,6%1
ȳɿɳʆʆɻʎ Ɂʉʅɿʃʉʑɷɻʎ
Ƶǐ ƧNJNjǐǎǐDŽǒǂǗLjǍƾǎǐ njdžǏNJNjǝ Ǎǐǖ
ǔǕLj ƷǖǔNJNjƿ ǕLj ƸLjǍdžǀǂ ǕLj ƤNJǐnjǐDŽǀǂ ƥNJǂ ǍǂljLjǕƾǓ ƦLjǍǐǕNJNjǐǞ
ƪdžǔǔǂnjǐǎǀNjLj
,6%1
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Λήμματα ΠΡΟΛΟΓΟΣ αγγεία αγωγός αδιαφανή αέρια αίμα αιμοπετάλια αιμοσφαίρια αιμοσφαιρίνη ακοή ακουστικός πόρος άλατα άμυλο αμφίβια αμφιβληστροειδής χιτώνας αναιμία ανάκλαση ανάλυση του λευκού φωτός αναπαραγωγή αναπαραγωγικό σύστημα αναπνευστικό σύστημα αναπνοή ανάπτυξη άνθρακας αντηχείο αντιβιοτικά αντίσταση αντισώματα αντλία άνωση απανθράκωση
Σελ 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41
1
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ απορρόφηση του φωτός απορρυπαντικά αρθρόποδα αρθρώσεις αρπακτικά αρτηρίες αρτηριακή πίεση ασθένεια ασφάλεια ατμός άτομο αυτί αφαλάτωση βακτήρια βαρόμετρο βάρος βαρύτητα βάσεις βιολογία βιταμίνες βρασμός βραχυκύκλωμα βρόγχοι γαιάνθρακες γαλακτικό οξύ γείωση γεννήτρια γονιμοποίηση γραφίτης γυαλί δαλτονισμός δείκτες διάδοση ήχου διάθλαση διακόπτης
42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76
2
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ διάλυμα – διαλύτης - διαλυμένες ουσίες διαμάντι διάνυσμα διαπνοή διαστολή διαφανή διάχυση διαχωρισμός μείγματος διεύθυνση διανύσματος διήθηση δικοτυλήδονα διοξείδιο του άνθρακα δίσκος Νεύτωνα διύλιση διυλιστήρια δομή ύλης δόντια δοχεία συγκοινωνούντα δράση – αντίδραση δύναμη δυναμική ενέργεια δυναμικό δυναμόμετρο εκκένωση ελαστικό σώμα– ελαστικότητα ελεύθερη πτώση εμβόλια ενέργεια ένζυμα ένταση εξάτμιση εξόρυξη εξουδετέρωση επαγωγικό ρεύμα επεξεργασία πετρελαίου
3
77 78 79 80 81 82 83 84 85 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ επιβράδυνση επιτάχυνση έργο ερπετά ερυθρά αιμοσφαίρια εστίαση έτος φωτός ευθύγραμμη κίνηση ζυγώτης ηλεκτρικά στοιχεία- ηλεκτρόδια ηλεκτρικές πηγές ηλεκτρικές συσκευές ηλεκτρική αγωγιμότητα ηλεκτρικό κύκλωμα ηλεκτρικό πεδίο ηλεκτρικό ρεύμα ηλεκτρικό φορτίο ηλέκτριση ηλεκτρισμός ηλεκτροκινητήρες ηλεκτρομαγνήτης ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα ηλεκτρόνιο ηλεκτροπληξία ηλιακά ρολόγια ημιδιαφανή ηχητικά κύματα ηχητικές πηγές ήχος ηχώ θερμίδα θερμιδόμετρα θερμική διαστολή – συστολή θερμική ενέργεια θερμοκρασία
111 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 135 136 137 138 139 140 141 142 143
4
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ θερμόμετρο θερμομόνωση θερμοσίφωνας θερμοστάτης θερμότητα θηλαστικά ίζημα ίριδα καρδιά καρδιακός παλμός καρδιογράφημα καταστάσεις ύλης καύση καυστήρας καύσιμα κερατοειδής χιτώνας κεραυνός κιλό κίνηση κινητήρας κινητική ενέργεια κλασματική απόσταξη κοιλίες κοιτάσματα κόλποι κόρη κουάρκ κοχλίας κρύσταλλος κύηση κυκλική κίνηση κυκλοφορικό σύστημα κύμα κυτταρική μεμβράνη κυτταρικό τοίχωμα
144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 169 170 171 172 173 174 176 177 177
5
