Eindeloos maart 2016

NUMMER 5 Maart 2016 18e JAARGANG

d

MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

d

EINDELOOS VROUWENSPECIAL

Met de geschiedenis van het korset, stemrecht, menstruatie, revoluties, pseudoniemen, flirten en nog veel meer!

PRINSES IN DE BRES Part-time prinses, full-time badass

Pouwel van Schooten - Het is 6 februari 1911, Londen maakt zich op voor de jaarlijkse opening van het parlement.

Zo ook minister-president Herbert Asquith. Bij het verlaten van 10 Downing Street is hij een beetje nerveus.

Niet vanwege zijn opkomende toespraak in het Lagerhuis, maar om een mogelijke aanslag. Het is in 1911 niet ongebruikelijk dat politieke evenementen worden verstoord door een vervelende groep vrouwen. Zij noemen zich de ‘suffragettes’ en eisen vrouwenkiesrecht. Een bespottelijk

voorstel natuurlijk, aldus Asquith.

Het vervelende is alleen dat zij de laatste maanden naar steeds extremere middelen hebben gegrepen, van hongerstakingen tot het plaatsen van heuse bommen. Maar dit zouden ze toch zeker niet doen tijdens zo’n grootse gebeurtenis?

Asquith heeft het mis. Net als hij zijn auto is ingestapt, stapt een vrouw uit de menigte en stort zich op de wagen. Met een klap belandt ze tegen het raam en drukt met veel geweld een pamflet tegen het

glas: ‘Votes for Women!’ leest het. Asquith schrikt. Niet om het belachelijke voorstel, maar om de vrouw die het papier vasthoudt. Zij is het exotische petekind van koningin Victoria: Sophia Duleep Singh.

Deze gebeurtenis staat in schril contrast met het beeld dat de Britten hadden van de Indiase prinses. Vijftien jaar eerder had niemand verwacht dat deze society-prinses zich van deze kant zou kunnen tonen.

Sophia Duleep Singh was de dochter van een afgezette Indiase maharadja. Om het beeld van een agressieve expansionistische imperiale macht iets te >>>

RELPRINSES

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 2

EINDELOOS

HOOFDREDACTIONEEL Beste vrienden, Op 8 maart was het Internationale Vrouwendag, een dag in teken van de strijdbaarheid en solidariteit van vrouwen overal ter wereld. Eindeloos doet uiteraard een duit in het zakje met het vrouwennummer. Nu maar hopen dat de Telegraaf ons niet aanklaagt.

Op de voorpagina pronkt Pouwel met zijn verhaal over de rebelse prinses Sophia Duleep Singh. Spanning en intriges rond een dame waar de hedendaagse Britse pers een dagtaak aan zou hebben.

Op pagina 3 schrijft Anna over de plaats van de vrouw voor en na de Iraanse Revolutie. Een kant en klare zaak, denk je? Maar, zoals meer dingen in de geschiedenis: de dingen zijn niet zo zwart-wit als ze lijken.

Wat als niemand je serieus neemt als vrouwelijke auteur? Het antwoord is simpel: neem een mannelijke pseudoniem. Jetske (of haar pennaam ‘Jelmer’) vertelt jullie alles over deze veelgebruikte techniek op pagina 4.

Het korset. Het hoofdpersonage in elke kostuumdrama. Winke verkent de opkomst en ondergang van dit bijzondere kledingstuk op pagina 5.

Naast Eva waren er meer vrouwen ‘de eerste’. Tijd om deze dames in de schijnwerpers te zetten. Deze week in Hapklare Historie: zes vrouwelijke voorlopers op een rijtje.

Als wij de reclames mogen geloven is de menstruatieperiode de beste tijd om te gaan parachutespringen of bungeejumpen. Nu kent de menstruatie een lange geschiedenis van onbegrip, Coks vertelt jullie alles over de geschiedenis van de maandstonde op pagina 10.

Heeft er ooit een vrouwelijke paus de troon van het Vaticaan bekleed?

Is paus Johanna mythe of kerkmoeder?

Ontdek het allemaal in Suzannes artikel op pagina 13.

Flirtende vrouwen, moet dat zomaar kunnen? Een vreemde vraag, maar honderd jaar geleden wel een die de gemoederen bezig hield. Lennart stelt je voor aan Daisy Miller op pagina 14.

Veel leesplezier, Tycho Hofstra

‘Votes’ douchegel maakte een miljoenenomzet door alle gratis reclame dat jaar.

verdoezelen, werden Sophia en haar vader de lievelingetjes van het Britse hof.

De stokoude koningin Victoria benoemde zichzelf tot peetmoeder van het jonge prinsesje. Als petekind van een van de machtigste vrouwen op aarde begaf Sophia zich in de hogere sociale kringen. Zoals elk adellijk meisje werd zij, gekleed in de mooiste zijden jurken, gepresenteerd als debutante aan de Britse aristocratie. Ze was aanwezig op elk bal, elke soiree en elke paardenrace. Het Britse publiek kon niet genoeg

‘Hoe kon hun Indiase lievelingetje de minister aanvallen?’ krijgen van ‘hun’ exotische Indiase prinsesje. Sophia gold rond de fin de siècle als een heuse beroemdheid in Groot Brittannië. Constant werd zij achternagezeten door fotografen die honderden foto’s verspreidden van Sophia.

Zelf wist Sophia niet beter: het hoge societyleven was alles wat zij ooit gekend had. Dit veranderde in 1907 toen zij met haar zusters stiekem naar India reisde. Deze reis was voor haar een openbaring. Wat leken al die ijdele festiviteiten en fotografen van de voorgaande jaren ineens doelloos.

Hier in het voormalige koninkrijk van haar voorvaderen maakte zij pas kennis met de echte wereld, en wat ze zag was niet bepaald mooi. Gedurende haar reis werd ze voorduren aangestaard, maar niet op een vervelende manier. De mensen keken vol bewondering naar de laatste telg van een ooit grootse dynastie. Terug in Londen was ze klaar om haar oude lichtzinnige leven compleet om te gooien: maar hoe kon ze het wijdverspreide onrecht bevechten?

Het antwoord kwam in vorm van de net opgerichte Suffragettebeweging. De strijd om vrouwenkiesrecht

was al een paar decennia aan de gang, maar had pas sinds 1905 een militante wending genomen. De demonstranten hielden geen vredige theekransjes meer maar gingen nu de straat op om koste wat kost het stemrecht uit te breiden.

De directe aanleiding voor Sophia’s betrokkenheid kwam toen haar zus werd weggestuurd van diens doktersopleiding, simpelweg vanwege haar geslacht. Sophia sloot zich aan bij de meest militante kiesrechtorganisatie de WSPU (Women’s Social and Political Union), een groepering die vaak als terroristisch werd aangeduid in de Britse kranten. Aanvankelijk durfde Sophia zich niet openlijk te profileren binnen de beweging: over het maken van toespraken zei ze tegen een vriendin ‘I’m quite useless for that sort of thing’.

