Eindeloos mei 2017

NUMMER 7 MEI 2017 20e JAARGANG

d

MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

d

REVOLUTIONAIR

EINDELOOS

They see me rollin’ They hatin’

VROUW-FIETS-REVOLUTIE Jet van der Steijle - Wat is er revolutionairder dan een fiets? Nou, zo ongeveer alles, zou je denken. Het zal je verbazen.

Voor vrouwen in de late negentiende eeuw betekende de introductie van de fiets een verandering van wereldniveau. Niet alleen hadden vrouwen nu de mogelijkheid om naar buiten te gaan en zich over grotere afstanden zelfstandig te verplaatsen, maar vanwege de

sportieve bezigheden waren ook aanpassingen aan hun kledingstijl nodig.

Van het een kwam het ander opeens liepen rokende vrouwen in broeken rond.

In de jaren tachtig van de negentiende eeuw kwam de ‘moderne’ fiets zoals wij hem nu kennen, met kettingaandrijving en opgepompte banden, op de markt.

Na de eerste versie in 1816 werd dit model een commercieel succes en in rap tempo

kochten veel mensen hun eigen transportmiddel. Vrouwen hadden voor het eerst een vervoersmiddel waarmee ze zich zonder begeleider konden verplaatsen. Ze hadden aangepaste kleding nodig om veilig te kunnen fietsen (lees: broeken en korsetloze jurken), wat hen veel commentaar opleverde. Mannen vonden hen te mannelijk ogen en dokters maakten zich zorgen over de (reproductieve) gezondheid van de >>>

DÉ NIEUWE VROUW

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 2

EINDELOOS

HOOFDREDACTIONEEL Waarde lezer, Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de Russische Revolutie uitbrak. Speciaal ter ere van deze omwenteling wijdt Eindeloos een nummer aan de opstandige en revolutionaire momenten binnen de geschiedenis.

Lees snel verder, en verbaas je over opstanden zoals de Anjerrevolutie in Portugal (pagina 5 door Joris); opstandige ketters met kwade neuzen in vijftiende-eeuws Florence (pagina 11 door Bente); en drankrevoluties in Engeland (pagina 3 door Tim).

Genoeg aandacht voor de revolutie der revoluties: de Franse Revolutie van 1789. Devrim (pagina 4) maakt zijn debuut in Eindeloos met een stuk op over de bloederige wereld van de guillotine, een onthoofdingsmachine die een stuk humaner is dan je aanvankelijk zou denken. Maroesjka blijft ook in Frankrijk, en schrijft op pagina 14 revolutionair eten: een verhaal dat verder gaat dan Marie Antoinette ’s beruchte (nooit gesproken) uitspraak ‘laat ze maar taart eten!’

Dat niet elke revolutie met zwaard en pistool gevochten wordt moge duidelijk zijn. Daarom er is er in dit nummer genoeg aandacht voor de minder bloederige omwentelingen. Anna duikt op pagina 13 in het revolutionaire Futurisme en Coks dankt Coco Chanel dat ze gewoon een broek (of zwarte jurk) mag dragen (pagina 6).

Wees gerust beste lezer, we zijn de Russische Revolutie niet vergeten. Gastredacteur Ayla de Nekker recenseert de tentoonstelling 1917.

Romanovs & Revolutie op de achterpagina: een exhibitie over ‘een familie die helaas toch een andersdan-normaal einde tegemoet ging.’

Blijf kritisch en opstandig!

Suzanne Nellestijn & Pouwel van Schooten

vrouw. Er werden campagnes gestart om vrouwen te weren van de fiets.

Het laatste decennium van de negentiende eeuw luidde, beïnvloed door de ingebruikname van de fiets, de opkomst van de ‘New Woman’ in. Deze New Woman stond voor sociale, politieke en economische gelijkheid en de genderrollen werden hiermee uitgedaagd en opgerekt. Waar hielden de grenzen van de vrouw op, en begonnen die van de man? Wat was een ‘normale’ vrouw, wat waren de ‘regels’ die voor haar golden?

De New Woman was een ideaalbeeld en in de pers werden satirische publicaties geplaatst van vrouwen als rokende, mannelijke, broekdragende wielrenners. De New Woman werd vooral geassocieerd

met het mannelijke, ze probeerde zich voor te doen als man en mannelijke privileges te claimen.

Vooral in de mode kwam de New Woman tot uiting: de ‘rational dress’ maakte het voor vrouwen mogelijk om zich vrij(er) te bewegen door minder lange rokken en lossere korsetten. De nieuwe bewegingsvrijheid die hiermee gepaard ging, opende de wereld van de sport – en de fiets – voor vrouwen. Zo heeft de fiets de vrouw veel gebracht. De fiets werd een middel om met conventionele denkbeelden te breken. Naast de functie van transportmiddel haalde de fiets vrouwen uit hun privésfeer en in het publieke leven, het bracht hen bewegingsvrijheid, zowel letterlijk als figuurlijk. d

‘De ‘rational dress’ maakte het voor veel vrouwen mogelijk zich vrij(er) te bewegen.’

‘Schat! Er zit weer een vrijgevochten vrouw in de keuken!’

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 3

THE GLORIOUS REVOLUTION OF GIN

‘T BEGIN VAN GIN

EEN REVOLUTIONAIRE BORREL

Dát is nog eens nieuws!

Tim van Spanning - Engeland werd voor het laatst binnengevallen in 1066. Dat krijgen alle Engelse schoolkinderen met de paplepel ingegoten. Hoewel tijdens de ‘Glorious Revolution’ van 1688 een Nederlander met behulp van een immense Nederlandse vloot op de Engelse troon werd gezet, maakt dit deze ‘Oranje’ overwinning klaarblijkelijk niet minder Brits. Bekend is dat de machtsgreep van stadhouder Willem III Engeland de Bill of Rights opleverde, waarin de macht van de koning en het parlement werden vastgelegd. Vrijwel onbekend is dat de Roemrijke Revolutie, behalve een nieuwe periode voor de parlementaire democratie, ook de opkomst van het ‘typisch Engelse’ gin inluidde.

Net zoals beschermheilige SintJoris, de Britse koninklijke familie en thee, vindt gin haar oorsprong niet op de Britse eilanden. Voordat er gin was, was er Neêrlands eigen jenever, destijds gespeld als ‘genever’. Een van de eerste vermeldingen van onze nationale borrel komt al uit 1552, in Een Constelijk Distileer Boec van de Nederlander Philippus Hermanni. Wanneer en door wie de jenever zoals we die nu nog drinken is ontwikkeld, is echter onduidelijk. Vaak wordt gewezen naar de Nederlandse arts Franciscus Sylvius, die aan het begin van de zeventiende eeuw met zijn ‘genièvre’ een medicijn tegen spierpijn dacht te hebben ontwikkeld.

Tijdens de Dertigjarige Oorlog maakten Engelse soldaten kennis met het ‘geneesmiddel’ en haar - op de korte termijn - plezierige bijwerkingen. Geïmporteerde jenever en jeneverachtige imitaties deden al snel hun intrede in Engeland.

Toen de jenever drinkende Willem III aantrad, groeide de populariteit van de borrel bijzonder hard. De gevluchte katholieke koning Jacobus II was een fervent drinker van Franse wijnen en brandewijn. Het drinken van jenever werd een politiek statement: het was protestants, koningsgezind en vaderlandslievend.

Dat de regering van Willem III daarnaast hoge importheffingen legde op producten uit Frankrijk maakte de keuze voor het patriottische drankje ook een stuk eenvoudiger. Geïmporteerde jenever was voor de gewone Engelsman echter veel te

‘De jenever van de armelui begon door de jaren heen steeds minder op jenever te lijken en werd gin.’ duur. Zij moesten het dus doen met imitatiejenever, gestookt van lokale producten.

Het grote geluk was dat de regering van Willem III de wetgeving omtrent de productie van sterke drank erg versoepelde.

Dit zorgde voor een grote toename van experimenterende en concurrerende ondernemingen in Engeland. De jenever van de armelui begon door de jaren heen steeds minder op jenever te lijken en werd ‘gin’.

