Os latinismos nos nosos xornais prototipo

OS LATINISMOS NOS NOSOS XORNAISPROTOTIPO

i

Presentación Fálase do latín como unha lingua morta1. Malia o seu “estado”, o latín, a nosa lingua nai, segue mantendo a súa vixencia. No campo das ciencias biolóxicas toda clasificación de especies exprésase coa devandita lingua e, a través de axiomas (principios ou sentenzas tan claras que non necesitan explicación), aforismos (sentenzas breves ou doutrinais) ou locucións (grupo de palabras cun sentido), mantén a súa vixencia no campo xurídico, contribuíndo moitas veces como fonte, á debida conceptualización dun principio, á clarificación de conceptos ou como sustento dunha disposición, unha resolución ou unha interpretación normativa. Adicionalmente moitos termos seguen plenamente vixentes como parte do léxico técnico do dereito e aínda na linguaxe coloquial adoitan introducirse vocábulos latinos que, moitas veces mal expresados e peor invocados.

O dereito pretorio (que se esforzou por explicar e modificar as leis civís atendendo máis á equidade natural que ao rigor da letra), as Doce Táboas ou dereito consuetudinario romano e o Digesto ou Pandectas tiveron ao latín como lingua expresiva, e, a través dela, se han ir desprendendo os diferentes dereitos positivos; polo que moitos vocábulos e expresións latinas case son de uso imperioso para unha mellor interpretación das normas xurídicas.

Con bastante frecuencia, aínda que non sempre con xusto acerto, aforismos latinos son empregados en escritos elaborados por litigantes ou administradores de xustiza, xornalistas ou simples mortais, invocando o seu principio de autoridade para apoiar unha aseveración ou fundamentar unha sentenza.

No presente traballo trataremos de rastrexar a presenza dalgúns dos aforismos e locucións latinas seleccionados pola CIUG nos nosos xornais.

Procuraremos, sempre que sexa posible, buscar textos nos xornais da nosa terra, aínda que as veces o tradutor xogue malas pasadas. Noutros casos servirémonos de xornais de tirada nacional.

1.- a posteriori: “Con posterioridade, despois de que algo suceda”. Razoamento inductivo, do efecto á causa.

A UEFA recorrerá ao vídeo para sancionar a posteriori na Eurocopa.

Endurecerán os castigos para os xogadores que intenten enganar ao árbitro. (La Voz de Galicia, 17/o4/2008). Ver texto completo A tese do concelleiro de Obras é que esta falta de soporte está a intentarse remediar «a posteriori» co diagnóstico sobre necesidades en materia de mobilidade na área de Pontevedra e outros 13 municipios.( (La Voz de Galicia, 14/1/2011). Ver texto completo

1

Imaxe da portada extraída de mundo-clasico.blogspot.com

ii

2.- a priori: “Con anterioridade, antes de que algo suceda”. Razoamento dedutivo, da causa ao efecto.

Para as grandes ocasións contaba tamén cunha especie de Jeromín listo e guapo, pero bastardo?, ao que só chamaban cando había batallas de Lepanto, pero que estaba excluído a priori de toda sucesión. (La Voz de Galicia 20/01/2011).Ver texto completo En todo caso, tanto a un como outro, a priori, impútanselle cargos de roubo con forza, aínda que non se descarta que, a medida que avance a instrución da causa xudicial, os cargos tamén inclúan o delito de atentado. La Voz de Galicia 06/05/2011).

Ver texto completo

3.- ab aeterno: “Dende a eternidade”, “Dende moi antigo” E só a presenza dun burro e unha vaca evitou que morrese de frío aquel Mesías llorón e debilucho que estaba destinado ab aeterno para salvar ao mundo.La Voz de Galicia, 23/12/2001). Ver texto completo Ricardo, Ricardus o Richard -de apellido "Alpert"- es el protagonista del capítulo "Ab Aeterno" (Para toda la eternidad), un episodio que, sin duda, pasará a la historia como uno de los más importantes de la serie por la carga de respuestas definitivas que aporta (a pesar de que algunas se intuían o habían sido esbozadas en entregas anteriores). (ABC 25/03/2010)- Ver noticia completa

4.- ad kalendas graecas: “Para as calendas gregas”. Ou sexa, nunca.

Conclusión: que a Xunta analiza os prazos cun calendario en forma de embude, e que o tren se fará ad kalendas galaicas. Ou graecas,que é o mesmo. (La Voz de Galicia 25/07/2004). Ver texto completo O segundo que debería saber -ou preguntarse- un galego é que efectos tería sobre o seu peto a hipótese do pagamento aprazado « ad kalendas graecas », porque iso é o que quere dicir «dez anos contados a partir do momento en que Galicia creza por encima do 2%» (La Voz de Galicia 31/07/2010). Ver texto completo.

5.- ad hoc: “Para isto”. Axeitado, apropiado, xusto para o que se necesita.

Pero accede á principal das súas demandas (revogar o sobresemento provisional da causa) e a unha quinta secundaria: a posta en marcha da investigación ad hoc antes mencionada. (La Voz de Galicia 31/01/2008). Ver noticia completa.

En las cárceles y en los psiquiátricos está autorizado fumar "en las zonas exteriores" o en "salas cerradas habilitadas al efecto". A los viejos y discapacitados se les permite en las áreas ad hoc de los asilos, aunque de ningún modo al aire libre ni en sus habitaciones. (El País 11/01/2011). Ver noticia completa iii

6.- ad libitum: “A gusto, a vontade, libremente”. Como se queira, suxeito á vontade de cada un.

Bo, se cadra o de desplanetar a Plutón ten o seu intríngulis de ejemplaridad nos tempos que vivimos. Vaian vostedes a saber que órbitas temerarias faría o tío, con que présas tolas completounas e se, cachado in fraganti polo radar da Garda Sideral de Tráfico, non perdería todos os puntos do carné de planeta, de astro ao grande, puntos e carné que conserva, en cambio, Farruquito, estrela con luz propia e órbita ad libitum .(la Voz de Galicia 02/09/2006). Ver noticia completa.

Esta frase (traducida do francés), significa que lles musulmáns son os nosos inimigos hereditarios, como o xudaísmo, o comunismo e a masonería. Foi lanzada ad libitum polo noso solista, e que eu saiba, non figura en ningunha partitura de ningún orquestador. .(la Voz de Galicia 30/ 09/2004). Ver noticia completa.

7.- ad multos annos: "Por moitos anos!". Exclamación: "Que dure moitos anos".

El párroco de Ferreira, que bendijo las instalaciones, usó una expresión latina, ad multos annos, para desear un largo y próspero funcionamiento de la nueva oficina. (La Voz de Galicia, 20/4/2001). Ver noticia completa En nombre de los prelados habló el cardenal Bernard Agré, de Abiyán, en Costa de Marfil, agradeció su entrega y dijo: «Feliz aniversario, Santo Padre. ¡Ad multos et faustissimos annos», (muchos y muy felices años más)», concluyó el cardenal.(La Voz de Galicia 16/09/2001). Ver noticia completa, 8.- addenda et corrigenda: addenda, “O que hai que engadir” / corrigenda, ”o que hai que corrixir”. Fe de erratas ó final dun libro.

A xunta de goberno local do Concello de Pontevedra aborda hoxe unha proposta da concellaría de Medio Ambiente Urbano relativa á negativa de Sogama a recoller os residuos voluminosos do municipio a partir de mañá. Na iniciativa esíxese á sociedade que cumpra o contratou que asinou co Concello en 1997 -e unha addenda de 1999- e que continúe retirando os mobles e electrodomésticos. (La Voz de Galicia 31/98/2009). Ver noticia completa Co proxecto inicial, eran só dous mil metros máis. Segundo o anuncio publicado onte por Fomento, a Demarcación de Estradas do Estado en Galicia haberá de redactar unha addenda ao proxecto construtivo mediante a cal substituirase a conexión directa da AP-9 coa A-54 (autovía de Lavacolla) definida no proxecto de trazado sometido a información pública, por unha ligazón orbital (rotonda elevada) situado no citado punto quilométrico 64,500 da autoestrada AP-9, así como un viario de comunicación de dobre calzada entre esta ligazón e a glorieta de San Marcos da autovía de Lavacolla. (La voz de Galicia 31/13/2010) Ver noticia completa

iv

9.- alea iacta est: “A sorte está botada”. Sentencia atribuída a César ao cruzar o Rubicón e marchar contra Roma. Dise cando se toma unha decisión importante e non hai volta atrás.

Alea iacta est. Esta coñecida frase en latín, que ven dicir que a decisión está tomada ou que non hai volta atrás, atribúese a Gaius Iulius Caesar, aquel famoso estratego militar que rematou sendo emperador romano e que co seu asasinato comezou unha guerra civil, é bastante axeitada para a columna de hoxe que reflexiona, unha vez máis, sobre ou gran desprestixio que están tendo vos partidos políticos hexemónicos que fan posible que xurdan moitos NON.I.A. (La voz de Galicia 23/11/2010). Ver noticia completa Alea iacta est? NON SE se a sorte estará botada, pero os próximos catro anos non se poden deixar ao azar. (La voz de Galicia 23/05/2003). Ver noticia completa

10.- alma mater: “Nai nutricia”. Institución que vela polos cidadáns, que os alimenta, v.gr. a universidade, ou persoa relevante dentro de un grupo, que protexe ou coida dos demais. Esta locución era empregada na Antiga Roma para describir á Deusa Nai, como por exemplo a Ceres ou a Cibeles, e no Medievo para a VirxeMaría. Actualmente aparece no lema da universidade máis antiga e en funcionamento ininterrumpido, a Universidade de Bolonia: Alma mater studiorum, e aparece representada en esculturas en diferentes universidades como na Universidade de Illinois en Urbana-Champaign, na Universidade de Denver ou na Universidade de Columbia en Nova Iorque.