Toch duurde het niet lang voordat ze een belangrijk deel werd van de beweging. Ze was bij elke vergadering, gooide zichzelf op agenten tijdens demonstraties, schreeuwde naar de minister president, stopte met het betalen van belastingen (ze had toch geen inspraak in wat er mee werd gedaan). Het Britse publiek reageerde geschokt: hoe kon hun Indiase lievelingetje nu hun minister-president aanvallen? Alle kritiek deed Sophia niets, en ze maakte stellig gebruik van haar oude populariteit en status als prinses. Ze deelde zelfs suffragettepamfletten uit naast Hampton Court, een koninklijke residentie nota bene. Dat ze daar wellicht opgepakt kon worden, deerde haar niet. Zelfs na de invoering van het kiesrecht voor vrouwen boven de dertig in 1918 ging zij door met protesteren. Ze zou niet rusten tot het kiesrecht voor eens en altijd gelijk werd getrokken, hetgeen lukte in 1928. Uiteindelijk ging de Indiase prinses niet de geschiedenis in als pion van een imperialistische grootmacht, maar als een luis in de pels van dezelfde gevestigde orde die haar ooit had binnengehaald. d

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 3

IRAANSE REVOLUTIE

ROKKEN, RELIGIE EN REVOLUTIE DE POSITIE VAN DE VROUW IN IRAN DOOR DE JAREN HEEN

Na drie hoofdstukken ‘The Pursuit of History’ besloten de dames maar de Revolutie te steunen.

Anna Teijieiro Fokkema - Het jaar 1979 vormt een belangrijk omslagpunt in de Iraanse geschiedenis. Het was het jaar van de Revolutie, het einde van de sjah, het begin van de Islamitische Republiek, de gijzeling van het Amerikaanse ambassadepersoneel, de groeiende macht van de geestelijken en de komst van Ayatollah Khomeini.

Maar voor de vrouwen in Iran veranderde nog veel meer. De vrouw kreeg een totaal andere positie in de maatschappij dan voorheen, ze moest zich aan andere regels gaan houden en het dragen van een chador (Perzisch gewaad dat het hele lichaam bedekt) werd verplicht.

voor vrouwen hierdoor ook beperkter.

De positie van de vrouw veranderde in 1979, maar dit betekent niet dat het voor alle vrouwen slecht uitpakte. Een

‘Voor bepaalde vrouwen was de Iraanse Revolutie juist een verlossing’ belangrijk gegeven is dat de Revolutie van 1979 niet alleen door mannen werd gesteund, maar dat er ook ontzettend veel vrouwen waren die zich aansloten bij de

revolutiebeweging. Deze religieuze vrouwen gingen de straat op, uitten zich en hadden vaak grote invloed op hun eigen gemeenschappen. Voor bepaalde vrouwen was de Iraanse Revolutie dus juist een verlossing. In zekere zin zit er dus een paradox in de positie van de vrouw in Iran voor en na de Revolutie. Want hoewel vrouwen zich aan de Sharia moesten gaan houden, iets wat voor ons in het seculiere Westen wellicht klinkt als de grootste verschrikking allertijden, kregen veel Iraanse vrouwen meer vrijheid, zolang ze maar uiterst religieus leefden. Voorbeelden van deze vrijheid zijn dat religieuze Iraanse vrouwen voor het eerst zonder man- >>>

Het is niet zo dat alle vrouwen voor 1979 rondliepen in korte jurkjes, wapperende losse haren en hoge hakken, maar de vrijheid om dit te doen was er in zekere zin wel. En de vrouw mocht nog veel meer dan alleen haar eigen kledingkeuze bepalen. Zo waren er in Iran vrouwelijke rechters en dokters, vrouwen mochten hun mening uiten en ze streden in zekere zin ook voor een gelijkheidsideaal. Dit vond allemaal plaats onder de sjah. Bij dit beeld moet wel een kanttekening worden geplaatst: dit geldt niet voor heel Iran, het verschil tussen de steden, met Teheran als grootste voorbeeld, en de kleine dorpen op het platteland was immens groot.

Waar in de steden meer sprake was van vrijheid voor vrouwen zoals wij die in het Westen kennen, waren veel dorpen daarentegen vrij religieus en was de vrijheid Meer weten over vrouwen in de Iraanse Revolutie? Lees ‘Persopolis’ van Marjane Satrapi

IRAN/PSEUDONIEM

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 4 nelijke voogd de straat op mochten. Er werd namelijk in een keer van ze verwacht dat ze de straat op gingen om te strijden voor de zogeheten islamitische zaak. Ook mochten religieuze vrouwen vanaf de kanteling in 1979 lessen gaan volgen, al waren het koranlessen. Het grote voordeel hiervan was dat ze zich beter konden ontwikkelen dan voorheen, en hierdoor konden ze hun kennis weer gebruiken om te eisen dat ze ook mochten studeren aan universiteiten. Dit heeft vandaag de dag nog steeds grote invloed op de bevolking van Iran. Meer dan zestig procent van alle studenten in Iran is een vrouw en de geboortecijfers liggen ontzettend laag.

Hoe de vrijheid van vrouwen in Iran wordt gezien voor

en na de Revolutie verschilt dus sterk van de eigen normen, waarden en religieuze overtuigingen. Voor de vrouwen die er een ‘westerse’ levensstijl op na hielden was de Iraanse Revolutie een verschrikking, een beperking op hun visies en gedachtegoed, een beperking op hun uitingen en dus een beperking op hun leven.

Voor de meer religieuze vrouwen was de Iraanse Revolutie eindelijk een kans om mee te kunnen doen, om zich te uiten, om te strijden voor hun religieuze idealen en om te leren. Vaak wordt vanuit het Westers perspectief gezegd dat de Iraanse vrouw na de Revolutie niets meer waard was en volledig werd beperkt, en dit was voor heel veel vrouwen ook zeker zo, maar het ligt wel iets genuanceerder dan dat. d

Dubbele fictie ‘We did not like to declare ourselves women, because – without at that time suspecting that our mode of writing and thinking was not what is called ‘feminine’ – we had a vague impression that authoresses are liable to be looked on with prejudice’.

Jetske Brouwer - ‘We did not like to declare ourselves women, because – without at that time suspecting that our mode of writing and thinking was not what is called ‘feminine’ – we had a vague impression that authoresses are liable to be looked on with prejudice’. Aldus Charlotte Brontë, de oudste van drie literaire zussen in 1850. Vier jaar na het verschijnen van hun eerste gezamenlijke boek Poems, onthulde Charlotte dat de namen Currer, Ellis en Acton Bell, onder welke het werk was verschenen, de pseudoniemen van haar en haar zusters waren. Hoewel naar Poems weinig aandacht was uitgegaan, was er daarentegen grote ophef geweest over de latere romans van de Bell-auteurs. Toen het gerucht ging dat de boeken van deze Bells het werk van slechts één van hen, Ellis

Bell, was, besloot Charlotte hun identiteit te openbaren.

In 1847 brachten de zussen elk hun eerste roman uit. Anne Brontë publiceerde als Acton Bell Agnes Grey dat op redelijke populariteit mocht rekenen, maar ook werd bekritiseerd om de zedeloze toon.

