Eindeloos zomer 2017

NUMMER 8 ZOMER 2017 20e JAARGANG

d

MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

d

EINDELOOS ZOMERSPECIAL

Romantische wandelingen: “Intens verlangen naar nieuwe ervaringen...”

Maroesjka Verhagen, p. 3

Freikörperkultur: naakt als politiek statement Tim van Spanning, p. 13

“The curious air of impermanence’’: vakantievieren en vreemdgaan in Brits-India

M

Achilleion: de welverdiende rust voor een depresieve keizerin

DITIE * ERE

E ITI

IT D E

d

Bente Marschall, p. 6

ZOMERED

IE * ZO

Pouwel van Schooten, p. 14

Vakantie agenda p. 16 ‘Bakken’ op het strand Jet van der Steijle, p. 12 Historisch reizen door Frankrijk Joris Ammerlaan, p. 10

* ZOMER

ZOMERZOEKER

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 2

EINDELOOS

HOOFDREDACTIONEEL Waarde Lezer, Het is zomer! Weldra vertrekken we massaal naar exotische oorden voor onze welverdiende rust. Helaas betekent dit warme seizoen ook het einde van deze Eindeloos-jaargang.

Maar wees niet getreurd beste lezer, we hebben voor u speciaal een spetterend zomernummer in elkaar gezet! In deze exclusieve digitale editie kunt u lezen hoe negentiende-eeuwse dichters en kunstenaars intense gevoelens opzochten tijdens natuurwandelingen. Blader snel naar pagina 3 voor Maroesjka’s kleurrijke artikel. Verder schrijft Tim over de ongemakkelijke geschiedenis van naaktcultuur (pagina 13); duikt Jet in de historische dimensie van ‘bakken op het strand’ (pagina 12); en neemt vertrekkend redacteur Joris u mee op reis met de auto door Frankrijk op pagina 10.

Ook last van Britse toeristen?

Blijkbaar is dat geen recent fenomeen. Pouwel schrijft op pagina 14 over het negentiende-eeuwse Indiase vakantieoord Simla, waar Britse koloniale bureaucraten alles deden wat god verboden had. Mis ook Bente’s verhaal niet over het vakantiehuisje van ‘s werelds meest depressieve keizerin Elisabeth van Oostenrijk, beter bekend als Sissi (pagina 6).

Tot slot een droevige noot.

Het huidige bewind Nellestijn & van Schooten geeft het stokje door aan een frisse nieuwe hoofdredactie. Wij hebben erg genoten om u dit jaar elke maand te voorzien van een nieuwe afleiding tijdens het studeren. We wensen Bente Marschall en Tim van Spanning, onze nieuwe hoofdredactie, veel succes en een prachtig nieuw Eindeloos jaar!

Het was ons een genoegen, Suzanne Nellestijn & Pouwel van Schooten

Schrijven voor Eindeloos?

Vormgeven voor Eindeloos?

Tekenen voor Eindeloos?

Fotograferen voor Eindeloos?

Kom langs bij Eindeloos!

Stuur een mailtje naar: eindeloos@kleio-amsterdam.nl

EINDELOZE ZOMERZOEKER

ACHILLEION AVIGNON EINDELOOS FREIKÖRPERKULTUR MONACO MUSEUM NAPOLEON NORMANDIË

PELGRIMSTOCHT SIMLA SISSI SLINGELANDT THEATHER VAKANTIE VENETIË WANDELING

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 3

DE SUBLIEME ERVARING

EEN PAAR ‘ROMANTISCHE’ WANDELINGEN

Eén boom bleef zich standvastig verzetten tegen de tunnelbouw

Maroesjka Verhagen - Wandelen, de oudste manier van reizen is nog steeds iets wat bij reizen hoort. Of het nu is in de vorm van een pelgrimstocht, een strand- of bergwandeling, of flanerend door pittoreske straatjes van een vreemde stad, wandelen is iets anders dan lopen. Het biedt de mogelijkheid om tot inkeer te komen en in rust een omgeving in je op te nemen. Dat begrepen de artistiekelingen uit de romantiek (eind 18de, begin 19de eeuw) maar al tegoed.

Intense verlangens naar nieuwe ervaringen, overweldigende natuur, en verwondering over ‘het verre’ joegen de romantici de hort op. De reis kon ze naar nieuwe bestemmingen voeren, zoals in het geval van Multatuli of Johann Wolfgang Goethe, maar het kon ook een wandeling in eigen omgeving zijn. JeanJacques Rousseau bijvoorbeeld, was een berucht wandelaar, zijn rêverie is niet een droom, maar een staat van bewustzijn, geactiveerd door de eenzame wandeling.

De combinatie van eenzaamheid, ongerepte natuur en contemplatie was essentieel voor zijn ‘mijmeringen’.

Ook een veelvoud aan landschapsschilderijen kon ontstaan dankzij de natuurwandeling; de schilder moest immers op pad om van die ‘sublieme’ natuur iets op doek te krijgen. Het oeuvre van Caspar David Friedrich ontstijgt het landschapsschilderij door zijn Rückenfiguren

‘Intense verlangens naar nieuwe ervaringen, overweldigende natuur, en verwondering over het ‘verre’ joegen de romantici de hort op’ (figuren vanaf de achterkant gezien) toe te voegen, waarmee hij de wandelaar zichtbaar maakt en de toeschouwer tot deelgenoot van het uitzicht. Zijn hypnotiserende werk De wandelaar boven de nevelen (1818) is het ultieme voorbeeld en mogelijk het meest iconische schilderij van de

romantiek. De gecentreerde wandelaar die vanaf een rotspunt de machtige en onheilspellende natuur in zich opneemt is het toppunt van Sehnsuch (lijdzaam begeren) en het Erhabene (het sublieme). De wandeling is daarbij de verbeelding van de enige manier om dat verhevene te bereiken, zowel fysiek als mentaal. Hoe triomfantelijk de man ook is afgebeeld, het landschap maakt het schamele belang van het individu dreigend duidelijk. >>>

‘Hee mensen, dit artikel gaat over mij’

INTENS VERLANGEN

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 4

In vervoering raken van de natuur zonder modderige voeten te riskeren kan ook door Der Wanderer (1816) van Franz Schubert op te zetten. Het ‘zeer langzame’ muziekstuk in cismineur voor piano en zang begint met een beschrijving van een weelderig landschap en een wandelaar die zich afvraagt ‘waar?’.

