Eindeloos mei 2019

NUMMER 7 Mei 2019, 22e JAARGANG

EINDELOOS WANTED: DEAD OR ALIVE

$ 8400 Pearl Hart For the capture of

d MAANDBLAD VOOR STUDENTEN (KUNST)GESCHIEDENIS AAN DE UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM d

PAGINA 2

EINDELOOS

Inhoudsopgave

COLOFON

Klopjacht op de Bokkenrijders 3 Elagabalus: kindkeizer en partyplanner 4 Devil’s Acre Hoe een beruchte buurt nationale aandacht kreeg

6

De verborgen verhalen van vrouwen met revolvers

8

Onaangename maatregelen Hapklare historie 10

Feest met Eindeloos

12

13 14

Homo homini lupus est 16 Maffia en bankrovers Voorwerp van de maand Zegt een foto meer dan duizend woorden?

Verslag van het symposium: The Camera as a Witness: Photography and Memory

EINDELOOS 7

18

19

20

HOOFDREDACTIONEEL

Wie de kranten openslaat, het journaal kijkt of op internet rondsurft, zou soms denken dat Amsterdam in zijn greep gehouden wordt door de de Mocro War. Persoonlijk merken wij daar vrij weinig van, maar dat betekent niet dat er natuurlijk niets aan de hand is. Net iets te vaak worden er handgranaten gevonden op plekken waar ze niet thuishoren (als ze dat al ergens doen).

Maar is die strijd in de Amsterdamse onderwereld de reden dat deze editie geheel in teken van criminaliteit staat? Nee, het is simpelweg een populair onderwerp, altijd al geweest ook.

Willem Holleeder is bijvoorbeeld ons eigenste Al Capone. De boeken van zijn zus verkopen als een malle. Narcos is een populaire serie op Netflix en de Scandinavische en Britse detectives zijn niet van de buis te krijgen.

Kortom, criminaliteit houdt ons klaarblijkelijk bezig.

Getuige ook de artikelen die redacteuren deze maand weer voor u hebben geschreven.

Ze variĂŤren van misdadige Romeinse keizers tot een mytische roversbende op het Limburgse platteland. Een crimineelnummer kan niet zo voorbijgaan aan de Amerikaanse maffia, dus ook

Silvio Algra Bente Marschall Suzanne Nellestijn

Opmaak

Rutger Hoekstra

Drukwerk

Speed-o-Print, Amsterdam

Redactie

De Dominee die Nederland liet kennismaken met georganiseerde misdaad

Beste lezer,

Loes Knijn Rutger Hoekstra

Eindredactie

Off with their heads!

Chinese piraat Ching Singh 7

Moordenaar, gek en geniale kunstenaar Richard Dadd

Hoofdredactie

daar aandacht voor. Verdere een verhaal over een hier niet al te bekende vrouwelijke Chinese piraat en een Londense achterstandswijk in Victoriaanse tijd.

Wat de meeste van de artikelen laten zien, is de fascinatie die we hebben met criminaliteit.

Het gaat over antihelden die we met zijn allen afkeuren, maar waarop we stiekem ook jaloers zijn.

Onder het mom: zij breken wel uit het keurslijf waarin ik blijf zitten, kon ik dat maar.

Ze zijn als Walter White in Breaking Bad. Een terminaal zieke scheikundeleraar die zijn familie met genoeg geld wil achterlaten en daar alles voor over heeft. Die eigenlijk weerniswekkender wordt met ieder seizoen, maar waarvoor we toch ook sympathie blijven koesteren.

Met andere woorden, de criminelen waar hier over geschreve wordt, hebben een bepaalde klasse, waar het de deelnemers aan de Amsterdamse Mocro War aan ontbeert. Dat wil niet zeggen dat we crimineel gedrag goedkeuren. Ach, vormt u zelf uw mening tijdens het lezen en reageer vooral als uw er een andere kijk op nahoudt.

Veel leesplezier!

Loes Knijn & Rutger Hoekstra

Yves den Bak Sterre Berentzen Haye Heida Rutger Hoekstra Job Holtz Anne van Keulen Loes Knijn Vivian Lieberom Bente Marschall Suzanne Nellestijn Alan van Rijn Froukje Vroom Maura Wesseling Romy Zoetendal Sophie Zwaal

Redactieraad

Dr. Jouke Turpijn Dr. Willem Melching Prof. dr. Wyger Velema Dr. Wendelien van Welie

Uitgever: Stichting Eindeloos

Eindeloos is een onafhankelijk periodiek van en voor de studierichtingen Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Het blad wordt uitgegeven door de Stichting Eindeloos en is gelieerd aan studievereniging Kleio.

Eindeloos ligt iedere maand in de bladenbakken van het P. C. Hoofthuis in het Bushuis. Reacties, ingezonden stukken, liefdesverklaringen en hatemail kunt u sturen naar eindeloos@ kleio-amsterdam.nl Deze uitgave kwam tot stand met subsidie van de Universiteit van Amsterdam.

Stichting Eindeloos Postbus 1626 1000 BP Amsterdam Zie ook: eindeloosweblog.wordpress.com

BOKKENRIJDERS - 3

Klopjacht op de Bokkenrijders Romy Zoetendal - De Bokkenrijders zijn wellicht de bekendste roversbende die Nederland ooit gekend heeft.

Een halve eeuw lang terroriseerde zij de zuidelijke streken van ons land. Bezeten door de duivel zouden zij op de rug van een bok langs ongelukkige slachtoffers rijden en hun buit bij elkaar roven. Er ontstond een heuse mythe rondom deze Bokkenrijders, wie waren deze bandieten precies?

Gesponsord door Gulpener Herfstbock

I

n de periode van 1730 – 1770 werd het Limburgse platteland overspoeld door diefstallen en overvallen door een mysterieuze dievenbende genaamd de Bokkenrijders. Kerken, pastorieën en landgoederen werden massaal geplunderd door deze bendeleden die ’s nachts op bokken zouden rijden. Doordat er vaak meerdere overvallen op een nacht gepleegd werden en de doelwitten ver uit elkaar lagen, dacht men dat de leden van de bende op bokken door de lucht vlogen en zo snel grote afstanden konden afleggen. De Bokkenrijders zouden een pact gesloten hebben met de duivel en daardoor niet alleen op bokken rijden, maar ook in het donker kunnen zien.

Deze zogenaamde vereerders van de duivel zorgden voor veel angst onder de bevolking waardoor vele mythes gevormd werden. Volgens een van deze mythen reden de bokkenrijders eenmaal per jaar naar de Mookerheide om daar hun meester, de duivel, te vereren.

Verschillende historici zijn er ook van overtuigd dat de mythe van de Bokkenrijders is gevoed door de kerk. De kerk was vaak het doelwit van de Bokkenrijders

en had dus baat bij de opsporing van de bende. Daarnaast waren de mensen erg bijgelovig waardoor mythes snel vorm konden krijgen en een eigen leven gingen leiden. Destijds dacht men dat de Bokkenrijders een grote criminele organisatie waren. Tegenwoordig wordt er sterk getwijfeld aan het bestaan van een ‘bende’ en worden de verschillende overvallen en diefstallen als losstaande incidenten gezien.

Desalniettemin staat vast dat er vele honderden mensen, schuldig of niet, als bokkenrijder zijn veroordeeld en zijn geëxecuteerd. De angst voor de Bokkenrijders veroorzaakte namelijk een totale gekte wat leidde tot een heuse klopjacht.

De bekentenissen van deze zogenaamde Bokkenrijders werden door middel van zware martelpraktijken verkregen. Hoe-

Leden reden door de lucht op bokken en konden in het donker zien

wel er geen Bokkenrijders – geen grote bende, geen duivelsrituelen – zijn geweest, waren er zeven bokkenrijdersprocessen. Van de 1200 beschuldigden worden er zo’n 500 veroordeelden onschuldig geschat, de rest waren wel degelijk rovers. Om deze reden is er in Valkenburg, de plaats waar de meeste Bokkenrijders berecht zijn, een monument geplaatst ter nagedachtenis van de onterechte en onrechtvaardige vervolgingen.

