Dwaroj 80

‫مێژوی‬

‫ڕەچەڵەکه‬

‫بزوتنەوەی‬

‫مێژوویەکانی‬

‫خوێندکاریی‬

‫الوازیی ژنایەتی‪..‬‬

‫‪》3‬‬

‫‪》5‬‬

‫فەزای مەجازی‬ ‫و بزووتنەوەی‬

‫‪》6‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫سەروتار‬

‫کۆماری ئیسالمی و‬ ‫سیاسەتی شاتوشووت‬ ‫عومەر ئێلخانیزادە‬ ‫ماوەیەکە باس لە ملمالنێی کۆماری ئیسالمی لەگەڵ‬ ‫ئامریکا بۆتە ئاجێندای ڕاگەیەنە گشتییەکانی جیھان‪.‬‬ ‫ئەوەی دەبیندرێ دوای توند کردنەوەی گەمارۆی ئابوری‬ ‫بۆ سەر ئێران لە الیەن ئامریکاوە‪ ،‬ئاھەنگی گفتولفتی‬ ‫ئوروپاش وردە وردە لە ئامریکا نزیک دەبێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەبینین کە ئێران چەندین ھێرشی بۆ سەر گەمیە‬ ‫بارھەڵگرەکان لە کەنداو و گەروی ھورمز ئەنجام داوە‪،‬‬ ‫باڵەفری بێ فڕۆکەوانی ئامریکایی خستۆتە خوارێ‪،‬‬ ‫بارھەڵگری گەورەی ئینگلیسی ڕفاندووە‪ ،‬پیتاندنی‬ ‫یۆرانیۆمی زۆرتر کردوە‪ ،‬زمانی ھەڕەشەی توند بووە و‬ ‫لەگەڵ ئەوانەدا سەرکوتی ناوخۆییشی چڕتر کردۆتەوە‪،‬‬ ‫بە گشتیی ئێران شەڕ دەفرۆشێ‪ .‬لە بەرانبەردا ئامریکا‬ ‫و واڵتانی ڕۆژئاوا خۆیان لە شەڕ دور ڕادەگرن‪،‬‬ ‫خوازیاری وتووێژن لەگەڵ ئێران و ئەو رەتی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوە ڕاستیانەی سەروتر ئاماژەیان بۆ کرا لە زەین‬ ‫و مێشکی خەڵک و بەشێک لە لێکۆلەرەوەکان وەک‬ ‫بەھێزیی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬خۆ تەیارکردن بۆ وتووێژ‬ ‫بە دەستی پڕ یان بێ ئیرادەیی ئامریکا و ڕۆژئاوا‬ ‫لێک دەدرێتەوە‪ .‬لەو پێوەندەدا ئەو خااڵنەی خوارەوە‬ ‫دەخەینە بەر دیدەی خوێنەر‪:‬‬ ‫‪ .١‬کۆماری ئیسالمی ترسی ھەرە گەورەی لە‬ ‫ناڕەزایەتی خەڵکی ئێرانە لە ناوخۆدا‪ .‬ملمالنێ و‬ ‫کێشەی باندە مافیاییەکانی ناو دەسەاڵت ھەموو‬ ‫سنورێکی تێپەڕاندووە‪ .‬ئابورییەکی داڕماو کە ئیمکانی‬ ‫ھەستانەوەی نییە‪ ،‬سەنعەت و تیکنیکی ئێران لە‬ ‫ھەموو بوارەکاندا توشی بنبەست بووە و توانایی ھیچ‬ ‫نۆژەنکردنەوەیەکی نەماوە‪ .‬گرانی‪ ،‬بێکاری و ھەاڵوسان‬ ‫ھەموو ڕۆژێ لە ھەڵکشاندایە‪ .‬ئیتر ئەو ڕژیمە توانای‬ ‫دارایی نەماوە تا باند و تاقمە تیرۆریستییە ئیسالمیەکان‬ ‫خڕوپڕ بکات‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ئامریکا دەستی ناوەتە بینەقاقای ئەو رژیمە‬ ‫و ھەموو ڕێگای بازاری جیھانی لێ تەنیوە‪ ،‬ھاواری‬ ‫وتووێژ دەکات و خەریکە دونیا دژ بەو کردەوانەی‬ ‫ئێران ھەڵدەخڕێنێ‪ .‬ئەو کردارە نیزامییانەی ئێران‬ ‫وەک ویزەی مێش وایە بە پەنا گوێی فیلدا‪ .‬رۆژ لەگەڵ‬ ‫ڕۆژ دەیسەلمێنێ کە ئەو رژیمە ھۆکاری سەرەکی‬ ‫ناسەقامگیری لەو ناوچەیە‪ .‬با سەردارانی سپاش ھەر‬ ‫دڵی خۆیان بە ھڕوگیف خۆش بکەن‪.‬‬ ‫‪ .٣‬ڕاستە ئوپۆزیسیۆنی ئێران نایەکگرتووە‪ ،‬ھێشتا‬ ‫ئاڵترناتیوێکی بەھێز خۆی دەر نەخستووە(کۆماری‬ ‫ئیسالمییش زۆر حیساب بۆ ئەوە دەکات)‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫قواڵیی ئێراندا شەپۆلی ناڕەزایی کۆمەڵگای ھەژاندووە و‬ ‫زۆری پێناچێ ئەو ھەڵچوونەی ناخی کۆمەڵگا‪ ،‬شەقام‬ ‫و شار بێنێتە لەرزە‪ .‬ھەروەھا چاالکوانانی مەدەنی‬ ‫نیشانیان داوە لە کاتی ھەڵچونی جەماوەردا‪ ،‬دەتوانن‬ ‫ڕێکخەر و ھاندەر بن‪.‬‬ ‫‪ .٤‬ھێرش و تۆپبارانی پێشمەرگەکانی ڕۆژھەاڵت لە‬ ‫سنورەکانیش بەشێکە لەو لۆژیک و سیاسەتەی کە‬ ‫کۆماری ئیسالمی گرتویەتە بەر‪ .‬لە حاڵێکدا دەست‬ ‫بۆ ئەو شێتایەتییە دەبات کە کوردستان بۆخۆی‬ ‫ئاڵترناتیوە‪ ،‬چل ساڵە دەنگی «نا»ی داوە بە کۆماری‬ ‫ئیسالمی و ملی بۆ دانەنواندوە و تەنیا ڕۆژێکیش‬ ‫بێ میلیتاریزم ناتوانێ لەم واڵتە بمێنێتەوە‪ .‬ھێزە‬ ‫سەرەکییەکانی کوردستان زیاتر لە ھەرکات یەکانگیرن‬ ‫و جاڕدەری دێمۆکراسی و سیکۆالریزم و قورسایەکی‬ ‫زۆریان لە مەیدانی سیاسەت لە ئێراندا ھەیە‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ئەو چوار خاڵەی سەروتر دەینوێنن کە کۆماری‬ ‫ئیسالمی لە ترۆپکی بێ ھیواییدا سیاسەتی «شەلم‬ ‫کوێرم‪ ،‬ناپارێزم»ی گرتۆتە بەر و بەھڕوگیف و درۆ‬ ‫خەریکە بەرچاوی خەڵک لێڵ بکات‪ .‬ئەو سیاسەتە‬ ‫تاکتیک و کردەوەی ھەموو دیکتاتۆر و زۆردارەکانی دور‬ ‫و نزیکی ئەو گوێ زەویەمان دێنێتەوە بەرچاو کە ناتوانن‬ ‫و عەقڵیان نایبڕێ کزی و کەنەفتی خۆیان ببینن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پەنا بۆ شات و شوت و خستنەگەڕی دەزگای درۆ و‬ ‫سەرکوت دەبەن و لە کۆتاییشدا وەک دووپشک کە‬ ‫دەوری بوو بە ئاور چز بە سەری خۆیانەوە دەنێن‪،‬‬ ‫بەڵێ سیاسەتوانانی دەسەاڵتداری ئەوڕۆی ئێران ڕێک‬ ‫وایان لێ بەسەر ھاتووە‪ .‬تاکتیک و کردەوەیان ھەموی‬ ‫دژ بە خۆیانە و دووکەڵیشی دەچێتەوە چاوی خۆیان‪.‬‬

‫‪dwaroj@komala.com‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‬ ‫‪١٣ - 2019/8/4‬ی گەالوێژی ‪1398‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫سکرتێری گشتیی کۆمەڵە‪:‬‬

‫هیچ مەعلوم نییە ئاڵترناتیڤی داهاتووی ئێران‬ ‫لە قازانجی خەڵكی كوردستان بێت ‬ ‫هاوڕێ عومەر ئیلخانیزادە لە وتووێژێکدا‬ ‫لەگەڵ ڕادیۆ نەوا‪ ،‬سەبارەت بە‬ ‫ئاڵۆزییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران‬ ‫ئاماژەی بەوە کرد‪ ،‬دواجار ئێران مل‬ ‫بۆ فشارە نێودەوڵەتیەكان دەدات و‬ ‫مەرجەكانی ئەمریكا قەبوڵ دەكات‪.‬‬

‫هاوكات دڕدۆنگی خۆیشی لە‬ ‫ئاڵترناتیڤەكانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫نیشاندا و وتی‪ :‬دیار نییە لە قازانجی‬ ‫كوردستان بن و زیاتر لە كۆماری‬ ‫ئیسالمی شت بدەن‪.‬‬ ‫كۆمەڵەی‬ ‫گشتیی‬ ‫سكرتێری‬

‫زەحمەتكێشانی كوردستان هەرچەندە‬ ‫پێی وانییە كۆماری ئیسالمی مل‬ ‫بدات بۆ دانوستان لەگەڵ نەیارەكانی‬ ‫بەتایبەت حزبە كوردستانیەكان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە وەها ئەگەرێكدا دەڵێت‪ :‬ئەوان‬ ‫ئامادەن بۆ گفتوگۆ و دانوستان و بۆ ئەو‬

‫مەبەستەش چەند مەرجێك دەخاتەڕوو‪.‬‬ ‫لەبەشێكی تری گفتوگۆكەدا باس‬ ‫لەوەدەكات كە هەوڵ دەدەن «ناوەندی‬ ‫هاوكاری حزبەكانی كوردستانی ئێران»‬ ‫فراوان بكەن‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستە هێڵی‬ ‫سوریان لەسەر هیچ الیەنێك نییە‪.‬‬

‫راگەیاندنی ناوەندی هاوکاریی سەبارەت بە تۆپبارانی ناوچە‬ ‫سنوورییەکانی کوردستان لەالیەن کۆماری ئیسالمییەوە ‬

‫خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان!‬ ‫ناوەند و رێکخراوەکانی پارێزەری‬ ‫مافەکانی مرۆڤ!‬ ‫تێکۆشەرانی دێرین‪ ،‬دۆستان و دڵسۆزانی‬ ‫بزووتنەوەیرزگاریخوازی کوردستان!‬ ‫ئەندامان و الیەنگرانی حیزب و الیەنە‬ ‫سیاسیەکان!‬ ‫هەروەک ئاگادارن لە رۆژانی ‪ ١٩‬و ‪٢٠‬ی‬ ‫پووشپەردا (‪ ١٠‬و ‪١١‬ی ژوییە) سپای‬ ‫پاسدارانی کۆماری ئیسالمی ئێران لە‬ ‫رێگایتۆپخانە و فرۆکەی بێ فرۆکەوانەوە‪،‬‬ ‫هێرشێکی کوێرانە و بەرباڵوی کردۆتە‬ ‫سەر ناوچە سنووریەکانی نێوان باشوور‬

‫و رۆژهەاڵتی کوردستان‪ .‬لە ئاکامی ئەم‬ ‫هێرش و بۆردمانانەدا کە ئامانجیان‬ ‫گورزوەشاندن لە بنکە و بارەگا‬ ‫کوردستانی‬ ‫سنوورییەکانیحیزبەکانی‬ ‫ئێران بووە‪ ،‬لە الیەکەوە پانتایەکیبەرین‬ ‫لە رەز و باخ و پاوانی دانیشتوانی‬ ‫گوندە سنووریەکانسووتاون و ژمارەیەکی‬ ‫زۆر لە رەوەند و هەوارچییەکانی‬ ‫باشووریکوردستان ئاوارە بوون و‪ ،‬لە‬ ‫الیەکی ترەوە زۆر بە داخەوەکچێکی‬ ‫تەمەن ‪ ١٨‬ساڵ بە ناوی “زەیتوون قادر ”‬ ‫گیانی لەدەست داوە و ژمارەیەک هاواڵتی‬ ‫و سێ پێشمەرگەی کۆمەڵەبریندار بوون‪.‬‬

‫ئێمە لە ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی‬ ‫کوردستانی ئێرانوێرای مەحکومکردنی‬ ‫وملهوریەی‬ ‫سەرەرۆیی‬ ‫ئەو‬ ‫هێزەچەکدارەکانی کۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫سەرەخۆشی و هاودەردیخۆمان لە گەڵ‬ ‫بنەماڵەی زەیتوون قادر دەردەبڕین و‬ ‫هیوایزووچاکبوونەوە بۆ بریندارەکان‬ ‫هەمانکاتداوێرای‬ ‫لە‬ ‫دەخوازین‪.‬‬ ‫مەحکومکردنی سیاسەتی دەستێوەردان‬ ‫لە کاروباری هەرێم و پێشێل کردنی‬ ‫سەروەرییەکانی هەرێمی کوردستان ترس‬ ‫و تۆقاندنی کۆماری ئیسالمی و نانەوەی‬ ‫ئاژاوە و دڵەراوکێ لەنێو دانیشتوانی‬

‫خوازیاری‬ ‫سنوورییەکان‪،‬‬ ‫ناوچە‬ ‫ئەوەینهەموو توانای خۆتان بۆ ریسواکردن‬ ‫و لەقاودانی سیاسەتیسەرەرۆیانە و‬ ‫نامرۆڤانەی کۆماری ئیسالمی بەرامبەر‬ ‫بەدانیشتوانی ناوچە سنوورییەکان‬ ‫بخەنەگەڕ و‪ ،‬لە رێگایجۆراجۆرەوە ئەم‬ ‫سیاسەتەی کۆماری ئیسالمی مەحکوم‬ ‫و ریسوا بکەن‪.‬‬ ‫ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی‬ ‫کوردستانی ئێران‬ ‫‪٢١‬ی پووشپەری ‪١٣٩٨‬ی هەتاوی‬ ‫‪١٢‬ی جووالی ‪٢٠١٩‬‬

‫ڕاگه‌یاندنی ناوه‌ندی هاوكاریی سه‌باره‌ت ب ‌ه ده‌نگۆی وتووێژ له‌گه‌ڵ كۆماری ئیسالمی ئێران‬

‫بۆ ئاگاداری بیروڕای گشتیی و كۆمه‌اڵنی خه‌لكی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نین‪:‬‬ ‫ت بڕوایان به‌ چاره‌سه‌ری‬ ‫‪ -١‬حیزبه‌كانی پێكهێنه‌ری ناوه‌ندی هاوكاریی‪ ،‬هه‌مووكا ‌‬ ‫مه‌سه‌له‌ی كورد ل ‌ه كوردستانی ئێران ب ‌ه رێگای ئاشتیخوازانه و دادپه‌روه‌رانه و‬ ‫ك كۆماری ئیسالمی ئێران بڕوای‬ ‫گ هه‌بووه و هه‌یه‌‌‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌وه ل ‌ه الیه‌ ‌‬ ‫دیالۆ ‌‬ ‫ب ‌ه چاره‌سه‌ری سیاسی مه‌سه‌له‌ی كورد نه‌بووه‌‪ ،‬و له‌ الیه‌كی دیكه‌و‌ه ئه‌زموونی‬ ‫وتووێژه‌كانی ڕابردووش زیاتر كه‌ش و هه‌وای بێ متمانه‌یی درووست كردووه‌‬ ‫‪ _٢‬لە پێناو چارەسەرکردنی ئاشتیانەی پرسی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستاندا‬ ‫هێندێک ناوەند و الیەنی سەربەخۆی نێونەتەوەیی لە گەڵ ناوەندی هاوکاری لە‬

‫پێوەندیدان‪ .‬مەبەست لەو پێوەندییانە یارمەتیدان بۆ دیتنەوەی ڕێگاچارەیەکی‬ ‫سیاسی ئاشتیانە بۆ مەسەلەی کوردە‪.‬‬ ‫‪ -٣‬هەرکات مه‌رجه‌كانی دانوستانێکی جیددی بۆ چاره‌سه‌ری پرسی كو‌رد ل ‌ه‬ ‫كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت وه‌دی بێ‪ ،‬بە دڵنیایی ناوه‌ندی هاوكاری ڕای گشتیی و‬ ‫كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان لێ ئاگادار ده‌كاته‌وه‌‪.‬‬ ‫ناوه‌ندی هاوكاریی حیزبه‌كانی كوردستانی ئێران‬ ‫ڕێكه‌وتی ‪٢٢‬ی پوشپەڕی‪١٣٩٨‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‪2019/8/4 ،‬‬

‫سیاسی‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪3‬‬

‫بە بۆنەی مانگی پوشپەڕ و راپەڕینی خوێندکارانی تاران‬

‫مێژوی بزوتنەوەی خوێندکاریی‬ ‫ئا‪ :‬هێمن بایەزیدپور‬

‫مانگی پۆۆشپەڕی هەر ساڵ وەبەرهێنەرەوەی‬ ‫ڕاپەڕینی بەشە ناوخۆییەکانی زانکۆی‬ ‫تارانە‪ ،‬لە مانگی پووشپەری ساڵی ‪١٣٧٨‬ی‬ ‫هەتاوی‪ ،‬خوێنکارەکانی زانکۆی تاران‬ ‫بە هۆی ڕێکخستنی چەن کۆبوونەوە لە‬ ‫ناڕەزایەتی دەڕبڕین بە داخرانی ڕؤژنامەی‬ ‫سەالم تووشی هێرشی دڕندانەی گرووپە‬ ‫توندڕەوەکان و هێزە کانی سپای پاسداران‬ ‫بۆ سەر خۆیان بوون‪ ،‬لەو هێڕشەدا‬ ‫ژمارەیەک لە خوێندکارەکان گیانیان‬ ‫لەدەست دا و ژمارەیکی بەرچاویش تووشی‬ ‫زەبر و لێدان هاتن و تەنانەت چەن کەسیش‬ ‫پاش تێپەربوونی چەن ساڵ هەر بێ‬ ‫سەرووشوێنن‪.‬‬ ‫ئاکامیش زۆر چاوەڕوانکراو بوو و پاش‬ ‫بەڕێوەچوونی چەن دادگای نمایەشی‬ ‫بکەروو بکوژەکان تاوان نەدران و تەنانەت‬ ‫ئەو کەسانەی بریاری ئەو هێرشەیان دابەوو‬ ‫بە کەس نەناسێندران‪.‬‬ ‫دەرچوونی ژمارەیەکی کە لە ڕؤژنامەی‬ ‫دواڕؤژ لە مانگی پووشپەر بیانوویەکی باش‬ ‫بوو بۆ چاو پێخشاندنێکی کورت لەسەر‬ ‫مێژووی بزووتنەوەی خوێندکاری لەئێران‪.‬‬ ‫هاوتەریبی‬ ‫خوێندکاری‬ ‫بزوتنەوەی‬ ‫بزووتنەوەکانیتری کۆمەڵگا ڕۆڵێکی کاریگەر‬ ‫و هەرمانی لە کۆمەڵگا گێراوە‪.‬‬ ‫دەبێ ئاماژە بەمەش بکرێت مێژووی‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری کورد ڕنگە زۆر جار‬ ‫بە بەراوەرد لەگەڵ بزووتنەوەی خوێندکاری‬ ‫سەراسەری‪ ،‬سیاسیتر بووبێت بەاڵم‪،‬‬ ‫لە ئاکامدا هەر وەک بەشێک لە مێژووی‬ ‫خوێندکاری ئێران خۆی دەبینێتەوە ‪ ،‬و لە‬ ‫وتارەکە باسێک لەویش دەکرێت‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری ‪٥٧-٣٢‬‬ ‫ڕووداوی ‪ ١٦‬ئازەری ساڵی ‪ ١٣٣٢‬لە‬ ‫مێژووی گۆڕانکارییە کۆمەاڵیەتیەکانی ئێران‬ ‫وەک سەنبۆل و هێمای خەباتی خوێندکاری‬ ‫پێناسە دەکرێت‪.‬‬ ‫مێژووی ئەم ڕووداوە کە دواتر وەک ڕۆژی‬ ‫خوێندکار پێناسە کرا‪ ،‬الپەڕێکی زێرینی‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری بە ئەژمار دێت‪.‬‬ ‫لەو سەردەمەدا پاش سەرکەوتنی کۆدتای‬ ‫‪ ٢٨‬گەالوێژ و پەرە سەندنی دەسەاڵتی‬ ‫شای پەهلەوی ئەو ڕاپەڕینە توانی بە‬ ‫جۆرێک لەگەڵ هێژمۆنی دەسەاڵتی شا‬ ‫ملمالنێ بکات ‪ ،‬پاشان لە ساڵەکانی پاش‬ ‫دەیەی چلی هەتاوی و ئیسالحاتی ئەرزی‬ ‫و ئینقالبی سپی شا و زۆرتربوونی داهات‬ ‫بە هۆی هەناردەکردنی نەوت بە نیرخێکی‬ ‫زۆرتر ‪ ،‬ڕێژەی زانکۆکان پەرەی سەند‬ ‫و خوێندکارێکی زۆر لە گوند و شارە‬ ‫چکۆلەکان ڕوویان لە شارە گەورەکان کرد‪،‬‬ ‫ئەوە جیهان و بیر و ژیانێکی نوێ نیشان دان‬ ‫و هاوکات ئەو سەردەمەش لە شوێنەکانی‬ ‫تری جیهان سەردەمی شۆڕش و بزووتنەوە‬ ‫چەپەکان بوو خوێندکارەکان بە ئیلهام لە‬ ‫باروودۆخی جیهانی و بە ئیدئۆلۆژی چەپ‬ ‫حەولیان دا کۆمەڵگای خۆیان بگۆرن‬ ‫‪،‬درووست بوونی سازمانی چریکهای فەدایی‬ ‫خەلق و سازمانی موجاهدین و لە ئاستی‬ ‫کوردستانیشدا‪ ،‬ڕاپەڕینی ‪، ١٣٤٦‬دەتوانین‬ ‫وەک نموونە بینینەوە کە بە جۆرێک توانی‬ ‫فەزای سیاسی کوردستان کە پاش ڕووخانی‬ ‫کۆماری کوردستان تووشی نسکۆ هاتبوو بە‬ ‫جۆرێک زیندووکاتەوە‪ ،‬ئەگەرچی بە داخەوە‬ ‫ئەم ڕاپەڕینە پاش ماوەیەکی کورت تووشی‬ ‫شکەست هاتوو و بەرێوەبەرانی گیانیان‬ ‫لە دەست دا بەاڵم بۆ چینی پاش خۆیان‬ ‫وەک سەنبول و ڕێگانیشاندەریان لێ هات‪،‬‬ ‫لە ئاستی ئێران چریکەکان ە موچاهدین‬ ‫دەورێکی کاریگەریان لە سەرکەوتنی‬ ‫شورشی ‪ ٥٧‬بوو لە ئاستی کوردستانیش‬ ‫بە جؤرێک بوونە ئیلهامی بونیاتنێنەرانی‬ ‫کۆمەڵە‪ ،‬دەتوانین لێرە ئاماژە بەوە بکەین‬ ‫چاالکانی خوێندکاری بە گشتی دەورێکی‬ ‫کارێگەریان هەبوو لە سەرکەوتنی شۆرشی‬ ‫ساڵی ‪ ٥٧‬هەتاوی‪.‬‬ ‫مێژووی بزووتنەوەی خوێندکاری لە نێوان‬ ‫ساڵەکانی‪ ٥٧‬تا ‪ ٦٨‬هەتاوی‬ ‫پاش شۆڕشی ‪ ٥٧‬و لە ‪ ٤٠‬ساڵی ڕابردوودا‬

