09em13 book

O σχεδιασμός μέσα από ένα “παιχνίδι” αποσταθεροποίησης και αποδιάρθρωσης :το Δέλτα του Έβρου

Διδακτική Ομάδα Βάνα Τεντοκάλη, δρ. αρχιτεκτονικής [ΑΠΘ], καθηγήτρια

Εξωτερικοί συνεργάτες Αρβανιτάκης Γιώργος αρχιτέκτων [ΑΠΘ] Ουρεϊλίδου Ελένη αρχιτέκτων [ΑΠΘ] Χαριστός Βασίλης αρχιτέκτων [ΑΠΘ] αρχιτέκτων τοπίου [ΜΔΕ ΑΠΘ] υποψήφιος διδάκτωρ [ΑΠΘ]

Α.Π.Θ., Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Χειμερινό εξάμηνο 2014

περιεχόμενα

σελίδες

εισαγωγή

4

στόχοι του μαθήματος

6

εκπαιδευτικός στόχος αρχιτεκτονικός στόχος

ασκήσεις

8

άσκηση 1. «Το context»: Η περιγραφη του «context» με όρους δομης άσκηση 2. «Το concept»: Ο σχεδιασμος ως μια διαδικασια «αυτοματης γραφης του χωρου» άσκηση 3.

H ολοκληρωση: «Conceptualizing the context»

δομή τοπίου - η οπτική της Οικολογίας Τοπίου

14

χωροψηφίδα [patch] / διάδρομος [corridor] / θεμελιώδης επιφάνεια [matrix]

το τοπίο ως διαδικασία

23

το Δέλτα του Έβρου

26

πρόγραμμα μαθημάτων

37

βιβλιογραφία

38

3

Εισαγωγή Πολλές φορές όταν θέλουμε να μιλήσουμε για την αρχιτεκτονική, δεν ξεκινούμε από την ίδια την αρχιτεκτονική, την οποία θεωρούμε ως το επιστημολογικό πεδίο για το σχεδιασμό του χώρου (αρχιτεκτονικού, αστικού, πολεοδομικού, τοπίου, κτλ), αλλά από άλλα πεδία. Πολλές φορές όταν θέλουμε να σχεδιάσουμε, δεν ξεκινούμε από αρχιτεκτονικές ιδέες, αλλά από μη αρχιτεκτονικές. Συνήθως η άντληση των ιδεών αυτών συντελείται μέσα από την εμπειρία της ιδιας της ζωής, των βιωμάτων, της μνήμης και των συνειρμών, όπως όμως καθρεπτίζονται, ίσως και διυλίζονται, μέσα από αναφορές στην τέχνη, τη φιλοσοφία, τις επιστήμες. Εν πάσει περιπτώσει, οφείλουμε να παραδεχτούμε, ότι ανεξάρτητα από οπου και να ξεκινούμε, η διαδικασία του σχεδιασμού είναι συνήθως άκαρπη, περισσότερο συχνά μακρυά και χρονοβόρα, λιγότερο συχνά σύντομη, και ακόμη σπανιότερα καταιγιστικά γρήγορη. Είναι μια διαδρομή κλειστή στον εαυτό της, σκοτεινή, άδηλη, αδιευκρίνιστη, διαισθητική, μη συνειδητή, για αυτό και πολλές φορές επώδυνη, η οποία όμως παρόλα αυτά κάποτε καταλήγει σε ένα τέλος. Ένα τέλος, που είναι εξ ορισμού συμβατικό, το οποίο όμως αναδύεται κάποια ιδιαίτερη στιγμή, τη στιγμή της «αποκάλυψης. Η στιγμή αυτή είναι μάλλον εκείνη η στιγμή, κατά την οποία έχουμε αναγνωρίσει, ότι μέσα από την υιοθέτηση εκείνων των μέσων αναπαράστασης που εκφράζουν με τον καταλληλότερο τρόπο τη βασική ιδέα, έχουμε ήδη ολοκληρώσει το αρχιτεκτονικό συνθετικό αποτέλεσμα.

4

Το ερώτημα που πηγάζει εδώ αβίαστα είναι: Ποια είναι εν τελεί αυτή η διαδρομή? Είναι ευθύγραμμη? Είναι ενιαία? Είναι μονοδρομη? Με άλλα λόγια, τι συμβαίνει στην πορεία της, στην οποία συντελείται ο μετασχηματισμός από τον μη αρχιτεκτονικό λόγο στον αρχιτεκτονικό λόγο? Απαντήσεις για τη φύση του σχεδιασμού και την εξελικτική του πορεία υπάρχουν πολλές. Στο συγκεκριμένο μάθημα κατά συνέπεια, ένα από τα πολλά για τον σχεδιασμό, επιχειρείται πειραματικά μια ενδεχόμενη πρόταση στο παραπάνω ερώτημα. Με λίγα λόγια, αντικείμενο του μαθήματος αποτελεί η διερεύνηση στο σχεδιασμό με έμφαση στη διαδικασία του, την οποία βλέπουμε όχι ως μια γραμμική διαδικασία, αλλά ως ενιαία και αδιαίρετη, πολυδιάστατη και διεπιστημονική. Οφείλουμε εδώ να διευκρινίσουμε, ότι αυτή η διαδικασία σχεδιασμού θεωρείται: Διεπιστημονική (trans-disciplinary) διότι η αρχιτεκτονική διαπερνά τα όρια της ως προς άλλα πεδία, από τα οποία παραλαμβάνει εννοιολογικά εργαλεία, μεθόδους, τεχνικές, κτλ, προκειμένου να τα μετασχηματίσει και να τα ενσωματώσει στο εσωτερικό της με τους δικούς της όρους . Τα πεδία αυτά είναι οι επιστήμες του ανθρώπου (κριτική λογοτεχνίας, ψυχανάλυση, σπουδές φύλου, κτλ), οι φυσικές επιστήμες (βιολογία, μαθηματικά, ψηφιακές τεχνολογίες, κτλ) και η φιλοσοφία. Ενιαία (unified) διότι είναι ταυτόχρονα θ ε ω ρ η τ ι κ ή και ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν η . Απλώς για μεθοδολογικούς μόνο λόγους, μπορούμε να την διακρίνουμε ως προς τις δυο ακραίες της τιμές: τη μια που αποτελεί το θεωρητικό της υπόβαθρο και την άλλη που αποτελεί την πρακτική της εφαρμογή, δηλαδή το συνθετικό αποτέλεσμα. Πολυδιάστατη (multi-dimentional) διότι η κίνηση στο εσωτερικό της δεν μπορεί να είναι μονόδρομη. Δεν επιχειρηματολογούμε εδώ, ότι υπάρχει: • κάποια α φ ε τ η ρ ί α π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ι μ η , που θα μπορούσε να οδηγεί σε κάποιο επίσης προσδιορίσιμο αποτέλεσμα.

