NUMMER 2 November 2019, 23e JAARGANG
d MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM d
EINDELOOS G E S C H I E D E N I S VA N
LHBT+
Het uranisme • Stonewall • Cher Androgyne • Georgi Tsjitsjerin • Eurovisie Songfestival • Liefde tussen leraar en leerling • Who’s afraid of Edward Albee? • Homoseksualiteit in China
INHOUDSOPGAVE - 2
Inhoudsopgave
EINDELOOS COLOFON Hoofdredactie
Het uranisme
De theorieĂŤn over homoseksualiteit van de eerste homo-emancipator
3
Stonewall
De LHBT-gemeenschap versus de politie 4 Who’s afraid of Edward Albee? 6 Liefde tussen leraar en leerling: taboe of de norm? 8 Cher Androgyne 9 Centerfold 10 Eurovisie Songfestival
12
Haye Heida Maura Wesseling Sophie Zwaal
Eindredactie
Silvio Algra Loes Knijn Suzanne Nellestijn Maura Wesseling Sophie Zwaal
Opmaak
Sophie Zwaal
Drukwerk
Speed-o-Print, Amsterdam
Redactie
Georgi Tsjitsjerin 18
Sterre Berentzen Haye Heida Rutger Hoekstra Job Holtz Anne van Keulen Julia Kloppenburg Froukje Vroom Maura Wesseling Romy Zoetendal Sophie Zwaal
Politicus van de maand & voorwerp van de maand 20
Met bijdrage van
De passie van de gescheurde mouw
Homoseksualiteit in de Chinese maatschappij door de eeuwen heen
14
LHBTIQ+-gemeenschap en debevrijding van Nederland 16 De Roze Bevrijders
HOOFDREDACTIONEEL
Maurits Huijbrechtse
Redactieraad
Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching Prof. dr. Wyger Velema Wanneer Gay Pride in de zomer eraan komt Maar ook kijken we naar hoe de Dr. Wendelien van Welie staat alles in het thema van de LHBT+. In elk LHBT+-cultuur eruitziet in andere landen, Beste lezers,
blad, op de televisie en in de winkels is de iconische regenboog te zien. Maar het lijkt alsof al deze aandacht en interesse weer naar de achtergrond verdwijnt zodra de Pride voorbij is. Dat is natuurlijk onzin en vooral ontzettend jammer! Er ontstaat zo de discussie of de regenboog een soort marketing truc is die winkels toepassen. Plak een regenboog op de tas en hij verkoopt! Maar hoe mooi zou het zijn als er het hele jaar in bladen en op televisie aandacht wordt geschonken aan LHBT+? Deze maand besteden wij aandacht aan de geschiedenis van de LHBT+, om zo het thema ook eens in de winter te bespreken. Veel belangrijke mensen komen langs, waaronder zangers, schrijvers en sporters.
zoals China en Rusland. Het is niet alleen een thema wat mensen binnen de LHBT+ aanspreekt. Het gaat om gelijkheid. Of je nou hetero, homoseksueel of iets compleet anders bent, het hoort niet uit te maken!
Uitgever: Stichting Eindeloos
Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studieVeel leesplezier! vereniging Kleio. Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. Haye Heida, Maura Wesseling & Sophie C. Hoofthuis en het Bushuis. Reacties, Zwaal ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloos@kleio-amsterdam.nl Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam. Stichting Eindeloos Postbus 1626 1000 BP Amsterdam eindeloosweblog.wordpress.com
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
URANISME - 3
Het uranisme
De theorieën over homoseksualiteit van de eerste homo-emancipator
Job Holtz - Over de emancipatie van homoseksuelen wordt al jarenlang gediscussieerd. Hoewel West-Europa ver voor-
loopt op andere delen van de wereld, blijft het de vraag in hoeverre homoseksuelen algemeen geaccepteerd worden in de maatschappij. De discussie over de homo-emancipatie is echter niet alleen iets van deze tijd. Zo’n honderdvijftig jaar geleden schreef de Duitser Karl Heinrich Ulrichs over de emancipatie van mannen en vrouwen die op het gelijke geslacht vallen. Hij wordt tegenwoordig gezien als pionier van de homo-emancipatie. lrichs werd geboren in 1825 moseksuele mannen en de mannelijke ziel schriften in het Latijn, die op veel plaatsen in het Duitse plaatsje Au- in het lichaam van lesbische vrouwen. Hier gelezen zouden worden. Ook kwam hij in rich, vlakbij de grens met de kon niemand wat aan doen, dus was het contact met de journalist Karl Maria Kertprovincie Groningen. Eerst simpelweg aanleg. Daarom vond hij het beny, die het woord ‘homoseksualiteit’ had studeerde hij theologie en strafbaar stellen ervan onterecht. Behalve bedacht. Vlak na zijn dood werd het eerste rechten aan de universiteit van Göttingen, in geschriften probeerde hij zijn theorieën succesvolle tijdschrift voor homoseksuelen later studeerde hij geschiedenis aan de uniopgericht, Der Eigene, een tijdschrift dat 33 Hij kreeg de status van versiteit van Berlijn. Vanaf 1864 begon hij jaar zou bestaan. In 1898, drie jaar na zijn zijn theorieën over homoseksuelen uit te werden zijn geschriften opnieuw uiteerste homo-emancipator dood, werken in een aantal geschriften. Voor de gegeven door homo-emancipator Magnus verschillende soorten liefde had hij een ei- ook op andere manieren kenbaar te maken. Hirschfeld. Na een periode van zo’n hongen terminologie bedacht, die hij ontleen- In 1865 richtte hij de eerste organisatie voor derd jaar waarin hij nauwelijks aandacht de aan Symposium van Plato. In dit verhaal homoseksuelen op, de ‘Urnings Unie’. Tege- kreeg, werd Ulrichs eind twintigste eeuw waren er twee versies van Aphrodite, een lijkertijd vroeg hij schriftelijk aan het Duitse opnieuw ontdekt. Hij kreeg al gauw de stageboren uit een man (Uranos) en een ge- congres of dit de wetten tegen homosek- tus van eerste homo-emancipator, omdat boren uit een vrouw (Dione). Zo noemde hij suelen wilde intrekken, maar het congres hij de eerste persoon was die openlijk voor homoseksualiteit ‘uranisme’ en mannen weigerde dat. Wel kreeg hij twee jaar later zijn homoseksualiteit uitkwam. Kijk daardie op mannen vallen ‘urning’. Een vrouw toestemming om in München openlijk over om niet vreemd op als u in een van de grote die op het gelijke geslacht valt noemde hij zijn ideeën te spreken. Hij kwam echter niet steden in Duitsland een ‘Karl-Heinrich-Uleen ‘urninde’ en mensen die op het andere aan praten toe, omdat de menigte hem al in richs- Straße’ tegenkomt. d geslacht vallen ‘dioning’. het begin uitjoelde. Ulrichs theorie was dat homoseksuaHoewel hij het tijdens zijn leven niet liteit werd veroorzaakt door de ziel: zo zat zozeer merkte, had Ulrichs wel een enorme de vrouwelijke ziel in het lichaam van ho- invloed. Zo schreef hij in ballingschap ge-
U
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
4 - STONEWALL
Stonewall
De LHBT-gemeenschap versus de politie Vivian Lieberom - Een bont gezelschap van travestieten, drag queens, homo’s en lesbiennes die op hoge hakken of platte schoenen een kick line dansten tegenover de anti-demonstratiepolitie die met knuppels klaar stond om te slaan. Het was een bijzonder tafereel dat zich afspeelde na een politie-inval in de populaire New Yorkse homobar Stonewall Inn. De rellen van 28 juni 1969 en de nachten daarna waren een mijlpaal in de geschiedenis van LHBT-emancipatie.