‫و بە تااڵن بردنی شۆڕشی ڕەوای گەلەکانی‬ ‫ئێران و هاوکات لەگەڵ پەرەسەندنی ئاستی‬ ‫چاالکی خووێندکاری‪ ،‬شێوازی سەرکوت و‬ ‫چەوساندنەوەی خوێندکارانیش لە الیەن ئەم‬ ‫سیستەمە گۆراوە‪.‬‬ ‫لە سەرەتای سەرکەوتنی شۆڕشی ‪،٥٧‬‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری پانتاییەکی زۆری‬ ‫بوو‪ ،‬چ لە باری چیاوازی بیر و باوەرەکان‬ ‫و چ لە ئاستی بەشداری کردنی خوێندکاران‬ ‫لە چاالکیە سیاسییەکاندا هۆکارەکەشی‬ ‫دەگەراوە بۆ بۆشاییکی سیاسی و ئەوەی‬ ‫کۆماری ئیسالمی تا ئەوکات نەیتوانیبوو‬ ‫هێژمۆنی خۆی حاکم بکات و بە جۆرێک‬ ‫فەزایەکی فڕەچەشن و ڕەهەند لە‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری دەبیندرا‪.‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە کات بە قازانجی‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری نەبوو هاوکات‬ ‫لەگەڵ پەرەسەندنی دەسەاڵتی ئاخۆندەکان‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری لە هەردوو ئاستی‬ ‫ڕێژەیی و فیکری بەرەو الوازی هەنگاوی‬ ‫هەڵێنا‪ .‬شوڕشی کولتوری دەستی پێ کرد‬ ‫و ڕێژەیەکی زۆری خوێندکار و مامۆستا‬ ‫بە بیانووی بیری جیاواز لە زانکۆکان‬ ‫دوورخرانەوە‪ ،‬زۆربەیان تووشی زیندان بوون‬ ‫و مەچالی چاالکی سیاسیان لێ زەوتکرا‪.‬‬ ‫لەگەڵ دەسپێکردنی شەری ئێران و عێراق‬ ‫و بە بیانووی شەر و باروودۆخی هەستیاری‬ ‫ئەو کات سەرکوتی خوێندکارەکان پەرەی‬ ‫سەند و پرسی سەرەکی ئەوکات‪ ،‬بەڕگری لە‬ ‫شۆرش و پارێزگاریکردن لە نیزامی سیاسی‬ ‫و ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئێمپریالیسمی‬ ‫ڕۆژهەاڵت و ڕۆژئاوا بوو‪.‬‬ ‫لە ماوەی هەشت سال‪ ،‬فەزای شەر بوو‬ ‫بە هۆی سەرکوتکرانی هەر جۆر داواکاری‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری لەالیەن دەسەاڵتەوە‬ ‫‪.‬‬ ‫زیاترە‪.‬‬ ‫ساڵی‬ ‫لە‬ ‫شەر‬ ‫دەسپێکردنی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوکات‬ ‫یەکەمین چاالکی خوێندکاری کورد لەو‬ ‫‪ ٥٩‬تا ساڵی ‪٦٨‬هەتاوی‪ ،‬ڕەوتی ناوەڕۆک و سەردەمەدا‪ ،‬ڕێکخستنی ڕێوڕەسمی ڕێزلێنان‬ ‫داواکارانەی خوێندکاری کوردی بە ئاقارێکی لە گیان بەختکراوانی حەڵەبچەیە لە زانکۆی‬ ‫خراپدا برد‪ ،‬بە دوو هۆکاری سەرەکی تاران لە ساڵی ‪ ١٣٦٨‬هەتاوی‪.‬‬ ‫یەکەمیان لە سەر ئاستی ئێراندا بە گشتی‬ ‫‪،‬شۆڕشی کولتووری لە زانکۆکان کە بە‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری لە نێوان‬ ‫نێوی ئینقالبی فەرهەنگی پێناسە دەکرا و‬ ‫ساڵەکانی ‪١٣٦٨‬تا ‪١٣٧٦‬ی هەتاوی‬ ‫ڕێژەیەکی زۆری خوێندکار و مامۆستای لە لە حکوومەتی ڕەفسەنجانی‪ ،‬چاالکی‬ ‫زانکۆکان دوورخرانەوە و بە جۆرێک تەنانەت بزووتنەوەی خوێندکاری لە دژایەتی لەگەڵ‬ ‫الیەنگرانی یەک جۆر رەوتی فیکری لە سیاسەتەکانی پێشکەوتنخوازانەی ئابووری‬ ‫زانکۆکان مانەوە ە ئەمەش ڕەوتی ئیسالمی ڕەفسەنجانی و باروودۆخی بەستراوی‬ ‫بوو‪ ،‬هۆکارە ناوخۆییەکەشی سیاسی و سیاسی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫شۆڕشگێربوونی و داواکاری نەتەوەیی و لەو سەردەمە پاش کۆتایی هاتنی شەری‬ ‫ئازادیخوازی خوێندکاری کورد بوو کە بە نێوان عێراق و ئێران بە جۆرێک کەسایەتی‬ ‫دڕێژایی مێژوو بەردەوام خۆی لە بەرامبەری حەقیقی کۆماری ئیسالمی خۆی زیاتر‬ ‫دەسەاڵت پێناسە دەکرد‪.‬‬ ‫دەرخست‪ ،‬قۆناغی لەناوبردن و کوشتنی‬ ‫ڕێکاری‬ ‫هەتاوی‬ ‫‪٦٨‬ی‬ ‫لە دەورەی ‪٦٠‬تا‬ ‫چاالکانی مەدەنی و سیاسی لە ئێران و‬ ‫خوێندکاری‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫سەرەکی‬ ‫تەنانەت تێڕۆری چاالکانی سیاسی لە‬ ‫سیاسی‬ ‫نیزامی‬ ‫لەگەڵ‬ ‫هاوئاهەنگی‬ ‫دەرەوەی ئێرانە‪ ،‬لەو دەورەیە مەجالی‬ ‫دەسەاڵتدار لە ئێران بوو‪.‬‬ ‫چاالکی سیاسی بۆ خوێندکارەکان کەمە‬ ‫زۆر‬ ‫بزووتنەوە‬ ‫سیاسی‬ ‫لەو قۆناغە جووڵەی‬ ‫و تەنانەت خوێندکارە کوردەکانیش کە‬ ‫الواز و کزە‪ ،‬هۆکارێکی کەی پێک هێنەری ڕێژەیان لە زانکۆکان بە شێوازێکی بەرچاو‬ ‫ئەم باروودۆخە الوازی و بەستراوەبوونی زیادی کردوە مەجالی دەربڕینی بیر و‬ ‫سیستەمی سیاسی و مەترسی چاالکییە ئاواتەکانی خۆیان نابینەوە‪.‬‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکانە‪.‬‬ ‫ئەو فەزا بەستراوە سیاسیە وەک بەردی‬ ‫لەو سەردەمە تاکە ڕێکخراوی مۆڵەتپێدراوی بناغەی درووست بوونی ڕەوتی ئیسالحی و‬ ‫خوێندکاری‪ ،‬دەفتەری تەحکیمی وەحدەتە ڕێفۆرمخوازی خۆی نیشان بدات و دەورێکی‬ ‫کە نەک هەر ڕؤڵی خۆی وەک ئۆپۆزیسیۆن کاریگەر بگێرێت‪.‬‬ ‫و ڕەخنەگر‪ ،‬ناگێڕێت‪ ،‬تەنانەت لەگەڵ هەر‬ ‫جۆرە هەڵسووکەوتێک کە لەبەرامبەەر‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری لە نێوان‬ ‫دەکات‪،‬‬ ‫دەسەاڵت دەگیردرێت دژایەتی‬ ‫ساڵەکانی ‪١٣٧٦‬تا ‪١٣٨٤‬ی هەتاوی‬ ‫بە‬ ‫دژ‬ ‫ئازادی‬ ‫بۆ نموونە کاتێک‪ ،‬نیهزەتی‬ ‫بە هاتنەسەرکاری حکوومەتی خاتەمی و‬ ‫ڕادەوەستێ‪،‬‬ ‫فەقیهی‬ ‫بیرۆکەی ویالیەتی‬ ‫کرانەوەی سیاسی‪ ،‬دەرفەتێکی نوێ هاتە‬ ‫سەرکوتیان‬ ‫و‬ ‫دەکات‬ ‫ئەم گرووپە لۆمە‬ ‫سەر ڕێگای بزووتنەوەی خوێندکاری‪ ،‬نابێ‬ ‫لە‬ ‫ڕەخنە‬ ‫چەشنە‬ ‫هەر‬ ‫ڕەوتە‬ ‫دەکات‪ ،‬ئەو‬ ‫ئەوەش لە بیر بکەین لە درووستبوونی ئەو‬ ‫و‬ ‫دەزانێت‬ ‫خۆی‬ ‫سووری‬ ‫هێڵی‬ ‫بە‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫فەزا نوێیە سیاسیە زانکۆکان دەوڕێکی‬ ‫ڕادەوەستێت‪.‬‬ ‫بەرامبەریدا‬ ‫لە‬ ‫حاشاهەڵنەگریان بوو‪.‬‬ ‫خوێندکاری‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫سەردەمە‬ ‫لەو‬ ‫ئازادی بیروڕا دەربرین‪ ،‬ئازادی ڕۆژنامە و‬ ‫کوردیش گیرودەی باروودۆخەکەیە و بە نووسین‪ ،‬نموونەیەک لەو درووشمانە بوون‬ ‫جۆرێک خۆی لە پەراوێزدا شاردۆتەوە‪ ،‬وا لە زبانی بزووتنەوەی خوێندکاری دەهاتنە‬ ‫ئەمەش دوو هۆکاری سەرەکی هەیە‪ ،‬یەکەم سەر شەقامەکان و ناو کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫باروودۆخەکە زۆر هەستیارە و هەرچەشنە خوێندکارە کوردەکانیش بە کەڵک وەرگرتن‬ ‫جیاوازی بیر و باوەر بە توندترین شێواز لەم ئازادیانە و فەزای تا ڕادەیەک کراوەتری‬ ‫سەرکووب دەکرێت و هۆکاری دووهەمیش سیاسی‪ ،‬لەو سەردەمە توانیان بۆ یەکەمین‬ ‫بۆ بە سیاسی کردنی هەر چەشنە جار‪ ،‬ڕۆژنامە و گۆڤاری تایبەت بە خۆیان‬ ‫هەڵسووکەوتی خوێندکاری کورد لە الیەن باڵو کەنەوە‪.‬‬ ‫دەسەاڵتە و بەو بیانووە سەرکووبەکان و لەو سەردەمە بەاڵم بەداخەوە ڕووداوی‬ ‫ئازار بەسەر خوێندکاری کوردچەن قات هەژدەی پووشپەریش هاتە پێش‪ ،‬لەو ڕؤژەدا‬

‫ئازادی بیروڕا‬ ‫دەربرین‪ ،‬ئازادی‬ ‫ڕۆژنامە و نووسین‪،‬‬ ‫نموونەیەک لەو‬ ‫درووشمانە بوون‬ ‫وا لە زبانی‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫خوێندکاری دەهاتنە‬ ‫سەر شەقامەکان و‬ ‫ناو کۆمەڵگ‬ ‫‪ ،‬هێزی سەرکوتگەری کۆماری ئیسالمی‬ ‫هێرشی کردە سەر خوێندکارانی بەشە‬ ‫ناخۆییەکانی زانکۆی تاران و چەن کەس لەو‬ ‫هێرشە گیانیان لەدەسدا و تەنانەت چەن‬ ‫کەسیش چارەنووسیان تا ئەوڕۆ نادیارە‪.‬‬ ‫لەو سەردەمە بزووتنەوەی خوێندکاری لە‬ ‫کۆمەڵگا وەک لیدەر و ڕێنیشاندەر ڕۆڵی‬ ‫هەیە و زۆر کات سەرچاوەی داواکارییەکانی‬ ‫کۆمەڵگا لە زانکۆکانەوە سەرهەڵدەدات‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا‪ ،‬هاندانی کۆمەڵگا بۆ مەیدانی‬ ‫خەباتی مەدەنی و ڕەخنەگرتن لە دەسەاڵت‬ ‫بەشێکی گرینگ لە ئەزموونی بزووتنەوەی‬ ‫خوێندکاری لەو سەردەمەیە‪.‬‬ ‫ئەو چاالکیانە بوو بە هۆی سەرکوت‬ ‫و زەختی وەحشیانە و لە ڕادەبەدەری‬ ‫حکوومەت بۆ سەر خوێندکاران‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری لە نێوان‬ ‫ساڵەکانی ‪١٣٨٤‬تا ‪١٣٩٢‬ی هەتاوی‬ ‫هاوتەریب لەگەڵ الوازبوونی رەوتی‬

‫دێمۆکراسی خواز لە کۆتاییەکانی دەورەی‬ ‫ڕێفۆرمخوازی لە ئێران‪ ،‬چاالکی خوێندکاری‬ ‫تووشی نسکۆیەکی گەورە هات‪ ،‬بە‬ ‫واتەیەکیتر لەگەڵ دەستبەکاربوونی‬ ‫حکوومەتی ئەحمەدی نیژاد‪ ،‬سەرکووبی‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری بە شێوازێکی‬ ‫بەرچاو زیادی کرد‪ ،‬لە الیەکی تریش ئەو‬ ‫ئەنجوومەنەنانەی وا تا ڕادەیەک مێژوویەکی‬ ‫سیاسی و ئازادیخوازیان بوو‪ ،‬کۆکرانەوە‬ ‫و هاوکات هەوڵدرا زۆر ئەنجوومەنی نوێ‬ ‫بە ناوی خوێندکارەوە و لە ڕستیدا لە‬ ‫دژی خوێندکار درووست بکرێت‪ ،‬ئامانجی‬ ‫سەرەکی لەو کارە گۆرینی شووناسی‬ ‫خوێندکاری و درووستکردنی شووناسێکی‬ ‫نوێ و لە بەرژەوەندی دەسەاڵت بوو‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێ ئاماژەش بەوە بکرێت‬ ‫نەبوونی ڕێبەری سەربەخۆ بۆ بزووتنەوەی‬ ‫خوێندکاری و پەرتەوازبوونی ئەو‬ ‫بزووتنەوەیە ڕێژەی ئەو سەرکوتانەی زیاتر‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫لەو دەورەیە تاکە خاڵی ئەرێنی دەتوانێ‬ ‫زیادبوونی ڕێژەی خوێندکارە کچەکان وەک‬ ‫نیوەی لە یادچووی کۆمەڵگا بێت‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا سیاسەتی خوێندنی بااڵ لە ئێران‬ ‫لە نێوان ساڵەکانی ‪ ٨٦‬تا ‪٩٢‬ی هەتاوی‬ ‫ناڕاستەوخۆ ئەو ڕێژەیەیان بردە سەرەوە‪.‬‬ ‫پەرەسەندنی ڕێژەی ژنان لە زانکۆکان‪،‬‬ ‫بوو بە هۆی شارەزابوونیان لەگەڵ جۆرێک‬ ‫بایەخی کۆمەاڵیەتی نوێ لە زانکۆکان و‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری‪ ،‬ئەمە بوو بە هۆی‬ ‫پەرەسەندن و تەقویەتی داخوازییەکانی‬ ‫ژنان لە کۆمەڵگادا‪ ،‬لە الیەکی دیکە‬ ‫بەشداری ژنان لە بزووتنەوەی خوێندکاری‬ ‫بزووتنەوەکەی بەهێزتر کرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫چەمک گەلێک وەک مافی شارۆمەندی‪،‬‬ ‫مافی مرۆڤ و ئازادی سیاسی و یەکسانی‬ ‫نێوان ژن و پیاو کە وەک تابۆیان لێهاتبوو‬ ‫دووبارە لە ڕێگەی ژنانەوە هاتەوە سەر‬ ‫زاری کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫درووستبوونی چاالکی وەک کەمپەینی‬ ‫یەک میلیۆن ئیمزا و دایکانی پارکی اللە‬ ‫نموونەیەک لە بەرهەمەکانی بەشداریکردنی‬ ‫ژنان لە بزووتنەوەی خوێندکارییە و چاالکی‬ ‫لە کۆمەڵگادایە‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری لە نێوان‬ ‫ساڵەکانی ‪١٣٩٢‬تا ئێستا‬ ‫پاش هەڵبژاردنەکانی ساڵی ‪٩٢‬ی هەتاوی‪,‬‬ ‫ڕووحانی بە دروشمی کردنەوەی فەزای‬ ‫سیاسی و ئازادی ڕێبەرانی بزووتنەوەی‬ ‫سەوز‪ ،‬توانی دەنگێکی زۆرری خوێندکارەکان‬ ‫بەدەست بهێنێت و هیوایەکی نوێ ببخشێتە‬ ‫بزووتنەوەی خوێندکاری‪ ،‬بەاڵم لە عەمەلدا‬ ‫نەیتوانی ئەم درووشمانەی بەجێ بێنێت و‬ ‫ئەمەش بوو بە هۆی دڵساردی بزووتنەوەکە‪،‬‬ ‫لە الیەکی تریش چوونە دەرەوەی ئەمریکا‬ ‫لە ڕێکەوتنی ئەتۆمی و گەرانەوەی‬ ‫دووبارەی گەمارۆکان بۆ سەر ئێران بوو‬ ‫بە هۆی دارمانی ئابووری ئێران و گۆرینی‬ ‫خواستی کۆمەڵگا لە پرسی سیاسی بۆ سەر‬ ‫پرسی ئابووری‪ ،‬بێکاری لە ڕادەبەدەر تا‬ ‫ڕادەیەک بزووتنەوەی خوێندکاری خستۆتە‬ ‫پەراوێزەوە‪ ،‬بەاڵم ئەم بزووتنەوەیە هەر‬ ‫زیندووە و هەرکات مەجالێکی بۆ ڕخسابێت‬ ‫توانیویەتی کاریگەر بێت‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا‬ ‫‪-١‬بزووتنەوەی خوێندکاری هیچ کات لە‬ ‫ئازادیخوازی سەراسەری‬ ‫بزووتنەوەی‬ ‫دوور نەبۆتەوە‪ ،‬زۆر کات وەک هێما بووە‬ ‫و زۆر کاتیش ڕێگە خۆشکەر و فاکتەری بە‬ ‫هێزکردنی ئەم بزووتنەوەیە بووە‪.‬‬ ‫‪-٢‬بزووتنەوەی خوێندکاری‪ ،‬بزووتنەوەیەکی‬ ‫زیندووە و خۆی لەگەڵ ئاستی زەخت و‬ ‫سەرکووبی حکوومەت ڕێک دەخات زۆر کات‬ ‫بە بێ ترس دێتە پێشێ و زۆر کاتیس خۆی‬ ‫بۆ کاتی پێویست ئامادە دەکات‪.‬‬ ‫‪-٣‬ژنان وەک بەشێکی گرینگی بزووتنەوەی‬ ‫خوێندکاری توانیویانە دەورێکی گرینگ لە‬ ‫ڕۆشەنگەری بۆ ژنان لە کۆمەڵگا بگێرن‪،‬‬ ‫وەک ئازادی و وەستانەوە لە بەرامبەر زوڵم‬ ‫و بێ عیدالەتی‬ ‫‪-٤‬بزووتنەوەی خوێندکاری هەر کات بە هێز‬ ‫بووە کۆمەڵگا ئازادتر‪ ،‬شەفافتر و عاداڵنەتر‬ ‫بووە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‪2019/8/4 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫راگەیاندنی ناوەندی هاوکاریی‬ ‫بەبۆنەی سی ساڵەی تێرۆری شەهید‬ ‫دوکتور قاسملووەوە ‬