Wuthering Heights was het werk van de tweede zus, Emily Brontë, die uitging voor Ellis Bell. Ook Wuthering Heights werd enerzijds geprezen om diens literaire kwaliteiten en anderzijds met schok becommentarieerd vanwege het afwijken van de Victoriaanse moraal. Contemporaine recensies tonen deze ambigue receptie.

Zo schreven critici: ‘This is a strange book.

It is not without evidence of considerable power, but as a whole, it is wild, confused, disjointed, improbable’. Charlottes Jane Eyre zou een bestseller worden. Als Cur-

rer Bell creëerde ze met ‘haar’ Jane Eyre een dusdanig onconventioneel personage dat zij tegenwoordig als de voorganger van auteurs als Marcel Proust en Virginia Woolf wordt beschouwd.

Het waren niet alleen de zusjes Brontë die er in de negentiende eeuw voor kozen de literaire wereld met een fictieve identiteit te betreden. In 1850 trad de Britse Mary Ann Evans toe tot een cirkel van radicale filosofen die de Westminster Review uitbrachten dat in 1823 door de sociale hervormer Jeremy Bentham was opgericht. Evans ontmoette daar de getrouwde filosoof George Henry Lewes met wie ze een affaire kreeg. Lewes moedigde haar aan zich tot het schrijven toe te leggen. Evans besloot haar debuut Adam Bede uit te brengen onder de schuilnaam George Eliot. Zij meende dat een mannelijk alias zou voorkomen dat haar werk

Kate Beaton - Harkavagrant.com

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 5

PSEUDONIEMEN/PUZZEL

niet serieus genomen zou worden. Hoewel zij van veel positieve kritieken werd voorzien, schreef ze zelf: ‘Praise is so much less sweet than comprehension and sympathy’.

Ook de Franse aristocrate Amantine Lucile Aurore Dupin koos er voor om als man te publiceren. Zij zou als George Sand een van de meest productieve schrijvers worden in negentiende-eeuws Frankrijk. Zij bekritiseerde sociale normen en weigerde zich eveneens in het dagelijks leven te conformeren

hun gender. Spreken wij niet nog steeds van het ‘vrouwelijke’ of ‘mannelijke’ perspectief? d

‘This is a strange book. It is not without evidence of considerable power, but as a whole, it is wild, confused, disjointed, improbable’. aan de dwingende mores van haar tijd. Zo zou ze en public tabak roken, gestoken in comfortabele mannenkleding. Al even controversieel was haar romantische leven: ze had affaires met schrijver Alfred de Musset en componist Frederic Chopin. Dupin genoot grote populariteit; onder haar bewonderaars bevonden zich onder meer Gustave Flaubert en Honoré de Balzac.

Naast bovenstaande schrijfsters zijn nog vele andere creatieve geesten te noemen, zoals de Amerikaanse Louisa May Alcott (A. M. Barnard) die eveneens bekendheid vergaarde als abolitionist en feminist. Deze vrouwen meenden dat het verbergen van hun sekse ervoor zou zorgen dat hun stem zonder ruis gehoord zou worden. Dat hun personages, die niet zelden als controversieel werden beschouwd, op zijn minst een podium kregen. Literaire podia kunnen inmiddels door zowel mannen als vrouwen betreden worden. Het blijft echter een interessante vraag of het mogelijk (en/of wenselijk) is voor lezers en critici om de fictieve werelden van auteurs te betreden zonder notie van

‘Noem mij George Sand, want niemand schuurt beter’

PUZZEL

Welke historische vrouwen zoeken wij?

1.

1. Cleopatra 2. Catherina de Grote

2.

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 6

MARTELEN/MODE

ADEMBENEMEND MOOI HET KORSET: MARTELWERKTUIG PUR SANG

Winke Wiegersma - Waar tegenwoordig menig vrouw al klaagt over knellende beha’s, snijdende bandjes en prikkende beugels, liet de negentiende-eeuwse vrouw zich dag in dag uit insnoeren in toch wel één van de agressiefste middelen binnen het vrouwelijk ondergoed: het korset.

Strak ingesnoerd in een pantser van baleinen, stof en meters lint hapten deze vrouwen dagelijks naar adem.

De prominente plaats die het korset lange tijd in de geschiedenis innam binnen de vrouwelijke garderobe is verleden tijd. In een tijd waarin Instagram overstroomt van de beha-loze meisjes in witte shirtjes en de free the nipple-beweging strijdt voor een gelijke behandeling van vrouwen- en mannenborsten lijkt het insnoeren van de buste een achterhaald fenomeen. Het korset is tegenwoordig voornamelijk gereserveerd voor een eenmalige pikante uitspatting op Valentijnsdag of voor de gezelschapsdames die men her en der in Amsterdam tegenkomt. Hoewel het korset dus allesbehalve verdwenen is, is het korset getransformeerd van alledaags en vast onderdeel in de damesgarderobe tot gelegenheidsondergoed. De basis van deze verandering ligt aan het einde van de negentiende eeuw. In vrij korte tijd veranderde de publieke opinie ten opzichte van het korset en werd dit martelende werktuig letterlijk afgeworpen.

Het silhouet dat aan het einde van de negentiende eeuw gold, was slank, slanker, slankst. De taille moest zo smal mogelijk, dus het korset werd een verplicht onderdeel van de outfit: strak ingesnoerd zodat de buik naar achter werd gedrukt en de boezem naar voren. Er ontstond een soort van S-figuur, wat er erg onnatuurlijk uitzag. Dit was echter nog niet genoeg: vanaf jongs af aan werden meisjes in korsetten gehesen om hun figuur te modelleren. Naarmate ze ouder werden, werd ook hun korset steeds strakker. Dit zorgde niet alleen voor afwijkingen in de spijsvertering - de blaas, dikke en dunne darm werden volledig naar beneden gedrukt - maar ook werden de ribben sterk ingeduwd zodat de longen als het ware samen werden geperst. Eén van de desastreuze gevolgen van dit knellende gevaarte was dat rug- en buikspieren op

den duur zo verslapt waren dat vrouwen niet meer zonder korset overeind bleven staan.

Ook duwde het korset de borsten ver naar voren en waren er niet twee afzonderlijke borsten te zien, maar was er slechts één borstpartij. Dit werd het zogenaamde ‘droit-devant’-effect genoemd: letterlijk vertaald betekent dit ‘recht van

‘Het korset was een noodzakelijk hulpmiddel om de wens van een rechte voorgevel te vervullen.’ voren’. Iedereen met enige anatomische kennis van het vrouwelijke lichaam weet dat de buste - wanneer en profil bekeken - niet bepaald recht van voren loopt.

Er is sprake van verschillende natuurlijke welvingen rondom borst en buik. Het korset was dan dus ook een noodzakelijk hulpmiddel om de heersende wens van een rechte voorgevel te vervullen. Vrouwen kregen een korset aangemeten dat de borsten plat en omhoog drukte, waar-

door deze ongeveer rond de jukbeenderen uitkwamen. Vervolgens werden buik en ribben platgedrukt, zodat een rechte lijn van nek tot onderbuik ontstond.

Aan het einde van de negentiende eeuw groeide de kritiek tegen dit dwingende stuk ondergoed. Medische onderzoeken wezen uit dat het korset niet bijdroeg aan de gezondheid van de vrouw.