A LOU abríu un debate social sobre o ensino superior que continuará, a conta da súa aplicación autonómica, para definir qué Universidade queremos na próxima década. A Universidade dos últimos anos está confusa no novo horizonte de competencia que lle obriga a ser máis rendible e competitiva. A procura de rendibilidade inmediata, a obsesión pola capacitación directa para o mercado laboral (mui cambiante pola veloz innovación) son erros que a Alma Mater non se pode permitir, pero que a sociedade tende a esixirlle. A Universidade é un espazo de libertade; os valores do mercado non teñen por qué ser os valores da Academia.. (La Voz de Galicia 19/06/2002) Ver texto completo Ovidio Aldegunde, autor das fotografías e alma máter deste proxecto que pretende mostrar as entrañas do Jofre a través dos artistas que o habitaron nos últimos meses, despexa enseguida a dúbida: «A excepción é Enrique Morente, porque el xa non é un instante, nin unha hora, nin un día... Desde que nos deixou, este artista pertence xa á eternidade»... (La Voz de Galicia 19/06/2002) Ver texto completo

11.- ante meridiem (a.m.): “Antes do mediodía”; Alvedro. 6.00 a.m. Algo de néboa, menos de dez graos. Bus sospeitoso no acceso ao aeroporto con rótulo luminoso: «Iberia». Preocupación. Entrada terminal e mirada ao aparcadoiro de avións: só hai un, faltan dous. Angustia. (La voz de Galicia 21/12/2008).

Ver texto completo v

12.- ave, Caesar, morituri te salutant: “Ave, César, os que van morrer saúdante”.

Saúdo ritual dos gladiadores cara ao emperador antes de comezar o combate. É ou caso dous tradutores automáticos, hoxe tan de moda e tan necesarios, que permiten nun só clic devolver palabra a palabra aquilo que un experto en tradución sabe que será sempre un disparate. Como eses clásicos dous alumnos que aprendendo latín eran capaces de orixinar frases memorables. Así ou «Ave, Caesar, morituri te salutant» sementou nalgún estudante esoutro diamante lingüístico: «As aves do César morrían por falta de saúde»; ou «Caesar in ostis mandabit enemicum in portum», traducido non castelán como «O César arroxou aos inimigos ao porto de Ostia», deu lugar a outra bela expresión tamén en castelá: «O César dunha ostia arroxou aos inimigos ao porto».(La Voz de Galicia 17/12/2009). Ver texto completo AVE Cesar, os que van morrer saúdanche. Así cumprimentaban ao emperador os gladiadores no circo romano ao iniciar a súa loita a matar. Despois disto dicir, o certo é que me quero referir ao AVE español; ao acrónimo de Alta Velocidade Española, xa que, ao paso que imos, é coma se os galegos iniciásemos unha loita a matar para alcanzar, a longo prazo, o que outros cidadáns deste país xa hai tempo que conseguiron. (La voz de Galicia 20/04/2010). Ver texto completo 13.- bis: “Dúas veces”. Por exemplo cando o público solicita ao intérprete que volva saír a escena.

«Pedirlle un bis a un mago é máis espontáneo que pedirllo a un cantante» (La Voz de Galicia 04/11/2010). Ver texto completo “A partir do próximo luns sumaranse outros dous maxistrados, ambos con carreiras nos tribunais civís de Vigo. En total, sumarán seis xuristas polo que poderán repartirse coma se fosen dúas salas de tres maxistrados. De facto, Vigo contará con tres salas da Audiencia: a Quinta, especializada en xuízos de Penal, a Sexta, que atende recursos de Civil, e a Sexta bis, integrada polos maxistrados de reforzo da Sexta.” (La Voz de Galicia 28/05/2010). Ver texto completo 14.- bona fide: “Boa fe”. Nos dereitos de obrigas supón o cumprimento das prestacións estipuladas. Na orde procesal permite ao xuíz, cando indaga a súa existencia, apartarse da letra do contrato.

"Las autoridades iraníes están utilizando el caso de Ashtianí a su favor porque saben que la comunidad internacional se ha centrado en ella y el resto de las violaciones de derechos humanos quedan eclipsadas", interpretaba Mohammad Mostafaeí. Este abogado iraní se encargó bona fide de la apelación de Ashtianí a la condena a morir lapidada hasta que el pasado verano tuvo que abandonar Irán ante las presiones que sufrió por haber alertado del riesgo que corría su cliente. (EL País 11/12/2010) Ver noticia completa Oscar en mano, un Mel Gibson de 39 años vestido para la gala con una mezcla de esmoquin, falda escocesa y zapatos de Armani, aprovechó su discurso de aceptación en la vi

noche de marzo de 1996 para agradecer a sus pares de la industria norteamericana el reconocer su statuts de director bona fide. Literalmente, esas fueron sus palabras. (El mundo 18/04/2002). Ver texto completo 15.- calamo currente: “Ao correr da pluma”. Sen pararse moito a pensalo. ¡Qué envidia! (...) Va a vuelapluma, calamo currente que dirían los del Tíber.

(ABC Castilla y León, 09/02/2006) Ver texto completo.

Este fenómeno se produce más visiblemente aún tratándose de una simple adjetivación. El tintero es a la vez una colmena y un mausoleo de adjetivos. Acuden desde la colmena en bandadas solícitas al “cálamo cúrrente”, como las abejas a las flores, y el literato se defiende de su insistente acoso con sacudidas y manoteos, hasta sepultar a los zánganos en la propia colmena que los alumbró, para que sólo queden dispuestos a rendir trabajo útil los adecuados o convenientes. (ABC 20/05/1952). Ver noticia completa.

16.- carnes tollendas: “Deben suprimirse as carnes”. Dise do Entroido (3 días que preceden á Coresma).

De hecho, mucho más antifuas y antiguas que “carnaval” son en España ñlas denominaciones “Carnal”, “Carnestolendas” o “Antruejo”, que los autores del Siglo de Oro (con excepción de Góngora) preferían. “Carnal” significa un período durante el que se puede comer carne; “Carnestolendaas”, alude de nuevo, desde el latín, al tiempo en que la carne ha de dejarse (carnes tollendas), y “antruejo” parece un descendiente directo de la palabra latina “introitus”, como período de “introducción” a la Cuaresma.

(ABC, 09/02/1997). Ver noticia completa Detrás quedaban las Carnes- Tollendas no había quien pensase que al ladito de Sevilla, en Cádiz, había carnavales, sólo se hablaba aquí de los de Niza. Llamar a cabildo no era nada fácil. Un régimen moría y otro aún no había nacido. Madrid celebraba el centenario de los simones aquellas berlinas de caballos que ya empezaban a ser sustituidas por los nuevos taxis. L a primera licencia municipal en Madrid la obtuvo un tal Simón, y de ahí s a lió la designación de simón al coche, coche que aún tenía Sevilla bajo contrato con el Círculo de Labradores, con la mediación, a veces, del tradicional Cristóbal, un “hombre para todo” que se llevó a la tumba no pocos secretos de la buena sociedad hispalense. ABC, 09/05/1985). Ver noticia completa 17.- carpe diem: “Aproveita o día”. Goza do presente. Máxima do poeta Horacio.

Tópico literario.

A saber por que, agora dános por pensar que Rodríguez de Valcárcel tería libros, talvez ata unha ducia. Que lería a Horacio («Carpe diem quam minimum credula postero...») e que, en efecto, entendería moi ben a conveniencia de aproveitar cada día da existencia sen agardar polo que o mañá talvez nos negue (La Voz de Galicia02/05/2010).

Ver noticia completa

vii

Fraga apostou polo carpe diem , con Horacio como anfitrión histórico dunha mocidade que bebe auga mineral e aplaude as ocorrencias do patrón con piloto automático. (La voz de Galicia 26/04/2003). Ver noticia completa Porque ou de Horacio segue a ser a única filosofía vital que profeso e profesamos (a miña banda). Carpe diem. Aproveita ou día. Vive ou presente. Apreta as horas, vos segundos, vos minutos encaracolados entre a herba medio amarga dun gintonic. Ou ginkás, licorcafé, cubalibres varios... depende. Carpe diem, corazón. Este febreiro que marcha. Esta primavera que agarda. Con chuvia, ou sen ela. Falo coa autoridade que me outorga o fracaso, escribiu Scott Fitzgerald. Eu, tamén.(La Voz de Galicia 26/02/2005) Ver texto completo 18.- casus belli: “Causa de guerra”. Motivo polo que empeza unha guerra ou un conflicto.

Coa excepción das clases políticas dos países onde ía ser despregado, Polonia e a República Checa, que acolleron a renuncia ao escudo de forma negativa, outros dirixentes europeos, como Gordon Brown, Angela Merkel ou o secretario xeral da OTAN, Anders Fogh Rasmussen, saudárona como un paso positivo. Pero onde causou máis satisfacción a medida foi en Rusia, que fixera da instalación do sistema antimísiles un casus belli nas súas relacións con Wáshington. (La Voz de Galicia 18/09/2009).

