Dwaroj-77

‫‪٢٥‬ی نوامبر‬

‫هەلومەرجی‬ ‫ئێستا و‬ ‫شەڕی‬ ‫چەکداریی؟‬

‫ئەرکی ئێستای‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان‬

‫‪》٥‬‬

‫‪》٤‬‬

‫‪dwaroj@komala.com‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪)٧٧‬‬ ‫‪٣٠ - ٢٠١٨/١١/٢١‬ی خەزەڵوەری ‪١٣٩٧‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫وانەکانی‬ ‫شەڕی‬ ‫سێ مانگەی‬ ‫کوردستان‬

‫‪》١١‬‬

‫سەروتار‬

‫كۆمەڵە پشتیوانی لەمانگرتنی كرێكارانی ئێران دەكات‬

‫ڕاگەیاندنی کۆتایی‬

‫مانگرتنی کرێکارانی هەفت تەپە بەردەوامە‬

‫پلۆنۆمی نۆهەمی کومیتەی‬ ‫ناوەندیی کۆمەڵە‬ ‫پلۆنۆمی نۆهەمی کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان ــ هەڵبژێردراوی‬ ‫کونگرەی ‪ ١٣‬ــ لە نێوان ھەفتەی یەکەمی‬ ‫مانگی نۆڤامبر و نیوەی یەکەمی مانگی‬ ‫خەزەڵوەر بە بەشداری ئەندامان و ڕاوێژکارانی‬ ‫کومیتەی ناوەندی دەستیپێکرد و لە چوار ڕۆژ‬ ‫کاری پڕاوپڕدا‪ ،‬ئەم بابەتانەی لێکدایەوە و‬ ‫خستنیە بەرباس‪.‬‬ ‫سەرەتا هاوڕێ عومەری ئێلخانیزادە‬ ‫سکرتێری گشتیی کۆمەڵە ڕاپۆرتی‬ ‫سیاسی و بەرنامەی کاری دەورەی‬ ‫داهاتووی پێشکەش بە پلۆنۆم کرد‪.‬‬ ‫لە ڕاپۆرتی سیاسیدا بارودۆخی سیاسیی‬ ‫ئێران بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی ناوچەیی‬ ‫و کێشمەکێشە جیهانیەکان خرایە بەر‬ ‫لێکدانەوە‪ .‬بەپێی ئەو لێکدانەوەیە کۆماری‬ ‫ئیسالمی ئێران درێژە بە دەستێوەردان و‬ ‫سیاسەتی تێکدەرانەی لە واڵتانی دیکەی‬ ‫ناوچەکە دەدا و بۆیەش کێشەکانی لەگەڵ‬ ‫دنیای دەرەوە نەک کەم نابێتەوە‪ ،‬بەڵکوو ڕوو‬ ‫لە هەڵکشان و زیادبوون دەبێ‪ .‬ناسەقامگیری‬ ‫و قەیرانی ئابووری ئاکامی چارەهەڵنەگری‬ ‫درێژەی دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێرانە و ناڕەزایی و خەباتی جەماوەری لە‬ ‫دژی دەسەاڵت درێژەی دەبێ و بەرینتریش‬ ‫دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بووەتە‬ ‫شوێنێک کە زەلهێزەکانی جیهان و دەسەاڵتە‬ ‫هەرێمییەکان کێشەکانی خۆیان تێیدا یەکالیی‬ ‫دەکەنەوە‪ .‬کۆماری ئیسالمیش کە زەمەنێکی‬ ‫درێژە رەنگ و بۆی مەزهەبی بە ئاواتە‬ ‫ناسیونالیستیەکانی و ئیمپراتۆری ئێرانیی‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬هۆکاری سەرەکی و یەکێک‬ ‫لە الیەنە سەرەکییەکانی نانەوەی ئاژاوە و‬ ‫شەڕی ئاینییە لە ناوچەکەدا‪ .‬ئەم رژیمە نە‬ ‫لە ناوخۆی سنوورەکانی دەسەاڵتی توانای‬ ‫چارەسەری گرفتە ئابووری و سیاسییەکانی‬ ‫هەیە و‪ ،‬نە گۆڕینی سیاسەتە دەرەکییەکانی‬ ‫کارێکی هاسانە بۆی‪ .‬کۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێران بۆ کۆنترۆڵی ناڕەزاییە جەماوەرییەکان‬ ‫لە ئێران سیاسەتی ئاژاوەگێڕی و پەرەدان‬ ‫بە دەسەاڵتی لەدەرەوەی سنوورەکانی خۆی‬ ‫درێژەپێدەدا و دەستی لە هەموو کێشە ئایینی‬ ‫و دواکەوتووەکانی ناوچەکەدا هەیە‪.‬‬ ‫دەسەاڵتی ئەمڕۆی ئێران پشتیوان و‬ ‫پاڵپشتی بەشێکی گەورەی ڕێکخراوە‬ ‫تیرۆریستیەکانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستە‬ ‫و ئەوە بە خاڵی بەهێزی خۆی دەزانێ‪.‬‬ ‫لە بەشێکی دیکەی ڕاپۆرتی سیاسیدا‪،‬‬ ‫سیاسەتی واڵتانی ڕۆژئاوا و بەتایبەت ئەمریکا‬ ‫لێکدرایەوە و تەئکیدکرایەوە کە مەبەستی‬ ‫ئەوان نەک گۆڕین و ڕووخاندنی دەسەاڵتی‬ ‫ئیسالمی لە ئێران‪ ،‬بەڵکوو گۆڕینی هەڵوێست‬ ‫و ڕەفتاری رژیمی ئێران بەرانبەر بە خۆیانە‪.‬‬ ‫ئەوان بە ئاشکرا دەیانەوێ ئێران بگەڕێتەوە‬ ‫ژێر نفوز و دەسەاڵتی ڕۆژئاوا و ئەمریکا‬ ‫و بەس‪ ،‬لە ڕاستیدا باسی دموکراسی و‬ ‫پشتیوانی لە خواستە ڕەواکانی دانیشتوانی‬ ‫ئێران بە ئەرکی خۆیان نازانن‪ .‬ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ئێران پرژوباڵوە و تووشی‬ ‫ناکۆکی و گرفتە‪ .‬بەشێک لەو ئۆپۆزیسیۆنە‬ ‫بەتایبەتی بەشە ڕاستەکەی نەک گۆڕینی‬ ‫سیاسەت‪ ،‬بەڵکوو گۆڕینی دەسەاڵتیان لە‬ ‫ئێران کردووەتە ئامانجی خۆیان‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪3‬‬

‫شیركەتی‬ ‫كرێكارانی‬ ‫مانگرتنی‬ ‫نەیشكەری هەفت تەپە زیاتر‬ ‫لە دوو هەفتەیە بەردەوامە‌و لەم‬ ‫هەفتەیەشدا كرێكارانی فوالدی ئەهواز‬ ‫بۆ دەستبەركردنی داخوازییەكانیان‬ ‫مانگرتنیان دەست پێكرد‪.‬‬ ‫سەبارەت بە مانگرتنی كرێكارانی‬ ‫شیركەتی هەفت تەپە كۆمەڵەی‬ ‫كوردستان‬ ‫زەحمەتكێشانی‬ ‫راگەیەنراوێكی باڵوكردەوە‌و تێیدا‬ ‫پشتیوانی خۆی لەو مانگرتنانە راگەیاند‪.‬‬ ‫لە راگەیەنراوەكەدا كە رۆژی یەكشەممە‬ ‫‪27‬ی خەزەڵوەر باڵوكراوەتەوە هاتووە‪:‬‬ ‫مارشی كرێكارانی هەفت تەپە كە‬ ‫بە رێپێوان‌و مانگرتن‌و سووربوونیان‬ ‫لەسەر داواكارییەكان بەردەوامە‌و‬ ‫ئەمرۆش پێینایە چواردەمین رۆژی‬ ‫خۆی‪ .‬داخوازی كرێكاران ئەو موچە‬

‫دواخراوانەیە كە ماوەی چوار مانگە‬ ‫وەریان نەگرتووە‪ ،‬هەروەها خوازیاری‬ ‫راگرتنی پرۆسەی بەخسوسی كردنی‬ ‫شیركەتی نەیشكەری هەفت تەپەن‪.‬‬ ‫ئەمرۆ هێزەكانی رژیم هێرشیان كردە‬ ‫سەر كرێكاران‌و نوێنەرانی كرێكاران‬ ‫بەناوەكانی ئیسماعیل بەخشی‌و‬ ‫موحسین ئارمەندیان دەستگیركرد‪.‬‬ ‫هەروەها هاتووە‪ :‬لەم رۆژانەدا كرێكارانی‬ ‫هەفت تەپە بەتەنیا نین‪ ،‬قوتابخانەكانی‬ ‫سەراسەری ئێران داخراون‪ ،‬بازاڕەكان‬ ‫بۆ هاوپشتی كرێكاران داخراون‌و‬ ‫كرێكارانی فوالدی ئەهواز ‌و كرێكارانی‬ ‫لەسەركار دەركراوی پارس‪ ،‬بەمانگرتنی‬ ‫كرێكارانی هەفت تەپە پەیوەست بوون‪.‬‬ ‫مامۆستایانیش بە مانگرتنی خۆیان‬ ‫پشتیوانی لە خەباتی كرێكارانی هەفت‬ ‫تەپە دەكەن‪.‬‬

‫مانگرتنی مامۆستایان لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان و ئێران‬

‫رۆژی سێ شەممە بۆ جاری دووهەم‪،‬‬ ‫مانگرتنی مامۆستایانی قوتابخانەکان لە‬ ‫شارەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و ئێران‬ ‫دەستی پێکرد‪.‬‬ ‫حەوتووی ڕابردوو شۆرای هاوئاهەنگی‬ ‫ڕێکخراوەی سێنفی فەرهەنگییان لە ئێران‬ ‫لە بانگەوازێکدا داوای لە فەرهەنگییان‬ ‫کرد کە لە ماوەی ڕۆژانی ‪ ٢٢‬و‪٢٣‬‬ ‫خەزەڵووەر‪ ،‬بە نیسبەت جێبەجێ‬ ‫نەکردنی داخوازییەکان و بەڵێنەکانی‬ ‫بەرپرسانی حکومەتی ڕژیم مان بگرن‪.‬‬ ‫بەپێی هەواڵی ماڵپەڕی زاگرۆس پۆست؛‬ ‫ڕۆژی سێ شەممە ‪٢٢‬ی خەزەڵوەر‪،‬‬ ‫مامۆستایانی قوتابخانەکان لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان و ئێران ناڕەزایەتییان‬ ‫لە بەرامبەر بە جێبەجێ نەکردنی‬ ‫داخوازییەکانیان لە الیەن دەسەاڵتدارانی‬

‫ڕژیمی ئێرانەوە دەربڕی و بۆ جاری‬ ‫دووهەم لە دوای مانگرتنەکەی مانگی‬ ‫ڕەزبەر مانیان گرت و لە چوونە نێو‬ ‫پۆلەکان خۆیانیان بوارد‪.‬‬ ‫مامۆستایانی قوتابخانەکان لە شارەکانی‬ ‫ئێران و بە تایبەت لە چەند شاری‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان وەکوو‪ ،‬کرماشان‪،‬‬ ‫سنە‪ ،‬مەریوان‪ ،‬دێواڵن و سەقز و‬ ‫دیواندەرە‪ ،‬مانیان گرت و لە چوون بۆ‬ ‫پۆلەکان خۆیان بوارد‪.‬‬ ‫ئەم مانگرتنە سەرتاسەرییە کە تا ڕۆژی‬ ‫چوار شەمە ‪٢٣‬ی خەزەڵوەر درێژەی‬ ‫هەیە‪ ،‬مامۆستایانی مانگرتوو دووپاتیان‬ ‫کردووتەوە کە ئەم مانگرتنە دوور لە‬ ‫کێشەی سیاسی و جەناحی و سەر بە‬ ‫هیچ گرووپێکی سیاسی لە ئاستی ئێراندا‬ ‫نییە‪.‬‬

‫راگەیەنراوەكەی كۆمەڵە دەنوسێت‪:‬‬ ‫لەبەفرانباری ساڵی رابردووەوە شەپۆلی‬ ‫بەرینی كرێكاران‌و هەژارترین توێژەكانی‬ ‫كۆمەڵگا چەندین جار خۆپیشاندان‌و‬ ‫مانگرتنی بەرباڵویان‪ ،‬وەك بزوتنەوەی‬ ‫كرێكاران‌و زەحمەتكێشان بۆ نان‌و كار‌و‬ ‫ئازادی بەرپا كردوە‪ .‬ئەمەش لەكاتێكدا‬ ‫كە لەماوەی ئەمساڵدا ئامارەكانی دزی‌و‬ ‫گەندەڵ دامودەزگاكانی رژیم هەر لەبەیتی‬ ‫رابەریی تا باقی ئۆرگانەكانی دیكەی‬ ‫رژیم باڵودەكرێتەوە‌و دەسەاڵتدارانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی دۆسیەكانی یەكتر‬ ‫ئاشكرا دەكەن‪ .‬لەم یەكساڵەدا لەالیەك‬ ‫بە هێزە سەركوتگەرەكانی خۆیان‬ ‫سەركوتی كرێكاران‌و خەڵكی ناڕازییان‬ ‫كردوە‌و لەیەكی دیكە بەرپرسانی‬ ‫رژیم بۆ دوارۆژی خۆیان خەریكی‬ ‫بەتااڵنبردن‌و دزینی سامان‌و سەرمایە بۆ‬

‫دەرەوەی ئێرانن‪.‬‬ ‫راگەیەنراوەكە لەكۆتاییدا دەنوسێت‪:‬‬ ‫مانگرتن‌و خۆپیشاندانی كرێكارانی هەفت‬ ‫تەپە‪ ،‬بۆ دەستەبەركردنی داخوازییە‬ ‫رەواكانیانە تەنیا بەشێكی بچوك لە‬ ‫مافەكانیانە‪ .‬كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان پشتیوانی لەم مانگرتنە‌و‬ ‫داواكاریی كرێكاران دەكات‌و هەروا كە‬ ‫ساڵی رابردوو كرێكاران‌و زەحمەتكێشان‬ ‫لەخەباتی شێلگیرانەی خۆیان كۆماری‬ ‫ئیسالمییان تەنگەتاوكردو جەختمان‬ ‫كردوە‪ ،‬دیسان دووپاتی دەكەینەوە‬ ‫كە تەنیا رێگەی رزگاریی كۆمەڵگایەكی‬ ‫‪ 80‬ملیۆنی لە ژێر دەسەاڵتی رەشی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‪ ،‬شۆڕش‌و راپەڕینی‬ ‫جەماوەرییە‪ ،‬كە بزوتنەوەی كرێكاران‌و‬ ‫چینی هەژاری كۆمەڵگا بەشێكی‬ ‫گەورەی ئەو راپەرینە جەماوەرییەن‪.‬‬

‫کۆمەڵەو ‪ ٩‬الیەنی سیاسی دیکە‬ ‫بانگەوازێکی هاوبەشیان باڵو کردەوە‬ ‫کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لە‬ ‫گەڵ ‪ ٩‬الیەنی سیاسی کوردی و ئێرانی‬ ‫دیکە لە سەر خاڵە هاوبەشەکانیان بۆ‬ ‫داهاتووی سیاسی ئێران ڕاگەیاندنێکی‬ ‫هاوبەشیان باڵو کردەوە‪.‬‬ ‫لەو ڕاگەیاندنەدا وێڕای ئاماژە بە خاڵە‬ ‫گرینگەکان بۆ گۆڕانی رژیمی کۆماری‬ ‫ئیسالمی و داهاتوی ئێران هەموو‬ ‫الیەنە دێمۆکڕات و سیكۆالرەکانی‬ ‫ئێران لەسەر بنەمای پابەندبوون‬ ‫بەو خااڵنەوە بانگهێشت بە هاوکاری‬ ‫کراون و هەروەها ئەو الیەنانە ئەو‬ ‫ڕاگەیاندنەیان وەکوو هەنگاوێک بۆ‬ ‫دروستبوونی هاوئاهەنگییەکی بەرباڵو‬ ‫لە نێوان هەموو هەڵسوڕاوانی سیاسی‬ ‫ناوی لێدەبەن و وێڕای جەخت کردنەوە‬ ‫لەسەر ئەوەی کە کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئیسالح ناپەزیرە‪،‬تەنیا چارەسەری‬ ‫گەیشتن بە مافەکانی خەڵک و ئازادی‬ ‫و دێمۆکراسی لە ئێران ڕوخانی ئەو‬ ‫ڕژیمەیە‪.‬‬ ‫خاڵە هاوبەشە گرینگەکان بریتین لە‪:‬‬ ‫ناسینی ئێران وەکوو واڵتێکی فرەنەتەوە‬ ‫و پێویستی ددانپێدانان بە مافی‬ ‫نەتەوەیی نەتەوەکان لە چوارچێوەی‬

‫فیدرالیسم و بە فەرمی ناسینی مافی‬ ‫دیاریکردنی چارەنووس بۆ نەتەوەکانی‬ ‫ئێران‬ ‫هەوڵدان بە نەمانی هەر چەشنە‬ ‫هەاڵواردنێکی ڕەگەزی و بەرابەری‬ ‫تەواوی ژن و پێاو لە هەموو بوارەکاندا‬ ‫بەرگەی لە بوونی ڕێکخراوەی پیشەیی‬ ‫مامۆستایان‪ ،‬کرێکاران و هەموو‬ ‫بەرهەمهێناەرانی کۆمەڵگا‬ ‫دێموکراسی و هەڵبژاردنی هەموو‬ ‫دامودەزگاکانی دەسەاڵتدار بەدەنگی‬ ‫ڕاستەوخۆی خەڵک‬ ‫باوەر بە جودایی دین و سیاسەت وەکوو‬ ‫بنەمایەکی سەرەکی بۆ داهاتووی ئێران‬ ‫ئاماژەی پێکراوەتەوە‬ ‫لە داهاتووی ئێران دەبێ هەموو‬ ‫دەنگەکان مافی دەڕبڕینیان هەبێ و‬ ‫ئازادی هەڵسوڕان و کاری سیاسیان‬ ‫پێبدرێت‬ ‫گرینگیدان بە پێویستی هاوکاری هەموو‬ ‫الیەنەکانی دژ بە کۆماری ئیسالمی‬ ‫لەوڕۆدا پێویستییەکی مێژووییە‬ ‫لە ڕاگەیاندنەکەدا بە وردی پالتفۆرمێک‬ ‫بۆ داهاتووی ئێران و بنەمای هاوکاری‬ ‫پێشکەش کراوە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫تایبەت‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ ...‬ڕاگەیاندنی کۆتایی پلۆنۆمی نۆهەمی کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵە‬ ‫سیاسەتی فرەخوازی و مەزنخوازیی‬ ‫رژیمی ئێران لە ناوچەکە لەگەڵ ئاواتە‬ ‫ناسیۆناڵیستییە لەمێژینەکانی ئەم‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنە تەبایە‪ ،‬ئەوانیش وەکوو‬ ‫رژیمی ئێران لە بزووتنەوەی جەماوەریی‬ ‫و داخوازییەکانی دەترسن و هەڵوێستیان‬ ‫بەرانبەر بە داواکارییە ڕەواکانی‬ ‫نەتەوەکانی دانیشتووی ئێران هەمان‬ ‫هەڵویستی دەسەاڵتدارانی ئەمڕۆی ئێرانە‪.‬‬ ‫بەشێکی دیکە لە ئۆپۆزیسیۆن هەوڵ‬ ‫بۆ جۆرێکی دیکە لە دەسەاڵتی ئایینی‬ ‫لە ئێران دەدەن و گوێنادەنە ڕوانین و‬ ‫هەڵوێست و ترسی خەڵک بەرانبەر بە‬ ‫دەسەاڵتی ئایینی‪ .‬بەشی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫الئیک‪ ،‬دموکرات و کۆماریخوازیش‬ ‫نایەکگرتووە و بەرنامەیەکی ڕوون و‬ ‫هەمەالیەنەیان بۆ داهاتووی سیاسیی‬ ‫ئێران نییە و نایەکگرتوویی و ناتەبایی‬ ‫و نەبوونی پالتفۆرمێک بۆ یەکگرتنێکی‬ ‫سەرتاسەری‪ ،‬گرفتی سەرەکییانە‪،‬‬ ‫بۆیە هێشتا ئاڵترناتیڤێک بۆ دەسەاڵتی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ئێران پێکنەهاتووە و‬ ‫هەر ئەوەش هۆکاری سەرەکیی مانەوە‬ ‫دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیی ئێران‬ ‫بەتایبەت لە دوو دەیەی ڕابردوودایە‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا ئەمڕۆکە ئاڵترناتیڤێکی وا‬ ‫شکنایە کە بزووتنەوەی جەماوەریی‬ ‫خەڵک لە ئێران وەکوو ئاسۆی دواڕۆژی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی لە ئێران قەبووڵی بێ‪.‬‬ ‫سەرەڕای هەموو ئەمانە ناڕەزایی گشتی‬ ‫خەڵکی وەزاڵەهاتوو و بزووتنەوەی نان‬ ‫و کار و ئازادی‪ ،‬بێگومان درێژەی دەبێ‬ ‫و کاریگەریی گەورەی لەسەر هاوکێشە و‬ ‫لێکدانەوەکان لە ناوخۆ و دەرەوەی ئێران‬ ‫هەیە‪ .‬ئەمڕۆکە ئاسۆی خەباتی ڕادیکاڵی‬ ‫خەڵکی هەژار و چەوساوە دژبەری‬ ‫سەرەکیی دەسەاڵت و سیاسەتەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ئێرانە و کاریگەریی‬ ‫لەسەر لێکدانەوەکان و ئامانجی‬ ‫دەسەاڵتەکانی ناوچەکە و جیهان دەبێ‪.‬‬ ‫دۆخی ئاڵۆزی جیهان و ناوچەکە و‬ ‫ناوخۆی ئێران بە دڵنیاییەوە کاریگەریی‬ ‫لەسەر هێزە کۆمەاڵیەتی و سیاسییەکانی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن دەبێ و هاوکات دەبێتە‬ ‫هۆی الوازیی دەسەاڵتی رژیمی ئێران‪.‬‬

‫بێگومان دەسەاڵتی ئیسالمیی ئێران‬ ‫ناتوانێ ئاوا درێژە بە مانەوەی خۆی بدا‬ ‫و ڕوو لە نەمانە‪ .‬بەاڵم بە سەرەنجدان‬ ‫بە الوازییەکانی ئەمڕۆی ئۆپۆزیسیۆن و‬ ‫ئەو فاکتۆرانەی باسکران‪ ،‬مومکینترین‬ ‫شێوەی گۆڕینی ئەم سیستمەی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬تێپەڕاندنی پرۆسەیەک بە‬ ‫چەند فازی جیاوازە کە بزووتنەوەی‬ ‫سیاسی و مەدەنی کاریگەریی لەسەر‬ ‫دەبێ‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتەکە لە بەشی تایبەت بە‬ ‫بزووتنەوەی کوردستاندا پێداگریی لەسەر‬ ‫ئەوە کردەوە کە‪ :‬ئەم بزووتنەوەیە‬ ‫هاوکات لەگەڵ ئەوەی داوای نان و کار‬ ‫و ئازادیی تێدایە لە چاو بزووتنەوەی‬ ‫ناوچەکانی دیکەی ژێردەسەاڵتی کۆماری‬ ‫ئیسالمی تایبەتمەندیی و پوتانسیەلی‬ ‫خۆی هەیە کە بەزۆریی لە خەبات‬ ‫بۆ ڕزگاریی نەتەوەیی لە ستەمێکی‬ ‫مێژووییدا خۆی دەنوێنێ‪ .‬لەم چەند‬ ‫ساڵەی دواییدا بە ئاشکرا و چەندین‬ ‫جار بینیومانە کە خەڵکی کوردستان‬ ‫ئاستێکی بەرزی خەباتی مەدەنی و‬ ‫کولتووری خەباتی سیاسییان نواندووە و‬ ‫نەک هەر بە بەشداری بەرین و کەموێنە‬ ‫هاوپشتیی خەباتی گەلی کورد لە‬ ‫بەشەکانی دیکەی کوردستان لە عێراق‬ ‫و سوریە و تورکییەیان کردووە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫لە کۆبوونەوە جەماوەریەکانی خۆیاندا‬ ‫داواکاری و خواست و ویستی تازەیان‬ ‫باسکردوە‪ .‬بە گشتی هەم لەباری‬ ‫شێوەی خەبات و هەم لەباری ناوەرۆکەوە‬ ‫ئاستێکی بەرزتر لە کولتوور و شێوازی‬ ‫جیاوازتر لە کاری سونەتیی بزووتنەوەی‬ ‫کوردستانیان هێناوەتە ئاراوە‪ .‬لەم‬ ‫دەورەی نوێی خەباتەدا ئامانجەکانی‬ ‫بزووتنەوەکە ڕاشکاوانەتر و خەباتەکە‬ ‫تۆکمەتر و بەهێزتر دێنەبەرچاو‪ .‬ئەم‬ ‫شێوەکار و داهێنانە جەماوەرییانە لەم‬ ‫بەشەی کوردستاندا پەیام و وانەی‬ ‫بەنرخی تێدایە و ئەرکی حیزبەکان و‬ ‫چاالکانی سیاسیە کە ئەم دەنگە بەهێزتر‬ ‫کەن و ئەو وانە و پەیام و ئەزمونانە‬ ‫لە بەرنامە و چاالکیی سیاسیی خۆیاندا‬ ‫لەبەرچاوبگرن‪ .‬ئەم بەشەی ڕاپۆرتی‬ ‫سیاسی بابەتی باس و دیالۆگێکی گەرم‬ ‫و گوڕ و بەسوودی پلۆنۆم بوو‪ .‬لەم‬ ‫بەشەی باسەکاندا مەسئەلە ستراتێژی‪،‬‬

‫ئەمڕۆکە ئاسۆی‬ ‫خەباتی ڕادیکاڵی‬ ‫خەڵکی هەژار و‬ ‫چەوساوە دژبەری‬ ‫سەرەکیی دەسەاڵت‬ ‫و سیاسەتەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێرانە و کاریگەریی‬ ‫لەسەر لێکدانەوەکان و‬ ‫ئامانجی دەسەاڵتەکانی‬ ‫ناوچەکە و جیهان‬ ‫دەبێ‬ ‫ئامانجەکان و دروشمە تاکتیکییەکانی‬ ‫بزووتنەوەی نەتەوەیی لە کوردستان‬ ‫درایە بەر باس و لێکۆڵینەوە‪ .‬پێویستیی‬ ‫پێداچوونەوە و ڕوونکردنەوەی زیاتری‬ ‫ستراتێژیی بزووتنەوەی کوردستان و‬ ‫گرتنەبەری تاکتیکی نوێ لە الیەن‬ ‫پلۆنۆمەوە پێشوازیی لێکرا و تەئکیدی‬ ‫لەسەر کرایەوە‪.‬‬ ‫لەڕاپۆرتی سیاسیدا هەروەها ئاماژە بە‬ ‫الوازییەکانی شێوەکار و ساختاری حیزبە‬ ‫سیاسییەکانی بەشدار لە بزووتنەوەی‬ ‫کوردستان لەچاو گۆڕانکاریەکانی‬ ‫خەباتی مەدەنی کراو‪ ،‬پێداگری لەسەر‬ ‫ئەوە کرایەوە کە ساختاری سوننەتی‬ ‫حیزبەکان بۆ ئەوە بتوانێ وەاڵمدەرەوەی‬ ‫ئاڵوگۆڕەکانی کۆمەڵگای کوردستان‬ ‫و بزووتنەوەی جەماوەریی بەتایبەت‬ ‫لەپەیوەندی لەگەڵ چاالکانی مەدەنی‬ ‫و سیاسی و پەیوەندییەکانی حیزب و‬ ‫کۆمەڵگا بێ‪ ،‬پێویستی بە نۆژەنکردنەوە‬

‫و ئاڵوگۆڕ هەیە و بەتایبەت گرینگیی‬ ‫هەنگاوهەڵهێنانی کۆمەڵە لەو ڕێگایە‬ ‫باسێکی سەرەکیی ئەو بەشە بوو‪ .‬بە‬ ‫پێی لێکدانەوەی ڕاپۆرتی سیاسی حیزبی‬ ‫ئێمە دەبێ لەهەموو بوارەکانەوە خۆی‬ ‫لەگەڵ پێشکەوتنەکانی بزووتنەوەی‬ ‫ئەمڕۆی کوردستان هاوئاهەنگ بکا‪.‬‬ ‫ئێمە لە دەورەیەکی گوزاری چارەنووس‬ ‫سازداین و بۆ ئەوەی وەاڵمدەرەوەی‬ ‫پێویستییەکانی ئەمڕۆی خەباتی گەلی‬ ‫کورد بین دەبێ دروشمە ستراتێژیک و‬ ‫تایکتیکییەکانمان لەگەڵ دەسکەوتەکان و‬ ‫پێشکەوتنەکانی بزووتنەوەی جەماوەریی‬ ‫کوردستان هاوشان و تەبا بن‪.‬‬ ‫لەباسەکانی پلۆنۆم سەبارەت بە دۆخی‬ ‫سیاسیی ئێران و بەرینبوونەوەی‬ ‫بزووتنەوەی جەماوەریی و‪ ،‬لە ئاکامدا‬ ‫الوازبوونی دەسەاڵت و کرانەوەی فەزای‬ ‫سیاسی‪ ،‬بەتایبەت لە کوردستان وەکوو‬ ‫ئەگەرێکی داهاتوو باسکرا و ڕێکاری‬ ‫تایبەت لەو حاڵەتەدا درایە بەر باس‪.‬‬ ‫پێویستیی هاوکاری و نزیکبوونەوەی‬ ‫حیزبە سیاسییەکانی کوردستان لەو‬ ‫کاتەدا تەئکیدی لەسەرکرایەوە‪ .‬هاوکاریی‬ ‫ئەمڕۆی پێنج حیزبی سیاسی و پێکهێنانی‬ ‫ناوەندی هاوکاریی حیزبە سیاسییەکانی‬ ‫کوردستانی ئێران بە هەنگاوێکی باش‬ ‫هەڵسەنگێندرا‪ .‬پلۆنۆم بەرینکردنەوە‬ ‫و درێژەپێدانی ئەو هاوکارییانەی بە‬ ‫پێویست زانی و پێداگریی لەسەر‬ ‫پێکهێنانی چەترێکی هاوکاری و عەمەڵیی‬ ‫نێوان حیزبەکان کردەوە‪ .‬هاوکات باس‬ ‫لەوە کرا مانەوەی ئەو ناوەندە لە دۆخی‬ ‫ئێستادا و بەرەوپێشنەچوونی ناوەندی‬ ‫هاوکاری‪ ،‬دەبێتە هۆی بێهیوای لە‬ ‫نێو خەڵکدا‪ .‬بۆیە پێویستە دەستەی‬ ‫کارگێڕی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستان هەوڵێکی جیددی و بەرین‬ ‫بۆ چوونەدەرەوە لەم بونبەستە بدا کە‬ ‫درێژەی بە شێوازی ئێستای ئیتر بە زیانە‪.‬‬ ‫گرینگیی هاوکاری و پەیوەدنی لەگەڵ‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی‪ ،‬تەوەرێکی دیکەی‬ ‫باسەکان بوو‪ ،‬لە ڕاپۆرتی سیاسدا‬ ‫هاوکاریی جیدیی و بەکردەوەی حیزبە‬ ‫وەکوو‬ ‫کوردستان‬ ‫سیاسییەکانی‬ ‫فاکتۆرێکی کاریگەر بۆ پێکهاتنی‬ ‫ئیئتالفێک لە ئاستی ئێراندا باسکرابوو‪،‬‬ ‫وەکوو ئەرکی سەرەکیی کۆمەڵە‬

‫لەو بوارەدا داندرا‪ .‬هاوکات دیسان‬ ‫پێداگری لەسەر ئەو ئەسڵە سەرەکییە‬ ‫کرایەوە کە کۆمەڵە لە هیچ هاوکاری‬ ‫و ئیئتالفێکدا کە کورد وەکوو نەتەوە‬ ‫بەڕەسمی نەناسێ بەشداری ناکا‪.‬‬ ‫پلۆنۆم بە هەندێک باس بۆ تۆکمەترکردنی‬ ‫ڕاپۆرت بە کۆی دەنگ ڕاپۆرتی سیاسیی‬ ‫پەسەند کرد‪.‬‬ ‫بەشێکی دیکەی پلۆنۆم ڕاپۆرتی‬ ‫کومیسیونەکانی تەشکیالتیی کۆمەڵە‬ ‫بوو کە پێشکەش بە بەشداربووان‬ ‫کرا‪ .‬پاش ڕاپۆرتەکان بە مەبەستی‬ ‫چاکسازی و باشترکردنی کاری ئۆرگان‬ ‫و کومیسیونەکان چەند قەرار و بڕیار‬ ‫پەسەندکران‪ .‬لە درێژەدا ئەرکە‬ ‫سەرەکییەکانی دەورەی داهاتووی کاری‬ ‫کۆمەڵە لە ژێر تیشکی ڕاپۆرتی سیاسیدا‬ ‫دیاری کران و دەستەی کارگێڕ ئەرکی‬ ‫هەوڵ بۆ بەرینکردنەوەی کاری کۆمەڵە لە‬ ‫بواری ژنان و الوان و گرتنی کونفرانسی‬ ‫ئەو دوو ناوەندەی‪ ،‬پێسپێردرا‪.‬‬ ‫هەروەها بۆ پەرەپێدان و باڵوکردنەوەی‬ ‫باسەکانی مەسەلەی دروشم و ستراتێژیی‬ ‫بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانەی کوردستان‬ ‫بڕیاردرا لە ئاستی ئاشکرا و گشتیدا و‬ ‫بە گرتنی سمینار ئەو بابەتە بوروژێندرێ‬ ‫و لە ئاستی بزووتنەوەی کوردستاندا‬ ‫باڵوبکرێتەوە‪ .‬چاالکی لە ناوخۆی واڵت و‬ ‫ڕێکخستن و کاری تەبلیغی لە کوردستان‬ ‫وەکوو ئەرکی سەرەکیی کاری دەورەی‬ ‫داهاتووی کۆمەڵە دیاری کران‪ .‬پلۆنۆم‬ ‫هەروەها کاتی گرتنی کونگرەی ‪١٤‬ی‬ ‫کۆمەڵەی دیاری کرد و کومیسیونێکی‬ ‫بۆ ئامادەکاری کونگرە هەڵبژارد‪ .‬ئەو‬ ‫کومیسیونە ڕێیپێدراوە بە مەبەستی‬ ‫ئامادەکاریی سیاسی و سازمانی کونگرە‪،‬‬ ‫کومیسیونی دیکە لە کادر و ئەندامانی‬ ‫کۆمەڵە دیاری بکا‪.‬‬ ‫بەشی کۆتایی پلۆنۆم دابەشکردنی‬ ‫ئەرکەکان بوو کە کومیسیونەکانی‬ ‫کومیتەی ناوەندیی دیاری کران و‬ ‫سکرتێری گشتی و ئەندامانی دەستەی‬ ‫کارگێڕی بۆ دەورەی داهاتوو هەڵبژارد‪.‬‬ ‫کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫‪٢٠١٨ .١١ .١٣‬‬

‫کاریگەری سزاکانی ئەمریکا لەسەر ئابووری ئێران‬

‫فۆئاد شێربەیگی‬ ‫ترامپ هەروەک ئەوەی لە کاتی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا گووتبووی‬ ‫بە هاتنەسەر کورسی سەرۆککۆماری‬ ‫لە ڕێککەوتنە شەش قۆڵییەکە لەگەڵ‬ ‫ئێران هاتە دەرێ و دەوڵەتانی تریشی‬ ‫دژ بە مەترسییەکانی ئێران هاندەدا و‬ ‫تێدەکۆشی هاوپەیمانییەکی نوێ دژ بە‬ ‫ئێران ساز بکات و بە زەخت خستنە سەر‬ ‫دەوڵەتی تاران بتوانێت ڕێککەوتنێکی‬ ‫نوێی پێ واژۆ بکات کە هەمە الیەنە بێت‬ ‫و بتوانێت هەڕەشەی ئێران لە هەموو‬ ‫بوارەکانی مەترسیداردا کۆنترۆڵ بکات‬ ‫نە تەنیا هەڕەشەی دەست ڕاگەیشتن بە‬ ‫چەکی ناوەکی‪.‬‬ ‫لە یەکەم هەنگاودا بە سەپاندنی‬ ‫کۆمەڵێک سزای ئابوری توانی زەختێکی‬ ‫زۆر بخاتە سەر ئابوری ئێران و سەرەڕای‬ ‫ناهاودەنگی یەکێتی ئەروپا بڕیاری‬

