Economist Issue 81

¡ £Â½ÕÌÔ

Η οικονομία του δάσους! cÔ â © Ò i©ß ¡{ © á

FEJUPSJBM

ª

Money tree

Ï Ñ×ÄÈ ºÍÀ úÍÓÑÎ ÏÎØ ÎÍÎÌ ÙÄÓÀÈ ±NPOFZ USFF² ÏÀÑ ÃÎÒÇ ÔºËÄÈ ÓΠúÍÓÑÎ ÀØÓ½ ÍÀ źÑÍÄÈ Ó¿×Ç ÊÀÈ ËÄÅÓ ÒÓÎÍ Ê ÓÎ×½ ÓÎØ ¿ÌÅÕÍÀ ÌÄ ÓÎ Ì¿ÔÎ ºÍÀÖ ÅÓÕ×½Ö ÏÑÎÒÄØ×»ÔÇÊÄ ÆÈÀ ×Ñ»ÌÀÓÀ ÁÑ»ÊÄ ÀØÓ½ ÓÎ ¦ÏÄѼÄÑÆΧ ÅØÓ½ ÓÎ Ï»ÑÄ ÒϼÓÈ ÓÎØ ÕÖ ºÍÀ ÒÇÌ ÃÈ ÄÉ ÎØÑÀÍο ÆÈÀ ÓÇ ÙÕ» ÓÎØ ÊÀÈ ÒÓÇ ÒØͺ×ÄÈÀ ÏËοÓÈÒÄ Ï¼ÒÓÇ ÒÓÇÍ ÎÈÊÎÍÎÌÈÊ» ÿÍÀÌÇ ÀØÓο ÓÎØ ÃºÍÓÑÎØ Ä¼ÍÀÈ Ó½ÒÇ ÏÎØ ÓÎ ÒØÍÀÍÓ ÊÀÍÄ¼Ö ÏÎË¿ ÒØ×Í ÒÓÀ ÆÑÀÅļÀ ÄÏÈ×ÄÈÑ»ÒÄÕÍ ÒÓÇÍ ÏÄÑÈÎ×» ÓÇÖ ÍÎÓÈÎÀÍÀÓÎËÈÊ»Ö Ò¼ÀÖ ÀË»ÔÄÈÀ ļÍÀÈ ½ÌÕÖ ½ÓÈ Ê ÔÄ ÃºÍÓÑÎ ÊÀÈ Ê ÔÄ Ã ÒÎÖ ÀÏÎÓÄËļ ÏÇÆ» ÎÈÊÎÍÎÌÈÊο ÏËοÓÎØ Ä¼ÓÄ ÕÖ ÌºÒÎ ÏÀÑÀÆÕÆ»Ö ÄÒ½ÃÕÍ Ä¼ÓÄ ÕÖ ÌºÒÎ ÄÉÎÈÊÎͽÌÇÒÇÖ ÃÀÏÀÍÐÍ ÀʽÌÀ ÊÀÈ ×ÕÑ¼Ö ÍÀ ÓÎ ÒØÍÎÃÄ¿ ÎØÍ ÌÀÆÈ漅 ÈÃȽÓÇÓÄÖ ÏËÎØÓÎÏÀÑÀÆÕÆÈÊ» ÀɼÀ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÆÈÀ ÏÎË輅 ÃÄ ÊÀÄÓ¼ÄÖ Ä¼×Ä ÏÀÑÀÌÄËÇÔļ ˺ÏÀÌÄ ÓÇÍ ÀɼÀ ÓÎØ ÃºÍÓÑÎØ É¿ËÎØ » ÓÎØ Äà ÅÎØÖ ÏÎØ ÀØÓ½ ÊÀÓÀË ÌÁÀÍÄ ÀËË ½×È ÓÎØ Ã ÒÎØÖ ¥Î ÀÏÎÓºËÄÒÌÀ ļÍÀÈ ÆÍÕÒÓ½ ÊÎÏ» ÓÎØ ÃºÍÓÑÎØ ÀÏμËÕÒÇ ÓÎØ Ã ÒÎØÖ ¥Î ÌÄÆ ËÎ ÄÑÐÓÇÌÀ ÓÀ ÓÄËÄØÓÀ¼À ×ѽÍÈÀ »ÓÀÍ ËÎÈÏ½Í ÏÐÖ ÔÀ ÀÏÎÃÎÔļ ÒÓÀ à ÒÇ Ì¼À ÎÈÊÎÍÎ ÌÈÊ» ÒÇÌÀÒ¼À ÏÎØ ÔÀ ÊÀÓÀÒÓ»ÒÄÈ ÓÇ ÃÈÀÅ¿ËÀÉ» ÓÎØÖ ÏÈÎ ÏÎ Ë¿ÓÈÌÇ ÀϽ ÓÇÍ ÊÎÏ» ÓÎØÖ ¢ÑÈÒ̺ÍÎÈ ÅÀ¼ÍÄÓÀÈ ½ÓÈ ÁÑ»ÊÀÍ ÓÄ ËÈÊ ÓÇÍ ÀÏ ÍÓÇÒÇ ÓÈÖ ÒÄ˼ÃÄÖ ÏÎØ ÀÊÎËÎØÔÎ¿Í ÓÎ ÀÅȺÑÕÌ ÌÀÖ ÃÈÄÑÄØÍ ÓÇÍ ºÒÓÕ ÊÀÈ ÒÄ ØÁÑÈÃÈʽ ÒÓ ÃÈÎ ÀËËÀÆ» ÒÓ ÒÇÖ ÏÎØ ÏÀÑÎØ ÒÈ ÙÄÓÀÈ ÒÄ ÏÎËË ÒÇÌļÀ ÓÎØ Ê½ÒÌÎØ ÀϺÍÀÍÓÈ ÒÓÀ à ÒÇ ÊÀ ÔÐÖ ÊÀÈ ÓÈÖ ÏÑÎÒÏ ÔÄÈÄÖ ÏÎØ ÊÀÓÀÁ ËËÎÍÓÀÈ ÆÈÀ ÓÇÍ ÄÅÀÑÌÎ Æ» ÄÍÀËËÀÊÓÈÊÐÍ ÏÑÎÒÄÆƼÒÄÕÍ ÒÓÇ ÃÈÀ×ļÑÈÒ» ÓÎØÖ ÌÄ ÓÇÍ ÎÈ ÊÎÍÎÌÈÊ» ËÎÆÈÊ» ÍÀ ËÄÈÓÎØÑÆļ ÒØÍÃØÀÒÓÈÊ ÌÄ ÓÇÍ ÎÈÊÎËÎÆÈÊ» À ÄÏÈÁÄÁÀÈÐÒÄÓÄ ÁºÁÀÈÀ ½ÓÈ ÓÀ ÏÑÎÁË»ÌÀÓÀ ÏÀÑÀ ̺ÍÎØÍ ÌÄÆ ËÀ ÀËË ÔÀ ÄÍÇÌÄÑÕÔļÓÄ ÆÈÀ ÓÀ ÄÍÔÀÑÑØÍÓÈÊ ÏÑÐÓÀ ÌÇÍ¿ÌÀÓÀ ÄÅÀÑÌÎÆ»Ö ÓÇÖ ØÏÄÑÄÔÍÈÊ»Ö ÏÑÎÒÏ ÔÄÈÀÖ ÏÎØ ÅºÑÄÈ ÓÇÍ ÄÏÕÍØ̼À 3&%% À ÃÈÀÏÈÒÓÐÒÄÓÄ ÏÐÖ Ç Ã¿ ÍÀÌÇ ÓÕÍ ÄÏÈ×ÄÈÑ»ÒÄÕÍ ÀϽ ÏÎËØÄÔÍÈ漅 ÊÎËÎÒÒÎ¿Ö Ìº×ÑÈ ¦ÀÒ»ÌÀÍÓÎØÖ§ ÓÎÏÈÊÎ¿Ö ÒØÍÄÓÀÈÑÈÒÌÎ¿Ö ÄÉÀÒÅ ËÈÒÄ ÌÄ ÊºÑÃÎÖ ÏÄÑÈÒÒ½ÓÄÑÇ ÏÑÎÒÓÀÒ¼À ÆÈÀ ÓÀ à ÒÇ ÓÇÖ Í½ÓÈÀÖ ÌÄÑÈÊ»Ö ÀϽ ½ÒÇ Ä¼×ÀÍ ÊÀÓÎÑÔÐÒÄÈ ÎÈ ÊØÁÄÑÍ»ÒÄÈÖ ÍÐ ÄÆÆ¿ÓÄÑÀ ÒÄ ÄÌ Ö ÔÀ ÃÈÀÁ ÒÄÓÄ ÊÀÈ ÓÈÖ ÏÑÎÓ ÒÄÈÖ ËË»ÍÕÍ ÄÏÈÒÓÇ̽ÍÕÍ ÊÀÈ ÏÀÑÀƽÍÓÕÍ ÆÈÀ ÓÇÍ ÊÀË¿ÓÄÑÇ ÏÑÎÒÓÀÒ¼À ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÏÎØ º×ÎØÍ ÀÏÎ ÌļÍÄÈ ÊÀÈ ÓÇ ÁÄËÓ¼ÕÒÇ ÓÇÖ ÎÈÊÎÍÎÌÈÊ»Ö ÀϽÃÎÒ»Ö ÓÎØÖ ÏÑÎÖ ½ÅÄËÎÖ ÓÇÖ ÓÎÏÈÊ»Ö ÊÀÈ ÏÄÑÈÅÄÑÄÈÀÊ»Ö ÀÍ ÏÓØÉÇÖ ËËÇÍÈÊ Ã ÒÇ ÃÄÍ ÒÇÌÀ¼ÍÄÈ Ì½ÍÎ ÊÀÓÀÏ ÓÇÒÇ ÊÀÈ ØËÎÓÎ̼À ÒÇÌÀ¼ÍÄÈ ÊÀÈ ÌÄÓÀÉ¿ ËËÕÍ ÎÈÊÎÓÎØ ÑÈÒÌ½Ö ÃÀÒÎÏÎͼÀ Ï ÑÊÀ ÅÀÑÌÀÊÄØÓÈÊ ÅØÓ ÊÀÈ ÔºÒÄÈÖ ÄÑÆÀÒ¼ÀÖ ÀÔÐÖ ÔÀ ÃÈÀÁ ÙÄÓÄ ÀØÓ½ ÓÎ ÓÄ¿×ÎÖ ÓÎ ÓÎÖ ÈÎÏÎÈÊÈ˽ÓÇÓÀÖ ÅÓ ÍÄÈ ÊÎÍÓ ÒÓÎ ÓºËÎÖ ÓÎØ ÊÀÈ ÎÈ Ø ÏÎØÑÆμ ÄÑÈÁ ËËÎÍÓÎÖ ÓÎØ ÏËÀÍ»ÓÇ ÒØÒʺÏÓÎÍÓÀÈ ÒÓÎ ÀÍÊÎ¿Í ÓÎØ ÄÉÈÊο ÆÈÀ ÍÀ ÀÏÎÅÀÒ¼ÒÎØÍ ÆÈÀ ÓΠ̺ËËÎÍ ÓÎØ Ê˼ÌÀÓÎÖ ÊÀÈ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ À ļÍÀÈ ÓÄËÈÊ ÓÎ ÓÎ ºÓÎÖ ÏÎØ ½ÍÓÕÖ ÀÏÎÅÀÒ¼ÒÀÌÄ ÍÀ ÃοÌÄ ÓÀ à ÒǨ ÀËËÈÐÖ