• κάποια μ ο ν ό δ ρ ο μ η φ ο ρ ά , που θα μπορούσε να είναι αξιολογικά προτιμητέα της άλλης. Για παράδειγμα, ότι «η διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού ξεκινά από το θεωρητικό της υπόβαθρο για να καταλήξει μονόδρομα στο εφαρμοσμένο του αποτέλεσμα». Κάθε άλλο. Στο σημείο αυτό, υποστηρίζουμε μια μάλλον αγνωστικιστική άποψη, σύμφωνα με την οποία «οποιαδήποτε από τις δυο ακραίες τιμές μπορεί να καταστεί είτε σημείο αφετηρίας είτε σημείο αποτελέσματος». Μέσα από το πρίσμα αυτό, υποστηρίζουμε την άποψη, ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, ο οποίος ταυτίζεται με μια ενιαία και αμφίδρομη διεπιστημονική διαδικασία, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η α λ λ η λ ο υ χ ί α « μ ε τ ά φ ρ α σ η ς » μ ι α ς α λ λ η λ ο υ χ ί α ς « κ ε ι μ έ ν ω ν » . Θα δούμε στη συνέχεια τι σημαίνει στη συγκεκριμένη αρχιτεκτονική διαδικασία «κείμενο» και τι σημαίνει «μετάφραση».

5

Στόχοι του μαθήματος Εκπαιδευτικός στόχος Ο εκπαιδευτικός στόχος του μαθήματος για τη διαδικασία του αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού, που προτείνεται εδώ, είναι, κατά το δυνατόν, να εξελιχθεί σε ένα πραγματικό παιχνίδι: • Εάν δίνεται έμφαση στο «π α ι χ ν ί δ ι », είναι διότι δίνεται έμφαση στη διαδικασία και όχι στο αποτέλεσμα του σχεδιασμού.

• Εάν δίνεται έμφαση στην πλατωνική σημασία του ό ρ ο υ , είναι διότι δίνεται έμφαση στις φιλοσοφικές αφετηρίες του σχεδιασμού.

• Εάν δίνεται έμφαση στο «α ν ά μ ε σ α », είναι διότι δίνεται έμφαση στον διεπιστημονικό χαρακτήρα του σχεδιασμού.

• Εάν δίνεται έμφαση στην «π α ι δ ε ί α », είναι διότι δίνεται έμφαση στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα της διαδικασίας.

• Εάν δίνεται έμφαση τέλος στην «π α ι δ ι ά », είναι διότι δίνεται έμφαση στον «διασκεδαστικό» της χαρακτήρα.

6

Αρχιτεκτονικός στόχος Ο αρχιτεκτονικός στόχος που διαπερνά τη ραχοκοκαλιά του εργαστηριακού αυτού μαθήματος είναι ο ίδιος που διαπερνά και τη ραχοκοκαλιά του θεωρητικού μαθήματος “ Θ ε ω ρ ί ε ς τ η ς α π ο δ ό μ η σ η ς τ ο υ χ ώ ρ ο υ κ α ι τ ο υ φ ύ λ ο υ » ( 2 Θ 1 2 1 ) . Ο στόχος αυτός είναι κοινός, διότι στηρίζεται στο ίδιο εννοιολογικό υπόβαθρο, μια και τα δυο μαθήματα υπηρετούν ταυτόχρονα τη θεωρία και πρακτική του αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού, ω ς μ ι α ε ν ι α ί α δ ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α . Με λίγα λόγια, στόχος εν τέλει της συγκεκριμένης αυτής εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι η συνειδητοποίηση από τους φοιτητές και φοιτήτριες των κρυμμένων διαστάσεων τόσο της θεωρητικής όσο και της σχεδιαστικής προσέγγισης του χώρου, η οποία στη βάση της είναι υποκειμενική. Πιο συγκεκριμένα: • H έ κ φ ρ α σ η με αρχιτεκτονικά μέσα αυτής της υποκειμενικότητας.

• H π ρ α γ μ ά τ ω σ η της φαντασίωσης του χώρου με σκίτσα, σχέδια, κατασκευές.

• Η δ ι α τ ύ π ω σ η ενός αρχιτεκτονικού λόγου, ο οποίος όμως, όπως και κάθε λόγος, θα μπορεί «να μιλήσει», «να επικοινωνήσει».

7

Άσκηση 1. «Το context»: Η περιγραφή του «context» με όρους δομής (Διάρκεια: 4 εβδομάδες) Αντικείμενο της πρώτης άσκησης είναι η περιγραφή με όρους δομής των γεωφυσικών, τοπογραφικών, κτλ, του «context» του Δέλτα του Έβρου, τόσο της οριοθετημένης περιοχής, που αποτελεί το site του θέματος μας (όπως φαίνεται στον χάρτη σελ.36 ), όσο και της ευρύτερης. ● « C o n t e x t » ονομάζουμε «το τοπίο με την ευρύτερη σημασία στην συγκεκριμένη περιοχή». ● « Δ ο μ ή » ονομάζουμε «το σύνολο των στοιχείων και τις σχέσεις μεταξύ τους». Επιλέγουμε αυτούς τους σχηματικούς ορισμούς, που είναι απλούστεροι από πολλούς άλλους (βλέπε το κείμενο που αναφέρεται στην οπτική του μαθήματος), μόνο για μεθοδολογικούς λόγους, και όχι για ουσιαστικούς, όπως εξάλλου θα φανεί στη συνέχεια των επόμενων ασκήσεων. Στο στάδιο αυτό της πρώτης άσκησης η περιγραφή του «context» είναι υποκειμενική, διότι βασίζεται στην άμεση επαφή με το τοπίο, στην επί τόπου καταγραφή, η οποία απορρέει από την προσωπική και σωματική εμπειρία με την ανάλογη συναισθηματική φόρτιση και γνωστική, νοητική εγρήγορση.