‫گەڕاندنەوەی هەموو سزاکانی پێشوی‬ ‫سەر ئێرانی دەرکرد و ماوەیەکی شەش‬ ‫مانگەی دەرفەت دایە ئەو کۆمپانیانەی‬ ‫لە گەڵ ئێران لە ئاستێکی سەرەوەدا‬ ‫هاوکاری دەکەن بۆ ئەوەی خۆیان لە‬ ‫بازاڕی ئێران بکشێننەوە و هەروەها‬ ‫بەشی دوهەمی سزاکانی کە تووندترین‬ ‫سزاکانی مێژوویی ئابوری سەر ئێرانن لە‬ ‫کاتی خۆیدا بەڕێوە برد‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی کە ئابوری ئێران لە ناو‬ ‫خۆیدا داڕماوە و ناکرێ تەنیا سزاکانی‬ ‫ئەمریکا بە هۆکاری کێشە ئابورییەکانی‬ ‫ئێران بزانین دەبێ ئەو ڕاستییەش‬ ‫لەبەرچاو بگرین کە ئەو سزایانە‬ ‫سەرەڕای تێکۆشانی یەکیطی ئەروپا بۆ‬ ‫دۆزینەوەی مەژالێک بۆ یارمەتی گەیاندن‬ ‫بە ئێران دەتوانێ کاریگەرییەکی بەرچاوی‬ ‫بۆ زەخت خستنە سەر دەوڵەتی تاران‬ ‫هەبێت و زۆر زیاتر باری ئابوری ڕژیم‬ ‫تێکبدات بە تایبەت کە ئەو سزایانە‬ ‫بەشی نەوت و وزە و بانکداری و بیمە‬ ‫و گواستنەوەی گرتووەتەوە و دێفاکتۆ‬ ‫بەشێک زۆری سەودا و معامەلەی‬ ‫دەرەکی ئێران دەخاتە ژێر کاریگەری‬ ‫خۆی و سەرچاوەکانی سەرەکی داهاتی‬ ‫ئەو واڵتە ڕادەگرێت‪.‬‬ ‫بۆ لیکدانەوەی ئابوری ئێران پێویستە‬ ‫ئاماژە بەوە بکەین کە لەسەرەتای‬ ‫هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسالمی لە‬ ‫ئێران ئەو رژیمە نەیتوانیوە مۆدێلێک‬ ‫کارامەی ئابوری پێشکەش بکات و‬ ‫هاوکات لەگەڵ الناو بردنی کەرتی‬ ‫تایبەت ئابورییەکی گەندەڵی حکومی‬ ‫لەسەر بنەمای رانت و دزی دامەزراند کە‬

‫دواتریش کاتێک وەبیر بوژانەوەی کەرتی‬ ‫تایبەت کەوت دوو ئەوەندە گەندەڵی‬ ‫کەوتە شێوازی ئەو گۆڕانکارییە و تا‬ ‫بە ئەمڕۆش بەرهەمی ئەو گەندەڵییانە‬ ‫ڕۆژانە لە میدیاکانی خودی رژیمەوە‬ ‫باسی لێدەکرێت‪.‬‬ ‫گەندەڵی سیستمی ئابوری ئێران‬ ‫لە شێوازی دابەشبوونی دەسەاڵت‬ ‫لەو ڕژیمەوە سەرچاوە دەگرێت و‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دەسەاڵت دەست‬ ‫تێوەردانی ئۆرگانگەلێک وەکوو سپای‬ ‫پاسداران و مەرجەعییەتە ئاینییەکان‬ ‫کە لە خودی ڕەهبەرییەوە بیگرە تا‬ ‫فەرماندە ناوچەییەکانی سپا و ئیتالعات‬ ‫دەستیان تێیدا هەیە و وەکوو ئۆرگانیش‬ ‫سپای پاسداران بە هۆی ماهییەتی‬ ‫پەرەپێدانی تیرۆریسم کە پێویستی‬ ‫بە بڕە پارەیەکی یەکجار زۆرتر لەو‬ ‫بودجە زەبەالحە فەرمییە دەوڵەتی هەیە‬ ‫دەبینین لە هەموو بوارەکانی گەندەڵی‬ ‫ئابوری و قاچاخدا دەورێکی کاریگەری‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫سپای پاسدارن لە قاچاخی هەموو‬ ‫جۆر ماددەی سرکەرەوە دەستی تێدایە‬ ‫تاکوو هاوردەکردنی کاالی بێکوالیتی‬ ‫چینی و ئینحساری کەلوپەلی ئەساسی‬ ‫و ئۆتۆمبیلی بیانی و هەموو کۆنتەراتە‬ ‫گەورەکانی ئاوەدانکردنەوە لە هەموو‬ ‫بوارەکاندا دەتوانین سپای پاسداران‬ ‫وەکوو گەورەترین کارتێلی مافیایی‬ ‫ئابوری لە ئێران ببینین کە بووەتە‬ ‫هۆکاری لەناوچونی دەرفەتی رکابەری‬ ‫لە بازار و پەرەپێدانی گەندەڵی و‬ ‫ناکارامەیی ئابوری لە هەموو بوارەکانی‬

‫بەرهەمهێنان و خزمەتگوزاری لە ئێران‪.‬‬ ‫هەموو ئەو هۆکارانە بووتە سەرچاوەی‬ ‫داڕمانێکی ئابوری لە ئێران کە‬ ‫کاریگەرییەکانی لەسەر ژیانی کۆمەاڵنی‬ ‫خەڵک بە ڕۆژانە دەبیندرێت و کێشە‬ ‫و گرفتی ئابوری سفرەی خەڵکی وەها‬ ‫بچوک کردوەتەوە کە زۆربەی کەس‬ ‫بۆ بژێوی ژیانی ڕۆژانەی ماوەتەوە و‬ ‫زیاتر بۆ چەند ساڵە بە سەرف کردنی‬ ‫پاشکەوتەکانیان توانیویانە خۆیان‬ ‫لەسەر پێ ڕابگرن‪.‬‬ ‫بەڵێنە ئابورییەکانی ڕوحانی بۆ گەشەی‬ ‫ئابوری دوای ڕێککەوتننامەی بەجامیش‬ ‫بووەوە بڵقی سەر ئاو و درۆدەرمانیش‬ ‫ناتوانێت چارەسەری نائومێدی خەڵک لە‬ ‫چاککبوونی بارەدۆخەکە بکات بە تایبەت‬ ‫بە هاتنەدەرێ ئەمریکا وەکوو بەهێزترین‬ ‫الیەنی ئابوری جیهان لە بەرجام‬ ‫بینیمان بە دابەزینی سەرسوڕهێنەری‬ ‫نرخی تمەنی ئێرانی لە بەرامبەر دراوە‬ ‫بیانییەکان یەکەم کاریگەری سزاکانی‬ ‫ئەمریکا لەسەر ئێران خۆیان نواند و بە‬ ‫گرانبوونی لە ڕادەبەدری کەلوپەلی نێو‬ ‫بازار توانای کڕینی خەڵک بە زۆر زیاتر‬ ‫لە نیوە دابەزی و هێڵی هەژاری وەسەرو‬ ‫زیاتر لە سەدا هەشتای خەڵکی ئێران‬ ‫کەوت‪.‬‬ ‫بەدەستپێکردنی دەوری دووهەمی‬ ‫تەحریمەکان کۆماری ئیسالمی لە‬ ‫ئێران داهاتی فرۆشی نەوت و بەرهەمە‬ ‫نەوتییەکان کە سەرچاوەی سەرەکی‬ ‫دابینکردنی تێچوی معاش و ئیدارەی‬ ‫خزمەتگوزاری واڵتە بەڕێژەیەکی یەکجار‬ ‫زۆر کەم دەبێتەوە و ئەو بڕە نەوتەشی‬

‫کە بەهۆی سیاسەتی ئەمریکا بۆ‬ ‫ڕاگرتنی هاوسەنگی داواکاری نەوت لە‬ ‫بازاردا دەتوانێت بیفرۆشێت پارەکەی‬ ‫ڕاستەوخۆ بۆ ناگەڕێتەوە و ناتوانێت‬ ‫بە دڵخوازی خۆی سەرفی بکات لە‬ ‫گەڵ ئەوانەش بە هۆی سزاکانی سەر‬ ‫سیستمی گواستنەوە و بیمە تێچوی‬ ‫هەناردەکردنی نەوت بۆ کۆماری ئیسالمی‬ ‫وەها دەچیتە سەرێ کە ئەو واڵتانەی‬ ‫نەوتی خۆیان لە کۆماری ئیسالمی‬ ‫دەکڕن لە زووترین کاتدا سەرچاوەیەکی‬ ‫کە بۆ دابینکردنی پێویستییەکانیان‬ ‫دەدۆزنەوە و هاوکاتیش بە هۆی‬ ‫سزاکانی سەر سەرماەگوزاری لە بواری‬ ‫نەوت و گاز‪ ،‬کۆماری ئیسالمی لە نۆژەن‬ ‫کردنەوەی ئەو بەشەدا شکست دێنێت و‬ ‫سەرەرای ئەوەی کە ناتوانێت پەرەیان‬ ‫پێبدات لە هەموو ئەو شوێنانەی کە‬ ‫هاوبەش لەگەڵ واڵتانی تر نەوت و‬ ‫گاز بەرهەمدێنێت وەدوا دەکەوێت و‬ ‫پشکەکەی بە فیڕۆ دەچێت‪.‬‬ ‫لە بواری گواستنەوەی پارە و دراویش‬ ‫ناتوانێت لە سیستمە سوئیفت بە‬ ‫ئاسانی کەڵک وەربگرێت و هەموو‬ ‫جۆرێک هێنان و ناردنی پارە دەکەوێتە‬ ‫ژێرچاودێری و یا ڕادەوەستێت و یا بە‬ ‫تێچویەکی یەکجار زۆر مەجبور دەبێت‬ ‫بیکات‪.‬‬ ‫هەموو ئەو کێشانی و ئابوری داڕماوی‬ ‫ئێران لە ئیعترازاتی بەرینی خەڵکی‬ ‫بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانیان خۆیان‬ ‫دەنوێنێتەوە و بێدەرەتانی ڕژیم لە‬ ‫چارەسەری ئەو کێشانە زیاتر ڕەوایی‬ ‫و توانای رأیم دەباتە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫كۆمەڵە‌و ‪ 9‬رەوتی سیاسی‬ ‫دیكە سەركوت كرێكارانی‬ ‫هەفت تەپە مەحكوم دەكەن‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫وەفدێكی کۆمەڵەی ژنانی رۆژهەاڵت سەردانی‬ ‫رێكخراوی ئاسۆی ژنی كرد‬ ‫پاش نیوەرۆی رۆژی ‪26‬ی خەزەڵوەر وەفدێكی‬ ‫کۆمەڵەی ژنانی رۆژهەاڵت پێکهاتوو لە بەڕێزان‬ ‫سەرگوڵ میرزایی‪ ،‬سۆزان دانش‪ ،‬شەرمین (چاوان)‬ ‫سەردانی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كوردیان كرد‪.‬‬ ‫وەفدی میوان لە الیەن وەفدێكی رێكخراوی‬ ‫ئاسۆی ژنی كورد پێکهاتوو لە هاوڕێیان سنور‬ ‫حەنیفی پور‪ ،‬لەتیفە محەمەدی و شیالن سەعیدی‬ ‫پێشوازییان لێكرا‪.‬‬ ‫لەدیدارەكەدا وەفدی میوان پرۆژەیەكی خۆیان بە‬ ‫ناوی «كەمپینی بێدەنگی بشكێنین» پێشكەش‬ ‫كرد كە سەبارەت باس لەداكۆكی كردن لەمافەكانی‬ ‫ژنان دەكات‌و داوایان كرد رێكخراوی ئاسۆی ژنی‬ ‫كورد پاڵپشتی پرۆژەكەیان بكەن‪.‬‬ ‫هاوڕێیان رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد پاش‬ ‫بەخێرهاتن‌و پێشوازی لە وەفدی میوان سەبارەت‬ ‫بە پرۆژكەیان ئەوەیان خستەڕوو پاش كۆبوونەوە‬ ‫ئەندامانی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد هەڵوێستی‬ ‫خۆیان لەسەر پرۆژكە رادەگەیەنن‪ .‬هەروەها‬ ‫جەختیشیان لەسەر كاری هاوبەش‌و زیاتر چاالك‬

‫پێشمەرگەیەکی دێرینی‬ ‫کۆمەڵە ماڵئاوایی‬ ‫لە ژیان کرد‬ ‫لە راگەیەنراوێكی هاوبەشدا كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان لەگەڵ ‪ 9‬حیزب‌و الیەنی سیاسی دیكە سەركوت‬ ‫كرێكارانی مانگرتووی هەفت تەپە‌و دەستگیركردنی‬ ‫نوێنەرانی كرێكاران مەحكوم دەكەن‪.‬‬ ‫لەراگەیەنراوە هاوبەشەكەی ئەو ‪ 10‬حیزب الیەنە‬ ‫داهاتووە‪ :‬مانگرتن‌و ناڕەزایی كرێكارانی هەفت تەپە‪،‬‬ ‫پاش چواردە رۆژ‪ ،‬بە هێرشی هێزەكانی رژیم كە‬ ‫لەشاری ئەهوازەوە هێنرابوون‪ ،‬رووبەڕوو بووەوە‌و‬ ‫نوێنەرانی كرێكاران‪ ،‬بەڕێزان سمایل بەخشی‌و موحسین‬ ‫ئارمەند لەالیەن ئەو هیزانەوە دەستگیركران‪ .‬ئەمەش‬ ‫لەكاتێكدایە كە كرێكارانی هەفت تەپە بۆ دەستبەركردنی‬ ‫مافی خۆیان هاتوونەتە سەرشەقام‪ ،‬كە بریتییە لە چوار‬ ‫مانگ حەقدستی دواكەوتوویان‌و ناڕەزایی دژ بە خسوسی‬ ‫كردنی شیركەتەكەیان‪.‬‬ ‫هەروەها هاتووە‪ :‬لە رۆژانی رابردوو سەرەڕای پەیوەست‬ ‫بوونی كرێكارانی فوالدی ئەهواز‌و كرێكارانی لەسەركار‬ ‫دەركراوی كاغەزی پارس‪ ،‬مامۆستایانی قوتابخانەكانیش‬ ‫بەشدارییان لەمانگرتنی كرێكاران كرد‪ .‬سەرجەم‬ ‫قوتابخانەكانی شاری شوش داخران‌و بازاڕیانیش بۆ‬ ‫هاوپشتی كرێكاران دوكانەكانیان داخست‪.‬‬ ‫راگەیەنراوەكە دەنوسێت‪ :‬بەشداریی ژنان‌و الوان لە‬ ‫رێپێوتانی هەینی‌و شەممە لەشاری شوش‪ ،‬وتار‌و ئەو‬ ‫دروشمانەی لە كۆبوونەوكانی چەند رۆژی رابردودا‬ ‫باڵوكراونەتەوە‪ ،‬نیشانەی ئیرادە لەبن نەهاتووی‬ ‫كرێكاران‌و بنەماڵەكانیان لەشەڕێكی نابەرابەر بۆ‬ ‫دەستبەركردنی مافە رەواكانیانە‪.‬‬ ‫لە بەشێكی دیكەدا هاتووە‪ :‬كرێكاران لە ئێرانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی لەكاتێكدا لەگەڵ هەژار‌و برسێتیدا دەست‌و‬ ‫پەنجە نەرم دەكەن كە گەندەڵكاران بە خەیاڵی ئاسودە‬ ‫بە بەتااڵنبردنی سامانی ئەم واڵتە‪ ،‬سەرمایەكان بۆ‬ ‫حسابەكانی خۆیان لەدەرەوەی واڵت دەگوازنەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫حكومەتێكە كە لەماوەی ‪ 40‬ساڵ تەمەنی خۆیدا بە‬ ‫فریوكاری ناوی خۆی ناوە حكومەتی هەژارەكان‪ ،‬ئەمرۆ‬ ‫هێزە تایبەتەكانی سەركوت بەرەو بەشێك لە هەژارترین‬ ‫چینەكانی ئەم واڵتە بەسیح دەكات‌و بە دەستگیركردن‌و‬ ‫زیندان‪ ،‬وەاڵمێكی دوژمنانە بە داوا رەواكانیان دەداتەوە‪.‬‬ ‫راگەیەنراوەكە كە لەالیەن حیزب‌و رێكخراوەكانی‪:‬‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‪ ،‬حیزبی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‪،‬‬ ‫كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشانی كوردستانی‬ ‫ئێران‪ ،‬بزوتنەوەی كۆماری خوازانی دیموكرات‌و الئیكی‬ ‫ئێران‪ ،‬یەكێتی دیموكراتیكی ئازەربایەجان – بیرلیك‪،‬‬ ‫حیزبی تەزامونی دیموكراتیك ئەهواز‪ ،‬حیزبی خەڵكی‬ ‫بەلوچستان‪ ،‬رێكخراوی ئیتحادی فەدائیان خەلقی‬ ‫ئێران‪ ،‬شۆرای كاتیی سوسیالیستەكانی چەپی ئێران‬ ‫ئێمزا كراوە لەكۆتاییدا رادەیەگەیەنێت‪ :‬ئێمە پشتیوانی‬ ‫تەواوی خۆمان لە خەبات‌و داواكاریی كرێكارانی هەفت‬ ‫تەپە‌و ناڕەزاییەكەیان رادەگەیەنین‌و خوازیاری ئازادیی‬ ‫گیراوەكانی ئەم دواییەین‪ .‬هەروەها سەبارەت بە‬ ‫شەپۆلی سەركوتی كرێكاران هۆشداری دەدەین‌و داوا لە‬ ‫هەموو ویژدانە بەخەبەركان لەسەراسەری جیهان دەكەین‬ ‫بە هەموو شێوەیەك دژ بەو سەركوتە كاردانەوە نیشان‬ ‫بدەن‌و سەرەڕای پشتیوانی لە كرێكاران‌و بنەماڵەكانیان‪،‬‬ ‫هەموو هەوڵەكانی خۆیان بۆ لەقاودانی سیاسەتی‬ ‫سەركوتی رژیم بخەنەگەڕ‪.‬‬

‫بە پێی هەواڵێک کە بەناوەندی هەواڵی‬ ‫دواڕۆژ گەیشتووە‪ ،‬رۆژی دوو شەممە ‪٢١‬ی‬ ‫خەزەڵوەر‪ ،‬پێشمەرگەی دێرینی کۆمەڵە‪،‬‬ ‫هاوڕێ محەممەد یەگانە لە واڵتی ئاڵمان بە‬ ‫نەخۆشی شێرپەنجە ماڵئاوایی لە ژیان کرد‪.‬‬ ‫لە الیەن ناوەندی هەواڵی رۆژهەاڵتەوە‬ ‫سەرەخۆشی لە بنەماڵە و دۆستان و‬ ‫هاوسەنگەرانی هاوڕێ محەممەد یەگانە‬ ‫دەکەین و ڕێگای پڕ ڕێبوار و یادی بەخێر‪.‬‬

‫كردنی ناوەندی ژنانی رۆژهەاڵت كردەوە كە تێیدا‬

‫پرسەكانی پەیوەنددار لە ژنان تاوتوێ بكرێت‪.‬‬

‫مریەم قازی کۆچی دوایی کرد‬ ‫‪ ‬مریەم قازی‪ ،‬چیرۆکنووس و ڕەخنەگر و چاالکی‬ ‫مافی ژنان ڕۆژی دوشەممە ‪١٤‬ی خەزەڵوەڕ بە‬ ‫هۆی نەخۆشی لە تەمەنی ‪ ٥٦‬ساڵیدا لە شاری‬ ‫مەهاباد کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫مریەم قازی ساڵی ‪١٣٤٢‬ی هەتاوی لە شاری‬ ‫مەهاباد لە کوردستانی ڕۆژهەاڵت لە ناو بنەماڵەی‬ ‫ناوداری قازی چاوی بە دوونیا هەڵیناوە و هەر لەو‬ ‫شارە چووەتە قوتابخانە و لەسەرەتای خوێندنەوە‬ ‫هەروک سوننەتی بنەماڵەکەی هۆگری ئەدەبییات و‬ ‫خۆشەویستی نیشتمان بوو و بە بەرهەمەکانی ئەو‬ ‫هەستەی دەردەبری‪.‬‬ ‫مریەم قازی لە ‪١٤‬ی رەزبەری ‪١٣٩٧‬ی هەتاوی لە‬ ‫تەمەنی ‪ ٥٦‬ساڵیدا کۆچی دوایی کرد و تەرمەکەی‬ ‫لە گۆڕستانی بوداق سوڵتان لە بەشی هونەرمەندان‬ ‫و ئەدیبان لە ناو ئاپۆڕەی نوسەران و هۆگرانی‬ ‫ئەدەبیاتی کوردی و خەڵکی مەهاباد ئەسپەردەی‬ ‫خاکی نیشتمان کرا‪.‬‬ ‫‪ ‬مریەم قازی بۆ سااڵنێکی زۆر لە بواری فەرهەنگ‬ ‫و ئەدەب هەڵسوڕاو بوو و لە بەڕێوەبردنی‬ ‫ئەنجوومەنی فەرهەنگی ‪ -‬ئەدەبی مەهاباد کاری‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫ناوبراو بەدەیان بەرهرمی لە گۆڤارەکانی باشور‬ ‫و ڕۆژهەاڵتی کوردستاندا باڵو بووەتەوە وهەروەها‬ ‫“هاتنە ژوور قەدەغەیە” و” زیندەبەگۆڕ” دوو‬ ‫بەرهەمی باڵو کراوەی ئەو نوسەرەن و ڕۆمانێکی‬ ‫دیکەش بە نێوی “ ژیانم خۆش دەوێ” لە ژێر‬ ‫چاپ دایە‪.‬‬ ‫مریەم قازی ناوێکی ناسراو لە بواری ئەدەبییاتی‬ ‫کوردیدا بوو و هۆگرانی هونەر و ئەدەبییاتی‬ ‫کوردی چێژیان لە بەرهەمەکانی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫مریەم قازی هەروەها هوڵسوڕاوێکی شێلگیری‬

‫مافی ژنان بوو و دەورێکی باشی لە وشیاری‬ ‫ژنان و تواناسازی ئەوان هەبوو و هاوکاتیش بە‬ ‫ژنێکی نەتەوەیی و نیشتیمان پەروەر دەناسرێتەوە‬ ‫کە دڵسۆزی خاک و نەتەوەی خۆی بوو و لەناو‬ ‫چاالکانی نەتەوەییدا ڕێزی لێدەگیرا‪.‬‬ ‫ناوبراو لە هاوکارانی گۆڤاری سروە بوو کە لە‬ ‫کوردستان ڕۆژهەاڵت لە الیەن مامۆستا هێمنەوە‬ ‫دامەزرا بوو و بەدەیان بابەتی بۆ ئەو گوڤارە‬ ‫نووسیوە و باڵو بووەتەوە و یەکێکی دیکە لە کارە‬ ‫ئەدەبییە پڕ بایەخەکانی مریەم قازی چیرۆکی‬ ‫“پەڕژینە “ کە لە دوای کارەساتی کیمیابارانکردنی‬ ‫هەڵەبجە بۆ هاوسۆزی لەگەڵ خوشک و براکانی‬ ‫لە باشووری کوردستان پێشکەرش بە خەرمانی‬ ‫ئەدەبی کوردی کرد‪.‬‬ ‫مریەم قازی بە هۆی هەوڵوێستە نیشتیمانی و‬ ‫نەتەوەییەکانییەوە لە الیەن دەزگای ئیتالعاتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی لە شاری مەهاباد گوشارێکی‬ ‫زۆری لەسەر درووست کرابوو و لەژێر چاودێری‬ ‫دەزگا ئەمنییەتییەکاندا بوو بەاڵم سەرەڕای‬ ‫ئەوەش قەت لە گواستنەوەی هەستی کوردانەی‬ ‫خۆی بۆ ژنان و الوانی مەهاباد و کوردستاندەستی‬ ‫نەکێشاوە‪.‬‬

‫کوژران‌و برینداربوونی سێ كۆڵبه‌ر ل ‌ه ناوچه‌ی مەریوان‪ ،‬ورمێ‬ ‫ژمارەیەک لە کۆڵبەرانی کورد لە سنووری‬ ‫شارەکانی مەریوان‪ ،‬ورمێ و سەڵماس‪ ،‬دەکەونە‬ ‫بەردەسڕێژی گوللەی هێزە نیزامییەکانی ڕژیم و‬ ‫دوو کۆڵبەر بە قورسی بریندار دەبن وکۆڵبەرێکی‬ ‫دیکەش گیانی لە دەست دەدا‪.‬‬ ‫به‌ پێی هەواڵی گەیشتوو بە دواڕۆژ‪ ،‬ڕۆژی یەک‬ ‫شەممە ‪٢٠‬ی خەزەڵوەر‪ ،‬له‌ ئه‌نجامی ته‌قه‌ی‬ ‫ڕاسته‌وخۆی هێزه‌كانی ڕژیم له‌ كۆڵبه‌ران‪ ،‬دوو‬ ‫كۆڵبه‌ر له‌ ناوچه‌ی مه‌رگه‌وه‌ری ورمێ وشپیران‬ ‫بەناوی “محەممەد وەلی پوور” و “ماهر‬ ‫شینی” ‪ ،‬به‌ قورسی برینداربوون‪ ،‬کە “ماهر‬ ‫شینی” به‌هۆی قورسی برینه‌كه‌یه‌وه‌ ده‌ستبه‌جێ‬ ‫گواستراوه‌ته‌وه‌ بۆ نەخۆشخانە و باری تەندروستی‬ ‫ناجێگیرڕاگەیندراوە‪.‬‬ ‫بە ناوی “غالب‬ ‫هەروەهاکۆڵبەرێکی دیکە‬ ‫کویەک” خەڵکی ئاوایی “دزەوەن” سەر بە شاری‬ ‫مەریوان لە سنووری ئەو شارە بە تەقەی هێزە‬ ‫نیزامییەکانی ڕژیم گیانی لە دەستدا‪ ،‬ئەم کۆڵبەرە‬ ‫کوردە لەگەڵ ژمارەیەکی دیکە لە کۆڵبەران‬ ‫دەکەونە بۆسەی هێزە چەکدارەکانی ڕژیم و لە‬ ‫ئەنجامی ئەو تەقەکردنە ئەو کۆڵبەرە گیانی لە‬ ‫دەستدەدا‪.‬‬ ‫کۆڵبەری ئەگەرچی بە کۆڵەوە گرتنی بارێکی‬ ‫قورس بۆ ماوەی چەند کاتژمێر گەلێک سەخت‪،‬‬

‫دژوار‪ ،‬پشوبڕ و پڕ مەترسییە‪ ،‬بەاڵم مەترسیدار‬ ‫تر لەهەر شتێک ڕیسکی تێپەڕین بەسەر ڕێگای‬ ‫پایەگاکانی ڕژیم و بەرەروو بوونە لەگەڵ هێزە‬ ‫نیزامیەکان و بەکرێگیراوانی ڕژیمە‪ ،‬هێزەکانی‬ ‫ڕژیم کە سەرەکی ترین کاریان ئەزیەت و ئازاردانی‬ ‫خەڵک و بە تایبەت کۆڵبەران و باجگیری و تااڵنی‬ ‫کەلوپەلی کاسبکارانی سەر سنورە‪ ،‬زۆر جار‬ ‫بەبێ هیچ بیانویەک و تەنیا بە ئامانجی تەسلیمی‬ ‫زەحمەتکێشانی کۆڵبەر و بۆ بردنە سەری نرخی‬

‫باجگیرییەکانیان‪ ،‬کۆڵبەران و کاسبکارانی مەرزی‬ ‫ئەدەنەبەر دەسڕێژی گوللە و برینداریان دەکەن‬ ‫یان دەیانکوژن‪ .‬ئەو جەنایەتکارانەی کە بۆ کاری‬ ‫سنورپارێزی دادەندرێن و لە پایەگا و مەسیری‬ ‫هاتوچۆی کاروانی کۆڵبەراندا دادەمەزرێن‪ ،‬لەوێوە‬ ‫کە دەبێ سەهمی سلسلە مەڕاتبی سەروی‬ ‫خۆشیانەوە بدەن‪ ،‬لە ماوەیەکدا کە بۆ ئەم کارە‬ ‫دیاری دەکرێن‪ ،‬ساتێک لە جەریمە وەرگرتن و باج‬ ‫ئەستاندن لەم چینە زەحمەتکێشانە غافڵ نابن‪.‬‬

‫ئەندێشە‬

‫هەلومەرجی ئێستا و شەڕی چەکداریی؟‬

‫د‪ .‬کامران ئەمین‌ئاوە‬ ‫یەکێک لە پرسە گرینگەکانی هەر‬ ‫ڕێکخراوەیەکی سیاسی هەڵبژاردنی‬ ‫شێوەی خەبات و بەکار هێنانی‬ ‫ئامرازی جۆراوجۆر بۆ گەیشتن بە‬ ‫ئامانجەکانیەتی‪ .‬لەم ڕەوتەدا ناکرێ‬ ‫هیچ چەشنە شێوازێکی خەبات بە‬ ‫چەشنێکی ڕەها دیاریی بکرێ‪ .‬بە پێی‬ ‫گۆڕانکاریی لە بارودۆخی سیاسی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی چەشنە ڕێبازێکی سیاسی‬ ‫دەتوانێ جێ خۆی بە چەشنێکی دیکە‬ ‫بدات و حیزبێکی شۆڕشگێر پێویستە‬ ‫بزانێ چ کاتێک بە شێوەیەکی ڕادیکال‬ ‫و چ کاتێک بە چەشنێکی مەدەنی‬ ‫یاخود رفۆرمیستی چاالکی بکات‪.‬‬ ‫واتە شێوەی خەبات و تاکتیکەکانی‬ ‫دەتوانێ توشی جێگۆڕکێ ببێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ستراتژی و ئامانجی سەرەکی لە جێی‬ ‫خۆیدا دەمێنێ و بە پێی وەزعییەتی‬ ‫بابەتی و زەینی‪ ،‬حیزبێکی شۆڕشگێر‬ ‫تاکتیکەکانی خۆی دەستنیشان دەکات‪.‬‬ ‫یەکێک لە شێوەکانی خەبات‪ ،‬شەڕی‬ ‫چەکداریی‌یە‪ ،‬بەشێک لە حیزب و‬ ‫کەسایەتییەکانی کوردستان بایەخێکی‬ ‫زۆر بەم چەشنە چاالکی‌یە دەدەن و‬ ‫جاروبار هەر چەشنە ڕەخنە‌گرتنیش‬ ‫لە بەکارهێنانی ناوەختی ئەم شێوازە‬ ‫دەکەوێتە بەڕ ڕەخنە و گازندەیەکی بێ‬ ‫پسانەوە و بوختان و تاوانی ترسەنۆکی‪،‬‬ ‫ڕفۆرمیست‪،‬خۆبەدەستەوەدەر‪ ،‬جاش‪،‬‬ ‫خۆفرۆش‪ ،‬الدەر و ‪ ...‬وەپاڵ ئەوان‬ ‫دەدرێ‪.‬‬ ‫لە یەک دوو ساڵی ڕابردوودا مەسەلەی‬ ‫دەستپێکردنەوەی شەڕی چەکداری لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان[ئەگەر ناردنەوەی‬ ‫پێشمەرگە بۆ بوونی لە نێو واڵت وەکو‬ ‫دەستپێکی خەباتی چەکداری پێناسە‬ ‫بکرێ]‪ ،‬دروست یان نادروست بوونی ئەم‬ ‫جموجۆڵە یەکێک لە بابەتەکانی باس و‬ ‫لێکدانەوەی حیزب و کەسایەتییەکانی‬ ‫کوردستانی و ئێرانی لە تاراوگە‪،‬‬ ‫هەروەها نێوخۆی واڵت بووە‪ .‬پاش‬ ‫چەندین ساڵ ڕاگرتنی شەڕی چەکداری‪،‬‬ ‫ناردنەوەی پێشمەرگە بۆ نێو خۆی واڵت‬ ‫و لە کەمین کەوتنی بەردەوام‪ ،‬گیران‪،‬‬ ‫و گیانبەختکردنی پێشمەرگەکان لە‬ ‫بۆسەکان و بەندیخانەکانی حکوومەتی‬ ‫ئیساڵمی‪ ،‬سەرنجی زۆر کەسی بەرەو‬ ‫ئەم مەسەلەیە ڕاکێشاوە‪ .‬بە تایبەت‬ ‫ئەم پرسیارە دێتە پێش ئەم جموجواڵنە‬ ‫و لە دەستدانی دەیان پێشمەرگەی‬ ‫فیداکار‪ ،‬ئەویش کاتێک بزووتنەوەیەکی‬ ‫بە هێزی مەدەنی لە نێو خۆی واڵت‬ ‫لە حاڵی گەشەسەندایە‪ ،‬بڵێی لە جێ‬ ‫خۆیدابێ و زەبر لە بزووتنەوەی کوردی‬ ‫ڕۆژهەاڵت نەدات و نەبێتە هۆی میلیتاریزە‬ ‫کردن و سەرکوتی هێزە مەدەنی و‬ ‫پێشکەوتنخوازەکانی نێو واڵت؟ یان‬ ‫ناردنەوەی پێشمەرگە و بوونی ئەوان لە‬ ‫نێو خۆی واڵت‪ ،‬سەرەڕای قوربانیدان و‬ ‫تەواوی کێشە و سەختیەکانی ئەم کار‬ ‫و چاالکی‌یە‪ ،‬دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی‬ ‫وڕەی خەڵک‪ ،‬و پاڵپشتێکی بە هێز بۆ‬ ‫جواڵنەوەی مەدەنی و ئاشتیخوازانەی‬ ‫نێو واڵت؟ئایا دەتوانێ وەکو ماتۆڕێکی‬ ‫چکۆڵە ببێتە هۆی جوواڵندنی خەڵک بۆ‬ ‫شۆڕش و وەڕێخستنی ماتۆری گەورەی‬ ‫بزووتنەوەی جەماوەری؟‬ ‫لەم بابەتەدا تێدەکۆشین تیشک بخەینە‬ ‫سەر ئەم باسە و تا ڕادەیەک الیەنە‬ ‫ئەرێنی و نەرێنی‌یەکانی شی کەینەوە‪.‬‬ ‫***‬ ‫لە دوو سەدەی ڕابردوودا نەک لە‬ ‫کوردستان بەڵکوو لە بەشەکانی‬