Tijdens de Romantiek kreeg de mythe rondom de Bokkenrijders bijzonder veel aandacht en zijn er honderden werken en toneelstukken over geschreven. De bende kreeg een haast Robin Hood-achtige status. Of de Bokkenrijders helden of schurken zijn, of ze een bende waren of niet, honderden mensen hebben hun leven verloren door een onterechte beschuldiging. Niet dat dit iets nieuws was natuurlijk, heksenjachten bestonden als eeuwen. Maar de veroordelingen van de Bokkenrijders vonden plaats in een latere periode en Limburg heeft de bedenkelijke eer de laatste Europese regio te zijn waar dergelijke bijgelovige, juridische excessen zich massaal afspeelden. d EINDELOOS 7

4 - KINDKEIZER

Elagabalus: kindkeizer en partyplanner

Suzanne Nellestijn – Veel Romeinse keizers zijn voor de eeuwigheid vastgelegd met vernoeming van rare gewoonten, irrationele gedragingen en uitbundige feesten. Van al deze keizers spant één iemand de kroon. Elagabalus, of Heliogabalus, geniet de twijfelachtige eer om als enige keizer na zijn dood door de straten van Rome te zijn gesleept en verzwaard met stenen in de rivier de Tiber te zijn gegooid. Dan moest je het wel écht heel bont gemaakt hebben. Hoewel zijn feesten en banketten, niet de hoofdoorzaak zijn van zijn uiteindelijke lot, is het vermakelijk om stil te staan bij de waanzin die Elagabalus zijn gasten aandeed.

D

Elagabalus werd geboren als Varius Avitus Bassianus in Romeins Syria. In Emesa (het huidige Homs) was hij priester voor de god Ilah ha-Gabal, Elagabalus, een naam die hij later zou aannemen als keizer. Van 218 tot 222 na Christus, hij was toen veertien of vijftien jaar, maakte hij Rome en de keizerlijke paleizen onveilig als jonge Romeinse keizer. Vanwege zijn moeders claim dat hij een onwettige zoon van de keizer Caracalla was, kwam Elagabalus überhaupt in aanmerking voor het keizerschap. Vóór zijn komst naar Rome stuurde hij een brief met mooie beloften aan de senaat waarna deze hem als keizer accepteerde. Maar zodra hij aankwam, ging hij in tegen alles waar de Romeinen

EINDELOOS 7

voor stonden.

Als priester van de god Elagabalus probeerde hij alle godenvereringen onder te brengen in één tempel, die van Elagabalus, zodat geen enkele god aanbeden kon worden zonder dat ook deze zonnegod offers ontving. Ook trouwde hij met een Vestaalse Maagd. Ongehoord voor de Romeinen aangezien deze priesteressen niet voor niets aangeduid werden als Maagd. Normaliter, wanneer een Vestaalse Maagd gemeenschap had met een man, diende zij levend begraven te worden om het pax deorum, de vrede met de goden, te herstellen. Gebeurde dit niet, dan kon dit grote (en afschuwelijke) gevolgen hebben voor het Rijk.

Zoals Elagabalus weinig op leek te

hebben met het welzijn van het Romeinse Rijk, zo besteedde hij evenmin aandacht aan het welzijn van zijn gasten. Wanneer je door de keizer in kwestie uitgenodigd werd voor een feest of banket, was het altijd de vraag wat Elagabalus nu eens uit zou halen. Dit kon een onschuldig grapje zijn. Zo liet hij zijn gasten wel eens op luchtkussens zitten in plaats van kussens gevuld met veren. Door het kussen tijdens het diner langzaam leeg te laten lopen, lag de gast aan het einde van de avond onder de tafel. Tot vermaak van de jeugdige keizer.

Andere keren kon je uitgenodigd worden voor een diner, waar de keizer zich lekker vol zat te eten met de extravagante gerechten die hij liet bereiden. De gasten

PARTYPLANNER - 5

De gasten kregen representaties van het voedsel van de keizer voorgeschoteld. Zij kregen of edelstenen en glas voorgezet dat eruitzag als de gerechten die door Elagabalus werden verorberd, of de “maaltijd” was geborduurd op servetten of bestond uit schilderijen in de zaal.

daarentegen kregen dan representaties van het voedsel van de keizer voorgeschoteld. Zij kregen of edelstenen en glas voorgezet dat eruitzag als de gerechten die door Elagabalus werden verorberd, of de “maaltijd” was geborduurd op servetten of bestond uit schilderijen in de zaal.

Of je kreeg misschien wel gewoon te eten, maar moest tussen elke gang baden en je bezigen met de vrouwen die Elagabalus voor dit doel liet komen.

Wanneer je als gast enige onvrede liet blijken over de merkwaardigheden van de keizer, kon het maar zo zijn dat je op enig moment oog in oog stond met één van zijn huisdieren: leeuwen, beren of panters. Wat Elagabalus over het algemeen ‘vergat’ erbij te vertellen, was dat de bees-

ten allemaal tam waren. Niet geheel onverwacht leidden deze confrontaties dus tot angst en paniek onder de gasten. Weer andere gasten konden een horde slangen verwachten (een stuk minder tam), of een regen van bloemblaadjes – zoveel bloemblaadjes dat er zelfs enkele gasten gestikt zouden zijn onder de laag waaronder zij bedolven werden – of de keizer nodigde zichzelf, én al zijn andere gasten, ineens bij je thuis uit.

Zo op een rijtje tonen deze verhalen een extravagante, irrationele en zeer kinderachtige keizer. Bijna ongeloofwaardig in de extremiteiten die hij uit de kast getrokken zou hebben, en waarschijnlijk moeten we deze verhalen dan ook niet geloven. Ze zijn opgetekend in de Histo-

ria Augusta, een werk dat verhaalt over de levens van alle keizers. Elagabalus was waarschijnlijk geen populaire keizer. Na zijn dood werd een damnatio memoriae over hem uitgesproken, een poging om alle nagedachtenis aan de persoon uit de wereld te verwijderen. Natuurlijk was je zeker niet de braafste wanneer je het doelwit werd van deze ‘verbanning uit het geheugen’. Een keizer die deze behandeling te beurt viel, zou na zijn dood nog steeds geplaagd worden door verzinsels, laster en overdrijvingen, zoals terug te vinden in de Historia Augusta. Maar of de keizer echt de schurk was die dit werk suggereert, kan alleen een tijdmachine uitwijzen. d

Advertentie

‘Want zonder het verleden bestaat geen enk’le tijd’ Kijk voor Kleio’s activiteiten op: www.kleio-amsterdam.nl

of like Kleio op facebook!

EINDELOOS 7

6 - DEVIL’S ACRE

Devils’Acre

Hoe een beruchte buurt nationale aandacht kreeg Job Holtz – Hoewel het Victoriaanse tijdperk tegenwoordig vooral wordt gezien als een periode van economische voorspoed, leefden veel mensen in Londen onder slechte omstandigheden. In de hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk woonden veel Britten dicht op elkaar, waardoor ziektes als cholera zich makkelijk konden verspreiden. Naast de slechte leefomstandigheden was er ook sprake van veel criminaliteit. Het beruchtste gebied van Londen werd de ‘Devil’s Acre’ genoemd, in het hart van het stadsdeel Westminster. Deze buurt was zo gevaarlijk dat zelfs de politie zich er zelden vertoonde.

Nu zou het een paradijs voor prins Bernhard jr. kunnen zijn om in te inversteren

D

e criminele buurt lag tussen Westminster Abbey, Buckingham Palace en de Palace of Westminster, de fundamenten van de staat. De Old Pye Street, Great St. Anne’s Lane en Duck Lane vormden de buurt. Door de ligging bij de Tyburn River, een zijrivier van de Theems, was de wijk erg drassig en slecht bewoonbaar. Dieven, bedelaars, prostituees en kwakzalvers vormden de bevolking van deze wijk en omdat de politie zich er zelden vertoonde, was het een paradijs voor criminelen.

Wanneer de politie zich wel liet zien, werd deze gelijk aangevallen. Er leefden ook veel weeskinderen in de wijk, die vaak van straat werden gepikt en in de ‘School of Fobology’ werden geplaatst, waar ze leerden zakkenrollen. Adeline Cooper, een welgestelde burger, vond dit zo aangrijpend, dat ze de school in 1864 kocht en veranderde in een school waar kinderen ‘normaal’ onderwijs kregen.

Eén van de belangrijkste schrijvers in deze periode, Charles Dickens, was

EINDELOOS 7

bijzonder geïnteresseerd in de armoede in Londen. Zo schreef hij in zijn bekendste roman, Oliver Twist, over de wantoestanden in de stad. Hem viel het ook op hoe slecht de buurt eraan toe was. Hij vond het schokkend te zien dat zo’n wijk in het prestigieuze hart van het Britse Rijk kon bestaan. In het wekelijkse tijdschrift Household Words benoemde hij deze wijk en gaf het de naam ‘Devil’s Acre’.

