Make: magazine Voorbeeld

AW_01_Cover(rev4).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 1

1/2020

CREATIEF MET TECHNIEK

Infinity mirror in 3D

Zo vind je de

juiste

Het be

ste uit

Make:

Nieuw

Make D

nu ook

3D-printer

uitslan

!

d en A

in het

merika

Neder

in 1 bla

lands

d

Make:

Goedkoper dan ooit ◗ Vertikale

CNC-frees

Met ESP32/8266-controller ◗ Bijenhouden

WLAN

per

◗ Data

verzamelen uit de stratosfeer

Projecten voor beginners ◗ Hoogspanning:

Jacobsladder voor 20 euro ◗ Altijd in beeld: Social media teller voor aan de muur ◗ Familieband: Digitaal fotolijstje met Messenger-functie

1/20 € 9,95 www.makemagazine.nl

AW_02-03_Voorwoord(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 3

€25 N u vo o r

makemagazine.nl

ipv €35 per jaar

VANAF 2020 EINDELIJK IN HET NEDERLANDS

CREATIEF MET TECHNIEK • In elk nummer van Make: Magazine vind je tientallen DIYprojecten over Robots, Drones, 3D-printen, programmeren, etc.

• Ontwikkel je vaardigheden met handige, duidelijke tutorials en laat je inspireren door toonaangevende Makers!

• Tests, guides en meer! Onafhankelijk, kritisch en betrouwbaar.

Bestel Make: Voor slechts €25 (normaal €35) krijg je een volledig jaar (4 nummers).

Laat je inspireren, bestel de jouwe vandaag nog! makemagazine.nl

POWERED BY

AW_02-03_Voorwoord(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 3

Editorial

Een goed gevoel Ik was twaalf toen ik in 1981 (geïnspireerd door een schoolvriend) het eerste dubbelnummer van het elektronicamagazine Elektor kocht (het hangt al jaren ingelijst in mijn werkkamer). Het tijdschrift stond als het ware aan het begin van mijn loopbaan als knutselaar, ingenieur, maker en hoofdredacteur van het Duitse Make-tijdschrift.

Dat ik hier, in deze eerste door de redactie van Elektor in het Nederlands uitgegeven editie van Make, het voorwoord mag schrijven maakt me erg trots. Want aan de ene kant werk ik nu als het ware samen met mijn voorbeelden van toen.

oplossing van een probleem werken – vrijwillig, voor een project dat ze ook nog eens zelf verzonnen hebben.

De beloning van making is het goede gevoel van iets gemaakt en iets begrepen te hebben. Een gevoel waar tegenwoordig steeds meer mensen naar verlangen. Ik wens je daarom een goed gevoel bij het lezen van deze uitgave van Make en bij het nabouwen van de projecten.

Daniël Bachfeld

En aan de andere kant maakt het duidelijk dat ‘making’ niet alleen een korte hype is, maar een brede acceptatie kent. Making is niet alleen het knutselen met microcontrollers en elektronica. Het is creatief omgaan met technologie in het algemeen en omvat 3D-printers, lasersnijmachines, snijplotters, freesmachines, naaimachines en nog veel meer. Daarnaast definieert making niet alleen wat je doet, maar ook hoe je het doet – bijna als een gemoedstoestand. Makers zijn ruimdenkende, nieuwsgierige en praktisch ingestelde mensen met een levenslange honger naar kennis en de durf om fouten te maken.

! make-magazin.de

Makers kijken graag achter de dingen om de onderlinge verbanden te begrijpen en ze willen vaak ook de wereld een klein beetje beter maken. Soms beschrijf ik in lezingen makers ook als hartstochtelijk, omdat zij van binnenuit gemotiveerd, vaak zeer hardnekkig aan de

Laat ons uw mening weten service@makemagazine.nl

Make: 1/2020 |

3

AW_04-05_Inhoudsopgave(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 4

Inhoud Met de ESP-controller De 3D-infinity mirror vermenigvuldigt het licht van neopixelstrepen - met een bijna hypnotiserend effect. De ESP in de bijenkorf daarentegen doet zijn werk onopvallend en helpt de bijen om in alle rust te werken.

52 62

Zo vindt u de juiste 3D-printer Of u nu op zoek bent naar een nieuw en krachtiger apparaat of uw eerste 3D-printer wilt kopen met het oog op de gunstige prijzen - wij laten u zien wat belangrijk is en presenteren interessante modellen, gesorteerd volgens verschillende gebruiksscenario's.

6 16

Waarop je moet letten bij de aankoop 3D-printers voor makers

4 | Make: 1/2020

3 6 16 21 22 28 32 36 43 48 52 60 68 70 72

Infinity mirror in 3D Bijenhouden per WLAN

Voorwoord Zo vindt u de juiste 3D-priner 3D-printers voor makers Lievelingsgereedschap: epoxyboard Digitaal fotolijstje met Messenger-functie Jacobsladder voor 20 euro Wat ons inspireert Infinity mirror in 3D ESP als tijdserver Social media teller voor aan de muur Data verzamelen uit de stratosfeer Urinebatterij DIY stofzuiger Mobiel braille-toetsenbord Kleurenmatrix

AW_04-05_Inhoudsopgave(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 5

Projecten voor beginners Het digitale fotolijstjes bezorgt familiefoto's bij grootouders en de kleine jacobsladder zorgt voor Frankenstein-effecten - desnoods met een oplaadbare batterij.

22 28 48

Digitaal fotolijstje met Messenger-functie

74 78 80 87 88 92 94 96 98

Tijd maken IKEA klemspot Verticale CNC-bovenfrees Lievelingsgereedschap: prototype-adapter Universele frees- en zaagtafel Vogelvoedermonitor Shop-pagina’s Boeken Column René Paré van Makerfair Eindhoven, colofon

Jacobsladder voor 20 euro

Werkplaats De Maslow CNC-freesmachine bewerkt panelen van bijna drie vierkante meter en neemt in de werkplaats weinig ruimte in beslag. Een andere ruimtebesparende toepassing is de ombouw van een normale cirkelzaag tot een frees/ zaagcombinatie.

80 88

Verticale CNC-bovenfrees Universele frees- en zaagtafel

Social-media teller voor aan de muur

Data uit de stratosfeer Iedereen heeft behoefte aan een avontuur! En wat is er spectaculairder dan een vlucht in de stratosfeer, waar het zwart vande ruimte en het blauw van onze planeet zichtbaar zijn? Met de meest simpele middelen is het mogelijk om je eigen meetgegevens en video-opnamen vast te leggen tot 40.000 meter boven de grond.

En daar is niet veel voor nodig: een weerballon, wat accessoires enmateriaal uit de bouwmarkt. We leggen stap voor stap uit hoe dezemissie in elkaar steekt.

Thema’s van de omslagpagina in rood.

Make: 1/2020 |

5

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 6

Titelthema

Hoe vind je de juiste 3D-printer Gezien de erg lage prijzen denken veel mensen erover om een 3D-printer te kopen. We zetten alles op een rijtje waar je op moet letten. door Heinz Behling

6 | Make: 1/2020

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 7

Titelthema

D

e makerscene beleeft zijn tweede 3Dprinting hype. Enerzijds komt dit door een enorme hoeveelheid kant-en-klare printbestanden die vrij toegankelijk zijn via websites zoals Thingiverse.com. Aan de andere kant zijn er ook veel meer ontwerpprogramma’s die geschikt zijn voor beginners, zoals de onlinetool Tinkercad. De instapprijzen van iets meer dan 100 euro voor een Chinese printer-zelfbouwkit brachten de glans terug in de ogen van hobbyisten en makers. Als je voor 200 tot 300 euro een kit koopt om zelf af te bouwen of vanaf 500 euro een kant-enklare printer, krijg je met de printmaterialen die tegenwoordig beschikbaar zijn een goede printkwaliteit. Reden genoeg om serieus na te denken over een aankoop.

