‬ ‫بۆشایەکی قووڵی لە جۆاڵنەوی خەڵکی‬ ‫کوردستان دروست کردووە‪ ،‬و تەنها رێگە‬ ‫دربازبوون لەم پرژوباڵویە هەر ئەوەیە‬ ‫کە ئێرانیەکان دەکەین و کۆبونەوە!‬

‫پرۆسەی ئاڵترناتیڤسازیی و‬ ‫خۆرێکخستن لە رۆژگاری وەکو‬ ‫ئەمرۆدا لە رێگەی بایکۆتکردن‬ ‫و کودەتا و قەبزەکردنەوە‪،‬‬ ‫پێشخستن و جێگیرکردنی‬ ‫مومکین نییە‬ ‫کۆبونەوەیەک کە تێدای هەموو الیەنێک و‬ ‫تەنانەت تاک و کەسایەتی کورد لە ناوەوە‬ ‫و دەرەوی واڵتتیش (راستەوخۆ یان‬ ‫ناراستەوخۆ) بەشدار بن‪ .‬کۆبونەوەیەک لە‬ ‫پێناو رێکخەستنی ماڵی کورددا‪ .‬تەنها لەم‬ ‫رێگەوەیە کە دەتوانین بیسەلمێنن کە ئەمرۆ‬ ‫توانای سارێژکردنی برینەکانی دوێنەمان‬ ‫هەیە و لە هەمانکاتدا سەربەرزانە لە کۆر‬ ‫و کۆمەڵەی ئێرانیەکاندا دەنگی گەلەکەمان‬ ‫بەهێزتر دەبێت‪.‬‬ ‫دیارە پێویستە کورد بەشداری پرۆسەی‬ ‫ئاڵۆگۆرەکان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی‌دا‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم دەکرێت نۆێنەرانی بەرەی‬ ‫یەکگرتووی کورد بەشداری ئەو پرۆسە بێت‪.‬‬ ‫هەر بۆیە پێویستە خۆتان هێزوپۆتانسیلی‬ ‫کە لەگەڵ ئیرانییەکاندا بەکاری دێنن لە‬ ‫گەڵ هەموو الیەن و کەسایەتی کورددا‬ ‫لەپێناو رێکخستنی ماڵی کورد لە رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان بەکاری بهێنن‪ ،‬چون تەنها‬ ‫لەم رێگایەوە کە قورسایی و وەزنی کورد‬ ‫دەچێتە ئاستێکی بااڵ‪ ،‬و ئێرانییەکانیش‬ ‫تەنها بەم جۆرەیە کە ناچار دەبن حیسابی‬ ‫جیددیمان لەسەر بکەن‪ ،‬خاترجەم بن‬ ‫ئەمە دەتوانێت داهاتووی ئاڵۆگۆرەکان لە‬ ‫پێناو بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کوردستان‬ ‫مسۆگەر بکات‪.‬‬ ‫‪ ٢٠١٣/٣/٢٠‬زاینی‬ ‫‪ ١٣٩٢/١/١‬هەتاوی‬

‫خاتەمی‪ ،‬بەرگی دۆڕاوی رێفورمخوازەکان‬ ‫مەشایی «کاندیدێکی دیکەی هاوشێوەی ئەحمەدی نژاد»‬ ‫محەمەد حەکیمی‬

‫ئەمڕۆ باڵەکانی رژیم لە نێو خۆدا‬ ‫بە گشتی رووبەڕووی شەڕێکی سارد‬ ‫بوونەتەوەو هەر بەم هۆیەش ئێمە‬ ‫رۆژانە شاهیدی کۆمەڵیک قسەو باسین‬ ‫لە نێو راگەیاندنەکانی ناوخۆو دەرەوەی‬ ‫ئێران سەبارەت بە هەڵبژاردن‌و هاتن‌و‬ ‫نەهاتنەکان‪.‬‬ ‫ئایا کێشەکان لەسەر بەستێنی ئابووری‪،‬‬ ‫سیاسی‌و دۆخی شاڕۆمەندانی ئێرانە؟ یان‬ ‫بە پێچەوانەوە هەموو شەڕی ئەمڕۆی‬ ‫دەسەاڵتدارانی ناو رژیمی ئیسالمی‬ ‫تەنیاو تەنیا لەسەر‪ ،‬مانەوەیە لە نێو‬ ‫دەسەاڵت؟ بەاڵم لەم ناوەدا رەحیم‬ ‫مەشایی دوستی نزیکی ئەحمەدی نژاد‬ ‫زیاترین هێرشی لەالیەن کەسانێک وەکوو‬ ‫رەفەسنجانی‪ ،‬سادق زیبا کەالم‌و هەروەها‬ ‫لە الیەن رێفورمخوازو بنەماخوازەکانی‬ ‫سەر بە خامنەییش کراوەتە سەری‪.‬‬ ‫ئەمانە هەمووی باس لە دروست بوونی‬ ‫سنارێویەکی دیکە دەکەن بۆ هێنانی‬ ‫مەشایی‌و خاتەمی بۆ نێو گەمەی‬ ‫هەڵبژاردن لە ئێران‪ ،‬بۆ ئەوەی جارێکی‬ ‫دیکە بتوانن خەڵکی وەزاڵەهاتووی ئێران‬ ‫بێننەوە سەر سەندووقەکانی دەنگدان‪.‬‬ ‫کۆمەڵگای ئێران‪ ،‬کۆمەڵگەێکە کە لە‬ ‫حاڵی تێپەراندنی سەردەمی کونە‪ ،‬بەرەو‬

‫شتێکی تازەترو دروستکردنی دۆخێکی‬ ‫نوێ لە ئێران‪ .‬بەاڵم بە هۆی دەسەاڵتی‬ ‫دیکتاتوری‌و زاڵ بەسەر دۆخی ئەمڕۆی‬ ‫ئێرانداو نەبوونی فەزای ئازاد کەسانێک‌‬ ‫وەکوو « ئەحمەدی نژاد‪ ،‬خاتەمی‌و‬ ‫مەشایی» دەیانەوێت سیاسەت دارێژی‬ ‫ئەم واڵتە بن‌و هەر کام لەم کەسانە‬ ‫دەیانوەێ بە شێوەیەک نەخشیان هەبێت‬ ‫لە دەسەاڵتی ئێرانداو زیاترین هێزیان‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫نامە یەک لە دوای یەکەکانی داوکاری لە‬ ‫خاتەمی بۆ کاندید بوون لە هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆک کۆماری داهاتوو بە تایبەتی‬ ‫داواکاری شورای هاوئاهەنگی جبهەی‬ ‫رێفورمخواز کە باس لەوە دەکات هەموو‬ ‫گرۆپ‌و تاکی رێفورمخواز هەموو هیوایان‬ ‫بە خاتمییەو هیچ ئالترنایوێکی دیکەیان‬ ‫نییە لە بەرانبەر ئەحمەدی‌نژاد‪ ،‬مەشای‌و‬ ‫رەفسەنجانیدا‪.‬‬ ‫لە کاتێکدا کۆمەڵێک لە رێفورمخوازەکان‬ ‫نامەیەکی سەرئاوەاڵی تویژینەوەیان بۆ‬ ‫خاتەمی‌و ئەویش واڵم‌و کۆمەڵێک شتی‬ ‫وروژاندوە بە ناوی « ترسەکان‪ ،‬هیواکان‪،‬‬ ‫بوون‌و نەبوونەکان‪ ،‬دەبێ چ بکرێت» یان‬ ‫نارد‪ ،‬کە دۆخی رێفورمخوازەکان لە هەموو‬ ‫کاتیک زیاتر روو لە خراپ بوونەوە بە‬ ‫هاتنی خاتەمیش هیچ شتێک لە بارودۆخی‬ ‫ئەوان ناگۆڕدرێت‪ .‬چۆنکا‪ ،‬بە بڕوای من‬ ‫گۆڕانی ریشەیی لە ئێران کاتێک روو‬

‫دەدات کە رژیم گۆڕدرابێت‪ ،‬چاکسازی‬ ‫لە کاتێکدا لە ئێران ئەنجام دەدرێت کە‬ ‫رژیمی ئیسالمی لەسەر کار نەمابێت‪،‬‬ ‫ئەگینا بە هاتنی خاتەمی یان مووسەوی‌و‬ ‫کەرۆبی هیچ شتێک لەو واڵتە ناگۆڕدرێت‪،‬‬ ‫تەنیا ئەوە نەبێت کە خەڵکی ئێران‬ ‫زیاتر تووشی هەژاری‌و نەداری‌و ژێرخانی‬ ‫ئابووریشی زیاتر تووشی کاوڵکردن‬ ‫دەبێت‪ .‬رێفورمخوازەکان بە نووسینی ئەو‬ ‫نامە دەیانەوێ دۆخی خراپی ئێران وەبیر‬ ‫خاتەمی بێننەوە‪ ،‬ئەوان وینەیەکی لە‬ ‫دوایین بارودۆخی ئێران‌و خەڵکەکەی بە‬ ‫دەستەوە دەدەن‌و دەڵێن بە دوورکەوتنەوە‬ ‫لە ئارمان‌و ئامانجەکانی ئینقالب‌و دۆخی‬ ‫ئێستای واڵت هەمووی ناچار کردوین‪ ،‬تا‬ ‫هەموو هەولی خۆمان بۆ چاکسازی بە‬ ‫کار ببەین‪ .‬هەروەها بە خاتەمی دەڵێن‬ ‫دەغدەغەی ئێوەو ئێمە کە خاوەنداری‬ ‫ئەم ئینقالبەین لە هەمووان زیاترە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی کە لە زیاتر لە سی دەیەی‬ ‫حاکمیەتی کۆماری ئیسالمی لە ئێران‬ ‫رووی داوە‪ ،‬نیشاندەری ئەوەیە کە تا‬ ‫ئێستا هەموو ئەو کەسانەی کە لە هرمی‬ ‫دەسەاڵت لە ئێران قەراریان گرتوە‪ ،‬تەنیاو‬ ‫تەنیا واڵتیان بەرەو کاوڵکردن‌و خەڵکیان‬ ‫بەرەو هەژاری‌و بێکاری‌و نەداری زیاتر‬ ‫بردوەو بە جێگەی ئەوەی پوولی نەوت‬ ‫لە خزمەت خەڵکی ئێراندا بێت هەمووی‬ ‫خەرجی گرۆپە تێروریستیەکان کراوەو‬

‫دەکرێت‪ ،‬پشتیوانی کردن لە سوریە‬ ‫لەم کاتەدا میلیونها دۆالر خەرجی داوە‬ ‫بە دەستی ئێرانەوەو لە حاڵێکدا تەنیا‬ ‫لە مانگی رابردوو لە تاران پێتەختی‬ ‫کۆماری ئیسالمی زیاتر لە ‪ ١٩‬کەس لە‬ ‫برسیەتیا گیانیان لە دەست داوە‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫بارودۆخی ئێران وا خراپ بووە کە ناوەندە‬ ‫ئەمنیەتیەکانی سەر بە رژیم خۆیان‬ ‫دەنگیان دەرهاتووەو هاوار دەکەن‌و‬ ‫هوشدار دەدەن‪ .‬بە هەموو ئەمانەوە ئاوڕ‬ ‫دانەوەیەک لە ساڵی رابردوو‪ ،‬شارۆمەندانی‬ ‫ئێران تووشی خراپترین دۆخی ئابووری لە‬ ‫ماوەی دەسەاڵتی رژیمدا بوون‌و تەنانەت‬ ‫شت‌و مەکی خواردن وا گران بوو کە پستە‬ ‫کیلوی بوو بە ‪ 60‬هەزار تمەن‌و ئاستی‬ ‫پووڵی ئێرانیش تا رادەیەکی زۆر لە‬ ‫چاو پوولی واڵتانی دیکە هاتە خوارەوەو‬ ‫ئێستا لەگەڵ پوولی ئەفغانستان بەرابەری‬ ‫دەکات‌و بگرە پووڵی ئەو واڵتە بایەخی‬ ‫لە پووڵی ئێران زۆر زیاتر بێت‪ .‬لەوەها‬ ‫دۆخێکدا بۆ خاتەمی‌و دەوروبەرەکەی‬ ‫دیکە‪ ،‬هیچ کات نەهاتنە قسەو رخنەی‬ ‫جدییان لە رژیم نەگرت‪ .‬ئێستا بەشێکی‬ ‫بەرچاو لە رێفورمخوازەکان دەڵێن‬ ‫خاتەمی تەنیا رێگای رزگار بوونە لەم‬ ‫دۆخە‪ .‬بەاڵم ئەوەی گرنگە ئەم دەورە‬ ‫رێفورمخوازەکانی کورد نە تەنیا داوایان‬ ‫لە خاتەمی نەکردوە کە بگەرێتەوە بۆ‬ ‫دەسەاڵت بەڵکوو هیچ هیواێکیان بە‬