Hierdoor stond de tot dan toe onbekende wijk ineens volop in de aandacht. Kardinaal Nicholas Wiseman beschreef het gebied als een ‘slum’, waarin armoede, criminaliteit en ziektes voorkwamen. Zijn omschrijving werd opgepikt door de nationale pers, wat leidde tot een popularisering van het woord ‘slum’ als aanduiding voor slechte behuizing.

Het was een paradijs voor criminelen

Hoeveel Dickens en enkele andere tijdgenoten ook hun best deden iets aan de levensomstandigheden te doen, hun liefdadigheidswerk had weinig effect.

Door de aanleg van Victoria Street werd de bevolking van deze probleembuurt nog verder de buurt in gedreven, waardoor de overbevolking toenam. Deze ontwikkeling, in combinatie met de nabijheid van de Theems, zorgde voor een grootschalige cholera-uitbraak in het gebied rondom Old Pye Street. De leden van het Parlement konden er niet meer omheen. Om de vervuiling van de Theems te verminderen, werd een nieuwe riolering aangelegd die, in combinatie met Victoria Street, zorgde voor een grote verbetering van de grondkwaliteit van de sloppenwijk. Zo konden er betere huizen gebouwd worden. De leefbaarheid nam enorm toe. Criminelen verlieten de wijk en de ‘verdienstelijke armen’ bleven over, waarmee een definitief einde kwam aan de meest beruchte buurt van Victoriaans Londen. d

CHING SINGH - 7

Off with their heads!

Maura Wesseling – Als men spreekt over piraten komen vaak klassiekers zoals Blackbeard in ons op. Mannen van middelbare leeftijd met vies haar en een baard, een ooglapje en een fles rum in de hand. Maar de grootste piraat ooit was een vrouw uit China die de zeeën terroriseerde in de 18e en 19e eeuw, tijdens de Qing-dynastie.

Overduidelijk zwaaide er wat als je de buit van madame Ching meenam: een zwaard.

H

aar naam was Ching Shih (1775-1844), ook wel Madame Ching, en ze was, zoals men dat in de volksmond noemt, een echte badass. Ching werd geboren in Guangdong en was een Cantonese prostituee die in een klein bordeel werkte.

Ze werd echter gevangengenomen door piraten en meegenomen de zee op. De leider van deze piraten was Cheng I, die uit een familie kwam van succesvolle piraten die als sinds begin zeventiende eeuw een piratencarrière hadden. Ching Shih wist de affectie van Cheng I te winnen, waarna zij in 1801 zelfs met hem trouwde. Ze waren een paar à la Bonnie en Clyde, die langzamerhand de Chinese zee overnamen. Cheng en Ching vormden een coalitie met andere piraten in de buurt en vormden de ‘Vloot van de Rode Vlag’, waarmee hun macht nog groter werd.

Toen in 1807 Cheng I stierf, verkreeg zijn echtgenote haar uiteindelijke naam.

Ching Shih betekende namelijk “wedu-

we van Cheng”. Overigens was het geen moment de vraag of Ching Shih de macht zou kunnen behouden. Zij zorgde er meteen voor dat haar leiderschap sterk bleef en controleerde ieders loyaliteit.

Daarnaast maakte ze zichzelf onmisbaar voor de Vloot van de Rode Vlag door de grootste buiten te stelen. Ze voerde zelfs een gedragscode in bij de vloot. Deze gedragscode was vooral gunstig voor vrouwen in de piratenwereld en zorgde er onder andere voor dat mannen trouw moesten blijven aan hun vrouwen.

Mannen die deze regels niet opvolgden werden onthoofd en omdat Ching Shih dit maar al te graag deed, werd ze erg berucht onder mannen. De vloot bleef in de tijd van Ching Shih onverslagen. Zij had 300 jonken met een bemanning van rond de 20.000-40.000 mensen, waaron-

Madame Ching was een echte badass

der mannen, vrouwen en kinderen. Een piraat als Zwartbaard, die als de grootste piraat wordt gezien, had twintig schepen.

Maar Ching Shih besloot dat de vloot te groot was voor een alleenheerschappij en dus zocht zij naar een partner.

Nu kwam het goed uit dat Cheng I een geadopteerde zoon had die Ching Shih als loyaal genoeg zag om een relatie mee aan te gaan. Ze kreeg zelfs een zoon met hem, maar hij stierf niet lang daarna om een ‘onbekende reden’. Men denkt dat deze reden zeker met Ching Shih zelf te maken had.

Jaren later vond de overheid van China dat er toch echt een einde moest komen aan de terreur van de Vloot van de Rode Vlag. Met een goede deal mocht Ching Shih met pensioen en haar volledige buit houden. Zij is een van de weinige piraten die lang genoeg leefden om met pensioen te gaan. Op 69 jarige leeftijd stierf zij, maar men zegt dat haar geest nog steeds dwaalt over de Chinese zeeën. d EINDELOOS 7

8 - VROUWELIJKE

De verborgen verhalen van vrouwen met revolvers

Dit zou ook de enige keer zijn dat het schieten van een plaatje goed voor ze zou aflopen

Sophie Zwaal - Spreken over outlaws roept al snel de associatie op met het Amerikaanse Wilde Westen. In het bijzonder het einde daarvan: oprukkende politie, een kleine maar krachtige groep van de wet vluchtende mannen met veel wapens, die de nieuwe, fragiele instituties van de staat voortdurend dwarszaten. Het concept outlaw is dan ook vooral populair geworden door het geromantiseerde gebruik in Westernfilms, maar ook in negentiende- en twintigste-eeuwse volksverhalen zijn ze veel terug te zien.

O

utlaws betekent echter veel meer dan alleen een groep van de wet vluchtende mannen. Het concept behelst ieder die zich niet houdt aan de wet en daardoor buiten de wet valt. Dit ontdoet de persoon direct van zijn of haar recht op bescherming door de staat, waardoor de status vogelvrij wordt gegeven: iedereen die wil (en het durft) kan hem of haar omleggen zonder daarvoor te worden gestraft.

En outlaws blijven, ondanks de associatie met het moderne Wilde Westen, niet beperkt tot de moderne tijd. Ook in de middeleeuwen en zelfs in de Romeinse tijd werden geregeld mensen buiten de wet geplaatst. In het antieke Rome kreeg men, na een zware misdaad, de status interdicere aquae et ignis, ‘water en vuur verbieden’, waarna ze het Romeinse grondgebied moesten verlaten EINDELOOS 7

en hun bezittingen moesten achterlaten.

In de middeleeuwen bestond de straf in verschillende vormen, die de persoon buiten de samenleving plaatste, vogelvrij verklaarde en soms zelfs verbande van een bepaald grondgebied. In de moderne tijd kenden outlaws vaak een leven als misdadigers die van plek naar plek reisden om niet opgemerkt te worden.

In de populaire cultuur over het (vaak geromantiseerde en daarmee niet altijd even correct weergegeven) Wilde Westen, de laatste regio in de Verenigde Staten die rond 1900 door de overheid onder

Het leven aan de Frontier bood vrouwen de kans zich los te maken van de traditionele conventies

controle moest worden gebracht, ligt de focus op mannelijke outlaws. Hoewel zij inderdaad de boventoon voerden en vaak de leiders waren van zogenaamde ‘outlaw gangs’, liep hier en daar echter ook een vrouw rond tussen de mannen.

Het zijn deze vrouwen die het stereotype beeld van de outlaw kunnen weerleggen.

Daarom zal in dit artikel een greep worden genomen uit de meest beruchte vrouwelijke outlaws in het Wilde Westen en daarbuiten in de negentiende en twintigste eeuw. Het is in de wereld van legendes een uitdaging om de feiten van verzinsels te onderscheiden, maar de biografieën van elk van deze criminelen spreken hoe dan ook boekdelen over de uitdagingen van het ‘Wilde Westen’. Het leven aan de Frontier bood vrouwen de kans zich los te maken van de traditionele conventies van het stadse leven. Het gebrek aan

OUTLAWS - 9

Het zijn vrouwen die het stereotype beeld van de outlaw kunnen weerleggen continue controle (de overheid had immers niet in alle delen van de Verenigde Staten evenveel gezag) zorgde voor sociale en economische vrijheid, maar bracht ook een hoop ontberingen met zich mee.

Laura Bullion werd geboren in 1878 in Kentucky. Gedurende haar tienerjaren werkte Bullion als prostituee, tot ze toetrad tot de ‘Sundance Kid’s Wild Bunch Gang’, kortweg de Wildbunch Gang genoemd, die hun hideout in Wyoming hadden. In de gang van criminelen werd Bullion ‘Della Rose’ genoemd. Gedurende haar tijd bij de gang was Bullion actief bezig met het stelen van voedsel, wapens en vooral van paarden, waardoor de groep relatief lange tijd zelfstandig kon opereren.