I
De politie moest later toegeven dat zo’n zweterige groep mannen wel wat met ze deed
n de Verenigde Staten was tot ver in de twintigste eeuw homo zijn één van de ergste dingen die je kon overkomen. Homo’s en lesbiennes werden doelbewust overal en door iedereen tegengewerkt. Politie, artsen, familie en heel heteroseksueel Amerika vonden homo’s pervers en schadelijk. De American Psychiatric Association voegde in 1952 homoseksualiteit toe aan de lijst van sociopathische persoonlijkheidsstoornissen en wie ‘verontrustende tekenen’ vertoonde werd naar een psychiater gestuurd, die het ‘probleem’ dacht op te lossen door schoktherapieën en uitgebreide gesprekken over wat er niet spoorde. In de horeca mocht geen alcohol worden verkocht aan homo’s en travestieten en de politie arresteerde travestieten als ze niet ten minste drie kledingstukken droegen die bij hun eigen geslacht hoorden. Doordat travestieten en homo’s overal werden geweigerd en EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
geen werk konden vinden, kwamen velen terecht in de grimmige wereld van prostitutie en drugs. De enige plekken waar de gemeenschap samen kon komen, waren nachtclubs in grote steden, zoals de Stonewall Inn in Greenwich Village. De New Yorkse wijk was een populaire omgeving voor muzikanten, Beatniks, kunstenaars en voor de vroege LHBT gemeenschap. Veel homo’s en lesbiennes waren kleine en christelijke
De politie wist dat de eigenaren geen vergunning hadden om drank te serveren en viel daarom geregeld binnen om smeergeld op te halen plattelandsgemeenschappen ontvlucht waar ze zo onverbiddelijk veroordeeld werden. In steden zoals San Francisco of New
York vonden ze elkaar, maar zelfs de Stonewall Inn was geen veilige plek. Het was een overvolle club met afgeplakte ramen en er werden ziektes verspreid door het koude emmerwater waarin de glazen werden gespoeld. Homobars waren eind jaren zestig niet illegaal meer en de politie kon er niet veel meer tegen doen, maar de Stonewall Inn werd gerund door de maffia. De Genovese maffiafamilie had de bar opgericht, omdat homo’s nergens anders naartoe konden en de zaak dus goed zou draaien. De politie wist dat de eigenaren geen vergunning hadden om drank te serveren en viel daarom geregeld binnen om smeergeld op te halen. Het was bijna routine. De bezoekers werkten mee, lieten hun identificatiebewijzen zien en mochten naar buiten. Alleen voor minderjarigen en crossdressers was het lastig, die werden eruit gepikt en in de politiewagen gezet. Het werd meestal aanvaard door de bezoekers van de Stone-
STONEWALL - 5
In 2016 heeft Barack Obama de Stonewall Inn uitgeroepen tot nationaal monument, het eerste nationale monument dat het verhaal vertelt van de strijd voor LHBT-rechten wall Inn, maar 28 juni waren ze klaar met het constante getreiter. Zaterdagnacht om 01:20, later dan normaal, kwamen er vier politieagenten binnen. De muziek werd uitgezet en de lampen gingen aan. Zoals gewoonlijk ontstond er een rij om gecontroleerd te worden en naar buiten te kunnen, maar deze keer was de sfeer baldadiger. Buiten ontstond er een mensenmassa en er werd gejuicht als bezoekers de controle door waren. Eén iemand gooide een penny naar de agenten en al snel vloog er overal muntgeld door de lucht. De agenten werden bekogeld door het smeergeld dat ze kwamen halen. Na het muntgeld volgden grotere voorwerpen zoals bierblikjes en flesjes, maar het was de baksteen die berucht werd. Wie de eerste baksteen gooide en of het überhaupt een baksteen was is nooit duidelijk geworden, maar het was deze baksteen die door een raam ging en een keerpunt in de homo-emancipatie inluidde. De groeiende mensenmassa werd gewelddadiger en de agenten trokken zich terug in de Stonewall Inn en sloten zichzelf binnen. Een parkeermeter werd gebruikt als stormram om de agenten uit het pand te krijgen en toen dat niet werkte zette iemand het gebouw in brand. De felste relschoppers waren degenen die de meeste ellende te verduren hadden gekregen, dus de zwarte en Latijns-Amerikaanse drag queens. De komst van de Tactical Police Force, die gewoonlijk werd ingezet bij demonstraties tegen de Vietnamoorlog, verergerde het geweld. Toen de zon opkwam was de straat ontruimd en kwamen de grote kranten van de drukker, die (homofoob) verslag hadden gedaan van de gebeurtenis en mensen nieuwsgierig hadden gemaakt. De eerste nacht waren er naar schatting zo’n 500 aanwezigen geweest. De tweede nacht waren dat er duizenden. Nog een paar nachten werd er gereld tot de rust enigszins terugkeerde. De Stonewall rellen waren niet het begin van de homo-emancipatie, maar het bracht de homorechtenbewegingen wel naar een ander niveau. Eerdere bewegingen waren braver en vooral kleinschaliger, want er waren slechts enkelingen die zich durfden uit te spreken. Direct na Stonewall werd het Gay Liberation Front opgericht. Deze beweging was feller en opener dan voorgangers en de actievoerders waren meer zichzelf. Een maand na de rellen werd de eerste LHBT mars gehouden en in juni 1970 werden er in verschillende Amerikaanse steden Gay pride parades gehouden ter herdenking van Stonewall. In 2016 heeft Barack Obama de Stonewall Inn uitgeroepen tot nationaal monument. Het is het eerste nationale monument dat
het verhaal vertelt van de strijd voor LHBT rechten. President Obama heeft nog veel meer betekend voor de LHBT-gemeenschap. Onder zijn regering werd het homohuwelijk in het hele land gelegaliseerd en werd discriminatie in de gezondheidszorg en in het leger aangepakt. De LHBT gemeenschap is sinds 1969 ver gekomen, maar het zal nog lang duren voordat discriminatie volledig is uitgebannen. d
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
6 - EDWARD ALBEE
Who’s afraid of Edward Albee? ‘I am not a gay writer. I am a writer who happens to be gay.’
Maura Wesseling - Bekend door stukken als Who’s afraid of Virginia Woolf? en A Delicate Balance was Edward Albee meer dan een succesvolle schrijver. Hij was trots op zijn homoseksualiteit en vocht voor gelijke rechten voor iedereen. Hij liet zich nooit van dit doel afhalen.