Νοέμβριος 2010 - Τεύχος 81 Η έκδοση διανέμεται δωρεάν μαζί με την εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» 3

ÄÑÈÄ×½ÌÄÍÀ

Τα δάση… αλλιώς

8-9

Οι διαπραγματεύσεις για την προστασία των δασών πάσχουν από έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών. Η συντριπτική πλειοψηφία των κυβερνήσεων προτάσσει το εθνικό της συμφέρον απέναντι στην αρχή της κοινής, αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης. ÇÌ»ÓÑÇÖ ÌÏÑÀ»Ì (SFFOQFBDF

Σε αδιέξοδο...

Δεξαμενές Δε εξα ξαμε ξαμ μενέ νές ές νερού, νερούύ, αποθήκες άνθρακα, καταφύγια πανίδας και χλωρίδας, τα δάση αυτού του κόσμου είναι οικολογικά θαύματα. Δεν πρέπει να τα αφήσουμε να χαθούν, υπενθυμίζει ο James Astill.

11-40

The Economist Seeing the wood A special report on forests (25/9/10)

41-42

Η διαχειριζόμενη με αειφόρο τρόπο δασική παραγωγή αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα προστασίας των δασών, καθώς όχι μόνο μειώνει την υπερσυσσώρευση βιομάζας, αλλά διατηρεί και την παρουσία ανθρώπων με αναγκαία γνώση και ενδιαφέρον μέσα στα δάση. ØÀÆÆÄ˼À ÎÑÀÊ ÊÇ 88'

Γυρίζοντας φύλλο…

44-45

Οι σύγχρονες τάσεις για μία περιβαλλοντικά προσανατολισμένη διαχείριση των δασών και η ανάγκη ενσωμάτωσης οικολογικών παραμέτρων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων διαχείρισης, επιβάλλουν τη δραστική αλλαγή στη φιλοσοφία και τις μεθόδους διαχείρισης που εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα. ÄÐÑÆÈÎÖ ÌÎÑÆÈÀÍÈÐÓÇÖ ÄÈÃÈÊ½Ö ÆÑÀÌÌÀÓºÀÖ ÀÒÐÍ ª

Ριζικές αλλαγές

46-48

Με την παρούσα οικονομική συγκυρία πολλοί άνθρωποι, κυρίως νέοι, θα επιθυμούσαν να εγκαταλείψουν τις πόλεις και να μετακομίσουν στην ύπαιθρο, αρκεί να υπάρχει η δυνατότητα αξιοπρεπούς απασχόλησης. Η δασοπονία έχει πολλούς τομείς στους οποίους θα μπορούσε να εξασφαλίσει απασχόληση. ÄÎ× ÑÇÖ ÆÊÀÖ ËËÇÍÈÊ» ÀÒÎËÎÆÈÊ» ÓÀÈÑļÀ

Ενα δάσος από ευκαιρίες

50-51

Ο κλάδος των ευρωπαϊκών δασικών προϊόντων θα χρειαστεί να αναπτύξει μια νέα σειρά υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντων, ώστε να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη ζήτηση για τα «πράσινα» υλικά και την «πράσινη» ενέργεια, και έτσι να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο ανταγωνισμό από εναλλακτικά υλικά. Õ ÍÍÇÖ ÀÏÀýÏÎØËÎÖ ¥ ÑÈÒÀÖ

4

ÄÑÈÄ×½ÌÄÍÀ

Λύσεις αυτοχρηματοδότησης

52-53

Η προστασία των δασικών συμπλεγμάτων απαιτεί να διερευνηθούν νέοι τρόποι εσόδων, ώστε να καταστεί δυνατή η αυτοχρηματοδότησή τους. Στη σημερινή συγκυρία οι εύκολες λύσεις των κρατικών πιστώσεων, του Πράσινου Ταμείου και των κοινοτικών κονδυλίων δεν είναι πλέον εξασφαλισμένες. ÕÍÒÓÀÍÓ¼ÍÎÖ Ç̽ÏÎØËÎÖ ÎѺÀÖ ÈÀ×ļÑÈÒÇÖ ÔÍÈÊο ÑØÌο ÑÍÇÔÀÖ

Αειφόρο σχολείο, το σχολείο των παιδιών…

54-55

Το αειφόρο σχολείο είναι εκείνο που υλοποιεί ό,τι διδάσκει. Τα παιδιά του αειφόρου σχολείου θα συζητήσουν, θα επινοήσουν, θα προτείνουν, θα σχεδιάσουν, θα οργανώσουν ΟΡΓΑΝΩΣΗ & ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: METROPOLIS ΕΚΔΟΤΙΚΗ A.E. Εδρα: Εθνάρχου Μακαρίου & Δημητρίου Φαληρέως 2 Τ.Κ. 185 47 - Νέο Φάληρο Σύνταξη - διαφήμιση: Κύπρου 12Α Τ.Κ. 183 46 - Μοσχάτο τηλ. 210.48.16.710

και θα υλοποιήσουν συγκεκριμένες δράσεις, ώστε να μειώσουν τη δυσμενή επίπτωση των καθημερινών τους δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. ÇÌ»ÓÑÈÎÖ ÀËÀÚÓÙ¼ÃÇÖ ËËÇÍÈÊ» ÓÀÈÑļÀ ÄÑÈÁ ËËÎÍÓÎÖ ÊÀÈ ÎËÈÓÈÒÌο

Ενθαρρυντικά βήματα τεχνολογικών λύσεων

56-57

Η παραγωγικότητα, η ασφάλεια, καθώς και η ποιότητα ζωής των πολιτών θα βελτιωθούν με την ανάπτυξη ολοκληρωμένων τεχνολογικών συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΗΣ: Κώστας Τσαούσης

κινδύνου δασικών πυρκαγιών, που θα αποτελούνται από εξοπλισμό, λογισμικό, εξειδι-

PROJECT MANAGER: Βίκτωρας Δήμας

Õ ÍÍÇÖ ÄÓѽÆÊÕÍÀÖ B1 -UE ÊÀÈ ÀÁÑÈ»Ë « ÀØѺËËÇÖ (&5 -UE

ΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ: Αλεξάνδρα Σαρμά Θάνος Τριανταφύλλου

Οικοτουριστικά διδάγματα

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Χρήστος Τσαπακίδης Ντίνος Ρητινιώτης Νίκος Λίγγρης Βαλασία Χαροντάκη ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Πάνος Πατρίκης ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ: Εμμανουέλα Χειρακάκη Χρήστος Τσαούσης τηλ. 210.48.23.977 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Δημήτρης Στεργίου ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Βασίλης Λουκανίδης Βαγγέλης Νίκας ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Shutterstock ΜΟΝΤΑΖ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Α.Ε.

κευμένες υπηρεσίες και χαρτογραφικά δεδομένα.

58

Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού αποδεικνύεται σταδιακά ως μία ελκυστική εναλλακτική πρόταση στήριξης της τοπικής οικονομίας και της περιφερειακής ανάπτυξης, η οποία θα συμβάλει παράλληλα στην προστασία και ανάδειξη του φυσικού τοπίου. «Ñ»ÒÓÎÖ Ï½ÒÊÎÖ ÓÀÈÑļÀ ¢ÈÊÎÓÎØÑÈÒÌο ÈÓÒ¼ÎØ

Κάτι περισσότερο από «διακόσμηση»...

59-60

Θυσιάζουμε εύκολα τα δέντρα και τα φυτά, αν θεωρούμε ότι με αυτό τον τρόπο θα αποκομίσουμε οικονομικά οφέλη. Την ίδια στιγμή, όμως, αγνοούμε πόσα χρήματα χάνουμε εξαιτίας της έλλειψης πρασίνου εντός και πέριξ των πόλεων. ¥ ÍÈÀ ÄÕÑÆÈÎÏοËÎØ ÀÔÇÌÄÑÈÍ»

Αστυ vs δασών

61

Το περιαστικό δάσος είναι πραγματικότητα σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Από το Wienerwald της Βιέννης μέχρι τα δάση μέσα στην πόλη του Ελσίνκι, τα δάση που εισχωρούν μέχρι το κέντρο της πόλης στο Αμστερνταμ, την Κοπεγχάγη, το Μόναχο, τη Μόσχα, τη Σόφια, όπου αναλογούν 30-50 τετ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο. Στην Αθήνα αναλογούν μονάχα 1-2 τετ.μ. ÄÐÑÆÈÎÖ ÀÑÇÆÈ ÍÍÇÖ ÔÍÈʽ ÄÓÒ½ÁÈÎ ÎËØÓÄ×ÍļÎ

H πρωτογενής ελληνική παραγωγή της έκδοσης -κείμενα, έρευνες, αφιερώματα- είναι διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.enthesis.net

6

Του ανάποδου δέντρου... ¼ÌÎÖ ÄÑÁÄѼÃÇÖ

66

ÑÐÓÇ ÆÑÀÌÌ»