Waar jenever de status van internationaal gedronken drank verloor in de negentiende eeuw, bleef gin wél wereldwijd verkocht worden. De populariteit van de drank daalde de afgelopen decennia echter hard. Tot recent natuurlijk. In het

najaar van 2016 sierde een opvallende kop de website van The Guardian. Het afgelopen jaar kon volgens de drankindustrie beschouwd worden als ‘The year of gin!’.

De verkopen van de sterke drank waren zó hard gestegen, dat de langdurig impopulaire borrel een miljardenindustrie was geworden. Wereldwijd is gin sinds enkele jaren razend hip. Voor de - veelal oudere - liefhebbers van ons nationale drankje, jenever, is het nog altijd dromen van zo’n heropleving. Maar wie weet maakt onze smaak een revolutionaire ontwikkeling door en prijkt jenever & tonic binnenkort op de kaart van iedere cocktailbar. d

Willem, bedankt!

HUMANE ONTHOOFDINGEN

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 4

DE VERLICHTE ONTHOOFDINGSMACHINE:

DE GUILLOTINE

‘Hoofden! Verse Hoofden!

Devrim Kroese – Bij het denken aan de Franse Revolutie dringt zich veel aan het geestesoog op, maar niets zo vaak als het beeld van de guillotine. De ‘onthoofdingsmachine’ wordt vaak in verband gebracht met de terreur van de Franse Revolutie, maar kan evengoed in verband worden gebracht met de verlichtingsidealen van diezelfde Franse Revolutie.

‘Mijn machine hakt een hoofd af in een oogwenk, waarbij het slachtoffer niets voelt dan een verfrissende koelte.

Heren, we kunnen de natie niet snel genoeg bevoordelen met zo’n machine’, zei Joseph-Ignace Guillotin in 1789 over zijn voorstel voor gelijke uitvoering van de doodstraf via een onthoofdingsmachine.

In eerste instantie werd zijn idee weggelachen door leden van de Nationale Vergadering. Er werd zelfs een spotlied gecomponeerd waarin een dergelijke onthoofdingsmachine werd aangeduid als ‘Guillotine’. Toch heeft Guillotin de machine nooit ontworpen. Uiteindelijk werd het voorstel van Guillotin wel door de Nationale Vergadering onderzocht. Er werd een commissie ingesteld onder leiding van Antoine Louis, chirurg aan de medische faculteit van Parijs. Antoine Louis was uiteindelijk degene die het idee van Guillotin onderzocht, ontwierp en perfectioneerde.

Hij baseerde zich hierbij op eerdere onthoofdingsmachines uit de middeleeuwen.

De humane en pijnloze guillotine

had slechts een fractie van een seconde nodig voor een succesvolle onthoofding.

De veroordeelde moest op een houten bankje liggen met het hoofd in een houten schot. Vervolgens liet men een mes van 37 kilo vanaf ruim twee meter hoogte vallen. Het mes dat hard in de hals terecht kwam, sneed in minder dan één seconde het hoofd af. In deze hoedanigheid was de Guillotine goed voor ruim 40.000 onthoofdingen in het revolutionaire Frankrijk.

De onthoofdingsmachine was een innovatie die goed aansloot bij de verlichtingsidealen: gelijkheid en voor-

‘De Guillotine was goed voor ruim 40.000 onthoofdingen in revolutionair Frankrijk.’ uitgang. De machine maakte niet alleen een eind aan de willekeur in uitvoeringsmethoden van de doodstraf, maar door het vlijmscherpe schuine blad ook aan de pijnvolle decapitatie met andere instrumenten. Bij onthoofding met een zwaard of bijl waren soms meerdere slagen nodig voordat de terechtgestelde daadwerkelijk onthoofd was. Ook de beul – niet voor niets onherkenbaar gekleed – was minder gewetensbezwaard bij een snelle, bloed-

vrije, pijnloze onthoofding.

Het principe van een onthoofdingsmachine was al eerder bekend.

Volgens de overlevering had men in het dertiende-eeuwse Engeland al een machine om mechanisch te onthoofden: de Halifax Gibbet. Toch was de guillotine ongeëvenaard in de toepassing op grote schaal en de verspreiding. Vanaf 1792 werd de guillotine in gebruik genomen in Frankrijk. De Fransen introduceerden de guillotine in alle bezette gebieden, waaronder ook de Nederlanden in 1800. Op 10 september 1977 vond de guillotine – na ruim 185 jaar – haar Waterloo, nadat een Tunesische immigrant, Hamida Djandoubi, in Marseille geguillotineerd werd voor moord en marteling.d

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 5

PORTUGESE ANJERS

DE ANJERREVOLUTIE VAN 25 APRIL 1974

Schuin afsnijden en direct in het geweer zetten. Dan blijven ze zeker twee weken mooi.

Joris Ammerlaan – Midden jaren 70 waren er van de Europese fascistische regimes uit de jaren 30 nog twee aan de macht: het regime van Francisco Franco in Spanje en het regime van Antonio de Oliveira Salazar in Portugal. Deze laatste had in 1968 wegens ziekte (hij was in zijn huis van een ladder gevallen) de macht overgedragen aan Marcello Caetano.

Ondanks economische groei in de jaren 60 en 70 was Portugal nog steeds het armste land van West-Europa, met name onderwijs en gezondheid bleven ver achter bij de rest van het continent. Vanwege de corporatistische politiek van de Estado Novo — het regime — was de economische groei geconcentreerd in handen van een klein aantal grote bedrijven en hun belanghebbenden. Daarnaast was Portugal sinds de jaren 50 verwikkeld in een langdurige dekolonisatieoorlog, die zich met name in Afrika afspeelde. Het regime zag de koloniën als een kwestie van nationaal belang, en zij zagen het bezit van overzeese gebiedsdelen als cruciaal voor de internationale standing van Portugal vanwege het prestige dat zij eraan ontleenden. Twintig jaar oorlog, die jaarlijks 40% van het Portugese nationale budget opeiste, had echter een grote rem gezet op de Portugese economie.

Ook ontstond er steeds meer onvrede binnen het leger vanwege het beleid in Afrika.

De laatste druppel, die het leger ten slotte in oppositie bracht tegen het regime, was een besluit om dienstplichtigen na een korte cursus op gelijke voet te

zetten met beroepsofficieren die vier jaar academie hadden gevolgd. Met name lage officieren — ‘kapiteins’ — richtten een revolutionaire organisatie op: Movimento das Forças Armadas (Beweging van de Strijdkrachten), de MFA. Dit was een politieke beweging met een links karakter, die al gauw ook hogere officieren wist aan te trekken. De belangrijkste doelstellingen van de MFA waren het omverwerpen van de

‘Ondanks economische groei in de jaren 60 en 70 was Portugal nog steeds het armste land van West-Europa.’ regering van Caetano, het stoppen van de koloniale oorlogen en de invoering van de democratie.

In de vroege ochtend van 25 april ging de MFA over tot actie: gecoördineerd via de publieke radio bezetten zij in heel Portugal en de overzeese gebiedsdelen de kantoren van het regime. Andere militaire eenheden sloten zich bij de opstand aan. Ondanks oproepen van de MFA aan de burgerbevolking om zich er niet mee te bemoeien en veilig in hun huizen te blijven, sloten ook grote groepen burgers zich aan. De militaire coup was daarmee tot een breed gedragen volksopstand geworden.

Onderweg naar het regeringscentrum in Lissabon kwamen de opstandelingen er-

gens langs de route grote hoeveelheden anjers tegen (waar en hoe is onduidelijk).

Om hun vreedzame intenties ten toon te spreiden staken zij deze bloemen in de lopen van hun geweren en droegen zij hen op hun uniform. De Anjerrevolutie is dan ook vrij uniek in het feit dat het één van de weinige succesvolle revoluties is die vreedzaam is verlopen. De enige schoten van de revolutie werden gelost door de geheime politie, toen zij op de demonstranten voor hun hoofdkwartier schoten. Hierbij vielen vier doden, de enige van de revolutie.

Caetano trok zich terug in het kantoor van de militaire politie in Lissabon.

Daar werd hij onder druk gezet om de macht over te dragen aan Generaal de Spínola, een generaal die hij een maand eerder had ontslagen vanwege diens kritiek op de oorlog in Afrika. Caetano en zijn ministers gingen vervolgens in ballingschap in Brazilië, waar de oud-dictator in 1980 overleed.

