równo=waga
Jana Szostak III rok studiów licencjackich Akademia Sztuk Pięknych im.Jana Matejki w Krakowie Wydział Intermediów numer albumu: 9106 promotor: prof.ASP Artur Tajber Pracownia Sztuki Performance / Katedra Zjawisk Sztuki
nic nie jest ważne tylko ten wiatr na skórze1
Idea haiku jest zbudowana na podstawie sprzeczności, absurdu. Za pomocą połączenia pozornie minimalnych, prostych słów klasyczni mistrze haiku potrafili stworzyć całe pejzaże, w których kryła się tajemnica, bazująca na filozofii absolutnie sprzecznej samotożsamości. 1
cel
idea
Zbudowanie środowiska do badania/doświadczania/zaburzenia równowagi.
1.rozwinięcie:
1. zdolności poszukiwania wewnętrznej równowagi 2.zdolności kontemplacyjnych
2.poszukiwanie równowagi = kontestacja fascynacji prędkością, mnogością świata - szybkiego osiągania celów, pozbawionego odczuwania radości z uczestniczenia w procesie dążenia. 3.delikatne, subtelne bycie w przestrzeni - poszerzenie (zgłębienie) odczuwania przestrzenności, zwrócenie w stronę doświadczania zmian, skupionych w epicentrum równoważenia wektorów sił (bodźców).2
Pogoń, pokonywanie ekstremów jest w swojej istocie dokonywaniem destrukcji - osiągania kresu. Kontemplacja procesów równoważenia jest oddawaniem się naturze trwania rozwoju. Przekraczanie granic jest jednym z fundamentów rozwoju tylko wtedy, gdy prowadzi do stworzenia nowej, udoskonalonej formy dialogu (równowagi). Dialog - współistnienie, jest warunkiem istnienia. Dominacja, zmierzanie do zawłaszczenia, prowadzi nieuchronnie do miejsca, w którym dominująca siła pozostaje jako jedyna. Sens istnienia - dominacja, ulega samozagładzie. Dominator może co najwyżej pokonać samego siebie, niszcząc ostatecznie zarówno sens jak i substancje istnienia. 2
założenia
1.1. równowaga jest stanem efemerycznym 1.2. równowaga jest pojęciem archetypicznym, uznajemy ją za stan bezpieczny3 1.3. świat dąży w kierunku, zaprzeczającym równowadze 1.4. równowaga - stan osiągania, wymagający skupienia/delikatności
technika preparowanie stanu równowagi przeciwbieżnych strumieni powietrza (o zróżnicowanych temperaturach) 1.2. obserwacja - doświadczanie równowagi 1.2.1.dotyk - umieszczanie dłoni w punkcie równowagi strumieni 1.2.2.obserwacja równoważeń, zakrzywień światła w soczewkach powietrznych, generowanych przez strumienie.
Rozwinięciem pojęcia stanu równoważności jest harmonia - zgodne, dopełniające się współistnienie wielu elementów. Przedmiotem niniejszej pracy jest równowaga sprowadzona do jej elementarnego sensu - równoważności sił bodźców, jej efemeryczność, wymykanie się z jednoczesnym ujawnianiem - burzliwy, a jednocześnie subtelny proces współdziałania sił. 3
[plan pomieszczenia]
[techniczny rysunek obiektu]
Miał trochę odwagi ten pierwszy facet, który zerwał roślinę, żeby się leczyć. James Joyce 4
na następnych stronach znajduje się łańcuch poszukiwawczo/podstawowo/myślowo/intuicyjnie/dorastająco/ doświadczeniowy. 4