‫سی ساڵ پێش ئێستا‪ ،‬ڕێکەوتی (‪١٣‬ی‌ژوئیه‌ی‌‪ )١٩٨٩‬دوکتور عەبدولڕەحمان‬ ‫قاسملوو‪ ،‬سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکرات یەکیك لە دیارترین رێبەرانی‬ ‫ی چاره‌سه‌ری‌ ئاشتیخوازانه‌ی‌‬ ‫بزووتنەوەی کورد له‌ كاتێك‌دا بۆ دۆزینه‌وه‌ی‌ رێگا ‌‬ ‫مه‌سه‌له‌ی‌ كورد له‌ ئێران‌دا له‌گه‌ڵ‌ چه‌ند نوێنه‌ری‌ حكوومه‌تی‌ كۆماری‌ ئیسالمی‌‬ ‫له‌ وییه‌ن له‌ سه‌ر مێزی‌ وتووێژ دانیشتبوو‪ ،‬له‌گه‌ڵ‌ عبدالله‌ قادری‌ ئازه‌ر ئه‌ندامی‌‬ ‫كۆمیته‌ی‌ناوه‌ندی‌‌و نوێنه‌ری‌ حیزب له‌ ئورووپا به‌ ده‌ستی‌ به‌ ناو نوێنه‌رانی‌ ده‌وڵه‌ت‬ ‫بۆ وتووێژی‌ ئاشتی‌‪ ،‬تێرۆر كران‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو لە سەر ئەساسی باوەڕمەندبوون بە چارەسەری ئاشتیانەی پرسی‬ ‫کورد‪ ،‬وتوێژی لە گەڵ دەوڵەتی ناوەندی بە شێوازێک لە شێوازە ڕەواکانی خەباتی‬ ‫کورد و وەک پڕنسیپێکی دیموکراتیک سەیر دەکرد‪ .‬عەبدولڕەحمان قاسملوو وەک‬ ‫کەسێکی بەرپرسیار بەرانبەر بە چارەنووسی میللەتەکەی‪ ،‬هەمیشە وەک رێبەرێکی‬ ‫پڕاگماتیک‪ ،‬لە چوارچێوەی پێکەوە سازان و دیالۆگ هەنگاوی دەنا‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە‬ ‫لە سەر مێزی وتوێژ واڵمی پەیڤە ئینسانیەکانی بە گوللە درانەوە‪..‬‬ ‫ڕاستە کە نەیارانی بزووتنەوەی مافخوازانەی خەڵکی کوردستان توانییان ئەم‬ ‫رێبەرە و ڕێبەرانێ دیکەی بزووتنەوەی کورد بە جەستە لەنێو بەرن و حەزفیان‬ ‫بکەن‪ ،‬بەاڵم ئێستاش پاش سی ساڵ بە سەر تێرۆری ڤییەن دا‪ ،‬بزووتنەوەی‬ ‫کوردستان لە سەر تێکۆشان بە مەبەستی مافە ڕەواکانی خۆی هەروا بەردەوام و‬ ‫لەسەر پێیە‪ .‬ئێستاش سەرەڕای ئەوەیکە دەسەاڵتی سیاسیی لە تاران هەمیشە‬ ‫هەوڵی داوە پرسی کورد لە ڕوانگەی ئەمنیەتییەوە بخوێنێتەوە و بۆ حاشالێکردن‬ ‫و سڕینەوەی بەردەوام رێگای توندوتێژ و ئەمنیەتی دەگرێتە بەر‪ ،‬بەاڵم حیزب و‬ ‫الیەنە سیاسییەکانی کورد و کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان وێڕای بەرەنگارییەکی‬ ‫ڕەوای فرەچەشن‪ ،‬دیسانیش پێیان وایە لە کۆتایی‌دا هەموو کێشەکان لە سەر‬ ‫مێزی وتوێژ چارەسەر دەکرێن‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی مافخوازانەی خەڵکی کوردستانی ئێران پاش سی ساڵ تێپەڕین بە‬ ‫سەر تێرۆری شەهید دوکتور قاسملوودا‪ ،‬قۆناغی جۆراوجۆری بڕیوە‪ .‬ئەوەی لە‬ ‫هەموو گرینگترە ئەوەیە کە بە پێچەوانەی هەوڵی سیستەمی سیاسی لە تاران‬ ‫کە هەمیشە هەوڵی دەدا لە رێگای سەرکوت و داپڵۆسینەوە بزووتنەوەی خەڵکی‬ ‫کوردستان الواز و بێ‌دەنگ و جووڵە بکات‪ ،‬ئێستا خەباتێکی بەربەرینی جەماوەی‬ ‫لە شکڵی مەدەنی لە ئارادایە‪ .‬ئەم خەباتە کە ماهییەتێکی عەداڵەتخوازی و‬ ‫نەتەوەیی هەیە‪ ،‬بە شێوازێکی هێمنانە خەریکە بە تەواوەتی ڕیشە دادەکوتێ و‬ ‫رۆژ لە گەڵ رۆژ بەربەرینتر دەبێتەوە‪ .‬ماهییەت و ئامانجی ئەم خەباتە جەماوەرییە‬ ‫کە هەمان شوناسخوازی نەتەوەیی و گەڕان بەدوای رێگاچارەی دێموکراتیک یه‬ ‫كسانی خوازانەیە‪ ،‬سەلمێنەری ئەو ڕاستیەیە کە سیاسەت و تێڕوانین و تێکۆشانی‬ ‫حیزبەکان‪ ،‬کاریگەری و شوێنەواری قوڵیان لە سەر ئەم کۆمەڵگەیە داناوە‪.‬‬ ‫بەداخەوە تا ئێستاش ئەو دەسەاڵتەی کە پیالنی تێرۆری دوکتور قاسملووو‬ ‫رێبەرانی دیکەی بزووتنەوەی خەڵکی کوردستانیان داڕشت و بەڕێوەیان برد‪ ،‬هەر‬ ‫بە تێڕوانینی ئەمنیەتییەوە سەیری بزووتنەوەی نەتەوایەتیی خەڵکی کوردستان‬ ‫و داواکاریی حیزبەکان دەکات‪ .‬بزووتنەوەی مافخوازانەی خەڵکی کوردستان کە‬ ‫باوەڕێکی قووڵی بە چەسپاندنی دێموکراسی لە ئێران و چارەسەری کێشەکان لە‬ ‫رێگای ئاشتیخوازانەوە هەیە‪ ،‬بەداخەوە لە ماوەی چل ساڵی ڕابردوودا بە دەرکردنی‬ ‫فەرمانی جیهاد بۆ سەر خەڵکی کوردستان‪ ،‬تێرۆری رێبەرانی کورد‪ ،‬سەرکوتی ماف‬ ‫و ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان‪ ،‬لە پاشکەوتوویدا ڕاگرتنی کوردستان‪ ،‬هێرشی‬ ‫مووشەکی و بوردمانی بنکە و بارەگای حیزبەکان وئیعدام و لەسێدارەدانی رۆڵەكانی‬ ‫سیاسەتی نکۆڵی و حاشاکردن لە پرسی نەتەوەیی کورد لە ئێران واڵم دراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە ئێستادا کە کۆمەڵگەی نێونەتەوەی لە سەر پرسی ناوکی و رێکەتنی “بەرجام”‬ ‫لە رووبەرووبوونەوە و گوشارخستنەسەر ئەم رێژیمە دایە‪ ،‬ئێمە وەک حیزب و‬ ‫الیەنەکانی کوردستان وێرای ئەوەی ڕاشکاوانە ڕامانگەیاندوە کە ئەم گوشارانە‬ ‫بۆ سەر رێژیم بە باش دەزانین‪ ،‬هاوکاتیش وتوومانە کە کێشەی ئێمە لە گەڵ‬ ‫دەسەاڵتی سیاسیی لە تاران لە سەر ماف و داخوازییەکانمان بۆ دەیان ساڵ پێش‬ ‫ئەو گرژی و ئاڵۆزیانەی نێوان ئێران و ئامریکا دەگەڕێتەوە‪ .‬تەوەری سەرەکیی‬ ‫کێشەی ئێمە لە گەڵ تاران داخوازییە نەتەوەیی و ئینسانییەکانی خۆمانە کە لە‬ ‫جاڕنامەی نێونەتەوەیی مافەکانی مڕۆڤ‌دا وەک “سەرەتاییترین مافەکانی مرۆڤ”‬ ‫دانی پێدا نراوە‪.‬‬ ‫لە داهاتووی واڵتی ئێراندا چاوپۆشیکردن لە داواکارییەکانی بزووتنەوەی کورد و‬ ‫ویستە ئینسانی و نەتەوەییەکانمان – وەک تا ئێستا سەلمێندراوە – نە تەنیا‬ ‫زیان بە پرۆسەی دێموکراسیزاسیۆنی ئەم واڵتە دەگەیەنێ‪ ،‬بەڵکوو بەتەواوەتی‬ ‫لە قازانجی سەقامگیری و بەرەپێشچوونی ئێراندا نیە‪ .‬دڕێژەکێشانی ئەقڵییەتی‬ ‫تەواویەتخوازیی دەسەاڵتدارانی تاران‪ ،‬ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ داهاتووی ئەم‬ ‫واڵتە بەرەو کۆمەڵێک سناریۆی ناڕوون دەبات‪ .‬بۆیە پێویستە دەسەاڵت لە تاران‬ ‫واڵمێکی لۆژیکی بۆ چۆنیەتی هەڵسوکەوت لە گەڵ داخوازەکانی گەلی کورد لە‬ ‫کوردستانی ئێران بداتەوە کە‪ ،‬لە بەرنامە و سیاسەتی الیەنە سیاسییەکانی دیکەدا‬ ‫فورموولە کراون‪.‬‬ ‫یادی شەهید د‪.‬قاسملوو و سەرجەم شەهیدانی خەباتی حەق خوازانەی گەڵی کورد‬ ‫بەرزو بەرێز بێ ورێگاو رێبازیان بەردەوام بێت ‪.‬‬ ‫ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران‬ ‫‪20‬ی پوشپەڕی ‪11 – 1398‬ی جوالی ‪2019‬‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫شاندێكی حیزبی شیوعی کوردستان‬ ‫سەردانی ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵەیان كرد ‬ ‫پاشنیوەرۆی یەكشەممە ‪6‬ی گەالوێژ‬ ‫شاندێكی حیزبی شیوعی كوردستان‬ ‫سەردانی ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستانیان كرد‪.‬‬ ‫شاندی میوان كە پێكهاتبوون لە هەریەك‬ ‫لە بەڕێزان‪ :‬د‪ .‬كاوە مەحمود سكرتێری‬ ‫كۆمیتەی ناوەندی‪ ،‬ئەبوكاروان ئەندامی‬ ‫مەكتەبی سیاسی‪ ،‬سوبحی مەهدی‬ ‫ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی‪ ،‬عوسمان‬ ‫زیندانی ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی‌و‬ ‫گۆران حسێن بەرپرسی پەیوەندییەكانی‬ ‫حیزبی شیوعی كوردستان لە سلێمانی‬ ‫لەالیەن شاندی كۆمەڵە هاوڕێیان‪ :‬عومەری‬ ‫ئێلخانیزادە سكرتێری گشتیی‪ ،‬رەزا کەعبی‬ ‫لێپرسراوی دەستەی کارگێڕی‪ ،‬عوسمان‬ ‫خەلیلی‪ ،‬خەلیل دەشتی‪ ،‬عەتا ناسرسەقزی‬ ‫ئەندامانی دەستەی كارگێری‌و ئارام‬ ‫مودەڕسی بەرپرسی سكرتاریەتی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان پێشوازییان‬

‫لێكرا‪.‬‬ ‫لە دیدارەكەدا قسەوباسێكی چڕ‌وپڕ‬ ‫لەسەر بارودۆخی ناوچەكە‌و كوردستان‬ ‫كرا‌و هەر دوو ال لە روانگەی خۆیانەوە‬ ‫هەڵسەنگاندنێكیان بۆ بارودۆخی ئێستا‬ ‫كرد‌و جەختیان لەسەر یەكڕیزی كورد لەم‬ ‫بارودۆخەدا كردەوە‪.‬‬

‫هەروەها باس لە لێكنزیك بوونەوە‌و‬ ‫یەكگرتووی زیاتر نێوان هێزە چەپ‌و‬ ‫هەرچوارپارچەی‬ ‫لە‬ ‫سێكۆالرەكان‬ ‫كوردستان كرا‌و پێكهێنانی چەترێكی‬ ‫هاوبەش لەو حیزب‌و الیەنانە لەالیەن‬ ‫وەفدی میوانەوە پێشنیار كرا كە وەفدی‬ ‫كۆمەڵە پێشوازی لەو پێشنیارە كرد‪.‬‬

‫كۆنفرانسی سااڵنەی ئەندامانی كۆمەڵە‪ ،‬كۆمیتەی نۆروێژ بەڕێوەچوو‬ ‫كۆمەڵە دەستی پێكرد‪ ،‬چاالكییەكانی‬ ‫دەورەی پێشووی كۆمیتەی نۆروێژ‬ ‫خرایە بەر باس‌و لێكۆڵینەوە‌و پاش‬ ‫تاوتوێیەكی دۆخی ئێستا‌و دیاریكردنی‬ ‫ئەركەكانی ئەم دەورەیەی ئەندامانی‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬هەڵبژاردن بۆ كۆمیتەی نوێی‬ ‫نۆروێژكرا‪.‬‬ ‫بەم جۆرە هەریەك لە هاوڕێیان‪:‬‬ ‫ئازاد سەڵەواتی‪ ،‬كاوە كەریمی‪،‬‬ ‫دڵشاد دەشتی‪ ،‬بێهنام نادری‌و شەیدا‬ ‫سوڵتانی وەك ئەندامی نوێی كۆمیتەی‬ ‫نۆروێژ هەڵبژێردران‪.‬‬ ‫لەكۆبوونەوەكەدا هەریەك لە هاوڕێیان‪:‬‬ ‫رەزا لوتفی بە شێوەی حوزوری‌و‪،‬‬ ‫رۆژی ‪21‬ی جوالی كۆنفرانسی سااڵنەی كۆبوونەوەكە كە بە راگرتنی چەند عوسمان خەلیلی‌و خەلیل دەشتی‬ ‫ئەندامی كۆمەڵە لەكۆمیتەی نۆروێژ ساتێك بێدەنگی بۆ رێزگرتن لە لەالیەن كۆمیسیۆنی دەرەوەی واڵت لە‬ ‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫یادی هاوڕێیانی گیانبەختكردوی رێگەی سكایپەوە بەشدارییان كرد‪.‬‬

‫راگەیاندنی ژمارە ‪٤‬ی ستادی نیزامیی کۆمەڵە‬ ‫راگەیاندنی ژمارە ‪٤‬ی ستادی نیزامیی‬ ‫کۆمەڵە لەبابەت تۆپبارانەکانی ئەمرۆی‬ ‫سپای پاسدارانی ئیسالمی ئێران‬ ‫بۆسەر بنکە و بارەگاکانی کۆمەڵە‬ ‫جەماوەری تێکۆشەری کوردستان!‬ ‫دۆستان و دلسۆزانی کۆمەڵە!‬ ‫بەمجۆرە ئاگادارتان دەکەینەوە کە لە‬ ‫درێژەی تۆپبارانەکانی سپای پاسدارانی‬ ‫کۆماری ئیسالمیدا بۆ سەر بنکە و‬ ‫بارەگاکانی حیزبەکانی کوردستانی‬ ‫ئێران لە ناوچە سنوورییەکان پێش‬ ‫نیوەرۆی ئەمرۆ پێنج شەممە‪٢٠‬ی‬ ‫پووشپەر و بۆ رۆژەی دووهەم فرۆکە‬ ‫بێ فرۆکەوانەکانی سپای پاسداران‬

‫سەرسنووری‬ ‫هێزی‬ ‫بنکەیەکی‬ ‫کۆمەڵەیان لە دۆڵی رۆست لە ناوچەی‬ ‫باڵەکایەتی بۆردمان کرد‪.‬‬ ‫لە ئاکامی ئەم بۆردمانەدا کە ماوەی‬ ‫زیاتر لە کاتژمێر و نیوێکی خایاند‬ ‫بێجگە لە زەرەروزیانی ماڵی دوو‬ ‫پێشمەرگەی قارەمانی کۆمەڵە بریندار‬ ‫بوون کە بەداخەوە برینی یەکێک لە‬ ‫هاورێیانمان قورسە و ئێستا لە ژێر‬ ‫چاودێری پزیشکی دایە‪.‬‬ ‫ستادی نیزامیی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫‪٢٠‬ی پووشپەری ‪١٣٩٨‬ی هەتاوی‬

‫چارەنووسی دوو الوی بەندکراوی کورد نادیارە‬

‫دوو هاواڵتی خەڵکی شاری مەریوان‪،‬‬ ‫دوای بانگ کردنیان بۆ ئیدارەی ئیتالعاتی‬ ‫شاری مەریوان‪ ،‬دەستبەسەر و بۆ ئیدارەی‬ ‫ئیتالعاتی ڕژیم لە شاری سنە ڕاگوێزران‪.‬‬ ‫بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە ئاژانسی‬ ‫هەواڵدەری زاگرۆس پۆست‪ :‬دوو الوی کورد‬ ‫بە ناوەکانی “شاهۆ ئەخترکاوان و حەمدی‬ ‫ئەخترکاوان”‪ ،‬پاش بانگهێشت بۆ ئیدارەی‬ ‫ئیتالعاتی شاری مەریوان‪ ،‬دەستبەسەر‬ ‫کران‪.‬‬ ‫ڕۆژی یەکشەممە‪٢٣ ،‬ی پووشپەڕ‪،‬‬ ‫“حەمدی ئەخترکاوان” خەڵکی گوندی‬

‫“بڵبەر” لە ناوچەی هەورامان و دانیشتووی‬ ‫شاری مەریوان‪ ،‬پاش بانگهێشت کردنی‬ ‫بۆ ئیدارەی ئیتالعاتی شاری مەریوان‬ ‫دەستبەسەر و لە مەڕ چارەنووسی ناوبراو‬ ‫هیچ هەواڵێک لەبەر دەستدا نیە‪.‬‬ ‫شاهۆ ئەخترکاوان حەتووی ڕابروو‪،‬‬ ‫بانگهێشتی ئیدارەی ئیتالعاتی شاری‬ ‫مەریوان و دواتر دەسبەسەر کرابوو‪.‬‬ ‫ئەو دوو هاواڵتیە کوردە پاش‬ ‫دەستبەسەرکردنیان‪ ،‬بۆ لێپرسینەوە‬ ‫ڕەوانەی گرتنگەی ئیتالعاتی ڕژیم لە شاری‬ ‫سنە‪ ،‬کراون‪.‬‬

‫بەشداری نوێنەرانی‬ ‫کۆمەڵە لە‬ ‫ڕێوڕەسمەکانی‬ ‫ساڵیادی تێڕۆڕی‬ ‫دکتۆر قاسملوو‬ ‫لە ڕێوڕەسمێکدا کە ڕۆژی‬ ‫شەممە‪١٣‬ی ژووئیە بۆ یادی‬ ‫سییەمین ساڵی تێڕۆڕی دکتور‬ ‫قاسملوو لە شاری هەولێر‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬هەیئەتێکی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان بە‬ ‫نوێنەرایەتی‪ ،‬هاوڕێ کەریم کەریمی‬ ‫ئەندامی هەیئەتی ئیجرایی کۆمەڵە‬ ‫بەشدار بوون‪.‬‬ ‫هەروەها لەو ڕێوڕەسمە هاوڕێ‬ ‫بەرپرسی‬ ‫مودەڕێسی‬ ‫ئارام‬ ‫کۆمەڵەی‬ ‫سکرتارییەتی‬ ‫زەحمەتکێشان وتارێکی پێشکەش‬ ‫کرد و پاشان وەک ئەندامی‬ ‫ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی‬ ‫کوردستانی ئێران پەیامی ناوەندی‬ ‫خوێندەوە‪.‬‬ ‫هەر بەم بۆنەوە لە سمینارێکدا‬ ‫کە لەشاری سلێمانی بەڕێوەچوو‬ ‫هاوڕێیان هێمن بایەزیدپور‪ ،‬تەها‬ ‫عەلیپور و رێباز تورجان بە‬ ‫نوێنەرایەتی کۆمەڵە بەشدارییان‬ ‫لەو سمیارەدا کرد‪.‬‬ ‫هاوکات لە ڕێوڕەسمێک کە لە شاری‬ ‫پاریسی واڵتی فەرانسە بەڕێوەچوو‬ ‫هاوڕێ نیلووفەر مودەڕیسی وەک‬ ‫نوێنەری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی‬ ‫کوردستان لە واڵتی فەرانسە‬ ‫بەشداری ئەو ڕێوڕەسمە بوو‪.‬‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‪2019/8/4 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ڕەچەڵەکه مێژوویەکانی الوازیی ژنایەتی ژنانی کورد‬ ‫د‪ .‬سیروان خوسرەوزادە‬ ‫لە کۆمەڵگای کوردی ئەوەندە پیاو بە‬ ‫تایبەتمەندیەکانی پیاوەتی پێناسە کراوە‪،‬‬ ‫ژن بە پێوەرە ژنانەکانیەوە پێناسە نەکراوه‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا بە هەمان شێوە کە پیاو بە بێ‬ ‫پێوەر و تایبەتمەندیە پیاوانەکانی ناتوانێ‬ ‫وەک پیاوێکی تەواو لە بەر چاو بگیرێت‪ ،‬بێ­‬ ‫شک ژنیش بە بێ پێوەرە ژنانەکانی‪ ،‬ژنێکی‬ ‫ناتەواو دەبێت‪.‬‬ ‫یه‌کێ له‌و زوڵمه گه‌ورانه کە له ژنی کورد‬ ‫کراوه‪ ،‬الوازکردنی هه‌ست و پێوه‌ری ژنایەتی‬ ‫(‪ )Feminity‬بووه له‌واندا‪ .‬به‌م شێوه ژنی‬ ‫کورد نەیتوانیوه ئەو جۆرەی کە شیاوە وەک‬ ‫ژنێکی ته‌واو ڕۆڵی خۆی بنوێنێت و الیەنی‬ ‫ژنانەیی خۆی بەرجەستە بکات‪ .‬هەر بۆیه‬ ‫ژنی کورد بەتایبەت لە هەندێک ناوچەدا‬ ‫تەنانەت ڕه‌نگی پیاوه‌تی لێ نیشتوه و بە‬ ‫پێی پێورە پیاوانەکان جێگەوپێگەی دیاری‬ ‫کراوە‪.‬‬ ‫ئەگەر جارجارێک ژنێک که به هه‌ر‬ ‫هۆیەک توانیبێتی هەستە ژنانەکانی خۆی‬ ‫بدرکێنێت و وەکوو ژنێکی تەواو (نەک‬ ‫وەک ژنێکی پیاوانە) خۆی بنوێنێ و باس‬ ‫لە هەستی خۆی بکات‪ ،‬بەهۆی ئەو بیر و‬ ‫باوەڕە پیاوساالرانە کە بەسەر کۆمەڵگای‬ ‫کوردەواریدا زاڵ بووه‪ ،‬به هەموو چەشنه‬ ‫تۆمەتێک تاوانبار کراوه و وەک کارێکی دژە‬ ‫ئاکار لەقەڵم دراوە‪ .‬بۆ نموونه‪ ،‬زۆر جار‬ ‫پێکەنین و قاقای ژنانه و ناز و لەنجەی له‬ ‫الیەن کۆمەڵگاوه شەرمەزار کراوه و ئاوه‌ها‬ ‫کەسێک تەنانەت وەک ژنێکی بێئەخالق‬ ‫پێناسه کراوه‪ .‬زۆر جار ڕووخۆشی و‬ ‫دڵڕفێنی وه‌کوو نیشانەیە‌ک لە سووکەسەری‬ ‫و ناپاکی ژن سەیر کراوه‪ .‬ژنێکیش که‬ ‫ویستبێتی پێداگری له مافەکانی خۆی بکات‬ ‫و بۆ خواسته ناڕه‌واکانی باوک و برا و کەس‬ ‫و کار و مێرده‌کەی مل دانەنەوێنێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫به بێحەیا و بێحورمەت و هتد ناوزه‌د کراوه!‬ ‫ژنی ڕاستەقینه بە پێی ئەم گوتارە “ساالره‬ ‫ژن”ێکە کە هەست و کردەوەی پیاوانەی‬ ‫ببێت‪ .‬لە کۆمەڵگای کوردەواری کاتێک‬ ‫ویستبێتیان شەرعیەت به کەسایەتی ژنێک‬ ‫بده‌ن و تاریفی بکەن بەم ڕستەیە ناویان‬ ‫لێبردوه‪“ :‬ساالره ژنه”‪“ ،‬له هەزار پیاو‬ ‫پیاوتره”‪“ ،‬خۆی ناگۆڕێته‌وه به هەزار پیاو”‬ ‫و “کەس به پیاو نازانێت”‪.‬‬ ‫له وەها کۆمەڵگایەکدا‪ ،‬ژن هەرگیز نه‬ ‫دەرفەتی بۆ ڕەخساوه و نه بوێریی ئەوەی‬ ‫هەبووه کەڵک له ژنایەتی خۆی بگرێت و‬ ‫وه‌کو ژنێکی تەواو هەست و نەستی ژنانەی‬ ‫خۆی دەرببڕێت‪ ،‬به لەونێک که تەنانەت‬ ‫شێوازی قسه‌کردنیشی گۆڕاوه بۆ شێوازێکی‬ ‫نێرینه و پیاوانه‪ .‬بەاڵم پرسی سەیر ئەوەیه‬ ‫که ناوچەکانی کوردەواری لەم بوارەدا وەک‬ ‫یەک نین‪ ،‬بە زمانێکی دیکه ئەتوانین بڵێین‬ ‫ڕێژه‌ی الوازیی ژنایەتی له الی ژنانی ناوچه‬ ‫جیاوازەکانی کوردستانی ڕۆژهەاڵت‌هاوشێوه‬ ‫نین‪ .‬بۆ نموونه ژنانی ناوچەی کوردستانی‬ ‫ژێر دەسەاڵتی ئەردەاڵنەکان (سنه‪،‬‬ ‫سەقز‪ ،‬مەریوان و هتد) به بەراورد لەگەڵ‬ ‫ژنانی کرماشان و موکریان و خۆراسان‬ ‫به ئێستاشەوه ژنایەتییان بەرچاوتر بووه‬ ‫و بە درێژایی مێژوو دەرفەتی له‌بارتریان‬ ‫هەبووه بۆ نواندنی هەست و پێوەرەکانی‬ ‫ژنایەتی‪ .‬ئەم ڕەوشتە تەنانەت له لەحنی‬ ‫ژنە گۆرانیبێژەکانی ئێستاش ڕچاو دەکرێت‪.‬‬ ‫کچه گۆرانیبێژەکانی ناوچەی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫ڕابردووی ئەردەاڵنەکان له نێو ئاوازەکانیاندا‬ ‫بەنیسبەت ژنانی ناوچەی موکریان زۆرتر‬ ‫ژنایەتی خۆیان نواندوە‪ ،‬به واتایەکی‬ ‫دیکه‪ ،‬زۆرتر هەست به ژنایەتیان دەکرێت‪.‬‬ ‫لێرەدا نامەوێ باس لەوه بکەم کە بۆچی‬ ‫یەکەم ژنه مێژوونووسی کورد و یەکەم ژنه‬ ‫گۆرانیبێژی کورد لەم ناوچه هەڵکەوتون‪،‬‬ ‫بەڵکوو لێرەدا باس لە کەمتر ڕەنگدانەوەی‬ ‫ژنایەتی ژنانه له لەحن و شێوازی قسه‬ ‫کردنیان دەکەم‪ ،‬ژنانی ناوچەی موکریان‬ ‫و کرماشان و خۆراسان تەنانەت شێوازی‬ ‫قسه کردنەکانیان زۆرتر لەحنی پیاوانەی‬ ‫لێنیشتوه‪ ،‬له حاڵێکدا که ژنانی ناوچەی‬ ‫ئەردەاڵن بەشێوازکی پڕ لە هەستی ژنانه‬ ‫قسە دەکەن‪.‬‬ ‫ئەڵبەت ڕەنگه بوترێت ئەم دۆخه پێوەندی‬ ‫به ناوچەوه نییه‪ ،‬بەڵکوو پێوەندی‬ ‫ڕاستەوخۆی به پوتانسیەلی زاراوەکانەوه‬ ‫هەیه‪ .‬بەاڵم ئەگەر سەرنج بدەین دەبینین‬