Zowel artsen als voorvechters van de vrouwenbeweging concludeerden dat het zo niet langer kon. In de nasleep van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid - in 1898 gehouden in Den Haag - werd de V.v.V.v.V. opgericht: de Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleeding (1899). Deze vereniging pleitte dat de heersende mode niet aansloot bij de activiteiten die vrouwen steeds meer gingen ondernemen, zoals sport en allerlei werkzaamheden. De V.v.V.v.V. introduceerde als modern antwoord op de kwestie rondom het ongezonde en schadende korset de zogenaamde ‘reformjurk’, een - vergeleken met de uitbundige en ingesnoerde mode van eind negentiende eeuw - nogal saai en vormeloze jurk. Hoewel geïnspireerd op Griekse en Romeinse kledij had de reformjurk nog het meeste weg van een hobbezak. Een nadelige bijkomstigheid

Woei

MARTELEN/MODE

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 7

vorm werd gebruik gemaakt van manipulatie: borsten werden strak ingewikkeld en compleet platgedrukt om een zo plat mogelijk resultaat te krijgen. Van een ontwrichte ribbenkast naar een geplette boezem: wie mooi wilt zijn, moet nou eenmaal pijn lijden, blijkbaar. d

Snoer je strak in voor dat gewilde pindafiguur.

was dat deze reformjurk aanvankelijk zo strak toeliep aan de onderkant dat de mobiliteit van de vrouwen in reformjurk in vergelijking met die in korset nauwelijks vooruit was gegaan.

Toch had de V.v.V.v.V. in Nederland de eerste stap gezet.

De daaropvolgende jaren werden deze eerste geluiden over de ongezondheid van het korset verder opgepikt en ontwikkelden zich er allerlei zogenaamde ‘gezondheidskorsetten’. In principe dienden deze modellen hetzelfde doel, maar hing er nu het label ‘gezond’ aan. Het sterke accent op de taille verdween lang-

‘‘Zij moeten eerst aan het lichaam denken en aan de persoon waarvoor men werken moet en niet aan het plaatje van het modeblad!‘, aldus de V.v.V.v.V’ zamerhand en ook het zo populaire S-figuur verdween steeds meer naar de achtergrond, om rond 1909 geheel te verdwijnen.

De V.v.V.v.V. besefte dat kleding voor vrouwen meer was dan alleen het bedekken en verhullen van het lichaam. Het was ook een uiting van creativiteit, sociale klasse en ijdelheid. Echter, de extreme vormen die de modebladen tot dan toe voorschreven waren verwerpelijk. Of zoals de vereniging in hun maandblad, Onze Kleeding, schreef: ‘Zij moeten eerst aan het lichaam denken en aan de persoon waarvoor men werken moet en niet aan het plaatje van het modeblad!’

De V.v.V.v.V. zette een eerste stap naar de bevrijding van de vrouw onder het juk van het korset. Toch betekende dit helaas niet meteen vrijheid-blijheid. Naast het feit dat het heersende accent op de taille niet van de ene op de andere dag verdween, bracht ook de nieuwe mode de nodige belemmeringen met zich mee. De flapperdress - de ultieme tegenhanger van de negentiende-eeuwse ingesnoerde japon - was een kaarsrecht en androgyn model beroemd in de jaren twintig. Echter, waar weinig vrouwen gezegend zijn met een wespentaille, hebben net zo weinig vrouwen een kaarsrecht en plat figuur. Ook voor deze

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 8

HAPKLARE HISTORIE

VOORUITSTREVENDE De Engelse term voor geschiedenis, history, verklapt het al: geschiedenis is veelal ‘his story’. Maar tegenover alle primeuren van het patriarchaat staan natuurlijk vooruitstrevende vrouwen. Vrouwen die, ondanks alle maatschappelijke en culturele hordes, de eerste van hun sexe waren. Eindeloos dook voor jullie in de geschiedenis van de grensverleggende grieten, revolutionaire rokken en baanbrekende bitches. De hapklare historie deze maand: Vooruitstrevende vrouwen!

Pottenkijker

Suzanne van Nellestijn - De eerste vrouw, Pandora, was in de Griekse mythologie een ‘geschenk’ van de goden aan de mens.

Het menselijke ras bestond destijds slechts uit mannen. Onder de indruk van deze beeldschone vrouw, haalde men haar dan ook enthousiast binnen. Het ‘geschenk’ was echter de wraak van Zeus op de streken van Prometheus. Hij had bijvoorbeeld het vuur gestolen en aan de mens gegeven. Pandora kreeg van de goden een kruik mee (geen doos), gevuld met allemaal ellende zoals dood en ziekte. Nieuwsgierig als ze was, gluurde ze in de kruik, waarbij dit allemaal ‘ontsnapte’ en de mens sterfelijk werd. De eerste vrouw op aarde, brenger van leven, werd daarmee ook een brenger van dood: een patroon dat we wereldwijd in mythen terugzien.

Dankzij haar blijven je oordopjes weleens achter de deurklink haken.

Crossmopolitan Coks Donders - Onder de naam Aloha Wanderwell reed Idris Hall als eerste vrouw rond de aarde in een auto. Ze sloot zich in 1924 aan bij een expeditie die een ronde om de aarde wilde reizen om de Volkenbond te promoten. Aloha was toen pas zestien jaar en ze zou tijdens de expeditie in totaal 43 landen per auto bezoeken.

Ze kampeerde in de Vallei der Koningen in Egypte, verkleedde zich als man en bad in Mekka, werd vertrouwenspersoon van Chinese criminelen en leefde met indianen in Brazilië. Haar hele reis heeft ze gefilmd, waardoor ze ook voor het eerst vele vreemde en verre volkeren op bewegend beeld heeft vastgelegd.

Haar zus ‘Bye Stayathome’ beleefde aanzienlijk minder avonturen.

De melkgraaier

Zará Kars - Margaret Thatcher (1925-2013), voor velen bekend als de Iron Lady, was naast de eerste vrouwelijke premier van Groot-Brittannië tevens de langstzittende premier van de twintigste eeuw én eerste premier met academisch diploma. Haar studie scheikunde bezorgde haar in eerste instantie een baan als onderzoekschemicus. Maar Thatcher wilde meer. Ze studeerde verder en kwam in de politiek terecht wat resulteerde in premierschap van Groot-Brittannië in 1979. Maar vóór men haar ook wel de Iron Lady noemde, had Thatcher een heel andere bijnaam. In de jaren 1970-74 was Thatcher minister van Educatie en Wetenschap. In die functie schafte zij gratis melk op basisscholen af. Het leverde een pakkende bijnaam op. Honend werd wel zij Thatcher ‘the milk snatcher’ genoemd.

In haar vrije tijd pakte zij persoonlijk melk van kinderen af

HAPKLARE HISTORIRIE

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 9

VROUWEN Academische alleskunner

Jetske Brouwer - In 1636 had Utrecht een primeur. Voor het eerst in de Europese geschiedenis trad een vrouw toe tot de universiteit: Anna Maria van Schurman. Van Schurmans interesses en talenten reikten ver; ze studeerde geneeskunde, theologie en letteren. Ze was veertien talen machtig (onder meer Ethiopisch en Hebreeuws) en veroverde een plek en faam in de opkomende Republiek der Letteren. In haar netwerk bevonden zich onder meer René Descartes en koningin Christina van Zweden. Als een ware homo universalis maakte Van Schurman tijd vrij voor de kunsten en poëzie. Geëngageerd was ze ook: ze schreef een dissertatie over het recht van de vrouw op een academische studie.

