Bua na Cainte 5 Pupil Book Sample by Edco Ireland

Sa Bua na Cainte 5

Clár Gaeilge do Rang a C úig

An Comhlacht Oideachais

European Language Label An Séala Eorpach Teanga

2015

Edco

BNC5 COVER (SAMPLE).indd 1

26/05/2020 09:22

Bua na Cainte 5

Clár Gaeilge do Rang a C úig

Edco 01 BNC5 TB COVER (SAMPLE).indd 1

26/05/2020 09:21

An Comhlacht Oideachais Bóthar Bhaile an Aird Baile Uailcín Baile Átha Cliath 12 www.edco.ie

Ball den Smurfit Kappa ctp

Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a stóráil i gcóras aisghabhála ná a tharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir nó ceadúnas a cheadaíonn cóipeáil shrianta in Éirinn arna eisiúint ag Gníomhaireacht um Cheadúnú Cóipchirt na hÉireann, 63 Sráid Phádraig, Dún Laoghaire, Baile Átha Cliath, A96 WF25.

Clúdach: Design Image (www.designimage.ie) Dearadh agus clóchur: Design Image Eagarthóir: Aoife Barrett (www.barrettediting.ie) Obair ealaíne: Kim Shaw Illustrations (www.kimshaw.ie)

Cóipcheart Gabhaimid buíochas leo seo a leanas a thug cead dúinn ábhar dá gcuid a úsáid sa leabhar seo: ‘An Faoileán’ as An Bealach Rúnda le Brian Ó Baoill.

01 BNC5 TB COVER (SAMPLE).indd 2

26/05/2020 09:21

Clár Réamhrá.......................................................................................................................................... v Mé Féin............................................................................................................................................1 An Aimsir – An Fómhar....................................................................................................23 An Scoil........................................................................................................................................33 Ócáidí Speisialta – Oíche Shamhna..........................................................................59 Bia....................................................................................................................................................69 An Aimsir – An Geimhreadh..........................................................................................86 Ócáidí Speisialta – An Nollaig.....................................................................................97 An Aimsir.................................................................................................................................104 Caitheamh Aimsire............................................................................................................111 An Aimsir – An tEarrach................................................................................................132 Éadaí............................................................................................................................................140 Sa Bhaile..................................................................................................................................154 An Teilifís..................................................................................................................................173 Siopadóireacht......................................................................................................................188 Ócáidí Speisialta – Lá ’le Pádraig...........................................................................202 Ócáidí Speisialta – An Cháisc....................................................................................207 An Aimsir – An Samhradh...........................................................................................210 Dul Siar.....................................................................................................................................216

01 BNC5 TB COVER (SAMPLE).indd 3

26/05/2020 09:21

Réamhrá Fáilte go Bua na Cainte 5, clár spreagúil teicneolaíochta Gaeilge do rang a cúig a chabhraíonn leis an bpáiste torthaí foghlama Churaclam Teanga na Bunscoile (2019) a bhaint amach. Sa chlár nuálach seo, baintear leas as an teicneolaíocht chun suim an pháiste a mhúscailt sa Ghaeilge. Is clár grádaithe, céimnithe é agus tógtar ar an mbunchloch a leagadh sa chlár Bua na Cainte 4. I leabhar an pháiste tá gníomhaíochtaí oideachasúla den chéad scoth a chabhróidh leis an bpáiste an teanga a chleachtadh agus a úsáid i gcomhthéacsanna difriúla. Múintear na snáitheanna, teanga ó bhéal, léitheoireacht agus scríbhneoireacht ar bhealach comhtháite. Tá an phríomhbhéim ar labhairt na Gaeilge ach forbraítear cumas léitheoireachta agus scríbhneoireachta an pháiste chomh maith trí ghníomhaíochtaí tarraingteacha léitheoireachta agus scríbhneoireachta bunaithe ar na ceachtanna comhrá. Úsáidtear an leabhar mar scafall chun na páistí a spreagadh chun obair bheirte a dhéanamh. Tá an t-ábhar bunaithe ar réimse spéise na bpáistí agus tá go leor deiseanna ann dóibh dul i mbun cainte faoina dtaithí phearsanta féin. Tá an-bhéim ar fheasacht teanga an pháiste a fhorbairt ar bhealach spraíúil, tarraingteach i gcomhthéacsanna réalaíocha. Tugtar deiseanna do na páistí orduithe a thabhairt, ceisteanna a chur agus a fhreagairt agus abairtí a tháirgeadh sna haimsirí éagsúla trí leas a bhaint as réimse leathan cluichí agus gníomhaíochtaí. Tá éagsúlacht mhór amhrán, dánta agus scéalta traidisiúnta agus nua-aimseartha sa leabhar seo chun spéis na bpáistí a mhúscailt sa Ghaeilge agus i gcultúr na Gaeilge, chun saibhreas Gaeilge a mhúineadh dóibh agus chun dúil an pháiste a spreagadh sa léitheoireacht agus sa scríbhneoireacht. Tá raon gníomhaíochtaí bunaithe ar na scéalta chun dúshlan a thabhairt dóibh agus chun na páistí a mhealladh chun dul i mbun cainte agus scríbhneoireachta faoi na scéalta. Is cuid den chlár nuálach teicneolaíochta Bua na Cainte 5 é an leabhar seo. Tacaíonn na gníomhaíochtaí cainte, léitheoireachta agus scríbhneoireachta sa leabhar leis an teanga a múineadh le cabhair na teicneolaíochta. Is cóir an clár teicneolaíochta, leabhar an mhúinteora agus leabhar an pháiste a úsáid i dteannta a chéile chun an tairbhe is fearr a bhaint as an gclár. Go mbaine na páistí taitneamh agus tairbhe as an gclár Bua na Cainte 5.

01 BNC5 TB COVER (SAMPLE).indd 4

26/05/2020 09:21

Aonad 1 Ceacht 1

Mé Féin Bí ag Léamh Conas atá tú?

Conas atá tú ar maidin?

Dia duit. Dia’s Muire duit.

Táim go maith, go raibh maith agat. Conas atá tú?

Conas atá tú?

Conas atá tú? Táim ar fheabhas ar fad.

Táim thar barr.

Táim go hiontach. Cén chaoi a bhfuil tú?

Cén chaoi a bhfuil tú?

Táim thar cionn.

Táim togha.

Obair Bheirte Cén chaoi a bhfuil tú?

1 Conas atá tú ar maidin? 2 Conas atá tú? Táim go m_ _ _ _, go raibh _ _ _ _ _ agat. Táim go h_ _ _ _ _ _ _. 3 Conas atá tú ar maidin? 4 Conas atá tú? Táim thar b_ _ _. Táim ar f_ _ _ _ _ _ _ ar fad. 5 Cén chaoi a bhfuil tú? 6 Cén chaoi a bhfuil tú? Táim t_ _ _ _. Táim thar c_ _ _ _.

1 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 1

26/05/2020 09:25

OisínOisín is Oisín ainm is ainm isdom. ainm dom. dom. Aonad 1 Ceacht 2

Bí ag Léamh Mo Chlann

Cén rang ina bhfuil tú?

An mó duine atá i docúigear theaghlach? Támé mé i rang arang mbliana. TáTá mé iTá rang airang cúig iacúig mbliana. Tá aicúig cúig i mbliana. mé rang i mbliana. Tá mo theaghlach. Tá i imo iTá rang ai icúig iacúig mbliana. Tá cúigear i mo theaghlach cúigear ii mo theaghlach. mé mé imé rang acúig i mbliana. i mbliana. Tácúigear cúigear moi itheaghlach. theaghlach. TáTá Tá cúigear cúigear mo mo theaghlach. theaghlach. Oisín is ainmTá dom.

Cad is ainm duit?

Cé hé an duine isis isis is Cé duine is an duine Anmó mó deirfiúr agat? AnAn mó deirfiúr atá agat? Cé hé an duine An mó deirfiúr atá agat? An mó deirfiúr atá agat? Céhé hé an duine is Céan Cé héCé hé anhé an duine duine deirfiúr atáatá agat? An An mó mó deirfiúr deirfiúr atá atá agat? agat? sa chlann? sine sa chlann? sine chlann? sa chlann? sinesine sasine chlann? sine sine sa chlann? sasa chlann? Tábeirt beirt deirfiúracha agam. TáTá beirt deirfiúracha agam. Tá beirt deirfiúracha agam. Tá beirt deirfiúracha agam. deirfiúracha agam. Tá Tá beirt beirt deirfiúracha deirfiúracha agam. agam.

deartháir artháir mó deartháir mó deartháir deartháir nóAn An mó mó deartháir deartháir agat? ágat? agat? at? áatá atá agat? agat?

Tá mé i rang a cúig i mbliana. An mó deartháir atá agat?

An mó deirfiúr atá agat? Tá beirt deirfiúracha agam.

Tá cúigear i mo theaghlach. Cé hé an duine is sine sa chlann?

mise an duine isduine mise Is mise an an duine duine is is is i IsIsmise an duine IsIsmise an duine is Is mise an duine Is mise an sinesine sasine chlann. sine sine sa chlann. sa sa chlann. sa chlann. sine sa chlann. sine chlann. sa chlann.

aon deartháir agam. Níl Níl aon aon deartháir deartháir agam. agam. aon deartháir agam. deartháir agam. Níl aon deartháir agam. Níl aon deartháir agam.

hí an duine isduine óige saóige chlann? Cé Cé hí an hían an duine is sachlann? chlann? sasa chlann? Cé hí an duine isisóige sa CéCéhí an duine is óige sa chlann? Cé hí an duine isóige chlann? Cé hí duine isóige sa chlann? Isóige mise an duine is sine sa chlann. íIsCiara an duine isduine óige Isí IsCiara í IsCiara Ciara anan an duine duine óige is óige óige sa chlann. sa sa chlann. an duine isisóige sa chlann. IsIsí Ciara isan óige sa chlann. IsíCiara íduine Ciara duine ischlann. óige chlan ían issa sa chlann.

IsIs leathchúpla Is leathchúpla leathchúpla Is leathchúpla leathchúpla leathchúpla mé.mé. s leathchúpla mé.mé. Is mé. Is mé.mé.

Níl aon deartháir agam.

Cé hí an duine is óige sa chlann?

Is leathchúpla mé.

Is í Ciara an duine is óige sa chlann.

éá Tá cúpla nóiméad níosníos sine násine Niamh. mé mé cúpla cúpla nóiméad nóiméad níos sine ná ná Niamh. Niamh. mé cúpla nóiméad níos sine ná Niamh. úpla nóiméad níos sine ná Niamh. mé cúpla nóiméad níos sine ná Niamh. á Tá mé cúpla nóiméad níos sine ná Niamh.

Tá mé cúpla nóiméad níos sine ná Niamh.

Obair Bheirte Tusa!

1 Cad is ainm duit?

duine amháin

beirt

triúr

ceathrar

2 Cén rang ina bhfuil tú? 3 An mó duine atá i do theaghlach? 4 An mó deartháir atá agat?

cúigear

seisear

seachtar

ochtar

naonúr

deichniúr

5 An mó deirfiúr atá agat? 6 Cé hé an duine is sine sa chlann? 7 Cé hé an duine is óige sa chlann?

2 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 2

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 1 Ceacht 3

Bí ag Léamh Ar Ais ar Scoil

An chéad lá de Mheán Fómhair atá ann. Tá na laethanta saoire thart. Tá na páistí ar ais ar scoil.

Tá na páistí sa líne. Tá seisear páistí sa líne.

Tá siad ag freastal ar Scoil Éanna. Níl Ciara ag freastal ar Scoil Éanna mar tá sí ró-óg.

Fáilte romhaibh go rang a cúig. Go raibh maith agat.

Tá siad i rang a cúig i mbliana. Tá múinteoir nua ag na páistí. An tUasal Ó Sé is ainm dó. Obair Bheirte

1 An mó páiste atá sa líne? Tá ___ páistí sa líne. An bhfuil na páistí ar a laethanta saoire? 2 An mó páiste atá sa líne? Cá bhfuil na páistí ag dul ar scoil? Tá ___ páistí sa líne. An bhfuil Oisín ag freastal ar Scoil Éanna? 3 An mó páiste atá sa líne? Tá ___ páistí sa líne. An mó páiste atá sa líne? 4 An mó páiste atá sa líne? Cén rang ina bhfuil Niamh? Tá ___ páistí sa líne. Cad is ainm don mhúinteoir nua? 5 An mó páiste atá sa líne? Cad is ainm don scoil? Tá ___ páistí sa líne.

1 Cén dáta atá ann? 2 3 4 5 6 7 8

Freagair na Ceisteanna

An bhfuil? Tá Níl

3 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 3

26/05/2020 09:25

Aonad 1 Ceacht 4

Spraoi le Briathra

Ordú Tú

Sibh aigí igí

Ná bain

Ná bain_ _ _

Ná tóg

Ná tóg_ _ _ _

Ná cuir

Ná cuir_ _ _

Ná dún

Ná dún_ _ _ _

Ná féach

Ná féach_ _ _ _

Ná buail

Ná buail_ _ _

Ná scríobh

Ná scríobh_ _ _ _

Ná caith

Ná caith_ _ _

Bí ag Scríobh

1 Ná bain díot do chóta. _ _ bain_ _ _ díbh bhur gcótaí. 2 Ná tóg amach an leabhar. _ _ tóg_ _ _ _ amach na leabhair. 3 Ná cuir an leabhar i do mhála scoile. _ _ cuir_ _ _ bhur leabhair i bhur málaí scoile. 4 Ná dún an doras. _ _ dún_ _ _ _ an doras. 5 Ná buail Róisín. _ _ buail_ _ _ Róisín. 6 Ná caith an liathróid. _ _ caith_ _ _ na liathróidí. aigí igí

Suimeanna Focal

Dún + aigí = Dúnaigí

Tóg + ___ = _____

Buail + ___ = _____

Bain + ___ = _____

Caith + ___ = _____

Cuir + ___ = _____

Féach + ___ = _____

Scríobh + ___ = _____ 4

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 4

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 1 Ceacht 4

i e t i L r M n í g ó i ir e P solas gealaí

Ó éirigh suas, a Pheigín, Agus seas ar bharr an aird. Comhair do chuid bullán, Agus féach an bhfuil siad ann.

cóir

bád seoil fear iascairí

Curfá Agus ó gairim, gairim í, Agus gairim í mo stór. Míle grá le m’anam í, ’Sí Peigín Leitir Móir. Tá Bríd agam ’s tá Cáit agam, ’Sí Peig an bhean is fearr. Pé’r bith fear a gheobhas í, Nach air a bheas an t-ádh.

Bríd

Cáit

Tá iascairí na Gaillimhe, Ag teacht anoir le cóir. Le solas gealaí gile, Le go bhfeicfidís an tseoid.

Peigín

bean

Chuir mé scéala siar chuici, Go gceannóinn di bád mór. ’Sé an scéal a chuir sí aniar chugam, Go ndéanfadh leathbhád seoil. Bí ag Caint

1 Cad is ainm don amhrán? 2 An maith leat an t-amhrán? Cén fáth? bullán

3 Aimsigh cúig fhocal ina bhfuil á san amhrán. 5

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 5

26/05/2020 09:25

Aonad 2 Ceacht 1

Bí ag Foghlaim

An cailín í?

An buachaill é?

An bhfuil a cuid gruaige gearr?

An bhfuil a cuid gruaige díreach?

Is ea. Is cailín í.

Ní hea. Ní buachaill é.

Níl a cuid gruaige gearr. Níl a cuid gruaige díreach. Tá a cuid gruaige fada. Tá a cuid gruaige catach.

An bhfuil a chuid gruaige spíceach?

An bhfuil fáinne cluaise air?

An bhfuil spéaclaí uirthi?

An bhfuil a chuid gruaige fionn?

Tá a chuid gruaige spíceach.

Tá fáinne cluaise air. Tá spéaclaí uirthi.

Tá a chuid gruaige fionn.

Freagair na Ceisteanna

Cian

Aoife

Pól

1 An buachaill é? 2 An bhfuil a chuid gruaige fionn? 3 An bhfuil spéaclaí air? 4 An bhfuil a chuid gruaige spíceach? 5 An bhfuil caipín air?

1 An cailín í? 2 An bhfuil a cuid gruaige fionn? 3 An bhfuil a cuid gruaige díreach? 4 An bhfuil spéaclaí uirthi? 5 An bhfuil caipín uirthi?

1 An bhfuil a chuid gruaige gearr? 2 An bhfuil croiméal air? 3 An bhfuil féasóg air? 4 An bhfuil fáinne cluaise air? 5 An bhfuil caipín air?

Cuir Ceist

Cáit 1 _____________? Is cailín í. 2 _____________? Tá a cuid gruaige fionn. 3 _____________? Níl a cuid gruaige díreach. 4 _____________? Níl a cuid gruaige gearr. 5 _____________? Níl a cuid gruaige spíceach. 6 _____________? Níl spéaclaí uirthi.

Úna 1 _____________? Is cailín í. 2 _____________? Tá a cuid gruaige donn. 3 _____________? Níl a cuid gruaige catach. 4 _____________? Tá a cuid gruaige fada. 5 _____________? Níl fáinne cluaise uirthi. 6 _____________? Tá spéaclaí uirthi.

Seán 1 _____________? Is buachaill é. 2 _____________? Níl a chuid gruaige fionn. 3 _____________? Tá a chuid gruaige donn. 4 _____________? Tá a chuid gruaige gearr. 5 _____________? Níl spéaclaí air. 6 _____________? Tá fáinne cluaise air.

6 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 6

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 2 Ceacht 2

Líon na Bearnaí

mé: dom tú: duit sé: dó sí: di sinn: dúinn sibh: daoibh siad: dóibh

1 tú:

Róisín is ainm ___.

2 mé:

Ruairí is ainm ___.

3 sí:

Niamh is ainm ___.

4 sé:

Oisín is ainm ___.

5 na páistí: Oisín agus Niamh is ainm ___. 6 sibh:

Liam agus Samar is ainm ___.

7 siad:

Úna agus Pól is ainm ___.

8 na cailíní: Niamh agus Róisín is ainm ___.

Obair Bheirte Tusa!

1 Cad is ainm duit?

2 Cad is ainm do do dheirfiúr?

___ is ainm ___. ___ is ainm ___. 3 Cad is ainm do do dheartháir?

4 Cad is ainm do do chara?

___ is ainm ___. ___ is ainm ___. 5 Cad is ainm don bhuachaill sin?

6 Cad is ainm don chailín sin?

___ is ainm ___. ___ is ainm ___. 7 Cad is ainm do na buachaillí sin? ___ agus ___ is ainm ___. do

don

Scríobh na hAbairtí

1 Róisín is ainm ___ chailín seo. 2 Ruairí is ainm ___ bhuachaill seo. 3 Ciara is ainm ___ pháiste seo. 4 Róisín agus Niamh is ainm ___ na cailíní seo. 5 Liam agus Samar is ainm ___ na buachaillí seo. 6 Cáit is ainm ___ chailín seo. 7 Ruairí agus Róisín is ainm ___ na páistí seo. 8 Oisín is ainm ___ bhuachaill seo. 7 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 7

26/05/2020 09:25

Aonad 2 Ceacht 3

Bí ag Foghlaim Aois

aon bhliain d’aois

dhá bhliain d’aois

trí bliana d’aois

ceithre bliana d’aois

cúig bliana d’aois

sé bliana d’aois

seacht mbliana d’aois

ocht mbliana d’aois

naoi mbliana d’aois

deich mbliana d’aois

Bí ag Léamh

Cén aois í do dheirfiúr Ciara?

Cén aois thú?

Cén aois é do dheartháir Oisín?

Tá mé aon bhliain déag d’aois.

Tá sé aon bhliain déag d’aois freisin. Is leathchúpla sinn.

Tá sí ceithre bliana d’aois.

Freagair na Ceisteanna

1 Cén aois é? 2 Cén aois í? Tá sé _____. Tá sí _____.

6 Cén aois í? Tá sí _____.

3 Cén aois é? 4 Cén aois í? Tá sé _____. Tá sí _____.

7 Cén aois é? 8 Cén aois í? Tá sé _____. Tá sí _____.

5 Cén aois é? Tá sé _____.

9 Cén aois é? 10 Cén aois í? Tá sé _____. Tá sí _____.

Bí ag Caint Tusa!