Ver noticia completa.

Bugallo reiterou que Raxoi quere colaborar en que o Xacobeo sexa un éxito e aínda que non lle pareceu correcto que o anuncio da Xunta fixésese tras un encontro entre o conselleiro e Conde Roa -inicialmente previsto para o día 28-, tamén apuntou que «non imos facer casus belli diso», senón que o importante «é dar pasos na dirección correcta, e vanse dando».( La voz de Galicia 22/01/2010). Ver noticia completa 19.- cave canem: “Coidado co can”. Inscrición na entrada de moitas casas romanas, gravada nun mosaico cun can atado por unha cadea.

Viaxar no inverno ten, contén, toda a preguiza indolente que o viaxeiro exercita cando a paisaxe se dispón a que sexa el só quen o admire. Pompeya estaba deserta, os cans, cave canem, puñan a vida nas calzadas e no foro, no teatro e nos templos (La Voz de Galicia 11/12/2010). Ver noticia completa No sólo por la posibilidad de que un perro ataque a personas, sino, por ejemplo, por llevarlo suelto junto a una autopista, con el riesgo de que cruce y provoque un accidente.-«Cave canem». Desde los romanos se alienta a que ciertos ejemplares inspiren temor. (Abc 05/02/2009). Ver noticia completa.

Eu mesmo quedei sorprendido cando, sen facer nada por merecelo, fun recompensado cunha gravata que me deixaron aqueles « Magi ab Oriente » aos que eu non lles fixo máis favor que motivar as cartas dos meus fillos, facerlles a compra, pagala do meu peto, levantarme a pór os agasallos onde eles me inspiraban, beber as copas de Porto que lles servían de obsequio, tirar o paquetito de alfalfa que lle deixaban para os camelos, e sorprenderme ao día seguinte por unha magnificiencia tan grande que só tiña viii

a firma e o mérito dos Reis Magos. E iso, ano por ano, casa por casa, sen fallar nunca, é unha realidade máis evidente que o « cogito ergo sum » de Descartes. (La Voz de Galicia 04/01/2004). Ver noticia completa

20.- cogito, ergo sum: “Penso, logo existo”. Principio da filosofía cartesiana.

Eu mesmo quedei sorprendido cando, sen facer nada por merecelo, fun recompensado cunha gravata que me deixaron aqueles « Magi ab Oriente » aos que eu non lles fixo máis favor que motivar as cartas dos meus fillos, facerlles a compra, pagala do meu peto, levantarme a pór os agasallos onde eles me inspiraban, beber as copas de Porto que lles servían de obsequio, tirar o paquetito de alfalfa que lle deixaban para os camelos, e sorprenderme ao día seguinte por unha magnificiencia tan grande que só tiña a firma e o mérito dos Reis Magos. E iso, ano por ano, casa por casa, sen fallar nunca, é unha realidade máis evidente que o « cogito ergo sum» de Descartes. (La Voz de Galicia 04/01/2004). Ver noticia completa Cuestionou a capacidade da literatura para liberar ao home da súa soidade, mediante un teatro e unha narrativa en aparencia inconexa e marcada polo absurdo, que reflicte a condición humana. A maior parte das súas obras están escritas en francés. No libro de versos Whoroscope (1930), deixou ver a súa posición ante os fundamentos do positivismo coa presentación dun maltreito René Descartes que trata de ganduxar unha meditación coherente sen conseguilo e substitúe o Cogito, ergo sum por Fallor, ergo sum ou me engano, logo existo. (La Voz de Galicia 11/04/2006). Ver noticia completa.

21.- conditio sine qua non: “Condición sen a cal non ... ”. Condición necesaria, indispensable.

Grandal, que encabezará unha lista para ese congreso, que se celebrará o día 28 de novembro, critica que «a oferta conciliadora chegara á prensa antes que a nós» e sostén que, tras abordar esa posibilidade con López Pintos, «a resposta foi que ou acordo pasa por unha conditio sine qua non : que el siga sendo ou secretario comarcal».. (La Voz de Galicia 11/10/2009). Ver noticia completa.

Preguntado por que non condena o terrorismo e por que ETA non deixa as armas, o dirixente de Batasuna dixo que sempre se lles piden actuacións previas como conditio sine qua non para impulsar o proceso de paz, pero que se equivocan porque «a chantaxe non funciona coa esquerda independentista». ¿E as vítimas? Dixo que non estaba na política para facer moral e preguntou: «¿De que vale que Otegi condene a violencia? Non cambiaría nada. Seguiría en pé a cuestión de cales son as vías que hai para loitar pola independencia pola vía democrática». ¿Alquien quéreo máis claro? (La Voz de Galicia 27/01/2006). Ver noticia completa

22.- contra naturam: "Contra a natureza". refírese a algo que a natureza non acepta, porque non é lóxico o a forza dalgún xeito. Por exemplo, actos de pais contra fillos, ou viceversa, tendo en conta que a relación natural entre pais e fillos é de amor e non de odio. ix

Dada a loita actual polo matrimonio de lesbianas e gais, achego estas notas: a) ou delito de Sodoma e Gomorra consiste na falta de hospitalidade, como din profetas, incluído ou de Nazaré; b) non é certo que ou verbo «coñecer» teña en hebreo significación sexual prominente: de 942 veces soamente 10 veces implica coñecemento xenital. Vos moralistas falan de pecado «contra naturam» a partir dun mundo animal só heterosexual; vos científicos retrucan amosando a relación homosexual de máis de 20 especies. Se non tiveren viño, haos acompañar ou amarguexo dunha copa solidaria. (La Voz de Galicia 23/07/2004). Ver noticia completa.

Hoy, por «canícula» entendemos un periodo de tiempo menos preciso que el de los romanos antiguos, que lo juzgaban adverso para los frutos del campo. Tiempo que había de conjurar mediante el sacrificio de una perrita de rojo color. Animalillo también conocido por Sirio, la estrella más luminosa, cuya aparición coincide con el verano, con el calor de antes o después de las citadas fechas. Hogaño como antaño, con el calor, más luz. Sobre todo, más luz en unos tiempos en los que pretendemos engañar a Cronos con los cambios de hora. Estos que nos deparan luminosidad en cierto modo «contra naturam». Y no, cuanto vaya contra la naturaleza no suele ser bueno.(Abc, 01/08/2008). Ver noticia completa 23.- corpore insepulto: “Corpo sen sepultar”. Dise do funeral que se celebra cando aínda non se enterrou o cadáver.

Un dos momentos máis emotivos foi a entrada no patio central do féretro, cuberto pola bandeira de España e, sobre ela, o tricornio do axente. Foi portado aos ombreiros por oito dos seus compañeiros do Grupo de Apoio Operativo (GAO), mentres soaba a marcha fúnebre de Chopin, ata o lugar onde o vigairo xeral castrense, monseñor Ángel Cordeiro, oficiou a misacórpore insepulto. (La Voz de Galicia 03/12/2007). Ver noticia completa A expedición xa está na cidade hispalense, e o servizo de prensa do club anunciou que xogadores, técnicos e directivos trasladaranse directamente ao estadio para asistir a unha misa corpore insepulto. (La Voz de Galicia 28/08/2007). Ver noticia completa.

24-. corpus delicti: “Corpo do delicto”: probas materiais da comisión do mesmo.

En suma, la defensa de Cerrillo afirmaba que a Tamara la mató una «tercera persona» que aprovechó la disoluta vida del acusado, y su costumbre de dejar siempre la puerta abierta de su apartamento, para endosarle el «corpus delicti». (ABC 07/11/2005).

Ver noticia completa Díez recuerda que el Tribunal Supremo, en aras del principio de inocencia y tutela judicial efectiva, exige la presencia del 'corpus delicti' como presupuesto indispensable para acreditar la muerte, y de este modo, poder atribuir la autoría del delito a una persona. Una fisura legal que, reseña, se ha solventado de diferente forma en otros ordenamientos jurídicos, como el estadounidense.(el Correo Gallego 19/02/2009). Ver noticia completa

x

25.- cum laude: “Con louvanza”. Máxima cualificación académica.

E esta investigación continúa na USC, para tratar de descubrir as consecuencias que poida ter o consumo de alcol sobre o Sistema Nervioso no final da adolescencia.

Este traballo defendido por Nayara Miranda e que obtivo a máxima cualificación do doutoramento -cum laude por unanimidade- é parte dun proxecto máis amplo, que ten como investigador principal a Fernando Cadaveira, docente de Psicoloxía, e no que participan tamén a profesora Socorro Rodríguez, da mesma Facultade, e Francisco Caamaño, do Departamento de Saúde Pública. (La Voz de Galicia, 26/11/2007). Ver noticia completa Fixo o internacional, onde hai que facer unha parte en inglés, e a súa nota foi sobresaliente cum laude. «Ou facías a tese agora ou non a facías nunca. Logo, o feito de dar clase na universidade e facer aí carreira tamén era atractivo», conta.(La Voz de Galicia 23/01/2011). Ver noticia completa 26.- curriculum vitae Carreira da vida Os alumnos que asistan a este ciclo formativo aprenderán, sobre todo, a realizar un completo currículo vitae. Entregaráselles un persoal para que poidan ir enchéndoa e daránselles consellos básicos para que no documento non falte información que pode ser fundamental á hora de que seleccionen a alguén para un posto. (La Voz de Galicia 15/05/2010). Ver noticia completa Ou verme está programado en linguaxe Visual Basic. Penetra non ordenador a través de mensaxes de correo electrónico co asunto Curriculum Vitae para posible vacante. Non corpo de texto lese: Adxunto Currilum Vitae, por estar interesado nalgún posto vacante na súa empresa, encantaríame que ou tivese en conta, xa que estou buscando traballo por esa zona. Sen máis, reciba un cordial Saúdo.