Vooral in de eerste jaren was hij ontzettend druk met het vechten voor de LHBTQ+ EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
EDWARD ALBEE - 7
O
p zijn achttiende verliet Albee zijn ouderlijk huis. Hij was opgegroeid als geadopteerde zoon in een rijke familie. Maar Albee was niet gelukkig bij zijn ouders en hij werd van vier verschillende scholen weggestuurd. Dus besloot Albee te vertrekken. Hij had al veel geschreven voor de theaterwereld en kende al aardig wat roem. Als men hem vroeg waarom hij was vertrokken van huis zei hij dat het gewoon geen goede match was voor hem. Maar in latere interviews beschreef hij zijn thuissituatie als verstikkend. Albee vertrok naar New York waar hij door middel van verschillende baantjes geld verdiende, terwijl hij druk bleef schrijven. Vooral in die eerste jaren was hij ontzettend druk met het vechten voor de LHBTQ+. Albee was trots op zijn seksualiteit, maar op een bepaalde manier ook onverschillig. Hij vond dat een homoseksuele-man niet anders was dan een heteroseksuele. Het was simpelweg een variatie van de natuur en dus was er niets mis mee. Hij vond het dan ook belachelijk als men hem beschreef als een gay writer en protesteerde ertegen:
“A writer who happens to be gay or lesbian must be able to transcend the self. I am not a gay writer. I am a writer who happens to be gay.” Hij was dol op controversiële thema’s, en leverde graag kritiek op de samenleving in zijn stukken. Hij vond het geweldig om de traditionele geest van het publiek eens aan het denken te zetten. Op humoristische wijze levert hij in zijn stukken kritiek op het type mens dat in de zaal zat. Toen in de jaren 60 Who’s afraid of Virginia Woolf? in première ging, waren veel mensen boos. Ze “beschuldigden” Albee ervan dat hij twee homoseksuele koppels had neergezet. In het stuk zien we echter Martha en George en Nick en Honey. Twee heteroseksuele koppels. De critici zochten echter naar homoseksueel getinte thema’s of verklaringen. Zo zou er in stukken geschreven door gay writers veel vrouwenhaat zitten en dat was in dit stuk zogenaamd goed te zien omdat Martha zo naar was. Daarnaast zouden de stelletjes geen kinderen hebben omdat de mannen stiekem homo waren. Bovendien zou zo een seksueel stuk alleen voor homo’s leuk zijn. Zij mochten zelf niet
schrijven over wat ze wilden en dus zetten ze alleen mislukte heterohuwelijken neer, waarin ze zulke vervelende beelden van Amerikaanse vrouwen en het huwelijk zouden afbeelden. Maar al deze onzinverhalen hadden geen effect. In 1963 won Albee een Tony voor het stuk en hij zou er nog drie Pulitzer prijzen voor ontvangen. Het leek er dus op dat de stukken van Albee door critici alleen werden bekeken om ze vervolgens de grond in te boren. Albee was zich ervan bewust dat hij zo werd behandeld omdat hij geen geheim maakte van zijn seksualiteit. Hij was een voorbeeld voor veel LHBTQ+ mensen vanwege zijn dapperheid om te zijn wie hij was en er nooit in zijn leven sorry voor te hebben gezegd. Tot de Jaren 80 was het illegaal om seks te hebben met iemand van hetzelfde geslacht, kortom was Albee openlijk over het feit dat hij tegen de wet in ging. “Why would I keep it a secret? It’s my nature…. I’m not embarrassed by it…. I’m not ashamed of it. Why should I go along with people who are idiotic?” d
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
8 - PEDERASTIE
Liefde tussen leraar en leerling: taboe of de norm?
Romy Zoetendal - Herodotus, Plato, Xenophon en Athenaeus schreven allemaal over aspecten van homoseksualiteit in het
oude Griekenland. Homoseksuele relaties tussen volwassen mannen en puberale jongens, ook wel pederastie genoemd, was veelvoorkomend binnen de Griekse samenleving. Homoseksualiteit was dus wijd geaccepteerd in het oude Griekenland. Hoe zagen deze relaties er precies uit? En hoe pasten deze relaties binnen de Griekse maatschappij?
D
e homoseksuele relaties van de Grieken bestonden dus vaak uit een volwassen man en een puberale jongen. Het verschil in leeftijd was vaak niet groot, slechts een paar jaar. Het leeftijdsverschil tussen de partners symboliseert de machtsverhouding tussen de partners. De relatie bestond uit de ‘erast’ wat ‘hij die inspireert’ betekent en uit de ‘eromenos’ wat ‘hij die bemind wordt’ betekent. De dominante rol in de relatie werd bekleed door de erast en de onderdanige of passieve rol in de relatie werd bekleed door de eromenos. Wanneer een eromenos achttien werd, de volwassen leeftijd voor Griekse jongens, nam hij zelf de rol aan van erast in een nieuwe relatie met een andere partner. De relatie met de voorgaande partner volstond immers niet meer aangezien het machtsverschil was weggevallen, beide mannen waren volwassen geworden. Seksuele relaties tussen twee mannen van dezelfde leeftijd kwamen wel voor, maar dan nam een van de partners een passieve, onderdanige rol aan. De machtsverhouding tussen de partners was namelijk een fundamenteel en benodigd aspect van seksualiteit in het oude Griekenland. Zo belangrijk als macht was binnen seksuele relaties, zo onbelangrijk was seksuele geaardheid. Seksuele oriëntatie was namelijk geen onderdeel van je identiteit, zoals dat vandaag de dag wel wordt gezien. De oude Grieken maakten geen onderscheid tussen een homoseksueel en een heteroseksueel. Een volwassen burger had vaak naast zijn jonge mannelijke geliefde, een minnares. Daarnaast kon hij gebruik maken van de diensten van prostituees. Deze vele seksuele relaties waren heel gebruikelijk. Was deze seksuele vrijheid en uitbundigheid iets om te vieren? Of was
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
dit iets verontrustends? Er zijn bronnen gevonden waarin de Grieken zelf de seksueel extravagante levens van hun tijdgenoten afkeurden. Er worden door historici verschillende oplossingen voorgesteld om deze ogenschijnlijk tegenstrijdige meningen te verenigen. Zo denken sommige historici dat pederastie in Griekenland een vorm van bushido was, een vorm van extreem hechte vriendschap zoals wordt beschreven in het verhaal van Achilles en Patroclus in de Ilias van Homerus. Hier zou pederastie een hechte vriendschap tussen
De educatie van de elite was gebaseerd op pederastie, de relatie tussen leraar en leerling twee mannen zijn, in plaats van het gedrag van geliefden in de moderne betekenis van homoseksualiteit. De Grieken waren de eersten die pederastie bewonderden, het goddelijkheid toeschreven en zelfs institutionaliseerden. Pederastie werd namelijk gezien als een norm voor aristocratisch gedrag en had een opvoedkundig en educatief karakter. De
educatie van de elite was gebaseerd op pederastie, de relatie tussen leraar en leerling. Deze relatie werd gebruikt ter introductie in de wereld van volwassenen en verantwoordelijkheid. Van volwassen mannen werd verwacht dat zij jongen jongens opvoedden en opleidden maar er werd niet van vaders verwacht dat zij dit deden met hun eigen zoon. Het onderwijzen van jongeren werd uitsluitend gedaan door de desbetreffende geliefden. De relatie was gebaseerd op wederzijdse liefde en seksuele passie maar ook deels op politieke interesse. Het was een onderdeel van de educatie en opvoeding van jonge jongens. Onder historici heerst nog steeds de discussie over de verhouding tussen opvoeding, liefde en seks in deze relaties. Homoseksualiteit kwam niet alleen voor onder de Griekse elite. Tijdens de oudheid was homoseksualiteit ook populair bij de Assyriërs, Joden en Egyptenaren. Met name in Egypte waren homoseksuele relaties, en zelfs huwelijken, niet zeldzaam. Daarnaast kwam homoseksualiteit voor onder alle lagen van de bevolking, van slaaf tot elite. De rol die homoseksualiteit speelde bij de Grieken benadrukt de veranderlijkheid van menselijke ideeën over seksualiteit en de rol die deze ideeën spelen in een samenleving. Daarnaast toont deze kijk op homoseksualiteit aan dat seksuele oriëntatie geen deel hoeft uit te maken van je persoonlijke identiteit, iets wat vandaag haast ondenkbaar lijkt. Seksualiteit is vandaag de dag sterk vervlochten met burgerlijke rechten, emancipatie, vrijheid en identiteit. Het is wellicht lastig voor ons in deze context om homoseksualiteit te zien als de norm, in plaats van de uitzondering. d
CHER ANDROGYNE - 9
Cher Androgyne Anne van Keulen - ‘Waarom zou ik me aanpassen aan de norm als ik me lekker voel in een driedelig pak?’ Moet de Franse
artiest Mathilde de Morny vast gedacht hebben. Deze vrouw wist door haar dapperheid en door avontuurlijk, schandalig en aanstootgevend te zijn veel oproer te creëren in de negentiende eeuw.
