Jaargang 27 nr. 2, juli 2016
ONDERNEMERSPORTRET Innovatieve agrariër Tonnie van Peperstraten
AGROSECTOR
pagina 2 | VBGO
VOORWOORD Even de gedachten
verzetten De grote schoolvakantie is reeds begonnen in onze regio. Er zijn al veel plannen gemaakt om op vakantie te gaan, ver weg of dichtbij. Maar ook als u thuis blijft op het mooie Flakkee is er genoeg om van te genieten. Het is ook nodig om regelmatig afstand te nemen van het werk en even de gedachten te verzetten. Om zo nieuwe ideeën op te doen en er weer met frisse moed tegenaan te gaan. De tijd vliegt voorbij, we hebben het ledenreisje alweer achter ons liggen, Schiedam was onze bestemming. We mogen terugzien op een geslaagde, zonnige dag. Vooruitkijkend zie ik in mijn agenda 21 september staan, de VBGO najaarsborrel. Zet deze datum alvast in uw agenda, verdere informatie volgt! Voor u ligt het nieuwe magazine, het thema is Agrarisch. De agrarische sector is van oudsher een belangrijke pijler voor onze lokale economie,
vele mensen vinden direct of indirect werk in deze sector. We weten allemaal dat de Europese regelgeving het er niet gemakkelijker op maakt om er nog een goede boterham in te verdienen. De prijzen staan onder druk, het weer speelt regelmatig parten. Kortom, een grote uitdaging! De agrariërs zelf gaan de uitdaging aan, door nieuwe initiatieven te ontwikkelen die passen bij de huidige tijdsgeest. Enkele van de vele voorbeelden zijn: Westhoeve Potatoes, die naast de distributie van aardappels ook haar eigen patat maakt en verkoopt aan horeca en zakelijke partijen en Geitenboerderij de Mekkerstee, wiens kazen internationaal worden bekroond en steeds breder verkrijgbaar zijn. Reden genoeg om de agrarische sector te omarmen, en er samen voor te blijven zorgen dat de “boeren kunnen blijven dorsen”.
Daan Buijze Voorzitter VBGO
Inhoud Coverstory 4
Ondernemersportret 20
Ondernemen in de agrarische wereld
Breen Agrarisch Bedrijf
Ondernemersportret 8
Kort nieuws
Van Peperstraten Groep
Jan de Waard neemt afscheid
Column 11
Bedrijf in beeld
Overname van een familiebedrijf
Maerke - creatie en communicatie
Bedrijfsbezoek 12
Ledenreis 28
Poppies
VBGO’ers bezoeken jeneverstad Schiedam
Inspiratie 17
Toekomstvisie 32
Column WebNL
Agrarisch Ontwikkelingsprogramma
Samenwerking 18
Vereniging 35
Maatschap M. en J.L. Buth en Rabobank
23 24
Nieuwe leden VBGO | pagina 3
COVERSTORY
pagina 4 | VBGO
De agrosector verandert snel Tekst: Martijn de Bonte
Ondernemen in de agrarische wereld. Dat is ondernemen in een uitdagende branche. Voor een agrariër op Goeree-Overflakkee kan het weer aan de andere kant van de wereld invloed hebben op zijn ondernemersresultaat. En ook de regels en subsidies vanuit Brussel spelen een belangrijke rol voor agrarische ondernemers. Deze editie van VBGO staat in het teken van ondernemen in de agrarische branche. Drones De agrarische wereld is breed vertakt. Van melkveehouder tot akkerbouw. En van biologische varkenshouder tot tomatenteler. De agrosector is een snel veranderende wereld. Zestig jaar geleden waren er nog nauwelijks tractoren. Anno 2016 worden er drones ingezet om gewassen te inspecteren en wordt de tractor aangestuurd door middel van een GPSsysteem. Niet alleen de techniek is veranderd, ook de agrarische bedrijven veranderen in een rap tempo. Doordat de marges onder druk staan, moet er meer worden geproduceerd om zwarte cijfers te blijven schrijven. De meeste bedrijven zijn in de afgelopen decennia dan ook fors gegroeid. Meer hectare grond, meer melkkoeien en grotere kassen. Snelle groei De schaalvergroting blijkt wel uit de cijfers. Iedere dag stopten er in 2015 vier agrarische bedrijven. Dat zijn 1500 bedrijven per jaar. Die worden doorgaans overgenomen door andere bedrijven, die daardoor snel groeien. Zo had een melkveebedrijf in 1980 gemiddeld 35 koeien, dat zijn er nu 90. Specialisatie of verbreding Een andere mogelijkheid om de strijd aan te
gaan met lage marges is specialisatie. Voor een uniek product kan meer geld worden gevraagd. Agrarisch bedrijf Breen is hiervan een goed voorbeeld, lees het ondernemersportret van de bevlogen agrariër op pagina 20 en 21. Naast schaalvergroting of specialisatie kunnen ondernemers kiezen voor verbreding, bijvoorbeeld door het starten van toeristische activiteiten, of het opzetten van een zorgboerderij. Innovatief ondernemersschap Ondernemen in de agrarische sector vraagt om het maken van scherpe keuzes. Op Goeree-Overflakkee zijn er tal van voorbeelden van innovatieve ondernemers in de agrosector. In Den Bommel staat de eerste biogasinstallatie, daarmee wordt de koeienmest omgezet in ‘groen’ gas. In dezelfde omgeving is Eibaar te vinden, een bedrijf waar de scharrelkippen gewoon naar buiten mogen. Op de website kunnen consumenten een kijkje nemen in de stal, de webcam zorgt voor live beelden. Onder andere bij de Agrimarkt worden de eieren kakelvers verkocht in een herkenbare Eibaar verpakking. Bij Maatschap Mulder in Melissant wordt alle melk van de 700 koeien verwerkt tot Mulder Kaas. En zo zijn er nog tal van bedrijven op te sommen die zich weten te onderscheiden. Niet de laagste kosten In vergelijking met andere landen loopt Nederland voorop op het gebied van innovatie en duurzaamheid. In een trendrapport schrijven experts van de Rabobank: ‘Voor de allerlaagste kosten in Nederland niet de beste plek, maar er zijn weinig andere landen waar burgers, media en politici zoveel aandacht hebben voor de groei van kippen, het welzijn van koeien, de gezondheid van varkens en de grootte van stallen. Ontwikkelingen ter bevordering van dierenwelzijn die je nu in Nederland ziet, zie je vijf tot tien jaar later in het buitenland.’ Lees verder op pagina 7.