Jednym z najbardziej podstawowych przejawów naszego poczucia porządku jest zmysł równowagi, podpowiadający, co w stosunku do grawitacji - a więc postrzeganego przez nas otoczenia - co znajduje się w górze, a co na dole. umysł może sięgnąć znacznie głębiej niż język. Stajemy się jednak tego dokonania świadomi, dopiero kiedy występuje błąd. Język jest tylko funkcją umysłu, umysłowym konstruktorem. Budynki też są dziełem umysłu, które zyskuje materialny wyraz w wyniku szeregu różnych procesów. Ale możesz znacznie bardziej zintegrować się z naturą jeśli zdejmiesz „okulary” i spróbujesz użyć wszystkich zmysłów, powiązań pomiędzy umysłem a ciałem, w bardziej bezpośredni sposób, tak żeby pod względem konceptualnym nic nie dzieliło cię od otoczenia. Po prostu stapiasz się z nim. Możesz wykorzystać tę metodę we wszystkich dziedzinach sztuki i w życiu, choćby w twoich związkach z ludźmi. Kiedy tylko trzeba założyć „binarne okulary” - zakładasz je; to bardzo łatwe, to tylko funkcja umysłu, którą można uruchomić.[...] Na początku był zmysłowy, delikatny dotyk materiału oraz siebie nawzajem. A na końcu miałem wrażenie, że zapanował swoisty chaos, w którym wszyscy się skleili i niemal wszystko uległo zniszczeniu. [...] Większość ludzi jest przeważnie zbyt pochłonięta próbami utrwalenia jakiegos aspektu. [Moment] wyróżnia się ulotnym pięknem, ulega przemianie, ale nie przestaje istnieć, traci tylko poprzednią formę. Są rzeczy, których w języku wyrazić się nie da. Nie można zmienić coś w nic, ani zrobić coś z niczego, następuje tylko zmiana stanu energii.1 Gdy tylko zaczynamy o nich mówić, sens się ulatnia i nasza mowa przeradza się w rodzaj gaworzenia - uchu być może miłego, a przez swą artykułowaną gramatyczność dającego też jakiegoś sensu pozór. Poczucie sensu sensownego nie w psychologii ataraksja9 to pewnego rodzaju obojętność na własną krzywdę – nieda się tam powiedzieć, to przynajmniej da się pomyśleć. Rozumne pomyślenie przejmowanie się swoimi problemami, podchodzenie do nich z dużym dystansem. i sensowna wypowiedź są tym samym, nieoddzielne od siebie jak dwie strony Ludzie z taką cechą są bardzo zrównoważeni psychicznie. jednej kartki papieru. Wszystko, co się da zrobić - choć już i to jest wielce probReakcja na bodźce zewnętrzne jest lematyczne - to rzecz wskazać i umilknąć. Właściwą mową filozofii jest u nich minimalna. milczenie.2 Język, będąc konstrukcją symboliczną, odwzorowuję logiczną formę rzeczywistości, ma charakter intencjonalny. Inaczej mówiąc, wypowiedzi językowe są semantycznie przeźroczyste, kierują uwagę ku rzeczywistości pozajęzykowej. Między językiem a rzeczywistością istnieje zatem ścisła korelacja.
„Myślenie jest bezpośrednią czynnością, o ile jest samoczynnością. Nikt inny nie Człowiek dąży do ideału we wszystkim. Ideał jest nierozłączny z pojęciem równowagi. Nieskalana, doskonała i pusta ‚jedna jażń’ jest naczyniem, w którym może za mnie myśleć. O prawdzie jakiejś myśli przekonuję się sam dzięki sobie. 3 zawiera się wszechświat. ‚Ideał’ stanowi cel życiowy, bez celu ciężko jest istnieć, popada się w stan ‚niewiedzy’ 4 Ludwik Feuerbach Obszary naszego doświadczenia same w sobie zawierają relacje dialektyczne. W świecie plastyki obraz przestał być postrzegany jako warstwy farby nałożonej na płótno; zaczął on natomiast tego migrować, wyabstrahowując się ze swych tradycyjnych podstaw, wkraczając w świat zewnętrzny w stosunku do siebie, współdziałając i scalając się z innymi mediami, tworząc poezje wizualną, muzykę wizualną, które z kolei stają się nowymi mediami, będącymi w stanie migrować jescze dalej.5
