OSOBOWOŚĆ OSOBOWOŚĆ W UJĘCIU T. ORGANICYSTYCZNEJ Prekursorzy: H. Jackson / neurolog /, C. Bernard /fizjolog /, J. Smuts południowoafrykański polityk i wojskowy, stworzył pojęcie holizm / W psychologii: J.R. Kantor, R.H. Wheeler, G. Murphy, H. Werner, C. Rogers Psychologia postaci jest związana ze stanowiskiem organicystycznym. GOLDSTEIN K. / neuropsychiatra / Żadnego symptomu u pacjenta nie można uważać jedynie za skutek określonego uszkodzenia, lecz trzeba go rozpatrywać jako przejaw zaburzonego funkcjonowania całego organizmu. Organizm zawsze zachowuje się jako jednolita całość. To, co zachodzi w jakiejś części, ma wpływ na całość. Każde zjawisko czy psychologiczne czy fizjologiczne zachodzi zawsze w kontekście całego organizmu.
ZASADNICZE ELEMENTY Minimalizacja znaczenia wpływu środowiska na przebieg rozwoju, zaś podkreślanie immanentnych i potencjalnych zdolności organizmu do rozwoju. Elementy z psychologii postaci, ale w odniesieniu do całego biologicznego organizmu. Wszechstronne badanie jednostki ludzkiej / wpływ na psychologie kliniczną /. GOLDSTEIN K. / neurolog i psychiatra / 1878 - 1965 r. / STRUKTURA ORGANIZMU; Organizm składa się ze zróżnicowanych części składowych, nie są odizolowane od siebie. Zasadnicza organizacja funkcji organizmu odpowiada podziałowi na figurę i tło, figurą jest każdy proces, który wyłania się z tła np. głodny próbuje zdobyć pokarm i każdy proces, który pomoże w wykonaniu tego zadania wystąpi na pierwszy plan jako figura. Nowe figury wyłaniają się w miarę tego, jak zmieniają się zadania organizmu. Figury naturalne - obejmują całość organizmu nienaturalne – ich tło jest wyizolowane z organizmu, są efektem traumatycznych zdarzeń Figura naturalna reprezentuje jakąś preferencję ze strony badanego, zachowanie jest plastyczne, zorganizowane. Nienaturalna reprezentuje zadanie narzucone, wówczas zachowanie jest sztywne i mechaniczne.
1
Rodzaje zachowania: • • •
działania czyli czynności dowolne, doświadczane w sposób świadomy postawy czyli uczucia, nastroje i inne doświadczenia wewnętrzne procesy czyli funkcje organiczne, można ich doświadczyć pośrednio Zachowanie konkretne i abstrakcyjne, to pierwsze jest bezpośrednia reakcją na bodziec, to drugie po przeanalizowaniu bodźca. DYNAMIKA OSOBOWOŚCI wyrównywanie – rozdział energii w organizmie na zasadzie centryzacji tj doprowadzania do stanu równowagi. Pełna centryzacja jest rzadko osiągana, stanowi idealny stan holistyczny. Zasada ta wyjaśnia konsekwencję, spójność i uporządkowanie zachowania. Zmiany w dystrybucji energii wynikają z zakłóceń środowiskowych. W wyniku dojrzewania i gromadzenia doświadczeń jednostka uczy się chronić równowagę organizmu. Dynamika Samorealizacja – najwyższy motyw, jedyny jakim organizm dysponuje, jest to tendencja twórcza jednostki, jest zasadą organiczną, dzięki której organizm staje się pełniej rozwinięty i bardziej kompletny. Preferencje ludzi odpowiadają im specjalnym możliwościom i zdolnościom. Kładzie większy nacisk na motywację świadomą. „Dochodzenie do porozumienia” ze środowiskiem – opanowywanie środowiska, jeśli nie ma możliwości to należy dostosować do się do realnych warunków. ROZWÓJ ORGANIZMU Istnieją zadania specyficzne dla pewnych okresów rozwojowych. Mówi o wyłanianiu się figury z tła tj pojawianiu się nowych sposobów zachowania, o fiksacji wzorców zachowania pod wpływem traumatycznych przeżyć. Izolacja procesu jest podstawowym warunkiem wytwarzania się stanów patologicznych. Badania i metody • badanie przypadków pacjentów z uszkodzeniem mózgu – opis neurologicznych i psychologicznych objawów, znaczna część zachowań u osób z uszkodzeniami mózgu ma charakter kompensacyjny, Dokładna analiza znaczenia symptomu wymaga także starannego zbadania wszystkich aspektów funkcjonowania danej osoby. Zrozumienie pacjenta nie może polegać wyłącznie na testach diagnostycznych, ale też na obserwacji ich zachowania w życiu codziennym. Inne badania • badanie pojedynczych przypadków – np. genialny idiota, który potrafił liczyć i odtwarzać utwory muzyczne w sposób doskonały. • zachowanie abstrakcyjne a zachowanie konkretne – opracował techniki diagnozujące upośledzenie postawy abstrakcyjnej, mają zastosowanie kliniczne. Tego typu upośledzenie występuje przy uszkodzeniu płatów czołowych. Wskazówki odnośnie badania: • badaj całą osobę 2