‫‪9‬‬

‫چاکسازی لە نێو ئەم رژیمەدا نەماوەو‬ ‫هەموویان هەستیان بەوە کردوە نە‬ ‫خاتەمی‌و نە ئەوانی دیکە هەرگیز ناتوانن‬ ‫چاکسازی ئەنجام بدەن‌و کاریکی ئەوتۆ‬ ‫بۆ کوردستان بکەن‪ ،‬کەوایە رێفورمخوازی‬ ‫کورد بە هەست کردن بەو دۆخە‪ ،‬تا‬ ‫ئەمڕۆ خۆیان لە هەر جۆرە قسەو باسێکی‬ ‫هەزینەدار بە دوور گرتوەو بە بڕوای من‬ ‫ئەم کارە زۆر پێویست‌و هەلوێستێکی باش‬ ‫بوو‪ ،‬ئەگینا رێفورمخوازەکانی کوردستان‬ ‫تووشی زیاترین کێشە دەهاتن‌و رژیم بە‬ ‫توندی‌و بێ بەزەییانە هەموویان قلع‌و‬ ‫قەمع دەکرد‪.‬‬ ‫بەاڵم ناوەرۆکی نامەی ئەو کەسانە بۆ‬ ‫خاتەمی باس لە هیواو ترس‌و ‪ ...‬دەکات‪،‬‬ ‫ئەوە راستە کە لەم دۆخەدا دەبێ چی‬ ‫بکرێت؟ بەاڵم ئایا لە دۆخی ترس‌و هیواو‬ ‫کردو نەکردەکان‪ ،‬شتێک بەرەو پێش‬ ‫دەچێت؟ هێشتا خاتەمی خۆشی نازانێت‬ ‫دەبێ چی بکات‪ ،‬ئایا بەشدار بکات یان؟‬ ‫جارێک دەڵێت بەشداری لە ئەگرگەڵێکدا‬ ‫دەکەم‌و ججارێک رایدەگەێنێت کە لەم‬ ‫دۆخەی ئێستادا بەشداری لە هەڵبژاردن‬ ‫ناکەم؟ ئەو بەرنامەی کە خاتەمی‬ ‫هێناویەتی‪ ،‬تەنیا شتێکی فەرسایشیە کە‬ ‫بە بڕوای من رێفورمخوازەکانی کورد نابێت‬ ‫بە هیچ شێوەیەک بە جدیی وەربگرن‌و‬ ‫هێزی خۆیان لەسەر خاتەمی بە هەدەر‬ ‫بدە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬

‫سیاسی‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫مافی مرۆڤ‪ ،‬خەباتی ئازادیخوازیی و دەسەاڵت‬ ‫لە ژێر ڕۆشنایی «جنێڤا کاڵ ‪»Geneva Call‬‬ ‫ڕێبوار ڕەشید‬ ‫پێشینە‪:‬‬

‫هەمیشە فاشیزم لە بچووکترین‬ ‫پێشێلکردنی مافەوە دەست‬ ‫پێ دەکات‪ .‬هەندێک جار ئەو‬

‫جنێڤا کاڵ «‪»Geneva Call‬‬ ‫ڕێکخراوەیەکی ناحکومەتیی و سڤیلیە کە پێشێلکردنە بە بەرگی دروشمی‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٠‬لە جنێڤ بە پشتبەستن بە‬ ‫سێ خاڵی «جاڕنامەی نێونەتەوەیی مافی ئاڵووااڵ و رەنگینکراوی دروشمی‬ ‫مرۆڤ» و پاشان کارکردن بۆ پیادەکردنی‬ ‫ئەو خااڵنە‪ ،‬لەالیەن خەڵکانێکی گەورە داپۆشراوە و بە هاسانیی‬ ‫مرۆڤدۆست و ئاشتیخواز‪ ،‬دامەزراوە‪.‬‬ ‫نابینرێت‬ ‫جنێڤا کاڵ ‪ Geneva Call‬دەیەوێت‬ ‫لە ڕێگای گفتوگۆ و دیالۆگی ڕاشکاو‬ ‫و ئەرێنییەوە کاریگەریی لە سەر‬ ‫ڕێکخراوگەلی خاوەن چەک و چەکدار‬ ‫دابنێت کە ڕێز لە مافی زیندانیان کە‬ ‫جنێڤا کاڵ ‪Geneva Call‬‬ ‫الی خۆیانن‪ ،‬بۆ نموونە کاتێک لە شەڕدا‬ ‫‪٢٠١٢/١٢/١٤-١٣‬‬ ‫دەگیرێن یان دەکەوێتە دەستیان‪ ،‬بگرێت‬ ‫و مافیان بپارێزێت‪ .‬ڕێز لە مافی ژنان‪ ،‬لە ڕۆژانی ‪ ،٢٠١٢/١٢/ ١٤-١٣‬واتە سێ مانگ‬ ‫یەکسانیی ژنان و پیاوان بگرێت‪ ،‬و خۆ لە لەمەوبەر پێنج (‪ )٥‬ڕێکخراوی سیاسیی‬ ‫(کۆمەڵەی‬ ‫کوردستان‬ ‫بێڕێزیی نیشاندان بەرامبەر بە ژنان وەدوور ڕۆژهەاڵتی‬ ‫بگرێت‪ ،‬و هەموو جۆرە دەستدرێژیی و زەحمەتکێشانی کوردستان‪ ،‬سازمانی‬ ‫سووکایەتیپێکردن و هەاڵواردنێک بە ژنان کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران‬ ‫لە ناو فەزای دەسەاڵتی خۆیدا مەحکوم (کۆمەڵە)‪ /‬حیزبی کۆمۆنیستی ئێران‪،‬‬ ‫بکات و پێش بە روودانی بگرێت و هەوڵ کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستانی ئێران‪ ،‬حیزبی دیموکراتی‬ ‫بۆ چارەسەر کردنیان بدات‪.‬‬ ‫جنێڤا کاڵ ‪ Geneva Call‬هەروەها کوردستان و حیزبی دیموکراتی کوردستانی‬ ‫دەیەوێت کە رێکخراوگەلی خاوەن چەک و ئێران‪ ،‬دیارە بە ئامادەیی سەرۆکایەتی و‬ ‫چەکدار هەموو مافێکی مندااڵن بپارێزێن‪ ،‬نوێنەرانی جنێڤا کاڵ) لە جنێڤ بوون بۆ‬ ‫کە بە پێی پێناسەی ئەم رێکخراوە‪ ،‬منداڵ ئیمزاکردنی ئەو بڕیارنامانەی کە ڕێکخراوی‬ ‫ئەو کەسەیە کە هێشتا پێی نەناوەتە ناوبراو جەختیان لە سەر دەکات و ئەو‬ ‫تەمەنی ‪ ١٨‬ساڵ‪ .‬منداڵ تا پێ نەنێتە ناو خااڵنەی لەو پێشەکیەی سەروەدا ئاماژەم‬ ‫تەمەنی ‪ ١٨‬ساڵیی بۆی نەبێت لە سەر پێ کردوون‪.‬‬ ‫داوای خۆیشی چەک هەڵبگرێت و نابێت من هەر ئەو دەم لە خودی کۆبونەوەکەدا‬ ‫چەکی پێ بدرێت‪ ،‬کە خودئاگا و بە پالن عەرزی بەشداربووانم کرد کە بایەخی ئەو‬ ‫نەخرێتە ناو بازنەی جەنگ و نەخرێتە ناو خااڵنەی جنێڤا کاڵ بۆ من لەوەدا نیین کە‬ ‫هەموو ئەو بارودۆخانەوە کە پێوەندیان بە بۆ من نوێ بن‪ ،‬بەڵکو بایەخەکە دروست‬ ‫جەنگ و بە شەڕ و بە جۆری زەبرگیرییەوە لەوەدایە کە جنێڤا کاڵ دۆخی نالەبار و‬ ‫هەیە‪ .‬کە خودئاگا و بە پالن هەوڵ ناهەموار و فرە وەحشەتناکی نەتەوەی‬ ‫بدرێت لە فەزای ئاشتیخوازانە و خوێندن کورد دەهێنێتەوە بیری من‪ .‬هەروەها‬ ‫و فێرکردن و وەبارهێنانی مرۆڤدۆستانە ئاماژەم بە زیندانیانی سیاسیی لە باکوور‬ ‫بەخێوبکرێن و کە لە مافی خۆیان بۆ و ڕۆژهەاڵتی کوردستان کرد و جەختم‬ ‫لە سەر مندااڵنی کورد کە تەمەنیان زۆر‬ ‫ئازادیی و سەربەخۆیی حاڵیی ببن‪.‬‬ ‫هەروەها پێداگرتنی جنێڤا کاڵ ‪ Geneva‬خوارتر لە ‪ ١٨‬ساڵە و تورکیا بە تۆمەتی‬ ‫‪ Call‬لە سەر بەردەوامبوون لە ڕێگاگرتن تیرۆریست و هاوکاریی تیرۆریستان‬ ‫لە بەکارهێنانی «مین»ی کەسیی و زیندانی کردوون‪.‬‬ ‫هەوڵدان بۆ پەیگیریکردن و زیادکردنی من سپاسی ئەوانم کرد کە دروست بە‬ ‫هەرچی زیاتری ئەکتەرگەلە بۆ ناو ئەو هێنانە ئارای ئەو خااڵنە دووبارە کورد تێ‬ ‫دەگات کە برینی چەندقووڵە و کە چەندە‬ ‫هاوپەیمانییەتیە‪.‬‬

‫خۆی بگرێت و بۆ مافی مرۆڤایەتی ئەوان‬ ‫و بۆ پاراستن و هێشتنەوەی ئەو مافانە‬ ‫خەبات بکات‪.‬‬

‫پێویستی بەوە هەیە خەباتی ئازادیخوازیی‬ ‫خۆی روون بکاتەوە و دەنگ و هاواری‬ ‫خۆی سەبارەت بەو چەوساندنەوەیەی لە‬ ‫سەریەتی بیگەیەنێتە جیهان‪.‬‬ ‫وەبیرهێاننەوە‬ ‫بۆ نموونە لە باڵوکردنەوە و چاندنی‬ ‫ملوێنەها مین‪ ،‬لە کوشتن و بڕین‪ ،‬لە دڵنییام کەسانێکی بەئەژمار لە ناو‬ ‫زیندانکردنی گۆترە‪ ،‬لە دەستدرێژیی کورددا هەن کە ئیمزاکردنی ئەو‬ ‫سیکسی و لێدان و شکەنجە‪ ،‬لە هەموو ڕێککەوتننامەیەیان بە هەند وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫شێوەکانی هەاڵواردن و لە باڵوکردنەوەی هۆیەکان دەتوانن جیاواز و فرە بن‪.‬‬ ‫ترس و دڵەراوکێ و پشێوی و سەرەڕای ئەوەی ئەو هۆیانە چی بن‪،‬‬ ‫باوەڕبەخۆنەبوون و هەموو ئەو شتانەی من پێمخۆشە وەبیر هەموو تاکەکەسێکی‬ ‫دیکە کە خراپن و کە دژ بە مرۆڤ و کورد بهێنمەوە کە ئەو خااڵنەی سەبارەت‬ ‫مرۆڤایەتیین و کە ڕۆژانە لە هەموو بە مافی مرۆڤ و پاراستنی ئەو مافانە‬ ‫و ئەوەی کە بە هیچ شێوەیەک نابێت‬ ‫بەشێکی کوردستان ڕوو دەدەن‪.‬‬ ‫من هەمیشە پێموابووە کە تا مرۆڤی پێشێل بکرێن‪ ،‬هەم ئەرکی سەرشانی‬ ‫کورد و کۆمەڵگای کوردستان زیاتر ڕێز هەموو هاوواڵتییەکە کە بەردەوام‬ ‫لە مافی تاکەکەس‪ ،‬لە فرەمەزهەبیی و چاودێری رەچاوکردن و بەکردەوە‬ ‫فرەئایینی‪ ،‬لە پلورالیزمی سیاسیی‪ ،‬لە گەیاندنی ئەو خااڵنە بن و هەم‪ ،‬دیارە‬ ‫ئازادی بەیان و لە مافەکانی مرۆڤ بە بە پلەی یەکەم‪ ،‬ئەرکی سەرشانی ئەو‬ ‫وردەکارییەکانیەوە بگرن‪ ،‬زیاتر دەتوانن الیەنانەیە کە ئیمزایان کردووە‪.‬‬ ‫پێ لە سەر وەرگرتنی مافی نەتەوەیی ئەو الیەنانەی کە ئیمزایان کردووە‬ ‫دابگرن و خەباتی ئازادیخوازییان دەبێت‪ ،‬واتە بە پێی ئیمزا و بەڵێنی‬ ‫پەرە پێ بدەن‪ .‬ئەوانەش‪ ،‬بەتایبەتی خۆیان‪ ،‬پیادەکاری سەرتاسەری ئەو‬ ‫حیزبەکان‪،‬کە پێ لەسەر دیموکراسییبوون خااڵنە بن‪ .‬هەموو تاکەکەسێکی دەرەوەی‬ ‫و سۆسیالیستبوون و دروشمی ئاڵووااڵی ئەو ڕێکخراوانە دەبێت ئەو زانیاریانە باڵو‬ ‫لەو شێوە دادەگرن‪ ،‬بە حوکمی دروشمی بکەنەوە و بیگەیەنن بە دەست زیاترو زیاتر‬ ‫خۆیان‪ ،‬دەبێت و ئەرکی سەرشانیانە لە لە خەڵک‪ .‬مرۆڤی هۆشیار نابێت ڕێگا بە‬ ‫هەر کەس زیاتر‪ ،‬نەک کەمتر‪ ،‬پارێزەری دەستدرێژیی و هەاڵواردن و شێوەی دیکە‬ ‫لە چەوساندنەوە و مافخواردن و درۆ و‬ ‫ئەو مافانە بن‪.‬‬ ‫کەواتە ڕێزگرتن لە هەموو ئەو خااڵنەی ساختەبازیی سیاسیی بدات‪.‬‬ ‫جنێڤا کاڵ‪ ،‬تەنانەت بەرامبەر بە تۆیەک کە دەبینیت مافی مرۆڤ بە‬ ‫زیندانیانی دوژمنان و داگیرکەران‪ ،‬لە شێوەی جیاواز پێشێل دەکرێت یان‬ ‫ڕاستییدا کاتێک لە پراکتیکدا دەتوانرێت شتێک دەبینیت کە پێشێلکردنی ئەو‬ ‫ئەنجام بدرێن کە هەموو مرۆڤێکی کورد خااڵنەی سەرەوە دەگرێتە خۆی‪،‬‬ ‫هەوڵ بدات ڕێز لە خۆی و لەوی بەرامبەر دەتوانیت زووبەزوو بە شێوەی نووسراوە‬ ‫و لە هاوگەڕەک و هاوشار و هاوواڵتیی و تۆمارکراو پێوەندیی بە بەرپرسانی‬