‫زاراوەی مەریوان‪ ،‬سنه‪ ،‬سەقز و بانه وەک‬ ‫یەک نین و جیاوازی تایبەتیان به خۆیان‬ ‫هەیه‪ ،‬کەچی سەرەڕای ئەم جیاوازیانه‪،‬‬ ‫ژنانی ئەم ناوچانه ژنایەتییان بەرچاوتر و‬ ‫بەهێزتره‪ .‬کەوایه‪ ،‬لێرەدا جەخت لەسەر‬ ‫زاراوه لە ئارادا نییە‪ ،‬بەڵکوو باس لە‬ ‫سەر ناوچەیە‪ .‬ئێستا پرسیار ئەوەیه که‬ ‫هۆکارەکانی ئەم جیاوازییه لە چیدایه؟‬ ‫بۆچی ژنایەتی ژنی ئەردەاڵن بەهێزتر‬ ‫و چڕترە‪ ،‬بەاڵم ژنایەتی ژنی موکریان‪،‬‬ ‫کرماشان و خۆراسان الوازەترە؟‬ ‫سەرەتا ئەبێ ئاماژه به ئەم ڕاستییە‬ ‫مێژووییە بکەین که کوردەواری النیکەم‬ ‫له دوای هێرشی عەرەبه‌کان ئەمنیەت و‬ ‫ئاسوودەیی بەخۆوه نەبینی‪ .‬کوردەواری‬ ‫که له ڕابردوودا یەکێ له گەشاوەترین‬ ‫شارستانیەتەکانی ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستی هه‌بووه‪ ،‬له ڕوانگەی ئابووری‬ ‫و شارستانیەتەوه گەشاوه و پێشکەوتوو‬ ‫بووه‪ ،‬بەاڵم له دوای هێرشی عەرەب بوو به‬ ‫ناوچەیەکی ئاڵۆز و بەستێنێک بۆ ئاژاوەی‬ ‫تااڵنکەرە بیانیەکان‪ .‬لە دەرەنجامی‌ئەم‬ ‫دۆخەدا کوردەواری سەرەڕای ئەوەی کە‬ ‫یەکگرتوویی خۆی له دەست دا‪ ،‬بوو بە‬ ‫ناوەندێ بۆ بەرەنگاری لەگەڵ داگیرکەران‬ ‫و هەمو ئەو دەسەاڵتانەی کە یەک له دوای‬ ‫یەک هێرشیان دەکرده سەر کوردستان‪.‬‬ ‫ئەم هێرشانه تەواو بوونیان نەبوو‪ .‬عەرەب‬ ‫دەچوو‪ ،‬سەلجووقی دەهات‪ ،‬سەلجووقی‬ ‫دەڕۆێی مەغوول دەهات‪ ،‬مەغوول دەچوو‬ ‫تاتار دەهات و هتد‪ .‬لەوەها بار و دۆخێکدا‬ ‫که کورد هەرگیز هەستی به دوایی ‌هاتنی‬ ‫نەهامەتیەکانی نەدەکرد‪ ،‬به ژن و پیاو و پیر‬ ‫و جوانەوه هەمیشه گیان له دەست ئاماده‬ ‫بوون کە بەرنگاری هێرشبەران و داگیرکەران‬ ‫ببنەوه‪ .‬لەم دۆخەدا ژنان ئیدی پێناسەی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆیان لێ ون بوو‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫سەرەکیترین مەبەست و ئامانجی ژن و پیاو‬ ‫پاراستنی گیان و شەرەف و کەرامەتی‬ ‫خۆیان و مندااڵنیان بوو‪ .‬ژنی چارەڕەش‬ ‫بێ ئەوەی به خۆی بزانێت بوو به پیاو و‬ ‫تا ڕادەیەکی زۆر ناز و هەستە ژنانەکانی‬ ‫خۆی له دەست دا‪ .‬زۆری پێنەچوو ئەم ژنه‬

‫نوێیه بوو به پێوەری ڕاستەقینەی نەوەکانی‬ ‫داهاتوی ژنانی کورد و ژنی کورد ئیدی بە‬ ‫پێی ئەم پێوەرە پێناسە دەکرا‪ .‬لە ئاکامی‌‬ ‫ئەم ڕەوتەدا هێدی هێدی ژنی ڕاستەقینه‬ ‫بوو به ئەو ژنه که وەک پیاو بێت و “خۆی‬ ‫به هەزار پیاو نەگۆڕێتەوه”!‬ ‫بۆ واڵمدانەوەی چڕتری پرسیارەکەی‬ ‫سەره‌وه‌‪ ،‬ئەبێ بوترێت ئەو بارودۆخه‬ ‫نائەمنەی کوردەواری تا سەدەی ‪ 15‬و ‪16‬ی‬ ‫زایینی درێژەی هەبوو‪ .‬لەم سەردەمانەدا‬ ‫لەو بەشانەی کوردستان که سەردەمانێک‬ ‫دەسەاڵتی ئەردەاڵن حکومەتیان کردوه‪،‬‬ ‫بەهۆی دامەزراندنی ئەو دەسەاڵته کوردیه‪،‬‬ ‫بەشێکی بەرچاو له نەهامەتیەکانی کوردانی‬ ‫دانیشتوی ئەو ناوچانەی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫ئەردەاڵنەکان دوایی‌هات‪ .‬دوایی‌هاتنی‬ ‫نەهامەتیەکان بەو مانا نییه که ئەو‬ ‫دەسەاڵته کوردیه دەسەاڵتێکی ئایدیالی‬ ‫و بێکێشە بووه‪ ،‬بەپێچەوانەوه‪ ،‬لەو‬ ‫سەردەمانەدا زوڵم له هەموو ناوچەیەک‬ ‫زاڵ بووه و ئەمەش بەپێی یاساکانی‬ ‫دەسەاڵتداران ئاسایی بوو‪ .‬مەبەست ئەوەیه‬ ‫کە النیکەم بەهۆی ئەو دەسەاڵتە نیوە‬ ‫کوردیەوە ئیدی دانیشتوان ناچار نەبوون‬ ‫هەر سات و کات ئامادەی بەرەنگاری‬ ‫دوژمن ببن‪ .‬دەسەاڵت هێمنی و ئاسایشی‬ ‫ناوچەکەی مسۆگەر دەکرد و خەڵکیش‬ ‫سەرەڕای هەموو گیر و گرفتەکانیان دڵخۆش‬ ‫بوون بەوەی که دەتوانن النیکەم به بێترس‬ ‫له‌هاتنی هێرشکەران ژیانی خۆیان درێژە‬ ‫پێبدەن‪ .‬ڕەنگه ئەو پرسیارە بێتە ئاراوە که‬ ‫پێشتریش حکوومەتی ناوەندی لەو ناوچانه‬ ‫دەسەاڵتی هەبووە و توانیویەتی له بەرانبەر‬ ‫هێرشی دەرەکی زق ببێته‌وه‌‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫ڕاستی بێت زۆرجار ئەم دەسەاڵتەی سەر‬ ‫به حکومەتی ناوەندی زۆر له هێرشکەره‬ ‫دەرەکیەکان زیانی بە دانیشتوان گەیاندوه‪.‬‬ ‫بۆ نمونه کاتێ سەیری هۆکارەکانی شۆرشی‬ ‫حەمزه ئاغای مەنگۆڕ دەکەین ئەو ڕاستیه‬ ‫زۆر بە ڕوونی دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫دەسەاڵتی کوردی النیکەم ئەو جیاوازیەی‬ ‫هەبوو که کاربەدەستەکانی خۆیی بوون و‬ ‫ئاستی زوڵم و زۆرەکانیشیان بەنیسبەت‬

‫دەسەاڵتێکی ناوەند سنووردارتر بوو‪ .‬له‬ ‫ژێر دەسەاڵتی کوردی ئەردەاڵندا ئاسایش‬ ‫و ئەمنیەت هەبوو‪ ،‬بۆیه ژن تا ڕادەیەک‬ ‫توانی بەرەو بوونی ڕەسەنانە و ژنانەبوونی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆی بگەڕێتەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫بارودۆخ له موکریان و کرماشان چۆن بوو؟‬ ‫له موکریان بەپێچەوانەی ناوچەی‬ ‫ئەردەاڵن‪ ،‬ژیان عەشایری و خێاڵیەتی بوو‪.‬‬ ‫لەم ناوچەدا بێجگە لە مەهاباد‪ ،‬شاری‬ ‫کوردی دیکەمان نەبوو‪ .‬ژیانی عەشایری‬ ‫کۆسپێ بوو بۆ کاریگەری وەرگرتن له‬ ‫گۆڕانکاریەکانی سەردەم‪ .‬ئەمه له الیەکەوه‬ ‫و شەڕ و کێشه و کێبەرکێی عەشیرەیی‬ ‫نێوان عەشیره کوردەکان‪ ،‬یان عەشیره‬ ‫کوردەکان لەگەڵ عەشیرەته تورکەکان‪،‬‬ ‫هەروەها لەگەڵ دەسەاڵتی ناوەندی ئێران‬ ‫و عوسمانی کارێکی کردبوو که ژنی کوردی‬ ‫موکریانی زۆرتر له هەمیشه ناچار بێت‬ ‫وەک پیاوێ ئامادەی بەرەنگار بوونەوه‬ ‫لەگەڵ هەموو چەشنه مەترسیەک بێت‪ .‬له‬ ‫ژیانی عەشایەریدا دەسدرێژیکردن بە سەر‬ ‫کچ یان ژنێ له عەشیرەتی بەرانبەر‪ ،‬دەبووه‬ ‫هۆی خوێنڕێژی و کوشتار و شەڕ و کینەی‬ ‫دەیان ساڵه‪ .‬ژنی عشایر هەمیشه شه‌رافەت‬ ‫و کەرامتی له مەترسیدا بوو‪ .‬جیا له‬ ‫موکریان‪ ،‬کرماشانیش هەروەها بەم چەشنە‬ ‫بوو‪ .‬حکوومەتی کرماشان بەپێچەوانەی‬ ‫ئەردەاڵن‪ ،‬نەک دەسەاڵتێکی نیمچە کوردی‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەڵکوو ناکۆکی زۆری لەگەڵ‬ ‫عەشیرەتە کوردەکان هەبوو‪ .‬عەشیرەتەکان‬ ‫هەمیشه ئامادە بوون بۆ بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫هێرشەکانی حاکمی‌کرماشان!‬ ‫ژنانی کرماشانیش‌ هاوشێوەی ژنانی‬ ‫موکریان هەمیشه له ترس و دڵەڕاوکێدا‬ ‫بوون و هەربۆیە وەک پیاوەکانیان دلێر و‬ ‫بەهێز بوون و چاوەڕوانی کاری پیاوانەییان‬ ‫لێدەکرا‪ .‬نموونەی ئەم چەشنه دلێریه له نێو‬ ‫ژنان و کچانی هۆزی هەمەوەند وێنا دەکرا‬ ‫کاتێک حاکمی ‌کرماشان له دوای کوشتنی‬ ‫نامرۆڤانەی “جوانمێر ئاغای هەمەوەند” له‬ ‫ساڵی ‪ ١٣٠٤‬کۆچی مانگیدا‪ ،‬هێرشی کرده‬ ‫سەر قەاڵکەیان‪ ،‬دلێرانه بەرخۆدانێکیان‬ ‫نواند و ئەم خۆڕاگریەیان کاردانەوەی‬ ‫زۆری بەشوێنەوە بوو‪ .‬نموونەیەکی‬ ‫دیکه لە خۆراسان ڕووی دا‪ .‬هەروەها کە‬ ‫دەزانین ئامانجی سەرەکی شا عەباس لە‬ ‫گواستنەوەی کوردان بۆ خۆراسان پاراستنی‬ ‫سنورەکانی ئەو ناوچە بوو لە بەرانبەر‬ ‫هێرشی تورکمان و ئوزبەکە بەڕبەڕەکان‪.‬‬ ‫هەر بۆیە باسی مان و نەمان لە ئارادا بوو‪.‬‬ ‫تااڵنکەران بۆ دزین و بە کۆیلە بردنی ژنانی‬ ‫کورد هێرشیان دەکرد هەربۆیە ژنان زۆرتر‬ ‫لە پیاوان هەستیان بە بەرپرسیارەتی دەکرد‬ ‫و لە پیاوەکانیان دلێرتر و بوێرتر بوون‪.‬‬ ‫بۆ نموونە دەتوانین ئاماژە بە حەماسەی‬ ‫قەاڵی خێرئاباد لە ساڵی‪1270‬ی کۆچی‬ ‫مانگی بکەین‪ .‬لەم ڕووداوە حەماسیەدا سێ‬ ‫هەزار تورکمان هێرشیان کرده سەر قەاڵی‬ ‫خێرئاباد که تەنیا ژن و منداڵی تێدا بوو‪.‬‬ ‫ژنان توانیان تا گەیشتنی هێزی یاریدەر‪،‬‬ ‫لەگەڵ تورکمانەکان بوێرانە شەڕ بکەن‬ ‫و زیانێکی بەرچاویان پێ بگەیەنن! ئەم‬ ‫حەماسە دەنگ دانەوەی زۆری لە سەرچاوە‬ ‫مێژووییەکانی ئەوسەردەمە هەبوو‪.‬‬ ‫به پێی ئەوەی لەسەرەوە باس کرا‪ ،‬لێرەدا‬ ‫دەتوانین بڵێین ژنایەتی ژنانی کورد الواز‬ ‫کراوە و کەسایەتی ڕاستەقینەی ژنی‬ ‫کورد گۆڕدراوە‪ .‬ئەو گۆڕانکارییه له نێو‬ ‫دڵی فەرهەنگ و داب و نەریت کوردیدا‬ ‫جێگای خۆی کردەوه و بوو به بەشێ له‬ ‫پێوەرە یاساییەکانی کۆمەڵگای کوردی‪.‬‬ ‫ئێستا گەڕانەوەی ژنایەتی کوردی بۆ ژنانی‬ ‫کورد به‌ستراوه به هەست بە ئەمنیەتی‬ ‫هەمەالیەنه چاکسازی و پێداچوونەوه‬ ‫و ئاسانکاری بۆ سڕینەوەی ئەو بیر و‬ ‫باوەڕانەی کە بە هۆی نەبوونی ئاسایشی‬ ‫مێژوویی بە سەر فەرهەنگی کوردەواریدا‬ ‫زاڵ بون‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا ژنی کورد ئەبێت ژنایەتی خۆی‬ ‫وەدەس بخاتەوه و ببێتەوە بە خاوەنی ئەو‬ ‫شکۆ ڕاستەقینە لەدەس چووەی خۆی‪.‬‬ ‫بێشک کەس ناتوانێ نکۆڵی لەو ڕاستیە‬ ‫بکات کە لە چەن دەیەی ڕابردودا سەرەڕای‬ ‫هەموو کەم و کورتییەکان ژنان تا ڕادەیەکی‬ ‫بەرچاو توانیویانە زۆرتر لە هەمیشە وەک‬ ‫ژنی ڕاستەقینە خۆیان بنوێنن و نزیک‬ ‫ببنەوە لە شکۆ الوازکراوەکەیان‪ ،‬هەرچەند‬ ‫هێشتا لە سەرەتای ئەو ڕێگایه‌دان‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫پەروەردە وەک یەکەمین‬ ‫بنەما بۆ داڕشتنی‬ ‫کەسایەتی مرۆڤ‬ ‫سەیران مستەفازادە‬ ‫پەروەردە بنەمای دارشتنی کەسایەتی‬ ‫مروڤە و پەیوەندی تایبەتی بە بونیاتنانی‬ ‫کۆمەلگاوە هەیە‪.‬‬ ‫یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانی‬ ‫سیستەمی پەروەردە لە واڵتێک‪،‬‬ ‫ئامادەکردنی منااڵنە بۆ وەئەستۆگرتنی‬ ‫ئەرکەکانیان لە داهاتووی کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫سیستەمی پەروەردە بەدوو جور دابەش‬ ‫دەکرێت‪ ،‬بەشی یەکەم سیستەمی‬ ‫پەروەردەی فەرمی وبەشی دووەم‬ ‫سیستەمی پەروەردەی نا فەرمییە‪.‬‬ ‫سیستەمی پەروەردەی فەرمی وەک‪،‬‬ ‫مەدرەسە و زانکۆ وسیستەمی‬ ‫پەروەردەی نافەرمی وەک بنەماڵە‪،‬‬ ‫کلتوور و داموودەزگاکانی ڕاگیاندن‪.‬‬ ‫بنەماڵە وەك یەكەمین شوێنی فێربوون‬ ‫و دارشتنی کەسایەتی تاک نەخشێكی‬ ‫گرێنگی هەیە‪ ،‬بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی‬ ‫کە لە بنەمالەی کۆمەڵگای سوونەتی‬ ‫کوردستانی رۆژھەاڵت‪ ،‬جیاوازییەکی‬ ‫ڕەگەزی هەیە بۆ پەروەردەکردنی مندااڵن‪،‬‬ ‫و لەگەڵ ئەو ئامادەکردنەدا کچ رۆڵی‬ ‫دووهەمی هەیە و گرینگی زیادتر بە کۆر‬ ‫دەدرێت و کچەکان رۆڵێكی ژیر دەستیان‬ ‫هەیە‪\ ،‬کچەکان زۆرتر بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫رۆڵی دایک واتە بۆ هاوسەری ئامادە‬ ‫دەکرێن و کچ دەبێت زۆرتر خۆی بۆ ئەو‬ ‫ئەرکە ئامادەکا و‬ ‫لە کوردستان عورف وایە کە ژن بە‬ ‫قسەی باب و برا و میرد هەڵسووکەوت‬ ‫بکا و بۆ هەموو شتێک ژیر دەست بێت و‬ ‫تەنانەت بۆ بچووکترین داخوازی خۆیان‬ ‫چاو لە دەستی پیاوان بن و ژنان دەبێت‬ ‫بە پێی عورفی باوی کۆمەڵگا پێگەی‬ ‫پیاوی پێ بەرزتر بێت و ئەو هەاڵواردنە‬ ‫بچێتە ناخییەوە و کەم بوونوو ژێردەست‬ ‫بوونی خۆی تەنانەت بە منداڵەکان و‬ ‫نەوەکانی پاش خۆشی بگۆزێتەوە ‪.‬‬ ‫ئەو شێوە لە پەروەردە لە بنەماڵە بۆ‬ ‫کۆمەڵگا دەگۆزارێتەوە وکۆمەڵگاش پەرە‬ ‫بەو روانگە دەدات‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵگای سوونەتیدا ئەو ماملەی‬ ‫لەگەڵ نامووس دەکرێت و باب‪ ،‬برا‬ ‫ومێرد‪ ،‬خۆیان بە خاوەن ژن دەزانن‬ ‫وئەوە دەبێتە هۆی ئەوەی كە لە نیو‬ ‫ئەو کۆمەڵگایەدا ژن زۆتر بە چاوی‬ ‫کەسایەتییەکی‬ ‫تا‬ ‫کەرەستەیەک‬ ‫سەربەخۆ ببیندریت‪.‬لە کۆمەڵگای ئێران‬ ‫دا کچ بۆ وەی نەرخی چاکی بێت و‬ ‫بتوانن بە ئاسانی بە میردی دەن و‬ ‫ئابڕووی خانەوادەکەی ڕاگرێت و بن‬ ‫ماڵەی میرد لێ رازەی بن دەبێت حتمەن‬ ‫تێستی بکارت بدات و باکرە بێت‪ .‬کچێک‬ ‫کە باکرە نەبێت‪ ،‬دەبێتە هۆی سەر‬ ‫شۆڕی بنە ماڵەکەی و باب و برا زۆر بە‬ ‫ڕاحەتی دەتوانن بە پێی یاسا بیکووژن‪،‬‬ ‫چۆن ئەم کچە بە کچێکی بێ نامووس‬ ‫دەناسرێت و تەنانەت زۆر جار‪ ،‬زۆر کچ‬ ‫بە بۆنەی ئەوی کە لە شەوی زفاف دا‬ ‫نەیانتوانیوە بەکارەتی خۆیان بسەلمێنن‪،‬‬ ‫ناردراونەتەوە بۆ ماڵی بابیان و لەویش‬ ‫لە الیەن باب و برا کووژراون‪.‬‬ ‫لەکۆمەڵگای سوونەتیدا هەر بنەماڵەیەك‬ ‫کە منداڵی کچی هەبێت پێیان سەرشۆریە‬ ‫و ئەگر بنەماڵەیەک یا دایکیک مناڵی‬ ‫کوری نەبێت بە چاوی کەم ئەبیندرێت‬ ‫و ئەو شتە بۆتە ھۆی ئەوەی کە پیاو‬ ‫بتوانێ دووبارە هاوسەرگیری بکاتەوە و‬ ‫ژنێكی تر بێنێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵگای سوونەتی ئیرانیش کە لە ژیر‬ ‫دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمیەدایە‪ ،‬کچ‬ ‫ناچار دەکات هەر لە مناڵیەوە حیجابی‬ ‫خۆی بپارێزێت ناچارە بە خۆداپۆشینی‬ ‫ئیجباری و ئەو یاسایانە لە چوارچێوەی‬ ‫پەرەپێدانی ئەو کۆلتورەدا کار دەکەن‬ ‫و کچان وادار دەکن رۆڵی دووەمی و‬ ‫گرێدراو بە پیاو تەمرین بکەن‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا ئێمە ناتوانین لە ئێرانێکی ژێر‬ ‫ئیستبداد ماڤی کەمینە کانمان دەستەبەر‬ ‫کەین‪ ،‬ئێران لە ژنی ئازاد دەترسێت‬ ‫و ئەم حکوومەتە مانەوەی خۆی لە‬ ‫ژێردەست بوونی ژن دەزانێت‪ ،‬چۆن ژنی‬ ‫ئازاد‪ ،‬منداڵی ئازاد پروردە دەکا‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‪2019/8/4 ،‬‬

‫وتووێژ‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫پرسی دانوستان کورد لەگەڵ رژیمی کۆماری ئیسالمی‬

‫وتووێژی کاناڵی ئێران ئینترناشناڵ لەگەڵ هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە‬ ‫ئا‪:‬ڕێباز تورجانی‬

‫دەرەوەی واڵت و چ لە پێوەندی لە گەڵ‬ ‫خەڵک و لە نێو ڕێژیمیشدا و چ باروودۆخی‬ ‫ئابووری ‪ ،‬بە بیری من بەرپرسانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی دەبێ بڕیک بە خۆیان دابێنەوە و‬ ‫بێ گومان لەم شەرایەتە لە گەڵ کوردەکان‬ ‫و خەڵکی ئێران ڕێ بکەون ئیمتیازاتێکە‪.‬‬

‫لە ڕۆژانی ڕابردوو پرسی دانووستانی‬ ‫حیزبەکانی کوردستانی ئێران لەگاڵ‬ ‫نوێنەرانی کۆماری ئیسالمی پرسی ڕۆژ‬ ‫بووە چ لە ناوخۆی کوردستانی ئێران و چ‬ ‫لە نێوان ئەندامان و الیەنگرانی حیزبەکانی‬ ‫بەشدار لەو وتوویژانە ‪ ،‬سەبارەت‬ ‫بەم پرسە هاوڕێ عومەی ئیلخانیزادە‬ ‫وتووێژێکی لەگەل کانالی ایران اینترنشنال‬ ‫کردووە کە دەقی ئەم وتووێژە پێشکەشی‬ ‫خوێنەرانی دواڕۆژ دەکرێت‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬کاک عومەر سەبارەت بە دەنگۆی‬ ‫وتووێژ لەگەڵ کۆماری ئیسالمی پێم خۆشە‬ ‫ڕوونکردنەوەیەک بدەن بۆ بینەرانمان؟‬ ‫واڵم‪ :‬دەبێ شتێک بڵێم ‪,‬ئەساسەن‬ ‫ئێمە وەک کۆمەڵە و دێموکرات‪ ،‬یانی‬ ‫دوو حیزبی سەرەکی کوردستانی ئێران‬ ‫‪،‬هەمیشە خوازیاری ئەوە بووین کە لە‬ ‫رێگای وتووێژەوە‪ ،‬ڕێگا حەلی سیاسیەوە‪،‬‬ ‫مەسەلەی کوردستان لە گەڵ دەوڵەتی‬ ‫مەرکەزی چارەسەر بکێن ‪ ،‬لە ساڵی ‪1979‬‬ ‫ئێمە دانیشتنێکمان بوو لە گەڵ بەرپرسانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ‪ ،‬هەوڵی ئیستا دڕێژەی‬ ‫ئەو پێوەندیانەیە‪ ،‬کۆی زیاتر لە یەک ساڵ‬ ‫لەوە پێش‪ ،‬شاید لە ماوەی ئەم دوو ساڵە‬ ‫‪ ،‬زۆر کەسایەتی مەدەنی و سیاسی و هەم‬ ‫ئۆرگانەکانی ئۆرووپایی و نێونەتەوەیی‪،‬‬ ‫الینگری حەلی سیاسین و الینگری ئاشتین‬ ‫و لەو پێوەندیەدا هەوڵیان داوە ولە ئێمە‬ ‫پرسیاریان کرد ‪،‬واڵمی ئێمە زۆر ڕوون بوو‬ ‫‪،‬کە بە ڕواڵەت کۆماری ئیسالمی ئەگە‬ ‫بیهەوێ سەبارەت بە مەسەلەی کوردستان‬ ‫و خوازیاریەکانی خەڵکی کوردستان لە‬ ‫گەڵ ئێمە قسەبکا ‪،‬ئێمە ئامادەێن ‪،‬هیچ‬ ‫کێشەیەکمان لەو بارەوە نییە‪،‬تەبعەن‬ ‫وتوووێژ شەرایەتێکی پێویستە ‪،‬شەرایەتی‬ ‫ئێمە ئەوەیە کە یەکەم وتووێژەکان ئاشکرا‬ ‫بێ ‪ ،‬نوێنەری کۆماری ئیسالمی دەبێت‬ ‫کەسێکی ڕەسمی بێت ‪ ،‬ئێمە ئامادەێن لە‬ ‫سەر مەسەلەی کوردستان وتووێژمان بێ‪،‬‬ ‫بەاڵم بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئەزموونانەی‬ ‫کە لە پێشتر لە پێوەندی لە گەڵ رێژیمی‬ ‫ئێران بوومانە ئێمە خوازیاری ئەوەێن‪،‬‬ ‫یەکەم ئەم وتوووێژانە لە ژێر چاوەدێری‬ ‫نێونەتەوەی بێ و دەبێ گەرەنتیدار بێ‪ ،‬چ‬ ‫لە باری ئەمنیێەت و چ لە بواری ئەو شتەی‬ ‫دەگۆزەرێ ‪ ،‬ئاشکرایە لە سەر مەسەلەی‬ ‫خەڵکی کوردستان ئێمە قسەدەکێن ‪ ،‬ئەوان‬ ‫چرا سەوزێان داوە‪ ،‬ئێمە بە هیممەتی‬ ‫کەسانێک کە لەو پێوەندیەدا کاریان‬ ‫کردووە پەیامەکانمان بۆ یەک ناردووە‬ ‫و ئێستا لە قۆناغی یەکەمین ‪ ،‬لە حاڵی‬ ‫حازر کە قسە دەکێن کۆماری ئیسالمی‬ ‫بە شێوەی ڕەسمی ئەم شەرایەتەی قبوڵ‬ ‫نەکردووە ڕەتیشی نەکردۆتەوە‪.‬‬