Bullion nam ook, gekleed als man, deel aan grootschalige berovingen. Zo werd ze gezien als expert in het beroven van passagierstreinen. Dit kwam haar echter in 1901 duur te staan, toen ze gearres-

teerd werd voor het bezitten van $8,500 aan gestolen geld. Nadat ze drie jaar later werd vrijgelaten, gaf ze het criminele leven op en begon maakte ze een nieuwe start als interieurontwerper in Memphis, Tennessee. Uiteindelijk stierf Bullion in 1961 aan een hartaanval.

Bullion is niet de enige inmiddels legendarische vrouwelijke outlaw. Ook de in 1871 in Canada geboren Pearl Hart geniet eenzelfde status, als enige vrouwelijke koetsberover in de Amerikaanse geschiedenis. Hart begon in 1898 met het criminele leven om geld te verdienen voor haar ernstig zieke moeder. Ze knipte haar haar kort en kleedde zich in mannenkleding, waarna ze, met alleen een .38 revolver, koetsen beroofden in Arizona en met vrij veel gemak $430 stal. Ook Hart kon echter niet aan de wet ontsnappen en na een lang kat-en-muisspel met de politie werd ze veroordeeld tot vijf jaar gevangenis.

Vrouwelijke outlaws waren ook buiten de Verenigde Staten te vinden. In Australië opereerde de in 1890 geboren Jessie Hickman. Als kind werd Hickman door haar ouders afgestaan en reisde ze mee met een circus, maar toen haar adoptieouders overleden en het circus in 1910 failliet ging zwierf Hickman door de Australische steden, waar ze haar toevlucht vond in gokken, stelen, het doorverkopen van gestolen vee en het creëren van grote schulden. Dit stelen zorgde voor haar eerste gevangenisstraffen tussen 1913 en 1916.

Na deze gevangenisstraffen zwierf Hickman door de ruige bergen van New South Wales waar ze, als man gekleed, voortdurend vee stal en deze doorverkocht. Het duurde niet lang voordat Hickman de leider werd van een grootschalig netwerk van dieven. De groei van dit netwerk trok echter de aandacht van de politie en na twaalf jaar buiten de wet te hebben geleefd werd ze in 1928 gearresteerd en opgesloten.

Opvallend aan deze drie outlaws is het feit dat ze de traditionele vrouwenrol die gangbaar was rond de eeuwwisseling achter zich lieten. Vaak waren dit noodlottige in plaats van vrijwillige keuzes, veroorzaakt door ernstige armoede, afwezigheid van familie of andere naasten en de relatieve toegankelijkheid van het illegale circuit. Al met al toont het aan dat het populaire, geromantiseerde beeld van outlaws als dappere mannelijke strijders niet altijd even goed strookt met de wreedheid die aan de basis lag van het bestaan als crimineel rond 1900. d EINDELOOS 7

10 - HAPKLARE

ONAANGENAME MAATREGELEN Iederen heeft wel eens straf gekregen, toch? Bijvoorbeeld van je ouders, omdat je een snoepje pakte zonder het te vragen en een standje kreeg. Of omdat je tijdens de les door het saaie verhaal van je docent zat te kleppen. Of omdat je op het voetbalveld een harde tackle had gemaakt. Of als je het heel bont maakt, maar besloot een winkel te overvallen. Enfin, veel zaken mogen niet en omdat dat helder te maken, staan daar straffen op. Tegenwoordig zijn de straffen niet zo gruwelijk als de voorbeelden die we hier hebben verzameld. Als jij op het voetbalveld een overtreding begaat, wordt je been er niet afgehakt. Als jij zit te klessenbessen in de klas, wordt je tong er niet afgerukt. Zo blijkt maar weer dat vroeger niet alles beter was.

Olympisch straffen Suzanne Nellestijn – Niet alleen de mensheid is in staat de meest wrede straffen te bedenken, de Olympische goden wisten straffen van mythische proporties uit hun mouw te schudden. Zo werd de titaan Prometheus voor de eeuwigheid aan een rots geketend waar elke dag zijn lever uitgepikt zou worden door een adelaar, elke nacht zou deze weer teruggroeien dankzij zijn godenbloed, om de volgende dag weer verwijderd te worden door de scherpe snavel van de adelaar. En dat alleen maar omdat hij de mensheid het ‘vuur’ had geschonken, een gift dat oppergod Zeus schijnbaar liever voor de goden zelf had gehouden.

Bij een Olympische straf hoort ook een mooie gouden medaille

Radbraken Job Holtz - Het middeleeuwse radbraken was een uiterst pijnlijke straf die alleen werd uitgevoerd op de zwaarste criminelen. Deze werden vastgebonden aan de spaken van een rad, zodat ze geen kant op konden. Vervolgens stond er een beul klaar met een ijzeren staaf, om het slachtoffer te verminken.

Dit hield in ieder geval in dat de botten in de ledematen werden versplinterd. Vervolgens had hij de keuze om al dan niet de genadeslag toe te dienen, zodat de geradbraakte sneller stierf. Dit was echter lang niet altijd de procedure. Vaak werd het slachtoffer voor dood achtergelaten, waarna bloedverlies, uitdroging en/of vogels voor de uiteindelijke dood zorgden.

Voor de veroordeelden was het dus maar hopen dat ze een goedgehumeurde beul troffen die hen een snelle dood gunde…

Even over die stalen pinnen en de klepper van het rad van fortuin...

Juist, die komen niet zomaar ergens vandaan.

EINDELOOS 7

HISTORIE - 11

Water of vuur?

Maura Wesseling - In de middeleeuwen werd je als vrouw snel beschuldigd van hekserij. Een heks zou contact hebben met de duivel en was dus gevaarlijk voor de samenleving. Dit is op zichzelf al vervelend natuurlijk, maar de straffen die werden opgelegd waren nog veel erger. Zo was er een speciale doodstraf voor heksen: de brandstapel. Voordat een vrouw op het vuur werd gegooid kreeg ze wel de kans om te bewijzen dat ze geen heks was. Er werd een zogenaamde waterproef uitgevoerd. De beschuldigde vrouw werd dan aan een steen gebonden en het water in gegooid. Als zij bleef drijven was dat door hekserij en had God bewezen dat deze vrouw schuldig was en dus werd zij levend verbrand. Als zij echter niet bleef drijven werd er vaak te lang gewacht met een redding… Niet de meest eerlijke proef dus.

Maar is Daenerys Targaryen dan ook een heks?

Catherine Wiel Anne van Keulen - Het Catherine Wiel was een van de meest gebruikte straffen voor criminelen en zondaars in de middeleeuwen.

Het martelwerktuig bestond uit een groot wagenwiel met soms enkele spijkers. De botten van de misdadiger werden eerst gebroken waardoor de ledematen tussen de spaken van het wiel konden hangen. Vervolgens werd het lichaam aan het wiel vastgemaakt en op een paal gezet zodat de vogels in het lichaam konden pikken en het brandde in de zon. Zo duurde het dagenlang voordat je stierf. Maar waarom heet het ‘het Catherine Wiel’? St. Catherine was de dochter van een belangrijk heerser. Ze was standvastig in haar christelijk geloof terwijl het een verboden geloof was. Toen ze anderen wist te bekeren werd ze als straf op het wiel bevestigt. Op het momênt suprème werd het wiel gebroken door een engel. Later werd ze alsnog terechtgesteld door onthoofding met een zwaard.

De handtas en de paraplu waren uit de mode in de middeleeuwen

Bloedige strafregels Rutger Hoekstra - Misschien wel een van de gruwelijkste straffen die een mens ooit bedacht heeft, komt uit het hoofd van J.K. Rowling. In deel vijf van de Harry Potter-saga, The Order of the Phoenix, komt een nieuwe lerares, Dolores Umbridge lesgeven, op Hogwarts. De eerste aanblik is van een schattige kattenvrouwtje dat vanalles houdt dat zuurstok roze is. Nu ligt de kleur roze in het verlengde van rood, dus dat ze straffen uitdeelt waar bloed bij betrokken is, is misschien niet zo vreemd. Toch is haar idee van strafregels schrijven krankzinnig. Wanneer Harry tijdens een les van Umbridge beweert dat Voldemort weergekeerd is, wordt hij door haar beticht van liegen. Umbridge neemt gepaste maatregelen en laat hem strafregels schrijven. Niets aan de hand, kan gebeuren, hebben we allemaal wel eens moeten doen. Tot blijkt dat hij geen inkt gebruikt, maar zijn eigen bloed en de strafregels langzaam in zijn hand gekerfd worden.