1 Cén aois thú?

2 Cén aois é do dheartháir?

3 Cén aois í do dheirfiúr?

4 Cén aois é Oisín?

5 Cén aois í Niamh?

6 Cén aois í Ciara? 8

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 8

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 2 Ceacht 4

Mé Féin agus Mo Chlann

Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Is leathchúpla í. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus Oisín is ainm dom. díreach. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Is maith léi bheith ag imirt peile. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Is buachaill ard, tanaí mé. Tá a cuid gruaige donn. Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach. Is maith léi bheith ag súgradh. Tá mo shúile gorm. Tá sí ceithre bliana d’aois. Táim ag freastal ar scoil Éanna. Tá mé i rang a cúig. Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam.

Scríobh Scéal Mé Féin agus mo Chlann

Bain úsáid as na ceisteanna seo chun cabhrú leat do scéal a scríobh. ●● Cad is ainm duit? ●● Cén aois thú? ●●

Cá bhfuil tú i do chónaí?

●●

An bhfuil do chuid gruaige fada?

●●

An bhfuil do chuid gruaige fionn?

●●

An bhfuil do chuid gruaige spíceach?

●●

An bhfuil do chuid gruaige dubh?

●●

An bhfuil do chuid gruaige díreach?

●●

An bhfuil do shúile gorm?

●●

An bhfuil do shúile donn?

●●

An bhfuil do shúile glas?

●●

Cá bhfuil tú ag dul ar scoil?

●●

Cén rang ina bhfuil tú?

●●

An mó duine atá i do chlann?

●●

An mó deartháir atá agat?

●●

Cad is ainm do do dheartháir?

●●

Cén aois é?

●●

An mó deirfiúr atá agat?

●●

Cad is ainm do do dheirfiúr?

●●

Cén aois í?

●●

Cé hé an duine is sine sa chlann?

●●

Cé hé an duine is óige sa chlann?

Bí ag caint. Léigh do scéal do do chara. 9 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 9

26/05/2020 09:25

Aonad 2 Amhrán

o ileán a F n A faoileán D’imigh

Faoileán, faoileán ar an trá, Tá tú uaigneach, cén fáth? D’imigh, d’imigh, d’imigh, grá mo chroí. D’fhág sí mé liom féin Is d’imigh sí. Faoileán, faoileán ar an trá, Ná bí uaigneach mar atá. Fillfidh, fillfidh, fillfidh, grá do chroí. Tuigeann sí go binn Gur geal leat í.

muir

Faoileán, faoileán ar an trá, Seo í do chara, seo í do ghrá. D’imigh sí thar muir i bhfad i gcéin. Tháinig sí ar ais Chuig a grá geal féin.

uaigneach

Bí ag Caint

1 Cad is ainm don amhrán?

carraig

2 An maith leat an t-amhrán? Cén fáth? 3 Aimsigh cúig fhocal le á san amhrán. 4 Aimsigh dhá fhocal le í san amhrán. 5 An bhfeiceann tú aon fhocal beag san fhocal faoileán? trá

6 Ainmnigh trí éan eile. 10

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 10

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 3 Ceacht 1

Léigh an Scéal Sa Pháirc Pheile

Chuir sí an buidéal uisce Ghlan Róisín a bróga peile. Thóg sí buidéal uisce. isteach ina mála spóirt.

Dhún sí a mála.

Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe.

D’ól sí deoch uisce.

Bhéic sí in ard a cinn is a gutha.

Bhain sí geit as na páistí eile. Phléasc gach duine amach ag gáire.

Spraoi le Briathra

Freagair na Ceisteanna

Inné

? Ar + séimhiú

Sciorr sí ar chraiceann banana.

1 Ar ghlan Róisín a bróga peile?

Ar ghlan sí?

Ghlan sí

Ar thóg sí?

Thóg sí

Ar chuir sí?

Chuir sí

Ar dhún sí?

Dhún sí

Ar rith sí?

Rith sí

7 2 Ar thóg Liam buidéal uisce? Níor + séimhiú 3 Ar chuir Róisín buidéal uisce isteach Níor ghlan sí ina mála spóirt? Níor thóg sí 4 Ar dhún Mamaí a mála? Níor chuir sí 5 Ar rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós Níor dhún sí na gaoithe? Níor rith sí 6 Ar ól Oisín deoch uisce?

Ar ól sí?

D’ól sí

Níor ól sí

Ar sciorr sí?

Sciorr sí

Níor sciorr sí

Ar bhéic sí?

Bhéic sí

Níor bhéic sí

8 Ar bhéic Róisín in ard a cinn is a gutha?

Ar bhain sí?

Bhain sí

Níor bhain sí

9 Ar bhain sí geit as na páistí eile?

Ar phléasc sí?

Phléasc sí

Níor phléasc sí

10 Ar phléasc gach duine amach ag gáire?

7 Ar sciorr Oisín?

11 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 11

26/05/2020 09:25

Gach Lá eann ann

Aonad 3 Ceacht 2

Spraoi le Briathra

Suimeanna Focal

1 Cuir + eann = Cuireann

Grúpa a hAon Inné h

Gach Lá ann eann

2 Dún + ___ = ___

Amárach faidh fidh

3 Tóg + ___ = ___ 4 Rith + ___ = ___

Ghlan sí

Glanann sí

Glanfaidh sí

Chuir sí

Cuireann sí

Cuirfidh sí

Thóg sí

____ sí

Dhún sí

____ sí

Suimeanna Focal

Rith sí

____ sí

1 Ól + faidh = Ólfaidh

D’ól sí

____ sí

2 Sciorr + ___ = ___

Sciorr sí

____ sí

3 Glan + ___ = ___

Bhéic sí

____ sí

4 Béic + ___ = ___

Bhain sí

____ sí

5 Bain + ___ = ___

Phléasc sí

____ sí

5 Pléasc + ___ = ___

Amárach fidh faidh

Scríobh na hAbairtí

1 Ghlan Róisín a bróga peile inné. ___ Róisín a bróga peile gach lá. ___ Róisín a bróga peile amárach.

2 D’ól sí deoch uisce inné. ___ sí deoch uisce gach lá. ___ sí deoch uisce amárach.

4 Sciorr sí ar chraiceann banana inné. ___ sí ar chraiceann banana gach lá. ___ sí ar chraiceann banana amárach.

Thóg sí buidéal uisce inné. ___ sí buidéal uisce gach lá. ___ sí buidéal uisce amárach.

5 Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt inné. ___ sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt gach lá. ___ sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt amárach. 7 Dhún sí a mála spóirt inné. ___ sí a mála spóirt gach lá. ___ sí a mála spóirt amárach. 9 Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe inné. ___ sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe gach lá. ___ sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe amárach.

6 Bhéic sí in ard a cinn is a gutha inné. ___ sí in ard a cinn is a gutha gach lá. ___ sí in ard a cinn is a gutha amárach. 8 Bhain sí geit as na páistí eile inné. ___ sí geit as na páistí eile gach lá. ___ sí geit as na páistí eile amárach.

10 Phléasc gach duine amach ag gáire inné. ___ gach duine amach ag gáire gach lá. ___ gach duine amach ag gáire amárach.

12 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 12

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 3 Ceacht 3

Foclóir Mo Chorp

súil mo shúil

ceann mo cheann

srón mo shrón béal mo bhéal

cluas mo chluas

smig mo smig

muineál mo mhuineál

gualainn mo ghualainn

bolg mo bholg

droim mo dhroim

lámh mo lámh

tóin mo thóin

cos mo chos

glúin mo ghlúin

Bí ag Léamh

An bhfuil tú ar fónamh inniu?

Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ghualainn.

Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo bholg. Bí ag Scríobh mo + séimhiú

1 béal = mo ___

2 bolg = mo ___

3 cos = mo ___

4 ceann = mo ___

5 droim = mo ___

6 glúin = mo ___

7 gualainn = mo ___

8 muineál = mo ___

9 srón = mo ___

10 súil = mo ___ 13

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 13

26/05/2020 09:25

Aonad 3 Ceacht 3

Obair Bheirte An bhfuil tú ar fónamh inniu?

1 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo cheann,’ arsa Niamh. 2 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Oisín. 3 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Ruairí. 4 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Ciara. 5 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Cáit. 6 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Pól. 7 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Samar. 8 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Eoin. 9 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Úna. 10 ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo ___,’ arsa Daidí. Crosfhocal Mo Chorp 1

14 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 14

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 3 Ceacht 4

Bí ag Léamh Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?

píolóta

Ba mhaith liom bheith i mo phíolóta. tiománaí

Ba mhaith liom bheith i mo thiománaí. peileadóir

Ba mhaith liom bheith i mo pheileadóir.

dochtúir

múinteoir

feirmeoir

Ba mhaith liom bheith i mo dhochtúir.

Ba mhaith liom bheith i mo mhúinteoir.

Ba mhaith liom bheith i mo fheirmeoir.

ceoltóir

siopadóir

Ba mhaith liom bheith i mo cheoltóir.

Ba mhaith liom bheith i mo shiopadóir.

búistéir

fiaclóir

Ba mhaith liom bheith i mo bhúistéir.

Ba mhaith liom bheith i mo fhiaclóir.

garda

Ba mhaith liom bheith i mo gharda. bádóir

Ba mhaith liom bheith i mo bhádóir.

15 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 15

26/05/2020 09:25

Aonad 3 Ceacht 4

Bí ag Caint Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?

1 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Oisín. 2 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Niamh. 3 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Róisín. 4 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Ruairí. 5 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Cáit. 6 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Liam. 7 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Samar. 8 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Úna. 9 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Pól. 10 ‘Ba mhaith liom bheith i mo ___,’ arsa Eoin. Crosfhocal Daoine 1

16 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 16

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Aonad 3 Ceacht 4

m h é d i F e á h s B t a Su a s a r i a u N Ba mhaith liom bheith i mo phíolóta Ag eitilt go hard sa spéir. Ag tiomáint paisinéirí Go tíortha i bhfad i gcéin.

ag eitilt

gliondar ar mo chroí

Ba mhaith liom bheith i mo mhúinteoir Ag múineadh na leanaí. Ag imirt peile is ag canadh Bheadh gliondar ar mo chroí. ag tiomáint

ag imirt peile Ba mhaith liom bheith i mo fheirmeoir Ag tiomáint tarracóra. Ag obair leis na hainmhithe Is ag ithe torthaí úra.

torthaí úra

na hainmhithe

Ba mhaith liom bheith i mo gharda Ag cabhrú le daoine. Ag stiúradh an tráchta Ó mhaidin go hoíche. ag cabhrú le daoine Bí ag Caint

1 Cad is ainm don amhrán? 2 An maith leat an t-amhrán? Cén fáth? 3 Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas? 17 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 17

26/05/2020 09:25

Scéal

D e i r d r e

Bí ag Caint

Cúige Uladh

i lár na coille

Albain

fia

deartháireacha

lios Ardán Ceart go leor. Rachaimid go hAlbain.

ag fiach Caithfimid dul go hAlbain.

Áinle

a leicne i ngrá le a chuid gruaige Leabharcham a chraiceann Naoise

cailín álainn

Deirdre

Bí ag Caint

An maith leat an scéal? Cén fáth? An bhfuil an scéal brónach? Cén fáth? 18 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 18

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Scéal

Scríobh Scéal Deirdre

Draoi

matal

coinneal Scéalaí: Fadó, fadó, bhí ___ ___ ___ ina rí ar Chúige Uladh. Bhí scéalaí ag an ___. tine Feidhlimí ab ___ dó. Lá amháin, chuaigh an rí go dtí ___ i dteach Fheidhlimí. Feidhlimí: Bhí ___ beag álainn ag mo bhean chéile inniu. Deirdre is ainm ___. Feidhlimí Conchúr: Ar fheabhas ar fad. Tá an leanbh ___ ___. bean chéile Scéalaí: Bhí ___ cliste ag an bhféasta freisin. Conchúr Draoi: Beidh Deirdre go hálainn ar fad nuair a fhásfaidh sí ___. Ach beidh ___ Deirdre ag troid mar gheall ar Dheirdre. Beidh cliabhán trioblóid agus ___ i gCúige Uladh mar gheall ar Dheirdre. Scéalaí: Bhí eagla ar a lán daoine nuair a chuala siad an ___ seo. féasta

bás

rí

scéal

suas

Conchúr Mac Neasa

draoi

leanbh

fir

ainm

go hálainn

Bí ag Scríobh

1 Bhí ____ i lár na coille.

2 Bhí ____ i lár na coille.

3 Bhí ____ i lár na coille.

4 Bhí ____ i lár na coille.

5 Bhí ____ i lár na coille.

6 Bhí ____ i lár na coille.

7 Bhí ____ i lár na coille.

8 Bhí ____ i lár na coille.

crainn

na deartháireacha

bláthanna

bóthar

lios

cailín álainn

cosán

fia

19 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 19

26/05/2020 09:25

Scéal

Ar Thóir an Óir Deirdre

1 Cé a bhí ina rí ar Chúige Uladh?

2 Cad ab ainm don scéalaí?

A: Bhí Naoise ina rí ar Chúige Uladh.

A: Conchúr Mac Neasa ab ainm don scéalaí.

B: Bhí Conchúr Mac Neasa ina rí ar Chúige Uladh.

B: Naoise ab ainm don scéalaí.

C: Bhí Feidhlimí ina rí ar Chúige Uladh.

C: Feidhlimí ab ainm don scéalaí. B

3 Cá raibh an féasta ar siúl?

4 Cad ab ainm don chailín álainn?

A: Bhí an féasta ar siúl i gcaisleán an rí.

A: Deirdre ab ainm di.

B: Bhí an féasta ar siúl sa lios.

B: Leabharcham ab ainm di. C: Niamh ab ainm di.

C: Bhí an féasta ar siúl i dteach Fheidhlimí. 5 Cad ab ainm d’athair Dheirdre?

6 Cá raibh Deirdre ina cónaí?

A: Conchúr ab ainm dó.

A: Bhí Deirdre ina cónaí i lios i lár na coille.

B: Feidhlimí ab ainm dó.

B: Bhí Deirdre ina cónaí i gcaisleán an rí.

C: Ardán ab ainm dó.

C: Bhí Deirdre ina cónaí i dteach Fheidhlimí. 8 Cén dath a bhí ar chraiceann Naoise?

7 Cé a bhí ina cónaí sa lios in éineacht le Deirdre?

A: Bhí craiceann Naoise buí.

A: Bhí Leabharcham ina chónaí sa lios in éineacht le Deirdre. B: Bhí Naoise ina chónaí sa lios in éineacht le Deirdre.

B: Bhí craiceann Naoise bán. C: Bhí craiceann Naoise donn.

C: Bhí Feidhlimí ina chónaí sa lios in éineacht le Deirdre. 9 Cár imigh Deirdre agus Naoise?

10 Conas a fuair Deirdre bás?

A: D’imigh Deirdre agus Naoise go Cúige Uladh.

A: Mharaigh Conchúr Mac Neasa í.

B: D’imigh Deirdre agus Naoise go hAlbain.

B: Bhí an-bhrón uirthi agus chaith sí í féin ar Naoise.

C: D’imigh Deirdre agus Naoise go hÉirinn.

C: Mharaigh an saighdiúir í. 20

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 20

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Measúnú

Measúnú Teanga

Bhéal

1 Conas atá tú?

2 Cad is ainm duit?

3 Cén rang ina bhfuil tú?

4 An mó duine atá i do theaghlach?

5 An mó deartháir atá agat?

6 An mó deirfiúr atá agat?

7 Cé hé an duine is sine sa chlann? 8 Cé hé an duine is óige sa chlann? 9 An bhfuil do chuid gruaige dubh? 10 An bhfuil do chuid gruaige gearr? 11 Cad is ainm do do chara?

12 Cén aois thú?

13 An bhfuil tú ar fónamh inniu?

14 Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?

Léitheoireacht Mé Féin agus Mo Chlann

Seo é Samar. Tá ceathrar ina theaghlach. Is é Samar an duine is sine sa chlann. Tá sé aon bhliain déag d’aois. Tá sé i rang a cúig i mbliana. Tá deifiúr amháin aige. Nadia is ainm di. Is í Nadia an duine is óige sa chlann. Tá sí ocht mbliana d’aois. Tá sí i rang a dó i mbliana. Níl aon deartháir aige.

Freagair na Ceisteanna Léitheoireacht Freagair na Ceisteanna

1 An mó duine atá ina theaghlach?

2 An mó deartháir atá aige?

3 An mó deirfiúr atá aige?

4 Cé hé an duine is sine sa chlann?

5 Cén aois é Samar?

6 Cén rang ina bhfuil sé?

7 Cén aois í a dheirfiúr?

8 Cad is ainm di?

9 Cén rang ina bhfuil sí?

10 Cé hí an duine is óige sa chlann? 21

BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 21

26/05/2020 09:25

Mé Féin – Measúnú

Scríbhneoireacht Spraoi le Briathra

Grúpa a hAon

Inné ? Ar? + séimhiú Ar ghlan sí?

Inné h

7 Níor + séimhiú

Gach Lá ann eann

Ghlan sí

Amárach faidh fidh

Thóg sí

Ghlan sí

___ sí

Chuir sí

Thóg sí

___ sí

Dhún sí

Chuir sí

___ sí

D’ól sí

Dhún sí

___ sí

Chaith sí

Rith sí

___ sí

Bhéic sí

D’ól sí

___ sí

Bhain sí

Sciorr sí

___ sí

Phléasc sí

Bhéic sí

___ sí

Sciorr sí

Bhain sí

___ sí

Líon na Bearnaí

1 tú: Róisín is ainm ___.

Do Don

2 sí: Niamh is ainm ___. 3 sé: Oisín is ainm ___. mé: dom tú: duit sé: dó sí: di sinn: dúinn sibh: daoibh siad: dóibh

4 sibh: Liam agus Samar is ainm ___. 5 siad: Úna agus Pól is ainm ___. 6 na cailíní: Niamh agus Róisín is ainm ___. 7 siad: Ruairí agus Róisín is ainm ___ na páistí. 8 sé: Pól is ainm ___ bhuachaill.

Roghnaigh an Focal Ceart

1 4

píopa 3 píolóta piorra faoileán féasóg fuiseog

2 5

iascairí feirmeoirí múinteoirí

faoileán fuiseog fáinleog

sciorr siopadóir spéaclaí

srón súil spéaclaí

22 BUA NA CAINTE 5 TB (P001-XXX).indd 22

26/05/2020 09:25

Leabhar Litrithe Clár Litrithe do Rang a C úig

03 BNC5 LL Cover (SAMPLE).indd 1

26/05/2020 09:28

Réamhrá Is cuid den chlár teicneolaíochta Gaeilge Bua na Cainte 5 an leabhar litrithe seo. Cabhraíonn an leabhar litrithe leis an bpáiste torthaí foghlama Churaclam Teanga na Bunscoile (2019) a bhaint amach: Litriú agus staidéar ar fhocail, Struchtúr abairte agus gramadach, Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach, Fónaic agus aithint focal. Tá an clár litrithe comhtháite leis na ceachtanna teanga ó bhéal, léitheoireachta agus scríbhneoireachta. Múintear na scileanna litrithe le cabhair na teicneolaíochta ar scoil. Úsáidtear an straitéis seo a leanas chun litriú a fhoghlaim: Féach, Abair, Clúdaigh, Scríobh agus Cinntigh. Léirítear an focal don pháiste. Bíonn go leor deiseanna ag an bpáiste féachaint ar an bhfocal agus an focal a rá. Má theastaíonn ón bpáiste an focal a chloisteáil arís tig leis/léi gliogáil ar an micreafón. Tig leis an bpáiste an focal a chlúdach má ghliogáiltear ar an gcarr. Tig leis an bpáiste an focal a scríobh má ghliogáiltear ar an bpeann. Tig leis an bpáiste an focal a chinntiú má ghliogáiltear ar an gcomhartha ceiste. Tig leis an múinteoir aischothú dearfach a thabhairt don pháiste má ghliogáiltear ar an réalta. Tacaíonn an leabhar litrithe leis an gclár teicneolaíochta. Úsáidtear an straitéis chéanna chun litriú a fhoghlaim: l Féach agus Abair l Clúdaigh agus Scríobh l Cinntigh Tugtar deiseanna do na páistí na focail a léamh i gcomhthéacs. Conas atá tú ar maidin?

Conas atá tú ar maidin?

Táim go maith, go raibh maith agat.

Táim go hiontach.

Táim thar cionn.