Τα δάση… αλλιώς

¥ÎØ ÇÌ»ÓÑÇ ÌÏÑÀ»Ì

ήμερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, υλοτόμοι, αγρότες και κτηνοτρόφοι, αποψιλώνουν τροπικά δάση με πρωτοφανείς ρυθμούς. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο, μία δασική έκταση περίπου 130.000 τετ. χλμ. -σχεδόν όσο η Ελλάδα- καταστρέφεται για την ξυλεία της ή για να δημιουργηθούν βοσκοτόπια και καλλιέργειες. Η καταστροφή αυτή, εκτός από την προφανή περιβαλλοντική υποβάθμιση και την απειλή που θέτει για την παγκόσμια βιοποικιλότητα, απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου. Κάθε δέκα στρέμματα δασικής έκτασης που αποψιλώνονται, απελευθερώνουν περίπου 500 τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Με δεδομένο ότι η αποδάσωση σήμερα ευθύνεται για σχεδόν το 1/5 των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η αντιμετώπιση του προβλήματος μέσα από τους θεσμούς της παγκόσμιας διακυβέρνησης κρίνεται μείζονος σημασίας. Στο «φιάσκο» της διάσκεψης της Κοπεγχάγης, μία από τις ελάχιστες θετικές εξαιρέσεις ήταν οι συζητήσεις για το θέμα της προστασίας των δασών και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την αποψίλωση και υποβάθμιση των δασών (REDD-plus). Είναι αλήθεια ότι σε σχέση με άλλα θεμελιώδη ζητήματα μίας παγκόσμιας κλιματικής συνθήκης, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος: συμφωνήθηκαν αρχές (προώθηση ευρείας συμμετοχής των κρατών), αναγνωρίστηκαν ασφαλιστικές δικλείδες (σεβασμός στη γνώση και προστασία των δικαιωμάτων των ιθαγενών και των τοπικών κοινωνιών) και προσδιορίστηκε το αντικείμενο της συνο ¢ Ê ÇÌ»ÓÑÇÖ ÌÏÑÀ»Ì ļÍÀÈ ÒØÍÓÎÍÈÒÓ»Ö ÄÊÒÓÑÀÓÄÈÐÍ ÒÓÎ ÄËËÇÍÈʽ ÆÑÀÅļΠÓÇÖ (SFFOQFBDF

8

λικής δράσης. Στο τελικό κείμενο, επίσης, βρίσκονται αναφορές σε άλλα ουσιαστικά ζητήματα, όπως οι εθνικές στρατηγικές και τα σχέδια δράσης των κρατών. Ωστόσο, στο ίδιο κείμενο υπάρχουν ακόμη αρκετές παρενθέσεις και αγκύλες που φανερώνουν ότι οι διαπραγματεύσεις εξακολουθούν να απέχουν από τη θετική ολοκλήρωσή τους. Οι εκκρεμότητες αυτές θα καθορίσουν αν τελικά οι διεθνείς πρωτοβουλίες για την προστασία των δασών θα συμβάλουν στον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και θα οδηγήσουν σε μείωση στη συνέχεια στους 1,5 βαθμούς Κελσίου.

Δημιουργώντας τις προϋποθέσεις

Προκειμένου να επιτευχθεί μία καλή συμφωνία για την προστασία των δασών στο Κανκούν, πρέπει να συμφωνηθούν τα εξής: Πρώτον, υιοθέτηση παγκόσμιου στόχου για μείωση των «μεικτών» (gross) εκπομπών από την αποδάσωση. Οι παγκόσμιες μεικτές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την αποδάσωση θα πρέπει να τερματιστούν έως το 2020, προκειμένου να παραμείνει εφικτός ο στόχος για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Ο στόχος θα πρέπει να αναφέρεται στις μεικτές εκπομπές, ώστε τα κράτη να δώσουν έμφαση στην προστασία των φυσικών δασών και όχι στη δημιουργία μονοκαλλιεργειών. Δεύτερον, καθορισμός εθνικών στόχων μείωσης των εκπομπών από την αποδάσωση και υποβάθμιση των δασών. Η προστασία των δασών μέχρι σήμερα αντιμετωπίζεται σε μεγάλο βαθμό αποσπασματικά και όχι ως μέρος μίας παγκόσμιας συνθήκης για το κλίμα. Η θέσπι-

ση στόχων μείωσης των εκπομπών από την αποδάσωση σε εθνικό επίπεδο είναι απαραίτητο μέτρο που αντιμετωπίζει, ουσιαστικά, πιθανά φαινόμενα διαρροής άνθρακα. Για τον ίδιο λόγο δεν μπορούν να υποκατασταθούν αποτελεσματικά από στόχους σε επίπεδο κατώτερο του εθνικού (ανά περιφέρεια, project). Για λόγους διαφάνειας και αποτελεσματικότητας, θα πρέπει να οριστούν δεσμευτικά εθνικά επίπεδα αναφοράς και υποχρεωτικοί στόχοι καταγραφής, αναφοράς και επαλήθευσης για όλα τα κράτη που συμμετέχουν στην προσπάθεια. Τρίτον, πρόβλεψη ισχυρών ασφαλιστικών δικλείδων. Η μακροπρόθεσμη, αποτελεσματική προστασία των δασών προϋποθέτει αυστηρές διατάξεις για την προστασία της βιοποικιλότητας, των ιθαγενών και των τοπικών κοινωνιών. Στο συγκεκριμένο θέμα, αν και έχει σημειωθεί πρόοδος, η νομική γλώσσα που έχει χρησιμοποιηθεί είναι εξαιρετικά αδύναμη, θα πρέπει συνεπώς να ενισχυθεί και να βελτιωθεί. Τέταρτον, δημιουργία νέου χρηματοδοτικού μηχανισμού. Για να επιτευχθεί ο τερματισμός της αποδάσωσης, απαιτούνται χρήματα, που υπολογίζεται ότι ανέρχονται σε 30 δισ. ευρώ ετησίως έως το 2020. Η ίδρυση χρηματοδοτικού μηχανισμού για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την αποψίλωση και υποβάθμιση των δασών, υπό το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα της Κοπεγχάγης, αποτελεί καθοριστικό σημείο για την επιτυχή έκβαση των συζητήσεων.

Η αναπτυξιακή διάσταση

Σήμερα συμφέρει πιο πολύ έναν αγρότη ή μία υλοτομική εταιρεία να αποψιλώσουν μία έκταση τροπικού δάσους, παρά να την διατηρήσουν. Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η μετατροπή μίας δασικής έκτασης δέκα στρεμμάτων σε βοσκοτόπια ή αγροτική γη, αποδίδει ετησίως περίπου 200-500 δολάρια, ένα ελάχιστο ποσοστό της πραγματικής αξίας της έκτασης σε δυναμικό απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα. Λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι στις ευρωπαϊκές αγορές άν-

ØÓºÖ ÓÈÖ Ç̺ÑÄÖ ÏÑÀÆÌÀÓÎÏÎÈļÓÀÈ ÒÓÎ ÀÍÊÎ¿Í ÓÎØ ÄÉÈÊο Ç Ò¿ÍÎÃÎÖ ÓÕÍ ÍÕ̺ÍÕÍ ÔÍÐÍ ÆÈÀ ÓÇÍ ÊËÈÌÀÓÈÊ» ÀËËÀÆ» Ó½×ÎÖ ÓÇÖ ÒØÍ ÍÓÇÒÇÖ ÀÏÎÓÄËļ Ç ÄϼÓÄØÉÇ ÏÀÆʽÒÌÈÀÖ ÒØÌÅÕͼÀÖ ÏÎØ ÔÀ ÃÈÀÃÄ×Ôļ ÓÎ ÑÕÓ½ÊÎËËÎ ÓÎØ È½ÓÎ ÓÎ ÎÏμΠӺÔÇÊÄ ÒÄ ÈÒ׿ ÓÎ ÊÀÈ ÃÄÒÌÄ¿ÄÈ ÀÍÄÏÓØÆ̺ÍÀ ÊÑ ÓÇ ÊÀÈ ÓÇÍ ÍÀ ÌÄÈÐÒÎØÍ ÓÈÖ ÄÊÏÎÌ켅 ÀÄѼÕÍ ÊÀÓ ÓÇÍ ÏÄѼÎÃÎ ÒÄ Ò¿ÆÊÑÈÒÇ ÌÄ ÓÀ ÄϼÏÄÃÀ ÓÎØ θρακα, ένας τόνος άνθρακα κοστολογείται σήμερα περίπου στα 15 ευρώ, η ίδια έκταση των δέκα στρεμμάτων που απορροφά 500 τόνους διοξειδίου του άνθρακα, αποδίδει 7.500 ευρώ ετησίως. Για να αποδώσει καρπούς αυτή η πρόταση, ωστόσο, θα πρέπει να πληρούνται συγκεκριμένες και πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, που διασφαλίζουν ότι δεν πλουτίζουν λίγες εταιρείες από το μηχανισμό, αλλά ότι επιτυγχάνονται πραγματικές μειώσεις εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, από τις οποίες επωφελούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι (αναπτυσσόμενα κράτη, τοπικές κοινωνίες, ανεπτυγμένα κράτη, εταιρείες).