‫هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە‪ ،‬سکرتێری گشتیی کۆمەڵە‬ ‫پرسیار‪ :‬بۆ ئەنجامی ئەم وتوووێژە ئێوە‬ ‫وەک ئەحزابی کورد دەست پێشخەربوون یا‬ ‫ئەوێکە چرا سەوزیک لە تەرەفی بەرپرسانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی بە ئێوە گەیشتووە؟‬ ‫واڵم‪ :‬تا ئەو جێگایەی من بزانم ئێمە‬ ‫داواکار نەبووین لەو پێوەندیەدا‪ ،‬و ئەو‬ ‫شێوەیەی کە بیستوومە کۆماری ئیسالمیش‬ ‫لەم پێوەندیەدا دەست پێشخەر نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵکوو شەرایەت و باروودۆخی سیاسی کە‬ ‫ئێران و کوردستان تێیدان و ئەو کێشانەی‬ ‫کە لە کوردستان لە بەرچاوە ‪ ،‬مانگرتن‬ ‫‪،‬خۆ پیشاندان‪ ،‬و جارو بار دەرگیری‬ ‫چەکدارانە‪ ،‬الیەنی سێهەم هەوڵیان داوە بە‬ ‫شێوەی نێونجی دیاربن و هەوڵیان داوە لە‬ ‫گەڵ ئێمە و کۆماری ئیسالمی قسە بکەن ‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬ئەگە سەرەنج بدەی بە شەرایەتی‬ ‫ئێستای کۆماری ئیسالمی‪ ،‬شەرایەتی‬ ‫سیاسی و ئەزموونی پێشوو کە هەبووە‬ ‫سەبارەت بە وتوووێژ و لە چەند ڕۆژی‬ ‫ڕابردوو ‪،‬ساڵ ڕۆژی تێڕۆری دوکتور‬ ‫عەبدولرحمان قاسملوو نزیک دەبینەوە کە‬ ‫لە پێوەندی لە گەڵ وتوووێژ گیانی خۆی‬ ‫لە دەستدا‪ ،‬ئێوە بەم ئەزموونە پێتان وایە‬ ‫کۆماری ئیسالمی ئێران ‪،‬ئەم شەرایەتەی‬ ‫ئێوە قبوڵ دەکا ‪،‬بیروو ڕای ئێوە چییە؟‬ ‫واڵم‪ :‬من ڕام ئەوەیە کە لە دەرەوەی‬ ‫ئێران بە چاودێری ئۆرگانی بڕواپێکرای‬ ‫نێونەتەوەیی ڕەنگە بیانەوێ قسە بکەن‬ ‫و بەڕای من قبوڵی دەکەن‪ ،‬چۆن دەزانم‬ ‫بە هیچ شێوەیک بزوتنەوەی کوردستان‬ ‫ونوێنەرەکانی بزوتنەوەی کوردستان‬ ‫حازر نین جگە لەوە و ئەگە شەرایەتێکی‬ ‫ئەمنیێەتی تەواو نەبێ و چاودێری کەسی‬ ‫سێهەم نەبێ بیانەوێ وتوووێژ بکەن‪ ،‬چۆن‬ ‫پێشتر ئێمە ئم شەرتانەمان ڕاگەیاندووە‪.‬‬ ‫حیزبەکانی‬ ‫هەڵوێستی‬ ‫پرسیار‪:‬‬ ‫ئوپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسالمی چی بووە و‬ ‫ئوپۆزیسیۆنی کورد وە بێجگە لە کورد چە‬ ‫هەڵوێستیکێان بووە بۆ ئەو هەوڵ دانەی‬ ‫ئێوە؟‬

‫واڵم‪ :‬ئێمە هەمیشە لە گەڵ ئوپۆزیسیۆنی‬ ‫ئێرانی قسەمان کردووە کە ئێمە لە سەر‬ ‫مەسەلەی کوردستان حەقمان هەیە‪ ،‬و‬ ‫دەسەاڵتیشمان هەیە کە لە گەڵ حکومەتی‬ ‫ناوەندی هەر ئەو جۆرەی بۆمان هەیە‬ ‫بچینە شەڕ‪ ،‬دەبێ واردی وتووێژیش ببین‪،‬‬ ‫بۆ حەلی مەسەلەی کوردستان واردی‬ ‫وتووێژی سیاسی بین‪،‬دیارە کەسانێک‬ ‫قبوڵی دەکەن وە کەسانێک ئەوە قبوڵی‬ ‫ناکەن‪ ،‬کەسانێک دەڵێن بە زەرەری‬ ‫بزوتنەوەی سەراسەری لە ئێرانە ‪،‬لە‬ ‫حاڵێکدا بە هیچ شێوەیک وانیە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئەگە بتوانین لە کوردستان ئیمتیازاتێک بۆ‬ ‫خەڵکی کوردستان وەرگرین ‪،‬بێ گۆمان‬ ‫ئەم ئیمتیازانە بۆ خەڵکی ئێرانیش دەبێ‪،‬‬ ‫هەر وەها کرێکارانوو بزووتنەوەی مەدەنی‬ ‫لە تاران بتوانن ئیمتیاز وەرگرن بە نەفعی‬ ‫خەڵکی کوردستان دەبێ‪ ،‬ئێمە بە هیچ‬ ‫شێوەێەک حازر نین لە سیاسەته کانمان کە‬ ‫تا ئێستا جێبەجێمان کردووە لە پێوەندی‬ ‫لە گەڵ کۆماری ئیسالمی و ویستوومانە‬ ‫حکومەتێکی سکۆالر و دێموکرات لە ئێران‬ ‫دابمەزرێ‪ ،‬لە ئەوانە پاشگەز ببینەوە یا‬ ‫بیرو ڕامان بگۆڕین ‪.‬‬ ‫ئیمە لە سەر مەسەلەی کوردستان قسە‬ ‫دەکێن ‪ ،‬هیچ ئەوە بە زیانی ئوپۆزیسون وە‬ ‫ئەو حیزبە کوردیانەی مەسەلەن خوازیاری‬ ‫وتووێژ نین و ئەم رێگایە قبوڵ ناکەن نین‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە ئەوە بە قازانجیانە و لە حاڵی‬ ‫حازردا ئەوە نەزانینی هاوسەنگی هێزە ‪،‬‬ ‫لە ماوەی چل ساڵ دەسەاڵتی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪،‬کوردستان بە هیچ شێوەیەک‬ ‫دەنگی ئەرێنی بە کۆماری ئیسالمی‬ ‫نەداوە و لە ئاکامدا لە ماوەی چل ساڵدا‬ ‫هاوسەنگی هێز پەیا بووە وە ئێمە بێ‬ ‫گۆمان دەزانین کە ئەو پشتیوانیە سیاسیەی‬ ‫چل ساڵەمان هەیە ‪،‬تەجروبەی شەڕمان‬ ‫هەیە و سەرکوتی نیزامی و میلیتاریزمی‬ ‫کوردستانمان تەجرووبە کردووە‪ ،‬ئێستا‬ ‫کۆماری ئیسالمی لە شەرایەتێکی زۆر‬ ‫خراپ دایە‪ ،‬چ لە ئاستی نێونەتەوێی و‬

‫پرسیار‪ :‬ئەگە وتووێژ بکرێ ڕای داخوازی‬ ‫ئێوە چییە لە چوارچێوەی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬چۆن بە ڕواڵەتی ویستەکانی‬ ‫ئەحزابی کورد لە گەڵ کۆماری ئیسالمی‬ ‫مەودایەکی زۆری هەیە و ویستەکانی ئێوە‬ ‫لە چوارچێوەی سیستمی کۆماری ئیسالمی‬ ‫و وەالیەتی فقیهی ئایا دەگونجێ؟‬ ‫واڵم‪:‬ئەوەی کە دەگوونجێ یا ناگۆنجێ‬ ‫ئێمە کارمان بەوە نییە‪ ،‬ئێمە داخوازی‬ ‫خۆمانمان هەیە کە دەبێ ڕووی بکێن‪ ،‬هەر‬ ‫ئەو شێوەی کە پێشتر لە چوارچێوەی‬ ‫یاسای بنەڕەتی نەدەگونجا ‪،‬ساڵی ‪1979‬‬ ‫هاتن وتووێژیان کرد‪ ،‬ئێمە دانیشتنمان‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم بە پەیامی خۆمێنی هاتن ‪،‬‬ ‫مەسەلەکە ئەوەیە ئێمە خۆمان بە نوێنەری‬ ‫خەڵکی کوردستان دەزانین‪ ،‬ئاشکرایە‬ ‫دەبێ ئیدارەکانی کوردستان بە دەست‬ ‫خەڵکەوە بێت‪ ،‬دەنگدان دەبێ خەڵکی‬ ‫کوردستان بیکا‪ ،‬نموونەکانی فیدرالیزم‪،‬‬ ‫هەر ئەو نموونانەی حکومەتی هەرێمی‬ ‫کوردستانی عێراق بەرچاو بگرین‪ ،‬بێ‬ ‫گۆمان بەشێک لە داخوازیەکانی ئێمەیە‪،‬‬ ‫ڕاهێنان بە کوردی لە پەنای زاراوەی‬ ‫فارسی بەشێک لە ویستەکانی ئێمەیە ‪.‬‬

‫سیاسیە‪ ،‬وە داخوازیەکمان بەرابەری ژن و‬ ‫پیاوە وە جیابوونەوەی دینە لە دەوڵەت‪،‬‬ ‫ئەوانە ئەو داخوازیانەن کە ئێمە هەمانە‬ ‫‪ ،‬ئەم داخوازیانە لە گەڵ ئوپۆزیسیونی‬ ‫ئێرانیش دەخێنە بەرچاو‪ ،‬ڕەنگە لە سەر‬ ‫مەسەلەی نەتەوەیی یا لە سەر مەسەلەی‬ ‫کوردستان لە گەڵ ئەوان ناکۆکیمان بێ‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬بگەڕێنەوە ئەو هەواڵنەی بۆ‬ ‫وتووێژ کراوە‪ ،‬ئێوە دانووستانتان لە گەڵ‬ ‫کەسێکی ئێرانی بووە؟‬ ‫واڵم‪ :‬من نا بەاڵم نوێنەرانێک لە‬ ‫حیزبەکانی کوردستان لە سەردەمێک بۆ‬ ‫ئەوەی داخوازیەکانیان بڵێن‪ ،‬نوێنەرانی ئم‬ ‫ناوەندە پێوەندیان بووە و داخوازیەکانیان‬ ‫ڕاستەوخۆ کوتووە ‪.‬‬ ‫پرسیار‪ :‬نوێنەرانی ئێران لە چە ئاستێک‬ ‫دابوون؟‬ ‫واڵم‪ :‬ئەوانیش لە ئاستی بەرپرسانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی دابوون تا ئەو جێگایەی‬ ‫من بزانم‪.‬‬

‫پرسیار‪ :‬شتێک هەیە کە بتوانی ئاماژەی‬ ‫پێ بکێ و لە چە بارودۆخێک ئەنجام بووە؟‬ ‫واڵم‪ :‬پێویست ناکات لە کوێ‪ ،‬لە چە‬ ‫رۆژیک‪ ،‬ئاستی هەر لێژنەیک بۆ نموونە‬ ‫نوێنەران چۆن بوون‪ ،‬بە بڕوای من ئەمانە‬ ‫مسائیلیکە نێوان خۆمانە ‪ ،‬بەاڵم مەسەلەی‬ ‫زۆر گرینگی تێدا هەیە‪ ،‬ئێمە هەر ئەو کات‬ ‫بە ئامادەبوونی کەسی سێهەم و لە پەیامی‬ ‫ڕوون و ئاشکرا کە ناردوومانە ‪ ،‬کتوومانە‬ ‫پرسیار‪ :‬بە بڕوای تۆ کۆماری ئیسالمی هەلێک بڕەخسێنین‪ ،‬دەست لە فەزای‬ ‫پۆتانسێلی ئەوەی هەیە کە داخوازیەکانی میلیتاریزم هەڵگرن ‪ ،‬سێدارە لە کوردستان‬ ‫ئێوە قبوڵ بکا یا النیکەم بڕیک لە ڕابگرن ‪ ،‬وکۆڵبەر کوشتن و تەقەی‬ ‫ڕاستەوخۆ ڕابگرن تا بتوانین وتووێژ بکێن‪.‬‬ ‫داخوازیەکان؟‬ ‫واڵم‪ :‬پرسیار ئەوەیە لە ژنەکان بپرسی‬ ‫داخوازی لە بزووتنەوە هەیە و بەرابەری پرسیار‪ :‬فەزای ئەم چاوپێکەوتنە بە چە‬ ‫ژن و پیاو لە کۆمەاڵیەتی و سیاسی شێوەیک بووە ؟‬ ‫ئابووریان لە کۆماری ئیسالمی هەیە‪ ،‬واڵم‪ :‬بە هیچ شێوەیەک فەزای ئەم‬ ‫بە بڕوای من بزووتنەوە کاری بەوە نییە چاوپێکەوتنە تا ئەو جێگایەی من بزانم‬ ‫کەسی بەرابەر چیدەڵێ‪ ،‬ئێمە بزووتنەوەێن نوێنەرەکان کوتیان دۆستانە نەبووە‪،‬‬ ‫ئەوانەمان دەوێ ‪ ،‬ئەگە بمانەوێ ناوچەکە قسەکانیان کردووە لە دەورەیەکی کەم‪.‬‬ ‫ئارام بێت ئەگە بمانەوێ بە رێگا‬ ‫حەلی سیاسی بگێن ‪ ،‬بێ گۆمان ئەوە پرسیار‪ :‬ئێوە بەرنامەیکتان هەیە بۆ‬ ‫داخوازیەکانی ئێمەیە‪،‬ئێمە ناڵێین لە کاتی دیدارێک لە گەڵیان؟‬ ‫یەکەم یا هەر لە رۆژی یەکەم تەواوی ئم واڵم‪ :‬ئەوە پێوەندی بە هەل و مەرجە‬ ‫داخوازیانە دەتوانێ پێش کەوێ ‪ ،‬بەاڵم کە پرۆسەکە چۆن پێش بکەوێ‪ ،‬دەبێ‬ ‫بێ گۆمان هەموو کەس بزانێ ئێمە هەر واڵم بدەنەوە ئامادەن ‪،‬ئایا کۆماری‬ ‫ئەم قسانەمان لە گەڵ ئوپۆزیسیونی ئێرانی ئیسالمی تەواوی کۆماری ئیسالمی بە ئەم‬ ‫هەیە‪ ،‬کەسانێک ئیدیعایان هەیە سبەی دەوڵەتەوە ئامادەیە ڕاستەوخۆ ئاگاداری‬ ‫دەبن بە ئالترناتیف لە دواڕۆژی کۆماری بدا ‪ ،‬ئامادەیە لە سەر مەسەلەی خەڵکی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئێمە بەوان دەڵێین ‪،‬مسائیلێک کوردستان قسەبکات و قبووڵ دەکا‬ ‫هەیە لە کوردستان ئێوە دەبێ سەرنجی پێ مەسەلەی کوردستان مەسەلەیەکی گەورەیە‬ ‫بدەن‪ ،‬ئێمە ئم داخوازیانە دێنینە بەر باس و ئەم خەڵکە و ئەم نەتەوەیە داخوازیان‬ ‫‪ ،‬ئێمە لە ناوەندی حیزبە سیاسیەکانی هەیە‪،‬کاتێک ئەوانە قبوڵکران‪ ،‬بێ گۆمان‬ ‫کوردستانی ئێران پالفۆرمی گشتیمان بەرداوم دەبێ و رێخۆشکەریک دەبێ بۆ‬ ‫هەیە کە داخوازیەکمان فدرالیزمە لە بەردەوامبوونی پرۆسەی وتووێژ‪.‬‬ ‫ئێران‪ ،‬داخوازیەکمان ئازادی حیزبەکانە و‬

‫بەشداری هاوڕێ ڕەزا کەعبی لە بەرنامە ڕۆژەڤی دەنگی ئەمریکا‬ ‫هاورێ ڕەزا کەعبی جێگری سکرتێری‬ ‫کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لەو‬ ‫وتووێژەدا سەبارەت بە دەنگۆی وتووێژی‬ ‫حیزبەکانی ئەندامی ناوەندی هاوکاری‬ ‫حیزبەکانی کوردستانی ئێران لە واڵمی‬ ‫پرسیارێک سەبارەت بە دەنگۆی ئەو‬ ‫وتووێژە ڕایگەیاند‪ ،‬هیچ وتووێژێکی‬ ‫جیدی لە نێوان ئێمە وەک ناوەند‬ ‫و کۆماری ئیسالمی نەبووە و تەنیا‬ ‫ئاڵووگۆڕکردنی پەیام بووە بە بەشداری‬ ‫الیەنی سێهەم و هیچ شتێکی بنەڕەتی‬ ‫نەکوتراوە‪ ،‬ناوەندی هاوکاری مەجمووعە‬ ‫پڕەنسیپێکمان هەیە بۆ دانیشتن‬ ‫و وتوووێژ‪ ،‬دیارە لە هەر قۆناغێک‬ ‫ئێمە بەرنامە و داواکاری تایبەت بەو‬ ‫قۆناغەمان هەیە و پێویستە هەنگاو بە‬ ‫هەنگاو بچینە پێشێ‪.‬‬ ‫ئێمە وەک نوێنەرانی خەلقی کورد‬ ‫بەشدار بووین نە وەک نوێنەرانی‬ ‫حیزبێکی دیاری کراو و بۆ دەسپێکی‬ ‫جیدی وتووێژ چەن مەرجی سەرەکیمان‬

‫هاوڕێ رەزا کەعبی‬ ‫لێپرسراوی دەستەی کارگێڕی کۆمەڵە‬ ‫هەیە‪ ،‬یەکەم دەسەاڵتدارێکی سەرەوەی‬ ‫کۆماری ئیسالمی دەبێت پەیام بدات بە‬ ‫خەڵکی کوردستان کە دەیهەوێ کێشەی‬ ‫کورد لە ڕێگەی دیپلۆماسی چارەسەر‬ ‫بکات پاشان‪ ،‬ئازادی زیندانیانی سیاسی‬ ‫و ڕاگرتنی حوکمی ئێعدام و نیشاندانی‬

‫نیەت پاکی ڕژیمی کۆماری ئیسالمی بۆ‬ ‫ئێمە زۆر گرینگە‪ ،‬ئەگەریش کۆماری‬ ‫ئیسالمی پێش لە بەکردەوەکردنی ئەم‬ ‫مەرجانەی ئێمە داوای وتووێژ بکات‪،‬‬ ‫ئێمە دەبێ لە ناوەندی هاوکاری لەسەری‬ ‫قسە بکەین و بریاری خۆمان ئەوکات‬ ‫دەدەین‪.‬‬ ‫هاوڕێ ڕەزا کەعبی لە واڵمی پڕسیارێک‬ ‫سەبارەت بە نییەتی کۆماری ئیسالمی‬ ‫بۆ وتووێژ لەگەل حیزبە کوردییەکان‬ ‫لە باڕوودۆخی ئێستای دا و چاک و‬ ‫خراپبوونی نییەتەکەی واڵمی دایەوە‪،‬‬ ‫ئەوەی کە کۆماری ئیسالمی بۆ لەو‬ ‫باڕوودۆخە و پاش چل سال سەرکووب‬ ‫و تااڵنکردن و کوشتن و داگیرکاری‬ ‫خوازیاری وتووێژە پێوەندی بە خۆیەوە‬ ‫هەیە واڵمی ئەو پرسیارە دەبێ بۆخۆیان‬ ‫بیدەنەوە‪ ،‬و ئێمە چاوەڕێ نین پاش‬ ‫چەن دەور دانیشتن دان بە مافەکانی‬ ‫ئێمە دابنێن‪ ،‬ڕەنگە ئەوان شایعەمان‬ ‫بۆ ساز کەن‪ ،‬ئێمە خراپ کەن‪ ،‬بەاڵم‬

‫ئێمە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو تەجرووبەی‬ ‫‪ ٤٠‬ساڵەی هەمانە‪ ،‬نابێ بەرامبەری ئەو‬ ‫تەبلیغاتە خۆمان بدۆڕێنین‪ ،‬لە کۆتایی‬ ‫ئێمە و مافی کورد مووهیمە‪ ،‬کۆماری‬ ‫ئیسالمی هەر مەبەستێکی بێ‪ ،‬ئێمە‬ ‫دەبێ ڕیگای درووستی خۆمان بروین‪.‬‬ ‫بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد‪ ،‬بزاڤێکی‬ ‫سیاسیە و داگیرکەران بە هێڕش کردن‬ ‫لە سەرمان ئێمەیان مەجبوور کرد لە‬ ‫خۆمان دیفاع بکەین‪ ،‬کۆماری ئیسالمی‬ ‫واڵمی داخوازی کوردی بە شەڕ داوەتەوە‪،‬‬ ‫خەڵکی کوردستان بەردەوام خوازیاری‬ ‫خەباتی سیاسی بووە و ئێمەش‬ ‫دانووستان لەگەڵ کۆماری ئیسالمی‬ ‫بە درێژەی خەباتی خۆمانی دەزانین و‬ ‫خەباتمان هیچ کات ڕا نەگرتووە‪.‬‬ ‫سەباڕت بە ئامادە نەبوونی سێ حیزبی‪،‬‬ ‫پژاک‪ ،‬کۆمەڵە ڕێکخراوی کوردستانی‬ ‫حیزبی کۆمۆنیستی ئێران و خەبات‬ ‫لەم دانووستانانە و هاوڕێ ڕەزا کەعبی‬ ‫واڵمی دایەوە‪ ،‬ئەو حیزبانە هیچ کات‬

‫وەالنەندراون لە ناوەندی هاوکاری‪،‬‬ ‫ئەوان دەعوەت کراون و تۆپ لە مەیدانی‬ ‫ئەوانە‪ ،‬کۆمەڵەی ڕێکخراوی حیزبی‬ ‫کۆمۆنیستی ئێران بۆخۆی نەهاتۆتە‬ ‫ناوەند‪ ،‬پژاک سەر بە پ ک ک یەو‬ ‫ئەوئش لە جبهەیەکی کە دایە‪ ،‬خەبات‬ ‫ئەندامی ناوەند بوو‪ ،‬خۆی بە ویستی‬ ‫خۆی چۆیە دەرەوە لەبەر ئەوەی سەر‬ ‫بە سازمانی مووجاهیدینەو و نە وتووێژی‬ ‫قەبوولە نە باوەری بە فیدڕالیزم هەیە‪،‬‬ ‫ئەو حیزبانە هەر کات بیانهەوێ دەتوانن‬ ‫بێنە ناوەندەوە بەاڵم دەبێ پرەنسیپەکانی‬ ‫ناوەند قەبوول بکەن‪ ،‬لە کۆتایش هاوڕێ‬ ‫ڕەزا کەعبی جەختی کردەوە ئێمە لەو‬ ‫دانیشتنانە وەک نوێنەری خەڵقی کورد‬ ‫بەشداری هەر جۆرە دانیشتن دەبین‬ ‫و بەردەوام لەگەڵ ناوخۆ و چاالکانی‬ ‫مەدەنی پێوەندیمان هەیە و دەبێ ئەو‬ ‫پێوەندیانە بۆ تێڕوانینی درووسترو‬ ‫واقیعیتری ویست و داخوازی کۆمەڵگای‬ ‫ڕۆژهەاڵت پتەوتر بکەین‪.‬‬