VBGO | pagina 5
pagina 6 | VBGO
COVERSTORY
Nederland is na de VS de grootste landbouwexporteur ter wereld Ondanks dat Nederland een klein land is wordt er veel geëxporteerd. Volgens cijfers van het CBS is er vorig jaar voor ruim 80 miljard euro aan landbouw- en voedingsproducten de grens over gegaan. Daarmee is ons land, na de Verenigde Staten, de grootste landbouwexporteur ter wereld. Het is een sector van belang voor de Nederlandse economie. Hoge productie Het eiland kent een grote diversiteit aan agrarische bedrijven. Van oudsher is akkerbouw de belangrijkste deelsector op Goeree-Overflakkee. Maar ook de veehouderij, tuinbouw en bollenteelt zijn aanwezig op het eiland. De belangrijkste pluspunten voor de agrarische sector zijn de vruchtbare landbouwgrond en de mogelijkheid om zoet water op te pompen om de gewassen te beregenen. In combinatie
met innovatieve landbouw zorgt dat voor een hoge productie per hectare.
Iedereen die over het eiland rijdt ziet het werk van lokale agrariërs
Uitdagingen voor agrariërs zijn de relatief hoge grondprijzen, dat komt mede doordat het grondoppervlak op het eiland beperkt is. Over de beschikbaarheid van zoet water in de toekomst zijn zorgen. Agrariërs zijn bang dat er door het op een kier zetten van de Haringvlietsluizen – ondanks de compenserende maatregelen – onvoldoende zoet water beschikbaar is in de toekomst. Iedereen die over het eiland rijdt ziet met eigen ogen het werk van lokale agrariërs. De wuivende graanvelden, de koeien in de wei en de strakke bedden met aardappels. De agrarische sector is een beeldbepalende factor op het eiland.
Meld u nu aan als lid van VBGO Dit zijn de voordelen • • • •
Leer andere ondernemers kennen tijdens de netwerkbijeenkomsten, zoals de nazomerborrel op 22 september bij Werelds aan het Strand. Krijg een stem in FOGO, Federatie ondernemersverenigingen Goeree-Overflakkee. Maak kennis met bedrijven in de regio tijdens de bedrijfsbezoeken. Ontspan met andere ondernemers tijdens de jaarlijkse ondernemersreis.
Aanmelden? >> Ga snel naar www.vbgo.nl
VBGO | pagina 7
ONDERNEMERSPORTRET
pagina 8 | VBGO
Tonnie van Peperstraten:
‘Flakkeese agrariërs zijn innovatieve ondernemers’ Tekst: Kees van Rixoort | Foto: Win van Vossen
Agrariërs die op Goeree-Overflakkee grond willen kopen, moeten diep in de beurs tasten. De grondprijzen behoren tot de hoogste in Nederland. Volgens Tonnie van Peperstraten, akkerbouwer en makelaar in Oude-Tonge, heeft dat te maken met de gunstige locatie. “Het is een kwestie van vraag en aanbod. Je kunt gerust zeggen dat Goeree-Overflakkee een van de gebieden in Nederland is met de beste agrarische grond.” Die grond is gewild en dus duur. G-O loopt voorop Van Peperstraten legt uit waarom Goeree-Overflakkee zo gunstig is voor agrariërs: “Het gaat niet alleen om de grote hoeveelheid zonlicht en de kwaliteit van de grond, lichte klei, maar ook om de logistiek. Die is heel goed: het eiland ligt tussen twee grote havens. Verder zijn er sinds de ruilverkaveling grote kavels en is er voor bijna alle percelen zoet water beschikbaar. Daardoor kun je een grote variatie aan gewassen verbouwen. Alle kavels zijn goed geëgaliseerd en gedraineerd. Verder loopt Goeree-Overflakkee voorop als het om techniek gaat. Dat heeft te maken met het ondernemerschap, dat op het eiland goed ontwikkeld is. Je ziet hier ook veel innovatie. Meerdere agrarische ondernemers gaan hun eigen weg en zijn echte voorlopers. Akkerbouwkundig staat Goeree-Overflakkee heel goed op de kaart.” Zelf is Van Peperstraten ook een goed voorbeeld van een innovatief ondernemer. Hij is de vijfde generatie op het akkerbouwbedrijf dat van oorsprong in Achthuizen was te vinden. In 1987 verhuisde de vader van Tonnie het bedrijf naar de huidige locatie aan de Tonisseweg. “We hebben een breed, extensief bedrijf en verbouwen aardappelen, tarwe, uien en suikerbieten. Een deel van de grond verhuur ik voor de teelt van tulpenbollen. Gemiddeld telenwe 250 hectare, op Goeree-Overflakkee en in de Hoeksche Waard. Schaalgrootte – minimaal 70,80 hectare – is nodig om je investeringen in machines en schuren rendabel te maken.” Windmolens bouwen Het innovatieve blijkt uit het feit dat Van Peperstra-
ten vijftien jaar geleden al, als een van de eersten op het eiland, met GPS ging werken. “GPS bespaart kosten en geeft tijdwinst. Je kunt de factor arbeid op deze manier beter benutten. Nu zijn er ontwikkelingen om, het bemesten en bespuiten via GPS specifiek per plaats te maken. Ook daarmee willen wij aan de slag. Waarom? Omdat ik wil dat mijn zoon, die nu 13 jaar is, straks een bedrijf kan voortzetten dat voorop loopt als het om innovatie en duurzaamheid gaat.” Innoveren en verduurzamen, die vormen een duidelijke doelstelling voor de ondernemende akkerbouwer. Hij formuleerde die doelstelling toen hij als makelaar zag dat de tuinbouw veel vernieuwender was. “Ik had het idee dat de akkerbouw een beetje stilstond”, zegt Van Peperstraten. “Zeven jaar geleden ben ik met twee collega-akkerbouwers en twee melkveehouders een vennootschap gestart om windmolens te gaan bouwen. Waarschijnlijk medio 2018 zijn ze klaar.” Greenpoint Greenpoint is ook een innovatief initiatief. “Het is de bewaarschuur van de toekomst. De opslag van landbouwproducten kost veel energie: fossiele brandstoffen. Terwijl de voorzieningen zelf uitnodigen tot radicaal andere oplossingen. Het dakoppervlak van de loodsen lenen zich uitstekend voor het plaatsen van zonnepanelen en het opvangen van regenwater. Water uit de opgeslagen producten vangen we ook op in de opslagkelder. We gebruiken het om gewassen te besproeien. Dat is voordeliger dan leidingwater en beter voor het milieu, want schoon water bespaart minstens 15 procent op bestrijdingsmiddelen. We gebruiken het water ook om de opslagloods te koelen of te verwarmen, auto’s en machines te reinigen en waterstof te produceren als brandstof voor waterstofvoertuigen”, vertelt Van Peperstraten, die zijn concept met andere bedrijven, overheden en wetenschappers ontwikkelt. Waterstofvoertuigen kunnen binnen een jaar terecht bij Greenpoint Holland-Zeeland, nabij de aansluiting van de N215 op de N59. In augustus gaat de bouw van start. Overigens zijn er ook alle andere brandstoffen te tanken. Er komen ook Greenpoints op andere locaties in Nederland. VBGO | pagina 9