Verkopers in de winkels of op internet trekken graag onze aandacht met de meest kunstzinnige printvoorbeelden. Maar als je vraagt welke printer de beste is, of zelfs advies wilt betreffende specifieke wensen, dan is dat vaak een brug te ver. Daarom willen we de feiten over 3D-printers helder presenteren, zodat je antwoord kunt krijgen op vragen als: Welke printmethodes bestaan er?

Welke functies zijn nuttig? Wat kunnen de apparaten en, nog belangrijker, wat kunnen ze niet? Welk apparaat is geschikt voor wat ik wil doen? Wat betekenen de gegevens in de vele (internet)aanbiedingen? Vervolgens presenteren we vanaf pagina 16 een selectie van printers die interessant zijn voor makers.

Alles-printer – een illusie Een ding moet van begin af aan duidelijk zijn, er bestaat niet zoiets als een universele

3D-printer die voor alle toepassingen even geschikt is. Zo’n alleskunner is ook niet te verwachten in de nabije toekomst. Dat is met name te wijten aan de twee printtechnieken die in het algemeen in de hobbysfeer worden gebruikt: - FDM (Fused Deposition Modeling) - SLA (Stereolithography)

» 3D-printproces » Voor- en nadelen van de soorten 3D-printers

» Selectiecriteria bij aankoop

Meer details over deze twee technieken volgen in de onderstaande paragrafen. Daarnaast zijn er verschillende andere methoden, zoals Selective Laser Sintering (SLS), die op dit moment vanwege de hoge kosten alleen in de industrie worden toegepast.

De hamvraag Maar voordat we in de techniek duiken, moet je eerst zelf duidelijk hebben of de aanschaf van een 3D-printer zinvol is. Wat wil je gaan maken? Als je alleen rechthoekige behuizingen en dergelijke wilt maken, kun je die zeer nauwkeurig en met perfect gladde oppervlakken met een frees of een lasersnijder uit kunststof of houten panelen halen, inclusief alle openingen. Daarna kun je de onderdelen stevig monteren met lijm of schroeven. In feite gaat dat meestal veel sneller dan met een 3D-printer. Grotere formaten zijn ook geen probleem. Met de juiste, maar helaas ook duurdere apparatuur kun je zelfs metaal gebruiken.

Het kan ook zijn dat je maar zelden een 3Dprinter nodig hebt. In dat geval kun je beter gebruik maken van 3D-printdiensten (commercieel of een stuk goedkoper in FabLabs of privé) in plaats van je eigen printer te kopen. Op het internet is een groot aantal

FDM-printers FDM-printers zijn momenteel de meest gebruikte 3D-printers in de makerscene. Deze techniek gebruikt een op een spoel gewikkelde kunststofdraad (filament, A), die door een transportmotor (B) naar de verwarmde printkop (hotend / extruder, C) wordt getransporteerd. Hier wordt de draad gesmolten met een temperatuur die past bij de betreffende kunststof. Door een spuitmond (nozzle, D) wordt de gesmolten kunststof op het printbed (E) gespoten met een diameter van enkele tienden van een millimeter (meestal 0,4 mm). De kop beweegt laag voor laag over het printbed in alle drie de ruimtelijke assen volgens de constructietekening van het te printen object. Dit gebeurt met behulp van stappenmotoren (G, H, I), die door de stuurelektronica (F) worden bediend. Zo wordt het object geleidelijk aan opgebouwd. Het geheel lijkt op een zeer

Korte info

A

commerciële en particuliere aanbieders te vinden. Vooral bij commerciële printdiensten kan een enkel werkstuk even duur zijn als een goedkope 3D-printer.

B G

J A

G

L M I C

D

H

E F

I

K

Make: 1/2020 |

7

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 8

Titelthema

! De Anet A8, een typische low-cost zelfbouwkit. Het printbed beweegt voor- en achteruit (y-richting), de printkop beweegt zijwaarts (x-as) en omhoog (z-as). Dit vraagt veel ruimte. nauwkeurig bediend lijmpistool. Het printbed bestaat uit een meestal verwarmde metalen, kunststof of glazen plaat, die aangesloten is op de krachtige voeding (J). Je bedient de printer met knoppen en een lcd-display (K). De printer krijgt zijn printdata via een geheugenkaart, usb-stick of netwerkaansluiting.

De kunststofdraad (filament) mag pas in de spuitmond smelten en niet eerder, want dan zou de draad niet meer te transporteren zijn.

Daarom wordt het deel boven de spuitmond gekoeld door een constant draaiende ventilator (L). De kunststof die uit de spuitmond komt, moet snel stollen. Hiervoor zorgt een tweede ventilator (M) waarvan de luchtstroom rechtstreeks naar het gebied onder de spuitmond wordt geleid.

Portaalprinter Dit is een van de drie typen FDM-printers. De naam van deze printers komt van het uiterlijk van de printkopgeleider, die lijkt op een portaal !. De kop kan zijwaarts (op de x-as) en in de hoogte (z-as) bewegen. De beweging vooruit en achteruit (y-as) wordt uitgevoerd door het printbed. Omdat het printen veel bewegingen op de x- en y-richting vereist, worden deze assen meestal aangedreven door tandriemen. Spindelaandrijvingen zouden nauwkeuriger en trillingsvrijer zijn, maar aanzienlijk langzamer. De z-as daarentegen hoeft voor elke laag maar een fractie van een millimeter verplaatst te worden en moet deze positie exact vasthouden tijdens

8 | Make: 1/2020

het printen van een laag. Daarom wordt hier een tragere maar nauwkeurigere spindelaandrijving met schroefdraad gebruikt.

Door de bewegingen van het bed heeft zo’n portaalprinter voor en achter wat vrije ruimte nodig. Hiermee moet je rekening houden bij het plaatsen van de printer (behuizing, afstand tot de muur). Bovendien is het printbed een relatief zwaar onderdeel dat niet oneindig snel kan bewegen. Dit stelt grenzen aan de printsnelheid. Om te zorgen dat de objecten met de nodige precisie geprint worden, moet de mechanica vrij zijn van speling en soepel bewegen. Dit kun je eenvoudig controleren door wanneer de printer is uitgeschakeld het bed met de hand te verplaatsen. Het printbed en de printkop mogen op geen enkel punt stroef lopen of van hoogte veranderen (kromme geleiders).

Ze mogen ook niet bewegen door speling in de lagers.

Het filament wordt aangevoerd door een tandwiel dat wordt aangedreven door een stappenmotor. De motor kan op de printkop zitten (direct drive) of is aan het printframe bevestigd en via een slang met de printkop verbonden (bowden-extrusion). Het filament wordt dan door die slang naar de kop geduwd. Dit heeft het voordeel van een veel lichtere printkop (een besparing van ongeveer 300 tot 400 gram), wat een hogere printsnelheid mogelijk maakt. Het heeft echter ook nadelen, het rubberachtige flexibele filament kan slechts in beperkte mate met een bowden-aandrijving naar de extruder worden geduwd. Als de bocht in de slang door de bewegingen van de printkop te klein wordt, wordt het filament te veel tegen de binnenwanden van de slang gedrukt.