Tevens de uitvinder van de ‘losse studieknot’ voor in de tentamenweken

Presidentiele partygirl Koen Molenaars - Martha Dandridge was een bijzonder figuur in de Amerikaanse geschiedenis. Zeer zeldzaam voor vrouwen in koloniaal Virginia, was de vaardigheid om te kunnen lezen en schrijven. Daarmee schaakte ze in 1759 de belangrijkste man uit de Amerikaanse geschiedenis: George Washington.

Ze was al weduwe en overleefde haar vier kinderen, waarvan één stierf tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog. Sindsdien zou ze haar man volgen op zijn militaire tochten en verbleef in tentenkampen, forten en andere ongerieflijke locaties. Na de presidentiële beëdiging werd ze vooral bekend om haar uitgebreide schoenenverzameling en de weelderige feesten op vrijdagavond. Zo is de geschiedschrijving dan ook wel weer.

‘No taxation without shoe fabrication’ - Martha Dandrigde

Politieke pionier

Emma Kabel - Nog voor zij zelf mocht stemmen bij verkiezingen, kreeg Suze Groeneweg het als eerste vrouw voor elkaar om gekozen te worden in de Tweede Kamer. In 1917 werd naast het algemeen kiesrecht voor mannen ook het passief vrouwenkiesrecht ingevoerd in Nederland. Voor de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij, die later zou opgaan in de PvdA, werd zij zodra het kon bestuurslid, bij de verkiezingen van 1918 kandidaat en uiteindelijk het eerste en tot 1921 ook het enige vrouwelijke Kamerlid. De Rotterdamse onderwijzeres die als een “katje om niet zonder handschoenen aan te pakken” gold, was fel tegen aparte vrouwenorganisaties. Als vrouwen zich als gelijke van mannen zoudengedragenwerdenzeook zobehandeld, aldus Groeneweg.

‘Willen we meer of minder vrouwen in de politiek?’ ‘Meer, meer’ ‘Dat dacht ik ook.’

MAANDSTONDEN

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 10

BLOED IN JE BROEK

De geschiedenis van de tampon, het maandverband en het grote taboe

Coks Donders - Op een paar uitzonderingen na wordt iedere vrouw vanaf een zekere leeftijd ongesteld. Het is een natuurlijk proces, waarbij een vrouw maandelijks slijm en bloed uit haar baarmoeder verliest. De menstruatiecyclus is onlosmakelijk verbonden aan de voortplanting van zoogdieren en bestaat dus logischerwijs al zo lang als dat er zoogdieren op deze aarde rondscharrelen. Doordat ongesteldheid door de eeuwen heen in verschillende culturen en religies als een ongepast, verschrikkelijk en onrein fenomeen werd en wordt beschouwd, duurde het waarschijnlijk zo ontzettend lang (lees: tot ver in de 20e eeuw) voordat er een voor ons herkenbare variant van het maandverband en de tampon op de markt kwam: idioot en eigenlijk onnodig laat.

Tampons en maandverband. Het grote verschil is de wijze van gebruik: maandverband ligt simpelweg in het ondergoed, als een soort dikke tissue die het menstruatiebloed opvangt. De tampon is een staafje van watten, die vaginaal ingebracht moet worden en dus eigenlijk inwendig het bloed absorbeert. Het idee achter en het gebruik van maandverband is theoretisch een stuk simpeler, maar toch kent de tampon verrassend genoeg een langere geschiedenis, die ons terug-

brengt naar het Oude Egypte. In de 15e eeuw voor Christus gebruikten sommige vrouwen een rolletje linnen gedrenkt in hars als een vorm van anticonceptie.

Wanneer zij deze “tampon” inbrachten vlak voor de seks, geloofden zij dat de kans op zwangerschap kleiner was. Dat deze methode ook aardig werkte tijdens de maandstonden, was een makkelijk rekensommetje.

Ook bij de Romeinen was deze “tampon” populair, soms in ietwat andere varianten als bijvoorbeeld stukken katoen

‘Omdat Eva zo nodig een appel wilde eten, werd het lot van de vrouw verpest’ gerold in papyrusblad. Deze methodes waren enkel en alleen weggelegd voor de rijkere dames, gezien deze hulpmiddelen duidelijk luxegoederen waren die eenvoudige vrouwen zich niet konden veroorloven. Het was dan ook heel normaal om de hele bedoeling maar te laten lopen, zo langs de enkels het veld in. Onderbroeken werden toentertijd door niemand gedragen, dus een andere oplossing was er niet echt. De maandelijkse bloedingen brachten een hoop teweeg, niemand wist tenslotte waarom deze plaatsvonden. De

Oude Grieken geloofden dat de menstruatie een vorm van bloedverversing was en dat slecht bloed op die manier dus het lichaam verliet. Zeker omdat de cyclus vooraf gepaard ging met enkele dagen van “hysterie”, een populair synoniem voor de welbekende stemmingswisselingen, nu vandaag de dag PMS (premenstrueel syndroom) genoemd.

Ongesteldheid en de bijbehorende hysterie werden ook vaak gelinkt aan hekserij, vooral na de intrede van het christendom in Europa. De zondeval is nogal een populair thema binnen de orthodoxie en omdat Eva zo nodig een verboden appel wilde eten, werd het lot van de vrouw (en de mens in het algemeen) voorgoed verpest. Als Adam en Eva niet gezondigd hadden, had God kinderen voor hen kunnen scheppen zonder dat er gemeenschap nodig was, aldus kerkvader Augustinus. De menstruatieperiode was een bewijs van de onreinheid van de vrouw. Omdat vrouwen in het verleden het grootste gedeelte van hun vruchtbare leven zwanger waren of borstvoeding gaven, waren ze minder ongesteld dan alleenstaanden. Deze laatste categorie vrouwen bloedden vaker, wat regelmatig als bewijs van hekserij gezien werd.

De angst voor menstruatie resulteerde in verschillende religieuze voorschriften, waarvan sommige vandaag de dag nog steeds gelden. Zo mogen bin-

ONGESTELDHEID

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 11

De angst voor menstruatie resulteerde in verschillende religieuze voorschriften, waarvan sommige vandaag de dag nog steeds gelden. Zo mogen binnen het katholicisme vrouwen niet tot priester worden gewijd. Voorheen mochten zij ook niet ter communie gaan tijdens de maandstonden en geen heilige voorwerpen aanraken.

Moslimvrouwen mogen tijdens de menstruatie niet bidden en volgens de rabbijnse tradities van het jodendom is de vrouw iedere maand zeven dagen onrein. Iedereen die haar dan aanraakt is ook zeven dagen besmet. Deze traditie bestaat eveneens nog steeds in vele inheemse culturen, meestal in Afrika of op het platteland in landen als bijvoorbeeld Nepal. Vrouwen moeten dan tijdens de menstruatieperiode in donkere hutten verblijven, waar zij niet uit mogen komen tot de periode voorbij is.