De tekst gaat verder met natuurbeschrijvingen die het gevoel

‘Denk deze zomer ook een aan de romantici uit de 18de en 19de eeuw die zochten naar intense natuurervaringen en dialogen met zichzelf’ van de wandelaar uitdrukken, namelijk dat hij zich overal een vreemde voelt. Hij vraagt uiteindelijk verlangend waar zijn land is, waar hij zich thuis voelt; waarop een ‘spookachtige adem’ antwoordt met: ‘daar waar jij niet bent, daar is het geluk’. Deze wandelaar, zoals vele romantici, lijkt verdoemd tot de Engelse betekenis van het woord wanderer.

Om het ten slotte dichter bij huis te zoeken nog even aandacht voor het kamertoneel van Hieronymus Baron van Slingelandt. De baron gaf in 1781 opdracht een handzaam kamertoneel te maken dat hij opstelde in zijn huis in Amsterdam. Hoewel het ‘Slingelandt toneel’ geen kopie is van de Amsterdamse stadsschouwburg zijn er overeenkomsten, waaronder de manier waarop de decors verwisseld worden. Het minuscule theater was niet bedoeld om toneelstukken in op te voeren, maar enkel om diverse decors te tonen die elkaar soepel opvolgden. De toeschouwer maakte daardoor als het ware een wandeling zonder van zijn plek te komen. De acht 18de -eeuwse en zes 19de -eeuw-

Die dag werd een record aan cocaine gesnoven

se decors tonen onder andere stadse taferelen en verschillende natuuromgevingen zoals een zomers bos, een ‘rollende zee’ en de Vesuvius.

Een ‘romantische’ wandeling mag natuurlijk >>>

Nadat de koop rond was kwamen we erachter dat het huis naast Mordor lag.

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 5

WANDELENDE BELANGEN worden ingevuld als het slenteren aan de arm van een geliefde bij ondergaande zon, maar denk deze zomer ook eens aan de romantici uit de 18de en 19de eeuw die zochten naar intense natuurervaringen en dialogen met zichzelf. Zoek je het liever in cultuur dan natuur dan kun je jacht maken op ‘de sublieme erva-

ring’ door bovenstaande kunstwerken op te zoeken. d

Tip: Het Slingelandt toneel is te bezichtigen in het ‘Theater in Nederland’ op de Herengracht in Amsterdam.

‘Hmm.. ja...juist.... ik ben verdwaald’

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 6

REIZENDE KEIZERIN

ACHILLEION

EEN KEIZERLIJK VAKANTIEHUIS

De ultieme lokdoos voor romantici, grootmoeders en romantische grootmoeders

Bente Marschall - De schoonheid van het Griekse Korfoe trekt menige toerist.

Dit idyllische eiland met haar prachtige stranden en ruige binnenland is al geruime tijd een favoriete vakantiebestemming. Ook keizerin Elisabeth van Oostenrijk - beter bekend onder haar koosnaam Sissi - verloor haar hart aan deze plek.

Elisabeth van Oostenrijk was waarschijnlijk niet één van de gelukkigste keizerinnen die op aarde hebben rondgelopen. Eigenlijk vanaf het moment dat zij trouwde met keizer Frans Jozef I van Habsburg en haar intrede deed aan het hof, lijkt het bergafwaarts te zijn gegaan met haar (mentale) gezondheid. De hevige ruzies met haar schoonmoeder, keizerin Sophie,

en de strikte regels aan het hof lijken haar te hebben verstikt. Sissi stond bekend om haar schoonheid en lange, bruine haren.

‘De keizerin doopte het huis ‘Achilleion’ naar haar favoriete Griekse held Achilles’ Ze deed er alles aan om haar schoonheid te behouden en onderwierp zichzelf aan strenge diëten en uitputtende vormen van lichaamsbeweging. Slank was ze en bleef ze. Ze leed aan anorexia. Sophie zorgde er-

voor dat Sissi haar eigen kinderen niet kon opvoeden. Sissi raakte mede hierdoor in de zoveelste depressie. Eén van de weinige dingen die haar geest tot rust brachten, was het reizen. Dat vond ze heerlijk. Vanwege haar liefde voor de Griekse Oudheid die zij van haar vader had meegekregen, maakte zij vele reizen naar Griekenland en omgeving. Ook het eiland Korfoe werd regelmatig aangedaan. De keizerin werd getroffen door de schoonheid van deze plek. Korfoe werd één van haar lievelingsplekken. Maar al het reizen mocht niet baten. De vermeende moord-zelfmoord van haar zoon Rudolf en zijn geliefde Maria Vetsera in 1889 lijkt de druppel te zijn geweest die de emmer deed overlopen. In datzelfde jaar besloot Sissi, na goedkeuring van haar man, een villa >>>

MET GEVOEL VOOR DRAMA

Oef, die zit goed vast zeg.

op Korfoe te kopen in de hoop dat het zachte klimaat en de schoonheid van het eiland haar psychische toestand zouden verbeteren.

Ze liet de oude villa afbreken en gaf opdracht voor de bouw van een grootse, unieke villa.