‫ژینگە و کلتور‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ژینگەپارێزی لە دوو سەدەدا‬ ‫فوئاد خەتیب‬ ‫گەشەی دانیشتووان و زۆربوونی لە‬ ‫رادەبەدەری پاشەڕۆی پیشەسازی‪،‬‬ ‫كێبڕكێی بواری ئابووری‪ ،‬رامیاری‬ ‫و نیزامی لە رۆژهەاڵت و رۆژئاوا و‬ ‫تێرنەبوونی مرۆڤ لە بەكارهێنانی‬ ‫سەرچاوە سرووشتییەكان و ژینگە‬ ‫بەتایبەت‪ ،‬بووەتە هۆی كاولكاری و‬ ‫وێرانگەری رۆژ لە دوای رۆژی ژینگە و‬ ‫ژیانی گشتی مرۆڤەكان‪.‬‬ ‫لە رابردوودا بەتایبەت لە نێوان‬ ‫زۆرینەی دژبەرانی نیزامی سەرمایەداری‬ ‫تێگەیشتنەكان وایە كە ئەم هەمووە‬ ‫كاولكارییەی بەسەر ژینگەدا هاتووە‬ ‫هەمووی بە ئەستۆی بەهرەكێشی لە‬ ‫مرۆڤ و سرووشت‪ ،‬ئەو كێبڕكێیە‬ ‫زبر و بێڕەحمانەیەوە لە رۆحی نیزامی‬ ‫سەرمایەداریدایە‪.‬‬ ‫بەرهەمهێنان بۆ گەشەی ئابووری زیاتر‬ ‫و وەچەنگ خستنی هەرچی زیاتری‬ ‫بەرهەم‪ ،‬بە بەكارهێنانی كەرەستەی‬ ‫كیمیایی و دەستكردی بووەتە هۆی‬ ‫نەزۆكی خاك و هەروەها ئالوودەبوونی‬ ‫خاك بە ماددە كیمیاوییەكان و لە‬ ‫دەستچوونی هاوئاهەنگی ژینگە و‬ ‫هاوسەنگی سروشت (ئیكۆسیستم)‪.‬‬ ‫كاولكاری سرووشت بۆ پیشەسازی زیاتر‬ ‫و خێراتر یاریدەدەری پەیڕەوكردنی‬ ‫سیاسەتی كورت خایەنە و پێشكەوتن‬ ‫و گەشە لە ئەساسی ئەم سیاسەتەدا‬ ‫ئەتوانێ بە ئاسانی سروشت و ژیانی‬ ‫مرۆڤ تووشی مەترسی بكات‪.‬‬ ‫كارگە دووكەاڵوییەكان‪ ،‬شەڕ‪ ،‬فەقر و‬ ‫نەداری‪ ،‬رەگەزپەرەستی و نادادپەروەری‪،‬‬ ‫زیادبوونی گەشەی نیزامی و ناوەكی‪،‬‬ ‫بەكارهێنانی هەرە زۆری مەترسیدار‬ ‫لە سووتەمەنییە سروشتییەكان وە‬ ‫بەكارهێنانی سەرەرۆیانە لە پالستیك‪،‬‬ ‫نەبوونی زانست و زانیاری پسپۆڕانە و‬ ‫كولتوور بە گشتی بووەتە هۆكارگەلێكی‬ ‫هەرەزۆر بۆ كاولكاری سروشت و‬ ‫ئیكۆسیستەم‪.‬‬ ‫روانگەی ماركس و ئینگلس لەسەر‬ ‫ئیكۆسیستەم‬ ‫تێڕوانینەكانی كارل ماركس و فرێدریك‬ ‫ئینگێڵس لە بواری یەكبوونی مرۆڤ‬ ‫و سرووشت وە بایەخدان بە ژینگە و‬ ‫سرووشت كەمتر ناسراوە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫جۆرەی سیمۆن باتلێر ‪simon butler‬‬ ‫ئەندامی یەكێتی سۆسیالیستەكانی‬ ‫ئۆسترالیا بە درووستی ئاماژەی پێئەدات‪،‬‬ ‫ماركس رووكردێكی پتەوی لەسەر ژینگە‬ ‫هەبوو كە گرێدراوی مەرجگەلێكی‬ ‫مێژوویی و سەیری گەشەی كۆمەڵگای‬ ‫مرۆڤ و سرووشت بوو‪.‬‬ ‫دوو تێڕوانینی بە بایەخی ماركس بۆ‬ ‫سەر ئیكۆلۆژی بریتی بوون لە چەرخە و‬ ‫بازنەی بەرهەم (ترێدمیلی بەرهەم) وە‬ ‫(بۆشایی میتابۆلیكی)‪.‬‬ ‫ترێدمیلی بەرهەم ئاماژە بە هاندەری‬ ‫سەرمایە بۆ باڵوكردنەوەی بێ مەرجی‬ ‫بەرهەمی كااڵیە‪ ،‬هەوڵدانێكی بێ وچان‬ ‫بۆ زیادكردنی ئاستی سوود بێ ئەوەی‬ ‫مەرجەكانی ژینگە و سرووشت ڕەچاو‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫لە روانگەی ماركسەوە مرۆڤ و سرووشت‬ ‫بە گشتی لێك ئااڵون كە بوونی‬ ‫هەریەكیان بە بوونی ئەوی دیكەوە‬ ‫گرێدراوە‪ .‬ئەم روانگەیە بە تەواوی نەك‬ ‫میكایكی بەڵكوو بەتەواوی سروشتییە‬ ‫(ئۆرگانیك)‪.‬‬ ‫لە یەكەم هەنگاودا كار بریتییە لە‬ ‫پرۆسەیەك لە نێوان مرۆڤ و سرووشتدا‪.‬‬ ‫پرۆسەیەك كە لە درێژەیدا مرۆڤ‬ ‫هەوڵدانی خۆی دەكاتە ناوبژیوانێك بۆ‬ ‫گۆڕینەوەی ماددەی (ماتریاڵ) نێوان‬ ‫خۆی و سرووشت كە هەوڵدەدات رێكیان‬ ‫بكات و بیانخاتە ژێر چاودێری خۆیەوە‪.‬‬ ‫مرۆڤ لەبەردەم ماددەگەلی سروشتدا‬ ‫وەك وزەیەك بەرەنگار دەبێتەوە و ئەو‬ ‫وزە سرووشتیانەی كە لە خۆیدا هەستیان‬ ‫پێدەكات وەك ماسوولكەكانی‪ ،‬پێی‪،‬‬ ‫سەر و دەستی كە بەكاریان دەهێنێ تا‬ ‫ئەو ماددەگەلە سرووشتیە كە بۆ ژیان‬

‫كەڵكیان لێوەردەگرێت‪ ،‬بۆخۆی مسۆگەر‬ ‫بكات و بیانخاتە ژێر دەسەاڵتی خۆیەوە‪.‬‬ ‫ئەمەیش لە حاڵێكدایە كە كاردانەوی‬ ‫خۆی دەخاتە سەر سرووشت و گۆڕانێك‬ ‫روودەدات كە سرووشتیش خۆی‬ ‫دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫پەیوەندی مرۆڤ و سرووشت بە دوو‬ ‫شێوە مسۆگەر دەبێت‪ :‬یەكەم خواستی‬ ‫ئازادبوون لە هەمبەر گیروگرفتی‬ ‫سرووشتدا وە یان خستنە ژێر دەسەاڵتی‬ ‫سرووشت‪.‬‬ ‫تەواوكەری‬ ‫رووكردی‬ ‫دووهەم‪:‬‬ ‫پەیوەندییەكانی مرۆڤ و سرووشتە كە‬ ‫بیر و ڕای ماركس و چارلز داروین لەسەر‬ ‫ئەم شێوە روانگەیەدا بونیاد نراوە‪.‬‬ ‫بەو واتایەی بەكارهێنانی سەرچاوە‬ ‫سرووشتییەكان و پاراستنی سرووشت‬ ‫ببێتە مەرجێك بۆ ژیانی دووالیەنە‪.‬‬ ‫دیالێكتیكی سرووشت و مرۆڤ‬ ‫فرێدریك ئینگێڵس ئەڵێت بە پێچەوانەی‬ ‫ئەوەی وا لە پەیوەندی سەرمایەداریدا‬ ‫هەیە‪ ،‬مرۆڤ لە سرووشت و ژینگە‬ ‫جودا نییە وە باوەڕمەندە بەو پەیوەندی‬ ‫دیالێكتیكی لە نێوان سرووشت و مرۆڤدا‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی مرۆڤ بەهۆی سرووشتەوە‬ ‫ژیان دەكات و دەژی بەو واتایەی كە‬ ‫مرۆڤ هەر كاولكاری و كارەساتێ بەسەر‬ ‫ژینگە و سرووشتدا بێنێت داوێنی خۆی‬ ‫دەگرێتەوە و ژیانی خۆی تووشی‬ ‫كارەسات و مەترسی ئەبێتەوە‪.‬‬ ‫فرێدریك ئینگێڵس لە دوو كتێبی گرینگی‬ ‫خۆیدا بە ناوی (دیالێكتیكی سرووشت)‬ ‫وە (ئانتی دۆرینگ) بە وردی باسی لە‬ ‫زانستی ژینگە و سرووشت كردووە كە‬ ‫بە تەواوی لەگەڵ بونیادەكانی پاراستنی‬ ‫ژینگە و سرووشت‪ ،‬گەشەی پایەداری‬ ‫ئەمڕۆییدا ئەگوونجێت‪.‬‬ ‫ئێكۆسۆسیالیزم یان سۆسیالیزمی سەوز‬ ‫ئیكۆسۆسیالیزم بزووتنەوەیەكی نوێیە لە‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ ژینگەدا كە سۆسیالیزم‬ ‫یان سۆسیالیزمی سەوز تێكەڵبوونی‬ ‫سۆسیالیستی لەگەڵ سیاسەتەكانی‬ ‫بزووتنەوەی سەوز بۆ پاراستنی ژینگە‬ ‫و گۆڕانی جیهانی بوونە (گلۆبالیزم)‪.‬‬ ‫ئەم بزووتنەوەیە لەو باوەڕەدایە كە‬ ‫پەرەسەندنی سیستەمی سەرمایەداری‬ ‫هۆكاری تەنیایی كۆمەاڵیەتی و شەڕ و‬ ‫ئاژاوە و كاولكاری و ئەو كارەساتانەیە‬ ‫كەوا بەسەر ژینگە و سرووشتدا هاتووە‪.‬‬ ‫واتە سەرمایەداری لە رێگەی جیهانی‬ ‫بوونەوەی ئەمپریالیزم‪ ،‬لەژێر چاودێری‬ ‫حكوومەتە سەركوتگەرەكانەوە رەخنە‬ ‫لە دەروون و چین وتوێژی سۆسیالیزم‬ ‫دەگرێت‪ .‬ئێكۆسۆسیالیزم‪ ،‬حیزب یان‬ ‫ئەو جۆری ئەڵێن‪ ،‬ئایدئۆلۆژیای نوێی‬ ‫سیاسی نییە‪ ،‬بەڵكوو بزووتنەوەیەكە‬ ‫كە ئەیەوێت هەواداران و الیەنگرانی‬ ‫ژینگە و سرووشت بەرەو سۆسیالیزم وە‬ ‫الیەنگرانی سۆسیالیزم بەرەو پاراستنی‬ ‫ژینگە ببات و لێكیان نزیك بكاتەوە‪.‬‬ ‫یان ئەو جۆرەی یان ئینگۆست (‪ian‬‬ ‫‪ )angus‬ئیكۆسۆسیالیستی كەنەدایی‬ ‫ئەڵێت‪ :‬ئەمەوێت سوورەكان سەوزتر و‬ ‫سەوزەكان سووتر بكەم‪.‬‬ ‫جۆن باڵمی فاستێر‪ ،‬لە رەخنەیەك لە‬ ‫پاڵ بۆكێت (نووسەری كتێبی ماركس‬ ‫و سرووشت رووانگەی سوور و سەوز)‪،‬‬ ‫بەم جۆرە وەاڵم دەداتەوە مانای‬ ‫ماتریالیستی كە داروین داهێنەری‬ ‫بوو لە روانگەی ماركسەوە كردار و‬ ‫كاردانەوەیێكە هاوڕێ لەگەڵ گۆڕانی‬ ‫هەمیشەیی مێژووی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫باڵمی فاستیر ئەڵێت‪ :‬تێڕوانینەكانی‬ ‫ماركس لە روانگەی منەوە وەك رێنوێن‬ ‫و رێپیشاندەرێكی بەرحەق و درووست‬ ‫بۆ رزگاری ژینگە لە دەستی نیزامی‬ ‫سەرمایەدارییە‪ ،‬بەاڵم بە پێی ئەوەی‬ ‫جیهان هەردەم لە گۆڕانكاریدایە‪ ،‬هیچ‬ ‫مرۆڤێكی زانا ناتوانێت لەسەر ئەو داوایە‬ ‫بێت كە توێژینەوەی سەدەی نۆزدەیەمی‬ ‫ماركس لەگەڵ هەموو رووناكییەكانیدا‬ ‫وەاڵمدەری ئەم گۆڕانكارییە نوێیانەی‬ ‫ئەمڕۆ وەك‪ :‬گەرم بوونی زەوی‪ ،‬گۆڕانی‬ ‫كەشوهەوا وە ئەسیدی بوونی ئاوی زەریا‬ ‫و ئۆقیانووسەكان و ئالوودەبوونی زەوی‬ ‫و هەوا بەو گازانەی لەژێر زەوییەوە‬

‫ئیستخراج دەكرێ‪ ،‬بێت‪.‬‬ ‫مایكێل‬ ‫فەرانسایی‬ ‫ماركسیستی‬ ‫لوویی ئەڵێت‪ :‬پرسی ئیكۆلۆژیكی‬ ‫هاوكێشەیەكی نوێیە بۆ نوێخوازانی‬ ‫بیری ماركسیستی‪ .‬ماركسیستەكانی‬ ‫سەدەی ‪ 21‬ئەبێت زیاتر گۆڕان و‬ ‫پێشكەوتنەكانی كۆمەڵگا و ئاستی‬ ‫زانیاری كۆمەڵگا رەچاو بكەن‪.‬‬ ‫تەنیا لە یەكەم ساڵەكانی دوای‬ ‫شۆڕشی ‪ 1917‬لەسەردەمی لنین‬ ‫پرسە ژینگەییەكان رەچاو دەكرا‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە سەردەمی ئیستالیندا گەورەترین‬ ‫كارەساتە ژینگەییەكان لە یەكێتی‬ ‫سۆڤیەتدا روویدا‪.‬‬ ‫هەر لەم پەیوەندییەدا كریس ویلیامز‬ ‫دەنووسێت البردنی پرسە پێویستەكانی‬ ‫ژینگە و سرووشتی شۆرەوی بەواتای‬ ‫سیاسەتی سەرەكی لنین تاكوو كارەساتی‬ ‫چێرنۆبیل لە هێڵێكدا نووسراوەتوە‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵیكدایە سەرەڕای ئەوەی‬ ‫كە یەكیەتی سۆڤیەتی شۆڕەوی لە‬ ‫زەمەنی رابەرایەتی لنین لە ساڵەكانی‬ ‫یەكەمی دەیەی ‪1920‬دا هەندێكی زۆری‬ ‫سیاسەتە پێشڕەوەكانی لەسەر پرسی‬ ‫ژینگە و سرووشت بوون وە هەر لەو‬ ‫سااڵنەدا سیستەمی پەروەردەیی و‬ ‫لێكۆڵینەوە و خاوەنداریەتی و پاراستنی‬ ‫بیرمەندەكانی بواری ژینگەپارێزی رەچاو‬ ‫دەكرا‪ ،‬بەاڵم گەورەترین كارەساتەكانی‬ ‫ژینگەیی روویدا‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1919‬جووتیارێكی گەنج‬ ‫بەنێوی نیكۆاڵی پۆدایپۆلسكی لە‬ ‫سەرەتای چۆمی وۆڵگا بەرەو باكوور‬ ‫سەفەری دەكرد‪ .‬ئەم شوێنە بەهۆكاری‬ ‫راوی لە رادەبەدەری ئاژەاڵن بە تەواوی‬ ‫نێچیرگەیەكی فەوتاو ئەژمار دەكرا‪.‬‬ ‫دوای ئەم ئەزموونە دیدارییە بەرەو‬ ‫موسكۆ بەڕێكەوت‪ ،‬توانی لە راپۆرتێكدا‬ ‫بارودۆخی ئەو ناوچەیە بە روونی بخاتە‬ ‫بەرچاوی والدیمیر لنین‪.‬‬ ‫لنین بەم بارودۆخە نالەبارەی ئەو‬ ‫ناوچە راپەڕی و چەند یاساگەلی نوێی‬ ‫بۆ پاراستنی ژینگە و سرووشت لە‬ ‫سەرانسەری رووسیەدا پەسەند كرد‪.‬‬ ‫كە ئەتوانین ئاماژە بە یاسای نوێی‬ ‫پاراستنی ‪ 128‬ناوچەی پارێزراو وە‬ ‫پاراستنی زیاتر لە سی ملیۆن هێكتار‬ ‫لە لووتكەكانی قەفقاز و بووركانەكانی‬ ‫كۆمچاتكای ئۆقیانووسی ئارام بكەین‪.‬‬ ‫لە نێوان بیرمەندان و خاوەن بیرانی‬ ‫سۆسیال دیموكراتی ئەورووپی كارێل‬ ‫كائۆتێسكی و رۆزا لۆكزامبوورگ كە لە‬ ‫هەمبەر قەیران و فەوتانە ژینگەییەكان‬ ‫زیاتر هەستیان بە بەرپرسیاریەتی‬ ‫دەكرد‪ ،‬كائۆتێسكی لە كتێبی‬ ‫(پرسی ئەرزی ‪)1899‬دا‪ ،‬باسی لە‬ ‫مەترسییەكانی بەكارهێنانی كوودە‬ ‫كیمیاوییەكان كرد كە جووتیاران بۆ‬ ‫زەوی و رۆزا لۆكزامبوورگ لە پەیوەندی‬ ‫نەمان و فەوتانی جۆرە باڵندەیەكی‬ ‫ئاڵمانیایی بەهۆكاری پیس بوونی‬ ‫شوێنی ژیانی وە هەر بەم شێوە تەواوی‬ ‫رووداوە مەترسییەكانی كاولبوونی‬ ‫ژینگە و پیس بوونی سرووشت كە ئاكار‬ ‫و كاردانەوەكەی نەخۆشین و مردنی‬ ‫مرۆڤەكانیشی لێدەكەوتەوە نیگەرانی‬ ‫خۆیان دەردەبڕی‪.‬‬ ‫بەاڵم لە بەرامبەری ئەواندا كەسانێك‬ ‫وەك جۆرج لۆكاس و ئانتۆنیۆ گرامشی‬ ‫دوو كەسی ناسراوی سۆسیال دیموكراتی‬ ‫ئەورووپی بوون كە جگە لەوەی هیچ‬ ‫پایبەندی پاراستنی ژینگە نەبوون‬ ‫بەڵكوو چەند تۆمەتی ناڕەواشیان‬ ‫دەخستە پاڵ كەسانێكی وەك ئینگڵس‬ ‫و بوخارین كە بڕوایان بە پەیوەندی‬ ‫دیالیكتیكی نێوان مرۆڤ و سروشت‬ ‫بوو‪ .‬دوو كەس لە ئیكۆلۆژیستە‬ ‫گەورەكانی یەكێتی سۆڤیەت (ئێن‪ .‬ئی‪.‬‬ ‫وویلۆف) و (وی‪.‬ئای ئۆرنۆفسكی) لە‬ ‫سەرەتای دەیەی ‪ 1920‬لە ژێر چەتری‬ ‫پارێزەری لینیندا و دواتریش بۆخارین‬ ‫هەوڵەكانیان بۆ پاراستنی ژینگە خستە‬ ‫گەڕ كە ئەم هەواڵنە لە هەلومەرجێك‬ ‫و بارودۆخێكدا بوو كە هێشتا دنیای‬ ‫سەرمایەداری رۆژئاوا هیچ هەوڵێكیان‬ ‫بۆ بەرەنگاری قەیران و كاولكارییەكانی‬ ‫ژینگە نەدابوو‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‪2019/8/4 ،‬‬

‫کە خۆم ناسی!‬

‫ن‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ن‬

‫وتم دایە‪ :‬ئەمن کێم و چیم؟‬ ‫خەڵکی کام شار‪،‬‬ ‫کام واڵتی سەر زەویم؟!‬ ‫وتی‪ :‬ڕۆڵە!‬ ‫تۆ کوردی و دیل و هەژاری‬ ‫نیشتمانت کوردستانە!‬ ‫بەاڵم ناوی نیشتمانت‬ ‫لەسەر نەخشەی جوغرافیای جیهان نییە‪ ،‬بێ نیشانە!‬ ‫وتم‪ :‬دایە! باوکم کوانێ؟‬ ‫بۆچی هەرگیز دەستی حەزی نەگووشیوم؟‬ ‫بە کام تاوان من هەتیوم؟‬ ‫وتی‪ :‬ڕۆڵە!‬ ‫ڕۆژێ کاتێ داگیرکەران شاریان سووتاند!‬ ‫تفەنگی مافی کردە شان‬ ‫ڕووی کردە ئاسۆی سەربەستی‬ ‫لێزمەی خوێنی گەشی لەشی‬ ‫بەسەر لێوی خاکا پژاند!‬ ‫وتم‪ :‬دایە! ئەی براکەم؟‬ ‫شەپۆلی خەم‪ ،‬ئاوی ماتەم‬ ‫گۆمی چاوی پڕ کرد لە ئەستێرەی فرمێسک‬ ‫وتی‪ :‬ڕۆڵە!‬ ‫لە کازیوەی وەرزی ڕەشا‬ ‫الشەیان کردە نیشانە‬ ‫سەری کاسی خەمەکانی بردە ژێر خاک‬ ‫گیانی پاکی کردە فیدای‪،‬‬ ‫سەربەستی ئەو کوردستانە!‬ ‫وتم‪ :‬دایە!‬ ‫ئەی من چ بکەم؟‬ ‫هەستا سەر پێ‪،‬‬ ‫تفەنگێکی بڕنۆ کورتی بزمارڕێژی دایە دەستم‬ ‫وتی‪ :‬ڕۆڵە!‬ ‫ئەی هەی هۆی ئاوات و مەبەستم!‬ ‫دەیان ساڵە لە چوار الوە‬ ‫کوردستان دیل و یەخسیرە‬ ‫دەست و پێ زنجیر کراوە‬ ‫ڕێبازی خوێن بگرە و بڕۆ‬ ‫دۆعای گەلی چەوساوەی کورد‪،‬‬ ‫لە پشتی تۆ!‬ ‫سنوورەکان بشێوێنە‬ ‫کوردستانم بۆ بێنەوە‬ ‫با بە دەوریا بسووڕمەوە‬ ‫کوردستانم بۆ بێنەوە‬ ‫با دانیشم لەتە لەتە‬ ‫واڵتەکەم‬ ‫بدوورمەوە‬