‫ئەو الیەنەوە بگریت و داوای وەاڵم و‬ ‫ڕوونکردنەوە و چارەسەری دەستبەجێ و‬ ‫گەرماوگەرمیان لێ بکەیت‪ .‬ئەو الیەنانە‬ ‫مەجبور بە وەاڵمن و دەبێت وەاڵمی‬ ‫دروست و کۆنکرێت بدەنەوە‪.‬‬ ‫خۆئەگەر لە ماوەی کاتی دروست و‬ ‫گونجاودا وەاڵمێکت وەرنەگرتەوە‪،‬‬ ‫دەتوانیت بەو بەڵگانەوە کە التن‬ ‫پێوەندیی بە جنێڤا کاڵ ـەوە بگریت‬ ‫و زانیاریان پێ بدەیت‪ .‬نابێت لەبیرمان‬ ‫بچێت کە هەموو جۆرە پێشیلکردنێک لە‬ ‫مافی مرۆڤ‪ ،‬زوو یان درەنگ‪ ،‬زەرەری‬ ‫گەورەی بۆ هەمووان تیادا دەبێت‪.‬‬ ‫نزیکەی ‪ ٧٥‬ساڵ لەمەوبەر‪ ،‬ئەدۆلف‬ ‫هیتلەر لە ناوەڕاستی مارسی ساڵی‬ ‫‪ ١٩٣٨‬لە ئوتریش‪ ،‬لە جۆرگەلێک لە‬ ‫پێشێلکردنی زۆر سادەی مافی مرۆڤەوە‬ ‫دەستی پێ کرد‪ ٧ .‬ساڵ دوای ئەوە‪،‬‬ ‫نیوەی جیهان و سەراتاپای ئوروپا لە‬ ‫خوێن و لە ئاگردا بوو‪.‬‬ ‫هەمیشە فاشیزم لە بچووکترین‬ ‫پێشێلکردنی مافەوە دەست پێ دەکات‪.‬‬ ‫هەندێک جار ئەو پێشێلکردنە بە‬ ‫بەرگی دروشمی ئاڵووااڵ و رەنگینکراوی‬ ‫دروشمی گەورە داپۆشراوە و بە هاسانیی‬ ‫نابینرێت‪.‬‬ ‫مافی مرۆڤ کۆڵەکەی سەقامگیر‬ ‫و سەرەکی خەباتی ئازادیخوازییە‪.‬‬ ‫دەسەاڵتیش لە هەموو روویەکەوە‬ ‫لە گۆشت دەچێت‪ ،‬خوێناویی و‬ ‫سوورییەکەی بەجێی خۆی‪ ،‬بە چرکە‬ ‫چاوی لێ خافڵ بکرێت‪ ،‬بۆگەن دەکات‪.‬‬ ‫تۆ بەشێک لە مێژووی دروستی پاراستنی‬ ‫مافی مرۆڤ و ڕاگرتن و پێشخستنی بە!‬ ‫‪٢٠١٣/٣/١٣‬‬

‫پەیامی ئۆجەالن «هەنگاوێك بەرەو چارەسەری كێشەی كورد‪ ،‬یان پیالنێكی دیكەی توركیە»‬ ‫فیروز مامۆیی‬ ‫ڕووداوەكانی باكووری كوردستان و‬ ‫«بەدەپە»‬ ‫سەردانی پارلەمانتارانی‬ ‫لە زیندانی ئیمڕاڵی و پاشان پەیامی‬ ‫ئاگربەستی ئۆجەالن دواتر قبوڵ كردنی‬ ‫ئەم پەیامە لە الیەن پەكەكە‪ ،‬لە خۆیدا‬ ‫چەندین ڕوانگەو لێكدانەوەی لە دەوری‬ ‫خۆی كۆكردووەتەوەو ماوەیەكە سەرنجی‬ ‫زۆر الیەنی بۆ الی خۆی راكێشاوە‪.‬‬ ‫یەكەم ئەوەیكە‪ ،‬زۆر كەس و الیەن‬ ‫ئەم هەوڵەو ئەم پەیامەی گەلی كورد‬ ‫لە باكووری كوردستان بە هەنگاوێكی‬ ‫پۆزۆتیڤ و گونجاو هەڵی دەسەنگێنن‬ ‫و زۆر الیەن لەوانە ئەمریكا و ڕۆژئاوا‬ ‫و الیەنە كوردییەكان پێشوازییان لێوە‬ ‫كرد‪ .‬لە الیەكی دیكەوە‪ ،‬هەندێ كەس‬ ‫ئەم پەیامە بە پیالنێكی دیكەی دەوڵەتی‬ ‫توركیە بۆ پاشەكشێ كردن بە باسكی‬ ‫چەكداری بزاوتی كوردیی لەو بەشەی‬ ‫كوردستان بۆ ماوەیەكی كاتیی دەزانن‪.‬‬ ‫چونكوو زۆر كەس لەسەر ئەو بڕوایەن‬ ‫كە‪ ،‬ئەم ئاگربەستە یەك الیەنە‪ ،‬وەكوو‬ ‫جارەكەی جاران تەنیا لە الیەن كوردانەوە‬ ‫پێڕەوی لێ دەكرێت و دەوڵەتی توركیەی‬

‫گوێی بۆ ئەم چەشنە بابەتانە شل نیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر سەیری گۆڕانكارییەكانی‬ ‫یەك هەفتەو نیو دوای پەیامەكەی‬ ‫ئۆجەالن لە ‪21‬ی مارس بكەین‪ ،‬دەبینین‬ ‫كە ئاگربەستەكە یەكجار یەك الیەنەش‬ ‫نەبووەو لەم نێوەدا تا ڕادەیەك توركیەش‬ ‫لەخۆی نەرمی نواندووە‪ .‬پاش ئەوەیكە‬ ‫‪ 7‬دیلی تورك لە الیەن پەكەكەوە ئازاد‬ ‫كران و پەیامەكەی ئۆجەالنیش ئاراستەی‬ ‫ڕای گشتی كرا‪ ،‬لە نێو پارلەمانی‬ ‫توركیە لە نێوان بەرەی لیبڕاڵ و توند‬ ‫ئاژۆی شێوێنیستی بڵخە و هەرایەكی‬ ‫زۆری نایەوەو هەندێ لە الیەنە راست و‬ ‫ناسیۆناڵیستەكانی نێو پارلەمانی توركیە‬ ‫ئەم ئاگربەستە بە هەنگاوێك بەرەو‬ ‫دابەش كردنی خاكی توركیە دەزانن و‬ ‫ڕاشیان گەیاندووە كە‪ ،‬بۆ پێش گرتن لەم‬ ‫بابەتە هەموو هەوڵ و تەقاالی خۆیان‬ ‫دەخەنە گەڕ‪ .‬بەاڵم لە الیەكی دیكەوە‪،‬‬ ‫بە ئازاد كرانی ‪ 13‬كەس لە گیراوانی‬ ‫دۆزی «كەجەكە» لەوانە شارەداری‬ ‫وان لە الیەن دەوڵەتی توركیەو هەروەها‬ ‫كشانەوەی هێزەكانی ژاندارمەی توركیە‬ ‫لە سنوورەكانی هەرێمی كوردستان و‬ ‫لە الیەكی دیكەوە كشانەوەی هێزەكانی‬ ‫پارتی كرێكاران بەرەو نێو خاكی هەرێمی‬

‫كوردستان‪ ،‬باس لەوە دەكات كە‪ ،‬هەم‬ ‫دەوڵەتی تورك و هەم الیەنی كوردیی‪ ،‬بۆ‬ ‫چارەسەر كردنی كێشەی كورد عەزمیان‬ ‫جەزمەو لە هەوڵی ئەوەدان كە بە جۆرێ‬ ‫ئەم ئاڵۆزیی و شەڕ و كێشەیە كۆتایی پێ‬ ‫بێنن‪ .‬بەاڵم لە هەمان كاتدا لە نێو الیەنی‬ ‫كوردیشدا ڕوانینێك هەیە كە‪ ،‬ئاگربەست‬ ‫و دانووستان لەگەڵ دەوڵەتی ئاكەپە‬ ‫بە گونجاو نازانێت و ئەم هەڵوێستەی‬ ‫ئۆجەالن و پەكەكە بە ئاشبەتاڵ و لەنێو‬ ‫چوونی پەكەكە هەڵدەسەنگێنن و الیان‬ ‫وایە كە‪ ،‬ئەم پەیامە لە الیەن ئۆجەالنەوە‬ ‫نەبووەو دەوڵەتی توركیە لە زاری ناوبراو‬ ‫یان بە خستنە ژێر گوشاری ئۆجەالن ئەم‬ ‫پەیامەیان ئامادە كردووە‪ ،‬تا بەم چەشنە‬ ‫دوو بەرەكی بخەنە نێو بزاوتی كوردی لە‬ ‫توركیەو لە هەمان كاتدا پەكەكە بەرەو‬ ‫هەڵدێر و نەمان پاڵ پێوە بنێن‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕوانینێكی دیكەش هەیە كە‪،‬‬ ‫ئەم ڕوانینەش ناكرێ لە پێش چاو‬ ‫نەگیردرێت و ئەویش ئەوەیە كە‪،‬‬ ‫پێدەچێ لە نێوان پەكەكەو دەوڵەتی‬ ‫توركیە لەسەر ڕۆژئاوای كوردستان یان‬ ‫كوردستانی سوریە معامالتێك ئەنجام‬ ‫درابێت و بۆ ئەوەیكە پێش بە سازبوونی‬ ‫هەرێمێكی دیكەی كوردی لە سوریە لە‬

‫الیەن دەوڵەتی توركیەوە بگیردرێت‪،‬‬ ‫ئاك پارتی دەیهەوێ بە ئیمتیازدان بە‬ ‫پەكەكە‪ ،‬بەو قەناعەتەی بگەێنێت كە واز‬ ‫لە دەستێوەردان لە كاروباری ڕۆژئاوای‬ ‫كوردستان بهێنێت‪.‬‬ ‫وێڕای ئەم ڕوانینانەو بۆچوونانە كە‪،‬‬ ‫پێدەچێ لە چەند مانگی داهاتوودا‬ ‫ڕاست و دروستییان دەركەوێت‪ ،‬گرنگتر‬ ‫ئەوەیە كە‪ ،‬مەسئەلەی كورد ئەمڕۆ لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بووەتە بابەتێكی‬ ‫هەرە گرنگ و چارەنووس ساز بۆ‬ ‫سەقامگیر بوونی ئاشتی و دۆستایەتی‬ ‫لەم ناوچەیە‪ .‬دۆزی كورد بە رادەیەك‬ ‫چووەتە پێشەوە كە‪ ،‬ئەگەر كوردان‬ ‫بڕیارێك دەر دەكەن یان هەڵوێستێك‬ ‫دەگرن زلهێزانی جیهان و لەسەرەوەی‬ ‫هەموویانەوە ئەمریكا پێشوازیی لێ‬ ‫دەكات یان بەرانبەری هەڵوێست‬ ‫دەگرێ‪ .‬گەرچی ناوبێ ئەوەش لەبەرچاو‬ ‫نەگیردرێت كە‪ ،‬ئەمریكا و بەرەی‬ ‫ڕۆژئاوا هەمیشەو هەتا هەتایە لە‬ ‫هەوڵی ئەوەدان كە بەرژەوەندییەكانی‬ ‫خۆیان بپارێزن و داهاتووی گەلێكی‬ ‫بندەست وەكوو كورد زۆر جێگای‬ ‫سەرنج و گرنگیی نیە بۆ ئەوان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە هەمان كاتدا كورد دەتوانێت بە‬