Goed en vakkundig! Wij zijn zeer goedkoop. Tevens krijgt u bij ons 4 jaar volledige garantie op al uw schilderwerk, zodat u zich over het schilderwerk 4 jaar geen zorgen hoeft te maken. Dus: bel snel voor een vrijblijvende offerte. Wij komen graag bij u langs, ook ‘s avonds. Wij reinigen ook alles om en aan uw (bedrijfs)pand. Bel naar: Tel.: 078 - 642 64 53 Mob. Willem: 06 - 537 50 768 | Fax: 078 - 642 64 54 E-mail: info@willemschilderwerk.nl Internet: www.willemschilderwerk.nl
pagina 10 | VBGO
COLUMN
De zeven valkuilen bij opvolging in het familiebedrijf Door: J. (Johan) Noordermeer RB Partner/Belastingadviseur
Heeft u een familiebedrijf of heeft u een bedrijf met uw familie? Het lijkt een flauwe woordspeling, maar het verschil is wel degelijk van belang. In veel familiebedrijven worden namelijk beslissingen genomen met als belangrijkste basis de familie. Je werkt in het bedrijf omdat je familie bent. De beloningen zijn vaak hetzelfde terwijl er wellicht wel verschil is in functies. Maar als u echt zakelijk zou kijken naar het bedrijf, worden keuzes dan niet ineens heel anders? Voor het behoud van harmonie in een familiebedrijf is het belangrijk om goed na te denken over keuzes en de gevolgen daarvan. Nadenken begint al als het eerste kind in de zaak komt werken. Weet u welke beslissingen u in de toekomst moet gaan nemen? Veel familiebedrijven worstelen met beslissingen die zij moeten nemen voor de opvolging door de volgende generatie. Veel opvolgingen mislukken door onduidelijke verwachtingen tussen ouders en hun opvolgers. In deze column licht ik de zeven valkuilen uit die u moet vermijden. 1. Te laat beginnen met nadenken over opvolging Het opvolgingsproces begint al als uw eerste kind in het bedrijf komt werken. Er worden dan verwachtingen gewekt zonder dat u er wellicht al over nagedacht heeft. 2. Het onderschatten van de emoties in de familie bij te maken keuzes Draagt u automatisch over aan het kind dat in de zaak werkt of mogen alle kinderen eigenaar worden? En hoe denken uw kinderen hier eigenlijk over? Maak afwegingen bespreekbaar om de balans in de familie te houden. 3. Er is twijfel over de kwaliteit van opvolgers Is opvolging vanzelfsprekend? Ook als uw
kind eigenlijk niet geschikt is? Niets is zo vervelend voor de familieverhoudingen als een mislukte opvolging, zowel voor u als voor uw kind. 4. De onderneming is te afhankelijk van uw kennis en kwaliteiten In dit geval loopt uw bedrijf continuïteitsrisico’s. Start dus tijdig met overdragen van kennis en maak uw bedrijf minder afhankelijk van u. 5. Een onduidelijke rolverdeling tussen ouders en kinderen bij de overdracht Kinderen verwachten vaak dat ze mogen meebeslissen. Vaak beslissen de ouders toch nog zelf. Dat leidt tot frustraties. Wees duidelijk in de verdeling van zeggenschap en eigendom. 6. Er ontbreekt en duidelijke bedrijfsvisie en strategie voor de toekomst Veel bedrijven hebben geen echte toekomststrategie. De wereld om u heen verandert echter snel. Denk na over de toekomst van uw bedrijf en gebruik de frisse energie van uw kinderen. 7. U bent voor uw pensioen te afhankelijk van de waarde van het bedrijf Neem stappen om geld vrij te maken uit het bedrijf om zo uw pensioenkapitaal vrij te maken. Speciaal voor familiebedrijven heeft Schipper een team van adviseurs opgeleid tot adviseur Familiebedrijven. Een gespecialiseerde opleiding om het gehele speelveld van vraagstukken die spelen bij een (toekomstige) opvolging te kunnen overzien. Dat gaat zeker niet alleen over financiën en fiscale zaken, maar ook over het helder krijgen van verwachtingen, ambities en de bedrijfsstrategie. Alles begint echter bij de familie. Op de hoogte blijven van alle tips voor familiebedrijven, ga naar www.SchipperGroep.nl/ familiebedrijven of neem contact met mij op via jnoordermeer@schippergroep.nl.
Contactgegevens Landbouwweg 3 3241 MV Middelharnis T: 0187-667777 I: www.schipperGroep.nl
VBGO | pagina 11
BEDRIJFSBEZOEK
pagina 12 | VBGO
Lekkernijen uit Melissant Bij Poppies in Melissant rollen ieder uur 180.000 soesjes van de lopende band. Het is de grootste soesjesproducent van Europa. Leden van VBGO kregen op 12 mei een rondleiding in het bedrijf. In 2010 nam het Belgische familiebedrijf Poppies het failliete Culi d’Or over in Melissant. In de achterliggende jaren is het bedrijf erin geslaagd om rode cijfers om te buigen naar zwarte cijfers. De Belgische Hugo de Ridder heeft in de Melissantse Poppiesvestiging de touwtjes in handen en vertelt enthousiast over het bedrijf. Poppies produceert in Frankrijk, de Verenigde Staten, Duitsland, Engeland en Nederland. Het bedrijf hanteert vijf productielijnen, daarmee wordt een groot assortiment aan lekkernijen geproduceerd. Van diverse koeken tot gebak en van donuts tot speculoospasta. De producten worden allemaal onder private label geleverd.