Συμπέρασμα

Οπως και σε όλα τα υπόλοιπα θεμελιώδη στοιχεία για μία αποτελεσματική κλιματική συνθήκη (μείωση των εκπομπών, προσαρμογή, χρηματοδότηση, κτλ.), έτσι και στην περίπτωση της προστασίας των δασών, οι διαπραγματεύσεις πάσχουν από έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών. Η συντριπτική πλειοψηφία των κυβερνήσεων προτάσσει το εθνικό της συμφέρον απέναντι στην αρχή της κοινής, αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης. Στο Κανκούν, αν και τα περιθώρια αισιοδοξίας είναι εξαιρετικά περιορισμένα, υπάρχουν ελπίδες για επίτευξη συμφωνίας σε επιμέρους ζητήματα, όπως αυτό της αποδάσωσης. Η πρόοδος αυτή θα συμβάλει όχι μόνο στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, αλλά θα δώσει νέα δυναμική στις διεθνείς διαπραγματεύσεις και πιθανότατα θα μας φέρει πιο κοντά σε αυτό που ο πλανήτης χρειάζεται: μία δίκαιη, φιλόδοξη και νομικά δεσμευτική συνθήκη. J

9

Αφιέρωμα

Ïôy ß ô §

ÄÑÈÄ×½ÌÄÍÀ ¥À ×Ñ»ÌÀÓÀ ÌÏÎÑÎ¿Í ÍÀ ÅØÓÑÐÒÎØÍ ÒÓÀ úÍÓÑÀ ªÏÎÓÈÌοÌÄ ÓÇÍ ÎÈÊÎÍÎÌÈÊ» ÀɼÀ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÆÈ´ ÀØÓ½ ÄÉÀÅÀͼÙÎÍÓÀÈ ÄË ¼À ÃÈÄÔÍ»Ö ÏÑÕÓÎÁÎØ˼À ÆÈÀ ÓÀ à ÒÇ ÊÀË¿ÓÄÑÇ ÄËϼÃÀ ÆÈÀ ÓÀ ÓÑÎÏÈÊ Ã ÒÇ ÄË ÎÈÍÎÓÈ漅 ØÏÎÔºÒÄÈÖ ¢È ÍÓ½ÏÈÎÈ Ä¼ÍÀÈ ÒØ×Í ÎÈ ÊÀË¿ÓÄÑÎÈ ÃÈÀ×ÄÈÑÈÒÓºÖ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÀËË ×ÑÄÈ ÙÎÍÓÀÈ ÁλÔÄÈÀ ÄË ÃÈÎÊÓ»ÓÄÖ ×ÕÑ¼Ö Ó¼ÓËÎØÖ À ÏÀÑÀÁÈ ÒÄÈ Ç 3&%% ÓÀ ÃÈÊÀÈÐÌÀÓÀ ÓÕÍ ÊÀÓμÊÕÍ ÓÎØ Ã ÒÎØÖ ÄË ¢ ÌÀÊÑ¿Ö ÃѽÌÎÖ ÏÑÎÖ ÓÇÍ ÀÄÈÅÎѼÀ ¢È ÒØÍÄÈûÒÄÈÖ ÓÕÍ ÃØÓÈÊÐÍ ÃÄÍ ÀÑÊÎ¿Í ÆÈÀ ÓÇ ÃÈ ÒÕÒÇ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÄË ÈƽÓÄÑÄÖ ÒÓ ×ÓÄÖ ËÈƽÓÄÑÇ ÎÑÆ» ÑÀÙÈ˼À Î ×ÄÈѽÓÄÑÎÖ ÕÖ ÓÐÑÀ Ä×ÔÑ½Ö ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÀËË ÙÄÈ ÒØÌÏÄÑÈÅÎÑ ÄË ÀÈ ½ÌÕÖ Ê ÓÈ ÊÈÍļÓÀÈ ËË ÆÈÀ ÍÀ ÒÐÒÎØÌÄ ÓÀ à ÒÇ ÔÀ ÏѺÏÄÈ ÍÀ ÁÑοÌÄ ËËΠ̺ÑÎÖ ÆÈÀ ÓÈÖ ÊÀËËȺÑÆÄ鼅 ÌÀÖ ÄË

4QFDJBM SFQPSU 'PSFTUT

ØÆÆÑÀźÀÖ Î +BNFT "TUJMM

Οταν βλέπουμε τα δέντρα αλλά (δεν) χάνουμε το δάσος

¥

θρακες που τα δέντρα μετατρέπουν σε σάκο χάραμα είναι η καλύτερη ώρα, ώχαρα, που καίγονται με την αναπνοή ή που, στε να κοιτάξεις το θόλο του δάσους με μία άλλη χημική διαδικασία, μετατρέποστον Αμαζόνιο. Από έναν ψηλό πύργο ενται σε νέα φυτική ύλη. Το κυριότερο απόρευνών της Βραζιλίας, μία θαμπή γκρίζα βλητο αυτής της διεργασίας είναι το οξυθέα του δάσους αναδύεται μέσα από το γόνο, το οποίο αποβάλλουν μέσα από τους σκοτάδι που διαλύεται -μια τεράστια κυμαπόρους των φύλλων, τα στόματα, σε ένα τιστή έκταση, πιο αδρόκοκκη από ένα σύνείδος υδάτινου «ρεψίματος». Ετσι, εξηγείνεφο. Είναι ένα απίστευτα όμορφο θέαμα. ται το υψηλό επίπεδο υγρασίας του βροχοΤα τιτιβίσματα και οι κρωγμοί από τα πρωιδάσους· είναι ορατό από τον πύργο παρανά πουλιά κάνουν την εισαγωγή στο μεγατήρησης στα διάφανα λύτερο χορωδιακό συννεφάκια που αρτου πλανήτη. ¢ÒÎ ÏÄÑÈÒÒ½ÓÄÑÀ ÌÀÔÀ¼ÍÎØÍ γοκινούνται πάνω αΣε μία κηλίÎÈ ÍÔÑÕÏÎÈ ÆÈÀ ÓÀ à ÒÇ πό την κομοστέγη. δα λιωμένου χρυÓ½ÒÎ ÏÈÎ ÄÏÈʼÍÃØÍÎÖ Æ¼ÍÄÓÀÈ Το γεγονός ότι τα σού, χαράζει η ηφυτά απελευθερώμέρα και τα δέντρα Î ÓѽÏÎÖ ÏÎØ ÓÀ ÃÈÀ×ÄÈѼÙÎÍÓÀÈ νουν οξυγόνο είναι ξυπνούν. Σε κάγνωστό εδώ και πολύ θε φύλλο, τα μόκαιρό -για την ακρίβεια, από το 1774, όταν ρια χλωροφύλλης συλλαμβάνουν την ημέο Βρετανός χημικός, Joseph Priestley, πρόρα για τη φωτοσύνθεσή τους. Χρησιμοποισεξε ότι ένα ποντίκι παγιδευμένο μέσα σε ώντας το φως του ήλιου για τη μεταφορά μία γυάλα παρέα με ένα δυόσμο δεν έδειηλεκτρονίων, διασπούν τα μόρια νερού και χνε να δυσφορεί. Η ικανότητα των φυτών συνδυάζουν το παραγόμενο υδρογόνο με να αποθηκεύουν άνθρακα είναι κάτι που το διοξείδιο του άνθρακα που αποσπούν ακάνει κατοικήσιμο τον πλανήτη μας· όμως, > πό τον αέρα. Αυτό παράγει τους υδατάν-

13

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> δεν φαίνεται να δίνουμε σε αυτήν την ικανότητα τη σημασία που πρέπει. Σε δύο προηγούμενες περιπτώσεις που η ατμόσφαιρα περιείχε πολύ υψηλά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα, κατά την πρώιμη Λιθανθρακοφόρο και την Κρητιδική περίοδο, που άρχισαν πριν από περίπου 350 εκατ. και 150 εκατ. έτη αντίστοιχα, αυτά μειώθηκαν από την επέκταση των φυτών που δεσμεύουν τον άνθρακα. Η βιομηχανική καύση των ορυκτών καυσίμων που αποτέθηκαν κατά τη Λιθανθρακοφόρο περίοδο, με τη μορφή αποσυντιθέμενης φυτικής βιομάζας, είναι ο κύριος λόγος που υπάρχει σήμερα περισσότερος άνθρακας στην ατμόσφαιρα από ό,τι τα τελευταία τέσσερα εκατ. χρόνια.

Η αριθμητική του άνθρακα

Αυτός είναι ένας πιο πρόσφατος λόγος -και πολύ καλός λόγος, μάλιστα- για τον οποίο η καταστροφή των δασών είναι μία κακή ιδέα. Το μισό περίπου από το ξηρό βάρος ενός δέντρου αποτελείται από αποθηκευμένο άνθρακα, που το μεγαλύτερο μέρος του απελευθερώνεται, όταν το δέντρο αποσυντίθεται ή καίγεται. Εδώ και τουλάχιστον 10.000 χρόνια ο άνθρωπος συμβάλλει σε αυτήν τη διαδικασία, κόβοντας και καίγοντας τα δάση, για να κάνει χώρο για τη γεωργία. Εχει αποψιλωθεί η μισή περίπου από την αρχική δασική έκταση της Γης. Μέχρι τη

14

σος του Αμαζονίου δεσμεύει 1,3 επιπλέον δεκαετία του 1960, σύμφωνα με μία εκτίγιγατόνους ετησίως, δηλαδή περίπου όσες μηση, οι μεταβολές των χρήσεων γης, που είναι προσφάτως οι ετήσιες εκπομπές από συνήθως συνεπάγονται αποδάσωση, ευθύτην αποψίλωσή του. Σε ολόκληρο τον κόνονταν για τις περισσότερες ανθρωπογεσμο, τα δάση και το νείς εκπομπές αερίχώμα τους απορροων των ιστορικών ÒØÌÁÎË» ÓÇÖ ÀÏÎà ÒÕÒÇÖ φούν περίπου το έχρόνων. Η συμβοÒÓÈÖ ÄÊÏÎÌ켅 ÀÄѼÕÍ να τέταρτο όλων των λή της αποδάσωεκπομπών άνθρακα. σης στις εκπομπές ļÍÀÈ ÌÄÆÀË¿ÓÄÑÇ Χωρίς αυτή τη παραμένει μεγάλη: ÀϽ ½ÒÎ ½ËÀ ÓÀ ÏËμÀ συνεισφορά δεν θα ανέρχεται περίπου ÓÀ ÀØÓÎʼÍÇÓÀ ÓÀ ÓѺÍÀ μπορούσε να υπάρστο 15%-17% του χει το είδος της ζωής συνόλου, περισσόÊÀÈ ÓÀ ÀÄÑÎÏË ÍÀ ÌÀÙ¼ που γνωρίζουμε πάτερο από όσο όλα νω στον πλανήτη -και δεν είναι, άλλωστε, τα πλοία, τα αυτοκίνητα, τα τρένα και τα αη μοναδική συνεισφορά των δασών. Παεροπλάνα μαζί. ρέχουν στέγη σε περισσότερα από τα μισά Αυτό, ωστόσο, υποτιμά τη ζημιά που γίείδη ζώων, πουλιών και εντόμων του κόνεται με την αποψίλωση. Επίσης, δεν λαμσμου. Στο βροχοδάσος του Αμαζονίου αυβάνει υπόψη τον παραδοσιακό γεωλογικό τή η βιοποικιλότητα είναι συγκλονιστική: ατρόπο δέσμευσης του άνθρακα. κόμα και στους πιο μικρούς παραποτάμους Το γεγονός ότι τα αναπτυσσόμενα δάτου βρίσκεις μοναδικά υποείδη πιθήκων, ση, φυσικά ή φυτεμένα από τον άνθρωπο, πουλιών και άλλων πλασμάτων. δεσμεύουν άνθρακα είναι προφανές. ΑλΤα δάση είναι, επίσης, η πηγή των πελά υπάρχουν όλο και περισσότερα στοιρισσότερων βασικών τροφίμων και πολλών χεία, σύμφωνα με τα οποία τα πρωτογενή σύγχρονων φαρμάκων. Από τα δάση ζουν, πανάρχαια δάση εκμεταλλεύονται την ευπλήρως ή εν μέρει, περίπου 400 εκατ. από καιρία που η ατμόσφαιρα είναι τώρα πλούτους πιο φτωχούς ανθρώπους του κόσμου. σια σε άνθρακα, για να απορροφήσουν και Τα δάση πάντα συγκινούσαν τη φαντασία αυτά περισσότερο άνθρακα από προηγουτων πιο προνομιούχων: «Ενας πολιτισμός μένως, μία διαδικασία γνωστή ως ανθραδεν είναι καλύτερος από τα δάση του», έκολίπανση. Κατά μία εκτίμηση, το βροχοδά-