Onder leiding van De Spínola begon een rumoerige periode in Portugal. Verschillende extreem linkse, marxistische, groepen experimenteerden met collectieve landbouw op de landerijen van voormalige grootgrondbezitters. Meer gematigde, socialistische, groeperingen gingen echter minder ver. Linkse en rechtse politieke bewegingen gingen voortdurend de confrontatie aan, in een periode die in de Portugese geschiedenis bekendstaat als het Processo Revolucionário em Curso, het Revolutionaire Overgansproces. Op 25 april 1975 werden de eerste vrije verkiezingen in Portugal sinds de jaren 20 >>>

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 6

BLOEMENREVOLUTIE

gehouden. Daarbij werd een nieuwe grondwet opgesteld. In 1976 werd vervolgens de eerste regering volgens de nieuwe grondwet gekozen, die werd geleid door Mário Soares. Ondertussen waren de voormalige Portugese koloniën zeer snel gedekoloniseerd. In sommige gebieden (onder andere Angola en Mozambique) leidde dit tot burgeroorlog en chaos. In andere gebieden (Soa Tomé, Kaapverdië) ontstonden minder problemen. De dekolonisatie had in ieder geval tot gevolg dat meer dan een miljoen voormalige Portugese kolonisten terugkeerden naar het moederland. Dit legde een zeer zware druk op de economie, die lange tijd veel minder sterk groeide dan in de laatste jaren van het bewind van Salazar. De nationalisering en daaropvolgende her-privatisering van de grote corporatistische bedrijven en de omvorming van de economie nam veel tijd in beslag.

Daartegenover stond dat de bevolking eindelijk de burgerrechten en politieke vrijheden verworf die in de rest van West-Europa al eerder gemeengoed waren geworden. Hoewel het opeisen van grond voor collectieve landbouw uiteindelijk illegaal werd verklaard, werd de landbouw in Portugal wel degelijk hervormd. Hoewel zowel aanhangers van het oude regime als politiek links, die de hervormingen niet ver genoeg vonden gaan, kritiek hadden op de revolutie, is men over het algemeen de mening toegedaan dat de revolutie haar belangrijkste doelen bereikt heeft. In het begin van de jaren 80 stabiliseerde de Portugese economie weer, en kon men overgaan tot de orde van de dag. In 1986 trad Portugal ten slotte toe tot de Europese Unie, tegelijk met Spanje, dat ondertussen ook een democratie was geworden.d

ALLES IS CHANEL

Dit is de echte Chanel. Deze Chanel dragen is strafbaar.

Coks Donders - Vele revoluties gaan gepaard met wapens, geweld en liters bloed. De grootste revolutie die de mode-industrie kende was gelukkig lichter van aard, maar nog altijd bepalend voor het straatbeeld vandaag de dag. Anders dan bij de meeste revoluties stond een vrouw aan het roer van de opstand: en niet zomaar de eerste de beste.

Gabrielle ‘Coco’ Chanel mag zich met recht de meest invloedrijke ontwerper allertijden noemen. Ze stierf in 1971, maar wordt door Time nog steeds als enige modeontwerper genoemd in de lijst met meest invloedrijke personen uit de twintigste eeuw. Hoe dat komt? Coco Chanel bevrijdde de vrouw uit het korset en liet haar nonchalante broeken dragen. En dat was nog maar het begin.

Elke 55 een 5 Of nee, eigenlijk niet. Het begon allemaal met hoeden en parfum. Gabrielle Chanel opende haar eerste hoedenwinkel in 1910 in Parijs, maar begon al snel met het verkopen van andere accessoires, juwelen en parfum. Haar eerste parfum is nog steeds

de meest legendarische van allemaal: dat is Chanel No. 5, zo genoemd omdat het luchtje verkozen werd uit een reeks van samples, genummerd 1 t/m 5 en 21 t/m 24.

De legendarische 5 was het eerste parfum op basis van synthetische ingrediënten. Dat an sich was al een ware revolutie: tot dan toe werden parfums enkel gemaakt

‘Een vrouw moet ruiken als een vrouw en niet als een bloem’ van bloemen. Chanel vond dat onzin. ‘Een vrouw moet ruiken als een vrouw en niet als een bloem.’ Vrouwen uit alle windstreken zijn het nog altijd met haar eens, want iedere 55 seconden wordt ergens ter wereld een flesje No. 5 verkocht.

Zonnebaden in je broek De baanbrekende Chanel groeide in de jaren twintig uit tot een icoon. In 1927 was het bescheiden hoedenboetiekje uitgegroeid

tot een grote modezaak, bestaande uit een compleet huizenblok van vijf Parijse panden naast elkaar. Coco Chanel ontwierp voor de sterren, maar schopte vooral eeuwenlange modetradities onderuit. Het korset werd de deur uitgedaan: voortaan stond het draagcomfort centraal.

Coco Chanel liep altijd zelf voorop in de revolutie. Nadat zij op een strandfeestje in de jaren twintig in een wijde broek verscheen in plaats van een zwemkostuum, was de broekentrend al snel gezet.

Daarnaast zorgde Chanel voor een andere opmerkelijke trend, die nu bijna honderd jaar later nog steeds geldt op het westelijk halfrond: Chanel verkleurde snel door de zon. Waar eerst een spierwitte huid altijd in de mode was geweest, zorgde de nonchalante broekendraagster ervoor dat vrouwen voortaan geassocieerd wilden worden met urenlang bakken in de zon.

Duitse baronnen en nazispionnen De revolutie duurde voort, al liep de frontvrouw tijdens haar carrière ook flink wat imagoschade op dankzij twijfelachtige relaties met Nazi-Duitsland tijdens de >>>

ALLES IS COCO

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 7 dragen en dat is vandaag de dag nog te zien,’ verklaarde Chanel op hoge leeftijd. ‘Zwart slaat welke kleur dan ook compleet uit het veld.’

En zo werd een inktvlek het modestatement van de eeuw

Tweede Wereldoorlog. Coco, die niet vies was van een affaire, dankte haar koosnaam aan het Franse woord cocotte, wat maîtresse betekent. In de oorlogsjaren had ze een relatie met de veel jongere Duitse baron Hans Günther von Dincklage, een vooraanstaande nazi werkzaam bij de SD. Er wordt - nog altijd zonder waterdicht bewijs - gespeculeerd dat de ontwerpster spioneerde voor NaziDuitsland onder de naam Westminster.

Chanel werd aan het einde van de Tweede Wereldoorlog dan ook gearresteerd wegens landverraad, maar kwam na enkele uren alweer vrij bij gebrek aan bewijs. De modekoningin verhuisde daaropvolgend voor een aantal jaar naar Zwitserland, omdat ze zich niet meer thuis voelde in Parijs. Het bloed kroop echter waar het niet gaan kan en Chanel keerde halverwege de jaren vijftig weer terug in Parijs, om vervolgens door te gaan met waar ze het beste in was: het modebeeld totaal op zijn kop zetten.

Alles is zwart Coco Chanel is ook de geestelijk moeder van de LBD (de Little Black Dress). Zwart werd eeuwenlang alleen door vrouwen gedragen in rouw of op een begrafenis, maar de heftige smaragdgroene, bloedrode en knalblauwe modekleuren uit de jaren twintig maakten Chanel naar eigen zeggen doodziek. De Française ontwierp een schattig jurkje dat al snel gepubliceerd werd in Vogue en daarmee was een volgende klassieker geboren. Iedere vrouw heeft wel een zwart jurkje in de kast hangen. ‘Ik legde iedere vrouw op zwart te

Alles is Coco Het overmatige gebruik van veel juwelen, het liefst parels gecombineerd met grote edelstenen; het revolutionaire gebruik van het comfortabele jersey dat eerder alleen voor mannenondergoed werd gebruikt; het ontwerp van de iconische schoudertas - het eerste model waarbij een vrouw haar handen vrij kon hebben omdat de tas over de schouder hing - en tot slot natuurlijk hét Chanelpakje, bestaande uit een kraagloos wollen jasje met slimline rok: hét statement uit de jaren 50, ontworpen voor zelfverzekerde vrouwen die carrière wilden maken in een wereld gedomineerd door mannen. Het werd allemaal geïntroduceerd door Gabrielle Chanel.