‫دیکەی ئێرانیش جموجوڵ و ڕاپەرینی‬ ‫چەکداری دیتراوە‪ .‬بۆ وێنە‪:‬‬ ‫بەشداری لە کۆمەڵگایەک کە ڕێژیمی سەرکوتکەر‪ ،‬ڕێ‬ ‫هێزە چەکدارەکانی ئازەربایجان بە‬ ‫سەرۆکایەتی سەتارخان و باقرخان لە‬ ‫بزووتنەوەی مەشروتە(‪ ،)١٢٨٥-١٢٨٧‬بە خەباتی مەدەنی نەدات بەکارهێنانی‬ ‫پێکهاتنی هێزی نیزامی لە بزووتنەوەی‬ ‫جەنگەڵ و تەنانەت بەشداریی‬ ‫چەکدارە کوردەکان بە ڕێبەریی خاڵو شێوەکانی توندوتیژی خەبات دەبێتە خاوەنی‬ ‫قوربان لەم بزووتنەیەدا( ‪-١٣٠٠‬‬ ‫‪ ،)١٢٩٣‬پێکهاتنی هێزی فیدایی‬ ‫ڕێبەرییلە جێگە و پێگەیەکی تایبەت‬ ‫بزووتنەوەی ئازەربایجان بە‬ ‫فرقەی دێموکرات(‪ ،)١٣٢٤-٢٥‬ڕاپەرینی‬ ‫بە ڕێبەریی و ئەرێنی لە کۆمەڵگادا پێک بهێنن‪ .‬بدەینەوە‪:‬‬ ‫ئەفسەرانی خوراسان‬ ‫سەرگورد عەلی ئەکبەری ئەسکەندانی و حەرەکەتە خۆویست و سکتاریستیەکانی ‪‌.١‬ئایا ئەم جموجواڵنە بوونەتە هۆی‬ ‫ئازادیخوازەکانی پاشەکشەکردنی دوژمن و نزیککردنەوەی‬ ‫سەرهەنگ عەبدولرەزا ئازەر (گەالوێژی ڕۆشنبیرە‬ ‫‪ ،)١٣٢٤‬بزووتنەوەی چریکیی(موجاهید ئێرانسەرەڕای ئاوێتە بوونیان لە ئێمە لە مەبەستەکانی خۆمان؟‬ ‫و فیدایی) لە دەیەکانی ‪ ٤٠‬و ‪٥٠‬ی هەتاویی گەڵلەخۆبردوویی و فیدارکارییەکی ‪‌.٢‬لەم جموجواڵنەدا‪،‬خەساری گیانی و‬ ‫سەدەی ڕابردوو‪ ،‬ڕاپەرینی ئەفسەرە زۆر‪ ،‬نەیتوانیوە بزووتنەوەی ئەوان بە کوژراوی هێزەکانی سەرکوتکەر زۆرتر‬ ‫شۆڕشگێرەکانی هێزی ئاسمانی لە ئاکامبگەیەنێ‪،‬بەاڵم هەر کات خەباتی بووە یان ئی الیەنی پێشمەرگەکان؟ ئەو‬ ‫شۆڕشی ڕێبەندانی ‪ ١٣٥٧‬و پەیوەست چەکداریی لەسەر بەستێنی بزووتنەوەی ئامارانەی کە لەبەر دەستن پیشانیان‬ ‫بوونی خەڵک بەوان‪ ،‬بزووتنەوەی جەماوەر شکڵی‌گرتبێ‪ ،‬ئەگەر بە ئامانجی داوە کە بە دەیان پێشمەرگەی‬ ‫خەلکی عەرەب لە ئەهواز(جۆزەردانی خۆشی نەگەیشتبێ‪ ،‬کاریگەریەکی بە کورد بە هۆی لە کەمین کەوتن و‬ ‫‪ ،)٥٨‬بزووتنەوەی خەڵکی موسڵمان هێزی لەسەر ڕەوانی کۆمەلگا داناوە‪ .‬گەمارۆدران‪ ،‬گیانی خۆیان بەخت کردوە‬ ‫لە تەورێز(ڕەشەمەی ‪ ،)٥٨‬ڕاپەرینی سەرکەوتنی شۆڕشی ڕیبەندانی ‪٥٧‬ی و ئەگەر تەنانەت زەبرێکی زۆریش‬ ‫یەکیەتیی کومۆنیستەکانی ئێران لە هەتاوی بە شوێن ڕاپەرینی هومافەرەکان لە دوژمن درابێ بە پێی ئەوەی کە‬ ‫ئامۆڵ(ڕێبەندانی ‪ ،)١٣٦٠‬تێرۆرەکانی و پەیوەست بوونی ئەوان بەخەڵک ‪ ،‬حکومەت هەزاران هێزی سەرکوتکەری‬ ‫گرووپی فورقان(‪ )١٣٥٨‬و بە تایبەتی گەیشتنی هێزە چەکدارەکانی سەتارخان هەیە‪،‬دەتوانێ بە هاسانی جێگەی‬ ‫موجاهیدینی خەڵک پاش ‪٣٠‬ی و باقرخان بۆ تاران لە کاتی مەشروتە کوژراوانی خۆی پڕکاتەوە‪ ،‬بەاڵم بڵێی‬ ‫جۆزەردانی ‪ ،١٣٦٠‬هەروەها عەمەلیاتی و کاریگەریی ئەوان لەسەرکەوتنی حیزبە کوردستانی‌یەکان بەم سادەییە‬ ‫پێوەندیی بتوانن جێی ئەم گیانبەختکردوانە پڕ‬ ‫«فروغ جاودان»ی موجاهیدین لە مەشروتەخوازەکان‪،‬‬ ‫گەالوێژی‪ ١٣٦٧‬نموونەگەلێک لەم خۆڕاگریی و بەرگریی چەکداریی لە کەنەوە؟‬ ‫جموجوڵ و خەباتی چەکداریلە نێو کوردستان لەگەڵ جەماوەری خەڵکی ‪‌.٣‬ئایا چاالکیی پێشمەرگە و‬ ‫کورد سەرەرای پاشەکشە و شکستی دەستکەوتەکانی ئەوندە بەرچاو بووە‬ ‫هێزەکانی دیکەی ئێرانە‪.‬‬ ‫شەڕی چەکداریی لە کوردستان نیزامیی هێزە کوردەکان‪ ،‬نموونەی کە ببێتە هۆی بەرزکردنەوەی وڕەی‬ ‫بە تایبەتی بە هۆی تایبەتمەندیی بەرچاوی هاوئاهەنگیی بزووتنەوەی خەڵک و پەیوەست بوونیان بە هێزی‬ ‫جوغرافیایی ئەم واڵتە وەکو کوێستانی جەماوەری و خەباتی چەکدارییە‪ .‬پێشمەرگە یان بە پێچەوانە لە کەمین‬ ‫بوون‪ ،‬هەبوونی کێو‪ ،‬جەنگەڵ‪ ،‬دۆڵ‪ ،‬بەاڵم ڕاپەرینی ئەفسەرانی خوراسان‪ ،‬کەوتنی بەردەوام‪،‬شەهیدبوون و گیرانی‬ ‫وگەلییە باریک و پڕ پێچاوپێچەکانی‪ ،‬بزووتنەوەی چریکی‪ ،‬ڕاپەرینی یەکیەتی پێشمەرگەکان کاریگەریەکی نەرێنی‬ ‫هەروەها کەش و هەوای وشک‪،‬بەرگریی کومۆنیستەکان لە ئامۆل‪ ،‬عەمەلیاتی لە سەر ڕەوانی کۆمەڵگایەک بووە‬ ‫بەردەوامی خەڵک لە بەرامبەر هێڕشی «فروغ جاویدان» و هتد نموونەی کە شایەدی شکست و زەبرخواردنی‬ ‫نەیارانی و هتدوەکو داب و نەرێتێکی بەرچاوی جموجۆلێکی خۆویستانە‪ ،‬بەردەوامی هێزێکە کە لە ڕابردوودا وەکو‬ ‫کۆن و گەلێک پیرۆزی لێ هاتووە‪ .‬سەرنەکەوتوو و ناهاوئاهەنگ لەگەڵ پاڵەوانی ڕزگارکەر پێناسە دەکرا؟‬ ‫مێژووی کورد بە تایبەتی لە سەدەی باردوخی سیاسی و کۆمەاڵیەتیی ‪‌.٤‬ئایا توانایی هێزی پێشمەرگە لەو‬ ‫‪ ٦‬و ‪٧‬ی زایینییەوە هەتا ئێستا پڕ لە کۆمەڵگان‌و ئاکامەکەیان شەهیدبوون ئاستەدا هەیە کە بتوانی ناوچەگەلێک‬ ‫فیداکاری‪ ،‬خۆڕاگری‪،‬لەخۆبردوویی و و گیرانی دەیان شۆڕشگێری ئازادیخواز ڕزگار بکات و دەستەاڵتی ئەو بەشە بە‬ ‫پاڵەوانییەتیی ڕۆڵەکانی کورد لەبەرامبەر بووە کە خوازیاری گۆڕانگاریی جیددی دەستەوە بگرێ و ڕاێگرێ؟‬ ‫‪‌.٥‬ئایا ئەم جموجۆالنە بوونەتە هۆی‬ ‫دوژمنانی ئەم گەلەیە‪ .‬لە چەند سەدەی لە کۆمەڵگادا بوون‪.‬‬ ‫سیاسیی‬ ‫ئاگایی‬ ‫ڕابردوودا چەندین ڕاپەرینیچەکداری بۆ گەیشتن بە ئاکامی سەرکەوتوانە و بەرزکردنەوەی‬ ‫بەڕێوە چوون کە وەک نموونە وەدیهێنانی بەرنامە و ئامانجەکانی هەر خەڵک و متمانەی زۆرتر بە حیزبە‬ ‫دەکرێ ئاماژە بەوانە بکەین‪:‬راپەرینی ڕێکخراوەیەک‪ ،‬پیویستە ئەم خااڵنە کوردستانیەکان؟‬ ‫بەدرخان لە بۆتان(‪ ١٨٣٤‬ز)‪ ،‬لەبەر چاو بگیرێن‪ :‬مەبەست لە ئەنجامی ‪‌.٦‬ئایا کاتێک حیزبە کوردستانی‌یەکان‬ ‫ڕاپەرینی یەزدانشێڕ(ساڵەکانی ‪ -١٨٥٥‬ئەو کار و چااڵکییەی کە دەیکەن چیە نەک ناوچەیەکی ئازادکراو بەڵکو پشت‬ ‫‪١٨٤٤‬ز)‪ ،‬ڕاپەرینی شێخ عوبێدولالی و چ نەخشە ڕێگایەکی شیاویان بۆ جەبهەیەکی جێ متمانە و ئیمکاناتی‬ ‫ڕاپەرینی گەیشتن بە ئامانجەکان هەیە؟ ئایا ماڵی و ڵۆجەستیکیشیان نی‌یە‪ ،‬تا چ‬ ‫ز)‪،‬‬ ‫نەهری(‪١٨٨٠‬ی‬ ‫سمایل ئاغای سمکۆ(‪ ،)١٢٩٩-١٣٠٩‬کادری پێویست و پەروەردەکراو‪ ،‬رادەیەک ئەم کار و چااڵکی‌یانە دەتوانێ‬ ‫دامەزراندنی کۆماری کوردستان(‪ )١٣٢٤‬ڕێبەرییەکی کارا و شیاو‪ ،‬ئامرازی بە قازانجی نەک بزووتنەوە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫بزووتنەوەی ساڵەکانی ‪ ٤٦‬و ‪ ١٣٤٧‬پێویست و توانایی ئەم کارەیان هەیە و خۆشیان تەواو بێ؟‬ ‫بە ڕێبەریی کومیتەی شۆڕشگێری هێزی شۆڕشگێر توانیویەتی سازماندەیی ‪ .٧‬بڵێی کاتێک ئەم هەموو‬ ‫حیزبی دێموکراتی کوردستان‪ ،‬خەباتی پێویستی بۆ بکات؟ بە بوونی زەبر و دەرفەتەمیدیاییە بۆ پێوەندیی گرتن‬ ‫چەکداریی بە ڕێبەریی حیزبی دێموکرات زونگ و دەسەاڵتی ڕێژیمی دیکتاتۆر تا لەگەڵ خەڵک لە ڕیگای ئینترنێت‪،‬‬ ‫و کۆمەڵە پاش هێرشی هێزەکانی چ ڕادەیەک خەڵکی بەرەو پێری ئەم تەلەویزیون وهتد هەیە‪ ،‬پێویست‬ ‫سەرکوتکەری ئێران بۆ کوردستان لە چەشنە خەباتە دێن و پشتیوانیی لێ بێ تەنیا لەبەر پیشاندانی حزوری‬ ‫دەکەن؟ ئایا نەخشە ڕێگاکە‪ ،‬قازانج و حیزبێک‪ ،‬گیانی پێشمەرگەکان بکەوێتە‬ ‫‪٢٨‬ی گەاڵوێژی ‪ ١٣٥٨‬و هتد‪.‬‬ ‫زیانەکانی ئەو حەرەکەتەی کە قەرارەلە مەترسییەوە؟ بڵێی لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ئاکامی ئەو خەباتە چەکدارییەدا وەڕی کوردستانکە پانتاییەکەی دەگاتە ‪١٦٠‬‬ ‫***‬ ‫کەوێ‪ ،‬هەروەها ئیمکاناتی خەبات بە هەزار کیڵۆمیتری چوارگۆشە‪،‬بوونی‬ ‫بێ‌گومان لە کۆمەڵگایەک کە ڕێژیمی باشی هەڵسەنگێندراوە و دەرفەتەکانی جارو باری پێشمەرگە لە چەند‬ ‫سەرکوتکەر‪ ،‬ڕێ بە خەباتی مەدەنی پێویست بۆ پاشەکشەیەکی ڕێک‌و گوندێکی کوردستان و زەبرخواردنی‬ ‫نەدات وفەزای سیاسیی قڕو قەپ پێک و کەم خەسار یان بێ خەسار بەردەوامو گەیشتنی خەبەری شکست‬ ‫نەچێ و سەرکووتکرانیان بە جەماوەر‪ ،‬ببێتە‬ ‫لەبیرمان‬ ‫بکرێ‪ ،‬بەکارهێنانی شێوەکانی توند و لێکدراوەتەوە؟‬ ‫تیژی خەبات دەبێتە خاوەنی جێگە و «لێپرسینەوە لە خەڵکی سەرکەوتوو هۆی ڕاکێشانی خەڵک بۆ گۆڕەپانی‬ ‫پێگەیەکی تایبەت‪ .‬سەرکەوتنی هەر ناکرێ» بەاڵم خۆ ئەوانی تووشی خەبات و ورووژاندنی هەستی نەتەوەیی‬ ‫چەشنە شێوەیەکی خەبات‪ ،‬ڕاپەرین و شکست دێن‪ ،‬دەکەونە بەر ڕەخنە ئەوان؟‬ ‫شۆڕشێک پێوەندیی بە زۆر فاکتەری وگازندەی یاران و نەیاران و بە قەوڵێک ‪ .٨‬کاتێک باردۆخی پێویست بۆ‬ ‫نێوخۆیی‪ ،‬ناوچەیی و جیهانی‪ ،‬هەروەها «سەرکەوتن هەزاران باوکی هەیە و جوواڵنەوی چەکداری ئامادە نی‌یە‪،‬‬ ‫ڕێژەی پێشمەرگە‪ ،‬و ئامرازی خەباتی‬ ‫بارودۆخی سیاسی نیوکۆمەڵگا‪ ،‬ئاستی شکست هەتیو و بێ دایک و باوکە»‪.‬‬ ‫بۆشەڕێکی‬ ‫تواناییەکان‬ ‫ئاگایی نەتەوەیی و سیاسی‪ ،‬هاوسەنگی بێ ئەوەی بمانەوێ باسی دروست نیزامیو‬ ‫هێزەکانی دژبەر‪ ،‬ئاستی بزووتنەوەی یان نادروست بوونی شەڕی چەکداری سەرکەوتوو بە هیچ جۆر بەرابەریی‬ ‫ئازادیخوازانەی خەڵک و ‌خۆڕاگریی بکەین پێویستە بە پێی ئاکامەکانی لەگەڵ ئیمکاناتی دوژمن ناکات‪،‬‬ ‫هێزەکانی ڕێژیمی سەرکوتکەر لە ئەم یەک دوو ساڵەی کە جموجوڵی و باردۆخەکە گەلێک نابەرامبەرە‪،‬‬ ‫بەرامبەر بزووتنەوەی خەڵک و هتد چەکداری لە رۆژهەاڵتی کوردستان بڵێی دەس بۆ چەک بردن نەبێتە‬ ‫هەیە‪.‬لە مێژووی ئێراندا بەشێکی دەستی پێکردۆتەوە‪ ،‬دەستکەوتەکان هۆی بردنی هێزی شۆڕشگێر بۆ نێو‬ ‫بەرچاو لە ڕاپەرینەکان بە هۆی و زیانەکانی هەڵسەنگێنین و بزانین مەیدانێک کە ڕێژیمی دیکتاتۆر دەستی‬ ‫نەبوونی بارودۆخی پێویستی سیاسی چ کاریگەریەکی لەسەر گەشەسەندنی بااڵی تێدا هەیە و بە هەبوونی تەواوی‬ ‫و کۆمەاڵیەتی‪ ،‬السەنگی هێزەکانی بزووتنەوەی نەتەوەیی لە ڕۆژهەاڵتی دەرفەتە سوپایی(نیزامی)یەکان‪،‬توانای‬ ‫یەکجاربەرزترە؟ئایا‬ ‫شۆڕشگێر و سەرکوتکەر ونەبوونی کوردستان بووە و هەتا چ رادەیەک لە سەرکوتکردنی‬ ‫پشتیوانیی جەماوەر شکستیان هێناوە مەبەستەکانی نزیک بۆتەوە! بەم پێی لەم حاڵەتەدا‪،‬ئەم جۆرە حەرەکەتە‬ ‫و نەیانتوانیوە گۆڕانکارییەکی سیاسی پێویستە‪ ،‬ئێمە واڵمی ئەم پرسیارانە چەکدارییە نابێتە هۆی ئەوە نەک‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪5‬‬

‫پێشمەرگەکان بەڵکوو خەڵکی ئاساییش‬ ‫تووشی چەرمەسەریی و ئازار و زیانێکی‬ ‫زۆر بن؟ و هتد‪.‬‬ ‫ئاکامگیری‪:‬‬ ‫حیزبێکی بەرپرس و بە ئەزموونی‬ ‫سیاسی‪ ،‬بە پێی هەڵسەنگاندنی‬ ‫بارودۆخ و وەزعیەتی سیاسیی کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫هاوسەنگیی هێزەکانی دژبەر و چۆنیەتی‬ ‫بزووتنەوەی ئازادیخوازانەی جەماوەر‬ ‫دەبێ توانایی کەڵک وەرگرتنی شیاو و‬ ‫دروستی لە تەواوی شێوەکانی خەباتی‬ ‫ئاشتی‌خوازانە و ڕادیکال‪ ،‬واتە شەڕی‬ ‫چەکداریی و ڕاپەرین و هتد هەبێ و لە‬ ‫کاتی پێویستدا بتوانێ شێوازی دروستی‬ ‫خەبات وا هەڵبژێرێ کە بە کەمترین‬ ‫خەسار زۆرترین زەبر لە دوژمن بدات و‬ ‫لە مەبەست و ئاکامەکانی خۆێ نزیک‬ ‫بێتەوە‪ .‬بێ‌گومان خەباتی چەکداریی‬ ‫پێویستی بە بیرێکی گەلێک وردتر و‬ ‫هەبوونی دەرفەتەکانی پێش و پاشی‬ ‫بەرەی شەڕ و بارودۆخێکی شیاو‬ ‫هەیە‌و تەنیا کاتێک لە جێی خۆیدایە‬ ‫کە بتوانێ لەسەر بەستێنی شۆڕشێکی‬ ‫جەماوەریی و لە کاتی پێویستدا بۆ‬ ‫چارەسەرکردنی یەکجاری بێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫هێنانە مەیدانی هێزی پێشمەرگە لە‬ ‫کاتێکدا بارودۆخی پێویست تەیارنییە و‬ ‫هاوسەنگیی هێزەکانی شەڕ لە قازانجی‬ ‫هێزی سەرکوتکەردایە‪ ،‬چ لەباری نیزامی‬ ‫و چ لەباری ڕووحی و ڕەوانیەوە بە‬ ‫زیانی هێزی شۆڕشگێر و خەڵک‬ ‫تەواو دەبێ‪ .‬زەبرخواردنی بەردەوامی‬ ‫پێشمەرگە‪ ،‬گیران و شەهیدبوونیان چ‬ ‫لەباری ئینسانیی و چ لەباری کاریگەریی‬ ‫ڕەوانییەوە کۆمەڵگاو حیزب تووشی‬ ‫خەسار و کارەسات دەکات‪.‬‬ ‫خەڵک حەقی خۆیانە ئەم پرسیارانە‬ ‫ئاراستەی ئەم چەشنە ڕێکخراوانە‬ ‫بکەن‪:‬هۆی چیە تەنیا پێشمەرگەیە کە‬ ‫بەردەوام دەکەوێتە کەمینی دوژمن و‬ ‫هیچ دەستکەوتێکی نیزامی و سیاسی‬ ‫نەسیبی هێزی پێشمەرگە نابێ؟ ئایا‬ ‫باشتر نییە حیزبەکانی کوردستانی‬ ‫زۆرتر بایەخ بە پەروەردەکردنی سیاسی‬ ‫و نیزامیی پێشمەرگە و ئامادەکردنیان‬ ‫بۆ ڕۆژێک بدەن کە بارودۆخی پێویست‬ ‫لە کۆمەڵگا پێک دێ و ئەوان بتوانن‬ ‫وەکو کادرێکی سیاسی بەشداری لە‬ ‫خەباتی جەماوەری‌دا بکەن‪ .‬بڵێی‬ ‫باشتر نەبێ لەم بارودۆخەدا کە خەباتی‬ ‫مەدەنی لە حاڵی گەشەسەندایە هێزی‬ ‫خۆمان بۆ کۆکردنەوە و پەرەپێدان بە‬ ‫خەباتی ئاشتیخوازانەی کۆمەالیەتی‪،‬‬ ‫ئابووری‪ ،‬فەرهەنگی و سیاسی بخەینە‬ ‫گەڕ؟ مانگرتنی ‪٢١‬ی خەرمانان‬ ‫نموونەیەکی باش بوو لە خەباتی‬ ‫مەدەنی و جەماوەریی کوردستان و‬ ‫نیشانەی ئەو پەڕی وشیاریی و ئاگایی‬ ‫سیاسی کوردی ڕۆژهەاڵتە کە دەتوانێ‬ ‫نموونەیەک باش نەک بۆ تەواوی‬ ‫ئێران بەڵکوو بۆ تەواوی بەشەکانی‬ ‫دیکەی کوردستانیش بێ‪ .‬حیزبێکی‬ ‫بە ئەزموون نابێ بە حەرەکەتێکی کاڵ‬ ‫و ناسەرکەوتووی نیزامیی خۆی‪ ،‬زەبر‬ ‫لە بزووتنەوەی لە حاڵی گەشەسەندنی‬ ‫خەڵک بدات و ڕێخۆشکەری سەرکوتی‬ ‫هێزە پێشکەوتنخوازەکانی نێو کۆمەڵگا‬ ‫و میلیتاریزە کردنی واڵتبێ‪ .‬لە‬ ‫الیەکی دیکەشەوەتێچووی ئەم چەشنە‬ ‫خەباتە رادیکالە‪،‬لەدەستدانی دەیان‬ ‫پێشمەرگەی ئازایە کە سەرمایەی ئەم‬ ‫کۆمەڵگایەن و دەتوانن لە داهاتوی‬ ‫کوردستاندا ئەگەر بە باشی پەروەردە‬ ‫بکرێن‪ ،‬نەخش و ڕۆڵێکی باش و‬ ‫چارەسازیان هەبێ! بێ‌گومان خەباتی‬ ‫سیاسی لە کۆمەڵگایەکی نادێموکراتیکدا‬ ‫هەمێشە لەگەڵ گرتن و ئەشکەنجە و‬ ‫شەهیدبوونی ئازادیخوازان ڕوبەروویە‪،‬‬ ‫بەاڵم حیزبێکی سیاسی پێویستە‬ ‫زۆر ورد و بەرپرسانە لە گەڵ گیانی‬ ‫ئەندامەکانی خۆی و خەڵکی ئاسایی‬ ‫بجووڵێتەوە و شێوەیەک هەڵبژێرێ کە‬ ‫بە کەمترین خەسار بە زۆرترین ئاکام‬ ‫بگات!‬ ‫ڕەزبەری ‪٢٠١٨‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫ئەندێشە‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئەرکی ئێستای حیزبەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫خەباتی چەکداری‬ ‫پێویستی بە پشتگرێ‬ ‫کۆمەاڵنی هەراوی‬ ‫خەڵک‪ ،‬ڕیکخراوەی‬ ‫حەسەن ماوەڕانی‬ ‫هەموو‬ ‫چاوپێداخشاندنی‬ ‫بە‬ ‫فەرهەنگەکانی سیاسی و حقوقی‬ ‫بەشداری‬ ‫حیزب ڕێکخراوەیەکە بە‬ ‫کەسانی جیاوازلە کۆمەڵیکی ڕیکخراودا‪،‬‬ ‫کەلەسەر ڕوانگەی هاوبەش بۆ گەیشتن‬ ‫بە ئامانجی هاوبەش بۆ ئیدارە واڵت ‪،‬‬ ‫یان ناوچەیەک لە واڵتێک‪ ،‬تێدەکۆشن‪.‬‬ ‫حیزب ئامانج و ئاوات نییە‪ .‬دەزگایەک‬ ‫و ئامرازێکە بۆ گەیشتن بە ئامانج‪.‬‬ ‫دامەزراوەیەکی سیاسیە لە الیەن‬ ‫ئینسانەکانەوە‪ .‬هیچ پێوانەیک ناتوانێ‬ ‫حیزب بەرزتر لە کۆمەڵگا و مرۆڤ‬ ‫بنرخێنی چون خۆی دەسکردی کۆمەڵگا‬ ‫و مرۆڤە‪.‬‬ ‫بەکورتی حیزب دەزگایەکە بۆ خزمەت‬ ‫بە کۆمەڵگا‪ .‬هەر حیزبێکیش هەتا ئەو‬ ‫ڕادەیە خۆشەویستە و توانای مانەوەی‬ ‫دەبێ کە بتوانێ بە کارایی بە کۆمەڵگا‬ ‫خزمەت بکا‪ .‬ئەو بەڕیوەبردنەی ئەرکەش‬ ‫بە هەلسەنگاندنی دروست و رێبازی شیاو‬ ‫و پێوەندیی نێوان ئەندام و حیزب و‬ ‫پاراستنی کەرامەتی ئینسانی ئەندامەکان‬ ‫لە دەستور و پێرەوی ناوخۆی حیزبەکەدا‬ ‫پێوەندی دەبێ‪.‬‬ ‫گەلە کۆمەکی و هەرەوەزی و کاری‬ ‫هاوبەشی تاکەکان لە کۆیەکدا بناخەی‬ ‫کاری حیزبیە‪ .‬شیوازی بەڕیوەبەرایەتی‬ ‫و سەرپەرستی چۆنێتی کارەکان لە‬ ‫پێشکەوتن و وەستانی هەر حیزبێک‬ ‫دەوری بەرچاو دەگێڕێ‪.‬‬ ‫کۆمەڵگا لەگەڵ رەوتی زەمان ئالوگۆڕی‬ ‫بەسەردادێ و پەرەدەگرێ‪ .‬حیزبی‬ ‫پێشکەوتووش لەگەڵ رەوتی ئەو‬ ‫پەرەسەندنەدا دەبێ خۆی نوێژەن‬ ‫کاتەوە و بە ئالوگۆڕی شیاو لە بەرنامە و‬ ‫قەوارەی ڕێکخراوەی خۆی و هەڵبژاردنی‬ ‫تاکتیک و ستراتێژی گونجاو لەگەڵ‬ ‫کاتدا‪ ،‬بواری کاری سەرکەوتوانە بۆ‬ ‫خۆی بخوڵقێنێ‪.‬‬ ‫حیزب لە کۆمەڵگا هەڵدەقوڵێ و‬

‫پێشمەرگەیی لێهاتوو‬ ‫و مۆدێڕن و پشتی‬ ‫جەبهەیەکی قورس‬ ‫و قایم و دەرەتانی‬ ‫ماڵی و سیاسی‬ ‫لەئاستی جیهانی و‬ ‫ناوچەیی هەیە‬ ‫سەرچاوە دەگەرێ‪ .‬کۆمەڵگاش هەم لە‬ ‫ئاستی ئەندامەکان و هەم ناوەرۆکەوە‬ ‫بەردەوام لە ئاڵوگۆردایە‪ .‬گەنجەکان‬ ‫پیر دەبن و ساواکان دەبنە گەنج‪.‬‬ ‫لەم روویەشەوە حیزبی پێشکەوتوو‬ ‫بەردەوام دەبێ کادری نوێ پەروەردە‬ ‫بکا و روخساری نویتر و کەسانی‬ ‫کاراتر کە لە داوێنی وەچەی پێش‬ ‫خۆیاندا پێگەیشتوون ببنە جێگرەوەی‬ ‫ئااڵهەڵگرانی پێشوو‪ .‬هەر بەمجۆرەش‬ ‫حیزبێکی بەستراو لە بازنەیەکی دیار و‬ ‫نەگۆڕی چەندین و چەند ساڵەدا‪ ،‬ناکارایی‬ ‫لەسەروگۆێالکی دەبارێ‪ .‬هەر بۆیەش لە‬ ‫زۆر واڵتی پێشکەوتوو دا‪ ،‬تاک تەنیا بۆ‬ ‫ماوەیەکی دیاریکراو لە بەڕیوەبەرایەتیدا‬ ‫دەمێنێتەوە ‪ ،‬بەاڵم والتانی پاشکەوتوودا‬ ‫دەبێتە هەتا هەتایی و تەنانەت میراتی‪.‬‬ ‫هەر حیزبێکی سیاسی لەسەر دوو‬ ‫بنچینەی سەرەکی پێکدێ کە بریتین لە‬ ‫پێرەو و پرۆگرام‪.‬‬ ‫پێرەوی حیزب ‪ ،‬قەوارە و ساختی‬ ‫ڕیکخراوەیی حیزب و یاساکانی ناوخۆیی‬ ‫حیزب دیاری دەکا کە لەسەر بناخەی‬ ‫پێوەندی تاک و کۆ دادەڕێژرێن‪ .‬ڕادەی‬ ‫دروستیی ئەو نەزمە و ئەو ساختارە‬ ‫کارتێکەریی سەرەکی لە پێشکەوتنی‬ ‫کاری بەکۆمەڵی حیزبەکەدا دەبێ‪.‬‬

‫بەرنامەی حیزب‪ ،‬شێوازی گەیشتن‬ ‫بە ئامانجە هاوبەشەکانی گشتی ئەو‬ ‫کۆمەڵە ئینسانەی ئەندامی حیزب‬ ‫دیاری دەکا‪ .‬بەرنامەی دروست لەسەر‬ ‫بنچینەی لێکدانەوەی دروستی بارودۆخی‬ ‫سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و ئابوری کۆمەڵگا‬ ‫دادەڕێژرێ و پێشاندەری رادەی‬ ‫تێگەیشتنی حیزبەکەیە لە کۆمەڵگاکەی‬ ‫خۆی‪ .‬ستراتێژی روون و تاکتیکی‬ ‫شیاو بەپێی ئەو رادەیەی تێگەیشتن لە‬ ‫بەرنامەی حیزبەکەدا دەگونجێندرێ‪.‬‬ ‫مێژووی‬ ‫پێداخشاندنەوەی‬ ‫بەچاو‬ ‫حیزبایەتی لە کوردستان بەگشتی و‬ ‫لە رۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەتی‪،‬‬ ‫ڕاستێەکی زەق وەبەرچاو دەکەوەێ کە‬ ‫ئەویش وەستانە لەسەر شێوازی کار‬ ‫و ساز و ساختی قەوارەی حیزبایەتی‪.‬‬ ‫لێرەدا بۆیە بەتایبەت پێ لەسەر‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان دادەگرم چون لە‬ ‫هەل و مەرجی ئێستادا‪ ،‬بەڕوونی بەرچاو‬ ‫دەکەوێ کە کۆمەڵگای ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان لە ئاستێکی بەڕاشکاوی‬ ‫جیاواز دایە لە هەلسەنگاندنەکانی‬ ‫حیزبەکانی رۆژهەاڵتی‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان سەرەڕای چل سااڵن‬ ‫زەبر و زۆرێ یەکێک لە سیستێمەکانی‬ ‫هەرە گاڵوی دەسەاڵتداریی تاوانکارانە‪،‬‬ ‫بوارێکی هەڵکەوتوودا‬ ‫لەگەڵ هەر‬ ‫ئەوپەڕی بەرهەڵستکاریی لەخۆی‬ ‫نیشانداوە و بە ئاشکرا بە رژیمی پەت‬ ‫و سێدارەی نیشانداوە کە نایانهەوێ‪.‬‬ ‫بە بیانی و داگیرکەریان دەزانن‪ .‬دیارە‬ ‫رژیمی تاوانکاری پەت و سێدارەش‬ ‫هاتنەسەرکاریەوە‪ ،‬بەو‬ ‫لەسەرەتای‬ ‫پەڕی دڕندەیی بەرەنگاری کوردستان‬ ‫بۆتەوە و بە هەموو شێوازێکی دزێو هەم‬ ‫سامانی کوردستانی تااڵن کردوە و هەم‬ ‫رۆڵەکانی رزگاریخوازی کوشتار کردوە و‬ ‫هەم زیندانەکانی پڕ کردووە لە کورد‪.‬‬ ‫زۆربەی ئیعدامکراوەکان لە واڵتی پەت و‬ ‫سێدارە کورد بوون‪ .‬سەدان کەسیش لە‬ ‫ساڵدا بێ سەروشوێن کراون‪ .‬سەرەڕای‬ ‫ئەو هەموو زەختە‪ ،‬زمانی کوردی کە‬ ‫هیچ بوارێکی دەسەاڵتداری پشتگری‬ ‫نەکردووە‪ ،‬بووژاوەتەوە‪ .‬بە هەزاران‬ ‫نووسەر و شاعیر و هونەرمەندی کوردی‬ ‫خەرێکی خزمەت بە زمان و کولتور و‬ ‫بەرەو پێشبردنی زانیاری و کولتوری‬ ‫کوردین‪ .‬سەدان ڕێکخراوەی مەدەنی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی لە بوارەکانی جیاوازدا‪ ،‬لە‬ ‫داکۆکی لە مافی مرۆڤە بگرە هەتا ژینگە‬ ‫و پاراستنی پاکیی سروشت‪ ،‬چاالکی‬ ‫دەنوێنن و لەهەر ڕووداوێکی دڵتەزێندا‪،‬‬ ‫یەگرتوویی نیشتمانی و نەتەوەیی پشتی‬

‫دەسەاڵتدارەکان دەلەرزێنی‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫بەداخەوە‬ ‫کوردستان بە پێچەوانەوە زۆرترین‬ ‫توانایان بە لە سەروگۆێالکدا کوتانی‬ ‫یەکتر و دووبەرەکی و چەند بەرەکی و‬ ‫سەرلێشێواوی بەفیڕۆ داوە و هەر بۆیەش‬ ‫لە جیاتی گێڕانی دەوری پێش ئاهەنگی‬ ‫کۆمەڵ بەدوای کۆمەڵدا دەخشێن‪.‬‬ ‫گەرچی زۆربەی ئەو حیزبانە هەستیان‬ ‫بە کەموکۆڕیەکانی خۆێان کردووە بەاڵم‬ ‫نەیانتوانیوە کە چارەی دەردی خۆیان‬ ‫بکەن‪ .‬بەیانی ئەو راستیە بەمانای ئەوەی‬ ‫نییە کە هەتا هەتایە نەتوانن‪ ،‬دژایەتیش‬ ‫نییە لە گەڵ ئە حیزبانە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هۆشیار کردنەوەیەکە لەئاست ئەوەی کە‬ ‫دەرفەت کەمە و کات ناسکە و دڵمان‬ ‫لەگەڵیانە‪ .‬بەخۆداهاتنەوە پێویستە و‬ ‫نوێژەن کردنەوە و بەرۆژکردنەوە و ساخ‬ ‫کردنەوەی پردە شکاوەکانی هاوکاریی‬ ‫و یەکگرتوویی پێویستە و ئاڵوگۆڕی‬ ‫بنەڕەتی‪ .‬پێداهاتنەوە بە واتای حیزب‬ ‫و ناوەرۆکی پێڕەو و پرۆگرامەکان و‬ ‫قەوارەی ڕیکخراوەیی بەپێی هەل و‬ ‫مەرجی ئێستا پێویستیەکی رۆژە‪ .‬شەڕ‬ ‫لەسەر کورسی‪ ،‬شەڕ لەسەر شەهید‪،‬‬ ‫شەرەوجنێو و تۆمەتباران کردنی یەکتر‬ ‫لە سەر مێدیای دیجیتاڵی‪ ،‬چاو لێکەری‬ ‫و هەنگاونانەوە بە چاولێکەری بەبێ‬ ‫لێکدانەوەی تواناکان و دەرەتانەکان‬ ‫و پێهەلکوتن بە شانازییەکانی ڕابردوو‬ ‫و دەرکەوتن لەسەر مێدیاکان بە‬ ‫بۆنەکانەوە‪ ،‬وەاڵمدەری ویستی خەڵکی‬ ‫رۆژهەاڵت نین‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا کە رۆژهەاڵتی کوردستان بە‬ ‫هەزاران ڕووناکبیر و بیرمەند و زانای لە‬ ‫هەموو بوارەکاندا لێهەڵکەوتووە وتەنیا‬ ‫لە پێشانگەیەکی کتێبی شاری سنەدا لە‬ ‫ماوی شەش رۆژان بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫هەژاریی کوردستان‪ ،‬یەک میلیارد و نیو‬ ‫کتێب دەفرۆشترێ‪ ،‬ناکرێ بە مێشک و‬ ‫تێڕاونینی سەردەمی کۆتایی رژێمی شا‬ ‫و بە هیوای هەڵکەوتنی دەرفەتێک وەک‬ ‫باشور‪ ،‬تەنانەت الیەنگرە ئەمەگدارەکانی‬ ‫حیزبێکیش لە ناو خۆ ڕابگیرێن‪ .‬ئەو‬ ‫کۆمەڵگایە بە هەموو الیەنەکانی ئەرێنی‬ ‫و نەرێنیەوە‪ ،‬ئەوە نییە کە ئێمەمانان‬ ‫سالەهایە بەجێمان هێشتوە‪ .‬سەردەمی‬ ‫پێوەندیگرتن بە پسولە و هەلسوڕانی‬ ‫بە چەکەوە لەناو گوندەکان لەمێژە‬ ‫بەسەر چووە‪ .‬ئەوە بە مانای وەی نییە‬ ‫کە خەباتی چەکدارانە نەکرێ‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەبێ بیر لەوە بکرێتەوە کە خەباتی‬ ‫چەکدارانە کەی و لە چ بار و دۆخێکدا‬ ‫دەبێ بکرێ‪ .‬ئەوەی شۆڕش سەردەخا‬