γραψε ο W. H. Auden. Η αλήθεια είναι ότι, όσο περισσότερα μαθαίνουν οι άνθρωποι για τα δάση, τόσο πιο επικίνδυνος γίνεται ο τρόπος που τα διαχειρίζονται.

Και βροχή παράγουν

Από τα πανάρχαια χρόνια ήταν γνωστό ότι τα δάση ρυθμίζουν την απορροή των νερών, περιορίζοντας τον κίνδυνο πλημμύρας ή ξηρασίας. Ακόμη, οι αρχαίοι αντιλαμβάνονταν ότι τα δέντρα μπορούν να αυξήσουν τη βροχόπτωση και η αποδάσωση να την μειώσει. Το κόψιμο των δέντρων οδηγεί σε μείωση της εξατμισοδιαπνοής, με συνέπεια λιγότερες κατακρημνίσεις στην κατεύθυνση του ανέμου. Στην περίπτωση του βροχοδάσους του Αμαζονίου, αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις στη γεωργία ολόκληρης της Αμερικής. Ειδικότερα, η γεωργία της νότιας Βραζιλίας, της βόρειας Αργεντινής και της Παραγουάης εξαρτάται για τις βροχοπτώσεις από τους υγρούς αληγείς ανέμους του Ατλαντικού, οι

η πραγματική επίδραση θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερη. Δύο Ρώσοι φυσικοί, ο Victor Gorshkov και η Anastassia Makarieva, υποστηρίζουν ότι τα δάση, και όχι η θερμοκρασία, καθορίζουν την πορεία των ανέμων. Βασίζουν τη θεωρία τους σε ένα μη υπολογιζόμενο ως τότε δεδομένο, την πτώση της πίεσης που εμφανίζεται, όταν το νερό περνά από την αέρια στην υγρή κατάσταση κατά τη συμπύκνωση. Ετσι, τα οικοσυστήματα που διατηρούν υγρή ατμόσφαιρα -όπως είναι το βροχοδάσος- απορροφούν αέρα και υγρασία από αλλού. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει το περίεργο φαινόμενο ότι οι κατακρημνίσεις στο δυτικό Αμαζόνιο είναι σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι στις περιοχές, από όπου φυσάει ο άνεμος, παρά τη διαρροή κατά την απορροή σε κάθε ολοκλήρωση του τοπικού κύκλου νερού. Η θεωρία προκάλεσε συζήτηση στους πανεπιστημιακούς κύκλους της Δύσης, όταν παρουσιάστηκε στο περιοδικό Bioscience, και πολλοί την θεωρούν υπερβολική. Θα μπορούσε, εντούτοις, να ενισχύσει την άποψη ότι, και μόνο για υδρολογικούς λόγους, η συντήρηση του δάσους είναι συχνά αναγκαία. Ομως, το κόψιμο των δέντρων συνεχίζεται. Σύμφωνα με τον κύριο διεθνή φορέα συλλογής στοιχείων για τα δάση, τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, έχουν μείνει περίπου τέσσερα δισ. εκτάρια (40 δισ. στρέμματα) δάσους, τα οποία καλύπτουν το 31% της επιφάνειας της Γης. Μόνο το ένα τρίτο είναι πρωτογενές. Ενα μεγάλο μέρος του υπολοίπου είναι σημαντικά υποβαθμισμένο: ο ορισμός που δίνει ο FAO στο δάσος περιλαμβάνει περιοχές με κάλυψη δέντρων μόλις 10%. Σχεδόν το μισό από το δάσος που μένει είναι στην τροπική ζώνη, κυρίως βροχοδάσος που, από κάθε σχεδόν άποψη, είναι το πολυτιμότερο. Σχεδόν το ένα τρίτο του βροχοδάσους βρίσκεται στη Βραζιλία, οποίοι διασχίζουν τη λεκάνη του Αμαζονίστην οποία ανήκουν τα δύο τρίτα της λεου και έπειτα εκτρέπονται προς το νότο ακάνης του Αμαζονίου. Ενα πέμπτο του βροπό τις Ανδεις. χοδάσους είναι στο Κονγκό και την ΙνδοΕπιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι κενησία. Η δεύτερη σε έκταση δασική περιοντροδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ ποτίζονται χή, περίπου το ένα τρίτο του συνόλου, είναι από την ίδια πηγή, από την υγρασία που το βόρειο δάσος κωνοφόρων που ονομάζεεκτρέπεται προς το βορρά. Το δάσος, με ται τάιγκα: μία ζώνη την ανακύκλωση του νερού που δέ ÓÇÍ ÏÑÎÇÆοÌÄÍÇ ÃÄÊÀÄÓ¼À στην οποία τα κυρίείδη βλάστησης χεται μέσω της εξαÊ ÔÄ ×ÑÎÍÈ × ÍÎÍÓÀÍ ÏÄѼÏÎØ αρχα είναι η ερυθρελάτη, η τμισοδιαπνοής, δι ÄÊÀÓ ÒÓѺÌÌÀÓÀ σημύδα, το έλατο και αδραματίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÏÀÆÊÎÒ̼ÕÖ η λεύκα, και η οποία ιβάλλει το πάτο σύστημα. ̼À ÏÄÑÈÎ×» ¼ÒÇ ÒÄ ºÊÓÀÒÇ πνωερμέρος του βόρειΠοσοστό μεταÌÄ ÓÇÍ ÆÆ˼À ου ημισφαιρίου, κυξύ του ενός τετάρρίως σε περιοχές, ότου και του μισού πως η Ρωσία, η Σκανδιναβία, η Φινλανδία, ο των μορίων νερού που πέφτουν στο δυτιΚαναδάς, και ένα μικρό μέρος της Αμερικής. κό Αμαζόνιο έχει προηγουμένως πέσει στο Στην εύκρατη ζώνη βρίσκεται μόλις το βροχοδάσος. Αν επρόκειτο να λείψει αυ11% των δασών, κυρίως στην Αμερική, η τό το νερό, θα περίμενε κανείς μια αντίστοιοποία ισοπέδωσε σχεδόν τα μισά από τα εχη μείωση στις περιφερειακές κατακρημνίκτεταμένα δάση της κατά το 19ο αιώνα, και > σεις, η οποία θα ήταν καταστρεπτική, αλλά

15

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

ως ή αφήνονται να ξαναμεγαλώσουν, κυρί> στην Ευρώπη και την Κίνα, οι οποίες περιως στην Κίνα και την Αμερική. όρισαν τα δικά τους πολύ νωρίτερα. Η Ευρώπη ισοπέδωσε τα μισά σχεδόν από τα δικά της δάση της εύκρατης ζώνης, με τις βεΤροπικά... ζητήματα λανιδιές, τις οξιές και τις σημύδες, κατά το Τώρα η επιδρομή γίνεται στην τροπική ζώΜεσαίωνα, μία επινη. Στις προηγούμεδρομή που κόπασε νες έξι δεκαετίες το ÏѽÒÅÀÓÇ ÄÊÑÇÊÓÈÊ» μόνο για λίγο, όταν βροχοδάσος μειώθηÀ¿ÉÇÒÇ ÓÇÖ ÊÀËËȺÑÆÄÈÀÖ ξέσπασε η πανούκε κατά ποσοστό άκλα το 14ο αιώνα. νω του 60%, ενώ τα ÓÇÖ Ò½ÆÈÀÖ ÎûÆÇÒÄ Σήμερα τα δάση δύο τρίτα από αυτό ÒÄ ÄÏÈÃÑÎÌ» ÄÍÀÍÓ¼ÎÍ της εύκρατης ζώπου μένει είναι καÓÇÖ ÒÀÁ ÍÀÖ ÓÇÖ ÑÀÙÈ˼ÀÖ νης ξαναμεγαλώτακερματισμένα, κάτι νουν. Σύμφωνα με που τα κάνει ακόμα τον FAO, τώρα πάνω από επτά εκατ. εκτάπιο ευάλωτα. Παρά τις εκστρατείες διάφορια (70 εκατ. στρέμματα) φυτεύονται ετησίρων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ)