‫تەكبیرێكی عاقاڵنە و وردبینانەوە‪،‬‬ ‫ئەم هەالنە بە غەنیمەت وەربگرێت و‬ ‫ە قازانجی خۆی بیان قۆزێتەوە‪ .‬بە‬ ‫واتایەكی دیكە‪ ،‬لەم دەرفەتە دەبێ بۆ‬ ‫چەسپاندنی مۆركی مافە ڕەواكانی خۆی‬ ‫و دەرچوون لەوپالن و قەیرانگەلەی‬ ‫كە بەردەوام دەبێ ئاستەنگی پێشەوە‬ ‫نەچوونی بزاوتەكەی‪ ،‬كەڵك بەسوودی‬ ‫لێ وەربگرێت‪ .‬بۆیە بزاوتی كورد لە هەر‬ ‫پارچەیەك كوردستان‪ ،‬ئەگەر هەنگاوی‬ ‫پۆزۆتیڤی بۆ هەڵبگیردرێت‪ ،‬بێ گومان‬ ‫كارتێكەریی مەزنی بۆ بەشەكانی دیكە‬ ‫هەیە‪ .‬بۆیە بە پشت بەستن بەم ڕوانینە‪،‬‬ ‫دەبێ خەڵكی كورد بۆ هەڵسەنگاندنی‬ ‫دەرفەتێك كە بۆی دەڕەخسێت‪ ،‬هەموو‬ ‫الیەنەكان لەبەرچاو بگرێ‪ ،‬چ ئەوەیكە‬ ‫ئاخۆ پیالن و بۆسەی بۆ داخراوە‪ ،‬یان‬ ‫هەلی بۆ ڕەخساوە كە بتوانێت مافی‬ ‫چارەی خۆنووسین كە بووەتە وێردی‬ ‫سەر زاری هەموو الیەكمان‪ ،‬بەدی‬ ‫بێت‪ .‬لە هەر ئەگەرێكدا‪ ،‬دەبێ قەاڵی‬ ‫قایمی خەباتێك كە‪ ،‬سااڵنێكە قوربانیی‬ ‫بۆ دەدرێ‪ ،‬نابێ بە ئاسانی و بە بێ‬ ‫تەدبیریی بەفیڕۆ بچێت و تۆاڵشی‬ ‫ئاشبەتاڵی و پاشەگەز بوونەوە(چ وەك‬ ‫واقعیەت‪ ،‬چ وەك تانە) بخواتە پاڵی‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬

‫ئه‌ده‌ب‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ی شێت بۆ مه‌عشوقه‌كه‌ی‌‬ ‫ی عاشقێك ‌‬ ‫وڕێنه‌نامه‌ ‌‬ ‫* سه‌ره‌تا له‌كۆتایدا مردن هه‌موومان‬ ‫فێرده‌كات ئێمه‌ كێ‌ بووین‌و چۆن‬ ‫ژیانمان گوزه‌راند‬ ‫* سه‌ركه‌وتوو ئه‌و مرۆڤه‌یه‌ جه‌برو‬ ‫هه‌نده‌سه‌ی‌ ژیان له‌مردن جودا بكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫* ژیان ناتوانێ‌ مانایه‌كی‌ پڕ به‌هات‬ ‫پێ‌ ببه‌خشێت ئه‌گه‌ر خودی‌ خۆت ماناو‬ ‫به‌هاكان بونیاد نه‌نێیت‪.‬‬ ‫* كێ‌ ده‌توانێ‌ سه‌ركه‌وتن له‌ژیاندا‬ ‫به‌ده‌ست بهێنێت من یان تۆ؟‪...‬‬ ‫* ئه‌مه‌ پرسیارێكی‌ زۆر ئاڵۆزه‌و‬ ‫وه‌اڵمه‌كه‌ی‌ = داهاتومان دیاری‌ ده‌كات‪.‬‬ ‫*خولقێنه‌ری‌ خۆشه‌ویستی‌ كێ‌ یه‌‪-‬‬ ‫تۆ یان من یاخود ئه‌وانی‌ تر وه‌اڵمی‌‬ ‫ئه‌مه‌شیان سه‌یرو سه‌مه‌ره‌یه‌‪+‬زۆریش‬ ‫پڕبایه‌خ‌و جێگای‌ گرنگی‌ پێدانه‌ =‬ ‫له‌وانه‌یه‌ خودی‌ خۆشه‌ویستی‌ خۆی‌ بێت‬ ‫‪ +‬خۆشه‌ویستی‌ من‌و تۆ ده‌نوسێته‌وه‌‬ ‫یان من تۆ خۆشه‌ویستی‌ ده‌نوسینه‌وه‌‬ ‫= وه‌اڵمه‌كه‌ی‌ الی‌ هه‌موومان ده‌ست‬ ‫ده‌كه‌وێت به‌اڵم زۆرجار چێژی‌ ژیان‬ ‫خۆشه‌ویستی‌ له‌یاده‌وه‌ری‌‌و زاكیره‌ماندا‬ ‫كاڵ ده‌كاته‌وه‌و خودی‌ خۆشه‌ویستی‌‬ ‫له‌سوچێكی‌ تاریكی‌ ژیاندا نامۆ به‌ئێمه‌‬ ‫لێمان راده‌مێنێ‌ ها ‪ ...‬كچێ‌ سه‌رسام‬ ‫مه‌به‌ بۆپێم ناڵێ‌ی‌ ته‌مه‌نی‌ من‌و تۆ‬ ‫درێژتره‌ یان ته‌مه‌نی‌ خۆشه‌ویستی‌‪..‬‬ ‫ئه‌وه‌ ئێمه‌ین هه‌موومان له‌ماوه‌یه‌كی‌‬ ‫كورتدا ژیان جێدێڵین به‌اڵم خودی‌‬ ‫خۆشه‌ویستی‌ شان به‌شانی‌ ژیان‬ ‫ته‌رمی‌ هه‌موومان به‌ڕێده‌كات به‌ره‌و‬ ‫دنیایه‌كی‌ نادیار!!‬ ‫دورنیه‌ ئه‌م شه‌و من تێك چوبم یاخود‬ ‫تۆ پێم بڵێ‌ی‌ شێت‪ ,‬له‌وانه‌یه‌ وابێت‬ ‫به‌اڵم چۆن بۆ پرسیارێك ناكه‌یت‪,‬‬ ‫ده‌بێت هۆكاری‌ چی‌ بێت ئا‪ ..‬ئا بیرم‬ ‫كه‌وته‌وه‌ ئه‌گه‌ر شێتتیش بم شانازی‌‬ ‫پێوه‌ده‌كه‌م چونكه‌ ئه‌گه‌رشێتیش بم‬ ‫له‌وانه‌یه‌ بتوانم كه‌مێك ته‌فسیری‌‬

‫یاساكانی‌ ژیان بكه‌م‪ ,‬ئه‌وه‌ش ئه‌زانم‬ ‫یه‌كێك له‌فه‌یله‌سوفه‌كان وتی‌ (ئه‌وه‌نده‌‬ ‫ئه‌زانم كه‌هیچ نازانم!!) باشه‌ ده‌بێ‌‬ ‫ئێمه‌ چی بزانین‪ ،‬نازانم خۆت وه‌اڵمی‌‬ ‫بده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫كێ‌ مانایه‌كی‌ جوانم فێربكات ئه‌وه‌‬ ‫خۆشه‌ویستیم پێده‌به‌خشێت‪ ,‬گرنگ‬ ‫نیه‌ گه‌ر ئه‌و مرۆڤه‌ ئازاریشم بدات‪،‬‬ ‫به‌هه‌ڵه‌دانه‌چیت مه‌به‌ستم ئازاری‌‬ ‫جه‌سته‌یی‌ نیه‌‪ ..‬چونكه‌ من ئازار فێری‌‬ ‫كردم ژیان چیه‌؟؟‪..‬‬ ‫فێری‌ كردم به‌دوای‌ خۆمدا بگه‌رێم‪ ,‬ئه‌و‬ ‫مرۆڤه‌ی‌ خاوه‌نی‌ ئازارێكی‌ قوڵ نه‌بێت‬ ‫ناتوانێ‌ خۆشه‌ویستی‌ راسته‌قینه‌‬ ‫وه‌هه‌رگیز‬ ‫بناسێت‪,‬‬ ‫له‌نزیكه‌وه‌‬ ‫ناشتوانێ‌ خۆشه‌ویستیم پێ‌ ببه‌خشێت‪.‬‬ ‫به‌ناوی‌‬ ‫مرۆڤانه‌ی‌‬ ‫ئه‌و‬ ‫كێن‬ ‫خۆشه‌ویستیه‌وه‌ سات له‌دوای‌ سات‬ ‫گۆڕ بۆ خۆشه‌ویستی‌ هه‌ڵده‌كه‌نن‌و‬ ‫زینده‌ به‌چاڵی‌ ده‌كه‌ن‪.‬‬ ‫تۆپێت وایه‌ خۆشه‌ویستی‌ ته‌نیا له‌‬ ‫جومله‌ی‌ (خ‪ ,‬ۆ‪ ,‬ش‪ ,‬م‪ ,‬ئه‌‪ ,‬و‪,‬ێ‌‪ ,‬ی‌‪,‬‬ ‫ت) دا كۆتایی‌ دێت‪ ..‬له‌وانه‌یه‌ ئێمه‌‬ ‫وافێر كرابین‪ ,‬زۆر سه‌یره‌ ته‌نیا به‌ نۆ‬ ‫وشه‌ كۆتایی‌ به‌ژیان بهێنین‪ ,‬یاخود ‪9‬‬ ‫وشه‌ × سه‌دان جاری‌ بێ‌ ناوه‌ڕۆك‪.‬‬ ‫من ئه‌مشه‌و نه‌هاتووم خۆشه‌ویستی‌‬ ‫فێری‌ تۆبكه‌م‌و بی‌ نوسمه‌وه‌ به‌ڵكو‬ ‫ئه‌وه‌ خۆشه‌ویستیه‌ گه‌مه‌یه‌كی‌ منااڵنه‌‬ ‫به‌پێنوسه‌كه‌م ده‌كات‌و زۆر به‌خێرایی‌‬ ‫به‌سه‌ر په‌ڕاوه‌كه‌مدا هه‌نگاو ده‌نێت‌و‬ ‫تێده‌په‌ڕێ‌‪ ,‬ده‌یه‌وێ‌ بگاته‌ عاشقێكی‌‬ ‫نامۆو بریندار كه‌له‌ كوچه‌یه‌ك‬ ‫له‌كوچه‌كانی‌ ژیاندا ده‌سته‌و ئه‌ژنۆ‬ ‫دۆش داماوه‌و چاوه‌ڕوانی‌ بونه‌وه‌رێكه‌‬ ‫پێنوسێكی‌ به‌دیاری‌ بۆ بێنێت‌و پێی‌‬ ‫بنوسێ‌ (سوپاس بۆ ئه‌و مرۆڤه‌ی‌ فێری‌‬ ‫كردم پاداشتی‌ خۆشه‌ویستی‌ سزایه‌)‬ ‫له‌كۆتایی‌ نوسینه‌كه‌شیدا به‌مانشێتێكی‌‬ ‫(خۆشه‌ویستی‌‬ ‫ده‌نوسێ‌‬ ‫گه‌وره‌‬ ‫خواوه‌ندێكی‌ میهره‌بانه‌) به‌اڵم ئه‌گه‌ر‬ ‫نه‌تزانی‌ چۆن مامه‌ڵه‌ی‌ له‌گه‌ڵدا بكه‌ یت‬ ‫ده‌بێته‌ لوغم‌و په‌نجه‌ی‌ هه‌سته‌كانت له‌‬ ‫بارده‌بات؟!‬ ‫* كه‌خۆت كوشته‌ی‌ ناخی‌ خۆت بیت‬ ‫پێم ناڵێی‌ كێ‌ به‌رپرسیاره‌‪.‬‬ ‫* تۆ هه‌ستت به‌وه‌ كردووه‌ هه‌ندێ‌ جار‬ ‫ژیان وامان لێده‌كات ژیان له‌یاد بكه‌ین‬ ‫ئیدی‌ گرنگ نیه‌ هۆكاره‌كه‌ی‌ چیه‌‪,‬‬ ‫چونكه‌ ده‌بێ‌ خۆت زۆر ماندوو بكه‌یت‬