‫چەک نییە‪ ،‬بەڵکوو هەڵگەڕانەوەی‬ ‫تێکڕای کۆمەڵگایە لە دەسەاڵتدارەکان‪.‬‬ ‫ئەگەر لەپاش نیوەی یەکەمی سەدەی‬ ‫بیستەم‪ ،‬شەڕی چەکدارانە و گەمارۆی‬ ‫شار لە گوندەکانەوە لەوانە بوو کارساز‬ ‫بێ‪ ،‬ئیستا بێهودەیە‪ .‬پێشمەرگە بە‬ ‫کالشینکۆفێکی کۆنەوە ناتوانێ لە‬ ‫ئاست چەک و چۆڵی داگیرکەردا دەوام‬ ‫بێنێ‪ .‬تەنیا ناچارە بەسەربەرزی خۆ‬ ‫بەکوشتن بدا‪ .‬خەباتی چەکداری‬ ‫پێویستی بە پشتگرێ کۆمەاڵنی هەراوی‬ ‫پێشمەرگەیی‬ ‫خەڵک‪ ،‬ڕیکخراوەی‬ ‫لێهاتوو و مۆدێڕن و پشتی جەبهەیەکی‬ ‫قورس و قایم و دەرەتانی ماڵی و‬ ‫سیاسی لەئاستی جیهانی و ناوچەیی‬ ‫هەیە‪ .‬لەکاتێکدا باشوری کوردستان‬ ‫مۆڵگەی سپای پاسدارانە و برایانی‬ ‫ئەودیومان ئێمە بە بیانی و پاسدار بە‬ ‫خۆیی دەزانن‪ ،‬پشتی جەبهەمان نییە‪.‬‬ ‫باری داراییشمان کە ئەگەر لە ژێرەوەی‬ ‫سیفر نەبێ بە سیفرەوە نووساوە‪ .‬لێزانی‬ ‫کاری سپایی لێهاتووش کە شاراوە نییە و‬ ‫زۆربەی کۆنە فەرماندەکانی پێشمەرگەش‬ ‫گۆشەگیرن‪ .‬هیچ یەک لە حیزبەکانیش‬ ‫ناتوانن داوای وەی بکەن کە کۆمەڵگای‬ ‫رۆژهەاڵتیان بە یەکگرتووی لە پشتە‬ ‫و تەنانەت زۆربەی دانیشتوانی ناوخۆ‬ ‫سەرەڕای ڕیزدانانیان بۆ پێشمەرگە‪،‬‬ ‫لۆمەی کاری چەکداری دەکەن‪ .‬لە ئاستی‬ ‫نێونەتەوەیش هیچ لۆبێکی ئەوتۆمان‬ ‫نییە‪ .‬کەوا بوو تەنیا بە خاتری‬ ‫پێهەلگوتنی سەر فێسبووکی کەسانێک‬ ‫کە بۆخۆشیان ئامادە نین لە ئاوێک‬ ‫بدەن کە پاشەڵیان تەر بێ‪ ،‬نابێ هێزی‬ ‫پێشمەرگە بە کاری هەڵنەسەنگێندراو لە‬ ‫مەترسی بخرێن‪.‬‬ ‫ئێستا لە پلەی یەکەمدا بۆ هەموو‬ ‫کاتی‬ ‫رۆژهەاڵتی‪،‬‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫بەخۆداهاتنەوە و یەکگرتنە‪ .‬کاتی‬ ‫رەخساندنی بوارێکە کە بەرەیەکی‬ ‫نیشتمانی ساز بکرێ و هاوئاهەنگ‬ ‫لەگەڵ ناوخۆ‪ ،‬بە هەموو هێزەوە بۆ‬ ‫دارمانی دەسەاڵتی رژێمی پەت و‬ ‫سێدارە لەناوخۆدا کار بکرێ‪ .‬کاتی‬ ‫پەروەردەکردن و پێگەیاندنە بۆ‬ ‫چرکەساتەکانی هەنگاونانەوەی بەرەو‬ ‫مەوتی کۆماری ئیسالمیە‪ .‬خەبات‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی کوردستاندا‪ ،‬خەباتی‬ ‫نیشتمانیە‪ .‬واتا یەکگرتنی هەموو حیزب‬ ‫و چین و توێژەکانی کۆمەڵگا تاقە مەرجی‬ ‫سەرکەوتنە‪ .‬با هەموو بەیەکەوە بەرەو‬ ‫ئەو ئامانجە پیرۆزە هەنگاو دابڕین‪.‬‬ ‫‪٢٢.١٠.٢٠١٨‬‬

‫بۆشایی تیۆریک لە بزووتنەوەی کوردستانی ڕۆژهەاڵتدا‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫لێنین لە “چ دەبێ بکرێ” گوتوویەتی هیچ‬ ‫کردەوەیەکی شۆڕشگێڕانە بەبێ تیۆرییەکی‬ ‫شۆڕشگێڕانە ناکردرێ و هەر لەسەر ئەم‬ ‫بابەتە‪ ،‬مائۆش دەڵێ تیۆری ڕێنوێنیی‬ ‫کردەوەیە و منیش باوەڕم وایە هەردووک‬ ‫ئەم بلیمەتانەی جیهانی سیاسەت‪،‬‬ ‫باشترین ڕێنوێنییان بۆ هەموو مێژوو باس‬ ‫کردووە و هەر کەسێک دەیهەوێ لەبواری‬ ‫سیاسیدا ئیش بکا‪ ،‬لەپێشدا پێویستە‬ ‫خۆی بە تیۆرییەکی گونجاو و دروست‬ ‫چەکدار بکا و لەوەش دڵنیام لە نەبوونی‬ ‫تیۆریدا کردەوەی چارەنووس ساز ڕوونادا‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی کورد لە کوردستانی ڕۆژهەاڵت‪،‬‬ ‫بە دامەزراندنی کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد‬ ‫یەکەم هەنگاوی بەرەو داڕشتنی تیۆری‬ ‫بۆ بزووتنەوەکەی و کەڵک وەرگرتن لە‬ ‫ئامرازی دنیای پێشکەوتوو واتە ڕێکخراو‬ ‫و حیزب هەڵێناوە و هەستی بە گرینگیی‬ ‫ئەم دوو بابەتە واتە تیۆری و حیزب وەکوو‬ ‫دووانەیەکی لێکجیانەکراوە کردووە‪.‬‬ ‫بەئاکام گەیشتنی هەموو بزووتنەوەیەک‬ ‫ئاوات و خولیای هەموو بەشداربوانی ئەو‬ ‫بزووتنەوەیە و بەئاکام نەگەیشتنیشی‬

‫دەبێ ببێتە هاندەریان بۆ چاوخشاندنێک‬ ‫بە خۆیاندا و تێکۆشان بۆ دۆزینەوەی‬ ‫هۆکارەکانی ئەم سەرنەکەوتنە‪.‬‬ ‫بە دڵنیاییەوە لە سەرکەوتنی هەر‬ ‫بزووتنەوەیەک بە گشتی دوو جۆر هۆکار‬ ‫کاریگەرییان هەیە‪ .‬یەکەم ئەو هۆکارانەی‬ ‫کە لەدەسەاڵتی ئێمەدان و دەتوانین و‬ ‫دەبێ کاریگەریمان لەسەریان هەبێ و‬ ‫دوهەم ئەو هۆکارانەن کە لەدەسەاڵتی‬ ‫ئێمەدانین بە زۆرەملیی مێژوویی و‬ ‫دەرفەتە هەڵکەوتووەکانی کۆمەڵگاکەوە‬ ‫بەستراونەتەوە‪ ،‬بەاڵم لە سەر ئەم‬ ‫هۆکارانەی دووهەمیش کردەوەکانی ئێمە‬ ‫کاریگەریی ڕاستەوخۆیان لە چۆنێتی کەڵک‬ ‫وەرگرتن لێیان بۆ بە ئامانج گەیشتنی‬ ‫ئاواتەکانی ئێمە دەبێت‪.‬‬ ‫لەهەرسەردەمێکدا‪ ،‬کەسایەتی و ئامرازی‬ ‫ئەو سەردەمە دەتوانێت دەوری مێژوویی‬ ‫بگێڕێ و ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانی‬ ‫جیلەکان و چۆنیەتیی بیرکردنەوەیان و‬ ‫ئاواتەکانیان کە دەگۆڕدرێ و پێویستە‬ ‫لەهەموو بوارەکانی ژیاندا لەبەرچاو‬ ‫بگیرێ و لە سیاسەتیشدا ڕێک ئەو شتە‬ ‫دەبیندرێ و پێشکەوتووترین تیۆرییەکانی‬ ‫هەموو بزووتنەوەیەکی پێشکەوتنخوازیش‬ ‫ماوەیەکی دیاریکراوی بۆ دادەندرێ و‬

‫ئەگەر لەو ماوەیەدا بزووتنەوەیەک بە‬ ‫تیۆرییەکی تایبەتەوە نەیتوانی سەرکەوێ‬ ‫دەبێ بۆ نوێکردنەوە و بەڕۆژکردنی‬ ‫تیۆرییەکانمان تێبکۆشین و لە ئامرازی‬ ‫سەردەمی نوێ بۆ هەنگاو هەڵێنان بۆ‬ ‫گەیشتن بە ئامانجەکانمان کەڵک وەرگرین‪.‬‬ ‫بۆ داڕشتنی تیۆرییەکی دروست و کاریگەر‬ ‫بۆ هەر بزووتنەوەیەک‪ ،‬پێویستە بۆ‬ ‫بارودۆخی بینراو (عەینی)ی و زەینی و‬ ‫هەروەها بەستێنی کۆمەاڵیەتی و مێژوویی‬ ‫کۆمەڵگاکە‪ ،‬خوێندنەوەیەکی دروستمان‬ ‫هەبێ و بەپێی ئیمکاناتی سەردەمی‬ ‫دیاریکراو پالنی دروست بۆ کردەوەکانمان‬ ‫داڕێژین‪.‬‬ ‫کاتی هاتنەسەر کاری کۆماری ئیسالمی‬ ‫لە ئێران‪ ،‬دوای ڕاپەڕینی گەالنی ئێران‬ ‫لە ساڵی ‪ ،1979‬لەڕوانگەی منەوە بۆ‬ ‫کورد و بزووتنەوەکەی و هەموو حیزب‬ ‫و ڕێکخراوەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵت‬ ‫شتێکی چاوەڕوان نەکراو بوو و هەر‬ ‫بەو هۆکارەشەوە هەموویان کەوتنە نێو‬ ‫الفاوی بزووتنەوەکەو خۆیان لەناویدا‬ ‫تیۆریزە کردەوە و جموجۆڵەکانی خۆیان‬ ‫دەست پێکرد‪ ،‬بەاڵم بە سەرنەکەوتنی‬ ‫بزووتنەوەکە و با ئامانج نەگەیشتنی‬ ‫دوای ماوەیەکی زۆر ئەو تیۆرییەی بۆ ئەو‬

‫سەردەمە تایبەتە داڕێژرابوو چیتر نەیتوانی‬ ‫واڵمدەرەوەی ڕاستییەکانی کۆمەڵگا‬ ‫بێت و بەتایبەت لە نیوەی دووهەمی‬ ‫هەشتاکانەوە هەست بەو بۆشاییەی کرا‬ ‫و لەسەر هەردووک حیزبی سەرەکیی‬ ‫کوردستانی ڕۆژهەاڵت واتە کۆمەڵە و‬ ‫دێموکرات کاریگەری دانا و کێشەی بۆ‬ ‫دروست کردن‪ ،‬کە جۆری کێشەکان و‬ ‫کاریگەرییەکانی دەبێ لە کاتێکی دیکەدا‬ ‫و بە وردی باسی لێبکردرێ‪.‬‬ ‫بەداخەوە بە هۆکاری جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی نەیانتوانیوە‬ ‫گوتار و تیۆریی پێویستی سەردەمەکە‬ ‫داڕێژنەوە و لەباتی بەخۆداچوونەوەیەک‬ ‫بەو بابەتە‪ ،‬تەنیا دەستیانداوەتە گۆڕینی‬ ‫کردەوە تاکتیکییەکانی خۆیان بە بێ‬ ‫لەبەرچاوگرتنی ئیستراتژییەکی هەڵقواڵوی‬ ‫تیۆرییەکی نوێکراوە‪.‬‬ ‫گرنگیی حیزب و حیزبایەتی لە چارەنووسی‬ ‫هەموو کۆمەڵگایەکی ژێر ستەم‪،‬‬ ‫حاشاهەڵنەگرە و دوژمنانیشمان ئەوە بە‬ ‫باشی دەزانن و بۆ بەرەنگاربوونەوەمان‬ ‫کەڵک لە دوو شت وەردەگرن‪ .‬لە هەنگاوی‬ ‫یەکەمدا کەم بایەخکردنی حیزبایەتی‬ ‫و لە هەنگاوی دووهەمدا دەرفەتدان بە‬ ‫سەرهەڵدانی حیزب و ڕێکخراوی دەستەمۆی‬

‫خۆیان و پەرەپێدانی تیۆری ناشۆڕشگێڕانە‬ ‫بە دیسکۆرسێکی چەواشەکراو و ڕازاوە‬ ‫بەاڵم بێ سەرەنجام‪.‬‬ ‫ئەرکی سەرەکیی گوازتنەوەی ئەزموونی‬ ‫بزووتنەوەکان و پەروەردەکردنی جیلی‬ ‫نوێ بە لەئەستۆگرتنی ئەرکی بەسەرەنجام‬ ‫گەیاندنی بزووتنەوەکە‪ ،‬لەسەرشانی‬ ‫حیزبەکانە و داڕشتنەوەی تیۆرییەکی‬ ‫شۆڕشگێڕانە بۆ کۆکردنەوەی هەموو هێزی‬ ‫خەڵکی کوردستانی ڕۆژهەاڵت‪ ،‬ئەرکی‬ ‫هەموو تێکۆشەر و دلسۆزێکە و نابێت‬ ‫تەنیا بخسترێتە سەرشانی حیزبەکان و‬ ‫پێویستە هەموو کەس لەقەدەر توانای‬ ‫خۆی یارمەتیدەر بێت‪.‬‬

‫«هیچ کردەوەیەکی‬ ‫شۆڕشگێڕانە‬ ‫بەبێ تیۆرییەکی‬ ‫شۆڕشگێڕانە‬ ‫ناکردرێ»‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫وەرگێڕان‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ی پێویستییەكانی مرۆڤ‬ ‫ژیانێکی نامۆیە‪ ،‬چونكەتێكۆشانی وی‬ ‫لەبواری سیاسی دا‪ ،‬ئەو لەژیانی رۆژانەو‬ ‫زیاتر لەەەر شتێ‪ ،‬لەژیانی رۆژانەی‬ ‫خەڵكیتر و‪ ،‬هەروەەا لەژیانی تایبەتی‬ ‫خۆی وەک شارڤەنت ‪ -‬جیادەكاتەوە‪.‬‬ ‫ئەم دابڕانەنەلەرەوتی شۆڕشی سیاسی‬ ‫دا لەنێو دەچێ و نەلەپراکتیکی بەرەەمی‬ ‫ئەم رەوتەدا‪ .‬شێوەی ژیان و رەوتی ژیانی‬ ‫مرۆڤەكان هەر وەك پێشوو دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫كەوابوو‪ ،‬ئاساییەکەلەپاش گەیشتن‬ ‫بەدەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬پێگەی جەماوەری‬ ‫بەرتەسك ببێتەوەو تەنانەت لەنێو بچێ‪.‬‬ ‫زۆرینەی خەڵك دەچنەوەباوەشی ژیانی‬ ‫بورژوایی‪ .‬بەاڵم كەمینە‪ ،‬لەئلیناسیۆنی‬ ‫ژیانی شارڤەنت دا‪ ،‬یەخسیر دەبن‪.‬‬ ‫بەوتەی ئنگڵس‪ :‬دەسەاڵتی بورژوازی‬ ‫جێگەی دەسەاڵتی ئەقڵ دەگرێتەوە(ئانتی‬ ‫دورینگ)‪.‬‬ ‫‪ ‬د) چوارەمین جۆری پراکتیك‪ ،‬بریتییە‬ ‫لە پراکتیكی شۆڕشگیڕانەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گشتگیر‪ .‬ئەم جۆرە پراکتیكەەاوكاتشێوەی‬ ‫ژیانیش دەگۆڕێت‪ .‬هەركات كەلەشێوازی‬ ‫ژیان دا شۆڕش رووبدات‪ ،‬پێگەی‬ ‫جەماوەری بزاڤەكان بەردەوام بەرینتر‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬ئەم شۆڕشە‪ ،‬تادێ چین‬ ‫و توێژی زیاتردەگرێتەوەكەشێوەی‬ ‫ژیانیان بەەۆی بەشداری لەم بزاڤەدا‪،‬‬ ‫گۆڕانی بەسەردا دێت‪ .‬بەمەۆیە‪ ،‬شۆڕش‬ ‫لەشێوەی ژیان دا‪ ،‬لەداەاتویەكی مێژوویی‬ ‫نزیك دا ڕوودەدات و بەئەنجام دەگات‪.‬‬ ‫لەمێژووی ئوروپادا‪ ،‬لەكاتی سەرەەڵدانی‬ ‫مەسیحیەت و‪ ،‬لە هەندێ واڵت‪ ،‬لە‬ ‫چاخی رنێسانس دا لە شێوەی ژیان دا‬ ‫شۆڕش رووی داوە‪.‬‬ ‫ئێمەدەڵێینشۆڕشی‬ ‫ئەگەر‬ ‫بەاڵم‬ ‫كۆمەاڵیەتی گشتگیر‪ ،‬هەمیشەشۆڕش‬ ‫مەبەستمان‬ ‫دایە‪،‬‬ ‫لەشێوەژیان‬ ‫ئەوەنییەكەشۆڕش لەشێوەی ژیان دا‪،‬‬ ‫هەمیشەوەک شۆڕشی كۆمەاڵیەتی گشتگیر‬ ‫دەردەکەوێت‪ .‬بەپێچەوانەوە‪،‬دەتوانین‬ ‫بەدڵنیاییەوەبێژین كەمێژوو تا سەردەمی‬ ‫ئێمە‪ ،‬هێشتا شۆڕشێكی لەشێوەژیان دا‬ ‫بەخۆوەنەدیوەكەشۆڕشێكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گشتگیر بێت‪ ،‬وشیارانەبێ و هەموو‬ ‫بوارەكانی كۆمەڵگە‪ ،‬هەر لەژیانی ئابووری‬ ‫تا سیاسەت و فەرەەنگی گرتبێتەوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬ماركس بزاڤی‬ ‫كۆمۆنیستی لەقاڵبی وەەا كردارێكی‬ ‫شۆڕشگێڕانەی گشتگیردا وێنا دەكات‪.‬‬ ‫ئەڵبەت ئەو پشت بەبەراوردكاری‬ ‫مێژوویی نابەستێ‪ .‬بۆوەی كەبزاڤی‬ ‫كرێكاری لەناخی كۆمەڵی بورژوایی دا‬ ‫گەشەدەكات‪ ،‬بەناچار قۆناغی شۆڕشی‬ ‫سیاسی لەپێش دایەچونكەدەبێدەسەاڵتی‬ ‫سیاسی بەدەست بێنێ‪ .‬بەاڵم بەڕای‬ ‫ماركس شۆڕشی سیاسی تەنیا‬ ‫قۆناغێكەو بەس‪ ،‬چونكەمارکس رزگاری‬ ‫مرۆڤ واوەتر لەرزگاری سیاسی پەتی‬ ‫دەزانێت‪ .‬ئێمەناتوانین لێرەدا ئەم‬ ‫پرسەبەدرێژی شرۆڤەبكەین‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئەم بۆچوونەباسدەكەین كەشۆڕشی‬ ‫كۆمەاڵیەتی گشتگیریمەبەستی ماركس‪،‬‬ ‫لەەەمان قۆناغی سەرەتادا‪ ،‬دەبێ‬ ‫پێكەاتەی بورژوایی تیۆری و پراکتیك‬ ‫تێپەڕێنێ‪ .‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬سێ پراکتیكی‬ ‫پێشووكەپێشترراڤەمان کرد ‪ -‬چ رێفۆرمی‬ ‫سنوردار‪ ،‬چ رێفۆرمی گشتی‪ ،‬چ شۆڕشی‬ ‫سیاسی‪ -‬سێجۆر تیۆری و پراکتیكی‬ ‫[ریفۆرمیستی] و شۆرشگێڕانەن كەلەگەڵ‬ ‫پێكەاتەی بەرەەمەێنانی بورژوایی‬ ‫سازگارن‪.‬‬ ‫ئێستا با بزانین كەكڕین‪ ،‬بەدیەێنان‬ ‫یان تێكۆشان بۆ بەدیەێنانی «كااڵی‬ ‫تیۆریك» – لەم سێ بابەتەدا‪ -‬بەرەو‬ ‫كوێدەڕوا و چ ئامانج و مەبەستێكی هەیە‪.‬‬ ‫زیادبوونی داخوازی بۆ «كااڵی تیۆریك»‬ ‫بوونی پێویستیێك دەردەخات‪ .‬ئەگەر‬ ‫فەرەەنگی‬ ‫بەكارەێنانی‬ ‫نموونەی‬ ‫بنێینە الوە‪ ،‬ئەوجار تێدەگەین كەلەم‬ ‫بابەتەوەتیۆریكۆمەاڵیەتیجۆرێك پێویستی‬ ‫دیوەیان باسی كردووەپێویستییەك‬ ‫كەبەشێوەی حەتمی تیۆریك نییە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بتوانین توێژینەوەكەمان‬ ‫بەمجۆرەدرێژە بدەین‪ ،‬بەكورتی مانای‬ ‫«پێویستیی كۆمەاڵیەتی» ڕاڤەدەكەین‪.‬‬ ‫ئەڵبەت هەرچەند لەبەرەەمەكانی ئێمەدا‬ ‫چەمكی پێویستی زۆر بەكاردێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێناسەكردنی ئێجگار دژوارەو هەروا ئاڵۆز‬

‫و تەماوی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫‪ ‬پێویستی‪ ،‬ویستی وشیارانە‪ ،‬داخوازی‪،‬‬ ‫مەیلی‬ ‫ئارەزوویەكەكەبەردەوام‬ ‫بەشتێك هەیەو بەمەۆیەبۆ دابینکردنی‬ ‫تێدەكۆشێ‪ .‬ئەم شتە‪ ،‬بەرەەمێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتییە‪ .‬ئەوەكەوەەا شتێك‪،‬‬ ‫كااڵی مەسرەفی بێت‪ ،‬یان جۆرێك‬ ‫شێوەی ژیان‪ ،‬یان تەنانەت «مرۆڤێكی‬ ‫تر» بێت‪ ،‬لەەەر حاڵ دا پێوەندی‬ ‫نێوان بەرەەستبوونەوەی‪ 2‬كۆمەاڵیەتی‬ ‫و پێویستی كۆمەاڵیەتی گرنگە‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەرەەستبوونەوەی‬ ‫پێویستییەكانی كەسانێكی زیندوو لە‬ ‫كۆمەڵێكی تایبەت و لەنێو توێژێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی تایبەت دا «پۆلینبەندی»‬ ‫و دیاری دەكات‪ .‬كەوابوو پێویستی‬ ‫تاكییەو (تەنیا تاكەكان وشیارانەمەیل و‬ ‫ئارەزوویان بەشتێك هەیە)‪ ،‬لەەەمان كات‬ ‫دا پێویستی كۆمەاڵیەتییە(چونکەەەر‬ ‫پێویستیێك بەشێوەی بەرەەەستبوونەوەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەردەكەوێ)‪« .‬پێویستیی‬ ‫سروشتی» بوونی نییە‪ .‬بۆ وێنەەەوا بۆ‬ ‫ئێمەپێویستی نییە‪ ،‬بەڵكوو فاکتۆرێكی‬ ‫ژیانبەخشە‪ .‬بەاڵم پێویستی هەوای‬ ‫خاوێن لەجیاتی هەوای پیس‪ ،‬جۆرێک‬ ‫پێویستییە‪ .‬سەرەڕای ئەمەش دەبێ‬ ‫لەنێوان «پێویستیەكانی ژیان» و‬ ‫«پێویستیەكانی ئینسان»دا سنوورێک‬ ‫دیاری بکەین‪.‬‬ ‫‪« ‬پێویستیەكانی ژیان» یان «مانەوە‪/‬‬ ‫بقا» چەند پێویستییەكی ئەنتۆلۆژیكن‪،‬‬ ‫چونكەوزەبەژیان دەبەخشن و بەردەوامی‬ ‫پێدەدەن‪ .‬ئەم جۆرەپێویستییانەبریتین‬ ‫لە‪ :‬پێویستی خواردن‪ ،‬پێویستیی‬ ‫سێكس‪ ،‬پێویستیکار و تێكۆشان‪،‬‬ ‫پێویستیپێوەندی و هاوكاری كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫بەاڵم ناشكرێئەم پێویستییانەلەریزی‬ ‫دابنین‪،‬‬ ‫پێویستی»سروشتی»دا‬ ‫چونكەئەوان وەك پێویستی‪ ،‬بەتەواوی‬ ‫دیاریکراون و تەنیا لەزەمینەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی تایبەت دا مانایان هەیە‪.‬‬ ‫بەمەۆیە‪ ،‬بۆ نموونە‪ ،‬تەنانەت بۆ‬ ‫پێویستی خواردنیش ناكرێ»رێژەیەكی‬ ‫سروشتی» دیاری بكەین‪ .‬دەزانین‬ ‫كەلەەەندێەۆزی ئافریقادا بەكارەێنانی‬ ‫كالۆری ئێجگار كەمتر لەو رێژەیەبووە‬ ‫كەئێمەبەپێویستی دەزانین‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كەسانە‪ ،‬لەبەراورد لەگەڵ قۆناغی‬ ‫گەشەی تایبەتی خۆیاندا‪ ،‬تووشی‬ ‫بەدخۆراكی نەەاتوون‪ .‬كەم خۆراكی‬ ‫تەنیا وەك ئاكامی لێكترازانی هاوكێشی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەركەوتووە‪ .‬دەتوانین‬ ‫بیسەلمێنین كەبەگشتی‪ ،‬پێكەاتەی‬ ‫كۆمەڵی سەرەتایی‪ ،‬پێویستییەكانی‬ ‫مانەوەی بەگشتی دابین كردووە‪.‬‬ ‫سروشت رێژەی ئەم دابینكردنەی دیاری‬ ‫كردووە‪ :‬لەو کاتەدا مردنی بەكۆمەڵ‪،‬‬ ‫بەەۆی رووداوەسروشتیەكان رووی داوە‪.‬‬ ‫بورژوازی یەكەم جڤاتێكەكەبەسروشتی‬ ‫پێكەاتەی خۆیەوە‪ ،‬چینەكۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫بەتەواوی ناچار بەخەباتی رۆژانەدەكات‬ ‫تا پێویستیەكانی مانەوەدابین بكەن‪ .‬ئەم‬ ‫دۆخەلەسەردەمی پاشەكەوتی سەرەتایی‬ ‫سەرمایەوەتا سەدەی بیستەم لەئوروپا‬ ‫زاڵ بووەو ئیستاش لەجیەانی سێەەم دا‬ ‫زاڵە‪ .‬ماركس بەم مەبەستەوتویەچینی‬ ‫كرێكاری سەردەمی ئەو وەك چینێكی‬ ‫«بێپێویستی» دەركەوتووە‪ ،‬یان تەنانەت‬ ‫پێویستیەكانی ژیانی‪ ،‬تا ئاستی ژیانی‬ ‫ئاژەڵی دابەزیون‪.‬‬ ‫«پێویستیئینسانی» راستەقینە‪ ،‬لەئاست‬ ‫پێویستی مانەوە‪،‬بەرەو چەند ئامانجێك‬ ‫دەڕۆا كەویستی سروشتی‪ ،‬لەودا رۆڵی‬ ‫راستەوخۆ نابینێ‪ .‬وەك حەسانەوەكەبۆ‬ ‫بەرەەمەێنانەوەی هێزی كار پێویستە‪،‬‬ ‫چاالكی فەرەەنگی‪ ،‬بیركردنەوە‪ ،‬ئەڤین‪،‬‬ ‫دۆستایەتی‪ ،‬خواستی پشكووتنی‬ ‫هەمەالیەنە‪ ،‬ئێتیک‪ .‬هەروەەا چەندین‬ ‫پێویستیئینسانیلەخۆنامۆ وەك پارە‪،‬‬ ‫دەسەاڵت و داگیركردنیش پێویستیی‬ ‫لەم جۆرەن‪ .‬لەكاتی پەرەگرتنی جڤاتی‬ ‫بورژوایی بەمالوە– لەەەمان كاتدا‬ ‫كەخەباتی چینی كرێكار تەنیا بەخەبات‬ ‫بۆ دابینكردنی پێویستیەكانی مانەوە‪/‬‬ ‫بقاتەرخان كراوە– پێویستیەکانی‬ ‫لەخۆنامۆن‪.‬‬ ‫پێویستیی‬ ‫ئینسان‪،‬‬ ‫لەكۆمەڵی بورژوایی مۆدێرن دا (النیكەم‬ ‫لەئوروپا و ئەمریكا) تاقەگۆڕان لەم‬

‫پرسەدایە کەپێویستی مرۆڤیلەخۆنامۆ‪،‬‬ ‫بەسەر چەندین چین و توێژی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەرفراوان و هەروەەا بەسەر چینی‬ ‫كرێكاردا زاڵ دەبێت‪.‬‬ ‫ئەگەر پێویستیمرۆڤی رەسەن بێت‪،‬‬ ‫بەپێویستی‬ ‫نەبێت‪،‬‬ ‫یانیلەخۆنامۆ‬ ‫چۆنی‪/‬کەیفی دەناسرێت‪ .‬گەشەی ئەم‬ ‫پێویستییانە– لەدۆخی کۆنکرێت دا –‬ ‫بەپاشەكەوتی بێسنووردیاری ناكرێت‪،‬‬ ‫بەڵكوو گەشەو پەرەسەندنی ئەم‬ ‫پێویستییانە– بەپێی ئەو شتەكەماركس‬ ‫بە»ەەراوی» پێناسەی كردووە– دیاری‬ ‫دەكرێ‪ .‬لێرەدا دەمەوێئاماژەبەوەبكەم‬ ‫كەجیاوازی نێوان پێویستیەكانی ژیان‬ ‫و پێویستیرەسەنی مرۆڤ رێژەییە‪.‬‬ ‫رەنگەپێویستی مرۆڤی رەسەن‪ ،‬هەندێجار‬ ‫بەەەندێپێویستیی ژیانەوەبەند بێت‪.‬‬ ‫وەك پێویستیی ژن و پیاو بەیەكتر‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬پێویستیئینسانیلەخۆنامۆ‪،‬‬ ‫پێویستیی چەندییە‪.‬بەزیادكردن و‬ ‫كەڵەكەكردن قەت تێر نابێت‪ .‬پێویستیی‬ ‫چەندی پەتی‪ ،‬بەدەگمەن بە»ئاستی‬ ‫رەزامەندی» دەگات‪ .‬تەنیا هۆكارێك‬ ‫کەدەتوانێ لەئاست كەڵەكەبوونی‬ ‫لەڕادەبەدەری پێویستیرێژەیی – و‬ ‫لەخۆنامۆ‪ -‬بوەستێ‪ :‬سەرەەڵدان و‬ ‫بااڵدەستی پێویستی چۆنییە‪ .‬لەم‬ ‫بابەتەوەبۆچوونی ماركس لەكۆمۆنیزم‬ ‫زیاتر ئەم پرسەروون دەكاتەوە‪:‬‬ ‫بەپرۆسەیەكی‬ ‫كۆمۆنیزم‬ ‫ماركس‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەزانێكەلەدرێژەی ئەودا‪،‬‬ ‫(پێویستیی‬ ‫پێویستیرەسەنیئینسانی‬ ‫چۆنی)‪ ،‬تادێ زیاتر بەسەر پێویستی‬ ‫مانەوەو پێویستیلەخۆنامۆ (رێژەیی)دا‬ ‫زاڵ دەبێ‪.‬‬ ‫ئێستا دەگەڕینەوەبۆ مۆدێلەجیاوازەكانی‬ ‫تیۆری و پراکتیك‪ .‬وتم كەرۆڵی پراکتیكی‬ ‫تیۆری لەوەدایەكەدەتوانێپێویستیەكانی‬ ‫جڤاتێک «روون بكاتەوە»‪ .‬بەاڵم بۆ دەبێ‬ ‫ئەم پێویستییانە»روون بكەینەوە»؟‬ ‫‪ ‬پێویستی ئینسانی كۆمەڵگەیەكی‬ ‫بەرەەستبوونەوەی‬ ‫لە‬ ‫دیاریکراو‪،‬‬ ‫ئاشکرای جڤاتانی هەموو چاخ و‬ ‫سەردەمەكاندا دەردەكەوێ‪ .‬هەر ئەم‬ ‫بەرەەستبوونەوەیەكەسنوورەكانی بزاڤ‬ ‫و نوێكردنەوەی پێویستییەكان دیاری‬ ‫دەكات‪ .‬ئەم پرسەكۆمەڵی بورژواییش‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم پێوەندی دوالیەنەی‬ ‫پێویستییەكان و بەرەەستبوونەوەكانی‬ ‫ئەم كۆمەڵگەلەجڤاتانی «نایەکدەستی»‬ ‫پێشوو ئێجگار ئاڵۆزترە‪ .‬ئێمەپێشتر‬ ‫ئاماژەمان بەیەكێلەم ئاڵۆزییانەكرد‪:‬‬ ‫هەر لەسەرەتای كۆمەڵی بورژواییەوە‪،‬‬ ‫تەنیا پاشەکەوتی پێویستیچەندی‪ ،‬رۆڵی‬ ‫سەرەكی دەگێڕێ‪ .‬بەاڵم ئەم كارەتەنیا‬ ‫یەكێلەئاكامەكانی هێزێكی بزوێنەری‬ ‫گەورەترە‪ :‬سەرمایەداری لەزاتی خۆیدا‪،‬‬ ‫یەكەم كۆمەڵی ئەكتیڤەكەلەودا‪ ،‬بەەۆی‬ ‫خێرایی سەرسوڕەێنەری بەرەەمەێنان‪،‬‬ ‫نەتەنیا رێژەی كااڵ و شتەكان زیاد‬ ‫دەبێت‪ ،‬بەڵكوو هەروەەا – بەشێوەیەكی‬ ‫خێراتر لەپێشوو – چەندین شت و‬ ‫مەكی تازەو پێویستیی تازەدەخولقێنێ‪.‬‬ ‫هەروەەا بورژوازی‪ ،‬یەكەم كۆمەڵگەی‬ ‫پێویستییەكان‪،‬‬ ‫«كراوە»یەكەلەودا‬ ‫تایبەت بەچەند چین و توێژێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لەپێشدا دیاریكراو نین‪ .‬ئەگەر‬ ‫پێویستییەك وەك بەرەەستبوونەوەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دەركەوێت‪ ،‬بەخێرایی‬ ‫دەتوانێ‪ -‬النیكەم بەشێوەی تیۆریك‪-‬‬ ‫وەك پێویستیێكی گشتی دەركەوێت‪،‬‬ ‫بەدەر لەوەی كەدەرەتانی دابینكردنی‬ ‫هەیەیان نا‪ .‬ئەم پرسەنەتەنیا لەمەڕ‬ ‫پێویستی چەندی‪ ،‬بەڵكوو لەمەڕ‬ ‫هەموو پێویستییەكان راستە‪...‬ەەروەەا‬ ‫بورژوازی یەكەم كۆمەڵگەیەكەبەپێی‬ ‫چەندین گرووپی ئۆرگانیك پێکنەەاتووە؛‬ ‫تاقەگرووپی بورژوازی‪ ،‬بازاڕە‪ .‬بەمجۆرە‪،‬‬ ‫پێشوودا‪،‬‬ ‫کەلەجڤاتانی‬ ‫لەكاتێكا‬ ‫پلەبەندی بەەاكان بەپێی پێویستییەكان‪،‬‬ ‫لەناخی كۆمۆنەكان دا پێكدەەات و‬ ‫تاكیش نۆرم و یاسای ئەو پێویستیانەی‬ ‫كەم تا زۆر قەبوڵ دەكردكەكۆمۆن‬ ‫بەسەری دا دەیسەپاند‪ ،‬پاش پەیدابوونی‬ ‫كۆمەڵی بورژوایی‪ ،‬ئیتر ئەم كارەئیمكانی‬ ‫نەبوو‪ :‬هەروەەا لەبواری پێویستیەكان‬ ‫دا‪ ،‬پێوەندی چڕوپڕ‪ 3‬لەجیاتی پێوەندی‬ ‫كۆمەاڵیەتی راستەوخۆ جێگیر بوون‪.‬‬