8

Ζητείται: Να διατυπωθεί μια πρόταση, που θα περιλαμβάνει τα εξής αλληλένδετα μεταξύ τους κ ε ί μ ε ν α : ● «Κείμενο» με λ έ ξ ε ι ς (προφορικό και γραπτό, που περιγράφει την πρόταση) ● «Κείμενο» με ε ι κ ό ν ε ς (αρχιτεκτονικά σχέδια, σκίτσα, αξονομετρικά/προοπτικά, φωτογραφίες, κολάζ), ήχους ● «Κείμενο» με κ α τ α σ κ ε υ έ ς (μακέτες) «Όσο περισσότερο αλληλο-υποστηριζόμενα είναι τα τρία παραπάνω κείμενα, τόσο περισσότερο κατανοητή γίνεται η εκάστοτε πρόταση, όχι μόνο στους «αναγνώστες -τριες» της, αλλά κυρίως σε σας που την σχεδιάσατε, δηλαδή στους «συγγραφείς» της. Κατά συνέπεια, οι ομάδες/άτομα που έχουν ασχοληθεί μονάχα: ● με κατασκευές, καλό θα είναι να «μεταφράσουν» αυτές τις κατασκευές σε αρχιτεκτονικά σχέδια δύο και τριών διαστάσεων (κάτοψη, τομή, όψη και ενδεχομένως κάποια προοπτική απεικόνιση). ● με εικόνες, καλό θα είναι να «μεταφράσουν» αυτές τις εικόνες σε κατασκευές, αλλά και σε αρχιτεκτονικά σχέδια τριών διαστάσεων (κάτοψη, τομή, όψη και ενδεχομένως κάποια προοπτική απεικόνιση). Διότι με τις παραπάνω αντιστροφές, νέες πληροφορίες και δεδομένα θα χρειαστεί να ληφθούν υπόψη, τα οποία με αυτό τον τρόπο θα συμβάλουν στη συνθετική πορεία της πρότασης, στην επαναδιαμόρφωση και στην επαναδιατύπωση της. Όσο για τα αρχιτεκτονικά σχέδια, είναι καλό να τηρούν μια λ ο γ ι κ ή σ χ έ σ η ανάμεσα: στην επιλεγμένη κλίμακα, στο μέγεθος του εκτυπωμένου σχεδίου, στο επίπεδο της πληροφορίας (αυθαίρετης ή διαγραμματικής ή λεπτομερούς) που αναπαριστούν, στη θέση του ‘οικοπέδου’ σχετικά με τα σημεία του ορίζοντα. Άρα είναι στην κρίση της κάθε ομάδας να επιλέξει το πως θα γίνει καλύτερα κατανοητή η συγκεκριμένη σχεδίαση που προτείνει» (από σημείωμα του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Χαρίδη, συνεργάτη του μαθήματος της προηγούμενης χρονιάς 2013-2014).

9

Άσκηση 2. «Το concept»: Ο σχεδιασμός ως μια διαδικασία «αυτόματης γραφής του χώρου» (Διάρκεια: 4 εβδομάδες) Αντικείμενο της δεύτερης άσκησης είναι ο σχεδιασμός, ως μια διαδικασία « α υ τ ό μ α τ η ς γ ρ α φ ή ς » του χώρου, που αντιστοιχεί στην « ι δ έ α » ( c o n c e p t ) που αναδύεται από μια πρώτη « α ν ά γ ν ω σ η » του « c o n t e x t » . Η «ιδέα» αυτή αποτελεί την αποκρυστάλλωση της αίσθησης, που δημιουργείται από την πρώτη επαφή με τα γεωφυσικά και τοπογραφικά «δεδομένα» της περιοχής του Δέλτα του Έβρου, τα οποία ήδη συγκεντρώνονται τόσο από την επιτόπια « π α ρ α τ ή ρ η σ η » όσο και από την β ι β λ ι ο γ ρ α φ ι κ ή α ν α ζ ή τ η σ η . Μετά από την πρώτη αυτή ετάφη με τον τόπο, δημιουργούνται σκέψεις, συναισθήματα, συνειρμοί, οι οποίοι μέσα από τη διαδικασία της «αυτόματης γραφής του χώρου» μπορούν να καταγράφουν και να μεταφερθούν άμεσα στο χαρτί. Διότι μια τέτοια διαδικασία είναι αυτή που εκφράζει την επαφή με το συγκεκριμένο τοπίο, που συντελεί σιγά σιγά στην κατανόηση του, που οδηγεί εν τέλει στο καταστάλαγμα του concept, δηλαδή της ιδέας.

10

Στην ουσία ξεκινά και “ολοκληρώνεται” η διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που παρέχονται “αυτομάτως” για τον χώρο μέσα από την περιγραφή της ιδέας. Αυτή η διαδικασία σχεδιασμού βασίζεται μεν στην “άμεση μεταφορά” ή την “άμεση αναπαράσταση” των χαρακτηριστικών του χώρου, αλλά φυσικά με υποκειμενικό τρόπο. Πρόκειται για μια τόσο βαθιά υποκειμενική διαδικασία, η οποία ενεργοποιώντας αναπόφευκτα ολόκληρο τον μηχανισμό των συνειρμών δεν μπορεί να είναι ενιαία, αλλά θραυσματική, πολυσύνθετη, διασπασμένη, πολυδιάστατη, πολύπλευρη, όχι μόνο ως περιεχόμενο, αλλά και ως έκφραση. Η έκφραση επομένως αυτής της διαδικασίας μπορεί αντίστοιχα να διαθέτει μια πληθώρα μέσων αναπαράστασης, συμπεριλαμβάνοντας, για παράδειγμα, τόσο συμβατικούς τρόπους αρχιτεκτονικής αναπαράστασης (σχέδια), όσο και μη συμβατικούς (μικτές τεχνικές, κολλάζ, βίντεο, ζωγραφική, συνδυασμό μουσικής με εικόνα, τρισδιάστατες κατασκευές μικρής κλίμακας, «κινηματογραφική» σειρά σχεδίων-εικόνων, λογοτεχνικό κείμενο. Αυτά τα μέσα όμως μπορούν κάλλιστα να συνοψιστούν σε τρεις εννοιολογικές κατηγορίες: σε τρία «κείμενα». Ζητείται: Να διατυπωθεί μια πρόταση, που θα περιλαμβάνει τα εξής αλληλένδετα μεταξύ τους κ ε ί μ ε ν α : ● «Κείμενο» με λ έ ξ ε ι ς (προφορικό και γραπτό, που περιγράφει την πρόταση) ● «Κείμενο» με ε ι κ ό ν ε ς (αρχιτεκτονικά σχέδια, σκίτσα, αξονομετρικά/προοπτικά, φωτογραφίες, κολάζ), ήχους ● «Κείμενο» με κ α τ α σ κ ε υ έ ς (μακέτες)