Omdat de wrijving van elastisch materiaal aanzienlijk hoger is dan die van harde kunststoffen, loopt de draad vast.

Direct drive heeft geen problemen met flexibel materiaal. Het nadeel is alleen de lagere maximumsnelheid en bij sommige apparaten is het verwisselen van het filament lastiger door de beperkte ruimte op de printkop.

De plaatsing van de filamentspoel is ook iets ingewikkelder omdat het filament niet door een slang naar de printkop gaat, maar toch zo moet worden geleid dat hij bij geen enkele beweging van de kop vast komt te zitten.

" Core-XY printers verplaatsen de printkop in x- en y-richting en het printbed naar boven (zrichting). Dit betekent dat ze minder vloeroppervlak in beslag nemen en gemakkelijker te plaatsen zijn in beschermende behuizingen.

CoreXY-printer Bij dit type FDM-printer " zijn de y- en z-as van positie gewisseld: de printkop wordt zijwaarts en naar voren of naar achteren bewogen en zit altijd aan de bovenkant, terwijl het printbed verticaal beweegt. Het voordeel is dat dit type een kleiner oppervlak in beslag neemt, omdat het bed niet buiten het apparaat uitsteekt. Omdat de hoogtebeweging verreweg de langzaamste beweging is bij

# Bij de Deltaprinter beweegt alleen de printkop terwijl het printbed vast is. De hoogte van het apparaat suggereert een hoge werkruimte, maar in werkelijkheid is dat veel minder dan de hoogte van het apparaat.

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 9

Titelthema

$ De meeste multimediaprinters gebruiken een printkop met twee hotends en nozzles naast elkaar. het printen in 3D, heeft de grote massa van het printbed hier geen negatief effect. Dit betekent dat de printer iets hogere snelheden kan halen.

Dit ontwerp heeft echter ook nadelen: Als het printbed alleen aan de achterkant is bevestigd, kan de voorkant op en neer gaan wanneer de printkop zeer snel heen en weer beweegt. Daarom vereist dit type printbed dikkere geleidingsstangen. Daarnaast hebben bijna alle CoreXY-printers een bowdenextrusie, wat het gebruik van flexibelere filamenten sterk beperkt.

Delta-printer Dit type printers # is nogal opvallend om te zien, omdat hun hoogte, meestal ongeveer een meter, enorm is in verhouding tot de werkruimte. De printkop wordt hier geleid door drie dubbele armen met een vaste lengte die met stappenmotoren in de hoogte bewegen. Het ronde printbed is vast gemonteerd. Hierdoor kan de printkop zowel horizontaal als verticaal nauwkeurig worden

& Zo’n diamant-hot-end kan maximaal vijf filamenten mixen. Dit maakt full colour printen mogelijk, maar het maakt de printer erg complex.

gepositioneerd. Voordeel: Omdat hier alleen de relatief lichte printkop verplaatst hoeft te worden, zijn theoretisch hogere printsnelheden mogelijk. Theoretisch, omdat de lange armen kunnen gaan slingeren bij een te hoge acceleratie.

Het grootste nadeel van dit ontwerp is de zeer gecompliceerde kalibratie: alle drie poten van de printer moeten exact loodrecht en parallel aan elkaar staan. De scharnierpunten van de armen op de poten moeten zich op exact dezelfde hoogte bevinden wanneer de printkop in het nulpunt staat (in het midden van het printbed). De armen moeten exact dezelfde lengte hebben, wat je met een stelschroef aan de kogelgewrichten kunt aanpassen. Kalibratiefouten leiden tot vervormingen in het printobject: rechte lijnen worden dan gebogen en hoeken worden niet haaks geprint naarmate ze dichter bij de rand van het printbed liggen.

Ook de lagers van de armen moeten van hoge kwaliteit zijn en zonder speling. Bij goedkope printers worden vaak magneetlagers gebruikt, d.w.z. magnetische kogels die armen en printkop of tegenlagers uitsluitend door hun aantrekkingskracht met elkaar verbinden en automatisch vrij van speling zijn.

Daarbij loop je wel het risico dat het hele mechanisme uit elkaar valt als de printkop blijft hangen, bijvoorbeeld omdat het printobject loskomt van het bed. De magneten geven onder invloed van een relatief kleine kracht al mee. En als de printer dan niet automatisch stopt, kunnen sommige onderdelen kapot gaan.

Een ander nadeel is dat de printer veel hoger is dan de effectieve werkruimte. Omdat de armen een vaste lengte hebben, ligt het hoogste punt dat de printkop aan de rand van het bed kan bereiken op ongeveer de halve hoogte van het apparaat, in het midden van het bed is dat iets hoger door de schuine stand van de armen. Delta-printers zijn meestal ook uitgerust met bowden-extruders, wat de materiaalkeuze beperkt.

Printen met meerdere filamenten tegelijk Als je een werkstuk wilt printen van meerdere materialen tegelijk, hoeft dat niet alleen te zijn omdat het verschillende kleuren moet hebben. Het kan ook belangrijk zijn om bij overhangende delen steunmateriaal te gebruiken dat je later kunt uitwassen zonder een spoor achter te laten. Maar een tweede (of meer) filament verhoogt de complexiteit aanzienlijk. Voor elke extra draad is een apart transportmechanisme inclusief stuurelektronica nodig. De printkop is ook veel ingewikkelder. Deze bevat dan voor elke draad een hotend inclusief nozzle $. De nozzles worden dan op een afstand van enkele centime-

% Met zulke Y-stukken kun je twee filamenten naar ĂŠĂŠn nozzle leiden. De firmware van de printer of het printprogramma moet telkens het niet benodigde filament naar binnen trekken en parkeren.

Make: 1/2020 |

9

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 10

Titelthema

ters naast elkaar geplaatst. Het grondvlak van de werkruimte, dat beide (!) nozzles kunnen bereiken, is daarom over het geheel genomen kleiner dan bij overeenkomstige modellen met een nozzle. Daarom zijn dergelijke printers eigenlijk nooit beschikbaar met een kleine werkruimte.

Een tweede mogelijkheid is dat de draden via een verdeelstuk naar een gemeenschappelijke hotend/nozzle-combinatie worden geleid %. Het ongebruikte filament wordt door zijn transportmotor zo ver teruggetrokken dat er in het hotend ruimte is voor het andere materiaal. Dit voorkomt dat het printgebied kleiner wordt. Om dit te doen, moeten de filamenten tijdens het printen steeds weer teruggetrokken of vooruitgeschoven worden, wat bij elke wisseling 10 tot 20 seconden in beslag kan nemen. Alles bij elkaar kan dit dan oplopen tot uren.

De derde mogelijkheid: het verdeelstuk

vormt samen met het hotend en de nozzle één onderdeel. Door de vorm wordt zo’n onderdeel ook wel “diamant” & genoemd. Er kunnen maximaal vijf filamenten op worden aangesloten. Dit maakt zelfs gelijktijdige verwerking van de filamenten en het vermengen van kleuren mogelijk.

De laatste twee opties worden voornamelijk gebruikt door mensen die hun printer zelf ombouwen. De investeringen om een printer die met slechts één filament werkt om te bouwen zijn enorm en vaak duurder dan het basisapparaat. Zo moet je voor bijvoorbeeld vijf filamenten, behalve de nieuwe printkop inclusief houder, ook nog vier stappenmotoren en spoelhouders toevoegen. Omdat de standaard printerelektronica meestal niet zoveel motoren kan aansturen, is een nieuwe printplaat ook nodig.