‫ئەندامی كۆمۆن پێویستی بەوەنەبوو‬ ‫ئەم‬ ‫«روونكردنەوەی»‬ ‫كەبۆ‬ ‫پێویستییانەتێبكۆشێ‪ .‬ئەو پێویستی‬ ‫مرۆڤی كۆمەڵی خۆی بەسادەیی‬ ‫دەناسی‪ ،‬پێویستییەک كەئەو‪ -‬بەپێی‬ ‫توانای تیۆریكی خۆی – لەەەر ئاستێك‬ ‫دا‪ ،‬بەشێوەیەكی كەم تا زۆر قووڵ و‬ ‫گونجاو باسی دەكرد‪ .‬بەاڵم ئەو كاتەش‬ ‫كەپێویستییەكانی كۆمۆنێكی دیكەی‬ ‫باس دەكرد‪ ،‬ئەم كارەی بەپێی ئەو‬ ‫دیكەپێشتر‬ ‫پێویستییانەكەكۆمۆنێكی‬ ‫دیاری كردبوو‪ ،‬ئەنجام دەدا‪ .‬ئەم‬ ‫خاڵەبەەەمان رادەكەلەمەڕ توماس‬ ‫ئاكویناس راستەئەوەندەش لەمەڕ‬ ‫ئەفالتوون راستە‪.‬‬ ‫‪ ‬بەاڵم‪ ،‬لە كۆمەڵی سەرمایەداری دا‬ ‫كەتێیدا گرووپی ئۆرگانیك بوونی‬ ‫نییەو تیۆریساز – وەك كرێكاری‬ ‫فكری‪ -‬تادێ زیاتردەبێتەپاشکۆی‬ ‫سیستمی دابەشبوونی كار‪ ،‬ئیتر‬ ‫ناكرێپێویستییەكان هاوجووت لەگەڵ‬ ‫زەمینەی بەرەەستبوونەوەیان بەشێوەی‬ ‫رۆشن و راستەوخۆ بەیان بكرێ‪ .‬هەر‬ ‫بەمەۆیە‪ ،‬تیۆریساز دەبێلەدیدگای تایبەتی‬ ‫خۆیەوەدەست پێبكا و‪ ،‬بەشێوەی تاكی‬ ‫كۆمەڵگەی خۆی شرۆڤەبكاو تیۆری خۆی‬ ‫دابڕێژی؛ تەنیا لەپاش ئەنجامدانی ئەم‬ ‫كارەیەكە– لەبازاڕدا‪ -‬روون دەبێتەوەكەئایا‬ ‫توانیویەپێویستییەكان روون بكاتەوەیان‬ ‫نا‪ ،‬سەرئەنجام ئایا لەبەیانی (وشیار‬ ‫یان ناوشیارانەی) پێویستییەکانی‬ ‫کۆمەڵ دا سەرکەوتوو بووە‪ ،‬یان نا‪.‬‬ ‫كەوابوو كاتێبەرەەستبوونەوەبەشێوەی‬ ‫نایەکدەست‪ ،‬پێویستییەكان دیاری بكات‪،‬‬ ‫پانتایی بژاردنی تیۆریسازیش ‪ -‬النیكەم‬ ‫بەشێوەی تیۆریك – بەرین دەبێتەوە‪.‬‬ ‫بەەاكان‪،‬‬ ‫وشیارانەی‬ ‫هەڵبژاردنی‬ ‫دەتوانێلەچارەنووسی تایبەتی تیۆریدا‬ ‫رۆڵی بنەڕەتی بگێڕێ‪ :‬ئایا تیۆری دەكڕن‬ ‫یان نا‪ ،‬بەکاری دێنن یان نا‪ ،‬كام چین‬ ‫و توێژ بەکاری دێنن؟ ناسینی پێكەاتەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی – بەتایبەت ئەگەر ئەم‬ ‫پێكەاتەقووڵ و هەراو بێت‪ -‬رەنگەبەم‬ ‫توێژێكی‬ ‫كەەیچ‬ ‫پارادۆکسەبگات‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەیانی پێویستیەكانی خۆی‬ ‫لەتیۆری دا ناناسێتەوە‪ ،‬تەنانەت ئەگەر‬ ‫تیۆری ناوبراولەگەڵ بەرژەوەندی ئەو‬ ‫سازگار بێت‪ .‬لویاتانی هابز‪ 4‬تووشی‬ ‫وەەا چارەنووسێک هات‪ .‬هەر وەەا‬ ‫رەنگەئەم پرسەبەدۆخێكی بەەەمان‬ ‫رادەناکۆک بگات كەەەندێلەتوخمەكانی‬ ‫فاڵن تیۆری کەبەکار دێن و‪ ،‬جەماوەری‬ ‫هەندێپێویستیی‬ ‫دەبنەوە(لەگەڵ‬ ‫گرنگ و حەیاتی سازگارن) بەاڵم ئەم‬ ‫شتەەەموو تیۆرینەگرێتەوە‪( .‬وەك‬ ‫لەكۆتایی‬ ‫ماركسیزم‬ ‫چارەنووسی‬ ‫چەرخی نۆزدەەەم دا)‪ .‬سەرئەنجام – بۆ‬ ‫ئەوەی كەدەزانین لەپاش پەرەسەندنی‬ ‫بورژوازی‪« ،‬پێویستیمرۆڤی» چەندی‬ ‫و پێویستی مانەوەکەوەک پێویستی‬ ‫چەندی دەرکەوتووە‪ ،‬رۆڵی دیاریكەر‬ ‫دەگێڕن‪ -‬بیر و تیۆرییەک بەخێرایی‬ ‫بەکار دێن‪ ،‬كەئەم پێویستییانەبەیان‬ ‫دەكەن‪ ،‬یان چەند توخمی بیرێك كەئەم‬ ‫پێویستیانەدەردەخەن‪.‬‬ ‫‪ ‬ئێستا دەبێ پێوەندی چوار رەوتی‬ ‫پراکتیكی باسكراو لەگەڵ دنیای‬ ‫پێویستییەكان و هەروەەا لەگەڵ ئەو‬ ‫تیۆرییانە كە ئەم پێویستییانە بەیان و‬ ‫پۆلینبەندی دەكەن‪ ،‬بەكورتی راڤەبكەین‪.‬‬ ‫‪ ‬تیۆری چاكسازی سنوردار و بزاڤی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هاوجووتی‪ ،‬هەر ئەو بیرەیە‬ ‫كە بەپێی بنەمای پێویستییە كۆنەكان‬ ‫بەیان و فۆرمولە كراوە و دەیەوێ هەر‬ ‫ئەم پێویستییانە دابین و رێبەری بكات‪.‬‬ ‫ئەم ڕەوتە زۆر جار وەك سوپاپ رۆڵ‬ ‫دەگێڕێ كەلەئاست شۆڕش و ئاخێزەكان‬ ‫دەكرێتەوەو پێش بەكەڵەكەبوونی ڕق‬ ‫و قینی خەڵکی ناڕازی دەگرێت‪ .‬ئەم‬ ‫تیۆری و ئەم جۆرەبزاڤە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫پێویستیچەندی و «پێویستی مانەوە»‬ ‫بەیان دەكات‪ ،‬کەپێشتر بەشێوەی‬ ‫خۆڕسک و ناوشیارانەباسکراون‪ .‬بەمجۆرە‪،‬‬ ‫[بارودۆخ]‬ ‫تیۆرییە‪،‬‬ ‫بۆئەوەکەئەم‬ ‫بەشێوەی ئیزۆلەدەبینێ‪ ،‬بەشێوەی‬ ‫ئۆرگانیك كۆمەڵگەی باسكراو پاساو دەدا‬ ‫و لەودا دەتوێتەوەو سەرئەنجام لەكردارێك‬ ‫دا بەدیدێتكەەەمان كۆمەڵگەسەرلەنوێ‬

‫‪7‬‬

‫بەرەەم دێنێتەوە‪ .‬لەم ڕەوتەدا پێوەندی‬ ‫نێوان تیۆری و پراکتیك لەمكانیزمی‬ ‫بەرەەەمەێنانی كااڵكان پێرەوی دەكات‪.‬‬ ‫ئەگەر تیۆری رێفۆرمی سنوردار‬ ‫خواستێك دابین دەكا‪[ ،‬ئەوەخواستێكی‬ ‫نزمەو] دەرفەت و دەرەتانی سیاسی و‬ ‫مادی دابین كردنی ئەوی هەیە‪.‬‬ ‫‪ ‬تیۆری چاكسازی گشتی‪ ،‬ئەم ڕەوتەش‬ ‫هەر پێویستییەكانی پێشوو ئاراستەدەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم كارەوشیارانەئەنجام ئەدات‪.‬‬ ‫بزاڤ و پروپاگەندەی ئەم ڕەوتە هاوكات‬ ‫كەئەم پێویستییانەبەگشتی باسدەكەن‪،‬‬ ‫هەندێ پێویستی بۆ جەماوەر «فەراەەم‬ ‫دەكەن» كەتا ئێستا هەستی پێنەكردووەو‬ ‫لەبوون و نەبوون و دابین نەبوونی بێ‬ ‫خەبەربووە‪ .‬وەەا دەرخستنێک‪ -‬تا کاتێ‬ ‫كەبەرەو گۆڕینی هەموو كۆمەڵگەدەچێ–‬ ‫بکات‪.‬‬ ‫دەتوانێپێویستیتازەدروست‬ ‫بەاڵم ئەم پێویستیانەش‪ ،‬پێكەاتەیەكی‬ ‫یەكدەست و ئۆرگانیك پێکناەێنن‪.‬‬ ‫كاریگەری و بڕشتی رێكخەرانەی تیۆری‬ ‫بەتایبەت كاتێ ئاشكرا دەبێ‪،‬كەتیۆری‬ ‫ناكۆكی نێوان دۆخی پەتی چینێك (یان‬ ‫تۆێژێک) لەگەڵ پێویستیەكانی باس‬ ‫دەكات [یانی دۆخی پێویستییەکانی‬ ‫و دابین نەبوونیان]‪ .‬پێویستی دابین‬ ‫نەكراوكەتیۆری باسی دەكات‪ ،‬لەپلەی‬ ‫یەكەمدا‪ ،‬پێویستیی مانەوە(بەقا)یەو تەنیا‬ ‫لەپلەی دووەەم دا‪ ،‬پێویستیی چەندییەو‪،‬‬ ‫تەنیا هەندێ جار پێویستیی چۆنییە‪.‬‬ ‫لێرەدا پێوەندی تیۆری و پراکتیك‪،‬‬ ‫بەتەواوی لەگەڵ مۆدێلی بەرەەمەێنانی‬ ‫كااڵیی سازگارە (گرووپی كارناسان لەم‬ ‫بزاڤانەدا هیچ رۆڵێك ناگێڕن)‪ .‬گەشە‬ ‫و پەرەگرتنی داخوازی‪ ،‬كەم تا زۆری‬ ‫تیۆری دیاری دەكا و لەپراکتیك دا‬ ‫ناچاری دەكات کەبەر لەەەر شتێبەرەو‬ ‫پێویستییەكانی ژیان و پێویستیچەندی‬ ‫بچێت‪ :‬لەم حاڵەدا کەلێنی بورژوایی‬ ‫نێوان تیۆری و پراکتیك چارەسەر نابێت‪.‬‬ ‫كەوابوو‪ ،‬ئەم جۆرەبزاڤانەجۆرێك نزیكی‬ ‫لەنێوان رواڵەتی تیۆری و پراکتیك دا‬ ‫پێکدێنن‪ .‬بزاڤێک كەبۆ رێفۆرمی سنوردار‬ ‫تێدەكۆشێ‪ ،‬چەمكی سەرەتایی رێفۆرمی‬ ‫گشتی ئاڵۆز دەكات‪ .‬هەروەك پێشتر‬ ‫وتمان‪ ،‬بزاڤەكانی سۆسیال دیموكراتیكی‬ ‫كۆتایی سەدەی نۆزدەەەم رێك وەەا‬ ‫رەوتێكیان پێواوە‪.‬‬ ‫‪ ‬ئیدیۆلۆژی و بزاڤی سیاسی‬ ‫شۆڕشگێرانەكەبەپێی جودایی نێوان‬ ‫بورژوا و شارڤەنت لەكۆمەڵی بورژوایی دا‬ ‫پێكدێت – کاتێ دەیەوێ پێویستییەكان‬ ‫فورمولەبکات‪ ،‬تووشی ناکۆکی و دوالیزم‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەم رەوتانەتێناكۆشن تا‬ ‫جەماوەر لەدنیای پێویستی»تایبەت»ی‬ ‫كۆمەڵی بورژوایی داببڕن؛ بەڵکوو‬ ‫دیسان جەماوەر هەر بەپێی پێكەاتەی‬ ‫پێویستییەكانی كۆمەڵی بورژوایی رێک‬ ‫دەخەن‪ .‬هەروەەا‪ ،‬زۆر گرنگی بەبزواندنی‬ ‫هەستی خەڵك‪ 5‬دەدەن‪ .‬بەاڵم ئەم‬ ‫هەستە بزوێندراوەش‪ ،‬ناتوانێ (النیكەم‬ ‫لە ئاستی جەماوەردا) لە هەستێک‬ ‫كەلەناخی كۆمەڵی بورژوازی دا بارەاتووە‪،‬‬ ‫جیاواز بێت‪ .‬رێك هەر ئەم رووەێنانەبۆ‬ ‫پێویستی و هەست و سۆزەكانی كۆمەڵی‬ ‫بورژوایی‪،‬ەۆكارێکیگرنگی پرۆسەیەكی‬ ‫نموونەیەكەپێشتر ئاماژەم پێكرد‪ :‬پاش‬ ‫گەیشتن بەدەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬بزاڤی‬ ‫جەماوەری دادەمركێ‪ .‬ئێمەەەروەەا‬ ‫دەزانین كەرێبەری بزاڤی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫سیاسی‪ ،‬شارڤەنت (سیتیزن)ێكی ئلیتە‪.‬‬ ‫تاكی ئلیت ناتوانێرۆڵی سیاسی بگێڕێت‬ ‫مەگەر ئەوەكە– بەویستی خۆی و النیكەم‬ ‫بەشێوەی كاتی‪ -‬لەەەندێلەپێویستییەكانی‬ ‫خۆی دەست هەڵگرێت‪ .‬بەمجۆرەچاوپۆشی‬ ‫– خۆنەویستی شۆڕشگێڕانەدەتوانێ ببێت‬ ‫بەئیلەام و قارەمانانەترین کار و كردار‬ ‫بخولقێنێ كەخەڵك بەدروستی ستایشی‬ ‫دەکەن‪ .‬كەوابوو‪ ،‬دەرکەوتنی پراکتیكی‬ ‫شۆڕشگێڕانەی سیاسی‪ ،‬پێویستی گۆڕینی‬ ‫پێكەاتەی پێویستیەكان دێنێتەئاراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬ئەم كارەزۆر‬ ‫الوازی هەیە‪ .‬لەپلەی یەكەم دا‪ ،‬سیستمی‬ ‫دوالیستی پێویستییەكان‪ ،‬ناكۆكی نێوان‬ ‫بورژوا و شارڤەنت ناسڕێتەوە‪،‬بەڵكوو‬ ‫بەپێچەوانەوە‪ ،‬بەەێزی دەكات‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪٨‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫وەرگێڕان‬

‫ئاگنێس هلێر‬ ‫و‪ :‬هادی محەمەدی‬ ‫ئەم بابەتە لە وێبالگی پرووشە وەرگیراوە‬ ‫ئاماژەیەک‪ :‬ئەم وتارەیەكێلەگرنگترین‬ ‫وتارەكانی ئاگنێس هلێر‪ ،‬ژنە بیرمەندی‬ ‫هەنگاری یە‪ .‬ئاگنێس هلێر کە شانسی‬ ‫هێنا و لە تاراوگەی مەرگ لە هۆلۆکاست‬ ‫ڕزگاری بوو‪ ،‬دواتر وەک بەناوبانگترین‬ ‫و پڕکارترین شاگردی گیورگ لوكاچ‬ ‫دەرکەوت‪ .‬هلێر لەگەڵ لوکاچ‪ ،‬فیلسووف و‬ ‫جوانیناسی هەنگاری و چەند دۆستێکی تر‬ ‫پێکەوە مەکتەبی بوداپێستیان دامەزراند‪ .‬‬ ‫‪ ‬ئاگنێس هلێر لەو دەگمەن ژنانەیە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە‪.‬‬ ‫پێكەاتەی‬ ‫کە بیر و ئەندێشەی فەلسەفی بەرەەم لێناكرێت‪ ،‬مەگەر كاتێكە مرۆڤەكان حەتمی‬ ‫هێناوە و فیلسووفێکی بەرجەستەی ناچار بن بەدینەهاتنی پرنسیپی تایبەتی وتەی بەناوبانگی ماركس كەدەڵێئەگەر‬ ‫بواری ئەندێشەی دیالکتیکی یە‪ .‬نووسەر خۆیان راڤەبكەن‪ .‬بەاڵم ئەم پرسەلەگەڵ تیۆری جەماوەری بێتەوەدەبێتەەێزێكی‬ ‫لەم وتارەدا وێڕای پێناسەكردنی پێوەندی باسەكەی ئێمە پێوەندی نییەو تەنیا مادی‪ ،‬لەالیەكپێویستی بەجەماوەری‬ ‫تیۆری و پراکتیک لەكۆمەڵی بورژوایی دا‪ ،‬رەهەندێکی الوەکی دەردەخات‪.‬‬ ‫ژێردەستی ئیدیۆلۆژی چینی دەسەاڵتدار‬ ‫چوار جۆر پراکتیك پۆلین دەكات‪ )1 :‬بەمجۆرە پرسی گشتی تیۆری و پراکتیك هەیەو‪ ،‬لەالیەكیترەوەپێویستی بەتیۆری‬ ‫رێفۆرمی سنووردار‪ )2 ،‬رێفۆرمی گشتی‪ ،‬یەكێلەپرسەتایبەتەكانی كۆمەڵی بورژوایی شۆڕشگێڕانەی بێجەماوەر هەیە‪.‬‬ ‫‪ )3‬پراکتیكی سیاسی شۆڕشگێڕانە‪ )4 ،‬و بەرەەمی پێكەاتەی ئەم كۆمەڵگەو كەوابوو تیۆریساز ــ چ ئابووریزان‬ ‫پراکتیكی كۆمەاڵیەتی شۆڕشگێڕانەی هێمای ئەم پێكەاتەیە‪.‬‬ ‫چ كۆمەڵناس و چ بیرمەند بێت‬ ‫كەوابوو ئەگەر بمانەوێ ئەم پرسەبەوردی ــ كەسێكەكەبەپێی یاسای تازەی‬ ‫گشتگیر‪.‬‬ ‫‪ ‬نووسەر بە فاكت و بەڵگەوە و بەگشتی باسبكەین‪ ،‬دەبێ بزانین دابەشبوونی كار‪ ،‬تیۆری خۆی ئاراستەی‬ ‫دەیسەلمێنێ كە بێجگە لە پراکتیكی كەلەگەڵ پرسێكی تایبەت بەرەوڕووین و بازار دەكات‪ .‬بۆوەی كەئێمەبەمێتۆدێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی گشتگیر‪ ،‬سی جۆرەكەی تر باسكردنی پرسەكەش مۆرك و نیشانەی تایبەت كار دەكەین‪ ،‬فرەچەشنی‬ ‫هەر پێویستییەكانی كۆمەڵی بورژوایی مێژوویەكی تایبەتی پێوەیەو رەنگەتەنیا مەبەستەكان وەال دەنێن و وایدادەنێین‬ ‫بەرەەم دێننەوە‪ ،‬کەوابوو لەنێو ئەم بەقۆناغێكی مێژوویی تایبەتەوەبەستراوە‪ .‬كەەەموو ئەو «مرۆڤانەی كەتیۆری‬ ‫دەبێبێژین‬ ‫جڤاتەدا دەتوێنەوە‪ .‬بەاڵم جۆری سەرەتا‬ ‫كەەەرچەند بەرەەم دێنن» بۆیەلەبازاڕدا بەكااڵی‬ ‫سروشتی‬ ‫زانستی‬ ‫چوارەم دەیەوێت شۆڕشێكی كۆمەاڵیەتی گەشەی‬ ‫خۆیانەوەدەردەكەون‪،‬‬ ‫ تیۆریكی‬‫بەرفراوان بەدیبێنێ و لەسیستمی لەگالیلەبەمالوەبەشێكی‬ ‫جیانەكراوەی چونكەپێیان وایەناوەرۆكی تیۆرەكەیان‬ ‫پێویستییەكانی دنیای بورژوایی واوەتر ئەم پرۆسەیە‪ ،‬بەاڵم ئێمەلێرەدا تەنیا دروستەو بەفرۆشتنی ئەم كااڵیەتەنیا‬ ‫بچێت‪ .‬بەاڵم ئایا مرۆڤ كەلەنێو بەەا و پێوەندی نێوان تیۆری و پراکتیك خوازیاری ئەوە نین کە پووڵ یان پێگەی‬ ‫پێویستییەكانی سیستمی بورژوایی دا لەزانستی ئینسانی دا راڤەدەكەین‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی خۆیان بەرز بکەنەوە‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫تواوەتەوە‪ ،‬دەتوانێبەەا و پێویستیشیاو باسكردنی پرسی پێوەندی نێوان تیۆری هیواداران كەباڵوبوونەوەیان قەبووڵكردنی‬ ‫بتوانێلەسەر‬ ‫ئەوان‬ ‫بناسێت و بەدیبێنێو بەدۆخێكی باشتر و و پراکتیكی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬جۆرێك ئاكام ئەندێشەی‬ ‫ و فۆرمی دەربڕینی ‪ -‬دابەشبوونی كۆمەڵگەبەگشتی‪ ،‬یان لەەەندێبواردا‪،‬‬‫ئینسانی تر بگات؟‬ ‫ئاگنێس هلێر لەم وتارەدا بەپشت كار و بەرەەمەێنانی بورژوایی یە‪ .‬ئەوە كاریگەری هەبێت‪ .‬بێگومان وەەا‬ ‫بەستن بەبیری ماركس و لوكاچ‪ ،‬لەپاش دابەشبونی كار دایەكەتوێژی پرسێك زۆرجار راست دەرناچێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەڵێپێویستەوەەا شۆڕشێك‪ ،‬شۆڕشێكی روناكبیر‪ ،‬وەك توێژێكی كۆمەاڵیەتی ئێمەدەبێلەباسەكەمان دا لەمەڕ پێوەندی‬ ‫رادیکاڵ بێت و بەها و پێویستییەکانی تایبەت كەئەركی «بەرەەمەێنانی» تیۆری و پراکتیك‪ ،‬مەبەستەكانی تر‬ ‫مرۆڤ بەقووڵی و بەگشتی بگۆڕێت‪ ،‬تیۆرییە‪ ،‬پێكدێت‪ .‬لەم كاتەدا البەین‪ .‬ئێستا پرسیارئەمەیە‪ :‬كێئەم‬ ‫ئەگینا ئەگەر لە سیستمی کاپیتالیزم هێزەكۆمەاڵیەتییەكان لێك جیادەبنەوە‪ .‬كااڵیەدەكڕێ‪ ،‬بۆچی و بەچ مەبەستێك‬ ‫واوەتر نەچێ و هەمیسان بەهاکانی لەالیەك چەند هیزێك هەن كەتیۆری دەیكڕێ؟‬ ‫کۆمەڵی بورژوایی بەرهەم بێنێتەوە‪ ،‬بەرەەم دێنن و‪ ،‬لەالیەكیترەوەچەند ‪ ‬دەزانین كە بەگشتی باڵوبوونەوە و‬ ‫سەرناكەوێ و شكست دێنێ‪ .‬هێزێكیتر هەن كەتیۆری بەکار دێنن گشتگیربوونی هەندێ ئەندێشە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫نووسەر لەكۆتایی ئەم وتارەدا وێڕای (پراكتیزەدەكەن)‪ .‬ئەم كارەتەنانەت ئەگەر هەموو جەماوەر بگرێتەوە‪ ،‬بە‬ ‫ئاماژەکردن بەهەندێ کۆمۆنی ئۆرگانیک‪ ،‬لەو بابەتەشدا كەخولقێنەری تیۆری‪ ،‬مانای ئەوە نییە كە تیۆری ــ بەمجۆرە‬ ‫کەلە سیستمی ئێتیک و بەهاکانی بورژوایی نوێنەری راستەوخۆی بەرژەوەندی رێگای خۆی بەرەو پراکتیك دیوەتەوە‪.‬‬ ‫واوەتر دەچن‪ ،‬هێمای ئاڵوگۆڕ لەشێوازی چینێكی كۆمەاڵیەتی تایبەتیش بێت‪ ،‬زۆر جار ئەو كەسانەی كەفێری تیۆری‬ ‫ژیان دا دەبینێ و دەنووسێدەرفەتی وەها راستە‪ .‬لەراستیدا‪ ،‬لەكۆمەڵی بورژوایی دەبن‪ ،‬تەنیا چەند بەكارەێنەرێكی پەتین‬ ‫شۆڕشێكی بەرینی کۆمەاڵیەتی خەریکە دا‪ ،‬جیاوازترین دیدگای تیۆریك‪ ،‬زۆر كەتیۆری رێك وەك شامپو بەكاردێنن‪ .‬ئەم‬ ‫جار لەمۆدێلی بەرەەمەێنانی كااڵكان جۆرە»بەكارەێنانە» كەبە»فەرەەنگی‬ ‫پێکدێت‪...‬‬ ‫پێڕەوی دەكات‪ .‬ئەم تیۆرییانە‪ ،‬چ گشتی» ناسراوەبەەەمان رادەی «مەرجی‬ ‫خواستی چینێكی كۆمەاڵیەتی تایبەت حەتمی»‪ ‬پێوەندی لەگەڵ هەندێ‬ ‫وەرگێڕ‬ ‫باس بکەن یان نا‪ ،‬بەەەرحاڵ تێكەاڵوی توێژی كۆمەاڵیەتی تایبەت هەیە‪ ،‬كە‬ ‫بازاڕ دەبن‪ .‬ئەڵبەت ئاشکرایەكەەەموو بەكارەێنانی شامپو وایە‪ .‬ئەڵبەت خودی‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫بیر و تیۆرییەك بەبازاڕ ناگەن و لێرەدا ئاستی بەكارەێنانیش رەنگە هەندێ شت‬ ‫‪ The Budapest School and actually‬پێویست ناكات باسیان بكەین‪ ،‬چونكەلەم دەربخات‪ :‬دەتوانێ پیشان بدات كە كام‬ ‫‪ existing socialism‬بابەتەوە‪ -‬و بەپێی پێكەاتەی كۆمەڵی تیۆری لە كام توێژی كۆمەاڵیەتی تایبەت‬ ‫بورژوایی – ئەم تیۆرییانەناتوانن ببن دا خەریکە پراكتیزەدەبێت‪ ،‬چونكەلەم‬ ‫تیۆری و پراکتیك‪ ،‬هەمیشە دوو توخمی بەپراکتیك و ئێمەباسیان ناكەین‪.‬‬ ‫كاتەدا‪ ،‬رادەی داخوازی بەكارەێنەران‬ ‫زاتی پێكهاتەیەكی ئابووری‪ -‬كۆمەاڵیەتی یەكەم فۆرم كەتیۆری لەقاڵبی ئەودا زیاد دەكات‪ .‬سەرەڕای ئەمەش‪،‬‬ ‫كتێبە‪.‬‬ ‫دیاریكراو پێکدێنن‪ .‬بەمهۆیە تیۆری و دێتەبازاڕ‪،‬‬ ‫بەمجۆرەتیۆری هەرچەندەبازار زیاتر كونتروڵ كرابێت‪،‬‬ ‫پراکتیكی جڤاتە جۆراوجۆرەكان‪ ،‬نەتەنیا باڵودەبێتەوەو دەتوانێبۆ بەكارەێنان ئەم هێمایانەکەمتر دەبینرێن‪.‬‬ ‫شێوازی‬ ‫لەنێوەرۆك دا‪ ،‬بەڵكوو لەپێوەندییەكان ئاراستەبكرێت‪.‬‬ ‫الوەكی ‪ ‬بۆ ئەوەی كە ئێمە تیۆری بەپێی‬ ‫تیۆری‪،‬‬ ‫و لەرۆڵێک كەتیۆری لەجڤاتانی جیاوازدا باڵوكردنەوەی‬ ‫بانگەشەو پراتیك راڤە دەكەین‪ ،‬دەبێ هەموو‬ ‫دەیگێڕێ‪ ،‬لێك جیادەبنەوە‪ .‬هەروەها وروژاندنە‪ ،‬چ لەرێگەی هەندێكەس و «كڕیاران» كەتیۆری تەنیا وەك‬ ‫لەزۆرێك لەجڤاتان دا (كە كۆمۆنی گرووپەوە‪ ،‬چ لەرێگەی راگەیاندن و شامپو بەكاردێنن‪ ،‬بنێینە الوە‪ .‬كەوابوو‬ ‫«سەرەتایی»یش دەگرێتەوە) تیۆری میدیای گشتییەوە‪ ،‬یان لەەەر دوو تۆژینەوەكەمان بۆ ئەو كەسانەتەرخان‬ ‫و پراکتیك لەیەكتر جودا نین‪ ،‬بەڵكوو رێگاوە‪.‬‬ ‫دەكەین كەكااڵی تیۆریك وەک بزوێنەر و‬ ‫ئەركی بەرهەمەێنانەوەی كۆمەاڵیەتی لەسیستمی بازاڕی ئازاددا‪ ،‬تیۆریش وەك بەمەبەستی بەكارەێنان دەكڕن‪.‬‬ ‫پێكەوە ئەنجام دەدەن‪ .‬بەمهۆیە بۆ كااڵیەكی ئازاد دەردەكەوێ‪ .‬مرۆڤ بەپێی ‪ ‬بەاڵم ئەم تۆژینەوە پێویستی بەوەیە‬ ‫وێنەناتوانین بەپێی روانگەی ئەم پێویستیەكانی دەیكڕێ یان نایكڕێ‪ ،‬كە سەرەتا مەبەستی خۆمان لەكردار‬ ‫بابەتەخاڵێكی هاوبەش لەنێوان سەرەتای بەکاری دێنێ یان بەکاری نایەێنێ‪( .‬پراکتیك) رۆشن بكەینەوە‪ ،‬یانی‬ ‫چاخی ناوەڕاست و كۆمەڵی بورژوایی ئەڵبەت لە دۆخی بازاڕی كونترۆڵ كراودا‪ ،‬پیشان بدەین كەرۆڵی پراکتیكی تیۆری‬ ‫دا بدۆزینەوە‪ ،‬چونكە لەچاخی یەكەمدا پێشبڕكێی تیۆرییەكانیش بەرتەسك و چۆن پێناسەدەكەین‪ .‬دەتوانین پراکتیك‬ ‫مەسیحیەت نەتەنیا رۆڵی ئیدیۆلۆژییەكی سنووردارە‪ .‬زۆربەی بەرەەمی تیۆریکی بەمانای هەرەبەرینی وشەكەلەبەرچاو‬ ‫یەكدەست دەگێرێ‪ ،‬بەڵكوو لەسەر باو‪ ،‬چەند شێوازێكی فۆرماڵێتەن كە بگرین کە هەموو تێكۆشانیكی كۆمەاڵیەتی‬ ‫پراکتیكی رۆژانەی مرۆڤیش كاریگەرە‪ ،‬دەیانەوێ بیروڕای گشتی رێبەری بكەن و سەرئەنجام هەموو تێكۆشانێكی‬ ‫مرۆڤێك كەوەها دەرفەتێكی بۆ دەڕەخسا و بەرەو مەبەستێكی تایبەت بیبەن‪ .‬مرۆڤایەتی بگرێتەوە‪ .‬ئەمەبۆچوونێكی‬ ‫تا كارەكانی خۆی بەپێی ئیدۆلۆژی زاڵ هەروەەا‪ ،‬لەكۆمەڵی بورژوایی دا‪ ،‬تیۆری شیاوە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر پراکتیك لەپێوەندی‬ ‫راڤەبكات‪ .‬پرسی گشتی پێوەندی نێوان گرووپ و الیەنی بەرەەڵستكار و‪ ،‬تەنانەت لەگەڵ تیۆری راڤەبكەین‪ ،‬بەكار نایەت‪.‬‬ ‫تیۆری و پراکتیك‪ ،‬بەر لەپێکهاتنی تیۆری شۆڕشگێڕانەش دەبێ ڕێگای چونكەئەگەر مانای بەرینی پراکتیك‬ ‫كۆمەڵی بورژوایی‪ ،‬تەنانەت باسیشی بازاڕ بگرێتەبەر‪ ،‬چونكەئەم كارەئاكامی لەبەرچاو بگرین‪ ،‬هەموو تێكۆشانێكی‬

‫تیۆری و پراکتیك بەپێی‬ ‫تیۆریكیش دەبێتەچاالكی پراتیكی و‬ ‫ئەوجار ناتوانین «جیاوازی تایبەتی»‬ ‫تیۆری و پراکتیك دیاری بکەین‪.‬‬ ‫هەر بۆیە‪ ،‬بەبێنكۆڵیكردن لەچەمكی‬ ‫پراکتیك‪ ،‬لەئەنتۆلۆژی گشتی دا‪،‬‬ ‫دەبێمەفەوومێكی سنووردارتر بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لێرەدا لەگەڵ كێشەیەكیتر بەرەوڕوو‬ ‫دەبین‪ .‬كێشەی بێتوانایی لەدەرخستنی‬ ‫پێناسەیەكی گشتی لەمەڕ مەفەومی‬ ‫پراکتیك‪ ،‬چونكەەەر پراکتیكێكەبەمانای‬ ‫سنووردار لەبەرچاو بگیردرێناتوانێبەدەر‬ ‫لەپێوەندی خۆی لەگەڵ تیۆری هاوجووتی‬ ‫خۆی‪ ،‬مانایەكی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ ‬لە درێژەی ئەم وتارەدا چاوپۆشی‬ ‫لەو ئیدیۆلۆژییەک دەكەین کە بەجۆرێك‬ ‫دەیەوێ پاکانە بۆ كۆمەڵی بورژوایی‬ ‫بکات‪ ،‬هەروەەا خۆ لە پراکتیكی‬ ‫هاوجوتی دەبوێرین كەدەیەوێ ئەم‬ ‫كۆمەڵگەیەبپارێزێت‪ .‬وەەا ئیدیۆلۆژییەك‬ ‫تەنانەت ئەگەر بەتیۆریش حساب بكرێت‪،‬‬ ‫ئێمەبەتیۆری نازانین‪ .‬چونکەراستەوخۆ‬ ‫درۆینەیەو‬ ‫وشیاری‬ ‫جۆرێک‬ ‫تەنانەت رەنگەلەتیۆری بچێ‪ ،‬راست‬ ‫وەکچۆنپراکتیكی هاوجووتی لەپراتیك‬ ‫دەچێ‪.‬‬ ‫‪ ‬کردار و پراکتیكی جۆراوجۆر ــ و‬ ‫تیۆری پاڵپشتیان ــ بەپێی ئامانجەكان‬ ‫و هەروەەا بەمپێیە كە لە تێكۆشانی‬ ‫جەماوەردا بەکاردێن یان نا‪ ،‬یان بەرەو‬ ‫كردارێكی جەماوەری دەچن‪ ،‬یان نا‪،‬‬ ‫بەپێی ئەو تێكۆشانەجەماوەرییەكەئەم‬ ‫پراکتیکەلەودا بەدیدێت‪ ،‬یان بەرەو ئەو‬ ‫دەچێ‪ ،‬لەیەكتر جیا دەكرێنەوە‪ .‬پرسی‬ ‫نادروستی «ئامێر و دەرفەتەكان»‬ ‫زیاتر لەەەر شتی‪ ،‬پرسی بەكارەێنان‬‫یان رەتكردنەوەی توندوتیژی ــ بەرای‬ ‫من لێرەدا گرنگی بنەڕەتی هەیە‪.‬‬ ‫هەروەەا من پێم وایەكەئەگەر پرسی‬ ‫نادروستی «ئامێرەكان» لەپلەی یەكەم‬ ‫دا دابنین‪ ،‬ناتوانینجیاوازی واقعی نێوان‬ ‫مۆدێلەجیاجیاكانی تیۆری و پراکتیك‬ ‫بناسین‪ .‬ئەم پرسیارەكەئایا بەكارەێنانی‬ ‫توندوتیژی دروستەیان نا‪ ،‬رەوایەیان‬ ‫ناڕەوا‪ ،‬پێویستەیان ناپێویست‪ ،‬بەڕای‬ ‫من لەم ئاستەدا پرسیارێكی بێەوودەیە‪.‬‬ ‫لەراستیدا ناتوانین ئەم پرسەواڵم‬ ‫بدەینەوە‪،‬مەگەرلەبواری پرسی كۆنكرێت‬ ‫دا و‪ ،‬بەپێی ئانالیزی ئامانجەكان‬ ‫و سروشتی بزاڤێك كەلەكردارێكی‬ ‫هەروەەا‬ ‫تایبەتەوەسەرچاوەدەگرێو‬ ‫لەپێوەندی لەگەڵ دۆخێكی تایبەت‬ ‫دا‪ .‬هەر تیۆری و هەر پراکتیكێلەەەر‬ ‫دۆخێكی كۆنكرێت دا‪ ،‬چەندین ئامێری‬ ‫هەیەكەبەتەواوی لەگەڵی سازگارن‪.‬‬ ‫ناتوانین لەمەڕ بەكارەێنان یان‬ ‫رەتكردنەوەی توندوتیژی بڕیار بدەین‪،‬‬ ‫ئەوەکەزنجیریەکتۆژینەوەی‬ ‫مەگەر‬ ‫بەرفراوانئەنجام بدەین تا بزانین توندوتیژی‬ ‫لەگەڵ فاڵن پراکتیک و بزاڤ کۆمەاڵیەتی‬ ‫دێتەوەیان نا ــ ئەڵبەت مەبەست‬ ‫توندوتیژی بەگشتی نییە‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫مەبەست مودێلێكی تایبەتە؛ هەروەەا‬ ‫دەبێناسازگاری توندوتیژی دیاری بكەین‪،‬‬ ‫لەم بابەتەوە‪ ،‬ناسازگاری [توندوتیژی]‪،‬‬ ‫ئامانج و بزاڤ تێكدەشكێنێیان بەرەو‬ ‫ئاقارێكی جیاواز دەیبات کەلەگەڵئامانجی‬ ‫پێشووی نایەتەوە‪.‬‬ ‫دەكەینەوەكەبۆ‬ ‫دووپاتی‬ ‫لێرەدا‬ ‫پۆلینبەندی واقعی مۆدێلەجیاوازەكانی‬ ‫پراکتیك‪ ،‬پشت بەئامانج و ناوەرۆكی‬ ‫بزاڤی كۆمەاڵیەتی كردارێكی تایبەت‬ ‫دەبەستین‪ .‬لەم بابەتەوەئەم چوار‬ ‫جۆرەلەپراکتیكراڤەدەكەین‪:‬‬ ‫‪ ‬ئـا) تێكۆشانێك كە دەیەوێ هەندێ لە‬ ‫بەشەكان‪ ،‬هەندێ دام و دەزگا‪ ،‬یان بەشێک‬ ‫لە پێوەندی نێو جڤاتێک بگۆڕێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫ئەم تێکۆشانە بە»رێفۆرمی سنووردار»‬ ‫پێناسەی دەكەین‪ .‬لەم پرسەتایبەتەدا‪،‬‬ ‫چاكسازی سنووردار مەبەستە وكەوابوو‬ ‫لەپێكەاتەی ئەم كۆمەڵگەیەواوەتر ناچێ‪.‬‬ ‫وادیارەكەەەموو جۆرەکانی تیۆری و‬ ‫پراکتیكیریفۆرمیستی لەم چەشنە‪ ،‬چەندین‬ ‫بواری ئابووری‪ ،‬سیاسی‪ ،‬پەروەردەیان‬ ‫یاسا دەگرنەوە‪ .‬چاكسازی سنوردار زیاتر‬ ‫بەەۆی كارناسان (پسپۆڕانی بوارێكی‬ ‫تایبەت)گەاڵڵە(فورمولە)دەكرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان بەتەنیا ئەم كارەناكەن‪ .‬ئەم‬ ‫جۆرەریفۆرمە‪ ،‬بەگشتی وەک سەرەتایەك‬