„Szedłem ścieżką z dwojgiem przyjaciół – słońce miało się ku zachodowi – nagle niebo wypełniła krwista czerwień – zatrzymałem się, czując wyczerpanie i oparłem się na barierce – nad czarno-błękitnym fiordem było widać krew oraz języki ognia; – moi przyjaciele szli dalej, a ja stałem tam i trząsłem się z wrażenia – poczułem nieskończony krzyk przepływający przez naturę.” 6 osoba na obrazie nie krzyczy, lecz niemo otwiera usta w reakcji na krzyk przepływający przez naturę. Zdanie jest obrazem rzeczywistości. Zdanie jest modelem rzeczywistości, tak jak ją sobie myślimy. Zdanie może być prawdziwe lub fałszywe tylko dzięki temu, że jest ono obrazem rzeczywistości. Istotnym elementem była by Praca Johna Cage’a (4’33) potwierdziła tą niemożność uzyskania stanu nicości - świat na tyle jest zgodnosć zdania z instniejącą rzeczywistością, to znaczy spełnienia warunku przepychany informacją, że nawet za pośrednictwem ciszy, spokoju, medytacji jest prawie niemożliwe klasycznej definicji prawdy. uzyskiwanie tego poziomu „niejaźni” o którym mówi filozofia zen. Spróbowałam dokonać kilku
prób milczenia (niemyślenia). Poniżej znajdują się czasowe rejestracje maksymalnie osiagniętego Jeśli wieczne wyciszenie jest ujęte abstrakcyjnie w oderwaniu odczasu. nieustannego ruchu na powierzchni życia, wtedy to wyciszenie staje się ćwiczenie7 śmiercią, nie ma też już żadnej „powierzchni”. usiąść, milczeć, nie myśleć Wyciszenie w zen oznacza wyciszenie w środku wrzącego oleju, w środku 2 min 7 sek szalejących fal, w środku buchającego ognia, który otacza Fudo.8
wstać, -||1 min 15 sek iść, -||4 min 26 sek
nie transponuj serii. nie cofaj serii. nie odwracaj serii. po prostu raz po raz powtarzaj serię, i możesz spróbować przemycić jakąś harmonię. Steve Reich 9 Optymista uważa, że szklanka jest na połowę pełna, pesymista - pusta. Michael Craig Martin “An Oak Tree “ (1973) praca pod tytułem „dąb” składa się z dwóch części - szklanki stojącej na półce ze szkła, podwieszonej na metalowych wspornikach 253 centymetrów nad ziemią, i tekstu przemontowanego na ścianie, mówiącego odbiorcy, że „rzeczywisty dąb jest fizycznie obecny tutaj, ale w postaci szklanki wody” Ćwiczenie ze szklanką wody - pozornym przedmiotem z codziennego użytku, z którego korzystaliśmy podczas warsztatów, prowadzonych przez Alastaria Maclennana w Krakowie - potrafiło wprowadzić w stan graniczny pomiędzy szeroko rosnącym napięciem a medytacją. Za zadanie mieliśmy chodzić z pełną po brzegi szklanką wody, do której co jakiś czas po jej ponownym/kolejnym wylaniu prowadzący dolewał płyn.
Im dłużej szuka człowiek ideału zrównoważonego tym dalej on znajduje się od tego stanu. Ważne jest znalezienie dystansu od środka, żeby móc przyjąć, zmierzyć się z tym środkiem jako prawdą, ćwiczenie otrzymać inną perspektywę patrzenia. cel stworzenie napięcia emocjonalnego Stan równowagi zatem można porównać do granicy wody 2 x (stół+szklanka) w szklance - stanem „pomiędzy” - lekko zmiennym, postawienie szklanki na jednym stole pośrodku - na drugim na rogu efemerycznym. obserwacja rozwinięciem pojęcia stanu równoważności jest harmonia - zgodne, dopełniające się współistnienie wielu elementów. Przedmiotem niniejszej pracy jest równowaga sprowadzona do jej elementarnego sensu - równoważności sił bodźców, jej efemeryczność, wymykanie się z jednoczesnym ujawnianiem burzliwy, a jednocześnie subtelny proces współdziałania sił.