Als je alleen maar met een bepaalde mengkleur wilt printen, kun je beter een filament

in de juiste kleur kopen in plaats van de printer die te laten mengen, want dat is altijd goedkoper. Daarnaast kun je je werkstukken ook altijd nog schilderen. Technisch gezien is het 3D-printen met meerdere materialen daarom meestal alleen zinvol als je steunmateriaal nodig hebt of meteen meegeprinte afdichtingen van rubberachtig filament.

Zorg er dan wel voor dat de printer met direct drive werkt, wat niet bij alle printers met twee nozzles het geval is.

SLA-printer Stereolithografie-printers werken heel anders: ze gebruiken een vloeibare grondstof, de zogenaamde resin (hars). Deze is lichtgevoelig, dat wil zeggen, hij verhardt bij bestraling met licht van een bepaalde golflengte (kleur).

In de printer ' zit de vloeibare hars in een kleine container waar het printbed op z’n kop in zakt. De hars wordt met de afzonderlijke laagafbeeldingen van het werkstuk door de transparante bodem van de container belicht. Aan het begin van het printproces bevindt het printbed zich op een afstand van één laag (bijvoorbeeld 0,05 mm) boven de bodem van het bassin. Na het belichten van een laag wordt het bed een laagdikte naar boven bewogen en wordt de volgende laag belicht. Daarom kan het licht de hars slechts per laag laten uitharden.

Dit kan met verschillende lichtbronnen, industriële apparatuur maakt vaak gebruik van laserstralen. Bovendien kan de straal heel fijn gebundeld worden zodat je ook heel kleine structuren kunt printen. Zulke apparaten zijn echter nog steeds erg duur.

Goedkopere SLA-printers gebruiken ofwel projectoren met DLP-chips voor de belichting, net als de beamers voor thuis, of nog goedkopere lcd-schermpjes. Een combinatie van beide methoden is ook mogelijk. Het voordeel van deze apparaten is dat ze beduidend goedkoper zijn dan 3D-printers met laser, onder andere omdat de techniek voor de x-y-afbuiging van de laserstraal wegvalt.

Nadelen zijn er ook. Omdat de lichtintensiteit veel lager is, zijn de belichtingstijden langer. Bovendien bepaalt de resolutie van de

10 | Make: 1/2020

gebruikte display of projector de verfijning van de 3D-print. Structuren die kleiner zijn dan de pixels van de display/projector kunnen niet worden geprint. Het printgebied van lcd-printers is even groot als de display, meestal slechts ongeveer 10cm x 5cm bij 1920 x 1080 pixels. Met DLP-printers is het mogelijk om het beeld vergroot te projecteren, maar wel met detailverlies. Bovendien worden de apparaten veel groter en duurder. Het maakt niet uit met welke lichtbron het apparaat werkt, de golflengte (kleur) van het licht moet passen bij de gebruikte hars, anders zal het niet uitharden. In de hobbysfeer is UV-licht gebruikelijk.

Het nadeel van alle SLA-printers is de vloeibare kunsthars, die het transport bemoeilijkt en meestal giftige dampen afgeeft. De vloeistof moet ook akelig schoon worden gehouden omdat elk stofdeeltje erin de belichting verstoort. Bovendien is het printen met meerdere media niet mogelijk en kost de resin (hars) aanzienlijk meer dan de overeenkomstige hoeveelheid filament.

Voor hobbyprojecten hebben SLA-printers alleen zin als je zeer fijne structuren nodig hebt in kleine werkstukken. Daarom zijn ze zo populair onder fans van gezelschapsspellen en modelspoorwegen, vooral bij de kleine spoorbreedtes. Modellen van huizen, auto’s en figuren in de verhouding 1:160 bij schaal N-spoor kun je met filamentprinters niet goed maken, maar met SLA-printers gaat dat veel beter. Bovendien is de kleine werkruimte van lcd-printers op dit gebied niet langer een nadeel.

' SLA-printers met lcd-display belichten lichtgevoelige hars van onderaf. Het verhardt daardoor en hecht zich zo aan het ondersteboven hangende printbed. ! www.elektor.nl/anycubic-photon-s-uvresin-dlp-3d-printer

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 11

Titelthema

Hoe vind ik de juiste?

Allereerst moet elke 3D-printer een aantal basisfuncties hebben. De werkruimte moet in ieder geval iets groter zijn dan de werkstukken die je wilt printen. Waarom groter?

Omdat je bij veel werkstukken extra steunelementen moet printen die aan de zijkanten extra ruimte nodig hebben.

De printer moet ook kunnen werken met een van de gebruikelijke printprogramma’s (slicers, bijvoorbeeld Cura). Apparaten die je alleen met de software van de fabrikant kunt gebruiken, zijn onnodig beperkt. Cura, bijvoorbeeld, heeft verschillende instelmogelijkheden om het printresultaat te verbeteren.

Andere eisen zijn afhankelijk van wat je het meeste nodig hebt voor je printwerk.

Nauwkeurigheid Met een FDM-printer kun je ongeveer tot op een tiende van een millimeter nauwkeurig printen. Maar dit is wel afhankelijk van de kwaliteit van het mechanisme. Zoals gezegd, moeten de lagers van de bewegende delen geen speling hebben en moeten de geleiders recht zijn. Dus als nauwkeurige afmetingen belangrijk zijn, test het dan. Probeer het printbed of de kop met de hand te verplaatsen. Met een beetje gevoel herken je speling in de lagers snel. Beweeg de onderdelen ook over het hele mogelijke pad. De bewegingen moeten kaarsrecht zijn zonder enige kromming, anders zijn de geleidingsassen of -rails niet recht.

Daarnaast speelt de zogenaamde leveling een belangrijke rol. Dit is de aanpassing van de hoogte van de printkop zodat de spuitmond het printbed niet raakt wanneer de printhoogte nul is. Als de leveling te laag is, zou de eerste laag te dun of helemaal niet geprint worden. Als deze te hoog is, zal de eerste laag en dus het hele werkstuk niet aan het printbed hechten.

In theorie stel je deze waarde slechts één keer in. Voor elk printproces gaat de printkop dan automatisch terug naar deze positie, aangestuurd door kleine schakelaars op de z-as. Maar in de praktijk werken deze meestal mechanische schakelaars niet altijd even nauwkeurig. Bij eenvoudige exemplaren kan dat wel 0,2 mm schelen. Bij laagdiktes van 0,1 mm is dat niet aanvaardbaar. Fotocellen of een auto leveling sensor zijn beter. De sensor meet de hoogte van de printkop boven het printplatform met een nauwkeurigheid van enkele honderdsten van een millimeter. De herhalingsnauwkeurigheid ligt ook binnen dit bereik. Zulke 3Dprinters hoeven meestal maar één keer gekalibreerd te worden en behouden dan de

instelling voor een lange tijd. Sommige apparaten meten zelfs de hoogte op verschillende punten op het printbed en kunnen zo kleine oneffenheden in het bed compenseren door later de hoogte van de printkop binnen een laag aan te passen aan het bedoppervlak.

Hoe klein de structuren kunnen zijn die een FDM-printer kan produceren, hangt af van de diameter van de spuitmond (nozzle). Met een 0,4 mm opening kun je ook niet minder dan 0,4 mm breed printen. De kleinste nozzles hebben een opening van 0,2 mm.

