Elektronica 8/9 (2016) by Engineering MBM

THEMA: WORLD OF ELECTRONICS

8/9 -2016 een Benelux uitgave

Een hal vol elektronica Spannend jongensboek Seminar-spoorboekje WoTS 2016

"$ ! " ! # $

"$ ! !$ &

Geautoriseerde halfgeleiders Geau autoriseerde distributeur dis istributeur van ha half lfge g leiders en elektronische componenten voor ontwerptechnici elektron onische compon onen e ten ontwe erp rpte tech c nici

" ' " ! ' % # " ! % # " ! #

Inhoud Colofon

Actueel

Redactieadres postbus 58, 7400 AB Deventer, fax: +31(0)570 504389

Thema WoTS

Redactie ing. Henk de Vries +31(0)570 504381, h.vries@mybusinessmedia.nl, José Pot +31(0)570 504382, j.pot@mybusinessmedia.nl

Medewerkers Michiel den Dulk, Theo van Gelder, Paul Petersen, ir. Hans van Thiel, André Weigand, Kasper Weigand, Robert van der Zwan

12 Spannend jongensboek

Advertenties Rob Swart (Sr. Int. account manager), 06-22796633, r.swart@mybusinessmedia.nl; René Wibbelink, +31(0)570 504343, r.wibbelink@mybusinessmedia.nl; Advertentieopdrachten worden uitgevoerd overeenkomstig de Regelen voor het Advertentiewezen 1990. Abonnementen Voor vragen over abonnementen, bezorging en of adreswijzigingen kunt u Bellen met: +31 10 289 4008 (international contacts) Faxen naar: +31 10 289 40 73 Mailen naar: klantenservice@engineersonline.nl Schrijven naar: MYbusinessmedia bv Elektronica Postbus 8632 3009 AP Rotterdam Abonnementstarieven Jaarabonnement Nederland en België € 186,00 Jaarabonnement overig Buitenland € 186,00 Administratiekosten € 3,95 Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindiging van het abonnement kan uitsluitend schriftelijk geschieden, uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode; nadien vindt automatisch verlenging plaats. Vormgeving Colorscan, Den Haag Drukkerij Roelofs, Enschede Een uitgave van MYbusinessmedia b.v., postbus 58, 7400 AB Deventer +31(0)570 504300.

Een hal vol elektronica Thema WoTS

Thema WoTS

14 Seminar-spoorboekje WoTS 2016 Thema WoTS

16 Design bepaalt de Total Cost of Ownership Thema WoTS

20 Kwaliteit van het net en opvangen van spanningdips Thema WoTS

24 Disrupties in technologie en maatschappij Thema WoTS

26 WoTS Badge: kwaliteit van eigen bodem Thema WoTS

32 Hacken voor een smarter home Thema WoTS

36 Vijf tips voor het winnen van hackathons Thema WoTS

40 We proudly present… Thema WoTS

42 Elektronica-ontwikkeling op maat bij Development Club Thema WoTS

Uitgever Elsbeth Lamfers Tel. (0570) 50 43 27, e.lamfers@mybusinessmedia.nl Auteursrecht Overname van artikelen, tekeningen en/of foto’s uit Elektronica is slechts mogelijk na schriftelijke toestemming van de uitgever. ‘Het auteursrecht op de inhoud van dit tijdschrift wordt uitdrukkelijk voorbehouden.’ Door het aanbieden van bijdragen aan dit tijdschrift, verklaart de auteur zich akkoord met de Standaard Publicatievoorwaarden voor bijdragen aan tijdschriften en soortgelijke uitgaven. Bescherming persoonsgegevens MYbusinessmedia b.v. legt uw gegevens vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst. Uw gegevens kunnen door MYbusinessmedia b.v. of zorgvuldig geselecteerde derden worden gebruikt om u te informeren over relevante producten en diensten. Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u dit melden aan MYbusinessmedia b.v., t.a.v. Afdeling Relatiebeheer, postbus 58, 7400 AB Deventer. Verschijningsfrequentie Elektronica verschijnt 8 keer per jaar, Lid Nederlands Uitgeversverbond, Uitgevers voor Vak en Wetenschap, lid FPPB, Federatie van de Periodieke Pers van België, ISSN 0168-7840 ISSN 0168-7840

44 Vakbeurs voor de procesindustrie toont Fabriek van de Toekomst

Meettechniek

46 Noviteiten uit Austin Ontwerpen

50 De MTBF en de betrouwbaarheid van je voeding verbeteren

51 De branche 55 Productnieuws

Op de voorpagina: Huge peak – strong bead! Bescherm én verleng de levensduur met deze bead, exclusieve specificaties bij hoge piekstromen.

elektronica 8/9- 2016

Actueel

Agenda September 27, Eindhoven

Photonic Integration Conference, integrated photonics drives next generation semi-conductor business www.phiconference.com/

28, ‘s-Hertogenbosch Smart Systems 2016, connecting professionals in connected devices netwerk

http://bc-smartsystems.nl 28, ‘s-Hertogenbosch Printed Electronics, geprinte en flexibele elektronica

http://bc-smartsystems.nl/pe/

Oktober 1, Amsterdam Amsterdam Science Park Open Dag

www.amsterdamsciencepark.nl/events/ open-dag-amsterdam-science-park-1/ 1 en 2, diverse locaties Weekend van de Wetenschap

www.hetweekendvandewetenschap. nl/

Rand van ‘moleculair grafeen’ bepaalt elektronische eigenschappen De vorm van de rand van ogenschijnlijk gelijkwaardige moleculen is verantwoordelijk voor spectaculaire verschillen in elektronische eigenschappen. Dat ontdekten wetenschappers van de Radboud Universiteit, de Universiteit van Amsterdam en Stichting FOM in zeshoekige koolstofringen (of PAK’s), met behulp van de vrije-elektronenlaser in het Nijmeegse Felix Laboratory. De nieuwe kennis maakt het mogelijk om beter doordachte materialen en elektronicacomponenten te ontwikkelen. PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) bestaan uit aan elkaar verbonden zeshoekige koolstofringen en kunnen beschouwd worden als moleculaire stukjes grafeen. Ze zijn bruikbaar om op moleculaire schaal elektronicacomponenten en materialen voor nieuwe supergeleiders te maken. Daarvoor is het wel belangrijk om de elektronenverdeling in deze moleculen te begrijpen en te weten of die verdeling te beïnvloeden is. De manier waarop de koolstofringen aan elkaar zitten - de topologie van het molecuul - leek daarbij een belangrijke rol te spelen, maar waarom was niet duidelijk. Met spectroscopische experimenten, uitgevoerd in het Felix-laboratorium van de Radboud Universiteit, heeft natuurkundige Héctor Alvaro Galué samen met wetenschappers van de Radboud Universiteit en de Universiteit van Amsterdam nu laten zien dat de topologie bepaalt hoe de elektronenverdeling in de PAK’s is gekoppeld aan trillingen van hun koolstofskelet.

4 … 7, Utrecht

Zigzag- en badkuipstructuren

WoTS 2016, World of Technology and

Met de Felix vrije-elektronenlaser bepaalde Alvaro Galué het infraroodspectrum van twee PAK’s waarin vijf zesringen aan elkaar verbonden zijn. In het materiaal pentaceen zijn die ringen zo verbonden dat de randen een zigzagstructuur vertonen. In het materiaal piceen heeft de rand een badkuipstructuur.

Science

www.wots.nl 11 …13, Berlijn

Figuur 1: Links een schematisch voorbeeld van een badkuiprand (in het Engels: armchair-edge), en rechts een schematisch voorbeeld van een zigzagrand.

Figuur 2: Pentaceen met een zigzagrand (boven) en piceen met een badkuiprand (onder). Volkomen onverwacht laat een vergelijking van de infraroodspectra van deze twee PAK’s grote intensiteitsverschillen zien voor trillingen van de bindingen tussen de koolstofatomen. Uit berekeningen blijkt dat dit niet alleen voor piceen en pentaceen geldt, maar dat het een intrinsieke eigenschap is van PAK’s met zulke zigzag- en badkuipranden. Dit inzicht in de verschillende elektronische eigenschappen van deze twee klassen verbindingen is van belang, omdat daarmee de kennis over moleculaire stukjes van het supergeleidende materiaal grafeen, waar veel wetenschappelijke en maatschappelijke interesse voor is, toeneemt.

Micro Photonics, congres en beurs voor microfotonische oplossingen

www.micro-photonics.de/

Afstudeerder ontwikkelt slimme handbagagescanner voor KLM

22 … 30, Eindhoven Dutch Design Week

www.ddw.nl/

Kijk voor meer beurzen en evenementen op www.engineersonline.nl/agenda

elektronica 8/9- 2016

Met een 3D-scan wordt gecontroleerd of je handbagage mee de cabine in mag, of dat het toch ruimbagage is. IO-alumna Elise de Kok ontwikkelde dit slimme apparaat voor KLM. Het houdt rekening met de hoeveelheid ingecheckte bagage, en zorgt zo voor een snelle en klantvriendelijke incheckprocedure. Het scanapparaat labelt de bagage met groen (ingecheckt als handbagage), rood (ingecheckt als ruimbagage) en oranje (voldoet aan de afmetingen, maar geen ruimte meer). Voor dit laatste maakt de scanner slim gebruik van beschikbare data, zoals de ruimte voor handbagage per type vliegtuig.

Elise de Kok studeerde onlangs op dit product af aan de faculteit Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft. KLM-CEO Pieter Elbers voltrok de eerste scan.

Redactioneel

Duisternis in lichtgolven: de rol van vectoren

Evangelie Een niet onbelangrijke activiteit op een beursvloer, dus straks ook weer op de WoTS, is het rituele uitwisselen van visitekaartjes. Niet zo’n ritueel als in Japan natuurlijk waar je, tussen een aantal precies afgemeten buigingen door, wordt geacht onmiddellijk het volledige kaartje met grote (geveinsde?) belangstelling te lezen. Voor- én achterkant. Bij ons verdwijnen die kaartjes in een schoenendoos, slechts een enkeling heeft er

Afbeeldingen van de intensiteit van het elektromagnetisch veld als gevolg van willekeurige interferentie van licht. In de illustratie links trilt het elektrische veld in horizontale richting, in de illustratie rechts in verticale richting. Elke donkere plek is een optische vortex.

een mooi chronologisch en gealfabetiseerd systeem van gemaakt waarin hij iedereen feilloos terug kan vinden. Ik niet. En daarom kan ik ook het kaartje niet meer

In licht is vaak ook duisternis aanwezig. Zoals bij een optische vortex: een punt waar de amplitude van het licht nul is en waar het omheen draait als een kurkentrekker. Als we een vortex op een plat oppervlak projecteren, ziet dat er uit als een ring van licht met een donkere plek in het midden. Onderzoekers uit de groep van FOM-werkgroepleider Kobus Kuipers hebben bestudeerd hoe donkere optische vortices ten opzichte van elkaar over de ruimte zijn verdeeld. Zij hebben aangetoond dat de vectoriële aard van licht daarbij een belangrijke rol speelt. De kans om nog een vortex aan te treffen hangt af van de kijkrichting: of deze langs de richting van het vectorveld loopt of dat deze daar haaks op staat.

ke lading hebben, dat wil zeggen of hun kurkentrekkervorm allebei linksdraaiend danwel rechtsdraaiend is, of juist niet. In tegenstelling tot de ionen in een vloeistof kunnen vortices met tegengestelde ladingen elkaar zo dicht naderen als ze willen, omdat zij oneindig klein zijn. Net als in een vloeistof is de kansverdeling van vortices in scalaire velden onafhankelijk van richting: er is geen voorkeursrichting. Als we echter lichtgolven beschouwen, mogen we niet uit het oog verliezen dat het lichtveld een vectorveld is. Het elektromagnetische veld waaruit lichtgolven bestaan trilt in een bepaalde richting, en de vector van die richting hangt samen met de richting waarin de golf beweegt.

tevoorschijn halen dat ik jaren geleden kreeg van iemand

Als een groot aantal golven vanuit alle richtingen samenkomt, vertoont het resulterende wanordelijke interferentiepatroon optische vortices. Dat geldt voor alle golven. Onderzoekers Mark Dennis en Michael Berry voorspelden dat voor golven die geen specifieke trilrichting hebben (scalaire golven), de vortices over de ruimte verdeeld zouden zijn zoals de ionen in een ionenvloeistof. De verdeling is wanordelijk maar niet volkomen. Voor een willekeurige vortex is de kans om op een bepaalde afstand nog een vortex aan te treffen niet overal hetzelfde: heel dichtbij is de kans laag, dan wordt hij hoger, dan lager, dan hoger enzovoorts, met een afstand tussen de maxima van een halve golflengte. Naarmate de afstand toeneemt, neemt het verschil tussen de hoge en lage kansen af totdat de kans constant is. De posities hangen dus met elkaar samen: er is correlatie.

Gecorreleerde vortices of juist niet

Maar, zonder me op glad ijs te willen begeven – ik vind

De onderzoekers tonen aan dat de verdeling van de optische vortices in wanordelijke lichtgolven juist sterk wordt beïnvloed door het feit dat licht een vector is. Door licht te vangen in een chaotische trilholte, creëerden de onderzoekers een wanordelijk lichtveld. Met een speciale microscoop bepaalden ze vervolgens de relatieve posities en ladingen van duizenden vortices. Daarnaast brachten ze de lokale veldvectoren van het licht in kaart. Daaruit bleek duidelijk dat de ruimtelijke verdeling van de vortices een voorkeursrichting heeft gekregen: het maakt verschil of je een tweede vortex zoekt langs de trilrichting van het veld of juist loodrecht erop. Onderzoeker Lorenzo De Angelis: “Het is intrigerend om te zien dat, afhankelijk van de richting waarin je op zoek gaat naar de volgende, vortices op grote afstand van elkaar alsnog gecorreleerd kunnen zijn. Of juist niet. Dat hangt ervan af of je in de richting van het veld kijkt of haaks daarop.”

satiewerk kunt verrichten. Vooral ook omdat dit het soort

De kans om op een bepaalde afstand nog een vortex aan te treffen is echter ook afhankelijk van of de vortices een gelij-

die zichzelf Hoofd Tijd en Magnetisme mocht noemen, bij TNO, of een meetinstituut, dat weet ik niet meer. Maar een mooi beroep toch, hoofd tijd? Waarschijnlijk rapporteer je dan rechtstreeks aan Vadertje. Een andere memorabele vond ik – je ziet ‘m nu steeds vaker – het kaartje met de functie-aanduiding Technology Evangelist. Iemand die niet producten of diensten van een bepaalde fabrikant propageert, maar de technologie op zich. Uiteraard wel met het doel om het pad te effenen dat later wordt bevolkt door een legertje marketeers en sales-mensen, die moeten zorgen dat het salaris van de evangelist wordt gerechtvaardigd.

het een mooie gedachte dat je voor technologie evangelimissiewerk is dat wij met onze websites, nieuwsbrieven en printuitgaven ook nastreven. Als technologie evangelie is, dan is de World of Science & Technoloy begin oktober de tempel waar het woord op grote schaal wordt verkondigd. Door honderden evangelisten – al zal dat niet altijd op hun visitekaartje staan. En waar, dit ter geruststelling, de handelaren niet zullen worden verjaagd. Het kan niet anders dan dat beursbezoek een louterende ervaring zal zijn, die iedereen sterkt in haar of zijn geloof in techniek en technologie. Want een carrière in de techniek is natuurlijk wel een topervaring. Zeker als je een mooie functie op je kaartje mag laten drukken. Henk de Vries h.vries@mybusinessmedia.nlI

elektronica 8/9- 2016

Actueel Nederlandse cryptografen winnen Internet Defense Prize Cryptografen LĂŠo Ducas van het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) en Peter Schwabe (Radboud Universiteit) hebben de internationale Internet Defense Prize 2016 gewonnen. Zij kregen de prijs samen met hun co-auteurs Erdem Alkim (Ege University, Turkije) en Thomas PĂśppelmann (Infineon Technologies AG, Duitsland) voor hun paper â&#x20AC;&#x2DC;Post-Quantum Key Exchange - A New Hopeâ&#x20AC;&#x2122;. De prijs werd uitgereikt tijdens het 25e Usenix Security Symposium in Austin, Texas. Facebook stelde de Internet Defense Prize in 2014 in, met Usenix als partner. De prijs bestaat uit 100.000 dollar. â&#x20AC;&#x153;De informatiebeveiligingsindustrie houdt een race tegen de klok om sneller te innoveren dan de tegenstanders die consumenten en bedrijven schade willen toebrengenâ&#x20AC;?, schrijft Facebook. â&#x20AC;&#x153;De meeste security research richt zich echter vooral op aanvallende noviteiten op hackersgebied die weinig invloed hebben op het leven van de meeste mensenâ&#x20AC;?. Om ook de andere kant te stimuleren is de Internet Security Prize

ingesteld om onderzoekers te belonen die een werkend prototype combineren met aanzienlijke bijdragen aan de veiligheid van het Internet - met name op het gebied van bescherming en verdediging, aldus Facebook.

Post-quantum security Het winnende team stelde een verbeterd cryptosysteem voor, â&#x20AC;&#x2DC;NewHopeâ&#x20AC;&#x2122;, dat is ontworpen om aanvallen van toekomstige kwantumcomputers te weerstaan. Zulke kwantumcomputers zouden een verwoestend effect hebben op de veiligheid van onze huidige protocollen - een komst die soms wordt aangeduid als een â&#x20AC;&#x2DC;Cryptocalypseâ&#x20AC;&#x2122;. NewHope kan bijvoorbeeld worden geĂŻntegreerd in TLS en HTTPS, twee securityprotocollen die worden gebruikt door webbrowsers. Dit werd onlangs gedaan door Google, als een experiment voor post-quantum beveiliging.

Jury-oordeel Facebook laat weten: â&#x20AC;&#x153;Voortbouwend op eerdere studies identificeerde dit nieuwe onderzoek

een gepastere foutverdeling en een beter passend reconciliation mechanisme, analyseerde het de robuustheid van het cryptosysteem tegen aanvallen van kwantumcomputers en identificeert het een verdedigingsmogelijkheid tegen mogelijke achterdeurtjes en alles-voor-de-prijsvan-ĂŠĂŠn-aanvallen. Met deze maatregelen was het team in staat om de security-parameter met meer dan 100 procent te verhogen, de communicatie-overhead met meer dan de helft te verminderen en de rekensnelheid in portable C implementatie en de huidige Intel CPUâ&#x20AC;&#x2122;s aanzienlijk te verhogen - en dit alles met bescherming tegen timing aanvallenâ&#x20AC;?. LĂŠo Ducas werkt in de Cryptology onderzoeksgroep bij het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) in Amsterdam, onder leiding van Ronald Cramer. Ducas kreeg onlangs een Veni-subsidie toegekend. Peter Schwabe werkt aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Het onderzoek is mede gefinancierd door een NWO Vrije Competitie subsidie en door een publiek-privaat partnerschap tussen CWI en NXP Semiconductors.

Microbellen maken efficiĂŤntere controle van kankerbehandeling mogelijk Een interdisciplinair team van de KU Leuven heeft een nieuwe manier ontwikkeld om de effectiviteit te controleren van een kankerbehandeling met stralen. De onderzoekers maken daarbij gebruik van microbellen en ultrasone geluidsgolven. Op basis van hun metingen kan de bestraling eventueel bijgesteld worden om zo weinig mogelijk gezond weefsel te beschadigen.

Als de therapie het bedoelde gebied bereikt heeft, zullen de microbellen harder geworden zijn en daardoor op een hogere frequentie trillen. Het inzetten van radiotherapie om kanker te behandelen heeft als nadeel dat er ook gezond weefsel kan worden beschadigd. Er bestaan allerlei methoden om de tumor zo goed mogelijk in kaart te brengen en de straling daar optimaal op te richten, maar er is geen manier om in het lichaam te controleren of de straling effectief zijn doel heeft bereikt. Daar brengen professor Koen Van Den Abeele en zijn collegaâ&#x20AC;&#x2122;s van de KU Leuven nu verandering in.

Microbellen en geluidsgolven Schematische voorstelling van een microbel. De gaskern wordt omgeven door een dun membraan dat de bel stabiliseert. De bel is voorzien van specifieke moleculen met als doel de bel op de locatie van de tumor te houden en te vermijden dat ze snel vernietigd worden door het immuunsysteem. Onder invloed van de stralen gaan de moleculen in de schil samenhangen. Dat proces heeft als gevolg dat de bel stijver wordt en met een hogere frequentie gaat trillen.

De nieuwe techniek combineert microbellen en geluidsgolven om vast te stellen of de radiotherapie het beoogde gebied heeft bereikt. De microbellen zijn ongeveer even groot als een rode bloedcel en worden ingespoten in de bloedbaan. In het lichaam hechten ze zich aan de tumor. Onder invloed van radiotherapie worden de microbellen harder: het is deze lokale verharding die de onderzoekers in kaart brengen, met behulp van ultrasone geluidsgolven. Professor Van Den Abeele van het Departement Natuur-

kunde en Sterrenkunde, Campus Kulak Kortrijk licht toe: â&#x20AC;&#x153;We sturen ultrasone geluidsgolven op de microbellen af, waardoor ze gaan trillen op hun â&#x20AC;&#x2DC;eigenfrequentieâ&#x20AC;&#x2122;. Het is deze trilling die we opvangen en meten, vĂłĂłr en na de radiotherapie. Als de therapie het bedoelde gebied bereikt heeft, zullen de microbellen harder geworden zijn en daardoor op een hogere frequentie trillen.â&#x20AC;?

Muizen Tot nu toe konden artsen enkel met een meettoestel buiten het lichaam controleren of de radiotherapie op de juiste plaats en met de vereiste dosis werd toegepast. Met deze nieuwe meettechniek beschikken ze over veel accuratere informatie uit de omgeving van de tumor zelf om te beslissen of de behandeling al dan niet bijgesteld moet worden. Microbellen worden nu al gebruikt als contraststof bij medische beeldvorming, bijvoorbeeld bij echografie om organen en bloedbanen duidelijker af te bakenen. Het is de eerste keer dat ze ook ingezet worden bij kankerbestrijding. De techniek werd tot dusver in vitro en op muizen getest. Er is nog verder onderzoek nodig om ze ook te kunnen toepassen bij mensen.

elektronica 8/9- 2016

" Ga naar designspark.com

elektronica 8/9- 2016

BEZOEK ONS OP STAND 9D009

UW SOLUTIONPARTNER IN

Connector verbindingen voor industrie, machinebouw en electronica

Connecting the elements Jan van der Heydenstraat 76 2665 JB Bleiswijk Tel. +31 (0)10 5216255 www.lumberg.nl â&#x20AC;˘ info@lumberg.nl

BEZOEK ONZE VERNIEUWDE WEBSITE

Al meer dan 60 jaar worden onze medisch-gecertificeerde voedingen gebruikt in toepassingen als MRI-, CT en PET-scanners, endoscopen en tandheelkundige apparatuur. Ze zijn getest en beproefd volgens de strengste normen.

De 350 W CUS350M convectiegekoelde medische voeding met enkelvoudige uitgang is verkrijgbaar in versies voor 12, 18, 24 en 48 VDC, met rendementen tot 94 %. De IEC60601 3rd Ed. (2 x MOPP) gecertificeerde voeding heeft een laag profiel (40 mm), een stand-by verbruik van minder dan 0,5 W en een optionele 5 V hulpuitgang. Voor toepassingen die extra koeling vereisen is er een 12 V voeding met ventilator.

Voor het ontwerpen van medische apparatuur geeft de TDK-Lambda CUS350M voeding u â&#x20AC;&#x2DC;the power to shape your worldâ&#x20AC;&#x2122;.

Meer informatie: www.nl.tdk-lambda.com/cus350m

elektronica 8/9- 2016

TDK-Lambda Nederland: +31 (0)6 20 61 87 65

Thema WoTS

Een hal vol elektronica Vier dagen spannende en inspirerende techniek op WoTS 2016 Van 4 tot en met 7 oktober is de Utrechtse Jaarbeurs het domein van de World of Technology & Science. Dit evenement, ontstaan door het samengaan van de vakbeurzen Het Instrument en Industrial Motion & Drives, geeft met 450 exposanten een goed beeld van het technologielandschap in de Lage Landen; niet het minst doordat tegelijkertijd de beurs Industrial Processing plaatsvindt. Voor de WoTS zijn de Jaarbeurshallen 7, 8, 9, 10 en 11 verdeeld in vier werelden: de World of Laboratory, de World of Electronics, de World of Automation en de World of Motion & Drives. Het goede nieuws: al deze werelden, inclusief Industrial Processing, zijn toegankelijk met één enkele gratis ticket.