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ κύτταρο κυτταρόπλασμα κυψελίδες λαμπτήρες λάρυγγας λεπτό έντερο λευκά αιμοσφαίρια - λευκοκύτταρα λιγνίτης λιπαντικά υγρά λοίμωξη μαγνήτες μαγνητικό πεδίο μαγνητικοί πόλοι μάζα μαλάκια μάτι μελανίνη μεταβαλλόμενη κίνηση μεταβολισμός μεταδοτική ασθένεια μέταλλα μείγματα μικρόβια μόλυνση μονοκύτταρος μονωτές μόριο μπαταρία μυϊκό σύστημα νετρόνιο Νιούτον όγκος οινόπνευμα ομιλία ομφάλιος λώρος
178 179 180 181 182 183 184 185 185 186 187 188 189 190 191 192 193 193 194 195 196 197 198 199 200 200 201 201 202 203 204 205 206 206 207
6
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ οξέα οξείδια οξυγόνο οπτικό νεύρο όραση οργανικές ενώσεις ορυκτά ορυκτέλαια ορυκτοί άνθρακες οστά οστάρια πάγκρεας παμφάγα παράλληλη σύνδεση πείραμα πεπτικό σύστημα πετρέλαιο πέψη πηγές ενέργειας πηνίο πήξη πίεση πλάσμα πόλοι πολυκύτταρος οργανισμός πομπός προβοσκιδωτά πρωτεΐνες πρωτεύοντα πρωτόνιο πτερύγιο πτηνά πτώση πυκνωτές πυρήνας
207 208 209 210 211 212 213 214 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239
7
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ πυρηνική αντίδραση πυρηνικός αντιδραστήρας ράδιο - ραδιενέργεια σαρκοφάγα σιδηρομαγνητικά σκελετός σταλαγμίτες- σταλακτίτες στατικός ηλεκτρισμός στοιχεία στομάχι συγκλίνοντες φακοί συκώτι σύνδεση σε σειρά συσσωρευτής συστολή συχνότητα ταχύτητα τήξη τραχεία τριβή τριχοειδή αγγεία τροχιά τρωκτικά τύμπανο υγρά σώματα υγροποίηση υδατάνθρακες υδρογονάνθρακες υδρογόνο ύλη – υλικά σώματα υπερηχογράφημα υπέρηχος υπόηχος φακοί φάσμα
240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273
8
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ φλέβες φυσικές καταστάσεις φυσικό αέριο φυτικές ίνες φυτοφάγα φωνητικές χορδές φως φωτεινή ακτίνα- δέσμη φωτόνια φωτοσύνθεση χημικές ενώσεις χημική ενέργεια χλωροπλάστες χλωροφύλλη χολή χυμοτόπιο ψάρια ψύξη ωάριο
274 275 276 277 278 279 279 281 282 283 284 285 286 286 287 288 289 290 291
9
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο ορισμός και η επεξήγηση ενός όρου ή μιας έννοιας είναι βασικές προϋποθέσεις για την κατανόησή τους. Είναι συχνό το φαινόμενο να προσπαθεί ένας μαθητής να εμπεδώσει και να εξασκηθεί πάνω σε κάποιο θέμα, χωρίς να έχει καταλάβει ούτε την βασική σημασία ούτε το σκοπό του. Σίγουρα ο τελευταίος που ευθύνεται γι’ αυτό είναι ο ίδιος ο μαθητής και θα ήταν υπερβολικό να αναζητηθούν και να επιρριφθούν ευθύνες γι’ αυτό. Απλώς δεν δίνεται η απαιτούμενη σημασία στις λέξεις από τις οποίες αποτελούνται οι διάφοροι όροι , είτε γιατί κρίνεται περιττό και επουσιώδες είτε γιατί θεωρείται αρκετό το να δίνονται μόνο η επεξήγηση και κάποια παραδείγματα. Αυτό ίσως θα ήταν φυσιολογικό αν οι μαθητές συναντούσαν λέξεις δανεισμένες από άλλες γλώσσες , τις οποίες δεν θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν. Όμως, στη Φυσική, τη Χημεία και τη Βιολογία, σχεδόν όλες οι λέξεις που χρησιμοποιούνται είναι ελληνικές. Αυτό δίνει τη δυνατότητα κατανόησής τους από την ετυμολογία και την αρχική τους σημασία και μόνο. Στο συγκεκριμένο σκεπτικό βασίζεται η εργασία αυτή.