Ou arquivo adxunto a esta mensaxe, e que en realidade contén ou verme, ten un nome moi variable: ChiLiTa, animaciencia ou ceutideportes...” (La Voz de Galicia 29/08/200).

Ver noticia completa 27-. cursus honorum: “Carreira dos honores”. Sucesión das maxistraturas (cuestura, edilidade, pretura e consulado), que constituían a carreira política dun romano.

En política, como en todo en la vida, la edad ya no es indicativo de nada, el cursus honorum ya no existe. Déjenle a Rajoy hacer un equipo y valórese por sus hechos, no a priori. (El progreso de Lugo 15/04/2008). Ver noticia completa.

E paso a recordar que a clase política en toda España está cada vez máis en camiño dun sistema no que, unha de dúas, ou empezas no teu partido pegando carteis e xubílasche de deputado ou similar, cun «cursus honorum» de partido, concello ou deputación, parlamento? e toda esa panda de choios dixitais (ademais de que poidas gañarche unha oposición), ou empezas desde a seguridade da túa condición de funcionario e a melloras nun posto político que pode durar máis ou menos, pero che

xi

deixa esa pegada cachonda do plus de altos cargos que lle negan aos non funcionarios.

(La Voz de Galicia 18/12/2008). Ver noticia completa 28.- de facto: “De feito”, Lexitimidade outorgada polos feitos, oposto a de iure .

“A partir do próximo luns sumaranse outros dous maxistrados, ambos con carreiras nos tribunais civís de Vigo. En total, sumarán seis xuristas polo que poderán repartirse coma se fosen dúas salas de tres maxistrados. De facto, Vigo contará con tres salas da Audiencia: a Quinta, especializada en xuízos de Penal, a Sexta, que atende recursos de Civil, e a Sexta bis, integrada polos maxistrados de reforzo da Sexta.” (La Voz de Galicia 28/05/2010). Ver texto completo O político galego máis citado, xunto a Rajoy, é José Blanco, do que se di nun informe que é o «señor do partido» por contraposición a Rubalcaba, o «señor do Goberno», e noutro que actúa como «presidente» de facto do PSOE.(La Voz de Galicia 14/12/2010). Ver noticia completa.

As festas ilegais de Fin de Ano en garaxes e outros pintorescos locais serán denunciadas por detectives que patrullarán de incógnito esa noite por Vigo. Os empresarios das salas de festa contratáronos para que dean parte de todas as irregularidades que vexan ante o que consideran un «grave perigo» para a seguridade dos clientes e unha competencia desleal. (La Voz de Galicia 30/12/2010). Ver noticia completa 29.- de incognito: “Sen ser recoñecido, que pasa desapercibido”.

As festas ilegais de Fin de Ano en garaxes e outros pintorescos locais serán denunciadas por detectives que patrullarán de incógnito esa noite por Vigo. Os empresarios das salas de festa contratáronos para que dean parte de todas as irregularidades que vexan ante o que consideran un «grave perigo» para a seguridade dos clientes e unha competencia desleal. (La Voz de Galicia 30/12/2010). Ver noticia completa PEREGRINOS REAIS Os duques de Palma percorren de incógnito o Camiño. Procedentes de Wáshington, onde residen cos seus catro fillos desde hai un ano, a infanta Cristina e o seu esposo, Iñaki Urdangarín, fuxiron do balbordo mediático que esperta a chegada da familia real a Palma de Mallorca -onde desde hai días goza do seu descanso estival a raíña Sofía, acompañada polos Príncipes de Asturias e as pequenas Leonor e Sofía-, en busca da tranquilidade que achega percorrer, no seu caso de incógnito, as paraxes polos que discorre o Camiño de Santiago. (La Voz de Galicia 06/08/2010). Ver noticia completa 30.- de iure: “De acordo coa lei”. Lexitimidade outorgada pola lei, oposto a de facto .

Entón, como agora, o Goberno aduciu que se limitou a constatar algo que, segundo o seu criterio, xa está nas resolucións da ONU: que ata que o diferendo sobre a ex colonia española non se resolva é o reino alauí o que exerce como potencia administradora. Pero aquí está o nó gordiano que pon nun brete político ao Gabinete de

xii

Zapatero, porque aínda que de facto Marrocos exerza como tal, non é potencia administradora de iure. (La Voz de Galicia 11/11/2010). Ver noticia completa.

En efecto, don Juan Carlos non deixou, e ademais en ningún momento, de ser o xefe do Estado e o titular da Coroa. Non houbo, en consecuencia, mecanismo constitucional algún de substitución. O que obrigase indefectiblemente a aplicar o previsto no artigo 59. 2 da nosa carta magna de 1978: «Se o Rei se inhabilitar para o exercicio da súa autoridade?». Dito sexa de forma máis prosaica: don Juan Carlos non perdeu, nin sequera nas horas en que estivo sedado durante a intervención cirúrxica, a súa condición de Rei de España, e, polo tanto, a de xefe do Estado, tanto de iure, por suposto, pero tamén de facto. (La Voz de Galicia 20/05/2010). Ver noticia completa.

31.- deo volente: “Se Deus quere”, “Deus mediante” Con todo, aínda hai entre nós moi acendrados europeístas que lle reprochan a Aznar a recelosa vontade de manter o rango de España en Europa fronte ao arrogante binomio franco-alemán. E, máis do mesmo, braman para que acepte o procreo constitucional perpetrado por Giscard para Europa... á vez que o cominan a que dinamite a nosa actualísima Constitución. Que non é eterna, « Deo volente », porque aquí o único eterno é o primario e ceñudo odio a España.(La Voz de Galicia 15/12/2003).

Ver noticia completa.

En la dedicatoria a la segunda parte del Quijote (1615), Cervantes aprovechó para anunciar "Los trabajos de Persiles y Sigismunda, libro a quien daré fin dentro de cuatro meses, Deo volente, el cual ha de ser o el más malo o el mejor que en nuestra lengua se haya compuesto".(El País 19/08/2006). Ver noticia completa 32.- doctor honoris causa: “Doctor por causa de honor”. Cando a algún personaxe se lle outorga un honor que os demais conseguiron a forza de estudios ou traballo; usado sobre todo na concesión de doutorados universitarios.

Arousán de nacemento, este catedrático de Economía en Xeorxia foi nomeado hoxe doctor honoris causa pola Universidade de Vigo. Jorge Martínez Vázquez foi investido esta mañá como o vixésimo primeiro doctor honoris causa pola Universidade de Vigo, coincidindo coa festividade de Santo Tomás de Aquino. (La Voz de Galicia) Ver noticia completa Xosé Neira Vilas (...) É membro numerario da Real Academia Galega, doctor Honoris Causa pola universidades da Coruña e A Habana, ademais de Medalla Castelao. La Voz de Galicia) Ver noticia completa 33.- do ut des: “Dou para que me des”. Fundamento das relacións con intereses recíprocos, como poden ser as dos homes e os deuses na relixión. Cabe dicir que existe outro latinismo que reflexa esta mesma idea pero para intercambio de favores ou calquera tipo de relación social; dito latinismo é quid pro quo.

xiii

“Tras sinalar que é necesario activar a solidariedade, Rouco dixo que, en todo caso, «a xustiza debe ir máis aló da mera xustiza do 'do ut des' (»dou para que dés«), da xustiza conmutativa e distributiva, e chegar á xustiza social». (La Voz De Galicia, 24/11/2008) Ver texto completo É verdade que a observación desapaixonada da nosa vida política, tanto se se vota a dereita como a esquerda, non anima a pensar outra cousa. En canto raspas minimamente a superficie, asoma o amiguismo, o nepotismo, o do ut des, o enchufe. E o mesmo pódese dicir da vida profesional. Nada parece conseguirse por méritos propios, por un traballo serio e rigoroso, por unha dedicación continuada a unha vocación. As relacións públicas son máis importantes que ou currículo; as amizades, máis eficaces que a calidade do proxecto.( La Voz de Galicia 17/07/2009) Ver texto completo.

34.- dura lex sed lex: “A lei é dura, pero é a lei”. Máxima que indica, ó falar dunha lei ou regra que costa cumprir, que non hai máis remedio que obedecela.

Dura lex, sed lex «Dura é a lei, pero é a lei». Aforismo que debemos de ter en conta sempre para non desgustarnos en demasía cando pinten bastos. La Voz de Galicia 19/02/2011) Ver texto completo O caso das infravivendas revela que durante anos se mirou para outro lado e que -con excepcións: non todos os caseiros son uns aproveitados- hai quen pensa que as boas intencións xustifican unha irregularidade tras outra. Pero detrás desas boas intencións está a lei, sen a que non hai orde. Xa o dicían os clásicos: dura lex, sed lex (a lei é dura, pero é a lei). (La Voz de Galicia 05/11/2008) Ver texto completo 35.- ecce homo!: “Velaí o home”. Palabras de Pilatos aos xudeus. Presentación dun mesmo ou da persoa da que se está a falar e tamén representación escultórica de Cristo coroado de espiñas. Igualmente persoa malferida ou en penoso estado.