11

Άσκηση 3. H ολοκλήρωση: «Conceptualizing the context» (Διάρκεια: 4 εβδομάδες) Aντικείμενο της τρίτης άσκησης είναι η δ ι α ν τ ί δ ρ α σ η του συνθετικού αποτελέσματος των δυο προηγουμένων ασκήσεων, του «concept» με το «context», δηλαδή ο σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό ς των προηγούμενων “κείμενων” αναπαράστασης μεταξύ τους. Με έναν τρόπο όμως, ώστε να μετασχηματιστεί το concept, προκειμένου να επηρεάσει το context, δηλαδή το site στην περιοχή του Δέλτα του Έβρου. Πρόκειται για το στάδιο ολοκλήρωσης του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, κατά το οποίο οι χώροι αποκτούν την υλική τους υπόσταση. H υλική υπόσταση των χώρων γίνεται αντιληπτή μέσα από τα σχήματα, τους όγκους, τη μάζα, τις επιφάνειες, τις γραμμές, τις αναλογίες, τις υφές, τα χρώματα, κτλ. Ζητείται: Να διατυπωθεί μια πρόταση, που θα περιλαμβάνει τα εξής αλληλένδετα μεταξύ τους κ ε ί μ ε ν α : ● «Κείμενο» με λ έ ξ ε ι ς (προφορικό και γραπτό, που περιγράφει την πρόταση) ● «Κείμενο» με ε ι κ ό ν ε ς (αρχιτεκτονικά σχέδια, σκίτσα, αξονομετρικά/προοπτικά, φωτογραφίες, κολάζ), ήχους ● «Κείμενο» με κ α τ α σ κ ε υ έ ς (μακέτες).

12

13

Δομή τοπίου: η οπτική της Οικολογίας Τοπίου Στα σχεδιαγράμματα που ακολουθούν1 γίνεται μια προσπάθεια να «αποτυπωθεί» και να αποδοθεί η δομή ενός φυσικού τοπίου (στο μεγαλύτερο τμήμα του), όπως το Δέλτα του Έβρου, με όρους και έννοιες που αντλούνται από την θεωρητική δεξαμενή της επιστήμης της Οικολογίας Τοπίου. Μέσα από σχεδιαστικές απλουστεύσεις αναπαρίστανται τα δομικά στοιχεία και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους. Σκοπός είναι να δημιουργηθεί ένα ενδεικτικό λεξιλόγιο – οδηγό προς δημιουργικό προβληματισμό και όχι τυφλή αποδοχή – για την ανάγνωση και κατανόηση της σ υ ν θ ε τ ό τ η τ α ς και της δ υ ν α μ ι κ ή ς του context που εμφανίζει το συγκεκριμένο τοπίο. Σύμφωνα με την επιστήμη της Οικολογίας Τοπίου διακρίνονται 3 βασικά δομικά στοιχεία τοπίου: • Χ ω ρ ο ψ η φ ί δ α (patch): η μικρότερη δομική μονάδα τοπίου που εμφανίζει ομοιογένεια ως προς τα χαρακτηριστικά της και ετερογένεια όταν συγκρίνεται με το σύνολο των δομικών στοιχείων του τοπίου.

• Δ ι ά δ ρ ο μ ο ς (corridor): χωροψηφίδα γραμμικού τύπου που λειτουργεί ως συνδετικό στοιχείο εντός του συνόλου του τοπίου, κατά μήκος του οποίου παρατηρείται μετακίνηση - ροή ενέργειας και άλλων στοιχείων.

• Θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς ε π ι φ ά ν ε ι α (matrix): η ομοιογενής, συνεχής επιφάνεια εντός της οποίας χωροθετούνται οι χωροψηφίδες και οι διάδρομοι. Τα χαρακτηριστικά της ασκούν καθοριστική επίδραση σε όλες τις σχέσεις και διεργασίες που αναπτύσσονται μεταξύ των υπόλοιπων δομικών στοιχείων του τοπίου.

14

Ο δομικός ρόλος κάθε στοιχείου του τοπίου δεν είναι μονοδιάστατος, αλλά μεταβάλλεται βάσει της κλίμακας μελέτης του τοπίου, με την οποία αλληλοεπιδρά. Αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης αυτής είναι να προσδιορισθεί η δομή, η λειτουργία και η μεταβολή του τοπίου στο σύνολό του.

01.

ενδιαιτήματα και είδη ορίου

Edge habitat and species edge

Edge habitat and species interior edge Edge habitat and species όριο χωροψηφίδας edge εσωτερικό χωροψηφίδας interior

interior Edge habitat and species edge Edge habitat and species edge interior

Edge habitat and species interior

edge

Edge habitat and species edge edge interior interior

interior

Edge habitat and species

Edge habitat and species

edge interior Edge habitat and species

Local extinction probability

edge

02.

πιθανότητες εξαφάνισης ειδών

χρόνος

Local extinction probability

interior Local extinction probability

Local extinction probability Extinction

Local extinction probability

Extinction

Extinction

Dramstad W.E., Olson J.D., Forman R.T.T. (1996) Landscape Ecology Principles in Landscape Architecture Habitat diversity Extinction and Land-Use Planning. Washington DC: Harvard University Press and Island Press.

1

15

03.

εξαφάνιση / ποιότητα ενδιαιτημάτων χωροψηφίδας

Extinction

Extinction Extinction υψηλή ποιότητα χαμηλή ποιότητα

04.

ποικιλία ενδιαιτημάτων / μέγεθος χωροψηφίδας

Habitat diversity

Habitat diversity Habitat diversity

05.

όριο εξάπλωσης διαταραχής

Barrier disturbance Barrier Barrier to to disturbance to disturbance

06.

πλεονεκτήματα μεγάλων χωροψηφίδων

Large patch benefits Large Large patch patch benefits benefits

είδη εσωτερικού 16

είδη ορίου

Small patch benefits Small Small patchpatch benefits benefits

Barrier to disturbance

07.

Large patch benefits

πλεονεκτήματα μικρών χωροψηφίδων

Large patch benefits

Small patch benefits

Large Large patch patch benefits benefits Large patch benefits

08.

Small patch benefits

απώλεια ενδιαιτήματος habitat loss Small Small patch patch benefits benefits

Small patch benefits

habitat loss

Metapopulation dynamics

09.

habitat loss

habitat habitat lossloss

δυναμική μεταπληθυσμών Metapopulation dynamics

Metapopulation dynamics

Metapopulation Metapopulation dynamics dynamics

Ground patches as habitat

10.

ομαδοποιημένες χωροψηφίδες ως ενδιαίτημα

Ground patches as habitat

Ground patches as habitat

Ground Ground patches patches as habitat as habitat

17

11.