HI en Feda, de organiserende brancheorganisaties, doen er alles aan om een beursbezoek zo aangenaam en inspirerend mogelijk te maken. Naast het expositieprogramma zijn er daardoor diverse speciale activiteiten op en rondom de beursvloer, ter lering en (technisch verantwoord) vermaak. Zo heeft elke wereld zijn eigen seminarprogramma en beursprojecten, zodat bezoekers zich in hun ‘eigen wereld’ kunnen laten informeren. Maar het belangrijkste pluspunt van de WoTS is juist dat al deze werelden gelijktijdig aanwezig zijn. Zo wordt het voor bezoekers extra interessant om eens te gaan bekijken wat andere werelden hen te bieden hebben: waarmee kan Motion & Drives de automatisering van dienst zijn; hoe kan elektronica de laboratoriumtechniek helpen?

Tweejaarlijkse vakbeurs met de World of Laboratory, World of Electronics, World of Automation en World of Motion & Drives. Co-locatie met vakbeurs Industrial Processing. Circa 450 exposanten, 23 seminars en diverse themapaviljoens. Locatie: Jaarbeurs Utrecht, hallen 7 t/m 11. Datum: 4 t/m 7 oktober 2016. Openingstijden: dinsdag, woensdag en donderdag 10.00 … 17.30 uur; vrijdag 10.00 … 16.00 uur Gratis beursbezoek: Een bezoek aan World of Technology & Science is gratis wanneer men zich van te voren aanmeldt via www.wots.nl. Parkeren: Jaarbeurs Utrecht beschikt over diverse parkeerterreinen. Rondom het hallencomplex

Te veel voor één dag? Dat geeft niet: de bezoekersbadge is de hele beursperiode geldig.

Hallen Alvast ter oriëntatie: alle laboratoriumbedrijven staan bij elkaar in hal 7. Deze hal is via twee ingangen bereikbaar: dwars door hal 8 loopt de Lab Highway en hal 7 heeft ook een zij-ingang. In hal 8 staat een deel van de World of Automation, met bedrijven uit de procesautomatisering. Hal 9 is de World of Electronics en de hallen 10 en 11 herbergen de World of Motion & Drives en de rest van de World of Automation. In deze twee hallen, met centraal een roboticapaviljoen, worden diverse rondleidingen aangeboden op het gebied van Industrie 4.0 en Machineveiligheid.

wordt aangegeven welke parkeerterreinen (P1 t/m P4) beschikbaar zijn. Wanneer het parkeerterrein van de Jaarbeurs vol dreigt te raken, kan men parkeren bij P+R Westraven. Langs de verschillende wegen wordt dit door middel van tekstkarren aangegeven. Vanaf P+R Westraven is men binnen 10 minuten bij de Jaarbeurs. Parkeer de auto voor € 5,00 en neem vervolgens de tram naar de Jaarbeurs. Geen file- en parkeerproblemen: Voor bezoekers die files en parkeerproblemen willen vermijden: de WoTS is prima te bereiken met het openbaar vervoer – de ingang bevindt zich op enkele minuten lopen vanaf NS-station Utrecht Centraal. Website: www.wots.nl

Tech Awards Beurzen zijn al lang niet meer de plek bij uitstek om nieuwe producten te introduceren. Het streven is immers om producten zo snel mogelijk op de markt te brengen, op het moment dat de behoefte er is – en natuurlijk liefst voordat de concurrentie er lucht van krijgt. Toch zijn er veel exposanten die met trots willen laten zien wat hun recente noviteiten zijn. Met de Tech Awards willen de beursorganisatoren die exposanten tegemoet komen. De innovatiefste noviteit per wereld –geselecteerd door het publiek en een ter zake kundige jury– wordt bekroond met zo’n Tech Award. De genomineerde inzendingen zijn te zien in drie Tech Award galerijen: een voor de World of Laboratory, een voor de World of Electronics en een gecombineerde voor de World of Automation en de World of Motion & Drives. Daar kunnen bezoekers ook stemmen op hun favoriete innovatie.

Lering en vermaak Kennis opdoen, dat is voor veel technici een belangrijke reden voor een beursbezoek. Op de WoTS gaat het dan natuurlijk om de specialistische vakkennis die op alle beursstands beschikbaar is, maar daarnaast is er een veelomvattend conferentieprogramma met 23 seminars die elk maximaal één dagdeel in beslag nemen. En voor het amusement kan men terecht op verschillende ‘Exciting Technology’ locaties, verspreid over de beurs. Daar vindt onder andere de Hackathon plaats: in competitieverband krijgen studententeams de opdracht om van een gewone huiskamer een Smart Home te maken. Ze kunnen daarvoor

elektronica 8/9- 2016

beschikken over een arsenaal aan hardware- en softwaretools, die beschikbaar zijn gesteld door de exposanten. De teams hebben drie dagen de tijd om zo innovatief en creatief mogelijke applicaties te bedenken. Op regelmatige tijden moeten ze hun vorderingen demonstreren en op de vierde dag is het Hackathon paviljoen een demoruimte. Dit project is niet alleen een attractie voor de beursbezoekers, maar biedt de studenten ook een uniek podium om de industrie te laten zien waartoe ze in staat zijn. Het winnende team mag alle tools, sensoren en apparaten houden. Andere Exciting projecten zijn onder meer een F16-vluchtsimulator, de Precision Room van ASML waarin bezoekers hun vaardighe-

Simplifies interiors. 10

elektronica 8/9-2016

Thema WoTS

den kunnen testen, virtueel lassen en de Delft Hyperloop.

WoTS App Zowel voor de iPhone als voor Android is een interactieve app beschikbaar voor de World of Technology & Science waarmee het makkelijk wordt om een beursbezoek voor te bereiden en efficiĂŤnt te plannen. De app bevat een lijst van exposanten, het conferentieprogramma, de deelnemers aan de X-peditions en de themaroutes en een interactieve plattegrond. Tevens zijn alle

exposanten opgenomen met hun profiel en hun leveringsprogramma. Met behulp van een favorietenoptie is het mogelijk om vooraf een lijst met te bezoeken stands samen te stellen.

World of Electronics De World of Electronics is een snelle groeier: van circa 2300 m2 op de vorige editie in 2014 naar 2450 m2 in 2016. In deze wereld zijn onder andere het Development Club Paviljoen en het Test & Meet Paviljoen te vinden. De 100 exposanten grijpen de ge-

legenheid aan om de industrie en de machinebouw te laten zien welke nieuwe mogelijkheden zij te bieden hebben. Ook vindt hier de Student Hackathon plaats. Grote trekker van de elektronicawereld is telkens weer de Beursgadget, die na intekening gratis beschikbaar wordt gesteld aan bezoekers van deze wereld. Dat is mogelijk door de inspanningen en de sponsoring van een groot aantal exposanten. Dit jaar is het de WoTS-badge, een elektronisch naamplaaatje dat via een ledmatrix ingevoerde boodschappen kan weergeven.

Simplifies innovations. www.avnet-silica.com

elektronica 8/9-2016

Spannend jongensboek Exciting Technology in Utrechtse Jaarbeurs Natuurlijk is een bezoek aan de WoTS op zichzelf al ‘exciting’: de beurs kun je zien als een expositie van de stand van de techniek op het gebied van elektronica, automatisering, aandrijftechniek en laboratoriumtechniek. Alle 450 beursstands worden bovendien bevolkt door specialisten die enthousiast over hun vak kunnen en willen vertellen. Naar verwachting zullen zij ook dit jaar mooie innovaties en projecten tonen.

eel technische disciplines worden (helaas) nog vooral bevolkt door mannen. Voor hen is technologie en techniek een avontuur – een ‘spannend jongensboek’. En welke jongen heeft er nou niet van gedroomd om bijvoorbeeld eens voor een dagje straaljagerpiloot te zijn? Dichterbij die droom dan op de WoTS zullen zij waarschijnlijk nooit komen. De beursorganisatoren hebben speciaal voor mannen die hun hele leven jongen zijn gebleven een aantal ‘Exciting Technology’ paviljoens op de beursvloer ingericht. Waar vrouwen natuurlijk ook meer dan welkom zijn. Voor de paviljoens zijn bijzondere projecten geselecteerd, die bij iedereen tot de verbeelding zullen spreken.

‘Vliegende start’ Om maar met de ultieme jongensdroom te beginnen: de Koninklijke Luchtmacht komt naar Utrecht met een F16-vluchtsimulator. Beursbezoekers kunnen in de cockpit van een F16 een gesimuleerde vlucht maken, onder begeleiding van ervaren instructeurs van de luchtmacht. Ook zal daar worden gedemonstreerd wat er voor nodig is om het verkeer in de lucht te regelen.

vaste hand. En opperste concentratie. Dat is wat de Precision Room vraagt”, aldus ASML. In de Precision Room wacht de bezoeker “… een interactieve experience waar je de precisie en technologische uitdaging van ASML direct ervaart”. De chipmachinefabrikant heeft precieze medewerkers nodig om chipmachines te bedenken en bouwen waarmee in de toekomst steeds kleinere en snellere chips kunnen worden gemaakt.

Precision

Hyperloop

Niet minder interessant is de Precision Room van ASML: daarvoor wordt een speciale container geïnstalleerd waarin bezoekers zelf kunnen testen of ze geschikt zijn om bij het hightech bedrijf in Veldhoven te werken. Wat daarvoor nodig is? “Stalen zenuwen. een scherp oog. Een chirurgisch

Net zo snel als de F16 moet straks de Hyperloop voortbewegen. Sinds Elon Musk in een white paper het idee opperde voor een transportsysteem waarmee je in een uur van San Francisco naar Los Angeles kunt reizen, is de belangstelling ervoor ook letterlijk in een sneltreinvaart toegenomen.

Ultieme jongensdroom? De Koninklijke Luchtmacht toont een F16 vluchtsimulator.

elektronica 8/9- 2016

Thema WoTS

Het concept van Hyperloop Delft.

Vier studententeams krijgen de opdracht om een Home in drie dagen Smart te maken.

In principe zou het gaan om een capsule die door een vacuümbuis nagenoeg wrijvingsloos zou ‘vliegen’. Om de ontwikkeling van zulke transportmiddelen te versnellen, schreef SpaceX – een bedrijf van Musk – een competitie uit waarin werd gevraagd

om ideeën voor zo’n Hyperloop. Het Nederlandse studententeam Delft Hyperloop behaalde de tweede plaats in die competitie en mocht een prototype bouwen op schaal 1 : 2. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de winnende prototypes in augustus in

een testtraject bij SpaceX zouden worden beproefd, maar die test is nu uitgesteld tot februari volgend jaar. Maar op de WoTS is het Delftse prototype al in oktober te zien.

Student Hackathon De Hackathon is ook een van de exciting projecten. Het is een unieke kans voor vier studententeams om zich aan de hele technologie-industrie te laten zien. Het thema van de Hackathon is ‘Smart Home’. Alles in huis kan aan elkaar gekoppeld en relatief eenvoudig bestuurd en bediend worden. Lampen, stopcontacten, sensoren, thermostaat, lora- en een lokalisatie netwerk zijn in de woonkamer aanwezig. Ieder team krijgt een embedded development board, een sensor kit, lokalisatie tools en gadgets om het huis te hacken en slim te maken. Welk team toont zich het meest innovatief en laat de gehele Nederlandse industrie Internet of Things van dichtbij ervaren? Om de juiste keuze te maken en te sparren krijgt ieder team een mentor.

Aan de slag in de ASML Precision Room.

De overige Exciting projecten zijn te vinden op http://wots.nl/exciting-technology-2/

elektronica 8/9- 2016

Seminar-spoorboekje WoTS 2016 Alle seminars op de World of Technology & Science Kennisoverdracht: dat is een van de belangrijkste pijlers voor innovatie. Met nieuwe kennis zijn nieuwe producten en diensten te bedenken en nieuwe markten aan te boren. Kennis opdoen is voor veel technici dan ook bij uitstek een reden voor een beursbezoek. Kennis op je eigen vakgebied maar mogelijk ook in een van de disciplines waar je nog niet zo goed in thuis bent. De WoTS is daarvoor een ideaal podium, omdat er verschillende branches bij elkaar komen, die – dat staat vast – nu en in de toekomst van elkaars diensten gebruik maken.

aarom geven we hier ook een compleet overzicht van het omvangrijke congresprogramma, om potentiële bezoekers zo compleet mogelijk te informeren, maar wellicht ook te inspireren. Enkele van die seminars worden kort toegelicht en een paar andere komen elders in deze beurseditie uitgebreid aan de orde. De complete programma’s van alle seminars zijn te bekijken op www.wots.nl; daar is ook een registratiemodule te vinden. Dit zijn alle seminars die van 4 tot en met 7 oktober plaatsvinden op de WoTS: Dinsdag 4 oktober 09:00 – 12:30 uur: Veiligheidsseminar ‘Labsafety’ 09:00 – 12:30 uur: DNA & Doping 09:00 – 12:30 uur: Energy Efficiency – Automatisering 09:00 – 12:30 uur: High Speed Vision Systemen Snelle visionsystemen worden ingezet om fouten te vinden, kwaliteit te controleren, inspecteren en analyseren en om het productieproces te versnellen. Jochem Herrmann, president van de EMVA (European Machine Vision Association) en chief scientist bij Adimec opent het programma met de presentatie ‘Vision is everywhere’. Hij neemt de bezoeker mee door het boeiende landschap van (machine) vision. Na een stukje geschiedenis behandelt hij de

elektronica 8/9- 2016

belangrijkste componenten van een machinevisionsysteem, de huidige stand van de techniek en het belang van standaardisatie voor de industrie. Omdat de ontwikkelingen in hoog tempo verder gaan, behandelt Herrmann ook verschillende trends die de MV-systemen in de toekomst sneller, nauwkeuriger, goedkoper en eenvoudiger toepasbaar zullen maken. Volgens Erik Seuner van Isotron Systems is machine vision in de loop van de jaren uitgegroeid tot een onmisbare geautomatiseerde beeldverwerkingstechniek in de maakindustrie. Hij bespreekt verschillende technieken en laat zien op welke manier bezoekers meer inzicht kunnen krijgen in hun proces, productierisico’s kunnen minimaliseren, productiviteit kunnen verhogen, onverhoopte stilstandtijden kunnen terugdringen en zelfs imagoschade kunnen voorkomen. Chris Jorna van Sick geeft een presentatie met als titel ’Highspeed inline inspection met 3D-vision’. Inspectie en controle worden steeds belangrijker in veel processen in industrie, logistiek, vervoer en veel andere toepassingen. Dat kan zijn om efficiency te maximaliseren, veiligheid te waarborgen of bijvoorbeeld transportkosten te kunnen bepalen en doorrekenen. In al deze toepassingen kan snelle online detectie met 3D-vision een oplossing zijn. Ohad Zangi van Image Systems vertelt hoe met behulp van high speed camera’s (tot een miljoen frames per seconde) analyses kunnen worden gemaakt. Deze techniek is vooral bedoeld om ‘incidenten’ op te sporen.

De laatste spreker is Jonathan Borremans van Imec, met een presentatie over de eCCD (embedded CCD) Cmos-technologie van Imec voor gevoelige, nauwkeurige en snelle beeldsensoren. De technologie combineert CCD pixels met snelle Cmos on-chip elektronica. Dankzij ruisarme ladingsoverdracht en high speed AD-conversie en datacommunicatie leent deze technologie zich goed voor snelle ‘time delay integration’ toepassingen. 09:00 – 12:30 uur: Vereniging Analisten Pathologie 09:00 – 12:30 uur: Cyber Security 13:00 – 16:30 uur: Chromatografie Woensdag 5 oktober 09:00 – 12:30 uur: Energy Efficiency – Mechatronica 09:00 – 12:30 uur: Analytisch meten in Voeding 09:00 – 12:30 uur: Elektronica Productie Proces Zie pagina 16 voor een uitgebreide beschrijving van dit seminar. 09:00 – 12:30 uur: Kwaliteit & Controle 09:00 – 12:30 uur: Robotica Marijke Zaal Donderdag 6 oktober 09:00 – 12:30 uur: Embedded systems versus PLC In dit seminar behandelen vijf sprekers de technologische trends. Thieu Avontuur van Itho Daalderop opent met zijn presentatie ‘Regel de kritieke balans tussen prestaties en kostprijs. Avontuur staat stil bij (vaak tegengestelde) belangen en hoe hij de kritieke balans tussen prestaties en kostprijs regelt. Adriaan Walraven van TMC Electronics geeft aan dat de werelden van PLC en embedded systeem steeds verder naar elkaar toe groeien. Op het gebied van software-engi-

Thema WoTS

neering zullen nieuwe ontwikkelingen leiden tot een omgeving waarin functionaliteit wordt gemodelleerd, onafhankelijk van het platform. Vanuit deze modellen kan de software worden gegenereerd naar het zelfgekozen platform. Dat leidt tot veel nieuwe mogelijkheden en het zal volgens Walraven de manier van software-engineering op zijn kop zetten. Wesley Witteveen van Telerex laat de toegevoegde waarde zien van elektronicamodules, zoals displays. Door modules te gebruiken kan zowel de ontwikkeltijd van embedded systemen worden verkort of de functionaliteit van PLC’s worden verbeterd. Het programma wordt afgesloten door Gepro Electronics en Engineering Spirit. Zij presenteren een case met een embedded oplossing en lichten die keuze, de gebruikte techniek en het verloop van het project toe. 09:00 – 12:30 uur: Approach to achieve Industrie 4.0 and Smart Industry 09:00 – 12:30 uur: Point of Care Testing 09:00 – 12:30 uur: Energy Efficiency – Monitoring Lees meer over dit seminar op pagina 20. 09:00 – 12:30 uur: Kalibreren en Kwaliteit 10:00 – 11:00 uur: Hamburgers uit het laboratorium 13:00 – 17:00 uur: Levensduur en onderhoud op basis van Prognostics & Health Monitoring Bij het ontwerp van machines en instrumentatie wordt veel aandacht besteed aan mogelijke faalmechanismen en worden levensduurvoorspellingen gemaakt. Deze

zijn doorgaans gebaseerd op simulaties onder testcondities en kansberekeningen. Bij PHM wordt de daadwerkelijke status van apparatuur gebruikt als input voor modellen om de (resterende) levensduur te voorspellen of nauwkeurig onderhoudsmomenten te bepalen. Boudewijn Jacobs van Philips Lighting verzorgt de opening van het seminar en geeft een inleiding over PHM waarbij ook termen als HUMS en CBM uitgelegd worden. Hij bekijkt de standaarden en legt de methodiek van PHM nauwgezet en eenvoudig uit. Wan-Jui Lee van NedTrain geeft later in het seminar de lezing ‘Predictive maintenance in real-life: cases and challenges from Dutch Railways (NS)’. Wan-Jui Lee zal uitleggen hoe health monitoring helpt deze doelstellingen te bereiken en hoe het daarnaast zorgt voor de vermindering van onderhoudskosten. Vrijdag 7 oktober 10:00 – 11:00 uur: Disrupties in Technologie en Maatschappij De technologische ontwikkelingen gaan zeer snel en nieuwe mogelijkheden doen hun intrede. Robots vinden we al veel in de industrie en komen ook in de agro/food sector steeds meer voor. De maatschappelijke uitdaging is niet alleen hoe om te gaan met de acceptatie en de exploratie van de mogelijkheden, maar ook om na te denken over de consequenties ervan. Wat kunnen de cross-overs opleveren en hoe versnellen we dat? 09:00 – 12:30 uur: Online Monitoring & Maintenance De sprekers op dit seminar staan stap voor stap stil bij de keuzes die moeten worden gemaakt. De eerste is Coen Sanderink van

de Brabantse Ontwikkelings Maastchappij. Hij vertelt vanuit praktijkervaring hoe voorspellend onderhoud je businessmodel kan versterken. Sander Kool van Engineering Spirit bespreekt daarna het belang van een goede, betrouwbare draadloze verbinding. Wat zijn mogelijkheden en wat zijn risico’s? Encryptie, authenticatie en andere aandachtspunten voor een goede beveiligde verbinding komen in zijn presentatie ook aan bod. Jan Stegenga (Stichting Incas3) legt uit hoe het sensorsysteem beheersbaar en betrouwbaar blijft. Wat komt er allemaal kijken bij het beheren van een sensornetwerk waarvan de nodes niet toegankelijk of te talrijk zijn voor onderhoud? Erik van Hilten van National Instruments gaat dieper in op de mogelijkheden die er zijn om analytische modellen te gebruiken om data te analyseren en zo proactief opkomende afwijkingen te voorspellen en om te zetten naar aanbevelingen. Voor Gert Franke van Clever Franke is datavisualisatie van complexe informatie dagelijkse kost. Hij geeft tips en gunt zijn toehoorders ook een blik in de toekomst van datavisualisatie. Thomas Wagenveld van Alflex Technologies sluit het seminar af met een praktijkvoorbeeld waarbij alle aspecten van online monitoring & maintenance nog eens aan bod komen. 09:00 – 12:30 uur: KNCV Studenten Seminar 09:00 – 12:30 uur: Werkgroep Scheidingsmethoden SAC www.wots.nl

elektronica 8/9- 2016

Design bepaalt de Total Cost of Ownership Seminar Elektronica Productie Proces Een lage kostprijs, hoge betrouwbaarheid, het liefst zo snel mogelijk en natuurlijk moet het werken. Bij de start van een ontwerp staat functionaliteit vaak voorop en wordt er minder stilgestaan bij productie en betrouwbaarheid. Dit levert achteraf vaak extra werk op om alsnog de produceerbaarheid en betrouwbaarheid ‘in te designen’. De sprekers op dit seminar geven concrete tips om het totale productieproces te optimaliseren. De totale keten moet zorgen voor een tevreden klant.

ls wordt begonnen met een elektronica-ontwerp gaat het natuurlijk in eerste instantie om de gewenste funstionaliteit van het ontwerp. Bij het kiezen van de benodigde componenten wordt dan vaak minder gelet op zaken als testbaarheid, verkrijgbaarheid of betrouwbaarheid. En dat terwijl dergelijke informatie in de keten zeker wel beschikbaar is. Het is mogelijk om, door op een juiste manier

samen te werken, een prototype de eerste keer al juist te produceren (right first time). Het seminar raakt bijzonder actuele thema’s, zoals Smart Industry en zelfs de volgende industriële revolutie. Immers, het automatisch gebruik maken van beschikbare data om de kwaliteit van de geproduceerde elektronica te verhogen en de kosten te verlagen – dat klinkt erg slim. Het

Uitbesteden, zelf doen, of een combinatie?

seminar geeft dan ook zeker een toekomstvisie. Maar – ook niet onverstandig – de sprekers uit de elektronica-assemblage, de PCB-productie en de testtechniek houden het verder graag praktisch. Ze geven tips en trucs om tijd en kosten te besparen. Ook kijken ze vanuit dit oogpunt naar de productie van prototypes. Moet je apparatuur aanschaffen om ze zelf te ontwikkelen, of word je dan bij het ontwikkelen juist beperkt door de mogelijkheden van je eigen apparatuur en haal je niet het maximale resultaat uit de uiteindelijke productielijn? Hoe goed is uw design? Onder de titel ‘Total Cost of Ownership’ behandelt Niels Malotaux een aantal aspecten die de kwaliteit van de elektronicaproductie beïnvloeden. Het gaat echter niet zozeer om de kosten, maar veeleer om de opbrengst van het product. Produceerbaarheid is één van de vele kwaliteiten (-‘ilities’) waar een productontwerp aan moet voldoen. Hoe zorgt de ontwerper ervoor dat het product het gewoon doet, niet alleen bij de productie, maar gedurende de gehele levensduur? Wat kan daar allemaal misgaan? EDA tooling verlaagt de TCO Design-keuzes bepalen in grote mate de TCO. In deze beginfase van de ontwikkeling is het gelukkig ook het eenvoudigst (en dus ook het goedkoopst) om nog wijzigingen door te voeren. Goede afspraken maken met de andere partners in de keten levert dan ook veel winst op. De EDA-tooling kan

elektronica 8/9- 2016

Thema WoTS Dan is het belangrijk te weten wat er kan en niet kan op vlak van PCB-technologie. Een hele klus om dat uit te zoeken in catalogi en capability specs van PCB-fabrikanten. Eurocircuits heeft dit in een handige configurator gegoten die dit voor jou ‘on-the-fly’ valideert aan de hand van de parameterkeuzes die je maakt. Welke deze parameters zijn en wat hun weerslag is op de PCB-productie, dus met andere woorden wat waarom kan en waarom niet en hoe je dan uiteindelijk tot jou DRC-waarden voor jouw PCB komt, zullen we op het seminar belichten.”