Ansin, tugtar deiseanna do na páistí féachaint ar na focail agus na focail a rá. Féach agus Abair Conas atá tú? go maith go raibh maith agat go hiontach

Ina dhiaidh sin, clúdaíonn na páistí na focail agus scríobhann siad na focail. Clúdaigh agus Scríobh

Ar deireadh, cinntíonn na páistí go bhfuil na focail a scríobh siad i gceart. Cinntigh 3

Go mbaine na páistí taitneamh agus tairbhe as an gclár litrithe Bua na Cainte 5. ii

03 BNC5 LL Cover (SAMPLE).indd 2

26/05/2020 09:28

Mé Féin

Aonad 1 Ceacht 1 Conas atá tú ar maidin?

Conas atá tú ar maidin?

Táim go maith, go raibh maith agat.

Táim go hiontach.

Táim thar cionn.

Féach agus Abair

Clúdaigh agus Scríobh

Tú Féin!

Conas atá tu? go maith go raibh maith agat go hiontach thar cionn

Conas atá tú? _____________________ _____________________ _____________________

Aonad 1 Ceacht 2

Tóirfhocal

Faigh na focail. d d a g r t b e i r f r c i i í o i ú r b r h ú Tá beirt Níl aon deirfiúr Tá deirfiúr i f a t f r deirfiúracha agam. agam. amháin agam. g i r l a i e ú h b t l a r t f e o r a h m ú i Tá triúr Tá ceathrar Tá cúigear a c e i f i deirfiúracha agam. deirfiúracha agam. deirfiúracha agam. c h c ú r g r a i g e a Féach agus Abair Clúdaigh agus Scríobh 3 deirfiúr deirfiúracha deirfiúr amháin Bí ag Léamh An mó deirfiúr atá agat?

triúr

beirt deirfiúracha triúr deirfiúracha ceathrar deirfiúracha cúigear deirfiúracha

ceathrar

h u c f t e ú b r r e r

c e a t h r a r c a t d

beirt cúigear

Tusa! An mó deirfiúr atá ag Oisín? __________________________. 1

BNC5 Leabhar Litrithe (ppi-06).indd 1

26/05/2020 09:31

Mé Féin

Aonad 1 Ceacht 3 Tóirfhocal

Faigh na focail. d a r g n s e i ú a e n o í o i r c r n s f h t ú Tá seisear Tá seachtar Tá ochtar deirfiúracha agam. deirfiúracha agam. deirfiúracha agam. e i t l r a ú a b a r r r f t s e a c h seisear

seachtar

naonúr Tá naonúr deirfiúracha agam. Féach agus Abair

t r o e c t a r t

h u c f a e ú n a

d e i c h n i ú r

ochtar

deichniúr

Tusa! An mó deirfiúr atá agat?

Tá deichniúr deirfiúracha agam.

__________________________ __________________________.

Clúdaigh agus Scríobh

seisear deirfiúracha seachtar deirfiúracha ochtar deirfiúracha naonúr deirfiúracha Aonad 1 Ceacht 4 Ná bain díot do chóta.

Spraoi le Briathra

Ná bainigí díbh bhur gcótaí.

Ordú Ná

7 Tú

Ná scríobh na habairtí.

Ná scríobhaigí na habairtí.

igí

Sibh

aigí

Ná bain

Ná bainigí

Ná tóg

__ tóg_______

Ná cuir

__ cuir_______

Ná dún

__ dún_______

Ná féach

__ féach_______

Ná scríobh

__ scríobh_______

Ná buail

__ buail_______

Ná caith

__ caith_______

2 BNC5 Leabhar Litrithe (ppi-06).indd 2

26/05/2020 09:31

Mé Féin

Aonad 2 Ceacht 1 Suimeanna Focal

Bí ag Foghlaim

é sé mé féin éan Cé hé? Cén? éist féach

spéaclaí 1 croim + éal = _____ 2 spéac + laí = _____

croiméal

féasóg

3 féas + óg = _____ Tóirfhocal

Féach agus Abair Clúdaigh agus Scríobh

croiméal féasóg spéaclaí

spéaclaí

Scríobh na Focail

Faigh na focail. s h a g r c h p f c h r t o é í o o a r a a h s r a s t c r i s ó l a l a r g b t l l a é f é o c r o i m é

________

féasóg

h r t ó g a a r a

f é a g i o r í l

croiméal

______

________

Aonad 2 Ceacht 2 Freagair na Ceisteanna

Líon na Bearnaí Féach agus Abair

Clúdaigh agus Scríobh

mé: dom tú: duit sé: dó sí: di sinn: dúinn sibh: daoibh siad: dóibh

mé: ____ tú: ____ sé: ____ sí: ____ sinn: ______ sibh: ______ siad: ______

1 Cad is ainm dó?

__________________ do mé: dom tú: duit sé: dó sí: di sinn: dúinn sibh: daoibh siad: dóibh

2 Cad is ainm di? __________________ 3 Cad is ainm dóibh? __________________ __________________

3 BNC5 Leabhar Litrithe (ppi-06).indd 3

26/05/2020 09:31

Mé Féin

Aonad 2 Ceacht 3

aon bhliain d’aois

dhá bhliain d’aois

trí bliana d’aois

ceithre bliana d’aois

cúig bliana d’aois

sé bliana d’aois

Féach agus Abair

Clúdaigh agus Scríobh

aon bhliain d’aois dhá bhliain d’aois trí bliana d’aois ceithre bliana d’aois ceithre bliana d'aois cúig bliana d'aois Scríobh na hAbairtí

1 Tá sé ________________________.

2 Tá sí ________________________.

3 Tá sé ________________________.

4 Tá sé ________________________.

5 Tá sí ________________________.

6 Tá sí ________________________.

Aonad 2 Ceacht 4

seacht mbliana d’aois Féach agus Abair

ocht mbliana d’aois

naoi mbliana d’aois

deich mbliana d’aois

Clúdaigh agus Scríobh

seacht mbliana d’aois ocht mbliana d’aois naoi mbliana d’aois deich mbliana d’aois Scríobh na hAbairtí

1 Tá sé _______________________.

2 Tá sé _______________________.

3 Tá sí _______________________.

4 Tá sí _______________________.

5 Tá sí _______________________.

6 Tá sí _______________________. 4

BNC5 Leabhar Litrithe (ppi-06).indd 4

26/05/2020 09:31

Mé Féin

Aonad 3 Ceacht 1 Inné

? Ar + séimhiú

7 Níor + séimhiú

? Ar + séimhiú

Inné 3

7 Níor + séimhiú

Ar ghlan sí?

Ghlan sí

Níor ghlan sí

__ _____ sí?

Ghlan sí

____ ______ sí

Ar thóg sí?

Thóg sí

Níor thóg sí

__ _____ sí?

Thóg sí

____ ______ sí

Ar chuir sí?

Chuir sí

Níor chuir sí

__ _____ sí?

Chuir sí

____ ______ sí

Ar dhún sí?

Dhún sí

Níor dhún sí

__ _____ sí?

Dhún sí

____ ______ sí

Ar ól sí?

D’ól sí

Níor ól sí

__ _____ sí?

D’ól sí

____ ______ sí

Ceisteanna

Ar dhún Liam an doras? Ar ól Niamh bainne? ________ Róisín buidéal uisce? ________________________ ________________________ Thóg Róisín buidéal uisce. Aonad 3 Ceacht 2

Ghlan sí

Gach Lá ann eann Glanann sí

Amárach faidh fidh Glanfaidh

Ghlan sí

Gach Lá Amárach ann faidh eann fidh _________ sí _________ sí

Chuir sí

Cuireann sí

Cuirfidh sí

Chuir sí

_________ sí _________ sí

Bhéic sí

Béiceann sí

Béicfidh sí

Bhéic sí

_________ sí _________ sí

Bhain sí

Baineann sí

Bainfidh sí

Bhain sí

_________ sí _________ sí

Thóg sí

Tógann sí

Tógfaidh sí

Thóg sí

_________ sí _________ sí

D’ól sí

Ólann sí

Ólfaidh sí

D’ól sí

_________ sí _________ sí

Inné h

Suimeanna Focal

Inné h

Gach lá ann eann

1 Bain + _____ = __________

2 Glan + _____ = __________

3 Cuir + _____ = __________

4 Tóg + _____ = __________

Amárach fidh faidh

5 BNC5 Leabhar Litrithe (ppi-06).indd 5

26/05/2020 09:31

Mé Féin

Aonad 3 Ceacht 3

mo + h

bolg

droim

cos

mo bholg

mo dhroim

mo chos

ceann

glúin

gualainn

mo cheann

mo ghlúin

mo ghualainn

Féach agus Abair

Clúdaigh agus Scríobh

cos

mo chos

cos

mo ____________

ceann

mo cheann

ceann

___ ____________

droim

mo dhroim

droim

___ ____________

bolg

mo bholg

bolg

___ ____________

glúin

mo ghlúin

glúin

___ ____________

gualainn mo ghualainn gualainn ___ ____________

Scríobh na Focail

1 mo _ _ _ _ _ _ 2 mo _ _ _ _ _ _ _ _ _ 3 mo _ _ _ _ _ 4 __ ______

Aonad 3 Ceacht 4

óir/eoir

siopadóir

ceoltóir

peileadóir

bádóir

feirmeoir

múinteoir óir eoir

Féach agus Abair Clúdaigh agus Scríobh

Suimeanna Focal

siopadóir ceoltóir peileadóir bádóir feirmeoir múinteoir

1 siopad + ____ = ____________ 2 ceolt + ____ = _______________ 3 peilead + ____ = ____________ 4 bád + ____ = _______________ 5 feirm + ____ = ______________ 6 múint + ____ = ______________ 6

BNC5 Leabhar Litrithe (ppi-06).indd 6

26/05/2020 09:31

05 BUA NA CAINTE 5 TRB PRELIMS SAMPLE.indd 1

26/05/2020 09:32

An Chéad Chló 2020 An Comhlacht Oideachais Bóthar Bhaile an Aird Baile Uailcín Baile Átha Cliath 12 www.edco.ie Ball den Smurfit Kappa ctp © Martina Ní Fhátharta, Seán de Brún 2020 Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a stóráil i gcóras aisghabhála ná a tharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir nó ceadúnas a cheadaíonn cóipeáil shrianta in Éirinn arna eisiúint ag Gníomhaireacht um Cheadúnú Cóipchirt na hÉireann, 63 Sráid Phádraig, Dún Laoghaire, Baile Átha Cliath, A96 WF25. Clúdach: Outburst Design (www.outburstdesign.ie) Dearadh agus clóchur: Design Image (www.designimage.ie) Eagarthóir: Aoife Barrett (www.barrettediting.ie) Obair ealaíne: Kim Shaw Illustrations (www.kimshaw.ie), MSM Studio (www.msmstudio.eu) Bainisteoir Tionscnaimh: Aoife Barrett (www.barrettediting.ie) Scríbhneoir Scripte TÉC: Nóra Maria Ní Fhátharta Comhairleoir Teanga: An Dr Úna Nic Éinrí Eagarthóir Scripte TÉC: Aoife Barrett Cainteoirí: Mícheál Ó Dubhghaill, Áine Ní Dhroighneáin, Diarmaid Ó hAlmhain, Sailí Ní Dhroighneáin, Áine Ní Dhubhghaill, Laoise Bleasdale. Amhránaithe: Mícheál Ó Dubhghaill, Áine Ní Dhroighneáin Ceoltóirí: Mícheál Ó Dubhghaill, Tony Buckley Taifeadadh: David Keary, Red Door Studio (www.reddoorproductions.ie), Tony Buckley, Audio for All (www.audioforall.com) Obair ealaíne: Kim Shaw Illustrations (www.kimshaw.ie), MSM Studio Cóipcheart Gabhaimid buíochas leo seo a leanas a thug cead dúinn ábhar dá gcuid a úsáid sa leabhar seo: ‘An Faoileán’ as An Bealach Rúnda le Brian Ó Baoill.

05 BUA NA CAINTE 5 TRB PRELIMS SAMPLE.indd 2

26/05/2020 09:32

Clár Réamhrá....................................................................................... iv Scéim Bhliana ..............................................................................xii Plean Míosúil ................................................................................. l Mé Féin ......................................................................................... 1 An Aimsir – An Fómhar................................................................ 33 An Scoil ...................................................................................... 47 Ócáidí Speisialta – Oíche Shamhna .............................................. 81 Bia ............................................................................................. 94 An Aimsir – An Geimhreadh........................................................128 Ócáidí Speisialta – An Nollaig.....................................................141 An Aimsir ...................................................................................155 Caitheamh Aimsire......................................................................167 An Aimsir – An tEarrach..............................................................201 Éadaí..........................................................................................212 Sa Bhaile....................................................................................238 An Teilifís....................................................................................277 Siopadóireacht............................................................................305 Ócáidí Speisialta – Lá ’le Pádraig................................................332 Ócáidí Speisialta – An Cháisc......................................................338 An Aimsir – An Samhradh...........................................................344

iii

05 BUA NA CAINTE 5 TRB PRELIMS SAMPLE.indd 3

26/05/2020 09:32

05 BUA NA CAINTE 5 TRB PRELIMS SAMPLE.indd 4

26/05/2020 09:32

Mé Féin Mé Féin – Aonad 1 Teagaisc agus Foghlama Snáitheanna

Gnéithe

Teanga ó Bhéal Léitheoireacht Scríbhneoireacht

Acmhainní

Caidreamh cumarsáideach a fhorbairt trí theanga Ábhar agus struchtúr na teanga a thuiscint Teanga a fhiosrú agus a úsáid

Bua na Cainte 5 (Teicneolaíocht) Bua na Cainte 5 Leabhar an Pháiste (lch. 1–5) Bua na Cainte 5 Leabhar Litrithe (lch. 1–2) Pictiúir Luaschártaí/Cártaí Cainte

Torthaí Foghlama Moltar don mhúinteoir torthaí foghlama a oireann do shainriachtanais na bpáistí a roghnú.

Teanga ó Bhéal Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Stór focal Iarratais, ceisteanna agus idirghníomhuithe Struchtúr abairte agus gramadach Athinsint agus mionléiriú Inspreagadh agus rogha Léiriú tuisceana Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Teanga a úsáid go spraíúil agus go cruthaitheach

Léitheoireacht 3 3

3 3 3 3 3 3

Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal Gnásanna cló agus struchtúr abairte Tuiscint Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Freagairt agus intinn an údair Inspreagadh agus rogha Cuspóir, seánra agus guth

Scríbhneoireacht 3 3 3 3

Litriú agus staidéar ar fhocail Peannaireacht agus cur i láthair Rannpháirtíocht Cuspóir, seánra agus guth Próiseas na scríbhneoireachta agus ag cruthú téacs

3 3 3 3

3 3 3

Ábhar Eiseamláirí Teanga Dia duit. Dia’s Muire duit. Conas atá tú ar maidin? Cén chaoi a bhfuil tú ar maidin? Táim ___. (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn)

Litriú: Conas atá tú? Táim ___. (go maith, go raibh maith agat, thar barr, thar cionn)

Cad is ainm duit? ___ is ainm dom. Cén rang ina bhfuil tú? Tá mé i rang a cúig i mbliana. An mó duine atá i do theaghlach? Tá cúigear i mo theaghlach. An mó deartháir atá agat? Níl aon deartháir agam. An mó deirfiúr atá agat? Tá beirt deirfiúracha agam. Cé hé an duine is sine sa chlann? Is mise an duine is sine sa chlann. Is leathchúpla mé. Tá mé cúpla nóiméad níos sine ná Niamh. Cé hé an duine is óige sa chlann? Is í Ciara an duine is óige sa chlann.

Litriú: Níl aon deirfiúr agam. Tá deirfiúr amháin agam. Tá beirt deirfiúracha agam. Tá triúr deirfiúracha agam. Tá ceathrar deirfiúracha agam. Tá cúigear deirfiúracha agam. 3

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 1

26/05/2020 09:33

Mé Féin An chéad lá de Mheán Fómhair atá ann. Tá na páistí ar ais ar scoil. Tá na laethanta saoire thart. Tá siad ag freastal ar scoil Éanna. Níl Ciara ag freastal ar Scoil Éanna. Tá sí ró-óg. Tá siad i rang a cúig i mbliana. Tá na páistí sa líne. Tá seisear páistí sa líne. Tá múinteoir nua ag na páistí. An tUasal Ó Sé is ainm dó. ‘Fáilte romhaibh go rang a cúig,’ arsa an múinteoir. ‘Go raibh maith agat,’ arsa na páistí.

Bain díot do chóta. Tóg amach do leabhar. Ól deoch. Cuir an obair bhaile ar an mbord. Dún do mhála scoile. Féach ar an gclár bán. Éist liom. Scríobh na habairtí.

Litriú: go maith, go raibh maith agat, thar barr, thar cionn.

Bainigí díbh bhur gcótaí. Tógaigí amach bhur leabhair. Ólaigí deoch. Cuirigí an obair bhaile ar an mbord. Dúnaigí bhur málaí scoile. Féachaigí ar an gclár bán. Éistigí liom. Scríobhaigí na habairtí. Ná rith. Ná léim. Ná buail an buachaill eile. Ná caith an liathróid thar an mballa. Ná scread. Bígí ag obair go dian

Litriú: Ná bainigí. Ná tógaigí. Ná cuirigí. Ná dúnaigí. Ná buailigí. Ná caithigí.

Oideolaíochtaí Modhanna Múinte

Straitéisí Teagaisc agus Foghlama Amhráin agus Dánta

An Modh Díreach Modh na Lánfhreagartha Gníomhaí An Modh Closamhairc An Modh Closlabhartha Modh na Sraithe Modh na Ráite

Amhrán – Peigín Leitir Móir

Cluichí Tasc Tuisceana Bí ag Scríobh Bí ag Caint Tóirfhocal Freagair na Ceisteanna Spraoi le Briathra Suimeanna Focal

Drámaíocht

Scéalta

Dráma bunaithe ar an amhrán: Peigín Leitir Móir Dráma bunaithe ar an scéal: Deirdre

Deirdre

Obair Bheirte Féach samplaí den obair bheirte i gceachtanna an aonaid.

Úsáid Neamhfhoirmiúil na Gaeilge Féach samplaí den Ghaeilge neamhfhoirmiúil i gceachtanna an aonaid.

Idirdhealú Idirdhealú sna spriocanna foghlama Idirdhealú san ábhar Idirdhealú sa mhodheolaíocht

Idirdhealú sna straitéisí Idirdhealú sna tascanna Idirdhealú sa luas múinteoireachta

Idirdhealú trí thacaíocht bhreise Idirdhealú trí acmhainní

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 2

26/05/2020 09:33

Mé Féin Measúnú Measúnú don Fhoghlaim Dírbhreathnú an Mhúinteora Ceistiú Tascanna Measúnaithe Féinmheasúnú

Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teanga/Comhtháthú le hÁbhair eile Ceol Peigín Leitir Móir Oideachas Sóisialta Pearsanta agus Sláinte Páistí ag tuairisciú mar gheall orthu féin

Féinmhachnamh Cuir na siombailí thíos in aice leis na heiseamláirí ag deireadh an aonaid. Múineadh an t-ábhar seo agus d’éirigh leis na páistí dul chun cinn a dhéanamh san fhoghlaim. Múineadh an t-ábhar seo ach teastaíonn tuilleadh tacaíochta ó na páistí chun a chinntiú go mbeidh dul chun cinn san fhoghlaim. Níor múineadh an t-ábhar seo.