M
athilde de Morny werd geboren op 26 mei 1863 in een nobele familie. Ze omarmde de bijnaam ´Missy´ en haar bijzondere uitstraling en extravagantie maakte haar al snel een opvallend persoon. Ze was open over haar seksuele voorkeur voor vrouwen maar was van 1881 tot 1903 wel getrouwd met Jacques Godart, een homoseksuele man. Mathilde had een vrij mannelijke physique, waar ze regelmatig op werd bekritiseerd. Het is niet duidelijk of Mathilde haar borsten operatief heeft laten verwijderen of dat ze het dagelijks liet inbinden. Ze rook sigaren, haar haren waren kortgeknipt en ze droeg vaak een pak, een kledingstijl die toentertijd verboden was voor vrouwen. Vaak had ze een opspeldbare rok bij zich voor wanneer ze zich niet bevond in persoonlijke kringen. Maar na de dood van haar moeder in 1896 droeg ze alleen nog maar mannenkleding. Een vriend van haar, Joséphin Péladan, noemde haar een ‘cher androgyne’: een lieve androgyne. Hij zei over haar kledingstijl: ‘Je bent je eigen broer geworden’ Mathilde deed het allemaal en keek niet op of om van kritiek. Op seksueel gebied blijkt ze ook geen schaamte te hebben. Ze had een gym in haar huis, waar ze naakt haar work-out deed, voor een select groepje van vrouwelijke toekijkers. Mathilde raakte vervolgens in verschillende lesbisc he relaties, waaronder ook met Co-
lette*, een schrijfster die vocht voor ongelijke genderrechten. Ze besloten samen te wonen in Parijs. Colette schreef verschillende toneelstukken waaronder ook Rêve d’Égypte. Dit toneelstuk werd uitgevoerd in de Moulin Rouge, waar ook Mathilde een rol in speelde. Een schandaal ontstond door oproer rondom de scène waarin Mathilde, in de rol van een Egyptoloog, een vrouw kuste. Hieruit volgde dat Colette en Mathilde niet meer openlijk samen konden wonen. De relatie hield nog stand voor vijf jaar. Mathilde werd voort verschillende rollen afgewezen, omdat men niet kon accepteren dat ze zich mannelijk kleedde. Mathilde vocht voor acceptatie van haar manier van zijn, en liet dat aan iedereen weten. Ze had geen schaamte en trok de grens steeds weer wat verder. d
*Er is een film over deze vrouw gemaakt in 2018. ‘Colette’ gaat over hoe een auteur ongelooflijk succes boekt met een boek dat ge-
dwongen is geschreven door zijn ghostwriter, zijn vrouw. Zij vecht voor de oneerlijke constructie van gendernormen en maakt haarzelf bekend.
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
10 - CENTERFOLD
LHBT+ in de
Met de contrafact ‘alle Duitsers zijn homo’, dat nog altijd uit volle borst in de televisie en het ingeburgerde ‘hé homo!’ op het veld of in de kleedkamer he terfold van Eindeloos staat deze keer dan ook in het teken van degenen
Vijf wedstrijden en een zangcarrière Rutger Hoekstra - Het kan verkeren. Op veertienjarige leeftijd ontdekt worden door Pierre Kartner (het Smurfenlied, Daar in dat kleine café aan de haven, baard en malle hoed), uiteindelijk profvoetballer worden, maar na je actieve carrière toch volkszanger worden en onbedoeld het lijflied maken voor de voetbalsters van het Nederlands elftal tijdens het EK 2017 in eigen land. John de Bever is de man die het overkwam en die bekend staat als een van de weinige profvoetballers die uitkomt voor zijn homoseksualiteit. De Bever was vooral succesvol in het zaalvoetbal in de negentiger jaren, op het veld kwam hij niet verder dan vijf wedstrijden. In feite is zijn voetbalcarrière lang zo succesvol niet als zijn zangcarrière. Ergens is het ironisch dat zijn grootste hit Jij krijgt die lach niet van mijn gezicht via de kantines van het Nederlandse amateurvoetbal, door de Nederlandse voetbalsters uiteindelijk omarmd werd.
Als de goals net zo groot waren geweest als zijn bril op veertienjarige leeftijd, had 'ie wellicht wel een succesvolle voetbalcarrière.
Gay rodeo
Vivian Lieberom - Rodeo roept vooral associaties op met rednecks uit het christelijke en conservatieve Verenigde Staten, maar in 1985 werd de International Gay Rodeo Association (IGRA) opgericht, een Amerikaanse rodeovereniging voor en door lhbt’ers. De IGRA was oorspronkelijk bedoeld als goededoelenorganisatie en als plek waar homoseksuele rodeoliefhebbers hun sport konden beoefenen zonder buitengesloten te worden. Behalve de bekende rodeo onderdelen zoals barrel racing, stieren rijden en lassowerpen, doen ze bij de gay rodeo aan wat extra rondes. Een bijzonder onderdeel is bijvoorbeeld goat dressing. Daarbij rennen twee deelnemers met ondergoed om hun armen naar een geit, om die vervolgens zo snel mogelijk in een grote witte onderbroek te hijsen. Bij de wild drag race moeten één lesbienne en één homo een stier bedwingen zodat het derde teamlid, de drag queen of king, er bovenop kan klimmen. In de beginjaren was de IGRA vooral als safe haven bedoeld, maar tegenwoordig zijn de gay rodeo’s ook populair buiten de gemeenschap.
Iedereen gelijk bij onderlinge strijd Sterre Berentzen - De Gay Games is het grootste sport- en cultuurevenement voor de lgbt-gemeenschap ter wereld. Het vindt vanaf 1982 elke vier jaar plaats en iedereen kan mee doen ongeacht de seksuele oriëntatie. Het werd in het leven gebracht door Tom Waddell, een Amerikaanse homoseksuele olympische tienkamper. Waddell wilde een vereniging oprichten dat vrij was van homofobie en kwam aanvankelijk met de naam ‘Gay Olympics’, maar het Nationaal Olympisch Comité liet dit gerechtelijk verbieden. Begonnen als een enigszins ‘klein’ evenement met maar 1350 deelnemers, is ondertussen uitgegroeid tot een evenement met ongeveer dertienduizend deelnemers. De vijfde editie van de Gay Games vond plaats in Amsterdam in 1998, de eerste keer dat het buiten Europa werd gehouden. Toenmalig burgemeester Schelto Patijn opende het evenement. De meest recente editie vond plaats in Parijs in 2018.
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
CENTERFOLD - 11
sportwereld
tribunes gescandeerd wordt, flauwe opmerkingen van voetbalanalisten op eeft de sport niet de beste reputatie op het gebied van inclusiviteit. De cenn die zelf het heft in handen namen om hier verandering in te brengen.
Geboren als man, sporten als coureur, werken als gevechtspiloot en gestorven als vrouw Rutger Hoekstra - Roberta Cowell (1918-2011) werd geboren als Robert Cowell, was tussen 1942-1945 gevechtspiloot voor de Royal Air Force en voordien een gerespecteerd coureur in Groot-Brittannië. Na de oorlog onderging ze de transitie van man naar vrouw. Tijdens de oorlog werd ze opgepakt door de Duitsers, nadat ze tijdens een geallieerd bombardement neergeschoten werd. Deze traumatische gebeurtenis leidde tot depressies. De behandeling voor de depressies had als gevolg dat ze zich realiseerde dat ze een vrouw was. In 1948 onderging ze een operatie die haar transitie definitief maakte. In de jaren die volgden, verdiende ze goed geld aan haar biografie en interviewaanvragen. Een dergelijke transitie was immers nieuw en de masculiniteit van haar werk maakte het nog fascinerender (en minder homoseksueel, toen nog een taboe). In de jaren zeventig leidde ze een teruggetrokken bestaan, maar haalde de krant door te stellen dat haar verandering gerechtvaardigd was vanwege haar biologische aanleg; in tegenstelling tot al die normale mensen die nu “freaks” werden omdat ze zich misschien anders voelden. Op 11 oktober 2011 overleed ze in de anonimiteit. Haar crematie werd bijgewoond door zes mensen en haar dood werd pas twee jaar later naar buiten gebracht door de krant The Independent, zoals ze zelf wenste.