De statements van Coco Chanel hebben de hedendaagse mode-industrie grotendeels bepaald. Iedere vrouw die dit leest, draagt waarschijnlijk een kledingstuk dat terug te leiden is naar de hand van Gabrielle Chanel. Iedere broek, iedere uitbundige parelketting, alles wat zwart is en óók die ene schoudertas, al was hij maar een tientje bij de Primark… Eigenlijk draag je gewoon een Chanel. d

Ergens loopt nu een naakte matroos

‘Want zonder het verleden bestaat geen enk’le tijd’ Kijk voor Kleio’s activiteiten op: www.kleio-amsterdam.nl

of like Kleio op facebook!

HAPKLARE HISTORIE

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 8

SYMBOLEN VAN Elke revolutie heeft natuurlijk een centraal symbool. De Franse Revolutie kan bijvoorbeeld niet zonder Marianne, met haar ontblote borsten, rode Frygische muts en driekleurige vlag. Daarom deze keer in ‘Hapklare Historie’ een kleine greep uit de revolutionaire en opstandige symbolen uit de geschiedenis. Van antikoloniale petjes en katholieke maskers tot socialistische ploegen en opkomende oosterse zonnen.

Nationaalsocialistische symboliek

Jet van der Steijle – In 1923 probeerde Adolf Hitler een heuse staatsgreep te plegen met zijn kameraden. Dit mislukte jammerlijk en bij deze putsch kwamen een aantal van zijn mederevolutionairen om het leven. Toen het Derde Rijk eenmaal van de grond was gekomen, werd deze putsch heilig verklaard. De vlag die de mannen bij deze staatsgreep gebruikten en waar bloed van de overledenen op belandde, werd heilig verklaard. Deze Blutfahne werd in het vervolg gebruikt om nieuwe SS-vlaggen in te wijden (Hitler pakt de Blutfahne in zijn ene hand, de nieuwe vlag in de andere en geeft via zijn lijf de krachten van de Blutfahne door aan de nieuwe vlag). Hiermee werd de Blutfahne een bijna religieus symbool van de nationaalsocialistische revolutie.

Uiteraard wappert ie naar rechts

De Paasploeg

Suzanne Nellestijn – In 1916 kwam in Ierland het Irish Citizen’s Army in opstand tegen het Britse gezag tijdens de Paasopstand. Als symbool koos het Citizen’s Amry de zogenaamde ‘Starry Plough’, want een vrij Ierland zou haar eigen lot bepalen ‘van de ploeg tot de sterren’. De sterren op de ploeg kwamen overeen met een deel van de constellatie Ursa Major – de Grote Beer. Tijdens de opstand riepen de Ieren al een onafhankelijke republiek uit, maar uiteindelijk leverde de opstand met name een hoop slachtoffers op en veel van de betrokken Ieren werden geëxecuteerd of gevangen genomen. Onafhankelijkheid liet nog zes jaar op zich wachten.

‘Hallo Carglass.. Er zit een ster in mijn ploeg’

Gandhi’s cap Pouwel van Schooten - Dit simpele witte petje (dat enigszins gelijkenis vertoont met een omgekeerd papieren bootje) is een van de bekendste nationalistische symbolen in India. Tijdens de eerste ongehoorzaamheidprotesten (1920-21) droeg de frontman van de Indiase vrijheidsstrijd Mahatma Gandhi dit hoedje uit culturele trost en solidariteit met de landelijke massa’s. Gandhi verruilde het hoedje al in de jaren twintig voor zijn iconische zelf gesponnen katoenen gewaad. Toch werd de Gandhi cap zowaar een uniform voor alle leden van de Indian National Congress - de grootste antikoloniale beweging in Brits India. Na de onafhankelijkheid in 1947 bleef het hoofddeksel een symbool van die partij. Jawaharlal Nehru, India’s eerste minister president, werd bijvoorbeeld niet zonder gefotografeerd. In latere decennia werd het petje steeds ouderwetser en steevast geassocieerd met het establishment. Toch maakt het hoedje de laatste jaren een comeback. Tijdens de verkiezingen van 2014 werd de Gandhi cap juist tegen de Indian National Congress gebruikt!

Ghandi scheen zich eigenlijk vooral te schamen voor zijn kale kruintje

HAPKLARE HISTORIE

REVOLUTIE

Na de Tweede Wereldoorlog had Japan genoeg van straling

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 9

Hinomaru – Rising Sun Maroesjka Verhagen - Een onmiskenbare zon, met haar vurige rode centrum en zestien grafische stralen die haar licht en warmte verspreiden. Een krachtig, bijna hypnotiserend symbool, met name bekend als Japanse marinevlag.

Gezien Japans oostelijke ligging ten opzichte van het Aziatische vasteland is het hier waar ‘de zon opkomt’. De sterke relatie met Amaterasu, de godin van de zon uit de Japanse mythologie, vervlecht het symbool verder met het idee van de natie. Deze Hinomaru zou eveneens licht brengen over de gehele, donkere wereld in de imperialistische visie van Japan gedurende de Tweede Wereldoorlog. De huidige nationale vlag is diezelfde rode zon, die haar stralen echter heeft laten vallen.

Viva El Che! Hasta la victoria siempre!

Joris Ammerlaan – Ernesto ‘Che’ Guevera is waarschijnlijk hét icoon van de linkse revolutie vanaf de jaren 60. Met name de foto van Alberto Korda is wereldberoemd . Voor zijn aanhangers is hij het schoolvoorbeeld van succesvolle gewapende revolutie. Voor zijn tegenstanders is hij een bloeddorstige man, die er niet voor terugdeinsde om zijn tegenstanders neer te schieten. Voor El Che was het nastreven van eigenbelang ten koste van het collectief waanzinnig en ondenkbaar. Voor veel mensen is het echter onmogelijk om eigenbelang opzij te zetten en te streven naar iets waar zij geen baat bij zullen hebben. Het onvermogen om dit in te zien is zijn dood geworden.

Niets is communistischer dan op een shirt van de H&M eindigen

Remember, Remember the 5th of November Tycho Hofstra - In Alan Moore’s fenomenale dystopische graphic novel V for Vendetta (1988) gaat het hoofdpersonage, genaamd V, het hele verhaal gesluierd onder een zwart-wit Guy Fawkes-masker. V wil namelijk, net als de terrorkatholiek Fawkes, het Brits parlement opblazen en het regime omver werpen.

Het verhaal eindigt in een opstand van het gehele Britse volk in Fawkes-maskers tegenover het fictieve fascistische Brexi.., nee wacht, regime. Een krachtig beeld. Tegenwoordig hebben anarchisten en internetactivisten dit masker geadopteerd als symbool van verzet tegen de groeiende controle van bedrijven en overheid. Dit is ironisch, aangezien de echte Fawkes als katholiek het egalitaire protestantisme wilde vervangen met het zeventiende-eeuws katholicisme. Jawel, precies die gecentraliseerde variant waar Nederland 80 jaar tegen heeft geknokt.

Anarchisten zijn blijkbaar dol op katholieke dogma’s

Rebel with a cause Coks Donders - Hét revolutionaire icoon is eigenlijk toch wel Marquis de La Fayette. Geroemd en geëerd omdat hij als Fransman wilde vechten in de Amerikaanse Revolutie. Dit werd hem verboden door zijn koning, waarna de rijke edelman zélf een schip kocht en naar Amerika vertrok. Daar werd hij de rechterhand van George Washington in de strijd tegen de Britten en met succes. Terug in Frankrijk miste kwajongen De La Fayette het verzet, dus besloot hij zich tegen de absolute macht van de Franse koning te keren, waardoor hij ook nog een held werd tijdens de Franse Revolutie. 3x Raden wat hij van Napoleon vond… Juist. Eens een rebel, altijd een rebel.

‘Ev’ryone give it up for America’s favorite fighting Frenchman!’