‫تاكو ئه‌ومانایانه‌ ئه‌دۆزیته‌و‌ه له‌وانه‌ی‌ه‬ ‫سامان بێت یان ده‌سه‌اڵت‌و پله‌وپایه‌‬ ‫یاخود بێ‌ ئاگایی‌‌و‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫له‌پێش سه‌ره‌تاوه‌ ژیانت شاد خانمه‌كه‌م‪,‬‬ ‫هیواخوازم هه‌رده‌م چێژو خۆشی‌‌و‬ ‫سه‌رفرازیه‌كانی‌ ژیان له‌ئامێزت بگرن‌و‬ ‫هێنده‌ ئیراده‌ت به‌هێزبێت بتوانی‌‬ ‫به‌سه‌ر سه‌رجه‌م كۆسپ‌و ناخۆشی‌‌و‬ ‫تاڵیه‌كانی‌ ژیاندا سه‌ركه‌ویت‌و دڵ‌و‬ ‫هه‌ست‌و چاوو رۆحیشت لێوان لێو بێت‬ ‫له‌سۆزو میهره‌بانی‌‌و خۆشه‌ویستی‌‪،‬‬ ‫پڕبێت له‌عیشقێكی‌ پڕ ماناو جه‌وهه‌ری‌‪،‬‬ ‫ئیدی‌ گرنگ نیه‌ به‌رامبه‌ر هه‌ركه‌سێكه‌‬ ‫منم یاخود كه‌سێكی‌ دی‌؟ گرنگ ئه‌وه‌یه‌‬ ‫ئه‌و مانا جوان‌و پڕ به‌هایانه‌ی‌ تێدا‬ ‫كۆبێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌زیزم من نه‌هاتوم به‌چه‌ك ‌‬ ‫ی‬ ‫خۆشه‌ویستی‌ بریندارت بكه‌م به‌ڵكو‬ ‫هاتووم له‌رێگه‌ی‌ تۆوه‌ مانایه‌كی‌‬ ‫دی‌ له‌ماناكانی‌ خۆشه‌ویستی‌ فێربم‬ ‫له‌قوتابخانه‌یه‌كی‌ عیشقی‌ سه‌ره‌تایدا؟‬ ‫فێری‌ وانه‌ی‌ گڕو گاڵ‌و وانه‌ی‌‬ ‫ماتماتیكی‌ ‪ 1×1‬كی‌ خۆشه‌ویستی‌‬ ‫ی بااڵترو‬ ‫ببین ئه‌و جاهه‌نگاو بۆ وانه‌ ‌‬ ‫قوتابخانه‌ی‌ فراوانتر بنێین دواتریش‬ ‫قوتابخانه‌كه‌ گه‌وره‌ بوو ده‌بێته‌‬ ‫په‌رستگا (معبد) و ده‌بێته‌ ئه‌و جێگایه‌ی‌‬ ‫خوداوه‌ندێكی‌ تێدا ده‌په‌رستی‌!! من‬ ‫هاتووم فێرم بكه‌یت عه‌شق چیه‌‪+‬‬ ‫هاتووم تێت گه‌یه‌نم عه‌شق چیه‌= ئه‌وه‌‬ ‫ئێمه‌ی‌ مرۆڤین عه‌شق به‌رهه‌م دێنێن‌و‬ ‫هه‌ر عه‌شقیشه‌ وه‌ك كۆرپه‌یه‌ك‬ ‫به‌نازێكی‌ پڕ حیكمه‌ته‌وه‌ په‌روه‌رده‌مان‬ ‫ده‌كات‌و فێری‌ میهره‌بانی‌‌و مانای‌ پڕ‬ ‫بایه‌خمان ده‌كات به‌اڵم به‌مه‌رجێك‬ ‫عیشق بێت‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫کامه‌ران ڕه‌زا‬

‫به‌عشیقه‌وه‌ چیه‌؟!‬ ‫منیش له‌وه‌اڵمدا ده‌ڵێم ناسكترین‌و‬ ‫میهره‌بانترین بونه‌وه‌ر له‌دونیادا‬ ‫ده‌بێت چه‌كی‌ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی‌ پێبێت‬ ‫ئه‌گه‌ر وانه‌بێت بونه‌وه‌رێكی‌ دی‌‬ ‫تێكی‌ ده‌شكێنێ‌‌و سیمای‌ جوانیه‌كانی‌‬ ‫ده‌شێوێنێ‌ له‌هه‌مان كاتیشدا ئه‌و‬ ‫بونه‌وه‌ره‌ ناسك‌و میهره‌بانه‌ هیچ‬ ‫ساتێك بیری‌ له‌وه‌نه‌كردۆته‌وه‌ چه‌ك‬ ‫بۆبرینداركردن به‌كاربهێنێ‌ جگه‌ له‌‬ ‫پارێزگاری‌ كردن نه‌بێت له‌خودی‌‬ ‫خۆی‌‌و ده‌ورو به‌ره‌ ناسكه‌ك‌هی‌‪,‬‬ ‫بۆئه‌وه‌ی‌ باشتر تێبگه‌ین پێویستیمان‬ ‫به‌نمونه‌یه‌كی‌ تر ده‌بێت ئه‌گه‌ر هه‌ندێ‌‬ ‫گوڵ لق‌و پۆپ‌و قه‌ده‌كه‌ی‌ بێ‌ دڕك‬ ‫بێت مرۆڤه‌ بزێوه‌كان به‌زوترین كات‬ ‫ده‌یشوێنن‌و هه‌ڵی‌ ده‌وه‌رێنن ئه‌گه‌ر‬ ‫دڕكی‌ پێوه‌بو ئه‌وا كه‌متر رێگا هه‌یه‌‬ ‫بۆله‌ناو بردنی‌ ئه‌و گوڵه‌ ئه‌گه‌ر هاتوو‬ ‫توانرا گوڵه‌كه‌شی‌ بشێوێنرێ‌ ئه‌وا‬ ‫ره‌گ‌و قه‌ده‌كه‌ی‌ گوڵی‌ جوانترو ناسكتر‬ ‫به‌رهه‌م دێنن‌و ده‌ی‌ هێننه‌ بوون‪.‬‬

‫زۆر سانایه‌ هه‌ریه‌كێك له‌ئێمه‌ مه‌به‌ست ‌‬ ‫ی‬ ‫بێت عاشق بێت به‌اڵم كه‌م مرۆڤیش‬ ‫هه‌یه‌ سه‌ری‌ كردبێ‌ به‌سه‌رجه‌م كوچه‌و‬ ‫كۆاڵنه‌كانی‌ عیشقداو چه‌ندین ئێواره‌ی‌‬ ‫پێش خۆرئاوابونی‌ دیاری‌ كردبێت بۆ‬ ‫پیاسه‌كردن به‌سه‌ر شۆسته‌و شه‌قامه‌كانی‌‬ ‫عیشقدا بۆئه‌وه‌ی‌ به‌چاوی‌ خۆی‌‬ ‫ببینیت‌و بزانیت چه‌نده‌ نازو عیشوه‌‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و شه‌قام‌و شۆستانه‌ شه‌تڵ‬ ‫كراوه‌و چه‌نده‌شیان هێنده‌ پیربوون‌و‬ ‫نه‌مردوون‪ ,‬به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك ره‌گه‌كانیان‬ ‫به‌رۆخی‌ زه‌ویدا چونه‌ته‌ خوارێ‌‌و‬ ‫درێژبوون كه‌سه‌رانسه‌ری‌ جیهانیان‬ ‫له‌گه‌ڵ خۆیاندا گرێ‌ داوه‌‪ ،‬ئه‌ی‌ كێ‌‬ ‫له‌ئێمه‌ میوانداری‌ كوچه‌و كۆاڵنه‌كانی‌‬ ‫عیشقی‌ كردووه‌و بینیویه‌تی‌ كه‌لێوان‬ ‫لێوه‌ له‌به‌خته‌وه‌ری‌‌و چێژی‌ ئه‌رخه‌وانی‌‪،‬‬ ‫لێوان لێوه‌ له‌گوڵی‌ په‌مه‌یی‌‌و میهره‌بانی‌‪.‬‬ ‫*ئه‌زیزم ئه‌گه‌ر تۆ مه‌به‌سته‌ كه‌سیێكت‬ ‫خۆش بوێ‌ تواناكانت له‌عیشقدا چه‌نده‌‬ ‫سۆزی‌ تیادا كۆده‌بێته‌وه‌و چی‌ په‌یامێكی‌‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كه‌یت‪ ,‬یان تا چ ئاستێك‬ ‫ده‌توانی‌ راست گۆیی‌‌و روبه‌ڕوبونه‌وه‌‬ ‫ئێستا تێگه‌یشتی‌ جه‌نگی‌ عیشق‬ ‫له‌ئامێز گریت‌و‬ ‫دواتر بیكه‌یته‌ جوانترین دیاری‌‌و چیه‌؟ گه‌یشتیته‌ ئه‌و بڕوایه‌ی‌ جێگای‌‬ ‫پێشكه‌شی‌ به‌رامبه‌ره‌كه‌تی‌ بكه‌یت‪ ,‬شه‌رمه‌زارییه‌كی‌ گه‌وره‌یه‌ بۆ هه‌ر‬ ‫ئه‌گه‌ر توانات نیه‌ ئه‌مانه‌ جێبه‌جێ‌ بونه‌وه‌رێك بچێته‌ جه‌نگه‌وه‌و هیچ‬ ‫بكه‌یت تكات لێده‌كه‌م هه‌نگاو مه‌نێ‌ جۆره‌ چه‌كێكی‌ به‌ره‌نگاربونه‌و‌هی‌‬ ‫به‌ره‌و خنكاندنی‌ خۆشه‌ویستی‌ یان پێنه‌بێت‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر من‌و تۆ هیچ جۆره‌ چه‌كێكی‌ خۆ تێگه‌یشتی‌ ده‌بێت چۆن بونه‌وه‌رێك‬ ‫به‌ره‌نگاربونه‌وه‌مان پێنه‌بێت بۆچونه‌ بیت ئه‌ی‌ عاشق؟!!‬ ‫ناو جه‌نگی‌ عیشقه‌وه‌ باله‌رۆژنامه‌و پێشكه‌شه‌ به‌و روحه‌ بزێوه‌ی‌ تاسه‌ر‬ ‫هه‌واڵه‌كانی‌ تردا مانشێت‌و وتاری‌ ئێسقان ئازاری‌ دام‌و‪ ..‬تائه‌و سه‌ری‌‬ ‫عیشق له‌یاد بكه‌ین‪ ،‬له‌وانه‌یه‌ بپرسین ژیان خۆشم ئه‌وێت !!‬ ‫باشه‌ عیشق به‌و هه‌موو میهره‌بانی‌‌و پێشكه‌شه‌ به‌بزێوی‌ ئه‌و ئازار‌هی‌‬ ‫سۆزو ناسكیه‌وه‌ كه‌تۆ باسی‌ لێده‌كه‌یت‪ .‬هه‌میشه‌و دایم به‌ناو رۆحما‬ ‫ئه‌ی‌ جه‌نگ مانای‌ چیه‌و په‌یوه‌ندی‌ گوزه‌رده‌كات‪..‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )67‬ساڵی شه‌شه‌م‪2013/4/17 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫تایبه‌ت‬

‫ئەنفال‪ .‌.‬جينۆسايدى كورد به‌ده‌ستی به‌عسییه‌کان‬ ‫ئا‪ :‬په‌رویز ره‌حیمزاده‌‬ ‫بەهۆی زۆرداری حكومەتە یەك لەدوای‬ ‫یەكەكانی عێراق‪ ،‬نەتەوەی كورد‬ ‫ڕووبەڕووی چەوسانەوەو مافخوران هاتووە‪،‬‬ ‫تا لەئەنجامدا زۆرداری‌و چەوساندنەوەی‬ ‫كورد لە بیرو ئەقڵیەتی حزبی بەعس دا‬ ‫گەیشتە كۆمەڵكوژی‌و پاكتاوی ڕەگەزی‪،‬‬ ‫بۆیە بەعس بە بەرنامەو سیاسەتی‬ ‫لەناوبردنی كورد‌و داگیركردنی كوردستانی‬ ‫خستە ناو سیاسەتەكەی‪.‬‬ ‫دوای هاتنە سەر حوكمی بەعسیەكان‪،‬‬ ‫سیاسەتی تەرحیل‌و تەعریب‌و تەبعیس‬ ‫پەیڕەوكرا‪ .‬هەروەها بەتاك‌و بە دەستە لێرەو‬ ‫لەوێ لە سەر بنەمای كوردبوون بەسەدان‬ ‫كەسیان لە ناو برد‪ ،‬دواتر بومبابارنكردنی‬ ‫تۆپ‌و فڕۆكەو بەسوتماككردنی سەوازیی‌و‬ ‫خاك‌و لەناوبردنی سەرچاوەكانی ژیان‌و‬ ‫ڕاگواستنی هەزاران گوند‌و شارۆچكەی‬ ‫كوردستان دەستیپێكرد‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ،1988‬لە زنجیرە هێرشێکی‬ ‫هەشت قۆناغی بە ناوی عەمەلیاتی ئەنفال‬ ‫‪1988/9/6‬‬ ‫لە ‪ 1988/2/23‬تاکو‬ ‫ساڵ بۆ سەر گوندنشینەکانی کوردستان‬ ‫(‪ )182000‬سەد و هەشتا و دوو هەزار‬ ‫مرۆڤی بێ تاوان خەڵکی سێڤیلی ناوچەکه‌‬ ‫لە پیاو ژن و منداڵ و پیر و گەنج بە‬ ‫بێ جیاوازی ئایین و ڕەگەز و تەمەن‬ ‫دەسگیرکرد و بێ سەر و شوێنی کردن‬ ‫و تەواوی سەروەت و ماڵ و سامانیشیان‬ ‫لەالیەن پیاوانی دەسەاڵتدارانی رژێمی‬ ‫بەعسەوە بە تااڵن براو(‪ )4500‬چوار‬ ‫هەزار و پێنج سەد گوند و شارۆچکەشیان‬ ‫خاپوور کرا ئەو زنجیرە شااڵوە بە‬ ‫بەرنامەیەکی سەربازی‪ ،‬موخابەراتی‪،‬‬ ‫ئابووری و بڕیاری مەجلیسی بەناو (قیادە‬ ‫الپورە) ئەنجام درا کە لە زۆر ناوچەشدا‬ ‫چەکی کیمیاوی و فسفۆریش بە کارهێنرا‬ ‫کە بە سیاسەتی خا سوتاندن ناوزەد‬ ‫دەکرێت کە سامناکترینیان کارەساتی‬ ‫هەڵەبجە بوو قۆناغەکانی شااڵوی ئەنفال‬ ‫بەم شێوەیە بوو‪:‬‬