10
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
Οι όροι που έχουν επιλεγεί καλύπτουν την ύλη του Δημοτικού, στα μαθήματα της Μελέτης Περιβάλλοντος και της Φυσικής. Δίνεται αρχικά η ετυμολογία και η αρχική σημασία τους, καθώς και η χρήση τους σήμερα στην καθημερινή γλώσσα. Ακολουθεί η επεξήγησή τους , με την ακριβή και εξειδικευμένη σημασία τους στη Φυσική, τη Χημεία και τη Βιολογία, Κατόπιν παρατίθενται κάποια επιπλέον στοιχεία και τέλος μια εικόνα σχετικά με τον όρο, που κάνει πολύ πιο παραστατική τη σημασία του. Το βιβλίο απευθύνεται τόσο στους μαθητές, όσο και στους εκπαιδευτικούς. Επίσης φιλοδοξεί να βοηθήσει τους γονείς ή όποιον άλλον προσπαθεί να συνδράμει στην εργασία των μαθητών. Για το λόγο αυτό η γλώσσα και το ύφος είναι όσο το δυνατόν πιο απλά, ώστε να είναι δυνατή η άμεση πρόσβαση για τον καθένα. Δεν χρησιμοποιούνται εξειδικευμένοι επιστημονικοί όροι και δεν απαιτούνται κάποιες ιδιαίτερες γνώσεις για την κατανόησή τους. Οι έννοιες παρουσιάζονται αλφαβητικά, με τρόπο που διευκολύνει πολύ την γρήγορη ανεύρεσή τους. Ελπίζουμε η συμβολή της εργασίας αυτής να είναι ουσιαστική και να δώσει μια διαφορετική διάσταση στην καθημερινή σχολική εργασία. Γιάννης Νομικούδης 11
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αγγεία Tα αγγεία είναι ειδικοί σωλήνες, μέσα από τους οποίους το αίμα μεταφέρεται στον οργανισμό. Τα αγγεία που ξεκινούν από την καρδιά και κατευθύνονται στα διάφορα μέρη του σώματος λέγονται αρτηρίες, ενώ αυτά που έχουν αντίθετη κατεύθυνση λέγονται φλέβες. Oι φλέβες και οι αρτηρίες καταλήγουν σε πολύ μικρά αγγεία, που ονομάζονται τριχοειδή.
Βλέπε επίσης: αίμα, αρτηρία, φλέβα 12
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αγωγός Αγωγός είναι ένα σώμα που επιτρέπει και διευκολύνει την πορεία, τη ροή. Σε ορισμένα υλικά τα ηλεκτρόνια κινούνται πιο εύκολα και πιο γρήγορα. Τα υλικά αυτά λέγονται καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Αγωγοί είναι τα μέταλλα, όπως ο σίδηρος, ο χαλκός, το αλουμίνιο και άλλα υλικά, όπως το νερό και το ανθρώπινο σώμα. Επίσης, καλοί αγωγοί της θερμότητας ονομάζονται τα σώματα που επιτρέπουν τη διάδοση της θερμότητας μέσα από τη μάζα τους .
Βλέπε επίσης: ηλεκτρόνια, ηλεκτρικό ρεύμα, θερμότητα 13
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αέρια Αέρια ονομάζονται τα σώματα που δεν έχουν συγκεκριμένο όγκο ούτε καθορισμένο σχήμα. Τα άτομα των αερίων είναι πολύ αραιά και η έλξη μεταξύ τους είναι ελάχιστη. Το πιο κοινό αέριο είναι ο αέρας της ατμόσφαιρας.