Lagere waarden bestaan niet, omdat de druk waarmee het filament door zulke kleine openingen zou moeten worden geperst, niet door de apparaten kan worden opgebracht.

Als je toch nog kleinere structuren nodig hebt, ben je beter af met een resin-printer.

Geluid en dampvorming Het werken met kunststoffen veroorzaakt altijd dampen omdat het materiaal vluchtige stoffen (zoals weekmakers) bevat die bij verhitting vrijkomen. Bovendien produceert het mechanische gedeelte lawaai, wat erg vervelend kan zijn tijdens het printproces dat gemakkelijk 1 tot 2 dagen kan duren. Zelfs SLAprinters zijn niet zonder gevaar. Hun vloeibare harsen geven ook zonder warmte stoffen af aan de lucht.

Daarom zijn 3D-printers niet geschikt voor woonkamers, scholen en dergelijke plaatsen zonder extra beschermingsmaatregelen. Je kunt daarbij denken aan gesloten behuizingen of kasten met ventilatoren en actieve koolfilters. Een fijnstoffilter is alleen nodig voor filamenten die vezels of deeltjes bevatten (bv. koolstof of keramische stof). Een thermostaatregeling die de binnenzijde van de omkasting op een gelijkmatige temperatuur houdt, zou erg goed zijn. Dit kan bovendien ook een zeer positief effect hebben op de printkwaliteit, aangezien de meeste kunststoffen uitzetten of krimpen bij temperatuurveranderingen. Als de luchttemperatuur in de printer stabiel is tijdens het printen, zal het werkstuk minder vervormen.

Printers met zulke voorzieningen kun je ook kant-en-klaar kopen. Bijvoorbeeld een AnetA8 zelfbouwkit met kast en toebehoor bij 3dk. Maar ook zelfbouwoplossingen zijn hier relatief eenvoudig en goedkoop mogelijk. Er zijn ook losse kasten te koop, die vaak duurder zijn dan de printers (bv. de printer-enclosure Box3d).

Een veelvoud aan materiaal De vele soorten materiaal bij de filamenten

stellen speciale eisen aan FDM-printers. Terwijl bij SLA-printers alleen de golflengte van het licht geschikt moet zijn, hebben filamenten bijvoorbeeld speciale nozzle-temperaturen nodig. Als je zo veel mogelijk verschillende stoffen wilt kunnen verwerken, moet de printer in staat zijn om nozzle-temperaturen van 180 tot ten minste 250 graden te verwerken. Sommige draden krimpen zeer sterk tijdens het koelen (bv. ABS). Dit is de gevreesde vervorming. Niet alleen raakt het werkstuk vervormd, maar het komt ook vaak onbedoeld los van het printbed. Dergelijke kunststoffen vereisen daarom een verwarmd printbed. Veelzijdige apparaten moeten daarom geschikt zijn voor instelbare printbedtemperaturen tot 110 graden.

Ook het materiaal van het printbed is belangrijk: in zeer goedkope printers bestaat het alleen uit de aluminium plaat van het verwarmde bed waarop schilderstape als printoppervlak wordt geplakt. Dit zal zwaar tegenvallen, of omdat de tape niet volledig van het voltooide werkstuk kan worden verwijderd, of omdat de tape bij hogere temperaturen van het printbed loslaat. De beste ervaringen heb ik met glasplaten, want als ze echt schoon zijn (tip: met schuurmiddel of waspoeder poetsen), dan is de hechting zeer goed. Bovendien wordt de onderkant van het printobject spiegelglad.

Flexibele kunststof printbedden zijn ook gebruikelijk. Ook hiervoor geldt, hou ze schoon en vetvrij (vingerafdrukken!) en probeer nooit filamentresten te verwijderen met een oplosmiddel. Daarmee plak je de kunststofresten juist vast.

Als het gaat om diverse materialen, speelt het verwisselen van het filament natuurlijk ook een rol. De printer moet dit ondersteunen: Met de Ultimakers bijvoorbeeld kies je “Wijzigen” in het menu. Het apparaat verwarmt de extruder dan automatisch tot de temperatuur van de tot dan toe gebruikte kunststof (anders kun je deze niet verwijderen). Vervolgens trekt het het filament terug.

Als je het nieuwe aanlegt en het type kunststof hebt geselecteerd, past het de temperatuur aan en transporteert het filament naar de nozzle.

Bij mindere printers, moet je dit allemaal handmatig aanpassen en uitvoeren. In extreme gevallen, zoals bij de originele Anet A8, moet je de printkop zelfs volledig demonteren en vervolgens weer in elkaar zetten.

Hierbij een tip: Hoe kun je (in een winkel of een onlineshop) te weten komen hoe dit zit bij een aangeboden apparaat? Vraag om de gebruiksaanwijzing. Als dat niet mogelijk is, kun je die ook van bijna alle apparaten online vinden.

Make: 1/2020 |

11

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 12

Titelthema

( De Octoprint-printserver vereist de juiste firmware, zoals Marlin.

Bedieningsgemak Niet iedereen is een techniekfreak die zelfs de hardnekkigste machines aankan. Als je belang hecht aan een eenvoudige bediening, dan moet de machine in staat zijn om het volgende te doen: - automatische leveling - automatisch van filament wisselen - netwerkaansluiting voor het oversturen van printbestanden - menuweergave in je eigen taal - goed leesbaar display - makkelijk te begrijpen handleiding - eenvoudig te bedienen printsoftware - eenvoudige firmware-update optie De laatste twee punten zijn moeilijk te beoordelen voor de aankoop. Sommige apparaten werken alleen met het eigen printprogramma van de fabrikant. Dit heeft als voordeel dat de gebruiksaanwijzing van het apparaat daar dan ook bij past. Daarom kunnen beginnende 3D-printerhobbyisten daar in eerste instantie ook vaak beter mee uit de voeten.

Naderhand blijken er soms ook nadelen aan te kleven. In vergelijking met andere programma’s zoals Cura kunnen functies ontbreken. Of het programma wil na een Windows-update niet meer werken in de bestaande versie. Kijk ook kritisch naar je eigen vaardigheden, een eenvoudig te gebruiken apparaat kan je frustraties besparen, ook al kost het meer. Het is nog steeds goedkoper dan een 3D-printer die ongebruikt in een hoek staat, omdat je het al hebt opgegeven bij het uitlijnen van het printbed.

De firmware van de printer, d.w.z. de besturingssoftware in het apparaat, moet eenvoudig via een netwerkaansluiting of geheugenkaart kunnen worden bijgewerkt als de fabri-

12 | Make: 1/2020

kant fouten wil corrigeren. In het ergste geval heb je een programmeerapparaat nodig om de benodigde gegevens in de printerelektronica te krijgen, mogelijk moet je zelfs het apparaat openen.

Veiligheid behoort ook tot het bedieningscomfort. Zo’n printproces kan dagen duren.

Niemand kan het apparaat zo lang in de gaten houden. Maar het werken met warm plastic levert risico’s op. Als de verwarmingsregeling uitvalt, kunnen 3D-printers ook in brand vliegen. Goede apparaten hebben firmware die het apparaat voortdurend controleert op onlogische temperaturen. Als bijvoorbeeld de temperatuursensor aan het hete uiteinde is losgeraakt, zou de printer het hotend blijven verhitten zonder dat hij de voortdurende temperatuurstijging opmerkt. Tenzij de firmware dit controleert, zoals de opensource firmware Marlin. Deze schakelt vervolgens alle verwarmingselementen en motoren volledig uit en onderbreekt het printproces. Controleer daarom of de printer goed beveiligd is, en zo niet, of de firmware makkelijk kan worden vervangen door bijvoorbeeld Marlin. Overigens is zo’n update meestal ook nodig bij het gebruik van een 3D-printserver zoals Octoprint (.