Fierce op het volleybalveld
Anne van Keulen - In 1996 participeerde een bijzonder mannelijk volleybal team aan het nationale kampioenschap van Thailand. Mon en Jung, twee natuurtalenten in volleybal, werden keer op keer afgewezen bij professionele clubs vanwege hun gay uiterlijk. Ze waren ten einde raad tot een lokaal team een nieuwe coach kreeg, die open try-outs organiseerde. Mon en Jung wisten door de selecties te komen, waardoor het bestaande team opstapte. Dit team ontwikkelde zich uiteindelijk tot een team volledig opgesteld uit homoseksuele mannen en transgender vrouwen. Ze wisten het hele land te choqueren door, tegen alle verwachtingen in, het kampioenschap te winnen. Ze mochten vervolgens niet het nationale team vertegenwoordigen vanwege de manier hoe ze zich kleedden. Hun verhaal is inmiddels in twee Thaise films opgenomen, wat erg bijzonder is voor een land waarin transseksualiteit nog steeds als een ziekte bij de wet wordt gezien. Ze worden als belangrijke schakels gezien in de relatie die het land heeft met de LGBTQ+ community.
You win some, you lose some
Maura Wesseling - Nadat Brazilië bij de Olympische Spelen in 2016 verloor van Australië in de eerste vrouwelijke rubgy finales, was Isadora Cerullo in eerste instantie natuurlijk verdrietig. Maar, haar vriendin besloot dat dit een perfect moment was om haar geliefde ten huwelijk te vragen. Majorie Enya liep trots het veld op met een microfoon en deed een prachtige speech, waarna het paar zich verloofde. Isadora was een van de 66 LHBT+ athleten die dat jaar meededen aan de Olympische Spelen, terwijl er in 2012 maar 23 waren.
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
12 - EUROVISIE SONGFESTIVAL
Eurovisie Songfestival Waarom de LGBT-gemeenschap altijd twaalf punten geeft
Rutger Hoekstra - De onlangs onthulde slogan ‘Open Up’ voor het Eurovisie Songfestival 2020 past geheel in lijn met het
evenement. Sinds enkele jaren wordt door de organisatie een slogan bedacht die een boodschap uitdraagt over het land, Europa of de mensen die ernaar kijken. Een blik op de slogans van de laatste vijf jaar leert dat hoewel de woorden anders zijn, de boodschap vrijwel identiek is: het liedjesfestijn is er voor iedereen. Zo luidde in 2019, ’18 en ’19 de slogans respectievelijk ‘Dare to Dream’, ‘All Aboard’ en ‘Celebrate Diversity’. Sinds jaar en dag is het Eurovisie Songfestival het evenement bij uitstek dat voor iedereen toegankelijk moet zijn, ongeacht afkomst, geslacht, geaardheid of nationaliteit. Het festival heeft het imago, door die inclusiviteit, ook een feest voor de LGBT+-gemeenschap te zijn. Dat roept automatisch de vraag op hoe het precies zo gekomen is.
T
oen het Songfestival zijn eerste editie beleefde in 1956 was Europa nog niet bepaald geëmancipeerd en ook nu nog doen landen mee (of kunnen in theorie meedoen) die niet bekend staan om hun openheid. Wie de beelden terugkijkt van de jaren vijftig en zestig ziet veel jurken, pakken, stijve zangers en zangeressen en een heuse orkestbak. Het decor kon zo van de bonte avond komen van je nabijgelegen basisschool. Het festival was een keurig evenement en was bedoeld om in een naoorlogs Europa het continent te verenigen. Nadat ABBA in 1974 won met Waterloo schoof het Songfestival op in de richting EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
die we nu kennen: meer show en glitter en minder orkest en jurken. Toen in 1998 de transfender Dana International namens Israël won, was het hek van de dam. Hoewel het Songfestival soms nog raarste inzendingen op het podium ziet, lijkt in het afgelopen decennium het platte meer
Het Songfestival speelt met genderrollen: een man kan gerust vrouwelijk zijn en vice versa plaats gemaakt te hebben voor serieuzere inzendingen die nog steeds de LGBT+-gemeenschap aanspreekt. Pure cult is de
Oekraïense inzending van 2007 (Verka Serduchka – Dancing Lasha Tumbai). Wellicht is zij de populairste niet-winnaar van het Songfestival (tweede achter Servië waarvan de zangeres lesbienne was), want nog steeds verschijnt de dragqueen in een aluminiumfolie-pakje op het festival tijdens het pauzeprogramma. Naast dat het cult is, is de act ook typerend voor de jaren negentig en nul: stampende eurobeat, feestje en veel glitters. Heel anders dan de kakelende Israëlische winnares Netta (Toy) uit 2018, die dan wel als een kip klinkt, maar verder een serieuze boodschap wil overbrengen over seksueel overschrijdend gedrag. De elementen die bovenstaande voor-
beelden bij zich dragen, spreekt de LGBT+-gemeenschap aan. Alleen waar ligt de oorzaak hiervan. Het is mij te simpel om te zeggen dat omdat het festival feestelijk is, homo’s zich er thuis voelen (zoals een journalist van het AD stelde in gesprek met RTL Nieuws) of omdat het tv-commentaar vilein en nichterig is, zoals Catherine Keyl in hetzelfde artikel stelde. Ook de Volkskrant heeft zich met deze vraag beziggehouden. Volgens genderwetenschapper Mariecke van den Berg van de Vrije Universiteit is het wedstrijdelement waarbij de underdog kan winnen, belangrijk om te achterhalen waarom het Songfestival zo populair is onder niet-heteroseksuelen. Homoseksuelen, transgenders, biseksuelen, noem ze maar, kunnen zich identificeren met de underdog. Daarnaast is het een gezellige wedstrijd zonder de agressie die sportwedstrijden kenmerkt, ook dat moet de groep aanspreken. Het Songfestival speelt volgens Van den Berg verder met genderrollen. Een man kan gerust vrouwelijk zijn en vice versa. In feite zegt Van den Berg dus hetzelfde als wat het RTL Nieuws al concludeerde. De vraag beantwoorden waarom het Songfestival zo populair is, resulteert in een kip-en-ei-verhaal. In ieder geval is het zo dat de open houding van het festival waarin iedereen welkom is, al bij de start van het festival, een belangrijk gegeven. Verder is het feest, de optredens van transgenders, lesbiennes en homoseksuelen van belang voor LGBT+ om zich te identificeren met het festival. Het competitie-element waarin de underdog kan winnen draagt hieraan bij. Toch blijft het raar dat in Oost-Europese landen (en zelfs sommige Afrikaanse en Arabische landen die in theorie mogen meedoen) dat het Songfestival uitgezonden wordt. Die vraag hier beantwoorden is onmogelijk wegens ruimtegebrek. Inmiddels heeft de European Broadcasting Union (EBU), de organisator van het festival, de LGBT+-gemeenschap omarmd. Zo was er enkele jaren terug gedoe omtrent de regenboogvlag, maar die is nu ‘expliciet toegestaan’, bij monde van Jon Ola Sand (voor de vaste kijkers, die man met de blauwe ogen alsof hij een ondode uit
EUROVISIE SONGFESTIVAL - 13 Game of Thrones was en die dan bij de stemming zegt dat de lijnen open of gesloten zijn en alle stemmen geteld zijn). In Nederland heeft het Songfestival navolging gekregen doordat het COC, de belangenvereniging voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders, organiseert sinds 1995 (Nederland mocht toen niet meedoen) een eigen Songfestival. d
Advertentie
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
14 - HOMOSEKSUALITEIT IN CHINA
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
HOMOSEKSUALITEIT IN CHINA - 15
De passie van de gescheurde mouw Homoseksualiteit in de Chinese maatschappij door de eeuwen heen
Sterre Berentzen - In een ver verleden leefde er eens een keizer genaamd Ai (27-1 BCE), die behoorde tot de Han-dynastie.
