ΕΠΑΛΛΗΛΟΙ ΚΥΚΛΟΙ | Οι διαστάσεις του χρόνου by Editions Drepania

Υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα; Κι αν υπάρχει, ποια είναι η σχέση της με το Εγώ μας; Έχει κανείς τη δυνατότητα να παρέμβει σ’ αυτή την πραγματικότητα και να τη μεταβάλει; Χιλιετηρίδες αιτιοκρατικής αντίληψης, από την προϊστορία μέχρι σήμερα, θα πρέπει να έχουν σφραγίσει ανεξίτηλα το ανθρώπινο υποσυνείδητο. Ιδιαίτερα στην εποχή του γραμμικού χρόνου οι φυσικές θεωρίες έχουν βαρύνουσα σημασία στη διαμόρφωση της αντίληψης του κόσμου, υποσκελίζοντας τις όποιες αντίθετες φιλοσοφικές και θρησκευτικές απόψεις, που βρίσκονται σε αδυναμία να βρουν ερείσματα σε πρακτικό επίπεδο. Κι όμως, η συνείδηση του μέσου ανθρώπου δεν φαίνεται να επηρεάζεται άμεσα από την αιτιοκρατική θεώρηση του κόσμου εκ μέρους των φυσικών θεωριών και διαισθητικά την απορρίπτει. Αυτό σημαίνει πως είτε η διαίσθησή μας είτε οι φυσικές επιστήμες σφάλλουν… Καθώς αναλογίζομαι όλα αυτά, το σκοινί που με κρατούσε στη στεριά τεντώνεται και σπάει. Οι σκέψεις σαν υπόγεια ρεύματα με παρασύρουν και πριν το καταλάβω, ξανοίγομαι στο πέλαγος. Ατενίζω ολόγυρα την απέραντη γαλάζια θάλασσα με τα μάτια κλειστά· η θάλασσα είναι μέσα μου· και κάθε μου σκέψη ένα μικρό βότσαλο που χάνεται αφήνοντας ομόκεντρους κύκλους στην επιφάνειά της.

ISBN 978-960-89344-9-8

Αιολέων 36γ, 118 52 Αθήνα τηλ.: 210 3411455, fax: 210 3411201 e-mail: editionsdrepania@gmail.com

EPALLHLOI KYKLOI cover.indd 1

19/07/2011 11:48 ΠΜ

ΕΠΑΛΛΗΛΟΙ ΚΥΚΛΟΙ (ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ)

Copyright © 2011 Εκδόσεις Δρεπανιά και Γρηγόρης Εμμαν. Παπαδογιάννης Σχεδιασμός εξωφύλλου: Παναγιώτης Χατζημαθιός Σελιδοποίηση: www.nousimpress.gr Εκτυπώθηκε στην Ελλάδα. Πρώτη έκδοση 2011 ISBN: 978-960-89344-9-8 Εκδόσεις Δρεπανιά Αιολέων 36γ, 118 52 Αθήνα τηλ.: 210 3411455, fax: 210 3411201 e-mail: editionsdrepania@gmail.com www.drepaniabooks.gr

Σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975, απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή ή μετάδοση όλου ή μέρους του παρόντος βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΕΜΜΑΝ. ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗΣ

ΕΠΑΛΛΗΛΟΙ ΚΥΚΛΟΙ (ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ)