Helemaal krankjorum dit mens

EINDELOOS 7

12 - PECHVOGEL

Moordenaar, gek en geniale kunstenaar Anne van Keulen -Van 1855 tot 1864 werd dit sprookjesachtige schilderij gemaakt, maar er hangt een donker verhaal omheen. Dit prachtige landschap vol met verschillende, mysterieuze wezens werd vervaardigd door De jonge, getalenteerde Victoriaanse kunstenaar van dit werk werd op tragische wijze getroffen door een mentale ziekte. Hij vermoordde zijn vader en spendeerde daarvoor de rest van zijn leven in gevangenissen en gekkenhuizen. Hier schilderde hij de meest fantastische elfen-scènes van bizarre intensiteit, zo ook dit schilderij ‘The Fairy’s Feller Master-stroke’.

D

e kunstenaar Richard Dadd werd geboren op 1 augustus 1817 in het Engelse plaatsje Chatham. Hij verhuisde op zijn dertiende naar London en op zijn twintigste werd hij aangenomen op de Royal Academy of Arts. Hij ontwikkelde zich verder als kunstenaar en zette zelfs een kunstenaarsgroep op: ‘The Clique’.

Toen een rijke, Welshe rechter naar London kwam, op zoek naar een jongeman die met hem op reis zou kunnen, werd Richard Dadd door de Londense kunstelite aangeprezen. Deze reis was zo intens, dat Dadd in een zware breakdown terechtkwam. Thuis aangekomen zag hij zijn vader aan voor de duivel, en stak hem dood. Hij vluchtte naar Parijs en viel onderweg weer iemand aan, waarna hij werd overmeesterd en meegenomen door de Franse politie.

Hij werd vervolgens gediagnostiseerd met paranoïde schizofrenie en hiervoor in het Royal Bethlem Ziekenhuis in Londen opgenomen. Het ziekenhuis was afgesloten van de bewoonde wereld en er was minimale stimulatie aan prikkels aanwezig. Dit zou een mogelijke motivatie kunnen zijn voor Dadd voor het maken van zijn fantasievolle schilderijen. Hij creëerde een uitweg van de werkelijkheid.

Op het schilderij staat een figuur met een bijl in zijn handen dat enige

Dadd stak zijn vader dood, omdat hij hem aanzag voor de duivel uiterlijke kenmerken met de vader van Dadd gemeen heeft. Hij zwaait met zijn bijl om een hazelnoot in tweeën te hakken om een nieuwe koets voor de elfenkoningin te maken. Hieromheen is het doek versierd met allerlei verschillende wezens, vaak afgebeeld in paren.

Helemaal centraal op van het doek lijkt een klein, bang wezentje te zitten. Hij straalt een bepaalde afwezigheid uit, een onmogelijkheid om mee te doen in het feest en de menigte. Dit slaat gelijk op Dadd zelf: hij zit opgesloten met zijn EINDELOOS 7

Schizofrene schilder is schizofreen schilderij gedachtes die hem weerhouden van het participeren aan het dagelijks leven van de maatschappij. Ook het verbeelden van de figuren in paren, behalve dat van het wezen in het midden, zou zijn eenzaamheid kunnen symboliseren. Dadd heeft negen jaar over het schilderij gedaan, misschien omdat het werk is opgebouwd uit meerdere lagen, waardoor het een bepaald 3D-effect heeft. Naast het werk heeft Dadd ook een bijhorend gedicht geschreven dat elk figuur een karakter en doel geeft.

Dadd verbleef 20 jaar in het Bethlem-ziekenhuis, waarna hij naar Broadmoar, een streng beveiligd ziekenhuis werd overgebracht waar hij nog 20 jaar leefde tot aan zijn dood. Zijn hele leven lang bleef hij schilderen en kreeg regelmatig bezoekers. Tegenwoordig zijn de werken van Richard Dadd wereldberoemd en hangt dit besproken exemplaar in het Tate Gallery in Londen. Freddie Mercury van de band Queen werd geïnspireerd door het werk en schreef een nummer met dezelfde titel. d

VERHAAL - 13

Feest met EINDELOOS

Eindeloos (mede-)organiseerde vorige maand twee feesten. Allereerst ons jaarlijks terugkerende Jan-Willem Schulte Nordholt-gala en het allereerste BLABLA-fest!

Op 2 april organiseerden we het Jan-Willem Schulte Nordholt-gala in brouwerij Homeland in Amsterdam. Tijdens dit gala werd de prijs uitgereikt voor het beste populairwetenschappelijke artikel onder eerstejaars geschiedenisstudenten. Dit jaar werd het gala op een andere manier ingevuld dan u van ons gewend bent. Te beginnen met de locatie: brouwerij Homeland, een knusse brouwerij aan het IJ met uitzicht op Nemo.

Na het welkomstwoordje van onze hoofdredacteur Rutger Hoekstra, trapte docent middeleeuwen Frans Camphuijsen af met een verhaal over zijn fascinatie voor geschiedenis: over loslopende varkens, vallende prinsen en dierenvervolgingen in de

middeleeuwen. Een verhaal dat prima aansluit bij het thema van dit nummer. Vervolgens hield oud-redacteur Coks Donders een bevlogen verhaal over haar ervaringen bij Eindeloos en het nut hiervan voor haar verdere carrière. Coks is momenteel werkzaam bij oproep WNL en is verantwoordelijk voor de gasten bij Goedemorgen Nederland en WNL op Zondag.

Nadat redacteur en voormalig winnaar Haye Heida enkele vragen had beantwoord, mocht hij de JWSN-prijs 2019 uitreiken. De derde prijs werd in ontvangst genomen door Annelore van Gool voor haar artikel over Iraanse feministen. De nummer twee was helaas niet aanwezig, maar de prijs was daarom niet minder verdiend: Sil van den Hoven met een artikel over de ‘ketchup’ van de Romeinen. En de winnaar van 2019 is Vivian Lieberom met haar artikel over Afrikaanse soldaten aan het Westfront! (zie Eindeloos april) Gefeliciteerd! Een mooie af-

sluiting van een leuke avond!

Twee dagen later was het weer feest tijdens het BLABLA-fest in de Vondelbuncker in Amsterdam. Samen met onze collega’s Absint (Nederlands), Cimedart (filosofie) en Writer’s Block (Engels) vierden wij de oprichting van de Bladenbinding Letteren Amsterdam (BLABLA). Misschien hebben sommigen van jullie het tape zien hangen dat her en der in de universiteitsgebouwen is opgeplakt…

Tijdens het fest traden verschillende studenten op. Er werd poëzie voorgedragen, er werden liedjes gezongen (de middeleeuwse voorloper van het lied Drank en Drugs!) en we mochten filosofisch speeddaten. Onze redacteuren Romy Zoetendal en Maura Wesseling hadden een visuele analyse voorbereid en sloten de avond af met een spannende historische pubquiz!

Het was een geslaagde avond! d EINDELOOS 7

14 - NEDERLANDSE

De Dominee die Nederland liet kennismaken met georganiseerde misdaad

Bruinsma vroeg zich af of je ook een engel op de grond kon maken als het niet sneeuwde

Sterre Berentzen - De afgelopen maanden gaat het in de rechtbanken maar over één man: Willem Holleeder. Het proces is in zijn geheel te volgen via verschillende media. Holleeder, de Neus, die toch wel wordt gezien als de top van de Amsterdamse misdaadwereld, wordt er nu van beschuldigd enkele liquidaties te hebben bevolen maar is voornamelijk bekend door zijn rol bij de ontvoering van Freddie Heineken. In het proces tegen Holleeder komen verschillende personen uit de onderwereld naar boven gekropen, zoals Cor van Hout en Stanley Hillis. Zij worden ook wel ‘Bruinsma-typetjes’ genoemd naar Klaas Bruinsma (1953-1991), de voormalige vader van de Nederlandse drugshandel. Maar wie was deze man waar al deze topcriminelen mee geassocieerd worden precies?