16

για τη διάσωση του βροχοδάσους, τις ολονύκτιες διαμαρτυρίες και τις συναυλίες, αλλά και τις προσπάθειες να αγοραστεί ή να μισθωθεί, να καταγραφεί και να μην υλοτομηθεί, η καταστροφή προχωρά με αδυσώπητους ρυθμούς. Στην προηγούμενη δεκαετία, σύμφωνα με τα αρχεία του FAO, κάθε χρονιά χάνονταν περίπου 13 εκατ. εκτάρια (130 εκατ. στρέμματα) των δασών παγκοσμίως, μία περιοχή ίση με την Αγγλία σε έκταση. Το μεγαλύτερο μέρος ήταν βροχοδάσος που παρέδιδαν σε γεωργική χρήση. Αλλά και η Ρωσία, που έχει περισσότερα δάση από κάθε άλλη χώρα, έχασε επίσης πολλά δάση, τα οποία δεν καταγράφουν οι στατιστικές του FAO, επειδή η αποδάσωση εκεί δεν αποτελούσε μόνιμη μεταβολή στη χρήση της γης. Μεταξύ των ετών 2000 και 2005 περίπου 144.000 τετ.χλμ. δασικών εκτάσεων της Ρωσίας -ποσοστό 14% του συνόλου- αποτεφρώθηκε ή υλοτομήθηκε, συχνά παράνομα. Πάντως, αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόοδος. Στη δεκαετία του 1990, όταν οι ολονύκτιες διαμαρτυρίες για το βροχοδάσος ήταν στο ζενίθ τους, χάνονταν πάνω από 16 εκατ. εκτάρια ετησίως. Σε μεγάλο βαθμό η μείωση οφείλεται στα μειωμένα ποσοστά αποδάσωσης στις χώρες που κατέχουν το ρεκόρ αποψίλωσης, τη Βραζιλία και την Ινδονησία, που μέχρι ενός σημείου αντικατοπτρίζει τη μέχρι τότε απληστία τους: και στις δύο περίσσευαν οι αποψιλωμένες εκτάσεις. Αλλά και στις δύο χώρες έχουν βοηθήσει, επίσης, οι προσπάθειες να περιοριστεί η καταστροφή, ειδικά στη Βραζιλία, η οποία έχει έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο αγροτικό τομέα και ανησυχεί όλο και περισσότερο για την αποδάσωση. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας έχει χαρακτηρίσει ως προστατευόμενα κάπου 500.000 τετ.χλμ. βροχοδάσους του Αμαζονίου. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση βρετανικού ερευνητικού κέντρου, του Βασιλικού Ιδρύματος Διεθνών Σχέσεων (Royal Institute of International Affairs), η παράνομη υλοτομία έχει μειωθεί σημαντικά στη Βραζιλία, την Ινδονησία και το Καμερούν. Μερικές μικρότερες χώρες με βροχοδάσος επιδεικνύουν πια και αυτές περισσότερο σεβασμό στα δέντρα τους. Η Κόστα Ρίκα, που προς το τέλος της δεκαετίας του 1980 έχανε περίπου 4% του δάσους της κάθε χρόνο, έχει σχεδόν μηδενίσει την αποδάσωσή της. Η Γκαμπόν και η Γουιάνα, που σχεδόν τα τρία τέταρτά τους καλύπτονται από δέντρα, υποστηρίζουν ότι, με τη βοήθεια των ξένων, θα ήταν ευτυχείς να το διατηρήσουν στην ίδια κατάσταση. Οι καταναλωτές στη Δύση, που ευαισθητοποιούνται όλο και περισσότερο στην ιδέα της αειφορίας, έχουν και αυτοί με τη σειρά τους συμβάλει σε αυτές τις αλλαγές. Προβληματισμένες από τα αρνητικά σχόλια του Τύπου, οι καναδικές επιχειρήσεις ξυλεί-

αύξηση της λειψυδρίας, της ξηρασίας, των ας ανήγγειλαν φέτος το Μάιο ότι θα συνερβλαβερών ζώων και των πυρκαγιών -όλα γάζονταν με τους Πράσινους, για να βελτισυμπτώματα της παγκόσμιας αύξησης της ώσουν τη διαχείριση των 72 εκατ. εκταρίων θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του του βόρειου δάσους. θερμοκηπίου. Αυτό επιδεινώνεται από την Ωστόσο, είναι υπεραισιόδοξη αυτή η εαποδάσωση, που προκαλεί την τοπική αύκτίμηση της προόδου, γιατί ακόμα και αν ίξηση της θερμοκρασίας. Με όλα αυτά ένα σχυε, θα ήταν ανεπαρκής λόγω δύο τεράμεγάλο μέρος της υφιστάμενης δασικής έστιων απειλών σε βάρος του δάσους. Η κτασης θα μπορούσε να γίνει αφιλόξενο για πρώτη είναι η αλλαγή του κλίματος, η οποία τα δέντρα. αναμένεται ότι θα μας αναγκάσει να ξανασχεδιάσουμε το χάρτη των δασικών οικοσυστημάτων. Τα σκαθάρια του βόρειου δάσους Το βόρειο δάσος, για παράδειγμα, θα Τέτοιου είδους ζημιά είναι ήδη πιο συνηθιτραβηχτεί όλο και πιο βόρεια, καθώς το μόσμένη από όσο είχαν προβλέψει τα περισνιμα παγωμένο έδαφος (το πέρμαφροστ) θα σότερα μοντέλα κλιματολογικών αλλαγών. λιώνει και η ανθρακολίπανση θα αυξάνεται. Περισσότερο έχει πληγεί η βόρεια ζώνη. ΜεΣύμφωνα με μία εταξύ 2000 και 2005 κτίμηση, τα δάση Ø×Í Ä¼ÍÀÈ ÄØÊÎ˽ÓÄÑÎ ÍÀ έχασε 351.000 τετ. της Φινλανδίας θα δάσους, συνήÄÉÀÒÅÀ˼ÒÄÈÖ ÓÇÍ ÃÄÈÀ χλμ. μπορούσαν έτσι να θως από πυρκαγιές ÐÒÓÄ ÍÀ ÄÊ×ÄÑÒÐÒÄÈÖ Ì¼À και βλαβερά ζώα. Για μεγαλώσουν κατά 44% πιο γρήγορα. ºÊÓÀÒÇ ÁÑÎ×Îà ÒÎØÖ ÀϽ ÓÎ άλλη μία φορά, αυΑλλά αυτός δεν είÍÀ ÀÆÎÑ ÒÄÈÖ ÊÀÈ ÍÀ ÄÍÐÒÄÈÖ τή η απώλεια δεν εμναι λόγος να θριφανίζεται στις στατιÏÎËË ÌÈÊÑ ÊÓ»ÌÀÓÀ αμβολογούμε, επειστικές του FAO, και οι δή το πέρμαφροστ προκύπτουσες εκπολιώνοντας, θα απελευθερώσει δισ. τόνους μπές αερίων θεωρούνται φυσικές και όχι μεθανίου, που είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό αανθρωπογενείς. Αλλά η διάκριση είναι δύέριο του θερμοκηπίου. Θα αντισταθμιστεί εσκολη. Αν αγνοήσουμε τις προσπάθειές του πίσης αυτό από μία αύξηση του μαρασμού για αναδάσωση, σε εκείνη την πενταετή πετου δάσους αλλού, που θα οφείλεται στην ρίοδο ο Καναδάς, η τρίτη σε έκταση δασών

χώρα του κόσμου, έχασε 5,2% της δενδροκάλυψής του. Αυτό οφειλόταν εν μέρει σε μία επιδημία δενδροκτόνων (σκαθαριών που καταστρέφουν το φλοιό των δέντρων) στις εύκρατες και βόρειες ζώνες. Φτάνει σε ύψη-ρεκόρ ο αριθμός των σκαθαριών που επιβιώνουν στη διάρκεια των πρόσφατων ήπιων χειμώνων. Μέχρι το 2009 είχαν καταστρέψει πάνω από 16 εκατ. εκτάρια καναδικού πευκοδάσους. Εξίσου απαισιόδοξες είναι οι προβλέψεις για τον Αμαζόνιο. Πρόσφατα μοντέλα δείχνουν ότι οι αλληλοενισχυόμενες επιπτώσεις των αυξανόμενων θερμοκρασιών και της ξηρασίας, των δασικών πυρκαγιών και της αποδάσωσης θα μπορούσαν να φέρουν το βροχοδάσος πολύ πιο κοντά από όσο πιστεύαμε ως τώρα στο σημείο καμπής, πέρα από το οποίο γίνεται οικολογικά μη βιώσιμο. Μέχρι τώρα το 18% του βροχοδάσους έχει αποψιλωθεί. Σύμφωνα με περυσινή μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, αν χαθεί ακόμα 2%, δεν αποκλείεται να ξεκινήσει μια διαδικασία μαρασμού στα σχετικά ξηρά νότια και νοτιοανατολικά μέρη του δάσους. Μια παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3,5%, που είναι εξαιρετικά πιθανή μέχρι το τέλος του αιώνα, σύμφωνα με τις τρέχουσες προβλέψεις, θα σήμαινε το τέλος για το μισό βροχοδάσος. Αυτό θα απελευθέρωνε ένα μεγάλο μέρος των 50 γιγατόνων άν- >

17

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> θρακα που υπολογίζεται ότι περιέχει το βροχοδάσος -όσο είναι οι παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων για δέκα ολόκληρα χρόνια.

Τα πεινασμένα στόματα

Η δεύτερη μεγαλύτερη απειλή προέρχεται από τον άνθρωπο. Ο πληθυσμός της Γης αναμένεται να αυξηθεί κατά 50% μέσα στα επόμενα 40 χρόνια και να φτάσει τα εννιά δισεκατομμύρια. Τα περισσότερα από τα περίπου τρία δισ. πρόσθετα πεινασμένα στόματα θα είναι στις αναπτυσσόμενες χώρες, ειδικά της τροπικής ζώνης. Στο διάστημα αυτό ο πληθυσμός του Κονγκό θα διπλασιαστεί από τα 70 εκατ. που είναι τώρα. Σε αυτές τις χώρες θα διπλασιαστεί και η ζήτηση για τρόφιμα, που σημαίνει, αν λάβουμε υπόψη τα χαμηλά σημερινά επίπεδα γεωργικής παραγωγικότητάς τους, εντυπωσιακή αύξηση της ζήτησης για δασικά εδάφη. Οπως στις περισσότερες χώρες της Κεντρικής Αφρικής, η αποδάσωση του Κονγκό είναι αυτή τη στιγμή μηδαμινή και προκαλείται κυρίως από μικρής κλίμακας εναλλαγή των καλλιεργειών και την υπερεκμετάλλευση των δασών για καυσόξυλα. Προς το παρόν, η χώρα έχει ελάχιστη εμπορική γεωργία ή υλοτόμηση λόγω της υποδομής της, που έχει καταστραφεί από τον πόλεμο και την κακοδιοίκηση. Η αλήθεια είναι ότι η φθορά του οδικού δικτύου που άφησαν πίσω τους οι Βέλγοι στο Κονγκό -100.000 χλμ. το 1960- πρέπει να θεωρηθεί ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που έχει γίνει στα