Deze keizer, die was geboren onder de naam Liu Xin, betrad op twintigjarige leeftijd de troon in China. Hoewel deze keizer een vrouw had, raakte hij net als menig ander keizer verwikkeld in een buitenechtelijke affaire. Zijn minnaar was een jonge man van negentien jaar oud, genaamd Dong Xian. Dong Xian was een dienaar aan het hof van keizer Ai, maar werd dankzij zijn intieme relatie met de keizer al snel gepromoveerd en kreeg een eigen paleis. De liefde van Ai voor Xian was zelfs zo groot dat toen Xian en Ai samen een middagdutje deden en Ai wilde opstaan hij een stuk van zijn mouw afsneed zodat hij zijn Xian niet wakker hoefde te maken. Xian lag namelijk dicht tegen hem aan, op zijn mouw te slapen. Dit verhaal staat bekend als de passie van de gescheurde mouw.
K
eizer Ai was niet de enige Tijdens de laatste keizerlijke dynastie moseksualiteit werd in deze periode gezien Chinese keizer die een ho- van China, de Qing-dynastie (1644-1912 CE) als grotendeels geïmporteerd uit het Wesmoseksuele relatie had. Zo is werd de eerste wet ingevoerd tegen homo- ten, evenals een overblijfsel uit de feodale bekend dat menig keizer uit seksualiteit. Deze wet moet als onderdeel tijd. Ook in deze periode lag de focus bij het de Shang-dynastie (16e-11e van een grotere beweging worden gezien; voortbrengen van nazaten, alleen met een eeuw BCE) seksuele relaties onderhield met om de maatschappelijke chaos die was ont- ander doel. Waar in het confuciaanse oude personen van hetzelfde geslacht. Homo- staan aan het eind van de Ming-dynastie te China het voortzetten van de bloedlijn beseksualiteit werd breed getolereerd in het beperken, werden er maatregelen getrof- langrijk was voor het respecteren van de oude China. Maar homoseksualiteit was fen om de burgers beter te kunnen contro- voorouders, was in het in communistisch geen identiteit die men aannam, eerder leren. Zo werd getracht om het aantal niet China belangrijk om zo veel mogelijk revoeen bepaald gedrag dat niet werd gezien door de overheid bekrachtigde relaties te lutionairen aan te leveren voor de Culturele als inherent onnatuurlijk, zoals in Europa. beperken . De straf die op homoseksualiteit Revolutie. Seks zonder functie werd hierHomoseksuele handelingen ondermijn- stond behelsde een maand gevangenschap mee taboe. den heteroseksualiteit niet. Pas toen de in econoMannen waren wel vermisch opzicht pragmatische plicht om een gezin te vorDe Chinese blik op homoseksualiteit begon pas Deng Xiaoping werd aangemen en kinderen te krijgen, echt te veranderen met de komst van Westerse ideeën steld na de dood van Mao in maar zolang daaraan werd 1976 eindigde de Culturele voldaan werd men niet verRevolutie en opende China oordeeld voor het hebben van een manne- en honderd harde slagen. Dit was een van haar deuren. Hiermee veranderde ook de lijke minnaar. Dit gezinsideaal komt voort de lichtste straffen die men kon krijgen. houding tegenover seksualiteit in het aluit de confucianistische traditie. ConfuciDe Chinese blik op homoseksualiteit be- gemeen en homoseksualiteit in het bijzonanisme was de dominante filosofie in het gon pas echt te veranderen met de komst der Langzaam kwam er een homoseksuele oude China. van Westerse ideeën. Hoewel al in de zes- subcultuur op in China. Zo werd de wet herVanuit het confucianisme werd exclu- tiende eeuw de Italiaanse grondlegger van zien waardoor homoseksualiteit niet meer sieve homoseksualiteit echter wel afge- de jezuïetenbeweging in China, Matteo strafbaar was en verdween deze (hoewel keurd, aangezien zo de bloedlijn niet werd Ricci, de homoseksuele praktijken in China erg laat) in 2001 van de Chinese Classificatidoorgezet. Toch stond tijdens de Ming-dy- aanduidde als “verschrikkelijke zedenza- on of Mental Disorder- lijst. In de jaren erna nastie (14e-17e eeuw CE) de Chinese pro- ken”, was het pas in de negentiende eeuw werd het overheidsbeleid milder met de invincie Fuijan bekend om zijn huwelijken dat deze westerse veroordelingen voet trede van de huidige three no’s-koers (‘santussen mannen. De oudere man (qixiong) aan de grond kregen op Chinese bodem. Zo bu zhengce’)-no approval, no disapproval & betaalde dan een bruidsschat aan de fami- kwam het dat aan het begin van de twin- no promotion of homosexuality. Dit beleid lie van de jongere man (qidi) en tijdens de tigste eeuw homoseksualiteit zelfs werd impliceert geen acceptatie, maar een neubruiloft werden dezelfde religieuze rituelen gezien als onnatuurlijk en op den duur zelfs trale houding; een vorm van tolerantie. Het doorlopen als die van een heterohuwelijk. als een ziekte die behandeld moest worden. huidige China lijkt op deze manier enigsDe qidi trok na het huwelijk in bij de qixiong Het was na de oprichting van de Volks- zins op het ‘oude’ China van voor de komst en werd door de ouders zelfs behandeld republiek China in 1949 door Mao Zedong van de westerlingen. Aangezien homosekals schoonzoon. Het huwelijk werd echter dat homoseksualiteit actief vervolgd werd. sualiteit niet door de overheid omarmd ontbonden na ongeveer twintig jaar, daar- Tijdens deze communistische periode wer- wordt, is het belangrijk dat het verhaal van na was het de bedoeling dat beide mannen den niet alleen homoseksuelen vervolgd, keizer Ai en zijn liefde en passie voor Xian met vrouwen zouden trouwen om zo hun maar überhaupt mensen die maatschap- verteld blijft worden. d bloedlijn toch voort te zetten. pelijk afwijkend gedrag vertoonden. Ho-
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
16 - DE ROZE BEVRIJDERS
Lezersbijdrage
De Roze Bevrijders
LHBTIQ+-gemeenschap en de bevrijding van Nederland
Meer lezen? Stephen Bourne, Fighting Proud: The Untold Story of the Gay Men Who Served in Two World Wars (I.B. Tauris, 2017) Myles Hildyard, It is bliss here: Letters Home 1939-45 (Bloomsbury Publishing Plc, 2005) Paul Jackson, One of the boys : homosexuality in the military during World War II (McGill-Queen’s Press, 2004) Allan Bérubé, Coming Out Under Fire: The History of Gay Men and Women in World War Two (The University Of North Carolina Press, 1990) Rudi van Dantzig, Voor een verloren soldaat (Atlas Contact, 1986)
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
16 - DE ROZE BEVRIJDERS
Maurits Huijbrechtse - De aaankomende anderhalfjaar vieren en herdenken we 75 jaar bevrijding van Nederland. Hoofdzakelijk mannen uit Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Canada vulden samen met personeel uit vele andere landen de geallieerde legers. Het beeld van deze soldaten is dat zij stuk voor stuk heteromannen waren en dat Nederland alleen is bevrijd door hetero’s. Niets is minder waar. Hoewel homoseksualiteit formeel grond was iemand af te wijzen voor de dienst diende homo’s en lesbiennes in de bevrijdingslegers. De tijdgeest had de meeste van hen geleerd om het hoofd niet boven het maaiveld uit te steken. Zodoende zij hun verhalen onbekend gebleven.