Στη μνήμη του Στανισλάβ Λεμ και της «Αναζήτησης» που μ’ έφερε ως εδώ…

Προλογικό Σημείωμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΡΟΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Ο ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Ο χρόνος πριν από το χρόνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Ο παροντικός χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Ο ονειρικός χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Ο μελλοντικός χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Ο παρελθοντικός χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Ο κυκλικός χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Ο ευθύγραμμος χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 ΜΕΤΑΒΟΛΗ-ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Το βέλος του χρόνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Κίνηση μέσα στο χρόνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ Ο ολοκληρωμένος χρόνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΤΟ ΒΑΘΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Υποκειμενική πραγματικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Αντικειμενική πραγματικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Αιτιοκρατία και ελεύθερη βούληση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Οι φυσικές θεωρίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Λογική και διαίσθηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Τα μυστήρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Οι σύγχρονες ερμηνείες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Η εξέλιξη μιας ιδέας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Πολυσύμπαν και πραγματικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Οι διαστάσεις του χρόνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Ατομική πραγματικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Συλλογική πραγματικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Πραγματικότητα της βιόσφαιρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Σημειώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Χώρος και χρόνος… Έννοιες τόσο οικείες στην καθημερινότητά μας. Ειδικά το ερώτημα «τι είναι χώρος» δεν θα απασχολούσε ούτε μικρό παιδί… Τόσο αυτονόητη ήταν η σημασία του, μέχρις ότου πήγε και συγχωνεύτηκε με το χρόνο κι έγινε χωρόχρονος. Ένας γάμος με κοσμογονική σημασία που έκανε τα πράγματα περίπλοκα. Οι άνθρωποι, βέβαια, συνέχισαν να ζουν σαν μην είχε συμβεί τίποτα. Όμως η ένωση αυτή έφερε στον κόσμο τους καρπούς της που άρχισαν σιγά σιγά να μεγαλώνουν και να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερη θέση στο φαντασιακό μας. Ένας απ’ τους καρπούς αυτούς ήταν και το χρονικό ταξίδι, η δυνατότητα που ευαγγελίζονται οι σύγχρονοι θεράποντες της φυσικής επιστήμης (και όχι μόνο) για μια εκούσια –και μάλιστα στοχευμένη– μετακίνηση στο χρόνο. Μια ιδέα που έδωσε τροφή σε τόσους συγγραφείς και σκηνοθέτες και συνεχίζει να πλουτίζει το φαντασιακό μας. Κι αυτή η πιθανότητα γέννησε άλλες κι άλλες, φτάνοντας μέχρι τη δυνατότητα «αλλαγής» της Ιστορίας, όχι μόνο της ανθρώπινης, αλλά κι αυτής του ίδιου του Σύμπαντος… Κάτι που ανέβαζε τον άνθρωπο στο θρόνο του Θεού! Ο νέος Υπεράνθρωπος θα μπορούσε στο μέλλον να πάρει τη θέση του Δημιουργού και να αλλάξει την πραγματικότητα σύμφωνα με τα μέτρα και τις επιθυμίες του! Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Είναι ο χωρόχρονος ένα θέατρο και μέσα σ’ αυτό οι υπάρξεις μας παντοδύναμοι ηθοποιοί; Θα μπορέσουμε κάποτε να αλλάξουμε τα σκη-

12 Γρηγόρης Παπαδογιάννης

νικά καταπώς μας αρέσει, όπως μας υπόσχονται κάποιοι «προφήτες» της Επιστήμης; Ή μήπως, αντίθετα, η ύπαρξή μας είναι κι αυτή ένα κομμάτι απ’ το σκηνικό, ανήμπορη να ξεφύγει από μια μοίρα τέλεια προκαθορισμένη, όπως κάποιοι άλλοι επαΐοντες αφήνουν να πιστέψουμε, αν και στηρίζονται στις ίδιες Γραφές με τους πρώτους; Ακολουθώντας τα θέσφατα της ίδιας Φυσικής Βίβλου μπορεί κανείς το ίδιο εύκολα ν’ ανέβει στα Ουράνια ή να πέσει στα Τάρταρα· όπως, ακολουθώντας κατά γράμμα το ίδιο Ιερό Βιβλίο, μπορεί κανείς να γίνει άγιος ή ανθρωπόμορφο τέρας, ανάλογα σε ποιο σημείο θα διαλέξει να σταθεί… Με αφορμή τέτοιες σκέψεις αποφάσισα να ερευνήσω ορισμένες πτυχές της έννοιας του χρόνου, τόσο απ’ την πλευρά του ως ανθρώπινου βιώματος όσο κι από κείνην ως φυσικού φαινομένου. Έτσι ξεκίνησα το δικό μου ταξίδι που μ’ έβγαλε εκεί που δεν μπορούσα ποτέ να περιμένω. Σάλπαρα για το άγνωστο, πέρασα από τόσα εξωτικά λιμάνια και τόπους άγνωστους κι ονειρεμένους για να φτάσω πάλι στον ίδιο μου τον εαυτό, που με περίμενε χαμογελώντας στην άκρη του νερού. Είχα κάνει έναν τεράστιο κύκλο, γυρίζοντας τελικά εκεί απ’ όπου έφυγα. Αλλά αυτό που είχε σημασία ήταν το ταξίδι, που με βοήθησε να δω τον εαυτό μου και τον κόσμο με καινούργια μάτια· μάτια αρχέγονου εντόμου που την εικόνα πολλαπλασιάζουν άπειρες φορές πριν την ξανασυνθέσουν. Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιγράφει το κυκλικό ταξίδι της ζωής μου και το δεύτερο το κυκλικό ταξίδι του μυαλού μου. Οι δύο αυτοί κύκλοι, ομόκεντροι και κάθετοι μεταξύ τους, λειτούργησαν σαν γυροσκόπιο. Ένα γυροσκόπιο που στο κέντρο του έμεινα γαντζωμένος, για να προφυλαχτώ απ’ τις χίλιες φουρτούνες του ταξιδιού.