Poppies produceert in verschillende landen
Rondleiding Een rondleiding door de productiehallen maakt zichtbaar waar het in de praktijk om gaat. Gekleed in hygiënische, witte jassen en blauwe mutsen stapten de eilandelijke ondernemers de hal in, daar hangt een wolk van zoete geuren. Tijdens de rondleiding werden alle fasen van de productieproces toegelicht. Van het opspuiten van deeg tot het uit de oven rollen van de gebakken soesjesbolletjes. Vervolgens wordt het room ingespoten en kunnen de soesjes worden verpakt. Elke productiefase wordt voortdurend gecontroleerd. Van maandagmorgen vijf- tot zaterdagmorgen vijf uur wordt er continue geproduceerd, op zaterdag wordt alles schoongemaakt. Bij hun afscheid kregen de VBGO’ers nog een doos met lekkernijen mee voor thuis, gemaakt in Melissant.
Tekst en foto’s: Hans Villerius VBGO | pagina 13
pagina 14 | VBGO
Spuikolk 2b 3247 LK Dirksland Telefoon 0187 605952 e-mail info@heftruckcentrale.nl
specialist
pagina 16 | VBGO
www.heftruckcentrale.nl
INSPIRATIE
Zomerborrel GO 2016 Ruim 200 regionale ondernemers waren donderdag 30 juni aanwezig op de Zomerborrel GO georganiseerd door Adviesgroep De Vogel en Visser & Visser. Inspirerende gesprekken, waardevolle ontmoetingen onder het genot van een hapje en drankje in een gezellige ontspannen sfeer, dat is wat dit event zo uniek maakt. Kort voor de zomervakantie ontmoet ondernemend Goeree-Overflakkee elkaar graag op de zomerborrel. De organisatie kijkt trots terug op een succesvolle bijeenkomst. “Duidelijk is dat dit event door de eilandelijke ondernemers erg wordt gewaardeerd.”
Ziet u ze weer staan, op de voorplecht? We kennen allemaal de geschiedenis van de Titanic. Beeld u zich dat verhaal nog eens in. Wat voor soort mensen waren er destijds aan boord? Welke kleding droegen ze? Hoe zag de kapitein eruit? Waarschijnlijk heeft u daar wel een beeld van. Maar de kans is groot dat u dat beeld baseert op uw herinnering aan de film en niet op de geschiedkundige feiten. In uw gedachten ziet u Kate en Leonardo weer op de voorplecht staan, u ziet die mooie houten trap met die klok. De ijsberg. De reddingssloepen. Verhalen spreken tot de verbeelding. Veel meer dan de lesstof uit de geschiedenisles, want verhalen zijn leuker dan feiten en cijfers. Verhalen worden onthouden… en doorverteld! Precies dáárom moet storytelling een vast onderdeel zijn van uw marketingstrategie. Want u kunt natuurlijk vertellen wat uw product allemaal kan, wat het kost en hoe snel u het kunt leveren. Maar dat is geen aantrekkelijke informatie om te onthouden. In plaats daarvan onthouden uw klanten wél die anekdote die u vertelde over die keer dat u een pakketje ging bezorgen op de scooter, omdat al uw bedrijfswagens in gebruik waren, maar uw klant dringend een onderdeel nodig had. Dát is wat blijft hangen. Dát is een verhaal! Onderscheidend zijn op prijs of kwaliteit is een eeuwige strijd die maar moeilijk te winnen valt, want er is namelijk altijd wel iemand beter of goedkoper. Maar er is niet één concurrent met hetzelfde verhaal als het uwe. Vertel niet dát u onderscheidend bent, maar wáárom u dat bent en hoe dat zo is gekomen. Dát is wat u klanten onthouden. En misschien nog wel belangrijker: dát is wat uw klanten doorvertellen. En bent u niet zo’n schrijver? Schakel dan een verhalenverteller in. Want u heeft wel degelijk een verhaal. Het moet alleen nog geschreven worden.
VBGO | pagina 17
SAMENWERKING
Maatschap M. en J.L. Buth en Rabobank
‘Samen optrekken, samen ondernemen’ Tekst: Kees van Rixoort | Foto’s Wim van Vossen
Snelle, eenmalige deals. Daarvan is Peter van der Klooster, accountmanager food en agri van Rabobank Het Haringvliet, niet zo gecharmeerd. Liever werkt hij aan een langetermijnrelatie. “Elkaar vinden, samen optrekken, samen ondernemen”, zegt hij aan de keukentafel van René en Jorg Buth. Bij de maatschap van vader en zoon Buth komt Van der Klooster al twaalf jaar over de vloer. René: “Als ik over de bank praat, heb ik het over Peter.” In 1994 nam René Buth het akkerbouwbedrijf aan de Oudelandsedijk in Dirksland over van zijn vader. Die was in 1966 naar deze locatie verhuisd. “Voor die tijd had hij een dorpsboerderij in Nieuwe-Tonge. Toen kwam de mogepagina 18 | VBGO
lijkheid om deze boerderij over te nemen van oom Gerrit Buth, een rasbestuurder die jarenlang voorzitter is geweest van de bank in Nieuwe-Tonge”, vertelt René Buth, die in 1980 van school kwam en een maatschap vormde met zijn vader. Nu herhaalt de geschiedenis zich: René en zijn zoon Jorg vormen samen de maatschap M. en J.L. Buth. “Een goede manier om je bedrijf binnen de familie door te geven aan een opvolger.” Op het land – dat op een stuk in de Hoeksche Waard na in een straal van 10 kilometer rond de boerderij ligt – telen René en Jorg Buth tafelaardappelen, frietaardappelen, poot- en zaaiuien, suikerbieten, tarwe, witlofwortelen en conserve-erwten. Het areaal is de laatste jaren via samenwerking met collega’s flink gegroeid. “Dat is nodig om te overleven in een tijd dat de marges lager worden en de investe-
ringen hoger. Denk bij dat laatste aan GPS en elektronica. Daarom zie je de laatste jaren veel schaalvergroting. Een andere reden is dat jongeren niet altijd bereid zijn het bedrijf over te nemen”, zegt René. Zijn zoon Jorg: “Je moet een vakidioot zijn om te boeren. Het moet in de genen zitten.” Peter van der Klooster, een van de drie accountmanagers food en agri bij Rabobank Het Haringvliet, ziet bij de jonge garde op Goeree-Overflakkee veel animo om het bedrijf voort te zetten. “Het is landbouwkundig gezien een mooi eiland: goede grond en mogelijkheden op te beregenen, een vroege oogst en goed ondernemerschap. De basis is uitstekend.” Het probleem is grond, dé productiefactor van de boer. Die is schaars – veel agrariërs willen groeien – en dus relatief duur. Van der Klooster