I
n het boek Fighting Proud uit 2017 laat historicus Stephen Broune zien dat in de twee wereldoorlogen homoseksuelen een rol van betekenis speelden in de Britse krijgsmacht. We kennen allemaal het overbekende voorbeeld Alan Turning die een computer ontwikkelde waarmee het kraken van de Enigmacode razendsnel ging. Turing wordt over een paar jaar het nieuwe gezicht op de vijftig Pondbiljetten. De gekraakte enigmaberichten gaven de geallieerden het voordeel van voorkennis. Niet alleen ‘stoffige’ wiskundigen wonnen de oorlog. Oorlogen werden en worden nog altijd gewonnen door jan met de helm die zich met gevaar voor eigen leven in het strijdgewoel waagt. Naast het gevaar was voor veel mannen en vrouwen dienen in een ver vreemd land ook een alibi om ware gevoelens te laten spreken. Dit was niet altijd met instemming van alle partijen en strookt soms ook niet met ons moderne beeld van homoseksualiteit. In Fighting Proud vinden we Myles Hildyard een homoman uit de Britse upperclass die zijn sporen heeft verdiend tijdens de bevrijding van Europa. Deze maand 75 jaar geleden stormde hij als officier in de beroemde 7th Armoured Division ‘Desert Rats’ van de Nederlands-Belgische grens naar de luchtlandingstroepen bij Arnhem in een poging hen te ontzetten. Tegen de tijd dat Hildyard Nederland bereikte had hij al veel van de oorlog gezien. Zijn strijd was al begonnen in Groot-Brittannië. Tegen de tijdgeest in was hij openlijk homo. Hoofden deed hij draaien wanneer hij zijn partners meenam naar de officierskantine en zijn liefde niet onder stoelen of banken stak. Hij werd naar Kreta gestuurd om het eiland te verdedigen tegen de Duitse parachutisten. De Duitsers trokken na een verbeten strijd aan het langste eind. Myles werd krijgsgevangen genomen. Hij was niet de persoon om af te wachten. Zo blijkt, Myles is met een Griekse marineofficier en een Britse collega op een boot uit Duitse krijgsgevangenschap ontsnapt en via het Turkse Smyrna naar Damascus in Syrië naar Caïro in Egypte ontkomen. Dit was voor Myles niet genoeg. Hij maakte de landingen van zijn eenheid op D-day mee. In de laatste dagen van de oorlog betrokken bij de overgave van Hamburg. Voor zijn inzet is Myles
Hildyard meermaals onderscheidde voor dapperheid. Na de oorlog focuste Hildyard zich op het Britse societyleven. Hij stierf in 2005,een paar maanden voordat zijn brievencollectie uit de oorlog in boekvorm werd uitgegeven. Niet alleen in het Britse leger streden homo’s in de voorste gelederen. Het Amerikaanse bevrijdingsleger had uiteraard ook homo’s en lesbiennes in haar personeelsbestand. Met het debat over het instellen van don’t ask don’t tell kwam er belangstelling voor het lot van homoseksuelen in de Amerikaanse krijgsmacht voordien. In 1990 verscheen Allan Bérubé’s Coming Out Under Fire: The History of Gay Men and Women in World War Two het standaardwerk over homo’s en lesbiennes in de Amerikaanse krijgsmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bérubé baseerde zich in het boek op interviews en geschreven bronnen waardoor voor het eerst een duidelijk beeld ontstond van de ervaringen van de
De Britse en Amerikaanse krijgsmacht zijn niet de enige plekken waar we leden van de LHBTIQ-gemeenschap vinden. In 2019 staan we stil bij het feit dat het dit jaar 75 jaar gelden is dat de Nederlandse krijgsmacht is opengesteld voor vrouwen LHBTIQ-gemeenschap in het uniform van de Amerikaanse krijgsmacht. In het boek komen helaas geen concrete verwijzingen naar Amerikaanse homoseksuelen in de gelederen van de Amerikaanse divisies die een deel van het zuiden van ons land hebben bevrijd. (Dat neemt niet weg dat er roze Amerikaanse bevrijders van Nederland moeten zijn geweest. ) Het boek geeft echter wel een goed beeld van de hindernissen die men moest overwinnen om te kunnen dienen in de krijgsmacht, van het leven aan het front als homoseksuele man en de ervaringen van lesbische vrouwen in Amerikaanse dienst. In het Canadese leger diende ook leden van de gemeenschap. Canadese eenheden namen een groot deel van de bevrijding van Nederland boven de grote rivieren voor hun
rekening. De bekende Nederlandse choreograaf Rudi Dantzig beschrijft in zijn autobiografische roman hoe hij als jonge jongen zijn eigen seksualiteit voor het eerst fysiek ontdekte met een Canadese soldaat in de feestroes van de bevrijding. Het verhaal van Dantzig staat niet op zichzelf. Er zijn meer verhalen bekend van vaak anomie contacten tussen Nederlandse jongens en Canadezen soldaten. De Britse en Amerikaanse krijgsmacht zijn niet de enige plekken waar we leden van de LHBTIQ-gemeenschap vinden. In 2019 staan we stil bij het feit dat het dit jaar 75 jaar gelden is dat de Nederlandse krijgsmacht is opengesteld voor vrouwen. Een van de vrouwen van het eerste uur was Emmy Rutten-Broekman. Net als de veel bekendere Erik Hazelhoff Roelfzema was Rutten-Broekenman een Engelandvaarder. Zij was na een gevaarvolle tocht te voet door Nederland België en Frankrijk de Pyreneeën overgetrokken. Vanuit het neutrale Spanje kon ze naar Engeland. Daar aangekomen meldde ze zich voor de nieuw opgerichte vrouwenafdeling van de Koninklijke Landmacht, Vrouwenhulpkorps (VHK). Het VHK vervulde een ondersteunende rol door verpleegtaken en administratieve taken over te nemen. In het najaar van 1944 stak de eerste groep over naar Zeeuws-Vlaanderen. Na de oorlog trouwde Rutten-Broekman met een man. Haar laatste levensjaren sleet ze echter met de actrice Carla de Raet. Al deze personen staan voor mij symbool voor hen die hun plicht deden terwijl hun ware identiteit in stilte gehuld bleef. Aan al die onbekend gebleven mensen is dit artikel opgedragen. Het is de schone taak van historici om deze geschiedenis uit de vergetelheid te trekken. d
Een dankwoord is hier ook op zijn plaats voor Stephen Bourne en Karl McDermott, beiden hebben mij geholpen met de research voor dit artikel en hebben voor afbeeldingen gezorgd. Het onderzoek voor dit artikel vond verder plaats bij het ILHIA. https://www.ihlia.nl/ Dit artikel verscheen eerder in de Gaykrant, 12 september 2019.
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
18 - GEORGI TSJITSJERIN
Georgi Tsjitsjerin
Haye Heida - De geslaagde Russische Revolutie van 1917 vormde het startsein voor een complete herinrichting van de maatschappij. Een van de maatregelen die werd genomen was de herschrijving van het wetboek. Alle tsaristische erfenissen werden geschrapt. Zo ook de anti-homowetten, waarvan in het Sovjet-Russische Strafwetboek van 1922 geen gelijkwaardige wetten werden geĂŻntroduceerd. Zo kon Georgi Tsjitsjerin (1872-1936), waarvan iedereen wist dat hij homoseksueel was, Sovjet-Rusland vertegenwoordigen als Volkscommissaris van Buitenlandse Zaken. Niet veel later werd dat de gehele Sovjet-Unie, die werd uitgeroepen nadat de bolsjewieken de burgeroorlog in 1922 hadden gewonnen.