Klein budget En dan moet het apparaat natuurlijk ook nog passen in je financiële budget. Van bouwkits voor 100 euro tot prijzen in de vijf cijfers, alles is mogelijk. Als je budget niet voldoende is voor een topapparaat als de Prusa 9, kun je een van de vele apparaten of kits kiezen die compatibel zijn met de zeer populaire Prusa-I3 (vergelijkbaar met de Anet A8 !). Met enige technische vaardigheid krijg je dan een printer die zelfs in de basisversie goede resultaten levert en later aanzienlijk kan worden uitgebreid met (zelf printbare) extra onderdelen.

Aanraders zijn de portaalmodellen en CoreXY-apparaten met metalen frames. Als je alle tijd neemt voor het bouwen en let op de juiste rechthoekige uitlijning van de framedelen, dan zijn deze apparaten probleemloos en stabiel. Apparaten met een kunststof frame vereisen extra stabilisatie en zijn veel gevoeliger.

Deltaprinters raden we niet aan. De bijbehorende fora staan vol klachten van teleurgestelde kopers. Door de gecompliceerde kalibratie zijn er maar enkelen die erin slagen om de apparaten zonder vervormingen te laten printen.

Nog maar twee jaar geleden hebben we de Anet A8 aanbevolen als basis voor uitgebreide tuning. Ondertussen vinden we de modellen van Creality, bijvoorbeeld de Ender 3, veel beter. Omdat deze kits gedeeltelijk voorgemonteerd zijn, kun je ze in 90 minu-

ten afmonteren. Hun metalen constructie is ook veel stabieler dan die van de plexiglasAnet. Je moet wel controleren dat alle hoeken en afstanden kloppen (meten met een liniaal) en dat de geleidewieltjes soepel draaien. Behalve dat je goed leert hoe een 3Dprinter werkt, krijg je ook een apparaat dat qua printkwaliteit kan concurreren met apparaten uit de 2000 euro-klasse. Veel kitprinters kunnen bijvoorbeeld achteraf worden uitgerust voor het printen van meerdere materialen. Dat kun je dan doen als je weer wat geld gespaard hebt. Handleidingen daarvoor zijn beschikbaar op YouTube en Thingiverse.

Bij de goedkope printers uit China moet je er echter op rekenen dat er problemen kunnen zijn bij de duurzaamheid. Na één tot twee jaar zijn roestende geleidingsassen of snel slijtende rubberen wieltjes heel gebruikelijk.

Zelfs de goedkope tandriemen en hun poelies zijn niet voor eeuwig gemaakt. Omdat reserveonderdelen heel goedkoop zijn (meestal slechts enkele euro’s) en je toch technisch inzicht nodig hebt voor een kit, zijn de onderdelen snel te vervangen.

Trouwens, met een krap budget kun je ook veel besparen op het filament: 1 kilo PLA, bijvoorbeeld, is verkrijgbaar vanaf ongeveer 12 euro in verschillende online winkels. Maar je kunt ook makkelijk drie keer zoveel of zelfs meer betalen. Volgens eigen ervaring is het nadeel van goedkope filamenten dat ze de neiging hebben om af te breken wanneer het apparaat afkoelt. Sommige filamenten zijn zo broos na een bewaarperiode van een jaar dat ze voortdurend breken. De oppervlakken van de geprinte objecten zijn soms iets slechter, omdat deze filamenten maar een hele kleine marge bij de printtemperatuur hebben. 5 graden meer of minder is veel, terwijl filament van duurdere merken meestal toleranter is. Tip: kies een iets lagere temperatuur. Als de temperatuur te hoog is, komt het plastic heel dun uit de spuitmond en krimpt het tot kleine druppeltjes. Deze resulteren dan in een ruw oppervlak bij het afkoelen. Het plastic moet als een dikke crème uit de spuitmond komen en niet als een dunne vloeistof.

Multimateriaal en meerkleurigheid Dit betreft alleen FDM-printers. Als je vanaf het begin weet dat je meerdere materialen in een werkstuk wilt gebruiken, moet je ook meteen een apparaat kopen dat daarvoor geschikt is. Als je budget het toelaat tenminste. Retrofitting is vaak mogelijk, maar vereist technische vaardigheden.

Je moet je ervan bewust zijn dat multi-nozzle apparaten niet eenvoudig te installeren zijn.

De uiteinden van beide spuitmonden moeten zich op dezelfde hoogte boven het print-

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 13

Titelthema

bed bevinden om goede resultaten te bereiken. Bovendien kan de snelheid aanzienlijk lager zijn, vooral als de materialen verschillende verwerkingstemperaturen vereisen.

Pauzes voor het opwarmen of afkoelen zijn dan de regel. Als je van plan bent dit te gaan doen, moet de hotend-verwarming zo krachtig mogelijk zijn, zodat in ieder geval het opwarmen snel verloopt.

Voor het geval je wilt werken met in water oplosbaar filament als steunmateriaal, dit moet ook weer weggegooid worden. Bij in water oplosbaar PVA gaat dat meestal via het riool. Tip: laat het water met de opgeloste PVA gewoon verdampen. Daarna kristalliseert het plastic weer en kan het als huishoudelijk afval worden weggegooid. Kost niets en is beter voor het milieu.

Professioneel en onverwoestbaar Ben je van plan om je toekomstige 3D-printer flink aan het werk te zetten? Wil je dat hij min of meer dagelijks werkt en jaren meegaat? Kijk dan eens goed naar de mechanische onderdelen van de machines. Plastic onderdelen horen daar niet thuis. Stevig plaatstaal, lineaire geleidingen en spindelassen moet je daar aantreffen ). De behui-

) 3D-printers voor continu gebruik moeten een stevige constructie hebben. De Renkforce 200V2 lijkt daarom wel bulletproof. zing moet ook zo stevig geconstrueerd zijn dat deze ook bij ruwe behandeling het binnenwerk kan beschermen.

Make: 1/2020 |

13

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 14

Titelthema

Lees de 3D-printeraanbiedingen goed door sÉêâçéÉêë=ïáääÉå=îÉêâçéÉå=J=Éå=òçîÉÉä=ãçÖÉJ äáàâ= îÉêâçéÉåK= eÉí= ëéêÉÉâí= îççê= òáÅÜ= Ç~í= ÇÉ ãáåÇÉêÉ= âï~äáíÉáíÉå= î~å= ÉÉå= éêçÇìÅí= î~~â åáÉí= ÖÉåçÉãÇ= ïçêÇÉå= çÑ= òç= ÖÉÑçêãìäÉÉêÇ òáàå=Ç~í=ÜÉí=ïÉÉê=éçëáíáÉÑ=âäáåâíK eáÉê= òáàå= ÉÉå= é~~ê= îççêÄÉÉäÇÉå= çã= íÉ= ä~íÉå òáÉå=ï~~ê=àÉ=çé=ãçÉí=äÉííÉå=Äáà=~~åÄáÉÇáåÖÉå î~å=PaJéêáåíÉêëK=aÉòÉ=äáàëí=áë=ÉÅÜíÉê=åáÉí=îçääÉJ ÇáÖK= iÉÉë= ÉÉå= ~~åÄáÉÇáåÖ= êìëíáÖ= ÇççêK= kÉÉã áå=ÜÉí=ÄáàòçåÇÉê=ÇÉ=ÖÉåçÉãÇÉ=~~åí~ääÉå=äÉíJ íÉêäáàâ= Éå= ä~~í= àÉ= åáÉí= ~ÑäÉáÇÉå= Çççê= ÄáàîçÉJ ÖäáàâÉ=å~~ãïççêÇÉå=~äë=ÖêççíÒI=ÄÉëíÉÒ=çÑ=áÉíë ÇÉêÖÉäáàâëK= bÉå=ëìéÉê= ÖêççíÒ= éêáåíÄÉêÉáâ= î~å NMM=ñ=RMãã=áë=íçÅÜ=ã~~ê=NM=ñ=R=Åã=çÑíÉïÉä âäÉáåK