‫هه‌تا ئێستاش له‌ناوچه‌ جیاجیاکانی عێراق گۆڕی به‌کۆمه‌ڵ ده‌دۆزرێته‌وه‌ که‌ کوردی تێدا زینده‌به‌چاڵ کراو‬ ‫ئەنفالی یەکەم‪:‬‬ ‫دۆڵی جافایەتی سەرگەڵو بەگەڵۆ لە ‪23‬‬ ‫ی شوبات تا ‪ 19‬ی ئاداری ‪ 1988‬ئەنفالی‬ ‫یەکەم زیاتر لە (‪ )100‬هێرش و پەالماری‬ ‫جیا جیای لەخۆوە گرت لە ئەنجامدا ئەو‬ ‫گوند و ناوچانەی وێرانکرد (قەمچۆف‪،‬‬ ‫شاخەرەش‪ ،‬دۆڵی رووت‪ ،‬قزلەر‪،‬‬ ‫قەرەنگوێ‪ ،‬مەوالن‪ ،‬قەرەسەرد‪ ،‬پیربایز‬ ‫‪ ،‬دۆڵی مازەلە‪ ،‬قەاڵم پاشائاسۆس‪،‬‬ ‫قەرەچەتان‪ ،‬شەدەلە‪ ،‬پیرە مەگرون‪،‬‬ ‫زێوێ‪ ،‬گەڕەدێ‪ ،‬دابان‪ ،‬شارستێن)‪.‬‬ ‫ئەنفالی دووەم‪:‬‬ ‫هێرشەکان بۆ سەر ناوچەی قەرەداغ‪ ،‬لە‬ ‫‪22‬ی ئادار تا ‪1‬ی نیسانی ‪ 1988‬بەپێی‬ ‫چەند زانیارییەک ژمارەی ئەوانەی لەم‬ ‫ناوچەیە دەستگیرکران دەگاتە(‪ )2000‬دوو‬ ‫هەزار کەس و دەسبەجێ رەوانەی ئەمنی‬ ‫سلێمانی کران‪ ،‬سەرکردایەتی گشتی‬ ‫هێزە چەکدارەکانی رژێم لە ‪22‬ی نیسان‬ ‫بەیاننامەی ژمارەی (‪ )3109‬ی باڵو کردەوە‬ ‫کە تیایدا باسی پاککردنەوەی تەواوی‬ ‫ناوچەی قەرەداغ دەکات( خیانەتکاران) و‬ ‫تێکدانی بنەکەکانیان لە(تەکییە‪ ،‬بەلگجار‪،‬‬ ‫مێولی‪ ،‬بانی مورد‪ ،‬چرچەقەاڵ‪ ،‬بەلەکان‪،‬‬ ‫دەبەندفەقیرە‪ ،‬قەرەداغ‪ ،‬ئۆقاڵ‪ ،‬جافەران‪،‬‬

‫باوەخشێن‪ ،‬سێوسێنان‪ ،‬زەردە‪ ،‬کلۆش‪،‬‬ ‫بێرکێ‪ ،‬کاڵو جومعە‪ ،‬بەخشێ‪ ،‬دەربەند‬ ‫باسەرە‪ ،‬سەرگرمە‪ ،‬قۆپی قەرەداغ‪،‬‬ ‫ئاژەداخ)‪.‬‬ ‫ئەنفالی سێیەم‪:‬‬ ‫هێرش کردنە سەر ناوچەی گەرمیان لە‬ ‫‪ 7‬تا ‪20‬ی نیسانی ‪ 1988‬ئەم شااڵوە‬ ‫زۆرترین گوندی لەم ناوچەیە وێران کرد‬ ‫و ژمارەیەکی ئێجگار زۆریش لە خەڵکی‬ ‫شونبزرکران(تەنیا لە رۆژی ‪14‬ی نیساندا‬ ‫لە هەردوو گوندی ملە سوورە و کولەجۆی‬ ‫حاجی حەمەجان لە یەک کاتدا زۆرترین‬ ‫ژمارەی خەڵکی ناوچەکە دەستگیرکران و‬ ‫بەژن و منداڵ وپیر وگەنجەوە شونبزرکران‪،‬‬ ‫هەر بۆیەش ئەم رۆژە یاد کردنەوەی‬ ‫کارەساتی ئەنفال لە کوردستاندا)‪.‬‬ ‫ناوچەی ســــەنگاوکە بە تەنیا‪ 93‬گوندی لە‬ ‫خۆوە گرتبوو(‪ )85‬یان لە پێش شااڵوەکاندا‬ ‫نزیکەی(‪ )18‬هەژدە هەزار کەسی تیادا‬ ‫دەژیان کە زۆربەیان لە شااڵوەکاندا تیادا‬ ‫چون و شونبزرکران‪ ،‬ئەو گوندانەشی کە‬ ‫لە ناوچەی سەنگاو بەپەالمارەکە کەوتن‬ ‫ئەمانە بوون(دەرەوار‪ ،‬بانەمورد‪ ،‬پێنچ‬ ‫ئەنگوستی‪ ،‬حاجی محەمەد ئاغا‪ ،‬پێنج‬ ‫ئەنگوستی‪ ،‬شێخ مستەفا‪ ،‬هـــەنجیرە‪،‬‬ ‫سێگومەتان‪ ،‬کێڵەبەرزە‪ ،‬دەرزیلە‪ ،‬قەالگە‪،‬‬

‫دار بەروو)‪.‬‬ ‫ئەنفالی چوارەم‪:‬‬ ‫هێرش بۆ سەر دۆڵی زێی بچووک لە‬ ‫‪ 3‬تا ‪9‬ی مایسی ‪ 1988‬لەم شااڵوەدا‬ ‫وەکو شااڵوی پێشوو(سێیەم) سیاسەتی‬ ‫کۆکردنەوەی خەڵک پەیڕەو کراوە‪ ،‬کە‬ ‫چەندین شوێنیان دەکردە مەڵبەندی‬ ‫مامەڵە و تاوتوێکردنی خەڵکەکە بۆ لە‬ ‫جیاکردنەوە و راگوێزانیان‬ ‫یەکتری‬ ‫بۆ شوێنی نادیار‪ ،‬پتر لە سێ مەڵبەند‬ ‫بۆ دەستگیر کراون‪ ،‬ئامادەرکرا بوو‪،‬‬ ‫گیراوەکانی گۆمەشین و گوندەکانی دیکە‬ ‫ماوەی سێ رۆژ لە هەرمۆتەی الی کۆیە‬ ‫هێشترانەوە‪ ،‬هەروەها خەڵکە دەرباوبووی‬ ‫کیمیابارانەکەی ‪3‬ی مایسی گوپتەپە و‬ ‫عەسکەریش‪ ،‬کۆمەڵگەی تەکیەی الی‬ ‫چەمچەماڵ یەکەم قۆناغی راوەستانبان‪،‬‬ ‫بوو‪ ،‬کە بە ئیفادە دەگوازرانەوە‪،‬‬ ‫تەقتەقیش‬ ‫ناحیەی‬ ‫هــــەروەها‬ ‫مەڵبەندێکی گرنگ بوو مە نزیکەی(‪)10000‬‬ ‫دە هەزار کەسی لە گیراوانی باکوری زێی‬ ‫بچووکیان بۆ گواستەوە‪ ،‬پاشان بە پێی‬ ‫قسەی چەند شایەت عەیانێک کە خۆیان‬ ‫بینوویانە خەڵکەکەیان رەوانەی ئامریەی‬ ‫کۆیە کردبوو کە قەاڵیەکی سەربازییە‬ ‫وەک چەندین قەاڵی لەم چەشنە لەوێ‬

‫خەڵکی گیراوی پتر لە (‪ )12‬دوازدە‬ ‫گوندی هەردوو الی زێ بەندکراون‪ ،‬پاشان‬ ‫ژن و پیاو لێک جیاکراونەتەوە و رۆژی‬ ‫پاشتر بۆ شوێنی نادیار گواستراونەتەوە‬ ‫شوێنێکی تریش کە سەدان خەڵکی تێدل‬ ‫کۆکرابۆوە شوێنی بەخێوکردنی ئاژەڵ‬ ‫بوو‪ ،‬لێرە هیچ لێکۆڵینەوە لەگەڵ خەڵکە‬ ‫گیراوەکە نەکراوە‪ ،‬لەبەرکەمی ژمارەی‬ ‫سەربازەکانیش نەتوانراوە ژن و پیاو لە‬ ‫یەکتر جیا بکرێتەوە‪ ،‬شااڵوی ئەنفالی‬ ‫چوارەم وێرای زەرەی گیانی کە بەسەدان‬ ‫کەسی تیایدا شونبزرکران‪ ،‬هاوکات زەرەرو‬ ‫زیانێکی مادی زۆریش لێکەوتەوە چونکە‬ ‫هەموو ماڵ وموڵکی خەڵکەکە تااڵن‬ ‫کران و عەقڵیەتی شۆڤینیستی رژێمیش‬ ‫بەرەوای زانی‪.‬‬ ‫ئەنفالی پێنجەم و شەشەم و حەوتەم‪:‬‬ ‫دۆڵی نێو چیاکانی شەقاڵوە و رواندز لە‬ ‫‪ 15‬ی مایس تا ‪ 25‬ئابی ‪ 1998‬لە میانەی‬ ‫شااڵوی ئەنفالی پێنجەم و شەشەم و‬ ‫حەوتەم زیاتر لە (‪ )52‬گوند لە ناحیەکانی‬ ‫خەلیفان و رواندز و خۆشناوەتی وێرانکران‬ ‫و سەرجەم خێزانەکانیان(‪ )2602‬دوو هەزار‬ ‫و شەشسەد و دوو خێزان بوو هەروەها‬ ‫(‪ )24‬قوتابخانە و (‪ )52‬مزگەوتی ئەم‬ ‫گوندانە روخێنرا‪ ،‬ئەم جگە لە سوتاندن‬ ‫و فەوتاندن و فەوتاندنی سەدان و دار‬ ‫گوێز و دار بــــــەروو رەزو باخ کەسەر‬ ‫چاوەیەکی بنەڕەتی ژێر خانی ئابووری‬ ‫ئەوان بوون بەرەو نەمان چوون‪.‬‬ ‫ئەنفالی هەشتەم‪ :‬ئەنفالی کۆتایی‪:‬‬ ‫ئەنفالی بادینان (‪25‬ی ئاب تا ‪6‬ی‬ ‫ئەیلوولی ‪ 1988‬بەشێوەیەکی گشتی‬ ‫نزیکەی(‪ )50‬پەنجا گوند بەر خەستترین‬ ‫هێرشی کیمیایی کەوتن وەک (وەرمێلێ‪،‬‬ ‫بلێجانێی بانیێ‪ ،‬باوەرکا‪ ،‬کەڤری‪،‬‬ ‫مێرگەتووی‪ ،‬هەڤنێکا‪ ،‬بێرۆزانا‪ ،‬دارێشێ‪،‬‬ ‫مێزێ‪ ،‬سپیندار‪ ،‬خەلیفۆ‪ ،‬گەرگەش‪،‬‬ ‫گارەگۆ‪ ،‬گۆرە‪ ،‬زێوەشکان‪ ،‬بە لوتی گیزێ‪،‬‬ ‫زارکێ‪ ،‬رەزیکێ‪ ،‬سارتکێ‪ ،‬ماردێنیا‪،‬‬ ‫شێرانە‪ ،‬یەکمالە‪ ،‬سوارێ‪ ،‬ئاڤۆک و چەند‬ ‫گوندێکی تر‪.‬‬