De Italiaanse architecten Rafaël Carito en Antonio Lanti kregen de taak dit keizerlijke vakantiehuis vorm te geven. Sissi’s voorliefde voor de Oudheid en de Griekse mythologie komt tot uiting in talloze versieringen. In het huis zijn elementen van de Do-

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 7 noodlottig. Het Achilleion kwam in handen van haar dochter Marie Valerie. De meeste mensen zullen zo’n erfenis met open armen ontvangen. Maar Marie vond haar moeders vakantiehuis maar niets en verkocht het na tien jaar leegstand in 1907 aan de Duitse keizer Wilhelm II. Zo kwam het Achilleion in Duitse handen. Wilhelm liet de nodige veranderingen aanbrengen. Van die stervende Achilles werd hij niet vrolijk. Hij liet als tegenwicht de gigantische bronzen ‘Triomferende Achilles’, een creatie van beeldhouwer Johannes Gotz, in de tuinen plaatsen. Deze Achilles in volle wapenrusting staat fier en onoverwinnelijk overeind. De tuinen kregen een exotisch karakter.

Zeldzame planten en bomen werden in de tuinen geplaatst. Met het aanbreken van de Eerste Wereldoorlog brak voor het Achilleion ook een roerige periode aan. Tot 1983 was er een groot aantal verschillende instellingen gehuisvest, waaronder een Duits-Italiaans hospitaal en legerbasis gedurende de Tweede Wereldoorlog en weeshuizen, kunstopleidingen en koninklijke instituten in de jaren na de oorlog. Ze werd zelfs het onderkomen van het eerste casino in Griekenland. Vandaag de dag is het gerenoveerde Achilleion een museum en wordt het overspoeld door toeristen. Van de rust die Sissi hier zocht en vond, is weinig meer over. d

‘Lang heeft Sissi niet van haar vakantieparadijs kunnen genieten.

Zeven jaar na de voltooiing werd ze vermoord’ rische, Ionische en Korintische bouwstijlen terug te vinden. Zuilen konden natuurlijk niet ontbreken, evenals fresco’s en vele kopieën van beelden uit Pompeii en de Villa Borghese. In 1891 was Sissi’s vakantiehuis eindelijk voltooid. Het enige wat nog restte, was het een passende naam te geven. De keizerin doopte het huis ‘Achilleion’, naar haar favoriete Griekse held Achilles. Aan gevoel voor drama ontbrak het Sissi niet. In de tuinen liet ze een standbeeld plaatsen van de Stervende Achilles, van de hand van Ernst Gustav Herter.

Met zijn laatste krachten probeert hij Paris’ pijl uit zijn achilleshiel te trekken. De pijn is van zijn gezicht af te lezen.

Lang heeft Sissi niet van haar vakantieparadijs kunnen genieten. In 1898, zeven jaar na de voltooiing van het Achilleion, werd ze in Genève vermoord door de anarchist Luigi Lucheni, die op een kans wachtte beroemd te worden door een bekend persoon te vermoorden. Een gepunte vijl in haar maagstreek werd de keizerin

‘MIJN ACHILLEION IS VAN MIJ!’

‘Want zonder het verleden bestaat geen enk’le tijd’ Kijk voor Kleio’s activiteiten op: www.kleio-amsterdam.nl

of like Kleio op facebook!

HAPKLARE HISTORIE

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 8

DE GESCHIEDENIS Terwijl iedereen nog bezig is met de laatste loodjes, de vakanties geboekt worden en toekomstplannen gemaakt, hebben wij bij de Eindeloos uitgezocht waar je nou eigenlijk op vakantie gaat. Natuurlijk, geografisch weet de lezer dit zelf het beste, maar wat gaat er voor smeuïge geschiedenis schuil achter populaire vakantiebestemmingen?

Monegaskische Piraten

Joris Ammerlaan - Het Huis van Grimaldi regeert tot op de dag van vandaag (tenminste in naam) over het prinsendom Monaco. Deze adelijke familie van Genoaanse oorsprong claimde de rots van Monaco en het kasteel daarop in 1297. Monaco’s kasteel was oorspronkelijk gebouwd om zeeroverij in het gebied tegen te gaan. Het is dan ook ironisch dat de Grimaldi’s rond 1300 hun nieuwe uitvalsbasis inzetten om dit gedeelte van de Middellandse Zee door piraterij onveilig te maken. Dit was onderdeel van de strijd om de macht in Italië. Hierin steunden de Grimaldi de pauselijke factie tegen de aanhangers van de Heilige Roomse Keizer.

Je hebt maar één kanon nodig als je goed kan mikken.

Koken in Venetië

Suzanne Nellestijn – Venetië, tegenwoordig bekend van de Burg der Zeven Zuchten, het San Marco Plein en tochtjes in gondels op de stinkende grachten. In 1475 werd hier echter belangrijke geschiedenis geschreven. In dit jaar werd namelijk in Venetië het eerste gedrukte kookboek uitgegeven. In dit boek De honesta voluptate et valetudine (On honest indulgence and good health) voegde Platina, de auteur, recepten samen met onmisbare tips voor een gezond leven. De recepten waren eerder lijsten ingrediënten zonder uitleg en ze waren weliswaar gejat. Maar de zaadjes voor Sonja Bakker en Jamie Oliver waren geplant.

Vreemd genoeg geen enkel visrecept

Lyme Regis: Mary Anning sells seashells Pouwel van Schooten - ‘She sells seashells on the seashore/ The shells she sells are seashells, I’m sure/So if she sells seashells on the seashore/Then I’m sure she sells seashore shells.’

Zeg dat maar eens tien keer achter elkaar. Deze tongbreker is een vrije interpretatie van het leven van Mary Anning (17991847). Een vrouw die tegenwoordig gezien wordt als een van de eerste paleontologen. In het begin van de negentiende eeuw ontdekte ze een groot aantal vreemde botten op het strand van Lyme Regis (Zuid-Engeland), dit bleken de overblijfselen te zijn van dinosauriërs. Deze vondsten waren enorm invloedrijk voor de paleontologie, de wetenschap naar fossiele overblijfselen, die op dat moment nog in de kinderschoenen stond. Hoewel Mary Anning tijdens haar leven al een kleine beroemdheid was, heeft ze haar woonplaats maar één keer verlaten.

Ze bleef eerder naar fossielen zoeken op haar geliefde strand.