Επάλληλοι Κύκλοι 13

Το γεγονός ότι στο ταξίδι μου είχα σαν εφόδιο την Επιστήμη δεν σημαίνει, βέβαια, πως οι απόψεις μου είναι αυστηρά βασισμένες στα πορίσματα της φυσικής, αυτά που είναι χαραγμένα στις επίσημες γραφές. Άλλωστε, δεν πιστεύω ότι η ίδια η φυσική επιστήμη στηρίζεται αποκλειστικά σε πραγματικά δεδομένα και σε μαθηματικές πράξεις· ανέκαθεν πατούσε με το ένα πόδι στα μαθηματικά και στο πείραμα και με το άλλο στις εκάστοτε φιλοσοφικές απόψεις γύρω από τον Κόσμο, με τη βοήθεια των οποίων ερμηνεύει τα δεδομένα της· εξάλλου τα σύγχρονα μαθηματικά επιτρέπουν σε αρκετές περιπτώσεις περισσότερες της μιας και εξίσου έγκυρες λύσεις για τα προβλήματα της φυσικής. Προχωρώντας ακόμα περισσότερο, θα συμφωνούσα με την πιο ακραία άποψη που υποστηρίζει πως τα εκάστοτε πειραματικά δεδομένα της φυσικής, αυτά καθαυτά, δεν είναι απολύτως ανεξάρτητα από το κρατούν σε κάθε εποχή κοσμοθεωρητικό μοντέλο. Αυτό που βρίσκουμε εξαρτάται απόλυτα απ’ το τι ψάχνουμε και τι μέθοδο αναζήτησης ακολουθούμε. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, πήρα την απόφαση να εκθέσω τις απόψεις μου και να εκτεθώ στη δημόσια κριτική, παρά το ότι αυτά που πραγματεύομαι δεν αποτελούν το γνωστικό μου αντικείμενο. Πιστεύω πως μια προσωπική ερμηνεία ενδέχεται να είναι λιγότερο παραπλανητική από μια υποτιθέμενη επιστημονική, η οποία συγκαλύπτει τον προβληματικό χαρακτήρα κάποιων άδηλων υποθέσεών της. Επιπλέον, ο μη ειδικός μερικές φορές μπορεί να δει τα πράγματα από μιαν απόσταση που επιτρέπει καλύτερη αντίληψη, πιο σφαιρική και απαλλαγμένη από επιστημονικές προκαταλήψεις και αγκυλώσεις.

14 Γρηγόρης Παπαδογιάννης

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τη σύντροφο της ζωής μου Εύα, τη Χριστίνα Γιατζόγλου και την Έφη Πετρακάκη για την ανεκτίμητη βοήθειά τους, καθώς κι όσους άλλους συντέλεσαν με τον τρόπο τους στο να διαμορφωθεί το κείμενο αυτού του βιβλίου, ακόμα και χωρίς να το γνωρίζουν. Γ.Π. Αθήνα, Μάρτιος 2011 papado-gr@ath.forthnet.gr

ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΡΟΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Όταν με ρωτάς τι είναι ο χρόνος, δεν ξέρω. Όταν δεν με ρωτάς, ξέρω. Αυγουστίνος Ιππώνος (354-430)

Απεικόνιση γεω-ηλιοκεντρικού μοντέλου του πλανητικού μας συστήματος του Paul Wittich (1578), στο οποίο οι τροχιές του Ήλιου και του Άρη δεν τέμνονται. Βασίζεται στο μοντέλο του Martianus Minneus Felix Capella (5ος αι. μ.Χ.).

