μηχανισμός λαμπηδών_αποσπάσματα διαμονής στο τοπίο

μηχανισμός λαμπηδών αποσπάσματα διαμονής στο τοπίο

ευθαλία-ερατώ μπαρτζώκα|κωνσταντίνα σταμούλη

διπλωματική εργασία φοιτήτριες Ευθαλία-Ερατώ Μπαρτζώκα Κωνσταντίνα Σταμούλη επιβλέπουσα καθηγήτρια Έβελυν Γαβρήλου πανεπιστήμιο θεσσαλίας τμήμα αρχιτετόνων μηχανικών βόλος, σεπτέμβριος 2021 Η παρούσα εργασία δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς την καθοδήγηση της Έβελυν, την στήριξη και την αγάπη των δικών μας ανθρώπων όλα αυτά τα χρόνια. Ένα μεγάλο ευχαριστώ για την ενεργή συνεισφορά στον Γίωργο, τον Βασίλη, την Άλκηστη και την Δέσποινα. Το φωτογραφικό υλικό που παρουσιάζεται αποτελεί μέρος του προσωπικού μας αρχείου.

μηχανισμός λαμπηδών* αποσπάσματα διαμονής στο τοπίο

*λαμπηδών, -όνος: λάμψη, ακτινοβολία Σύμφωνα με τον μύθο ένα κουρσάρικο πλοίο ταξιδεύοντας νύχτα συνάντησε θαλασσοταραχή. Ο καπετάνιος παρακάλεσε την Παναγία και τότε μια λάμψη φώτισε τη παραλία όπου και προσάραξε με ασφάλεια .Έκτισε εκεί ένα εκκλησάκι που ονομάστηκε Λαμπηδόνα και στην συνέχεια πήρε το όνομα του και το χωριό.

μέρος # 1 θεωρητικό πλαίσιο

μέρος # 2 έρευνα και καταγραφή τα παραδείγματα η γιαννιώτη

μέρος # 3 περιγραφή εγχειρήματος και σχεδιαστική πρόταση το εγχείρημα ο οικισμός τα παρατηρητήρια το εργαστήρι οι κήποι οι πισίνες

αντί επιλόγου

θεωρητικό πλαίσιο

9

τοπίο

Το τοπίο αποτελεί βάση για τον σχεδιασμό. Οι μεταβαλλόμενοί του παράγοντες, χρόνος και ύλη προσφέρουν έναν αβέβαιο αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρον χαρακτήρα, που φανερώνουν τον κυρίαρχο τους ρόλο στις διαδικασίες της φύσης. Ο χρόνος στο τοπίο αν και δύσκολα προσδιορίζεται και μετριέται μπορεί να λάβει ρεαλιστικές διαστάσεις μέσα από προσθήκες και παρεμβάσεις. Κάθε κατασκευή μπορεί να ορίσει έναν χρόνο ύπαρξης, αντοχής και ζωής. Τα αντικειμενικά(φυσικά και τεχνητά) και τα υποκειμενικά(νοήματα και αναγνώσεις) στοιχεία του τοπίου βρίσκονται σε μια σχέση αλληλεξάρτησης3. Κι αυτό γιατί βρίσκεται το ίδιο σε μια κατάσταση συνεχούς επαναδιαμόρφωσης. Τα αποτύπωμα και τα σημάδια που αποκτά, σηματοδοτούν δεδομένα του παρελθόντος και δημιουργούν ένα υπόβαθρο ιστορικής συνέχειας.

Η φύση αποτελούσε ανέκαθεν το φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου. Κατά τον Georg Simmel, η φύση είναι μια ολότητα, κάτι το ενιαίο δίχως όρια, που υπερβαίνει τα επιμέρους στοιχεία. «Με τον όρο φύση εννοούμε την ατέρμονη συνάφεια των πραγμάτων, την αδιάκοπη γένεση και καταστροφή των μορφών, την κυμαινόμενη ενότητα του γίγνεσθαι η οποία εκφράζεται με τη συνέχεια της ύπαρξης μέσα στο χρόνο και το χώρο»1. Ένα οποιοδήποτε κομμάτι εδάφους -με ό,τι κι αν αυτό περιλαμβάνει- δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό της. Από την στιγμή που κάτι αποκόπτεται, παύει να θεωρείται απολύτως φυσικό. Η έννοια του τοπίου εμφανίζεται ήδη από την εποχή του μεσαίωνα στην ζωγραφική με τη μορφή απεικόνισης της θέας. Ξεκινά έτσι μια σταδιακή απομάκρυνση του ανθρώπου από την φύση, τοποθετώντας τον σε μια παθητική θέση απέναντί της. Φύση και τοπίο είναι δυο έννοιες κοντινές, αλλά όχι ταυτόσημες. Το τοπίο αφορά κάτι που μπορεί να μεταβάλλεται συχνά, τα όρια του είναι ρευστά και αποτελεί υποσύνολο της έννοιας της φύσης. Αν η φύση συγκροτεί κάτι το συλλογικό, τότε το τοπίο συγκροτεί πολλές ατομικότητες, που κάθε φορά εξαρτώνται από το ανθρώπινο βλέμμα και από τον ορίζοντα από τον οποίο αποσπώνται. Είναι μια ψυχική κατάσταση που αντανακλά τα συναισθήματα του παρατηρητή και εκφράζει τον φαντασιακό κόσμο αντίληψής του. Και αν και το φυσικό τοπίο κάθε φορά πλάθει την ύλη επαναπροσδιορίζοντας τον τόπο αλλά και τις δράσεις που τελούνται σε αυτό, έτσι κι ο παρατηρητής καταφέρνει με τη σειρά του να το αναπαράγει μέσω της εικόνας ή του λόγου του με τον τρόπο που επιλέγει να το προσεγγίσει. Το υποκείμενο στο περιβάλλον αποτελεί τον μοναδικό εξωτερικό θεατή απέναντι σε αυτό που το περιβάλλει, το τοπίο.

Κάπου εδώ, κρίνουμε ότι είναι σημαντικό να ερμηνεύσουμε κι εμείς το τοπίο. Το αντιλαμβανόμαστε ως την ύπαιθρο, η οποία συνδέεται με το απλό και το ζωντανό σε αντίθεση με την πόλη, που για εμάς εκφράζει κάτι το περίπλοκο. Αποτελεί τον συμβολικό χώρο της φαντασίας μας, σημείο συνάντησης και επικοινωνίας. Είναι ένα απροσδιόριστο ενδιάμεσο καθώς δεν μπορεί να απομονωθεί από τις αλληλεπιδράσεις και τις παρεισφρήσεις του αστικού τοπίου και τρόπου ζωής. Επικεντρωνόμαστε στην εμπειρία του τόπου και της υπαίθρου μέσω του βιώματος, του σώματος μας και των αισθήσεων. Η ανάγκη και η απόλαυση αποτελούν τις δύο κύριες κατευθυντήριες γραμμές μας. Στόχος μας είναι η σύναψη μιας άμεσης και ουσιαστικής σχέσης υποκειμένου-χώρου.

διαμονή

Μέρη του τοπίου είναι το ανάγλυφο του εδάφους, η βλάστηση, το νερό, τα οικοσυστήματα καθώς και οποιαδήποτε ανθρωπογενής παρέμβαση. Οι χαρακτηριστικές εναλλαγές ανάμεσα σε αυτά, πλάθουν συνεχώς νέα μικροτοπία που είναι τμήματα του ίδιου του φυσικού2. Δημιουργούνται μικρές ενότητες με διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά και νοηματοδοτήσεις. Επομένως, το τοπίο θα λέγαμε ότι είναι ένα κατασκεύασμα, το οποίο αποκτά υπόσταση την στιγμή που θα θεωρηθεί ως ένα, κι έτσι μετατρέπεται σε πεδίο που μπορεί να φιλοξενήσει την μορφοποιητική δράση των υποκειμένων.

Η κυρίαρχη εικόνα του πολιτισμού μας είναι αυτή του σπιτιού. «Το σπίτι είναι η γωνιά μας μέσα στον κόσμο. Είναι το πρώτο μας σύμπαν»4. Αν προσπαθούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό, θα λέγαμε ότι η κατοικία είναι ένας δεδομένος στεγασμένος χώρος που χρησιμοποιείται για διαμονή. Όμως, για τον Bachelard «κάθε πραγματικά κατοικημένος χώρος εμπεριέχει την έννοια της κατοικίας»5. Εκτός από τα δομικά χαρακτηριστικά ενός κτίσματος, όπως το κέλυφος, οι τοίχοι, τα ανοίγματα, υπάρχουν και τα ποιοτικά, όπως οι αναμνήσεις, οι επιθυμίες, τα αντικείμενα, με βάση τα οποία μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε μη-συμβατικούς χώρους σε

1 Georg Simmel, Joachim Ritter, Ernst H. Gombrich, “Το τοπίο”, Ποταμός, Αθήνα, 2004, σ. 12.

2 Μαρία Γούλα, “Η επιστροφή στο μεσογειακό τοπίο ”, στο: συλλογικό, “Ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον!”, επιμελ. Κώστας Μανωλίδης, Νησίδες, Σκόπελος, 2003, σ. 26.