Mary ving nogal vaak bot, maar dat was prima.

HAPKLARE HISTORIE

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 9

VAN JE VAKANTIE

Bakken in Bakkum

‘Wij leven als koningen, of tenminste op land van de koning’

Bente Marschall – De oudste camping van Nederland, Camping Bakkum, bevindt zich op een perfecte plaats. Ooit was het terrein door koning Willem I aangekocht om te ontginnen. Maar de schrale duingronden leenden zich daar niet echt voor. De eerste (wild)kampeerders dienden zich in 1914 aan. Vanaf 1920 zat de groei er goed in. Voormalig landgoed Bakkum werd met een oppervlak van 50 hectare en plaats voor honderden tenten de favoriete vakantiebestemming voor de arbeidersklasse uit Amsterdam en de Zaanstreek. Tijdens het zomerseizoen vertoefden moeder en kinderen bij de tent, terwijl vaderlief heen en weer forensde tussen zijn werk en de camping. Toch een iets andere definitie van vakantie dan we nu hebben.

‘Sous le pont d’Avignon’ Tycho Hofstra - Omdat ik altijd naar Zuid-Frankrijk ben geweest als het Hollandse cliché dat ik ben, wil ik deze ruimte gebruiken om een misvatting over Avignon recht te zetten. Op de brug SaintBénézet, waar volgens het liedje ‘Sur le pont d’Avignon’ mensen dansen, werd niet gedanst. In de vijftiende eeuw dansten de mensen altijd in een café gelegen in de steun van de brug, ofwel onder de brug. ‘Sur le pont d’Avignon’ is dus eigenlijk ‘Sous le pont d’Avignon’ en vergeet dat niet! Zo, nu een ijsje en op naar het strand. En laat je broertje met rust, het zijn beurt met de Gameboy.

15e eeuwse disco.

Giverny: Huis en tuin van Monet Maroesjka Verhagen - Claude Monet (1840-1926) was op huizenjacht toen hij in een stoomtrein zat die onverwachts stopte in Giverny, om daar een feestend bruiloftsgezelschap op te pikken dat langs het spoor wachtte. De schilder liet zijn oog vallen op het dorpje en betrok al snel de oude boerenwoning Le Pressoir (de ciderpers), samen met zijn gezin. Monet had een heel precies idee over hoe de tuinen eruit moesten zien en maakten dan ook gedetailleerde ontwerpen. Deze botanische creaties inspireerde de doeken die volgden. Zijn laatste, immense doeken zijn vrijwel allemaal te bezichtigen in het Musée de l’Orangerie in Parijs. Ook is het Monet-terrein in Giverny te bezoeken, waar de tuin nog steeds wordt onderhouden en de kleurrijke kamers je stuk voor stuk verwelkomen.

De geest van Monet spookt nog steeds tussen de rozen.

Vakantiehuisje: de Dacha Anna Teijeiro Fokkema - De zomer is begonnen. Mensen verlaten de steden en verruilen hun stekje in de chaos en drukte voor rust en sereniteit in de natuur. Dit doen wij niet alleen vandaag de dag, ook in de geschiedenis kwam dit veelvuldig voor, juist bij wereldleiders, denk bijvoorbeeld aan Jozef Stalin. Zijn buitenhuizen werden dacha’s genoemd en de meest bekende staat in Kuntsevo, een voormalig stadje aan de rand van Moskou. Het was echter niet alleen maar een plek om rustig te lezen en van de zomers te genieten, ook (buitenlandse) politici kwamen veelvuldig op bezoek en belangrijke politieke besluiten zijn er genomen.

De prijs voor meest gezellige vakantiehuis gaat... zeker niet naar Stalin.

HISTORISCHE ROUTES

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 10

HISTORISCHE REIZEN IN FRANKRIJK

Route Napoléon enVoie de la Liberté

Joris Ammerlaan - Zoals veel landen kent Frankrijk toeristische routes met een historisch thema. Je kunt hier zo exact mogelijk beroemde tochten uit het verleden volgen. Elke kilometer staat een paaltje, op belangrijke punten is informatie beschikbaar, en van dag tot dag is bekend wie waar was en waar men heenging. Twee mooie voorbeelden hiervan zijn de Route Napoléon, van Nice naar Grenoble, en de Voie de la Liberté, van Normandië naar Bastogne.

De Route Napoléon — ook de titel van een boekje van Martin Bril — is de route die Napoleon Bonaparte aflegde in 1815 bij zijn terugkeer aan het begin van de Honderd Dagen, die eindigden in de Slag bij Waterloo. Na zijn nederlaag tegen de geallieerde legers in 1814 was Napoleon uit Frankrijk verbannen en tot koning gemaakt van Sardinië, waar de Engelse ambassadeur een oogje op hem hield.

Het uitzicht vanaf Elba was best prima.

Toen deze Engelsman echter weer eens naar zijn maîtresse in Italië ging, greep Napoleon zijn kans en voer met zijn kleine legertje naar Frankrijk. Na zijn landing op het strand in een voorstad van Nice trok hij via de bergen van de Provence en de Alpes Maritimes noordwaarts.

‘De route die Napoleon volgde is vandaag een toeristische route’

Op het Congres van Wenen sloeg dit nieuws in als een bom. Hoewel Lodewijk XVIII zijn bondgenoten op het hart drukte dat hij de poging van de voormalige keizer snel de kop in zou drukken, pakte het anders uit. De nieuwe koning had met zijn compromisloze terugkeer naar de ab-

solute monarchie van vóór de revolutie van 1789 grote gedeelten van de bevolking tegen zich in het harnas gejaagd. Daarnaast waren de voormalige soldaten van Napoleons Grandes Armées zonder pardon aan de kant gezet, en daarmee vervallen in armoede of zelfs banditisme.