Werkruimte jÉí=ÑçíçÛë=ã~âÉå=ïÉ=Öê~~Ö=áÉíë=ÄÉíÉê=Ç~å=ÜÉí áëK= k~~ëí= ÜÉí= ~éé~ê~~í= ëí~~å= î~~â= ïÉêâëíìâJ âÉå= î~å= ÉÉå= áåÇêìâïÉââÉåÇ= Ñçêã~~íK= pçãë òáàå=òÉ=òÉäÑë=òç=Öêççí=Ç~í=òÉ=çåãçÖÉäáàâ=ãÉí ÜÉí=~éé~ê~~í=âìååÉå=òáàå=ÖÉéêáåíI=çãÇ~í=ÇÉ ïÉêâêìáãíÉ=Çáí=åáÉí=íçÉä~~íK=kÉÉã=ÉÉå=âáàâàÉ Äáà= ÇÉ= báÑÑÉäíçêÉå= *K= eáà= ëí~~í= îä~â= å~~ëí= ÇÉ éêáåíÉê=Éå=áë=çé=ÇÉ=Ñçíç=ÉÉå=ëíìâ=ÜçÖÉê=Ç~å ÇÉ=áå=ÇÉ=éêáåíÉê=ÖÉëÅÜÉíëíÉ=ïÉêâêìáãíÉ=íçÅÜ\ sççê~ä=Äáà=ÇÉäí~éêáåíÉêë=ïçêÇí=î~~â=ÖÉëìÖÖÉJ êÉÉêÇ= Ç~í= ÇÉ= ÉåçêãÉ= ÜççÖíÉ= î~å= ÜÉí= ~éé~J ê~~í= ççâ= îçääÉÇáÖ= ÄÉëÅÜáâÄ~~ê= áë= ~äë= ïÉêâJ êìáãíÉK=få=ïÉêâÉäáàâÜÉáÇ=áë=ÜÉí=ÉÉå=ëíìâ=ãáåJ ÇÉê=Ç~å=ÇÉ=Ü~äîÉ=ÜççÖíÉK dÉäìââáÖ= ÜÉÉÑí= ÇÉ= äÉîÉê~åÅáÉê= ÜáÉê= ÇÉ= ~ÑãÉJ íáåÖÉå=î~å=ÇÉ=ïÉêâêìáãíÉ=îÉêãÉäÇ=Éå=òç=ÇÉ ~ÑåÉãÉê= ÇÉ= â~åë= ÖÉÖÉîÉå= çã= ÇÉ= ãçÖÉJ äáàâÜÉÇÉå= î~å= ÜÉí= ~éé~ê~~í= ÅçêêÉÅí= áå= íÉ ëÅÜ~ííÉåK j~~ê=Éê=òáàå=ççâ=îÉêâçéÉêë=ÇáÉ=ÇÉ=Éñ~ÅíÉ=ÇÉJ í~áäë=îÉêòïáàÖÉåK=_áà=ÇÉ=êÉëáåJéêáåíÉê=+ ïçêÇí ~ääÉÉå=ÜÉí=~~åí~ä=éáñÉäë=î~å=ÜÉí=Çáëéä~ó=îççê ÇÉ= ÄÉäáÅÜíáåÖ= ~~åÖÉÖÉîÉå= ENVOM= ñ= NMUMF= Éå ÇÉ=êÉëçäìíáÉ=áå=ñJó=êáÅÜíáåÖ=EMIMRTããFK=^äë=àÉ

* De werkruimte van een deltaprinter is veel kleiner dan het apparaat. Çáí= ãÉí= Éäâ~~ê= îÉêãÉåáÖîìäÇáÖíI= âêáàÖ= àÉ= ÉÉå îä~â= î~å= NVOM= ñ= MIMRTãã= áå= ÇÉ= ñJêáÅÜíáåÖI Çìë= Äáàå~= NNMããK= få= óJêáÅÜíáåÖ= áë= Ç~í SNIRããI=áå=íçí~~ä=åáÉí=ÉêÖ=îÉÉäK=sçåÇ=ÇÉ=~~åJ ÄáÉÇÉê= ÇÉòÉ= ï~~êÇÉ= òÉäÑ= ~ä= íÉ= ä~~Ö= îççê= ÉÉå éêáàë=î~å=RSM=Éìêç\

Verbruikskosten eÉí=áë=åáÉí=~äíáàÇ=ÇÉ=îÉêâçéÉê=ÇáÉ=ÇÉ=áåÑçêã~J íáÉ=çé=ÉÉå=~éé~ê~~í=çé=ÉÉå=ÄáàòçåÇÉê=éçëáíáÉJ îÉ=ã~åáÉê=ëÅÜêáàÑíK=pçãë=âçãÉå=ÇÉêÖÉäáàâÉ=ëìJ éÉêä~íáÉîÉå=~ä=î~å=ÇÉ=Ñ~Äêáâ~åí=Éå=ïçêÇÉå=òÉ ÉÉåîçìÇáÖïÉÖ= çîÉêÖÉåçãÉåK= h~âÉäÄçåíÉ ~éé~ê~íÉå=, éêáàëí=ÇÉ=Ñ~Äêáâ~åí=çé=òáàå=ïÉÄJ ëáíÉ= ~~å= îççê= âáåÇÉêÉå= Éå= ÖÉòáååÉåK= jÉí å~ãÉ= ÇÉ= éêçéêáØí~áêÉ= ëçÑíï~êÉ= E`ìê~= çÑ= áÉíë ÇÉêÖÉäáàâë=â~å=åáÉí=ïçêÇÉå=ÖÉÄêìáâíF=Éå=ÇÉ=áå ÇÉ= Ñáä~ãÉåíëéçÉäÉå= áåÖÉÄçìïÇÉ= ocfaJÅÜáé - ãçÉí=òçêÖÉå=Ç~í=ÜÉí=~éé~ê~~í=òáÅÜ=~ìíçJ ã~íáëÅÜ= ~~åé~ëí= ~~å= ÇÉ= çéíáã~äÉ= áåëíÉääáåJ