Despois, non sei como -desvantaxes de non ter ollos no cocote- sacoulle o aire, de modo fíxose o baleiro e o frasco quedou pegado á miña pel, succionándoa. Moveuno, despois, arriba e abaixo, entre o omóplato e a columna. Doeu, para que enganarvos. Vós sodes máis delicadas. Por fin retirou o frasco e púxome un parche quente que cheiraba a non se que herbas. Perexil non era. Como novo. Á mañá seguinte non me doía, aínda que tiña as costas como un ecce homo: a succión do frasco provocoume varios hematomas, redondos e grandes como vellos doblones (La Voz de Galicia 24/03/2010) . La Voz de Galicia O Domingo de Ramos tamén se celebraba a procesión do Ecce Homo, con saída e recollida en San Francisco, acompañada da Orde Terciaria (La Voz de Galicia 04/04/2010).Ver texto completo 36.- editio princeps: “Primeira edición”. Sobre todo en textos clásicos. Algunhas teñen o valor de manuscritos, ao perderse os códices orixinais. Abreviatura ed. p.

O editor de Linteo, Manuel Ramos, firma ademais unha introdución ao libro na que analiza a interpretación visual das creacións de Cervantes. No seu texto, repasa a relación

xiv

entre letra, gravado e debuxo no Quixote , desde a edición princeps de Madrid 1605 -que non tiña imaxes- ata o século XIX. (La Voz de Galicia 09/10/2005). Ver texto completo Según Vicente Colom, asesor de la muestra, la escasez de primeras ediciones que se conservan de los aproximadamente 50 juegos que integraron la primera tirada hace más valioso el descubrimiento. "Sólo los museos del Prado y Hamburgo y Calcografía Nacional poseen también esta editio princeps", apunta. Estima el valor de cada una de las estampas entre 5.000 y 10.000 euros. (El mundo 11/03/2011). Ver texto completo 37.- errare humanum est: “O errar é humano”.

Ya se sabe que errar es de hombres, y como dice mi chacha Felisa, el que tiene boca se equivoca. Nos lo avisa de antiguo san Agustín. Lo diré en latín para que lo entienda Alfonso Guerra: «Errare humanum est».(ABC, 23/06/2002) Ver texto completo Escoitei o outro día que estabas preocupado e incluso un pouco triste, porque pensabas que gustamos máis do tenis desde que ti disputas os partidos; pensabamos que eras invencible, e que xa non nos emocionabamos tanto contigo porque criamos cegamente que sempre ías gañar. Voume erixir hoxe, e sen que sirva de precedente, de portavoz deste colectivo. Non, Rafa. Non é así. Errare humanun est. E ti podes fallar calquera día. Pero do que estamos seguros é de que vas pelexar todos os tantos, e non deixarás escapar nin unha soa bóla, coma se cada unha delas fose a última que puideses xogar. Iso é precisamente o que nos gusta de ti. (La Voz de Galicia 19/04/2009). Ver noticia completa 38.- et cetera: “E as demais cousas”, "e o restante". Normalmente en abreviatura: etc. É una expresión empregada para sustituír ao resto dunha enumeración que ou ben xa se sobreentende polo contexto ou non interesa expresar.

Pois o percorrido ten unha especie de forma de oito e case non discorre por asfalto. Fóra das saídas desde a cidade e o momento no que entra, vaise por camiños de terra, que é o mellor. Saímos de San Lourenzo e pásase, entre outros lugares, polo Pedroso, O Bargo, Ponche Alvar, etc., para entrar polo Viso e a zona de Sar. (La Voz de Galicia 28/04/2011).

Ver texto completo

39.- ex aequo: “Dende a igualdade”. Premio compartido con igual mérito. Á hora de premiar á presentación máis orixinal houbo unanimidade no xurado. A artesa rodeada de produtos do entroido de Concepción López Estraviz arrasou nesta categoría. Por certo, que Concepción me deu a probar as filloas que levaba a súa montaxe e tamén estaban moi boas. A polémica chegou á hora de elixir a mellor filloa rechea. A número 1 ou a número 7. «Creo que o mellor é decantarse por un premio ex aequo», apunta o tenente de alcalde Carlos González Garcés. Unha, a que finalmente gañou, era unha filloa rechea de arroz con leite, e a que obtivo a mención especial foi unha filloa-lasaña que cativou á metade do xurado.( La Voz de Galicia 08/03/20011). Ver noticia completa Por outra banda, na sección vespertina de curtos proxectaranse dous filmes: Coming Attractions, no que Peter Tscherkassky, director austríaco referencia do cine experimental,

xv

asinou unha obra con descartes de anuncios dos anos setenta e oitenta realizando un divertido poema en branco e negro; e o documental Miners Day, do novo realizador ruso Andrey Gryazev, gañador ex aequo no Play-Doc do pasado ano por Sanya e Gorrión. (La Voz de Galicia 31/04/2011). Ver noticia completa.

40.- ex cathedra: “Dende a cátedra”. A cathedra era a cadeira dende onde falaba o rethor, mestre da etapa superior do ensino. Falar en forma autoritaria ou doutrinal.

A autoridade do Papa, sucesor de Pedro, ten unha tripla proxección: pastoral, supremo pastor; doctrinal, supremo mestre; e sacerdotal, sumo pontífice. Desde esta tripla manifestación pode intentar comprenderse a infalibilidad do Papa, proclamada polo Concilio Vaticano I como dogma. O Papa é infalible cando fala ex cathedra , o que implica tres requisitos: que se refira ao dogma ou moral cristiáns; que teña validez en toda a Igrexa; e que se pronuncie explicitamente ex cathedra . Se falta calquera destas condicións o Papa non é infalible, aínda que a súa autoridade espiritual e moral é considerada, no ámbito da Igrexa, digna de todo respecto. (La Voz de Galicia 15/04/200). Ver texto completo NADA MÁIS ca un sopro, un lene sopro, un breve ar éo todo. ¿Que proveito tiran vos humanos dás angueiras pola que traballan baixo ou sol? Vaise unha xeración, vén outra, e a terra sempre queda. Sae ou sol, ponse ou sol. Vaise unha xeración, vén outra, volve sen folgos ao seu posto: de alí torna a xurdir». Tal cavila ou home dá Asemblea (qahal en hebreo): «Nada novo hai baixo ou sol». «Vaidade de vaidades e todo vaidade». Entre ou século V e ou III a.C. dúas obras contestatarias afrontan a crise relixiosa e nacionalista: a novela de Xob e a obra sapiencial dun Qohélet desconcertante. Ou discurso de Xob era heterodoxo, pero Deus aplaudiuno; Qohélet está entre vos libros inspirados.

Ventrílocuos, falan de Deus «ex-cathedra» mentres a outros só lles é lícito falar «extaburete» (en galego talo). Houbo encargos ao Apóstolo que leva non lombo dá propia historia ou rogo de que baixe do equino branco pois urxe desmontar tamaño antiecumenismo. (La Voz de Galicia 30/07/ 2004). Ver texto completo 41.- ex iure: “Segundo o dereito”. E máis frecuente a utilización da locución “de de iure”, que tal e como viramos ao falar del, acostuma a aparecer co o seu oposto “de facto”, marcando unha contraposición “En el próximo consistorio no se trata- dice el texto, por último- de discutir sobre la dimisión del Papa, pues quien la reclama ignora que siendo la potestad papal ex iure divino (de derecho divino), la renuncia crearía gravísimos problemas teológicos, eclesiólógicos y canonísticos, como siempre ha ocurrido en la historia las pocas veces que un Papa renunció a la cátedra. Se trata, más bien, de encontrar una mejor utilización de los obispos eméritos, reexaminar la praxis de la jubilación a la luz de las graves consecuencias producidas” (ABC 11/06/1994). Ver noticia completa 42.- ex libris (scientia): “A ciencia procede dos libros”. Marca ou anagrama nun libro que indica, ademais da importancia dos libros, o posuidor do mesmo.

xvi

Yo también soy un fetichista del papel, de la tinta, de los hilos, de las cubiertas, de los lomos, de los ex libris, hasta del olor a goma arábiga y polillas secas de algunas librerías de viejo, pero creo que, como en otros asuntos en marcha, nadie nos va a pedir permiso para cambiar la forma de vida que mamamos desde parvulitos. Quizás perdamos la épica de la página impresa, pero tampoco está mal salir de paseo con 298 títulos en el bolsillo. ¿No?. La Voz de Galicia (10/11/2010). Ver noticia completa A exposición, que se poderá visitar ata o 16 de xaneiro, reúne obras cuxos contidos se refiren a distintos campos do coñecemento, a maioría escritas en latín. Os impresores destes volumes eran sobre todo de Alemaña, berce da imprenta, aínda que moitos deles emigraron a Italia polo desenvolvemento da produción literaria naquel país, e estenderon a súa actividade a Francia, Países Baixos e España. Gran parte desta selección de incunables contan con ex libris , o selo que recolle datos concretos sobre a procedencia do libro e a historia da traxectoria que seguiu o exemplar.(La Voz de Galicia 16/12/2004). Ver noticia completa 43.- ex profeso: “A propósito, voluntariamente” Na súa biografía hai un dato falso que se aclara facilmente. Dise que viñera a Vilagarcía, engadindo de Campos, en Valladolid, a estudar. Será lapsus linguae, lapsus calami ou ex professo pero ou certo é que onde realmente estivo foi en Vilagarcía de Arousa; se non a ver como ía falar de tritóns. (La Voz de Galicia, 26/12/2010). Ver texto completo Nove poboacións da área metropolitana de Vigo van prestar atención urxente continuada polas noites con profesionais contratados ex professo para tal fin. Son as localidades da Guarda, Cangas, Ponteareas, O Porriño, Tui, Redondela, Moaña e outra poboación do Val Miñor. No caso da Cañiza, a atención continuada desenvólvese desde as tres da tarde e durante toda a noite. (La voz de Galicia 09/01/2005). Ver noticia completa 44.- exempli gratia: “Pola gracia do exemplo”. Por exemplo. = verbi gratia Como adianto do Entroido que vén non está nada mal. Como dicía un amigo meu portugués -culto, viaxado, políglota- diante deses e outros espectáculos: «Ou seu país é um país muito engraçado». E eu respondinlle: «Acho que sim. Uma desgraça».