‫جەالل‬

‫مەلکشا‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )80‬ساڵی هەشتەم‪2019/8/4 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫فەزای مەجازی و بزووتنەوەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئا‪ :‬سروە مستەفازادە‬ ‫ئینتێرنێت یەکەک لە گڕینگترین‬ ‫نۆیکارێکانی مرۆڤ لە چەن سەدەی‬ ‫ڕابردوودا بووە و کردەوەی جۆرواجۆر و‬ ‫بەڕینی بووە و ئاڵوگۆڕی بەسەر ژیانی‬ ‫مرۆڤ لە هەمو بوارەکان هەم ئەڕێنی و‬ ‫هەم نەڕێنی هەبووە کە ئامانجی سەرەکی‬ ‫لە ناوبردنی سنوورەکان لە پێوەندێکانی‬ ‫مرۆڤ لە هەمووی جیهان بووە‪.‬‬ ‫بە شێک لە فەزای ئینتێرنێت کە زۆر‬ ‫زوو بوو بەشێکی ئەسڵی و گرینگ لە‬ ‫نێوان کۆمەڵگا‪ ،‬تۆڕەکۆمەاڵیەتێکانن‪.‬‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتیەکان گۆڕانکاری زۆر‬ ‫بەرچاوی بەسەر سیستمی کۆمەاڵیەتیدا‬ ‫هێناوە‪ .‬تۆڕەکۆمەاڵیەتی‪ ،‬تیۆری و‬ ‫زانستێکە‪ ،‬کە پەیوەندی کۆمپیۆتەری‬ ‫لە نێوانیدا پێک دێت‪ .‬ئەم وشەیە‬ ‫لە دەیەی‪1980‬ی زایینی هاتە نێوان‬ ‫ئەدەبیاتی زانستی‪-‬خەیاڵی بەکارهێنەرانی‬ ‫و لە ساڵی ‪1990‬باو بوو‪.‬‬ ‫لەمڕوودا بە هۆی بەکارهێنانی زۆر لە‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکان بە تایبەت لە‬ ‫نێوان الواندا‪ ،‬لێکۆلینەوەی مەسەلەی‬ ‫پەیوەندیدار بەم فەزایە بۆ پێک هێنانی‬ ‫بڕیار و داڕشتنی پالنێکی درووست و باش‬ ‫زۆر پێویستە‪.‬‬ ‫لێرەدا باس لە تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫دەکەین کە بڕیتین لە گەڵێک بەش‬ ‫و ە کو ؛ ما ڵپە ر ‪ ،‬فێیسبو و ک ‪ . . . . . ،‬هتد ‪.‬‬ ‫کە دەتوانن کاڕیگەڕی ئەڕێنی و‬ ‫نەڕێنییان بەسەر کۆمەڵگا و تاکەکان‬ ‫و پەیوەندی نێوان تاکەکان هەبێت‪.‬‬ ‫خاڵێکی گڕینگی کە مرۆڤەکان بۆ‬ ‫بەکار هێنانی توڕەکۆمەاڵیەتییەکان هان‬ ‫دەدات‪ ،‬پێوێستی تاکەکان بە هەبوونی‬

‫پەیوەندی بەهەر جۆرە بیانو و فۆرمێکە‪،‬‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵییەکان بەردەستترین ڕێگەن‬ ‫بۆ واڵمدانەوەی ئەم پێداویستیانە‪.‬‬ ‫ئینتێرنێت دەتوانێت بە لە ئیختیارنانی‬ ‫ئامرازی نۆی بە جێگای ڕێگە‬ ‫سوننەتیەکان‪ ،‬بزوتنەوە کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫بە هێزتر بکات‪ .‬ئینتێرنێت و فەزای‬ ‫مەجازی وەک یەک دیاردەی تێکنۆلۆژیکی‬ ‫خۆی لە ناو کۆمەڵگا و مرۆڤ جێگر‬ ‫کردووە و تا ڕادەیەک بووە بە یەک‬ ‫دیاردەی کۆمەاڵیەتی و دەرفەت و‬ ‫مەترسی زۆری بۆ بزوتنەوەی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لە هەموو بەستێنەکان ڕەخساندوو‪ .‬بۆ‬ ‫بزوتنەوەیەکی کۆمەاڵیەتی کە کۆمەڵێک‬ ‫لە خەڵک بە بڕوا و تایبەتمەندی‬ ‫دیاری کراو بۆ گەیێشتن بە ئامانجێکی‬ ‫دیاری کراو یەکگرتوییان هەیە‪ ،‬فەزای‬ ‫مەجازی دەتوانێت بەستێنێکی گونجاو‬ ‫بۆ ئەم یەکگرتویە لە جیهانێکی گشتی‬ ‫بەدیبێنێت‪ .‬ئینتێرنێت بە باڵو کردنەوەی‬ ‫ئاسانی‪ ،‬وێنەکان‪ ،‬بابەتەکان و ڤیدیۆکان‬ ‫‪،‬بەشێکی گرینگ و بەڕینی لە فەزای‬ ‫مەجازی پێکهێناوە و بە میدیایەکی‬

‫گەورە و فڕە رەهەندی بۆ گۆرینەوەی بیر‬ ‫وباوەر و وتووێژ لەناو کۆمەاڵنی خەڵک‬ ‫لە کۆمەڵگا جۆراوجۆرەکان پێک هێناوە‪،‬‬ ‫بەمجۆرە فەزای مەجازی بووە بە هۆکارێک‬ ‫بۆ بەدیهێنانی پێوەندی فەزای گڕینگ لە‬ ‫کردەوەی دووالیانەی کۆمەاڵیەتی‪ .‬تۆڕی‬ ‫ئینتێرنێت بە کردەوەی نهێنی کە هەیەتی‬ ‫توانیویەتی ڕێگەی بەکارهێنەرەکانی بدات‬ ‫کە ئازادانە و ڕاشکاوانە لە بابەت هەر‬ ‫شتێکی کە سرنجی پێبدەدەن بیخەنە‬ ‫بەر باس وپێداویستێیەکانی بۆ چااڵکی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی بڕەخسێنن‪.‬‬ ‫ئەگەر چی هاتووچووی نهێنی لە نێو‬ ‫تۆڕەکۆمەاڵیەتێکان توانیوێتی هێندێک‬ ‫لە کۆسپ و تەگەڕە لەسەر ڕێگەی‬ ‫باڵوبونەوەی زانییاریەکان بسرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاوکات توانیویەتی کۆمەڵێک دەرئەنجامی‬ ‫ناخۆش وەک‪ ،‬نەبوونی بەرپرسیاریەتی لە‬ ‫پەیوەندی ڕاستەوخۆ بخۆڵقێنێت‪ .‬بۆیە‬ ‫زۆڕێک لە بیرمەندان گومانیان هەیە کە‬ ‫ئینتێرنێت بتوانێت هێزی پێویستی بۆ‬ ‫ڕێکخستنی کۆمەاڵیەتی کە فاکتەڕێکی‬ ‫بنەڕەتی لە ناو پڕۆسەی سیاسی و‬

‫دێمۆکراسیە هەبێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەش‬ ‫ناکرێ ئەم کاڕیگەرییەی کە ئینتێرنێت‬ ‫سااڵنێکە لە بزوتنەوەکانی هەبووە‬ ‫لەبەر چاو نەگرین و حاشای لێبکەین‪.‬‬ ‫یەکێک لەبەرچاوترین کاڕیگەرییەکانی‬ ‫کە لەچەن سااڵنی ڕابردوو ئینتێرنێت‬ ‫بەسەر بزوتنەوەی کۆمەاڵیەتیدا بوویەتی‪،‬‬ ‫ڕاپەرینی میسر بووە کە خۆی شایەتی‬ ‫ئەم بابەتەیە‪ .‬تا کۆتایی ساڵی ‪٪7 ،2000‬‬ ‫خەڵکی میسر دەستپێڕاگەیشتنیان بە‬ ‫ئینتێرنێت بوو‪،‬ئەم ئامارە تا ساڵی ‪2009‬‬ ‫بە شێوەی بەردەوام تا ‪20( ٪20‬میڵیۆن‬ ‫تاک ) و لە ساڵی ‪ 2011‬بە ‪(٪24‬زۆرتر‬ ‫لە‪20‬میڵیۆن تاک) گەشەی کرد کە لەم‬ ‫سەردەمە یانی لە ‪ 25‬ژانویەی ‪2011‬‬ ‫سەرەکیترین هەنگاوی ئەم ڕاپەڕینە لە‬ ‫فەزای مەجازی دەستی پێکرد و نزیک‬ ‫بە ‪80‬هەزار نەفەر لەسەر تۆڕەکۆمەاڵیەتی‬ ‫فێسبووک لە دەوری یەک کۆبوونەوە‬ ‫و ئەوەڵین و بنەڕەتەترین بزوتنەوەی‬ ‫گەوڕە‪ ،‬لە الیەکەوە بە باڵو کردنەوەی‬ ‫وێنەی تووندوتیژی حکومەتی دیکتاتۆری‬ ‫و لە الیەکیتریش بە سازکردنی الپەرەکانی‬ ‫تایبەت بە ژنان و دوروست کردنی هێما و‬ ‫ئۆڵگووو‪....‬هتد‪،‬دامەزرێندرا و بوو بە هۆی‬ ‫ڕووخانی حکومەتێکی دیکتاتۆری سی‬ ‫ساڵە لە ماوەی تەنانەت ‪ 18‬ڕۆژدا‪ .‬ئەمرۆ‬ ‫چاالکانی خەباتی مەدەنی کەڵکێکی زۆر‬ ‫و بەرچاو لە وبالگ و تۆڕەکۆمەاڵیەتێکان‬ ‫وەکۆ توییتر و فێسبووک بۆ پێوەندی‬ ‫گرتن لەگەڵ الیانگرەکانییان بەکار دێنن‬ ‫‪.‬لەسەر دەمی چاخی نۆی زانییاری ڕۆڵێکی‬ ‫گڕینگ بۆ بزووتنەوەی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬هەم‬ ‫لەناو کۆمەڵگا ی دمۆکراتیک وهەم لەناو‬ ‫کۆمەڵگای دیکتاتۆری هەیە‪ .‬زۆرکات کە‬ ‫حکومەت ڕێگە لە کۆبوونەوەکان و یەکێتی‬ ‫خەڵک دەگڕێت‪ ،‬ئینتێرنێت دەتوانێت‬

‫کەسانێک کە باوەری هاوبەشییان هەیە‬ ‫لەیەک نزیک بکاتەوە و بەستێنێکی‬ ‫بەڕین بۆ کردەوە پێک بێنێت‪ .‬ئەمرۆ‬ ‫ئینتێرنێت یەکێک لە باوترین ئامرازەکان‬ ‫لەناو مڵماڵنەی هەڵبژاردنی واڵتانە‪ .‬ئەو‬ ‫ڕۆاڵنەی ئەم ئامرازە دەیگێڕێ بەلەبەر‬ ‫چاو گرتنی ئاستی پێشکەوتنی واڵتەکان‬ ‫لە گۆڕان دایە‪ ،‬بەاڵم حاشا هەڵنەگرە‪.‬‬ ‫ڕۆڵی ئینتێرنێت و تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫لە کۆکردنەوە و بانگێشتی خەڵک لەناو‬ ‫مڵماڵنەی هەڵبژاردنی سەڕۆک کۆماری‬ ‫ئێران لەساڵی ‪ 1388‬وچااڵکی ئۆباما‬ ‫لە هەڵبژاردنی ساڵی ‪2008‬ی واڵیەتە‬ ‫یەکگرتۆکانی ئامریکا دەتوانن دوو‬ ‫نمۆنەی ئاشکرا لەم بابەتە ببن‪.‬‬ ‫بە گشتی کاڕیگەڕی فەزای مەجازی‬ ‫لەسەر ژیانی تاکە کەس و کۆمەاڵیەتی‬ ‫ئەمرۆ شاراوە نییە‪ ،‬سنوورەکان بە هۆی‬ ‫فەزای مەجازی‪ ،‬لە ناوچوون و شۆێنەکان‬ ‫بچووکتر بوونەتەوە و خێرایی بەدەست‬ ‫هێنانی زانیاریەکان بە شێوازێکی بەرچاو‬ ‫زیادی کردووە و هەموو بەشەکانی‬ ‫کۆمەڵگای گەمارۆداوە‪ .‬بەکارهێنانی‬ ‫پێداویستییەکان و توانمەندێکانی فەزای‬ ‫مەجازی پێویستی بە دارشتنی بەستێن‬ ‫و هێز بەخشین بە کوڵتوور‪ ،‬پەروەردە‬ ‫و ئاگارکردەنەوەی درووستە تا بتوانین‬ ‫مەترسێکانی فەزای مەجازی بە دەرفەت‬ ‫بگۆڕین و خاڵە الوازاکەنی بکەین بە خاڵی‬ ‫بە هێز‪ .‬لە کۆمەڵگایەکی کە ئێستاش‬ ‫وەکو نەتەوەی کورد قۆناعی دەوڵەت‪-‬‬ ‫نەتەوەی تێپەر نەکردووە‪ ،‬پاراستنی‬ ‫بایخە کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬دابوونەریەتوو‬ ‫زمان‪ ،‬لەناو ئەم دنیای بێ سنوورەی‬ ‫مەجازیە پێویستی بە پالن ڕێژی و‬ ‫سەرمایەگۆزاری و سەرپەڕشتی درووست‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫حیجابی زۆرە مڵی سەرکوتی ‪ ٤٠‬ساڵەی ژن لە رژیمی ئێران‬ ‫ئا‪ :‬ژیال ئەحمەدی‬ ‫لە کۆمەڵگای ئێران کە شەرعیەت‬ ‫و یاسای ئیسالمی دژ بە ژن حاکمە‬ ‫و کۆماری ئیسالمی ماوەی ‪ ٤٠‬سالە‬ ‫حیجابی زۆرە مڵی بە ژنان داسەپاوە‪،‬‬ ‫ژنان لە سەرەتاییترین مافی ئینسانی‬ ‫خۆیان بێبەشن و لەبەرامبەر نایەکسانی‬ ‫ڕاوەستاون ‪ ،‬ئەم رژیمە ماوەی ‪ ٤٠‬سالە‬ ‫چی لەتوانای بووە دژ بە رەگەزی ژن‬ ‫کردوویەتی و تەنانەت لە یاسایش‬ ‫کڵکی وەرگرتووە بە گەیشتن بە‬ ‫ئامانجەکانی‪ ،‬وهەموو مافەکانی ژنانی‬ ‫پێشیل کردووە وەک سەرەتایی ترین‬ ‫ماف کە مافی هەڵبژاردنی جل وبەرگە‬ ‫و هەروەها جیاکردنەوەی ڕەگەزی ژن لە‬ ‫پیاو لە هەموو ناوەندە کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫و کۆماری ئیسالمی بەردەوام سزای‬ ‫نامرۆڤانە بەسەر ژنان دا داسەپێنیت لە‬ ‫دادگاکانی نائینسانی خۆی دەسەپێنێت‬ ‫و زۆر ژنی ئازا و خۆراگر وچاالکی لە‬ ‫زیندانەکان خستۆتە ژێر تووندترین‬ ‫ئەشکنجەوە و هاوکات لە ڕێگای گەشتی‬ ‫نێوشار و ڕێکخراوی ئەمر بە مەعرووف‬ ‫و نەهی لە موونکەر پەالماری بۆ ژنان‬ ‫بردووە و سزای قورسی پێ داون‪ .‬ئە‬ ‫هێزە نامرۆڤیانە کە لە ناو شارەکان و‬ ‫شەقامەکان دەسوڕێنەوە و ئەگەر ژنێک‬ ‫حیجابی نەبێت دەستبەسەر وسزا دەدرێت‬ ‫بەم شێوەیە ژنان هەتاکوو ئێستە لەمافی‬ ‫جل وبەرگی خۆیان بیبەش بوون و سزا‬ ‫دران‪.‬‬ ‫مێژووی حیجابی زۆرە ملی‬ ‫یەکێک لە کێشە گرینگەکانی کە لە ناو‬ ‫کۆمەڵگای ئێران هەر لە رۆژی ئەوەلە‬ ‫کانی هاتنە سەرکاری ئەم رژیمە خۆی‬ ‫بە سە رژنان دا سەپاند حیجاب زۆرە‬ ‫ملی بوو هیشتا دوو هەفتە لە شۆڕشی‬ ‫‪ ١٣٥٧‬هەتاوی تێپەر نەببوو‪ ،‬کە لە‬ ‫رۆژی شەممە ‪ ١٢‬رەشەممە‪ ،‬الیحە مافی‬ ‫ژنان ومافی خانوادە لە الیەن خومەینی‬ ‫پووچەل کراوە و هەر لەو رۆژە دەیان ژنی‬

‫پارێزەر وقازی لە کار دەرکران و ژنان‬ ‫مافی ئەم پیشانەیان لێ زەوت کرا‪.‬‬ ‫وردە وردە سیمای ناحەز وقیزەونی‬ ‫کۆماری ئیسالمی دەرکەوت ‪ ،‬خومینی‬ ‫لە رۆژی ‪١٦‬ی رەشەممە سالی ‪١٣٥٧‬‬ ‫لە حوزەی علمیە شاری قوم بە ئاشکرا‬ ‫رایگەیاند کە ژنان نابی بێ حجاب بن‪،‬‬ ‫ئەمە دژی عورفە و سەرپێچی لە ئایینە ‪،‬‬ ‫بەالم دوارۆژ لە ‪١٧‬ی ڕەشەممە کە دەبێتە‬ ‫‪٨‬مارس ژنانی خۆراگر وئازادی خواز‬ ‫نارەزایەتیی خۆیان سەبارە ت بە م وتەی‬ ‫خۆمینیە لە مراسم ‪ ٨‬مارس نیشاندا و‬ ‫رۆژنامە (کیهان ) نووسی ‪ ١٥ ”:‬هەزار‬ ‫ژن لەزانستگای فەننی تاران کۆبوونەوە‬ ‫وگۆتاریان بالو کردەوە ولە م رۆژە ڕژانە‬ ‫شەقامە کان و خۆپێشاندانیان کرد و‬ ‫درۆشمیان ئەدا کە ئێمە ئیستبداد قەبوول‬ ‫ناکەین وچارشێو نادەین بە سەرمان‪،‬‬ ‫درووشمی‪ ،‬نە رووسری نە تووسەری‬ ‫‪،‬ئێمە خەباتمان کرد کە پێشکەوتن بە‬ ‫دەس بێنین‪ ،‬نەک ئەوە کە بە دوا دا‬ ‫بکەوین” و ئەم خۆپێشاندانە هاوکات لە‬ ‫گەل تاران لە زۆربەی شارەکان بەڕێوە نارەزایە تی خۆیان دەربری‪.‬‬ ‫لە ‪ ١٤‬ی مانگی پووشپەر ‪١٣٥٩‬‬ ‫چوو وەکوو سنە‪ ،‬ئیسفەهان ‪ ،‬وڕمێ ‪،‬‬ ‫کرماشان و بەندەر عەباس دوای رژیم ئەم حکوومەت هاتنە ژوورەوەی ژنانی بێ‬ ‫مەراسمی ‪ ٨‬مارسی بە رەسمی نەناسی حیجاب بۆ ئیدارات قەدەغە کرد وبریار‬ ‫و وتی دەبێ ڕۆژی لە دایکبوونی کچی درا هەر ژنێک حیجابی نەبێت لە ئیدارە‬ ‫پێغەمبەر وەک ڕۆژی ژن دیاری بکرێت‪ .‬کان مووچەی مانگانەکەی دەبێ لێ‬ ‫لە مانگی خاکە لێوەی ساڵی ‪ ١٣٥٨‬ببردرێت‪.‬‬ ‫‪،‬گۆشارەکانی رژیم بۆ سەر خەڵک زیاتر بە اڵم ئەوکات هێشتا مانتۆ ومەقنعە نەبوو‬ ‫کرا‪ ،‬رۆژنامە کێهان لە رۆژی ‪ ١٢‬ی خاکە و دەوترا کە بەلێباس بلند وروسری بێن‬ ‫لێوە نووسی کە وەرزشی ژنان قەدەغەکرا بۆ ئیدارات‪ ،‬هەروەها پرۆسە زۆرە مڵی‬ ‫و ژنان مافی ئەوەیان نێە بچنە یاریگاکان کردن حیجاب بەردەوام بوو تا ئەوە کە لە‬ ‫و یا تەنیشت ئاوەکان و ئیستخرە کان سالی ‪ ١٣٦٠‬لە مانگی رەمەزان “مەحمەد‬ ‫دەبێت ژن و پیاو لەو شوێنانە جیا تەقی سەجادی “ نوێنەری دادستانی‬ ‫بکرێنەوە ‪،‬هەر بەم بوونەوە زۆربەی ژنانی ئینقالب ‪ ،‬رێساکانی دانا سەبارەت بە‬ ‫خەباتکار ئەم بریار و بەرنامەیەی رژیمیان مانگی رەمەزان کە لە بڕی شوێن ژنانی‬ ‫قەبوول نەکرد و زۆربەیان لە دەنگ دان بۆ بێ حیجاب مافی هاتنە ژوورەوە یان نەبوو‬ ‫ریفراندوومی کۆماری ئیسالمی بە شداریان و لەم دەورانە کەسێک وەکوو ڕۆحانی‬ ‫نەکرد و وتیان کە ئێمە جمهوری پیاوانە سەرۆک کۆماری ئێستە ئولتیماتۆمی دا‬ ‫مان پێویست نیە و کەسانی ناسراۆ کە هیچ کەس نابی کەسانی بێ حیجاب‬ ‫وەکوو سیمین دانشورژنی نووسەرجالل بۆ ناوەندە دوڵەتیەکان و یا مەراسمی‬ ‫آل ئەحمەد لە بەرانبەر حیجاب زۆرەمڵی گشتی ڕیگە بدات ‪ ،‬دەرئەنجام ئەوە‬ ‫و جیاکردنەوەی ڕەگەزی ژن لە پیاو‪ ،‬بوو کە لە مانگی خەزەڵوەری ساڵی‬

‫‪ ١٣٦٢‬بە رەسمی لە مادەی ‪ ١٠٢‬یاسای‬ ‫ئیسالمی ئێران حیجاب بوو بە زۆرە‬ ‫مڵی و لە پارلمان دەنگی پێدرا و بە‬ ‫پێ ئەم یاسایە‪ ،‬ژنانی بێ حیجاب لە‬ ‫‪ ١٠‬رۆژ تا ‪ ٢‬مانگ و سزای نەقدی تا‬ ‫‪ ٧٤‬قامچی مەحکووم کران و ئەم یاسا‬ ‫نائینسانیە ونامرۆڤانە لە پارلیمان ودادگا‬ ‫نائینسانیەکانی ڕژیم بوو بە ڕەسمی‬ ‫وسزای بۆ دانرا ‪ ،‬کە هەر ژنێک ئەم‬ ‫سنوورانە نەپارێزێت بە تووندترین شێوە‬ ‫سزا ئەدڕێت و ئورگانی تایبەت وەکوو‬ ‫گەشتی ئیرشاد وئەمر بە معروف ونەهی‬ ‫لەمونکەر دامەزرا‪ ،‬کە لە هەر شوێنی‬ ‫بە تووندی لە بەرامبەر سەرەتایی ترین‬ ‫مافی ژنان کە جل وبەرگە ڕێگری کەن‪.‬‬ ‫بەاڵم ئیستەیش کە ‪ ٤٠‬سال تێدەپەری‪،‬‬ ‫هیشتا ژنان حیجابیان قەبوول نیە‬ ‫و لێی بێزارن ‪ ،‬لێرە پرسیارێک هەیە‬ ‫بۆچی حیجاب زۆرەمڵی والبردنی بۆ‬ ‫رژیم کۆماری ئیسالمی هێڵێ سوورە و‬ ‫بە سەدان شێوە هەموو هەول وتەقالی‬

‫خۆی ئەدات کە حیجاب زۆرەمڵی هەر‬ ‫بمێنێ؟؟؟‬ ‫وهەرەوها سەدان یاسای دیکە دژ بە ژن‬ ‫لە کۆماری ئیسالمی بە ڕێ دەچێت‪ ،‬کە‬ ‫ڕۆح و رەوانی ژنان‪ ،‬ئازار ئەدات وباری‬ ‫کوێلەتی بە سەر ژنان دا دەسەپێنێت‪.‬‬ ‫فلسفەی حیجابی زۆرە مڵی ڕۆژ بە ڕۆژ‬ ‫دە چێتە ژێر پرسیار و لە دوو سێ‬ ‫ساڵی رابردووش کە خەڵک ترسیان لە‬ ‫کۆماری ئیسالمی ڕژاوە‪،‬‬ ‫بەرانبەر ئەم یاسا نامڕۆڤانە ڕاوەستاوەن‬ ‫و ژنانێکی ئازا‪ ،‬بە ناوی کچانی شەقامی‬ ‫ئینقالب گەشەیان کردووە کە چاو‬ ‫نەترسانە بەو هەموو دەزگای سەرکووبەی‬ ‫ڕژیم‪ ،‬لە ناو کۆمەڵگا بە ئاشکرا و بە‬ ‫نیشانەی نارەزایەتی‪ ،‬لەچکەی خۆیان ال‬ ‫ئەدەن‪ ،‬هەرەچەند تا ئێستە دەیان ژن‬ ‫لە شارەکانی ئێران بەم لەسەر ئەم کارە‬ ‫بەندکراون‪ ،‬بەاڵم ئەو ڕۆژە بەڕێوەیە کە‬ ‫هەموو ژنانی ئێران‪ ،‬دەبن بە کچآنی‬ ‫شەقامی ئینقالب و ئاسۆیەکی ڕوون‬ ‫بۆخۆیان تۆمار دەکەن‪.‬‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫سەرنوسەر‪:‬‬