EDA-tooling kan de Total Cost of Ownership verlagen.

een belangrijke rol spelen bij onder andere de volgende punten: • De juiste componentkeuzes. Technisch gezien, maar ook door de ogen van de inkoper/assembleur; • Levertijd en leverbetrouwbaarheid van de componenten; • Data-integriteit; • Communicatie met de mechanisch ontwerper; • Eisen voor de assembleur; • Feedback in verband met de produceerbaarheid; • Testbaarheid van de PCB/ Veel data hierover zijn in de gehele keten al

aanwezig betoogt Peter de Ruiter, Transfer. Vaak is die informatie verspreid bij meerdere partners. Als we zorgen dat deze informatie eenduidig beschikbaar wordt voor de engineer, zal dit bijdragen aan een beter ontwerp met een lagere TCO voor nu, maar ook voor toekomstige producten. Design parameters voor de print. Welke DRC-waarden en PCB-opbouw gebruik ik bij voorkeur in mijn CAD? Dirk Stans, Eurocircuits: “Het schema is klaar en je wilt zo snel mogelijk aan de slag met testen. Snel een printje tekenen. Dat wil je uiteraard liefst direct goed doen.

Uitbesteden of intern de assemblage organiseren? In veel gevallen is het een voor de hand liggende keuze om SMT-productie elders neer te leggen. Er zijn echter steeds meer bedrijven die opteren voor een combinatie van zowel interne als externe bestukking. Bij het inrichten van een productie die geschikt is voor proto’s, NPI (new product introduction) en kleine batches dien je rekening te houden met verschillende factoren als efficiëntie, kwaliteit, time-to-market, investeringskosten en keuze van het juiste proces. Tom van Tongelen, SMD-Tec geeft aanknopingspunten over hoe je van jouw idee zelf een geassembleerd product kunt maken. Hoe leiden Design for eXcellence en big data tot het meest ideale productieproces?

De online PCB Configuratie van Eurocircuits valideert een printontwerp ‘on-the-fly’.

elektronica 8/9- 2016

Design for eXcellence (DfX) helpt bij het ontwerpen van PCBA’s met de hoogst mogelijke kwaliteit, hoge betrouwbaarheid en dit voor de beste Total Cost of Ownership. Wanneer moeten deze DfX-analyses worden uitgevoerd? Hoe beïnvloedt Design for Manufacturing (DfM) de productie-yield en daarmee de kwaliteit? Hoe leidt de Design forTest-analyse tot een teststrategie met de hoogst mogelijke testdekking? Hoe worden de resultaten van het voortraject (DfX) gebruikt om het productieproces te controleren? Hoe wordt door middel van data opslag (big data) de feed forward (DfX) en

feed backward (big data) lus gesloten? Hoe leidt dit in de toekomst naar ‘de donkere fabriek’. Marcel Swinnen, TBP Electronics, geeft het antwoord. Design For Test Hoe een goed doordacht ontwerp helpt bij het reduceren van kosten bij het uiteindelijk testen van de geproduceerde print. Welke regels bij het ontwerpen van de print zijn van belang als ik mijn testhulpmiddelen zo goedkoop en toch zo betrouwbaar mogelijk wil realiseren en wat zijn de gevolgen als ik dat niet doe. Goede software

kan hierbij in het ontwerpstadium al direct tonen waar de zwakke punten liggen op het gebied van test, testtoegankelijkheid en de bouw van testmiddelen. Dit zijn de onderwerpen waarop Peter van Oostrom, Romex, aan de hand van een paar voorbeelden uit de praktijk, dieper zal ingaan. Seminar Elektronica Productie Proces Woensdagochtend 5 oktober, 9.30 … 12.15 u zaal Mission 1 http://wots.nl/seminar-ie-elektronica-prod-proces/

Hét online platform voor engineers!

Vind de juiste engineer voor uw met Engineersonline.nl! Dagelijks bezocht door duizenden engineering professionals. vacatures.engineersonline.nl/mogelijkheden

elektronica 8/9- 2016

Breng uw EMC testapparatuur op een hoger plan.

Met de introductie van Suzhou 3ctest Electronic Co. Ltd. levert AR Benelux nu een volledig pakket EMC Test Apparatuur voor commerciĂŤle en automotive toepassingen. )FU BBOCJFEFO WBO EF BMMFSCFTUF &.$ QSPEVDUFO FO TZTUFNFO JT HFFO TJOFDVSF )FU WFSFJTU DPOTUBOUF JOOPWBUJF FO FFO OJFU BGMBUFOEF JO[FU PQ LXBMJUFJU QSJKT FO TFSWJDF 4PNT CFUFLFOU iTFSWJDFw IFU WJOEFO WBO EF &.$ QSPEVDUFO EJF PO[F LMBOUFO OPEJH IFCCFO POHFBDIU XBBS JO EF XFSFME EJF QSPEVDUFO LVOOFO [JKO %BBSPN IFCCFO XF FFO TBNFOXFSLJOHTPWFSFFOLPNTU BGHFTMPUFO NFU DUFTU JO $IJOB PN IVO VJU[POEFSMJKLF DPMMFDUJF WBO &4% 4VSHF FO USBOTJÂťOU TJNVMBUPSFO UPF UF WPFHFO BBO IFU QSPEVDU QPSUGPMJP WBO "3 1SPEVDUFO [JKO POEFS BOEFSF t &MFDUSPTUBUJD EJTDIBSHF TJNVMBUPSFO t #VSTU HFOFSBUPSFO t 4VSHF HFOFSBUPSFO t 7PMUBHF EJQ TJNVMBUPSFO %F[F TBNFOXFSLJOH CSFOHU IFU BM BBOXF[JHF TUFSLF &.$ QSPEVDU QPSUGPMJP WBO "3 #FOFMVY PQ FFO IPHFS QMBO FO CJFEU V UBMMP[F WPPSEFMFO

Voor meer informatie, bezoek ons op www.arbenelux.com/merken/3ctest of bel +31.172.423.000.

Neem contact met ons op ad@ARWorld.US www.ar-europe.ie/3ctest

europe Other divisions: rf/microwave instrumentation U modular rf U receiver systems

ISO 9001:2008 Certified

www.arworld.us Download the AR RF/Microwave Mobile App: www.arworld.us/arApp

"3 &VSPQF )FBERVBSUFST t t XXX BS FVSPQF JF *O &VSPQF DBMM BS 6OJUFE ,JOHEPN t BS 'SBODF t BS %FVUTDIMBOE t BS #FOFMVY

$PQZSJHIU Ă? "3 5IF PSBOHF TUSJQF PO "3 QSPEVDUT JT 3FH 6 4 1BU 5. 0GG

Kwaliteit van het net en opvangen van spanningdips Energieverbruik monitoren levert voordelen op In Nederland is het energienet betrouwbaar te noemen. Netbeheer Nederland onderzoekt dit jaarlijks en stelt dat een klant gemiddeld drie minuten per jaar zonder gas en twintig minuten zonder elektriciteit zit. Diverse datacenters kiezen niet voor niets voor Nederland. Ondanks die positieve constateringen zijn er wekelijks storingen en kunnen bedrijven problemen met spanningsdips en de kwaliteit van de spanning hebben.

innen de industrie ligt het probleem dan eerder op de impact op de productie of de faciliteiten. De vergoeding die men wettelijk gezien kan krijgen, weegt nooit op tegen de vervolgschades in het verlies van productie of het volledig uitvallen van installaties. Het defect gaan van componenten of systemen door een lagere kwaliteit van het energienet is te voorkomen. Het is dan wel van belang, dat de verantwoordelijke binnen het bedrijf zich gaat oriënteren op de technische aspecten. Monitoring van het energienet levert voordelen op.

Obstakel De onbekendheid met termen als power quality, transiënte spanningen en harmo-

elektronica 8/9- 2016

nische vervorming vormt een obstakel, om zelf te monitoren of dat uit te besteden. Als er negatieve effecten ontstaan door problemen in het energienet, is men al snel te laat. Het bewustzijn op dit vlak is daarom van belang en dat is de aanleiding geweest voor zes bedrijven, om een seminar te organiseren tijdens de World of Technology & Science op donderdag 6 oktober. Onder de titel ‘Energy Efficiency – Monitoring’ gaan de sprekers in op het vaststellen van de netkwaliteit, inzicht in het belastinggedrag, storingen, power quality, spanningsdips en de juiste meetinstrumenten om goede stappen te ondernemen. Aanvullend wordt ingegaan op de energietransitie, waarbij het elektriciteitsnet de nodige

veranderingen zal ondergaan. Als er dynamischer met vraag en aanbod omgegaan wordt, meer duurzame energiebronnen beschikbaar zijn en meer intelligente apparatuur op het net zit, is wederom monitoring van belang. Voor de industriële managers met energiemanagement in hun portefeuille is het seminar de uitstekende gelegenheid om praktische kennis op te doen over een onderwerp, dat soms als te technisch wordt gezien, maar concrete voordelen oplevert bij een deskundige inzet. Voor elk bedrijf is het belangrijk goed op de kosten te letten en een van de manieren is het begrijpen van het totale energieverbruik en hoe machines efficiënter en energiezui-

Thema WoTS

niger ingezet kunnen worden, of misschien door peak-shifting op tijden met goedkopere energieprijzen op vollast draaien. Ook door het meten van power quality en andere parameters kunnen maatregelen genomen worden die kostenverlagend werken. Het seminar biedt concrete voorbeelden van klantencases, zoals bij Alliander, om de grote voordelen van monitoring te zien. Daarnaast gaan de sprekers in dit seminar in op de laatste stand van sensoriek, telemetrie, monitoring en trouble-shooting voor de nodige technische diepgang. Power quality prescan: gezondheidsmonitoring voor en op de aansluiting Walter Hulshorst, DNVGL Energy en Edwin Muller, Kenter Hinder ten gevolge van power quality wordt vaak pas onderkend als een probleem zich daadwerkelijk al heeft voorgedaan. Wanneer een bedrijf hinder heeft van power quality is dit vaak doordat het proces uitvalt en de bedrijfsvoering staakt, of wanneer componenten regelmatig defect gaan. Jaren heeft men geen hinder van power quality en ineens kan het zich voordoen met alle negatieve gevolgen van dien. Bedrijven zijn zich vaak niet bewust van een mogelijk power quality probleem in hun installatie en nemen derhalve niet altijd voorzorgmaatregelen. Kenter en DNVGL zijn samen op zoek gegaan naar een methode waarbij een bedrijf van te voren inzicht krijgt in enkele power quality aspecten zonder daarbij uitputtende metingen te hoeven uitvoeren. Preventief kan op de bestaande infrastructuur al een indicatie worden gegeven of bepaalde power quality aspecten zich al dan niet negatief ontwikkelen in de loop der tijd. Waarom het monitoren van spanningsdips zo effectief is Arjan Pit, forTop automation & energy control Ieder jaar komen er 14000 tot 17000 spanningsdips voor. Die hebben vanzelfsprekend invloed op de continuïteit van bedrijfsprocessen: complete installaties kunnen uitvallen.

Netkwaliteit meten met de EM720T.

Hoe komen we erachter wat de oorzaak is? Had de uitval voorkomen kunnen worden of hadden we door tijdige herkenning de gevolgkosten kunnen beperken? Storingen zoeken is dingen uitsluiten. Door continu te monitoren worden spanningsdips altijd herkend. Dit is van belang voor ziekenhuizen, datacenters, productie, maar ook voor de onderverhuurders op een bedrijventerrein. Kortom, iedereen die verantwoordelijk is voor energie wil een goed beeld hebben van de kwaliteit van de energievoorziening. Het juiste gereedschap is bepalend voor het resultaat, ook bij power quality metingen Roy Hali, Batenburg Mechatronica De aanleiding voor het uitvoeren van een power quality meting is bepalend voor de keuze van het geschiktste meetinstrument. Als vastgesteld moet worden of een installatie voldoet aan de internationaal geldende EN50160-norm, zal worden gekozen voor een instrument dat volledig in overeenstemming met deze norm meet en dat de benodigde meetresultaten levert om een inspectierapport te kunnen opstellen. In het geval dat de power quality wordt gemeten omdat er ‘onverklaarde’ storingen optreden, is het gewenst om zoveel mogelijk informatie te verzamelen op het moment van de storing om te kunnen achterhalen of er een relatie bestaat met de netkwaliteit. Het kan natuurlijk voorkomen dat het vermogen over een langere tijd gemonitord dient te worden. Dit om inzicht te krijgen wat er gebeurt tijdens verschillende bedrijfsomstandigheden. Hiervoor zullen de

metingen een onderdeel zijn van een uitgebreider meetsysteem. Al deze verschillende scenario’s worden besproken en tevens wordt geïnventariseerd wat de specifieke behoeften zijn om hiermee tot een bewuste meetinstrumentkeuze te komen. Nyrstar reduceert productie storingen door monitoren transiënte spanningen Christan van Dorst, Hyteps Bij de productie van zink maakt Nyrstar gebruik van gelijkrichters met thyristoren en dioden. Nyrstar kreeg in 2014/2015 enkele malen te maken met onverklaarde kortstondige uitval van de gelijkrichters met thyristoren. Tijdens het uitgebreide onderzoek naar de oorzaak van de uitval rees onder andere de vraag hoe het op het moment van de uitval was gesteld met de kwaliteit van de voeding, de elektriciteit. In samenspraak met Hyteps heeft Nyrstar gekozen voor monitoring met de EM720T. Dit is een geavanceerde en snelle meter die alle mogelijke power quality events registreert, waaronder transiënten, pieken, dips, flikker en harmonischen. Powermonitoring & troubleshooting, een praktische aanpak Jelle Bierma, namens Dewetron Benelux Tijdens deze lezing neemt de spreker zijn publiek mee in de wereld van PQ- en troubleshooting-metingen: • Net(kwaliteit) monitoring; • Inzicht in belastinggedrag; • Norm versus praktijk; • Vaste opstelling / mobiele opstelling; • Welke storingen, hoe vast te leggen.

elektronica 8/9- 2016

Veilige dataoverdracht en monitoring van elektriciteitsnetten Erik van Hilten, National Instruments Netherlands Het elektriciteitsnet zal de komende jaren grote veranderingen ondergaan om een dynamischer vraag en aanbod van elektriciteit te accommoderen. EĂŠn van de problemen waar distributiebedrijven mee te maken hebben is dat er meer intelligente apparatuur op aangesloten wordt. Denk hierbij aan phasor measurement units (om lokaal inzicht te krijgen in energiestromen) en laadpalen. Binnen het door de EU gesponsorde onderzoeksproject FP7 C-DAX is gekeken hoe deze data zijn te beveiligen. Dit is uitgetest binnen het Livelab van Alliander. Energy Efficiency â&#x20AC;&#x201C; Monitoring Donderdag 6 oktober, 09.00 â&#x20AC;Ś 12.30 uur Zaal Mission 1 http://wots.nl/seminar-ia-energy-efficiency-monitoring/

Netkwaliteit gedurende een bepaalde tijd gemonitord.

elektronica 8/9-2016

Industry 4.0 from EBV – Man AND Machine Solutions

For EBV, Industry 4.0 means the smart and secure collection and

The EBV IoT Smart, Secure, Connected – Everywhere

This means that, with Industry 4.0 Solutions from EBV, jobs won’t be

exchange of data. The hardware is an enabler, however, an abundance of know-how and multiple core functionalities also come from the software side. EBV’s aim for Industry 4.0 is to support and help customers make their production more efﬁcient, safer, ﬂexible and cost-effective. lost – instead, existing jobs will be secured and new jobs will be created! Industry 4.0 is a dynamic process that is constantly developing and progressing, so if you would like individual advice then please do not hesitate to talk to your local EBV partner, the leading specialist in EMEA semiconductor distribution. Alternatively go to ebv.com/industry4.0.

Distribution is today. Tomorrow is EBV! www.ebv.com

Disrupties in technologie en maatschappij Nadenken over de consequenties van technologische ontwikkelingen Wij zijn wereldkampioen met onze voetbalrobots, en wij zijn als Nederland nummer 1 wereldwijd in high tech machines met bijvoorbeeld een living lab voor slimme en elektrische auto’s. De technologische ontwikkelingen gaan zeer snel en nieuwe mogelijkheden doen hun intrede. Robots vinden we al veel in de industrie en komen ook in de agro/food sector steeds meer voor. De maatschappelijke uitdaging is niet alleen hoe om te gaan met de acceptatie en de exploratie van de mogelijkheden, maar ook na te denken over de consequenties ervan. Wat kunnen de cross-overs opleveren en hoe versnellen we dat?

Prof.dr.ir. Maarten Steinbuch spreekt op de WoTS over technologie en maatschappij. (foto: Bart van Overbeeke)

imon Stevin Meester en Universiteitshoogleraar prof.dr.ir. Maarten Steinbuch bespreekt die consequenties op de WoTS in een presentatie van een uur op vrijdagochtend 7 oktober. Steinbuch: “Ik denk dat de Europese universiteiten nog veel meer kunnen doen aan samenwerking met de industrie, om samen te komen tot disruptief denken. Ik zie het verschil niet tussen fundamenteel en toegepast onderzoek; voor mij is dat allemaal hetzelfde. We moeten meer risico’s nemen en de industrie helpen met strategieën voor de langere termijn”.

elektronica 8/9- 2016

Maarten Steinbuch (1960) is hoogleraar Control Systems Technology aan de TU/e; hij is leider van de Control Systems Technology groep binnen de faculteit Mechanical Engineering. Steinbuch heeft nationaal en internationaal veel aanzien door het werk van hem en zijn groep op gebied van ‘advanced motion control’. Het gaat hierbij om de aansturing van zeer geavanceerde technische systemen, waarbij extreme accuratesse en snelheid vaak cruciaal zijn. Voorbeelden zijn machines voor productie van micro-elektronica en kernfusiereactoren. Ook worden in zijn groep geavanceerde

chirurgierobots ontwikkeld, die nu via spinoff bedrijven de markt bereiken.

Snellere postduiven Steinbuch begon zijn loopbaan in de industrie: in de precisiemechanica en besturingstechniek bij Philips Research en hij werkte aan projecten voor ASML. Als belangrijkste reden voor zijn overstap naar de TU Eindhoven noemt hij zijn drang naar de vrijheid om outside-the box te denken. “Als je business-strategieën voor de toekomst ontwikkelt, moet je het conventionele denken over de verkoopdoelstellingen voor het

Thema WoTS volgende kwartaal opzij zetten. Je ziet zo veel industriële onderzoekslaboratoria die alleen maar incrementele verbeteringen ontwikkelen. Maar het fokken van snellere postduiven hielp niet bij de ontwikkeling van de telefoon en snellere paarden leidden niet tot de uitvinding van de stoomlocomotief.” “Maar het is ook zo dat academisch onderzoek sterk afgestemd moet blijven op de behoeften van de ‘echte wereld’. Je ziet aan de huidige start-ups dat er maar weinig anwoorden worden gevonden als je alleen maar in het lab zit. Praten met chirurgen, olieboorders, autofabrikanten is essentieel.” Vanwege zijn grote verdiensten heeft de TU/e Steinbuch in 2013 de eretitel Universiteitshoogleraar toegekend. Daarnaast is hij wetenschappelijk directeur van het TU/e High Tech Systems Center en van het 3TU Research Centre High Tech Systems. Ook is hij bestuurslid van de sectororganisatie AutomotiveNL. Bij het grote publiek is hij bekend door zijn vele media-optredens. Voor zijn onderwijs- en onderzoekactiviteiten en bijdragen aan publieke discussies heeft hij

regelmatig onderscheidingen ontvangen, zoals in 2015 de Academic Society Award van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs.

Simon Stevin Meester Dit jaar krijgt Steinbuch het Simon Stevin Meesterschap, de hoogste onderscheiding voor de technische wetenschappen in Nederland. Aan deze eretitel, toegekend door Technologiestichting STW, is een half miljoen euro verbonden, te besteden aan onderzoek. Hij krijgt de onderscheiding voor zijn technisch-wetenschappelijke onderzoek en de manier waarop hij bruggen slaat tussen wetenschap en praktijk, aldus STW. Vanwege het 35-jarige bestaan van STW zijn er dit jaar twee winnaars. Naast Steinbuch krijgt ook Suzanne Hulscher van de Universiteit Twente de prijs. De laureaten ontvangen hun prijs tijdens het jaarcongres van STW, dat plaatsvindt op 24 november 2016.

Vereerd “Ik voel me zeer vereerd”, reageerde Steinbuch op de bekendmaking. “De prijs onderstreept het belang van de verbinding die we moeten maken vanuit de wetenschap met de maatschappij en de industrie. Dat is

waar ik voor sta. Het is een stimulans voor deze benadering dat ik nu deze prijs krijg.” STW prijst de manier waarop Steinbuch bruggen slaat tussen wetenschap en bedrijfsleven, en die samen laat optrekken om maatschappelijke vraagstukken op te lossen. In zijn onderzoek werkt hij onder meer samen met ASML, Philips, TNO en Océ, alsook met veel mkb-bedrijven. Mede dankzij Steinbuch is Nederland een hotspot voor ontwikkelingen rondom elektrisch rijden, regeling van precisiesystemen en microchirurgie. STW kent het Simon Stevin Meesterschap toe sinds 1998. Eerdere winnaars aan de TU/e zijn Philip de Goey (2010), Jaap Schouten (2006), Arthur van Roermund (2004).

Disrupties in technologie en maatschappij Vrijdagochtend 7 oktober, 10.00 … 11.00 uur, zaal Progress

www.wots.nl

Ventilatoren T T E I

+31 10 2928787 +32 2 2533120 info.mechatronica@batenburg.nl www.batenburg-mechatronica.com

elektronica 8/9- 2016

WoTS Badge: kwaliteit van eigen bodem Samenwerking in de keten leidt tot beursgadget Het is inmiddels een vaste traditie geworden, de beursgadget die jaarlijks –afwisselend voor de WoTS en de beurs Electronics & Applications– wordt ontwikkeld, geproduceerd en uitgereikt aan de bezoekers. Veel van de gadgets zijn inmiddels collector’s items en andere zijn in de handel verkrijgbaar. Dit jaar gaat het om een product dat is ontwikkeld door Salland Electronics en dat voorafgaand aan de beurs wordt geproduceerd door Azteco Electronics.

ijdens een bijeenkomst in september 2015 bij FHI in Leusden konden de aanwezige exposanten kiezen uit drie voorstellen. Na korte presentaties daarvan viel de keuze op een gezamenlijk idee van Salland Electronics en Eurocircuits: de WoTS Badge. Het gaat om een beursbadge met een 5 x 15 ledmatrix, waarmee teksten

kunnen worden getoond die zijn ingevoerd via een smartphone op PC, met behulp van Bluetooth of USB. Twee jaar geleden toonde een studententeam van Hogeschool Windesheim in Zwolle op de WoTS 2014 het 8Rlicht, een slim fietsachterlicht,dat ze samen met professionals van Salland Electronics hadden

ontwikkeld. Opvallendste feature van dit 8Rlicht was een ledmatrixdisplay van 140 led’s. Met een smartphone kon je er animaties, plaatjes en tekst op zetten om er een echt ‘persoonlijk achterlicht’ van te maken. Voor WoTS 2016 werkte Salland Electonics dit idee samen met PCB-producent Eurocircuits om tot een slimme, elektronische bezoekersbadge. Ook weer met de mogelijkheid om er via een app boodschappen in te programmeren, maar tevens te gebruiken als klok of wekker. Het ontwerp van deze led-badge werd getest op haalbaarheid en er werden sponsors gezocht voor de componenten en de productie. Dat verliep voorspoedig: in januari presenteerde Joost van Velzen van Salland Electronics een werkend prototype van de badge en de bijbehorende app en werd de definitieve ‘go’-beslissing genomen. Het gaat nu om een display, dat bestaat uit 85 led’s, dat de naam van de drager kan weergeven, maar ook een wat langere boodschap of eenvoudige animaties. Ook kan de badge met behulp van een meegeleverd houdertje rechtop worden gezet en dan dienen als een interactieve, intelligente bureauklok.