INDIAAS NATIONALISME

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 10

SUBHAS CHANDRA BOSE De keerzijde van de Indiase vrijheidsstrijd

‘God, deze man’

Pouwel van Schooten - Het conventionele westerse beeld van de Indiase vrijheidsstrijd wordt gekenmerkt door geweldloosheid. Een vredig proces van burgerlijke ongehoorzaamheid en de vastende, godlike Mahatma Gandhi in zijn iconische traditionele Indiase gewaad. In tegenstelling tot de lange en bloedige dekolonisatieoorlogen in Algerije en Indonesië, ging de Britse vlag in India in augustus 1947 schijnbaar vreedzaam naar beneden. Het Indiase dekolonisatieproces en de voorafgaande strijd kent echter ook een andere kant, gepersonifieerd door de figuur van Subhas Chandra Bose. Bose’s gedroomde Indiase onafhankelijkheid lag mijlenver verwijderd van dat van de pacifistische Gandhi.

Subhas Chandra Bose werd geboren in 1897 in Calcutta. Al vroeg in zijn leven gaf hij blijk van nationalistische overtuigingen. Tijdens zijn schooljaren sloeg hij een van zijn Britse leraren nadat deze een Indiase medestudent mishandelde. Ondanks deze voorafschaduwing van zijn latere leven, bleef Bose tijdens zijn adolescentie deel van het Brits-Indiase establishment. Na de Eerste Wereldoorlog vertrok hij naar GrootBrittannië om examen af te leggen voor de Indian Civil Service, zeg maar de bureaucratie van Brits India. Ondanks zijn hoge score op het tentamen (Bose werd vierde van alle kandidaten), weigerde hij verder te werken voor de Britten. Op weg terug naar India in 1921 schreef hij zijn broer: ‘Only on the soil

‘Ghandi, wat dacht je van: ‘First they ignore you, then you make them listen with a facist regime?’’

of sacrifice and suffering can we raise our national edifice.’ Collaboreren met de onderdrukkers hoorde daar niet bij.

Eenmaal terug in India begon Bose zich te interesseren in meerdere nationalistische groeperingen en schreef voor verscheidene opstandige kranten. Hierdoor belandde hij in 1925 voor de eerste,

‘De vijand van mijn vijand is mijn vriend’ maar niet de laatste keer, in de cel. Na zijn gevangenschap werd hij lid van de Indian National Congress (zie kader), waar hij snel carrière maakte. Twee keer werd hij verkozen tot president van de grootste Indiase antikoloniale organisatie. Bose behoorde tot de radicale socialistische vleugel van het congres. Hij had weinig met de pacifistische tactiek van Gandhi, doordrenkt van religieu-

ze hindoeïstische symboliek, ambachtelijke simpliciteit en het rigide kastenstelsel. Bose was voor een politiek zonder compromissen, directe militaire actie en hij bepleitte een nationaal leger. Het congres had echter Gandhi’s visie van passief verzet omarmd, en Bose werd uit de partij gezet.

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, zetten de Britten Bose gevangen.

Gedesillusioneerd met de Indian National Congress, keerde Bose zich tot een eigenaardige bondgenoot: Nazi-Duitsland. In een merkwaardige ontsnappingspoging in januari 1941 (geholpen door een nepbaard!) vluchtte hij naar Berlijn. Eenmaal in Duitsland hoopte hij dat Hitler hem kon helpen met een Indiase invasie om zo de Britten te verslaan. Dit liep echter op niets uit, en Bose voelde zich meer een Duits propagandamiddel dan een volwaardig bondgenoot.

Daarom vertrok hij in 1943 in een duikboot naar Japans bezet Singapore. Ge- >>>

Indian National Congress De Indian National Congress was de eerste moderne nationalistische organisatie in Azië en Afrika. De beweging werd in 1885 opgericht door de Engels geschoolde Indiase intelligentsia en pleitte voor hervormingen binnen Brits India. In de negentiende eeuw was het congres vooral een debatclub voor intellectuelen. Dit veranderde in de twintigste eeuw. Onder het leiderschap van Mahatma Gandhi vanaf 1920 groeide de beweging uit tot de belangrijkste speler in de Indiase onafhankelijkheidsstrijd. Het congres gebruikte meerdere verzetstactieken, maar de bekendste zijn de vreedzame ongehoorzaamheidprotesten en boycots tegen Britse goederen zoals de zoutmars van 1930. Na de onafhankelijkheid in 1947 leverde de partij India’s eerste minister-president: Jawaharlal Nehru. De Indian National Congress is als politieke partij nog steeds een belangrijke speler binnen de Indiase politiek.

ANTI-GANDHI

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 11

steund door de Japanners zette hij vanuit Zuidoost-Azië een leger op. De Indian National Army (INA) was een diverse krijgsmacht, bestaande uit Indiase voormalig krijgsgevangenen van verschillende religies, etniciteiten en genders. Het plan was India vanuit Birma in te nemen, en zo de onafhankelijkheid uit te roepen. Ook dit plan eindigde in een mislukking. De INA vormde geen bedreiging voor de Britten en werd samen met de Japanners moeiteloos verdreven. Nadat Japan zich had overgegeven, vluchtte Bose naar de Sovjet-Unie.

Hij hoopte dat de communisten nieuw leven in zijn antikoloniale plannen konden blazen. Deze hoop was tevergeefs, maar niet door de onwil van het Kremlin. Op weg naar Rusland ontplofte zijn vliegtuig. Zwaar verbrand overleed Bose op 18 augustus 1945 aan zijn verwondingen.

Het is moeilijk om Bose als een romantische vrijheidsstrijder af te schilderen. Zijn sympathieën voor de fascistische regimes tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn een grote dealbreaker. Het is

onduidelijk wat Bose zelf precies vond van Nazi-Duitsland en keizerlijk Japan. Enerzijds werd Bose waarschijnlijk gedreven door pragmatische overwegingen: ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’. Anderzijds hield Bose er autoritaire, militaristische visies op na. Dit bleek al tijdens zijn congresjaren, waarin hij steevast een militair uniform droeg (in tegenstelling tot de witte, vredige look van zijn medecongresleden). Ook verzuimde hij enige zorg of commentaar te uiten over de gruwelen van de regimes die hij te hulp vroeg. In India is zijn erfenis ambivalent. De congresleden namen snel afstand van zijn daden. Maar onder de bevolking werd hij een mythisch figuur. Zeker tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen bijna alle congresleden gevangen waren, leek hij de enige te zijn die vocht voor Indiase vrijheid. Sommigen geloofden zelfs niet dat hij dood was, hopend op zijn miraculeuze terugkeer om India te redden. Zelfs nu kun je op Youtube talloze filmpjes vinden met titels als ‘Subhas Chandra Bose alive?’d

EEN NEUS VOOR KWADE ZAKEN

Opkomst en ondergang van een godsdienstfanaat

Speelde hij niet in Klokkenluider van de Notre Dame?

Bente Marschall – Ongetwijfeld dromde een menigte samen op het plein voor de Signoria. De dominicaner priester Girolamo Savonarola (1452-1498) werd op last van het stadsbestuur en op bevel van de paus gewurgd en aan een hoge mast in de brandstapel opgehangen. De vlammen likten aan zijn voeten. Althans, zo is de executie van Savonarola afgebeeld op een anoniem schilderij uit 1650. Savonarola moest de door hem beoogde religieuze heropvoeding, de gewenste omwenteling in het denken en doen van de Florentijnen, bekopen met de dood.

In de beginjaren van zijn carrière droop Savonarola’s vroomheid al van

hem af. Hij zou de hele dag hebben gebeden, sliep op een eenvoudige stromatras en zou nooit deel hebben genomen aan

‘Hij wees machtsmisbruik door wereldlijke tirannen af en richtte ook hiermee zijn peilen op de de’Medici’s’ feesten. Zijn preken werden pas echt opgemerkt nadat hij een goddelijke ‘openbaring’

had gehad. Gods heilige kerk zou niet langer heilig zijn en vervallen zijn tot slechte praktijken. De kerk zou gereinigd moeten worden van dit kwaad voordat zij kon terugkeren naar het heilige en het ware, het eenvoudige christelijke geloof. Deze monnik had zijn levensdoel, zijn missie gevonden.

