3 minute read
De meeste bomen zijn bedrog
De mysterieuze oorsprong van de kerstboom
Isabel lInnartz - Hoewel we de boompjes meestal buiten onze huisjes houden, verwelkomen de meesten van ons ieder jaar met veel vreugde de kerstboom. Waar halen we eigenlijk het idee vandaan om een dennenboom - zij het een echte of een plastic exemplaar - op te pimpen met lichtjes en de woonkamer binnen te halen? In dit artikel volgen we het verleden van deze meest markante plant.
De meest voorkomende ontstaanslegende over onze geliefde kerstboom is dat deze traditie al duizenden jaren door de Germaanse volken werd gedragen. Concreet bewijs hebben we hiervoor echter niet; het is inderdaad waar dat veel Germanen natuurgeesten in de vorm van bomen vereerden en in de winter een lichtfeest vierden, maar dat ze de heilige bomen zouden bedekken met vuur lijkt onwaarschijnlijk.
Pas in de middeleeuwen ontstonden er goedkope en veilige kaarsen in overvloed en zien we de eerste vermeldingen van versierde feestbomen in Frankische bronnen. De liefde voor bomen had de tand des tijds klaarblijkelijk wel doorstaan. De kerk had het aanvankelijk niet zo op de overname van dit heidense symbool. Pas in de achttiende en negentiende eeuw begon de gedecoreerde winterboom in huis ook buiten het Frans-Duitse gebied gemeengoed te worden, wat uiteraard te danken is aan een nieuwe associatie met het kerstfeest. Maar hoe kwam deze teweeg? De meest iconische Bijbelse boom is de paradijsboom uit Genesis. Versierde paradijsbomen werden gebruikt bij middeleeuwse magische toneelstukken over Adam en Eva, en droegen ondanks hun onheilspellende functie binnen het verhaal bij aan een feestelijk gevoel. Wellicht waren metalen appeltjes als representatie van het verboden fruit voorlopers van de huidige kerstbal. Omdat naaldbomen in de winter ook groen blijven werden er bij voorstellingen rond kersttijd dergelijke bomen gebruikt.
Daarnaast representeren de evergreens in verschillende culturen het eeuwige leven, of tenminste het overleven van een barre winter. Het ligt voor de hand dat deze versierde sparren ook tussen toneelstukken door op het dorpsplein voor de kerk bleven staan en daardoor geassocieerd werden met kerst. Een andere legende stelt dat Sint Bonifatius tijdens zijn poging om het huidige Duitsland te bekeren een door de ketters vereerde eikenboom in één klap omsloeg. Het ging hem deze keer beter af dan de beruchte houthakkersuitspatting die hem in Friesland zijn leven zou kosten, omdat hij de Germanen wist te overtuigen dat een plotseling verschenen jonge dennenboom een christelijk alternatief zou bieden. De hernieuwde populariteit van deze mythe in de negentiende eeuw maakte van de kerstboom zowel een christelijk als een distinctief Duits symbool. Via koningin Victoria en haar Duitse man (en neef) Prince Albert verspreidde het gebruik zich ook onder de hoge piefen in Engeland en vervolgens de rest van de Westerse wereld.
Door de tijd zien we verschillende variaties op de kerstboom. In de streng atheïstische Sovjet-Unie was de kerstboom verboden, maar introduceerde de overheid als compensatie wel een seculaire nieuwjaarsstruik. Deze diende nationalistisch versierd te worden met een rode ster als piek en ornamenten die technologische voortgang representeren zoals raketten, fietsen, en kosmonauten. In de VS kiezen extra vrome protestanten voor een Chrismon Tree die uitsluitend met expliciet Christelijke symbolen is gedecoreerd om zich te onderscheiden van de toenemende commercialisatie van de feesttijd, terwijl Joodse gezinnen juist aansluiting zoeken door middel van een gezellig syncretistische Hannukah-bush. Terwijl het aantal kerstbomen wereldwijd blijft groeien in de eenentwintigste eeuw kiezen steeds meer huizen voor een kunstmatige boom. Zelf heb ik er ook een op zolder liggen. Hoewel het inderdaad minder gezellig is dan een echte, brengt de wetenschap dat deze homp plastic nog enige semiotische of spirituele connectie heeft met de Hof van Eden of stoere Germanen die om een boom dansen juist extra amusement in de komende wintermaanden. d
Edgar Degas, Het orkest van de opera, ca. 1870, olieverf op doek, 56 x 45 cm
Ook hier in Amsterdam kunnen we de kerstboom niet weerstaan.