• • • • •
przeprowadzaj intensywne badania indywidualnych przypadków przy zastosowaniu wielu metod staraj się zrozumieć zachowanie całej osoby w kategoriach; samorealizacja,” dochodzenie do porozumienia ze środowiskiem, postawa abstrakcyjna- konkretna stosuj zarówno jakościowe, jak i ilościowe metody zbierania danych nie stosuj eksperymentalnych środków kontroli, gdyż niszczą integralność organizmu i naturalność zachowania pamiętaj, że organizm jest złożoną strukturą, a zachowanie wypadkową ogromnej sieci czynników
ANGYAL A. / 1902 – 1960 / SYSTEMY BIOSFERYCZNE może obejmować tyle komponentów, ile trzeba do wyjaśnienia danego zjawiska komponenty sytemu są powiązane ze sobą na zasadzie zajmowanych przez siebie pozycji w systemie, podczas gdy komponenty związku są powiązane ze sobą na zasadzie wspólnej właściwości np. koloru komponenty systemu nie musza mieć żadnego bezpośredniego powiązania, zaś komponenty związku są powiązane w sposób bezpośredni ANALIZA SYSTEMOWA składa się z dwu kroków; 1. lokalizacji kontekstu do którego należy dane zjawisko, 2. ustalenia jego pozycji w tym kontekście. Ważną właściwością systemu jest jego sztywność bądź plastyczność. W systemie sztywnym części mają ustalone pozycje i są nieruchome, zaś w systemie plastycznym wytwory mają szeroki zakres funkcjonalnych odmian. Operacje systemu sztywnego przebiegają w sposób bardziej automatyczny i bez świadomej kontroli. System składa się albo ze zróżnicowanych części albo z nie zróżnicowanych osadzonych w całości. Gdy całość jest wysoce zróżnicowana, części są zindywidualizowane i mają większą autonomię. To mogłoby prowadzić do zbytniej dezintegracji i w końcu do rozpadu systemu, ale jest zasada integrująca tzw. autoekspansji, która to koordynuje funkcje częściowe. Kolejne stadia rozwoju polegają na różnicowaniu i integracji. Część musi być względnie kompletna i musi zajmować taką pozycję w systemie, której utrzymanie nie wymaga mediacji pośredniczących, a więc musi być jednocześnie autonomiczna, i nie niezależna od systemu.
1. 2. 3.
WYMIARY STRUKTURY OSOBOWOŚCI pionowy /od zachowania zewnętrznego do jądra centralnego biosfery/ progresywny/ zespół aktów zbliżających osobę do osobę do ostatecznego celu / poprzeczny /odzwierciedla koordynację aktów w celu utworzenia lepiej zintegrowanej jednostki zachowania 3
JA SYMBOLICZNE – ogólna suma wyobrażeń o sobie samych / rzadko stanowi prawdziwy obraz rzeczywistości DYNAMIKA BIOSFERY Energia wywodzi się z napięć pomiędzy organizmem a środowiskiem / przeciwstawne tendencje obu grup zmiennych/ Tendencja w kierunku autonomii /czyli samostanowienie / to ekspansja organizmu asymilującego i opanowującego środowisko. Wyraża się w różny sposób np. jako pragnienie wyższości, nabywania, badania i osiągnięć. Tendencja do homonomii /czyli samowyrzeczenie /motywuje osobę do przystosowania się do grupy, włączenia w środowisko, wówczas zatraca swoją indywidualność. Samostanowienie i samowyrzeczenie są dwiema fazami tendencji zwanej autoekspansją. ROZWÓJ Osobowość jest rozległą strukturą czasową tj. konfiguracją, w której mocno są osadzone przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Wpływ przeszłości na teraźniejszość się zmienia, w miarę jak biosfera ulega reorganizacji. Centralny plan życia to pragnienie ukształtowania egzystencji w sensowną w pełni rozwiniętą całość, która nada życiu jednostki doskonałą spójność. Rozwój przebiega na trzech wymiarach: 1. pionowym / człowiek rozwija się na zewnątrz, jak i do wewnątrz czyli kształtuje głębsze potrzeby, jak i wzorce ich realizowania / 2. progresywnym / zwiększona wydajność i produktywność / 3. poprzecznym / lepsza koordynacja i różnorodność zachowania /. FAZY ŻYCIA temat pierwszej fazy koncentruje się wokół jedzenia i spania, odkrycie środowiska, ale traktowanie go w sposób