España enteira está chea de «peliqueiros» e de «cigarróns», pero cunha eiva moi grande: non acostuman ter graza (Aznar, Rosa Díez, Sabater, exempli gratia). Andan case sempre entre ou sainete e ou esperpento, pero sen orixinalidade en ningún caso. Ou sexa, un aburrimento xeral. (La Voz de Galicia 09/02/2009). Ver texto completo Exempli gratia: Méndez Ferrín dinos que «é un xenio individual e único; é o máis importante autor cedido por Galicia á literatura castelá e hispanoamericana». (La Voz de Galicia, 31/07/2004). Ver texto completo 45.- extra muros: “Fóra das murallas”. Pode referirse ós muros dunha cidade, templo, castelo, etc.

xvii

Unha espiral diabólica de aceleración constante de semellantes características só podía ser Ferrol, unha cidade orixinariamente cercada por unha muralla na que os seus habitantes seguían denominando dentro ao espazo extramuros ocupado por bancadas, diques e un bosque de guindastres; e fóra á propia urbe vista desde o estaleiro. O suxeito, pois, achábase dentro, pois non estaba no seu interior. Un pesadelo. (La Voz de Galicia 01/05/2011). Ver texto completo «A referida rúa terá a denominación a adiánteo de rúa do Príncipe, principiando a súa numeración de dereita a esquerda desde as casas de José Francisco (...) Núñez e Francisco Esteban López». É parte da resolución tomada pola corporación municipal de Vigo o 21 de marzo de 1861, para crear a rúa do Príncipe. Mañá fará 150 anos.

Comezaba a existir a rúa máis coñecida da cidade, aínda que entón aínda pertencía a un barrio extramuros, denominado O Salgueiral. Aínda Vigo estaba rodeado polas vellas murallas do século XVII. Trinta anos antes desta resolución, o Goberno da Regencia decidía construír unha estrada que partiría de Pórtaa do Sol para enlazar con Castela, a coñecida como estrada Vigo-Villacastín.(La Voz de Galicia 20/03/2011).

Ver noticia completa 46.- facta, non verba: “Feitos, non verbas”.

Facta, non verba; Durante la última campaña electoral catalana el actual President de la Generalitat, entonces candidato socialista, José Montilla, repitió hasta la saciedad que el suyo iba a ser un gobierno de hechos. (ABC 10/05/2007). Ver noticia completa -Pues eso hay que decírselo a veces a algunos colegas. Como la arqueología es esencial, hemos partido del lema latino «facta non verba», es decir: «Hechos, no palabras, no posturas teóricas».

-No hay guerra sin sociedad. (ABC 28/05/2009). Ver noticia completa

47.- fiat lux: “Que se faga a luz”. Expresión creadora do Xéneses. Emprégase por mor dun gran descubrimento, que fai que algo pase da noite ao día.

A Noite ten mala fama seica porque ou ser humano experiméntese impotente verbo dela. Mesmo nun século tecnocrático a Unión Europea ten que xogar coas horas do calendario para aproveitarse dá luz do día. Aí está a cuestión: ou gran berro dá creación é ou de «Fiat lux» (fágase a luz), pero nosoutros ou único que podemos é darlle a un interruptor, non para crear senón para interromper, acender e apagar luz artificial.

Ata que rompe ou día, ou ser humano nada pode facer se non traballar de sol a sol. (La Voz de Galicia, 17/01/20039. Ver noticia completa A luz foi xurdindo aos poucos, coma se amencese. As primeiras claridades viñeron da Orquestra Sinfónica de Galicia na sinfonía de L a Favorita, pola cor da corda no tema inicial e o equilibrio de grupos. Tamén nubes: os ballets na ópera teñen varias misións, entre as que poden destacar distraer ao público e permitir descansar aos cantantes. O venres, as Danze da Favorita cumpriron ben a segunda, pero a súa excesiva duración fixo que distraesen máis no sentido de despistar que no de divertir.

xviii

Et fiat lux. A da emoción amenceu con Devia e foise estendendo polo escenario.

Nas arias de Anna Bolena e Lucia dei Lammermoor lanzou escintileos do que habería de ser a noite. (La Voz de Galicia 09/11/2001). Ver noticia completa

48.- gratis et amore: “Desinteresadamente e por amor”. Sen cobrar e con amor. ¡Muchach@! déjateme de mitins e de mitineros porque para ficcións, pastiches, fantasías, milagres, virguerías... a favor e para pestes, desastres, ruínas, epidemias e burremias en contra sóbrache a Literatura, máis divertida. Ti, muchach@, póncheme en tesituras de máis humanidade e de mellor realismo e, se asistes aos mitins, que sexa para limitarche a quedarche á porta e repartirlles, gratis et amore, fotocopias de, por exemplo, o Eu protesto de Santiago Rey ou, simplemente, calquera outro texto humano, sensato, oportuno... contra esta marea viva de pouca cousa e de menos perspectiva. (La Voz de Galicia 23/02/2009). Ver texto completo Rosario Álvarez descubriu a Filoloxía dá man dá xente que naquel momento, en 1971, acababa de crear ou Instituto da Lingua Galega «e que eran profesores de Filoloxía como Constantino García e ou grupo que ou apoiaba, non que estaba xente como Antón Santamarina». Iso foi definitivo, «porque quedei vencellada a ese grupo e a Filoloxía Galega con todas as consecuencias. A vida faise a base de camiños e teas que se cruzan, e algúns somos afortunados de que se crucen fíos dunha valía impresionante, de caer nese cacho dá tea e non en calquera outro». Ten palabras de gran recoñecemento ao papel que desempeñou Constantino García co seu maxisterio e a maneira de introducilos na sistemática do traballo de campo, percorrendo Galicia nas vacacións. Cando acabaron a carreira ofreceulles a tres daqueles alumnos, «a Paco (Francisco Fernández Rei, a Manolo (Manuel González) e a min, a posibilidade de traballar non departamento dá Facultade, gratis et amore , e así comezamos coas enquisas do Atlas Lingüístico de Galicia, vos tres entramos non ILG, seguimos a investigar non Atlas...», vos tres son catedráticos de Filoloxía Galega e tamén académicos dá RAG. (La Voz de Galicia 18/10/2008). Ver texto completo 49.- grosso modo: “De maneira grosa” “a grandes trazos”, “aproximadamente.”

“A pesar de que levaba dez anos en obras, ao final o Gaiás foi a abrir orfo de tasca. E, transcorrido xa un trimestre, así mesmo continúa hoxe, sen barra onde abacelar nin mesa sobre a cal compartir mantel. Local hai, pero non quen o explote.

Aínda que a Xunta comezou a pór remedio a esa situación. Polo menos onte difundiu un documento que, grosso modo, prescribe aos futuros concesionarios do establecemento serán elixidos vía concurso público- como e cando poderán xestionalo.” (La Voz de Galicia 12/04/2011). Ver texto completo Aínda non asimilei a expresión funesta do xefe da oposición, ou sexa, os dicires de Manuel (Pachi) Vázquez, médico de profesión ademais de político en exercicio.

Dixo, grosso modo, que por trinta euros un médico outórgache a alta. E aínda non pediu perdón. (La Voz de Galicia 28/11/2010). Ver texto completo 50.- habeas corpus: “Teñas o corpo”. Dereito de todo cidadán detido ou preso de comparecer inmediatamente ante un xuíz ou tribunal, para que, oíndoo, resolva se o seu arresto é legal ou non.

xix

“Os xulgados de vixilancia penal só se ocupan das cuestións relativas ao cumprimento das condenas da poboación reclusa. A conflitividade propia de calquera centro penal por reclamacións legais dos presos -como os procedementos de hábeas corpus- e por problemas entre eles ou cos funcionarios resólvena os xulgados de instrución do partido xudicial correspondente.” (La Voz de Galicia 21/01/2011).

Ver noticia completa Por desgraza, os peores agoiros cumpríronse. E todo aquilo que conmocionou a conciencia das persoas civilizadas e decentes do planeta acaba de ser legalizado, co silencio cómplice dos Gobernos democráticos do mundo, polo Senado estadounidense o 19 de setembro, e ratificado esta mesma semana polo presidente Bush nun acto solemne celebrado na Casa Branca.