3 Θωμάς Δοξιάδης, “Ταυτότητα ή ποικιλότητα”, στο ίδιο, σ. 50.

4 Gaston Bachelard, “Η ποιητική του χώρου”, Χατζηνικολή, Αθήνα, 2014, σ. 31.

5 στο ίδιο, σ. 32.

11

κατοικίες. Οποιοσδήποτε χώρος της φαντασίας και της ονειροπόλησης μας μπορεί να κατοικηθεί, όπως και κάθε γεωμετρικός χώρος, έστω περαστικά ή προσωρινά. Η κατοικία σε μια αρχική ορθολογική ανάγνωση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα αντικείμενο. Όταν όμως αρχίζει να αποκτά χαρακτηριστικά καθημερινότητας και ζωής, μετατρέπεται σε βιωμένο τόπο που συμπηκνώνει την αίσθηση της οικειότητας. Είναι πλέον τόπος ελαστικός, μεγαλώνει και τα όρια του διευρύνονται. Όπως αναφέρει ο Γιώργος Σπυριδάκης «το σπίτι μου είναι διάφανο αλλά δεν είναι από γυαλί. Θα ‘λεγες πως έχει περισσότερο την φύση του ατμού. Οι τοίχοι του πυκνώνουν και αραιώνουν ανάλογα με την επιθυμία μου. Άλλοτε τους σφίγγω γύρω μου σαν μια πανοπλία απομόνωσης… Άλλοτε όμως αφήνω τους τοίχους του σπιτιού μου ν’ αναπτυχθούν μέσα στο χώρο τους, που είναι η άπειρη έκταση»6. Το σπίτι αυτό υπερβαίνει την γεωμετρία του. Είναι σχεδόν άυλο, χωρίς σημεία αναφοράς. Η κατοικία αν και σταθερή, δεν είναι ποτέ ακίνητη καθώς ενσωματώνει την κιναισθητικότητα του σώματός μας. Εμπεριέχει όλες τις κινήσεις που γίνονται στο εσωτερικό της αλλά και αυτές στο εξωτερικό της περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Φατούρο, η κατοικία αποτελεί ένα πεδίο άπειρων επαφών του σώματος. Διαθέτει τριπλή υπόσταση αν νοηθεί ως βιωματικό, ατομικό και συμβιωτικό κύτταρο της ύπαρξής μας7. Αναφερόμενοι στο υποκείμενο-ταξιδιώτη, άρα και στο σώμα του, είναι κρίσιμο να σημειωθεί το διαφορετικό μοντέλο κατοίκησης που πρεσβεύει. Ο ταξιδιώτης με τα αντικείμενα και τον εξοπλισμό του, μεταφέρει το σπίτι του και την ίδια στιγμή οικοδομεί. Το ίδιο του το σώμα αποτελεί ένα μορφοποιητικό στοιχείο, καθώς συνεχώς ενεργεί με διαφορετικό τρόπο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του. Όπως αναλύεται στη Μορφοποιητική, οι διάφορες επισκέψεις και διαμονές του υποκειμένου αφορούν εκτός των άλλων και πειραματισμούς που μετατρέπουν καταστάσεις σε εγκαταστάσεις, εντάσσοντας με αυτόν τον τρόπο το βιωματικό κομμάτι του σώματος στο χωρικό κομμάτι των κατασκευών-οικοδομημάτων8. Στόχος του είναι η βαθιά κατανόηση των σωματικών ενεργημάτων που εκτυλίσσονται και η χωρική διάσταση της κατοίκησης. Το ενεργό σώμα είναι αυτό που μορφοποιεί την ίδια την εμπειρία, την κατασκευή και τον κόσμο δίνοντας και στα τρία την εμπειρία της κατοίκησης.

6 στο ίδιο, σ. 78.

7 Δημήτρης Φατούρος, “Ποια κατοικία; Το πεδίο και το πρόσωπο”, στο συλλογικό, “Κατοικία: σχεδιάζω, κατασκευάζω, σκέπτομαι”, επιμελ. Σάσα Λαδά, Ελένη Χαρίση, Νικολέττα Αντωνοπούλου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2015, σ. 31.

8 Ζήσης Κοτιώνης, “Μορφοποιητική”, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, 2007, σ. 83.

12

Είναι εφικτό να γίνει μια βασική διάκριση των ενεργημάτων, ανάλογα με την σχέση που έχουν ως προς το ενεργό σώμα, σε άμεσα και διαμεσολαβημένα9. Στα πρώτα εντάσσονται όσα δρουν και αναφέρονται προς το ίδιο το σώμα (μυρίζω, βλέπω, ακούω) και στα δεύτερα αυτά που για να επιτελεστούν χρειάζονται απαραίτητα ένα μέσο-εξοπλισμό ανάμεσα σe σώμα και τοπίο (πχ για να κάτσω χρειάζομαι μια καρέκλα). Ο ταξιδιώτης συνεπώς ως ενεργό υποκείμενο και μορφοποιητής καταφέρνει μέσω αυτών των ενεργημάτων να αφουγκράζεται τον υλικό χώρο και το τοπίο με τις πλήρεις αισθήσεις του. Η ελεύθερη μεταφορά του ταξιδιώτη σε ένα προσωρινό περιβάλλον απωθεί κάθε αίσθηση ριζώματος στον τόπο. Αντίθετα η σταθερότητα ενός κελύφους εγκλωβίζει και κτηριοποιεί το ενεργό σώμα του κατοίκου σε μια σταθερή κατάσταση οικοδομικά, πρακτικά και λειτουργικά. Στην περίπτωση μιας πιο ελεύθερης κατοίκησης όπου όλες οι παραπάνω συνθήκες έχουν έναν πιο ευμετάβλητο και ελαφρύ χαρακτήρα, δημιουργούνται νέες υλικότητες και μορφολογίες στο κτιριακό κέλυφος. Τα όρια είναι πιο ελεύθερα και οι συνθήκες εκφράζουν την αίσθηση της προσωρινότητας. Αντίστοιχα, ο υλικός κόσμος της δομής με τη σειρά του έχει ήδη έναν προκατασκευασμένο και μορφοποιητικό χαρακτήρα. Υλικότητα και μορφολογία επεμβαίνουν σε μια διαδικασία μορφοποιίησης, στην οποία το ανθρώπινο σώμα συμμετέχει ενεργά ή επηρεάζεται αναγκαστικά μέσω της κατοίκησής του. Τι σημαίνει διαμένω σε έναν τόπο; Και πως μπορώ να οικειοποιηθώ τον τόπο αυτό; Από ποιο σημείο και μετά ένας τόπος γίνεται δικός μου; Από τη στιγμή που επιτελώ τις καθημερινές μου πρακτικές, από τις πιο κύριες μέχρι τις πιο ασήμαντες; Ή πρέπει να περάσει ένα ορισμένο αποδεκτό χρονικό διάστημα για να πω ότι ένας τόπος μου ανήκει; Κάθε χώρος έχει τη δική του λειτουργία και διαφορετική σημασία από έναν άλλο. Τα δωμάτια είναι ορισμένα με μεγάλη λεπτομέρεια και ακρίβεια, όμως ο χώρος είναι εύπλαστος και ρευστός. Όπως αναφέρει ο Ζορζ Περέκ, για τον ίδιο λόγο που μπαίνει η ηλεκτρική σκούπα στο καμαράκι για τις σκούπες, μπαίνουν και τα κατάκοπα σώματα στην κρεβατοκάμαρα. Προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ίδιες λειτουργίες, δηλαδή η ανάκτηση δυνάμεων και η συντήρηση10. Άρα, μήπως πλέον οι χώροι και τα δωμάτια πρέπει να επαναπροσδιοριστούν και το κυρίαρχο κριτήριο για να χαρακτηριστούν και να ονοματιστούν να είναι τα ενεργήματα που επιτελούνται εκεί; 9 στο ίδιο, σ. 97.

10 Georges Perec, “Χορείες χώρων”, Ύψιλον, Αθήνα, 2000, σ. 45.

αναψυχή – τουρισμός/παραθερισμός

πρωτοπόροι ταξιδιώτες, υπάρχει ωστόσο ο φυγάδας στον έναν και ο έγκλειστος στον άλλον»14.