In zijn tocht naar het Noorden groei- >>>

MET DE AUTO DOOR FRANKRIJK

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 11

Ook hier is de route van het leger te volgen door middel van routemarkeringen en informatiepunten. In dit geval begint de route bij St. Mère Eglise – de locatie van één van de meer beroemde luchtlandingen – en loopt deze via Noord-Frankrijk uiteindelijk naar de Ardennen. De route begint en eindigt op belangrijke plaatsen voor militair-historisch toerisme: de Slag om Normandië en de Slag in de Ardennen. Zowel aan het begin-

‘De routes maken het mogelijk om de geschiedenis te beleven op een manier die niet direct duidelijk wordt uit een geschreven verhaal’

Dankzij deze borden wist Napoleon waar hij moest zijn.

de Napoleons leger dan ook snel, en kon hij op steun rekenen van de bevolking. Zelfs het leger dat Lodewijk naar het zuiden stuurde onder maarschalk Ney – een van Napoleons oude maarschalken, die in 1814 overgelopen was – leverde meer problemen op dan het oploste: het weigerde te vechten tegen diens oude bevelhebber en sloot zich bij Grenoble en masse aan bij Napoleon.

(Ney zou bij Waterloo onder Napoleon zijn gebruikelijke heldenmoed en gebrek aan strategisch overzicht tentoonspreiden).

De route die Napoleon volgde van Nice naar Grenoble is vandaag de dag een toeristische route. Hij leidt van de palmbomen van de Riviera, door de lavendelvelden van de Provence en de onherbergzame streken van de Alpes Maritimes naar het hooggebergte tussen Gap en Grenoble. Veel van de stadjes en dorpjes die de tussenstops vormden voor Napoleon zijn kleine, pittoreske plaatsjes gebleven. In zekere mate toeristisch, maar lang niet zo massaal als langs de stranden. Is er veel van de geschiedenis overgebleven? Niet echt. Weinig van deze plaatsjes waren versterkt. De enige belangrijke vesting was Sisteron, deze verkeert nog steeds in perfecte staat en oogt immer indrukwekkend op zijn bergtop. Voor de rest is de Route Napoléon voornamelijk een prachtige route door een mooi stuk van Frankrijk.

In Normandië is dit anders. Natuurlijk is deze geschiedenis van recentere oorsprong: de geallieerde landingen waren in juni 1944, op moment van schrijven 73 jaar geleden. De grafvelden van de Amerikanen en de Duitsers, de vele overgebleven versterkingen, de grote hoeveelheden achtergelaten oorlogsmaterieel in grotere en kleinere musea, en niet in de laatste plaats de enorme herinneringscultus die rond de Tweede Wereldoorlog is gegroeid, zorgen ervoor dat deze geschiedenis uiterst zichtbaar is. Ze valt zelfs levend te noemen: in de zomermaanden worden belangrijke onderdelen van de landingen en de strijd ter plekke nagespeeld voor de toeristen. Hoewel het aantal nog levende militairen die aan de strijd hebben deelgenomen snel terugloopt, blijven ook zij hun bijdrage leveren aan het in stand houden van de herinnering aan deze zomer, langgeleden.

als op het eindpunt van de route zijn er dan ook veel locaties te vinden die een slaatje proberen te slaan uit deze vorm van toerisme. Veel kleine musea – vaak initiatieven van plaatselijke ondernemers – maken gebruik van de enorme hoeveelheden oorlogsmaterieel die na afloop van de slagen waren achtergelaten. Helaas zijn het alleen de grote musea die deze exposities professioneel aanpakken en proberen iets van een narratief aan de artefacten te verbinden. De kleine musea zijn vaak niet meer dan een loods met een hele hoop verroest oud ijzer.

Hoewel deze routes refereren aan historische periodes die niet dezelfde mate van bekendheid genieten, hebben ze wel gemeen dat zij een ruimtelijk inzicht proberen te bieden in de geschiedenis van Frankrijk. Daarmee wordt het mogelijk om de geschiedenis te beleven op een manier die niet direct duidelijk wordt uit een geschreven verhaal. De invloed van het landschap op gebeurtenissen, de uitdrukking van (reis)tijd in de ruimtelijke dimensie en de schaal van een onderneming worden duidelijker als je er letterlijk middenin staat. d

Advertentie voor de nieuwe Star Wars

WEL OF GEEN ZON?

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 12

WEST-EUROPA EN ZUIDOOST-AZIË Een wereld van verschil

Op de stranden van Zuidoost-Azie is een ander wit poeder populair.

Jet van der Steijle – Zodra het eerste zonnestraaltje door het wolkendek breekt, trekt half Nederland de terrassen op, hopend dat ze iets van dat ontastbare goud kunnen opvangen. De melkwitte benen worden tevoorschijn getoverd, iets waar we ons anders te erg voor generen. Aan het eind van de zomer vergelijkt menig scholier de armen, om te kijken wie het bruinst is. Waar komt deze obsessie met bruin worden toch vandaan? Het is inmiddels not done om na de zomervakantie zonder kleurtje op school te verschijnen. Maar het is niet altijd zo geweest in ons kikkerlandje en de rest van West-Europa. Het is al helemaal niet de gangbare mindset in Zuidoost Azië. Tijd om in de geschiedenis van de zongeblakerde huid te duiken!

De wit bepoederde gezichten

‘Poeder mijn weelderige boezem, diensvrouwe’

uit het Frankrijk van de zeventiende en achttiende eeuw kan iedereen zich voor de geest halen. De adel vertoonde zich alleen in de schroeiende zon met enorme parasols, om geen zon op de huid te voelen branden. En nee, ze maakten zich geen

‘Zij die wit waren, waren dus rijk’ zorgen om huidkanker. Deze trend is nog steeds te zien in verschillende landen uit Zuidoost Azië. Lange mouwen, petten en soms zelfs paraplu’s worden uit de kast getrokken om de zon tegen te houden. Terwijl de zonnebanken en zelfbruiners niet aan te slepen zijn in West-Europa en de Verenigde Staten en eenieder de verschrompelde Donatella Versace voor de geest kan halen, is zonnebaden in Azië geen hot item. Dit heeft alles te maken met status, net als in zeventiende-eeuws Frankrijk of zestiende-eeuws Elizabethan Engeland.