‫لە»بزاڤی رەخنەگرانە»لەدژی دام و‬ ‫دەزگای گەندەڵ دەست پێدەكات‪ .‬پێگەی‬ ‫جەماوەری ئەم كارە‪ ،‬لەچاکسازی بوارێک‬ ‫دا‪ ،‬رەنگەزۆر بەرتەسك بێ و تەنیا‬ ‫بەتێكۆشانی كارناسان كورت ببێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم زۆرجار وەەا شتێك روونادات‪.‬‬ ‫بەەەر ڕادەبەرەنگاری لەئاست چاكسازی‬ ‫سنوردار بەەێزتر بێت‪ ،‬جەماوەری‬ ‫بەشدار فراوانتر دەبن – لەالیەكبەەۆی‬ ‫ئەو زەخت و فشارەكەدەیخولقێنن و‪،‬‬ ‫لەالیەكیترەوەلەبەدیەێنانی ئەم رێفۆرمەدا‬ ‫(بۆ نموونەبڕوانەبۆ چاكسازی یاسای‬ ‫تەاڵق لەئیتالیا)‪ .‬لەم پرسەدا‪،‬كرداری‬ ‫جەماوەر كاتییەو هەر كەچاكسازی‬ ‫بەئەنجام بگات‪ ،‬دادەمركێ و نامێنێ‪.‬‬ ‫رێفۆرمی سنوردار(تەنانەت بەپێچەوانەی‬ ‫مەبەستی تیۆریسازان و بەرێوەبەرانی)‬ ‫رەنگەبەئاسانی وەك ئامێری دەسەاڵت‬ ‫بەكار بێت‪ ،‬چونكەناڕەزایی لەسیستمێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی دیاریکراو بەرەو گۆڕانی واقعی‬ ‫(و هەندێجار سنورداری) دام و دەزگاكان‬ ‫رێبەری دەكا و بەمجۆرەبەڕواڵەت‬ ‫وادەنوێنێ كەسیستمی كۆمەاڵیەتی‬ ‫گۆڕیوە‪.‬‬ ‫‪ ‬ب) دووەەمین جۆری پراکتیك‪،‬‬ ‫دەیەوێ تێكڕای ڕەوشی كۆمەڵ بەشێوەی‬ ‫ئاڵوگۆڕی سنوردار بگۆڕێت‪ .‬ئێمە ئەم كارە‬ ‫بە «رێفۆرمی گشتی» پێناسەدەكەین‪.‬‬ ‫دەكرێبڵێین تیۆریسازانی بزاڤی ڕێفۆرمی‬ ‫گشتی‪ ،‬لەتێكڕای سیستمی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دەسەاڵتدار نارازین و هەڵوێستی‬ ‫رەخنەگرانەدەگرن‪ .‬ئەوان پسپۆڕ نین‪،‬‬ ‫یان ئەگەر پسپۆڕیش بن‪ ،‬خۆیان بەپسپۆڕ‬ ‫پیشان نادەن‪ .‬زۆربەی ئەوان رێبەری‬ ‫بزاڤەكانن یان لەپێوەندی لەگەڵ بزاڤی‬ ‫تێكڕای كۆمەڵگەپێناسەدەكرێن‪ .‬بزاڤی‬ ‫چاكسازی گشتی‪ ،‬تادێ جەماوەرێكی‬ ‫زیاتر رێك دەخات و بۆ خۆی بەجۆرێك‬ ‫ئەنجامدانی‬ ‫رێكخراوەكەبزاڤەکەلەپاش‬ ‫هەندێرێفۆرمی بەرتەسك ئارام ناگرێت‪،‬‬ ‫بەڵكوو بەردەوام بەشێوەی «ئەكتیڤ»‬ ‫دەمێنێتەوە‪ .‬وەك بزاڤەكانی سۆسیال‬ ‫دێموكراسی پێش ‪.1914‬‬ ‫‪ ‬ج) سێەەمین جۆری پراکتیك‪ ،‬لە بزاڤی‬ ‫شۆڕشگێڕانەی سیاسی دا دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ئەم رەوتە دەیەوێ تێكڕای سیستمی‬ ‫سیاسی بەشێوەی بنەڕەتی بگۆڕێت‪،‬‬ ‫لە درێژەی ئەم کارەدا‪ ،‬بەدەست‬ ‫هێنانی دەسەالتی سیاسی‪ ،‬ساتێكی‬ ‫گرنگ و چارەنوسسازە‪ .‬رەنگەگەیشتن‬ ‫بەدەسەاڵت‪،‬بەدواین ئامانج بزانرێت‪،‬‬ ‫هەرچەند لەزۆربەی ئەم رەوتانەدا گەیشتن‬ ‫بەدەسەاڵت‪ ،‬تەنیا وەک خاڵی دەسپێك‬ ‫رۆل دەگێڕێت‪ .‬رەنگەپێگەی جەماوەری‬ ‫ئەم بزاڤانەكەم تا زۆر بەرفراوان‬ ‫بێت‪ .‬ئەگەر ئەم پێگەیەبەرتەسك‬ ‫بێت‪ ،‬ئەگەری سەركەوتن ئێجگار‬ ‫كەم دەبێتەوە‪.‬بەاڵم‪ ،‬لەبزاڤی سیاسی‬ ‫شۆڕشگێڕانەی سەركەوتوودا‪ ،‬پێگەی‬ ‫جەماوەری خەسڵەتێكی دوالیستی‬ ‫هەیە‪ .‬هێزی رێبەری بزاڤەكەزۆر جار‪،‬‬ ‫شۆڕشگێڕ)‬ ‫لەكەمینەیەك(ئلیتانی‬ ‫پێکەاتووەكەبۆ ئەنجامدانی هەر كارێك‪،‬‬ ‫لێبڕاوانەەەموو مەترسییەكان قەبوڵ‬ ‫دەكات‪ .‬ئەڵبەت بەپشتیوانی جەماوەر‪.‬‬ ‫بەاڵم هەر كەسەركەوتنی سیاسی‬ ‫بەدەست هێنا‪ ،‬بزاڤی پاشەكشەدەست‬ ‫پێدەكا‪ .‬چاالكی جەماوەر الواز دەبێ‬ ‫و پاشان تووشی وەستان (پاسیڤیزم)‬ ‫دەبێت‪ .‬هەموو شۆڕشەسیاسییەكان‬ ‫كەلەكۆمەڵی بورژوایی دا روودەدەن هەر‬ ‫ئەم رێگایەدەپێون (شۆڕشی سیاسی‬ ‫تەنیا لەقاڵبی وەەا جڤاتێك دا پێکدێت)‪.‬‬ ‫گرنگترین و بەرچاوترین شۆڕشی سیاسی‬ ‫لەم چەشنە‪ ،‬ژاكوبنیزمی فەرانسەیە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم بزاڤەباشتر بناسین‬ ‫دەبێ وتەیەکی بەناوبانگی ماركس وەک‬ ‫نمونەبێنینەوە؛ئەو دبێژێ‪ :‬لە[بیری]‬ ‫تاكێك دا كەلەكۆمەڵی بورژوایی دا بەسەر‬ ‫دەبات‪ ،‬بورژوا لەشارڤەنت جیادەبێتەوە‪.‬‬ ‫ژیانی ئاسایی‪« /‬سروشتی» مرۆڤی‬ ‫كۆمەڵی بورژوایی‪ ،‬بریتییەلەژیانی تاكی‬ ‫بورژوا‪ ،‬ژیانی مرۆڤێكی ئیزۆلەكەبۆ‬ ‫بەرژەوەندی خێرای خۆی تێدەكۆشێ‪.‬‬ ‫نامۆیە‪،‬‬ ‫ئاشکرایەكەئەمەژیانێكی‬ ‫چونكەبورژوا – بەتایبەت‪ -‬لەگۆڕینی‬ ‫دینامیکی كۆمەڵگەدەست هەڵدەگرێ‪.‬‬ ‫هەروەەا ژیانی وی وەک شارڤەنت‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫سیاسی‬

‫وانەکانی شەڕی سێ مانگەی کوردستان‬ ‫دواڕۆژ‬

‫دوای فتوای جیهادی خۆمەینی دژ بە‬ ‫کوردستان الفاوی داگیرکەران ڕووی لە‬ ‫کوردستان کرد و بە هەزاران چەکدار و‬ ‫بەکرێگیراوی رژیم بە هەموو جۆر چەک و‬ ‫تەقەمەنییەکەوەە و لە ڕێگای ئاسمان و‬ ‫زەوی و بەوپەڕی دڕەندەییەوە هێرشیان‬ ‫کردە سەر خاک و خەڵکی کوردستانی‬ ‫رۆژهەاڵت وهاوکات جەلالدی ناوداری‬ ‫خۆمەینی واتە خەڵخاڵی وەیشومەی‬ ‫مەرگی بەسەر کوردستاندا کێشابوو و ڕۆژ‬ ‫نەبوو لە شارەکانی کوردستان بە دەیان‬ ‫الوی بێتاوان تیرباران نەکرێن‪.‬‬ ‫کورد بوون لە کۆماری ئیسالم لە ئێراندا‬ ‫گەورەترین یاوان بوو لەبەر ئەوەی سەری‬ ‫تەسلیمی بۆ دەسەاڵتدارانی تازەی تاران‬ ‫دانەنەواندبوو و سوجدەی بۆ ئەگریمەنی‬ ‫جەماران نکردبوو و لە هەمانکاتیشدا نەتەوەیی کە هیچ ڕەشەبایەک و هێشێک‬ ‫دەسەاڵتێکی خۆڕسکی جەماوەری ئیدارەی نەتوانێ لەناو بەرێت‪ ،‬خەڵکی کوردستان‬ ‫کوردستانی دەکرد و شنەی ئازدی بۆنی و حیزبەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵت‬ ‫دیموکڕاسی باڵو دکردەوە و ئەوە بۆ هێزی سەرەڕای سەختی و نەبوونی هاوسەنگی‬ ‫تاریکی و ڕەشی کۆنەپەرەستانی تاران هێزی چەکداری بەرابەر ڕێگای دووهەمیان‬ ‫قەبوڵ نەدەکرا و دەیانویست تروسکەی هەڵبژارد و حیزبەکانی کوردستانی‬ ‫ڕۆژهەاڵت پشت ئەستور بە پشتیوانی‬ ‫هیوا و ڕووناکی لە کوردستان نەهێڵن‪.‬‬ ‫خەڵکی کوردستان و حیزبەکان تەنیا دوو خەڵک و بە هێزی ئیرادەی بەرگری لە‬ ‫ڕێگایان لەبەردەم بوو یا تەسلیم بوون و دایکی نیشتمان هاتنە مەیدان و خەڵکیان‬ ‫چۆک دادان بۆ تاران و لەبیرکردنەوەی سازماندا و بەرەنگاری دوژمن بوونەوە‪.‬‬ ‫تەواوی ئاوات و خەونەکانی ڕاپەڕین و لە شەڕێک کە سێ مانگی خایاند و سەرەڕای‬ ‫گۆڕنانی هەست نەتەوەیی و کەرامەتی هەموو دڕەندەییەکانی ڕژیمی کۆماری‬ ‫ئینسانی یا خۆڕاگرییەکی پڕاوپڕ لە ئیسالمی لە ئێران نەیانتوانی بەسەر‬ ‫حەماسە و خۆنەویستی بۆ تۆمارکردنی ئیرادەی پۆاڵیینی خۆڕاگری خەڵکی‬ ‫مێژوویەکی پڕشنگدا لە مێژوودا و کوردستاندا زاڵبن و چۆک بە کوردستان‬ ‫پاراستنی خۆیان و سەروماڵیان و دابدەن و لەبەرامبەر زۆرتر بوونی هێزی‬ ‫کەڕامەتی ئینسانیانن و هەتاهەتا زیندوو داگیرکەران خۆڕاگری پتەوتر و بەرینتر‬ ‫مانەوەی هەستی شؤڕشگێڕێتییەکی جێی دەبووەوە و دوژمن لە کوردستان‬ ‫شانازی بۆ خۆیان و نەوەکانی دوای خۆیان سەرکەوتنی بەخۆیەوە نەدەدیت و بە‬ ‫و سازدانی بزوتنەوەیەکی شۆڕشگێڕانە ناچار رژیم لە ترسی زەرەر و زیانی زیاتر‬

‫و بە نیییەتی دۆزینەوەی فێڵێک کۆتایی‬ ‫شڕی ڕاگەیاندوو و شارەکانی کوردستان‬ ‫هاتەوە بەردەستی هێزی پێشمەرگە و‬ ‫ڕژیم بەناچار وەفدی بۆ دانوستان ڕەوانەی‬ ‫کوردستان کرد‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی ناردنی وەفدی کۆماری‬ ‫ئیسالمی بۆ کوردستان تەنیا فێڵێک بوو‬ ‫بۆ مەالکانی تاران تا هێزێکی پۆشتەتر‬ ‫و زیاتر ڕەوانەی کوردستان بکات بەاڵم‬ ‫بۆ ڕژیمیش و بۆ خەڵکی کوردستان و‬ ‫حیزبەکانیش دەرسی زۆر گەورەی تێدا‬ ‫بوو و هەتا ئەمڕۆش ئەو دەرسانە دەکرێت‬ ‫کەڵکی لێوەربگیرێت و لە سیاسەتی‬ ‫ئەمڕۆی کوردستانی ڕۆژهەاڵتدا بەکار‬ ‫بهێندرێن‪.‬‬ ‫ڕژیم بۆی دەرکەوت خەڵکی کوردستان‬ ‫لەگەڵ هەر رژیمێک لە تاران بێتە سەرکار‬ ‫و هەر ناوێک لە خۆی بنێت و هەر‬ ‫بانگەشەیەک بکات کێشەی سەرکیان‪،‬‬ ‫کێشەی شوناسە و تا کاتێک تاران‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئینکاری هۆویەتی کۆرد و کۆردستان‬ ‫بکات دۆستایەتییەک مانای نابێت و‬ ‫خەڵکی کوردستان بە هیچ فێڵێک‬ ‫دەستەمۆ نابێت و مافی سیاسی خۆی‬ ‫و ئیعتراف بە شوناسی کوردایەتی خۆی‬ ‫لە تاران دەوێت و ئەوە هێڵی سوورە و‬ ‫کەسێک ناتوانێت سەودا و معاملەی پێوە‬ ‫بکات و هەروەها دەرکەوت حیزبەکانی‬ ‫کوردستان هەڵقواڵوی ناخی خەڵکین‬ ‫و نوێنەری داخوازییەکانی خەڵکن و‬ ‫پەیوەندی خەڵک و حیزب وەکوو ئاو و‬ ‫ماسی وایە هەتا خەڵک مابێت حیزبەکانی‬ ‫کوردستانیش دەمێنن و ناتوانێت خەڵک‬ ‫لە حیزبەکان و حیزبەکان لە خەڵک‬ ‫داببڕێنێت و لەوەش گرینگتر یەکگرتوویی‬ ‫و هاوئاهەنگی حیزبەکانە کە دەبێتە‬ ‫ورەی جەماوەر و سەرچاوی هێزی لەبن‬ ‫نەهاتووی شۆڕش و بزوتنەوەی کوردستان‬ ‫و لەمپەری سەرەکی داگیرکردنی‬ ‫کوردستانە‪.‬‬ ‫کۆتای هاتن بە شەڕی سێ مانگە و هەموو‬ ‫ئەو نەهامەتییانەی لەو سێ مانگەدا‬ ‫بەسەر کوردستان هات نەیتوانی پەیوەندی‬ ‫نێوان خەڵک و حیزبەکان سست بکاتەوە‬ ‫و بەثێچەوانە هەموو کاولکارییەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی و دڕەندەییەکەی‬ ‫دەرخەری دیوی ڕاستەقینەی رژیمی‬ ‫تازەی تاران دژ بە کورد و کوردستان‬ ‫بوو و ڕوخساری دژە مرۆڤی و دژەکوردی‬ ‫مەالکانی تارانی بۆخەڵکی کوردستان‬ ‫ڕوون کردەوە و نیشانیدا هەرچەشنە‬ ‫تەوهومێک بە ڕژیمی تاران بڵقی سەرئاوە‬ ‫و نابێت خەڵکی کورد دڵی پێخۆش‬ ‫بکات و پێویستە حیزبەکانی کوردستانی‬ ‫ڕۆژهەاڵت باش لەوەش تێبگەن بە‬ ‫یەکدەنگی و یەکگرتووی هێزێکی‬ ‫جەماوەری گەورەیەن بە بەرینی هەموو‬ ‫کوردستان لە پشتە و هیچ هێرشێک و‬

‫‪9‬‬

‫زەبرێک لە پێیان دەرناهێنێت و ڕەمزی‬ ‫سەرکەوتن لە یەکب=دەنگبوون دایە و‬ ‫دوژمنیش بە زانینی ئەوە تێدەکۆشێت بە‬ ‫پرژوباڵو نیشاندانی حیزبەکانی کوردستان‬ ‫ورەی خەڵک بۆ پشتگریان داببەزێنێت‬ ‫و سەرچاوەی هێزی بزوتنەوەی کورستان‬ ‫ویشک بکات‪.‬‬ ‫باوەکوو بۆ جارێکیتر ڕژیمی کۆماری‬ ‫ئیسالمی لە ئێران هێرشی کردەوە‬ ‫سەر کوردستان و لە ڕواڵەتدا هەموو‬ ‫کوردستانی داگیر کردەوە بەاڵم ئەو‬ ‫ڕاستییە لە بەرچاو ون نەبووە کە‬ ‫بزوتنەوەی نەتەوەیی لە کوردستان‬ ‫ڕۆژهەاڵت چووە ناو قۆناغێکی نوێوە و‬ ‫توانی سنورەکانی دۆست و دوژمن ڕوون‬ ‫بکاتەوە و کەس ناتوانێت لە هەر ڕەوتێکی‬ ‫سیاسی کوردستانی و سەراسەری بێت‬ ‫بانگەشەی دۆستایەتی کورد بکات و‬ ‫حاشا لە شوناس و هۆویەتی کورد و‬ ‫مافی دیاریکردنی چارەنووسەکەی بکات و‬ ‫ببێتە گورگێک لە پێستی مەڕدا و هەموو‬ ‫دەسەاڵتێک لە ژێر هەر ناوێکدا بێت هێلی‬ ‫سووری دیاری کردنی وەکوو دۆست یا‬ ‫دوژمن بۆ خەڵکی کوردستان هەڵوێستی‬ ‫سەبارەت بە ددان پێدانان بە مافی دیاری‬ ‫کردنی چارەنووسی خەڵکی کوردستان و‬ ‫نەتەوەی کوردە و هیچ ئەمالو ئەوالیەکیش‬ ‫لە الیەن خەڵکەوە پەسەند نییە‪.‬‬ ‫بۆ جارێکیتریش لە ‪٢١‬ی خەرماناندا‬ ‫خەڵک بەڵێنی خۆی لەگەڵ حیزبەکانی‬ ‫دووپات کردەوە و پەیامی پێدان مادامێک‬ ‫ئێوە یەکدەنگ لە مەیداندا بن هەموو‬ ‫کوردستانتان لە پشتە و لە هیچ سڵ‬ ‫مەکەن و سەرکەوتن هەر هی ئێمەیە و‬ ‫ڕووڕەشی و شکست بەشی داگیرکەران و‬ ‫دەست و پەیوەندییەکانێتی و هیچ زەبرێک‬ ‫ناتوانێت لە پێمان بخات و نەسرەوتن تا‬ ‫سەرکەوتن‪.‬‬

‫بەبۆنەی سەدەمین ساڵیادی کۆتایی شەڕی جیهانی یەکەم‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫شەڕی یەکەمی جیهانی لە مانگی ئووتی‬ ‫ساڵی ‪ ١٩١٣‬دەستی پێکرد و لە ڕۆژی‬ ‫‪١١‬ی مانگی نۆڤامبری ‪ ١٩١٨‬کۆتایی‬ ‫پێهات‪ ،‬ئەو شەڕە با ناوەکانی شەڕی‬ ‫گەورە یا شەڕێک بۆ کۆتایی هێنان بە‬ ‫هەموو شەڕەکانیش ناوی لێدەبردرێت و‬ ‫تا سەردەمی خۆی گەورەترین شەڕ ئەژمار‬ ‫دەکرا و زیاترین قوربانی لێکەوتەوە و‬ ‫زیاتر لە ‪ ٤٠‬واڵت لەو شەڕەدا بەشدار بوون‬ ‫و پێشکەوتنی تێکنۆلۆژی و پیشەسازی‬ ‫دەورێکی بەرچاوی لەو شەڕەدا گێڕاوە و‬ ‫بۆ یەکەم جار فڕۆکە و تانک و تیربار‬ ‫بە بەرباڵوی لەگەڵ چەکی کۆمەڵکوژی‬ ‫کیمیایی بەکار هاتووە و دەیان هەزار‬ ‫کەسیان کردووەتە قوربانی‪.‬‬ ‫بە پێی ئامارەکان ڕۆژی وابووە زیاتر‬ ‫لە شەست هەزار سەرباز گیانی خۆیان‬ ‫لەدەستداوە وبە گشتی ‪ ١١‬ملیۆن کەس‬ ‫کوژراو و ‪ ٢٠‬ملیۆن بریندار و کەمئەندامی‬ ‫ئاکامی ئەو شەڕە بوو ولە کۆتاییدا‬ ‫ئەلمان و هاوپەیمانانی دوای ‪ ١٥٠٠‬ڕۆژ‬ ‫تەسلیم دەبن و لە کۆتاییدا ‪ ٤‬زلهێزی ئەو زوڵملێکرانێکی گەورەی لەدەرونیاندا‬ ‫کاتەی جیهان لەناو چوون‪ ،‬لە ڕووسیە و دروست کرد‪.‬‬ ‫ئەلمان ڕاپەڕین کرا و دەسەاڵتداران بەالوە بەتایبەت لە ئەلمان ئیعتراز بە غرامەی‬ ‫ناندران ولە ئەلمان دیمۆکڕاسی جێگیر قورس و بچوک بوونەوەی سپا و‬ ‫بوو و لە ڕووسیەش دەسەاڵتی یەکێتی جیاکردنەوە و داگیرکرانی ناوچەگەلێک‬ ‫سۆڤیەت دامەزرا و کومونیستەکان هاتنە لەو واڵتە کە دەوروبەری لە سەدا دەی‬ ‫سەرکار و ئیمراتوری نەمسا‪-‬هەنگاری و خاکی ئەو واڵتەی جیاکردەوە و بە‬ ‫ئیمراتوری عوسمانی لەبەریەک هەڵوەشان واڵتانی دراوسێوە لکێندرا‪.‬‬ ‫ویلسۆن بۆ گەیشتن بە سەقمگیری و‬ ‫و واڵتەکەیان پارچەپارچە بوو‪.‬‬ ‫الیەنە سەرکەوتووەکانی شەڕ لە وێرسای ئاشتی جیهانی بیرۆکەی دامەزراندنی‬ ‫فەڕانسە کۆبوونەوە و فەرانسە‪ .‬بریتانیا کۆمەڵەی نەتەوەکانی هێنا گۆڕێ و کە‬ ‫و ئەمریکا وەکوو براوەیەی سەرەکی شەڕ دواتر نەتەوە یەکگرتووەکانی لێکەوتەوە‬ ‫زیاترین کاریگەریان لەسەر بڕیارەکانی و تا بەئەمرؤش بەردەوامە و ئامانجی‬ ‫کۆنفرانسی وێرسای هەبوو و لەناوخۆیاندا ڕاگرتنی ئاشت جیهانییە‪ .‬بەاڵم ئەمریکا‬ ‫هەموو پالنەکانی داهاتووی جیهانیان لە کاتی دامەزرانی کۆمەڵەی نەتەوەکان‬ ‫دارشت و سنوورە نوێەکانیان لە ئەروپا‪ ،‬نەبوو بە ئەندامی ئەو کۆمەڵەیە و هۆکاری‬ ‫ئاسیا و ئەفریقا دیاری کرد و غرامەیەکی سەرەکی ناتوانی ئەم کۆمەڵەیە بوو‪.‬‬ ‫یەکجار زۆریان بەسەر الیەنە دۆڕاوەکاندا الیەنە سەرکەوتووەکانی شەڕی یەکەمی‬ ‫سەپاند کە ژیانی دانیشتوانی ئەو جیهانی دەیانویست بە ڕێککەوتننامەی‬ ‫واڵتانەی خستە ژێر زەختەوە و هەستی وێرسای ئاشتی جیهانی مسۆگەر کەن‬

‫بەالم پالنەکەیان شکستی هێنا و‬ ‫هەژاری و شکاندبەوەی دۆڕاوەکانی شەڕ‬ ‫جیهانی بەرەو شەڕێکی جیهانی دیکە‬ ‫پاڵ پێوەدەنا و ناڕەزایەتی ئەلمانییەکان‬ ‫یارمەتیدەری ئادۆڵف هیتلێر بوو بۆ‬ ‫بەدەستەوەگرتنی دەسەاڵت لە ئەلمان و‬ ‫ئامانجی سەرەکی هیتلێریش سرینەوەی‬ ‫کاریگەرییەکانی تەسلیمبوونی ‪١٩١٨‬‬ ‫لەسەر ئەلمان و گەڕاندنەوەی شکۆ و‬ ‫کەرامەتی ئەلمان و ئەلمانییەکان بە‬ ‫دەستپێکردنی شەڕێکی نوێ و بەوپێیە‬ ‫شەڕی یەکەم جیهانی بووە یەکەم‬ ‫کارەساتی مرۆڤایەتی سەرەتای سەدەی‬ ‫بیستم لە ناخی خۆیدا تۆوی گەورەترین‬ ‫شەڕی جیهانی دووهەمی چاند‪.‬‬ ‫شەڕی یەکەمی جیهانی لەسەر ئێرانیش‬ ‫کاریگەری بوو و ئەو شەڕە هاوکات‬ ‫بوو لەگەڵ دەسەاڵتداری ئەحمەدشای‬ ‫قاجار و دەوڵەتی مەشروتەی ئەوکات‬ ‫لە الوازترین سەردەمی دەسەاڵتدارێتی‬

‫بنەماڵەی قاجاردابوو و واڵتی ئێران لە‬ ‫هەموو بوارەکاندا بارودۆخێکی ئاڵۆز و‬ ‫هەستیار و خراپی تێپەردەکرد وقەیرانی‬ ‫ئابووری و کۆمەڵیەتی و دەسەاڵت ئێرانی‬ ‫بەرەو واڵتێکی مایەپووچ و بەسراوە‬ ‫دەبرد‪.‬‬ ‫سەرەڕای ڕاگەیاندنی بێتەڕەفی لە الیەن‬ ‫دەوڵەت ئێرانەوە لە باکورەوە دەوڵەتی‬ ‫تێزاری ڕووسیە و لە باشورەوە دەوڵەتی‬ ‫بریتانیا هاتنە ناو خاکی ئێرانەوە و‬ ‫تەنیا بەشیک لە عەشایەر و بەشیک لە‬ ‫ژاندەرمەری بێ ئیزنی دەوڵەت کەمێک‬ ‫بەرەنگاری داگیرکەران بوونەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫داگیرکەران لەسەر ڕاگرتنی دەوڵەتی‬ ‫قاجار لەسەر دەسەاڵت پێکهاتبوون و‬ ‫دەوڵەتیان نەڕووخاند و نەچوونە ناو‬ ‫تارانەوە بەاڵم دەوڵەتی ڕووسیە تاکوو‬ ‫نزیک تاران هاتوو و گەڕاوە بۆ قەزوین‪.‬‬ ‫کوردستانیش بە هۆی ئەوەی کە‬ ‫پارچەیەکی لە ژێر دەسەاڵتی ئیمپراتۆری‬

‫عوسمانیدا بوو شوێنی ڕمبازێنی‬ ‫الیەنەکانی شەڕ بوو و بە بێ ئەوەی‬ ‫هیچ دەستکەوتێکی لەشەڕدا بێت و یا‬ ‫الیەنێکی خاوەن بەرژەوەندی بێت شەڕی‬ ‫تێدا دەکرا‪.‬‬ ‫شەڕی یەکەمی جیهانی بۆ کوردستانیش‬ ‫ماڵوێرانکەر بوو و خەڵکی کورد توشی‬ ‫هەژارئ و قات و قڕی زۆر هاتن و ماڵیان‬ ‫لێ وێران بوو و شەڕی ئەو ناوچەیە‬ ‫کشتوکاڵ و ئاژەڵداری وێران کرد و‬ ‫هەزاران کەسی کوشت‪.‬‬ ‫دوای تەواوبوونی شەڕ و لە پەیمانی سور‬ ‫بەڵێنی دامەزرانی دەوڵەتی کوردی لە‬ ‫ئەیالەت موسڵی عوسمانی درا بە کوردان‪،‬‬ ‫بەاڵم لە کۆنفرانسی لوزان فەڕانسە و‬ ‫بریتانیا خەیانەتیان بە کوردان کرد و‬ ‫لە بەڵینەکانی خۆیان پاشگەزبوونەوە‬ ‫و تا ئەمڕۆش کوردستان بۆ بەدیهاتنی‬ ‫خەونەکانی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫سەربەخۆی خۆی تێدەکۆشێ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫وەرگێڕان‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫هەروەها‪ ،‬سیستمی پێویستییەكان‬ ‫كەلەناخی كۆمەڵی بورژوایی دا پێكەاتووە‪،‬‬ ‫تەنانەت بۆ شارڤەنتیش گرنگەو‬ ‫دابینبكردنی‪ ،‬تەنیا ئەمڕۆ وەالنراوەو بۆ‬ ‫داەاتوو دواخراوە‪ .‬سەرئەنجام سیستمی‬ ‫دوالیستیپێویستییەكان‪ ،‬بەشێوەیەكی‬ ‫ئێجگار كاریگەر‪ ،‬بەپێی یەكپێویستی‬ ‫گرنگی كۆمەڵی بورژوایی پێکدێت‪:‬‬ ‫پێویستی دەسەاڵت‪ .‬بەمەۆیەخۆنەویستی‬ ‫تاكی ئلیت نەک هەر ناتوانێلەئاست‬ ‫ئلیناسیۆن زاڵ بێت‪ ،‬بەڵكوو لەوەش‬ ‫خراپتر – و بەپێچەوانەی هەموو‬ ‫رەفتارێکی قارامانانەی‪ -‬بەردەوامی‬ ‫پێدەبەخشێت‪.‬‬ ‫‪ ‬هەموو ئەم خااڵنە پیشان دەدەن كە‬ ‫بزاڤی شۆڕشگێڕانەی سیاسیش پێوەندی‬ ‫تیۆری ‪ -‬پراکتیكی كۆمەڵی بورژوایی‬ ‫بەشێوەی بنەڕەتی ناگۆڕێت‪ .‬بەڵکوو‬ ‫جارێكی تر تیۆری بەپێی پێویستییەكانی‬ ‫پێشوو دادەڕێژرێ و لەو ئاستەشدا كەبۆ‬ ‫دروستكردنی پێویستیتازە‪ -‬پێویستیی‬ ‫چۆنی ‪ -‬تێدەكۆشێ‪ ،‬ئەم هەوڵەش‬ ‫رێك وەك هەوڵەكانی بزاڤی چاكسازی‬ ‫گشتی‪ ،‬جێگەی بڕوا نییەو سیستمێكی‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫دروست‬ ‫تۆكمەلەبەەاكان‬ ‫لەئاكامدا تەنانەت لەم رەوتەش دا تیۆری‬ ‫دەبێ لەگەڵ پێویستییەكانی كۆمەڵی‬ ‫بورژوایی خۆی رێك بخات ‪ -‬هەم بزاڤی‬ ‫جەماوەری و هەم تاكی ئلیت – تەنانەت‬ ‫ئەگەر بەشێوەی جیاوازیش بێت خۆیان‬ ‫لەگەڵ دنیای بورژوایی رێك دەخەن‪.‬‬ ‫چارەنووسی ئیدیۆلۆژی ژاكوبنیزم‪،‬‬ ‫یەكێلەەۆكارەئاشكرا و ناسراوەكانی‬ ‫ئەم رەوتەدەردەخات‪ .‬بەمەۆیە‪ ،‬بزاڤی‬ ‫شۆڕشگێڕانەی سیاسی‪ ،‬لەژیانی رۆژانەدا‬ ‫و لەسیستمی پێویستییەكانی جەماوەردا‬ ‫گۆڕانێكی قووڵ و بنەڕەتی ناخولقێنێ‪.‬‬ ‫‪ ‬كەوابوو‪ ،‬بزاڤی شۆڕشگێڕانە کە هەموو‬ ‫کۆمەڵ دەگرێتەوە‪ ،‬نە دەتوانێ بەشێوەی‬ ‫سەرەوە دەركەوێ و نە «سەركەوێ»‪.‬‬ ‫بۆیە وشەی «سەركەوتن» لەنێو‬ ‫گیومە دادەنێم‪ ،‬چونكە سەركەوتنی‬ ‫بزاڤی شۆڕشگێڕانە كە هەموو‬ ‫كۆمەڵگە بگرێتەوە‪ ،‬لەكاتێكی تایبەتدا‬ ‫ڕوونادات؛ ئەم سەركەوتنەەەرگیز‬ ‫كۆمەڵەكردارێك‬ ‫یان‬ ‫تاقەكارێك‬ ‫نییە‪،‬بەڵكوو هەمیشەجۆرێك پرۆسەیە‪.‬‬ ‫وەەا پرۆسەیەك كەخودی مرۆڤەكان‬ ‫ جەماوەرێک کەتادێ زیاتر دەبن‪-‬‬‫سەری دەخەن‪ .‬لەبزاڤی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫گشتگیردا ئەوەخودی مرۆڤەكانن‬ ‫– كەلەدرێژەی گەشەی بەردەوامی‬ ‫دەرکەوتنی خۆیان دا‪ -‬پێكەاتەی‬ ‫پێویستی و بەەاكانیان دەگۆڕن‪ .‬تیۆری‬ ‫لێرەدا لەگەڵ پێویستییەكانی جەماوەری‬

‫ئێستا یان جەماوەرێک كەلەحاڵی‬ ‫پێکەاتن دایە»جووت» نابێ و‪ ،‬بەپێی‬ ‫ناكۆكی نێوان وجود و پێویستییەكانی‬ ‫مرۆڤ پێكنایەت‪ ،‬بەڵكوو لەجەرگەی‬ ‫خودی بزاڤی رێكخراوی جەماوەردا‬ ‫بەدیدێت و گەشە دەكات‪ .‬هەروەك وتم‪،‬‬ ‫شۆڕشی مەبەستی ماركس‪ ،‬شۆڕشێكی‬ ‫گشتگیرەكەتێكڕای كۆمەڵگە دەگرێتەوەو‬ ‫لەئاكامدا پێوەندیكۆمەڵی بورژوایی‪،‬‬ ‫کەلەنێوان تیۆری و پراکتیك پێكەاتووەو‪،‬‬ ‫هەروەەا تێكڕای پێكەاتەی بورژوایی‬ ‫پێویستییەكان هەڵدەوەشێنێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ‬بەاڵم ئاڵۆزی بەدیەاتنی تیۆری‬ ‫ماركسیستی هەر لێرە دایە‪ .‬دەبێ‬ ‫لە جڤاتێك دا شۆڕشی گشتگیری‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەئەنجام بگات كە بەپێی‬ ‫بەرەەمەێنانی كااڵكان و دابەشبوونی‬ ‫كار پێکەاتووەو‪ ،‬لەئەنجام دا لەناخی‬ ‫سیستمێک دا تیۆری مارکسیستی‬ ‫بەدیبێت‪ ،‬کەپێوەندی نێوان تیۆری‬ ‫و پراکتیك‪ ،‬وەك پرسێكی گشتی‬ ‫ناسراوەو‪ ،‬بەپێی مکانیزمی بازاڕ‪،‬‬ ‫وەك پراکتیكی گشتی بەدیدێت‪ .‬دەبێ‬ ‫لەجڤاتێك دا تێكڕای پێویستی و بەەاكان‬ ‫نوێ بكرێتەوەكەلەخۆنامۆیی تا قوواڵیی‬ ‫ناخی مرۆڤ رەگی كوتاوەەەرچەند‬ ‫چینی كرێكار لەم دۆخەدا «ەەست‬ ‫بەبێزاری دەكات»‪ – 6‬بەاڵم زیاتر‬ ‫پێویستیی مانەوە یان پێویستیی‬ ‫چەندی‪ ،‬پێویستیەكانی جەماوەر‬ ‫پێکدێنێ‪ .‬بێگومان بۆ ئەنجامدانی ئەم‬ ‫كارە‪ ،‬شۆڕشی سیاسی پێویستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەتەنیا ناتوانێ پێكەاتەیەكی تەواو‬ ‫نوێ بخولقێنێ‪ .‬ماركس چەندین جار‬ ‫تێكۆشاوەتا بەتایبەت بەپێی تێرمی‬ ‫«پێویستیرادیکاڵ»‪ ،‬واڵمێك بەم‬ ‫پێویستییەكانی‬ ‫پرسەئاڵۆزەبداتەوە‪:‬‬ ‫چینی كرێكار «پێویستیی رادیكاڵ»ن‪،‬‬ ‫چونكەپێویستییەكانی ئەم چینەلەقاڵبی‬ ‫كۆمەڵی بورژوایی دا بەدی نایەن‪.‬‬ ‫دابینبوونی پێویستییەكانی پرۆلیتاریا‪،‬‬ ‫بەناچار لەكۆمەڵی بورژوایی و‪ ،‬لەئەنجامدا‬ ‫لەەەموو پێكەاتەی کاپیتالیزم واوەتر‬ ‫دەچێ‪ .‬چینی كرێكار ناتوانێ خۆی رزگار‬ ‫بكات‪ ،‬مەگەر ئەوەكەەەموو مرۆڤایەتی‬ ‫رزگار بكات و بزاڤێکی كۆمەاڵیەتی‬ ‫پێکبێنێ کەمڵکداری تایبەتی لەنێو ببا‬ ‫و ئلیناسیۆن بسڕێتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم كێشەکەكاتێسەرەەڵدەدات كەلەگەڵ‬ ‫ئەم شتەبەرەوڕوو دەبین كەلەراستیدا‬ ‫تێرمی «پێویستی رادیكاڵ» بەمانای‬ ‫ئەم پێویستییەنییەكەتا ئێستا بەكارمان‬ ‫هێناوە‪ .‬لەراستیدا پێویستیی رادیكاڵ‬ ‫پێویستییەكانی ئێستا و درێژەی‬ ‫ئەمانەش نییە‪ ،‬چونكەئەم پێویستییە‬ ‫بۆ خۆی پێویستی بەچینی كرێكاری‬ ‫وشیار هەیەكەئەركی مێژوویی خۆی‬ ‫ناسیبێت‪ ،‬وەەا چینێك كە– بەوتەی‬