D

e Dominee, zo stond Bruinsma bekend. Hij droeg zwarte kleding en wist het altijd beter, waardoor hij anderen graag de les las. Net zoals Holleeder had Bruinsma een moeilijke jeugd met een vader die hem, naar eigen zeggen, zowel fysiek als psychologisch mishandelde. Tijdens zijn middelbareschooltijd kwam Bruinsma voor het eerst in aanraking met hasj, eerst voor eigen gebruik maar later ook om in te handelen. Eind jaren zeventig zette hij zijn eigen criminele organisatie op de been, samen met zijn zakenpartner Thea Moear. Zoals elke goede crimineel kwam ook Bruinsma in aanraking met justitie, waarop een gevangenisstraf volgde. Maar zijn drugsdivisie was al van de grond gekomen en had hier dan ook, onder leiding van drugshandelaar Roy Adkins, niet onder te lijden. De bende van Bruinsma was de Amsterdamse tak van de door de politie geïdentificeerde ‘Hollandse Netwer-

EINDELOOS 7

ken’: groeperingen die zich bezighielden met smokkel en distributie van hasj. Deze drugsbaronnen reden niet rond in dure wagens en woonden zelf niet eens aan de grachtengordel, maar vaak op woonwagenkampen buiten de randstad.

Klaas Bruinsma’s lijfwacht was kickbokser André Brilleman, ook wel De Bulldog genoemd. Hij had deze bijnaam gekregen vanwege zijn ultieme vechtmentaliteit. Zijn lichaam werd in 1984 uit de Waal gevist, verstopt in een ton met cement. Hij was geliquideerd op bevel van Bruinsma. Brilleman had immers geprobeerd om Bruinsma op te lichten, door te

Zoals elke goede crimineel, kwam ook Bruinsma in aanraking met justitie

doen alsof hij zijn concurrent, Hugo Ferrol, had vermoord. Hiervoor was wel degelijk opdracht gegeven door Bruinsma, maar Brilleman had zich om laten kopen voor drie ton. Zo had hij enkele foto’s gemaakt van het met ketchup overgoten lichaam van de befaamde concurrent en deze vervolgens aan Bruinsma getoond als bewijs van de moord.

Ondanks het feit dat zijn rivaal in leven bleef, was De Dominee eind jaren tachtig de grootste drugshandelaar van Europa.

Hij wilde zich terugtrekken uit het criminele milieu, na nog één grote slag te hebben geslagen. Want ja, geld maakt nou eenmaal hebberig. Zo had hij nog 45.000 kilo hasj geïmporteerd, om deze vervolgens voor 400 miljoen gulden te verkopen.

Algauw deed het gerucht de ronde over de ‘Grote berg’, zoals de hasj werd genoemd, en werd deze ook bij de politie bekend en uiteindelijk ontdekt. Bruinsma brandde dus zijn vingers, waarna het bergafwaarts

ONDERWERELD - 15

Algauw deed het gerucht de ronde over de ‘Grote berg’, zoals de hasj werd genoemd

‘Wie weet het antwoord op vraag 4a: Klaas wil 100 kilo coke in een Rotterdamse zeecontainer smokkelen vanuit Amsterdam, over een afstand van 104 kilometer. Klaas gaat zelf niet rijden, dat is te gevaarlijk. Hij stuurt er daarom 5 man op uit. Hoeveel kilo kan iedere handlager dan meenemen? Ja, Willem, zeg het maar.’ met hem ging. Hij kreeg last van woedeaanvallen, psychische klachten en ook een soort hoogmoed. Hij maakte namelijk plannen om andere Nederlandse criminelen af te persen.

In 1991 werd Bruinsma voor het Amsterdamse Hilton Hotel doodgeschoten door Martin Hoogland. Onduidelijk is of dit een opdracht was van één van Bruinsma’s concurrenten of dat het hierbij ging om een uit de hand gelopen ruzie.

Wel is bekend dat Hoogland een ex-politieman was en in 1991 voor de Joegoslavische maffia werkte. Hij werd zelf in 2004 geliquideerd, waardoor het onderzoek naar de moord op Bruinsma vastliep.

Martin Hoogland heeft de moord nooit erkend, maar is er wel voor veroordeeld.

Klaas Bruinsma’s liquidatie was de eerste, waarop velen zouden volgen: de hele kring rondom Bruinsma werd uitgedund.

Meer dan tien jaar na zijn dood, werd er in de kranten weer volop geschreven over Klaas Bruinsma. Hierbij ging het om zijn banden met het toekomstige koningshuis: zo zou Bruinsma eind jaren tachtig een relatie hebben gehad met Mabel Wisse Smit. Mabel, die in 2004 trouwde met prins Friso, zou het gangsterliefje zijn geweest van Bruinsma. Of zij daadwerkelijk een liefdesrelatie hadden is nog steeds onduidelijk, maar de voormalige prinses zou wel meerdere malen op de zeilboot van Bruinsma hebben geslapen.

Er wordt in het nieuws ook met een zekere nostalgie teruggekeken op boeven

als Klaas Bruinsma en Willem Holleeder.

Zij waren criminelen, maar dit was ook een soort geuzennaam. Zij leidden organisaties met eigen normen en waarden, maar het feit dát er sprake was van normen en waarden, is binnen het criminele circuit allesbehalve vanzelfsprekend.

Waar het nu lijkt alsof de onderwereld wordt gedomineerd door jonge criminelen met ‘schijt’, hadden de oude Jordanezen een vorm van onderlinge verwevenheid. Bruinsma wordt nog steeds gezien als dé vader van de Nederlandse onderwereld, omdat hij de groothandel in hasj en georganiseerde misdaad introduceerde in een land dat het hierna schopte tot de top van de drugsexport. d

Adverteren in Eindeloos?

Interesse?

Stuur een mailtje naar:

eindeloos@kleio-amsterdam.nl EINDELOOS 7

16 - CRIMINELE

Homo homini lupus est

‘Af Fikkie! Thuis doet ‘ie dit echt nóóit.’

Bente Marschall - Haar lichaam half verscheurd, opengereten, de ingewanden niet meer op de plek waar ze horen. Het moet een bloedige aanblik zijn geweest. Op 8 augustus 1764 was het zoveelste slachtoffer een vrouw van 35, gruwelijk vermoord in haar tuin. Wie was verantwoordelijk voor dit vijfde vreselijke sterfgeval op rij in korte tijd in de Gévaudan, de Franse streek tussen Aubrac en Margeride?

E

nkel een monster kan dit op zijn geweten hebben. Een woest beest dat een onstilbare dorst naar bloed, wreedheid en moord lijkt te hebben, een sadist, een psychopaat. In minder dan twee maanden heeft het al vijf mensen dodelijk te grazen genomen. Vier vrouwen en één man leggen het loodje. Eén van hen wordt gewurgd en half verslonden. Elk lichaam wordt zwaar toegetakeld teruggevonden. De paniek in de dunbevolkte regio slaat toe. Met agressieve wolven hebben ze al enige ervaring, maar dit overstijgt alles! Die wolven hebben het regelmatig gemunt op een lammetje of een kalf. En zo’n slachtoffer werd opgevreten, maar dit wezen heeft het op mensen gemunt.

Beloningen worden uitgeloofd voor wie de moordenaar vangt. Ook het hof in Versailles bemoeit zich met de kwestie en koning Lodewijk XV looft een beloning van wel 6000 pond uit. Verschillende beroepsjagers worden naar het gebied gestuurd. Niemand lijkt het gewenste effect te bereiken – het moorden gaat door - en ze worden dan ook al snel vervangen, op aandringen van de koning. Enkele malen weten de jagers een dier dat wel eens de EINDELOOS 7

verantwoordelijke zou kunnen zijn in het nauw te drijven en te verwonden. Maar niets lijkt het echt te kunnen raken. Van zijn kwetsuren trekt het zich niets aan en het weet keer op keer te ontsnappen.

Enkele slachtoffers weten het beest eveneens te verwonden, met net zo weinig effect. Is de moordenaar een gestoord beest of een gestoord mens? Ondanks alle inspanningen blijven de moorden zich in de daaropvolgende jaren opstapelen.

Sensationele verhalen over het monsterwezen doen de ronde. De ‘internationale’ pers krijgt er lucht van en binnen de kortste keren wordt er volop gespeculeerd over de aard van de moordenaar in heel West-Europa. Zou het een grote wolf zijn? Of misschien wel een hyena… of een beer… of een panter? Een reusachtige lynx wordt geopperd. Een enkeling pleit voor een kruising van een leeuw met nog iets anders. De pers is ervan in de ban. Het

De 65 kilo wegende mannetjeswolf is klaar om tentoongesteld te worden in Versaille.

beest wordt door getuigen en overleenden (die zijn er ook) vaak beschreven als een wezen met een brede snuit, een lange staart, grote klauwen en kleine rechtop staande oren. Hij zou een ruige vacht hebben en wel zo groot zijn als een eenjarig rund! De druk om het monster te stoppen, wordt steeds groter.