Het heersende idee in WestEuropa was dat zongekleurde mensen op het land werkten. Ze werkten buiten en werden daardoor veel aan de zon blootgesteld. Zij die niet werkten (en dus rijk waren), of binnen werkten, hadden hier geen last van en konden hun porseleine kleur behouden en zelfs te versterken door hun gezicht met wit poeder te bewerken. Zij die wit waren, waren dus rijk. De huidskleur werd hierdoor een graadmeter van de sociale status. Inmiddels is dit idee verdwenen. De zongeblakerde persoon is nu

iemand met veel vrije tijd, die niet veel hoeft te werken (en dus rijk is). Het idee is hiermee omgedraaid in West-Europa.

In Zuidoost Azië heeft deze kanteling nooit plaatsgevonden. De sociale verschillen in de bevolking zijn hier nog heel groot en een groot deel van de (arme) arbeidskrachten werkt nog op het land. Tijdens hun werk zijn ze dus blootgesteld aan het zonlicht. De rijkere bevolking in Zuidoost-Azië, en tevens de toeristen die onze prachtige hoofdstad onveilig maken, willen door middel van hun huidskleur laten zien dat zij niet tot deze arme klasse behoren. In plaats van make-up, poeders en andere attributen, gebruiken ze lange kleding, petten en parasols om hun teint te beschermen tegen de verdorven werking van de zon. d

Wit poeder werd ook gebruikt om litekens te verbergen

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 13

NAAKTE VAKANTIES

FREIKÖRPERKULTUR

Geschiedenis van de Duitse naaktcultuur

Twintigste-eeuwse Tinder-jachtgrond

Tim van Spanning - Het schaamrood stond me op de kaken toen ik als zesjarig jongetje in het Romeinse badhuis van het Archeon werd begroet door het enorme beeld van een blote vrouw.

Onthutst keek ik om mij heen. Vunzige grappen deden het buitengewoon goed bij mijn klas- en leeftijdsgenoten, maar in mij huisde de geest van een Victoriaanse gentleman. Naaktheid was één van die onderwerpen waarmee men niet moest aankomen bij mijn jongere versie. Ronduit aangrijpend was dan ook het moment waarop ik ontdekte dat grote groepen mannen en vrouwen zich in een ver verleden in adamskostuum vermaakten op de - nagemaakte - locatie waar ik mij bevond. Als mij diezelfde dag was verteld dat óók enkele van onze tijdgenoten hun vakanties graag ongekleed doorbrengen, waren mijn kansen ooit een hartaanval te krijgen hoogstwaarschijnlijk drastisch vergroot.

Juíst geschokte reacties op naaktheid als deze hebben in het Duitsland van eind negentiende eeuw geleid tot de opkomst van de Freikörperkultur, een beweging die de ongezonde mens van de industriële maatschappij meer wilde laten terugkeren naar haar gezondere natuur. De eerder gekozen term ‘naaktcultuur’ werd als te schokkend ervaren door de stedelijke elites. Tot diep in de achttiende eeuw was het doodnormaal om poedelnaakt te zwemmen, maar nog geen eeuw later werd de vrouw tot ademhalingsproblemen toe

strakgetrokken in een korset en zag het onderbeen van de man geen zonlicht meer.

Toen in 1898 in Essen de eerste vereniging voor Freikörperkultur werd opgericht, hoopte men de artificiële seksuele en negatieve houdingen tegenover naaktheid te kunnen beëindigen. Het naaktzijn vormde in die begintijd veelal onderdeel van een bredere politieke visie, waarbij het het racistisch getinte ‘Oergermanendom’ of het vernietigen van sociale verschillen centraal stond. Veel leden van de beweging gebruikten geen genotmiddelen en aten louter vegetarisch.

‘Tegenwoordig is naaktheid geen politiek statement meer.’

In de jaren twintig groeide de FKK-beweging in Duitsland rap onder met name alternatieve intellectuelen en linkse arbeiders. Aan de vooravond van Hitlers aantreden hadden de Duitse FKK-verenigingen tezamen zo’n honderdduizend leden, maar onder het nazibewind werden de clubs ondergeschikt gemaakt aan nazistische organisaties. Hoewel er onder het regime sprake was van het bestaan van een zekere racistische naaktcultuur, werd naaktloperij niet gewaardeerd door de nationaal-socialisten en werd naaktzwemmen in 1942 zo goed als verboden.

Na de opsplitsing van Duitsland ontstond met name in de DDR een positieve houding tegenover het naaktbaden.

Vanaf de jaren zeventig ontwikkelde FKK zich daar tot een massabeweging; op vrijwel elk Oost-Duits strand was een ‘textielloos’ gedeelte ingericht. Ook in het westen groeide het naturisme hard, doch niet zo snel als in de arbeiders- en boerenstaat.

Met de oorspronkelijke bedoelingen van FKK en de daarmee verbonden levensstijl was er in deze periode echter nog weinig over, hoewel de term nooit is losgelaten.

Tegenwoordig hebben Duitse FKK-verenigingen nog zo’n 45.000 leden, een fractie vergeleken met het aantal in de jaren zeventig. Naaktheid is behoorlijk geaccepteerd geraakt, waardoor een lidmaatschap van een vereniging geen vereiste meer is en geen politiek statement meer is. Ook lijkt de westerling sinds de seksuele revolutie weer een stuk kuiser te zijn geworden. Waar het in de jaren tachtig normaal werd gevonden ongekleed tussen de geklede mensen te liggen, ligt die periode ver achter ons. Mijn zesjarige ‘ik’ is in dat opzicht in een relatief veilige periode opgegroeid. In Duitsland, een land met zo’n lange traditie van naaktrecreatie, zal de tolerante houding ten opzichte van bloot naar verwachting echter niet snel verminderen en zal het handjevol Duitse Victoriaanse kleuters voor moeilijke momenten komen te staan. Net zoals ik zullen ze met enkele schokkende beelden op hun netvlies moeten leren leven. d

OH OH SIMLA

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 14

‘FRIVOLITY, GOSSIP AND INTRIGUE’ Vakantievieren en vreemdgaan in Brits-India

Een vakantieplek voor Britten om even helemaal los te gaan? Is een foto van Leidse plein?