Gratis app

In januari presenteerde ontwikkelaar Joost van Velzen van Salland Electronics een werkend prototype van de badge.

elektronica 8/9- 2016

De badge is programmeerbaar met behulp van een speciaal ontwikkelde gratis app voor alle soorten smartphones. Via het scherm van de telefoon kunnen teksten worden ingevoerd en met een vinger afbeeldingen worden getekend. De badge maakt contact met de telefoon via de Nordic nRF52832 Bluetooth 4.0 LE chip om de geprogram-

Thema WoTS foto af te beelden met traditionele soldeermaskertechnologie. De print is verder afgewerkt met een goudfinish. Daarnaast maakt Eurocircuits ook een overlay-print die met behulp van vier pressfitpennen boven de bestukte ledcomponenten wordt geplaatst. De functie van deze overlay is om het licht van de led’s gelijkmatig te verdelen en ‘stervorming’ te vermijden, wat de leesbaarheid van het display vergroot.

Testen

meerde boodschap af te beelden. Ook is er een PC-applicatie waarmee de badge via USB met behulp van een laptop of PC is te programmeren. Bij normaal gebruik werkt de badge ongeveer 8 uur op een batterijlading; daarna is hij in tien minuten weer opgeladen via de USB-aansluiting. Verder is hij ‘hackable’, zodat slimmeriken hun eigen applicaties kunnen ontwikkelen. Na de definitieve beslissing is de badge getest door Dare, om te beoordelen of hij voldoet aan alle relevante eisen en richtlijnen. Ook is een testopstelling ontwikkeld om tijdens de productie de benodigde tests te kunnen uitvoeren. En ten slotte produceert

Azteco 1500 gadgets voor bezoekers aan de World of Electronics. Eurocircuits heeft als partner van Salland Electronics een belangrijke rol gespeeld bij het ontwikkelen en optimaliseren van de WoTS Badge. Daarbij heeft Eurocircuits de PCB-technologie voor rekening genomen. De print is een 1,6 mm dikke vierlaags print van Isola IS400-materiaal. De print heeft een standaard technologie klasse 6C, maar is speciaal vanwege zijn afwerking. Op de onderkant is een wit soldeermasker gedrukt en op de bovenkant een wit/zwart-combinatie. Hiervoor is Eurocircuits PCB Pixture technologie gebruikt, een methode om een

Met de Pixture-techniek van Eurocircuits kunnen teksten, maar ook foto’s op de print worden afgedrukt.

De Wots badge is zowel op de beurs als thuis veilig te gebruiken, hij zal geen storing veroorzaken en niet snel beïnvloed worden. Dare voerde EMC-testen uit met betrekking tot de stralende immuniteit en emissie en ESD. Geleide testen zoals geleide emissie en immuniteit, EFT en surge zijn door het ontbreken van kabels niet nodig. Omdat het device nogal klein is, bevat het geen effectieve antenne voor frequenties onder de 1 GHz. Het is dus nagenoeg onmogelijk dat de Wots badge door storingen op lage frequenties beïnvloed zal raken. Echter hoe hoger de frequentie, des te kleiner de golflengte. Bij 1 GHz is de golflengte al teruggebracht tot circa 30 cm. Een effectieve antenne is een kwart lambda dus circa 7 cm. De afmetingen van de WoTS Badge zijn 66 maal 90 mm, dus bij frequenties vanaf 1 GHz neemt de kans op beïnvloeding toe. Tijdens het onderzoek zijn dan ook conform de EN 55024 (2010) de testen tot 6 GHz uitgevoerd. De WoTS Badge kwam zonder problemen door deze test. De emissie van een apparaat is een ander verhaal. Door de CPU en draadloze com-

Het eerste prototype.

Ook de rest van het ontwikkelen productietraject wordt gekenmerkt door samenwerking in de totale keten. Een ander voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van het benodigde testsysteem door Romex, MG Products en Salland Electronics. Romex ontwikkelde de testcassette, MG Products de testfixture en Salland Electronics de benodigde software. Dit systeem is bedoeld voor het eenvoudig en betrouwbaar testen en programmeren van de gadget. De print in de testcassette wordt geplaatst in een MG01 mechanische testadapter. Met verende testpennen wordt contact gemaakt met de WoTS Badge. Via deze testpennen wordt automatisch een programmeerapparaat aangesloten om de badge te voorzien van de benodigde firmware. Verder wordt getest of de communicatie via Bluetooth functioneert en ten slotte wordt de badge voorzien van een unieke code. Met deze code kan de eigenaar zijn WoTS Badge koppelen aan zijn app. Het testsysteem is ook te zien op de beurs.

elektronica 8/9- 2016

Romex maakte de cassette waarin de badge kan worden getest.

Resultaat van de emissietest: de ontwerper heeft goed werkgeleverd.

Boodschappen en simpele animaties kunnen met een smartphone of tablet worden ingevoerd. plaatsen.

municatie geven producten elektromagnetische straling af. Zo zijn klokfrequenties notoire boosdoeners. De WoTS Badge is in de anechoische kamer opgesteld, de antenne aan de ontvanger gekoppeld en de emissie kon conform de EN 55022 (2010) + AC (2011) gemeten worden. Zoals uit de testgrafiek naar voren komt, heeft de ontwerper ook hier goed werk geleverd. De emissie blijft keurig onder de gestelde limiet. De testen voor elektrostatische ontlading (ESD) zijn uitgevoerd conform de EN-IEC 61000-4-2 (2009). Tot 4 kV ging het prima, daarboven liet de Wots badge wel beïnvloeding zien. Gezien de aard van de badge echter geen probleem om het product veilig te gebruiken.

De badge is getest in de anechoïsche ruimte bij Dare.

Sponsors De ontwikkeling en productie van de WoTS gadget is mogelijk gemaakt door ondernemingen uit de totale keten. Ze sponsorden de ontwikkeling, de benodigde componenten en de productie. Hoofdsponsors Azteco Electronics: productie Eurocircuits: PCB’s Salland Electronics: ontwikkeling

elektronica 8/9- 2016

Verzamelen Wurth Elektronik; componenten Overige sponsoren 2E Interconnection AssemblyPartner CN Rood D&D Mechatronics Dare Distrelec Elincom MG Products

NDK Nijkerk Nordic Semiconductor Phoenix Contact PM Komponenten Romex RS Components TBP electronics TTI

Bezoekers die zich in de algemene bezoekersregistratie hebben aangemeld voor een badge moeten hem op de beurs in vijf stappen verzamelen. Daarna beschikken ze over alle onderdelen (een standaard, USB kabel, magneet, front met pressfit pennen en de hardware van de WoTS Badge) om de badge in elkaar te ztten. Een gadget reserveren kan via de algemene registratiemodule (registreer dan voor een bezoek aan de World of Electronics) op www.databadge.net/wots2016/reg/ of via www.wots.nl

SMART DEVICES REQUIRE

SMARTER AU TOM AT ED T ES T SYS T EMS The old approach to automated test isn’t scaling, but you already knew that. Look at your balance sheet. To test smart devices, you need a smarter test system built on a platform of NI PXI, LabVIEW and TestStand. More than 35,000 companies deploy NI technology to lower their cost of test—what are you waiting for?

Prepare for the future at ni.com/smarter-test

NI PXI, LabVIEW and TestStand

©2016 National Instruments. All rights reserved. LabVIEW, National Instruments, NI, ni.com and NI TestStand are trademarks of National Instruments. Other product and company names listed are trademarks or trade names of their respective companies. 25198

HAL 10 STAND C028

elsto.eu

Standnr. 10A002 VISIT US AT BOOTH 11B040

WELKOM OP STAND 9D009

World of Electronics

HyTEPS B.V.

2E Cable Assembly

9D052

2E Interconnection

9D052

A&C Solutions BVBA

9D084

A1 Electronics Netherlands B.V.

9A043

ACAL BFI Nederland B.V.

9B086

ACE electronics NV Adiform B.V. AlďŹ&#x201A;ex Products B.V. Amkor Zeefdruk B.V.

9A076 9C028 9B017 9B008

Anritsu GmbH

9B052

APEM Benelux

9C022

AssemblyPartner

9A065

Avantes B.V.

9B045

Azteco electronics B.V.

9A081

Batenburg Mechatronica B.V.

9B052

Bellmann B.V.

9D080

Beta LAYOUT GmbH

9A024

Binder Nederland B.V.

9C076

BMF Systemparts BV

9D038

C.N. Rood B.V.

9B042

Capable B.V.

9D008

Cobar Europe B.V.

9C044

Comdes Componenten B.V.

9C014

CTS Nederland B.V.

9B052

D&D Mechatronics

9C009

Danielson Europe B.V.

9D023

DARE!! Instruments

9B035

Delta Elektronika B.V.

9B090

Dewetron Benelux DGTronik Sp. z o.o. Elektor International Media BV

9B052 9B041 9A004

Elincom electronics B.V.

9C008

Eltrex Motion

9C062

Engineering Spirit ErďŹ , Ernst Fisher Gmbh+co.kg

9A012 9A036

Eurocircuits N.V.

9A066

EURO-INDEX b.v.

9C048

Faes Cases

9D068

Farnell B.V.

9C023

FEDA/FHI stand

9C002

Flir Systems

9D077

Formit B.V.

9A028

Gepro Electronics B.V.

9A012

Global Electronics B.V.

9B075

Good Will Instruments Euro B.V.

9A042

Hackathon

9A008

H.F. Technology B.V.

9C054

Hielkema Testequipment B.V.

9B052

Hitaltech

9C001

Human Workspace

9B079

Hutronic Telecommunicatie N.V.

9D026

imc Test & Measurement B.V.

HAL 9 / STAND A101 9A101 9C045

INCAA Computers B.V.

9B012

Intemo Special Products B.V.

9A012

Intronics B.V.

9D081

JTAG Technologies

9B052

j.j. bos B.V.

9B052

Kalibra International B.V.

9C082

Kardex Systemen B.V.

9D102

Keysight Technologies Netherlands B.V.

9B086

LEMO Connectors Benelux

9D064

Lumberg Nederland B.V.

9D009

MASER Engineering B.V.

9B052

Metafas B.V.

9C013

Metric Control

9D041

MG Products

9C019

Microtron B.V.

9D029

MYbusinessmedia B.V.

9B024

National Instruments Ned. B.V.

9B036

NHU media

9D022

Nijkerk

9D042

NSI EUROPE

9B028

Ontwerpstudio DUNC B.V.

9A059

PM Komponenten B.V.

9C086

Q.P.I. Group B.V.

9A039

Quad Industries N.V.

9A015

Rodax N.V.

9C062

Rohde & Schwarz Benelux B.V.

9B052

Romal

9A005

Romex B.V.

9B065

RS Components B.V.

9C036

Salland Electronics B.V.

9B018

Samtec Europe Ltd

9C035

Smans N.V.

9A088

SMD-TEC

9A050

Stichting Incas3

9A018

TBP Electronics B.V.

9A060

TDK-Lambda France SAS

9C041

TechAward World of Electronics

9A091

TE Connectivity Nederland BV

9C090

Telerex Nederland B.V.

9C062

TMC Electronics B.V.

9A012

Tooltronics

9B023

TOP-Electronics B.V.

9D037

Tradinco Instrument-Apparaten B.V.

9B052

Transfer Multisort Elektronik

9D018

Trescal B.V.

9C027

TTI Inc.

9C090

TĂ&#x153;V Rheinland Nederland B.V.

9B052

Van Mierlo Ingenieursbureau B.V.

9A009

V-PC

9A080

Vonk B.V.

9A002

WĂźrth Elektronik Nederland B.V.

9D051

Doorgang Industrial Processing

FEDA Lounge

ENTREE WEST

ENT TREE

Robotica Paviljoen

9D102

9D084

9D068

9D080

9D064

9D026 9D022 9D018 9D052

9D081 9D077

9D042

9D051

9D008

9D038

9D045 9D041 9D037

9D029

9D009

9D023

9C002

9C090

9C086

9C082 9C076

9C062

9C054

9C044

9C036

9C045 9C041 9C035

9B090 9B086

Test & Meet Paviljoen

9C048

9C028

9C027

9C014

9C022

9C023 9C019

9C008

9C013 9C009

ENT TREE

9B052 9B100

9B075

9B045 9B041

9B065

9B035

9B028 9B024

9B018

9B023

9B017

9B012 9B008

9A012

9B079

9B036

wc 9A088

9A080

9A076

9A066

9A060

9A050 9A046 9A042 9A036

9A008

9B042

9A028 9A024 9A018

9C001

9A004

9A100

9A101

9A087

9A081

Catering

9A002 9A091

9A015 9A065

9A059

9A043

9A009 9A005

9A039

Marijkezaal

wc wc

ENTREE ORGANISATIE

PERS

Hackathon

EHBO

Development Club Paviljoen

Hacken voor een smarter home Studenten gaan elkaar de innovatieve loef afsteken tijdens hackathon Op de WoTS vindt tijdens de hele beursperiode in hal 9 een hackathon plaats: een mooie kans voor vier studententeams om zich aan de hele technische industrie te laten zien. Bij deze hackathon draait het om het Smart Home. Alles in huis kan aan elkaar gekoppeld en relatief eenvoudig bestuurd en bediend worden. Lampen, stopcontacten, sensoren, thermostaat, lora- en een lokalisatie netwerk zijn in de woonkamer aanwezig.

ier teams strijden gedurende de vier beursdagen al hackend tegen elkaar. Hun opdracht is om met behulp van de hen beschikbaar gestelde componenten en tools een zo smart mogelijk home in te richten. Daarbij worden ze gesteund en geadviseerd door vier mentoren, die – dat is het addertje onder het gras – uiteindelijk hun resultaten zullen jureren. De teams krijgen een embedded development board, een sensor kit, lokalisatietools en gadgets om het huis te hacken en slim te maken. Welk team toont zich het meest innovatief en laat de gehele Nederlandse industrie Internet of Things van dichtbij ervaren. Elk team geeft twee keer per dag een korte update en houdt de ontwikkelingen bij zodat de bezoekers zien waar de teams mee bezig zijn. Bij afloop van de beurs geldt: The winner takes it all. Het winnende team krijgt alle tools van de overige teams en de technologie uit de woonkamer.

Ingediënten voor een Smart Home

De Fibaro Starter Kit.

elektronica 8/9- 2016

Wat staat er opgesteld in de huiskamer: • Fibaro Starter Kit De kit kan worden gebruikt om een huis draadloos te beveiligen met sensoren – zoals een rooksensor en een bewegingssensor - of om een apparaat slim te maken met de Wall Plug. Alle aangesloten modules zijn eenvoudig te bedienen met een app op smartphone of tablet, of via software op een laptop. De kit bevat een controller en vijf sensoren, naar wens uitbreidbaar met maximaal 230 extra sensoren. De kit wordt gesponsord door TMC.

geen technische kennis nodig om de unit te bedienen. Frequentieband: 868 MHz Gevoeligheid: -138 dBm Maximum vermogen: +27 dBm (500 mW) LoRa demodulators: 49 Parallelle kanalen: 8 Max aangesloten nodes: ~60 000. Dit is een theoretisch maximum met de aanname dat de eind node elk uur een bericht geeft. Door storingen, botsingen, herhaalde berichten of verloren berichten zal het aantal nodes in de praktijk minder zijn; tussen 10 000 en 20 000 nodes. Processor: 1 GHz, ARM Cortex A8

• LoRa gateway De Lorank 8 is een betaalbare LoRa gateway met professionele specificaties. Met bijna 50 DSP-pipes aan boord kan hij 8 LoRa-berichten tegelijk verwerken. Dit maakt het mogelijk om verbining te maken met enkele tienduizenden eindnodes rondom de gateway. En met een gevoeligheid van -138 dBm en een maximum zendervermogen van 500 mW is eenvoudig elke node op grote afstand te bereiken. Hoewel de maximale verbindingsafstand ongeveer 25 km in open veld is, zullen objecten zoals gebouwen en metalen structuren de verbinding beperken. Ervaring leert dat een afstand van 5 km een realistische waarde is voor de afstand, als de gateway gemonteerd is op een hoog punt en er geen obstructies zijn. De hardware is gebaseerd op het radioboard van IMST en het open source Beagle Board. Ook de software is volledig open source en kan naar wens worden aangepast. De unit wordt afgeleverd met geïnstalleerde software voor The Things Network, dus er is

De Lorank 8 is een betaalbare LoRa gateway met professionele specificaties.

Thema WoTS De hackathon wordt mogelijk gemaakt door Bosch Thermotechniek CN Rood Ideetron Elektor

OS: Linux Software: Open Source, Network, Loriot.io WiFi: Optie (via USB)

The

Things

nen worden gemeten en hoe deze data het best kunnen worden verwerkt en gevisualiseerd. • WaveNed sensornetwerk

• Sensor Jose Jose is een innovatieve sensor die tot 63 omgevingsvariabelen kan meten. Bij de ontwikkeling van deze sensor was het de bedoeling om een veelzijdige sensor te maken voor het verzamelen van data op een relatief goedkope manier, met gebruik van makkelijk verkrijgbare onderdelen. Met de grote hoeveelheid data die met de sensor wordt verkregen, zijn relaties te identificeren tussen grote aantallen variabelen, op een schaal die tot nu toe onmogelijk werd geacht. Om de data op een toegankelijke manier te presenteren, voldoet de meting aan de open standaarden van het Open Geospatial Consortium, een non-profit organisatie die het gebruik van open standaarden in de georuimtelijke gemeenschap propageert. Elke vijf seconden verstuurt Jose 63 variabelen van verschillende metingen, waaronder GPS, diverse gassen, geluidsintensiteit over 31 audiobanden, vochtigheid en temperatuur. Jose is geschikt voor buitengebruik en is zelfs uitgerust met verwarmingselementen om te zorgen dat de sensoren niet bevriezen. Na uitgebreide beproevingen zijn in Nijmegen 25 van deze sensoren geplaatst, in samenwerking met de stad Nijmegen, Geonovum en de Radboud Universiteit, voor het Smart Emission Project. In dit project wordt onderzocht hoe met de open sensordata variaties in luchtkwaliteit kun-

Tools per team Elk team kan gebruik maken van de volgende tools: • Arduino sensorkit De teams krijgen beschikking over een uitgebreide sensorkit die is ontwikkeld voor gebruik met Arduino-boards. Daarmee zijn allerlei soorten metingen uit te voeren. De kit bevat 35 sensoren. • Embedded systeem NI myRIO-1900 National Instruments sponsort de Hackathon door elk team te voorzien van een NI myRIO. Dit is een robuust embedded hardwareplatform waarmee de studententeams snel aan de slag kunnen en dat kan worden gekoppeld aan diverse sensoren, actuatoren gateways en overige systemen.

• Philips Hue development kit

Philips Hue development kit.

myRIO van National Instruments is een robuust embedded hardwareplatform.

Sensor Jose kan 63 omgevingsvariabelen meten.

FPGA waarmee snelle logica kan worden afgehandeld, bijvoorbeeld voor de I/O die op de myRIO aanwezig is. Wat zijn de mogelijkheden van de myRIO? Het systeem bevat een Xilinx-chip onder de motorkap met een FPGA en dual-core ARM Cortex A9. Qua I/O is er WiFi, USB, SPI, I2C, UART, PWM, Encoder, stereo audio in- en uitgangen, drie-assige trillingsopnemer, twee programmeerbare knopjes en vier led’s, 40 digitale lijnen, 10 analoge ingangen en 6 analoge uitgangen. Door de uitgebreide I/O, integratie en programmeermogelijkheden gekoppeld met de open Linux interface is de myRIO een geschikt brein voor het WoTS smart home.

De myRIO wordt wereldwijd op diverse hogescholen en universiteiten al toegepast en er is hierdoor een hoop informatie beschikbaar, ook als online tutorials en projectvoorbeelden. Doordat de myRIO een embedded processor heeft die gebruik maakt van NI Linux Real-Time kan hij via Labview of via C worden geprogrammeerd en kunnen de teams ook Linux packages installeren. Verder heeft het systeem een

Philips Hue is een draadloos verlichtingssysteem dat bestaat uit Hue lampen, een bridge en de Hue app. Eenmaal geïnstalleerd wordt snel duidelijk hoe energiezuinig ledlicht voor een verrassende rijkdom aan lichtbelevingen en -ervaringen kan zorgen. Per team is er een Hue ontwikkelkit beschikbaar. • Ketelsimulator (in bruikleen) • Lokalisatie kit: polsband, ontvanger en oplader • LoRa Motes Het is Ideetron gelukt om een LoRaWAN sketch te schrijven voor een Atmel Atmega328p, op een board met de volgende specificaties:

elektronica 8/9- 2016

Knop rechts gedrukt: 0x02 Beide knoppen gedrukt: 0x03 • Micro servomotor De SG-90 TowerPro microservo is aan te sturen via een digitaal kanaal van de Arduino. De teams krijgen ook de bijpassende bevestigingsschroeven en servo-armset. Specificaties: Maten: 22 mm x 11,5 mm x 22,5 mm; Gewicht: 9 gram; Draaihoek: 120 graden; Koppel (4,8 V): 1 kg/cm; Spanning: 3,0 V … 6,0 V.

De Tower Pro microservomotor weegt 9 gram.

Voedingsspanning: 3,3 VDC (Vraw = 5 VDC); Afmetingen: 23 × 33 mm; Atmega328p-AU MCU, 8 bit, 20 MHz, TQFP-32; DS2401P+ Silicon Serial Number; MCP7940M-I/MS real time clock, I2C, 64 bytes Sram; AZ1117CR-3.3TRG1 LDO voltageregulator 0,5 A, 3,3 V; W25X20CLSNIG-ND flash 2 Mbit; U.FL antenneconnector; RFM95W of RFM98W (selecteer); Penafstand: 800 mil. • LoRaWAN Keyfob Dit is een 2-knops handzender met batterij en led. Specificaties: Frequentieband: 868 MHz; Modulation: LoRaWAN; Voedingsspanning: 3 VDC (CP502525); Stroomopname in rust: < 0,3 μA; Uniek adres: DS2401P+; Interne antenne; Frequentie: 868,100 MHz; DR: 125 kHz; SF:12. Berichten: Knop links gedrukt: 0x01

• Nefit Easy Easy is een slimme thermostaat van Nefit/ Bosch, producent van verwarmingsoplossingen en duurzame systemen uit Deventer. Het bedrijf kwam in 2013 als eerste verwarmingsfabrikant met een in eigen huis ontwikkelde slimme thermostaat. Inmiddels is Easy na Toon de bestverkochte slimme thermostaat van Nederland. Nefit Easy is een modulerende, zelflerende klokthermostaat die het warmtecomfort in huis optimaliseert en tegelijk energie bespaart. De bediening via het touchscreen van de thermostaat is bijzonder eenvoudig. De thermostaat is overal te bedienen via de bijbehorende gratis app. De app kent uitgebreide functies en diverse in-app opties zoals een douchetimer, openhaardfunctie en weersafhankelijke regeling. Easy heeft meerdere klokprogramma’s (instelbaar en zelflerend). Je kunt het klokprogramma per dag instellen of kiezen voor het zelflerende klokprogramma. De slimme thermostaat ziet met behulp van een app op de smartphones van gebruikers of er iemand thuis is. De verwarming wordt daarmee automatisch afgesteld op de voorkeuren van de aanwezige gebruikers. In de app zijn extra functies opgenomen, zoals een openhaardfunctie die zorgt dat het in de overige vertrekken niet koud wordt als in de woonkamer een open haard brandt. Verder geeft de app weerinformatie en een functie voor service op afstand.