απώλεια σύνδεσης / εξαφάνιση

Extinction Extinction

Extinction

12.

εποικισμός

Extinction

Reconolization Reconolization

Reconolization

Reconolization

13.

επιλογή χωροψηφίδων προς προστασία

Patch Patch selection selection for conservation for conservation Patch selection for conservation

Patch selection for conservation

18

14.

ποικιλία δομικών στοιχείων ορίου

Edge structural diversity

Edge structural diversity

Edge structural diversity

15.

εύρος ορίου Edge width

Edge width

Edge width

Administrative and natural ecological boundary

16. συσχετισμός διοικητικού / οικολογικού ορίου Administrative and natural ecological boundary

Administrative and natural ecological boundary

19

17.

όριο - φίλτρο

Edge as filter

Edge as filter

18.

τραχύτητα ορίου

Edge abruptness

Edge as filter

Edge abruptness

Natural and human edges

Edge abruptness

19.

φυσικό / ανθρωπογενές όρια

Natural and human edges

Straight and curvilinear boundaries

Natural and human edges

Straight and curvilinear boundaries 20

20.

ευθύ / καμπυλόμορφο όριο

Straight and curvilinear boundaries

Hard and soft boundaries

21.

αυστηρό / ελεύθερο όριο Edge curvilinearity and width

Hard and soft boundaries

Coves and lobes

22.

μορφή ορίου - πλήθος ειδών ορίου και εσωτερικού

Edge curvilinearity and width

Edge and interior species

Coves and lobes

21

23.

κόλποι και λοβοί - μετακίνηση ειδών

Coves and lobes

24.

μορφή ορίου - συνδέσεις

Edge and interior species

interaction with surroundings

interaction with surroundings

25.

οικολογικά βέλτιστο σχήμα χωροψηφίδας

ecological “optimum”patch shape

ecological “optimum”patch shape

22

Shape and orientation

Το τοπίο ως διαδικασία Βασική προϋπόθεση για την κατανόηση του context του τοπίου γενικότερα, και ειδικότερα του τοπίου του Δέλτα του Έβρου, είναι να αντιμετωπιστεί ως μ ι α δ υ ν α μ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α σ τ ο χ ώ ρ ο κ α ι σ τ ο χ ρ ό ν ο και όχι ως ένα στατικό αποτέλεσμα. Κατά συνέπεια, η κατανόηση του, η οποία είναι εξ’ ορισμού «υποκειμενική», δεν εξαντλείται στην πρώτη, αλλά επεκτείνεται σε δεύτερη και τρίτη ανάγνωση. Η υποκειμενική λοιπόν αυτή ματιά της πολλαπλής και διεισδυτικής ανάγνωσης αποσκοπεί στον εντοπισμό και την ανάδυση του βαθύτερου χαρακτήρα του τοπίου μέσα από μια διπλή διαδρομή: τόσο της α π ο - σ τ α θ ε ρ ο π ο ί η σ η ς (un-doing) των επιμέρους δομικών στοιχείων και των σχέσεων – διεργασιών που συντελούνται μεταξύ τους όσο και της ε π α ν α - δ ι α τ ύ π ω σ η ς (re-doing) τους με την εισαγωγή του concept.

23

24

δομικά στοιχεία τοπίου

25

σχέσεις δομικών στοιχέιων - διεργασίες τοπίου

:το Δέλτα του Έβρου 26

27

Προστατευόμενες Περιοχές Ν.1650/19886 και Ν. 3937 / 2011

28

0

1

2

4

8 km

Περιοχές προστασίας της φύσης

0

1

2

4

8 km

29

Δίκτυα συγκοινωνιών

30

0

1

2

4

8 km

Το Δέλτα του Έβρου

Πρωταρχική λειτουργία ενός Δέλτα αποτελεί η εξασφάλιση ιζημάτων (φερτών υλών), τα οποία συμβάλλουν στην προοδευτική επέκταση της ξηράς και την υποχώρηση της θάλασσας.

Στο βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδας στα σύνορα με την Τουρκία, ο ποταμός Έβρος σχηματίζει ένα πλούσιο και αξιόλογο Δέλτα διεθνούς σημασίας συνολικής έκτασης 188 km2, ευρύτερα γνωστό για τη μεγάλη βιοποικιλότητα του. Ο ποταμός Έβρος, με μήκος 530km είναι το δεύτερο σε μέγεθος ποτάμι της Ανατολικής Ευρώπης μετά το Δούναβη. Το Δέλτα του ποταμού Έβρου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Βαλκανικής χερσονήσου. Συνολική έκταση 95.000 στρεμμάτων(80.000 χερσαία και 15.000 υδάτινη επιφάνεια) έχει ενταχθεί στον κατάλογο των προστατευόμενων περιοχών της Διεθνούς Σύμβασης Ραμσάρ(1971) και χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Ειδικής Προστασίας σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Το βορειανατολικό τμήμα του Δέλτα γνωστό και ως πλημμυρίζουσα ζώνη, καλύπτεται από πυκνούς θαμνώνες με αρμυρίκια, ενώ κατά μήκος του ποταμού σχηματίζεται πυκνό δάσος με λεύκες, ιτιές, σκλήθρα, φτελιές, γεμάτο αναρριχητικά φυτά. Κατεβαίνοντας νοτιότερα προς τη θάλασσα το δάσος παραχωρεί τη θέση του σε πυκνούς και αδιαπέραστους καλαμώνες κοντά στη λίμνη Νυμφών και στις άλλες λίμνες γλυκού νερού όπως το Τσεκούρι, τη Σκέπη, τα Σπίτια και τη Γυναίκα. Κατά μήκος των ακτών και στα νησάκια, εκεί όπου κύριος ρυθμιστής είναι η θάλασσα, αναπτύσσεται αμμόφιλη βλάστηση, ενώ το αλμυρό νερό εισχωρεί στη στεριά σχηματίζοντας αλμυρόβαλτους με αλόφυτα, σημαντικούς βιοτόπους για πολλά είδη πουλιών. Στα υφάλμυρα νερά των λιμνοθαλασσών Δράνα, Λακί, Παλούκια αναπτύσσεται πλούσια υδρόβια βλάστηση, τροφή για πάπιες, κύκνους και άλλα υδρόβια πουλιά. Στα νερά αυτά έρχονται και τα κοπάδια των μεταναστευτικών ψαριών για να αναπτυχθούν και να επιστρέψουν στη θάλασσα.