Advertorial
spreekt over een lastige spagaat. Daarbij komt dat een paar hectaren toevoegen geen zoden aan de dijk zet; je moet grote stappen maken bij het opschalen, wil je je inkomen uit de landbouw op niveau houden. Vreemd vermogen Bij investeringen in grond – maar ook bijvoorbeeld machines en gebouwen – is doorgaans vreemd vermogen nodig. Twaalf jaar geleden kwam Peter van der Klooster voor het eerst bij de familie Buth op visite. Er moest een nieuwe schuur komen. “De boer kan niet zonder de bank en de bank niet zonder de boer. Je hebt elkaar nodig”, zegt René. “Een goede relatie is heel belangrijk, in goede tijden én in mindere tijden. Ook als het tegenzit, moet je dat met de bank kunnen bespreken. De relatie is persoonlijk. Als ik over de bank praat, heb ik het over Peter. Het is goed dat hij af en toe langskomt
‘De boer kan niet zonder de bank en de bank niet zonder de boer’
om met ons te brainstormen over de toekomst. Dat is relatieonderhoud. Het is ook goed dat we niet ieder jaar een andere accountmanager hebben.” Van der Klooster beaamt dat: “Het is people’s business. Je kent elkaar en je hebt een passie voor de sector. Je weet waar de ondernemer mee bezig is en je praat open en eerlijk met elkaar.” Kom je met een goed onderbouwd en verantwoord investeringsplan, is de boodschap, dan is de Rabobank bereid te financieren in de landbouw. “De Rabobank is groot geworden in food en agri. Dit blijft een speerpunt voor de bank”, zegt de accountmanager. “Dat is verstandig, omdat agrarische ondernemers betrouwbaar zijn en de bankier zekerheid bieden.”
VBGO | pagina 19
ONDERNEMERSPORTRET
Janneke Jacobse en Piet Breen pagina 20 | VBGO
Een bewuste keus voor Jersey-koeien Tekst en foto’s: Kees van Rixoort
Blijf je gewassen telen onder de kostprijs of onderscheid je je op de markt? Die vraag stelde Piet Breen zich enkele jaren geleden. Over het antwoord hoefde hij niet lang na te denken. Hij zette een punt achter zijn gemengd akkerbouwbedrijf, specialiseerde zich in het verzorgen en melken van Jersey-koeien en liet een nieuwe boerderij bouwen op een akker aan de Oude Westerloosedijk in Goedereede. “Het is het beste om je als boer op één ding te focussen. Dat is wat wij doen.” Piet Breen nam in 2008 het bedrijf van zijn vader over. “Ik ben de vierde generatie. Het was een melkvee- en akkerbouwbedrijf in Ouddorp, tegenover het Blauwe Huis. Met de melkkoeien ben ik gestopt. Met twintig koetjes was dat te kleinschalig en te bewerkelijk. Naast de akkerbouw ben ik begonnen met zoogkoeien. Die worden voor het vlees gehouden en brengen jaarlijks een kalfje ter wereld. In de zomer liepen ze in natuurgebieden.” Met de zoogkoeien is Breen gestopt, net als met de akkerbouw en het loonwerk. De verplaatsing van Ouddorp - waar nu 26 woningen worden gebouwd op de vrijgekomen locatie - naar Goedereede heeft daarmee te maken, evenals het vruchtbare contact dat de agrariër wist te leggen met de Jerseyhoeve in Stellendam. “Eind 2014 heb ik de Jersey-veestapel overgenomen van een collega die stopte en zijn we overgeschakeld. Eerst huurde ik een stal in Melissant. In november 2015 zijn we gestart met het bouwen van een nieuwe stal aan de Oude Westerloosedijk en in mei is de veestapel daarnaartoe verhuisd. 90 procent van de bouw is klaar. In 2018 moet ook ons huis klaar zijn.” Waarom Jersey-koeien? “Ze geven 14 tot 15 liter melk per dag. Dat is de helft van de zwartbonte koe De melk heeft een hoger vetgehalte, wat de melk veel romiger maakt. De Jersey-koe is verder kleiner en efficiënter: er is minder ruwvoer nodig om melk te produceren. Het
is een gezonde koe met weinig problemen aan de poten”, verklaart Piet Breen zijn keuze voor deze Deense koe. De dagelijkse werkzaamheden doet hij samen met zijn partner Janneke Jacobse en een vaste werknemer; in piekperioden kunnen ze een beroep doen op losse hulp. Streekproduct De melk, die 1,5 procent vetter is dan de melk van de zwartbonte koe, gaat voor het grootste gedeelte - 80 procent - naar de Jerseyhoeve. De overige 20 procent wordt verwerkt in de melkfabriek van EKO-Holland. De Jerseyhoeve maakt kaas en ijs van de melk. “Het is een streekproduct. Daarmee spelen we in op wat de markt vraagt: de consument wil het verhaal achter het product weten. Bovendien draagt het bij aan de promotie van Goeree-Overflakkee”, zegt Breen, die biologisch boert: hij gebruikt geen kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen op zijn grasland. Momenteel telt de veestapel 250 dieren, waarvan 120 melkkoeien. De rest bestaat uit stierkalven en ander jongvee. Breen wil doorgroeien naar 170 melkkoeien. Zes maanden per jaar lopen de koeien buiten, het melkvee het dichtst bij het bedrijf, de rest in natuurgebieden bij Ouddorp en Stellendam. In de stal, een potstal, kan een deel van de veestapel vrij door het stro lopen. Dat is innovatief, evenals de warmteterugwinning
uit melk. Piet Breen: “Het dierenwelzijn is enorm verbeterd. Er is veel licht, lucht en ruimte in de stal. We voldoen ruimschoots aan de normen.” Biologisch boeren, Jersey-koeien melken, investeren in een nieuw bedrijf - het is allemaal het resultaat van een bewuste, gerichte keuze om onderscheidend te zijn. Om te specialiseren en te focussen. Piet Breen heeft de akkerbouw nog geen seconde gemist. De laatste tijd ging veel van zijn aandacht noodgedwongen uit naar de nieuwbouw. “Het genieten moet nog komen: lekker bezig zijn met de natuur, met levende have. Elke dag is een uitdaging, zeker als je alles zo goed mogelijk wil doen…”
Open Dag Op vrijdag 22 juli houdt Breen Agrarisch Bedrijf een open dag. Iedereen is tussen 10.00 en 16.00 uur welkom om te kijken wat er aan de Oude Westerloosedijk 10 tot stand is gekomen.