3 

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 3

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 1 – Ceacht 1 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Stór focal Iarratais, ceisteanna agus idirghníomhuithe

Léitheoireacht Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●● ●● ●●

Scríbhneoireacht

Beannú do dhuine Freagairt do bheannú Ceist a chur Ceist a fhreagairt Stór focal a úsáid

Litriú agus staidéar ar fhocail Peannaireacht agus cur i láthair

Eiseamláirí Teanga Dia duit. Dia’s Muire duit. Conas atá tú ar maidin? Cén chaoi a bhfuil tú ar maidin? Táim ___. (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn)

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Beannaíonn an múinteoir do pháistí éagsúla: ‘Dia duit.’ Spreagtar an páiste freagairt don bheannú: ‘Dia’s Muire duit.’ Ceistíonn an múinteoir páistí éagsúla: ‘Conas atá tú?’ Freagraíonn an páiste: ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn) Beannaíonn páiste A do pháiste B agus beanaíonn páiste B do pháiste C agus leantar ar aghaidh mar sin ó pháiste go páiste. Tasc Tuisceana: Táim ___. (go maith go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn) Bí ag Scríobh: Táim ___. (go maith go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn) Litriú: Conas atá tú? Táim ___. (go maith, go raibh maith agat, thar barr, thar cionn)

Tréimhse Chumarsáide

Tagann páiste amach os comhair an ranga agus ceistíonn an múinteoir an páiste: ‘Conas atá tú?’ ‘Cén chaoi a bhfuil tú?’ Freagraíonn an páiste: ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn) Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Ceistíonn páiste A páiste B: ‘Conas atá tú?’ Freagraíonn páiste B: ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, thar barr, thar cionn) Obair Bheirte: Beannaíonn páiste A do pháiste B agus freagraíonn páiste B: ‘Dia duit.’ ‘Dia’s Muire duit.’ Ceistíonn páiste A páiste B: ‘Conas atá tú?’ Freagraíonn páiste B: ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, thar barr, ar fheabhas, thar cionn) Malartaíonn na páistí róil.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 4

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 1. Léann na páistí na habairtí: ‘Dia duit.’ ‘Dia’s Muire duit.’ ‘Conas atá tú?’ ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, thar barr, ar fheabhas, thar cionn) Ceistítear páistí éagsúla: ‘Conas atá tú?’ ‘Cén chaoi a bhfuil tú?’ Freagraíonn na páistí: ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, thar barr, thar cionn) Bua na Cainte 5 lch. 1. Freagraíonn na páistí na ceisteanna: ‘Conas atá tú ar maidin?’ ‘Cén chaoi a bhfuil tú ar maidin?’ ‘Táim go m_ _ _ _, go raibh _ _ _ _ _ agat.’ ‘Táim go h_ _ _ _ _ _ _.’ ‘Táim thar b_ _ _.’ ‘Táim ar f_ _ _ _ _ _ _ ar fad.’ ‘Táim t_ _ _ _.’ ‘Táim thar c_ _ _ _.’ Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí beannú dá chéile gach maidin: ‘Dia duit.’ ‘Dia’s Muire duit.’ ‘Conas atá tú?’ ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn)

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann beannú do dhuine? ‘Dia duit.’ An bhfuil an páiste in ann freagairt do bheannú? ‘Dia’s Muire duit.’ An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt? ‘Conas atá tú ar maidin?’ ‘Táim ___.’ (go maith, go raibh maith agat, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn) An bhfuil an páiste in ann stór focal a úsáid? (go maith, ar fheabhas, go hiontach, togha, thar barr, thar cionn)

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 5

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 1 – Ceacht 2 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Struchtúr abairte agus gramadach Athinsint agus mionléiriú Iarratais, ceisteanna agus idirghníomhuithe

Léitheoireacht Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●●

Ceist a chur Ceist a fhreagairt Daoine a chomhaireamh

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Cad is ainm duit? ___ is ainm dom. Cén rang ina bhfuil tú? Tá mé i rang a cúig i mbliana. An mó duine atá i do theaghlach? Tá cúigear i mo theaghlach. An mó deartháir atá agat? Níl aon deartháir agam. An mó deirfiúr atá agat? Tá beirt deirfiúracha agam. Cé hé an duine is sine sa chlann? Is mise an duine is sine sa chlann. Is leathchúpla mé. Tá mé cúpla nóiméad níos sine ná Niamh. Cé hé an duine is óige sa chlann? Is í Ciara an duine is óige sa chlann.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Tagann páiste amach os comhair an ranga. Ceistíonn an múinteoir an páiste: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do theaghlach?’ ‘An mó deartháir atá agat?’ ‘An mó deirfiúr atá agat?’ ‘Cé hé an duine is sine sa chlann?’ ‘Cé hé an duine is óige sa chlann?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna. Bí ag Caint: Cad is ainm duit? Cén rang ina bhfuil tú? An mó duine atá i do theaghlach? An mó deartháir atá agat? An mó deirfiúr atá agat? Cé hé an duine is sine sa chlann? Cé hí an duine is óige sa chlann? Tóirfhocal: duine, beirt, triúr, ceathrar, cúigear. Litriú: Níl aon deirfiúr agam. Tá deirfiúr amháin agam. Tá beirt deirfiúracha agam. Tá triúr deirfiúracha agam. Tá ceathrar deirfiúracha agam. Tá cúigear deirfiúracha agam.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 6

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Chumarsáide

Cuirtear na ceisteanna seo leanas ar an gclár bán: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do theaghlach?’ ‘An mó deartháir atá agat?’ ‘An mó deirfiúr atá agat?’ ‘Cé hé an duine is sine sa chlann?’ ‘Cé hé an duine is óige sa chlann?’ Tagann páiste amach os comhair an ranga agus ceistíonn an múinteoir an páiste. Freagraíonn an páiste na ceisteanna. Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Ceistíonn páiste A páiste B: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do theaghlach?’ srl. Freagraíonn páiste B: ‘Tá mé i rang a cúig i mbliana.’ srl. Obair Bheirte: Ceistíonn páiste A páiste B. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Malartaíonn na páistí róil.

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 2. Ceistíonn an múinteoir páistí éagsúla: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do theaghlach?’ ‘An mó deartháir atá agat?’ ‘An mó deirfiúr atá agat?’ ‘Cé hé an duine is sine sa chlann?’ ‘Cé hé an duine is óige sa chlann?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna. Scríobhann na páistí freagraí na gceisteanna. ‘___ is ainm dom.’ ‘Tá mé i rang a cúig i mbliana.’ ‘Tá ___ i mo theaghlach.’

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt? ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do theaghlach?’ ‘An mó deartháir atá agat?’ ‘An mó deirfiúr atá agat?’ ‘Cé hé an duine is sine sa chlann?’ ‘Cé hé an duine is óige sa chlann?’ ‘___ is ainm dom.’ ‘Níl aon deartháir agam.’ ‘Tá beirt deirfiúracha agam.’ ‘Is mise an duine is sine sa chlann.’ ‘Is í Ciara an duine is óige sa chlann.’

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 7

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 1 – Ceacht 3 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Inspreagadh agus rogha Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Stór focal Tuiscint

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●● ●● ●●

Tuairisciú Stór focal a úsáid Daoine a chomhaireamh Fáilte a chur roimh dhaoine Buíochas a léiriú

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Litriú agus staidéar ar fhocail Stór focal Peannaireacht agus cur i lathair

Eiseamláirí Teanga An chéad lá de Mheán Fómhair atá ann. Tá na páistí ar ais ar scoil. Tá na laethanta saoire thart. Tá siad ag freastal ar scoil Éanna. Níl Ciara ag freastal ar Scoil Éanna. Tá sí ró-óg. Tá siad i rang a cúig i mbliana. Tá na páistí sa líne. Tá seachtar páistí sa líne. Tá múinteoir nua ag na páistí. An tUasal Ó Sé is ainm dó. ‘Fáilte romhaibh go rang a cúig,’ arsa an múinteoir. ‘Go raibh maith agat,’ arsa na páistí.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Úsáidtear féilire agus taispeántar an chéad lá de Mheán Fómhair. Ceistítear na páistí: ‘Cén dáta atá ann?’ ‘An bhfuil na páistí ar ais ar scoil?’ ‘An bhfuil na laethanta saoire thart?’ ‘Cá bhfuil na páistí ag dul ar scoil?’ ‘An bhfuil Ciara ag freastal ar scoil Éanna?’ ‘Cén fáth nach bhfuil Ciara ag freastal ar scoil Éanna?’ ‘Cén rang ina bhfuil na páistí?’ ‘An mó páiste atá sa líne?’ ‘An bhfuil múinteoir nua ag na páistí?’ ‘Cad is ainm don mhúinteoir?’ Tasc Tuisceana: Tá naonúr páistí sa líne. Tá na páistí ar a laethanta saoire. Tá na páistí ar ais ar scoil. Tá seachtar páistí sa líne. Tá na laethanta saoire thart. Tá seachtar páistí sa líne. Tá na páistí ag freastal ar scoil Éanna. Tá ochtar páistí sa líne. An tUasal Ó Sé is ainm dó. Tá deichniúr páistí sa líne. Freagair na Ceisteanna: Cén dáta atá ann? An bhfuil na páistí ar a laethanta saoire? Cá bhfuil na páistí ag dul ar scoil? An bhfuil Oisín ag freastal ar Scoil Éanna? An mó páiste atá sa líne? Cén rang ina bhfuil Niamh? Cad is ainm don mhúinteoir nua? Cad is ainm don scoil? Bí ag Caint: Cén dáta atá ann? An bhfuil na páistí ar a laethanta saoire? Cá bhfuil na páistí ag dul ar scoil? An bhfuil Oisín ag freastal ar Scoil Éanna? An mó páiste atá sa líne? Cén rang ina bhfuil Niamh? Cad is ainm don mhúinteoir nua? Cad is ainm don scoil? Litriú: Tá seisear deirfiúracha agam. Tá seachtar deirfiúracha agam. Tá ochtar deirfiúracha agam. Tá naonúr deirfiúracha agam. Tá deichniúr deirfiúracha agam.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 8

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Chumarsáide

Bua na Cainte 5 lch. 3. Léann na páistí an scéal. Ceistíonn an múinteoir páiste: ‘Cén dáta atá ann?’ ‘An bhfuil na páistí ar a laethanta saoire?’ ‘Cá bhfuil na páistí ag dul ar scoil?’ ‘An bhfuil Oisín ag freastal ar Scoil Éanna?’ ‘An mó páiste atá sa líne?’ ‘Cén rang ina bhfuil Niamh?’ ‘Cad is ainm don mhúinteoir nua?’ ‘Cad is ainm don scoil?’ Freagraíonn an páiste na ceisteanna: ‘An chéad lá de Mheán Fómhair atá ann.’ srl. Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Ceistíonn páiste A páiste B: ‘Cén dáta atá ann?’ srl. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Obair Bheirte: Bua na Cainte 5 lch. 3. Ceistíonn páiste A páiste B. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Malartaíonn na páistí róil.

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘An mó páiste atá sa líne?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna: ‘Tá ___ sa líne.’ (seisear, seachtar, ochtar, naonúr, deichniúr) Bua na Cainte 5 lch. 3. Scríobhann na páistí freagraí na gceisteanna: ‘Tá ___ sa líne.’ (seisear, seachtar, ochtar, naonúr, deichniúr) Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí fáiltiú roimh dhuine/dhaoine a thagann isteach sa seomra ranga. ‘Fáilte ___.’ (romhat/romhaibh) Spreagtar na páistí buíochas a léiriú ‘Go raibh maith agat.’ Spreagtar na páistí páistí a chomhaireamh sa líne, srl. (seisear, seachtar, ochtar, naonúr, deichniúr)

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann tuairisciú? ‘An chéad lá de Mheán Fómhair atá ann.’ ‘Tá na páistí ar ais ar scoil.’ srl. An bhfuil an páiste in ann stór focal a úsáid? (Meán Fómhair, na laethanta saoire, seisear páistí, fáilte romhaibh) An bhfuil an páiste in ann daoine a chomhaireamh? (Duine amháin, beirt . . . deichniúr) An bhfuil an páiste in ann fáilte a chur roimh dhaoine? ‘Fáilte romhaibh.’ An bhfuil an páiste in ann buíochas a léiriú? ‘Go raibh maith agat.’

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 9

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 1 – Ceacht 4 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal Léiriú tuisceana

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Freagairt agus intinn an údair

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●●

Ordú a thabhairt san uimhir uatha Ordú a thabhairt san uimhir iolra Ordaithe a thabhairt san fhoirm dhiúltach

Scríbhneoireacht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Bain díot do chóta. Tóg amach do leabhar. Ól deoch. Cuir an obair bhaile ar an mbord. Dún do mhála scoile. Féach ar an gclár bán. Éist liom. Scríobh na habairtí. Bainigí díbh bhur gcótaí. Tógaigí amach bhur leabhair. Ólaigí deoch. Cuirigí an obair bhaile ar an mbord. Dúnaigí bhur málaí scoile. Féachaigí ar an gclár bán. Éistigí liom. Scríobhaigí na habairtí. Ná rith. Ná léim. Ná buail an buachaill eile. Ná caith an liathróid thar an mballa. Ná scread. Bígí ag obair go dian.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Tagann páiste amach os comhair an ranga agus iarrann an múinteoir ar an bpáiste a c(h)óta a bhaint de/di: ‘Bain díot do chóta.’ Baineann an páiste a c(h)óta de/di. Iarrann an múinteoir ar pháiste leabhar a thógáil amach as a m(h)ála: ‘Tóg amach do leabhar.’ Tógann an páiste an leabhar amach. Tugar deoch don pháiste agus iarrann an múinteoir ar an bpáiste an deoch a ól: ‘Ól deoch.’ Ólann an páiste an deoch. Iarrann an múinteoir ar pháiste an obair bhaile a chur ar an mbord: ‘Cuir an obair bhaile ar an mbord.’ Cuireann an páiste an obair bhaile ar an mbord. Iarrann an múinteoir ar pháiste a m(h)ála scoile a dhúnadh: ‘Dún do mhála scoile.’ Dúnann an páiste a m(h)ála scoile. Iarrann an múinteoir ar pháiste féachaint ar an gclár bán: ‘Féach ar an gclár bán.’ Féachann an páiste ar an gclár bán. Iarrann an múinteoir ar pháiste éisteacht leis/léi: ‘Éist liom.’ Éisteann an páiste leis an múinteoir. Tugtar na horduithe céanna do ghrúpa páistí: ‘Bainigí díbh bhur gcótaí.’ ‘Tógaigí amach bhur leabhair.’ ‘Ólaigí deoch.’ ‘Cuirigí an obair bhaile ar an mbord.’ ‘Dúnaigí bhur málaí scoile.’ ‘Féachaigí ar an gclár bán.’ ‘Éistigí liom.’ ‘Scríobhaigí na habairtí.’ Déanann na páistí na gníomhartha cuí.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 10

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tagann páiste amach os comhair an ranga agus spreagtar an páiste rith. Tosaíonn an páiste ag rith. Stopann an múinteoir an páiste ag rith agus deir sé/sí: ‘Ná rith.’ Ní ritheann an páiste a thuilleadh. Tagann páiste amach os comhair an ranga agus spreagtar an páiste léim. Tosaíonn an páiste ag léim. Stopann an múinteoir an páiste ag léim agus deir sé/sí: ‘Ná léim.’ Stopann an páiste ag léim ansin. Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga agus ligeann páiste A air/uirthi go bhfuil sé/sí ag bualadh an bhuachalla eile. Stopann an múinteoir an páiste ag bualadh an bhuachalla agus deir sé/sí: ‘Ná buail an buachaill eile.’ Stopann an páiste ansin. Cruthaítear balla sa seomra ranga agus tagann páiste amach os comhair an ranga agus caitheann sé/sí liathróid thar an mballa. Stopann an múinteoir an páiste agus deir/sé/sí: ‘Ná caith an liathróid thar an mballa.’ Tagann páiste amach os comhair an ranga agus spreagtar é/í screadaíl. Stopann an múinteoir an páiste ag screadaíl agus deir sé/sí: ‘Ná scread.’ Stopann an páiste ag screadaíl. Iarrann an múinteoir ar na páistí obair go dian: ‘Bígí ag obair go dian.’ Tosaíonn na páistí ag obair go dian. Tasc Tuisceana: Bain díot do chóta. Bainigí díbh bhur gcótaí. Tóg amach do leabhar. Tógaigí amach bhur leabhair. Ól deoch. Ólaigí deoch. Cuir an obair bhaile ar an mbord. Cuirigí an obair bhaile ar an mbord. Dún do mhála scoile. Dúnaigí bhur málaí scoile. Féach ar an gclár bán. Féachaigí ar an gclár bán. Éist liom. Éistigí liom. Spraoi le Briathra: Bain/Bainigí. Tóg/Tógaigí. Ól/Ólaigí. Cuir/Cuirigí. Dún/Dúnaigí. Éist/Éistigí. Féach/Féachaigí. Scríobh/ Scríobhaigí. Buail/Buailigí. Caith/Caithigí. Suimeanna Focal: Léim + igí = Léimigí. Rith + igí = Rithigí. Pioc + aigí = Piocaigí. Déan + aigí = Déanaigí. Beir + igí = Beirigí. Caith + igí = Caithigí. Glan + aigí = Glanaigí. Tóg + aigí = Tóg + aigí = Tógaigí. Cuir + igí = Cuirigí. Ól + aigí = Ólaigí. Litriú: Ná bainigí. Ná tógaigí. Ná cuirigí. Ná dúnaigí. Ná buailigí. Ná caithigí.

Tréimhse Chumarsáide

Tugann an múinteoir an t-ordú san uimhir uatha: ‘Bain díot do chóta.’ ‘Tóg amach do leabhar.’ ‘Ól deoch.’ srl. Spreagtar na páistí na horduithe a thabhairt san uimhir iolra: ‘Bainigí díbh bhur gcótaí.’ ‘Tógaigí amach bhur leabhair.’ ‘Ólaigí deoch.’ Tagann páiste amach os comhair an ranga. Tugann an múinteoir an t-ordú san uimhir uatha: ‘Bain díot do chóta.’ ‘Tóg amach do leabhar.’ srl. Spreagtar an páiste na horduithe a thabhairt san uimhir iolra: ‘Bainigí díbh bhur gcótaí.’ ‘Tógaigí amach bhur leabhair. Tagann beirt páistí amach os comhair an ranga. Tugann páiste A an t-ordú san uimhir uatha agus tugann páiste B an t-ordú san uimhir iolra. Obair Bheirte: Bua na Cainte 5 lch. 4. Tugann páiste A an t-ordú san uimhir uatha agus tugann páiste B an t-ordú san uimhir iolra. Malartaíonn na páistí róil. Tugann an múinteoir an t-ordú san fhoirm dhiúltach: ‘Ná rith.’ ‘Ná léim.’ ‘Ná buail an buachaill eile.’ ‘Ná caith an liathróid thar an mballa.’ ‘Ná scread.’ Spreagtar na páistí na horduithe diúltacha a thabhairt san uimhir iolra: ‘Ná rithigi.’ ‘Ná léimigí.’ ‘Ná buailigí an buachaill eile.’ ‘Ná caithigí an liathróid thar an mballa.’ ‘Ná screadaigí.’ Tagann páiste amach os comhair an ranga. Tugann an múinteoir an t-ordú san fhoirm dhiúltach: ‘Ná rith.’ ‘Ná léim.’ Spreagtar an páiste na horduithe diúltacha a thabhairt san uimhir iolra: ‘Ná rithigi.’ ‘Ná léimigí.’ Tagann beirt páistí amach os comhair an ranga. Tugann páiste A an t-ordú diúltach san uimhir uatha agus tugann páiste B an t-ordú diúltach san uimhir iolra. Obair Bheirte: Bua na Cainte 5 lch. 4. Tugann páiste A an t-ordú diúltach san uimhir uatha agus tugann páiste B an t-ordú diúltach san uimhir iolra. Malartaíonn na páistí róil.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 11

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 4. Déanann na páistí na suimeanna focal: Dún + aigí = Dúnaigí. Tóg + aigí = Tógaigí. Buail + igí = Buailigí. Bain + igí = Bainigí. Caith + igí = Caithigí. Cuir + igí = Cuirigí. Féach + aigí = Féachaigí. Scríobh + aigí = Scríobhaigí. Bua na Cainte 5 lch. 4. Scríobhann na páistí na horduithe: ‘Ná bainigí díbh bhur gcótaí.’ ‘Ná tógaigí amach na leabhair.’ ‘Ná cuirigí bhur leabhair i bhur málaí scoile.’ ‘Ná dúnaigí an doras.’ ‘Ná buailigí Róisín.’ ‘Ná caithigí na liathróidí.’ Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Úsáidtear ‘Bain díot do chóta.’ ‘Tóg amach do leabhar.’ ‘Ól deoch.’ ‘Cuir an obair bhaile ar an mbord.’ ‘Dún do mhála scoile.’ ‘Féach ar an gclár bán.’ Éist liom.’ ‘Scríobh na habairtí.’ ‘Bainigí díbh bhur gcótaí.’ ‘Tógaigí amach bhur leabhair.’ ‘Ólaigí deoch.’ ‘Cuirigí an obair bhaile ar an mbord.’ ‘Dúnaigí bhur málaí scoile.’ ‘Féachaigí ar an gclár bán.’ ‘Éistigí liom.’ ‘Scríobhaigí na habairtí.’ ‘Ná rith.’ ‘Ná léim.’ ‘Ná buail an buachaill eile.’ ‘Ná caith an liathróid thar an mballa.’ ‘Ná scread.’ ‘Bígí ag obair go dian.’ mar is cuí.