18

γιας, οδήγησε σε επιδρομή εναντίον της σαδάση από την εποχή του Μαύρου Θανάβάνας cerrado της Βραζιλίας, η οποία συτου. Στο πυκνό δασικό μωσαϊκό του βόρειχνά δεν υπολογίζεται ως δάσος, αν και πεου Κονγκό, σε απόσταση αρκετών ημερών ριέχει τα δύο τρίτα του άνθρακα που περιέπεζοπορίας από οποιονδήποτε ασφαλτοχει το βροχοδάσος, συνήθως στις ρίζες των στρωμένο δρόμο, ο υποφαινόμενος ανακάφυτών. Καθώς οι καλλιεργητές σόγιας μελυψε μία πινακίδα μισοθαμμένη στα πεσμέτακινούνται προς το βορρά και τη λεκάνη να φύλλα. Εδειχνε προς τη μικρή πόλη Μπατου Αμαζονίου, ωθούν τους κτηνοτρόφους ντάι, στα 15 χλμ. ανατολικά. Θαμμένος αβαθύτερα στο εσωτερικό του βροχοδάσους. κόμα πιο βαθιά ήταν ο χαλικόστρωτος δρόΟι δυσμενείς προβλέψεις για το κλίμα μος που οδηγούσε εκεί. και οι πρόσφατες αυξήσεις στις τιμές των Ομως, η Αφρική είναι μία εξαίρεση. Η ατροφίμων ενίσχυσαν τους φόβους για τη ποδάσωση των τροπικών είναι, ως επί το διαθεσιμότητα των τροφίμων και αύξησαν πλείστον, το αποτέλεσμα της επέκτασης της τις πιέσεις. Ξένες κυβερνήσεις και επενδυτές εμπορικής κτηνοτροφίας και γεωργίας, εείναι σε συνεχή αναζήτηση φτηνών αρδευξαιτίας της αλματώδους αύξησης στην εγόμενων εδαφών στην τροπική ζώνη. χώρια και παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα, ίΠέρυσι ο σαουνες και βιοκαύσιμα. δαραβικός όμιλος Στην Ινδονησία, ÊËÈÌÀÓÈÊ» ÀËËÀÆ» ÀÍÀ̺ÍÄÓÀÈ Binladin προσπάθηο ελαιοφοίνικας, ÍÀ ÀËË ÉÄÈ ÑÈÙÈÊ ÓÎ × ÑÓÇ σε, ανεπιτυχώς, να εμια πηγή μαγειριξασφαλίσει εδάφη κού λαδιού και βιοÓÕÍ ÃÀÒÈÊÐÍ ÎÈÊÎÒØÒÓÇÌ ÓÕÍ στο νησί Παπούα της ντίζελ, είναι ο κυριÓÎØ ÏËÀÍ»ÓÇ Ινδονησίας, όπου θέότερος λόγος που λησε να επενδύσει εκχερσώνονται δα4,3 δισ. δολάρια στην ορυζοκαλλιέργεια. Η σικές εκτάσεις. Μεταξύ 2000 και 2006 η ΙνΚίνα, που έχει συμφωνήσει να χτίσει και να δονησία φύτευε περίπου μισό εκατ. εκτάανακαινίσει 6.000 χλμ. δρόμων στο Κονρια ελαιοφοίνικα ετησίως, συνήθως πάνω γκό, φέρεται να θέλει να καλλιεργήσει εκεί σε πρόσφατα εκχερσωμένο δασικό έδαφος. ελαιοφοίνικες σε τεράστια κλίμακα. Είναι ο Η αποψίλωση στη Βραζιλία, συνήθως παμεγαλύτερος εισαγωγέας του φοινικελαίου ράνομη, γίνεται, κυρίως, για να δημιουργηστον κόσμο και η παγκόσμια ζήτηση για το θούν εκτάσεις βοσκής -την περασμένη εικοπροϊόν έχει απογειωθεί, ακόμα και προτού σαετία τα βοοειδή του Αμαζονίου είχαν αυαρχίσει να μετατρέπεται το περισσότερο σε ξηθεί κατά τουλάχιστον 40 εκατ. κεφάλια. βιοντίζελ, κάτι που θα γίνεται όλο και πεΗ πρόσφατη εκρηκτική αύξηση της καλρισσότερο. Οπουδήποτε υπάρχει παρόμοια λιέργειας ενός άλλου ελαιόσπορου, της σό-

ζήτηση για τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων των τροπικών, τα δάση θα ισοπεδώνονται, για να την ικανοποιήσουν. Συχνά, είναι ευκολότερο να εξασφαλίσεις την άδεια, ώστε να εκχερσώσεις μία έκταση βροχοδάσους από το να αγοράσεις και να ενώσεις πολλά μικρά κτήματα. Τι ελπίδα έχουν τα δάση να επιβιώσουν, ειδικά τα τροπικά, που είναι τα πολυτιμότερα και τα πλέον απειλούμενα; Αμυντικές ενέργειες μεγάλης κλίμακας βρίσκονται τώρα στο πρόγραμμα κυβερνήσεων, ΜΚΟ, επιστημόνων και επενδυτών, με κυριότερη τη διεθνή πρωτοβουλία που είναι γνωστή με την ονομασία «Μείωση των Εκπομπών από την Αποψίλωση και Υποβάθμιση των Δασών» ή REDD (από τα αγγλικά αρχικά Reduced Emissions from Deforestation and forest Degradation). Με «προίκα» 4,5 δισ. δολάρια, βασίζεται στη φιλοσοφία ότι οι πλούσιες χώρες πρέπει να πληρώνουν τις φτωχότερες, για να μην κόβουν τα δέντρα τους. Ωστόσο, είναι μεγάλος ο κίνδυνος ότι η REDD θα αποδώσει πολύ λιγότερα από τα απαιτούμενα. Η ανάγκη που έχει ο πλανήτης μας για δάση που θα απορροφούν τις εκπομπές άνθρακα σχεδόν δεν έχει όρια. Επομένως, η διάσωση των δασών που απομένουν, θα έπρεπε να θεωρείται μετριοπαθής στόχος. Ομως, ακόμα και αυτός θα απαιτήσει τεράστιες βελτιώσεις στη διαχείριση των δασών, όπως είναι η ενημέρωση των κτηματολογίων και η αυστηρότερη επιβολή των νόμων. Προπάντων, θέτει στις κυβερνήσεις την απαίτηση να κάνουν μία πολύ υψηλότερη εκτίμηση της αξίας του δάσους. Διαφορετικά, δεν θα υπάρχει καμία ελπίδα να γίνουν οι πολλές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται έξω από τον τομέα της δασονομίας: στο σχεδιασμό των χρήσεων της γης και την αγροτική ανάπτυξη, στις πολιτικές της γεωργίας, της ενέργειας και των υποδομών, και σε πολλά άλλα. Θα απαιτήσει επίσης να σοβαρευτούν οι πολιτικοί σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Ολα αυτά συνεπάγονται μία επανάσταση, αλλά πόσο ρεαλιστικό είναι να περιμένουμε ότι θα συμβεί; Ωστόσο, αν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να φέρει πιο κοντά αυτή την επανάσταση, αυτό είναι τα δάση. Ο ρόλος τους είναι ποικιλοτρόπως αποφασιστικός λόγω των πολλών διαφορετικών υπηρεσιών που παρέχουν. Οι φορολογούμενοι της Δύσης χρειάζονται το βροχοδάσος του Αμαζονίου, για να ελέγξουν το κλίμα τους. Η Βραζιλία το χρειάζεται, για να γεμίζει τα ποτάμια της και να παράγει υδάτινη ενέργεια. Οι καλλιεργητές σόγιας στον Αμαζόνιο το χρειάζονται, για να τους εξασφαλίζει την απαιτούμενη βροχή. Να όμως που οι πολιτικές σε όλα τα επίπεδα συμπράττουν για την καταστροφή των δασών. Η αλλαγή πολιτικής, στη Βραζιλία και σε ολόκληρη την τροπική ζώνη, αποτελεί μια τεράστια πρόκληση -όχι έναν ανέφικτο, αλλά έναν απαραίτητο στόχο. Το κόστος της αποτυχίας είναι αδιανόητο. F

19

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

Τα χρήματα μπορούν να φυτρώσουν στα δέντρα

λείφθηκε πρόωρα και περνάει στον έλεγπό το ύψος ενός ελικοπτέρου, η Αχο παράνομων υλοτόμων ή αποψιλώνενατολική Καλιμάνταν, μία επαρχία ται, και συχνά καίγεται, για γεωργική χρήστο ινδονησιακό τμήμα της νήσου Βόρνεο, ση. Στις ξηρές περιόδους, που γίνονται όδεν αποτελεί ιδιαίτερα ευχάριστο θέαμα. λο και πιο συχνές, οι φλόγες ξεφεύγουν αΕκεί που μέχρι πριν από δέκα χρόνια έβριπό τον έλεγχο. Το 1998 οι πυρκαγιές κατέσκες βροχοδάσος να απλώνεται κάτω αστρεψαν πάνω από πέντε εκατ. εκτάρια ινπό ελαφριά ομίχλη, το έδαφος είναι τώρα δονησιακού δάσους. χέρσο και κατασκαμμένο. Κάθε λίγα λεπτά, Ομως, στους εθνικούς λογαριασμούς οι μία μαύρη μουτζούρα σπαρμένη με λασπόεκχερσώσεις εμφανίζονται ως πρόοδος. Ενα λακκους υποδηλώνει την ύπαρξη ανθρακωπερίπου τέταρτο του ρυχείου. Γωνιώδεις ινδονησιακού εθνιφυτείες πλάτους ÔÄ ×ѽÍÎ Ç ÀÏÐËÄÈÀ κού προϊόντος προδέκα τουλάχιστον ÊÀÈ ØÏÎÁ ÔÌÈÒÇ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ έρχεται από τη δασοχλμ. καλύπτονται κομία, τη γεωργία και από σκουροπράσιÊÎÒÓ¼ÙÄÈ ÓÑÈÒÄÊÀÓÎÌÌ¿ÑÈÀ τα μεταλλεία, και όνους ελαιοφοίνικες. ÃÎË ÑÈÀ ÒÓÇÍ ÏÀÆʽÒÌÈÀ λες αυτές οι δραστηΤσ ί γ κ ι ν ε ς σ τ έ γ ε ς ÎÈÊÎÍÎ̼À ριότητες, σε μία χώλάμπουν πάνω σε ρα καλυμμένη κατά καλύβες ξυλοκότο ήμισυ από δάση, συνεπάγονται κόψιπων, ανθρακωρύχων και καλλιεργητών, η μο των δέντρων. Αλλά δεν γίνονται έτσι οι καθεμία περιτριγυρισμένη από ένα μικρό σωστοί λογαριασμοί. Δεν υπολογίζονται οι αγρόκτημα. Διατηρούνται ελάχιστα σκόρπια πολλαπλές δαπάνες που επιβάλλει η απομπαλώματα δάσους, με λίγα κούτσουρα να ψίλωση και τις οποίες δεν επωμίζονται τόσαπίζουν στις παρυφές τους. σο οι υλοτόμοι και οι καλλιεργητές, όσο οι Οπως συμβαίνει συχνά στην Ινδονησία, γείτονες των δασών, οι Ινδονήσιοι και ολόοι έμποροι ξυλείας στην Ανατολική Καλιμάκληρος ο κόσμος. νταν έχουν υπερβεί κατά πολύ την ποσόΧάνει και το υπουργείο Οικονομικών στωσή τους μέσα σε ελάχιστο χρονικό διτης Ινδονησίας. Η παράνομη υλοτομία υποάστημα. Το υποβαθμισμένο δάσος εγκατα-