De teams moeten werken volgens een vast tijdschema: 4 oktober 10.00 ... 10.30: Registratie & teams verzamelen 10.30 ... 11.30: Welkomstwoord & pitches elektronica 11.30 ... 12.00: Kennismaking met mentor 12.00 ... 16.30: Hackathon 16.30 ... 17.00: Mentor meeting Het Hackathon Paviljoen bevindt zich in de World of Electronics, stand 9A008.

elektronica 8/9- 2016

De slimme kamerthermostaat Nefit Easy kan worden bediend vanaf de smartphone.

• Nexus Demo Board Het beschikbaar gestelde Nexus Demo Board heeft de volgende specificaties: Voedingsspanning: 3,3 VDC (Vraw = 5 VDC); Header voor LoRa Nexus board; PIR, Panasonic EKMB110111; Temperatuur- en relatieve vochtigheidssensor Si7021-A20; LDR: NSL 19M51; Potentiometer 10 kΩ, 4-slags; Bewegingssensor MVS0608.02; 2x led; 2x drukknop. • Visible Things starterkit • WoTS Badge

Mentoren Als mentoren, en tevens juryleden, treden Thijs Beckers (Elektor NL), Roger Hacking (TMC Electronics), Henk Kalk (Bosch Thermotechniek) en Erik van Hilten (National Instruments) op. De hackathon vindt plaats in het speciale Hackathon Paviljoen, naast het paviljoen van de Development Club. www.wots.nl

5 oktober 10.00 ... 10.30: Beurs open / teams verzamelen 10.30 ... 16.30: Hackathon 16.30 ... 17.00: Mentor meeting 6 oktober 10.00 ... 10.30: Beurs open / teams verzamelen 10.30 ... 14.30: Hackathon 14.30 ... 15.00: Voorbereiden presentatie

UW STRATEGISCHE KEUZE Voor advies en de productie van van prototypes, kleine series (quickturn) en ieder vervolg volume. Printplaten – kabel assemblages – transformatoren - behuizingen Stuur uw aanvraag naar sales@v-pc.cn

erce B2B e-comm

.rutronik24 shop | www

.com

YOUR STRATEGIC CHOICE For advice and production of prototypes, small batches (quick-turn) and any volume. printed circuit boards – cable assemblies – transformers – enclosures Send your inquiry to sales@v-pc.cn

High-Tech Components for Your Innovations

Electronics Worldwide

As a leading distributor of electronic components we are able to offer you a wide portfolio of products, expert technical support for product development and design-in, individual logistics and supply chain management solutions as well as comprehensive services. Semiconductors

Displays & Boards

Passive Components

Storage Technologies

Electromechanical

Wireless Technologies

Components For more information f about RUTRONIK: O +49 (0) 7231 801- 0 | www.rutronik.com

Committed to excellence Consult | Components | Logistics | Quality

Vijf tips voor het winnen van hackathons ‘Meedoen is belangrijker dan winnen’ Het concept van een hackathon is fantastisch: het is een competitie waarin groepen mensen in teamverband gedurende een vooraf vastgestelde tijd ijverig samenwerken aan een project. Na afloop presenteert elk team zijn project aan de hele groep. Het is absoluut de moeite waard om ten minste eens in je leven deel te nemen aan zo’n hackathon. Daarvoor hoef je beslist geen tech nerd te zijn, ook grafisch ontwerpers, verkopers en business developers zaten al in succesvolle teams.

ij de meeste hackathons gaat het uiteindelijk om de presentatie van een productidee. Dat leidt meteen tot de eerste tip. Tip 1. Alles draait om de pitch Mijn grootste stokpaardje en het belangrijkste advies dat ik kan geven: je moet je productidee goed verkopen. Ik noem dat

een stokpaardje omdat volgens mij een hackathon eerst en vooral gaat om het hebben van plezier en met een team werken aan een project waar je echt zin in hebt. En dat hoeft niet per se te gaan met een baanbrekende, disruptieve technologie die je voor $ 2 miljard aan Facebook kunt verkopen. Dat gezegd hebbende: de jury die moet beslissen of je met een mooie prijs

Het is de moeite waard om minstens eens in je leven deel te nemen aan een hackathon.

elektronica 8/9- 2016

naar huis gaat, bestaat vaak uit kapitaalverschaffers of vertegenwoordigers van technologiebedrijven. Ik adviseer altijd dat je aan een hackathon moet deelnemen voor de ‘fun’ en om iets te leren. Maar als je voor de hoofdprijs gaat, houd dan rekening met de samenstelling van de jury. Meestal willen juryleden iets zien dat in productie kan worden genomen en kan worden verkocht als de oplossing voor een probleem. Geef de beste spreker in je team ten minste 2 tot 3 uur voor de deadline de tijd om een overweldigende presentatie samen te stellen. Ik heb meegemaakt dat geweldige demo’s en productideeën falen omdat de presentatie verschrikkelijk was. En matige productideeën haalden een glorieuze overwinning omdat de pitch ook een uiterst kritische kapitaalverschaffer zou hebben overtuigd.

Thema WoTS Tip 2. Los een probleem op Dit kwam ook al aan de orde in tip 1, maar het is belangrijk genoeg om er een aparte categorie van te maken. Je kunt natuurlijk een mechanische vuurspuwende draak bouwen, om er iets van te leren, maar dat past meer op een Maker Faire. Op een hackathon is zoiets niet welkom. Een serieus product of een serieuze dienst moet een probleem oplossen. Natuurlijk is er altijd ruimte voor luxueuze en extravagante zaken, maar mijn ervaring is dat juryâ&#x20AC;&#x2122;s noodzaak hoger waarderen dan genot. Verbindt je mensen met elkaar? Creeer je meer vrije tijd? Biedt je veiligheid? Denk hier aan als je het product ontwerpt en presenteert. Tip 3. Laat zien dat je product kan werken Let op: ik zeg niet â&#x20AC;&#x2DC;laat zien dat je product werktâ&#x20AC;&#x2122;. Het verschil zit hem in het woordje â&#x20AC;&#x2DC;kanâ&#x20AC;&#x2122;. Een hackaton werd gewonnen door een team dat bewees dat zij draadloze berichten van een Arduino konden ontvangen op een smartwatch, maar ze gingen niet zo ver om daadwerkelijk berichten van satellieten te ontvangen. Dat had alles te maken met de beperkte tijd en het beperkte budget op het event. Simulatie en correct verwoorden hoe het eindproduct zou moe-

ten werken zijn twee perfect aanvaardbare manieren om een onvolledige oplossing te presenteren. 4. Kies voor niche-technologie Laten we eerlijk zijn: de meeste grote hackathons worden georganiseerd door grote ondernemingen die hopen mensen zover te krijgen dat zij hun producten kopen. Hackathons zijn een uitstekende marketing-tool. Veel bedrijven komen naar grotere hackathons met het doel om mensen te verleiden om hun product (of een ontwikkelaarsversie daarvan) te evalueren en gebruiken. Soms geven deze bedrijven speciale prijzen voor de â&#x20AC;&#x2DC;best useâ&#x20AC;&#x2122; van hun technologie. Als je jouw product niet vooraf al hebt gepland (geen slecht idee, overigens), houdt dan een oogje op deze best-use prijzen. Niet elk team zal dat doen, dus je hebt een betere kans om er een te winnen. Tip 5. Houd je aan een schema Vierentwintig uur lijkt veel, totdat je de laatste zes uur probeert te werken zonder te hebben geslapen. Als je een vooraf samengesteld team en een projectidee hebt dan is het absoluut raadzaam om voordat het project begint een schema met te be-

reiken mijlpalen op te stellen met behulp van een planning-tool (Trello is daarvoor goed bruikbaar). Dat hoeft niet tot op de minuut gedetailleerd te zijn maar globale mijlpalen zijn heel behulpzaam bij het controleren of je nog op koers zit. Maar begin alsjeblieft niet al vooraf met programmeren of bouwen, dat is valsspelen. Ook als je het team pas aan het begin van het event formeert is het verstandig om het eerste uur te besteden aan het vastleggen van het idee en een basis-tijdplanning. Stel iemand aan als projectmanager, die op vooraf vastgestelde tijden overleg pleegt met het team (bijvoorbeeld om de vier uur). Dat geeft elk teamlid de gelegenheid om te vertellen hoe ver hij is en of hij ergens hulp bij nodig heeft. Of om -in het ergste geval - het hele plan tijdig om te gooien. Met de planning-tool kun je het project verdelen in stappen zodat je weet of er genoeg tijd is om de gewenste zaken te voltooien. Zorg in ieder geval dat er voldoende tijd is voor Tip 1 en als je merkt dat iets niet werkt, denk dan aan Tip 3. Gebaseerd op een blog van â&#x20AC;&#x2DC;engineering-superheldâ&#x20AC;&#x2122; Shawn Hymel (shawnhymel.com)

DfX for the best TCO www.tbp.nl â&#x20AC;˘ visit us at booth 9A060 â&#x20AC;˘ www.wots.nl Vlakbodem 10 â&#x20AC;˘ 3247 CP Dirksland the Netherlands

T +31 187 602 744 F +31 187 603 497

I www.tbp.nl E info@tbp.nl

Éˇ Éˇ Éˇ Éˇ Éˇ Éˇ Éˇ ! !!!

elektronica 8/9- 2016

We proudly present… Bezoekers nomineren topproducten voor TechAward Van oudsher is een vakbeurs een podium voor het introduceren van nieuwe technieken en diensten. In het tijdperk van de snelle berichtgeving wachten ondernemingen met hun productaankondigingen echter niet meer op beurzen. Die beurzen kregen daardoor steeds meer andere functies: netwerkevent, inspiratiebron, techniekbeleving… Toch worden

Inzending 1: isolatiepiercing technologie voor coaxkabelconnectoren (A&C Solutions) De Zierick IPC-2-1T SMT coaxkabelconnector is ontwikkeld op basis van de isolatiepiercing technologie. Daarmee is het mogelijk kabels via een geautomatiseerd proces aan te sluiten op een PCB.

er vanzelfsprekend altijd nog producten ontwikkeld waar de exposerende bedrijven meer dan gemiddeld trots op zijn. Op de World of Technology & Science krijgen ze de kans om die producten op een speciale manier in het spotlicht te zetten. Om welke producten het dan gaat… die keus is aan de bezoeker.

xposanten konden voorafgaand aan de beurs hun product of technologie indienen bij de organisatie, om ze te nomineren voor de TechAward 2016. Alle nominaties zijn geplaatst op de beurssite www.wots.nl met productnaam, productomschrijving en naam van de exposant. Bezoekers van de site kunnen hun stem uitbrengen op hun favoriete inzendingen. Naast de stemmen van de bezoekers buigt ook een vakjury zich over de inzendingen.

De winnaars van de elektronica-TechAward in 2014: Hans Roelvink (OK-test) en Dirk Stans (Eurocircuits)

De producten of technologieën met de meeste stemmen mogen hun inzending op de beurs tonen in een TechAward Galerij. Er zijn drie van die galerijen op de beursvloer: een voor de World of Laboratory, een voor de World of Electronics en een voor de World of Automation en World of Motion & Drives. Beursbezoekers kunnen ter plekke weer een stem uitbrengen; nu op één van de genomineerden. Tijdens de beursweek wordt bekend gemaakt wie de winnaar wordt van TechAward 2016 World of Laboratory, World of Electronics en Motion & Drives met World of Automation. De TechAward Galerij voor de World of Electronics is te vinden op stand 9A091. De jury voor deze wereld bestaat uit Pavol Bauer (TU Delft) en Ewout de Ruiter (E-totaal). Het bekijken van de elektronica-inzendingen – en er op stemmen – kan op http:// wots.nl/techaward-world-electronics/.

elektronica 8/9- 2016

Ten behoeve van deze technologie is de connector voorzien van drie mesjes. Deze doorboren het diëlektricum en de buitenmantel tegelijkertijd op twee verschillende plaatsen. Door de druk op het bovenste deel van de behuizing snijden de piercingmesjes door de isolatie heen. Zo wordt de verbinding gerealiseerd. Dit gebeurt met een kleine pers of een handtool. De IPC-2-1T neemt minder plaats in op een PCB zodat met kleinere PCB’s te werken of meerdere aansluitingen te realiseren zijn op dezelfde oppervlakte. Inzending 2: Skreens (CN Rood) Skreens is een gepatenteerde mediatechnologie die videogames, TV, streaming media, webcontent en andere media zon-

der vertraging combineert op een enkel scherm. Skreens combineert daarvoor meerdere HDMI-signalen met webcontent op een display dat wordt bediend via een

Thema WoTS

tablet of smartphone. Dat biedt de gebruikers volledige controle over, en interactie mét hun media. Inzending 3: Radifield Triple A veldgenerator (Dare Instruments) De Radifield Triple A veldgenerator is een eerste serie producten (met 3 modellen) op basis van een nieuw concept voor het uitvoeren van EMC-immuniteitstesten. Meer dan 50 jaar geleden werden deze testen uitgevoerd met behulp van grote versterkers die veel vermogen genereerden. Vermogen dat grotendeels als warmte verloren gaat. Door veld in plaats van vermogen te combineren is niet alleen tot 50% minder vermogen nodig maar nemen ook de kosten navenant af. Daarnaast is de Radifield

een handzaam instrument dat sneller en met minder kans op fouten kan worden gebruikt. Naast een lager energiegebruik, zijn ook de andere gebruikskosten, zoals onderhoud en kalibratie, laag. Triple A staat voor Active Antenna Array. In de Radifield Triple A worden drie versterkers direct aan drie breedband antennes gekoppeld. Anders dan bij conventionele testsystemen die het vermogen combineren van de versterkers, combineert de Radifield het veld.

lijk te maken vanuit PC’s en iPads is dit alles-in-één instrument eenvoudig en gemakkelijk in gebruik bij het ontwerpen van circuits, het debuggen en het valideren. Voor het bouwen van specifieke testapplicaties kan C of Labview worden gebruikt. De NI Virtual Bench (VB-8034) biedt een 4-kanaals digitale oscilloscoop met 350 MHz bandbreedte, een 32-kanaals logic analyzer en een 3-kanaals programmeerbare voeding. Inzending 5: Linesight production improvement (Smans) Om een SMT-productielijn te verbeteren is het noodzakelijk om te weten wat nu en in het verleden de bottleneck was. Linesight kijkt naar alle onderdelen van de lijn, ook de menselijke factor. Pas dan kan een goe-

de analyse worden gemaakt en worden onderzocht waarom een pick&place machine stilstaat en waarom er productieverlies is. Linesight gebruikt een gepatenteerde aanpak door in het Smema-signaal (Surface Mount Equipment Manufacturers Association) alle wachttijden te analyseren. Dit geeft een direct inzicht waar zich de huidige bottleneck bevindt. Door het gebruik van het Smema-signaal is het zeer eenvoudig te installeren en kan het verbeteren direct na installatie beginnen. Naast inzicht in bottlenecks is Linesight een volledig continu verbetersysteem door het bieden van inzicht in de overall equipment effectiveness van machines en medewerkers, het organiseren van verbeteractiviteiten en het volledig papierloos vervangen van de shoporder. Hierdoor sluit

Inzending 4: Virtual Bench (National Instruments Nederland) Virtual Bench combineert een mixedsignal oscilloscoop, een functiegenerator, een digitale multimeter, een DC-voeding, en digitale I/O in één enkel apparaat, alles in slechts een fractie van de afmetingen van vergelijkbare individuele instrumenten. Door de meest essentiële instrumenten in een apparaat te combineren en toeganke-

elektronica 8/9- 2016

het systeem naadloos aan bij Lean-, TPMen WCM-activiteiten of andere filosofieën met resultaat dat de productiviteit zal toenemen. Inzending 6: Loctite GC 10 (Romex) Henkel’s Loctite GC10 is een soldeerpasta, die behalve loodvrij ook volledig vrij is van halogenen. Het bijzondere aan deze op

een volledig nieuw fluxsysteem gebaseerde pasta is de stabiliteit bij kamertemperatuur. De houdbaarheid is 12 maanden bij 26,5 ºC en bij temperaturen tot 40 ºC nog tot een maand. Deze eigenschap biedt voordelen tijdens het logistieke-, printen reflowproces.

Inzending 7: Red Expert, online component simulation software (Würth Elektronik Nederland) Red Expert is gratis online componentsimulatiesoftware met nauwkeurige berekening van AC-verliezen in spoelen. De nauwkeurigheid is te danken aan het feit dat de berekening niet is gebaseerd op de bekende Steinmetz-modellen met sinusoïdale excitatie, maar wordt afgeleid van metingen aan de vermogensspoelen in een schakelende regelaar. De verliezen die door Red Expert worden berekend zijn daardoor gebaseerd op stroom- en spanningsgolfvormen die kenmerkend zijn voor zulke toepassingen. Naast kern- en wikkelverliezen gaat het ook om de verliezen die voortkomen uit de specifieke geometrieën van de spoelen, zoals de luchtspleet. Het AC loss model van de simulatiesoftware ondersteunt duty-cycles van 10 tot 90 procent en schakelfrequenties van 50 kHz tot 5 MHz. Inzending 8: Medische connectoren snapin (Binder Nederland) De medische connectoren met het snap-in principe zijn met een eenvoudige handbeweging in elkaar te steken of uit elkaar te trekken. Daarnaast zijn er mogelijkheden voor kleurcodering om foutief steken te

voorkomen. De connectoren zijn uitgevoerd in RAL9002 waardoor vervuiling snel zichtbaar wordt. Omdat de connectoren IP67 zijn, de NCC-variant zelfs in ongestoken toestand, en het basismateriaal bestaat uit Polyamid 66 is schoonmaken met desinfecteringsmiddelen op basis van acetaat en alcohol geen probleem.

De uitvoeringsvormen van de connectoren zijn male en female kabeldelen en male en female panelmountdelen. De panelmountuitvoering is er in een soldeer of dipsoldeer aansluittechniek. Er zijn uitvoeringen vanaf 3 polen tot en met 12 polen. De maximaal te voeren stroom ligt tussen de 7 A en 1 A. De spanning hierbij is 230 … 60 V. Inzending 9: CX3300 series device current waveform analyzer (Keysight Technologies) De CX3300A is ’s werelds eerste analyzer waarmee dynamische stroommetingen kunnen worden gedaan op 100-pA-niveau, met een maximale bandbreedte van 200 MHz, een bemonsteringssnelheid van 1 GSa/s en

een dynamisch bereik van 14 of 16 bit. De analyzer behoort tot een nieuwe categorie instrumenten en is onder meer bedoeld voor wetenschappers die snelle stroomtransiëntmetingen moeten uitvoeren bij de karakterisering van componenten, of voor technici die werken aan het reduceren van vermogens/stroom-consumptie in lowpower toepassingen. http://wots.nl/techaward-world-electronics/

elektronica 8/9- 2016

Thema WoTS

Testen en meten centraal in elektronicahal ‘Meet & greet’ op T&M Paviljoen Het aloude adagium ‘meten is weten’ is en blijft volop van kracht op gebieden waar precisie essentieel is. Kleermakers, wegenbouwers, wetenschappers en technici moeten in hun werk kunnen bouwen op het nauwkeurig meten van fysische grootheden. Het is dan ook niet voor niets dat centraal in de World of Electronics het Test & Meetpaviljoen is gesitueerd.

et Test & Meetpaviljoen is een van de blikvangers in de elektronicahal 9. Maar rondom het 300 m2 grote paviljoen staan nog zoveel aanbieders van meetapparatuur en -diensten, dat er volgens de beursorganisatoren sprake is van een World of Test & Measurement. Het gaat er bijvoorbeeld om apparatuur voor het opsporen van (productie)fouten, het in kaart brengen van het frequentiespectrum, het meten van vermogen. Daarnaast staan er bedrijven die het testen, meten en certificeren als dienst aanbieden. In de elektronicabranche is uiterst nauwkeurig testen en meten van vitaal belang, in bijna alle fasen van de levenscyclus. Omdat elektronica steeds kleiner, sneller en goedkoper wordt, zien de ontwikkelaars van meetapparatuur zich telkens opnieuw geconfronteerd met pittige uitdagingen.

Zij moeten er immers aan bijdragen dat die minuscule, hoogfrequente massaproducten correct functionerend bij de klant terechtkomen en dat - als het mis gaat - er kan worden gezocht naar de oorzaak van de storing. Dat betekent dat hun meetapparatuur steeds up-to-date moet worden gehouden en zelfs voorbereid moet zijn op de toekomst. Dat ze er altijd weer in slagen om voor elk meetprobleem een oplossing te vinden – dat is de boodschap die ze willen uitdragen op het paviljoen. Ze demonstreren de nieuwste mogelijkheden en gaan met bezoekers in gesprek over het vinden, oplossen en voorkomen van problemen. Voor bezoekers die het Engels machtig zijn is ‘Test & Meet’ bovendien - niet geheel toevallig - een aansporing om eens kennis te komen maken met de fine fleur van de Nederlandse T&M-branche. Het paviljoen

wordt bevolkt door een sterk collectief aan bedrijven, met uiteenlopende oplossingen en diensten. De volgende exposanten zijn te vinden op het paviljoen: • • • • • • • • • • •

Anritsu, Batenburg Mechatronica, CTS Nederland, Dewetron Benelux, Hielkema Testequipment, J.J. Bos, Jtag, Maser Engineering, Rohde & Schwarz Nederland, Tradinco Instruments, TÜV Rheinland Nederland.

Test & Meetpaviljoen Centraal in hal 9

elektronica 8/9- 2016

Elektronica-ontwikkeling op Development Club Oplossingen voor onoplosbare problemen Overal in de World of Automation en de World of Motion & Drives zijn standaard modules voor besturingselektronica (PLC), connectiviteit of monitoringssystemen te vinden. Deze gestandaardiseerde modules hebben belangrijke voordelen (zoals beschikbaarheid en doorlooptijd), maar het kan zijn dat er niet het gewenste of vereiste resultaat mee is te behalen. De World of Electronics biedt dan uitkomst: daar staan veel ontwikkelbedrijven die willen helpen deze toepassingsspecifieke elektronica te ontwikkelen. Oplossingen voor problemen die aanvankelijk onoplosbaar leken.

e World of Electronics (hal 9) heeft een echte ontwikkelhoek, met als kloppend hart het eiland met de Hackathon en het Development Club Paviljoen. Studententeams ontwikkelen tijdens de Hackathon live applicaties en toveren een woonkamer om in een smart home. Op het Development Club Paviljoen laten Engineering Spirit, Gepro Electronics, Intemo Special Products en TMC Electronics zien wat er mogelijk is. Uiteraard gaan ze op dit paviljoen graag het gesprek met de

beursbezoekers aan om te kijken of de wensen van de bezoeker haalbaar zijn. Rond het paviljoen is ook een tiental elektronica-ontwikkelaars gesitueerd, elk met een eigen focus en specialisme. Bezoekers met specifieke wensen of een bepaald idee komen op WoTS te weten of dat te realiseren is met standaard modules of met op maat ontwikkelde elektronica. Veel van deze ontwikkelbedrijven zijn ook betrokken bij het uitgebreide seminar programma.

Sander Kool, Engineering Spirit: “Wat zou het effect zijn wanneer een hacker jouw database vult met nepgegevens?”

elektronica 8/9- 2016

Dit zijn de deelnemers van het Development Club Paviljoen: Engineering Spirit Elektronica-ontwikkeling vergt specifieke en deskundige kennis. Niet ieder bedrijf beschikt over deze kennis of heeft de mogelijkheid elektronica op maat te maken. Engineering Spirit stelt zich al sinds 1991 tot doel om een creatieve partner te zijn voor slimme toepassingen door elektronica-ontwikkeling met embedded software. Het bedrijf verwerkt de wensen van opdrachtgevers tot specificaties en zet die om in een product, dat vervolgens wordt geproduceerd. Zo kunnen ook klanten zonder eigen elektronica-afdeling toch elektronica laten ontwikkelen en maken. Om alle gegevens uit de elektronica op te slaan en te verwerken bouwt Engineering Spirit ook PC en Cloud-Server software. Voor de weergave van gegevens ontwikkelt het bedrijf Apps (voor Android of Apple). Tijdens het seminar ‘Embedded systeem versus PLC’ geeft Engineering Spirit een presentatie met als titel ‘Geen explosie alstublieft (Atex)’. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld bespreekt directeur Sander Kool een monitoringsysteem in een omgeving met gas en oliedampen. Vanwege het potentiële explosiegevaar zijn in zo’n systeem extra maatregelen nodig. Omdat de productaantallen op een paar honderd per jaar worden geschat, is ervoor gekozen een eigen elektronica-oplossing te maken. Kool kijkt naar de blokken, de fysieke grootte en de kosten en weegt de voordelen af tegen de nadelen. Ook spreekt hij over zijn ervaringen met de doorlooptijd bij de keuringsinstantie en met tussentijdse toevoegingen in de specificaties Op het seminar ‘Online monitoring & maintenance’ geeft Sander Kool eveneens een presentatie, getiteld ‘Zorg je nog wel -even- voor beveiliging? Bij communicatie tussen apparaten is in het verleden weinig aandacht besteed aan afluisterbaarheid en inbraakgevoeligheid.