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann stór focal a úsáid? (Gaillimh, Maigh Eo, Sligeach, Liatroim, Ros Comáin) An bhfuil an páiste in ann ordú a thabhairt san uimhir uatha? ‘Bain díot do chóta.’ ‘Tóg amach do leabhar.’ srl. An bhfuil an páiste in ann ordú a thabhairt san uimhir iolra? ‘Bainigí díbh bhur gcótaí.’ ‘Tógaigí amach bhur leabhair.’ srl. An bhfuil an páiste in ann ordú a thabhairt san fhoirm dhiúltach? ‘Ná rith.’ ‘Ná léim.’ ‘Ná scread.’ srl.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 12

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 1 – Amhrán Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Amhráin Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Léiriú tuisceana Teanga a úsáid go spraíúil agus go cruthaitheach

Léitheoireacht Inspreagadh agus rogha Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal Cuspóir, seánra agus guth

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Cuspóir, seánra agus guth Próiseas na scríbhneoireachta agus ag cruthú téacs

Amhrán – Peigín Leitir Móir Ó éirigh suas, a Pheigín Agus seas ar bharr an aird. Comhair do chuid bullán Agus féach an bhfuil siad ann.

Tá Bríd agam ’s tá Cáit agam, ’Sí Peig an bhean is fearr. Pé’r bith fear a gheobhas í. Nach air a bheas an t-ádh.

Curfá Agus ó gairim, gairim í, Agus gairim í mo stór. Míle grá le m’anam í, ’Sí Peigín Leitir Móir.

Tá iascairí na Gaillimhe Ag teacht anoir le cóir Le solas gealaí gile Le go bhfeicfidís an tseoid.

Chuir mé scéala siar chuici, Go gceannóinn di bád mór. ’Sé an scéal a chuir sí aniar chugam, Go ndéanfadh leathbhád seoil.

Castar agus múintear an t-amhrán Peigín Leitir Móir do na páistí. Canann an rang go léir, grúpaí éagsúla páistí, páistí aonair an t-amhrán. Déanann na páistí dráma bunaithe ar an amhrán. Bí ag Caint: Bua na Cainte 5 lch. 5. Pléann an múinteoir agus na páistí an t-amhrán. Ceistíonn an múinteoir na páistí: Cad is ainm don amhrán? An maith leat an t-amhrán? Cén fáth? Aimsigh cúig fhocal ina bhfuil á san amhrán. Foghraíocht Spreagann an múinteoir na páistí focail ina bhfuil á san amhrán a aimsiú.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 13

26/05/2020 09:33

Mé Féin Mé Féin – Aonad 2 Teagaisc agus Foghlama Snáitheanna

Gnéithe

Teanga ó Bhéal Léitheoireacht Scríbhneoireacht

Acmhainní

Caidreamh cumarsáideach a fhorbairt trí theanga Ábhar agus struchtúr na teanga a thuiscint Teanga a fhiosrú agus a úsáid

Bua na Cainte 5 (Teicneolaíocht) Bua na Cainte 5 Leabhar an Pháiste (lch. 6–10) Bua na Cainte 5 Leabhar Litrithe (lch. 3–4) Pictiúir Luaschártaí/Cártaí Cainte

Torthaí Foghlama Moltar don mhúinteoir torthaí foghlama a oireann do shainriachtanais na bpáistí a roghnú.

Teanga ó Bhéal Iarratais agus ceisteanna agus idirghníomhuithe Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Eolas, míniú agus údar a thabhairt Inspreagadh agus rogha Léiriú tuisceana Athinsint agus mionléiriú

Léitheoireacht 3 3 3 3 3 3 3 3

Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Inspreagadh agus rogha Cuspóir, seánra agus guth Freagairt agus intinn an údair

Scríbhneoireacht 3 3 3

Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Stór focal Rannpháirtíocht Cuspóir, seánra agus guth

3 3 3 3 3

3 3 3 3

Ábhar Eiseamláirí Teanga An buachaill é? Is ea. Is buachaill é. An buachaill é? Ní hea. Ní buachaill é. Is cailín í. An bhfuil a c(h)uid gruaige ___? (fada, gearr, catach, díreach, spíceach, fionn, dubh) Tá/Níl a c(h)uid gruaige ___. (fada, gearr, catach, díreach, spíceach, dubh, rua, donn, fionn) An bhfuil ___ air? (hata, féasóg, croiméal, fáinne cluaise, spéaclaí) Tá/Níl ___ air. (hata, féasóg, croiméal, fáinne cluaise, spéaclaí) An bhfuil ___ uirthi? (hata, fáinne cluaise, spéaclaí) 3 Tá/Níl ___ uirthi. (hata, fáinne cluaise, spéaclaí) An buachaill/cailín é/í? Ní hea. Ní buachaill/cailín é/í. Is cailín/buachaill í/é. An bhfuil a cuid gruaige gearr? Níl a cuid gruaige gearr. An bhfuil ___ uirthi/air? (spéaclaí/croiméal/fáinne cluaise) Níl ___ uirthi/air. (spéaclaí/croiméal/fáinne cluaise) An í Cáit í? Is í. Maith thú! An é Pól é? 3 Is é. Litriú: é, sé, mé féin, éan, Cé hé? Cén? croiméal, féasóg, spéaclaí.

Cad is ainm duit? Niamh is ainm dom. Cad is ainm do do dheartháir? Oisín is ainm dó. Cad is ainm do do dheirfiúr? Ciara is ainm di. Cad is ainm do do chara? Róisín is ainm di. Cad is ainm don bhuachaill sin? Samar is ainm dó. Cad is ainm don chailín sin? Cáit is ainm di. Cad is ainm do na buachaillí sin? Liam agus Pól is ainm dóibh. Cad is ainm do na cailíní sin? Úna agus Aoife is ainm dóibh. dom, duit, dó, di, dúinn, daoibh, dóibh.

Litriú: dom, duit, dó, di, dúinn, daoibh, dóibh.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 14

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aois aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé bliana d’aois, seacht mbliana d’aois, ocht mbliana d’aois, naoi mbliana d’aois, deich mbliana d’aois, aon bhliain déag d’aois, dhá bhliain déag d’aois, trí bliana déag d’aois, ceithre bliana déag d’aois, cúig bliana déag d’aois, sé bliana déag d’aois, seacht mbliana déag d’aois, ocht mbliana déag d’aois, naoi mbliana déag d’aois. Cén aois thú? Tá mé aon bhliain déag d’aois. Cén aois é do dheartháir? Is leathchúpla mé. Tá mo dheartháir Oisín aon bhliain déag d’aois freisin. Cén aois í do dheirfiúr Ciara? Tá sí ceithre bliana d’aois.

Litriú: aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé blain d’aois. 3

Tar anseo agus inis dom fút féin. Oisín is ainm dom. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Déan cur síos ort féin. Is buachaill ard, tanaí mé. Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach. Tá mo shúile gorm. Cá bhfuil tú ag dul ar scoil? Táim ag freastal ar scoil Éanna. Tá mé i rang a cúig. Inis dom faoi do chlann. Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam. Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Is cúpla sinn. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus díreach. Is maith léi bheith ag imirt peile. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Is maith léi bheith ag súgradh. Tá a cuid gruaige donn. Tá sí ceithre bliana d’aois. Ar fheabhas ar fad. Maith thú!

A mhúinteoir, scríobh mé mar gheall orm féin. Seol chugam é tríd an ríomhphost. Osclóidh mé é ar an gclár bán. Cinnte. Tar anseo agus léigh do scéal dúinn. Ceart go leor Oisín is ainm dom. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam. Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Is cúpla sinn. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus díreach. Is maith léi bheith ag imirt peile. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Is maith léi bheith ag súgradh. Tá a cuid gruaige donn. Tá sí ceithre bliana d’aois.

Litriú: seacht mbliana d’aois, ocht mbliana d’aois, naoi mbliana d’aois, deich mbliana d’aois.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 15

26/05/2020 09:33

Mé Féin Oideolaíochtaí Modhanna Múinte

Straitéisí Teagaisc agus Foghlama Amhráin agus Dánta

An Modh Díreach Modh na Lánfhreagartha Gníomhaí An Modh Closamhairc An Modh Closlabhartha Modh na Sraithe Modh na Ráite

Amhrán – An Faoileán

Cluichí Tasc Tuisceana Bí ag Caint Cuir Ceisteanna Scríobh an Scéal Crosfhocal Líon na Bearnaí Scríobh na hAbairtí Cluiche Kim Litrigh

Drámaíocht

Scéalta

Dráma bunaithe ar an scéal: Deirdre

Deirdre

Obair Bheirte Féach samplaí den obair bheirte i gceachtanna an aonaid.

Úsáid Neamhfhoirmiúil na Gaeilge Féach samplaí den Ghaeilge neamhfhoirmiúil i gceachtanna an aonaid.

Idirdhealú Idirdhealú sna spriocanna foghlama Idirdhealú san ábhar Idirdhealú sa mhodheolaíocht

Measúnú Measúnú don Fhoghlaim Dírbhreathnú an Mhúinteora Ceistiú Tascanna Measúnaithe Féinmheasúnú

Idirdhealú sna straitéisí Idirdhealú sna tascanna Idirdhealú sa luas múinteoireachta

Idirdhealú trí thacaíocht bhreise Idirdhealú trí acmhainní

Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teanga/Comhtháthú le hÁbhair eile Ceol An Faoileán Oideachas Sóisialta Pearsanta agus Sláinte Páistí ag tuairisciú mar gheall orthu féin.

3 

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 16

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 2 – Ceacht 1 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Iarratais agus ceisteanna agus idirghníomhuithe Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●● ●●

Ceist a chur Ceist a fhreagairt An chopail ‘is’ a úsáid go cruinn Stór focal a úsáid

Scríbhneoireacht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Stór focal

Eiseamláirí Teanga Comhrá 1.1 An buachaill é? Is ea. Is buachaill é. An buachaill é? Ní hea. Ní buachaill é. Is cailín í. An bhfuil a c(h)uid gruaige ___? (fada, gearr, catach, díreach, spíceach, fionn, dubh) Tá/Níl a c(h)uid gruaige ___. (fada, gearr, catach, díreach, spíceach, dubh, rua, donn, fionn) An bhfuil ___ air? (hata, féasóg, croiméal, fáinne cluaise, spéaclaí) Tá/Níl ___ air. (hata, féasóg, croiméal, fáinne cluaise, spéaclaí) An bhfuil ___ uirthi? (hata, fáinne cluaise, spéaclaí) Tá/Níl ___ uirthi. (hata, fáinne cluaise, spéaclaí) Comhrá 1.2 An buachaill/cailín é/í? Ní hea. Ní buachaill/cailín é/í. Is cailín/buachaill í/é. An bhfuil a cuid gruaige gearr? Níl a cuid gruaige gearr. An bhfuil ___ uirthi/air? (spéaclaí/croiméal/fáinne cluaise) Níl ___ uirthi/air. (spéaclaí/croiméal/fáinne cluaise) An í Cáit í? Is í. Maith thú! An é Pól é? Is é.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear comhrá 2.1. Tagann buachaill amach os comhair an ranga agus cuireann an múinteoir an cheist: ‘An buachaill é?’ Freagraíonn an múinteoir an cheist: ‘Is ea.’ ‘Is buachaill é.’ Ansin tagann cailín amach os comhair an ranga agus cuireann an múinteoir an cheist: ‘An buachaill é?’ Freagraíonn an múinteoir an cheist: ‘Ní hea.’ ‘Ní buachaill é.’ ‘Is cailín í.’ Úsáidtear pictiúir agus ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘An buachaill é?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige ___?’ (fada, gearr, catach, díreach, spíceach, fionn, dubh) ‘An bhfuil ___ air?’ (hata, féasóg, croiméal, fáinne cluaise, spéaclaí) ‘An bhfuil ___ uirthi?’ (hata, fáinne cluaise, spéaclaí) Freagraíonn na páistí na ceisteanna.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 17

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tasc Tuisceana: Cuir ___ air. (béal sona, srón, croiméal, féasóg, spéaclaí, súile gorma, gruaig ghearr, rua spíceach) Cuir fáinne cluaise ina chluas chlé. Cuir fáinne cluaise eile ina chluas dheas. Cuir caipín ar a cheann. Cuir fáinne ina shrón. Cuir ___ uirthi. (súile donna, béal brónach, srón, gruaig fhada fhionn dhíreach, spéaclaí) Cuir caipín ar a ceann. Cuir fáinne cluaise ina cluas dheas. Cuir fáinne cluaise ina cluas chlé. Cuir fáinne ina srón. Bí ag Caint: An buachaill é? Is ea. Is buachaill é. An buachaill é? Ní hea. Ní buachaill é. An cailín í? Is ea. Is cailín í. An cailín í? Ní hea. Ní cailín í. An bhfuil a chuid gruaige rua? Tá a chuid gruaige rua. An bhfuil a cuid gruaige fionn? Níl a cuid gruaige fionn. An bhfuil a chuid gruaige catach? Tá a chuid gruaige catach. An bhfuil fáinne cluaise air? Tá fáinne cluaise air. An bhfuil spéaclaí uirthi? Níl spéaclaí uirthi. An bhfuil fáinne ina srón? Tá fáinne ina srón. Cuir Ceisteanna: An buachaill é? Is ea. Is buachaill é. An buachaill é? Ní hea. Ní buachaill é. An cailín í? Is ea. Is cailín í. An cailín í? Ní hea. Ní cailín í. An bhfuil a chuid gruaige rua? Tá a chuid gruaige rua. An bhfuil a cuid gruaige fionn? Níl a cuid gruaige fionn. An bhfuil a chuid gruaige catach? Tá a chuid gruaige catach. An bhfuil fáinne cluaise air? Tá fáinne cluaise air. An bhfuil spéaclaí uirthi? Níl spéaclaí uirthi. An bhfuil fáinne ina srón? Tá fáinne ina srón. Scríobh an Scéal: Seo é Pól. Is fear é. Tá a chuid gruaige gearr, dubh agus díreach. Tá féasóg air. Tá caipín ar a cheann. Seo í Cáit. Is cailín í. Tá a cuid gruaige fionn. Tá a cuid gruaige fada agus catach freisin. Tá fáinne cluaise ar a cluas chlé. Crosfhocal: spéaclaí, croiméal, fáinne cluaise, fionn, rua, dubh, donn, díreach, gearr, fada, catach. Litriú: é, sé, mé féin, éan, Cé hé? Cén? croiméal, féasóg, spéaclaí.

Tréimhse Chumarsáide

Imríonn an múinteoir cluiche leis na páistí. Taispeántar na pictiúir seo a leanas do na páistí: Cian, Aoife, Pól, Áine, Úna, Máire, Cáit, agus Seán. Roghnaíonn an múinteoir páiste amháin agus spreagtar an páiste ceisteanna a chur chun a fháil amach cé atá roghnaithe ag an múinteoir: ‘An buachaill é?’ ‘An cailín í?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige fada?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige gearr?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige díreach?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige catach?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige spíceach?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige fionn?’ ‘An bhfuil spéaclaí air/uirthi?’ ‘An bhfuil fáinne cluaise air/uirthi?’ ‘An bhfuil caipín air?’ ‘An bhfuil féasóg air?’ Tagann an páiste a fhaigheann an freagra ceart amach os comhair an ranga agus ceistítear é/í. Leanann an cluiche ar aghaidh mar sin. Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Bíonn pictiúr ag páiste A agus ceistíonn páiste B páiste A go dtí go bhfaigheann sé/sí an freagra ceart. Ansin malartaíonn páiste A agus páiste B róil. Obair Bheirte: Úsáidtear cártaí. Imríonn na páistí cluiche. Ceistíonn páiste A páiste B go dtí go bhfaightear an freagra ceart. Ansin malartaíonn na páistí róil.

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 6. Freagraíonn na páistí na ceisteanna: ‘An cailín í?’ ‘An buachaill é?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige fada?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige díreach?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige catach?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige spíceach?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige fionn?’ ‘An bhfuil spéaclaí air/uirthi?’ ‘An bhfuil fáinne cluaise air/uirthi?’ ‘An bhfuil caipín air?’ ‘An bhfuil féasóg air?’ Bua na Cainte 5 lch. 6. Tugtar freagra na ceiste agus spreagtar na páistí an cheist a chumadh. ___? Tá a cuid gruaige fionn. ___? Tá a chuid gruaige catach. ___? Níl a cuid gruaige díreach. ___?

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt? ‘An buachaill é?’ ‘An bhfuil a c(h)uid gruaige ___?’ (fada, gearr, srl.) ‘An bhfuil ___ air/uirthi?’ (hata, féasóg, srl.) An bhfuil an páiste in ann an chopail ‘is’ a úsáid go cruinn? ‘Is buachaill é.’ ‘Is cailín í.’ srl. An bhfuil an páiste in ann stór focal a úsáid? (buachaill, cailín, féasóg, croiméal, fáinne cluaise, spéaclaí)

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 18

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 2 – Ceacht 2 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Struchtúr abairte agus gramadach Iarratais agus ceisteanna agus idirghníomhuithe Stór focal

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●●

Ceist a chur Ceist a fhreagairt An forainm réamhfhoclach ‘do’ a úsáid go cruinn

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Stór focal

Eiseamláirí Teanga Comhrá 2.1 Cad is ainm duit? Niamh is ainm dom. Cad is ainm do do dheartháir? Oisín is ainm dó. Cad is ainm do do dheirfiúr? Ciara is ainm di. Cad is ainm do do chara? Róisín is ainm di. Cad is ainm don bhuachaill sin? Samar is ainm dó. Cad is ainm don chailín sin? Cáit is ainm di. Cad is ainm do na buachaillí sin? Liam agus Pól is ainm dóibh. Cad is ainm do na cailíní sin? Úna agus Aoife is ainm dóibh. Comhrá 2.2 dom, duit, dó, di, dúinn, daoibh, dóibh.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear comhrá 2.1. Úsáidtear pictiúir agus ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cad is ainm do do dheartháir?’ ‘Cad is ainm do do dheirfiúr?’ ‘Cad is ainm do do chara?’ ‘Cad is ainm don bhuachaill sin?’ ‘Cad is ainm don chailín sin?’ ‘Cad is ainm do na buachaillí sin?’ ‘Cad is ainm do na cailíní sin?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna. Múintear comhrá 2.2. Tagann páiste amach os comhair an ranga agus deir an múinteoir: ‘Róisín, srl. is ainm duit.’ Tagann buachaill amach os comhair an ranga agus deir an múinteoir: ‘Ruairí, srl. is ainm dó.’ Tagann cailín amach os comhair an ranga agus deir an múinteoir: ‘Niamh, srl. is ainm di.’ Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga agus spreagtar iad a rá: ‘Ruairí agus Róisín, srl. is ainm dúinn.’ Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga agus deir an múinteoir: ‘Niamh agus Oisín, srl. is ainm daoibh.’ Seasann beirt pháistí ag an doras agus deir an múinteoir: ‘Liam agus Samar is ainm dóibh.’ Bí ag Caint: Cad is ainm duit? Róisín is ainm dom. Cad is ainm dó? Samar is ainm dó. Cad is ainm di? Niamh is ainm di. Cad is ainm don bhuachaill seo? Liam is ainm dó. Cad is ainm don chailín seo? Ciara is ainm di. Cad is ainm don bhuachaill seo? Ruairí is ainm dó. Cad is ainm don chailín seo? Cáit is ainm di. Cad is ainm dóibh? Oisín agus Ruairí is ainm dóibh. Cad is ainm do na cailíní seo? Niamh agus Cáit is ainm dóibh. Cad is ainm do na buachaillí seo? Samar agus Liam is ainm dóibh. Líon na Bearnaí: tú: Róisín is ainm duit. mé: Ruairí is ainm dom. sí: Niamh is ainm di. sé: Oisín is ainm dó. na páistí: Oisín agus Niamh is ainm dóibh. sibh: Liam agus Samar is ainm daoibh. siad: Úna agus Pól is ainm dóibh. na cailíní: Niamh agus Róisín is ainm dóibh. siad: Ruairí agus Róisín is ainm do na páistí. sé: Pól is ainm don bhuachaill. 19

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 19

26/05/2020 09:33

Mé Féin Scríobh na hAbairtí: Róisín is ainm don chailín seo. Ruairí is ainm don bhuachaill seo. Ciara is ainm don pháiste seo. Róisín agus Niamh is ainm do na cailíní seo. Liam agus Samar is ainm do na buachaillí seo. Ruairí agus Róisín is ainm do na páistí seo. Cáit is ainm don pháiste seo. Litriú: dom, duit, dó, di, dúinn, daoibh, dóibh.