Αισθάνομαι σαν να ξυπνώ από έναν βαθύ λήθαργο. Τα πάντα είναι συγκεχυμένα γύρω μου. Εικόνες θολές, χρώματα ανάμεικτα, σχήματα χωρίς περίγραμμα. Και ήχοι ανάκατοι, μελωδίες, κραυγές, θόρυβοι… Άλλες αισθήσεις δεν έχω. Κι όμως, όχι… Ξάφνου νιώθω ένα τσίμπημα στο στήθος, κι ένα χάδι. Πόνο και ηδονή, και τα δυο μαζί, αξεχώριστα. Αισθάνομαι αφόρητο κνησμό, ένα κάψιμο, αλλά δεν μπορώ να κάνω κάτι για να απαλύνω το μαρτύριο. Και μια ακαθόριστη μυρωδιά ή γεύση γεμίζει το στόμα και τα ρουθούνια μου. Πικρό, γλυκό, ξινό… Προσπαθώ να βάλω μια τάξη σ’ όλες αυτές τις αισθήσεις που ξεχύνονται από μέσα μου. Δεν είναι εύκολο. Κάνω προσπάθεια να θυμηθώ ποιος είμαι. Νέος και γέρος ταυτόχρονα. Το σώμα μου μια σφιχτή ροζ μπουκιά και την ίδια στιγμή μια πλαδαρή μαραμένη σάρκα. Μου ’ρχεται στο νου ένα όνομα, που με προσδιορίζει. Αλλά απ’ το βάθος έρχονται κι άλλα: χαϊδευτικά, υποκοριστικά, παρατσούκλια, προσφωνήσεις… Ποιο απ’ όλα με καθορίζει περισσότερο; Καθένα έχει άλλη δύναμη πάνω μου. Οι μνήμες μου ξανάρχονται σαν ορμητικός χείμαρρος. Αποφασίζω να βάλω πρώτα μια σειρά σε ό,τι καθορίζει την ταυτότητά μου. Χωρίς αυτό δεν θα μπορέσω να ξεδιαλύνω όλα τ’ άλλα. Ακούω κάποιον να επαναλαμβάνει απόμακρα την ίδια λέξη: «Ανα…

Ο ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΟΝΟ Ύπαρξη. Απτικές μνήμες μέσα στο σκοτάδι. Ακαθόριστοι ήχοι. Αιωρούμαι σ’ ένα ζεστό υγρό. Οι πρώτες θολές αισθήσεις. Φως. Το πρώτο κλάμα. Βαθιές ανάσες και αγωνία. Απαλά αγγίγματα και ήχοι που γρήγορα γίνονται οικεία. Αρχίζω να ξεχωρίζω σχήματα κι ακούσματα. Μαθαίνω σιγά σιγά τα χρώματα και τις μυρωδιές. Μαθαίνω το πρώτο μου όνομα, το χαϊδευτικό. Φως και σκοτάδι εναλλάσσονται γοργά σ’ έναν κύκλο. Δεν υπάρχει πριν, τώρα, ύστερα. Δεν υπάρχει για μένα μέρα ή νύχτα. Δεν υπάρχει χρόνος. Όλα συμβαίνουν γύρω μου απλά, σαν τυχαίες βελονιές σ’ έναν τεράστιο καμβά. Το μόνο που με καθορίζει είναι οι σωματικές ανάγκες. Κοιμάμαι και ξυπνάω, κινούμαι και συλλέγω εμπειρίες. Αλλά δεν τις κατατάσσω, γιατί ακόμα δεν ξέρω πώς να το κάνω. Συσσωρεύονται χωρίς ειρμό, σαν τη ζύμη που φουσκώνει. Κι όσο μου λείπει ένα σύστημα, δεν έχω συνείδηση της ύπαρξής μου ως όντος μέσα στο χώρο και το χρόνο. Πλέω σ’ ένα πέλαγος χωρίς πυξίδα. Μεγαλώνω μέσα σε γυάλα. Με φροντίζουν. Όλα μού προσφέρονται άφθονα. Πριν καν τα επιθυμήσω. Τα μόνα αισθήματα που νιώθω είναι ευχαρίστηση και αποστροφή. Απλά πράγματα. Ο κόσμος χωρισμένος στα δυο. Άσπρο και μαύρο. Μαθαίνω αυτό που λέγεται «σπίτι». Και μέσα αυτοί που με φροντίζουν. Δυο υπάρξεις τελείως διαφορετικές μεταξύ τους. Μια γωνιώδης και τραχιά με κοιτάζει από