A nova lei antiterrorista autoriza a práctica aberrante da tortura, permite a detención indefinida de cidadáns sen que formalmente existan cargos contra eles, suspende de feito o hábeas corpus e representa a culminación dunha concepción política que é a negación formal da democracia ( La Voz de Galicia 19/10/2006). Ver texto completo 51.- Habent sua fata libelli.-“os libros teñen o seu destino”. A expresión completa es “Pro captu lectoris, habent sua...”, é dicir, segundo a interpretación do lector os libros teñen unha finalidade 52.-hic et nunc: Estes dous adverbios un de lugar (hic) e outro de tempo (nunc), significa aquí e agora. Emprégase en termos xornalísticos e xurídicos, e, en xeral, na conversación culta, para indicar que se está no momento presente, e que xa que logo, hai que telo en conta, literalmente.

Nas Metamorfoses , Ovidio ou gran poeta do amor celestial e profano, fala do mito de Aracne, fermosa e mortal, habelenciosa e oufana, que reta á propia Minerva, deusa dá artesanía, a tecer un tapiz. A deusa non sabe perder. E transforma a rapaza en araña. A Historia foi sempre arañeira de odio e amor contundente entre homes e deuses.

E logo aparece esta foto, de azougue gastado e sorriso abundante. Catro Marías Soliñas, catro redeiras a restaurar retallos de mar arborado. Cinco anos non adestro de agullas e xeitos de mallas. Escola do mar aberta á surada. Enxeñeiras, pois, en pespuntos e angazos de encaixe e relinga. Hic et nunc: As fiandeiras do mar velazqueño. (La Voz de Galicia 30/04/2010). Ver texto completo A conxunción das estrelas (de mar) permítenos seguir, o mesmo día e na mesma páxina, hic et nunc , con outro poeta de Fisterra, xénero masculino. Con Manolo López , máis coñecido nos terreos afastados da súa familia e amigos como Alexandre Nerium . Xa saben, lérono, que o venres presentou o seu novo libro Nocturnidade dá sal. Tralo raxor do día , na Real Academia Galega. Ao grande. E ao íntimo, porque ambos os conceptos poden combinarse. (La Voz de Galicia 25/11/2008). Ver texto completo

xx

53- homo homini lupus.- “o home é un lobo para o home” indica que os homes adoitan facer moito mal aos seus semellantes. Idea difundida polo filósofo Hobbes (S.XVII), que sen dúbida a tomou de Plauto (famoso comediógrafo latino S.III-II ac.)

Participar nunha desas batidas medievais tiña que ser toda unha catarse colectiva onde máis que perseguer ó pobre cánido era toda unha loita contra ou mal en se mesmo. Hoxe, aínda asumido ou do homo hominis lupus est , a loita ten que ser outra, a de responsar como un elemento desta envergadura patrimonial, singularidade etnográfica e interese turístico pode estar esquecido e desaproveitado entre ou estrume do monte despois dun goberno de trinta anos, agora finiquitado cunha escatolóxica sucesión de asalto interesado á Alcaldía de Xinzo que segundo pasan vos días semella unha auténtica batida medieval de foxo dous lobos. (La Voz de Galicia 08/11/2010).

Ver texto completo A todos nos gusta que valoren ou noso traballo, e é que ou home e a muller senten, por natureza e por instinto, rexeitamento cando se lle critica algo ou cando se lle xulga pexorativamente un procedemento, actitude ou traballo. O que é lamentable é que primen estes intereses sobre os primeiros; a competitividade fronte á unidade e o querer pasalo ben todos xuntos. E é que o sentimento máis latente, para os que seguen esta filosofía é a deHomo Hominis Lupus ..., algo vergoñoso, posto que difire totalmente do verdadeiro espírito desta festa. (La Voz de Galicia 02/03/2010). Ver texto completo 54.-homo sapiens.- “home sabio, home racional”.

Non sabemos se bastará con invocar os seus nomes e reunirse unha vez ao ano ao redor duns postos rueiros para que o libro sobreviva ás turbulencias dun planeta hipnotizado por pantallas e dispositivos electrónicos de todo pelame. Pero, xa sexa no papel sacro de Gutenberg ou en bichos de tinta dixital, o zarandeado Homo sapiens necesita máis que nunca respirar a través dos libros, eses inútiles e fermosos artefactos onde palpitan os soños dos que estamos feitos. (La Voz de Galicia 22/04/2011). Ver noticia completa Non Paleolítico Superior, ou «Homo sapiens» buscaba abrigos rochosos situados a media ladeira en puntos con ampla visibilidade, desde vos que poder controlar ou movemento dous grandes rabaños de herbívoros. É ou caso do xacemento monfortino de Valverde e do campamento dá Serra do Xistral representado na imaxe dá esquerda, que responde ao mesmo padrón de asentamento. (La Voz de Galicia 07/04/2011) )Ver texto completo 55.- hora est iam de somno surgere.- “xa é hora de espertar do sono”, frase tomada da Vulgata: é hora de quitarse de enriba a preguiza e a indolencia” 56.-horror vacui.- horror ao baleiro, segundo a física peripatética (seguidora de Aristóteles) a materia tende inmediatamente a encher un espazo baleiro, penetrada dunha especie de horror vacui, esta crenza quedou rebatida polo famoso experimento das esferas de Magdeburgo realizado por Guericke (s.

xxi

XVII), en que oito cabalos non puideron separar dúas medias esferas nas que se fixo o baleiro. Emprégase tamén en arte para os espazos que están completamente decorados.

No 2002, Souto de Moura explicou a este xornal que Galicia e o norte de Portugal compartían moitas cousas, e unha delas era o caos urbanístico. El propuña acoutar a dispersión xeográfica e a proliferación de chalés, á vez que evitar o horror vacui que preside moitos proxectos públicos. . (La Voz de Galicia 29/03/2011). Ver texto completo Horror vacui Baleiro. Baleiro. Baleiro. O Verbum está V-A-C-Í-O. É a mellor palabra para definir a Casa dás Palabras. É o resultado de algo moi estendido neste país: crear museos á brava, onde non fan falta e, sobre todo, sen un proxecto claro. Facer o edificio e logo enchelo de cousas, co que sexa. (La Voz de Galicia 11/11/2010). Ver texto completo 57-.-ibidem.- “alí mesmo, no mesmo lugar”, adoita usarse como nota ao pé de páxina para remitir a unha obra xa citada.

Ademais, tamén coincide con Aznar en lavarse os dentes despois das comidas, con Berlusconi en non durmir cunha pitón ( sic ) e con Sadam Hussein en criticar a participación de España na guerra de Iraq. E se todo iso non fose suficiente, para o ¿como chamarlle?- entroido radical elegante antiglobalizador (música de Manu Chao, guión de Suso de Toro , dirección de Medem), Savater é «un crispador vocacional que profunda o abismo entre as comunidades nacionalista e non nacionalista, entorpecendo o imprescindible dialogo e contribuíndo a que se satanice aos partidarios deste último» ( Ibidem ).(La Voz de Galicia 14/02/2004). Ver texto completo Así comezaba un artigo emblemático de César González-Ruano («O recado de escribir», Un século en 100 artigos , Justino Sinova) no que comentaba o vicio que temos os articulistas para enrolarnosa o redor dunha nimiedade calquera coma se de algo transcendental tratar, merecedor de folio e medio como mínimo: «A convicción de que o camiño máis curto entre dous puntos é a liña curva e non a recta fai pensar, e polas mesmas razóns sutís e poéticas, en que a divagación ao redor dun tema é o mellor procedemento de concretar o tema por recreo de insistencia e por ese arte machacón e fino de buscarlle moitos pés ao gato» ( ibidem ). Por esas e outras razóns non é de estrañar pois que desde a dirección do xornal úrxannos a ser máis austeros se non en argumentos polo menos en palabras. (La Voz de Galicia 05/06/2004). Ver noticia completa 58.- idem.- “o mesmo, igual”, adoita usarse para evitar a repetición dun nome.

Ramón García Domínguez, periodista y biógrafo de Miguel Delibes, recuerda que hace solo dos años la propia Academia sueca «tomó la iniciativa y envió una carta a la RAE preguntando si apoyaba la candidatura de Delibes al Nobel, a lo que la Academia Española se sumó rápidamente, por supuesto, pero luego los suecos se

xxii

hicieron los ídem y la cosa no cuajó». En el 2001, un «plebiscito mundial», como lo define García Domínguez también promovió, sin éxito, su nominación. (La Voz de Galicia 20/03/2010). Ver texto completo A día de hoxe o escultor alemán Ralf Jung non se expón regresar ao seu Westfalia natal. Chegou a Vigo un día de 1989 e quedou. Aínda que practicamente desde neno a súa devoción foi a arte, tivo outras obrigacións para gañarse os garavanzos. Por exemplo, practicou voleibol. Precisamente da man dese deporte descubriu a cidade. «Gustoume e quedeime», explica. Así de fácil.

Non pesou menos nesa decisión que «vaias por onde vaias hai sempre unha cafetería aberta» e, sobre todo, o feito de contar cun parque temático da pedra a tiro de ídem. (La Voz de Galicia 06/01/2010). Ver texto completo

59.- id est.- “isto é”, “é dicir” adoita usarse coa abreviatura i.e “Estará también en Galicia el deejay, productor y mezclador Sasha, id est Alexander Paul Coe, la gran figura del house y la disco más arriesgada. El galés, asentado en el circuito de clubes a nivel mundial por sus mezclas de gigantes Depeche Mode, Madonna, The Chemical Brothers, Thom Yorke y Orbital. (ABC 30/04/2010)”.