eksperyment więzienny w Stanfordzie został przeprowadzony przez grupę psychologów pod przewodnictwem Philipa Zimbardo w 1971 roku. 24 wybranych studentów losowo podzielono na więźniów i strażników. Eksperymentalne więzienie skonstruowano w piwnicy wydziału psychologii w Stanford. Eksperyment zakończono już szóstego dnia. Strażnicy zaczęli dopuszczać się coraz bardziej gorszących praktyk, między innymi zmuszając więźniów do symulowania aktów homoseksualnych.10 początek i koniec - to określenia przestrzeni i czasu, czyil tego głęboka jest niewiedza człowieka o swoich możliwych granicach wszystkiego, co stworzone. Tam, gdzie nie ma początku i końca, (w danym przypadku mówiąc o aspekcie psychologicznym) wykracza się poza sferę ziemskiej ograniczoności, osiągając stan dopiero po jej przekroczeniu jesteśmy w stanie ją znależć, dać jej doskonałości. Ten, kto panuje nad początkiem i końcem, jest też eksperyment niezrealizowany określone koordynaty. panem przestrzeni i czasu. Według wierzeń starożytnych żywioły zbudowanie złudzenia optycznego (większy mniejszym, vice całego wszechświata są oznaczone literami. Dwie litery, pierwsza i versa) na przestrzeni dwóch sześcianów za pomocą dyrygowania ostatnia, wskazują symbolicznie na wszystko jedność.11 odcieniami szarości. złoty podział, podział harmoniczny, złota proporcja – podział odcinka na dwie części tak, by stosunek długości dłuższej z nich do krótszej był taki sam, jak całego odcinka do części dłuższej. Innymi słowy: długość dłuższej części ma być średnią geometryczną długości krótszej części i całego odcinka. Ludzie od czasów starożytnej Grecji próbowali znaleźć - tym samym udowodnić ideał jakim jest fizyczność człowieka.
W nauce, sztuce nie istnieje granic. Dlatego to, co się poznaje - bezgraniczne, niezliczone, a bezgraniczność i nieliczność równe są 0.12
Za pomocą konwertera16 można dokonać przekładania tekstu, który odbieramy w wirtualnym świecie jako kod binarny. Przy próbie przełożenia liczby 0 w kod 01 doświadczyłam pojawienie pewnego absurdu - 0=0011000. Czyli tak naprawdę potwierdza się niemożność odzyskania idealnego, równego stanu 0, gdyż 0 nie jest samym 0 tylko składa się z pięciu 0 i dwóch 1. Intuicja jest przyczyną wszelkiej aktywności, gdyż jest ‚absolutnie sprzeczną samotożsamością’ - to własnie wewnętrznie sprzeczna struktura rzeczywistości jest żródłem zmian.
‚Intuicja aktywna’ nie jest tym, co pomyślane, ale samym myśleniem (procesem myślenia) Nie należy właściwie mówić o łączeniu się intuicji i myślenia, ale o dwóch biegunach ‚intuicji aktywnej’, będącej absolutnie sprzeczną samotożsamością’ . Prawdziwe myślenie wyłania się z ‚intuicji aktywnej’ i do niej powraca, to samo dotyczy prawdziwego działania. Jest to stan jedności ducha i ciała. Taka jedność tego , co psychiczne, i tego, co cielesne, jest przejawem tożsamości rzeczywistości zmysłowej i rzeczywistości samej w sobie.
Julia Weißenberg “Snowstorm” (2012) video art – dokumentacja-opowieść o kobiecie, która próbuje wytrenować swoją pamięć poprzez zapamiętywanie kodu 01. Odbiorca obserwuje na początku proces zapamiętywania 30 str kodu 01 (ma na to 30 min) po czym następuje opowiadanie przez główną bohaterkę kodu siedzącej na przeciwko osobie. Po czym widz dowiaduje się, że te 30 str. formatu A4 są zapisem reprodukcji obrazu Turnera w formacie A4.
Europejska kultura równowagi zaczyna się od ideału spójności, na początku wyrażonego w nauczaniu o nieskończonej jedności Kosmosu, w harmonii z którym zakłada się prawdziwa egzystencja. W filozofii to pojęcie było rozwinięte przez poglądy Przypadkowe napotkanie się na dział ‚poradniki’ w księgarni dało kolejny stoików, którzy pokazali, że w warunkach indywidualnej egzystencji realizacja ideału wątek do poszukiwań pod względem wybranego tematu. Okazało się, że często jest możliwa jak indywidualne samowykształcenie, przekroczenie progów jest możliwe spotykającym się towarem na takich pułkach są bestsellery na temat‚ jak odnaleźć w duchownej jedności. swoją równowagę ‚ jak zostać sobą’ lub ‚uporządkuj życie’ - literatura, której Celem ludzkiej egzystencji, jak podają poradniki, ma być osobisty ideał, szczęście – nie chwilowe, Idea spójności - człowieka z naturą, z innymi oraz samym sobą - jest powszechnie korzenie wychodzą z idei o „american dream”, która jest nastawiona na szerszy przemijające, lecz permanentne i dostępne natychmiast, ‚tu i teraz’. wykorzystywana jako najwyższy punkt w teoriach większości religii. krąg społeczeństwa. Można nawet powiedzieć, iż nie tylko celem, ale wręcz wymogiem: skoro bowiem istnieją „niezawodne rozwiązania” i „skuteczne sposoby” na jego osiągnięcie, to niestosowanie ich świadczy o lekkomyślności i braku odpowiedzialności za własne życie. Stąd bierze się w poradnikach negatywny stosunek do ludzi nieszczęśliwych i niespełnionych: jednostka współczesna nie może już za trudną sytuację życiową winić rządu, polityków, innych ludzi czy pecha.