VBGO | pagina 21
pagina 22 | VBGO
KORT NIEUWS
Jan de Waard neemt afscheid van de Rabobank Na 41 jaar neemt directievoorzitter Jan de Waard afscheid van Rabobank Het Haringvliet. In een interview met het Eilanden-Nieuws vertelt hij over de fusie van de Rabobank Goeree-Overflakkee en de Hoekse Waard. “Onze Rabobank op Goeree-Overflakkee floreerde, maar wij zaten net onder de gestelde limiet. Wij waren de grootste van de kleintjes, om het helder aan te geven. Wij moesten dus inhoud geven aan het verzoek. Daarbij hebben wij ons echt flink achter de oren gekrabd”, geeft De Waard aan. “Ga maar na. We waren voor de mensen, de bedrijven en instellingen, kortom de samenleving, een fijne en betrouwbare bank. Er werd met veel elan gewerkt en onze activiteiten gingen bovendien vrij gelijk op met de ontwikkelingen van de nieuwe gemeente Goeree-Overflakkee. Ik had en heb een prima gevoel bij deze bank. Echt naar mijn zin. Dan denk je weleens: Hier wil ik mijn pensioen wel halen. Toen de boodschap uit Utrecht kwam, moest ik even slikken”. Na onderzoek bleek dat de Rabobank Hoekse Waard de meest geschikte partner is. Allebei de banken opereren in van oorsprong agrarische gebieden. Jan de Waard gaat overigens niet voorbij aan de nationale en internationale ontwikkelingen die zich al geruime tijd in de bankwereld afspelen. “Banken ontkomen ook niet
aan bezuinigingen/reorganisatieronden. Ook wij hebben daar, in personeelsformatie, mee te maken, zegt hij. De directievoorzitter zegt dat het kantoor aan de Rottenburgseweg de uitvalbasis blijft. Dat verandert niet. Een deel van onze medewerkers is overgeplaatst naar Heinenoord. Dat zijn ondersteunende diensten.
Ook de directie en de secretariaten zijn daar gehuisvest. De adviseurs vind je in Middelharnis. Naast Middelharnis blijven er op het eiland vestigingen in Ouddorp en Oude-Tonge. In welke vorm dat in de toekomst zal zijn is nu niet aan te geven.”
Kamerleden nemen kijkje bij biogasinstallatie In mei bezochten leden van de Tweede Kamer Goeree-Overflakkee. De kamerleden kregen uitleg over de ambitie om in 2020 een energieneutraal eiland te zijn. Ze bezochten zeehondenopvang A Seal in Stellendam en kregen onder andere uitleg over de getijdencentrale Brouwersdam, Energieke Regio en coöperatie Deltawind. De bezoekers namen ook een kijkje op het gemengd agrarisch bedrijf van de familie Ras in Den Bommel. Hier kregen de Kamerleden uitleg over de innovatieve methode om biogas op te waarderen tot groengas. Bij de boerderij draait een mono-mestvergistingsinstallatie.
Deze installatie maakt het mogelijk om uit koeienmest, biogas te winnen. Dit biogas wordt opgewaardeerd tot groengas. Het groengas is van hoge kwaliteit en wordt direct geleverd aan het aardgasnet op Goeree-Overflakkee. De koeienmest die voorheen alleen als voeding voor dier en plant werd gebruikt, wordt via de unieke installatiegebruikt als energiebron, voor iedereen die is aangesloten op het aardgasnet. De familie Ras kreeg van de gemeente een overall met ‘Goeree-Overflakkee, mijn eiland’ erop, als bedankje voor hun inzet en het regelmatig openstellen van hun bedrijf tijdens werkbezoeken. VBGO | pagina 23
BEDRIJF IN BEELD - Advertorial -
pagina 24 | VBGO
Maerke - creatie en communicatie
‘Alles moet kloppen om een ijzersterk merk te creëren’ Tekst: Kees van Rixoort | Foto’s: Wim van Vossen Fotografie
Een merk is meer dan een herkenbaar woord of beeld. Het is de algehele persoonlijkheid van een organisatie, product of dienst en het gevoel dat wij daar bij hebben. Iedere vorm van interactie - of het nu een brief, website, advertentie, brochure of beursstand is - draagt bij aan het beeld dat wij hebben van dat merk. En welke positie het in ons hoofd inneemt ten opzichte van de concurrenten. De vraag is hoe je als merk kunt opvallen in een wereld vol merken die zich allemaal willen onderscheiden. Hoe je jouw merk, kortom, ijzersterk maakt. Gemakkelijk is dat niet. Maar sinds kort is er expertise op Goeree-Overflakkee: Maerke - creatie en communicatie. Het bureau van Debbie Grijpink en Stephan de Wolf helpt merken te creëren die staan als een huis. Maerke - het Deense woord voor merk - is begin 2015 gestart in Ooltgensplaat. Debbie had al langere tijd de wens om voor zichzelf te beginnen en Stephan was naast zijn baan al freelance ontwerper. Beide werkten bij Van Nicholas, een fietsenproducent in Numansdorp, zij als marketingcoördinator en hij als product- en grafisch ontwerper. Toen de producent verhuisde naar het verre Heerenveen, was het moment daar om de krachten te bundelen en Maerke te starten. “Eén en één is twee: creatie en communicatie. Bij Van Nicholas hebben wij bijgedragen aan de bouw van een sterk merk en dat is precies wat wij anderen ook willen bieden. Omdat wij
zien dat er veel organisaties zijn die hun potentieel nog niet ten volle benutten. Maerke is vorig jaar voorzichtig begonnen. Het eerste jaar zagen wij als een soort try-out. Maar het volgende jaar zou iedereen ons moeten kennen.” Inderdaad, Maerke is een merk aan het neerzetten. “Overigens is Van Nicholas gewoon klant gebleven. Onze ervaring in de fietsindustrie heeft geleid tot mooie opdrachten, onder andere voor De Fietser - het nieuwe Fiets Experience Center in Ede - en Koga, de moederorganisatie van Van Nicholas.” Is Maerke nu een reclamebureau? “Wij presenteren ons liever niet als reclamebureau, al is het wel een ingeburgerde term. Bij ons gaat het over branding. Niet over zee en strand, maar over het bouwen van merken. Wij werken vanuit een overkoepelende merkvisie. Van origine denkt men bij een reclamebureau aan advertenties, maar Maerke biedt veel meer. We denken met de klant mee vanuit de identiteit, de waarden en de doelen. Wat wil je bereiken, wat wil je overbrengen? Hoe doe je dat en met welke middelen? Iedere visuele uiting, maar ook het bedrijfspand, hoe het personeel gekleed is en de manier waarop de telefoon wordt opgenomen alles moet samenhangen en één consistent verhaal vertellen. Dan creëer je een ijzersterk merk”, vinden Debbie en Stephan. Consistentie Duidelijk: Maerke kijkt breed. Daar hoort een totaalpakket bij. “Een eenmalige opdracht voor een visitekaartje is welkom, maar liever gaan we een intensieve samenwerking aan, kijken we