‫مانگی رابردوو؛ خوێناویترین مانگی شەڕ‌و پێكدانەكانی سوریە‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫چاودێرانی مافی مرۆڤی سوریە كە‬ ‫سەر بە بەرەی ئۆپۆزسیۆنن‪ ،‬دەڵێت‬ ‫لەشەڕ‌و پێكدادنەكانی سوریە لەمانگی‬ ‫مارس زیاتر لە ‪ 6‬هەزار كەس كوژراون‪،‬‬ ‫بەمش ئەم مانگە یەكێك لەمەرگبارترین‬ ‫مانگەكان لەماوەی شەڕی دووساڵەی‬ ‫ئەم واڵتەیە‪.‬‬ ‫بەوتەی چاودێرانی مافەكانی مرۆڤ‬ ‫لەسوریە‪ ،‬لەم مانگەدا ‪ 6‬هەزار‌و ‪ 5‬كەس‬ ‫كوژراون كە ‪298‬یان منداڵ‪291 ،‬یان‬ ‫ژن‌و ‪ 1486‬كەسیان ئەو چەكدارانە بوون‬ ‫كە لە سوپای سوریە جیاببوونەوە‪.‬‬ ‫ئەم دامەزراوە كە یەكێك لەدامەزراوە‬ ‫سەرەكییەكانی نەیاری رژیم بەشار‬ ‫ئەسەدە لەراپۆرتەكەیدا دەنوسێـت كە‬ ‫لەمانگی مارس هەروەها هەزار‌و ‪464‬‬ ‫سەربازی رژیمی سوریە كوژراون‌و لەو‬ ‫ئامارەدا باقی كورژاوەكان تا ئێستا‬ ‫نەناسراون‪ .‬رامی عەبدولڕەحمان‪،‬‬ ‫سەرۆكی گروپی چاودێری مافی مرۆڤی‬ ‫سوریە‪ ،‬لەمبارەوە بە ئاسوشیتیدپرێسی‬ ‫راگەیاند كە بەهۆی ئەوەی هەردووالیەنی‬ ‫شەڕ راپۆرتی تەواوی قوربانییەكانی‬ ‫خۆیان باڵوناكەنەوە‪ ،‬ژمارەی واقیعی‬ ‫كوژراوەكان دەبێت زۆر لەوە زیاتر بێت‬ ‫كە رادەگەیەنرێت‪ .‬ناوبراو بە ئاماژە‬ ‫بە نەیارانی چەكداری رژیمی بەشار‬ ‫ئەسەد لەسوریە دەڵێت‪ :‬زۆر ئەستەمە‬ ‫لەم هێزانە زانیاری دروست وەربگرین‪،‬‬ ‫چونكە ئەوان نایانەوێت راپۆرتی ژمارەی‬ ‫قوربانیان رۆحیەی هێزە چەكدارەكانی‬ ‫نەیاری سوریە الواز بكات‪ .‬بەوتەی‬ ‫رامی عەبدولڕەحمان ژمارەی واقعی‬

‫كوژراوەكان دەتوانێت دوو ئەوندە‬ ‫بێت‪ .‬رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوزەكان‬ ‫لەمانگی فێبریە رایگەیاند لەسەرەتای‬ ‫شەڕو پێكدادانەكانی سوریە تائەو مانگە‬ ‫النیكەم ‪ 70‬هەزار كەس كوژراون‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە بە هۆی پەرەسەندنی‬ ‫شەڕی ناوخۆیی لە سوریە‪ ،‬رێكخراوی‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكان نیوەی هاوكارانی‬ ‫خۆی لەم واڵتە بردووەتە دەرەوە و‬ ‫هەروەها هەواڵەكان باس لە بریندار‬ ‫بوونی ریاز ئەسعەد یەكێك لە فەرماندە‬ ‫پێشووەكانی ئەرتەشی ئازادی سوریە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫مندااڵن قوربانیانی سەرەكی‬ ‫بینینی مندااڵن‌و مێرمندااڵنی سوری‬ ‫لەمەیدانەكانی شەڕی ناوخۆیی ئەو‬ ‫واڵتە حاڵەتێكی دەگمەن نیە‪ .‬لەشاری‬ ‫حەڵەب منداڵێكی ‪ 8‬ساڵە چەكی‬ ‫هەڵگرتووە‌و مێرمنداڵێكی ‪ 12‬ساڵە‬ ‫بووەتە فریادگوزار‪ .‬شەڕ‪ ،‬مندااڵنی‬ ‫سوریەی كردوەتە قوربانی‌و بەهەزاران‬ ‫كەسی هەتیو‌و ئاوارە كردوە‪.‬‬ ‫قوربانیانی سەرەكی لەقەیرانی سوریە‪،‬‬ ‫مندااڵن‌و مێرمندااڵنی ئەم واڵتەن‪.‬‬ ‫شەڕی ناوخۆ ئەوانی هەتیو‪ ،‬ئاوارە‌و‬ ‫شەڕانی كردوە‪ .‬باڵوبوونەوەی چەند‬ ‫وێنەی منداڵێكی تەمەن ‪ 8‬ساڵ لەشاری‬ ‫وێرانكراوی حەڵەب كە چەك هەڵگرتووە‌و‬ ‫جگەرە دەكێشێت‪ ،‬ویژدانی هەر بینەرێك‬ ‫دەهەژێنێت‪ .‬لەماوەی رابردوودا ماڵپەڕی‬ ‫گۆڤاری «تلێگراف» فیلمێكی ڤیدیۆیی‬ ‫باڵوكردەوە كە منداڵێك لەشاری حەڵەب‬ ‫نیشان دەدات‪ .‬كوڕێكی هەشت ساڵ‬ ‫كە نارەنجەكێكی وەك تۆپی مندااڵن‬ ‫بەدەستەوە گرتووە‌و لەگەڵ مامەكەی‬

‫نارنجەكەكە فرێدەدەن‌و دەیتەقێننەوە‪.‬‬ ‫ئەم كوڕە ناوی ئەحمەدە‌و دایك‌و باوكی‬ ‫خۆی بەهۆی تەقینەوەی خومپارە‬ ‫لەدەست داوە‌و ئێستا ئەحمەد لەالی‬ ‫مامەكەی دەژی كە یەكێك لە ئەندامانی‬ ‫چەكداری رژیم بەشار ئەسەد‪ .‬شەڕی‬ ‫ناوخۆی سوریە تەنها منداڵیی ئەحمەدی‬ ‫بەتااڵن نەبردووە‪ .‬ئەمە چارەنوسی‬ ‫دوو تا سێ ملیۆن منداڵی بێ تاوانی‬ ‫سوریەیە‪ .‬شەڕ ئەوانی هەتیو‪ ،‬ئاوارە‌و‬ ‫شەڕانی كردوە‪ ،‬تەنانەت ژمارەیەكیان‬ ‫بوونەتە فریادگوزار‪.‬‬ ‫مێرمنداڵێكی ‪ 12‬ساڵەی سوری لەشاری‬ ‫حەڵەب روپۆشێكی گەورەی پزیشكی‬ ‫لەبەركردوە‌و یارمەتی بریندارەكان‬ ‫دەدات‪ .‬محەمەد بارودۆخی خۆی لە‬ ‫فیلمێكی ‪ 13‬خولەكیدا دەگێڕێتەوە‬ ‫كە لە كەناڵی ‪ 4‬باڵوكرایەوە‪ .‬محەمەد‬ ‫ماوەی زیاتر لە ‪ 4‬مانگە لە كلینیكی‬ ‫داروشیفا لە حەڵەب یارمەتی بریندارانی‬ ‫شەڕ دەكات‪ .‬لەم كلینیكەدا نزیكە ‪30‬‬ ‫پزیشك لە سەختترین بارودۆخدا كار‬ ‫دەكەن‌و محەمەد‌و مێرمنداڵێكی دیكەش‬ ‫كاری خوازیارانە دەكەن‪ .‬رێكخراوەكانی‬ ‫مافی مرۆڤ چەندین جار سەبارەت‬ ‫بە خراپی بارودۆخی مندااڵنی سوریە‬ ‫هۆشداریان داوە‪ .‬بەم زوانە رێكخراوێك‬ ‫بەناوی «پاراستنی مندااڵن» رایگەیاند‬ ‫كە مندااڵنی سوری‪ ،‬سەرەكیترن‬ ‫قوربانیانی شەڕی ناوخۆی ئەم واڵتەن‪،‬‬ ‫چونكە لەالیەن هەردوو بەرەی شەڕ وەك‬ ‫سپەری بەاڵم بەكار دەهێنرێن‪.‬‬ ‫مێرمندااڵنی سوری هەروەها لەریزی‬ ‫یەكەمین قوربانیانی سوریەن‪ .‬لەمانگی‬ ‫مارسی ‪ ،2011‬چەند مێرمنداڵ‬ ‫لەشاری درعا بە تۆمەتی دیوارنوسین‬

‫دەستگیركران‪ .‬لەمانگی مەی هەمان‬ ‫ساڵدا هێزە ئەمنییەكانی سوریە‪،‬‬ ‫تەرمی شێوێندراو‌و ئەشكەنجە كراوی‬ ‫مێرمنداڵێكی ‪ 13‬ساڵەیان بەناوی حەمسە‬ ‫رادەستی دایك‌و باوكی كردەوە‪ .‬تاوانی‬ ‫حەمسە بەشداری كردن لەخۆپیشاندان‬ ‫بوو‪ .‬كوژرانی ئەم مێرمنداڵەی بەدەستی‬ ‫هێزەكانی بەشارئەسەد‪ ،‬خەڵكی جواڵند‌و‬ ‫ئاگری ناڕەزاییەكانی توندتر كردەوە‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی راهێنانی سەربازیی‬ ‫بە هێزەكانی بەشار ئەسەد دەكات‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی هەواڵنێری رۆیترز‪،‬‬ ‫میلیشیاكان‌و هێزەكانی وەفادار بە‬ ‫بەشار ئەسەد‪ ،‬سەردانی ئێرانیان كردوە‌و‬ ‫لەوێ راهێنانی سەربازییان پێكراوە‪.‬‬ ‫پەیامنێرەكەی رۆیترز لەگەڵ چوار كەس‬ ‫لەم میلیشیانە گفتوگۆی كردوە‪.‬‬ ‫هەواڵنێری رۆیترز هەواڵی راهێنانی‬ ‫میلیشیاكانی سەر بە بەشار ئەسەد لە‬ ‫ئوردوگاكانی ئێران باڵودەكاتەوە‪ .‬ئەم‬ ‫هەواڵەی پشتی بەو وتووێژانە بەستووە‬ ‫كە پەیامنێری رۆیترز لەگەڵ چوار كەس‬ ‫لە الیەنگرانی بەشار ئەسەد سەرۆك‬ ‫كۆماری سوریە لەچوار گروپ‌و چوار‬ ‫شاری جیاجیا ئەنجامیداوە‪ .‬وەاڵمی‬ ‫هەر چواركەسەكە‪ ،‬راهێنانی سەربازیی‬ ‫ئەوان لە ئێران پشتڕاست دەكاتەوە‪.‬‬ ‫سامر یەكێك لەو چوار كەسە دەڵێت‪:‬‬ ‫لەگەڵ گروپێكی دیكە خولێكی ‪15‬‬ ‫رۆژەیان بۆ شەڕی ناوشار دیوە‌و بۆ‬ ‫كاركردن بە چەكی سوك‌و موشەكی‬ ‫زەمین بەهەوا‌و راهێنانیان كردوە‪ .‬سامر‬ ‫دەڵێت گروپێكی دیكە لە حیزبواڵی‬ ‫لوبنان لەگەڵ بەشێكی لەسوریەكان‬ ‫هاوكات سەرقاڵی راهێنانی سەختتر‌و‬