Savonarola sprak inspirerend, overtuigend en vol overgave. In Florence zocht Lorenzo de’Medici, hoofd van de machtigste familie van Florence, naar een inspiratiebron voor zijn dertienjarige zoon Giovanni, die tot kardinaal benoemd was.

Hij hoorde over Savonarola en zorgde ervoor dat de inmiddels befaamde prediker naar het San Marco-klooster in Florence werd gehaald. Dat had Lorenzo be- >>>

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 12

Misschien niet je beste kant.

ter niet kunnen doen. Al gauw wist Savonarola een breed en groot publiek voor zich te winnen. Ook de verarmde arbeiders en kleine handelaren schaarden zich achter hem. Met zijn populariteit groeiden zijn extreme opvattingen en richtte hij zich meer en meer op de politiek. Ook was hij niet vies van voorspellingen. Zo kondigde hij de dood van ‘de tiran’ aan, doelend op Lorenzo de’Medici, en de inval van een grootmacht. Zijn kritiek op de losse zeden van de renaissance en in het bijzonder op de ethische en morele losbandigheid in Florence werd steeds feller. Hij wees machtsmisbruik door wereldlijke tirannen af en richtte ook hiermee zijn pijlen op Lorenzo,

‘Je moet toegeven dat Savonarola achter zijn principes stond. Maar deze houding mocht hem niet baten.‘ wederom zonder diens naam specifiek te noemen. De inwoners van Florence hadden de boodschap niettemin begrepen. Savonarola werd de leider van een revolutionaire beweging die onder andere de ondergang van de de’Medici’s, zijn voormalige beschermheren, nastreefde. Maar Lorenzo was niet het enige mikpunt van Savonarola.

Ook de paus moest het ontgelden. Lorenzo wist niet goed hoe hij op dit alles moest reageren. Ondertussen bleef Savonarola’s aanhang groeien en groeien. In 1491 werd hij prior van het San Marco-klooster. Er kwamen zulke grote mensenmassa’s naar zijn diensten luisteren, dat hij toestemming vroeg de kathedraal te mogen gebruiken.

Zich nog steeds geen raad wetend met de situatie stond Lorenzo dit toe, met uiteindelijk catastrofale gevolgen die hij zelf niet meer zou meemaken. Op 8 april 1492 overleed hij in zijn villa buiten Florence.

Piero, zijn oudste zoon, bleek niet kundig genoeg om de Medici-machine in al haar glorie draaiende te houden. Toen, tot overmaat van ramp, de Franse koning Karel VIII met zijn leger de republiek Firenze binnentrok, Florence bedreigde en onderhandelingen van Piero op niets uitliepen, sloeg de vlam in de pan. De Signoria, het stadsbestuur, was al enige tijd op zoek naar een zondebok voor alle problemen. Piero de’Medici had zichzelf tot een prima kandidaat gebombardeerd. Het opgehitste volk trok door de straten. De de’Medici’s ontvluchtten de stad en Florence gaf zich over aan Karel VIII. Savonarola zag zijn kans schoon. Hij haalde de Franse koning binnen

RELIGIEUZE NEUZEN

als een bevrijder. Na een paar dagen trok Karel echter weer verder.

Nu de de’Medici’s buitenspel waren gezet en Karel vertrokken was, kon Savonarola zich pas echt gaan uitleven. Een periode van onderdrukking brak aan. Allemaal ‘volgens Gods wil’.

Savonarola voerde een nieuwe, zogenaamd democratische, regeringsvorm in en stelde zich ten doel Florence te genezen en te zuiveren van alle onzedelijkheden. Al snel verbood hij prostitutie en gokpraktijken. Een godslasteraar werd zwaar bestraft. Savonarola’s medestanders hielpen hem van harte, als een soort zedenpolitie, bij het handhaven van zijn beleid. In nog geen veertig jaar tijd had de familie de’Medici voor meer dan 600.000 florijnen aan kunstwerken aan de stad geschonken. Savonarola beschouwde het als één van zijn levenstaken om al die pracht en praal te vernietigen.

Op meerdere ‘Brandstapels der IJdelheid’ werden regelmatig grote hoeveelheden manuscripten, schilderijen, spiegels en andere objecten die getuigden van slechte zeden, corruptie en ijdelheid verbrand. Is het dan niet heel inconsequent als Savonarola zelf aan Fra Bartelommeo opdracht geeft zijn portret te schilderen? Dat portret stamt waarschijnlijk uit 1498. De schilder bewonderde Savonarola. Misschien was er dus helemaal geen sprake van een opdracht en heeft Bartelommeo het portret op eigen initiatief gemaakt.

Savonarola’s daden konden niet zonder gevolgen blijven.

Nadat hij Karel VIII had opgeroepen om tegen de corrupte paus in Rome op te trekken en diens bewind omver te werpen, werd het paus Alexander VI allemaal wat te gortig. Eerst probeerde hij Savonarola op een zijspoor te zetten door hem een kardinaalspost aan te bieden. Savonarola liet zich echter niet paaien en Alexanders pogingen liepen op niets uit. Je moet toegeven dat Savonarola achter zijn principes stond. Maar deze houding mocht niet baten. Een preekverbod volgde en niet veel later werd Savonarola geëxcommuniceerd. Dat was Alexander niet voldoende. De paus dreigde met economische maatregelen tegen Florence als de stad niet zou ingrijpen. Uiteindelijk liet de Signoria Savonarola arresteren. Op 23 mei 1498 rookte Savonarola als een ketter op het Piazza della Signoria. Een nieuwe omwenteling had de morele revolutie van de dominicaanse godsdienstfanaat teniet gedaan. d

Nog steeds meer bezoekers dan de inauguratie van Trump

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 13

LEVE DE TOEKOMST!

HET FUTURISME ALS REVOLUTIONAIRE KUNSTBEWEGING Anna Teijeiro Fokkema – De vooruitgang!

Daar draaide het om binnen het futurisme, een kunststroming die in Italië ontstond aan het begin van de twintigste eeuw. De stroming wilde zich afzetten tegen negentiende-eeuwse tradities. De moderniteit en de toekomst moesten centraal komen te staan. Lawaai, beweging, snelheid, techniek, geweld en oorlog werden verheerlijkt. Machines waren schoonheden op zich en een geïndustrialiseerde stedelijke samenleving was geen verschrikking, maar juist het ideaal.

De term futurisme komt van het Italiaanse woord futuro, wat toekomst betekent. Er moest naar de toekomst worden gekeken en gevestigde normen, waarden en tradities moesten vernietigd worden.

Volgens de futuristen was kunst een manier om het moderne leven te laten zien. Het futurisme kwam tot uiting in de beeldende kunst, poëzie, theater, architectuur, muziek en film. Beweging en voortdurende verandering waren belangrijke aspecten. In 1909 publiceerde de dichter en toneelschrijver Fillippo Tomassa Marinetti het eerste Futuristische Manifest. Hierin stelde Marinetti onder andere dat een ronkende raceauto mooier was dan de Nikè van Samothrake.

Marinetti was uit op provocatie en hij wist een groep Italiaanse kunstenaars te vormen die zijn gedachtegoed met hem deelden en een revolutie trachtten te veroorzaken.

Uiteindelijk is de schilderkunst het meest bekende overblijfsel van het futurisme. In de futuristische schilderkunst stond niet alleen techniek centraal, maar ook wat er werd afgebeeld. Auto’s, treinen, rennende paarden, draaiende machines en straatlicht werden veelvuldig afgebeeld. Ook de moderne stad en het uitgaansleven waren be-

Giacomo Balla

langrijke onderwerpen. Daarnaast werden oorlogstaferelen verheerlijkt. Het afbeelden van dynamiek leidde tot abstracte composities. Soms wordt de futuristische schilderkunst met het kubisme vergeleken. Verschil is echter dat de futuristen zich meer richtten op dynamiek door beweging te suggereren, terwijl kubisten in de meeste gevallen naar een stabiel middelpunt toewerkten.

Ook maakten de futuristen, meer dan de kubisten, gebruik van verschillende kleuren om dynamiek op het platte vlak te creëren.

De futuristische kunstenaars Giacomo Balla behoorde tot de futuristen.