Ως διακοπές ορίζεται η χρονική περίοδος κατά την οποία απέχουμε από οποιαδήποτε καθημερινή ενασχόληση υπό την μορφή της υποχρέωσης. Η συνθήκη των διακοπών μπορεί να αναφέρεται σε διαφορετικές καταστάσεις και πρόσωπα. Σε κάθε περίπτωση, προσαρμόζεται ανάλογα με τους υπάρχοντες παράγοντες, για αυτό και οι διακοπές αποτελούν μια προαιρετική επιλογή προσφέροντας σωματική και ψυχική χαλάρωση. Η συγκεκριμένη περίοδος συνηθίζεται πολλές φορές να συνοδεύεται από ταξίδια αναψυχής, τα οποία μέσα από τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται και εκτελούνται, αντικατοπτρίζουν και την προσωπικότητα του υποκειμένου από την οποία επιλέγονται. Σύμφωνα με το βιβλίο Στην Ακροθαλασσιά, «ο άνθρωπος που καταφεύγει στην εξοχή αποκαλείται ως παραθεριστής, ενώ ο άνθρωπος που κάνει διακοπές ως τουρίστας»11. Ποια είναι ωστόσο η ουσιαστική διαφορά των επιλογών και επιτελέσεων τους; Ο πρώτος, δε δίνει σημασία στο κομμάτι του ταξιδιού αλλά στην ουσιαστική επιλογή ενός τελικού προορισμού, που θα αποτελέσει το νέο του καταφύγιο στο οποίο φυσικά και θα παραθερίσει. Επιζητά έναν τόπο για να διαμείνει, να εγκατασταθεί και να ενσωματωθεί σε αυτόν. Ο δεύτερος, επικεντρώνεται στο συνεχές ταξίδι με σκοπό την εξερεύνηση νέων μαζικών τόπων σε ταυτόχρονο ή μικρό χρονικό διάστημα καθώς βρίσκεται συνεχώς σε μια περιοδεία περιπλάνησης και περιήγησης. Σε σχέση με τα δύο αυτά πρόσωπα ο Γερμανός κοινωνιολόγος Edsen Burger, σχολιάζει τις διακοπές ως ένα χρονικό διάστημα μεταμορφώσεων στο οποίο όλοι μπορούν να αναζητήσουν τις επιθυμίες που σε καθημερινό χρόνο δυσκολεύονται να εκπληρώσουν. Συμπληρώνει, ότι ο κόσμος δεν είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα αλλά ένα ψυχολογικό κατασκεύασμα της αντίληψης12. Έτσι λοιπόν ο νέος αυτός κόσμος-τόπος για τον παραθεριστή συγκροτεί ολόκληρη την επικράτειά του και νιώθει κάτοικος μέσα σε αυτήν, ενώ για τον τουρίστα αποτελεί ένα απλό πέρασμα στο διάβα του ταξιδιού του. Οι δύο ταξιδιώτες πιθανά να διασταυρώνονται σε κοινούς τόπους χωρίς ωστόσο να έχουν κοινές αναφορές13. «Ο ένας λοιπόν κυκλοφορεί μέσω του αδύνατου ενώ ο άλλος φωλιάζει σε άφαντες γωνίες. Έτσι, στη μεγάλη επική διάσχιση του ενός αντιτίθεται στη παραδείσια εγκατάσταση του άλλου. Ο ένας διαφεύγει για να δει τον τεράστιο κόσμο, ενώ ο άλλος μπαίνει στο κέλυφος του και κλείνεται σε ένα μικροσκοπικό κόσμο για να ξεχάσει τον υπόλοιπο. Και αν και οι δυο είναι

Η αναψυχή έχει τη δυνατότητα να μεταφέρεται σε άλλους τόπους και σε διαφορετικές εγκαταστάσεις ανάλογα με τις εποχιακές αναζητήσεις και απολαύσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα φυσικά να παράγονται διαφορετικές ποιότητες αναψυχών και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της κάθε τοποθεσίας να προϊδεάζουν τις διαφορετικές κατηγορίες. Με αυτόν τον τρόπο ο Ζαν Ντιντιέ Ουρμπαίν ανάλογα με το αν αναφέρεται κοντά σε ένα παραθαλάσσιο μέρος, σε μια εξοχή ή σε ένα ορεινό τοπίο επονομάζει τη κάθε κατηγορία «γαλάζιο παραθερισμό», «πράσινο» και «λευκό» αντίστοιχα15.

παραθεριστής Το υποκείμενο που επιλέγει τόπους όσο το δυνατόν λιγότερο εξοπλισμένους προωθεί την ιδέα της «λιτότητας». Δεν επιθυμεί να προστατευθεί πλήρως από κάποια συμπαγή δομή ή ένα ολοκληρωμένο ντύσιμο, αντιθέτως, προσπαθεί να απαλλαγεί από αυτά που τον συνοδεύουν συνήθως και να εκτεθεί με κάθε έννοια του όρου. Αφήνει πίσω του ότι τον «φορτώνει» ώστε να νιώσει ελεύθερος. Ελεύθερος με την συνείδησή του, με την κίνησή του στο χώρο, με τις πρακτικές του και με την αλληλεπίδραση του με κάθε αντικείμενο και δομή. Η γυμνότητα, το σώμα ή κάποια φορητά αντικείμενα συχνά τον συνοδεύουν σε αυτήν την αίσθηση ελευθερίας16. Μέσα από αυτήν την χαλαρότητα, σώμα και μυαλό δεν παύουν να απολαμβάνουν και μέσω του βλέμματος. Ο Ζαν Ντιντιέ Ουρμπαίν αναφέρει πως ό,τι σχετίζεται με απόλαυση σημαίνει πως προσεγγίζει την εκδήλωση των επιθυμιών και της προσωπικής ικανοποίησης. Εμπλέκεται μέσα σε μια μιμητική διάθεση παρατηρώντας την έκφραση, το λόγο και τις ενέργειες γειτονικών υποκειμένων στο χώρο με αποτέλεσμα να «γεμίζουν» έμμεσα τα προσωπικά του συναισθήματα ακόμα κι αν δεν μετέχει σε αυτές τις ενέργειες17. Η ταυτότητά του παραθεριστή και ο τρόπος επιτέλεσης των καθημερινών του πρακτικών στο χώρο φανερώνει τον φιλικό του αυτό χαρακτήρα απέναντι στον τόπο που παρευρίσκεται βιώνοντας τον ως μια παρθένα έκταση. Προσπαθεί να εναρμονιστεί μαζί του αφού πρώτα τον παρατηρήσει και τον κατανοήσει. Να αναγνώσει το τοπίο, τη μορφολογία του εδάφους, τις καθημερινές πρακτικές των ατόμων, τα ήθη και τα

11 Jean-Didier Urbain, “Στην ακροθαλασσιά”, Ποταμός, Αθήνα, 2000, σ. 19.

12 στο ίδιο, σ. 20.

13 στο ίδιο, σ. 21.

14 στο ίδιο, σ. 50.

15 στο ίδιο, σ. 392-394.

16 στο ίδιο, σ. 327.

17 στο ίδιο, σ. 132.

13

έθιμα που συνηθίζονται να τελούνται. Να μάθει δηλαδή ποιο είδος τελετουργίας ακολουθεί ο τόπος ώστε ο ίδιος να ενσωματωθεί και να καταφέρει να δημιουργήσει σε αυτήν την ιδανική τοποθεσία, με σκοπό την διαμονή. Είναι αυτός που αναζητεί την απόλαυση του τόπου τόσο από την απλότητά του όσο και από την αυθεντικότητά του. Πέραν της επιλογής του τόπου συχνά ενδιαφέρεται και για περαιτέρω αναζήτηση και εξερεύνηση της περιοχής διακόπτοντας την απομόνωσή του. Μεταμορφώνεται λοιπόν σε πεζοπόρος-παραθεριστής κάνοντας μικρές εκδρομές αναγνώρισης των γειτονικών συνόρων, χωρίς ωστόσο να αποκλίνει από το κοντινό του ασφαλές κατάλυμα. Με τον τρόπο αυτό, πλησιάζει σημαντικά την ταυτότητα του περιπατητή και των πρακτικών του. Ο ταξιδιώτηςπαραθεριστής αναζητά το παράμερο, το δύσβατο και αποκομμένο προκειμένου να εντοπίσει την ηρεμία, τα χρώματα και τα σχήματα του τοπίου. Ωστόσο αυτό το κομμάτι γης στην ύπαιθρο έχει επιλεγεί με τις προβλεπόμενες και αναγκαίες συνθήκες που θεωρεί ο ίδιος ότι πληροί για να παραθερίσει, (πχ. νερό, σκίαση, παροχές, μέσο μεταφοράς) ώστε να τον υποδέχεται και να μπορεί ευχάριστα να διατεθεί για ανθρώπινη εγκατάσταση. Αναζητεί έναν τόπο που θα λειτουργεί σαν το μικρόκοσμό του και μέσα σε αυτόν θα μπορεί να τελέσει όλες του τις συνηθισμένες πρακτικές. «Στην πραγματικότητα έναν τόπο λατρείας και ένα χαλί προσευχής για να επιτελέσει μία τελετουργία»18.