Βλέπε επίσης: αέρας, ατμόσφαιρα
14
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αίµα Το αίμα είναι ένα υγρό που κυκλοφορεί στον οργανισμό του ανθρώπου και των ζώων και είναι απαραίτητο για τη ζωή. Αποτελείται από το πλάσμα, μέσα στο οποίο βρίσκονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια. Οι βασικότερες λειτουργίες που επιτελεί το αίμα είναι οι εξής: • μεταφέρει οξυγόνο και άλλες χρήσιμες ουσίες. • καθαρίζει τον οργανισμό από το διοξείδιο του άνθρακα και άλλες βλαβερές ουσίες. • βοηθά αποφασιστικά στην άμυνα του οργανισμού κατά των μικροβίων • ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει γύρω στα 6 κιλά αίμα.
Βλέπε επίσης: αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια, μικρόβια, οξυγόνο,
διοξείδιο του άνθρακα 15
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αιµο̟ετάλια Τα αιμοπετάλια είναι μικρά κύτταρα που περιέχονται στο αίμα και είναι απαραίτητα για την πήξη του αίματος, στην περίπτωση ενός τραύματος. Ένα αιμοπετάλιο ζει περίπου 4 ημέρες.
Βλέπε επίσης: αίμα
16
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αιµοσφαίρια Τα αιμοσφαίρια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία του αίματος. Βρίσκονται μέσα στο πλάσμα και διακρίνονται σε ερυθρά και λευκά. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι μικρά, πλατιά και σε σχήμα δίσκου. Σχηματίζονται στον μυελό των οστών. Περιέχουν αιμοσφαιρίνη, η οποία δίνει το κόκκινο χρώμα στο αίμα και χρησιμεύουν για τη μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς του σώματος. Τα λευκά αιμοσφαίρια είναι μεγαλύτερα από τα ερυθρά, έχουν πυρήνα αλλά δεν έχουν χρώμα. Βοηθούν στην άμυνα του οργανισμού ενάντια στις μολύνσεις, οπότε συγκεντρώνονται και καταστρέφουν τα μικρόβια.
Βλέπε επίσης: αίμα, ιστοί, πυρήνας, μικρόβια 17
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αιµοσφαιρίνη Η αιμοσφαιρίνη είναι μια ουσία με κόκκινο χρώμα, η οποία περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και χρωματίζει κόκκινο το αίμα των περισσότερων σπονδυλωτών. Μεταφέρει στους ιστούς το οξυγόνο, με τη βοήθεια του οποίου γίνονται οι καύσεις στα κύτταρα.
Βλέπε επίσης: αίμα, αιμοσφαίρια, ιστοί
18
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ ακοή Ο οργανισμός συλλέγει ήχους από το περιβάλλον και τους μεταφέρει στον εγκέφαλό του. Αυτή η ικανότητα του οργανισμού λέγεται ακοή. Στον άνθρωπο η διαδικασία της ακοής ξεκινάει από το πτερύγιο του αφτιού. Εκεί συλλέγονται τα ηχητικά κύματα, τα οποία προχωρούν στο τύμπανο. Από εκεί μεταφέρονται σε συγκεκριμένα νευρικά κύτταρα, τα οποία διεγείρονται και -με τη βοήθεια του ακουστικού νεύρου- τα ηχητικά κύματα φτάνουν στον εγκέφαλο.
Βλέπε επίσης: αυτί, ηχητικά κύματα 19
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ ακουστικός ̟όρος Ο ακουστικός πόρος είναι ένας μικροσκοπικός σωλήνας, που βρίσκεται στο εσωτερικό του αυτιού. Μέσα από τον ακουστικό πόρο περνούν τα ηχητικά κύματα και φτάνουν στο τύμπανο.
Βλέπε επίσης: αυτί, τύμπανο, ηχητικά κύματα
20
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ άλατα Άλατα λέγονται οι χημικές ουσίες που δημιουργούνται όταν αντιδρά μία βάση με ένα οξύ. Τα άλατα έχουν κρυσταλλική μορφή και διαλύονται στο νερό.
Βλέπε επίσης: βάση, οξύ
21
η συνέχεια στο... http://www.easywriter.gr/ebooks/item/347