‫ئاڵۆزترن‪ .‬پێشینەی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە راهێنانی حیزبواڵی لوبنان‪ ،‬بۆ پێش‬ ‫شەڕی ناوخۆی ‪ 15‬ساڵەی ئەم واڵتە‬ ‫دەگەرێتەوە‪.‬‬ ‫رۆیترز دەنوسێت كە ئێران هەمان‬ ‫ستراتژی لە سوریە گرتووەتە پێش تا‬ ‫لەم رێگەوە نفوزی خۆی لەم واڵتە‪،‬‬ ‫تەنانەت پاش روخانی بەشار ئەسەدیش‬ ‫مسۆگەر بكات‪.‬‬ ‫بەرپرسانی رژیم بۆ ماوەیەكی زۆر‬ ‫حاشایان لەوە دەكرد كە راستەوخۆی‬ ‫پشتگیری هێزەكانی بەشار ئەسەد بكەن‬ ‫تا ئەوەی كە یەكەمجار لە سپیتامبری‬ ‫‪ ،2012‬محەمەد عەلی جەعفەری‪،‬‬ ‫فەرماندەی سپای پاسداران‪ ،‬دانی‬ ‫بەوەدا نا كە هێزەكانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لەسوریەن‌و هەوڵ بۆ مانەوەی رژیم‬ ‫ئەسەد دەكەن‪ .‬ئەمەش لەو كاتەدا بوو كە‬ ‫نەیارانی رژیمی سوریە‪ ،‬سەردار حەسەن‬ ‫شاتری‪ ،‬یەكێك لەفەرماندەكانی سپای‬ ‫قودسیان لە سنوری لوبنان‌و سوریە‬ ‫كوشت‪ .‬شاتری بەپێی بەیاننامەیەكەی‬ ‫سپای پاسداران سەرۆكی كومیتەی‬ ‫ئێرانیی بازسازی لوبنانیش بوو‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆنی سوریە پاش كوشتنی‬ ‫شاتری‪ 48 ،‬ئێران دیكە بەدیل گرت‌و‬ ‫رایگەیاند لەگەڵ ‪ 2‬هەزار هەڵسوڕاوی‬ ‫بەندكراوی سوریە كە لەزیندانەكانی‬ ‫بەشار ئەسەددان دەیانگۆڕێتەوە‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی هاوپەیمانی نزیكی‬ ‫رژیمی سوریەیە‌و بە پوڵ‌و چەك یارمەتی‬ ‫بەشار ئەسەد دەكات‪ .‬سەرەتا لەمانگی‬ ‫ژانویە بوو كە هیالری كلینتۆن‪ ،‬وەزیری‬ ‫دەرەوەی ئەوكاتی ئەمریكا‪ ،‬باسی لە‬ ‫پشتیوانی بەرینی رژیمی ئێران لەبەشار‬ ‫ئەسەد كرد‪.‬‬

‫‪HOTBIRD11740 VER‬‬ ‫‪Symbol 27500‬‬ ‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬

‫‪dwaroj.komala@gmail.com‬‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫عه‌تا ناسرسه‌قزی‬ ‫جێگری سه‌رنوسه‌ر‪:‬‬

‫بێهروز مەلەکشا‬

‫نه‌خشه‌ساز‪:‬‬

‫هه‌ژیر‬

‫بۆ چارەسەری بێ ئاویی ده‌ریاچه‌ی ورمێ‬ ‫مەهاباد بێ ئاو دەکرێ‬ ‫بە مەبەستی چارەسەریی بێ ئاویی‬ ‫ده‌ریاچه‌ی ورمێ و بەرگری لە وشک‬ ‫بوونی‪ ،‬بریار وایە کە ئاوی بەنداوی‬ ‫مەهاباد بگوازرێتەوە بۆ ده‌ریاچه‌ی ورمێ‬ ‫و لە رێی ئاوی ئەو بەنداوەوە ده‌ریاچه‌ی‬ ‫ورمێ لە وشک بوون رزگار بکرێت‪.‬‬ ‫بەپێ ئەو زانیاریانەی رۆژانی پێشوو‬ ‫لە هەواڵەکانی رادیۆی مەهاباد دا باڵو‬ ‫کرانەوە‪ ،‬باس لەوە کرا کە ئاوی بەنداوی‬ ‫مەهاباد ‪ ١٩٠‬میلیۆن میتری چوارگۆشەیە‬ ‫و بەپێی بەرنامە و پالنێک لە ناوەندی‬ ‫پارێزگا بریاری لەسەر دراوە کە بۆ‬ ‫چارەسەری کەمی ئاوی گۆلی ورمێ نزیک‬ ‫بە ‪ ١٤٠‬میلیۆن میتری چوارگۆشە لە ئاوی‬ ‫ئەو بەنداوە کەم بکرێتەوە و بڕژێنرێتە ناو‬ ‫ده‌ریاچه‌ی ورمێ‪.‬‬ ‫شایانی باسە لەئەگەری کەمی ئاو لە‬ ‫بەنداوی مەهاباد‪ ،‬زیاتر لە ‪ ٣٢٥‬بۆ ‪٣٥٠‬‬ ‫هەزار کەس لە خەڵکی مەهاباد و دەورو‬ ‫بەری دەکەونە بەر هەرەشەی کەمی ئاو و‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا زیانێکی زۆر بە کشتوکاڵی‬

‫ناوچەکانی دەورەبەری مەهاباد بە تایبەت‬ ‫ناوچەی پڕ پیت و بەرەکەتی شاروێران و‬ ‫شامات دەگا‪ .‬هاوکات بەنداوای مەهاباد‬ ‫بەشێک لە کارەبا و ئاوی خواردنەوەی‬ ‫دانیشتوانی ئەو شارە و دەوروبەریشی‬ ‫دابین دەکا کە شیمانە دەکرێ بە هۆی ئەو‬ ‫پرۆژەیەوە‪ ،‬هاوینی داهاتوو دانیشتوان لە‬ ‫گەڵ کێشەی کەمی ئاو و کارەبا بەرەوڕوو‬ ‫بکاتەوە‪ .‬ئەوە وێڕای ئەوەیە کە بەنداوەکە‬ ‫رۆڵێکی گرینگی هەیە لە جوانی شارەکە‬ ‫و شوێنێکیشە بۆ حەسانەوەی خەڵک و‬ ‫گەشتیاران بە تایبەت لە وەرزی هاوین دا‪.‬‬ ‫گواستنەوەی ئاوی بەنداوی مەهاباد‬ ‫بۆ ناو ده‌ریاچه‌ی ورمێ لە حالێکدایە‬ ‫کە لە نزیک گۆلی ورمێ کە ناوچەی‬ ‫ئازەری نیشتنە‪ ،‬بەنداوی «حەسەنلو»‬ ‫هەوڵکەوتووە و بەرپرسان زۆر بەئاسانی‬ ‫دەتوانن ئاوی ئەم بەنداوە بۆ ده‌ریاچه‌ی‬ ‫ورمێ بگوازنەوە‪ .‬هەروەها بەنداوی‬ ‫«نەورۆزلو»ی میاندواو و چەندین بەنداوی‬ ‫تر هەیە کە هەڵکەوتەیەکی باشتریان‬

‫هەیە بەنیسبەت بەنداوی مەهاباد بەالم‬

‫هۆی کەڵک وەرگرتنەکەی حکومەت لە‬

‫دامه‌زراندنی رێکخراوى پەنابەرانى ئێرانى لەعێراق‬ ‫رێکخراوە حکومی و ناحکومییەکانی‬ ‫کوردستان‬ ‫رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان‬ ‫پەنابەرانى ئازیز‬

‫هاواڵتیانى خۆشەویست‬ ‫سەرۆکی هەرێمی کوردستان‬ ‫سەرۆک کۆماری عێراقی فیدراڵ‬ ‫سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫پەرلەمان هەرێمی کوردستان‬

‫هەروەک ئاگادارن‪ ،‬کۆمەڵێک لە‬ ‫پەنابەری ئێرانی بە هۆکاری سیاسی‪،‬‬ ‫ئابووری و کۆمەاڵیەتییەوە لە واڵتی‬ ‫عێراق بە گشتی و باشوری کوردستان‬ ‫بە تایبەت نیشەجێن‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان‬ ‫چەندین هەنگاوی بۆ باشکردنی رەوشی‬ ‫پەنابەران ناوە ‪،‬بەاڵم هێشتا کۆمەڵێک‬ ‫داخوازی یاسایی و ئینسانی بە پێی‬ ‫جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ تا‬ ‫ئێستا وەک کێشەیەکی گەورە ماونەتەوە‬ ‫کە پێویستە هەوڵی باشکردنیان بدرێت‪.‬‬

‫جه‌مال غه‌مبار‬

‫و رەگەزى‪ ،‬دەتوانن ببنە ئەندامى ئەم‬ ‫رێکخراوە بەپێى پەیڕەوى ناوخۆى‬ ‫رێکخراوەکە‪ .‬داواکارین لە هەموو‬ ‫رێکخراوە ناحکومى و مرۆڤدۆستەکان و‬ ‫رێکخراوەکانی مافى مرۆڤ‪ ،‬هاوکارمان‬ ‫بن لە پێناو باشکردنى رەوشى ژیانى‬ ‫پەنابەران‪.‬‬ ‫لەگەڵ رێزدا ‪...‬‬

‫رێکخراوە ناوخۆیى و نێودەوڵەتییەکان‬ ‫داکۆکی لەمافى پەنابەرانى ئێرانی بکات‪،‬‬ ‫لەسەر بنەماى دابینکردنى ژیانێکى‬ ‫خۆشتر و ئاسودەتر بۆ پەنابەران بە‬ ‫لەبەرچاو گرتنى بارودۆخى سیاسى‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتى و ئابورى‪ .‬هەروەها‬ ‫بەدەستهێنانى هەلى کار و پێدانى‬ ‫رەگەزنامە لەکاتى تەوابوونى وادەى‬ ‫یاسایى و لەچوارچێوەى یاسادا‪.‬‬ ‫هەروەها هەوڵدان بۆ باشترکردن دەستەی دامەزرێنەر‪:‬‬ ‫و بایەخدان بە تەندروستى و بارى ئەسعەد مورادی – سەرۆکی رێکخراوی‬ ‫دەرونى پەنابەران‪ ،‬کە لەژێر گوشارە پەنابەرانی ئێرانی لە عێراق‪.‬‬ ‫شاهۆ کرماشانی‪ -‬جێگری سەرۆکی‬ ‫جیاجیاکاندا توشى دێن‪.‬‬ ‫هەموو پەنابەرانى ئێرانى و ئەو رێکخراوی پەنابەرانی ئێرانی لە عێراق‪.‬‬ ‫بەڕێزانەش کە دەیانەوێت داکۆکى لە بەهرە حەمە رەش‪ -‬بەرپرسی کارگێری‬ ‫مافى پەنابەران بکەن‪ ،‬بەبێ جیاوازى و وتە بێژی رێکخراوی پەنابەرانی ئێرانی‬ ‫بیر و ڕاى سیاسى و ئایینى و مەزهەبى لە عێراق‪.‬‬

‫ئه‌نفال‬

‫فۆتۆ‪ :‬میهره‌بان سه‌الم‬

‫ساڵ دره‌نگه‌ ‪ ،‬فه‌سڵه‌کانی چاوه‌ڕوانیی به‌سه‌ر چوون و‬ ‫قافڵه‌کانیش گه‌یشتن و‬ ‫ئێوه‌ چاوێکتان هه‌ڵنه‌بڕی‬ ‫ئێو‌ه نامه‌یه‌کتان نه‌نارد ‪..‬‬ ‫ب ‌ه بێ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئێو‌ه ‪ ،‬فیراق دوا وێسگه‌مه‌ ئێستا!‬ ‫ب ‌ه بێ پێکه‌نینی ئێوه‌ ‪ ،‬گریان دوا جیلوه‌مه‌ ئێستا!‬ ‫تۆش ‪ ..‬ئه‌ی (زاکیره‌)ی ئه‌نفالکراوم‪،‬‬ ‫دره‌نگه‌ خۆت کۆکه‌ره‌وه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه دیار ئێواره‌یه‌که‌و‌ه دامه‌نیشه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ستێره‌ی تێدا هه‌ڵنایه‌ت‪..‬‬ ‫چاوه‌ڕوانی هاتنه‌وه‌ی مناڵێک مه‌که‪،‬‬ ‫ده‌سته‌کانی پڕن ل ‌ه دووکه‌ڵ!‬ ‫چاوه‌ڕوانی چیی ده‌که‌یت‪،‬‬ ‫ئیتر گۆزه‌کان له‌ کانیی نایه‌نه‌وه‪..‬‬

‫رێکخراوى پەنابەرانى ئێرانى لەعێراق‪،‬‬ ‫رێکخراوێکى سەربەخۆى ناحکومییە‪،‬کە‬ ‫بەمۆڵەتى فەرمى ژمارە (‪)169‬‬ ‫لەبەروارى ‪ 2013/4/4‬ولەژێر رۆشنایى‬ ‫هەردوو ماددەى ( ‪ 10‬و ‪) 11‬‬ ‫لەیاساى ژمارە (‪)1‬ى ساڵى ‪2011‬ى‬ ‫پەرلەمانى کوردستان‪ ،‬تایبەت بە‬ ‫رێکخراوە ناحکومییەکان لەهەرێمى‬ ‫کوردستان‪ .‬بۆیە بەپێویستمان زانى‬ ‫هەوڵى کۆکردنەوەى پەنابەران بدەین‪،‬‬ ‫لەژێر چەترى رێکخراوێکدا‪ ،‬کە بەرگرى‬ ‫لە مافەکانیان بکات و پرسەکانیان‬ ‫بخاتەروو‪.‬‬ ‫ئامانجى ئەم رێکخراوە‪ ،‬داکۆکیکردنە‬ ‫لەمافى پەنابەرانى ئێرانى بە پشتبەستن‬ ‫بە یاساى پەنابەران و بنەماکانى مافى‬ ‫مرۆڤ‪ .‬هەوڵدەدات بەهەماهەنگى لەگەڵ‬

‫بەنداوی مەهاباد تاکو ئێستا نەزانراوە‪.‬‬