Hij ontwikkelde zich steeds meer tot een abstract kunstenaar, waarin het kunstwerk een beweging op zich werd. Gino Severini, de leerling van Giacomo Balla, behoorde ook tot de futuristische kunststroming. Hij

‘Beweging en voortdurende verandering waren belangrijke aspecten van het futurisme.’ stond onder invloed van het kubisme, maar mengde dit later met het futurisme. De kunstenaar Carlo Carra had ook een kubistische achtergrond, maar sloot zich al snel aan bij het futurisme. Tijdens de Eerste Wereldoorlog nam hij echter spoedig afscheid van deze stroming, gezien de gruweldaden van de oorlog. Luigi Russolo was een andere bekende futuristische kunstenaar. Naast dat hij schilderde, componeerde hij ook futuristische muziekstukken, waarin ‘lawaai’ centraal stond. De laatste belangrijke kunstenaar van het futurisme is Umberto Boccioni. Hij wordt beschouwd als een van de trouwste volgers van Marinetti. Naast dat hij schilderde, was hij ook beeldhouwer. Hij maakte het werk Unieke vormen van continuïteit in ruimte, waarvan vijftien afgietsels bestaan, eentje is in het bezit van het Kröller-Müller. Ook staat het beeld afgebeeld op de Italiaanse twintig eurocent. Daarnaast is Umberto Boccioni bekend vanwege zijn Technisch Manifest, geschreven in 1910 over de futuristische schilderkunst. In dit Manifest beschreef Boccioni het idee van beweging en dynamiek op het schilderij.

Umberto Boccioni

Gefaalde revolutie?

In 1915 vond er een omslag plaats. Aangezien oorlog verheerlijkt werd door de futuristen meldden verschillende kunstenaars, onder wie Boccioni, zich in 1915 als vrijwilliger voor het leger. Voordat Boccioni het slagveld bereikt had, overleed hij echter al tijdens een oefening. Zijn overlijden was een grote klap voor de futuristen. Ook Marinetti had een actieve rol in de Eerste Wereldoorlog. Naast dat hij actief was binnen de oorlog als journalist sloot Marinetti zich ook aan als vrijwilliger bij het leger. In 1917 raakte hij ernstig gewond, maar hij overleefde dit en in 1918 had hij zijn uniform alweer aan. Marinetti wordt als een uitzondering beschouwd, want voor andere kunstenaars was het al snel duidelijk dat de oorlog niet alleen maar heroïsch was en vooruitgang teweeg bracht, maar dat het ook gruwelijke gevolgen kon hebben, juist door die vooruitgang. Nieuwe wapens en oorlogsmiddelen, die in de ogen van futuristen in eerste instantie als positief werden beschouwd, lieten zien dat de oorlog een keerzijde had.

De idealen van de futuristen verdwenen als sneeuw voor de zon en de meeste kunstenaars besloten afstand te nemen van deze stroming. Alleen Marinetti bleef trouw aan ‘zijn’ stroming en tot in de jaren dertig publiceerde hij manifesten. Na de Eerste Wereldoorlog werd Marinetti een aanhanger van het fascisme. Een echte revolutie heeft Marinetti nooit weten te veroorzaken, wel heeft zijn stroming een belangrijke bijdrage geleverd aan de Europese kunstgeschiedenis van de twintigste eeuw. d

REVOLUTIONAIR LEKKER

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 14

DINEREN ALS REVOLUTIONAIR

Overmatig eetgedrag en de Franse Revolutie

Het volk volgde trouw Marie-Antoinette’s suggestie op. Waarom hadden ze daar niet eerder aan gedacht?

Maroesjka Verhagen - De Franse Revolutie heeft een sterke relatie tot voeding, of beter gezegd: het gebrek daaraan. Met name het tekort aan granen, hét ingrediënt voor brood, dat het belangrijkste voedingsmiddel was voor de Fransen.

Het is niet voor niets dat de naam ‘Marie Antoinette’ in dit verband bijna direct de iconische uitspraak ‘Qu’ils mangent de la brioche’ oproept. Hoewel inmiddels bekend is dat deze woorden Marie Antoinette in de mond zijn gelegd blijven ze een duidelijk beeld schetsen van de grote afstand tussen arm en rijk, en de rol van eten hierin.

Ook buiten de grenzen werd de sterke verbintenis met eten opgemerkt, met name in Engeland waar karikaturisten tot de verbeelding van het publiek spraken met onder meer sansculotten kannibalen, bloeddrinkers, en ondervoede revolutionairen. Opvallend is ook de republikeinse kalender in dit opzicht, waarin heiligen zijn vervangen door granen, fruit, groenten en landbouwgereedschap. Het religieuze karakter van de christelijke ka-

lender werd omgezet in een agrarisch karakter bij de revolutionaire kalander.

Voedsel was een zeer politieke kwestie geworden door de voedselschaarste en de opstanden die daarmee gepaard gingen. Daardoor kreeg alles dat werd geschreven of gesproken over eten en dineren

‘Heiligen zijn vervangen door granen, fruit, groenten en landbouwgereedschap.’ in een revolutionaire context een politieke betekenis. De verschillende regeringen die elkaar opvolgden moesten het dan ook in grote mate hebben van het vermogen om de Parijse markt stabiel te houden, wilden ze zelf hun kop boven water houden. Zo werd er een loi du maximum ingevoerd in 1793, om de prijzen van brood, wijn, maar ook kaas, boter, honing en worst vast te

stellen. Met de Thermidoriaanse Reactie, de staatsgreep gericht tegen de Terreur, werd dat Maximum in 1795 echter weer teruggedraaid.

Met de Franse Revolutie ontstond er een nieuw soort politiek, waarbij de overheid zich voor het volk diende in te zetten in plaats van andersom. Ook ontstonden er ‘professionele politici’ die een representerende functie hadden. Hierdoor werden de afgevaardigden al snel onderworpen aan intense kritiek van de bevolking, die vaak gevoed werd door de pers. Wanneer er tijden van schaarste aanbraken liep de publieke frustratie hoog op als het ging om het uitbundige eetgedrag van politici. Het volk beschuldigde de politici dan van een gebrek aan kennis van de publieke problemen, waarbij afgevaardigden vervolgens vaak verbaal of fysiek op straat geconfronteerd werden.

Robespierre en Saint-Jus zouden zich hebben ingezet om sober eten te promoten. Na hun val raakte deze visie echter op de achtergrond. Het ‘Comité van algemeen welzijn’ zorgden in 1795 dat ze >>>

VRETEN ALS EEN VRANSMAN

zelf niets te kort kwamen. Een lid van het Comité zou hebben toegegeven dat hij en zijn collega’s voor de lunch bouillon, rundvlees en ‘goed wit brood’ aten, weggespoeld met een uitstekende Bourgogne.

Er werden cateraars ingeschakeld, waaronder bekende restaurateurs, maar ook werd er overleg gepleegd in exclusieve restaurants. Het Parijse café werd ondertussen het podium voor politieke agitatie en roddels, waar journalisten hun primeurs oppikten, en de sluwste politieke plannen werden gesmeed.

Terwijl de revolutie radicaliseerde kreeg het privédiner ook een steeds negatievere connotatie.

Er hing een Ancien Régime-luchtje aan dat overleg achter gesloten deuren en stond daarmee haaks op de transparante revolutionaire praktijk. Bij het afleggen van een bezoek hadden politici al snel diverse implicaties aan hun broek hangen, vooral als ze er dineerden.

Een aardige illustratie van deze problematiek komt uit een verslag van de journalist Desmoulins die werd uitgenodigd door de aristocratische Mirabeau om in het Versailles te komen dineren: ‘Ik ben bang dat zijn tafel, beladen met

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 15

delicatessen mij corrumpeert. Zijn Bordeauxwijnen en zijn marasquin komen met een prijs die ik tevergeefs voor mezelf probeer te verbergen, en ik heb de grootste moeite om naderhand mijn republikeinse strengheid terug te pakken en de aristocraten te verafschuwen, wiens misdaad het is om zulke voortreffelijke diners te geven.’ Desmoulins zou uiteindelijk genadeloos spottend over de eetgewoontes van Mirabeau schrijven voor het grote publiek.