Tréimhse Chumarsáide

Cuirtear na ceisteanna ar an gclár bán. Tagann páiste amach os comhair an ranga. Ceistíonn an múinteoir páiste: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cad is ainm do do dheirfiúr?’ ‘Cad is ainm do do dheartháir?’ ‘Cad is ainm do do chara?’ ‘Cad is ainm don bhuachaill sin?’ ‘Cad is ainm don chailín sin?’ ‘Cad is ainm do na buachaillí sin?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna. Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Ceistíonn páiste A páiste B: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cad is ainm do do dheirfiúr?’ ‘Cad is ainm do do dheartháir?’ ‘Cad is ainm do do chara?’ ‘Cad is ainm don bhuachaill sin?’ ‘Cad is ainm don chailín sin?’ ‘Cad is ainm do na buachaillí sin?’ Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Obair Bheirte: Ceistíonn páiste A páiste B. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Ansin malartaíonn na páistí róil.

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 7. Scríobhann na páistí freagraí na gceisteanna: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cad is ainm do do dheirfiúr?’ ‘Cad is ainm do do dheartháir?’ ‘Cad is ainm do do chara?’ ‘Cad is ainm don bhuachaill/chailín sin?’ srl. Bua na Cainte 5 lch. 7. Scríobhann na páistí an forainm réamhfhoclach ceart chun na habairtí a chríochnú go cruinn. tú: Róisín is ainm ___. mé: Ruairí is ainm ___. sí: Niamh is ainm ___. sé: Oisín is ainm ___. na páistí: Oisín agus Niamh is ainm ___. sibh: Liam agus Samar is ainm ___. siad: Úna agus Pól is ainm ___. na cailíní: Niamh agus Róisín is ainm ___. Bua na Cainte 5 lch. 7. Roghnaíonn na páistí an réamhfhocal ceart chun na habairtí a chríochnú: ‘Róisín is ainm ___ chailín seo.’ ‘Róisín agus Niamh is ainm ___ na cailíní seo.’ srl. Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Má thagann páiste/páistí ó rang eile isteach sa rang, ceistítear na páistí: ‘Cad is ainm ___?’ (dó, di, dóibh)

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt? ‘Cad is ainm ___?’ (duit, dó, di, daoibh, dóibh) ‘___ is ainm ___.’ (dom, duit, dó, di, dúinn, dóibh) An bhfuil an páiste in ann an forainm réamhfhoclach ‘do’ a úsáid go cruinn? ‘Niamh is ainm dom.’ ‘Oisín is ainm dó.’ ‘Ciara is ainm di.’ ‘Liam agus Pól is ainm dóibh.’

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 20

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 2 – Ceacht 3 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Struchtúr abairte agus gramadach Iarratais agus ceisteanna agus idirghníomhuithe Eolas, míniú agus údar a thabhairt

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Stór focal

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●● ●●

Ceist a chur Ceist a fhreagairt Tuairisciú Aois a chur in iúl go cruinn

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Litriú agus staidéar ar fhocail Struchtúr abairte agus gnásanna cló Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Comhrá 3.1 aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé bliana d’aois, seacht mbliana d’aois, ocht mbliana d’aois, naoi mbliana d’aois, deich mbliana d’aois, aon bhliain déag d’aois, dhá bhliain déag d’aois, trí bliana déag d’aois, ceithre bliana déag d’aois, cúig bliana déag d’aois, sé bliana déag d’aois, seacht mbliana déag d’aois, ocht mbliana déag d’aois, naoi mbliana déag d’aois. Comhrá 3.2 Cén aois thú? Tá mé aon bhliain déag d’aois. Cén aois é do dheartháir? Is leathchúpla mé. Tá mo dheartháir Oisín aon bhliain déag d’aois freisin. Cén aois í do dheirfiúr Ciara? Tá sí ceithre bliana d’aois.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear comhrá 3.1. Spreagtar na páistí na haoiseanna difriúla a rá agus an pátrún a thabhairt faoi deara ‘aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé bliana d’aois, seacht mbliana d’aois, ocht mbliana d’aois, naoi mbliana d’aois, deich mbliana d’aois, aon bhliain déag d’aois, dhá bhliain déag d’aois, trí bliana déag d’aois, ceithre bliana déag d’aois, cúig bliana déag d’aois, sé bliana déag d’aois, seacht mbliana déag d’aois, ocht mbliana déag d’aois, naoi mbliana déag d’aois. Múintear comhrá 3.2. Ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘Cén aois thú?’ ‘Cén aois é do dheartháir?’ ‘Cén aois í do dheirfiúr?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna. Tasc Tuisceana: Cén aois í/é? Tá sí/sé ___. (aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé bliana d’aois, seacht mbliana d’aois, ocht mbliana d’aois, naoi mbliana d’aois, deich mbliana d’aois, aon bhliain déag d’aois, dhá bhliain déag d’aois, trí bliana déag d’aois, ceithre bliana déag d’aois, cúig bliana déag d’aois, sé bliana déag d’aois, seacht mbliana déag d’aois, ocht mbliana déag d’aois, naoi mbliana déag d’aois. Úsáidtear pictiúir agus taispeántar aoiseanna difriúla do na páistí. Ceistítear na páistí: Cén aois __? (é, í) Scríobh na hAbairtí: Cén aois í? Tá sí deich mbliana d’aois. Tá sí aon bhliain déag d’aois. Tá sí dhá bhliain déag d’aois. Tá sí trí bliana déag d’aois. Tá sí ceithre bliana déag d’aois. Tá sí cúig bliana déag d’aois. Tá sí sé bliana déag d’aois. Tá sí seacht mbliana déag d’aois. Tá sí ocht mbliana déag d’aois. Tá sí naoi mbliana déag d’aois.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 21

26/05/2020 09:33

Mé Féin Bí ag Caint: Cén aois thú? Tá mé aon bhliain déag d’aois. Cén aois é do dheartháir? Tá mo dheartháir Oisín aon bhliain déag d’aois freisin. Is leathchúpla sinn. Cén aois í do dheirfiúr? Tá sí ceithre bliana d’aois. Cén aois ___? (é, í) Tá ___ (sé, sí) ___. (aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé bliana déag d’aois, seacht mbliana déag d’aois, ocht mbliana déag d’aois, naoi mbliana déag d’aois) Litriú: aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig bliana d’aois, sé bliana d’aois.

Tréimhse Chumarsáide

Bua na Cainte 5 lch. 8. Tagann páiste amach os comhair an ranga. Ceistíonn an múinteoir an páiste: ‘Cén aois tú?’ ‘Cén aois é do dheartháir?’ ‘Cén aois í do dheirfiúr?’ ‘Cén aois é Oisín?’ ‘Cén aois í Niamh?’ ‘Cén aois í Ciara?’ Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Ceistíonn páiste A páiste B: ‘Cén aois tú?’ ‘Cén aois é do dheartháir?’ ‘Cén aois í do dheirfiúr?’ ‘Cén aois é Oisín?’ ‘Cén aois í Niamh?’ ‘Cén aois í Ciara?’ Freagraíonn páiste B na ceisteanna. An malartaíonn siad róil. Obair Bheirte: Ceistíonn páiste A páiste B. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Ansin malartaíonn na páistí róil.

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 8. Léann na páistí na ceisteanna. Freagraíonn na páistí na ceisteanna: ‘Cén aois é/í?’ ‘Tá sé/sí ___.’ (aon bhliain d’aois, dhá bhliain d’aois, trí bliana d’aois, ceithre bliana d’aois, cúig, bliana d’aois, srl.) Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí tuairisciú faoina n-aois nuair a bhíonn breithlá acu: ‘Tá mé deich mbliana d’aois.’ ‘Tá mé aon bhliain déag d’aois.’ srl. Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teanga/Comhtháthú le hÁbhair eile: Matamaitic. D’fhéadfaí graf d’aoiseanna na bpáistí a dhéanamh.

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt? ‘Cén aois thú?’ ‘Cén aois é do dheartháir?’ ‘Cén aois í do dheirfiúr Ciara?’ An bhfuil an páiste in ann tuairisciú? ‘Is leathchúpla mé.’ srl. An bhfuil an páiste in ann aois a chur in iúl go cruinn? ‘Tá mé deich mbliana d’aois.’ ‘Tá mé aon bhliain déag d’aois.’ ‘Tá mé dhá bhliain déag d’aois.’ srl.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 22

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 2 – Ceacht 4 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Inspreagadh agus rogha Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Struchtúr abairte agus gramadach Léiriú tuisceana Athinsint agus mionléiriú

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Stór focal

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●●

Cur síos a dhéanamh air/uirthi féin Cur síos a dhéanamh ar a c(h)lann

Comhrá 4.2 A mhúinteoir, scríobh mé mar gheall orm féin. Seol chugam é tríd an ríomhphost. Osclóidh mé é ar an gclár bán. Cinnte. Tar anseo agus léigh do scéal dúinn. Ceart go leor Oisín is ainm dom. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Is buachaill ard, tanaí mé. Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach. Tá mo shúile gorm. Táim ag freastal ar scoil Éanna. Tá mé i rang a cúig.

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Litriú agus staidéar ar fhocail Struchtúr abairte agus gnásanna cló Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Comhrá 4.1 Tar anseo agus inis dom fút féin. Oisín is ainm dom. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Déan cur síos ort féin. Is buachaill ard, tanaí mé. Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach. Tá mo shúile gorm. Cá bhfuil tú ag dul ar scoil? Táim ag freastal ar scoil Éanna. Tá mé i rang a cúig. Inis dom faoi do chlann. Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam. Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Is leathchúpla mé. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus díreach. Is maith léi bheith ag imirt peile. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Is maith léi bheith ag súgradh. Tá a cuid gruaige donn. Tá sí ceithre bliana d’aois. Ar fheabhas ar fad. Maith thú! Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam. Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus díreach. Is maith léi bheith ag imirt peile. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Is maith léi bheith ag súgradh. Tá a cuid gruaige donn. Tá sí ceithre bliana d’aois. Tá do scéal ar fheabhas ar fad. Molaim thú!

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 23

26/05/2020 09:33

Mé Féin Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear comhrá 4.1. Tagann páiste amach os comhair an ranga agus ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén aois thú?’ ‘Cá bhfuil tú i do chónaí?’ ‘Déan cur síos ort féin.’ ‘Cén dath atá ar do chuid gruaige?’ ‘Cén dath atá ar do shúile?’ ‘Cá bhfuil tú ag dul ar scoil?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do chlann?’ ‘An bhfuil deartháir agat?’ ‘An bhfuil deirfiúr agat?’ ‘An tusa an duine is sine sa chlann?’ ‘An maith leat bheith ag imirt peile?’ Freagraíonn an páiste na ceisteanna. Scríobh an Scéal 4.1: Mé Féin. Oisín is ainm dom. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Is buachaill ard, tanaí mé. Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach. Tá mo shúile gorm. Táim ag freastal ar scoil Éanna. Tá mé i rang a cúig. Scríobh an Scéal 4.2: Mo Chlann. Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam. Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Is cúpla sinn. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus díreach. Is maith léi bheith ag imirt peile. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Tá a cuid gruaige donn. Tá sí ceithre bliana d’aois. Litriú: seacht mbliana d’aois, ocht mbliana d’aois, naoi mbliana d’aois, deich mbliana d’aois.

Tréimhse Chumarsáide

Bua na Cainte 5 lch. 9. Léann na páistí an scéal. Úsáidtear an scéal chun scríbhneoireacht mhúnlaithe a dhéanamh leis na páistí. ‘Oisín is ainm dom. Tá mé aon bhliain déag d’aois. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Is buachaill ard, tanaí mé. Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach. Tá mo shúile gorm. Táim ag freastal ar scoil Éanna. Tá mé i rang a cúig. Tá cúigear i mo chlann. Tá beirt deirfiúracha agam. Níl aon deartháir agam. Is mise an duine is sine sa chlann. Niamh is ainm do mo dheirfiúr. Tá sí aon bhliain déag d’aois freisin. Is leathchúpla í. Tá a cuid gruaige fada, dubh agus díreach. Is maith léi bheith ag imirt peile. Is í Ciara an duine is óige sa chlann. Tá a cuid gruaige donn. Is maith léi bheith ag súgradh. Tá sí ceithre bliana d’aois.’ Scríobhann na páistí scéal, Mé Féin agus mo Chlann, ag baint úsáide as an teimpléad thuas. Freagraíonn na páistí na ceisteanna seo a leanas mar chabhair dóibh chun an scéal a scríobh: ‘Cad is ainm duit?’ ‘Cén aois thú?’ ‘Cá bhfuil tú i do chónaí?’ ‘An bhfuil do chuid gruaige fada/fionn/spíceach/dubh/díreach?’ ‘An bhfuil do shúile gorm/donn/glas?’ ‘Cá bhfuil tú ag dul ar scoil?’ ‘Cén rang ina bhfuil tú?’ ‘An mó duine atá i do chlann?’ ‘An mó deartháir atá agat?’ ‘An mó deirfiúr atá agat?’ ‘Cén aois é/í?’ ‘Cé hé an duine is sine/óige sa chlann?’

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Léann na páistí na scéalta a scríobh siad. Seánra Scríbhneoireachta:Tuairisc. Nuair a scríobhann na páistí tuairisc faoina gclanna féin tig leo an foclóir agus an teimpléad ar lch. 9 a úsáid mar chabhair. Baintear leas as an bpróiseas scríbhneoireachta. Scríobhann an páiste dréacht. Déanann sé/sí eagarthóireacht ar an dréacht agus athscríobhann sé/sí an píosa. Foilsítear an píosa scríbhneoireachta sa seomra ranga. Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí cur síos a dhéanamh orthu féin: ‘___ is ainm dom.’ ‘Táim i mo chónaí i ___.’ ‘Is ___ ard tanaí mé.’ (buachaill, cailín) ‘Tá mo chuid gruaige ___.’ (gearr, donn agus díreach, srl.) ‘Táim i rang a cúig.’ ‘Táim ag freastal ar scoil ___.’ ‘Tá ___ i mo chlann.’ (triúr, ceathrar, cúigear, seisear, srl.) ‘Is mise an duine is sine.’ srl.

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann cur síos a dhéanamh air/uirthi féin? ‘Is buachaill/cailín ard, tanaí mé.’ ‘Tá mo chuid gruaige gearr, donn agus díreach.’ ‘Tá mo shúile gorm.’ ‘Táim ag freastal ar scoil Éanna,’ srl.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 24

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 2 – Amhrán Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Amhráin Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Léiriú tuisceana Teanga a úsáid go spraíúil agus go cruthaitheach

Léitheoireacht Inspreagadh agus rogha Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal Cuspóir, seánra agus guth Freagairt agus intinn an údair

Scríbhneoireacht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth

An Faoileán Faoileán, faoileán ar an trá, Tá tú uaigneach, cén fáth? D’imigh, d’imigh, d’imigh, grá mo chroí. D’fhág sí mé liom féin Is d’imigh sí.

Faoileán, faoileán ar an trá, Ná bí uaigneach mar atá. Fillfidh, fillfidh, fillfidh, grá do chroí. Tuigeann sí go binn Gur geal leat í.

Faoileán, faoileán ar an trá, Seo í do chara, seo í do ghrá. D’imigh sí thar muir i bhfad i gcéin; Tháinig sí ar ais Chuig a grá geal féin.

Castar agus múintear an t-amhrán An Faoileán do na páistí. Cluiche Kim: an faoileán, an spideog, an dreoilín, an lon dubh, an chuach, an fiach dubh, an chéirseach, an préachán, an fhuiseog, an smólach. Tasc Tuisceana: faoileán, uaigneach, grá, trá, D’fhág, Cén fáth, mar. Bí ag Caint: Cad is ainm don amhrán? An Faoileán is ainm don amhrán. An maith leat an t-amhrán? Is maith liom an t-amhrán. Cén fáth? Mar is maith liom amhráin faoi éin agus faoi ainmhithe. An maith leat an t-amhrán? Ní maith liom an t-amhrán. Cén fáth? Mar tá an faoileán uaigneach agus tá an t-amhrán brónach. Aimsigh sé fhocal le á san amhrán. á faoileán, á trá, á tá, á fáth, á grá, á D’fhág. Aimsigh ceithre fhocal le í san amhrán. í, í, sí, í, bí, í, croí An bhfeiceann tú aon fhocal beag san fhocal faoileán? Feicim an focal oileán/faoi/i san fhocal faoileán. Ainmnigh cúig éan eile. Spideog, préachán, cuach, lon dubh agus dreoilín. Spraoi le Briathra: D’fhill sí. Filleann sí. Fillfidh sí. D’fhág sí. Fágann sí. Fágfaidh sí. Bí ag Caint: Bua na Cainte 5 lch. 10. Pléann na páistí an t-amhrán. Ceistíonn na páistí: Cad is ainm don amhrán? An maith leat an t-amhrán? Cén fáth? Aimsigh cúig fhocal le á san amhrán. Aimsigh dhá fhocal le í san amhrán. An bhfeiceann tú aon fhocal beag san fhocal faoileán? Ainmnigh trí éan eile. Foghraíocht: Spreagtar na páistí focail ina bhfuil á a aimsiú sa dán: faoileán, trá, tá, fáth, grá, D’fhág. Spreagtar na páistí focail ina bhfuil í a aimsiú sa dán: í, sí, bí. Staidéar ar Fhocail: Spreagtar na páistí focail eile a aimsiú san fhocal faoileán: faoi, i, oileán. Leathnú Foclóra: Spreagtar na páistí éin eile a ainmniú: spideog, préachán, cuach, lon dubh, dreoilín, srl.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 25

26/05/2020 09:33

Mé Féin Mé Féin – Aonad 3 Teagaisc agus Foghlama Snáitheanna

Gnéithe

Teanga ó Bhéal Léitheoireacht Scríbhneoireacht

Acmhainní

Caidreamh cumarsáideach a fhorbairt trí theanga Ábhar agus struchtúr na teanga a thuiscint Teanga a fhiosrú agus a úsáid

Bua na Cainte 5 (Teicneolaíocht) Bua na Cainte 5 Leabhar an Pháiste (lch. 11–22) Bua na Cainte 5 Leabhar Litrithe (lch. 5–6) Pictiúir Luaschártaí/Cártaí ainte

Torthaí Foghlama Moltar don mhúinteoir torthaí foghlama a oireann do shainriachtanais na bpáistí a roghnú.

Teanga ó Bhéal Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal Iarratais, ceisteanna agus idirghníomhuithe Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Athinsint agus mionléiriú Cur síos, tuar agus machnamh Léiriú tuisceana Catagóiriú Teanga a úsáid go spraíúil agus go cruthaitheach Eolas, míniú agus údar a thabhairt Cur síos, tuar agus machnamh

Léitheoireacht 3 3

3 3 3

3 3 3 3

Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Inspreagadh agus rogha Stór focal Cuspóir, seánra agus guth Freagairt agus intinn an údair Tuiscint

Scríbhneoireacht 3

3 3 3

Rannpháirtíocht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth Próiseas na scríbhneoireachta agus ag cruthú téacs Stór focal Peannaireacht agus cur i láthair

3 3 3 3

3 3 3

Ábhar Eiseamláirí Teanga Ghlan Róisín a bróga spóirt. Thóg sí buidéal uisce. Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt. Dhún sí a mála spóirt. Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe. D’ól sí deoch uisce. Sciorr sí ar chraiceann banana. Bhéic sí in ard a cinn is a gutha. Bhain sí geit as na páistí eile. Phléasc gach duine amach ag gáire. Ar ghlan? Ghlan/Níor ghlan Ar chuir? Chuir/Níor chuir Ar rith? Rith/Níor rith Ar sciorr? Sciorr/Níor sciorr Ar bhain? Níor bhain/Bhain Ar thóg? Thóg/Níor thóg Ar dhún? Níor dhún/Dhún Cáit/Róisín a mála. Ar ól Cáit/Róisín deoch uisce?

Ghlan Róisín a bróga peile inné. Glanann Róisín a bróga peile gach lá. Glanfaidh Róisín a bróga peile amárach. Thóg sí buidéal uisce inné. Tógann sí buidéal uisce gach lá. Tógfaidh sí buidéal uisce amárach. Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt inné. Cuireann sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt gach lá. Cuirfidh sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt amárach. Dhún sí a mála inné. Dúnann sí a mála gach lá. Dúnfaidh sí a mála amárach. Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe inné. Ritheann sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe gach lá. Rithfidh sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe amárach.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 26

26/05/2020 09:33

Mé Féin Níor ól/D’ól Cáit/Róisín deoch uisce. Ar bhéic Cáit/Róisín in ard a cinn is a gutha? Níor bhéic/Bhéic Cáit/Róisín in ard a cinn is a gutha. Ar phléasc gach duine amach ag gáire? Phléasc/Níor phléasc gach duine amach ag gáire.