Doordat er door de jaren heen zo’n taboe ontstaan is op de maand-

Oud Nieuws In de rubriek Oud Nieuws loopt Eindeloos u door de historische nieuwtjes van de afgelopen maand. Wel zo makkelijk.

Mooier kunnen we het niet maken.

bloedingen, is de geschiedenis van de hulpmiddelen die daarbij van pas horen te komen ook erg vaag. Vaak werden trucjes als de eerder genoemde linnen en katoenen ‘‘tampons” mondeling doorgegeven van moeder op dochter, of van dame op dienstmeid.

Deze voorloper van de tampon >>>

Het Instituut voor digitale archeologie (een Dubai-Harvard-Oxford supercombinatie) gaat als wetenschappelijk instituut op een originele manier de strijd aan met het religieuze extremisme dat momenteel door het Midden-oosten raast. Fotografen worden gevraagd om (op vrijwillige basis) speciale 3dfoto’s te maken van antieke ‘bedreigde’ gebouwen. Deze foto’s komen in een databank die kan dienen voor toekomstig onderzoek, onderwijs, maar ook voor het maken van replica’s. De eerste middelvinger naar fundamentalistische verwoestingsdrang waar we ons op kunnen verheugen is in april te bewonderen op zowel Times Square als Trafalgar Square tijdens World Heritage Week. Daar staat dan als boegbeeld van westerse weerstand een replica van de boog van de tempel van Bel uit Palmyra, het enige deel dat verwoesting in 2015 had doorstaan.

Adolf Hitler had een micropenis. Dit nieuwsbericht zouden we nog verder kunnen toelichten, maar wil je dat nou echt? Context maakt de zaak alleen maar minder grappig. Wat zeg je? Dit is een blad voor en door historici (in spé), dus het is de taak van de redactie om die context te verschaffen? We kunnen dit nieuws helaas niet groter maken dan dat het is, haha.

Hitler had dus een micropenis.

Klote voor Eva trouwens, om dit naar het vrouwenthema terug te koppelen.

Recentelijk is er een condoom van 200 jaar oud geveild voor het bedrag van bijna 600 euro. Deze (ongebruikte) condoom werd toen nog gemaakt van de ingewanden van een schaap, en gold als een heus luxeproduct totdat de rubberen variant op de markt kwam. Het opvallendste? Misschien wel de lengte van 19 centimeter, waar 15 in die tijd gemiddeld was (nu is dat overigens 18). Arme Adolf had hier niks aan gehad. Oja, en de koper kwam uiteraard uit Amsterdam.

Uw advertentie in de Eindeloos? Dat kan!

VROUWELIJKE HYGIENE

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 12

“tampons” mondeling doorgegeven van moeder op dochter, of van dame op dienstmeid. Deze voorloper van de tampon bleef populairder dan een primitieve versie van het maandverband, zeker omdat vrouwen tot ver in de 19e en soms zelfs tot in de eerste helft van de 20e eeuw geen onderbroeken droegen: dat type ondergoed was alleen weggelegd voor mannen, vrouwen droegen enkel onderrokken.

De voorloper van het maandverband werd volgens de populaire wetenschap ontdekt door verpleegsters in de Eerste Wereldoorlog. Zij gebruikten celstofverbanden van het merk Kimberly-Clark om wonden van soldaten te verbinden. Toen zij ontdekten dat deze verbanden goed bloed absorbeerden, zou

‘Op Facebook worden foto’s van vrouwen met een bloedvlekje op de broek verwijderd en afgedaan als ‘ongepast’’ het ook als een soort eerste variant van het maandverband zijn gebruikt. In 1920 werd door Kimberly-Clark Kotex op de markt gebracht, het eerste wegwerpverband. Het zou pas na 1950 in populariteit toenemen, in de Benelux pas in de jaren 70. Tot die tijd gebruikten vrouwen katoenen lappen die aan zogenaamde gordeltjes in de taille werden geknoopt. Voor het visuele beeld, zonder al te neerbuigend te willen klinken: vrouwen droegen een riempje in de taille, met een knoopje in het midden onder de navel en op dezelfde hoogte aan de achterkant. Aan deze knoopjes werd een lapje vastgeknoopt, een beetje zoals bij het principe van de hedendaagse hangmat. Niet fijn en erg onpraktisch. Deze lappen werden aan het einde van de menstruatieperiode weer gewassen en in de kast gelegd tot ze weer nodig waren.

Ook de ontwikkeling van tampons kwam op gang vlak na de Eerste Wereldoorlog. De watten werden onder de Amerikaanse merken Fax en Tampax en het alom bekende Duitse OB (Ohne Binde) op de markt gebracht. Amerikaanse tampons werden en worden ontwikkeld met een inbrenghuls die het plaatsen van de tampon vergemakkelijkt. Europese tampons hebben deze

huls vaak niet, maar hebben in plaats daarvan een touwtje aan het uiteinde. In de jaren 80 verloor de tampon haar populariteit, toen ontdekt werd dat het (verkeerde) gebruik ervan vaak in verband staat met het Toxic Shock Syndrome, een soms zelfs dodelijke aandoening veroorzaakt door een vaginale bacterie.

Tegenwoordig zijn tamponmerken verplicht om de risico’s van het gebruik ervan op de verpakking te zetten.

De laatste revolutie in de menstruatiehulpmiddelen dateert uit 1993, toen Always maandverband met vleugels introduceerde. Vleugels zijn niet meer en niet minder dan twee plakrandjes aan de zijkant van het maandverband, die je makkelijk om de onderbroek kan vouwen, zodat alles goed op de plek blijft. Verbandjes werden steeds dunner en tegenwoordig zijn ze in allerlei soorten en maten verkrijgbaar: met vleugels, zonder vleugels, voor zware bloedingen, voor lichte bloedingen en er zijn ook extra stevige varianten voor ’s nachts. Kortom: iedere vrouw kan kiezen welke methode het beste bij haar past.

In de westerse wereld hoeft men niet meer te vrezen voor flinke bloedsporen op kleding en op de grond, dankzij de vele hulpmiddelen die vandaag de dag in de winkels verkrijgbaar zijn. Helaas is daarmee het taboe op ongesteldheid nog niet verdwenen. Er zijn weinig vrouwen die openlijk met een tampon in de hand naar de wc wandelen. Bloedverlies vanuit de baarmoeder wordt nog steeds als iets vies beschouwd, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het hebben van een bloedneus. Op Facebook worden foto’s van vrouwen met een bloedvlekje op de broek verwijderd en afgedaan als “ongepast”. Zelden wordt er over zoiets onschuldigs zo ontzettend panisch gedaan, waarschijnlijk door eeuwen van bekrompenheid en onwetendheid over de werking van het vrouwelijk lichaam. Dat blijft opmerkelijk, want 99% van de tijd hebben naasten het niet door wanneer een vrouw ongesteld is. Bekende kwaaltjes kunnen worden verholpen met de anticonceptiepil of een pijnstiller en dankzij de moderne maandverbandjes en tampons kunnen dames volgens televisiereclames zelfs in witte broeken trapezespringen, bungeejumpen en paardrijden met vriendinnen zonder enig probleem. En als het dan toch misgaat, dan zit er gewoon een beetje bloed in de broek. Dat is alles. d

Meer weten? Lees:

Kim Vancauwenberghe, Schaamrood. De ervaring van menstruatie bij katholieke Vlaamse vrouwen (1920-1960) en Adriaan Hoefs, Menstruatie door de eeuwen heen.