τελετουργία Ο παραθεριστής εντάσσεται σε μια διαδικασία να μετοικίσει, να μεταφέρει δηλαδή και να διαμορφώσει τις συνθήκες της κατοικίας του σε έναν νέο τόπο, κάνοντας τον εξίσου οικείο. Στόχος του είναι να απελευθερώσει τη συνθήκη του χρόνου από τις διακοπές ώστε νιώσει ελεύθερος εκτός χρονοδιαγράμματος. Μέσα από την απώλεια του χρόνου κατά τη διαμονή, ο παραθεριστής χάνει κάθε είδους ανησυχία και καταφέρνει να ενταχθεί στην νέα καθημερινότητα του τόπου. Ίσως ο ονομαζόμενος τεμπέλης-παραθεριστής να ενδιαφερθεί μόνο για να επιτελέσει τα τυπικά και να αποφύγει κάθε είδους μετακίνηση και δράση στην περιοχή, έχοντας υποκύψει στο βόλεμά του. Περιορίζεται σε ενεργήματα όπως είναι το να κοιμάται, να τρώει, να διαβάζει και στην καλύτερη να κολυμπά ή να πεζοπορεί. Ωστόσο, ο παραθεριστής οργανώνει το πρόγραμμα της χαλάρωσής του εξ αρχής σε σχέση με τα αντικείμενα και τον κατάλληλο εξοπλισμό που πρέπει και χρειάζεται ακριβώς να φέρει 18 στο ίδιο, σ. 192.

14

μαζί του για να απολαύσει τις στιγμές του. Δημιουργεί λοιπόν μια νέα επανάληψη δράσεων και πρακτικών περνώντας στο κομμάτι της οικειότητας και της τελετουργίας. Ένα παιχνίδι ουσιαστικά στο οποίο προσπαθεί να αφομοιωθεί και να βρει μία νέα θέση ώστε να ενταχθεί στο κομμάτι της συλλογικότητας του τόπου, η λεγόμενη «λειτουργία ένταξης στην αγέλη». Να γνωρίσει δηλαδή τους υπόλοιπους θαμώνες, τις συνήθειές τους, τους άτυπους όρους χρήσης του χώρου αλλά ταυτόχρονα να κρατήσει και το κομμάτι της προσωπικής του αυτονομίας19. Μέσα από τη συμβίωση και τη συνύπαρξη οι παραθεριστές αποσκοπούν στην οικειότητα και την επαφή που έχουν χάσει στο αστικό καθημερινό περιβάλλον. Το να κοιμηθείς δίπλα δίπλα με ένα άτομο που γνωρίζεις ελάχιστα, να μοιραστείς το φαΐ με άλλους δίπλα από μια φωτιά, να απολαύσεις παρέα την μαγεία του τόπου και του τοπίου. Μέσα από τη συμβιωτική αυτή συνθήκη τελούνται τελετουργίες, οι οποίες συμπληρώνουν σχέσεις γειτνίασης και απόστασης. Το να είναι, αλλά ταυτόχρονα και να μην είναι μαζί κάποιοι. Η τελετουργία στον παραθερισμό ίσως είναι και αυτός ο ψυχαναγκασμός της ρουτίνας, όπου το υποκείμενο νιώθει ασφαλές μέσα σε αυτόν, γνωρίζοντας τι πρόκειται να συμβεί, φοβούμενο το απρόοπτο και το απρόσμενο. Ίσως αυτή η συνθήκη τελετουργικής αναψυχής να συγκροτεί και μια διέξοδο από την απραξία δίνοντας ουσία και νόημα στη χρονική διάρκεια της ημέρας, εντάσσοντάς την με έναν υποσυνείδητα επιτηδευμένο τρόπο. Όπως αναφέρει ο Ντάνιελ Πενάκ «ξεκινά στις σύντομες εβδομάδες αιωνιότητας όπου δεν συμβαίνει τίποτα ακριβώς, τίποτε εκτός του δεδομένου, του απειροελάχιστου, του εσωτερικού και του επαναλαμβανόμενου. Τίποτα εκτός από εμάς τους ίδιους απέναντι σε εμάς τους ίδιους»20. Και εδώ ταιριάζει ο σχολιασμός του Ζαν Ντιντιέ Ουρμπαιν σχετικά με την ερμηνεία του όρου παραθερισμού στην αγγλική γλώσσα, τονίζοντας ότι το «να παραθερίσει κανείς» μεταφράζεται ως «to be staying in the countryside», με την αντίστοιχη ελληνική ερμηνεία «να διαμένει στην εξοχή». Σε λαϊκά αγγλικά όμως μεταφράζεται επίσης «to be staying in prison», που σημαίνει «να διαμένεις σε φυλακή», και πιθανά αυτή η λαϊκή μετάφραση να αντικατοπτρίζει στην παραπάνω κατάσταση της τελετουργίας μια διαφορετική οπτική που βιώνοντάς την είτε δεν την παρατηρούμε είτε την παραμερίζουμε επιλεκτικά21.

19 στο ίδιο, σ. 273.

20 στο ίδιο, σ. 193.

21 στο ίδιο, σ 212.

βιβλιογραφία Bachelard Gaston, «Η ποιητική του χώρου», Χατζηνικολή, Αθήνα, 2014.

Perec Georges, «Χορείες χώρων», Ύψιλον, Αθήνα, 2000.

Simmel Georg, Ritter Joachim, Gombrich Ernst H., «Το τοπίο», Ποταμός, Αθήνα, 2004.

Urbain Jean-Didier, «Στην ακροθαλασσιά», Ποταμός, Αθήνα, 2000.

Κωνσταντινίδης Άρης, «Για την Αρχιτεκτονική», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2017. Κοτιώνης Ζήσης, «Μορφοποιητική», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, 2007. Συλλογικό, «Η ελάχιστη δομή», επιμελ. Αποστόλης Αρτινός, Κριτική, Αθήνα, 2014. Συλλογικό, «Κατοικία: σχεδιάζω, κατασκευάζω, σκέπτομαι», επιμελ. Σάσα Λαδά, Ελένη Χαρίση, Νικολέττα Αντωνοπούλου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2015. Συλλογικό, «Ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον!», επιμελ. Κώστας Μανωλίδης, Νησίδες, Σκόπελος, 2003.

15

έρευνα και καταγραφή

19

Το δίπολο τουρίστα-παραθεριστή και οι ουσιαστικές τους διαφορές ως προς την κατοίκηση τους στο νέο τόπο, μας οδηγούν από την πλευρά του παραθερισμού σε γνώριμες εικόνες και βιώματα. Αποφασίζοντας λοιπόν ως βασικό άξονα μελέτης για τη διπλωματική μας εργασία την ταυτότητα του παραθεριστή και τη συνθήκη κατοίκησης που αντιπροσωπεύει, ξεκινάει να καθορίζεται η κατεύθυνση του ερευνητικού μας ενδιαφέροντος.

προβληματισμός για το ποιες από αυτές τις επισκέψεις ανταποκρίνονται στην θεματική μας και με βάση ποια κριτήρια θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν, δημιουργεί διάφορα ζητήματα και σκέψεις για τον αποκλεισμό μερικών από αυτών αλλά και επιπλέον αναζήτησης. Μέσα από την ζύμωση αυτής της σκέψης καταλήγουμε να συγκεντρώσουμε μια ομάδα 18 εμπειριών-επισκέψεων που αποτελούν τα προσωπικά παραδείγματα της μελέτης μας για την παραθεριστική διαμονή. Η τοποθεσία, o τρόπος πρόσβασης, ο χρόνος και η διάρκεια της διαμονής σε αυτά, ο σκοπός της επίσκεψης, η διαμόρφωση του χώρου καθώς και το πλήθος των υποκειμένων, συγκροτούν τα βασικά ερωτήματα ταξινόμησης και σύγκρισης του κάθε παραδείγματος. Επιπλέον, οι υποδομές, οι παροχές, ο διαφορετικός τρόπος οργάνωσης του εκάστοτε χώρου καθώς και ο εξοπλισμός που φέρει το υποκείμενο μαζί με τα υπάρχοντα αντικείμενα που χρησιμοποιεί, ορίζουν και εξυπηρετούν τις ανάγκες του κάθε παραδείγματος.

Κύριο μέλημά και ανησυχία μας ήταν η συγκρότηση μιας έγκυρης πηγής πληροφοριών με όσα το δυνατόν λιγότερα άγνωστα σημεία, ώστε να δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη άποψη επί του θέματος. Για αυτόν τον λόγο, η σκέψη μας αρχίζει να περιορίζεται στην περιοχή του Βόλου, ενώ η έντονη συναναστροφή με ντόπιους και η περιήγηση μας σε διάφορα μονοπάτια και μέρη του Πηλίου, κρατούν την οπτική μας ματιά πιο κοντά στο φυσικό απ’ ότι στο αστικό πεδίο. Επιλέγοντας το βιωματικό τρόπο καταγραφής, συγκεντρώνεται προσωπικό αρχείο πληροφοριών, και φωτογραφιών που αντιπροσωπεύουν εμπειρίες ποικίλων επισκέψεων μας στο Πήλιο κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών μας χρόνων. Η οργάνωση και η ανάλυση των στοιχείων αυτών συγκροτούν και τα ουσιαστικά τεκμήρια της καταγραφής μας. Ο

Σύμφωνα με τους παραπάνω παράγοντες δημιουργούνται στο σύνολο των παραδειγμάτων 6 υποομάδες με κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Η μονή, το κατάλυμα, το καταφύγιο, το οργανωμένο camping, το ελεύθερο camping και η εκδήλωση.