D’ól sí deoch uisce inné. Ólann sí deoch uisce gach lá. Ólfaidh sí deoch uisce amárach. 3

Litriú: Ar ghlan sí? Ghlan sí. Níor ghlan sí. Ar thóg sí? Thóg sí. Níor thóg sí. Ar chuir sí? Chuir sí. Níor chuir sí. Ar dhún sí? Dhún sí. Níor dhún sí. Ar ól sí? D’ól sí. Níor ól sí.

Sciorr sí ar chraiceann banana inné. Sciorrann sí ar chraiceann banana gach lá. Sciorrfaidh sí ar chraiceann banana amárach. Bhéic sí in ard a cinn is a gutha inné. Béiceann sí in ard a cinn is a gutha gach lá. Béicfidh sí in ard a cinn is a gutha amárach. Bhain sí geit as na páistí eile inné. Baineann sí geit as na páistí eile gach lá. Bainfidh sí geit as na páistí eile amárach.

Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam. (mo cheann, mo bholg, mo dhroim, mo chos, mo ghlúin, mo mhuineál, mo chluas, mo ghualainn, mo shrón, mo smig, mo 3 thóin) Litriú: bolg, mo bholg, cos, mo chos, ceann, mo cheann, droim, mo dhroim, glúin, mo ghlúin, gualainn, mo ghualainn.

Phléasc gach duine amach ag gáire inné. Pléascann gach duine amach ag gáire gach lá. Pléascfaidh gach duine amach ag gáire amárach.

Litriú: Ghlan sí. Chuir sí. Bhéic sí. Bhain sí. Thóg sí. D’ól sí.

Glanann sí. Cuireann sí. Béiceann sí. Baineann sí. Tógann sí. Ólann sí.

Glanfaidh sí. Cuirfidh sí. Béicfidh sí. Bainfidh sí. Tógfaidh sí. Ólfaidh sí.

Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas? Ba mhaith liom bheith i ___. (mo mhúinteoir, mo phíolóta, mo dhochtúir, mo gharda, mo fheirmeoir, mo shiopadóir, mo dhlíodóir, mo fhiaclóir, mo thiománaí, mo bhúistéir, mo 3 cheoltóir, mo pheileadóir) Litriú: múinteoir, siopadóir, feirmeoir, ceoltóir, peileadóir, dlíodóir.

Oideolaíochtaí Modhanna Múinte An Modh Díreach Modh na Lánfhreagartha Gníomhaí An Modh Closamhairc An Modh Closlabhartha Modh na Sraithe Modh na Ráite

Straitéisí Teagaisc agus Foghlama Amhráin agus Dánta

Cluichí

Amhrán – Nuair a Bheidh mé Fásta Suas Scríobh na hAbairtí Spraoi le Briathra Bí ag Caint Cuir Ceisteanna Suimeanna Focal Cluiche Kim Foclóir Bí ag Scríobh Crosfhocal Tasc Tuisceana

Drámaíocht

Scéalta

Dráma bunaithe ar an scéal: Deirdre Dráma bunaithe ar an amhrán: Nuair a Bheidh mé Fásta Suas

Deirdre

Obair Bheirte Féach samplaí den obair bheirte i gceachtanna an aonaid.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 27

26/05/2020 09:33

Mé Féin Úsáid Neamhfhoirmiúil na Gaeilge Féach samplaí den Ghaeilge neamhfhoirmiúil i gceachtanna an aonaid.

Idirdhealú Idirdhealú sna spriocanna foghlama Idirdhealú san ábhar Idirdhealú sa mhodheolaíocht

Measúnú Measúnú don Fhoghlaim Dírbhreathnú an Mhúinteora Ceistiú Tascanna Measúnaithe Féinmheasúnú

Idirdhealú sna straitéisí Idirdhealú sna tascanna Idirdhealú sa luas múinteoireachta

Idirdhealú trí thacaíocht bhreise Idirdhealú trí acmhainní

Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teanga/Comhtháthú le hÁbhair eile Ceol Nuair a Bheidh mé Fásta Suas Oideachas Sóisialta Imshaoil agus Eolaíochta Gairmeacha beatha.

3 

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 28

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 3 – Ceacht 1 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal Iarratais, ceisteanna agus idirghníomhuithe

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●●

Ceist a chur san aimsir chaite Ceist a fhreagairt san aimsir chaite

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Comhrá 1.1 Ghlan Róisín a bróga spóirt. Thóg sí buidéal uisce. Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt. Dhún sí a mála spóirt. Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe. D’ól sí deoch uisce. Sciorr sí ar chraiceann banana. Bhéic sí in ard a cinn is a gutha. Bhain sí geit as na páistí eile. Phléasc gach duine amach ag gáire. Comhrá 1.2 Ar ghlan Róisín/Liam a b(h)róga peile? Ghlan/Níor ghlan Ar chuir Róisín/Ciara an buidéal uisce isteach ina mála spóirt? Chuir/Níor chuir Ar rith Róisín/Ciara go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe. Rith/Níor rith Ar sciorr Róisín/Ciara ar chraiceann banana? Sciorr/Níor sciorr Ar bhain ___ geit as na páistí eile? Bhain/Níor bhain Ar thóg ___ buidéal uisce? Thóg/Níor thóg Ar dhún ___ a mála? Dhún/Níor dhún Ar ól ___ deoch uisce? D’ól/Níor ól Ar bhéic Cáit/Róisín in ard a cinn is a gutha? Bhéic/Níor bhéic Ar phléasc gach duine amach ag gáire? Phléasc/Níor phléasc

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear comhrá 1.1. Úsáidtear pictiúir. Taispeántar an pictiúr cuí agus spreagtar na páistí an abairt a rá: ‘Ghlan Róisín a bróga spóirt.’ ‘Thóg sí buidéal uisce.’ ‘Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt.’ ‘Dhún sí a mála spóirt.’ ‘Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe.’ ‘D’ól sí deoch uisce.’ ‘Sciorr sí ar chraiceann banana.’ ‘Bhéic sí in ard a cinn is a gutha.’ ‘Bhain sí geit as na páistí eile.’ ‘Phléasc gach duine amach ag gáire.’ 29

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 29

26/05/2020 09:33

Mé Féin Múintear comhrá 1.2. Ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘Ar ghlan ___ a b(h)róga peile?’ ‘Ar thóg ___buidéal uisce?’ ‘Ar chuir ___ an buidéal uisce isteach ina mála spóirt?’ ‘Ar dhún ___ a mála?’ ‘Ar rith ___ go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe.’ ‘Ar ól ___ deoch uisce?’ ‘Ar sciorr ___ ar chraiceann banana?’ ‘Ar bhéic ___ in ard a cinn is a gutha?’ ‘Ar bhain ___ geit as na páistí eile?’ ‘Ar phléasc gach duine amach ag gáire?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna. Ghlan/Níor ghlan. Thóg/Níor thóg, srl. Scríobh na hAbairtí: Ar ghlan Róisín a bróga spóirt? Ghlan/Níor ghlan. Ar thóg Liam buidéal uisce? Thóg/Níor thóg. Ar dhún Róisín a mála spóirt? Dhún/Níor dhún. Ar chuir Róisín an buidéal uisce isteach ina mála spóirt? Chuir/Níor chuir. Ar rith Samar go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe? Rith/Níor rith. Ar ól Róisín deoch uisce? D’ól/Níor ól. Ar sciorr Róisín? Sciorr/Níor sciorr. Ar bhéic Róisín in ard a cinn is a gutha? Bhéic/Níor bhéic. Ar bhain Róisín geit as na páistí eile? Bhain/Níor bhain. Ar phléasc Cáit amach ag gáire? Phléasc/Níor phléasc. Spraoi le Briathra: Ar ghlan sí? Ghlan sí. Níor ghlan sí. Ar thóg sí? Thóg sí. Níor thóg sí. Ar chuir sí? Chuir sí. Níor chuir sí. Ar dhún sí? Dhún sí. Níor dhún sí. Ar rith sí? Rith sí. Níor rith sí. Ar ól sí? D’ól sí. Níor ól sí. Ar sciorr sí? Sciorr sí. Níor sciorr sí. Ar bhéic sí? Bhéic sí. Níor bhéic sí. Ar bhain sí? Bhain sí. Níor bhain sí. Ar phléasc sí? Phléasc sí. Níor phléasc sí. Bí ag Caint: Ar ghlan Róisín a bróga spóirt? Ar thóg Liam buidéal uisce? Ar dhún Róisín a mála spóirt? Ar chuir Róisín an buidéal uisce isteach ina mála spóirt? Ar rith Samar go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe? Ar ól Róisín deoch uisce? Ar sciorr Róisín? Ar bhéic Róisín in ard a cinn is a gutha? Ar bhain Róisín geit as na páistí eile? Ar phléasc Cáit amach ag gáire? Cuir Ceisteanna: Ar ghlan Róisín a bróga spóirt? Ar thóg Liam buidéal uisce? Ar dhún Róisín a mála spóirt? Ar chuir Róisín an buidéal uisce isteach ina mála spóirt? Ar rith Samar go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe? Ar ól Róisín deoch uisce? Ar sciorr Róisín? Ar bhéic Róisín in ard a cinn is a gutha? Ar bhain Róisín geit as na páistí eile? Ar phléasc Cáit amach ag gáire? Litriú: Ar ghlan sí? Ghlan sí. Níor ghlan sí. Ar thóg sí? Thóg sí. Níor thóg sí. Ar chuir sí? Chuir sí. Níor chuir sí. Ar dhún sí? Dhún sí. Níor dhún sí. Ar ól sí? D’ól sí. Níor ól sí.

Tréimhse Chumarsáide

Úsáidtear pictiúir. Taispeántar pictiúr leis an mbriathar agus spreagtar na páistí an abairt a rá. Bua na Cainte 5 lch. 11. Léann na páistí an scéal: ‘Ghlan Róisín a bróga spóirt.’ ‘Thóg sí buidéal uisce.’ ‘Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt.’ ‘Dhún sí a mála spóirt.’ ‘Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe.’ ‘D’ól sí deoch uisce.’ ‘Sciorr sí ar chraiceann banana.’ ‘Bhéic sí in ard a cinn is a gutha.’ ‘Bhain sí geit as na páistí eile.’ ‘Phléasc gach duine amach ag gáire.’ Tagann páiste amach os comhair an ranga. Ceistíonn an múinteoir an páiste: ‘Ar ghlan Róisín a bróga peile?’ srl. Freagraíonn an páiste na ceisteanna. Tagann beirt pháistí amach os chomhair an ranga. Ceistíonn páiste A páiste B. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Ansin malartaíonn na páistí róil. Obair Bheirte: Bua na Cainte 5 lch. 11. Ceistíonn páiste A páiste B. Freagraíonn páiste B na ceisteanna. Ansin malartaíonn na páistí róil. Tréimhse Iarchumarsáide Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 11. Freagraíonn na páistí na ceisteanna: ‘Ar ghlan Róisín a bróga peile?’ srl. Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí tuairisciú: ‘D’ól mé deoch uisce.’ ‘Níor rith mé go dtí an pháirc imeartha.’ ‘Níor dhún mé an mála.’ ‘Sciorr mé ar an mbóthar.’ ‘Phléasc mé amach ag gáire.’

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt san aimsir chaite? ‘Ar ghlan Róisín a bróga peile?’ ‘Ghlan/Níor ghlan,’ srl.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 30

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 3 – Ceacht 2 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●●

Leas a bhaint as briathra san aimsir chaite sa chéad réimniú chun abairtí a chruthú san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach

Scríbhneoireacht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Ghlan Róisín a bróga peile inné. Glanann Róisín a bróga peile gach lá. Glanfaidh Róisín a bróga peile amárach. Thóg sí buidéal uisce inné. Tógann sí buidéal uisce gach lá. Tógfaidh sí buidéal uisce amárach. Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt inné. Cuireann sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt gach lá. Cuirfidh sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt amárach. Dhún sí a mála inné. Dúnann sí a mála gach lá. Dúnfaidh sí a mála amárach. Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe inné. Ritheann sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe gach lá. Rithfidh sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe amárach. D’ól sí deoch uisce inné. Ólann sí deoch uisce gach lá. Ólfaidh sí deoch uisce amárach. Sciorr sí ar chraiceann banana inné. Sciorrann sí ar chraiceann banana gach lá. Sciorrfaidh sí ar chraiceann banana amárach. Bhéic sí in ard a cinn is a gutha inné. Béiceann sí in ard a cinn is a gutha gach lá. Béicfidh sí in ard a cinn is a gutha amárach. Bhain sí geit as na páistí eile inné. Baineann sí geit as na páistí eile gach lá. Bainfidh sí geit as na páistí eile amárach. Phléasc gach duine amach ag gáire inné. Pléascann gach duine amach ag gáire gach lá. Pléascfaidh gach duine amach ag gáire amárach.

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 31

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Deir an múinteoir na habairtí san aimsir chaite: ‘Ghlan Róisín a bróga peile inné.’ srl. Ansin spreagtar na páistí na habairtí a rá san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach: ‘Glanann Róisín a bróga peile gach lá.’ ‘Glanfaidh Róisín a bróga peile amárach.’ srl. Scríobh na hAbairtí: Ghlan Róisín a bróga peile inné. Glanann Róisín a bróga peile gach lá. Glanfaidh Róisín a bróga peile amárach. Thóg sí buidéal uisce inné. Tógann sí buidéal uisce. Tógfaidh sí buidéal uisce amárach. Chuir sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt inné. Cuireann sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt gach lá. Cuirfidh sí an buidéal uisce isteach ina mála spóirt amárach. Dhún sí a mála inné. Dúnann sí a mála gach lá. Dúnfaidh sí a mála amárach. Rith sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe inné. Ritheann sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe gach lá. Rithfidh sí go dtí an pháirc pheile ar nós na gaoithe amárach. Spraoi le Briathra: Ghlan sí. Glanann sí. Glanfaidh sí. Thóg sí. Tógann sí. Tógfaidh sí. Chuir sí. Cuireann sí. Cuirfidh sí. Dhún sí. Dúnann sí. Dúnfaidh sí. Rith sí. Ritheann sí. Rithfidh sí. D’ól sí. Ólann sí. Ólfaidh sí. Sciorr sí. Sciorrann sí. Sciorrfaidh sí. Bhéic sí. Béiceann sí. Béicfidh sí. Bhain sí. Baineann sí. Bainfidh sí. Phléasc sí Pléascann sí. Pléascfaidh sí. Suimeanna Focal: Dún + ann = Dúnann. Glan + ann = Glanann. Tóg + ann = Tógann. Rith + eann = Ritheann. Ól + faidh = Ólfaidh. Sciorr + faidh = Sciorrfaidh. Béic + fidh = Béicfidh. Bain + fidh = Bainfidh. Pléasc + faidh = Pléascfaidh Litriú: Ghlan sí. Glanann sí. Glanfaidh sí. Chuir sí. Cuireann sí. Cuirfidh sí. Bhéic sí. Béiceann sí. Béicfidh sí. Bhain sí. Baineann sí. Bainfidh sí. Thóg sí. Tógann sí. Tógfaidh sí. D’ól sí. Ólann sí. Ólfaidh sí.

Tréimhse Chumarsáide

Taispeánann an múinteoir an briathar san aimsir chaite ar leidchárta agus spreagtar na páistí na habairtí a rá san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. Tagann páiste amach os comhair an ranga agus taispeánann an múinteoir an briathar san aimsir chaite ar leidchárta agus deir an páiste na habairtí san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga agus taispeánann páiste A an briathar san aimsir chaite ar leidchárta do pháiste B agus deir páiste B na habairtí san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. Malartaíonn na páistí róil. Obair Bheirte: Taispeánann páiste A an briathar san aimsir chaite ar leidchárta do pháiste B agus deir páiste B na habairtí san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. Malartaíonn na páistí róil.

Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 12. Léann an múinteoir an briathar san aimsir chaite agus spreagtar na páistí iad a rá san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. Léann an múinteoir an abairt san aimsir chaite agus spreagtar na páistí na habairtí a rá san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. Bua na Cainte 5 lch. 12. Scríobhann na páistí na habairtí san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach: ‘Ghlan Róisín a bróga peile inné.’ ‘Glanann Róisín a bróga peile gach lá.’ ‘Glanfaidh Róisín a bróga peile amárach.’ Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí tuairisciú: ‘Dhún sí a mála scoile,’ srl.

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann leas a bhaint as briathra san aimsir chaite sa chéad réimniú chun abairtí a chruthú san aimsir láithreach agus san aimsir fháistineach. ‘Dhún sí a mála inné.’ ‘Dúnann sí a mála gach lá.’ ‘Dúnfaidh sí a mála amárach.’

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 32

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 3 – Ceacht 3 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Gnásanna sóisialta agus feasacht ar dhaoine eile Athinsint agus mionléiriú Cur síos, tuar agus machnamh

Léitheoireacht Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●●

Teachtaireacht a thabhairt Mothúcháin a léiriú Stór focal a úsáid

Scríbhneoireacht Litriú agus staidéar ar fhocail Stór focal Cuspóir, seánra agus guth

Eiseamláirí Teanga Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam. (mo cheann, mo bholg, mo dhroim, mo chos, mo ghlúin, mo mhuineál, mo chluas, mo ghualainn, mo shrón, mo smig, mo thóin)

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Ligeann an múinteoir air/uirthi nach bhfuil sé/sí ar fónamh agus go bhfuil pian aige/aici ina ___. (c(h)eann, b(h)olg, ina d(h)roim, srl. agus deir sé/sí: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam.’ (mo cheann, mo bholg, mo dhroim, srl.) Tagann páiste amach os comhair an ranga agus ligeann sé/sí air/uirthi nach bhfuil sé/sí ar fónamh agus go bhfuil pian aige/aici ___. (ina s(h)rón, ina smig, ina t(h)óin) Ceistíonn an múinteoir an páiste: ‘An bhfuil tú ar fónamh?’ Freagraíonn an páiste: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam’ (mo mhuineál, mo chluas, mo ghualainn, srl.) Cluiche Kim: súil, cluas, ceann, smig, béal, muineál, gualainn, droim, bolg, glúin, tóin, lámh, cos. Foclóir: súil, cluas, ceann, smig, béal, muineál, gualainn, droim, bolg, glúin, tóin, lámh, cos. Bí ag Scríobh: Níl mé ar fónamh mar ghortaigh mé ___. (mo ghualainn, mo cheann, mo mhuineál, mo lámh, mo bholg, mo dhroim, mo chluas, mo ghlúin, mo shúil, mo chos, mo bhéal, mo smig) Crosfhocal: béal, súil, cluas, ceann, smig, muineál, gualainn, droim, bolg, glúin, lámh, cos, srón, tóin. Litriú: bolg, mo bholg, cos, mo chos, ceann, mo cheann, droim, mo dhroim, glúin, mo ghlúin, gualainn, mo ghualainn.

Tréimhse Chumarsáide

Tagann páiste amach os comhair an ranga agus úsáideann an múinteoir leidchárta. Taispeánann an múinteoir leidchárta agus spreagtar an páiste abairt a thabhairt: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo chluas.’ Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Úsáideann páiste A leidchárta agus spreagtar páiste B abairt a thabhairt: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo chos.’ Malartaíonn na páistí róil. Úsáideann an múinteoir leidchártaí agus tugann páiste abairt: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo cheann.’ Tugann an chéad pháiste eile an chéad abairt eile: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i mo dhroim.’ Leantar ar aghaidh mar sin leis na habairtí seo a leanas: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam.’ (mo bholg, mo chos, mo ghlúin, mo mhuineál, mo chluas, mo ghualainn, mo shrón, mo smig, mo thóin) Obair Bheirte: Úsáideann páiste A leidchárta agus spreagtar páiste B abairt a thabhairt. Malartaíonn na páistí róil.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 33

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 13. Léann na páistí codanna an choirp: ‘mo cheann, mo shúil, mo shrón, mo bhéal, mo smig, mo chluas, mo mhuineál, mo ghualainn, mo lámh, mo bholg, mo chos, mo ghlúin, mo thóin, mo dhroim) Bua na Cainte 5 lch. 14. Scríobhann na páistí na habairtí: ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___.’ (mo cheann, mo bholg, mo ghlúin, mo lámh, mo ghualainn, mo smig, mo chluas, mo shrón, mo thóin, mo chos) Bua na Cainte 5 lch. 14. Déanann na páistí an crosfhocal. Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Nuair nach mbíonn páiste ar fónamh spreagtar an páiste ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam’ (mo cheann, mo bholg, mo dhroim, srl.) a rá.