31

Βλάστηση Στο τοπίο του Δέλτα εμφανίζονται οι εξής μονάδες βλάστησης: • Η αμμόφιλη βλάστηση, η οποία αναπτύσσεται σε αμμώδεις παραλίες και αμμοθίνες των νησίδων που σχηματίζονται στις εκβολές του ποταμού Έβρου.

• Η αλόφιλη βλάστηση εμφανίζεται στο τοπίο στην παραλιακή ζώνη και στην εσωτερική περιοχή του Δέλτα και επηρεάζεται άμεσα τόσο από το θαλασσινό νερό όσο και από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα.

• Παρόχθια βλάστηση, η οποία περιλαμβάνει τους θαμνώνες με αρμυρίκια και το παραποτάμιο δάσος, προκαλεί τη μείωση της ταχύτητας των γρήγορων ρευμάτων, και εξασφαλίζει την απορρόφηση των νερών με αποτέλεσμα την ενίσχυση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Η υδρόβια βλάστηση εμφανίζεται είτε στα υφάλμυρα νερά των λιμνοθαλασσών, οι οποίες αποτελούν τεράστιο απόθεμα γονιδίων και γενετικής πληροφορίας, είτε στα γραμμικά κανάλια γλυκού νερού. Η υδρόβια βλάστηση γλυκού νερού διαχωρίζεται στις εξής κατηγορίες: • Τελείως βυθισμένη-υποβρύχιοι λειμώνες.

• Ριζωμένη ή μη στον πυθμένα των καναλιών με επιπλέοντα φύλλα.

• Καλαμιώνες. Οι κατηγορίες αυτές αφορούν στο: • Βάθος και την ποιότητα του νερού.

• Είδος υποστρώματος.

• Βαθμός αλατότητας του νερού.

Η συνύπαρξη νερών διαφόρων βαθμίδων αλατότητας ρυθμίζει και τις σχέσεις μεταξύ υγρού στοιχείου και στεριάς.

32

Ορνιθοπανίδα Η μετανάστευση των πτηνών πραγματοποιείται την άνοιξη και το φθινόπωρο, ενώ η αναπαραγωγική περίοδος τους από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο. Πολλά είδη πτηνών διαχειμάζουν στο Δέλτα του Έβρου κατά το μεταναστευτικό τους ταξίδι. Τα είδη πτηνών διακρίνονται σε: • Υδρόβια: κορμοράνους, πελεκάνους, φοινικόπτερα, ερωδιους, πλαταλέες, χαλκόκοτες, πελαργούς, κύκνους, χήνες, πάπιες, βουτήχτρες, παγοβουτιούς, φαλαρίδες • Παρυδάτια: γλάρους, γλαρόνια, ληστόγλαρους • Αρπακτικά

Η σύνθεση και η δομή της βλάστησης χωροθετεί την ορνιθοπανίδα.

33

Πλημμύρες Κατά τους χειμερινούς μήνες, το υγρό στοιχείο καταλαμβάνει σημαντικό τμήμα της θερινής στεριάς. Σε συχνότητα ενός 24ωρου η στάθμη του νερού εμφανίζεται στα ίδια επίπεδα. Παλίρροιες και άμπωτες πραγματοποιούνται κάθε 6 ώρες αυξάνοντας ή μειώνοντας τη στάθμη αντίστοιχα κατά ένα μέτρο.

Οι αλλαγές στις υδάτινες επιφάνειες πραγματοποιούνται τόσο εποχιακά όσο και μέσα στη διάρκεια της μέρας.

34

Γεωλογία Οι τύποι των Δέλτα διακρίνονται σε 4 κατηγορίες: • Ακτινωτός ή ριπιδοειδής • Πέλματος πτηνού • Λοβοειδής • Τοξοειδής Το Δέλτα του Έβρου ανήκει στο λοβοειδή τύπο και αφορά σε λοβοειδείς μορφές απόθεσης που διασχίζονται από ένα δίκτυο πολυάριθμων διωρύγων οι οποίες δημιουργούν ακανόνιστες προεξοχές γύρω από λοβούς. Κατά βάση στην περιοχή του Δέλτα εντοπίζονται αλλούβια. Ως αλλούβια ορίζονται τα ιζήματα που μεταφέρονται από τα ποτάμια και αποτίθενται. Το στερεό αυτό φορτίο μεταφέρεται με σύρση στον πυθμένα (αποσαρθρώματα) και αιώρηση (λεπτότερα αιωρούμενα υλικά). Η μεταφορά και η απόθεση υλικού συντελούν στην ιζηματογένεση.

Κάθε ποταμός εξελίσσεται σε 3 στάδια: νεότητα (πηγές), ωρίμανση (δημιουργία μαιάνδρων) και γήρας (Δέλτα).

35

36

Περιοχή εστίασης

Πρόγραμμα Μαθημάτων Κάθε Πέμπτη 13:00 – 18:00 18:00 – 21:00

workshop εισηγήσεις / συζήτηση

Οκτώβριος 09/10/2014

Κατάληψη

16/10/2014

Περιγραφή μαθήματος / Εκφώνηση 1ης Άσκησης Προβολή ταινίας

23/10/2014

Workshop: 1η Άσκηση Δυο εισηγήσεις: Βάνα Τεντοκάλη και Ελένη Ουρεϊλίδου

30/10/2014

Επίσκεψη στο Δέλτα του Έβρου

Νοέμβριος 06/11/2014

Workshop: 1η Άσκηση Εισήγηση: Βασίλης Χαριστός

13/11/2014

Workshop: παράδοση – παρουσιαση της 1ης Άσκησης Εκφώνηση 2ης Άσκησης

20/11/2014

Workshop: 2η Άσκηση Δυο εισηγήσεις: Νέλλα Γκόλαντα και Ασπασώ Κουζούπη

27/11/2014

Workshop: 2η Άσκηση Εισήγηση: Γιώργος Αρβανιτάκης

Δεκέμβριος 04/12/2014

Workshop: 2η Άσκηση

11/12/2014

Workshop: παράδοση – παρουσιαση της 2ης Άσκησης Εκφώνηση 3ης Άσκησης

18/12/2014

Workshop: 3η Άσκηση

Ιανουάριος 08/01/2015

Workshop: 3η Άσκηση

15/01/2015

Workshop: 3η Άσκηση

22/01/2015

Workshop: παράδοση – παρουσιαση της 3ης Άσκησης

37

Βιβλιογραφία Πρώτης προτεραιότητας Costedoat D. (ed) (2009) Intermediate Natures. The Landscapes of Michel Desvigne. Berlin: Birkhauser Verlag AG. Dramstad W.E., Olson J.D., Forman R.T.T. (1996) Landscape Ecology Principles in Landscape Architecture and Land-Use Planning. Washington DC: Harvard University Press and Island Press.