ÖÉå= î~å= ÜÉí= éêáåíã~íÉêá~~ä= Emi^= Éå= mbqdFK hçå=ÜÉí=Ç~í=ã~~êI=ï~åí=mbqd=ÜÉÉÑí=ÉáÖÉåäáàâ ÉÉå= îÉêï~êãÇ= éêáåíÄÉÇ= åçÇáÖK= jÉí= ÉÉå ëíêççãîÉêÄêìáâ= î~å= ëäÉÅÜíë= SM= ï~íí= â~å= ÜÉí Ç~í= åáÉí= ÜÉÄÄÉåK= bå= íêçìïÉåëI= ÜÉí= ~éé~ê~~í â~å= åáÉí= ~ääÉÉå= ÇÉ= ocfaJÖÉÖÉîÉåë= ìáíäÉòÉåI ÜÉí=ëíÉäí=òÉ=òÉäÑë=~äë=îççêï~~êÇÉ=òçÇ~í=ÜÉí=~äJ äÉÉå=ïÉêâí=ãÉí=ÜÉí=Ñáä~ãÉåí=î~å=ÇÉ=éêáåíÉêJ Ñ~Äêáâ~åíK=bå=ãÉí=âáäçÛë=î~å=çåÖÉîÉÉê=RM=Éìêç òáàå=ÇÉòÉ=~~åòáÉåäáàâ=ÇììêÇÉê=Ç~å=mi^JãÉêâJ éêçÇìÅíÉå=EçåÖÉîÉÉê=OR=ÉìêçFK ^~åÖÉòáÉå=ÇÉ=ÅÜáé=åáÉí=~ääÉÉå=ÜÉí=íóéÉ=ã~~ê ççâ=ÇÉ=êÉëíÉêÉåÇÉ=ÜçÉîÉÉäÜÉáÇ=î~å=ÜÉí=Ñáä~J ãÉåí=ÇççêÖÉÉÑíI=âìå=àÉ=ÇÉ=ëéçÉäÉå=ççâ=åáÉí å~îìääÉå=ãÉí=ÅçåîÉåíáçåÉÉä=mi^K=eÉí=áë=~ÑÖÉJ äçéÉå= ~äë= ÇÉ= ÅÜáé= ÖÉåçÉÖ= çãïÉåíÉäáåÖÉå î~å= ÇÉ= ëéçÉä= ÜÉÉÑí= ÖÉêÉÖáëíêÉÉêÇ= Éå= ãÉäÇí Ç~í= ÜÉí= Ñáä~ãÉåí= çé= áëK= a~í= ÇçÉí= àÉ= íçÅÜ= ïÉä ÇÉåâÉå=~~å=ÇÉ=áåâàÉíéêáåíÉêK

+ Om resin-printers goedkoper te maken, worden voor de belichting alleen kleine displays gebruikt. In de beschrijving wordt de kleine werkruimte dan slechts indirect genoemd.

14 | Make: 1/2020

AW_06-15_3D-printer(rev1).qxp 01-12-19 12:51 Pagina 15

Titelthema

, Sommige printers brengen hoge gebruikskosten met zich mee, als ze alleen het dure filament van de printerfabrikant kunnen gebruiken ...

- … en dat wordt dan nog als een voordeel verkocht.

Verschillende versies j~~ê=Éê=òáàå=ççâ=éçëáíáÉîÉ=îççêÄÉÉäÇÉåK=pçãJ ãáÖÉ=éêáåíÉêë=òáàå=ÄÉëÅÜáâÄ~~ê=áå=îÉêëÅÜáääÉåJ ÇÉ=îÉêëáÉëI=ÄáàîççêÄÉÉäÇ=ãÉí=ÉÉå=çÑ=íïÉÉ=ÉñJ íêìÇÉêë=Éå=åçòòäÉë=.K=lãÇ~í=òÉ=ÉåâÉäÉ=ÅÉåJ íáãÉíÉêë= ìáí= Éäâ~~ê= äáÖÖÉå= áå= ÇÉ= éêáåíâçéI= áë ÜÉí=ÖÉÄáÉÇ=Ç~í=ÄÉáÇÉ=åçòòäÉë=âìååÉå=ÄÉêÉáJ âÉå= âäÉáåÉê= Ç~å= Ç~í= î~å= ÉÉå= ~éé~ê~~í= ãÉí ¨¨å=åçòòäÉK=dçÉÇÉ=îÉêâçéÉêë=é~ëëÉå=Ç~å=ççâ ÇÉ= ~ÑãÉíáåÖÉå= î~å= ÇÉ= ïÉêâêìáãíÉ= Ç~~êçé ~~åK= aìë= ~äë= àÉ= ÉÉå= ãìäíáJåçòòäÉ= éêáåíÉê= ïáäí âçéÉåI=âáàâ=Ç~å=ÉÉåë=å~~ê=ÇÉ=íÉÅÜåáëÅÜÉ=ÖÉJ

ÖÉîÉåë=î~å=ÇÉ=ëáåÖäÉJåçòòäÉ=îÉêëáÉK=^äë=ÄÉáÇÉ ÉÉå= ÉîÉåÖêçíÉ= ïÉêâêìáãíÉ= ÜÉÄÄÉå= ãçÉí= àÉ çéé~ëëÉåK

Milieuvriendelijk dÉäìââáÖ=ïçêÇÉå=ïÉ=~ääÉã~~ä=ëíÉÉÇë=ãáäáÉìJ ÄÉïìëíÉêI=îççê~ä=~äë=ÜÉí=Ö~~í=çã=ÜÉí=ÖÉÄêìáâ î~å=âìåëíëíçÑÑÉåK=aáí=áÇÉÉ=ëéÉÉäí=ççâ=ÉÉå=êçä Äáà= ÇÉ= ~~åëÅÜ~Ñ= î~å= ÉÉå= PaJéêáåíÉê= J= Ç~í= áë ÉÉå= ÖçÉÇÉ= ò~~âK= eÉä~~ë= ïçêÇÉå= ~éé~ê~íÉå Éå= åçÖ= î~âÉê= îÉêÄêìáâëÖçÉÇÉêÉå= Ç~~êçã

. Maar er zijn ook positieve voorbeelden. Hier wordt de werkruimte bij de versie met twee nozzles als kleiner aangegeven dan bij die met slechts een nozzle.

î~~â=áå=ÉÉå=ãáäáÉìîêáÉåÇÉäáàâ=äáÅÜí=ÖÉòÉí=ï~í åáÉí= ~äíáàÇ= íÉêÉÅÜí= áëK= = lâ~óI= Éê= ÄÉëí~~å= ÅçãJ éçëíÉÉêÄ~êÉ= Éå= ÄáçäçÖáëÅÜ= ~ÑÄêÉÉâÄ~êÉ= Ñáä~J ãÉåíÉåK= j~~ê= çã= çîÉê= ^_p= E~ÅêóäçåáíêáäJÄìJ í~ÇáÉÉåJëíóêÉÉåF=íÉ=ëéêÉâÉå=~äë=ÉÉå=å~íììêJ äáàâ= íÜÉêãçéä~ëíÒ= /I= òç~äë= Ñ~Äêáâ~åí= aêÉãÉä Ç~í=áå=òáàå=~ÇîÉêíÉåíáÉ=ÇçÉíI=Ö~~í=íÉ=îÉêK= jáà=áë=åáÉí=ÄÉâÉåÇ=Ç~í=Çáí=éä~ëíáÅ=î~å=å~íìêÉ îççêâçãíK=fâ=ÖÉäççÑ=ççâ=åáÉí=Ç~í=ÇÉ=Ñ~Äêáâ~åí ÉÉå= ^_pJÖêçÉîÉ= çÑ= ÉÉå= ^_pJéêçÇìÅÉêÉåÇÉ éä~åí=âÉåíK=j~~ê=ÜÉí=âäáåâí=òç=ãççá=Éå=ÉÅçäçJ ÖáëÅÜ>================== —hgb

/ Verbale milieuvriendelijkheid is soms niet meer dan alleen dat. ABS omschrijven als een natuurlijke thermoplastische kunststof is wel erg creatief.

Make: 1/2020 |

15