‫پێویستییەكان لەدایك بووە‪ .‬پێویستی‬ ‫چۆنی كەلەئاست پێویستی چەندی‬ ‫جێگیر دەبێت‪ ،‬هەر چییەك بێت‪ ،‬ئەم‬ ‫راستییەدەردەخات كەبزاڤی دەستەو‬ ‫گرووپی ئۆرگانیك‪ ،‬كەپێویستیی رادیكاڵ‬ ‫دەخولقێنن‪ ،‬خەیاڵ نییە‪ ،‬یوتۆپیا نییە‪.‬‬ ‫‪ ‬وەەا شۆڕشێكی كۆمەاڵیەتی گشتگیر–‬ ‫كاتێ كە بە ئەنجام دەگات‪ -‬سروشتییە‬ ‫كە حاشا لە بزاڤی رێفۆرمی سنوردار‬ ‫و رێفۆرمی گشتی و شۆڕشی سیاسی‬ ‫ناكات؛ بەپێچەوانەوە‪ ،‬هەر كام لەم‬ ‫سێ رەوتە وەك قۆناغێك دەپارێزێ‪،‬‬ ‫بەم جیاوازیەوە كە ئەم بزاڤانەبەئامێر‬ ‫دەزانێ نەك ئامانج‪ .‬ئێستا ئەرکی‬ ‫بزاڤی سۆسیالیستی ئەوەیەكەتێبكۆشی‬ ‫تادێ زیاتر كۆمۆنی بەرینی ئۆرگانیك‬ ‫پێكبێنێكەلەودا پێویستیچۆنی‪/‬کەیفی‬ ‫زاڵ بێت‪ .‬تەنیا وەەا بزاڤێك دەتوانێ‬ ‫دوالیزمی بەرەەمی كۆمەڵی بورژوایی‬ ‫نێوان فێركار و فێرخواز‪ ،‬پێشەنگ و‬ ‫جەماوەر‪ ،‬بورژوا و شارڤەنت‪ ،‬تیۆری و‬ ‫پراکتیك‪ ،‬بسڕێتەوە‪.‬‬ ‫‪ ‬پێوەندی نێوان تیۆری و پراکتیك‪ ،‬لە‬ ‫وەەا شۆڕشێكی كۆمەاڵیەتی گشتگیردا‪،‬‬ ‫چ خەسڵەتێكی دەبێ؟ تیۆری و‬ ‫پراکتیك بە پشتبەستن بە دەستە و‬ ‫گرووپی ئۆرگانیك ‪ -‬كە جیاوازی لەگەڵ‬ ‫كۆمۆنەكانی پێشوو لەەەڵبژاردنی ئازاد‬ ‫دایەئیتر لە»بازاڕ»دا دەرناكەون‪ .‬خودی‬ ‫گرووپیئۆرگانیك‪ ،‬پێویستییەكانی و‬ ‫بیرێك كەئەم پێویستییانەبەشێوەی‬ ‫كەم تا زۆر قووڵ و تۆكمەبەیان دەكات‪،‬‬ ‫بەرەەم دێنێ و بەكاری بەردەوام –‬ ‫كەکاری تیۆریكیش‪ ،‬دەگرێتەوەئەم‬ ‫هەڵەکانی‬ ‫و‬ ‫تیۆرییەدەنرخێنێ‬ ‫دەسڕێتەوە‪ .‬تیۆری‪ ،‬وەکبەرەەمی‬ ‫ئۆرگانیكی پراکتیكی رۆژانە دەردەکەوێت‪،‬‬ ‫ئەڵبەت ئەمەبەمانای ئەوەنییەكەتیۆری‬ ‫ناتوانێپراکتیكی بەرەەمی خۆی بنرخێنێ‬ ‫و هەڵەکانی بسڕێتەوە‪.‬ەاوكات ئەوە ئیتر‬ ‫تەنیا تیۆری نییەكەلەسەر پراکتیك‬ ‫«كاریگەر دەبێت» بەڵكوو پراتکیكی‬ ‫كۆمۆنی ئۆرگانیك و تیۆرییەك كەئەم‬ ‫پراتیكەبەیان دەكات‪ ،‬لەسەر تیۆری و‬ ‫پراکتیكی كۆمۆنەكانی تر كاریگەر دەبن‪.‬‬ ‫بەمجۆرەپرسی گشتی تیۆری و پراکتیك‬ ‫ كەەەر وەك دیمان پرسێكی تایبەتی‬‫كۆمەڵی بورژواییەبێمانا دەبێت‪.‬‬

‫ناوەڕاست كەبەرەو بورژوا دەگۆڕا‪،‬‬ ‫شتێكیتر نەبوو‪ .‬بەاڵم كاتێكەشۆڕشی‬ ‫فەرانسا‪ ،‬وەەا كۆمەڵێکیئەقاڵنیو‬ ‫دەوڵەتێکیئەقاڵنی پێکەێنا‪ ،‬دام و‬ ‫دەزگای تازە‪ ،‬هەر چەندلەبەراورد‬ ‫لەگەڵ دۆخی پێشوو ئەقاڵنی بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاشكرا بوو كەەەرگیز بەتەواوی‬ ‫ئەقاڵنی نین‪ .‬دەوڵەتی ئەقڵ بەتەواوی‬ ‫هەڵشكابوو‪ ،‬پەیمانی كۆمەاڵیەتی رۆسۆ‬ ‫حكومەتی ترۆری لێكەوتەوە‪ ...‬كۆمەڵی‬ ‫ئەقاڵنیش‪ ،‬چارەنووسێكی باشتری‬ ‫نەبوو‪ .‬لەجیاتی ئەوەی كەناكۆكی نێوان‬ ‫دەوڵەمەند و هەژار بەگەشەی سامان و‬ ‫ئاسایشی گشتی چارەسەر بكرێت‪...‬‬ ‫زیاتر بووبوو‪ ....‬گەندەڵی جێگەی‬ ‫سەركوتی و زەخت زۆری گرتەوە‪.‬‬ ‫لەجیاتی شمشێر وەك بەرزترین ئامێری‬ ‫دەسەاڵتی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬پووڵ جێگیر‬ ‫بوو‪ .‬لەشفرۆشی بەرادەیەكی زۆر پەرەی‬ ‫سەند‪ .‬ژیانی هاوبەش كەوەك رابردوو‬ ‫وەك شێوازی یاسایی و سەرپۆشی‬ ‫رەسمی لەشفرۆشی مابۆوە‪ ،‬بەپێوەندی‬ ‫سێکسی روو لەزیاد بوون كامڵ بوو‪.‬‬ ‫بەكورتی‪ ،‬دام و دەزگایەکی سیاسی‬ ‫و كۆمەاڵیەتیكەسەركەوتنی «ئەقڵ»‬ ‫پێکی هێنا‪ ،‬لەبەراورد لەگەڵ بەڵێنی‬ ‫فریودەرانەی بیرمەندانی سەردەمی‬ ‫رۆشنگەری وەك كاریكاتۆرێكی خەماوی‬ ‫دەركەوت‪»...‬‬ ‫‪.Objectivation .2 ‬‬ ‫‪.Multi- Mediatisee .3 ‬‬ ‫‪ ،Hobbes .4 ‬بیرمەندی ئینگلیسی‬ ‫(‪ .)1679-1588‬لەكتێبی لویاتان‬ ‫دا تیۆری فەلسەفی و سیاسی خۆی‬ ‫ڕاڤەدەكات كەبەپێی ماتریالیزمی‬ ‫مكانیكی پێكەاتووە‪.‬‬ ‫‪passions .5 ‬‬ ‫‪ .6 ‬لە»ماڵباتی پیرۆز»دا هاتووە‪:‬‬ ‫«چینی بورژوا و چینی كرێكار‪ ،‬هەر‬ ‫دوو‪ ،‬تووشی نامۆیی‪ /‬ئلیناسیۆنێكی‬ ‫ئینسانی دەبن‪ .‬بەاڵم چینی یەكەم‬ ‫لەم ئلیناسیۆنەدا ‹ەەست بەئاسایش‬ ‫دەكا›و لەودا بەدەسەاڵت دەگات و‬ ‫توانای تایبەتی خۆی دەناسێتەوەو‬ ‫بەرواڵەتی ژیانی ئینسانی دەگات‪ .‬بەاڵم‬ ‫چینی دووەەم لەم ئلیناسیۆنەدا هەست‬ ‫بەنابووتی دەكات‪ ،‬لەم دۆخەدا بێەێزی‬ ‫خۆی و هەلومەرجی ژیانێکی دژە مرۆڤی‬ ‫دەبینێتەوە‪ .‬بەوتەی هێگل‪ ،‬ئەو لەدژی‬ ‫وەەا دۆخێکیپر لەزەبوونی و سووكایەتی‬ ‫شۆڕشدەکات‪ ،‬ئەم شۆڕشەبەرەەمی‬ ‫ناكۆكی نێوان سروشتی مرۆڤ و‬ ‫دۆخێکی نالەبارەكەبەشێوەی حەتمی‬ ‫حاشا لە سروشتیمرۆڤ دەكاتو بەرەو‬ ‫شۆڕش دەیبات‪.»...‬‬

‫لوكاچ‪« -‬وشیاری شیاوی»‪ 7‬خۆی‬ ‫خولقاندووە و بەپێی ئەو وشیارییە‬ ‫كار دەكات‪ .‬بەمپێیە ئێمە دەتوانین‬ ‫بەپێی قیاس ‪»،‬پێویستیی رادیكال»‬ ‫بە «پێویستیی شیاو» بزانین‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەزموونی مێژوویی – تا ئێستا –‬ ‫دەریخستووە كە تا مرۆڤ شێوە‬ ‫ژیانی بورژوایی و پێكەاتەی بورژوایی‬ ‫نەسڕێتەوە‪ ،‬وەەا»وشیاریەكی شیاو»‬ ‫ناتوانێلەنێو جەماوەردا پەرەبستێنێ و‪،‬‬ ‫لەئاكام دا «پێویستیی رادیكاڵ»یش‬ ‫ئەم‬ ‫قەبووڵكردنی‬ ‫پێکنایەت‪.‬‬ ‫راستییەكەرەوتەجۆراوجۆرەكانی بزاڤی‬ ‫كرێكاری – لەرێگای جیاوازەوەبەرەو‬ ‫پێویستییەكانی كۆمەڵی بورژوایی و‬ ‫لەپلەی یەكەم دا بەرەو پێویستی نزم و‬ ‫پێویستیچەندی چووگن‪ ،‬ڤانەی ماركس‬ ‫ڕەتناكاتەوە‪.‬‬ ‫‪ ‬بەاڵم ئەگەر بەرنامەی ماركس‬ ‫لەمەڕ شۆڕشی كۆمەاڵیەتی گشتگیر‬ ‫بە جدی وەربگرین‪ ،‬ئەوجار ‪ -‬بە‬ ‫سەرنجدان بە ئەزموونەكانی پێشوو‬ ‫ دەبێ بۆ ڕێگای تازە بگەڕێین‪ .‬ئەم‬‫ڕێگا نوێیە‪ ،‬شۆڕشلەەەموو شێوەژیان‬ ‫دایەو خولقاندنی سیستمی تازەی‬ ‫بوارەكانی‬ ‫پێویستییەكانەكەلەەەموو‬ ‫تێكۆشانی مرۆڤ دا‪ ،‬هەر لەژیانی رۆژانەتا‬ ‫ئاڵۆزترین چاالكییەكان دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫تەنیا گرووپ و دەستەیرێكخراوكەچەندین‬ ‫كۆمۆنی ئۆرگانیك پێکدێنن دەتوانن‬ ‫پێکەاتەی تازەیپێویستییەكان بخولقێنن‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر «پێویستییەكی رادیكاڵ»‬ ‫كەدروست دەبێ‪ ،‬بەراستی پێویستی‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئایا رێكخستنی دەستەو گرووپی‬ ‫ئۆرگانیك دەتوانێبەپێی هەر بنەمایەك‬ ‫پێكبێت؟ ئایا وەەا بەرنامەیەك خەیاڵی‬ ‫نییە؟‬ ‫‪ ‬بەڕای من توخمەكانی وەەا بەرنامەیەك‬ ‫هەر ئێستا پێكەاتووە و دەكرێ لە ئاكار‬ ‫و رەفتاری چەندین توێژ لە خەڵك دا‬ ‫بەدی بكەین کە تادێ پەرەدەستێنن‪.‬‬ ‫لە راستیدا زۆر گرووپ و دەستەی‬ ‫بەرین و بێئەژمار هەست بە ناڕەزایەتی‬ ‫دەكەن‪ ،‬لەدنیای پێویستیچەندی‬ ‫«بێزار»ن و بەشێوەی غەریزی بۆ‬ ‫شێوازێك لەژیان دەگەڕێن كەلەودا‪ ،‬ئیتر‬ ‫پێویستیچەندی (نزم) زاڵ نەبێت‪ .‬كاتێ‬ ‫لەپێشكەوتووترین كۆمەڵی بورژوایی‬ ‫دا‪ ،‬گرووپێك لەالوان (بەتایبەت‬ ‫باشترینیان) لەسیستمی بەەا و ئەخالقی پەراوێز‪:‬‬ ‫كۆنی بنەماڵە(فریزێر‪ ،‬ئۆتۆمبیل و ‪ ...« .1 ‬بیرمەندانی سەدەی‬ ‫پرستیژی كۆمەاڵیەتی) روو وەردەگێڕن‪ .‬هەژدەەەم‪ ،‬زەمینەسازانی شۆڕش‪،‬‬ ‫كاتێكەالوان ‪ -‬دیسان باشترینیان ئەقڵ بە تاقە پێوەری هەموو شتەكان‬ ‫ پۆل پۆل زانكۆكان بەجێدێڵن‪ ،‬دەزانن‪ .‬دەبوو دەوڵەتێكی ئەقاڵنی و‬‫نوێلەبنەماڵە– كۆمەڵێكی ئەقاڵنی پێكبێت‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كاتێكەشێوازێكی‬ ‫كۆمۆنی ئۆرگانیك – لەەەموو جێگایەك لەگەڵ ئەقڵ ناكۆك بووبا‪ ،‬دەبوو‬ ‫پەرەدەستێنێ‪ ،‬هەموو ئەمانەپیشان بێرەحمانەنابووت بكرێت‪ ...‬ئەڵبەت ئەم ‪.Conscience possible .7 ‬‬ ‫دەدەن كەدەرفەتی گۆڕینی پێكەاتەی ئەقڵەبێجگەلەئەقڵی رازێندراوی چینی‬

‫پەیوەست بوونی ئێران بە سەرمایەداری جیهانی و کێشەکانی‬ ‫دواڕۆژ‬ ‫گەشەی سەرمایەداری و بە جیهانی بوونی‬ ‫هەرچی زیاتری‪ ،‬هەموو واڵتانی دنیای‬ ‫سەرمایەداری‪ ‬بەیەكەوە گرێداوەتەوە و‬ ‫لە ئەمڕۆدا ناتوانی بێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی جیهانی سەرمایەداری‪ ‬لە‬ ‫گەمەی ئەواندا بەشدار بیت‪.‬‬ ‫دەوڵەتی ئێران بەو واتایە ئەگەرچی هەتا‬ ‫ئەمڕۆ بە ئیمتیازدان بە چەند واڵت و‬ ‫قوڕبەسەری خەڵكەكەی خۆی حكوومەتی‬ ‫كردووە بەاڵم بۆخۆشیان بەو كەلێنەیان‬ ‫زانیوە كە لەوەزیاتر ناكرێ بە فێڵ و كەڵەك‬ ‫ناكرێ واڵت ئیدارە كرێ و بە ناچار سەری‬ ‫تەسلیمیان دانەواندووە و بەو پێویستییەیان‬ ‫زانی كە ئێرە ئاخری خەتە و دەبێ لە‬ ‫سەرەڕۆیی و ملهوڕی لە گەڵ جیهان دەست‬ ‫هەڵگرن‪ .‬جیا لە هۆكارە سیاسییەكان لەم‬ ‫بابەتەدا بە كورتی تیشك دەخەینە سەر‬ ‫هۆكارەكانی فەشەل هێنانی ئابووری ئێران و‬ ‫چارەسەری بۆ دۆزراوی و كێشەكانی بەردەم‬ ‫ئەو چارەسەرە و كاریگەرییەكانی لەسەر‬ ‫ژیانی خەڵكی ئێران‪.‬‬ ‫دوای هاتنەسەركاری رژیمی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە ئێران ڕەوتی گەشەی پیشەیی ئێران و‬ ‫تێكەڵبوونی لەگەڵ سیستمی سەرمایەداری‬ ‫جیهانی پچڕا و ئێران لەودەمەوە تا ئەمڕۆ بە‬ ‫پالنی جۆراوجۆر بە پشت بەستن بە داهاتی‬

‫نەوت مەملەكەتەكەی ئیدارە كردووە و تا‬ ‫ئەمڕۆی هێناوەو بە بەڕێوەبردنی ‪ 5‬پالنی‬ ‫گەشەی هەمەالیەنەی سەیر و سەمەرە‬ ‫كە دژایەتی یەكتریشیان كردووە و لە‬ ‫هیچ كامیشیاندا سەركەوتوو نەبووە پالنی‬ ‫شەشەمی داناوە كە تا ئێستاش مەجلیسی‬ ‫رژیم خۆ لە پەسەند كردنی دەبوێرێ كە‬ ‫دواتر باسێكی لێ دەكەین‪.‬‬ ‫سەرەڕای داهاتێكی یەكجار زۆری فرۆشتنی‬ ‫نەوت لە سااڵنی دەسەاڵتدارێتی كۆماری‬ ‫ئیسالمی بەاڵم ئەم داهاتە بۆ سازكردنی‬ ‫ژێرخانێكی ئابووری بەهێز سەرف نەبووە‬ ‫و تەنانەت بۆ نۆژەن كردنەوەی ئەو بەشە‬ ‫لە سەرچاوەكانی داهاتی نەوتی ئێرانیش‬ ‫كە پێویستییەكی زۆر گرینگە هەنگاوێك‬ ‫هەڵنەهێندراوەتەوە و لە ژیانی خەڵكی‬ ‫ئێرانیشدا ئێمە بەرەوپێشچوونێكی هاوسەنگ‬ ‫نابینین‪ ،‬ئەگەر چی بە هۆكاری زۆر جیاواز‬ ‫جۆری ژیانی خەڵكی ئێران گۆڕانكاری لە‬ ‫ڕواڵەتدا پێوەدیارە بەاڵم لە هەڵسەنگاندن‬ ‫لە چاو داهاتی نەوت و ژیانی خەڵكانی‬ ‫باقی واڵتانی سەقامگیری دەورووبەری ئێران‬ ‫دەبیندرێ كە ژیانی خەڵكی ئێران نەتەنیا‬ ‫باشتر نەبووە بەڵكوو زۆر زیاتر بەرەو‬ ‫خرابتربوون چووە‪.‬‬ ‫كەلێنی چینایەتی لە ئێران گەیشتووەتە‬ ‫ئاستێك كە مەترسی تەقینەوەیەكی‬ ‫گەورەی كۆمەاڵیەتی لێدەكەوێتەوە و كێشە‬ ‫ناوخۆیەكانی ناو ئێران ڕۆژبەڕۆژ قوڵتر‬

‫دەبنەوە و ئاسۆیەكی ڕوون بۆ ئەم حكوومەتە‬ ‫بەو شێوازی ئیدارەكردنەوە نابیندرێ‪.‬‬ ‫بە تێڕوانینەوە دەوڵەتی ئێران دەیزانی بە‬ ‫درێژەدارتر بوونی زیاتری سزا ئابوورییەكان‬ ‫لەسەر ئێران چیتر واڵتەكەی پێ ئیدارە‬ ‫ناكرێ‪ ،‬بە هۆكاری سزا ئابوورییەكان چیتر‬ ‫داهاتی نەوتیش ناتوانێ بۆ ئیدارەكردنی‬ ‫واڵت كەڵكی لێوەربگیردرێت و تەنانەت بۆ‬ ‫نۆژەنكردنەوەی تەنیا كەرتی نەوت باس لە‬ ‫پێویستی بە ‪ 800‬ملیارد دۆاڵر دەكرێ كە‬ ‫بەو وەزعی ئابوورییە ئێرانەوە ناتواندرێ ئەم‬ ‫بڕە پارەیە دابین بكردرێت و بە هۆی سزا‬ ‫ئابوورییەكانیشەوە ناتواندرێت چاوەڕوانی‬ ‫سەرمایەگوزاری دەرەكی بكردرێت و تەنیا‬ ‫چارەسەری بەردەم دەوڵەتی تاران سازان‬ ‫لە گەڵ واڵتانی جیهان بوو كە لەبەرجام دا‬ ‫خۆی نیشانداوەتەوە‪.‬‬ ‫ئێران بە سازان لەگەڵ ڕۆژئاوا بەهیوای‬ ‫ئەوەیە كە بتوانێت بە فرۆشتنی نەوت لە‬ ‫ئاستێكی بەرزتردا وەكوو جاران و بەدەست‬ ‫ڕاگەیشتن بە داهاتەكەی تێچووی گشتی‬ ‫واڵتەكەی بەڕێوە بەرێت و پێش بە مایەپووچ‬ ‫بوونی دەوڵەتەكەی بگرێت و بەدوای ئەودا‬ ‫بتوانێت بە ئیمتیازدان و هاوكاری لەگەڵ‬ ‫سیستمی سەرمایەداری جیهانی سەرمایەی‬ ‫پێویست بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی ژێرخانە‬ ‫رووخاوە ئابوورییەكەی لەدەرەوەی واڵت‬ ‫دابین بكات بەو پالنە بە سازكردنی ئیش بۆ‬ ‫خەڵك و زۆرتر بوونی داهاتی كۆمەڵگا پێش‬

‫بە تەقینەوەی جەماوەری كۆمەاڵنی بەرینی‬ ‫خەڵك بگرێت‪ ،‬بەاڵم ئەم پالنە ئەگەر ڕۆژئاوا‬ ‫پڕاوپڕ و بە دروستیش بیهەوێت بەڕێوەی‬ ‫بەرێت دەردی كۆماری ئیسالمی دەرمان‬ ‫ناكات و تەنیا دەتوانێت بۆ ماوەیەكی كورت‬ ‫دایپۆشێت‪ ،‬باوەكوو هاتنە سەركاری ترامپ‬ ‫لە ئەمریكا ترس و دڵەڕاوكێی خستووەتە‬ ‫ناو دڵی بەرپرسانی كۆماری ئیسالمییەوە‬ ‫بەاڵم لەئەگەری سازان لەگەڵ ئەمریكا بە‬ ‫سەرۆكایەتی ئەمریكاش كۆماری ئیسالمی‬ ‫لەناوخۆ‪ ‬لەمپەری گەورەی لەبەردەم دایە‬ ‫بۆ تێكەڵبوون لەگەڵ سەرمایەداری جیهانی‬ ‫و ئەم لەمپەرانە بەشێكی زۆری رەمزی‬ ‫مانەوەی كۆماری ئیسالمین و البردنیان هێڵی‬ ‫سووری دەوڵەتن و كێشەی لێ ساز دەبێت‬ ‫كە لە دریژەدا باسێكیان لێدەكەین‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی لە كاتی دامەزرانییەوە‬ ‫نوێنەری سەرمایەداری دەڵاڵڵی بازاری ئێران‬ ‫بووە و ئەو چینەی وەكوو پشتیوانانی خۆی‬ ‫داناوە و بە واستە و گەندەڵی و رانتخۆری‬ ‫باری هێناون و سازابوون و بە دابەشكردنی‬ ‫ئابووری ئێران لە ناو سەرمایەداری‬ ‫دەوڵەتی سەر بە بەشی سیاسی دەوڵەت و‬ ‫سەرمایەداری دەڵاڵل بۆ بازار خەریكی تااڵن‬ ‫و چەوساندنەوەی ئێران و خەڵكەكەی بوون‬ ‫و بەو مەبەستەش یاسا و ڕێسای پێویستیان‬ ‫داناوە و هەتا ئەمڕۆش هەر لەسەر ئەم‬ ‫لێكتێگەیشتنە بە یەكەوە هاوكارییان بووە‬ ‫بەاڵم تایبەتمەندی سیستمی سەرمایەداری‬

‫جیهانی لە ئەمڕۆدا‪ ،‬بوونی بازاری ڕكابەڕییە‬ ‫و ڕوون بوونی سیستمی بانكییە كە لەگەڵ‬ ‫بەرژەوەندی دەوڵەتی ئێران و چینی‬ ‫پشتیوانی ناتەبایە و یەك ناگرێتەوە‪.‬‬ ‫دروستبوونی بازاری ركابەری لە زەرەری‬ ‫چینی دەڵاڵڵ و دامودەزگا حكوومەتییەكانی‬ ‫سەر بە رژیمە كە بەهۆی گەندەڵی و‬ ‫ناكارامەییەوە ناتوانن لە گەڵ سیستمی‬ ‫جیهانی سەرمایەدا ركابەری بكەن و لەالیەكی‬ ‫ترەوە داڕشتنی سیستمی ئابووری ئێران‬ ‫پێش بە هاتنی سەرمایەی دەرەكی دەگرێت‬ ‫و ئەمەش پێویستی بە دەست تێوەردان‬ ‫لە یاساكانی بازرگانی بە تایبەتی لەبەشی‬ ‫بورسدا هەیە و روونكردنەوەی زانیارییەكان‬ ‫لە بورسدا بەشێكی زۆر لە گەندەلییە‬ ‫شاراوەكانی رژیم دەخاتە دەرەوە و رژیمیش‬ ‫نایوێرێتێ و بەشی سەرمایەداری دەوڵەتی‬ ‫كە ‪ 40‬لە سەدی ئابووری ئێرانی لە ژێردەست‬ ‫دایە و لە ژێر دەسەاڵتی رەهای ڕێبەری‬ ‫كۆماری ئیسالمی دایە و لە هەر چەشنە‬ ‫لێپرسینەوە و باجدانێك معافە‪ ،‬نایهەوێت‬ ‫لەم حالەتە بێتە دەرێ‪.‬‬ ‫لە پالنی شەشەمی گەشەی ئێراندا باس لە‬ ‫ركەبەرێتی بازار و چاودێری ئەم بەشە لە‬ ‫ئابووری ئێران لە ژێر دەسەاڵتی ڕێبەر و‬ ‫باج وەرگرتن لەوان وەكوو پێویستییەكی‬ ‫هەنووكەیی باسی لێكراوە‪ ،‬بەاڵم نە‬ ‫مەجلیسی پێشوو وێرای پەسەندی بكا و‪..‬‬ ‫‪....‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪١١‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫تایبەت‬

‫بۆ یادی سەردارانی «سەرداری ڕۆژهەاڵت»‬ ‫هیدایەت قادری‬ ‫لەمێژساڵە کوردوستان لە ژێر چەکمەی‬ ‫جەلالدان دەناڵێ‪.‬ئەگەر تەنیاماوە و‬ ‫قۆناغی هاتنە سەرکاری کۆماری سێدارەی‬ ‫ئیسالمی وەرگرین ئەوە نزیک بە چل‬ ‫سالە کوردوستان لە بواری سیاسی‪،‬‬ ‫ئابوریی‪،‬کۆمەالیەتی و کولتوورییەوە‬ ‫هیچ مافەکانی پێشێل دەکرێن‪ ،‬هیچ‬ ‫بەدید و تێڕوانینێکی تەواو ئەمنییەتی و‬ ‫هەاڵواردنێکی سیستیماتیک و بەپێی بڕگەو‬ ‫خاڵەکانی یاسای بنەڕەتی و دژەگەالنی‬ ‫کۆماری ئیسالمی دەچەوسێتەوە و‬ ‫دانیشتووانی وەک خەڵکانێکی پلە دوو و‬ ‫سێ سەیردەکرێن ‪،‬و سەرەڕای ئەمانەش‬ ‫کوردوستان زانکۆیەک بووە بۆ بەرپرسان‬ ‫و کاربەدەستانی رژێم بۆ چوونە سەرەوەی‬ ‫پلەو پایەو پۆست و مەقامیان‪ .‬واتە‬ ‫«کێ» لە کوردوستان زۆرترین جینایەت‬ ‫ئەنجام بدات و بێ بەزەییانە ئەرکی کوشتن‬ ‫و سەرکوت و خەنکاندن بە باشترین شێوە‬ ‫بەرێوە ببات میدالیای پاڵەوانیی و چاکترین‬ ‫«بچەهای انقالب» وە دەگرێت و پلەو ئاست‬ ‫و شوێنی کارو مووچەی بەرەو هەڵچوون‬ ‫وئاستی باشترو سەرەوەتر دەروات‪ .‬ئەمە‬ ‫راستییەکە کە کۆنە فەرماندەکانی سوپاو‬ ‫زۆریەک لە جەلالدەکانی تری رژیم لە سەر‬ ‫بووردەو بیرەوەرییەکانی خۆیاندا وەک‬ ‫ئەرکیکی پیرۆز و بە شانازییەوە باسی‬ ‫لێدەکەن و دەیگێرنەوە‪ ،‬کەوایە ئەوەی‬ ‫روونە زوڵم‪ ،‬کوشتار‪ ،‬بێ حورمەتی‪،‬‬

‫بێ مافی‪ ،‬راوەدونان‪ ،‬ئیعدام و سێدارەو‬ ‫کۆمەڵکوژی و‪ ...‬هتد لە کوردوستان‬ ‫بەپێی یاسای بنەرەتی رژێم و بە «فیتوا»‬ ‫و «ئیجتیهاد»ی مەال مێشک رزیوەکان‬ ‫کارێکی سیستیماتیک‪ ،‬پالن بۆ دانراو و بیر‬ ‫لێکراوەیە‪ ،‬واتە ئەمە کارێکی مەبەستدارو‬ ‫بەرنامە بۆ داڕێژراوە نەک هەڵەو خراپی‬ ‫ئەم پاسدار یا فاڵن مۆرەی ئیتالعاتی‬ ‫بێت‪ .‬لە الیەکی ترەوە گەلی کوردو‬ ‫رۆڵەکانی هیچ‌کات دەست لە سەردەست‬ ‫و بێ هەڵوێست نەبوون و بەشێوە گەلی‬ ‫جۆراوجۆری مەدەنی و سیاسی و شارستانی‪،‬‬ ‫پێکهێنانی بنکەو جەمعییەتەکان‪ ،‬شوورای‬ ‫خوێندکاران‪،‬‬ ‫کۆمەڵەی‬ ‫شارەکان‪،‬‬ ‫کۆمەڵەی مامۆستایان‪ ،‬گوروپی شانۆ‪،‬‬ ‫شیعروپەخشان‪ ،‬مانگرتن‪ ،‬کۆچ و خەباتی‬ ‫چەکداری و بزوتنەوەی خوراگری و‬ ‫بەرەنگار بوونەوە داکۆکییان لە پێناسەی‬ ‫نەتەوەیی و مافە سیاسی و ئابوریی و‬ ‫کۆمەالیەتییەکانی خۆیان و‪ ...‬هتد‬ ‫کردووە‪.‬دیفاعیان لە ئازادی‪ ،‬دیمۆکراسی‪،‬‬ ‫سێکۆالریزم‪ ،‬یەکسانی ژن و پیاو و بە‬ ‫گشتی مافەەکانی ئینسان نەک هەر بۆ‬ ‫خۆیان بەڵکو بۆ گەالنی‌تری ئێرانیش‬ ‫کردووە و یارمەتیدەری کەسە ئازادیخواز‬ ‫و شۆرشگێره ئێرانییەکان و سەنگەر‬ ‫و پشت و پەنای وەها کەس و الیەن‬ ‫گەلێکیش بوون‪ .‬کوردستان دوورگەی‬ ‫دێمۆکراسی و بێشکەو النکەو داهێنەری‬ ‫خەباتی مەدەنی و جەماوەریش بووە کە‬ ‫بەحەق شانازی ئەو شێوە خەباتە بۆ‬ ‫کۆمەڵە بە رێبەریی ئەندازیار و میعماری‬

‫خەباتی مەدەنی و شارستانی و جەماوەری‬ ‫واتە «کاک فوئاد» دەگەریتەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫کۆچی مێژوویی مەریوان کە بە ئیبتیکار و‬ ‫رێبەریی کاک فوئاد ئەنجام درا هی کورد‬ ‫نەبوایەو هی هەر نەتەوەیەکی تر دەبوو‬ ‫تا ئێستاش لێکدانەوەو توێژینەوە‪ ،‬شانو‪،‬‬ ‫کاری سینەمایی‪ ،‬چیرۆک و پەخشان و‬ ‫رۆمان و دەیان شتی تری بۆ دەکرا کە‬ ‫دەبێ بە حەق هەرواش بێ‪ .‬مەبەستم‬ ‫ئەوەیە ئێمە گەڵێکی سیاسی‪ ،‬شارستانی‪،‬‬ ‫دێمۆکرات و کراوەو ئاشتیخوازبووین و‬ ‫بەزۆر ناچار کراوین دەست بۆ چەک بەرین‬ ‫و سەر ئەنجام وەک ئاخرین رێگەی داکۆکی‬ ‫و دیفاعی ڕەواو «مشروع» لە خۆمان‬ ‫بەم جۆرەش رووبەرووی داگیرکەران‬ ‫بووینەتەوە بەاڵم کاتێک کە ناچار کراین و‬ ‫بۆمان دەرکەوتووە کە دوژمنی ئێمە زمانی‬ ‫ئاشتی نەناسیوە و نایناسێ بزووتنەوەی‬ ‫خۆراگری و موقاومەتی خەڵکی کوردوستان‬ ‫دەرسی زۆر گەورەی بە داگیرکەران داوە‬ ‫و دیفاعی لە مافەکانی خۆی کردووە‪.‬‬ ‫لەو کاتەوە تا ئێستا خەبات و کۆڵنەدان‬ ‫درێژەی هەیەو دیارە زۆر هەورازو نشێو‬ ‫و هەڵکشان و داکشانیشی بووهە بەاڵم‬ ‫خەبات و خۆ راگری و ئیدامەو مانەوەی‬ ‫جێگەی هیواو هومێدو دڵخۆشییەو‬ ‫ئێستاش «سەردارانی» سەرداری وەک‬ ‫هەڵو و فەرزادو شێرکۆ معارفی ‪ ،‬و‪...‬‬ ‫هەیە‪.‬لە ساڵڕۆژی لە سێدارە درانی ئەم‬ ‫قارەمانانە با هەموومان ڕێز لە یاد و‬ ‫خۆراگرییان بگرین و پەیمانی درێژەدانی‬ ‫رێگەکەیان نوێ کەینەوە‪.‬‬

‫جاڕنامەی گەردونی مافی‬ ‫مرۆڤ هەنگاوێک بەرەو‬ ‫ئاشتی جیهانی‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬ ‫شەڕی دووهەمی جیهانی هۆشدارێک‬ ‫بوو بۆ مرۆڤایەتی کە ژیان لەسەر گۆی‬ ‫زەوی دەکرێ بکەوێتە مەترسییەوە‬ ‫و ئەگەر چارەسەرێک بۆ پێشگرتن لە‬ ‫دەستپێکردنی وەها شەڕێک لە داهاتودا‬ ‫نەبیندڕێتەوە‪ ،‬لە ئەگەری سەرهەڵدانی‬ ‫شەڕ بە هەر شێوازێک هەموو جیهان‬ ‫لەگەڵ کێشەکانی ڕووبەڕوو دەبێتەوە و‬ ‫ئەگەر وایە دەبێ چارەسەرێکی جیهانی‬ ‫بۆ ئەو کێشەیە بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫هەڵسوڕاوانی مافی مڕۆڤ بەو ئاکامە‬ ‫گەێشتن کە دەستەبەر بوونی مافەکانی‬ ‫مڕۆڤ سەرچاوەی ئازادی‪ ،‬عیداڵەت‬ ‫و ئاشتی لە جیهاندایە و زەوت کردن‬ ‫و پێشێلکردنی ئەو مافانە بووەتە‬ ‫سەرچاوەی هەلگیرسانی شەڕ و ئاژاوە‬ ‫لە جیهاندا و ئازادی ڕادەڕبڕێن و‬ ‫بیرکردنەوە و نەمانی ترس و فەقیری‬ ‫بووەتە هیوایەت بۆ هەموو مرۆڤایەتی‪،‬‬ ‫بۆ دابینکردنی ئەو ئاواتانە و پێشگرتن‬ ‫لە پەنابردنی مرۆڤ بۆ شەڕ و توندوتیژی‬ ‫بۆ دابینکردنیان پێویستە یاسا پشتگری‬ ‫تەواوی ئەو مافانە بکا و ڕێگا خۆشکەر‬ ‫بێت بۆ بەدیهاتنی ئەو ئاواتانە‪.‬‬ ‫بۆ واڵمدانەوە بەو دەرکەوتەیە جاڕنامەی‬ ‫گەردوونی مافی مرۆڤ لە ‪10‬ی‬ ‫دێسامبری‪ 1948‬لە الیەن ڕێکخراوی‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بە زۆرینەی‬ ‫دەنگ پەسەند کرا تا واڵمێک نێونەتەوەیی‬ ‫بێت بۆ چارەسەری ئەو کێشانەی کە‬ ‫مرۆڤ لە داهاتوودا پشتی پێبسپێرێت بۆ‬ ‫بەدیهاتنی ژیانێکی شیاو و پێش بە پەنا‬ ‫بردنی بۆ توندوتیژی بگرێت‪.‬‬