Mostafavi M., Naje C. (eds) (2003) Landscape Urbanism. A Manual for the Machinic Landscape.

London: AA Print Studio.

Mostafavi M., Doherty G. (eds) (2010) Ecological Urbanism. Zurich: Lars Muller.

Waldheim Ch. (ed) (2006) The Landscape Urbanism Reader. NY NY: Princeton University Press. Επόμενης προτεραιότητας Allen St., McQuade M. (eds) (2011) Landform Building: Architecture’s New Terrain. Basel: Lars Muller Berkel Ben Van (1997) “Yes But”, in Davidson C. (ed) Anybody. Cambridge MA: The MIT Press, pp.

254-261.

Berkel Ben van, Bos,C. (1999) Move. Amsterdam: UN Studio & Goose Press.

Betsky A., Adigard E. (2000) Architecture must burn. A Manifesto for an Architecture beyond Building. London: Thames and Hudson.

Cache B., Beaucé P. (2004) “Towards a Non-Standard Mode of Production”, in Phylogenesis: foa’s ark. Barcelona: Actar, Institute of Contemporary Art, pp. 390-407.

Careri Fr. (2001) “Transborderline”, in Architectural Design, 71.3, pp. 87-91.

Careri Fr. (2002) Land & Scape Series: Walkscapes. Walking as an Aesthetic Practice. Barcelona: Gustavo Gili, Rosello.

De Certeau, M. (1988) The Practice of Everyday Life. Berkeley Los Angeles: University of California Press.

DeLanda M. (1998) “Deleuze, Diagrams, and the Genesis of Form”, in ANY, 23, pp. 30-34.

DeLanda M. (2008) Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture, in Syn_athr(0) isis. Technical Chamber of Greece, Thessaloniki: Papasotiriou. de Sola Morales Ignasi (1996) “Terrain vague”, in Quaderns, 212.

Dovey K. and Kasama Polakit (2001) “Urban Slippage.” Franck K.A. and Quentin Stevens (eds) Loose Space. NY NY: Routledge.

Eisenman, P. (1999) Diagram Diaries. London: Thames & Hudson.

Emergence and Design Group (2004) «Frei Otto in conversation with the Emergence and Design Group», in Architectural Design. Emergence: Morphogenetic Design Strategies, 74, 3. London: Wiley-Academy, PP. 18-25.

Foreign Office Architects ltd, Polo-Polo A., Mousse F. (1997) «The production of the virtual», in Sakamura K., Suzuki H. (eds) The virtual architecture. Tokyo: Tokyo University Digital Museum.

Gausa M., Guallart V., Muller W., Soriano F., Porras F., Morales J. (2003) The metapolis dictionary of advanced architecture. Barcelona: Actar.

Hinte, Ed van και Benkers, A. (eds). (2005) Lightness. The inevitable renaissance of minimum energy structures. Rotterdam: 010 Publishers.

Koolhaas R. (1994) Delirious New York. NY NY: The Monacelli Press.

Koolhaas R. (1994) “Beyond Delirious ” in Canadian Architect, 39, January.

38

Langer B. (2002) “The house that Giles built”, in the Journal of Architectural Theory: D.A.T.U.T.O.P. (Occasional Papers) 22.

Lynn, G. (1998) «Folds, bodies & blobs: collected essays», in M. Lachowski & J. Benzakin (eds) Books-by-Architects. Brussels: La letter vole.

Lynn, G. (1999) Animate Form. NY NY: Princeton Architectural Press.

Nesbitt K. (ed) (1996) Theorizing a New Agenda for Architecture. An Anthology of Architectural Theory. NY NY: Princeton Architectural Press.

Nordenson G. (2010) Patterns and Structure. Selected Writings.

Novak, M. (1995) «Transmitting Architecture», in Architectural Design. Architects in cyberspace, 65, 11-12. London: Wiley-Academy, PP. 43-47.

Novak, M. (1998) “Transarchitectures and Hypersurfaces. Operations of transmodernity”, in Architectural Design. Hypersurface architecture, 68, 5-6. London: Wiley-Academy, pp. 85-91.

Papadakis A., Cook C., Benjamin A. (eds) (1989) Deconstruction. Omnibus Volume. London: Academy.

Picon A., Ponte A. (eds) (2003) Architecture and the sciences. Exchanging metaphors. NY NY: Princeton Architectural Press.

Pope A. (1996) Ladders. NY NY: Princeton University Press.

Rowe C., Koetter Fr. (1988) Collage City. Cambridge MA: The MIT Press.

Schumacher Th. L. [1996 (1971)] “Contextualism: Urban Ideals and Deformations”, in Nesbitt K. (ed) Theorizing a new Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory. NY NY: Princeton Architectural Press.

Tschumi B. (1977) “The pleasure of architecture”, AD, 3, pp. 214-218.

Tschumi B. (1987) Cinegramme Folie. Le Parc de la Villette. Paris: Arrondissement.

Tschumi B. (1990) Questions of space. London: AA Publications.

Tschumi B. (1994) The Manhattan transcripts. London: Academy.

Tschumi B. (1994) Architecture and disjunction. Cambridge MA: The MIT Press.

Bernard Tschumi, Special Issue, A+U, March (1994).

Tschumi B. (1998) Event cities Praxis. Cambridge MA: The MIT Press.

Tschumi B. (2000) Event cities 2. Cambridge MA: The MIT Press.

Tschumi B. (2004) Event cities 3. Cambridge MA: The MIT Press.

Tschumi B., Berman M. (eds) (2003) Index of architecture. Cambridge MA: The MIT Press.

Tschumi B. Architecture in/of motion. Rotterdam: NAI Vidler A. (2001) Warped spaces. Cambridge MA: The MIT Press.

Wigley M. (1993) The architecture of deconstruction. Derrida’ s haunt. Cambridge MA: The MIT Press. Ξενάκης, Ι. (2001) Κείμενα περί Μουσικής και Αρχιτεκτονικής. Αθήνα:Ψυχογιός. Ζαρομυτη Ε., Σεφεριαδου Π. (2004) Νέο Μουσείο Ακρόπολης Αnti-Bilbao, Φοιτητικό θέμα για το Μάθημα «Θεωρίες αποδόμησης του χώρου και του φύλου», Τμήμα Αρχιτεκτόνων, ΑΠΘ, Ιούνιος.

The Compact Edition of the Oxford English Dictionary (1982) Oxford: Oxford University Press, pp.