Thema WoTS

maat bij Dan moest er achteraf nog even een beveiligingssausje overheen. Wat zou het effect zijn wanneer een hacker jouw database vult met nepgegevens? Zou je bedrijf het overleven? Aan de orde komen encryptie, authenticatie en aandachtpunten voor een goed beveiligde oplossing voor - vooral wireless systemen. Gepro Electronics In de wereld van morgen zijn alle apparaten slimmer, aantrekkelijker en efficiënter, weten ze ook bij Gepro Electronics: “Het is een tijdperk van netwerken. Van sensoren die continu data verzamelen en met elkaar communiceren. Van informatie die blijft stromen. Overal, voor iedereen en altijd. Voorop blijven lopen is nog nooit zo uitdagend geweest. We zien nu nog maar een glimp van de miljoenen technologische mogelijkheden. We kennen Smart Sensing, Smart Industry, Domotica, The Internet of Things, Big Data. Maar we moeten nog zoveel ontdekken, zoveel proberen, zoveel verbeteren ook.” Gepro wil zijn klanten meenemen in de nieuwe toepassingen die blijven ontstaan. Zodat die klanten voorop blijven lopen. De ontwikkelaars van Gepro streven er naar om met printplaten met doordachte software waarde toe te voegen aan een product. Daarvoor werken ze samen met een uitgebreid netwerk van productdesigners, web- en app developers en assemblagebedrijven. Gepro ontwikkelt bovendien de gadget voor de beurs Electronics & Applications in 2017: een IoT-sensorplatform. In het seminar ‘Embedded systeem versus PLC’ behandelt Henri de Groot van Gepro een praktijkvoorbeeld bij Hoeflon Compactkranen. Dat bedrijf ontwikkelt, produceert en verkoopt minihijskranen die verticaal transport mogelijk maken op plaatsen die normaal gesproken onbereikbaar zijn. Een Hoeflon-kraan is radiografisch heel nauwleurig bestuurbaar, dankzij besturingselektronica en slimme firmware die Gepro

Kloppend hart: het paviljoen van de Development Club

ontwikkelde en optimaliseerde. De Groot: “En als je dan toch bezig bent met kranen slimmer maken… dan maak je dat besturingssysteem ook modulair schaalbaar en maak je gebruik van een flexibel CAN-bus (CANopen protocol) netwerk. Met andere woorden: per kraan kan de klant in samenspraak met Hoeflon bepalen welke functionaliteit door de besturingscontroller wordt ondersteund. Maatwerk dus.” Intemo Innovative Technology in Motion, dat is de passie van Intemo. Bij hen gaat het om innovatie in embedded computers, sensoren, componenten, en in productdesign op het gebied van industriële computers. Intemo specialiseert zich in verschillende computeroplossingen, van standaardmodules tot integratie van verschillende modules in één product. Zo is het ook mogelijk om modules, zoals (touch)screens of computers in apparaten in te bouwen. En als de markt niet voorziet in oplossingen die aan gevraagde producteisen/behoeften voldoen, gaat een ervaren team van ontwikkelaars aan de slag om ieder probleem op te lossen. Zij zorgen ervoor dat er een maatwerk oplossing gevonden wordt. Intemo is tevens betrokken bij de hackathon en levert daarvoor een zelf ontwikkeld sensor platform (Jose). Het bedriif speelt vaak met nieuwe ideeën. De ene keer komen die ideeën vanuit de eigen organisatie, de andere keer ziet men een behoefte in de markt die zij kunnen vervullen. In dit geval hebben de ideeën geleid tot de ontwikkeling van sensor Jose, die tot 63 omgevingsvariabelen meet. TMC Electronics TMC Electronics wil met gedreven elektronica-experts de uitdagingen van klanten

vertalen in effectieve oplossingen. Om dat te bereiken heeft elke TMC-medewerker een eigen specialisme op het gebied van elektronica-engineering. TMC-medewerkers vinden hun weg naar en binnen de kernactiviteiten van veel R&D-afdelingen binnen de Nederlandse high tech industrie. Door hun specialisme zijn ze vaak deel van een strategisch team maar vaak ook worden ze ingezet om de rol van projectleider te vervullen. Medewerkers van TMC Electronics zijn onder meer aan het werk bij DAF, FEI, Mutracx, NXP, Océ, Philips en TNO. TMC Electronics is eveneens betrokken bij de Hackathon en geeft ook een presentatie tijdens het seminar ‘Embedded systeem versus PLC” met als titel ‘De volgende stap in software-engineering’. De werelden van PLC en Embedded groeien steeds dichter naar elkaar toe. Hardware wordt steeds krachtiger, waardoor de scheiding steeds vager wordt. Wat kunnen deze beide werelden van elkaar leren? Op het gebied van software-engineering zullen nieuwe ontwikkelingen leiden tot een omgeving waarin functionaliteit gemodelleerd wordt, onafhankelijk van het platform (PLC, embedded). Vanuit deze modellen kan de software gegenereerd worden naar het zelf gekozen platform. Dit leidt tot veel nieuwe mogelijkheden en het zal volgens presentator Adriaan Walraven de manier van software-engineering op zijn kop zetten. Development Club Paviljoen Hal 9, stand 9A012 Seminar Embedded systeem versus PLC Donderdagochtend 6 oktober, zaal Quest Seminar Online monitoring & maintenance Vrijdagochtend 7 oktober, zaal Quest

elektronica 8/9- 2016

Vakbeurs voor de procesindustrie toont Fabriek van de Toekomst WoTS en Industrial Processing vormen samen technologietrefpunt Tegelijk met de de World of Technology & Science vindt in hal 12 van de Jaarbeurs Industrial Processing 2016 plaats. Dit is een vakbeurs voor de natte en droge procesindustrie in de Benelux. Bezoekers van de WoTS kunnen met één badge beide beurzen gratis bezoeken. Zo ontstaat er een groot technologietrefpunt in de Jaarbeurs.

ndustrial Processing 2016 heeft als motto ’Unlocking future factories’. Exposanten tonen er trends, producten en ontwikkelingen op het gebied van procesapparatuur, -engineering en -automati-

sering. Dit alles om een fabriekshal veilig, efficiënt en duurzaam in te richten, met nadrukkelijk aandacht voor voor onder andere energiezuinig, hygiënisch en voedselveilig produceren.

Vragen De procesindustrie moet de komende tijd antwoord vinden op een aantal belangrijke vragen. Wat betekent het voor de voedingsindustrie als consumenten straks hun voedsel 3D printen? Leidt de circulaire economie in de procesindustrie tot nieuwe businessconcepten? Hoe kunnen we installaties optimaliseren met behulp van Internet of Things en big data? En gebruiken servicemonteurs en operators straks allemaal virtual reality apps? “Industrial Processing 2016 wil bezoekers een blik in de toekomst bieden, met méér dan de gebruikelijke thema’s procesoptimalisatie, maintenance en duurzaamheid”, zegt Martijn de Weerd, brandmanager bij Jaarbeurs over de vakbeurs voor de procesindustrie. De voedingsmiddelen-, chemische- en farmaceutische industrie staan aan de vooravond van ingrijpende veranderingen. Technologische trends zoals Internet of Things en 3D-printen maar ook maatschappelijke veranderingen, bijvoorbeeld toenemende grondstoffenschaarste en de opmars van de circulaire economie, gaan een stempel drukken op deze industriesectoren. “Daarom komt er in het hart van de beurs een groot plein waar we bezoekers een blik in de toekomst bieden. Samen met onze partners tonen we hoe je met technologie die morgen al beschikbaar is, enorme potenties kunt ontsluiten.”

Fabriek van de Toekomst

Industrial Processing toont de fabriek van de toekomst.

elektronica 8/9- 2016

De meest in het oog springende technologische innovaties krijgen op Industrial Processing 2016 een plek op dit centrale demo-plein. Partners zoals Machevo & Bulk Vereniging, exposanten, kennis- en researchinstellingen laten hier hun toekomstvisie zien in de Fabriek van de Toekomst. Martijn de Weerd: “We blijven ver weg van de containerbegrippen die te pas en te onpas erbij worden gehaald. We to-

Thema WoTS

nen op dit plein innovatieve toepassingen die met de technologie van morgen realiseerbaar zal zijn. Daarmee willen we bezoekers inspireren en aanzetten na te denken over hun eigen Fabriek van de Toekomst.”

Smart industry en de mens Industrie 4.0 oftewel smart industry krijgt zeker veel aandacht. De digitalisering leidt in hoog tempo tot een fundamentele verandering in de wijze waarop producten en processen tot stand komen. Internettechnologie zorgt ervoor dat op elk moment, elk onderdeel van een productieproces kan worden gevolgd, gestuurd en aangepast. Dankzij vergaande vormen van connectivity ontstaan nieuwe manieren van werken: Internet of Things, big data, virtual reality en 3D-printing. “Thema’s die zeker voor het voetlicht komen op Industrial Processing en die we in concrete toepassingen gaan laten zien”, benadrukt Martijn de Weerd. Het gaat echter niet alleen over deze technologie: de veranderende rol van de mens komt net zo goed aan de orde. Wat

betekent het voor organisaties als robots en computersystemen werkzaamheden overnemen? Hoe verandert de rol van de operator en monteur als virtual reality heel gewoon wordt? Een dynamische mix van stands, kennissessies, seminars en livedemo’s moet ervoor zorgen dat de fabriek van de toekomst na een bezoek aan Industrial Processing geen geheimen meer heeft.

Grondstoffen en circulaire economie In alle industriële sectoren is het gebruik van grondstoffen een boardroom issue. Behalve efficiënt omspringen met kostbare grondstoffen is voor veel toepassingen het zoeken naar alternatieven geen overbodige luxe. Biedt de circulaire economie hiervoor een oplossing?In de Rijnmondregio lopen al experimenten met innovatieve businessconcepten gebaseerd op de circulaire economie. Reststromen van het ene proces kunnen grondstoffen voor een ander proces zijn. Deze zoektocht verandert de manier waarop processen worden ingericht en waarop bedrijven met elkaar (gaan) sa-

Global Electronics

menwerken. Industrial Processing 2016 laat mogelijke oplossingsrichtingen zien.

Energie en water Wat voor grondstoffen geldt, gaat net zo goed op voor energie en water: twee cruciale aspecten in de meeste productieprocessen en twee aandachtspunten voor verduurzaming van de procesindustrie. De Fedec, Federatie Energie Consultants, biedt op het Fedec Energie Plein veel kennis en informatie over de ontwikkelingen op het gebied van energieverbruik en -besparing, en vooral ook op het gebied van alternatieve energiebronnen. Bezoekers kunnen kennismaken met industriële warmtepompen en brandstofcellen. Ze kunnen op het Energie Plein ook zien wat de All electric factory voor de industrie kan betekenen. Ontsluit de volledig elektrische fabriek een heel nieuwe toekomst voor de voedingsmiddelen- en procesindustrie? Industrial Processing vindt van 4 tot en met 7 oktober plaats in Jaarbeurs Utrecht. Meer informatie is te vinden op www.industrialprocessing.nl

Uw betrouwbare EMS-partner! Bezoek ons op de WOTS, standnummer 9B075

www.global-electronics.eu

elektronica 8/9- 2016

Deze zomer geïntroduceerd… Noviteiten uit Austin Op de NIWeek die jaarlijks door National Instruments in Austin, Texas, wordt gehouden, komen technici en wetenschappers bij elkaar om zich in een wervelende show te vergapen aan de innovatieve en inventieve systemen die zijn gemaakt met behulp van NI-producten. NI zelf neemt dan de gelegenheid te baat om – vaak op spectaculaire wijze – een scala aan nieuwe producten te introduceren. Dit jaar ging dat onder meer om een nieuwe versie van de Vector Signal Transceiver en een digitale halfgeleidertester.

e nieuwe vectorsignaaltransceiver -de NI PXIe-5840 module- werd eigenlijk al een maand vòòr NIWeek 2016 officieel geïntroduceerd. Hij heeft ten opzichte van zijn voorganger een vijf maal grotere bandbreedte, een 33% kleinere voetprint en een grotere vrij-programmeerbare FPGA. Het is volgens NI de eerste VST met 1 GHz bandbreedte ter wereld en hij is ontwikkeld om de meest veeleisende RF-ontwerpen testapplicaties op te lossen.

Nieuwe dimensie “NI gaf instrumentatie in 2012 een nieuwe dimensie door de introductie van de eerste VST met een via Labview programmeerbare FPGA”, vindt Olga Yashkova, programmamanager voor communications test and measurement practice bij Frost & Sullivan. “Deze tweede generatie VST laat zien dat NI continu bezig is om het gebruikers van FPGA-gebaseerde instrumentatie makkelijker te maken en hen te laten werken aan de meest innovatieve RF-test-, meet- en

prototypingprojecten”. De NI PXIe-5840 combineert een 6,5 GHz vectorsignaalgenerator met een 6,5 GHz vectorsignaalanalyzer, een krachtige door de gebruiker te programmeren FPGA en snelle seriële en parallelle digitale interfaces. Het geheel is ondergebracht in een tweeslot PXI Express module. Deze VST met een bandbreedte van 1 GHz kan worden ingezet in een breed scala aan toepassingen, inclusief het testen van 802.11 ac/ax componenten, mobiele/IoT (Internet Of Things) apparaten, 5G-ontwerpen, RFIC en voor het prototypen van radar.

Software-gedefinieerd “Hoewel engineers de VST kunnen inzetten voor het oplossen van de meest geavanceerde RF-testapplicaties, is het de software-gedefinieerde architectuur die het mogelijk maakt om op een unieke wijze de FPGA volledig aan te passen”, stelt Charles Schroeder, vicepresident of product marketing, RF bij NI. “Engineers kunnen met behulp van de intuïtieve Labview-sys-

Anita Salmon en Corby Bryan presenteren het NI PXIe Digital Pattern Instrument en de Digital pattern Editor.

elektronica 8/9- 2016

teemontwikkelsoftware de VST transformeren in precies dat wat zij noodzakelijk vinden op firmwareniveau, om daarmee de meest veeleisende testen meetuitdagingen aan te gaan. Dit instrument is een ongeëvenaard voorbeeld van een product dat voldoet aan alle specificaties voor het traditionele meten en testen van RF-ontwerpen en bovendien over de flexibiliteit van een software defined radio beschikt”, aldus een trotse Schroeder De nieuwe VST wordt gekenmerkt door de volgende eigenschappen: • 1 GHz aan instantane bandbreedte voor geavanceerde digitale pre-distortion (DPD) testen en voor breedbandsignalen zoals radar, LTE-Advanced Pro en 5G; • Meetnauwkeurigheid die systemen op basis van de tweede generatie VST geschikt maakt voor het meten van de 802.11 ac Error Vector Magnitude (EVM) prestaties van -50 dB; • Meetsnelheden tot 10x sneller dan de traditionele instrumenten met behulp van

Charles Schroeder (NI) onthult de nieuwe VST tijdens NIWeek 2016.

Meettechniek

ATE voor de halfgeleiderindustrie in een PXI-omgeving.

FPGA-gebaseerde aanpasbare firmware en maximaal geoptimaliseerde meetsoftware; • Klein formaat en de strakke synchronisatie maken tot 8x8 MIMO (meervoudige ingangs- en meervoudige uitgangsconfiguratie) mogelijk in een enkel 18-slots chassis; • Door de gebruiker eenvoudig met Labview te programmeren FPGA.

Radar “De combinatie van de breedste bandbreedte in de industrie en het software-ontwikkelde instrument met een lage vertraging biedt ons de mogelijkheid om onze automotive radarsensoren sneller dan ooit te realiseren. Zelfs problemen die we voorheen niet te pakken kregen, konden we nu al vroeg in de ontwerpfase identificeren” verklaart Niels Koch, component owner radar systems, Audi AG. “Met de VST en de programmeerbare FPGA zijn we in staat om de meest uiteenlopende scenario’s te emuleren, en om daarmee de veiligheid en betrouwbaarheidsaspecten tijdens het autonoom rijden te beïnvloeden.” De VST vormt een essentieel onderdeel van het NI-platform en ecosysteem dat engineers kunnen gebruiken om slimme testsystemen te bouwen. Daarbij kunnen ze profiteren van meer dan 600 PXI-producten, variërend van DC tot mm-golf. Die beschikken over hoge datadoorvoersnelheden met behulp van de PCI Gen 3-businterfaces en sub-nanoseconde synchronisatie met geïntegreerde timing en triggering. De productiviteit van de Labview- en NI TestStand-softwareomgevingen, samen met een levendig ecosysteem van de partners, add-on IP en applicatie-engineers maken het mogelijk om de kosten van het testen aanzienlijk te verlagen, de time-to-market te reduceren en testers toekomstbestendig te maken voor de uitdagende eisen van morgen, aldus NI.

De tweede generatie van de vectorsignaaltransceiver.

Halfgeleiders testen Het eveneens geïntroduceerde NI PXIe6570 Digital Pattern Instrument en de NI Digital Pattern Editor zijn bedoeld om fabrikanten van RF-IC’s, vermogen-IC’s, MEMS-componenten en mixed-signaal IC’s te bevrijden van de gesloten architectuur zoals bekend van de conventionele geautomatiseerde halfgeleidertestapparaten. De eisen aan de nieuwste halfgeleidercomponenten overtreffen vaak de mogelijkheden die het testen met traditionele Automated Test Equipment biedt. Door het digitale testparadigma, al bekend in de semiconductor industrie, naar het open PXI-platform te brengen dat in de STS (Semiconductor Test System) wordt gebruikt en dit uit te breiden met een krachtige en gebruiksvriendelijke patrooneditor en debugger kunnen testtechnici de PXIinstrumentatie benutten voor het reduceren van testkosten en het verhogen van de doorvoersnelheid voor RF- en analoge IC’s.

Schaalbaar “Het PXI Digital Pattern Instrument vormt een essentiële aanvulling op de STS omdat het de semiconductor-engineers alle digitale mogelijkheden biedt die zij anders alleen verwachten in high-end digitale testplatforms”, aldus Ron Wolfe, NI vicepresident of Semiconductor Test. “Met deze faciliteit in PXI op de productievloer kunnen zij voldoen aan de prijsniveaus en testeisen van geavanceerde componenten terwijl zij eenvoudig kunnen schalen naar andere componenten binnen hun catalogus”. De digitale patroongenerator biedt de nodige testmogelijkheden voor IC’s die behoren tot de toeleveringsketen van draadloze - of Internet of Things (IoT) - apparaten. Het instrument beschikt over een 100 MVector per seconde patroonverwerking met onafhankelijke source en capture engines en parametri-

sche spanning-/stroomfuncties tot maximaal 256 gesynchroniseerde digitale pennen in een subsysteem. Gebruikers kunnen profiteren van de openheid van het PXI-platform en de STS om naargelang de noodzaak te variëren in het aantal devicepennen en test sites afhankelijk van de vereiste testconfiguratie. De software van de digitale patrooneditor integreert de bewerkingsomgeving voor device pinmaps, specificaties en patronen voor het sneller ontwikkelen van testen. Ingebouwde hulpmiddelen zoals multi-site en multi-instrument patroongeneratie bieden de mogelijkheid om naadloos van ontwikkeling naar productie te migreren. En tools, waaronder ‘shmoo’-plots, een interactief penoverzicht voor het debuggen en het efficiënter optimaliseren van de testen.

Time-to-market Het uitvoeren van karakteriserings- en productietesten met dezelfde PXI-hardware en TestStand, Labview en de Digital Pattern Editor software vermindert de inspanningen voor datacorrelatie, en biedt de mogelijkheid om de time-to-market te verkorten. De kleine footprint van de PXI-hardware binnen of buiten een STS-configuratie bespaart ruimte op de productievloer en alles kan op een standaard netspanning worden aangesloten in een karakterisatielab. “PXI heeft zichzelf bewezen als een unieke combinatie van hardware en software die succesvol kan worden ingezet op zowel de productievloer als in het karakterisatielab”, zegt Wolfe. “Het Digital Pattern Instrument en de Digital Pattern Editor vertegenwoordigen belangrijke innovaties om de testkosten voor componentfabrikanten en testorganisaties te reduceren en om testprogramma-ontwikkeling te verbeteren.” http://www.ni.com/vst/ www.ni.com/semiconductor.

elektronica 8/9- 2016

De MTBF en de betrouwbaarheid van je voeding verbeteren Vraag gedetailleerde berekeningen Een voeding moet altijd betrouwbaar werken. Niemand wil dat zijn productielijn, meetinstrument, communicatiesysteem of elektronisch product niet meer werkt ten gevolge van uitval van de voeding. Wat verstaan we onder betrouwbaarheid, welke methoden kunnen ontwerpers gebruiken om de betrouwbaarheid te verbeteren en hoe zorg je ervoor dat een gekozen product aan de verwachtingen zal voldoen?

ANDREW SKINNER, CTO, TDK-LAMBDA EMEA

e MTBF (Mean Time Between Failures) wordt veel gebruikt om de betrouwbaarheid van een voeding te bepalen, maar wordt ook vaak verkeerd geïnterpreteerd en misbruikt als bepalende factor voor deze eigenschap. Als een leverancier op een datasheet een MTBF van 300 000 uur aangeeft, wil dat niet zeggen dat de voeding het zo lang volhoudt voordat hij het laat afweten. Als de voeding 24 uur per dag, 365 dagen per jaar aan staat maakt hij in een jaar tijd 8760 werkuren. Die 300 000 uur staat dan voor meer dan 34 jaar. Maar hoeveel in 1982 geïnstalleerde apparatuur werkt nu nog betrouwbaar? Niet veel… MTBF is letterlijk de tijd die is verstreken tussen twee opeenvolgende keren dat de voeding uitvalt en is heel wat anders dan de MTTF (Mean Time To Failure). MTTF is een statistische parameter die iets zegt over de tijd tussen de eerste keer dat de voeding wordt aangezet en de eerste uitval. Hierbij wordt aangenomen dat betrouwbaarheid mathematisch kan worden beschreven als een exponentiële functie, waar wel iets voor te zeggen valt als je kijkt wat er in de praktijk gebeurt. De MTTF staat voor de tijd waarin 63% van de geteste voedingen voor de eerste keer is uitgevallen. Deze waarde wordt vaak gebruikt om een inschatting te maken

elektronica 8/9- 2016

van het aantal voedingen dat op voorraad moet worden gehouden voor vervanging.

= 4,5 jaar en bij vier voedingen is dat nog maar 9/4 = 2,25 jaar.

Als de MTTF blijkbaar een betere methode is om de levensduur van een voeding te bepalen, waarom wordt daarvoor dan nog steeds zo vaak de MTBF gebruikt? Figuur 1 laat zien waarom dat zo is. In deze figuur is het uitvalpercentage uitgezet in de tijd. Dat levert een curve op in de vorm van een badkuip, met drie duidelijk afgebakende zones die staan voor uitval helemaal in het begin van de levenscyclus (de ‘infant mortality’), constante (random) uitval en uitval door slijtage (‘wear-out failure’). In de zone met een min of meer constante uitvalfrequentie, treedt uitval willekeurig op. Dat maakt het lastig om te voorspellen welk defect tot die uitval leidt, maar geeft wel zekerheid over het gemiddeld aantal keren dat een voeding uitvalt. Het is dan ook in dit (brede) gebied dat de mathematische modellen voor MTBF en MTTF samenvallen, en dat is ook meteen de reden waarom MTBF zo vaak wordt gebruikt.