Kijk voor onze Aprilactiviteiten op: www.kleio-amsterdam.nl

of like ons op facebook!

Advertentie.

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 13

PAUSIN

PAUS JOHANNA POWERWOMAN OF BROODJE AAP?

Suzanne Nellestijn - In de 13e eeuw kwam de legende van paus Johanna op. Zij zou als Johannes VIII het pauselijke ambt bekleed hebben in de 9e eeuw. Volgens de legende zou dit aan het licht gekomen zijn toen ze tijdens een processie van een baby beviel. Al snel begon echter ook de discussie over het waarheidsgehalte van dit legendarische voorval.

Johanna, in sommige versies ook Agnes of Gilberta genoemd, zou zijn geboren in Mainz. Verkleed als man zou ze in Athene onderwijs genoten hebben, en in Rome opgeklommen zijn van gerespecteerd leraar tot kardinaal en uiteindelijk paus.

Na een ambtsperiode van ruim tweeënhalf jaar zou ze bij het bestijgen van een paard of tijdens een processie bevallen zijn van een zoon. Zo kwam men erachter dat ze duidelijk geen man was, wat toch schijnbaar essentieel was om een goede vertegenwoordiger van God op aarde te kunnen zijn. De verhalen verschillen over wat er daarna met Johanna gebeurde.

Volgens een variant van het verhaal stierf ze ter plekke, terwijl zij in de vroegste versies achter een paard werd gebonden en gestenigd voordat ze uiteindelijk stierf.

Weer anderen schrijven dat ze slechts afgezet en verbannen werd, haar zoon zou volgens deze versie zelfs bisschop van Ostia geworden zijn.

Opvallend is dat Jean de Mailly, die in de 13e eeuw de vroegst bekende versie van het verhaal opschreef, Johanna niet bij naam noemt, en het hele gebeuren in 1099 plaatst. Dit terwijl andere versies haar als opvolger van paus Leo IV neerzetten, waarmee haar inauguratie in 855 plaatsgevonden zou hebben. In de 14e en 15e eeuw slikte men dit verhaal voor zoete koek, maar al snel daarna groeide de scepsis. In 1601 stelde paus Clemens VIII dat het verhaal niet waar was: pausin Johanna (of een paus Johannes VIII als opvolger van Leo IV) is in de officiële pausenlijsten dan ook niet terug te vinden. Ook tegenwoordig is men het er over eens dat het slechts een legende betreft. Maar waar komt het verhaal dan vandaan?

Er zijn verschillende theorieën over de ontstaansgeschiedenis van het onwaarschijnlijke verhaal. Zo zou het ge-

baseerd zijn op een ouder verhaal over een vrouw die het bisschopsambt in de Kerk van Constantinopel bekleed had.

Ook zou het bedoeld kunnen zijn als een belediging aan het adres van de ‘echte’ Johannes VIII: de paus die wél in de officiële canon terecht is gekomen, en op de pau-

‘Protestanten grepen het verhaal met beide handen aan in hun kritiek op de katholieke kerk.’ selijke zetel zat van 872 tot 882. Hij zou een zwakke en verwijfde paus geweest zijn, waardoor men hem spottend de titel ‘papessa’ (de vrouwelijke vorm van ‘papa’) zou hebben toegekend. Verder zou het verhaal ook nog beledigend bedoeld kunnen zijn voor latere pausen met dezelfde naam (Johannes IX, XI of XII). Er bestaan

nog veel andere ideeën over de oorsprong van de legende, maar het is onwaarschijnlijk dat we ooit de echte bron zullen achterhalen.

Waar of niet, Protestanten grepen het verhaal met beide handen aan in hun kritiek op de katholieke kerk. Het Johanna-verhaal zou tekenend zijn voor de incompetentie en corruptie van de Heilige Stoel. Jammer genoeg is het dus onwaarschijnlijk dat er daadwerkelijk een vrouw is geweest die de Roomse geestelijkheid om de tuin geleid heeft en de hoogste positie binnen de kerk wist te bekleden. Rond de tijd van Johanna’s vermeende pontificaat zou echter wel een traditie zijn ingesteld volgens welke er van elke nieuwe paus gecontroleerd moest worden of het ook echt een man betrof. Wellicht biedt de ogenschijnlijke angst van het Vaticaan dat vrouwen (nog een keer) infiltreren in de Kerk nog enige hoop voor hen die graag willen geloven in paus Johanna. d

Johanna gumde de regel ‘Verboden voor meisjes’ uit en toonde de parochie het resultaat.

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 14

CONTROVERSE

DAISY MILLER CAN’T BE TAMED EEN VROUW DIE FLIRT! MOET DAT ZOMAAR KUNNEN?

Lennart Bolwijn - ‘I’m a fearful, frightful flirt! Did you ever hear of a nice girl that was not?’, zei Daisy Miller tegen Winterbourne, de lichtelijk stijve Amerikaan die haar begeert. Beter kan de boodschap van Daisy Miller, Henry James’ korte, fictieve novelle uit 1878 niet worden gevat. Het verhaal gaat over een mooie jonge Amerikaanse vrouw die schaamteloos flirt met wie zij wil en daarmee een hoop stof doet opwaaien in haar omgeving.

Ook de lezers van Daisy Miller werden gegrepen door de discussie of dit een gewenste houding was voor een vrouw. De Amerikaanse schrijver William Dean Howells schreef in 1878 naar zijn vriend James Russel Lowell dat ‘there has been a vast discussion in which nobody felt very deeply, and everybody talked very loudly.’ The thing went so far that society almost divided itself into Daisy Millerites and anti-Daisy Millerites’. Zoals de

publieke sfeer in 2016 gedomineerd wordt door wat Miley Cyrus nu weer allemaal doet, hadden Amerikanen en Europeanen eind negentiende eeuw Daisy Miller als standaard voor welk gedrag wel of niet door de beugel kon.

Schuldig of onschuldig, zelf was Daisy niet erg bezig met wat haar gedrag teweeg bracht, of zoals Geoffrey Moore dit in zijn korte introductie verwoordde: ‘Daisy, always herself and unaware of the acute moral dilemmas she causes in the minds of highly respectable young gentleman’ Wat duidelijk moge zijn is dat Henry James, die een groot deel van zijn leven in Engeland woonde, niet alleen in Amerika maar ook in Europa een hoop tumult teweegbracht,. Daisy Miller is bij uitstek trans-Atlantische literatuur en legt sterk bloot hoe Old World en New World elkaar beschouwden als plaatsen van corruptie en moreel en zedelijk verval. Dit

trans-Atlantische vingerwijzen wordt in Daisy Miller verweven met zijn belangrijkste thema: de sterke kritiek op de patriarchale samenleving en het gebrek aan seksuele vrijheid voor de vrouw.