21

27

29

37

41

45

51

53

55

61

Από την ομάδα των παραδειγμάτων γίνεται η επιλογή ενός για περαιτέρω καταγραφή. Σαν ένα δείγμα μιας πιο συγκεκριμένης ανάλυσης λοιπόν, τείνει να λειτουργεί στην έρευνά μας ως μια μορφή case study. Η επιλογή του συγκεκριμένου παραδείγματος προκύπτει σε ένα πρώτο στάδιο μέσα από την συχνή συναναστροφή και οικειότητά μας με το χώρο, και σε ένα δεύτερο από το έντονο χαρακτηριστικό να συνδυάζει στον ίδιο τόπο αυτή τη φορά, πολλές από τις ποικίλες συνθήκες που έχουμε συναντήσει στα διάσπαρτα παραδειγματα μελέτης.

οργανώνοντας έτσι τη διαρρύθμιση σε δύο διαφορετικά επίπεδα με μερικά επικλινή σημεία. ‘Οσον αφορά το κομμάτι της κατασκευής του, αξίζει να σημειωθεί πως πραγματοποιείται μέσα από προσωπική εργασία, τεχνογνωσία αλλά και επανάχρηση δομικών υλικών και εξοπλισμού. Επιπλέον, αντικείμενα που συμπληρώνουν τόσο τον εσωτερικό όσο και τον εξωτερικό χώρο συγκεντρώνονται από φιλικές προσφορές και συλλογή απορριμάτων. Και όπως συνηθίζει να λέγεται από το φίλο και ιδιοκτήτη του καταλύματος Γιώργο, “kados. gr”.

Η τοποθεσία του ορίζεται στο Νοτιοανατολικό Πήλιο μεταξύ των δύο παραθαλάσσιων οικισμών Λύρη - Μουρτιά, ενώ η επονομασία του “Γιαννιώτη” προκύπτει από παλιό χαρακτηρισμό της περιοχής. Οριοθετείται σε ιδιωτικό οικόπεδο που εκτείνεται κατά μήκος της ακτογραμμής μέχρι τα όρια μιας μικρής παραλίας με θέα τις Σποράδες. Η κύρια βλάστηση του οικόπεδο είναι οι ελαιώνες, στοιχείο που αποτελεί και την ουσιαστική χρήση γης του, εφόσον η οικογένεια στην οποία ανήκει ξεκίνησε να κατασκευάζει κάποιες υποδομές διαμονής στο χώρο με σκοπό την ξεκούρασή της κατά τη συγκομιδή των ελαιών. Οι δομές του χώρου επεκτείνονται σταδιακά ανά τα χρόνια με στόχο την εφήμερη διαμονή της οικογένειας στον τόπο. Η επέκταση τους γίνεται σύμφωνα με τις ανάγκες που κάθε φορά προκύπτουν και προτεραιότητα στο σημείο αυτό δεν αποτελεί η αρμονική διαρρύθμιση του συνόλου αλλά η επιλογή συγκεκριμένων σημείων που εξυπηρετούν τόσο τη λειτουργικότητα του χώρου όσο και την απόλαυση του τοπίου. Το κατάλυμα απαρτίζεται από μια πέτρινη ημιυπαίθρια κουζίνα, ένα παλιό τροχόσπιτο που με τη φθορά του χρόνου χρησιμοποιείται πλέον μόνο ως αποθηκευτικός χώρος, δύο ξύλινα σπιτάκια διαστάσεων 2μ.x2μ. και ένα μπαλκόνι. Τα όρια του καταλύματος στο οικόπεδο εγγράφονται σε δύο πετρόχτιστες πεζούλες

Η συντήρηση του χώρου πραγματοποιείται με συγκεκριμένο τρόπο κάθε καλοκαίρι. Μέρος της διαδικασίας αυτής συγκροτεί και η οργάνωση των παροχών καθώς απουσιάζει δίκτυο ύδρευσης και ηλεκτρικού ρεύματος που αντικαθίστανται από μία δεξαμενή νερού, ένα ψυγείο με μπουκάλα υγραερίου και ένα μικρό φωτοβολταϊκό για το βασικό φωτισμό των χώρων. Ο χώρος είναι οργανωμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει τη δυνατότητα να “κλείνει”, ή καλύτερα να προφυλάσσεται ανάλογα για τη χειμερινή περίοδο και να “ανοίγει” για τη θερινή. Η διαδικασία του ανοίγματος και του κλεισίματος καθώς και η συντήρηση του υπαίθριου αυτού χώρου αποτελεί μία πολύ συγκεκριμένη τελετουργία και συνήθως γίνεται συλλογικά. “Είμαστε κλειστά γιατί δεν είμαστε ανοιχτά!” Παρατηρώντας τον ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας του παραδείγματος της Γιαννιώτη, εντοπίζεται πως βασικός παράγοντας για την οργάνωση της διαμονής και της διαρρύθμισης της, αποτελεί ο κύκλος των ενεργημάτων που επιτελούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα ελεύθερα όρια του υπαίθριου χώρου και η μετακίνηση των περιορισμένων αντικειμένων σε ποικίλες τοποθεσίες ανάλογα με τις ανάγκες του υποκειμένου, διαμορφώνουν συνεχώς εκ νέου ταυτόχρονες συνθήκες κατοίκησης στο χώρο.

63

64

65

68

69

Watch the video here: https://vimeo.com/643253661

περιγραφή εγχειρήματος και σχεδιαστική πρόταση

77

ανάπτυξη ιδέας 82

83

ξουρίχτι

τοπογραφική μακέτα εργασίας

μυλοπόταμος

λιμνιώνας

λαμπινού

λαμπινού

καλαμάκι

μυλοπόταμος

ξουρίχτι

λιμνιώνας

λαμπινού

λαμπινού καλαμάκι

καλαμάκι

250 0

1000 500

Έχοντας ερευνήσει από μια βιωματική σκοπιά το σύνολο των 18 παραδειγμάτων προσωρινής εποχιακής διαμονής, θελήσαμε να επανεξετάσουμε τους όρους υπό τους οποίους αυτή επιτελείται. Το περιβάλλον στο οποίο διαμένουμε ορίζεται από τις παροχές και τις υποδομές που προσφέρονται σε κάθε περίπτωση, αλλά και σε συνδυασμό με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του υποκειμένου. Μέσα από την έρευνα παρατηρούμε ότι ο εκάστοτε τόπος σταδιακά αποδεσμεύεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και μετατρέπεται σε πεδίο δυνατοτήτων και σε πυκνωτή ενεργημάτων και πρακτικών. Ο χώρος έχει πλέον ρευστά όρια και αποκτά μια νέα δυναμική βασισμένη πολλές φορές σε παράδοξες σχέσεις. Κύριοι άξονες για να προσδιορίσουμε την στρατηγική μας αποτέλεσαν το «άπλωμα» της διαμονής στο τοπίο, ο διαχωρισμός των λειτουργιών με βάση το δίπτυχο ανάγκη-απόλαυση και η έντονη αντίθεση μεταξύ κλειστής αστικής κατοικίας και ανοιχτής παραθεριστικής δομής. Προσπαθήσαμε να σκεφτούμε χώρους συμβιωτικούς που συνομιλούν μεταξύ τους και εγγράφονται στο τοπίο. Χώρους που αποκτούν υπόσταση και νόημα με την χρήση από τα υποκείμενα και επαναπροσδιορίζονται διαρκώς. Χώρους που θα λειτουργούν ο κάθε ένας απομονωμένος αλλά και όλοι μαζί ταυτόχρονα σαν ένα σύμπλεγμα.

αυτή δραστηριότητα είναι εμφανής στην μορφολογία του εδάφους και ιδιαίτερα στις παραλίες. Από την συγκεκριμένη έκταση διέρχεται το κύριο οδικό δίκτυο, δευτερεύοντες αγροτικοί δρόμοι και διάφορα πεζοπορικά μονοπάτια, με κύριο αυτό που ενώνει το παραλιακό μέτωπο από το Καλαμάκι μέχρι και τον Μυλοπόταμο, πλησίον του οποίου χωροθετούμε την σχεδιαστική μας πρόταση. Αντιλαμβανόμαστε την διαμονή ως την γενικότερη έννοια ομπρέλα, που περιλαμβάνει το σύνολο της κατοίκησης, των δραστηριοτήτων της και της οικειοποίησης του χώρου. Έτσι καταλήξαμε στην ιδέα δημιουργίας ενός μηχανισμού θερινής διαμονής στο τοπίο, ο οποίος κατανέμεται σε 5 επιλεγμένες τοποθεσίες. Η κάθε μια από αυτές είναι μια ανεξάρτητη επικράτεια, η οποία όμως λειτουργεί συνδυαστικά με τις υπόλοιπες και δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς αυτές. Βασικό συστατικό του σχεδιασμού αποτελεί το μονοπάτι σύνδεσης αυτών των τοποθεσιών, που είναι και το ενοποιητικό στοιχείο της πρότασής μας. Το προγραμματικό σενάριο που θέσαμε αφορά τις λειτουργίες της διημέρευσης, της εστίασης, της εργασίας, της παρατήρησης, της αναψυχής και του περιπάτου. Τα σημεία που σχεδιάζονται δεν τοποθετούνται γραμμικά, αλλά κλιμακωτά με σκοπό να δημιουργήσουν μια αφηγηματική διαδρομή. Οι τοποθεσίες αυτές αποτελούν τον οικισμό, τα παρατηρητήρια, το εργαστήρι, τους κήπους και τις πισίνες.