Voor levensduurtesten kan de kans op uitval worden berekend. Als we 100 voedingen testen gedurende één jaar (8760 uur) en tijdens dat jaar vallen er tien uit, dan kom je op basis van MTBF tot een schatting van het totale aantal bedrijfsuren (876 000) gedeeld door het aantal keren uitval, dus 87 600 uur per storing.

Helaas kun je er bij een hoge MTBF niet van uitgaan dat een voeding betrouwbaar zal zijn. Een MTBF van 80 000 uur (ongeveer 9 jaar) wil niet zeggen dat de voeding een gemiddelde levensduur van 80 000 uur heeft. Bij twee voedingen worden die 9 jaar er 9/2

De waarschijnlijkheid dat een voeding langer blijft werken dan de uitgerekende MTBF voorspelt is 36,8%, ongeacht de waarde voor de MTBF. R(t) = e –t / MTBF = e-1 (indien t = MTBF) Een systeem dat is opgebouwd uit ‘n’ afzonderlijke onderdelen wordt in de statistiek gedefineerd als een seriesysteem. Dat kan je ook betrekken op een voeding die is opgebouwd uit verschillende componenten. Het systeem functioneert als alle onderdelen werken en is al in storing wanneer slechts één enkel onderdeel defect blijkt. Elk onderdeel van het systeem is onafhankelijk van de andere, zowel wat betreft betrouwbaarheid als uitvalfrequentie. Voor het gemak wordt het verband tussen de be-

Ontwerpen house zijn verkregen of van producenten afkomstig kunnen zijn. Waarschijnlijk het meest bekende en meest gebruikte handboek voor het voorspellen van de betrouwbaarheid is MIL-HDBK-217. In de militaire normen (MIL-HDBK-217F, MIL-HDBK-251M MIL-HDBK 781A en MILHDBK 338B) zijn goede benaderingen te vinden van correctiefactoren voor de mate van uitval van de verschillende componenten. Deze zijn afhankelijk van de gebruiksomstandigheden, de temperatuur, informatie over betrouwbaarheidstesten en informatie over ‘ontwerpbetrouwbaarheid’.

trouwbaarheid en het uitvalpercentage als een exponentiële functie beschreven. In een seriesysteem is de totale betrouwbaarheid van het systeem gelijk aan het product van alle afzonderlijke onderdelen van dat systeem. Het totale uitvalpercentage is echter gelijk aan de som van de afzonderlijke uitvalpercentages. Omdat de betrouwbaarheid altijd een getal onder de één is, betekent dit dat het product altijd kleiner is dan de betrouwbaarheid van ieder afzonderlijk onderdeel, en dat het uitvalpercentage zeker hoger zal zijn.

Verbeteren van betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van het product en/ of systeem moet centraal staan vanaf het begin van het ontwerpen ontwikkelproces. Als dat niet het geval is, zal er in de conceptfase te weinig of zelfs geen rekening worden gehouden met mogelijke problemen en zorgen over de uiteindelijke betrouwbaarheid. Ga je daar pas aan het eind van het ontwikkelproces mee aan de slag, dan is het al te laat. Om tot een betrouwbare voeding te komen, moet die in eerste instantie eenvoudig zijn. Een ontwerp dat is gericht op eenvoud zal tot een voeding leiden die betrouwbaarder is dan een meer complex uitgevoerde voeding. Bijvoorbeeld, een laagvermogen omzetter met één uitgang zal een grotere betrouwbaarheid hebben dan een hoogvermogen omzetter met meer uitgangen. Aan de andere kant, door het ontwerp uit te breiden met beveiligingscircuits zal de levensduur van de voeding toenemen. In de beginfase van het ontwerp moet je het principeschema van de voeding onderverdelen in twee blokken: voor bedrijfskritische en voor niet-bedrijfskritische toepassingen. Dit helpt de ontwikkelaar in de keuze van componenten en het bepalen van de specificaties, met name de derating

coëfficiënten, die aangeven hoe groot de reductie is in bepaalde functionele prestaties bij overschrijding van bepaalde omgevingscondities. Bij bedrijfskritische toepassingen zal een storing leiden tot uitval van de voeding. Niet-bedrijfskritische toepassingen zijn vooral de extra functies. Voor de bedrijfskritische toepassingen moeten de onderdelen –bijvoorbeeld elektrolytische condensatoren, ventilatoren en relais- van de hoogste kwaliteit zijn en ook nog eens zo min mogelijk in de loop van de tijd verslechteren. Figuur 2 toont een mogelijk derating diagram voor een bepaalde component in een niet-bedrijfskritische toepassing. Figuur 3 laat zo’n diagram zien voor diezelfde component, maar dan in een bedrijfskritische toepassing. Op de y-as is S uitgezet, een coëfficiënt die een maat is voor de stress op de component; op de x-as is de werktemperatuur van de component uitgezet. In zone A kan de component zonder problemen worden ingezet; in zone Q kunnen er problemen optreden als de component niet werkt. Zone R is voor de component een no-go area: daar gaat het door een te hoge stressfactor en/ of een te hoge werktemperatuur zeker mis. Twee erkende normen voor het uitvoeren van betrouwbaarheidsvoorspellingen zijn MIL-HDBK-217 en Bellcore/Telcordia Technical Reference TR-332. Beide empirische voorspellingsmethoden hebben verschillende aannamen gemeen: een constant uitvalpercentage, het gebruik van thermische- en stressfactoren om de uitval te stimuleren, kwaliteitsfactoren en gebruiksomstandigheden. Ze zijn allebei gebaseerd op modellen die zijn ontwikkeld door statistische bewerking van historische storingsdata, die bij gebruikers verzameld kunnen zijn, in-

Bijvoorbeeld het mathematische model voor het overall uitvalpercentage van een vermogens-mosfet volgens MIL-HDBK217F is het basis uitvalpercentage vermenigvuldigd met bepaalde temperatuur-, toepassings-, kwaliteits- en omgevingsfactoren. Bedenk hierbij dat de waarde voor de betrouwbaarheid tussen 0 en 1 ligt, en dimensieloos is. Het uitvalpercentage wordt vooral in de elektronica-industrie bepaald. De FIT (‘failures in time’) van een apparaat is het aantal storingen dat kan worden verwacht bij 1 miljard bedrijfsuren. Bekijk een vermogens-mosfet voor een 250 W voeding. Het basis uitvalpercentage is 12 FIT. Het werken bij temperaturen tot 100 °C levert een thermische coëfficiënt op van 3,7. De kwaliteitsfactor Jantx (volgens MIL-S-19500) is 8 en de omgevingsfactor GF (‘ground fixed’) is 1,6. Alles bij elkaar levert dat een totaal uitvalpercentage van 2131,2 storingen per miljoen bedrijfsuren. Als je de omgevingsfactoren meerekent ga je dus van een basis uitvalpercentage van 12 FIT naar 2131,2 FIT. Omdat de MTTF omgekeerd evenredig is met het uitvalpercentage, resulteert dit voor de vermogens-mosfet in een MTTF van ongeveer 470 000 uur. De aanvankelijke MTTF, waarin omgevings- en thermische factoren niet zijn meegewogen, was echter rond de 83 miljoen uur! Om de betrouwbaarheid van de mosfet, en dus ook van de voeding, te vergroten kan

Figuur 1. De karakteristieke badkuip curve.

Figuur 2. Niet-bedrijfskritisch derating diagram.

elektronica 8/9- 2016

de chi kwadraat r2 (a,b), een functie van twee variabelen die zijn terug te vinden in tabellen in de belangrijkste statistische studies en elektronische rekenbladen. Zodra de Halt-studie is afgerond en passende corrigerende maatregelen zijn genomen, kan het productieproces worden gescreend om afwijkingen te identificeren. Met Hass (Highly Accelerated Stress Screening) worden alle stressfactoren gelijktijdig aangebracht. Met de Hass stress factoren die zijn gebaseerd op de uitersten uit de Halt-studies kan de voeding tegen zijn operationele grenzen aan worden beoordeeld.

Waar moet je vooral naar kijken bij een voeding? Figuur 3. Bedrijfskritisch derating diagram.

de ontwerper er voor kiezen de thermische derating van de component te verhogen. Door dit gedeelte van de voeding beter te koelen en de werktemperatuur terug te brengen naar bijvoorbeeld 80 °C in plaats van 100 °C, daalt de thermische coëfficiënt van 3,7 naar 2,7. Dit alleen al leidt tot een MTTF van 643 000 uur, een verbetering van 36%! De reductie in uitvalpercentage onder vooraf ingestelde bedrijfs- en omgevingsomstandigheden is alleen mogelijk door het correct dimensioneren van de vermogens-MOSFET aan de hand van een nauwgezette analyse van de elektrische- en thermische stressfactoren. Dit kan aan de hand van derating diagrammen als in figuur 2 en 3, die dan natuurlijk wel met de juiste gegevens met betrekking tot de toepassing en de component moeten worden gevoed. De Technical Reference TR-332 norm is door Bellcore (nu bekend als Telcordia) ontwikkeld voor de telecommunicatie

industrie waar producenten vonden dat MIL-HDBK-217 een beetje te streng was. De populariteit van de MIL-norm is groeiende, al geven de berekeningen volgens MIL-HDBK-217 in de meeste gevallen een hoger uitvalpercentage dan die volgens de Bellcore/Telcordia norm. Dat verschil zit hem vooral in het feit dat de MIL-norm is ontwikkeld voor luchtvaart- en militaire toepassingen, die in de regel bedrijfskritisch zijn.

Verzamelen en analyseren van gegevens Door data te gebruiken uit Halt (Highly Accelerated Life Test)-studies kunnen de betrouwbaarheidswaarden met een goede nauwkeurigheid worden berekend. Echter, het aantal componenten dat kan worden getest is meestal beperkt, je moet gebruik maken van een vast aantal teststations en er zit ook een limiet aan de beschikbare tijd om de testen uit te voeren. Om de nauwkeurigheid te vergroten kan de ontwerper gebruik maken van een statistische functie,

Ga uit van de gewenste levensduur van de voeding. Die hangt af van de toepassing en ook van de uitval- en reparatiekosten. Bestudeer alle fabrikantgegevens over de betrouwbaarheid. Als er alleen een MTBF-waarde wordt gegeven, vraag dan naar de gedetailleerde berekeningen die daar aan ten grondslag liggen, vooral als de waarde verdacht hoog is. In Japan wordt veel gebruik gemaakt van de Jeita RCR-9102 norm. Aanvankelijk gebaseerd op MIL-HDBK-217F heeft deze norm verschillende revisies ondergaan en zijn de berekende MTBF-waarden in RCR-9102B de helft van de waarden zoals die in de oorspronkelijke norm werden berekend. Let er ook op dat je altijd de levensduur van de elektrolytische condensator meeneemt, zeker bij hogere omgevingstemperaturen. Verschillende producenten van voedingen vermelden de levensduur van de condensator in hun gegevens over betrouwbaarheid. Als de voeding specificaties heeft voor zowel convectie- als geforceerde luchtkoeling let er dan wel op dat de levensduur van de condensator is gespecificeerd voor de gewenste koelingsmethode. Alleen de betere producenten zullen gedetailleerde berekeningen kunnen verstrekken, inclusief het effect van rimpelstroom dat door overmatige interne warmte-ontwikkeling de levensduur van de condensator kan verkorten als daar in de ontwerpfase niet voldoende rekening mee is gehouden. Meer informatie en toegang tot de kennis van TDK-Lambda over voedingen en hun uitgebreide productassortiment, is te vinden op: www.nl.tdk-lambda.com TDK-Lambda France Sas, Cor van Dam +31(0) 6 20618765 Arjen Wessels +33 672837577 info@nl.tdk-lambda.com www.nl.tdk-lambda.com

elektronica 8/9- 2016

De Branche

Imec en UGent bekrachtigen decennialange samenwerking rond optische chips

De Jeugd Laten we het maar met een hoofdletter schrijven. Het benadrukt dat het belangrijk is.

De Photonics Research Group (UGent) werkt al 30 jaar samen met Imec. Onlangs bekrachtigden beide partijen de intentie om samen een grotere impact te realiseren op het vlak van onderzoek en innovatie in het domein van optische chips. Prof. Roel Baets, hoofd van de onderzoeksgroep Fotonica: “Deze samenwerking koppelt de academische excellentie van de UGent aan Imec, dat op wereldschaal toonaangevend is op gebied van chiptechnologie. In het domein van de fotonica werken we al heel lang intensief en succesvol samen. Maar in de complexe wereld van vandaag is het belangrijk om dergelijke samenwerkingen te formaliseren om samen meer impact te hebben en daarbij de eigenheid van beide organisaties te respecteren.” Met de formele overeenkomst bevestigen de Universiteit Gent en Imec het belang van hun samenwerking op het vlak van fotonica-onderzoek. Die samenwerking heeft in het verleden geleid tot drie spin-off bedrijven, namelijk Trinean, Luceda Photonics en Caliopa. Caliopa is intussen overgenomen door Huawei, wat er voor gezorgd heeft dat Huawei in 2013 een vestiging opende in het Technologiepark van de UGent. Op dit ogenblik worden opnieuw enkele nieuwe spin-off initiatieven voorbereid. Naast deze samenwerking zal ook de fusie van Imec en iMinds in september 2016 leiden tot krachtigere banden tussen de UGent en Imec.

Fotonica: snelle innovatie in een breed toepassingsgebied Fotonica - het gebruik van licht in een technisch-wetenschappelijke context - wordt steeds belangrijker. Licht wordt gebruikt als informatie- en energiedrager in de ICT-sector (bijvoorbeeld in glasvezelcommunicatie), in sensoren, voor medische en biomedische toepassingen (zowel om diagnoses te stellen als therapeutisch), in energietoe-

passingen (bijvoorbeeld zonnecellen) en in de productie (bijvoorbeeld laserlassen, -snijden en -boren). Al deze toepassingen worden gekenmerkt door snelle innovatie en door een sterke koppeling tussen fundamentele fysica en nieuwe materialen, componenten en systemen. Miniaturisatie is daarbij van essentieel belang: de dragers worden steeds kleiner.

Er wordt sinds mensenheugenis (nou ja, die van mij dan) over gesproken om meer jeugd geïnteresseerd te krijgen in technische opleidingen. Daarnaast wordt er ook nog heel veel nadruk gelegd op

Photonics Research Group

vrouwen in de techniek en zijn

Binnen de onderzoeksgroep Fotonica van de UGent doen zo’n 80 wetenschappers onderzoek naar optische chips voor een brede waaier aan toepassingen, zoals datacommunicatie, biomedische toepassingen en monitoring van lucht- en waterkwaliteit. De technologieën voor deze chips worden ontwikkeld met behulp van de silicium-nanotechnologie bij Imec en de cleanroom-infrastructuur van de UGent. De internationale reputatie van het onderzoek in de photonics onderzoeksgroep blijkt onder meer uit het feit dat maar liefst vier van haar professoren een prestigieuze ERCgrant (European Research Council) in de wacht sleepten.

er wat campagnes gevoerd. De technische beroepsgroep

De focus van de samenwerking richt zich in belangrijke mate naar de life sciences en de medische wereld. Daar zullen silicium optische chips meer en meer het hart vormen van diagnostische ‘point-ofcare tools’, waarbij het analyselab naar de patiënt wordt gebracht in plaats van de patiënt of een staal naar het lab te brengen. Die point-of-care tools zullen compact, gebruiksvriendelijk en goedkoop zijn. Zo wordt onder meer onderzoek gedaan naar methoden om infecties of cardiovasculaire aandoeningen op te sporen, of om diabetes op te volgen. Een voorbeeld daarvan is een chip die ingebouwd wordt in een handig apparaatje ter grootte van een smartphone en die het mogelijk maakt om door middel van licht (en dus op contactloze manier) de kwaliteit van de bloedvaten van een patiënt te meten. Dit kan bijzonder waardevol zijn voor het vroegtijdig en op grote schaal screenen van problemen zoals aderverkalking. Zoals heel vaak het geval is bij de onderzoeksactiviteiten van de fotonica-groep, wordt ook hiervoor samengewerkt met andere UGent-wetenschappers.

vergrijst en dus is de jeugd van belang. Als iemand interesse heeft, om eens vast te stellen of campagnes op lange termijn gewerkt hebben, dan is een blik op deze websitepagina van het CBS boeiend. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/25/bijna-30-technisch-opgeleide-vrouwen-werkt-in-techniek De boodschap van de film is volgens mij, dat de campagnes niet hebben gewerkt en dat de jongeren steeds minder vaak voor technische opleidingen kiezen. Aanvullend wordt nog eens gemeld, dat als de studenten de studie hebben afgerond, de meerderheid voor vakken buiten de techniek kiest. Het is geen goed nieuws. In dit blad met lezers uit de techniek, op events met bezoekers uit de techniek en tijdens beurzen zoals de World of Technology & Science praat de eigen parochie met elkaar over deze droevige ontwikkeling. LET WEL, de productiviteit in de industrie neemt ieder jaar toe en de schreeuw om personeel heeft nog niet tot een massale ineenstorting van alle technische vakgebieden geleid. Zo slecht gaat het niet. Misschien wordt het tijd voor een technische oplossing? Meer automatisering, meer robotica, meer chips, meer techniek, om de taken van de technici complexer en ook interessanter te maken. Misschien is dit al de hele tijd aan de gang? Als er in sociaal economische monitoren gevraagd wordt om 100 000 extra techniekstudenten, wie van de lezers verwacht dan, dat dit in twee jaar gerealiseerd is? Jong en oud in de techniek gaan elkaar vinden, om uitdagingen op te lossen.

Paul Petersen, FHI

elektronica 8/9 - 2016 elektronica 5 2015

De Branche De drie finalisten voor de Best Client Award 2016 onderscheiden zich door eigentijdse samenwerkingen aan te gaan. Op zaterdag 29 oktober wordt tijdens Dutch Design Week de winnaar bekendgemaakt. De Best Client Award is de speciale prijs van Dutch Design Awards (DDA) voor opdrachtgevers die designers en vormgeving strategisch inzetten voor hun organisatie. Hiermee wordt goed opdrachtgeverschap in relatie tot design beloond. De organisatie van het Business Software Event mikt dit jaar op ruim 100 exposanten en 1000 bezoekers en breidt het event uit naar twee dagen. Met de groeiende rol van software binnen de industrie leven er veel vragen. Alles de cloud in of toch lokaal? Allin-one of best-of breed? Hoe integreer ik de boel? En hoe ga ik concreet met Smart Industry aan de slag? Op 29 en 30 november worden al deze vragen in congrescentrum 1931 in ‘s-Hertogenbosch beantwoord. Sinds 1 september 2016 is Kees-Jan Mes de nieuwe algemeen directeur van Pon Power. Hij volgt in deze functie Patrick van Alem op die eerder dit jaar werd aangesteld als senior vicepresident van de Pon Power groep. Tijs van der Storm is benoemd als hoogleraar Software Engineering aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Het is een deeltijdaanstelling per 1 september 2016 die Van der Storm zal combineren met zijn positie als onderzoeker in de Software Analysis and Transformation (SWAT) groep bij het Centrum voor Wiskunde en Informatica in Amsterdam. Matrix Innovation Center ontwikkelt een nieuw laboratorium en kantoorgebouw van ruim 9000 m2 bruto vloeroppervlakte op Amsterdam Science Park. Het Advanced Research Center for Nanolithography (ARCNL) heeft al een huurovereenkomst getekend voor ruim een derde van het gebouw. Diverse andere partijen hebben concrete belangstelling uitgesproken. Om slagvaardig de markt te blijven bedienen gaat het team van PAO-TM verder onder leiding van ir. Marloes Nieuwenhuis. De komende weken bezoekt zij als waarnemend directeur vertegenwoordigers van diverse stakeholders: die kunnen zo meepraten over noodzakelijke competentie-ontwikkelingen in de technische sector.

elektronica 8/9 elektronica 5- 2016 2015

‘Ladies in the house’ bij de Actemium Automation Award Aan eerdere edities deden wel eens meisjes mee. Maar dit jaar meldt zich voor het eerst een damesteam aan de start van de Actemium Automation Award. Op donderdag 13 oktober zijn er in het Edulab van Actemium in Veghel dus ‘ladies in the house’ bij deze automatiseringswedstrijd voor HBO-studenten. En op die primeur is Edulab-coördinator Martin van Malten best trots: “Vroeger draaide industriële automatisering vooral om elektrotechniek en besturing van productieprocessen. Inmiddels zie je een duidelijke verschuiving naar informatietechnologie. En die verschuiving zie je terug in de opdrachten voor onze Automation Award.” Maar er is meer aan het veranderen. Van Malten: “In de vier jaar dat ik zelf elektrotechniek studeer-

de schreven zich maar twee studentes voor deze studie in. Gelukkig kiezen tegenwoordig steeds meer meisjes en jonge vrouwen voor een technische opleiding. We zijn ook ontzettend blij dat dit jaar voor het eerst een heel damesteam aan onze automatiseringswedstrijd meedoet.” Max Bogers, docent Mechatronica bij Fontys Hogeschool in Eindhoven, begeleidt dit team. Hij is trots op zijn studentes. “Ons damesteam is echt een aanwinst voor de competitie en bovendien een goede zaak voor het techniekonderwijs”. Tijdens de Actemium Automation Award gaan studenten in teamverband praktisch aan de slag met hun kennis en vaardigheden. Leveranciers bedenken hiervoor engineeringsopdrachten. Hoe bestuur je bijvoorbeeld een limonadefabriek met een app op je tablet of smartphone? Klanten van Actemium beoordelen deze challenges. Zij letten niet alleen op technische kennis, maar ook op samenwerking. Van Malten: “Meedoen vraagt kennis, vaardigheden en een hoge mate van concentratie. Maar het is vooral ontzettend leuk om samen uitdagingen aan te gaan en tegelijkertijd op een laagdrempelige manier een kijkje te nemen in de praktijk. Daarom is het thema dit jaar “keep your cool and have fun” http://automationaward.actemium.nl/

Industrie 4.0 concreet gemaakt mentatie stukken sneller kan gaan dan in die tijd werd verwacht. De beschikbaar gestelde app voor Virtual Reality werd twee jaar geleden niet veel gedownload. Het voorbeeld klopte echter volledig bij de ontwikkelingen. Het is dan toch de kunst om op het juiste moment aan te haken.

Connectiviteit en digitalisering binnen de industriële processen heet tegenwoordig Industrie 4.0, Smart Industry, Industrial Internet of Things en Big Data. Wie door de bomen het bos niet meer ziet, kan op de World of Technology and Science in oktober zijn licht opsteken. Op de beursvloer maken exposanten de mogelijkheden rond Industry 4.0 toegankelijk door middel van demonstraties en een seminar rond dit thema. Daar maken topsprekers Industry 4.0 concreet. Twee jaar geleden werden op de WoTS innovaties rond de New Control Room en Virtual Reality aangehaald. Nu kun je al vaststellen dat de imple-

De zeven exposanten met demonstraties op hun stand en de drie sprekers in het seminar worden ondersteund door een grote hoeveelheid exposanten, die tevens mogelijkheden bieden in de connectiviteit en digitalisering. Uiteindelijk helpen zij om doelen te bereiken en om de relevante informatie tijdig beschikbaar te hebben voor de juiste beheersing van het proces. Dat levert voordelen op: effectief, efficiënt, betere OPEX, flexibiliteit en juiste beslissingen. Bij de bezoekersregistratie voor de World of Automation, kan men zich aanmelden voor het seminar en/of het beursproject met demonstraties. www.wots.nl

TBP Electronics: 40 jaar EMS Met hoge kwaliteit electronics manufacturing services weet TBP Electronics al 40 jaar opdrachtgevers in binnen- en buitenland aan zich te binden. In 1976 richtte CEO Ton Plooy de onderneming op, nu gevestigd in Dirksland (productielocatie) en Eersel (test engineering). De wethouder van Goeree-Overflakkee, Arend-Jan van der Vlugt, feliciteerde tijdens de viering van dit jubileum alle betrokkenen. Het jubileumfeest vond plaats in Dirksland te midden van ruim 400 gasten: trouwe opdrachtgevers en leveranciers, collega’s met partner, vrienden en familie van Ton Plooy en zijn partner Ineke Vis. Wethouder Van der Vlugt benadrukte het belang van TBP als werkgever voor de regio en de twee jongste medewerkers en de medewerkster het langst in dienst (dit jaar 35 jaar) overhandigden namens alle collega’s een cadeau.