Pouwel van Schooten - De zomermaanden gaan altijd gepaard met de constante waarschuwingen voor zwarte vrij- en zaterdagen: de dagen waarop half Nederland in grote getalen in schijnbaar eindeloze files naar Zuid-Europa rijdt.

Ja, in de zomervakanties zoeken wij Noord-Europeanen de middellandse kusten op, om daar te gaan bakken in de Mediterrane zon. Het compleet omgekeerde gebeurde in de Britse Raj. Op de eerste dag van juni ontvluchtten de Britse koloniale bureaucraten massaal de hete Indiase vlaktes om verkoeling te vinden aan de voet van het Himalaya-gebergte. Op grootse hill stations rustten ze uit en creëerden een miniEngeland midden in Azië. Maar het was vooral een plaats om alles te doen wat god verboden had.

Simla (het hedendaagse Shimla, ligt in Noord-India) was ongetwijfeld de favoriete zomerbestemming van de bezwete Britse bureaucraat in India. In de eerste helft van de negentiende eeuw werd de groep dorpjes aan de voet van de Himalaya

veroverd. Al snel kwam men tot de conclusie dat de schone lucht en sneeuw een positief effect hadden op de (vaak heimweezieke) Britten in India. Het klimaat leek namelijk erg op dat van Europa. Al snel werden er sanatoria gebouwd voor zieke soldaten en generaals. Na maanden vechten in vreem-

‘De Britten creëerden in Simla een soort ‘‘little England’’’ de jungles en onherbergzame woestijnen, leek Simla enigszins op thuis. De andere ambtenaren van Brits India volgden snel waardoor Simla langzaam veranderde in een vakantieresort. Het was in de jaren zestig van de negentiende eeuw dat Viceroy lord Lawrence Simla tot officiële zomerhoofdstad maakte. Hij zag een verband tussen het relatief gematigde klimaat van de bergen en een mogelijk grotere werkprestatie: ‘I believe we shall do more work here than in five days in Calcutta.’

En zo trok vanaf 1863 het hele koloniale ambtsapparaat elke zomer meer dan duizend kilometer van het hete Calcutta naar de Himalaya’s. Niet iedereen was hier overigens blij mee. Critici beweerden dat het heen en weer pendelen tussen Calcutta en Simla veel te duur was. Bovendien vonden sommigen dat, door het land deels te regeren vanuit deze afgelegen locatie, de Britse grip op India verminderde. De raciale segregatie van het koloniale project werd letterlijk: de Britten waren fysiek verwijderd van de overheerste bevolking. Voor de Indiërs leek het hierdoor nog curieuzer dat een vreemd volk hen bestuurde vanuit de verre bergen. De meeste Britten negeerden deze kritiek en creëerden in Simla een soort ‘little England’. De vakantiegangers woonden in Tudor-huizen; gingen naar Europees ogende gotische kerkjes; en genoten van amateurtheatergezelschappen die Europese toneelvoorstellingen opvoerden. Even leek het alsof ze thuis waren.

Wat ze niet in Simla reproduceerden was de Victoriaanse preutsheid. De zomerhoofdstad kreeg de reputatie >>>

MOOIE STAD IN DE BERGEN

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 15

Oud Nieuws

als oord van overspel, frivoliteiten en geroddel. De zomermaanden waren vooral het moment om eens lekker los te gaan.

De dagen in Simla werden gevuld door een schijnbaar eindeloze stoet van bals, diners, theatervoorstellingen en kunstexposities.

Normale gedragscodes schenen niet te gelden. Bepaalde hotels zouden zelfs om 6 uur ‘s ochtends een bel laten afgaan, zodat

In de rubriek Oud Nieuws loopt Eindeloos u door de historische nieuwtjes van de afgelopelen maand. Wel zo makkelijk.

Een enorme verzameling Nazi-artefacten is aangetroffen in Argentinië.

Alle 75 pronkstukken waren verborgen in een geheimen ruimte achter een boekenkast in het huis van een verzamelaar. Omdat de locatie, Argentinië, een hotspot was voor gevluchte Naziofficieren na de oorlog, doen wilde geruchten de ronde over de herkomst van de objecten. Vermoedelijk zijn ze echter gewoon later verzameld. Naziprominenten die Argentinië wisten te bereiken, hebben tijdens hun vlucht heus niet de moeite genomen om meerdere vergrootglazen met een swastika erin gegraveerd mee te nemen.

Bovendien kan je deze troep ook gewoon legaal kopen via het wereldwijde web.

‘Al deze gekkigheid gaf Simla ‘‘the curious air of impermanence. People camped, rather than lived, there’’ ‘ de gasten stilletjes de juiste slaapkamers konden vinden (en niet degene waar ze met hun maîtresses de vorige avond waren geëindigd). Ook theatervoorstellingen eindigden vaak in beroering en leverden de sappigste anekdotes op. Zo schreef een vakantieganger over een wel heel eigenaardig toneelspel: ‘One man took a fit of low sprits, and another who acted women’s parts well, would not cut off his mustachios, and another went off to shoot bears near the snowy range’. Al deze gekkigheid gaf Simla volgens James Lunt ‘the curious air of impermanence. People camped, rather than lived, there.’ Tijdens de Tweede Wereldoorlog zag het koloniale

Engeland of India?

bestuur dan ook af van de zomerhoofdstad. In de oorlog was het verstandiger om midden in de actie te zitten – hitte of geen hitte. Maar het was vooral tijd om terug te keren naar de echte wereld. d

Stel je mist een teen, en je leeft in de tijd van de farao’s. Dan heb je toch mooi een probleem: hoe help jij met je instabiele voet mee te bouwen aan die gigantische piramide die gebouwd wordt voor je 12-jarige heerser die volgend jaar vermoedelijk door zijn oom wordt vermoord? Met een prothese natuurlijk! Aan de voet van een Egyptische mummie is namelijk een 3000-jaar oude teenprothese aangetroffen. Geen probleem was te groot voor dit vindingrijke faraovolk. Behalve de Romeinen dan. De techniek achter de prothese toont een gedegen kennis van de menselijke voet. Knap toch?