Ver noticia completa La cordura y la autocensura deberían imponerse, cortando así esta paupérrima cabalgata de políticos hirientes, «id est» Llamazares, y aprendices de periodismo. No es sólo la dignidad o el honor en el sentido más mosquetero del término lo que se debe proteger, sino la defensa de una solvencia moral a nivel internacional que haga a este país no perder el estatus que tanto le costó honestamente conseguir, y que, de manera justamente alcanzada, permite vivir en un estado de bienestar a autóctonos y foráneos.

(ABC 16/11/2007). Ver texto completo 60.- imprimatur/ imprimi potest.- “imprímase/puede ser impreso”, fórmula mediante la que la autoridad eclesiástica permite la impresión de un escrito.

“Nas novas normas enténdese que moitas desas palabras acomodáronse xa, no uso maioritario, ás regras de formación do plural que rexen para o resto dos adxectivos e sustantivos. «Así pois dise-, e como norma xeral, os latinismos fan o plural en -s, en -é ou quedan invariables, dependendo das súas características formais, do mesmo xeito que ocorre co resto dos préstamos doutras linguas: cociente, plural cocientes; plus, plural pluses; lapsus , plural lapsus; nomenclátor, plural nomenclátores; déficit, plural déficits; hábitat, plural hábitats; vademécum, plural vademécums; ítem , plural ítems, etcétera.

Unicamente apártanse hoxe desta tendencia maioritaria os latinismos terminados en -r procedentes de formas verbais, como cónfer, confíteor, exequátur e imprimátur, cuxo plural segue sendo invariable. Tamén constitúe unha excepción a palabra álbum, cuxo plural asentado é álbums e non *álbums. Cando dalgún latinismo exista unha variante españolizada, preferirase sempre esta e, consecuentemente, tamén o seu plural; así, usarase armonio (plural armonios) mellor que armónium; currículo (plural currículos ) mellor que currículo; referendo (plural referendos ) mellor que referendo, etcétera. Non deben empregarse en español os plurais latinos en - a propios dos sustantivos neutros, xxiii

talles como *corpora, *currícula, *referenda, etcétera [...]».(La Voz de Galicia 03/07/2004). Ver texto completo Cando eramos críos, nalgúns pobos, para que non houbese problemas cos cogomelos, ensinábannos que o mellor era patealas. Evitábase de raíz todo risco mortal.

Crecemos e moitos quedamos marxinados da personalización da procura deses sabores, como non sexan filtrados polo súper ou por un bo cociñeiro. Coa lectura temos unha historia similar ás costas. A imprenta non tivo aquí un traxecto tranquilo. O hereje, de Delibes, permite seguir a traxectoria do imprimátur. Ese celo inquisitorial perdurará ata 1834 e deixará o seu sinal: ler só o prescrito, e non saber ler, evita o risco de ser cuestionado, polo perigo de ser portador doutras ideas (La Voz de Galicia 27/03/2007).

Ver texto completo 61.- in absentia.- “en ausencia”, “por ausencia”, tratándose da persoa ou autoridade a quen compete realizar un acto. (Fíxose in absentia de...)

Shinawatra, actualmente en paradoiro descoñecido e buscado por Interpol, gobernou Tailandia de 2001 a 2006, e despois da asonada, en 2008, foi condenado «in absentia» a dous anos de prisión por abuso de poder. (La Voz de Galicia 02/02/2010).

Ver texto completo Así o confirmou o pasado venres o xuíz encargado do caso, Peter Espinoza, quen rexeitou a petición interposta polos avogados do artista para que Polanski puidese ser xulgado in absentia, é dicir sen estar presente. A petición, que tiña como obxectivo evitar o proceso de extradición que actualmente enfronta a Suíza e EE. UU., era inmediatamente denegada por Espinoza, quen non quixo nin escoitar os argumentos da defensa. Ver texto completo 62.- in aeternum.- “para sempre, para a eternidade” A preposición latina in seguida dun substantivo en acusativo, expresa que a acción chega até o interior de algún lugar, tamén expresa que chega até o interior de, pero referido ao tempo. O termo aeternum é neutro, e refírese ao eterno, á eternidade, ao infinito no tempo. Toda esta expresión quere dicir que algo ten que ocorrer, ou vai ocorrer, ou se vai a prolongar até o infinito, que non vai ter fin. Na linguaxe relixiosa é moi frecuente, pero tamén na linguaxe corrente, para indicar que algo non se vai a acabar nunca.

Levántome pensando na duquesa e déitome ríndome de Sancho e da súa rucio.

Sempre pensei que o mundo é o que se vive co corpo, o que perciben os ollos irritados polo fume, o frío dos vasos recentemente lavados e o verdor das árbores que espertan do inverno. E con todo empezo a pensar que talvez Malraux tivese razón cando falou dun museo imaxinario máis vivo que a vida mesma e Borges cando dixo que o mundo é un libro lido «in aeterum» nun cuarto escuro. (La Voz de Galicia 19/01/2004). Ver texto completo Claro que Eisenman non está en campaña nin é político, e que non cabe responsabilizar ao PP desa impresentable patrimonialización dunha obra na que non só

xxiv

se implican vinte mil millóns dun orzamento exangüe e cheo de buracos negros, senón que se comprometen moitos millóns de gasto corrente que haberán de ser desviados, in aeterum, cara ás pirámides do monte Gaiás. Pero tamén é verdade que Eisenman nunca dixese o que dixo se non lle convenceron de que a súa obra non é de Galicia, nin de quen a pagamos, nin dos que van sufrir ou gozar os seus custos e servizos, senón que é a pegada histórica que quere deixar Fraga nunha cidade milenaria, para perpetuar o seu mandato máis aló das cinco maiorías absolutas que as enquisas lle auguran. (La Voz de Galicia 11/10/2001). Ver noticia completa

63.- in albis.- “en branco”, “sen nada”, procede da expresión dominica in albis deponendis: domingo en que os recentemente bautizados debían deixar os seus vestiduras brancas, pero utilízase unido aos verbos estar ou quedar co sentido de quedar sen nada ou sen aquilo que se esparaba. (Na repartición quedei in albis) Serán o crítico e o circuíto comercial quen che bendigan e non hai risco de que a limpadora esqueza fregona e caldeiro nunha esquina e véxase encumbrada ás alturas do que xuntou a leituga co lastro. E ¿como che bendí o crítico ou, mellor, algúns críticos?

Tamén vin mostras dunha arte de vangarda e debo dicir que sairía entre catatónico e « in albis» por algunhas cousas que alí había, se non fose polos textos críticos que non puiden copiar, pero que soaban a que «Fulano bosquexa sinalefas do estocástico que propoñen un varrido dos inveterados planos dunha plástica recidivante, ademais de facer unha relectura dos prolegómenos a toda negación do inmanente en preceptivas decantadas ao lúdico». ¡Amén, Aleluia! (La Voz de Galicia 31/03/2005). Ver texto completo Aquí hai un gran núcleo de industrias auxiliares ao redor dun potente fabricante. Outros dous son da industria aeronáutica, que conta tamén cun clúster e innovadoras empresas en Vigo e Ourense, mentres que os nosos veciños do sur ata agora estaban in albis. A falta de consello psicolóxico, podemos ir avanzando que cos portugueses empatamos en verborrea innovadora, pero en pragmatismo gáñannos por malleira. Eles son capaces de ofrecer chan industrial practicamente regalado e rebaixas fiscais moi atractivas. Nós estamos máis por defendernos co ben que se come aquí. (La Voz de Galicia 22/08/2009). Ver texto completo 64.- in articulo mortis.- “no último extremo”, “no transo final”, pode querer dicir no momento próximo á morte, pero tamén, metaforicamente, no último momento.

Valle-Inclán, censurado; Fortes recorda que, ante a súa petición de explicacións, o seu superior alegou: «Vostede debería saber que ese señor está no inferno». Unha monxa relatoulle que asistiu a Valle-Inclán na súa agonía e que este despedira ao cura que tratou de confesalo in articulo mortis arroxándolle con violencia un orinal. «Para el estaba claro que Valle se consumía en chamas», xustifica.(La Voz de Galicia 15/06/2002). Ver texto completo

xxv

Pois ben, ante esta situación minoritaria, cando restan menos de dous meses para as eleccións municipais, o BNG á fronte do seu xa destartalada coalición decide, in articulo mortis , solicitar outro multimillonario crédito. A escusa para seguir multiplicando a xa disparatada débeda parece ser a de afrontar compromisos contraídos por anteriores corporacións e iso, ao involucralos a todos, merece como mínimo a convocatoria dun pleno extraordinario con carácter urxente. Pleno ao que teriamos acceso todos os cidadáns interesados en saber en que se gasta o diñeiro dos impostos, a quen subvencionan e a canto ascende o nivel das subvencións, a quen non pagan e quen perciben os seus miserables ou xenerosas axudas. Luz e taquígrafos, claridade, transparencia e menos escuridade. Os cidadáns queremos saber, dunha vez, para que serve e a quen serve o noso concello. (La Voz de Galicia 04/03/2003). Ver texto completo

xxvi