In september 1765 lijkt het tij te keren.

In de bossen bij de abdij van Chazes zouden wolven gesignaleerd zijn. In allerijl haasten de jagers, onder leiding van Monsieur Antoine, zich naar het gebied. Ook een meute jachthonden wordt ingezet.

Maar na twee dagen hebben de jagers de moed alweer opgegeven. Dan staat Antoine opeens oog in oog met een reusachtige wolf. Hij schiet het dier in zijn en oog en in zijn flank. Eén van zijn kameraden geeft het dier uiteindelijk het genadeschot.

Eindelijk is het beest, vanaf dan le loup de Chazes geheten, dood. Ook de wolvin die bij het beest zou horen en haar kroost worden opgespoord en vermoord. Als een heuse jachttrofee wordt het mannetje eerst ontleed en vervolgens gebalsemd en opgezet rond een houten geraamte. De 65 kilo wegende mannetjeswolf is klaar om tentoongesteld te worden in Versaille. De

HONDEN - 17

Zou het een grote wolf zijn? Of misschien wel een hyena… of een beer… of een panter? Een reusachtige lynx wordt geopperd. koning en koningin, en de hele koninklijke hofhouding, vergapen zich op 1 oktober aan deze immense wolf. Antoine wordt rijkelijk beloond voor zijn heldendaad. Zo wordt hem een pensioen van 1000 pond toegekend en mag hij voortaan het teken van een wolf in zijn heraldisch wapen dragen.

In eerste instantie lijken de bloedige aanvallen in de Gévaudan met de dood van deze wolf van 65 kilo te zijn opgehouden. Oktober en november verstrijken zonder noemenswaardige gebeurtenissen. Maar bgin december ontstaat er wederom onrust in de streek. Twee jonge herders worden aangevallen, maar weten hun belager weg te jagen. Op 21 december is het goed mis. De pas 11 jaar oude Agnès Morgues wordt half opgegeten en verscheurd gevonden. Ook de kerstdagen brengen weinig goeds. Een dertienjarig herderinnetje wordt aan stukken gescheurd. Er blijft zo weinig van haar over - enkel haar armen en enkele flarden van

haar kleren worden teruggevonden - dat de prior het de moeite niet waard vindt een kerkelijke begrafenis te houden. De wederopstanding van het monster is een feit. Het hof in Versailles wil er echter niets van weten. Het monster is volgens hen in september 1765 afgeschoten. Pas in de zomer van 1767 wordt het monsterachtige, moordende wezen wederom een halt toegeroepen. Met speciaal gezegende kogels weet Jean Chastel, een jager uit de regio, het beest af te schieten. Ook hij mag het dode beest in Versailles gaan tonen. Het daar getoonde halfontbonden kadaver valt echter niet goed bij het hof en Chastels beloning is maar een schijntje van dat van zijn voorganger. Het beest dat hij schoot zou op een wolf lijken, maar een andere lichaamsbouw hebben. De kleur, klauwen en poten komen niet overeen met die van een ‘ordinaire’ wolf. Men komt er niet uit. Wellicht was het een wolfshond of een hyena.

In achttiende-eeuws Frankrijk leek het

voor iedereen een uitgemaakte zaak: enkel een buitengewoon groot roofdier kon verantwoordelijk zijn en moest dan ook gestraft (gedood) worden. Het blijft echter moeilijk voor te stellen dat een wolf of een ander groot roofdier verantwoordelijk is voor tweehonderd aanvallen op mensen met de nodige gewonden en meer dan honderd doden (volgens sommige bronnen wel 124). Het is met name opvallend dat het dier niet koos voor een sappig lammetje, maar eerder voor een herder, meestal een vrouwelijke herder. Leeftijd leek hem niets uit te maken. Jong en oud, niemand was veilig voor dit monster. En het werd ook niet gedreven door honger.

De lichamen waren steeds gruwelijk toegetakeld, maar niet of slechts gedeeltelijk verslonden. Wellicht was het dier hondsdol, of schuilde er een veel wreder wezen in de bossen van Gévaudan. Een wezen dat op twee benen loopt en gezegend is met ‘verstand’. De mens is immers voor zijn medemens een wolf

‘Vrij vertaald staat er dat wie dit wezen met gevaar voor eigen leven weet te knippen, de lieve som van 2700 frank als beloning in ontvangst mag nemen.’

EINDELOOS 7

18 - MAFFIA

Maffia en bankrovers

Hoe de Verenigde Staten werden geteisterd door criminelen in de jaren 20 en 30

De St. Valentine’s Day Massacre: Magere Hein was de enige die hun Valentijn wilde zijn.

Yves den Bak - The Roaring Twenties was een zeer bewogen periode in de VS. Na de Eerste Wereldoorlog kreeg het isolationisme in Amerika de overhand, keerde het vertrouwen terug en ging het economisch goed. Dit liet men merken ook. Overal in Amerika was het één en al feest, de korte rokken waren in en, onder invloed van Coco Chanel, liet bijna iedere vrouw haar haar knippen in de ‘bob.’ Deze roerige tijden kennen echter ook een duistere kant. Voor maffiabazen, zoals Al Capone en Salvatore Lucania, en bankrovers, zoals John Dillinger en Baby Face Nelson, waren dit gouden tijden. Anders dan nu waren deze criminelen vaak te snel en te goed bewapend om gepakt te worden.

S

inds 1869 waren verschillende partijen, zoals de Prohibition Party en de Woman's Christian Temperance Union, al bezig met een alcoholverbod. Zij streefden naar een totaal verbod op alcohol en waren van mening dat de regering het moreel moest opleggen aan de rest van de bevolking. De propagandamachine draaide overuren en liet zelfs het proces zien dat begint bij een man die eerst één glas drinkt en uiteindelijk eindigt in zelfmoord. Vanuit religieuze en morele principes moest alcohol verboden worden. Dit beleid had eerst alleen succes in de zuidelijke staten, maar na de Eerste Wereldoorlog, toen voorstanders voor dit verbod een meerderheid kregen in het congres, werd alcohol geheel verboden.

Hoewel dit wellicht goed bedoeld was, had de zogeheten Volstead Act geen enkele kans van slagen. Het feesten ging gewoon door en alcohol ontbrak natuurlijk niet, want wat is een feestje zonder drank? En wie leverde deze alcohol? Juist, de georganiseerde misdaad. In de 19e eeuw en begin 20e eeuw kwam een grote migratiestroom op gang vanuit Europa.

Hier zaten o.a. Italiaanse, Ierse en Joodse EINDELOOS 7

criminelen bij, die hun praktijken meenamen naar de Verenigde Staten. Een voorbeeld is Paul Kelly, die met zijn Five Points Gang in New York zat, waarbij onder zijn leiding grote namen opkwamen als Johnny Torrio en Frankie Yale. Tijdens de drooglegging kreeg de maffia een grote economische impuls, want nu drank illegaal was en er nog steeds veel gedronken werd, werd alcohol smokkelwaar. Via cafés en restaurants werd er flink gestookt en gehandeld in drank.

Zolang de drooglegging doorgaat, zal de maffia daarvan profiteren. Met het handelen in drank kwam er uiteindelijk ook oorlog tussen families of bendes van verschillende afkomst, zoals de Italianen, Ieren en Joden, waarbij iedere bende zijn macht in een bepaald gebied probeerde uit te breiden en zo het monopolie op drank af te dwingen. De politie, vaak omgekocht, deed vrijwel niets. Een bekend voorbeeld is Al Capone, die het in Chicago met zijn familie opnam tegen de Ieren

De vaak omgekochte politie deed vrijwel niets

(North Side Gang). Op 14 februari 1929 stormden vier mannen van Capone, verkleed als politie, een garage binnen die in handen was van de North Side Gang en zetten zes man tegen de muur. De ‘politie’ trok vervolgens de Tommy Guns (het favoriete wapen van de maffia) tevoorschijn en opende het vuur op de zes mannen.

Deze dag, die bekend staat als de St. Valentine's Day Massacre, was slechts één van de vele voorbeelden van de onbedoelde gevolgen van het alcoholverbod en de manier waarop dit onderling tussen bendes werd uitgevochten. Een ander bloedig voorbeeld was de zogeheten Castellammarijnse Oorlog, die werd uitgevochten tussen twee Italiaanse maffiabendes.

De één werd geleid door Joe Masseria, de ander door Salvatore Maranzano. De inzet was niets minder dan de controle over de gehele maffia, een strijd die werd uitgevochten in de straten van New York.