De kwestie ‘eten’ was dus vervlochten met de gehele revolutionaire politiek. Niet alleen droegen de voedseltekorten bij aan de opstanden, maar de representatieve politici van het nieuwe systeem werden door pers en publiek voortdurend bekritiseerd op hun eetgedrag, -locaties en -gezelschappen. Met een ‘deugdelijke’ houding, en een correct voedselbeleid kon er enige stabiliteit onder de bevolking ontstaan, maar ook paranoia onder de bevolking had een eigen rol. Bovendien bleken de zogenaamd nieuwe, verlichte waarden van de revolutie vaak nog sterk beïnvloed door de Ancien Régime-houding naar zowel politiek als eten.d

‘Desmoulins zou uiteindelijk genadeloos spottend over de eetgewoontes van Mirabeau schrijven.’

Personificatie van de Republikeinse maand Fructidor, beter bekend als augustus en september.

Oud Nieuws In de rubriek Oud Nieuws loopt Eindeloos u door de historische nieuwtjes van de afgelopelen maand. Wel zo makkelijk.

Onze verre voorouders waren kannibalen. Dat hoeft je niets te verbazen.

Genoeg opgegraven resten van onze nauwe verwanten uit de prehistorie wijzen hier duidelijk op. Maar waarom waren zij kannibalen? Uit pure noodzaak toch? Ze hadden honger en geen keus toch? Toch? Nee hoor. Waarom zou je een mens eten als er zoveel dieren rondliepen. Onderzoek toont aan dat de voedingswaarden van een stukje vlees van de medemens in het niet vallen bij die van bijvoorbeeld een zwijn. Alles wijst erop dat kannibalisme een cultureel verschijnsel was. En daarmee veel complexer dan men tot nu toe vaak aanneemt. Het is waarschijnlijk dat het gepaard ging met specifieke rituelen, binnen een weldoordacht systeem. Kannibalisme is cultuur. Tijd voor een renaissance?

En dan zombies. Die zijn ook niet nieuw.

Opgravingen uit Engeland van botresten uit de middeleeuwen (11e-14e eeuw) tonen ons iets opvallends: De menselijke resten waren onder andere verbrand, verbrijzeld, en in stukken geslagen, om een mogelijke wederopstanding uit de dood te voorkomen. Uiteraard dacht men bij het zien van de verminkte mensenstukjes eerst aan kannibalisme (zie hierboven en je begrijpt waarom), maar de schade aan de botten wijst op een meer brute kracht dan tanden. ‘Is de oorzaak van verbrijzelde botten niet kannibalisme, dan is het wel angst voor een zombie-uitbraak’, zo luidt een bekend archeologisch mantra. Maar even serieus: angst voor ‘revenanten’ was in de middeleeuwen heel gewoon. En hoe anders dan zombies tegengaan, dan door hun resten eens goed op te breken?

Zombies. Ook niet nieuw, aldus Oud Nieuws

EINDELOOS NUMMER 7 - PAGINA 16

RECENSIE VAN DE MAAND

OS RECENSIE:1917. ROMANOVS EINDELO COLOFON & REVOLUTIE

‘Laten we poseren alsof we niet uiteindelijk in een kelder vermoord worden’

Ayla de Nekker – 2017 is een bijzonder spannend en interessant jaar voor de Hermitage Amsterdam. Door haar connectie met de Hermitage in Sint-Petersburg is er in het museum altijd veel aandacht voor Rusland en zijn geschiedenis, maar in 2017 is het honderd jaar geleden dat de Russische Revolutie plaatsvond. De Hermitage schenkt hier dan ook speciale aandacht aan met haar tentoonstelling 1917. Romanovs & Revolutie.

De entree tot de tentoonstelling wordt ge- tsaarschap. Hierin lijkt hij, gezien de afloop vormd door de Passage, geïnspireerd op het van zijn leven, gelijk te hebben gehad. De liefoverdekte winkelcentrum De Passage in Sint- de tussen Nicolaj en Alexandra en hun latere Petersburg. Hier wordt een mengeling van gezin loopt hier als een rode draad doorheen.

Sint-Petersburg als tsarenhoofdstad vóór de Aandacht wordt besteed aan het gezinsleEerste Wereldoorlog en de context voor deze ven, dat vooral als vrij en liefdevol kan wortentoonstelling geschetst: de nieuwste mode den getypeerd. Dit gezinsleven lijkt bijna bevoor de adel; de meest extravagante siera- langrijker te zijn dan het leven als vorst van den van Fabergé, die zich tijdens de Eerste Rusland.

Wereldoorlog wederom nuttig wist te maken Hun leven leiden zij teruggetrokken door zich te storten op massaproductie van en wordt alleen gedeeld met intimi, geheel oorlogsmaterieel; militaire propagandapos- anders dan het hofleven onder tsarina Maria ters; het aanzien van de tsaar en zijn familie; Fjodorovna. ‘Die Duitse’ Alexandra ligt niet en portretten en de boeken van de schrijvers lekker bij de adel, wat nog verergerd wordt Tolstoj en Dostojevski, die met hun verhalen door de geboorte van de aan hemofilie leimisschien wel een voorbode waren van wat dende tsarevitsj Alexej en het vertrouwen dat er te komen stond. zij stelt in de gebedsgenezer Raspoetin. De

Via deze groots opgezette Passage tsaar’s liefde voor en loyaliteit aan Alexandra betreed je het begin van het einde voor de en haar vreemde ideeën, zijn misrekeningen tsarenfamilie. Het start met de opbloeiende in de Eerste Wereldoorlog. Zijn weigering om liefde tussen tsarevitsj Nicolaj Aleksandro- hervormingen tijdig door te voeren, hebben vitsj en de Duitse prinses Alix van Hessen- uiteindelijk bijgedragen aan het einde.

Darmstadt, die aanving tijdens het huwelijk Terwijl je door de tentoonstelling tussen zijn oom Sergej Aleksandrovitsj en loopt, komt dit einde steeds drukkender haar zus Elisabeth. Op de muren staan ver- dichterbij. De prille liefde, de onwetendheid, liefde schrijfsels van Nicolaj en Alix uit hun het ongeloof, het vertrouwen en wantroubriefwisselingen en dagboeken. Hoewel een wen in misschien wel de verkeerde mensen, huwelijksaanzoek aanvankelijk wordt afge- de bewustwording en de daaruit voortkokeurd door Nicolaas’ familie vanwege de la- mende wanhoop, dit alles draagt er aan bij gere komaf van Alix en haar Lutherse geloof, dat je, hoewel je het einde van de geschiedestaat tsaar Alexander III het huwelijk uitein- nis kent, je ergens toch hoopt dat het anders delijk toe door zijn verslechterende gezond- gaat aflopen. De familie lijkt een bijna norheid. Na zijn overlijden komt het paar bekend male familie te zijn, een familie die helaas te staan als tsaar Nicolaj II en tsarina Alexan- toch een anders-dan-normaal einde tegedra Fjodorovna. moet ging.d

De tentoonstelling laat de vele verkeerde (militaire) inschattingen van de tsaar De tentoonstelling is te bezoeken tot 17 sepzien. Bij zijn troonsbestijging schreef Nico- tember 2017 in de Hermitage Amsterdam. laj dat hij helemaal niet klaar was voor het

Hoofdredactie Suzanne Nellestijn Pouwel van Schooten Eindredactie Silvio Algra Coks Donders Tycho Hofstra Bente Marschall Vormgeving Suzanne Nellestijn Pouwel van Schooten Drukwerk Speed-o-Print, Amsterdam Redactie Joris Ammerlaan Coks Donders Tycho Hofstra Devrim Kroese Thijs van Leeuwen Bente Marschall Suzanne Nellestijn Pouwel van Schooten Tim van Spanning Jet van der Steijle Anna Teijeiro Fokkema Maroesjka Verhagen Met bijdragen van Ayla de Nekker Redactieraad Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching Prof. Dr. Wyger Velema Dr. Wendelien van Welie

Uitgever: Stichting Eindeloos Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studievereniging Kleio.

Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis en het Bushuis. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloos@kleio-amsterdam.nl Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam.

Zie ook: eindeloosweblog.wordpress.com