Η κεντρική τοποθεσία, η προσβασιμότητα, η θέα, οι διαφορετικές χωρικές ποιότητες και υφές του εδάφους, οι πυκνότητες και η εγγύτητα των οικισμών αποτέλεσαν τα κριτήρια επιλογής της περιοχής παρέμβασής μας. Μετά από εκτενή μελέτη, ως σημείο ενδιαφέροντος ορίζεται το κεντρικό Πήλιο και πιο συγκεκριμένα αυτό που οριοθετείται μεταξύ των οικισμών Καλαμάκι – Λαμπινού – Ξουρίχτι και των παραλιών Καλαμάκι – Λαμπινού – Λιμνιώνας. Απέχει από την πόλη του Βόλου περίπου 38χλμ., 55 λεπτά οδικώς μέσω της εθνικής οδού Νεοχωρίου – Τσαγκαράδας, και μπορεί κανείς να το προσεγγίσει είτε με ιδιωτικό όχημα είτε με υπεραστικό λεωφορείο. Αποτελεί μια περιοχή με ποικιλόμορφο τοπίο καθώς συνδυάζει τον ορεινό όγκο με πυκνή βλάστηση και την ακτογραμμή προς το Αιγαίο. Από εκεί γίνεται η εξόρυξη της παραδοσιακής πέτρας του Πηλίου – γνωστή και ως σχιστόπλακα Πρόπαν – από την οποία έχουν κατασκευαστεί τα καλντερίμια του Πηλίου. Η εξορυκτική

Τα 5 αυτά αποσπάσματα διαμονής λοιπόν, είναι ανοιχτά και αναφέρονται σε οποιοδήποτε υποκείμενο θέλει να τα επισκεφτεί και να τα χρησιμοποιήσει. Επιδιώκουμε να λειτουργούν ως μόνιμες δομές στο ελεύθερο πεδίο της υπαίθρου και να μπορούν να στεγάζουν και να φιλοξενούν προσωρινές πρακτικές και να λειτουργούν ως σημεία συνάντησης. Πρόκειται για κοινοτικές δομές που ανήκουν στους δημοτικές ενότητες αφετών και μουρεσίου και ο ακριβής τρόπος λειτουργίας τους θα ορίζεται από αυτούς. Περιλαμβάνουν έναν βασικό εξοπλισμό ο οποίος μαζί με την ίδια την δομή θα συντηρείται περιστασιακά από τα μέλη της κοινότητας και τακτικά από τους ίδιους τους χρήστες μετά το πέρας της επίσκεψής τους.

87

τοπογραφικό

50 0

150 100

τυπολογίες υλικών

91

ο οικισμός Ο οικισμός τοποθετείται ίσως στο πιο κεντρικό σημείο της περιοχής. Βρίσκεται ανάμεσα από τις παραλίες Λαμπινού και Λιμνιώνα, σε απόσταση 350μ. περίπου από την κάθε μια, δίπλα σε αγροτικό δρόμο που τις συνδέει. Περιλαμβάνει εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς χώρους ύπνου, συλλογικές κουζίνες, τουαλέτες, ντουζ και υπαίθρια κοινά «σαλόνια». Μπορεί να φιλοξενήσει στα εσωτερικά δωμάτια από 36 έως 52 άτομα και στους εξωτερικούς χώρους ύπνου όσες/όσους χωράνε ανάλογα και με την δική τους προτίμηση. Το έδαφος στην περιοχή είναι επικλινές και προκειμένου να διαχειριστούμε την υψομετρική διαφορά, δημιουργούμε κλιμακωτά πλατώματα ανά 1,4μ και τοποθετούμε αναλημματικούς τοίχους με την τεχνική της ξερολιθιάς. Όσον αφορά τα υπόλοιπα υλικά, πρόθεσή μας είναι να συνδυάσουμε την βαριά κατασκευή της δομής με δώμα με μεγάλα ελαφριά ανοίγματα. Γι’ αυτό το λόγο, χρησιμοποιείται οπλισμένο σκυρόδεμα για τον στατικό φορέα και ξύλινα κουφώματα με διάτρητη πλήρωση για τα ανοίγματα. Κύρια αρχή αποτέλεσε ο σχεδιασμός μονάδων της βασικής επίπλωσης των δωματίων, των κουζινών καθώς και υπαίθριων καθισμάτων - siesta. Δημιουργήθηκαν μονάδες για την κάθε κατηγορία που ικανοποιούσαν τις επιθυμητές χρήσεις. Με τον πολλαπλασιασμό και τον διαφορετικό συνδυασμό αυτών, προέκυψαν τυπολογίες οι οποίες στην συνέχεια πήραν την τελική μορφή τους. Πιο συγκεκριμένα, στην μονάδα επίπλωσης του δωματίου ενσωματώσαμε 2 μεγέθη κρεβατιού (πλάτος 1μ. και 1,4μ.), ένα κάθισμα και μια επιφάνεια γραφείου σε χτιστή κατασκευή η οποία συμπληρώνεται από μια μεταλλική για την αποθήκευση των προσωπικών αντικειμένων του κάθε χρήστη. Στην μονάδα επίπλωσης της κουζίνας συνδυάστηκαν μεγάλα μεγέθη ελεύθερων πάγκων, η χρήση τους από διπλή κατεύθυνση, διαφορετικά ύψη και τρόποι μαγειρέματος πάλι με τη λογική της χτιστής κατασκευής με μεταλλικούς σκελετούς για την αποθήκευση αντικειμένων και τροφίμων. Στην μονάδα επίπλωσης της siesta συνδυάστηκαν διαφορετικά ύψη, μεγέθη καθισμάτων και επικλινείς επιφάνειες με σκοπό την δημιουργία σταθερών ενιαίων πολυκαθισμάτων. Όλα αυτά τα έπιπλα χαρακτηρίζονται από μια αστικότητα προκειμένου να εξυπηρετούν καλύτερα τις ανάγκες της προτεινόμενης διαμονής. Επόμενο βήμα του σχεδιασμού αποτέλεσε η συσχέτιση έπιπλο – τοίχος έτσι ώστε να αρχίσουν να δομούνται κελύφη και να αποκτήσουν χαρακτηριστικά δομημένου χώρου. Ανάμεσα και μεταξύ αυτών των κελυφών-δωματίων τοποθετούνται πέργκολες με πλήρωση καλαμωτής, για την ενοποίησή τους και έτσι παράγονται ημιυπαίθριες κοινές ζώνες. Επιδιώκουμε η δομή του οικισμού να είναι πορώδης και συμβιωτική. Αυτό επιτυγχάνεται με την δημιουργία μικρών χώρων με πολλαπλές εισόδους, διαδρομών και περασμάτων ανάμεσά τους, ελεύθερη πρόσβαση και κοινόχρηστους χώρους με δυνατότητα ιδιωτικών στιγμών. Η δομή περιλαμβάνει 20 μονά και 16 διπλά κρεβάτια. Στο εσωτερικό των δωματίων ο αριθμός τους ποικίλει. Αλλού συναντάμε λιγότερα και αλλού περισσότερα(από 1 έως 6), τα οποία κάποιες φορές διαχωρίζονται με ελαφρά όρια με την χρήση κουρτινών.