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/ Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann teachtaireacht a thabhairt? ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam.’ (cheann, srl.) An bhfuil an páiste in ann mothúchán a léiriú?’ ‘Níl mé ar fónamh mar tá pian i ___ agam.’ An bhfuil an páiste in ann stór focal a úsáid? (mo cheann, mo bholg, mo dhroim, mo chos, mo ghlúin, mo mhuineál, mo chluas, mo ghualainn, mo shrón, mo smig, mo thóin)

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 34

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 3 – Ceacht 4 Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Cheachta Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Struchtúr abairte agus gramadach Léiriú tuisceana Iarratais, ceisteanna agus idirghníomhuithe Catagóiriú Athinsint agus mionléiriú

Léitheoireacht Inspreagadh agus rogha Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Fónaic, aithint focal agus staidéar ar fhocail Stór focal

Feidhmeanna Teanga Ba cheart go mbeadh an páiste in ann: ●● ●● ●●

Stór focal a úsáid Ceist a chur Ceist a fhreagairt

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Stór focal Cuspóir, seánra agus guth Próiseas na scríbhneoireachta agus ag cruthú téacs

Eiseamláirí Teanga Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas? Ba mhaith liom bheith i ___. (mo mhúinteoir, mo phíolóta, mo dhochtúir, mo gharda, mo fheirmeoir, mo shiopadóir, mo dhlíodóir, mo fhiaclóir, mo thiománaí, mo bhúistéir, mo cheoltóir, mo pheileadóir)

Snáitheanna: Teanga ó Bhéal, Léitheoireacht, Scríbhneoireacht Gnéithe: Tuiscint, Fiosrú agus Úsáid, Cumarsáid

Tréimhse Réamhchumarsáide

Múintear an comhrá. Úsáidtear pictiúir mar spreagthach. Ceistíonn an múinteoir na páistí: ‘Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?’ Freagraíonn na páistí na ceisteanna: ‘Ba mhaith liom bheith i ___.’ (mo mhúinteoir, mo phíolóta, mo dhochtúir, mo gharda, mo fheirmeoir, mo shiopadóir, mo dhlíodóir, mo fhiaclóir, mo thiománaí, mo bhúistéir, mo cheoltóir, mo pheileadóir) Cluiche Kim: garda, múinteoir, feirmeoir, siopadóir, dochtúir, píolóta, peileadóir, bádóir, fiaclóir, tiománaí, búistéir, ceoltóir. Foclóir: garda, múinteoir, feirmeoir, siopadóir, dochtúir, píolóta, tiománaí, búistéir, ceoltóir. Tasc Tuisceana: óir: peileadóir, ceoltóir, drumadóir, bádóir, fiaclóir, siopadóir; eoir: múinteoir, feirmeoir Bí ag Scríobh: Ba mhaith liom bheith i ___. (mo gharda, mo mhúinteoir, mo fheirmeoir, mo shiopadóir, mo dhochtúir, mo phíolóta, mo pheileadóir, mo fhiaclóir, mo thiománaí, mo bhúistéir) Litriú: múinteoir, siopadóir, feirmeoir, ceoltóir, peileadóir, bádóir.

Tréimhse Chumarsáide

Tagann páiste amach os comhair an ranga. Úsáidtear leidchárta agus ceistíonn an múinteoir an páiste: ‘Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?’ Freagraíonn an páiste an cheist: ‘Ba mhaith liom bheith i ___.’ (mo mhúinteoir, mo phíolóta, mo dhochtúir, mo gharda, mo fheirmeoir, mo shiopadóir, mo dhlíodóir, mo fhiaclóir, mo thiománaí, mo bhúistéir, mo cheoltóir, mo pheileadóir) Tagann beirt pháistí amach os comhair an ranga. Úsáidtear pictiúir agus ceistíonn páiste A páiste B: ‘Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?’ Freagraíonn an páiste an cheist: ‘Ba mhaith liom bheith i ___.’ (mo mhúinteoir, mo phíolóta, srl.) Obair Bheirte: Úsáidtear leidchártaí agus ceistíonn páiste A páiste B: ‘Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?’ Freagraíonn páiste B an cheist. Malartaíonn na páistí róil.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 35

26/05/2020 09:33

Mé Féin Tréimhse Iarchumarsáide

Dul siar: Bua na Cainte 5 lch. 15. Léann na páistí na gairmeacha beatha: píolóta, dochtúir, múinteoir, feirmeoir, tiománaí, ceoltóir, siopadóir, garda, peileadóir, búistéir, fiaclóir, dlíodóir. Bua na Cainte 5 lch. 16. Scríobhann na páistí na habairtí: ‘Ba mhaith liom bheith i ___.’ (mo cheoltóir, mo dhlíodóir, mo mhúinteoir, mo bhúistéir, mo shiopadóir, mo fheirmeoir, mo gharda, mo dhochtúir, mo phíolóta) Úsáid neamhfhoirmiúil na Gaeilge: Spreagtar na páistí tuairisciú: ‘Ba mhaith liom bheith i ___.’ (mo mhúinteoir, mo phíolóta, mo dhochtúir, mo gharda, mo fheirmeoir, mo shiopadóir, mo dhlíodóir, mo fhiaclóir, mo thiománaí, mo bhúistéir, mo cheoltóir, mo pheileadóir) Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teanga/Comhtháthú le hÁbhair eile: Oideachas Sóisialta Imshaoil agus Eolaíochta. Pléitear na gairmeacha beatha ‘garda, múinteoir, feirmeoir, siopadóir, dochtúir, píolóta, peileadóir, fiaclóir, tiománaí, búistéir’ san OSIE.

Measúnú don Fhoghlaim: Dírbhreathnú an Mhúinteora/ Ceistiú/Tascanna An bhfuil an páiste in ann stór focal a úsáid? (garda, múinteoir, feirmeoir, siopadóir, dochtúir, píolóta, peileadóir, fiaclóir, tiománaí, búistéir) An bhfuil an páiste in ann ceist a chur/a fhreagairt? ‘Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?’ ‘Ba mhaith liom bheith i ___.’ (mo mhúinteoir, srl.)

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 36

26/05/2020 09:33

Mé Féin Aonad 3 – Amhrán Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Amhráin Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Léiriú tuisceana Teanga a úsáid go spraíúil agus go cruthaitheach

Léitheoireacht

Scríbhneoireacht

Inspreagadh agus rogha Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal Cuspóir, seánra agus guth Freagairt agus intinn an údair

Struchtúr abairte agus gnásanna cló Litriú agus staidéar ar fhocail Cuspóir, seánra agus guth

Nuair a Bheidh mé Fásta Suas Ba mhaith liom bheith i mo phíolóta Ag eitilt go hard sa spéir. Ag tiomáint paisinéirí Go tíortha i bhfad i gcéin.

Ba mhaith liom bheith i mo fheirmeoir Ag tiomáint tarracóra. Ag obair leis na hainmhithe Is ag ithe torthaí úra.

Ba mhaith liom bheith i mo mhúinteoir Ag múineadh na leanaí. Ag imirt peile is ag canadh Bheadh gliondar ar mo chroí.

Ba mhaith liom bheith i mo gharda Ag cabhrú le daoine, Ag stiúradh tráchta, Ó mhaidin go hoíche.

Múintear an t-amhrán Nuair a Bheidh mé Fásta Suas do na páistí. Bí ag Caint: Cad is ainm don amhrán? An maith leat an t-amhrán? Cén fáth? Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas? Bua na Cainte 5 lch. 17. Pléann na páistí an t-amhrán: ‘Cad is ainm don amhrán?’ ‘An maith leat an t-amhrán?’ ‘Cén fáth?’ ‘Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?’

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 37

26/05/2020 09:33

Mé Féin Scéal – Deirdre Príomhthorthaí Foghlama Samplacha an Scéil Trí eispéiris chuí foghlama tarraingteach ba cheart go mbeadh páistí in ann na torthaí foghlama seo a bhaint amach:

Teanga ó Bhéal Rannpháirtíocht, éisteacht agus aird Inspreagadh agus rogha Struchtúr abairte agus gramadach Stór focal Léiriú tuisceana Athinsint agus mionléiriú Teanga a úsáid go spraíúil agus go cruthaitheach Eolas, míniú agus údar a thabhairt Cur síos, tuar agus machnamh

Léitheoireacht Inspreagadh agus rogha Gnásanna cló agus struchtúr abairte Feasacht fhóineolaíoch agus fhóinéimeach Stór focal Cuspóir, seánra agus guth Freagairt agus intinn an údair Tuiscint

Scríbhneoireacht Rannpháirtíocht Stór focal Cuspóir, seánra agus guth Peannaireacht agus cur i láthair

Deirdre Scéalaí:

Fadó, fadó, bhí Conchúr Mac Neasa ina rí ar Chúige Uladh. Bhí scéalaí ag an rí. Feidhlimí ab ainm dó. Lá amháin, chuaigh an rí go dtí féasta i dteach Fheidhlimí.

Feidhlímí:

Bhí leanbh beag álainn ag mo bhean chéile inniu. Deirdre is ainm di.

Conchúr: Ar fheabhas ar fad. Tá an leanbh go hálainn. Scéalaí:

Bhí draoi cliste ag an bhféasta freisin.

Draoi:

Beidh Deirdre go hálainn ar fad nuair a fhásfaidh sí suas. Ach beidh fir ag troid mar gheall ar Dheirdre. Beidh trioblóid agus bás i gCúige Uladh de bharr Dheirdre.

Scéalaí:

Bhí eagla ar a lán daoine nuair a chuala siad an scéal seo.

Fear:

Caithfimid an cailín óg seo a chur chun báis.

Conchúir:

Ná maraigh an cailín beag álainn seo. Tá plean agam. Tógfaidh mé lios i lár na coille. Cónóidh Deirdre sa lios seo. Fanfaidh sí sa lios go dtí go mbeidh sí fásta suas. Cuirfidh mé bean isteach sa lios léi chun aire a thabhairt di. Ní fheicfidh éinne Deirdre ach amháin an bhean seo. Nuair a bheidh sí fásta suas, pósfaidh mé í.

Fear:

Ceart go leor.

Scéalaí:

Thóg an rí lios mór do Dheirdre i lár na coille. Leabharcham ab ainm don bhean a thug aire do Dheirdre. Bhí Deirdre agus Leabharcham an-sásta sa lios.

Deirdre:

Nuair a bheidh mé fásta suas pósfaidh mé fear le dath dubh ar a chuid gruaige, dath bán ar a chraiceann agus dath dearg ar a leicne.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 38

26/05/2020 09:33

Mé Féin Labharcham: Nuair a fhásfaidh tú suas, beidh ort Conchúr Mac Neasa a phósadh. Scéalaí: Lá amháin, bhí Deirdre ag siúl sa choill. Chonaic sí triúr fear ag fiach sa choill. Áinle, Ardán agus Naoise ab ainm dóibh. D’fhéach Deirdre ar Naoise. Bhí dath dubh ar a chuid gruaige Bhí dath bán ar a chraiceann agus bhí dath dearg ar a leicne. Thit Deirdre i ngrá le Naoise. Nuair a chonaic Naoise Deirdre, thit sé i ngrá léi freisin. Phós Naoise Deirdre. Deirdre:

Caithfimid dul go hAlbain. Beidh fearg an domhain ar an rí nuair a chloisfidh sé go bhfuil mé pósta.

Naoise:

Ceart go leor. Rachaimid go hAlbain.

Scéalaí: Chuaigh Deirdre agus Naoise go hAlbain. Chuaigh Áinle agus Ardán go hAlbain leo freisin. Fear:

A rí, tá scéal agam duit. Phós Naoise Deirdre agus d’imigh siad go hAlbain. Tá a dheartháireacha Áinle agus Ardán imithe go hAlbain freisin.

Scéalaí:

Bhí an rí ar buile. Bhí fearg an domhain air.

Conchúr:

Téigh go hAlbain. Abair le Naoise agus Deirdre go bhfuil mé sásta go bhfuil siad pósta. Abair leo go mbeidh fáilte rompu i gcúige Uladh. Abair leo teacht abhaile go hÉirinn.

Fear:

Ceart go leor.

Scéalaí:

Chuaigh teachtaire go hAlbain chuig Deirdre agus Naoise.

Teachtaire:

Tagaigí abhaile. Cuirfidh an rí fáilte romhaibh. Beidh féasta mór i gCúige Uladh nuair a fhillfidh sibh abhaile.

Deirdre:

Ar fheabhas ar fad.

Naoise:

Ba bhreá linn dul abhaile.

Teachtaire: Ar fheabhas ar fad. Scéalaí:

D’fhill Deirdre, Naoise, Áinle agus Ardán go hÉirinn.

Naoise:

Dia duit, a rí.

Conchúr:

Maraigh é. Ba mhaith liom Deirdre a phósadh.

Scéalaí:

Mharaigh na saighdiúirí Naoise. Bhí brón an domhain ar Dheirdre.

Deirdre:

Ní phósfaidh mé thú riamh mar mharaigh tú mo ghrá.

Scéalaí:

Bhí uaigneas agus brón ar Dheirdre. Chaith Deirdre í féin ar Naoise agus fuair sí bás. Bhí an ceart ag an draoi. Bhí trioblóid agus bás i gCúige Uladh de bharr Dheirdre.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 39

26/05/2020 09:33

Mé Féin Bua na Cainte 5 lch. 18. Ceistíonn an múinteoir na páistí agus freagraíonn siad na ceisteanna. An maith leat an scéal? Cén fáth? An bhfuil an scéal brónach? Cén fath? Gníomhaíochtaí Scríobh an Scéal: Bua na Cainte 5 lch. 19. Scéalaí: Fadó, fadó, bhí Conchúr Mac Neasa ina rí ar Chúige Uladh. Bhí scéalaí ag an rí. Feidhlimí ab ainm dó. Lá amháin, chuaigh an rí go dtí féasta i dteach Fheidhlimí. Feidhlímí: Bhí leanbh beag álainn ag mo bhean chéile inniu. Deirdre is ainm di. Conchúr: Ar fheabhas ar fad. Tá an leanbh go hálainn. Scéalaí: Bhí draoi cliste ag an bhféasta freisin. Draoi: Beidh Deirdre go hálainn ar fad nuair a fhásfaidh sí suas. Ach beidh fir ag troid mar gheall ar Dheirdre. Beidh trioblóid agus bás i gCúige Uladh de bharr Dheirdre. Scéalaí: Bhí eagla ar a lán daoine nuair a chuala siad an scéal seo. Bí ag Scríobh: Bua na Cainte 5 lch. 19. Bhí ___ i lár na coille. (lios, cailín álainn, na deartháireacha, crainn, bláthanna, cosán, bóthar, fia) Foclóir: na deartháireacha, a chuid gruaige, a cuid gruaige, craiceann, leicne, lios, cailín álainn, lár na coille, Albain, Cúige Uladh. Ar Thóir an Óir: Bua na Cainte 5 lch. 20. Ceisteanna 1 Cé a bhí ina rí ar Chúige Uladh? Bhí Conchúr Mac Neasa ina rí ar Chúige Uladh. 2 Cad ab ainm don scéalaí? Feidhlimí ab ainm don scéalaí. 3 Cá raibh an féasta ar siúl? Bhí an féasta ar siúl i dteach Fheidhlimí. 4 Cad ab ainm don chailín álainn? Deirdre ab ainm di. 5 Cad ab ainm d’athair Dheirdre? Feidhlimí ab ainm dó. 6 Cá raibh Deirdre ina cónaí? Bhí Deirdre ina cónaí i lios i lár na coille. 7 Cé a bhí ina cónaí sa lios in éineacht le Deirdre? Bhí Leabharcham ina chónaí sa lios in éineacht le Deirdre. 8 Cén dath a bhí ar chraiceann Naoise? Bhí craiceann Naoise bán. 9 Cár imigh Deirdre agus Naoise? D’imigh Deirdre agus Naoise go hAlbain. 10 Conas a fuair Deirdre bás? Bhí an-bhrón uirthi agus chaith sí í féin ar Naoise.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 40

26/05/2020 09:33

Mé Féin Measúnú don Fhoghlaim Teanga ó Bhéal Bí ag Caint: Bua na Cainte 5 lch. 21. 1 Conas atá tú? 2 3 Cén rang ina bhfuil tú? 4 5 An mó deartháir atá agat? 6 7 Cé hé an duine is sine sa chlann? 8 9 An bhfuil do chuid gruaige dubh? 10 11 Cad is ainm do do chara? 12 13 An bhfuil tú ar fónamh inniu? 14

Cad is ainm duit? An mó duine atá i do theaghlach? An mó deirfiúr atá agat? Cé hé an duine is óige sa chlann? An bhfuil do chuid gruaige gearr? Cén aois thú? Cad a dhéanfaidh tú nuair a bheidh tú fásta suas?

Léitheoireacht Bí ag Léamh: Bua na Cainte 5 lch. 21. Seo é Samar. Tá ceathrar ina theaghlach. Is é Samar an duine is sine sa chlann. Tá sé aon bhliain déag d’aois. Tá sé i rang a cúig i mbliana. Tá deifiúr amháin aige. Nadia is ainm di. Is í Nadia an duine is óige sa chlann. Tá sí ocht mbliana d’aois. Tá sí i rang a dó i mbliana. Níl aon deartháir aige. Freagair na Ceisteanna: Bua na Cainte 5 lch. 21. 1 An mó duine atá ina theaghlach? 2 An mó deartháir atá aige? 3 An mó deirfiúr atá aige? 4 Cé hé an duine is sine sa chlann? 5 Cén aois é Samar? 6 Cén rang ina bhfuil sé? 7 Cén aois í a deirfiúr? 8 Cad is ainm di? 9 Cén rang ina bhfuil sí? 10 Cé hí an duine is óige sa chlann? Scríbhneoireacht Spraoi le Briathra: Bua na Cainte 5 lch. 22. Ar ghlan sí? Ghlan sí. Níor ghlan sí. Ar thóg sí? Thóg sí. Níor thóg sí. Ar chuir sí? Chuir sí. Níor chuir sí. Ar dhún sí? Dhún sí. Níor dhún sí. Ar rith sí? Rith sí. Níor rith sí. Ar ól sí? D’ól sí. Níor ól sí. Ar sciorr sí? Sciorr sí. Níor sciorr sí. Ar bhéic sí? Bhéic sí. Níor bhéic sí. Ar bhain sí? Bhain sí. Níor bhain sí. Ar phléasc sí? Phléasc sí. Níor phléasc sí. Spraoi le Briathra: Bua na Cainte 5 lch. 22. Ghlan sí. Glanann sí. Glanfaidh sí. Thóg sí. Tógann sí. Tógfaidh sí. Chuir sí. Cuireann sí. Cuirfidh sí. Dhún sí. Dúnann sí. Dúnfaidh sí. Rith sí. Ritheann sí. Rithfidh sí. D’ól sí. Ólann sí. Ólfaidh sí. Sciorr sí. Sciorrann sí. Sciorrfaidh sí. Bhéic sí. Béiceann sí. Béicfidh sí. Bhain sí. Baineann sí. Bainfidh sí. Phléasc sí Pléascann sí Pléascfaidh sí. Líon na Bearnaí: Bua na Cainte 5 lch. 22. 1 tú: Róisín is ainm duit. 2 sí: Niamh is ainm di. 3 sé: Oisín is ainm dó. 4 sibh: Liam agus Samar is ainm daoibh. 5 siad: Úna agus Pól is ainm dóibh. 6 na cailíní: Niamh agus Róisín is ainm dóibh. 7 siad: Ruairí agus Róisín is ainm do na páistí. 8 sé: Pól is ainm don bhuachaill. Roghnaigh an Focal Ceart: Bua na Cainte 5 lch. 22. Roghnaíonn na páistí an focal ceart: píolóta, iascairí, faoileán, féasóg, spéaclaí, srón. Suimeanna Focal: Léim + igí = Léimigí. Rith + igí = Rithigí. Pioc + aigí = Piocaigí. Déan + aigí = Déanaigí. Beir + igí = Beirigí. Caith + igí = Caithigí. Glan + aigí = Glanaigí. Tóg + aigí = Tógaigí. Cuir + igí = Cuirigí. Ól + aigí = Ólaigí.

BUA NA CAINTE 5 TRB (pp001-032).indd 41

26/05/2020 09:33

Nótaí

07 BUA NA CAINTE 5 NOTAI SAMPLE.indd 1

26/05/2020 09:34