24 Γρηγόρης Παπαδογιάννης

απόσταση. Και μια στρογγυλή και απαλή τυλίγεται κάθε τόσο γύρω μου. Μαθαίνω να διακρίνω τον άνδρα απ’ τη γυναίκα. Δεν ξέρω γιατί με τριγυρίζουν διαρκώς, αλλά δεν με ενδιαφέρει. Αρκεί να τρέχουν στο κάλεσμά μου. Καινούργιες υπάρξεις εμφανίζονται γύρω μου, στο ίδιο μέγεθος μ’ εμένα. Απλώνω τα άκρα μου και τις αγγίζω. Μέχρι τότε μόνο οι άλλοι με άγγιζαν. Σιγά σιγά μαθαίνω τη διαφορά ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα. Η νύχτα είναι για μένα αδιάφορη. Είναι οι ώρες που κοιμάμαι. Κι όταν κοιμάμαι, είναι σαν να μην υπάρχω. Η μέρα είναι καλοδεχούμενη. Ανοίγω τα μάτια και βλέπω γύρω μου πράγματα γνώριμα. Όλα τα ευχάριστα γίνονται τη μέρα. Όταν σκοτεινιάζει, αρχίζω και αισθάνομαι άβολα. Τα συναισθήματά μου γίνονται λίγο πιο περίπλοκα. Μετρώ τα δάχτυλά μου. Γνωριμία με τους αριθμούς. Δεν ξέρω σε τι χρησιμεύουν. Για μένα υπάρχει μόνο το πολύ, το λίγο και το καθόλου. Αρχίζουν τα πρώτα παιχνίδια, που δεν είναι αυθόρμητα. Μου ζητούν να ξεχωρίζω τα γεωμετρικά σχήματα, τα χρώματα, το πιο μικρό από το πιο μεγάλο. Ένα κι ένα κάνουν δύο. Χωρίς παρέκκλιση. Κάπου θα πρέπει να βγάζουν όλα αυτά. Μου δείχνουν μια στρογγυλή άσπρη πλάκα με δυο ραβδάκια που τα ονοματίζουν «δείκτες». Γύρω στην πλάκα γραμμένοι αριθμοί, απ’ το ένα ως το δώδεκα. Το ρολόι. Ωραίο παιχνίδι. Έχει ένα κουμπί και μπορείς μ’ αυτό να γυρίζεις τους δείκτες όπως σου αρέσει. Ή σχεδόν όπως σου αρέσει. Μεταξύ τους υπάρχει πάντα ένας συσχετισμός· δεν κινούνται ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο. Με το ρολόι παίζουμε όλοι μαζί ένα παιχνίδι. Ο μικρός δείκτης είναι πιο σημαντικός. Ο άλλος, ο πιο μακρύς, απλώς

Επάλληλοι Κύκλοι 25

βοηθάει τον μικρό. Όταν με ξυπνάνε το πρωί, ο μικρός δείκτης βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο οκτώ και στο εννέα. Ο μεγάλος μπορεί να δείχνει ό,τι να ’ναι. Το εσωτερικό μου ρολόι επαναστατεί ενάντια στο τεχνητό. Τελικά υποτάσσεται. Εντατικές ασκήσεις χρονισμού. Όταν ο μικρός δείκτης φτάσει κοντά στο δέκα, η Τρυφερή μού φέρνει ρόφημα. Κάθε μέρα ίδια ώρα το βγάζει απ’ το μαγικό καπέλο. Το σιχαίνομαι, αλλά πιέζομαι να παίξω το παιχνίδι. Δεν έχω πολλές επιλογές. Στις έντεκα μου φέρνουν άλλα παιδιά ή με πάνε σε σπίτια όπου υπάρχουν συνομήλικοί μου. Η επίσκεψη κρατάει δυο-τρεις γραμμές του μικρού δείκτη. Γυρίζουμε. Στις δύο έρχεται ο Σκληρός και ξεκινάει η μεσημεριανή αναπλήρωση θερμίδων. Μετά πρέπει για δυο ώρες να κάνω ησυχία. Αν ξεχαστώ, με επιπλήττουν. Ακολουθούν δραστηριότητες με στόχο τη συστηματοποίηση του κόσμου γύρω μου. Στις οκτώ, όταν βραδιάσει, ανοιγοκλείνουμε όλοι μαζί τις μασέλες μας με ρυθμό. Και μετά παραμύθια και ύπνος. Καθημερινή τελετουργία. Η νύχτα αρχίζει να με φοβίζει. Μαθαίνω πως όπου δεν υπάρχει φως ζουν αλλόκοτα πλάσματα. Νεράιδες και δράκοι. Λάμιες και λύκοι. Δεν έχω δει ποτέ κάτι τέτοιο τη μέρα. Αλλά μερικές φορές ξυπνάω μέσα στη νύχτα και ξέρω ότι κάποιο απ’ αυτά με κοιτάζει απειλητικά. Τότε τρέχω στο κρεβάτι των μεγάλων και κρύβομαι κάτω από τα στρωσίδια. Και την επόμενη μέρα όλα επαναλαμβάνονται με τον ίδιο ρυθμό. Η επανάληψη με γεμίζει με αίσθημα ασφάλειας. Θέλω κάθε βράδυ να ακούω την ίδια ιστορία. Την ίδια αρχή, την ίδια εξέλιξη, το ίδιο τέλος. Ο πατέρας, όταν μου διηγείται το παραμύθι, συχνά αλλάζει επίτηδες την

26 Γρηγόρης Παπαδογιάννης

πλοκή. Ξέρει πως αν αλλάξει το παραμικρό, εξεγείρομαι. Το κάνει για να με πειράξει. Κι εγώ τον διορθώνω φουρκισμένος. Απαιτώ να επαναλάβει την ιστορία «σωστά». Στην αρχή δυσκολεύομαι να προσαρμοστώ στο πρόγραμμα των μεγάλων. Πεινάω και νυστάζω σε ακατάστατες ώρες. Γρήγορα όμως πειθαναγκάζομαι να το ακολουθήσω, με την απειλή ότι αλλιώς θα με δώσουν στους γύφτους. Φαίνεται πως αυτοί δεν έχουν να κάνουν με ρολόγια και προγράμματα. Δεν μου φαίνεται και τόσο τρομερό, αλλά προτιμώ το γνώριμο περιβάλλον. Οι σωματικές μου λειτουργίες αρχίζουν να συντονίζονται με τον μικρό δείκτη του ρολογιού. Ακόμα δεν ξέρω σε τι χρησιμεύει ο άλλος, ο πιο μακρύς. Κάποτε έρχεται κι η σειρά του μεγάλου δείκτη. Καθώς μεγαλώνω, αποκτά όλο και μεγαλύτερο κύρος. Ξυπνάω πάντα όταν οι δείκτες, συνδυασμένοι, δείχνουν ο μικρός το οκτώ και ο μεγάλος το δώδεκα. Ετοιμάζομαι για την ώρα της πνευματικής μου συγκρότησης, ενώ ο μικρός δείκτης προχωρά ακάθεκτος για το εννέα και ο μεγάλος δείχνει το έξι. Όταν ο μικρός φτάσει στο εννέα, είμαι ήδη στο χώρο της διαπαιδαγώγησης. Όταν φτάσει στο ένα, φεύγω για τη βάση μου και φτάνω εκεί όταν ο μεγάλος δείχνει πάλι το έξι. Αρχίζουμε να καταπίνουμε όταν ο μικρός δείκτης δείχνει το δύο ή το εννέα και ο μεγάλος είναι ανάμεσα στο δώδεκα και το έξι· συντονισμένοι σαν χορωδία. Το απόγευμα βγαίνω στο δρόμο να βρω άλλους συντρόφους της στιγμής. Αλλά ξέρω πως πρέπει να γυρίσω πριν ο μικρός δείκτης φτάσει στο οκτώ. Αλλιώς με περιμένει κατσάδα. Ωραίο παιχνίδι, αλλά χωρίς προφανές νόημα… Στην αρχή νομίζω πως τους κανόνες τους καθορίζουν ο άν-

Επάλληλοι Κύκλοι 27

δρας κι η γυναίκα που με προστατεύουν. Σύντομα, όμως, διαπιστώνω πως τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Και οι μεγάλοι παίζουν το παιχνίδι του ρολογιού με τους συνομηλίκους τους. Αλλά δεν φαίνεται να τους αρέσει… Κάποιος άλλος βάζει τους κανόνες του παιχνιδιού. Δεν μπορώ να καταλάβω ποιος. Το μόνο που ξέρω είναι ότι όποιος δεν παίζει σύμφωνα με τους κανόνες «τρώει τιμωρία». Τα παιδικά μου χρόνια περνάνε με σημείο αναφοράς το ρολόι των μεγάλων. Εγώ δεν έχω δικό μου, ούτε θέλω να έχω. Νομίζω πως δεν μου χρειάζεται. Πάντα υπάρχει γύρω κάποιος μεγάλος που φορά ρολόι και μπορώ να τον ρωτήσω τι ώρα είναι. Υπάρχουν όμως κάποιες φορές που κι οι μεγάλοι σπάνε τους κανόνες του παιχνιδιού. Και χαίρονται τόσο πολύ... Συνειδητοποιώ πως για τους μεγάλους ό,τι αξίζει στη ζωή είναι το κλέψιμο του χρόνου, να μη βλέπουν ή να κάνουν πως δεν βλέπουν τους δείκτες που γυρίζουν ασταμάτητα. Και βρίσκουν διάφορους τρόπους για να το πετύχουν. Κυρίως πίνουν με κάθε ευκαιρία. Τους βοηθάει να ξεχνάνε… Απορώ γιατί δεν κλέβουν πιο συχνά χρόνο, αφού τους δίνει τέτοια ευχαρίστηση. Κάποτε καταλαβαίνω πως όσο πιο δύσκολα κλέβουν τόσο πιο μεγάλη είναι η χαρά που νιώθουν. Υπάρχει βέβαια και το θεσμοθετημένο «κλέψιμο», μια μέρα τη βδομάδα, την Κυριακή, που οι μεγάλοι κρύβουν το ρολόι τους και κάνουν πως δεν υπάρχει. Απ’ τις πιο ευχάριστες στιγμές μου είναι αυτές που περνάω κοντά στους μεγάλους όταν κλέβουν χρόνο. Παιχνίδια με χαρτιά και κουβέντες περί ανέμων και υδάτων. Αυτές τις στιγμές μου φαίνεται πως οι μεγάλοι λάμπουν. Μι-

28 Γρηγόρης Παπαδογιάννης

κρά κέρατα από φως στολίζουν το μέτωπό τους, και καθώς ποδοκροτούν, νομίζω πως ακούω να χτυπάνε στο πάτωμα οπλές. Ξαπλωμένος σ’ ένα ντιβάνι πίσω από πλάτες που τραντάζονται απ’ τα γέλια. Όσο πιο πολύ στριμώχνομαι ανάμεσα στα σώματα και στον τοίχο, σε εμβρυακή στάση, τόσο μεγαλύτερη ευχαρίστηση νιώθω. Με παίρνει γλυκά ο ύπνος, ενώ ακούω γνώριμες φωνές. Όπως το νεογέννητο, που για να κοιμηθεί, ακουμπά την κορυφή της κεφαλής του σε κάτι σταθερό. Αναβίωση της ασφάλειας μέσα στη μήτρα.

ISBN 978-960-89344-9-8

Αιολέων 36γ, 118 52 Αθήνα τηλ.: 210 3411455, fax: 210 3411201 e-mail: editionsdrepania@gmail.com

EPALLHLOI KYKLOI cover.indd 1

19/07/2011 11:48 ΠΜ