verder en vragen we door. Strookt dat visitekaartje met je andere uitingen, met wat je wilt uitdragen? Waarom staat het logo hier links en daar rechts? Waarom is er kleurverschil? Aandacht voor de details, dat vinden we belangrijk. Alles moet kloppen, van het begin tot het eind. Consistentie, dat is het keyword. Zo creëer je een gevoel, een beleving. Zo bind je mensen aan je merk en maak je klanten loyaal. “ De ervaring leert dat anno 2016 de focus vaak ligt op online media. Tegenwoordig kun je als merk niet meer zonder een website. Stephan: “Online is doelgericht, vluchtig en meetbaar, je weet precies wat je bereik is. Maar met een magazine bijvoorbeeld, lekker op de bank, heb je minimaal twintig minuten de aandacht voor je merk. De resultaten zijn minder meetbaar, maar het doel van een magazine is dan ook anders. Dit dient voor het verhogen van het vertrouwen en daarmee de klantenbinding. Offline media moet in dit digitale tijdperk niet worden vergeten. Online en offline kunnen elkaar juist aanvullen en versterken. Mits goed ingezet natuurlijk.” Het eerste Maerke-jaar is voorbij. Over de try-out zijn Debbie en Stephan zeer tevreden. “Het werk komt naar ons toe. We werken van Goeree-Overflakkee tot Friesland. Regionaal, nationaal en zelfs internationaal.” Sterke merken bouwen, dat kan immers overal.
www.maerke.nl 0187-845986 mail@maerke.nl
VBGO | pagina 25
DS People, the perfect match. Bent u op zoek naar betrouwbaar en vakbekwaam personeel? Dan bent u bij DS People aan het juiste adres om de perfecte match te vinden. DS People is NBBU lid een NEN 4400-1 en VCU gecertificeerd uitzendbureau in Stellendam. Wij investeren graag in de relatie met de klant. Daarom hechten wij veel waarden aan vertrouwen en wederzijds respect.
Wilt u meer weten? Neem gerust contact op via info@dspeople.nl of 0187-745111
“Wel de lusten, maar niet de administratieve lasten van personeel.” Dat klinkt voor u als ondernemer te mooi om waar te zijn? Toch is juist dat één van onze belangrijkste kernwaarden en zijn wij trots dat wij dit daadwerkelijk kunnen realiseren voor onze klanten. Bij E-Payroll is payrolling namelijk geen aanvullende dienst, maar juist onze kerntaak! Benieuwd of payrolling geschikt is voor uw onderneming? Neem snel een kijkje op www.e-payroll.nl. E-Payroll BV, Nijverheidsweg 21, 3251 LP, Stellendam
VBGO | pagina 27
LEDENREIS
pagina 28 | VBGO
VBGO’ers bezoeken jeneverstad Schiedam Foto’s: Harold Sturm
Schiedam is een echte jeneverstad. Leden van VBGO ontdekten de bijzondere stad tijdens de ledenreis op 1 juni. De uitstapjes voor leden zijn niet alleen leerzaam, maar ook een goede gelegenheid om te netwerken. Een rondleiding door de Nolet Distillery is een belevenis. Al vanaf 1691 maakt het familiebedrijf jenever. De jenever van de familie Nolet wordt verkocht onder de merk-naam Ketel 1. Momenteel wordt het bedrijf gerund door de tiende en elfde generatie, de twaalfde generatie komt eraan. De bevlogen gids vertelt enthousiast over de onderneming, hij is zelf ook deel van de familie Nolet, maar dan van de koude kant. In het bedrijf voel je de ondernemersdrang. Zo is er in 2005 een ‘ouderwetse’ korenmolen gebouwd, alleen wordt er geen graan gemalen, maar stroom opgewekt. De molen is een opvallend beeldmerk, op de tweede etage is er een bioscoop gemaakt waar de VBGO’ers een film te zien krijgen over de bijzondere geschiedenis van het bedrijf. Jenever is al langere tijd een afgaande markt, de kruidige drank wordt voornamelijk door ouderen gedronken. Dat is de reden dat familie Nolet een aantal jaar geleden nieuwe markten wilde aanspreken. Het doel was al
snel duidelijk: Amerika veroveren. Dat is gelukt, niet met jenever, maar met een nieuw product: wodka. Dat wordt verkocht onder de merknaam Ketel One. Dat is de afgelopen periode uitgegroeid tot het belangrijkste product van het bedrijf. Ketel One is een kwaliteitsproduct, waarbij de rijke historie van de familie Nolet wordt ingezet als marketinginstrument. Het bedrijf is gevestigd aan een brede vaart, daarover werd in het verleden de graan aangevoerd. Toen het bedrijf uit wilde breiden zat de vaart lelijk in de weg. De ondernemersgeest blijkt wel uit de manier waarop dit knelpunt is opgelost. Er is een tunnel onder de vaart door gemaakt en aan de andere kant van het water is het bedrijf verder gegroeid. Na het bezoek aan Nolet stapt het gezelschap op de rondvaartboot voor een tocht door het pittoreske Schiedam. Vanaf het water zijn de branderijen, molens en mouterijen goed te bekijken, het zijn allemaal verwijzingen naar het rijke verleden waarin jenever de hoofdrol speelde in de stad. Er is zelfs een molen boven het water gebouwd, schepen met graan konden zo naar binnen varen om te lossen. De reis wordt afgesloten met een diner in het Stadhuis, een restaurant in het oude centrum. Het welkomstdrankje is - uiteraard - een glaasje jenever. VBGO | pagina 29
pagina 30 | VBGO
We are specialized in the worldwide sales, We are and specialized the worldwide sales, purchase rental ofinconstruction equipment purchase and rental of construction equipment
Tower cranes • Self-erecting cranes • Mobile cranes Tower cranes • Self-erecting cranes • Mobile cranes
Visit our website: Visit our website:
multi-crane.com multi-crane.com
Call us: Call us:
+31172440481 +31172440481
YOUR PARTNER IN TOWER CRANES YOUR PARTNER IN TOWER CRANES
Al onze producten worden door een
Al meer dan 100 jaar houten kwaliteits kozijnen
vakkundig team van medewerkers
Boezemweg 30, 3255 MC Oude Tonge
w w w. l a m b e r t k o z i j n e n . n l
0187 64 12 33
vervaardigd, met de meest moderne computergestuurde machines, waarbij oog voor detail en aandacht voor de klant centraal staan.