‫ئەو جاڕنامەی بە جەزت کردنەوە لە‬ ‫کەڕامەتی مرۆڤ و پێویستی ڕێزگرتن‬ ‫لەو کەڕامەتە بەهەموو شێوەیەک‬ ‫النیکەمی مافەکانی مڕۆڤی لە بوارەکانی‬ ‫تاکەکەسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫ئابووری و شارومەندی دیاری کردووە و‬ ‫هەموو واڵتانی ئەندامی ڕێکخراوی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکانی بۆ ڕێزگرتن لەو مافانە و‬ ‫دابینکردنیان ڕاسپاردووە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای ئەو جاڕنامەیەدا باسی‬ ‫بەرامبەری هەموو تاکێک بێ جیاوازی‬ ‫لە هەر بوارێکدا دەکا بەو پێیە هەموو‬ ‫چەشنە هەاڵواردنێک بەدوور لە کەڕامەتی‬ ‫مرۆڤ دەزانێت و بەگژیدا دەچێتەوە و بە‬ ‫پێیەش هەر چەشنە هەاڵواردنێک بەهەر‬ ‫بیانویەکەوە بێت بە پێشێلکردنی مافی‬ ‫مرۆڤ دادەندرێت و ڕێگای پێنەدراوە و‬ ‫چاوەڕواندەکڕی لە الیەن هەموو ئەندامانی‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکانەوە کاردانەوەی بۆ‬ ‫بکڕیت‪.‬‬ ‫ژیانی ئازاد و سەربەست مافی سەرەتایی‬ ‫هەموو مرۆڤێکە و کەس مافی زەوت‬ ‫کردنی نییە و بەکۆیلەکردن و کۆیلە بوون‬ ‫دوورە لە کەرامەتی مرۆڤ و مرۆڤایەتی‬ ‫دەبێ دژ بە هەموو شێوازەکانی‬ ‫کۆیلەدارێتی بوەستێتەوە و بەرەنگاری‬ ‫بێتەوە و کەس مافی ئەوەی نییە کە‬ ‫مافی ژیان لە تاکێکی تر بگرێت و بەهەر‬ ‫بیانویەکەوە بیکوژێت و یا ئەشکەنجەی‬ ‫بکات یا بەهەر شێوەیەکی تر کەرامەتی‬ ‫پێشێل بکات‪.‬‬ ‫هەموو مرۆڤێک تا سەڵماندنی تاوانەکی‬ ‫لە الیەن دادگایەک کە بەشێوازێکی‬ ‫پێشکەوتوانە و بە ڕەچاوکرتنی یاساکانی‬ ‫دادوەری داندرابێت بی تاوان ئەژمار‬ ‫دەکرێت و هەموو کەس دەبێت بە بێ‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪11‬‬

‫هەاڵواردن لە بەرامبەر یاسادا بەرامبەر‬ ‫ئەژمار بکرێت و هەموو کەسێکێش مافی‬ ‫ئەوەی هەبێ بە دادگایەکی یاسایی بۆ‬ ‫داواکردنی مافەکانی خۆی دەستی ڕابگا‪.‬‬ ‫لەو جاڕنامەیەدا باسی مافی شارومەندی‬ ‫سیاسی وەکوو هەڵبژاردنی ئازادانەی‬ ‫شوێنی ژیان و خۆپیشاندان و هەڵبژاردنی‬ ‫دین و ئایین و رادەڕبڕینی و زۆر شتی تر‬ ‫هاتووە کە هەموو بە مافەسەرەتاییەکانی‬ ‫مرۆڤ دادەندرێت و بەداخەوە دوای‬ ‫نزیک بە ‪ 70‬ساڵ لە پەسەند کردنی‬ ‫ئەو جاڕنامەی لە الیەن نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکانەوە هیشتا لەزۆریەک لەو‬ ‫واڵتانەی بۆ خۆیان ئەم جاڕنامەیەیان‬ ‫واژۆ کردووە هەر ئاوات و خەونی‬ ‫دەستنەکەوتووی دانیشتوانەکەیەتی‪.‬‬ ‫مافی دیاری کردنی چارەنوس و‬ ‫دەسەاڵتی بەشداری لە ئیدارەکردنی واڵت‬ ‫و هەبوونی ئیش و دابینبوونی ژیانێکی‬ ‫گونجاو و شیاو بۆ هەموو تاکێک کە توانای‬ ‫کارکردنی هەیە و دابینکردنی ژیان بۆ‬ ‫پەککەوتووەکان و خانەنشینەکان و هەر‬ ‫وەها ئەو کەسانەی توانای کارکردنیان‬ ‫نیە لەالیەن حکومەتەوە بەشێکی کە لەو‬ ‫مافانەن کە زامنی ڕاگرتنی کەرامەتی‬ ‫مرۆڤن و دەبیندرێت بەداخەوە لەالیەن‬ ‫زۆربەی دەوڵەتانەوە لە پشتگۆ خراوە‪.‬‬ ‫پشتیوانی لە منداڵ و دایک بە بێ‬ ‫جیاوازی لە هەموو شتکدا و دابینکردنی‬ ‫پەروەردە و سازکردنی بارودۆخی گەشەی‬ ‫هەمەالیەنەی مرۆڤ بۆ دابینکردنی‬ ‫ژیانێکی شیاوی مرۆڤایەتی مافێکی‬ ‫سەرەتایی هەموو تاکێکە و دەبێ ڕێزی‬ ‫بگیرێ و هەموو تاکێک مافی خۆیەتی‬ ‫داوای دابینکردنی هەموو ئەو مافانە‬ ‫بکا کە لەو جاڕنامەیە باسی لێکراوە‬ ‫و بەرتەسک کردنەوەی مرۆڤ بە یاسا‬ ‫تەنیا لەو شوێنە ڕێگای پێدەدرێ کەبۆ‬ ‫دابینکردنی سەربەستی و ئازادی تاکەکانی‬ ‫تر ببێتە هەڕەشە یا بۆ ئیدارەی کۆمەڵگا‬ ‫بە شێوازێکی ڕێک و پێک لە دەوڵەتێکی‬ ‫دیمکرات و بەدەنگی پەسەندکراوی‬

‫مافی دیاری کردنی‬ ‫چارەنوس‬ ‫بەشێک لەو‬ ‫مافانەیە کە زامنی‬ ‫ڕاگرتنی کەرامەتی‬ ‫مرۆڤن‬ ‫زۆرینەی خەڵک رێککەوتنی لەسەر‬ ‫کرابێت بە مەرجێک کە پێشێلکەری‬ ‫مافەکانی نێو ئەم جاڕنامەیەش نەبێت‬ ‫و بە هیچ شێوازێک ڕێگە نەدراوە کە لە‬ ‫کێکدانەوەی مادەکانی نێو ئەم جاڕنامەیە‬ ‫بۆ بەرتەسک کردن یا پێشێلکردنی‬ ‫مافەکانی باسلێکراو کەڵک وەربگیرێت‪.‬‬ ‫پەرە پێدان و ناساندنی جاڕنامەی‬ ‫گەردونی مافی مرۆڤ هەڵسوران و‬ ‫تێکۆشان بۆ بەڕێوەبردنی ئەرکێکی‬ ‫ئەخالقی و جێی ڕێز و پێزانینە و دەبێت‬ ‫هەموو تاکێک لە ئاستی توانای خۆی‬ ‫یاەمەتیدەری بەجێهێنانی ئەو ئەرکە‬ ‫بێت و باش بزانین چارەنوسی نەوعی‬ ‫بەشەر بەیەکەوە گرێدراوە و ناتوانین‬ ‫لەبەرامبەر چارەنوسی هاونەوعەکانی‬ ‫خۆمان بێدەبگ بین و پێمان وابێت‬ ‫کێشەکانی کەسانی تر لەسەر ژیانی ئێمە‬ ‫کاریگەرییان نابێت‪.‬‬ ‫بەهیوای ئەو ڕۆژەی بە بەدیهاتنی هەموو‬ ‫مافەکانی هەموو مرۆڤایەتی لە هەموو‬ ‫شوێنێک ئاشتییەکی جیهانی دەستەبەر‬ ‫بێت‪.‬‬

‫ل‪8‬‬ ‫نە ئەم مەجلیسە خۆی لێدەدا و تەنانەت‬ ‫لە ئەگەری پەسەند كردنیشیدا مەترسی‬ ‫رەت كردنەوەی لە الیەن شورای نیگابان‬ ‫و رێبەری كۆماری ئیسالمی هەیە وبێ‬ ‫چارەسەری ئەم كێشانە دڵخۆش بوون‬ ‫بە هاتنی سەرمایەی دەرەكی بەو ڕادە‬ ‫زۆرە خەون و خەیاڵە‪.‬‬ ‫شتێكی سەیر نابێت كە كۆماری‬ ‫ئیسالمی بە لەبەرچاوگرتنی هەموو‬ ‫بەرژەوەندییەكانی خۆی بتوانێت لەگەڵ‬ ‫سەرمایەداری جیهانی بە سازانێك بگات‬ ‫و بە ئیمتیاز دان بتوانێت تێكەڵ بەو‬ ‫ڕەوتە بێت و تااڵن و چەوساندنەوەیەكی‬ ‫هاوبەش دەست پێ بكەن بەاڵم ئەو‬ ‫سازانە لە كۆمەڵگای ئێران و خەڵكەكە‬ ‫بە شێوازێكی جیاواز كاریگەری دەبێت‪.‬‬ ‫روونوونی‬ ‫یاسای‬ ‫پەسەندكردنی‬ ‫سیستمی بانكی لە الیەن حكومەتی‬ ‫روحانییەوە هەڕەشەی زۆری لێكراوە‬ ‫و وەكوو یەكەم كاریگەری زۆرانی نێو‬ ‫الیەنەكانی رژیم دەبیندرێت‪ ،‬داستانی‬ ‫حیسابە بانكییەكانی الریجانی و‬ ‫پەسەندكردنی ئیعدامی بابەك زەنجانی‬ ‫بەسیجی ئابووری حكومەتەكەی‬ ‫ئەحمەدی نژاد هاتووەتە سەر‬ ‫راگەیاندنەكان و دووریش نابیندرێت‬ ‫لەماوەی داهاتوو و دوای دەستبەكار‬ ‫بوونی ترامپ لە ئەمریكا شتی تازەتریش‬ ‫ببینین و قووڵتربوونەوەی كێشەكانی‬ ‫رژیم كاریگەریش لەسەر هەڵبژاردنەكانی‬ ‫داهاتووی سەرۆك كۆماری ئێرانیش‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫رژیم جیا لە بواری ئابووری لە زۆر‬ ‫بواری دیكەدا تووشی قەیرانە و‬ ‫لەناوخۆیدا داڕماوە و تەنیا ڕوالەتێكی‬ ‫كۆنترۆڵكردنی ئێرانی لێماوەتەوە و‬ ‫پەتی سێدارەی لە مڵ كراوە و خەریكە‬ ‫بەرەو سەر ڕای دەكێشێت و دوو‬ ‫چارەسەری لەبەردەمدا هەیە‪:‬‬ ‫یەكەم بە تەسلیم بوون بە چارەنووسی‬ ‫خۆی دەستبەرداری تێكەڵبوون بە‬ ‫سیستمی سەرمایەداری جیهانی بێت و‬ ‫بە زەبری تووندووتیژی و هێرش كردنە‬ ‫سەر خەڵك‪ ،‬خۆی لەسەر كورسی‬ ‫سێدارەوە بخاتە خواڕێ و یا بەتەمای‬ ‫سیستمی سەرمایەداری جیهانی دانیشێت‬ ‫تا بە هەڵكێشانی پەتی سێدارە كۆتایی‬ ‫بە تەمەنی بێت و ئەوەش نابێ لەبیر‬ ‫كەین ئەوە خەڵكی ئێرانە كە كاتی ئەو‬ ‫رووداوە دیاری دەكا و ئاستی وشیاری‬ ‫و ڕێكخستنیانە دەتوانێت كۆتایی بە‬ ‫شەوی ڕەشی ئیستبداد بێنێت‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪٢٠١٨/١١/٢١ )٧٧‬‬

‫کۆمەڵگا‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫کۆڵبەری سەرسنوور و مەرگ لە پێناو بژێوی ژیاندا‬ ‫ئا‪ :‬دواڕۆژ‬

‫لە حەوتووی ڕابردوو چەند هەواڵی‬ ‫دڵتەزێنی مەرگی کۆڵبەرانی کورد بەهۆی‬ ‫تەقەی هێزەکانی رژیمی کۆماری ئیسالمی‬ ‫لە ئێرانەوە لە میدیاکاندا باڵو بووەوە‪.‬‬ ‫کوردستانی رۆژهەاڵت ئەگەرچی لە بواری‬ ‫ئاو و کشت وکاڵ و کانگاکاندا یەکێک‬ ‫لە هەرە دەوڵەمەندترین شوێنەکانی‬ ‫ناوچەکەی و هێزێکی ئیشکەری کارامە‬ ‫و پسپۆڕیشی تێدایە بەاڵم بە هۆی‬ ‫هەاڵواردنی نەتەوەیی و ئابووری لە‬ ‫الیەن کۆماری ئیسالمییەوە‪ ،‬یەکێکە لە‬ ‫دواکەوتوترین بەشەکانی ئەو واڵتە لە‬ ‫بواری پەرەی ئابووری و پیشەسازییەوە‬ ‫و خەڵکێکی زۆری بێکار و کەمداهاتی‬ ‫تێدایە کە بۆ بژێوی ژیانیان ماونەتەوە‬ ‫و لە شارەکانی سەر سنوور تاقە کارێک‬ ‫بۆ خەڵکی فەقیر و هەژار و بێ سەرمایە‬ ‫دەست دەکەوێ‪ ،‬کۆڵبەرییە ‪.‬‬

‫کۆڵبەریش ئەو ئیشەیە کە بارێکی‬ ‫قورس لە کۆڵ دەنێی و بە کێو و شاخدا‬ ‫سەردەکەوی و سەختترین شوێنەکانت‬ ‫دێنە سەر ڕێگا و تووشی مەیدانی مین‬ ‫دەبی و گیانت هەمیشە لە مەترسیدایە‬ ‫‪ .‬لەسەر سنوورەکانیش هێزەکانی‬ ‫حکومەت بە بیانوی قاچاخەوە کەمین‬ ‫دادەنێن و تەقە لەکۆڵبەران دەکەن‪.‬‬ ‫لە واڵتێک کە بەرپرسانی حکومەتی‬ ‫خۆیان دان بەوە دادەنێن کە زۆرترین‬ ‫بەشی قاچاخی ئێران لە بەندەرەکانەوە‬ ‫و بە پێی پالنی دەزگا ئەمنییەتی و‬ ‫سەربازییەکانی رژیمەوە دەکردرێ ‪.‬‬ ‫لەشارەکانی کوردستانیش دەبینین کە‬ ‫کەسانی سەرمایەدار بە دۆستایەتی و‬ ‫بەرتیل دان بە بەرپرسانی رژیم دەتوانن‬ ‫بێ کێشە کاری خۆیان بکەن و زۆرترین‬ ‫قاچاخ لە سنوورەکانەوە بپەڕێننەوە و بە‬ ‫بێ ئەوەی خۆیان تووشی زەحمەت بن‬ ‫یا سەرمایەکەیان بکەوێتە مەترسییەوە‪.‬‬

‫تەنیا ئەو کاسبکارانەی لەگەڵ رژیم‬ ‫تێکەاڵویان نیە و یا سەرمایەکەیان‬ ‫ئەوەندە نیە بتوانن سمێڵی بەرپرسانی‬ ‫پێ چەوربکەن و بپخۆیان بە کەمترین‬ ‫سەرمایەوە کۆڵبارێک دەکڕن و لە‬ ‫سنوور بە پێ دەیانهەوێ بیپەڕێننەوە‬ ‫توشی کێشە دەبن لەو شوێنانەش کە بە‬ ‫هۆی بازارچە مەرزییەکانەوە هاتووچۆی‬ ‫سەر سنوور تارادەیەکی زۆر یاساییە‪،‬‬ ‫بەرپرسانی پاسگاکان بە لێدان و ئازار‬ ‫و ئەزییەتی کاسبکاران‪ ،‬چاوترسێنیان‬ ‫دەکەن و هەر چەند جارێکیش بە بەستنی‬ ‫سنوورەکان پێش بە کاروکاسبی خەڵکی‬ ‫فەقیر و هەژار دەگیردرێ و زۆر جاریش‬ ‫بەوپەڕی بێڕەحمییەوە‪ ،‬کاسبکاران وەکوو‬ ‫نەچیر دەدەنە بەر دەستڕێژ و دەیانکوژن‬ ‫و سااڵنە بەسەدان کەس بەو جۆرە‬ ‫دەکوژرێن و کەسیش لێیان ناپرسێتەوە‬ ‫و هەڕەشە لە بنەماڵەکانیشیان دەکردرێ‬ ‫بۆ ئەوەی بەدوای سکاال لە هێزە‬

‫ئەمنییەتیەکان نەکەون و لە کاتێکیشدا‬ ‫سکااڵیەک بگاتە دادگا بە بەڵگەی‬ ‫ساختە بکوژەکان بێتاوان دەردەچن و‬ ‫پارەی فیشەکەکانیش لە بنەماڵەکان‬ ‫دەستێندرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو کەسانەی ئاوا دەکوژرێن ئەو بەشە‬ ‫لە کاسبکارانی سنوورەکانن کە لە‬ ‫فەقیرترین بەشی کۆمەڵگان و لەهەرە‬ ‫شوێنە مەترسیدارەکانی سنوور بە‬ ‫دژوارترین شێوە ئیش دەکن و بەدوای‬ ‫النیکەمی بژێوی ژیان بۆ بنەماليکانیاندان‬ ‫و بەمەرگی ئەوان بنەماڵە هەژارەکانیان‬ ‫وا بێکەس دەمێننەوە کە هەموو ژیانیان‬ ‫دەشێوێ و لەناو دەچن‪ ،‬کە وایە‬ ‫کوژرانی هەر کۆڵبەرێک نەتەنیا مەرگی‬ ‫مرۆڤێکی فەقیر و هەژاری بێ تاوانە کە‬ ‫لەبەر نەبوونی‪ ،‬ڕووی لە کاسبی سەر‬ ‫سنوورەکان کردووە بۆ کۆڵبەری‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫مەرگ و لەناوچونی بنەماڵەیەکە کە‬ ‫ئەو سەرپەرستیان دەکا و سەرچاوەی‬

‫ژنانی خەباتکاری کوردو گۆڕانی هاوسەنگی هێز‬

‫گەالویژ عەبدیکانی‬ ‫دواکەوتوویی و توندوتیژی ئایینی کە‬ ‫بەرهەمی ئیدۆلۆژی ئیسالمییە‪ ،‬زیاتر لە‬ ‫‪ 1500‬ساڵە کە لە سەرتاسەری رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬سێبەری خۆی خستوەتە‬ ‫سەر توێژگەلی جۆراجۆری کۆمەاڵیەتی و‬ ‫دانیشتووانی ئەم ناوچە‪.‬‬ ‫هۆکارو چۆنییەتی دەرکەوتنی ئەم دیاردە‬ ‫و بە تایبەتی کردەوەیان لە دژی خەڵکی‬ ‫چەوساوەو ئازادیخوازی کوردستان لە‬ ‫هیچکەس شاراوە نیە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫مەبەستی ئەم نووسینەیە چاوخشاندنێکی‬ ‫خێرایە بەسەر رۆڵی ژنانی کوردستان‬ ‫لە بەرانبەر هێرشی جەلالدانی مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتی‪ .‬هەر بەم پێیە سەرەتا دەبێ‬ ‫ئاماژە بەوە بکەین کە دوو شوێن لە‬ ‫کوردستان و لە نیشتمانێکی هاوبەش و‬ ‫تەقریبەن لە یەک کاتدا‪ ،‬بووە سوژەی‬ ‫زۆربەی هەواڵنێرییە جیهانییەکان‪ ،‬واتە‬

‫یەکێکیان شەنگال و ئەوی دیکەش کۆبانێ‪.‬‬ ‫کە یەکەمیان هێماو وەبیرهینەرەوەی‬ ‫دەردو رەنج و کۆیالیەتییەکی رەش و‬ ‫شەرمهێنەر لە رۆڵی بەڕێوەبەرییەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬سیاسی و ئەوی دیکەش‬ ‫کۆبانێ وەک بەرگێکی زێڕین و پڕ لە‬ ‫سەروەری کە بووە وێردی سەر زمانی‬ ‫هەموو ئازادیخوازانی جیهان‪.‬‬ ‫چ شتێک دەتوانێ ببێتە هۆی ئەوەی کە‬ ‫دوو کردەوەو بەرهەمی بە تەواوی دژ‬ ‫بەیەک لەم ئەزموونە بەدەست بێت‪..‬‬ ‫لە راستیدا لەو کۆمەڵگایانەی کە‬ ‫دیاردەی پیاوساالری بەسەریدا زاڵە‪،‬‬ ‫ژنان لە بواری سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی و‬ ‫کلتووری و ئابوورییەوە بەرەو پەراوێز‬ ‫پاڵ پێوەدەنرێن و لە ژێر هێژمۆنی‬ ‫پیاوان و لە درێژەی مسۆگەربوونی‬ ‫مەبەستەکانی ئەوان وەکوو کەرەسەیەک‬ ‫بەکار دەهێنرێن‪ ،‬تا ئەو جێگەی کە بە‬ ‫تەواوی سەربەخۆیی فیکری و کۆمەاڵیەتی‬ ‫خۆیان لەدەست دەدەن‪ .‬وە ئەمە تەنیا‬ ‫بەرهەمی تێڕوانینی ئەو کۆمەڵگایانەیە‬ ‫کە سیستەمی حوکمڕانیان لەسەر هەموو‬ ‫جۆرەکانی هەاڵواردن بنیات نراوە‪ ،‬واتە‬ ‫سیستەمێکە هیچ پەیوەندییەکی بە‬ ‫سۆسیالیزمەوە نیە تا ئەوەی مەجالی‬ ‫گەشەکردن بە شێوەی یەکسان بۆ‬ ‫هەموو کۆمەڵگا بڕەخسێنێت‪ .‬لەم جۆرە‬ ‫کۆمەڵگانەدا سیستەمی دەسەاڵتدارێتی لە‬ ‫سەرەوە بۆ خوارەوەیە واتە دەسەاڵت لە‬ ‫دەستی کۆمەڵێک کەسدا قۆرخ دەکرێت‬ ‫و هەموو بڕیارەکان لە سەرەوە بەرەو‬ ‫خوار بەڕێدەکرین و بەمشێوە جەماوەری‬

‫خەڵک واتە سەرەکیترین بەشی کۆمەڵگا‬ ‫لە دیاریکردنی چارەنووسی خۆی بێبەش‬ ‫دەکرێت‪ .‬لەم سیستەمانەدا دابەشکردنی‬ ‫دەسەاڵت تەواو ناعاداڵنەیە‪ ،‬هەر بۆیە لە‬ ‫سەرەکیترین بەرهەمەکانیشی دەتوانین‬ ‫ئاماژە بە نایەکسانییە کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابووریەکان لە نێوان چینەکانی‬ ‫کۆمەڵگا بە تایبەت ژنان بکەین‪ .‬عەفرین‬ ‫و شەنگال دوو نموونەی تازەی مێژووین‬ ‫کە دەتوانن کۆمەڵێک بابەتمان لەمبارەوە‬ ‫بۆ وێنا بکەن‪ ،‬لە عەفریندا ئێمە وێنەی‬ ‫بەرخۆدانێکی جەماوەریی گەورە دەبینین‬ ‫کە ژنان بە بەشداریی چاالک و گەرم و‬ ‫گوڕیان ئەو خەباتەو ناووناوبانگی ژنی‬ ‫کوردو ئەو بزووتنەوەیان گەیاندە لووتکەو‬ ‫بە پێچەوانەش لە شەنگال بە هۆی نەبوونی‬ ‫حیزبێکی جەماوەری و هەمەگیر کە بتوانێ‬ ‫خەڵک بۆ ئەو بەرخۆدانە رێکبخات و بە‬ ‫دوای ئەویشدا بتوانێ سەرەتای بنیاتنانی‬ ‫کۆمەڵگایەکی ئازادو دیمۆکراتیک ئامادە‬ ‫بکات کە هەموو پوتانسیەل و وزەی خۆی‬ ‫بەکاربهێنێت بۆ ئەو بەرخۆدانە‪ ،‬لەبارچوو‪.‬‬ ‫ئەم مەسەلە کە بە پەراوێزخستنی ژنان‬ ‫کە نیوەی کۆمەڵگان و لەبەرچاونەگرتنی‬ ‫توانایی و زەرفیەتیان بۆ ئامادەبوون لە‬ ‫بەرانبەر رووداوگەلی نەخوازراو بووە هۆی‬ ‫ئەوەی کارەساتی شەنگال و بەدیلگرتن‬ ‫و ژێرپێخستنی کەرامەتی ئینسانی‬ ‫لێبکەوێتەوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1357‬کە کۆمەڵە چاالکی خۆی‬ ‫ئاشکراکرد کاک فۆئاد هەنگاوی یەکەمی‬ ‫بۆ بە فەرمی ناسینی مافی ژنان هەڵگرت‬ ‫و ئەم مەسەلەی کە ژنان دەبێ بێنە ناو‬

‫مەیدانی خەباتی سیاسی و نیزامی و بڕوا‬ ‫بە تواناییەکانی خۆیان بهێنن‪ .‬ژنان دەبێ‬ ‫بە کەڵک وەرگرتن لە بەهرەو ئێستعدایان‬ ‫خۆیان بگەیەنە پلەی واقیعی خۆیان لە‬ ‫نێو کۆمەڵگا‪ .‬بۆیە لە مەریوان یەکەم‬ ‫رێکخراوی ژنان لە ئاستی خەباتی سیاسی‬ ‫دامەزراندو بەم پێیە دەتوانین بڵێن کە‬ ‫ئەمە یەکەم رەوتی هاتنە مەیدانی ژنان بۆ‬ ‫ناو قوواڵیی خەباتێک بوو کە تا ئەوکاتە‬ ‫لە دەستی پیاواندا بوو‪ .‬ئێستا پاش چەند‬ ‫دەیە ژنانی کۆبانێ ئەو مێژووە دووپات‬ ‫دەکەنەوە کە دەتوانین بڵێین کە ئەمە‬ ‫کاریگەریەکی راستەوخۆی ئەو سەردەمەی‬ ‫پێوەیە کە لە ڕەوتی بەرەوپێشچوونی‬ ‫خەبات خۆی نیشاندا‪.‬‬ ‫کۆبانێ وەک شارێک و رەمزێک بۆ‬ ‫بەرخۆدان‪ ،‬شارێکە حەماسەی خۆڕاگری‬ ‫ژنانی لە بەرانبەر ئیدۆلۆژی ئیسالمیدا‬ ‫خولقاندو ناوی ژنی کوردی بە هەموو‬ ‫جیهان ناساند‪ .‬چ شتێک بووە هۆکاری‬ ‫ئەوەی ئەم باسە ناوبانگ دەربکات و‬ ‫جیهانیی بێتەوە؟‬ ‫ئایا جیا لەوە بوو کە سیستەمێکە‬ ‫دەسەاڵتی بەدەستەوە بوو رێزی بۆ‬ ‫پێگەی ژن و تواناییەکانیان دادەناو‬ ‫بە کەرەسەکردنی نیوەی کۆمەڵگای‬ ‫رەتدەکردەوە؟ وە بەم شێوە نیشانیدا کە‬ ‫مەجالی گەشەی ژنان لە کۆمەڵگایەکی‬ ‫ئازادو دێمۆکراتیک دەدرێت کە تێیدا‬ ‫هەموو کەس مافی چارەی خۆنووسینی‬ ‫هەیەو دەبێتە هۆی ئەوەی ژنان ناسنامەی‬ ‫سەربەخۆی خۆیان جیا لە پیاوان ببێت‬ ‫و مەجالی گەشەیان بۆ دەڕەخسێت کە‬

‫داهاتیان بووە و مەرگی ئەو کەسە‬ ‫بە جۆرێک دەبێتە سەرچاوەی دەیان‬ ‫کێشە و گرفتی دیکەی کەسایەتی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ .‬هەرچەند ئێمە بەداخەوە‬ ‫رۆژانە هەواڵی کوشتن و برینداربوونی‬ ‫کاسبکارانی کورد لەسەر سنوورەکان‬ ‫دەبیستین بەاڵم تاوەکوو ئێستاش وەکوو‬ ‫کارەساتێکی مرۆڤی چاوی لێنەکردراوە‬ ‫و بەدواداچوونی بۆ ناکرێ‪ ،‬ئەگەر وایە‬ ‫لەسەر شانی هەموو تێکۆشەرانی مافی‬ ‫مرۆڤ پێویستە بە لە قاودانی ئەو‬ ‫جنایەتە و ئاگادار کردنەوەی ناوەندە‬ ‫نێو دەوڵەتییەکان پێش بە پەرەی‬ ‫رۆژبەرۆژی ئەو جنایەتە بگرین و هاوکات‬ ‫لە ناوخۆشدا بە فشار خستنە سەر‬ ‫حکومەت بۆ سازکردنی هەلی کار لەو‬ ‫ناوچە سنووریانە‪ ،‬چیتر‪ ‬خەڵکی فەقیر‬ ‫و هەژار ناچار نەبن بۆ پاڕوویەک نان‬ ‫سینگیان بە گوڵلەوە بنێن و بە ژیانی‬ ‫خۆیان کایە بکەن‪.‬‬

‫خۆیان بدۆزنەوەو بڕوا بە تواناییەکانیان‬ ‫بهێنن‪ .‬ئەمە خۆی دەتوانێ بەرهەمی‬ ‫جۆرێک دێمۆکراسی راستەوخۆیە کە‬ ‫دەسەاڵت مەجال بە ژنان دەدات‪ ،‬بە‬ ‫بڕوا بە خۆبوون و ورەی بەرز بەرەو‬ ‫بەدەستەوەگرتنی بەرپرسیایەتی هەنگاو‬ ‫بنێن کە ئەمەش لە خۆیدا لە ژێر کاریگەریی‬ ‫بیرۆکەی چەپ و سۆسیالیستی ماناو‬ ‫پیگەی واقیعی خۆیان لە نێو کۆمەڵگا‬ ‫بەدەست بهێنن و هاوکات بە دروستکردنی‬ ‫مەجالی دەرکەوتن‪ ،‬شانبەشانی پیاوان‬ ‫بۆ بەرەوپێشبردنی کۆمەڵگا هەنگاوی‬ ‫بنەڕەتی هەڵبگرێت‪.‬‬ ‫داعش وەک پریشکی دیاردەیەکی ناتەبا‬ ‫بە ناوەرۆکی تیرۆریستی و ئایینی کە‬ ‫بە خێراییەکی تەواو هێرشی هێناو بە‬ ‫دروستکردنی کەش و هەوای تۆقاندن لە‬ ‫حاڵی بەرەپێشچوون بوو‪ ،‬وە مەترسی‬ ‫ئەوە هەبوو کە پانتاییەکی گەورەی‬ ‫جوگرافی بۆ خۆی مسۆگەر بکات‪ ،‬کچان و‬ ‫ژنانی کۆبانێ لە بەرانبەریدا راوەستان و بە‬ ‫خۆڕاگری و بەرخۆدانی بێوێنەیان ئەم دێوە‬ ‫زەبەالحە کە کوشتارو تیرۆر سەرچاوەی‬ ‫بیرۆکەی بوو‪ ،‬تووشی راوەستان کردوو لە‬ ‫هەمانکاتیشدا سەرەتای پاشەکشەیان هەر‬ ‫لەوێوە دەستیپێکرد‪.‬‬ ‫وە ئەمە لە راستیدا بەرهەمی رێکخستنێک‬ ‫بوو کە لە بیرۆکەی یەکسانی نێوان ژن‬ ‫و پیاو سەرچاوەی دەگرت‪ ،‬بیرۆکەیەک‬ ‫کە باوەڕی بە بەشداری ژنان لە مەیدانی‬ ‫کاری سیاسی و کۆمەاڵیەتی بە شێوەی‬ ‫بەرابەر بوو‪.‬‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫سەرنوسەر‪:‬‬

‫رەزا کەعبی‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj@komala.com‬‬

‫بەڕێوەبەری نوسین‪:‬‬

‫فۆئاد شێربەیگی‬

‫ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران‪ ،‬کۆمیتەی دانمارک‬ ‫خۆپێشاندانێکی دژی کۆماری ئیسالمی رێکخست‬

‫رۆژی شەممە رێکەوتی ‪2‬ی نوامبر بە‬ ‫دەسپێشخەری و رێکخستنی ناوەندی‬ ‫هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران‪،‬‬ ‫کۆمیتەی دانمارک بەشێک لە کوردانی‬ ‫دانیشتووی کۆپێنهاگ و دەورووبەری‬ ‫دژی کارو و کردەوە تیرۆریستییەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی کۆبوونەوەیەکی‬ ‫ناڕەزایەتییان پێکهێنا‪.‬‬ ‫خۆپێشاندانەکە کاتژمێر دووی دوانیوەڕۆ‬ ‫بە سروودی ئەی رەقیب دەستی پێکرد‬ ‫و پاش ساتێک بێدەنگی بۆ رێزگرتن لە‬ ‫یاد و ناوی شەهیدان کار و بەرنامەکانی‬ ‫کۆبوونەوەکە درێژەی پێدرا‪.‬‬ ‫خۆپێشاندەران کە لەبەر دەرکی‬ ‫پارڵەمانی دانمارک لە شاری‬ ‫کۆپێنهاگ کۆببوونەوە‪ ،‬بە دروشم و‬ ‫نارەزایەتی دەربڕین دژی کار و کردەوە‬ ‫تیرۆریستییەکانی کۆماری ئیسالمی کە‬ ‫لە سەرەتای هاتنە سەرکارەوە دژی‬ ‫خەڵکی ئێران بەگشتی و دژی گەلی‬ ‫کورد لە رۆژهەاڵت بەتایبەتی دەستی‬ ‫لە هیچ کاروکردەوەیەکی قێزەون و‬ ‫تیرۆریستی نەپاراستووە‪ ،‬بێزاری خۆیان‬ ‫دەربڕی و هەروەها بە بەرزکردنەوەی‬ ‫پالکارد و وێنەی شەهیدانی و قوربانیانی‬

‫دەستی تیرۆری کۆماری سێدارە‪ ،‬روومای‬ ‫راستەقینەی ئەو رێژیمەیان پێشان دا‪.‬‬ ‫پێویسە بوترێ هەر لەم خۆپێشاندانەدا‪،‬‬ ‫خۆپێشاندەران وێڕای دەستخۆشی لە‬ ‫هەڵوێستی حکوومەتی دانمارک دژ بە‬ ‫لەقاودان و ئاشکراکردنی سیخۆڕ و مۆرە‬ ‫ئیتالعاتییە بەناو دیپلۆماتکارەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی‪ ،‬پشتگیری خۆیان بۆ‬ ‫هەرچی زیاتر فشار خستنە سەر ئەو‬ ‫دەوڵەتە دژی مرۆییە دەربڕی‪ .‬هەر لە‬ ‫درێژەی خۆپێشاندانەکەدا چەند پەیام‬ ‫و قەتعنامە بە زمانە جۆراوجۆرەکان‬ ‫خوێنرانەوە کە بریتی بوون لە‪:‬پەیامی‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫هاوکاریی‬ ‫ناوەندی‬ ‫کوردستانی ئێران‪ ،‬لە الیەن خالید‬ ‫رەواندوستەوە‪.‬‬ ‫پەیامی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی‬ ‫کوردستانی ئێران بە زمانی دانمارکی‪،‬‬ ‫لە الیەن شۆڕش ئۆزهانەوە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی قەتعنامەی خۆپێشاندەران‬ ‫بە زمانی ئینگلیزی لە الیەن حوسێن‬ ‫مەحموودییەوە‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی قەتعنامەی خۆپێشاندەران‬ ‫بە زمانی کوردی لە الیەن ئامانج‬ ‫قوبادییەوە‪.‬‬

‫رێوەڕەسمی چەکداربوونی پۆلێکی دیکە لەپێشمەرگەکانی کۆمەڵە لەسنورەکانی کوردستان‬