93

κάτοψη

5 0

20 10

κάτοψη δώματος

5 0

20 10

τομή αα

τομή ββ

98

+8.80 +6.00 +1.40

+7.40 +3.20 ±0.00

5 0

99

20 10

βόρεια όψη

νότια όψη

100

+8.80 +6.00

±0.00

+7.40 +2.80 ±0.00

5 0

101

20 10

τυπολογίες siesta

103

τυπολογίες κρεβατιών

104

τυπολογίες κουζινών

105

+2.80

+1.40

λεπτομέρεια κάτοψης ±0.00

8

2 0

4

+2.80

+1.40

±0.00

λεπτομέρεια κάτοψης

8

2 0

4

110

111

τα παρατηρητήρια

Τα παρατηρητήρια τοποθετούνται στο ακρωτήρι κάτω από τον οικισμό, δια μέσω του οποίου γίνεται η πρόσβαση σε αυτά. Είναι 6 σε αριθμό με διαφορετικά χαρακτηριστικά το κάθε ένα, εξυπηρετώντας μια διαφορετική θέαση με έναν διαφορετικό τρόπο. Στο σύνολό τους ορίζουν μια νοητή διαδρομή και αφήγηση της θέας του συγκεκριμένου τόπου. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται ποικίλουν ανάλογα με τις απαιτήσεις του σχεδιασμού του κάθε παρατηρητηρίου. Ενδεικτικά χρησιμοποιείται οπλισμένο σκυρόδεμα σε κολώνες, μικρά τοιχία και όπου χρειαζόμαστε μεγαλύτερη αντοχή, και η κατασκευή συμπληρώνεται με ξύλινες και μεταλλικές λεπτομέρειες. Ανάλογα με την μορφολογία τους μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα επιμέρους στοιχεία τους με βάση τα οποία τα κατηγοριοποιούμε. Αυτά περιλαμβάνουν το κάδρο, το μπαλκόνι, την σκάλα, το πέρασμα και το κέλυφος. Πιο συγκεκριμένα, τα σημεία για τις τοποθετήσεις τους επιλέγονται με βάση την ανάγνωση του τοπίου. Έτσι ξεκινώντας, το πρώτο που συναντάμε περπατώντας από τον οικισμό προς το ακρωτήρι αποτελεί το πιο ψηλό παρατηρητήριο. Μια μεταλλική σκάλα μας ανεβάζει σε ένα μπαλκόνι στα 5,5μ., πάνω από το ύψος των δέντρων έτσι ώστε να έχουμε μια συνολική πανοραμική θέαση της περιοχής. Αμέσως μετά, βρίσκουμε ένα άλλο πιο χαμηλού ύψους. Δύο κάθετες αντικριστές σκάλες μας ανεβάζουν μέχρι το ύψος των φυλλωμάτων των δέντρων. Ο κορμός του σώματός μας εισέρχεται σε ένα περίκλειστο χώρο με σχισμές και οπές που λειτουργούν ως καδραρίσματα θέας. Στην συνέχεια, σε πλάτωμα όπου αλλάζει η βλάστηση σε πιο χαμηλή και το έδαφος σε πιο πετρώδες, τοποθετείται ανοιχτή κατασκευή με συνολική περιμετρική σχισμή και κάθισμα στο επίπεδο του εδάφους. Αυτή τη φορά η οπτική είναι πάλι πανοραμική αλλά περιορίζεται στο ύψος των ματιών μας. Τα δύο επόμενα παρατηρητήρια λειτουργούν ως ενδιάμεσοι χώροι στο τοπίο. Αποτελούν κατώφλια μετάβασης και περάσματα από μια συνθήκη εδάφους σε μια άλλη. Το ένα, η σκάλα, είναι στο όριο του βράχου και το άλλο, η ράμπα, στο μεταίχμιο στεριάς-νερού. Τελευταίο στην σειρά είναι αυτό που βρίσκεται μέσα στην θάλασσα, σαν φάρος. Το προσεγγίζουμε είτε από το αμέσως προηγούμενό του, είτε από την άλλη πλευρά του ακρωτηρίου που τοποθετείται μια σκάλα για την ασφαλή είσοδο/έξοδο στο νερό. Αφού κολυμπήσουμε μέχρι εκεί, βρίσκουμε μια είσοδο στο επίπεδο του νερού όπου εισερχόμαστε μέσα στο παρατηρητήριο και μια δεύτερη που με τη βοήθεια εξωτερικής μεταλλικής σκάλας ανεβαίνουμε στο πάνω επίπεδο στα 3,4μ. Εδώ οι οπτικές μας και στις 2 περιπτώσεις είναι προς τον ουρανό και προς το νερό.

113

+6.80

+6.80

+5.50

+5.50

±0.00

±0.00

τομή αα

α

α

α

α

δυτική οψη

κάτοψη

κάτοψη δώματος

1 0

114

4 2

115

+4.80

+4.80

+3.40

+3.40

±0.00

±0.00

οψη

ανατολική όψη

+4.80

+3.40 α

α

±0.00

κάτοψη

τομή αα

1 0

116

4 2

117

+4.20

+4.20

+2.00

+2.00

±0.00

±0.00

νότια οψη

τομή αα

α

α

α

κάτοψη

α

κάτοψη δώματος

1 0

118

4 2

119

+2.00

+2.00

±0.00

±0.00

τομή αα

α

α

ανατολική οψη

κάτοψη

1 0

120

4 2

121

+1.00

+1.00

±0.00

±0.00

τομή αα

β

νότια οψη

+1.00 ±0.00

α

β

α

κάτοψη

τομή ββ

1 0

122

4 2

123

+5.60

+5.60

±3.40

±3.40

±0.00

±0.00

α

α

α

τομή αα

α

βόρεια οψη

κάτοψη

κάτοψη δώματος

1 0

124

4 2

125

το εργαστήρι

Στη συνέχεια του αγροτικού δρόμου που περνάει από τον οικισμό και πριν φτάσουμε στην παραλία του Λιμνιώνα, τοποθετείται το εργαστήρι. Η πρόσβαση είναι αρκετά εύκολη καθώς μπορεί να προσεγγιστεί με όχημα αλλά και περπατώντας. Περιλαμβάνει εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους εργασίας, μικρή υποδομή κουζίνας για τις βασικές ανάγκες, αποθηκευτικό χώρο και τουαλέτες. Οι χώροι εργασίας διαχωρίζονται σε πιο συλλογικούς και άλλους πιο ατομικούς. Λόγω των πολλών ομοιοτήτων με τον οικισμό, ακολουθούμε και στο εργαστήρι την ίδια τακτική στον σχεδιασμό και στην επιλογή υλικών. Το έδαφος και σε αυτήν την περίπτωση είναι επικλινές, όμως το μέγεθος της δομής μικρότερο, γι’ αυτό δημιουργούμε 1 μόνο πλάτωμα του. Ξεκινώντας τον σχεδιασμό λαμβάνουμε υπόψιν μας διαστάσεις και σχήματα έτσι ώστε να αποφασίσουμε τα κατάλληλα μεγέθη για τα έπιπλα των χώρων εργασίας. Κάποια είναι σταθερά και κάποια μετακινούμενα, λειτουργούν σαν γραφεία και σαν πάγκοι εργασίας. Η δομή είναι ανοιχτή και δεν αναφέρεται αποκλειστικά στους χρήστες του οικισμού. Επιδιώκουμε να εξυπηρετήσει οποιονδήποτε περαστικό θέλει να εργαστεί προσωρινά, να διαβάσει ή να λάβει μέρος σε διαδικασίες όπως συμμετοχικά σεμινάρια και workshop που θα πραγματοποιούνται εκεί. Γι’ αυτό το λόγο, ένα βασικό στοιχείο που θέλαμε να ενσωματώσουμε ήταν ο σχεδιασμός ενός αμφιθεάτρου. Συνδυάζουμε το ημικυκλικό σχήμα με διαφορετικά ύψη, μεγέθη, επικλινείς επιφάνειες και προκύπτουν 2 νέα πολυκαθίσματα στην λογική της siesta. Τοποθετούνται στο κέντρο του σχεδιασμού της δομής ώστε να ενισχύουν τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του προγράμματος.

127

κάτοψη

128

κάτοψη δώματος

2 0

129

8 4

+3.20

+1.60

±0.00

τομή αα

+3.20

+1.60

±0.00

τομή ββ

130

+3.20

+1.10 ±0.00

βορειοανατολική όψη

+3.20

+1.60

±0.00

νοτιοδυτική όψη

2 0

131

8 4

132

133

οι κήποι

Οι κήποι συγκροτούν μια ομάδα 6 κατασκευών με κοινά χαρακτηριστικά που εκτείνονται κατά μήκος του μονοπατιού ανάμεσα από τις δύο παραλίες Καλαμάκι- Λαμπινού. Η τοποθέτησή τους γίνεται σε επιλεκτικά σημεία της διαδρομής και σε άνισες αποστάσεις μεταξύ τους. Στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος είναι η περιήγηση του περιπατητή και η ένταξη του σε μια διαδικασία όσφρησης, παρατήρησης και ξεκούρασης κατά τη διάρκεια του περιπάτου του. Σε μια τυπική κατηγοριοποίηση και ονομασία των 6 αυτών κατασκευών θα μπορούσαμε να πούμε ότι προκύπτουν οι κήποι μπαλκόνια, οι περίκλειστοι κήποι και οι κήποι στάση-πέρασμα. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των κήπων αποτελεί ο σχεδιασμός παρτεριών με στοιχεία νερού. Με βάση τη μορφολογία τους και συνεπώς την ομάδα στην οποία ανήκουν, τοποθετούνται δίπλα και επί του μονοπατιού. Οι κήποι μπαλκόνια αποτελούνται από ένα δεύτερο επίπεδο ύψους 2,2μ. στα οποία διέρχεσαι μέσω μεταλλικών κυκλικών και κάθετων σκαλών, ενώ μεταλλικά πλέγματα υποστηρίζουν την ανύψωση αναρριχόμενων φυτών. Ο περίκλειστος κήπος βρίσκεται στο επίπεδο του εδάφους και σχηματίζει περιμετρικές διάφανες επιφάνειες μεταλλικού πλέγματος ύψους 2,2μ. με πολύπλευρες εισόδους. Ο κλειστός του χαρακτήρας αγκαλιάζει τη φύση με στόχο να δημιουργήσει έναν χώρο ηρεμίας και απομόνωσης του επισκέπτη. Ο κήπος στάση-πέρασμα βρίσκεται επάνω στη ροή του μονοπατιού ενισχύοντας το ενδιαφέρον της διαδρομής με τη διάβαση του υποκειμένου μέσα από μεταλλικές πέργκολες ύψους 2,5μ.. Συμπληρώνεται με πλακόστρωση στο δάπεδο καθώς επίσης και με πηγές νερού για τις ανάγκες του επισκέπτη. Βασικό στοιχείο αποτελεί η ελαφριά δομή των κατασκευών σε συνδυασμό με την πλήρωση διάτρητων επιφανειών. Ο στατικός φορέας των κατασκευών αυτών αποτελείται από μεταλλικό σκελετό πάχους 0,8 και 0,5εκ. και από μεταλλικά πλέγματα πάχους 0,2εκ. που πληρώνουν κάθετες και οριζόντιες επιφάνειες για τη σκίαση και για το δάπεδο. Επιτυγχάνεται η προσθήκη μαλακών επιφανειών με τη χρήση διχτυού για ανάπαυση, ενώ χτιστά στοιχεία στο επίπεδο του εδάφους δημιουργούν συλλογικούς χώρους ξεκούρασης και συναναστροφής. Τα χτιστά αυτά στοιχεία αποτελούν μια απλοποίηση ως προς το μέγεθος των υπαίθριων πολυκαθισμάτων-siesta που χρησιμοποιούνται στον οικισμό.