VBGO | pagina 31
TOEKOMSTVISIE
Agrarisch Ontwikkelingsprogramma gepresenteerd
Waar verdient de boer in 2030 zijn brood mee? Tekst en foto’s Adri van der Laan
Waar verdient de boer in 2030 zijn brood mee op Goeree-Overflakkee? Die vraag stond centraal op vrijdag 1 juli. Toen schoven meer dan honderd mensen aan voor een bijzonder ontbijt in de stal van familie van Adrighem in Melissant. Agrariërs, bestuurders en andere betrokken waren getuige van de presentatie van het Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee (AOP). LTO Noord afdeling Goeree-Overflakkee wil de ontwikkelingen in de land- en tuinbouw goed in beeld krijgen. Met medewerking van Rabobank Het Haringvliet, het EduDelta Collepagina 32 | VBGO
ge, HAS Hogeschool ‘s-Hertogenbosch en de gemeente Goeree-Overflakkee wordt hiervoor een agrarisch ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee opgesteld. De studenten Marloes van Eck en Jos Koenders van HAS Hogeschool hebben het AOP opgesteld. Centraal in het AOP staat de vraag: ‘Waar verdient de boer in 2030 zijn brood mee op Goeree-Overflakkee’. Het doel van het programma is om de komende vijftien jaar de agrarische sector op het eiland verder te ontwikkelen. Tijdens het onderzoek is naar voren gekomen dat de agrariërs een aantal waarden belangrijk achten: economische mogelijkheden, wateren bodemkwaliteit, ondernemerschap, innovatie, rentmeesterschap, samenwerking en onderwijs. Verder kwam uit het onderzoek naar
voren dat de agrarische sector als financieel gezond wordt beschouwd. Over het algemeen is de verwachting dat Goeree-Overflakkee zich zal ontwikkelen tot een hightech landbouweiland. De omstandigheden hiervoor zijn heel goed te noemen. Men beschikt over een goede bodemkwaliteit, een gunstige logistieke ligging, de aanwezigheid van zoetwater en vanwege het klimaat kan er al vroeg in het seizoen geoogst worden. “In combinatie met het ondernemerschap op het eiland zorgen deze omstandigheden ervoor dat de animo bij potentiële opvolgers van agrarische bedrijven op Goeree-Overflakkee hoger ligt dan in de rest van Nederland”, aldus het onderzoek.
Uit het ontwikkelingsprogramma blijkt dat de eilandelijke agrariërs steeds meer zijn gaan spreken over een ‘wij-gevoel’, men is bereid om veel meer dingen in gezamenlijkheid aan te gaan pakken. Er zijn natuurlijk ook wel wat zwakke punten op ‘landbouwterrein’. Het document spreekt van relatief hoge grondprijzen en men denkt te weinig oppervlakte te hebben voor landbouwgrond. Dit kan de concurrentiepositie in gevaar brengen. Ook kan volgens een aantal agrariërs de omvorming van landbouwgrond tot natuurgebieden de grondprijzen verder doen stijgen. Men verwacht dat, ondanks de te nemen maatregelen, de verzilting van Goeree-Overflakkee toe zal nemen.
‘Goeree-Overflakkee wordt een hightech landbouweiland’
In het ontwikkelingsprogramma is een ontwikkelingsagenda opgesteld. Een greep hieruit: een betere digitale infrastructuur voor een beter gebruik van GPS-signalen en internet. Betere landbouwwegen voor de grotere machines, een waarborging voor de zoetwatervoorziening, kennisoverdracht en duurzaamheidsinitiatieven. Door verschillende instanties zal in de toekomst de hand aan de ploeg worden geslagen om het ontwikkelingsprogramma gestalte te geven. Veel sprekers gaven tijdens de bijeenkomst aan dat nauwe samenwerking rondom innovatie van levensbelang is voor een bloeiende agrarische sector op het eiland.
VBGO | pagina 33
VERENIGING Colofon
Nieuwe leden van VBGO Mteck Stellendam www.mteck.nl
BroGO B.V. Achthuizen
Vereniging van Bedrijven Goeree-Overflakkee Oplage: 2.750 exemplaren, verspreiding onder alle ondernemers op Goeree-Overflakkee. Beschikbaar op diverse afgiftepunten. Secretariaat: J.M. Benschop Noordzijde Haven 15 3252 BH Goedereede Tel. 0187 - 492322 Vormgeving: Manon Thijssen Redactie: Kees van Rixoort Martijn de Bonte Adri van der Laan
Kijk voor het complete ledenoverzicht op www.vbgo.nl.
Acquisitie: Gert Verweij Harold Sturm Tel. 0187 47 10 20 Info@eilandennieuws.nl
Save the date: Voor het najaar staan er twee evenementen van VBGO gepland. Zet ze alvast in de agenda, leden ontvangen meer informatie per e-mail.
22 september
Nazomerborrel bij Werelds aan het Strand
10 november Bedrijfsbezoek
Adverteren Uw bedrijf in de septembereditie? Neem contact op met Gert Verweij of Harold Sturm. Bel 0187-471020 of mail naar info@eilandennieuws.nl. VBGO | pagina 35