Idea znalezienia równowagi poprzez wyśrodkowanie jest powiązana z ideą powtarzalności, repetycji. Jedna z takiego rodzaju prób tkwi w szeroko pojętej idei perpetuum mobile - wiecznie ruchomej hipotetycznej maszynie, której zasada pracy umożliwiała by prace w nieskończoność. Bruce Nauman “Walking in Exaggerated Manner around the Perimeter of a Square” (1967-68) W zupełnej ciszy autor koncentruje się w tej pracy na jednej podstawowej czynności - chodzeniu po obwodzie granicy kwadratu. Przez ten gest powtórzenia wytwarza się pewne sacrum, oglądający znajduje się w stanie zawieszenia. Dopiero po powtórnym obejrzeniu wideo, nie skupiając się na głównej czynności rzucił mi sie w oczy ruch kamerowy - delikatne wachanie wzmacnia stan Horacy niewątpliwie był jednym z pierwszych wyznawców etycznej doktryny “środka” pozostającej zawieszenia. w związku z etyką Arystotelesa i epikureizmem. Doktryna ta ujawnia się szeroko w jego twórczości Tajemnicą zostaje tylko czy ten ruch był przypadkowym działaniem. wziętej jako całość. nie transponuj serii. nie cofaj serii. nie odwracaj serii. po prostu raz po raz powtarzaj serię re “Środka” nie należy tu rozumieć jako arytmetycznego wypośrodkowania między skrajnościami – i możesz spróbować przemycić jakąś harmonię.13 przeciwnie, do istoty horacjanizmu przynależy epikurejska giętkość, raczej niż o “wypośrodkowaniu reset skrajności” należy tu mówić o ich unikaniu czy też o ich negacji. “Środek” ma dla Horacego charakrestart ter dynamiczny, nie można go wymierzyć, określać go należy zawsze względem konkretnych sytuacji refleks i okoliczności życiowych. ćwiczenie relacje zbudowanie różnicy poziomów pomiędzy schodkami w ciągu reakcja schodów recykling research repetycja rewolucja renowacja refundacja reaktywacja
upeksā14 (Sanskryt) lub Upekkhā (Pali), jest buddyjskim ujęciem zrównoważenia nazywanym też wielką równością, niewzruszonością lub doskonałą bezstronnością. Jest czwartą z Czterech Niezmierzoności (czterech szlachetnych stanów umysłu). Tybetańskim odpowiednikiem jest określenie btang.sñoms. Jest to bezstronny i zrównoważony stan umysłu charakteryzujący się brakiem silnych przywiązań (pożądań i pragnień), uprzedzeń (awersji) i decyzyjnego paraliżu wynikającego z niewłaściwego przeżywania niewiedzy. Niewzruszoność można ogólnie określić jako pewność, która jest rezultatem doświadczania wewnętrznej równowagi. Ten stan umysłu jest także porównywalny do ciężkiej, metalowej kuli znajdującej się na Jeśli więc chcę siebiepodłożu. samego Ta uchwycić, muszę siebie w sobie doskonale równym kula jesttopełna potencjału, a gdy(lub już zacznie się toczyć to na zęwnątrz siebie) przedstawić, tj. muszę siebie uczynić przedmiprawie niemożliwym jest jej zatrzymanie, gdyż żadne zewnętrzne siły nie mają wpływu otem (albo przez eksternalizację, albo poprzez konceptualizację). na jej ruch. Tego jednak nie mogę, bo jestem raczej „warunkiem możliwości przedmiotów”, a nie jakimś przedmiotem. Nie możemy zatem wobec siebie - jako istot myślących - stosować pojęcia substancji, która jako kategoria może być stosowana tylko przez rozum teorytyczny, a więc przeze mnie. Skoro jednak nie mogę tego uczynić, to znaczy, że nie można tego uczynić w żaden inny sposób. Tak oto W stanie upeksā wciąż doświadcza i zauważa co się dzieje, posiada także możliwość podmiot stał się osoba sam dla siebie niepoznawalny. świadomego i aktywnego działania (a nie zaledwie reaktywnego). Do zobrazowania tego stanu umysłu używa się często analogii, w której porównuje się umysły grupy ludzi do huraganu, a osobę znajdującą się w stanie upeksā do jego epicentrum, gdzie trudno poczuć jakiekolwiek poruszenie powietrza. Kiedy jestem głodny, jem ryż. Kiedy jestem śpiący, zamykam oczy. Głupiec śmieje się ze mnie mądry rozumie. *