536 Webster Universal Dictionary (1970) NYNY: Harver educational services, pp. 301.

Webster’s New International Dictionary (1913) Springfield MA: Merriam, pp. 486.

Tentokali V. (1999) “A Play with the Architecture of the Social ‘Absence’”, in Kaiji L., Youguo Q., Lingling Z. (eds), XX UIA Congress: Architecture of the 21st Century. Academic Treatises, vol. 2, Beijing, pp. 307-311.

39

Tentokali V. (2001) “What is missing from Eisenman’s houses?”, in the Journal of Architectural Theory: D.A.T.U.T.O.P., 21, pp. 91-99. Τεντοκάλη Β. (2001) «Το παλίμψηστο της πόλης μέσα από το αστικό κενό: I do, I un-do, I re-do», στο Η αρχιτεκτονική ως τέχνη, ΣΑΘ, 4, σελ. 20-21.

Kallipoliti L., Tsamis A., Tentokali V. (2003) “Palimpsest in flux”, in Fraser J. (ed) Gender Bound?: Representations of difference in Environmental Design. Tempe Arizona: Herzberger Center for Design Excellence, College of Architecture and Environmental Design, Arizona State University, pp. 23-25.

Touloumi O., Dova E., Tentokali V. (2003) “Reading the periphery: A story untold”, in Fraser J. (ed) Gender Bound?: Representations of difference in Environmental Design. Tempe Arizona: Herzberger Center for Design Excellence, College of Architecture and Environmental Design, Arizona State University, pp. 37-39. Τεντοκάλη Β., Δόβα Η. (2003) «Προ-άστιο η παρά-στιο?», στο Καζερός Ν., Λέφας Π. (επιμ) Χωρίς όρια. Οι αχανείς εκτάσεις των αθηναίκών προαστίων. Αθήνα: Futura, σελ. 31-42.

Tentokali V. (2003) “Chora: Understanding the origin of space”, in Tarasti E. (ed) Understanding / Misunderstanding. Contributions to the study of the hermeneutics of signs. ACTA Semiotica Fennica XVI. Helsinki: Hakapaino, pp. 406-417. Δόβα Η., Τουλούμη Ο., Τεντοκάλη Β. (2004) «Τόποι διαπραγμάτευσης», στο Η αρχιτεκτονική ως τέχνη, ΣΑΘ, 10, σελ. 20-21. Τεντοκάλη Β., Γουρδούκης Δ., Πανταζή Μ., Τρυφωνίδου Κ. (2005) “Πτυχώνοντας το όριο της πόλης”, στο Ανανιάδου-Τζιμοπούλου Μ. (επιμ.) Πρακτικά του Συνεδρίου «Αρχιτεκτονική Τοπίου: Εκπαίδευση, Έρευνα και Εφαρμοσμένο Έργο», Τόμος ΙΙ, Θεσσαλονίκη, 12-13 Μαίου, Θεσσαλονίκη: Ζήτη, σελ. 210-219. Γραμματικός Η., Καπρίνης Σ., Τεντοκάλη Β. (2005) «Το αθώο μάτι είναι τυφλό», στο Τροβά Β., Μανωλίδης Κ., Παπακωνσταντίνου Γ. (επιμ) Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, Αθήνα: Futura, σελ. 351-362.

Tentokali V. (2005) “A play with the architectural textuality”, pp. 265-275, in Spiridonidis C. (ed) Monitoring Architectural Design Education in European Schools of Architecture. EAAE Transactions on Architectural Education, Volume 19. Thessaloniki: Art of Text.

Tentokali V., Doumpioti Chr., Ntovros V., Seferiadou P., Steirou Eir., Zaromiti E. (2006) “Looking for differences, but starting from similarities”, pp. 259-268, in the Proceedings of The 2nd International Conference on Intelligent Environments IE 06. Volume Two, National Technical University of Athens, 5–6 July, Athens: National Technical University. Ζαρομυτη Ε., Κουτούπης Γ., Σεφεριαδου Π., Τεντοκάλη Β. (2006) «Επανακτώντας τις εκβολές», στα Πρακτικά του 2ου Συνεδρίου του Συμβουλίου Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ.: «Τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής της Θεσσαλονίκης: Οι απόψεις του Α.Π.Θ.», Θεσσαλονίκη, 1-4 Ιουνίου, Θεσσαλονίκη: Ζήτη, σελ. 573-579.

Kallipoliti L., Tsamis A., Zavoleas I., Fernandez J.E., Sinistera M.A., & Tentokali V. (consultant) (2006) “Fecund city spaces: Ephemeral structures for the Athens Olympics 2004”, in Thresholds, 31, pp.

40-43.

Tεντοκάλη B., Αρτόπουλος Γ., Ιακώβου Π., Κωνσταντόγλου Μ. (2008) “Μεταμορφώσεις στη χωρική α-συνέχεια του Βερολίνου”, στο Χοντολίδου Ε., Πασχαλίδης Γρ., Τσουκαλά Κ., Λαζάρης Α. (επιμ) Διαπολιτισμικότητα, Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες, Ελληνική Σημειωτική Εταιρεία. Αθήνα: Gutenberg, σελ 174-182. Τεντοκάλη Β. (2009) «Η κοινωνική δόμηση της ταυτότητας των δύο φύλων», στο Λαδά Σ. (επιμ) Μετα-τοπίσεις: Φύλο, διαφορά και αστικός χώρος. Αθήνα: Futura, σελ. 59-69. Τεντοκάλη Β. (2009) «Ανιχνεύοντας το φύλο στο χώρο: Θραύσματα θεωρίας και εφαρμογής στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό», στο Λαδά Σ. (επιμ) Μετα-τοπίσεις: Φύλο, διαφορά και αστικός χώρος. Αθήνα: Futura, σελ. 183-202.

Tentokali V. (2010) Citi Index. Athens: School of Architecture NTUA, pp. 47-48.

40

Tεντοκάλη B. (2011) «Τι υποκρύπτει ο δημόσιος χώρος», στο Αδηλενίδου Γ., Γουδίνη Α., Κούρτη Π., Μπεκιαρίδης Β., Ταράνη Β. (επιμ.) Δημόσιος χώρος αναζητείται. Θεσσαλονίκη: Cannot Not Design, σελ. 460-463.

Tentokali V. (2011) «Digging the surface», in the Proceedings of the 5th EAAE / ENHSA: Surface: Digital materiality and the new relation between depth and surface, Technical University of Crete, Chania 1-3 September 2010, in press.

41

Α.Π.Θ., Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Χειμερινό εξάμηνο 2014