Hoewel het nog een lange weg was naar de seksuele revolutie van de jaren ‘1960, maar met dit korte, meeslepende verhaal bracht Henry James al een hoop discussie op gang.

Anne ‘Daisy’ Miller is een jonge, welgestelde Amerikaanse vrouw die menig mannennek doet draaien. Zij reist, zoals veel rijke Amerikanen dit deden in de negentiende eeuw, met haar familie door Europa en geniet enorm van de hoge culturele sferen waarin zij verkeert.

De 27-jarige Winterbourne ontmoet Daisy bij een Zwitsers meer en is gegrepen door haar speelsheid. Ze mogen elkaar direct en de wulpse manier waarop Daisy om Winterbourne heen krioelt, baart Daisy’s moeder zorgen, wetende dat haar dochter een notoire hartenbreker is. Maar boven-

‘Je bent een lieve jongen, Winterbourne, maar Giovanelli ‘loopt’ met die Italiaanse passie, snap je?’

WORK IT, GIRL

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 15

Maar bovenal, een jonge vrouw hoort zich zo niet te gedragen.

Waarom ‘loopt’ een jonge ongetrouwde vrouw zomaar met een man die ze zojuist ontmoet heeft?

Helaas lukt het Winterbourne niet om Daisy’s interesse vast te houden. Ze is teleurgesteld dat hij snel terug moet naar Genève en de familie Miller reist door naar Rome. Daisy is de aandacht echter nog niet zat en laat terloops vallen dat Winterbourne haar toch echt op moet komen zoeken. De zwijmelende Winterbourne krijgt haar niet uit zijn kop en vertrekt later in het jaar naar Rome. Hier aangekomen wacht hem een verrassing; Daisy ‘loopt’ inmiddels met de minder aanzienlijke, maar gladde-

‘Waarom ‘loopt’ een jonge ongetrouwde vrouw zomaar met een man die ze zojuist ontmoet heeft?’ re Giovanelli. Daisy’s ‘gedrag’, het openlijke geflirt met meerdere mannen, zorgt wederom voor een hoop gefronste wenkbrauwen in haar omgeving. Die Amerikaanse meid doet wat ze wil, en de vraag is aan welke kant van de oceaan de zaadjes van dit gedrag liggen. Is het onlosmakelijk verbonden met haar Amerikaanszijn, de afwijzing voor autoritaire structuren? Of is zij pas zo geworden toen zij naar het conventionelere Europa kwam? Conventies die volgens Amerikanen inherent tot corruptie leiden.

Winterbourne is erg geïntrigeerd door Daisy en respecteert dat zij met de mannen omgaat die zij verkiest, maar dit betekent niet dat hij zich zomaar gewonnen geeft. Hij is duidelijk verliefd op haar en mengt zich in de kringen om Daisy heen, waar met schande over haar en haar nieuwe vrijer wordt gesproken.

Winterbourne probeert haar te waarschuwen dat ze haar omgeving in het harnas jaagt, maar dat komt ook omdat hij haar zelf op het oog heeft. Het maakt Daisy allemaal niets uit en ze wimpelt hem af door te liegen dat ze verloofd is met Giovanelli.

Winterbourne is een gentleman die zijn verlies neemt, maar als

Eén Fabio verwijderd van een supermarktroman

‘They see me rollin’, they hatin’

hij Daisy en Giovanelli ‘s avonds tegenkomt bij het Colosseum moet hij haar toch behoeden voor haar jeugdige roekeloosheid.

Het Colosseum is destijds een broedplaats voor malaria en hij adviseert het stel onmiddellijk weg te gaan. Giovanelli neemt het advies ter harte en neemt haar mee, maar Daisy stribbelt nog wat tegen. Ze is geobsedeerd door de schoonheid van de plek en beantwoordt Winterbourne’s zorgen met ‘I don’t care if I get Roman fever or not’. In de recente heisa om haar persoon is die uitspraak best begrijpelijk. Maar het einde is tragisch. Daisy Miller overlijdt in haar ziektebed. Misschien omdat ze niet geluisterd heeft naar wat ‘verstandig’ is, maar vooral omdat ze niet kon bloeien in een wereld waarin ze tot banneling werd gemaakt.

De kracht van literatuur als graadmeter van zeitgeist is enorm, en het voor zijn tijd radicale Daisy Miller laat dat eens te meer zien. Het doet denken aan Anna Karenina dat een jaar eerder uitkwam: een sterke vrouwelijke protagonist die zich niet laat vertellen wie lief te hebben, en daaraan uiteindelijk ten onder gaat. James verwerkt er slim een progressieve, politieke boodschap in door de lezer te beperken tot het perspectief van de kwetsbare Winterbourne, die bijna de enige is die Daisy’s gedrag niet veroordeelt. Hij laat knap zien hoe de welgestelde Amerikaan van zijn omgeving gebruik zou kunnen maken om Daisy tot zijn geliefde te kunnen maken, maar hier in ieder geval niet in slaagt en het ook niet op een dergelijke manier af wil dwingen.

Henry James beargumenteert met Daisy Miller op een geweldige manier dat vrouwen niet alleen maar bestaan om naar liefde hunkerende mannen hun zin te geven. Hij geeft niet alleen een verbluffende analyse van de psyche van de verdrukte vrouw, maar suggereert ook dat het patriarchaat ook maar een mannelijk schild tegen liefdesverdriet blijkt te zijn. d

EINDELOOS NUMMER 5 - PAGINA 16

Prent van de maand Zoals je ziet zijn onhaalbare schoonheidsidealen voor de vrouw van alle tijden. De onderstaande afbeelding toont de Kim Kardashians van de Oudheid en de negentiende eeuw in een rontgenkliniek. Zo moest de vrouw, blijkbaar, óf een geplette ribbenkast hebben óf letterlijk de Venus van Milo zijn. Dan kiezen wij van Eindeloos toch maar het korset, zo’n dubbele amputatie gaat ons namelijk veel te ver.

PRENT VD MAAND

COLOFON

Hoofdredactie Tycho Hofstra Eindredactie Silvio Algra Coks Donders Tycho Hofstra Koen Molenaars Vormgeving Tycho Hofstra Drukwerk Speed-o-Print, Amsterdam Redactie Silvio Algra Lennart Bolwijn Jetske Brouwer Coks Donders Tycho Hofstra Emma Kabel Zará Kars Thijs van Leeuwen Koen Molenaars Suzanne Nellestijn Ciska Schippers Pouwel van Schooten Anna Teijieiro Fokkema Winke Wiegersma Redactieraad Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching Prof. Dr. Wyger Velema Dr. Wendelien van Welie Uitgever: Stichting Eindeloos

Schrijven voor Eindeloos?

Vormgeven voor Eindeloos?

Tekenen voor Eindeloos?

Kom langs bij Eindeloos!

Stuur een mailtje naar: eindeloos@kleioamsterdam.nl Onderschriftjes bedenken mag ook!

Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studievereniging Kleio.

Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis en in de Oudemanhuispoort.

Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloos@kleio-amsterdam.nl Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam.

Zie ook: eindeloosweblog.wordpress.com