In de krochten van een Italiaans archief heeft een gedreven historicus gegevens over het leven van de moeder van niemand minder dan Leonardo Da Vinci gevonden. Het is algemeen bekend dat Da Vinci het product was van een buitenechtelijke relatie, en grotendeels is opgevoed door papa Piero. Nu blijk dat de moeder Caterina di Meo Lippi heette, een vijftienjarig weesmeisje met een treurig levensverhaal. Na haar affaire met Piero is ze waarschijnlijk een bescheiden bedrag aangeboden door de familie Da Vinci, om verder te gaan met haar leven.

Ze had het ook slechter kunnen treffen.

En haar zoon is nog superberoemd geworden ook. Nee, ze moet niet zo klagen.

Voor elke bezoeker waren er wel zestien paniekerige obers in Simla.

EINDELOOS NUMMER 8 - PAGINA 16

VAKANTIE-AGENDA

AGENDA ZOMER 2017 Ben je het niksen en zonnen zat in de zomer, of is het een klassieke Nederlandse zomer (a.k.a. regen), bezoek dan een van de volgende tentoonstellingen. Voor ieder wat wils: liefhebbers van niet-Europese geschiedenis, mode in de oudheid of kunst.

Genghis Khan, wereldveroveraar te paard. Nationaal Militair Museum (Soesterberg).

Tot 27 augustus. Deze tentoonstelling vertelt het verhaal van de Mongoolse overheersing.

The Great Liao. Drents Museum (Assen). Tot 29 oktober. Leer bij deze tentoontstelling over het Liaorijk. De Mongoolse Khitan stichtten dit rijk in de tiende en elfde eeuw in China.

Timeless Beauty. Gallo-Romeins Museum (Tongeren (BE)). Tot 30 juni. Aan de hand van gebruiksvoorwerpen en films wordt getoond hoe Romeinse vrouwen zich Small Wonders. Rijksmuseum (Amsterdam). 17 juni tot 17 september. Maak kennis met Nederlands micro-snijwerk uit de late Middeleeuwen.

Arp: The Poetry of forms. Kröller-Möller Museum (Otterlo). Tot 17 september. Overzichtstentoonstelling van het werk van Jean Artp. Voor liefhebbers van kunst, natuur en poëzie.

Arm en Rijk / Rijk en Arm. Haags Historisch Museum (Den Haag). Tot 3 september. De tentoonstelling laat zien hoe en waar de rijke én arme Hagenaars woonden en leefden 1917. Romanov & Revolutie. Hermitage. (Amsterdam). Tot 17 september. De tentoonstelling laat de opkomst en ondergang van de Romanovs zien in dit jubileumjaar van de Revolutie.

Ga jij liever in een lekkere stoel zitten en laat je de geschiedenis je gewoon gebeuren? Kies dan voor een van de historische films die deze zomer in de bioscoop te zien zijn:

The Zookeeper’s Wife (reg. Niki Caro) Nu in de bioscoop. Het waargebeurde verhaal van een echtpaar tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Is het wel een zonnige zomer, of ben jij op zoek naar de ultieme historische sensatie? Misschien is dan het 18de Romeins Festival iets voor jou.

Van 30 juli tot 30 augstus kun je in het Archeon in Alphen aan de Rijn een nagebouwd Romeins legerkamp bezoeken, Romeinse legionairs en onderworpen Kelten incluis.

The Promise (reg. Terry George) Vanaf 15 juni in de bioscoop. Speelt zich af in de laatste dagen van het Ottomaanse Rijk, tegen de achtergrond van de Armeense genocide.

Viceroy’s House (reg. Gurinder Chadha) Vanaf 13 juli in de bioscoop. De laatsteViceroy van India moet de overgang naar onafhankelijkheid overzien.

Zin in een feestje? Ga dan eens kijken in het nieuw geopende Stedelijk MuDunkirk (reg. Christopher Nolan) Vanaf 20 juli seum Zutphen aan het Hof van in de bioscoop. Vertelt het verhaal van de Slag Heeckeren. om Duinkerke.

Het museum opent met de tentoonstelling Feest aan het Hof! Centraal in deze Tulip Fever (reg. Justin Chadwick) Vanaf 31 au- tentoonstelling staan feestelijke hoogtegustus in de bioscoop. Liefdesverhaal tegen de punten uit zowel het persoonlijke als het achtergrond van de Tulpenmanie in zeventien- openbare leven in Zutphen. de-eeuws Amsterdam.

EINDELOOS COLOFON

Hoofdredactie Suzanne Nellestijn Pouwel van Schooten Eindredactie Silvio Algra Coks Donders Tycho Hofstra Bente Marschall Vormgeving Suzanne Nellestijn Pouwel van Schooten Drukwerk Speed-o-Print, Amsterdam Redactie Joris Ammerlaan Coks Donders Tycho Hofstra Devrim Kroese Thijs van Leeuwen Bente Marschall Suzanne Nellestijn Pouwel van Schooten Tim van Spanning Jet van der Steijle Anna Teijeiro Fokkema Maroesjka Verhagen Redactieraad Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching Prof. Dr. Wyger Velema Dr. Wendelien van Welie Uitgever: Stichting Eindeloos Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studievereniging Kleio.

Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis en het Bushuis. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloos@kleio-amsterdam.nl Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam.

Zie ook: eindeloosweblog.wordpress.com