‫رەزا کەعبی‬

‫بەڕێوەبەری نوسین‪:‬‬

‫هێمن بایەزیدپور‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj@komala.com‬‬

‫کۆچی مێژوویی مەریوان بە ڕابەری کاک فۆئاد‬ ‫ئا‪ :‬بێهزاد جامی‬ ‫كۆچی مێژوویی خەڵكی تێكۆشەری‬ ‫مەریوان دوای كارەساتی ‪23‬ی پووشپەڕ لە‬ ‫مەریوان و بەدواهاتەكانی‪ ،‬وەكوو قۆناغێك‬ ‫لە خەباتی خەڵكی مەریوان و بزووتنەوەی‬ ‫ڕزگاریخوانەی گەلی كورد زۆر گرینگ‬ ‫و جێگەی بایەخە‪ .‬لە ماوەی رۆژەكانی‬ ‫‪30‬و ‪ 31‬ی پوشپەر تا ‪13‬ی گەالوێژ‪،‬‬ ‫خەڵك بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بە كردەوە‬ ‫سەركوتگەرەكانی ڕژیم و هەروەها ئازار و‬ ‫ئەزیەت و جینایەتی بەكرێگیراوانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬بە كۆمەڵ شار بەجێدەهێڵن و بۆ‬ ‫ماوەی نزیك بە ‪ 2‬هەفتە‪ ،‬لە ئۆردوگای كانی‬ ‫میران كە لە ‪ 12‬كیلۆمتری شاری مەریوان‬ ‫هەڵكەوتووە‪ ،‬جێگیر دەبن‪ .‬ئەم حەرەكەتە‬ ‫درەنگ یان زوو دەهاتە پێش‪ ،‬چوونكە‬ ‫ئەو بارودۆخە نالەبارەی كە لە الیەن‬ ‫حكوومەتی تازە بە دەسەاڵت گەیشتووی‬ ‫كۆماری ئیسالمی بەسەر خەڵكدا سەپابوو‪،‬‬ ‫بە تەما بوو خەڵكی مەریوان لە درێژەدان‬ ‫بە خەباتی خۆیان لە دژی داگیركەران‬ ‫بوەستێنیت‪ ،‬بۆیە كاك فۆئاد و هاوڕێیانی‪،‬‬ ‫چۆڵكردنی شاریان وەك گۆڕینی سەنگەری‬ ‫شەڕ و تاكتیكێكی نوێی مەدەنی هەڵبژارد‪.‬‬ ‫كۆچی مێژوویی خەڵك لە ئەساسدا‬ ‫ئێعترازێك بە هێرشی رژیم بۆ ناو شاری‬ ‫مەریوان بوو‪ ،‬كە بە شێوەیەكی راستەوخۆ لە‬ ‫ئۆرگانە دێمۆكراتیك و خەڵكییەكان دیفاعی‬ ‫دەكرد و لە هەمان كاتیشدا لە دژی شەڕی‬ ‫داسەپاو‪ ،‬بەرگری لە ماف و ئازادییەكانی‬ ‫خەڵكی راپەڕیو دەكرد‪ .‬رێكخستنی وەها‬ ‫كۆچێك (كۆچی بەکؤمەڵ)لەناڕەزایەتی بە‬ ‫هێرشی نیزامی رژیم و بەرگری لە الیەنە‬ ‫بااڵ دەستەكانی جەماوەری خەڵك (ارگان‬ ‫حاكمیت مردم)و داواكاری و ویستەكانیان‬ ‫بوو‪ .‬ئەم مانۆرە سیاسی و كۆمەاڵیەتییە‪،‬‬ ‫‪ 2‬خاڵی زۆر گرینگی لەخۆ دەگرت‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬بەرەنگار بوونەوەیەكی راست‬ ‫و جیدی لەگەڵ رژیم و پێشگرتن لە‬ ‫سەرهەڵدانی شەڕێكی نەخوازراو و داسەپاو‪.‬‬ ‫دووهەم ‪ :‬خرانە رووی ئەم مەسەلەیە (كوچ‬ ‫مریوان)لە ئاستێكی بااڵ و نێونەتەوەییدا‪.‬‬ ‫كۆچی خەڵكی شارێك لە ناڕەزایەتی بە‬ ‫بوونی هێزە سەركوتگەرەكانی دەوڵەتەكەی‬ ‫خومەینی‪ ،‬دەبووە كارەساتێكی گەورە‬ ‫و سەرنجی رای گشتی چ لە ئێران و چ‬ ‫لە تەواوی دونیای بەدەست دەهێنا‪ .‬ئەم‬ ‫بیرۆكەیە پێشوازی هەموو خەڵكێكی‬ ‫لێكەوتەوە و كاك فۆئاد مستەفاسوڵتانی‬ ‫ڕێبەر و سیمای ناسراو و خۆشەویستی‬ ‫شارەكە‪ ،‬كە ئەندامی شۆڕای شار و یەكیەتی‬ ‫جوتیارانیش بوو‪ ،‬مەسەلەكەی باس كرد و‬ ‫رێككەوتنی هەر دوو دامەزراوەكەی بۆ بە‬ ‫ئامانج گەیشتنی كۆچەكەی بەدەست هێنا‪.‬‬ ‫لە شۆڕشی ژمارە ‪ 8‬ئاوا باسی ئەم حەرەكەتە‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتییە مەزنە‪ ،‬واتە كۆچی‬ ‫مێژوویی خەڵكی مەریوان كراوە‪« :‬كۆچی‬ ‫مێژوویی شاری مەریوان‪ ،‬رێكخستنی كۆر و‬ ‫كۆمەڵە كرێكارییەكان‪ ،‬یەكیەتی جوتیاران‪،‬‬ ‫پێكهێنانی جەمعیەتە دێمۆكراتیكەكان‪،‬‬ ‫جەمعیەتەكانی ژنان و رووناكبیران‪ ،‬خەباتی‬ ‫لێبڕاوانە لە دژی كۆنەپەرەستانی ناوچەكە‬ ‫و بزووتنەوەیەكی بەرباڵوی سیاسی لە‬ ‫سەراسەری كوردستان‪ ،‬رێگاخۆشكەرێكی‬ ‫واقیعی بوون بۆ رووبەرووبوونەوە لەگەڵ‬ ‫هێرشی بەرباڵو و سەراسەری رژیم‪ ،‬كە‬

‫كۆمەڵە لە راگەیاندنێكدا لە ‪28‬ی گەالوێژی‬ ‫‪ 1358‬لەژێر نێوی خەڵكی كورد لە مەیدانی‬ ‫تاقیكردنەوەدا (خلق كرد در بوتە آزمایش)‬ ‫قەوارەیەكی مێژوویی و بەرەنگارییەكی‬ ‫دڕێژخایەن و جەماوەری پێدا‪».‬‬ ‫هەموو خەڵك دەیانزانی كە بە گەڕانەوە و‬ ‫زاڵبوونی هێزەكانی رژیم‪ ،‬ئەو بارودۆخە‪،‬‬ ‫كە خاوەنی فەزایەكی ئازاد و چاالكی‬ ‫سیاسی بوو‪ ،‬لە ناكاو لەناودەچیت و‬ ‫بەكرێگیراوان و سەرۆك عەشیرەتەكان‪،‬‬ ‫سەرلەنوێ دەسەاڵت بە دەستەوە دەگرن‪.‬‬ ‫بەو ئەزموونانەی كە خەڵك بەر لە ڕاپەڕینی‬ ‫‪ 57‬لەم تاقمە بوویان‪ ،‬باش دەیانزانی‬ ‫كە چ ژیانێكی وێرانیهێنەریان بە سەردا‬ ‫دەسەپێنن‪ ،‬بەم هۆیەوە سەرەڕای ئەو‬ ‫هەمووە گیر و گرفتێک‪ ،‬خەڵك بەر هەر‬ ‫شێوەیەك لە بەرامبەر هێزەكانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬حازر بە بەرەنگاری و مقاومەت‬ ‫بوون‪ .‬دەنگدانەوەی كۆچی خەڵكی‬ ‫شارێك بە خێرایی لە ئێران و لە رێگەی‬ ‫چاپەمەنییەكان باڵوببوەوە و ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لە رێكخراوە چەپ و ئازادیخوازەكان‬ ‫پشتیوانی خۆیانیان لەم جووڵە بەرینە‬ ‫كۆمەاڵیەتییە راگەیاند و ئەم كارەش ببوەوە‬ ‫هۆی پشتیوانی خێرا لەم رووداوە‪.‬‬ ‫رۆژانە هەزاران كەس ئەم رێگا دوورو‬ ‫درێژەیان دەپێواو بە دروشمی شۆڕشگێڕانە‬ ‫دەنگی ناڕازی خەڵكی مەریوانیان بەگوێی‬ ‫دونیا دەگەیاند‪ .‬هەندێك لەو دروشمانە كە‬ ‫وەك ئااڵیەك هەڵكرابوون ئەمانە بوون‪« :‬تا‬ ‫گەڕانەوەی پاسدارانی نێردراو بۆ مەریوان‬ ‫بۆ شوێنی خۆیان ئێمە ناگەڕێنەوە‪ ..‬نە‬ ‫خوازیاری شەڕین و نە مل بۆ مڵهۆڕی رژیم‬ ‫رادەكێشین و مەریوان ‪ ،‬مەریوان سەنگەری‬ ‫ئازادەگان و‪.»...‬‬ ‫جەمعیەتی دیفاع لە ئازادی و ئینقالبی‬ ‫سنە‪ ،‬بۆ پشتیوانیكردن لە خەڵكی‬ ‫مەریوان‪ ،‬خۆپیشاندانێكی گەورەیان لە‬ ‫سنە بەرەو مەریوان رێكخست و دوای‬ ‫ماوەی پێنج رۆژ پەیوەست بوون بە خەڵكی‬ ‫ئازادیخوازی مەریوان‪ .‬دوو ڕۆژ دوای ئەمە‬ ‫خەڵكی شارەكانی مەهاباد‪ ،‬سەردەشت‪،‬‬ ‫سەقز‪ ،‬بانە و بۆكان بۆ پشتیوانیكردنی‬ ‫داخوازییەكانی خەڵكی مەریوان‪ ،‬رێگای‬ ‫‪ 180‬كیلۆمێتریان بڕی و گەیشتنە شوێنی‬ ‫كۆچەكە‪ .‬لە شارەكانی دیكەی ئێرانیش‬ ‫پەیامی پشتیوانی لە خەڵكی مەریوان و‬ ‫ویستەكانیان یەك لە دوای یەك دەگەیشت‪.‬‬ ‫ڕژیم هەروەها دڕێژەی بە سیاسەتەكانی‬ ‫خۆی دەدا‪ ،‬لەالیەكەوە خەڵكی دەترساند‬ ‫و هەڕەشەی شەڕیانی لێدەكرد‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫دیكەشەوە دڕێژەی بە وتووێژەكانی لەگەڵ‬ ‫شۆرای كۆچەكە دەدا‪ .‬بە سەرنجدان‬ ‫بە خەڵكیبوونی كۆچ و هەر وەها‬ ‫دەنگدانەوەكەی لەهەموو شوێنێك‪ ،‬هێرشی‬ ‫نیزامی بە قازانجی دەوڵەت نەبوو و هەموو‬ ‫هەوڵێكیشی ئەوە بوو كە بە هەر شێوەیەك‬ ‫بێ‪ ،‬خەڵك لە درێژە بە كۆچ پاشگەز‬ ‫بكاتەوە و كۆچەكەی بە شتێكی مەحاڵ‬ ‫ناو دەناساند و زۆرجاریش ئینكاری دەكرد‪.‬‬ ‫بەاڵم خەڵك سووربوون لەسەر درێژەدان‬ ‫بە كۆچ و داواكاری و ویستەكانیان‪ ،‬بۆیە‬ ‫چارەسەری پرسەکان لەگەڵ وتووێژەكان‬ ‫گرێی خواردبوو‪.‬‬ ‫بۆ بە ئامانج گەیاندنی كۆچەكە‪ ،‬رێكخستن‬ ‫و سازماندانی خەڵك و كاری تەدارۆكات‬ ‫پێویست بوو‪ ،‬بۆیە چەند لێژنە و گرووپی‬ ‫زۆر بچووك و تایبەت سازدران و ئەركی‬

‫بەڕێوەبردنی كار و باری شوێنی كۆچەكەیان‬ ‫لە ئەستۆ گرت كە بۆ نموونە دەتوانین‬ ‫ئاماژە بەم لێژنانە بكەین‬ ‫‪_١‬لێژنەی ئامادەكردنی نان و كەرەسەی‬ ‫خواردن‬ ‫‪_2‬كاری تەبلیغی و پڕوپاگەندە بۆ كۆچ‬ ‫‪_3‬بێهداشت و درەمان‬ ‫‪ _4‬نیگابانی و پارێزگاری لە خەڵكی‬ ‫ئۆردووگا و هتد‪.‬‬ ‫رۆحیەی هاوكاری و یەكبوون لەنێو ئۆردوگا‬ ‫زۆر بەرچاو بوو‪ ،‬سەرەڕای ئەو هەمووە‬ ‫بێ ئیماكاناتی و گیر و گرفتانە‪ ،‬خەڵك‬ ‫ئاسۆیەكی بەرز و ڕوونیان لە درێژەدان‬ ‫بە كۆچەكە دەبینی‪ ،‬بۆیە قەت بیریان لە‬ ‫نالەباربوونی شوێنی نیشتەجێبوونەكەیان‬ ‫نەدەكردەوە و هەموو هێز و هەوڵێكان‬ ‫ئەوە بوو كە بە دەرەنجامی كۆچەکە‬ ‫بگەن‪ .‬كاتێك كە نوێنەرانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی دەهاتن بۆ شوێنی كۆچەكە بو‬ ‫وتووێژ لەگەڵ شۆراكە‪ ،‬سەریان سووڕدەما‬ ‫لەو هەمووە بیرە ئازادیخوازنەی خەڵك و‬ ‫دەست لە ئەژنۆ دەستەوسان دەمانەوە‪.‬‬ ‫ئەومان لە بیرنەچێ كە ئامادەبوونی ژنانی‬ ‫شارەكانی سنە‪ ،‬سەقز و بانە‪ ،‬لە جەریانی‬ ‫كۆچی مێژوویی مەریوان و لە ڕێپێوانەكانی‬ ‫سنە_مەریوان‪ ،‬سەقز_مەریوان و بانە‪،‬‬ ‫دەرخەری‪ ،‬وشیاری و بوونی نەسڵێكی‬ ‫تازەی ژنانی شۆڕشگێری كورد بوو‪ ،‬كە خەڵخاڵی قەسابی خوێنڕێژیان بۆ جەنایەت بوونی هەیە و خاوەنی پشتیوانیەكی‬ ‫خوازیاری گۆڕانكاری سەرەكی لە كۆمەڵگادا و كوشتاری خەڵكی ئازادیخوازی كوردستان بەهێزی خەڵكیشە‪.‬‬ ‫بوون و هیچ كەسیش نەیدەتوانی ڕۆڵی ڕەوانەی كوردستان كرد و بە فەرمانی ئەو لە دەستكەوتەكانی كۆچی مێژوویی‬ ‫ئەوان لە بەرچاو نەگرێ‪ .‬كاك فۆئاد (خەڵخاڵی) بەبێ هیچ دادگاییەك زۆرێك مەریوان‪ ،‬دەتوانین ئاماژە بەچەند خاڵی‬ ‫وتەبێژی شۆڕاكە‪ ،‬هەموو ڕۆژێك لە ئوردوگا لە الوانی تێكۆشەر و ئازادیخوازی كوردی زۆر گرینك بكەین‪ :‬سەركووتكردنی جاش‬ ‫كۆبوونەوەی گشتی پێكدێنا‪ ،‬بێ ئەوەی لە پادگانەكانی مەریوان و سنە و سەقز لە و بەكرێگیراوانی ناوچەكە‪ ،‬بەرگری لە‬ ‫چۆنیەتی وتووێژەكان سانسۆر بكات سێدارە دا‪.‬‬ ‫هاتنی پاسدار بۆ ناو شاری مەریوان‪،‬‬ ‫یان بیانشارێتەوە‪ ،‬لە فەزایەكی كراوەی كاك فۆئاد و هاوڕێیانی‪ ،‬بزووتنەوە بەرگریكردن لە كوشتن و كوشتار بەهۆی‬ ‫جەماوەریی‪ ،‬بەوردی هەموو شتێكی بۆ كۆمەاڵیەتی و مەدەنییەكانیان لە قارەمانیەتی خەڵك و پیشمەرگە‪ ،‬هێنانە‬ ‫خەڵكی نێو ئۆردووگا دەگێڕایەوە و گوێی ریزی حەرەكەتێكی شۆڕشگیڕانە و كایەی ڕۆحیەی یەكیەتی و یەكبوونی هێزی‬ ‫لە قسە و بیر و بۆچوونی خەڵكیش دەگرت‪ .‬بەمەبەستی بەرەوپێشبردنی ئامانجە بەرز خەڵكی‪ ،‬پێشوازی خەڵكی دیكەی ناوچەكە‬ ‫دوای ماوەی دوو حەتوو وتووێژ لەگەڵ و شۆڕشگێرانەكەی خۆیان دەزانی و لەم و دەڕبڕینی یەكیەتی ئەوان لە كۆچەكە‪،‬‬ ‫كۆنەپەرەسترین نوێنەرانی كۆماری ئاراستەیەدا‪ ،‬بە جووڵەیەكی بەرینی بە ڕەسمییەت ناسینی شۆڕای كۆچەكە‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬گەیشتە كۆتایی و دەرەنجام كۆمەاڵیەتی لە مەریوان و ناوچەكانی نزیك و هاتنی دەوڵەت بۆ سەر مێزی وتووێژ‬ ‫لەسەر هەندێك خاڵ رێككەوتن كە دەتوانین بە سنووری چاالكی یەكیەتی جوتیاران و و هەرەوها دەنگدانەوەی كۆچی خەڵك‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬هەوڵیاندا گۆڕانێكی بنەڕەتی لە و روونتربوونەوەی بیر و رای خەڵكی لە‬ ‫ئاماژە بەم خااڵنە بكەین‬ ‫‪_١‬هیچ هێزیكی چەكدار چ لەالیەن ژیم وەك ئامانج و كاری تەشكیالتیدا درووست بكەن‪ .‬ویست و داخوازییەكانی خەڵكی مەریوان‪.‬‬ ‫(پاسدار و ئەرتەش)و چ لەالیەن خەڵك كەڵك ورەگرتن لە ڕێباز و رێچكەی نافەرمانی كۆچی مێژوویی مەریوان بە دەوڵەتی‬ ‫مەدەنی و كەڵك ورەگرتن لە ڕێكخراوەكانی سەلماند كە چ هێزێكی گەورە و شاراوە و‬ ‫وەك (یەكیەتی جوتیاران)نەبیندرێ‬ ‫‪_٢‬ماوەی تەواوبوون و كۆتایی كۆچەكە نادەوڵەتی و مەدەنی لە مەریوان وەكوو‪ :‬نكۆڵینەكراو لە هاوپشتی و یەكیەتی نێو‬ ‫بە خەڵكی رابگەیێندرێت‪_٣ .‬ئێدارە و كومیتەی ژنان و كومیتەی خوێندكاران توێژی خەڵكدا بوونی هەیە‪ .‬یەكگرتوویی‬ ‫سازماندانی شار تا ماوەیەكی دیاریكراو‪ ،‬و قوتابیان و هەروەها سازدانی یەكیەتی سیاسی نێوان دامەزراوە كۆمەاڵیەتییەكان و‬ ‫واتە یەك مانگ‪ ،‬لە ئەستۆی ئەرتەش بێت جوتیاران و هتد‪ ،‬هەمووی دەرخەری حیزبەكان هاتە كایەوە و وای لە رژیم كرد‬ ‫و لەو ماوەیەدا شۆڕای شار‪ ،‬شارەوانی بۆ تێگەیشتنی كاك فۆئاد لە گرنگی و پێزانینی كە بگەڕێتەوە بۆ پادگان‪ .‬بە دڵنیاییەوە‬ ‫بزووتنەوە مەدەنیەكان و نافەرمانی لەم مانۆڕە سیاسییەدا كاك فۆئاد ڕۆڵیكی‬ ‫پاراستنی شار دابمەزرێـت‪.‬‬ ‫كاك فۆئاد بە باشی دەزانی كە بە هیچ مەدەنی بوون بۆ بەربەرەكانێ لەگەڵ هێزە گەورە و بەرچاوی لەدرێژە پێدانی خەباتی‬ ‫جۆرێك ناكرێت باوەڕ و متمانە بە حكوومەتی سەركوتگەرەكانی رژیم و دەرەبەگەكانی خەڵكی كورد لە كوردستان و ئێراندا‬ ‫تازە بە دەسەاڵت گەیشتووی كۆماری ناوچەكە‪ .‬كۆچی مێژوویی خەڵكی مەریوان بەجێهێشت‪.‬‬ ‫ئیسالمی بكرێ و ئەمە پیالنێكی گەورەی ببوە شێوازێكی (فۆرمێكی) مەدەنی بۆ كۆچی ناڕەزایەتی خەڵكی مەریوان‪،‬‬ ‫لەپشتە و بێ هیچ شك و گۆمانێك هێرش داكۆكیكردن لە مافەكانی خەڵكی كورد‪ ،‬فۆڕمێکی بەرز بوو لە خەباتی خەڵكی كورد‪.‬‬ ‫دەكرێتە سەر كوردستان‪ .‬قسەكانی كاك لەپێناو بەردەوامی بزووتنەوەی مەدەنی خەڵك یەك هەنگاو بەرەو دواوە نەڕۆیشتن‪،‬‬ ‫فوئاد ئاستێكی بەرزی تاكتیك و ستراتێژی لە سەرانسەری ئێران‪ .‬خەڵكی مەریوان پاشەكشەی ئەوان بەمانای پێشڕەویی و‬ ‫نیشان دەدا كە بۆ ڕێبەری بزووتنەوەیەكی لەم حەماسە بەرهەڵستكارییە مەدەنییە‪ ،‬هێرشی زیاتری بەكرێگراوانی دواكەوتوو‬ ‫جەماوەری وەك كۆچ پێویست بوو‪ .‬بە هاوئاهەنگ كردن و رێكخستنی توێژی بوو‪ .‬ئەو حەرەكەتی خەڵكی مەریوان‬ ‫داهاتوو ئەوەی سەلماند‪ ،‬دوای تەواو بوونی جیاوازی كۆمەڵگا بۆ كۆچێكی یەكپارچە بۆ و باقی ناوچەكانی دیكەی كوردستان بۆ‬ ‫كۆچەكە و گەڕانەوەی خەڵك بۆ ناو شار دەرەوەی شار‪ ،‬سەلماندیان كە توێژەكانی پشتیوانیكردن لە كۆچەكە‪ ،‬حەماسەیەكی‬ ‫و گوندەكان‪ ،‬ڕژیم وێڕای بەكرێگیراوانی یەكگرتووی خەڵك دەتوانێ كاریگەری گەوەری لەنێو دڵی خەباتی خەڵكی كورددا‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬دەستی دایە گرتن و لە ‪28‬ی لەسەر مڵهوڕی ڕژیم هەبێت و ملكەچی خولقاند كە هیچ كات نامرێ و هەروها كۆچی‬ ‫گەالوێژی ساڵی ‪ 58‬بە فەرمانی خومەینی داخوازییەكانی خەڵكی بكات‪ .‬هەروەها ئەو مێژوویی مەریوان بوو بە ئەزموونێكی بە‬ ‫هێرشی هەمە الیەنەی بۆ سەركوتی پەیامەشی بەهەموو خەڵكی ئێران گەیاند نرخ بۆ خەباتی نەوەی داهاتوو لە ئێران و‬ ‫خەڵكی كوردستان دەست پێكرد‪ .‬سادقی كە جووڵەیەكی شۆڕشگێڕانە لە كوردستان بەتایبەتی لە كوردستان‪.‬‬