De mythische persoonlijkheidstest van Rorschach

GIna VeRhaGen - Wat zie jij in de tekeningen van Rorschach? Twee dansende beren? Een vliegende vleermuis? Een vechtende slang of toch iets compleet anders? Deze tien abstracte tekeningen, die veel weghebben van inktvlekken, zullen de meeste mensen wel kennen. Ze zijn namelijk onderdeel van de beroemde en beruchte Rorschachtest, een van de meest populaire en oudste psychologische testen. De meesten van deze afbeeldingen zijn in zwart-wit, maar sommige ook in kleur. Het is zeer confronterend: elk antwoord zegt iets over jou – ook als je geen antwoord geeft.

De tekeningen werden in 1921 geïntroduceerd door de Zwitserse psychiater Hermann Rorschach. Hij was gefascineerd door het feit dat iedereen een visuele perceptie heeft. Deze fascinatie bracht hem tijdens zijn studie geneeskunde tot het bestuderen van de zintuigen. Hij leerde dat alle zintuigen sterk met elkaar zijn verbonden en dat onze manier van waarnemen niet alleen een simpel proces van registratie is, maar veel ingewikkelder is dan dat. Daarna ging Hermann bij een Zwitserse psychiatrische inrichting werken en hier ontwierp hij zijn inkttekeningen (meer nog dan de tien die nu standaard gebruikt worden). Deze zouden hem helpen meer inzicht te krijgen in het ingewikkelde proces van visuele perceptie. Aan duizenden mensen, psychiatrische patiënten en niet-patiënten, stelde Rorschach de vraag: wat zie je in deze inkttekeningen? Het ging Rorschach niet om wat elke persoon precies meende te zien in de tekeningen, maar meer om de gekozen benadering tot de tekeningen. Op welke delen van de tekeningen focuste men zich? Bewogen de afbeeldingen? Waren de tekeningen met kleur afleidend, of juist niet? Het draaide allemaal om de manier waarop een persoon diens eigen visuele perceptie benaderde. Langzaam begon Hermann een coderingssysteem te ontwerpen waarmee hij alle reacties tot de tekeningen kon registeren. Het werd een systeem dat de duizenden soorten interpretaties die proefpersonen gaven kon reduceren tot een paar overkoepelende manieren van interpretatie. Zo bedacht hij verschillende soorten testnemers: de creatieve en fantasierijke, de detailgerichte, de grote waarnemers en de flexibele deelnemers, die in staat zijn hun benadering elke keer aan te passen. De ver-

schillen in benadering waren zo gevarieerd als de inkttekeningen zelf, maar de inzichten die hierbij werden verworven boden weer inzichten in de menselijke psyche. Hoe meer mensen Rorschach testte, hoe meer hij ook patronen begon waar te nemen. Mensen zonder mentale ziekte bleken veelal op dezelfde manier te kijken en interpreteren. Ook de antwoorden van patiënten met dezelfde soort mentale ziekte waren onderling vergelijkbaar. Dit maakte de inktvlekkentest tot een goed

hulpmiddel bij het stellen van diagnoses, die met andere testmethodes veel lastiger waren vast te stellen. Uiteindelijk publiceerde Hermann in 1921 zijn coderingssysteem samen met de tien inkttekeningen die hij zelf de beste resultaten vond geven. In de decennia die volgden werd de test steeds populairder, ook wereldwijd. Zo was de test begin jaren zestig al miljoenen keren gebruikt in de Verenigde Staten. Helaas heeft Rorschach zelf nooit het succes van zijn test kunnen meemaken. Nog geen jaar na de publicatie van zijn methode overleed de psychiater plotseling aan een buikvliesontsteking. Zonder de uitvinder om de test in goede banen te leiden kwam de test ook terecht in obscuurdere kringen. Zo gingen onderzoekers de test toepassen op Nazi’s, in de hoop de psychologie van massamoord te doorgronden. Antropologen gebruikten de test als een soort universele persoonlijkheidstest en stelden afgelegen gemeenschappen hieraan bloot. Ook werkgevers lieten het lot van hun sollicitanten afhangen van de antwoorden die zij gaven op de inktvlekken. In de populaire cultuur begon de test dus een eigen leven te leiden, waarmee deze algauw een slinkend aanzien genoot binnen de medische wereld. Vandaag de dag is de Rorschachtest nog steeds controversieel. Velen geloven dat de effectiviteit van de test weerlegd is, maar een grootschalig onderzoek uit 2013 wees iets heel anders uit: in dit onderzoek werden alle tot dan toe bestaande Rorschach-gerelateerde onderzoeksresultaten geanalyseerd. Hieruit bleek dat, wanneer de test op de juiste manier wordt uitgevoerd, er ook betrouwbare resultaten uit kunnen voortvloeien. De test kan dus inzage bieden in hoe bepaalde mensen naar de wereld kijken, en ook daadwerkelijk helpen bij het vaststellen van mentale ziektes of psychologische profielen. Rorschachs creaties vormen niet hét antwoord op alle psychologische vraagstukken, maar brengen wetenschappers en psychologen wel een stapje dichterbij het begrijpen van de wonderlijke wereld van het menselijke brein. d

Rorschachs test draaide om de manier hoe een persoon zijn eigen visuele perceptie benaderde.

WAT ZIE JIJ?