135

β

α

α

β

κάτοψη

136

β

α

α

β

κάτοψη δώματος 1 0

137

4 2

+4.20

+3.10 +2.20

+0.45 ±0.00

βορειοανατολική οψη

+4.20

+3.10 +2.20

+0.45 ±0.00

τομή αα

+4.20

+3.10 +2.20

+0.45 ±0.00

1

τομή ββ 0

138

4 2

139

β

α

α

β

κάτοψη

140

β

α

α

β

κάτοψη δώματος 1 0

141

4 2

+2.50 +2.00

±0.00 -0.49

νοτιοδυτική οψη

+2.50 +2.00

±0.00 -0.49

τομή αα

+2.50 +2.00

±0.00

1

τομή ββ 0

142

4 2

143

β

α

β

α

κάτοψη

144

β

α

β

α

κάτοψη δώματος 1 0

145

4 2

+3.10

+1.00 ±0.00

βορειοανατολική οψη

+3.10

+1.00 ±0.00

τομή αα

+3.10

+1.00 ±0.00

1

τομή ββ 0

146

4 2

147

β

α

α

β

κάτοψη

148

β

α

α

β

κάτοψη δώματος 1 0

149

4 2

+4.20

+3.10 +2.20

+0.40 ±0.00

νοτιοδυτική οψη

+4.20

+3.10 +2.20

+0.40 ±0.00

τομή αα

+4.20

+3.10 +2.20

+0.40 ±0.00

1

τομή ββ 0

150

4 2

151

β

α

β

α

κάτοψη

152

β

α

β

α

κάτοψη δώματος 1 0

153

4 2

+3.10

+0.45 ±0.00

βορειοδυτική όψη

+3.10

+0.45 ±0.00

τομή αα

+3.10

+0.45 ±0.00

1

τομή ββ 0

154

4 2

155

β

α

α

β

κάτοψη

156

β

α

α

β

κάτοψη δώματος 1 0

157

4 2

+3.10 +2.20

±0.00

βορειοδυτική οψη

+3.10 +2.20

±0.00

τομή αα

+3.10 +2.20

±0.00

1

τομή ββ 0

158

4 2

159

οι πισίνες

Αφήνοντας πίσω τους κήπους και σε απόσταση περίπου 300μ από αυτούς ακολουθεί το επόμενο σημείο του προγράμματος μας, οι πίσινες. Το μονοπάτι στο συγκεκριμένο τμήμα του στενεύει, γίνεται πιο άγριο και η κλίση του πιο έντονη. Δίνει την αίσθηση ενός μυστικού προορισμού, όπως και όντως είναι. Το πρόγραμμα τοποθετείται σε ένα πολύ ιδιαίτερο σημείο στο χάρτη όπου μια ξέρα εντυπωσιακής μορφολογίας εμφανίζεται δίπλα στο όριο θάλασσας-ακτής. Παρατηρούμε έντονες γεωμετικές χαράξεις που πιθανολογούμε ότι έχουν προέλθει από την εξορυκτική δραστηριότητα στην περιοχή. Επιλέγουμε να σχεδιάσουμε περιμετρικά του εδάφους ανάλογα με τις ποιότητες και τα σχήματα που δημιουργούν οι βραχώδεις εκτάσεις εντός και εκτός του νερού. Στο τέλος του μονοπατιού που αποτελεί και την είσοδο του προγράμματος, βρίσκονται τουαλέτες, ντουζ και αποδυτήρια. Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά εδάφους λοιπόν, οργανώνονται πισινές διαφορετικών μεγεθών και βαθών με θαλασσινών. Εφάπτονται ορθοκανονικά στην ξέρα ενώ για λόγους γεωμετρικής αυστηρότητας συνδυάζεται και το σχήμα της μεγάλης καμπύλης. Αποτελούνται από τα βασικά βάθη 0,50, 0,90, 1,20, 1,50 και 2,50μ., που συνοδεύονται από μικρές σκάλες και ράμπες. Συμπληρώνονται με εξοπλισμό από βατήρες, σκάλες και ντουζ. Η σύνδεση της ξέρας και της ακτής παρότι είναι εφικτή κολυμπώντας, ενισχύεται μέσω μιας μικρής λωρίδας-γέφυρας για τον επισκέπτη που απλά επιθυμεί να περιηγηθεί στο ακρωτήρι της χωρίς να επιλέξει το δρόμο του νερού. Το πρόγραμμα προσφέρει στον επισκέπτη τη δυνατότητα να απολαύσει τη θάλασσα εντός του προστατευμένου ορίου της πισίνας, καθώς και να μεταβεί στη αυτή με έναν πιο βατό τρόπο. Αποτελεί ιδιαίτερο σημείο απόλαυσης του ήλιου, του νερού και ενατένισης του μακρινού ορίζοντα.

161

κάτοψη

10 0

40 20

τομή αα

τομή ββ

τομή γγ

+9.50 ±0.00 -2.60

±0.00 -2.55

+9.50 ±0.00 -2.75 5 0

20 10

+0.20

-1.20

-2.50

-0.20

λεπτομέρεια κάτοψης 166

-0.20

+0.20

-0.90

-1.50

-2.50

-0.50

1

λεπτομέρεια κάτοψης

0

167

4 2

±0.00 -1.40

-2.60

λεπτομέρεια τομής αα

±0.00 -0.90

-2.50

λεπτομέρεια τομής ββ

+1.10 ±0.00

1

λεπτομέρεια τομής ββ 0

169

4 2

170

171

Φτάνοντας λοιπόν στο τέλος αυτής της διπλωματικής εργασίας, δεν μπορούμε να κρύψουμε πως κατά την διαδικασία συναντήσαμε πολλές δυσκολίες και βρεθήκαμε σε αδιέξοδα, τα οποία προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε. Δεν απαντήσαμε εξ αρχής γιατί μας ενδιαφέρουν οι προσωρινές παραθεριστικές διαμονές, αλλά ούτε και πως τις ορίζουμε. Κι αυτό ίσως γιατί ενώ ενσωματώνουμε και στα δική μας ταυτότητα αυτή του παραθεριστή, μας ήταν δύσκολο να το διακρίνουμε. Μας ενδιέφερε να μελετήσουμε τις πρακτικές διαμονής από διαφορετικά πεδία επιστρέφοντας ξανά και ξανά στα ίδια μέρη ανακαλύπτοντάς τα κάθε φορά από την αρχή. Το πιο σημαντικό εργαλείο που χρησιμοποιήσαμε ήταν η μνήμη, καθώς για οποιοδήποτε ερώτημα είχαμε ανατρέχαμε στις αναμνήσεις και τις εμπειρίες μας. Αυτό το είδος διαμονών αποτελεί κομμάτι και των 2 μας. Κάθε χρόνο αναμένουμε το καλοκαίρι για τον ήλιο, την θάλασσα και τους ρυθμούς που προσφέρει. Κι έτσι μετά από όλη την έρευνα και την εμπλοκή μας με τον σχεδιασμό, καταλήξαμε στο ότι η διαμονή είναι μια έννοια δυναμική και όχι στατική. Σε μια πρώτη ανάγνωση της μπορεί να σημαίνει την εγκατάσταση και θεμελίωση σε έναν τόπο, όμως στην πραγματικότητα δεν έχει σημασία ο συγκεκριμένος τόπος αλλά ο συγχρονισμός όλων των μεταβλητών, που επηρεάζουν την διαδικασία της, σε μια κατάλληλη στιγμή.

183

σημειώσεις

185