arbitralny i nierealistyczny tj. zmusza by ono było tym, czym dziecko chce dostosowywanie do obiektywnych możliwości środowiska Każda faza ma specyficzny temat i jest autonomiczną częścią całej struktury czasowej. Przyjmuje wpływ środowiska, dojrzewania oraz uczenia się na rozwój. MASLOW / 1908-1970 Analizował zdrowe i twórcze jednostki. Koncepcja motywacji: Potrzeby podstawowe / niedoboru /;głód, uczucia, bezpieczeństwa, szacunku dla samego siebie Metapotrzeby / wzrostu /; sprawiedliwości, dobra, piękna, porządku, jedności Hierarchia potrzeb Odporność na wpływy kulturowe, raczej niezależność od kultury Wznoszą się ponad swoje środowisko, a nie borykają się z nim Organizm jako całość 4
Koncepcja, która ujmuje organizm jako całość i koncentruje się na analizowaniu tej całości jako zintegrowanego systemu nazywana jest organicystyczną. Generalnie teoria organicystyczna jest bardziej postawą, orientacją niż systematyczną teorią zachowania. Inni przedstawiciele to: Murray, Rogers, Allport, Jung C.ROGERS – humanistyczny nurt psychologii, organicystyczna orientacja oraz elementy psychologii egzystencjalnej. Założenia: • Optymizm – każda jednostka ma potencjalne zdolności zdrowego i twórczego rozwoju • Środowisko ma ograniczający wpływ • Szkodliwe wpływy można przezwyciężyć biorąc odpowiedzialność za swoje życie • Człowiek samosterowny, o wysokim stopniu świadomości, niezależny, nastawiony w większym stopniu na eksplorację wewnętrzną niż zewnętrzną STRUKTURA OSOBOWOŚCI Pojęcie „ja” – część pola fenomenologicznego wyodrębniona z całości, tj. „ja”. Obraz „ja” czyli tzw. self-concept. Centralny konstrukt w teorii. Spójna postać składająca się ze spostrzeganych własności „ja”, relacji pomiędzy „ja” a innymi, a także pomiędzy „ja”, a innymi aspektami życia. Obraz „ja” jest procesem, ale w każdym momencie stanowi specyficzną całość, jest dostępny świadomości, ale niekoniecznie świadomy. Oprócz struktury „ja” istnieje „ja” idealne. DYNAMIKA OSOBOWOŚCI Podstawowa tendencja organizmu to tendencja do urzeczywistnienia, podtrzymania i udoskonalenia doświadczenia organizmu. Tendencja ta ma charakter selektywny. Jeden cel – samourzeczywistnienie, jedna siła - tendencja do samourzeczywistniania , czyli – stanie się pełna osobą. Istniej wprawdzie wiele potrzeb, ale każda z nich służy podstawowej tendencji. Ważne dwie potrzeby: uznania ze strony innych, szacunku dla samego siebie / wyuczone /. Pierwsza powstaje jako konsekwencja obdarzenia dziecka miłością i opieką, druga to rezultat szacunku i uznania ze strony innych. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI Ważny wpływ oceniania przez innych > powstawanie rozbieżności pomiędzy doświadczeniami „ja”. Dziecko ocenia swe doświadczenia pozytywnie lub negatywnie, kierując się tymi kryteriami wartości jakie przejęło od innych osób. Wypiera doświadczenia niezgodne /stosuje mechanizmy obronne /. W trakcie terapii skoncentrowanej na kliencie może dojść do poznania i włączenia do świadomości nieświadomych uczuć. W warunkach bezpieczeństwa mogą być zasymilowane i 5
włączone do struktury „ja”. A to w efekcie wpływa nie tylko na zrozumienie siebie, ale i innych BADANIA nad psychoterapią / analiza treści, np. badania nie potwierdziły jednoznacznie hipotezy, że wzrost akceptacji siebie prowadzi do wzrostu akceptacji innych,/ skale pomiaru postaw terapeuty, skale pomiaru zmian zachodzących u klienta metoda Q Stephensona /sortowania np. opisujące „ja” realne i „ja” idealne opisy jakościowe, analiza protokołów terapeutycznych, testy TAT, Rorschacha OCENA • • • • • • • •
terapia skoncentrowana na kliencie jest już ustaloną i szeroko stosowaną metodą terapeutyczną teoria wyzwoliła aktywność badawczą doskonały klimat dla rozwoju badań nad obrazem „ja” wiara we wrodzoną dobroć człowieka samoopisy nie są wiarygodne krytykowany za lekceważenie nieświadomości / później zmienił stanowisko na temat nieświadomości / używał różnorodnych metod badawczych nie przedstawił opisu istoty organizmu, ani co ma podlegać urzeczywistnieniu, nie postuluje niczego konkretnego
6