T
sjitsjerin volgde in slaan, hoewel homoseksualiteit 1918 Trotski op, die Bolsjewistische intellectuelen hebben altijd tijdens zijn bewind weer strafzelf de taak van ideologie boven seksualiteit gesteld. Homoseksualiteit baar werd. Volkscommissawerd al snel opgevat als abnormaal en afwijkend Bolsjewistische intellecturis van Oorlog op elen hebben desalniettemin zich nam. Deze ontwikkeling altijd ideologie boven seksuais opvallend, aangezien Tsjitsjerin stamde enigszins gecompenseerd hebben voor de liteit gesteld. In een samenleving waarin uit een oud, adellijk diplomatengeslacht en slechte reputatie van de Sovjet-Unie. Het van alle burgers werd verwacht dat ze het daardoor geassocieerd werd met het vijan- in dienst nemen van figuren als Tsjitsjerin collectieve belang boven het individuele dige tsaristische regime. Tsjitsjerin had zijn is een ontwikkeling die sterk ideologisch plaatsten, werd homoseksualiteit al snel toewijding echter al bewezen door zich in gedreven partijfiguren dan ook schoorvoe- opgevat als abnormaal en afwijkend, als 1904 aan te sluiten bij de Russische soci- tend hebben moeten toestaan. verwerpelijke decadentie van de bourgeoaaldemocraten. Tijdens zijn ballingschap Tsjitsjerin droeg meer dan tien jaar de isie. De onderdrukking van homoseksuele na de mislukte Russische Revolutie van directe verantwoordelijkheid voor het da- mannen had dan ook meer te maken met 1905 gebruikte hij zijn kapitaal om revo- gelijks beheer van het ministerie. De com- hun zogenaamde klassenachtergrond dan lutionaire activiteiten te ondersteunen. In missaris ontplooide zich in deze tijd tot hun geaardheid. De eerdere legalisering Engeland heeft hij zelfs een korte gevange- een succesvolle diplomaat wiens plannen van homoseksualiteit in 1922 moet eerder nisstraf moeten uitzitten vanwege het ver- vaak door Lenin werden onderschreven. beschouwd worden als een onvoorzien kondigen van vrede en socialisme tijdens Zo droeg hij bij aan een de jure erkenning gevolg van de afkeer van het verworpen de Eerste Wereldoorlog, wat als pro-Duits van de Sovjet-Unie door het sluiten van het regime. Dit wil niet zeggen dat er geen onen anti-Entente werd gezien. Verdrag van Rapallo met Duitsland in 1922. dersteuning was voor LGBT-rechten in de Het volkscommissariaat voor Buiten- Na Lenins dood in 1924 kon hij zijn functie Sovjet-Unie. Bepaalde theoretici vonden landse Zaken was het eerste overheids- onder Stalin nog tot 1930 aanhouden. Deels dat activisme hiervoor wel degelijk met het departement dat werd opgericht. De omdat Stalin hem wel mocht, maar vooral revolutionaire socialisme verenigbaar was. behoefte eraan was dringend, omdat de omdat er niemand anders was die zo com- Toch waren gemene opmerkingen over meeste voormalige ministers waren ont- petent was in de omgang met het Westen. Tsjitsjerins geaardheid op het commissarislagen of uit eigen beweging waren ver- Hoewel Stalin langzamerhand functiona- aat niet ongebruikelijk. In dit soort situaties trokken. Daarnaast was de wereldrevolu- rissen van Lenins regime liet vervangen, schroomde hij niet om heel even afstand te tie nog niet bereikt. Een sterk buitenlands wist Stalin dat Tsjitsjerin het door zijn ge- nemen van zijn diplomatieke beleefdheid beleid was dan ook noodzakelijk voor het zondheid niet veel langer zou uithouden. en nog harder terug te slaan. d overleven en consolideren van de jonge Ook daarom liet hij de commissaris met Sovjetstaat. Tsjitsjerins respectabele ach- rust. Zijn geaardheid vormde dan ook niet tergrond moet in het buitenland hierbij de aanleiding voor Stalin om hem te ont-
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
19 - GEORGI TSJITSJERIN
‘Tsjitsjerins respectabele achtergrond moet in het buitenland enigszins gecompenseerd hebben voor de slechte reputatie van de Sovjet-Unie. Het in dienst nemen van figuren als Tsjitsjerin is een ontwikkeling die sterk ideologisch gedreven partijfiguren dan ook schoorvoetend hebben moeten toestaan.’
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
20 - POLITICUS & VOORWERP VAN DE MAAND
POLITICUS VAN DE MAAND Anna Stuart
Maura Wesseling - Anna Stuart trouwde in 1683 met prins George uit Denemarken en werd zeventien keer zwanger. Twaalf kinderen stierven tijdens de zwangerschap en vier stierven binnen een jaar. Maar één zoon overleefde het, hoewel ook hij stierf toen hij elf was. Op dat gebied had het stel dus flinke ongeluk. Maar twee jaar na de dood van hun laatste zoon, in 1702, werd Anna koningin van Engeland, Schotland en Ierland. Anna en Georg regeerde samen over een vrij rustig rijk. Ze waren gelukkig
met elkaar en waren goede vrienden. Maar toch leek het erop dat Anna een andere ware liefde had: Sarah Churchill. Ze waren beste vrienden sinds hun jeugd en als mensen ze bij elkaar zag, was duidelijk dat ze van elkaar hielden. Ze hadden zelfs ruzies als een getrouwd koppel en in hun brieven is duidelijk liefde terug te zien. Maar Sarah wilde misschien enkel Anna’s macht, en toen Anna dit merkte verwaterde de relatie. In de plaats van Sarah kwam haar nicht Abigail Masham.
Sarah werd woedend en begon roddels van Anna’s lesbische affaires te verspreiden. Daarnaast schreef ze verschillende memoires waarin ze haar eigen relatie met Anna beschreef en andere relaties die Anna had. Het is dus lastig om definitief te zeggen of deze koningin echt lesbisch was, aangezien dit document niet bepaald objectief was, maar het is natuurlijk wel erg waarschijnlijk.
VOORWERP VAN DE MAAND Belle Haleine Froukje Vroom - Mesdames et Messieurs, laat mij zo vrij zijn om jullie voor te stellen aan Rrose Sélavy. In 1921 schitterde zij als embleem op het parfumflesje Belle Haleine en in datzelfde jaar stond haar verschijning op de voorpagina van het New York Dada magazine. Rrose Sélavy is het vrouwelijke alter ego van de conceptuele kunstenaar Marcel Duchamp (1887 – 1968). Als één de meest provocerende kunstenaars in het interbellum verzet Duchamp zich tegen de gevestigde conventies op de kunstmarkt. Hij verafschuwt de klakkeloze – en bijna religieuze – verering van traditionele kunst en maakt korte metten met het pompeuze fatsoen van de samenleving. Duchamp daagt de kijker uit tot bewustwording van het betekenisgevende vertoog achter kunstwerken door alledaagse voorwerpen op een voetstuk te zetten. Ook voor het lege parfumflesje van het Parijse merk Rigaud had Duchamp een
EINDELOOS JAARGANG 23, NR. 2
nieuwe bestemming in gedachten. Het etiket, dat hij zelf ontwierp, is doordrenkt met woordspelingen en erotische dynamiek. Het pseudoniem Rrose Sélavy is zo’n woordspeling, in het Frans uitgesproken klinkt deze namelijk als ‘eros, c’est la vie’ ook wel ‘liefde (of seksueel verlangen), dat is het leven’. Met de verleidelijke blik van Rrose Sélavy als embleem typeert het etiket zich als een ‘Eau de Voilette’ (‘sluierwater’) en belooft het luchtje een ‘Belle Haleine’ (‘lekkere adem’). Dit zijn daarentegen weinig meer dan oppervlakkigheden en valse beloften. Niet alleen bevat het flesje geen parfum en geeft het geen ‘lekkere adem’. Ook uit de ‘versluiering’ van Duchamp’s seksualiteit waarschijnlijk kritiek op het illusionaire mistgordijn van burgerlijke waarden waarin zijn tijdgenoten elkaar verblind en onnadenkend volgen. Voor Duchamp bleef het flesje Belle Haleine niets meer dan een waardeloos onding, een grote grap om de kunstmarkt een hak te zetten.
Hij zou dan ook gelachen hebben - nee, geschaterd zelfs - toen zijn lege flesje met loze beloften in 2009 voor bijna 9 miljoen euro werd geveild bij Christie’s.