Marazano won de oorlog en verklaarde zichzelf capo di tutti capi (‘baas der bazen’), maar lang kon hij niet genieten van deze overwinning: hij werd vermoord door Lucky Luciano, die vervolgens een machtsbalans creëerde tussen vijf families (‘The Commission’) om in de toekomst

BANKROVERS - 19

Nog datzelfde jaar beroofde hij een bank in Ohio, met een buit van 10.000 dollar zulke gruwelijke oorlogen te voorkomen.

Toen Franklin D. Roosevelt, president vanaf 1933, zag dat de drooglegging niet het gewenste effect had, werd deze afgeschaft.

De maffia werd nu geconfronteerd met een economische terugslag en zocht andere middelen, zoals drugs en prostitutie, om in leven te blijven. Helaas voor de overheid, die het inmiddels durfde op te nemen tegen de maffia, kreeg Amerika opnieuw te maken met de opkomst van bendes. Maar dit keer waren het bankrovers. De werkloosheid die de Grote Depressie achterliet en woede richting de banken – die volgens velen de oorzaak waren voor de economische terugslag – zorgden ervoor dat veel mensen hun geluk gingen zoeken als crimineel. Deze periode staat ook wel bekend als de Public Enemy Era. Een voorbeeld van zo’n public enemy was John Dillinger. Nadat hij tien jaar had vastgezeten voor het overvallen van een kruidenier, kwam hij vrij in 1933 en keerde gelijk terug in de criminaliteit. Nog datzelfde jaar beroofde hij een bank in Ohio, met een buit van 10.000 dollar. Hij beroofde echter niet alleen banken, maar hielp ook anderen ontsnappen uit de gevangenis, wat uiteindelijk tot de vorming

van de Dillinger Gang leidde.

Om de bankrovers, zoals Dillinger, te bestrijden werd onder leiding van J. Edgar Hoover de FBI opgericht en verklaarde hij ‘the war on crime.’ De FBI was beter uitgerust en had betere middelen tot zijn beschikking om criminelen te pakken. Zij hadden, anders dan de lokale politie, landelijke jurisdictie. Dit hielp aangezien de bankrovers eerst wegkwamen door simpelweg over de staatsgrens te rijden. De FBI begon ook met het afluisteren van telefoongesprekken. Bankrovers en andere criminelen waren nu nooit meer veilig. Deze tactiek

begon zijn vruchten af te werpen en vele bankrovers werden vermoord tijdens de arrestatie, zoals Dillinger, of geëxecuteerd via de elektrische stoel.

Men zat (en zit) in de VS inmiddels weer aan de drank. De drooglegging was goed bedoeld, maar dit had geen kans van slagen en gaf de maffia een onbedoelde economische impuls.

Het was leuk geweest als dit artikel kon eindigen met de ‘maffia eindigde in het jaar…’, maar helaas is dit niet het geval.

Hoewel het aantal bankovervallen geleidelijk aan afneemt, is de maffia in Amerika en Italië nog altijd levend. d

Mary Dear en de verborgen schat

Maura Wesseling - Lima kwam in het begin vanachttiende eeuw in conflict met de Spanjaarden. In 1820 liep de spanning zo hoog op dat de stad geëvacueerd moest worden.

De leider van de stad besloot dat het rijkdom van de stad beschermd moest worden. Kapitein William Thompson zou met zijn boot de Mary Dear de schat, die bestond uit juwelen, edelstenen, kandelaren en twee levensgrote gouden standbeelden van Maria en Jezus, naar Mexico brengen. Maar de verleiding was te groot en Thompson en zijn mannen kozen voor het piraten leven en sneden de kelen door van de bewakers en gooiden hun lichamen overboord.

Thompson voer naar het Cocos Eiland, aan de kust van Costa Rica, waar hij en zijn mannen de schat begroeven. Tenminste, dat denkt men. Maar de Mary Dear werd gepakt en iedereen behalve Thompson en zijn rechterhand werden opgehangen. Thompson ontsnapte de dood doordat hij beloofde de locatie van de schat te onthullen.

Maar toen men eenmaal bij het Cocos Eiland aankwam, vluchtte hij de jungle in. Thompson en zijn schat zijn hierna nooit meer gezien.

Sindsdien hebben talloze ontdekkers gezocht naar de schat, maar het is niemand gelukt. Men denkt hierom dat de schat hier helemaal niet ligt en het is dus nu ook verboden om hier te zoeken naar de schat.

In 2014 was er een gaaf project genaamd Treasure of Lima: A buried exhibition waarbij een container met veertig verschillende kunstwerken werd begraven op een geheime locatie. De coördinaten voor deze container werd vervolgens geveild.

Waar de echte schat zich bevind zal echter altijd de vraag blijven. d EINDELOOS 7

20 - VERSLAG

Zegt een foto meer dan duizend woorden?

manier waarop de foto in de eerste plaats tot stand is gekoHaye Heida - Op woensdag 17 april hield het NIOD Instimen. Deze vragen zullen altijd door de beschouwer gesteld tuut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies het moeten worden. Het feit dat de weinige foto’s van de concensymposium The Camera as a Witness: Photography and tratiekampen in actie van slechte kwaliteit en vanuit onhanMemory. Aansluitend bij de onlangs geopende tentoondige hoeken genomen zijn, komt doordat zij met gevaar voor stelling De Jodenvervolging in Foto’s. Nederland 1940eigen leven zijn gemaakt. Achteraf gezien is dit logisch, maar 1945 van het Nationaal Holocaust Museum stond deze dag volledig in het teken van de foto als historische bron. het voegt ontzettend veel toe aan de historische context.

Vanuit meerdere invalshoeken werden ideeën uitgewisOok de foto’s die juist door vele ogen zijn gezien vereisen seld over de rol van fotografie in de context van oorlog een kritische blik. Denk aan de foto van de ontmoeting tussen Adolf Hitler en Ante Pavelic, de leider van de Kroatische Ustašaen de schending van mensenrechten. Enkele slaperige gezichten (ongetwijfeld vanwege het voetbal van de vobeweging (zie afbeelding). Aan deze foto wordt de voorkeur rige avond) verdwenen al gauw tijdens het luisteren naar gegeven in Kroatische schoolboeken, omdat de manier waarop de nieuwste inzichten van dit spannende onderzoeksgede dictators op het trapje gepositioneerd zijn, suggereert dat bied. de fascistische leiderbeweging een marionet was van de SS. In Binnen ons vakgebied komt het nog vaak voor dat foto’s werkelijkheid opereerden de Kroatische concentratiekampen slechts ter illustratie worden gebruikt. Het is echter belangrijk vrijwel onafhankelijk van de SS. Om dit pijnlijke verleden uit de om ons bewust te worden van de manier waarop deze beelden weg te gaan worden foto’s waarbij Hitler en Pavelic letterlijk onze perceptie van historische op gelijke voet met elkaar optrekEen foto op zichzelf zegt niets gebeurtenissen beïnvloeden. ken echter weggelaten. Dit zijn Veel foto’s uit de twintigste eeuw natuurlijk de foto’s waar vijanden over hetgeen dat gefotografeerd is hebben een iconische status de Kroaten tijdens de (post-)Joegobereikt en staan diep in ons collectieve geheugen gegrift. Zeker slavische oorlogen in de propagandastrijd maar al te graag aan nu het maken en verspreiden van foto’s steeds toegankelijker herinnerden. wordt, moeten wij ons afvragen welke image agents er te onDe wijdverbreide opvatting dat een foto meer zegt dan derscheiden zijn bij een dergelijke analyse. Want wie heeft de duizend woorden is dus, gezien de onvermijdelijke subjecfoto gemaakt? Is de foto in opdracht of vanuit eigen initiatief tieve aard van het medium, aan herziening toe. In plaats van gemaakt? En heeft de fotograaf toestemming gekregen of is de eenduidigheid lijkt zij eerder te verwijzen naar de veelvoudige foto ongewild (of stiekem) gemaakt? Zo kunnen er eindeloos betekenissen die aan een foto toegeschreven kunnen worden. veel vragen gesteld worden.

De totstandkoming en het oorspronkelijke doel van de foto is Uiteindelijk komt men tot de conclusie dat het mensen zijn minstens even belangrijk als geschiedenis die het probeert te die foto’s maken, selecteren, censureren, verspreiden, bekijken illustreren. De rol die foto’s spelen in zogenaamde memory en van betekenis voorzien. Een foto op zichzelf zegt namelijk wars moet ook niet onderschat worden. De camera is dan ook niets over hetgeen dat gefotografeerd is, laat staan over de geen getuige, maar is en blijft een tool. d EINDELOOS 6