Terugblik In de avonduren begon Ton Plooy in 1972 met de eerste freelance opdrachten, naast zijn gewone werk in dienstverband. “Vanaf het begin richtte ik mij op elektronica-assemblage. Dat waren toen onder meer hoogspanningsschakelaars voor defibrillatoren van Philips Medical in Best waaraan ik toen indirect leverde. Nu leveren we al jaren rechtstreeks aan Philips, onder meer aan de divisie Healthcare. Het aantal opdrachtgevers groeide, waardoor ik besloot TBP Electronics op te richten en te verhuizen naar Sommelsdijk op Goeree-Overflakkee.” De woon- en werkplaats Ooltgensplaat volgde, daarna huurde Ton kantoorruimten van een voormalige meubelfabriek in Stellendam. Het aantal collega’s groeide in die tijd tot twaalf medewerkers. Vervolgens kwam TBP terecht in de voormalige huishoudschool aan de Vroonweg in Dirksland. Ton: “Verontruste bewoners van serviceflat De Vroonlande kwamen per bus alvast een kijkje nemen in Stellendam om te zien welk ‘onheil’ op hen afkwam, onder begeleiding van de toenmalige burgemeester Kees Oversier. Gelukkig zijn we gedurende twintig jaar goede buren geweest, ondanks twee uitbreidingen.” In 2006 betrok TBP de huidige nieuwbouw op industrieterrein De Watertoren in Dirksland. Een mijlpaal was de overname in 2007 van een grote productielocatie met circa 400 medewerkers in het Belgische Geel. Vier jaar later werd deze locatie echter opgeheven, vanwege financiële te-

Global Electronics

genvallers. In 2012 werd de testlocatie in Eersel opgericht. Altijd is TBP -niet-beursgenoteerd- in ontwikkeling gebleven om het productierendement en het productieresultaat te blijven verbeteren. Jaap Smit, Commissaris van de Koning van Zuid-Holland, noemde TBP tijdens een werkbezoek in juni 2014 zelfs ‘Silicon Flakkee’.

Kwaliteit “Wij werken voor grote elektronicaconcerns die hoge eisen stellen aan de printed circuit board assemblies (PCBA’s) die wij leveren. Hierdoor blijven wij ons ontwikkelen en professionaliseren”, aldus Ton. “Ons motto is: liever voordenken dan nadenken: alles in één keer goed doen om het hoogst mogelijke kwaliteitsniveau te bereiken. Wij stimuleren training en opleiding van onze medewerkers, maken waar nodig gebruik van externe deskundigheid en investeren in de beschikbaarheid van hoog opgeleid technisch personeel door voor scholen presentaties te verzorgen over de aantrekkelijke hightech sector. Dit doen wij van basisschool tot universiteit. Door te investeren in het onderwijs verwachten wij ook in de toekomst jonge, deskundige medewerkers te kunnen aantrekken.”

Toekomst Assemblage is de kernactiviteit gebleven van TBP, de meerwaarde van de onderneming zit

hem vooral in het aanvullende servicepakket. “Wij hebben logistieke systemen opgebouwd, de kwaliteitscontrole tot een zeer hoog niveau ontwikkeld en een eigen afdeling test-engineering opgezet in Eersel waar diverse testoplossingen worden gebouwd. Hierdoor kunnen wij onze early involvement services bieden met Design for eXcellence. Deze vroege betrokkenheid gaat een steeds grotere rol spelen en levert grote meerwaarde op voor onze opdrachtgevers: hoogwaardige producten, volledig maatwerk, maximale leverflexibiliteit en de juiste prijs/kwaliteitverhouding. Wij zetten altijd in op toegevoegde waarde voor onze opdrachtgevers.” Met deze focus verwacht TBP nog verder te kunnen groeien van de huidige circa € 30 miljoen omzet naar circa € 40 miljoen in 2020. De productielocatie in Dirksland kan daarom worden uitgebreid met 1000 m2: de bouwvergunning is al binnen. Ton, nu 66 jaar, verwacht zelf nog enige jaren aan het roer te staan. “En dat doe ik met veel plezier. Natuurlijk staat de continuïteit van TBP op de agenda. Onze focus blijft gericht op onze opdrachtgevers voor wie wij onze loyale en klantgerichte medewerkers, evenals onze strategische leveranciers, hard nodig hebben. Zonder hen allen hadden wij dit mooie jubileum nooit kunnen bereiken.”

Uw betrouwbare EMS-partner! Bezoek ons op de WOTS, standnummer 9B075

www.global-electronics.eu

elektronica 8/9- 2016

Constructeursdag DE CONSTRUCTEUR: TEKENAAR OF ‘SPIN IN HET WEB’? 29 NOVEMBER 2016

Constructeur

LOCATIE HIGH TECH CAMPUS EINDHOVEN

Herkent u dit? • Software die zelf het beste ontwerp genereert op basis van belasting of beschikbare ontwerpruimte • Model Based Deﬁnition geeft vorm-, p oppervlakteruwheden weer in de juist de juiste gereedschapsbanen en gere

DE CONSTRUCTEUR ZIT E IS DIT DE ‘CO DEZE VRAGEN STAAN CENTRAAL OP DE CONSTRUCTEURSDAG VAN 29 NOVEMBER. MELD U NU ALVAST AAN EN WEES GEGARANDEERD VAN EEN PLAATS!

ENGINEERSONLINE.NL/CONSTRUCTEURSDAG SPONSORED BY:

Constructeur

Producten Ronde RAL 9002 connectoren

Binder heeft op het gebied van de grijswitte ronde RAL 9002 connectoren nu ook connectoren met een heldere grijswitte tint (net als RAL 9002) om vervuilingen beter zichtbaar te maken. De robuuste connectoren van Polyamide 66 hebben een grote vormvastheid en stijfheid. Ze zijn inzetbaar bij medische toepas-

singen en bij industriĂŤle apparatuur waar een felgekleurde connector gewenst is. De connectoren zijn bestand tegen desinfectiemiddelen op basis van azijn en alcohol.

Binder Nederland WoTS stand 9.C076

8*-5 6 %&;& 7",#&63;&/ #&;0&,&/ FWFOFNFOUFOIBM OM JOEVTUSJF WF ] FWFOFNFOUFOIBM OM OFX FOHJOFFSJOH HP

new INDUSTRIES

Half zo grote solid state disk De Apacer SFD25M is een solid state disk met maar de helft van

FIT FOR THE FUTURE!

6, 7 EN 8 DECEMBER 2016

Elincom Electronics WoTS stand 9.C008

SMD-precisieweerstanden van de firma Viking. De weerstanden die zijn geproduceerd met dunnefilmtechnologie hebben een tolerantie van 0,1% en een temperatuurfactor van 25 ppm/Â°C. De weerstanden zijn beschikbaar op zeven inch rollen van 1000 stuks en in de detailhandel.

Evenementenhal Gorinchem 10.00 - 18.00 uur

de gangbare behuizingsafmetingen. Deze SSD is bedoeld om geĂŻntegreerd te worden in computersystemen waar (te) weinig plek is. Overige kenmerken: â&#x20AC;˘ SLC flash vanaf 4 tot 64 GB â&#x20AC;˘ Sata 6.0 Gbps interface â&#x20AC;˘ Maximaal 160/155 MB/s read-write snelheid â&#x20AC;˘ Werktemperatuur: 0 â&#x20AC;Ś 70 Â°C of extended: -40 â&#x20AC;Ś 85 Â°C â&#x20AC;˘ Uitgebreide managementfuncties als EEC, statische en dynamische wear leveling, bad-block management, Smart, Power Failure ATA Secure Erase en Trim.

Transfer Multisort Elektronik heeft het aanbod van SMD-precisieweerstanden uitgebreid met producten

Transfer Multisort Elektronik WoTS stand 9.D018

elektronica 8/9- 2016

EMC-filters

De EMC-filters van Premo voor gelijkstroomtoepassingen (FEDC-600P, FEDCS-1500P-LL en FEDC-1500P-LL) en de EMC-filters voor wisselstroomtoepassingen (HCWMGF-1000HV-LL, HCWMGF-1300HV-LL en HCWMGF-1600HV-LL), zijn door TÜV SÜD goedgekeurd overeenkomstig de normen EN 60939-2:2005 en EN 60939-1:2005. De gelijkstroomfilters zijn ontwikkeld voor PV-omvormers en zijn verkrijgbaar in classificaties van 25 A tot 1500 A, met klemmenblokken tot 150 A en rails met schroefver-

bindingen tot 1500 A. De maximale operationele spanning is 1200 V (gelijkstroom). De driefasige EMC-filters voor wisselstroomtoepassingen zijn ontwikkeld voor omvormers in windmolens. De filters zijn uitgevoerd in een driefasige versie L1, L2, L3 (zonder neutraal) met spanningen van 150 tot 2500 A. Het stroomverlies van de omvormers is minder dan 0,02%. Telerex WoTS stand 9.C062

Behuizing voor Raspberry Pi B+

OKW introduceert een inklapbare behuizing voor de Raspberry-printplaat, die bestaat uit één component met een scharnier. Plaats de printplaat in de behuizing en schroef hem eventueel vast. Klap eerst de lange zijden en daarna de korte zijden omhoog en plaats de behuizing. De mini-computer kan

nu worden gebruikt. De bodem heeft ventilatiesleuven en gaten voor optionele wandmontage. De lichtdiodes op de platen zijn van polypropyleen (in mintgroen en framboosrood) en kunnen eenvoudig worden afgelezen. Ga in omgekeerde volgorde te werk om de behuizing te demonteren. Noodzakelijke aanpassingen en het aansluiten van externe units kunnen snel en zonder gereedschap worden gedaan. Telerex WoTS stand 9.C062

Temperatuur kalibratoren

De CTC serie compacte temperatuur kalibratoren van Ametek-Jofra is, anders dan bij de voorgangers, uitgerust met een kleurenscherm, dat de gebruiker extra informatie biedt en de bediening eenvoudiger maakt. Andere verbeteringen zijn: een groter temperatuurbereik en

elektronica 8/9- 2016

de hogere nauwkeurigheid en stabiliteit. Het model CTC155 heeft nu een bereik van -25 tot 155 °C en is ook met een grotere insert uitgerust. Als optie kan een model gekozen worden met externe referentie-aansluiting. Daarnaast is de switch testfunctie geoptimaliseerd en de autostepfunctie uitgebreid. Tenslotte is het gewicht van de CTC kalibratoren afgenomen zodat deze nog makkelijker in het veld kunnen worden gebruikt. Batenburg Mechatronica WoTS stand 9.B052

Producten 1000 W voedingen

TDK-Lambda introduceert de PFE1000FA serie voedingen die met maximale rendementen van 90% tot 4% beter renderen dan de acht jaar geleden gelanceerde voorgangers uit de PFE1000F serie. Geschikt voor vermogens van 720 tot 1000 W zijn deze voedingen ontworpen voor gebruik met een koelplaat in bijvoorbeeld industriële-, MIL-COTS- en communicatie-toepassingen waar koelventilatoren niet zijn toegestaan. De PFE1000FA is uitgevoerd met nominale uitgangsspanningen van 12, 28 en 48 V. Die uitgangswaarden kunnen worden aangepast in een gebied van ±20 %. De voedingen hebben een breed ingangsspanningsgebied van 85 tot 265 VAC en kunnen op vol vermogen werken bij een basisplaattemperatuur tussen de -40 °C en +100 °C. De serie heeft hetzelfde aansluitschema als

Flensinsteekconnector

de voorganger en dezelfde behuizingsdimensies (100 x 13,4 x 160 mm), zodat de nieuwe voedingen gemakkelijk in bestaande ontwerpen kunnen worden ingepast. De golfvormen van de inkomende stroom hebben een betere sinusvorm, zodat de PFE1000FA nog ruimer voldoet aan de IEC 61000-3-2 norm voor harmonischen. Alle modellen beschikken standaard over remote on/off, een optisch geïsoleerd ‘module good’ signaal, ‘single wire current sharing’ en een 12 V standby spanning bij 20 mA. De veiligheid van de PFE1000FA modules is gecertificeerd volgens IEC/EN/US 60950-1, met CE-markering voor de Laagspannings- en ROHS2-Richtlijnen. TDK-Lambda WoTS stand 9.C041

LTE module voor IoT

De EC25 is de nieuwe generatie van Quectel’s LTE modules. De EC25 levert 150 Mbps downlink en 50 Mbps uplink datasnelheid. LTE, de

vierde generatie mobiel internet en opvolger van UMTS is compatibel met bestaande Edge en GSM/ GPRS-netwerken om ervoor te zorgen dat er ook in gebieden zonder 4G- of 3G-dekking verbinding kan worden gemaakt. De EC25 heeft een flexibel en schaalbaar platform voor het migreren van UMTS/HSPA+ naar LTE. Top Electronics WoTS stand 9.D037

Global Electronics

Met de M16 flensinsteekconnector met draad biedt Binder een product aan in de sector miniatuur. Miniatuur connectoren spelen vooral in de meet- en regeltechniek, maar ook in de automotive en gezondheidstechniek een belangrijke rol. Er zijn IP40 en IP67 uitvoeringen.

De standaard draadlengte is 200 mm; andere lengten zijn op aanvraag mogelijk. Karakteristieken van de draad: PVC 0,34 mm2, AWG 22/7, cUL Style 1007/1569. Binder Nederland WoTS stand 9.C076

Telemetrie bij hoge temperaturen Het IMC Caemax Dx-HT telemetriesysteem is geschikt voor omgevingstemperaturen van -40 °C tot +125 °C. Deze apparatuur is geschikt voor installatie in de motorruimte van voertuigen, gebruik in klimaatkamers of in temperatuurkritische omgevingen in de werktuigbouw en energiesector. In plaats van een serie verschillende modules te ontwikkelen heeft Caemax er voor gekozen om dezelfde universele transmitter unit te gebruiken voor een reeks verschillende sensoren (rekstroken, thermokoppel, versnellingsopnemer). Een enkele transmitter kan tot maximaal zes kanalen bemonsteren en verzenden. Wanneer één transmitter niet voldoende is, dan kan men er eenvoudig één aan toevoegen: er kunnen tot maximaal vier transmitters door één ontvanger worden behandeld. De ontvanger klokt iedere transmitter en stuurt dit als een synchrone datastroom naar buiten. Bij het Dx-HT telemetrie-systeem worden de signalen zo

vroeg mogelijk gedigitaliseerd, namelijk direct in de transmitter. De meetdata wordt vervolgens digitaal en zonder interferentie met 16-bits verzonden. Twee parallelle antennes op de ontvangstmodule zorgen voor betrouwbare overdracht. Voor gebruik in veeleisende omgevingen kan IMC Caemax de transmitter integreren in op maat gemaakte behuizingen. Dit beschermt niet alleen de elektronica en sensoren tegen grote centripetale versnellingen, water en vuil, maar zorgt ook voor de integratie van een tweede spoel voor de inductieve voeding. Hiermee wordt de opbouwtijd sterk verkort. IMC Test & Measurement WoTS stand 9.C045

Uw betrouwbare EMS-partner! Bezoek ons op de WOTS, standnummer 9B075

www.global-electronics.eu

elektronica 8/9- 2016

Producten Robuuste testmodules

De IMC Cansasfit serie is geschikt voor mobiele tests onder moeilijke omstandigheden. Ook al zou men de modules in de motorruimte van een auto of truck monteren, dan zorgt de robuuste behuizing voor adequate bescherming tegen spatwater, vuil en trillingen. Met het brede werktemperatuurbereik van de modules (-40 °C tot +125 °C), kun je zowel ’s zomer, ’s winters, als in klimaatkamers testen. Het ontwerp is zo compact dat ze in hele kleine ruimten passen, zelfs achter de bekledingspanelen in een auto. Met één klik kan de gebruiker de modules zowel mechanisch als elektrisch met elkaar verbinden en bovendien zonder gereedschap of extra kabels. Bij testritten verkort dit de installatietijd, de testtijd en reduceert de kosten. Deze modu-

les verwerken niet alleen typische analoge signalen zoals temperatuur en spanning, maar ook RPM, verplaatsing, snelheid of digitale I/O’s en sturen dit naar buiten als galvanisch gescheiden CAN-signalen tot 1 Mbit/s. Het brede ingangsspanningsgebied (7 … 50 VDC) maakt het veilig gebruik van IMC Cansasfit in uiteenlopende elektrische systemen van voertuigen mogelijk. Tijdens dagelijks gebruik is het bijzonder handig dat de modules zich als één enkel systeem voordoen – slechts één voeding en CAN-bus hoeven te worden aangesloten, de rest is automatisch verbonden en aangesloten door het klikmechanisme. Tevens geven de geïntegreerde led’s de gebruiker direct informatie over een voedingsstoring of een defecte sensor en laten de modulestatus zien. De modules werken naadloos samen met alle IMC meetsystemen met CAN interfaces. De systemen slaan de data synchroon op en voorzien in een interface naar alle gebruikelijke veldbussystemen zoals CAN, LIN, FlexRay of XCPoE en ondersteunen ECU protocollen zoals KWP2000, CCP, XCP of OBD-2. IMC Test & Measurement WoTS stand 9.C045

Nauwkeurige digitale vochtsensor

Met de SHT35 introduceert Sensirion de high end versie van de SHT3x serie. De SHT35 heeft een nauwkeurigheid van 1,5% voor relatieve vochtigheid en een temperatuurnauwkeurigheid van ± 0,2 °C. Net als alle sensoren binnen de SHT3X serie heeft deze sensor een verhoogde intelligentie aan

elektronica 8/9- 2016

boord. De functionaliteit bevat onder andere twee verschillende en door de gebruiker te selecteren I2C adressen met een communicatiesnelheid tot 1MHz. Verder beschikt de SHT35 over een configureerbare alarmfunctie waardoor deze sensor gebruikt kan worden als een vocht- of temperatuurschakelaar. De SHT35 heeft een footprint van 2,5 x 2,5 x 0,9 mm3 en werkt op een voedingsspanning van 2,4 tot 5,5 V. Door de kleine afmetingen en het zeer lage stroomverbruik is deze sensor uitermate geschikt voor een brede reeks van applicaties, waaronder batterijgevoede toepassingen. BMF Systemparts WoTS stand 9.D038

Lithium Ion batterij De MoliCel IHR18650C cel is een Lithium Ion NMC cel van 3,6 V / 2 Ah, maar geoptimaliseerd voor toepassingen met hoge stromen. Met maximale hoge continustromen van 20 A kunnen deze cellen tot packs samengesteld worden waarbij stroom een grote rol speelt, zoals elektrisch gereedschap of elektrische aandrijvingen voor voertuigen.

Het temperatuurgebied voor opladen -10 tot +60 °C en voor ontladen -40 tot +75 °C. De levensduur is bij 1 C > 1500 cycli terwijl bij een 0,1 V verlaagde maximale laadspanning zelfs > 3000 cycli met 80% restcapaciteit haalbaar zijn. Elincom Electronics WoTS stand 9.C008

Elektronica 8/9 adverteerdersindex AR Worldwide Batenburg Mechatronica Bestronics EBV Elektronik Elipse Evenementenhal Hardenberg Eurocircuits Global Electronics Global Electronics Global Electronics Glyn Benelux Lumberg Nederland Mouser electronics MYBusinessmedia MYBusinessmedia National Instruments Ontwerpstudio Dunc Reichelt elektronik Rohde & Schwarz Benelux RS Components Rutronik Safe PCB Nederland Silica Breda Avent Silica Breda Avnet SMD-Tec TBP Electronics TDK Lambda Telerex Nederland V-PC Vermeulen Würth Elektronik

19 25 37 23 35 55 6 45 53 57 56 8 2 54 18 29 45 60 59 7 35 25 10 11 22 37 8 25 35 1

520 = 72 = 2:(5)8/ 26&,//26&23(6 )520 7+( ! (;3(57 1(/ (1 ()),&,B17 ((1928',* ,1 *(%58,. 1$8:.(85,*( 5(68/7$7(1 > $7 =,-1 '( 2+'( &+:$5= 26&,//26&23(1 * 1$/<6((5 61(//(5 #,( 0((5 = 727 = * (1928' 5$&+7,* = 727 = * #(7 $$1 ((7 = 727 = , ": $//('$$*6( 6&23( = 727 = , $*( 35,-6 527( 35(67$7,(6 = 727 = , !" # $1'+(/' 0(7 /$% 35(67$7,(6 = 727 = //( 2+'( &+:$5= 26&,//26&23(1 =,-1 9225=,(1 9$1 7,-''20(,1 35272&2/ /2*,&$ (1 )5(48(17,( $1$/<6( ,1 AA1 ,167580(17 '!!# % $ - "#! !% $ !" ((( $ !" ! % #% !

((5 ,1)250$7,( 9,$ &) !(/

(0$,/ ,1)2 %1/ 52+'( 6&+:$5= &20 2) %,- (1(/8; ',675,%87(85 !(/

(0$,/ ,1)2 7706 1/

Meer dan 45 jaar ervaring 24 uurs verzending ʇ Meer dan 60.000 producten ʇ ʇ

CONNECTO

rekkelijk nl tegen aant ... Bij reichelt. ! el geleverd prijzen en sn

DE REICHELT RECLAMESPOT ULTIMATE PLUG!

rch.lt/vnl

2-polige 6,35 mm-KLINKSTEKKER

FIND OUT MORE Ź

De ultimatePLUG schakelt de instrumentenkabel automatisch uit; op deze manier worden geknars en gekraak bij het wisselen van gitaren voorkomen.

ALLE ARTIKELEN VAN DEZE ADVERTENTIE

• Drie extra klankeigenschappen • Levensduur van meer dan

DIRECT ONLINE SHOPPEN!

10.000 insteekcycli Draaiknop voor de klankverandering ATTENTIE! Gebruik de stekker uitsluitend voor instrumenten (gitaren). Als u de ultimatePLUG in de uitgang van een versterker steekt, zou deze beschadigd kunnen raken.

MM ET PROGRA NIEUW IN H

Bewegende magneet

KS ULTIMATE

24,33

rch.lt/u0 Ź

PRIMA GEGEVENSOVERDRACHT!

HOOGWAARDIGE HDMI-CHASSIS-BUS in zwarte D-vorm behuizing voor overdracht van digitale tv- en pc-video-formaten inclusief HDTV. • stof- en waterbestendig conform IP65

MICROFOONSTEKKER

• verwĳderbare massaverbinding

TINY XLR-STEKKER vanaf

1,85

DF HDMI BU19 BK

REAN T3MC-B REAN T4MC-B REAN T5MC-B

1,85 2,27 2,51

3-polig 4-polig 5-polig

TINY XLR-SPANHULS REAN BRT-L

0,45

4 – 5 mm

10,17

EN & NU ABONNER WINNEN!

Wĳ verloten elke maand een technisch highlight onder alle nieuwe Newsletterabonnees!

In september verloten wĳ een extrasnelle 960 GB SSD!

TINY XLR-BUSSEN vanaf

http://rch.lt/NEWSLETTER

VEILIGE STROOMVERBINDING!

POWERCON TRUE 1

REAN T3FC-B REAN T4FC-B REAN T5FC-B

2,02 2,40 2,73

3-polig 4-polig 5-polig

vervangt stekkers van laagspanningsapparaten wanneer een zeer robuuste oplossing met een vergrendeling nodig is. • Waterbestendig en vergrendelbaar • Stroombelastbaarheid tot 16 A

Er zĳn online meer professionele audio- en video-aansluitingen van REAN: Verlengkabel, 1,5 m

PCON VL H071,5

www.rch.lt/rean

REAN a brand of Neutrik AG

Dagtarieven! Prijsniveau: 29.08.2016

10,17

Inbouwstekkerdoos voor apparatuur

PCON STD

7,06

Prijzen in € excl. BTW, excl. verzendkosten · reichelt elektronik, Elektronikring 1, 26452 Sande (Germany)

INTERNATIONALE BETAALMOGELIJKHEID:

EENVOUDIG ONLINE SHOPPEN!

Onze communicatietalen: