Essay n.a.v. Plananalyse De Bazel, Amsterdam – BK5200 – Architectonische Basisbegrippen 5 – 12 november 2008
Nieuwe Monumentaliteit Claus en Kaan Architecten versterkt de monumentale status van De Bazel in Amsterdam Veranderende gebruikerswensen leiden tot ingrepen in of aan een gebouw, die soms afbreuk doen aan het oorspronkelijke ontwerp. Toch is het mogelijk om met respect om te gaan met een monumentaal pand, door dit zelfs beter tot zijn recht te laten komen dan in de oorspronkelijke situatie het geval was. Een voorbeeld van een gebouw waarbij dat gedaan is, is De Bazel in Amsterdam. Eelko Kroon – B1303031 De Bazel is opgeleverd in 1925 als hoofdgebouw voor de Nederlandse Handelsmaatschappij. Het werd ontworpen door de Nederlandse architect Karel Petrus Cornelis de Bazel en wordt beschouwd als de kroon op zijn werk. Vandaar dat zijn naam als eerbetoon aan het gebouw is gegeven. Het gebouw was ontworpen als bankgebouw met kantoren en een ondergrondse kluisruimte. Het bevindt zich in de Vijzelstraat, die als winkelstraat was bestempeld. Een onlogische plaats voor een bankgebouw.
creëren van vides en het realiseren van een ‘setback’ op de bovenste etages. (Zie Figuur 2).
Stedenbouwkundige setting
Die setback komt tegemoet aan de hoogte-eisen, die zijn overschreden. Doordat het gebouw lager oogt, is er meer binding met de omgeving. De stedenbouwkundige setting is dus ook een perspectief voor monumentenzorg.
Interieur
Een derde perspectief betreft het interieur. In dit kader is de uitstraling van de kelder van De Bazel, die ingericht was als Figuur 2: kluisruimte, relevant. Deze ‘Setback’ ruimte, die nooit toegankelijk is geweest voor bezoekers, bevat kolommen die bekleed zijn met mozaïek, dat ook op de vloeren is toegepast. (Zie Figuur 3, waar de huidige toestand van de kelder zichtbaar is).
Figuur 1: (Oorspronkelijk) gevelaanzicht
Perspectieven van erfgoedwaarden De monumentaliteit van De Bazel blijkt uit diverse aspecten.
Schaal van het gebouw
Het eerste perspectief betreft de omvang en massaliteit van het gebouw. Dit blijkt alleen al uit het gevelaanzicht van het pand. (Zie Figuur 1). Deze gevel, die opgebouwd is uit metselwerk, doet vermoeden dat hij een dragende functie heeft. Dit is echter niet het geval. De toepassing van een gewapend betonskelet bood voordelen op het gebied van het
Figuur 3: Kelder (huidige toestand)
Ingreep Claus en Kaan architecten In 2007 werd De Bazel opengesteld voor publiek. De huidige gebruikers van het gebouw zijn het Stadsarchief van Amsterdam en Conferentiecentrum De Bazel. Voordat het pand geschikt was voor deze organisaties zijn er diverse ingrepen
Nieuwe Monumentaliteit – Claus en Kaan Architecten versterkt de monumentale status van De Bazel in Amsterdam
-1-
Essay n.a.v. Plananalyse De Bazel, Amsterdam – BK5200 – Architectonische Basisbegrippen 5 – 12 november 2008
gedaan. Het bureau dat hiervoor in de arm werd genomen is Claus en Kaan Architecten.
doordat overdag veel minder kunstlicht nodig is.
Attitude en uitgangspunten
De houding van Claus en Kaan ten opzichte van het gebouw is zeer oprecht. Als uitgangspunten werden diverse criteria genoemd 1 , waarbij het punt ‘historie handhaven en reconstrueren’ het meest interessant is. Een uitgangspunt dat daar nog een schepje bovenop doet is om van een gesloten bankgebouw een publiek gebouw te maken. In het kader van duurzaamheid is de wens om De Bazel milieuvriendelijk te maken ook van belang.
Herstel daglichttoetreding
Claus en Kaan onderzochten wat er zich in de geschiedenis van het gebouw zoal af had gespeeld. Een zeer belangrijke constatering was dat het pand vanbinnen verbouwd werd vanwege de vraag naar meer vierkante meters. Dit leidde tot het plaatsen van een tussenverdieping in het oorspronkelijke atrium. Het gevolg was dat de centrale hal op de begane grond geen daglichttoetreding meer kreeg. Claus en Kaan accepteerden deze ingreep niet, aangezien zij veel meer respect voor de oorspronkelijke status van het monument hadden. Architect De Bazel had immers gewild dat het gebouw een atrium had. Daarom brachten Claus en Kaan het gebouw in de oorspronkelijke situatie terug. (Zie Figuur 4).
Figuur 5: Klimaatzones
Een ander duurzaam aspect betreft het glazen tussendak dat op de derde etage is toegepast. Door dit tussendak niet achterwege te laten, is het gebouw opgedeeld in verschillende klimaatzones en is het verwarmen van de centrale hal veel eenvoudiger dan wanneer het tussendak er niet zou zijn. (Zie Figuur 5).
Figuur 4: Herstel daglichttoetreding hal
Duurzame technieken
Deze ingreep getuigt van waardering voor het monument, maar is tevens milieutechnisch interessant. Het herstel van het atrium leidt namelijk tot een terugdringing van het elektriciteitsverbruik,
1
De Bazel & St. Jobsveem – A ‘hole’ story: the process of conversion of two national monuments; Astrid Aarsen, ®MIT; 24 september 2007.
Figuur 6: Brandcompartimentering
Nieuwe Monumentaliteit – Claus en Kaan Architecten versterkt de monumentale status van De Bazel in Amsterdam
-2-
Essay n.a.v. Plananalyse De Bazel, Amsterdam – BK5200 – Architectonische Basisbegrippen 5 – 12 november 2008
Verder speelt het glazen dak een rol bij de brandcompartimentering. (Zie Figuur 6). Een andere keuze op het gebied van duurzaamheid betreft de toepassing van warmteopslag 150 meter onder de grond. Deze moderne techniek is te gebruiken in het oude pand zonder dit aan te tasten. Milieuvriendelijke technieken hoeven dus niet achterwege gelaten te worden bij het monumenten.
Relatie met de Vijzelstraat
In de inleiding werd al geconcludeerd dat de locatie van het bankgebouw, in een winkelstraat, erg onlogisch is. Ondanks de subtiele tegemoetkomingen van de architect strookte het gebouw niet met het bestemmingsplan. Dit is iets wat Claus en Kaan niet wilden ontkennen bij hun herbestemmingsopgave. 2 De wijziging van de functie van het gebouw bood mogelijkheden. Het Stadsarchief moet publiek toegankelijk zijn. Om dit te verwezenlijken hebben Claus en Kaan de blinde nissen, die aanwezig waren naast de hoofdingang, opengebroken en gevuld met glas. (Zie Figuur 7&8). Door deze ingreep is de oorspronkelijke situatie van het gebouw drastisch gewijzigd, doordat er gaten aangebracht zijn in de monumentale voorgevel. Toch kunnen Claus en Kaan zich verantwoorden voor deze keuze, wat opnieuw getuigt van een zeer goede analytische houding. De relatie met de straat is namelijk essentieel om passanten bij het gebouw te betrekken, maar sluit tevens aan op het bestemmingsplan.
Figuur 8: Openbreken van blinde nis
Het nut van het openbreken is zichtbaar in Figuur 9. De ingreep is prijzenswaardig, omdat het gebouw beter tot zijn recht komt dan oorspronkelijk het geval was.
Figuur 9: Relatie met de Vijzelstraat
Bij de vormgeving van de ramen in de nissen is er bewust voor gekozen om een duidelijk contrast tussen oud en nieuw te creëren door een modern materiaal te gebruiken. Ook dit is een goede keuze geweest, omdat het toepassen van nieuwe constructies die oud moeten lijken vaak heel kunstmatig overkomt.
Granaatbestendige wanden
Alle tot nu toe beschreven ingrepen getuigen van een juiste benutting van De Bazel. Toch ontwierpen Claus en Kaan iets dat vragen oproept. De archiefruimtes van het stadsarchief zijn op de bovenste etages geplaatst. Deze vereisen zeer veel bescherming. Daarom zijn er op geringe afstand van de buitengevel granaatbestendige wanden geplaatst. 3 (Zie Figuur 10). Figuur 7: Blinde nis naast de hoofdentree 2
Bank nieuw leven ingeblazen – Amsterdams Stadsarchief door Claus en Kaan Architecten; Astrid Aarsen & Paul Meurs; De Architect, november 2007.
3
Functioneel archief in meesterwerk De Bazel – Restauratie en herbestemming van bankgebouw tot archief te Amsterdam; Josine Crone; Bouwwereld, 6 november 2007.
Nieuwe Monumentaliteit – Claus en Kaan Architecten versterkt de monumentale status van De Bazel in Amsterdam
-3-
Essay n.a.v. Plananalyse De Bazel, Amsterdam – BK5200 – Architectonische Basisbegrippen 5 – 12 november 2008
Al met al kan geconcludeerd worden dat de herbestemmingsarchitecten Claus en Kaan er zeer goed in geslaagd zijn om uit het gebouw te halen wat erin zit, waardoor De Bazel krachtiger is geworden dan ooit tevoren!
Figuur 10: Granaatbestendige archiefwanden
Zou het niet veel beter zou zijn om de archieven in de kelder van het gebouw te plaatsen? Dit zou de gekunstelde ingreep van dichte wanden achter gevelramen voorkomen. Verder is de beschermende kwaliteit van de kluis dan opnieuw nuttig. Toch is dit punt wel te vergeven, aangezien Claus en Kaan er voor gekozen hebben om het uiterlijk van de kluis daadwerkelijk tot zijn recht te laten komen door deze toegankelijk te maken voor het publiek. Nu bevat de kluis namelijk een tentoonstellingsruimte, waarin de volledige constructie met de gereconstrueerde mozaïeken zichtbaar is. (Zie Figuur 3).
Conclusie Op het gebied van het waardeonderzoek van Claus en Kaan kan geconcludeerd worden dat zij respectvol maar ook creatief met De Bazel zijn omgegaan. Zij zijn er in geslaagd om oorspronkelijke kwaliteiten die in de loop der jaren vervaagd waren in oude glorie te herstellen. Hun creativiteit blijkt uit de keuze om het oorspronkelijke ontwerp van architect De Bazel te verbeteren. Er is een relatie met de straat gelegd, die het karakter van het gebouw als bankgebouw aantast, maar wel strookt met de doelstellingen uit het bestemmingsplan én met de nieuwe functie. Deze ingreep is zeer helder uitgevoerd, zonder gekunstelde ingrepen. Milieutechnisch gezien blijkt dat het oorspronkelijke ruimtelijke ontwerp al duurzame mogelijkheden bood die nu nog steeds worden toegepast. Verder is het interessant en leerzaam dat moderne technieken, zoals warmteopslag, op dezelfde wijze als bij nieuwbouw ook toegepast kunnen worden bij herbestemmingsprojecten.
Illustratieverantwoording Figuur 1&7: Website Universiteit van Amsterdam, http://cf.hum.uva.nl/nhl/images/Image7.gif Figuur 2,4,5,6&9: Powerpoint Presentatie Plananalyse De Bazel – Amsterdam; Eelko Kroon, Romy Berntsen & Ashley Ballantine, ERA; 15 oktober 2008 Figuur 3: Website Bureau Monumenten & Archeologie, Gemeente Amsterdam, http://www.bma.amsterdam.nl/contents/pages/1 10102/schatkamer.jpg Figuur 8: Foto’s De Bazel gedematerialiseerd; Course Documents BK5200 (Architectonische Basisbegrippen 5), Blackboard Academic Suite, Technische Universiteit Delft, http://blackboard.tudelft.nl Figuur 10: Functioneel archief in meesterwerk De Bazel – Restauratie en herbestemming van bankgebouw tot archief te Amsterdam; Josine Crone; Bouwwereld, 6 november 2007
Nieuwe Monumentaliteit – Claus en Kaan Architecten versterkt de monumentale status van De Bazel in Amsterdam
-4-