Rozróżnianie wewnętrznej sprzeczności człowieka i wewnętrznej sprzeczności świata jest zabiegiem sztucznym, abstrakcyjnym. Przeciwieństwo podmiotu i przedmiotu jest bowiem spowodowane wewnętrzną sprzecznością świata. 17
intuicja nie jest więc jedną z wielu funkcji świadomości, ale żródłem wszystkich jej Wypowiedzenie rodzi asymetrie, która powoduje bezład, przełamuje funkcji, czyli wszelkiej aktywności świadomości, w tym myślenia dyskursywnego. zamkniętą formę, czyniąc ją w ten sposób otwartą na inne formy, utrudNawet percepcja zmysłowa jest przejawem ‚intuicji aktywnej’. nia wyznaczenie centralnego punktu kompozycji.
Człowiek całkowicie oddany wykonywanej czynności zostaje niejako „pochłonięty” przez przedmioty, a wtedy znajduje się w stanie ‚nie-jaźni’ (mushin), rozumianym jako przekroczenie dualizmu podmiotu i przedmiotu poznania. Tylko w stanie ‚nie-jażni’ można dostrzeć do żródła spontanicznej kreatywności.18
Być może jednak już dzisiaj nie zajmujemy się sztuką. Po prostu dlatego, że przegapiliśmy moment, kiedy przekształciła się ona w zupełnie coś innego, czego nie potrafimy nazwać. Jest jednak rzeczą pewną, że to, czym zajmujemy się dzisiaj, uzyskuje większe możliwości.1
wiatr - zjawisko o tyle interesujące pod względem tego, że nie posiadając dużej wagi potrafi przemieszczać.
[przypisy] 1. Artur Tajber, Metamuzeum, transfer doświadczenia/metamorfozy czasu, Kraków 2013 2. Ludwig Wittgenstein., Traktat logiczno-filozoficzny, str.32 3. Agnieszka Kozyra, Estetyka zen, str. 333 4. Artur Tajber, Metamuzeum transfer doświadczenia/metamorfozy czasu, str.181 5. Dick Higgins, Nowoczesność od czasu postmodernizmu, gdańsk 2000, str. 114 6. Michael Patrick Hearn, Edvard Munch: The Modern Life of the Soul. 7. czasowy zapis własnych prób 8. Suzuki Daisetz T., Zen and Japanese Culture, str.356. 9. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ataraksja 10. Philip Zimbardo, Psychologia a życie, PWN, Warszawa 2009 11. Manfred Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Pallotinum poznan, 1989, str.17 12. Aleksander Malej, Odwrotna informacja - poszukiwanie nowej koncpecii przestrzeni w sztuce współczesnej, str.79. 13. Wywiad radiowy ze Steve’em Reichem przeprowadzony przez Gabrielle Zuckerman, American Public Media, czerwiec 2002, transkrypcja na: http://americanpublicmedia.publicradio.org 14. http://pl.wikipedia.org/wiki/Upeksa 16. http://www.roubaixinteractive.com/PlayGround/Binary_Conversion/Binary_To_Text.asp 17. Suzuki Daisetz T., Zen and Japanese Culture, str.204 18. Agnieszka Kozyra, Estetyka zen, str.424 19. Jerzy Ludwiński, Sztuka w epoce postartystyczneji i inne teksty, ASP Poznań, Poznań 2010, str.15 20. Agnieszka Żuławska-Umeda, Haiku, Zakład Narodowy im.Ossolińskich, Wrocław, 1986
poniżej znajduje się dokumentacja , performance dokamerowy, “pod/miot | przed/miot” (2x video)