20

λογίζεται ότι κοστίζει κάπου δύο δισ. δολάρια ετησίως σε απώλειες φόρων. Αλλά αυτό μπορεί να διορθωθεί με την αστυνόμευση. Μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα από τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παρέχουν τα δάση της χώρας μένουν άγνωστα στους καταμετρητές. Πολλά από αυτά είναι δημόσια αγαθά: αγαθά, όπως ο καθαρός αέρας και οι σίγουρες βροχές που όλοι θέλουμε, αλλά κανένας μας δεν είναι διατεθειμένος να πληρώσει, για να τα έχει. Αλλά και όταν γίνονται αντικείμενο συναλλαγής, είναι συχνά υποτιμημένα, επειδή η αξία τους ή η σπανιότητά τους δεν έχει γίνει πλήρως αντιληπτή. Η δασική οικονομική μαστίζεται από παρόμοια προβλήματα, εν μέρει επειδή τα δάση παρέχουν τόσα πολλά οφέλη. Μία μελέτη που έγινε το 2005 με την υποστήριξη του ΟΗΕ, η «Αξιολόγηση της Χιλιετίας για τα Οικοσυστήματα» ("Millennium Ecosystem Assessment"), προσδιόρισε 24 βασικές υπηρεσίες των οικοσυστημάτων, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται στα δάση: από την παρεμπόδιση φυσικών καταστροφών, όπως είναι οι κατολισθήσεις, ως αυτό που προσθέτει το «οικο-» στον οικοτουρισμό. Εντούτοις, οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται το ρόλο των δασών στους κύ-

σικό πλούτο μέσω του προγράμματος πληρωμής για υπηρεσίες οικοσυστήματος (PES μεταξύ των ειδικών). Ή ίσως να αρκεί η νέα αποτίμηση της αξίας του δάσους, για να κάνει τον ξυλοκόπο ή τον εφοριακό να καθίσει να σκεφτεί. Οι εμπειρογνώμονες της TEEB φτιάχνουν τώρα τιμοκατάλογο για τα δάση και τα άλλα δώρα της φύσης, κατά κανόνα υπολογίζοντας το κόστος ευκαιρίας της υλοτόμησης και της πώλησης των δασών. Μία ανεπίσημη έρευνα της TEEB για το βροχοδάσος του Αμαζονίου αποτελεί καλό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης. Υπολογίζει σε ποσό μεταξύ 500 εκατ. και ενός δισ. δολαρίων ετησίως τη συμβολή του δάσους στο βιοπορισμό των φτωχών κατοίκων του, που στη Βραζιλία μόνον αριθμούν περί τα δέκα εκατομμύρια. Ο υπολογισμός βασίζεται στην κατ’ εκτίμηση εμπορική αξία των ψαριών και του χόρτου που παίρνουν για την αυτοσυντήρησή τους, αλλά και της κομμεορρητίνης, των ελαίων και των άλλων αγαθών που εκμεταλλεύονται για μετρητά. Σε περιφερειακή κλίμακα, η TEEB υπολογίζει ότι ο ρόλος του βροχοδάσους στην αποφυγή προσάμμωσης στις δεξαμενές των υδροηλεκτρικών σταθμών αξίζει μεταξύ 60 και 600 εκατ. δολαρίων ετησίως.

Ενα μοναδικό ασφαλιστήριο συμβόλαιο

κλους του άνθρακα και του νερού και στην προστασία της βιοποικιλότητας. Σχεδόν τίποτα από αυτά δεν διατιμάται στις αγορές. Η αξία των δασών υπολογίζεται συνήθως σε σχέση με το κύριο εμπορικό προϊόν τους, την ξυλεία, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τόσο επιπόλαια υλοτομούνται και αποψιλώνονται. Αυτό οδηγεί σε πολλές και διάφορες καταστροφικές συνέπειες, όπως οι δασικές πυρκαγιές και οι απώλειες εισοδήματος οικοτουρισμού που συμβαίνουν, επειδή οι υπεύθυνοι δεν αναγκάζονται να πληρώσουν το λογαριασμό. Η κόλαση του 1998 υπολογίζεται ότι στοίχισε πάνω από πέντε δισ. δολάρια μόνο σε ξυλεία. Σύμφωνα με μία άλλη πρωτοβουλία του ΟΗΕ, με

Η TEEB υπολογίζει σε 1-3 δισ. δολάρια τη συμβολή του βροχοδάσους στη γεωργική παραγωγή της Νότιας Αμερικής, μέσω της ρύθμισης του ηπειρωτικού κύκλου νερού. Αυτό βασίζεται σε ένα χονδρικό υπολογισμό της πτώσης στην παραγωγή, η οποία θα προέκυπτε ακόμα και από περιορισμένης κλίμακας μείωση των κατακρημνίσεων λόγω της αποδάσωσης. Αλλά ο Pavan Sukhdev, οικονομολόγος της Deutsche Bank και επικεφαλής της πρωτοβουλίας TEEB, υπολογίζει ότι το πραγματικό νούμερο δεν αποκλείεται να είναι δεκαπλάσιο, αν λάβει κανείς υπόψη τι είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οι γεωργοί του Αμαζονίου για ασφάλεια κατά της ξηρασίας. Οπως δείχνουν αριθμοί με τόσο μεγάλες αποκλίσεις, είναι ματαιοπονία να προσπαθείς να τιμολογήσεις τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων σε τόσο μεγάλη κλίματίτλο «Τα Οικονομικά των Οικοσυστημάτων κα. Δεν κατανοούμε σε βάθος τους κινκαι της Βιοποικιλότητας» (The Economics of δύνους που συνδέονται με την κατάρρευEcosystems and Biodiversity - TEEB), οι αρση των οικοσυστηνητικές εξωτερικές για να μποεπιπτώσεις από την ÀɼÀ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ØÏÎËÎƼÙÄÓÀÈ μάτων, ρέσουμε να κάνουαπώλεια και την υÒØÍ»ÔÕÖ ÒÄ Ò׺ÒÇ ÌÄ ÓÇÍ με ακριβείς υπολογιποβάθμιση των δασών κοστίζουν μεÉØËļÀ ÊÀÈ ÀØÓ½Ö Ä¼ÍÀÈ σμούς. Αλλωστε, το ποσό στο οταξύ δύο τρισ. και Π˽ÆÎÖ ÆÈÀ ÓÎÍ ÎÏμΠτεράστιο ποίο θα καταλήγαμε 4,5 τρισ. δολάρια Ó½ÒÎ ÄÏÈϽËÀÈÀ ØËÎÓÎÌοÍÓÀÈ είναι θεωρητικό, αετησίως. φού κανείς δεν μποΓια να αντιμεÊÀÈ ÀÏÎÂÈËÐÍÎÍÓÀÈ ρεί να το πληρώσει, τωπιστούν και τα κάτι που μπορεί να δημιουργήσει συναιδύο προβλήματα, ίσως θα βοηθούσε, αν βρισθήματα πλήρους αδυναμίας. σκόταν ένας καλύτερος τρόπος υπολογιΩστόσο, η επιδίωξη είναι να μην χρειασμού της αξίας των δασών. Κάτι τέτοιο θα στεί να το πληρώσει κανείς. Και υπάρχουν > μπορούσε να ανοίξει νέες αγορές για το δα-

21

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> στοιχεία ότι τέτοιες εκτιμήσεις μπορούν πράγματι να ωθήσουν στη λήψη διορθωτικών μέτρων που θα στοιχίσουν πολύ λιγότερο. Αυτή την επίδραση είχε η βαρυσήμαντη έκθεση του λόρδου Στερν το 2006 για τα οικονομικά της κλιματικής αλλαγής. Ακόμα και αν έχει ξεθωριάσει κάπως το όνειρο της διεθνούς συνεργασίας που δημιούργησε, παραμένει μετέωρο σαν την καταχνιά πάνω από τα δάση. Η REDD, η νέα αυτή προσπάθεια να πειστούν οι τροπικές χώρες να σώσουν τα δάση τους, είναι μια προσπάθεια τύπου PES σε παγκόσμια κλίμακα. Για τα οικονομικά των δασών, δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο. Σε χαμηλότερο επίπεδο, οι στατιστικολόγοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τη γενναιοδωρία της φύσης. Για παράδειγμα, το Βιετνάμ, προκειμένου να περιορίσει τις πλημμύρες στην ενδοχώρα, αποφάσισε να ξοδέψει 1,1 εκατ. δολάρια, για να φυτέψει περίπου 12.000 εκτάρια με δάσος και να εξοικονομήσει έτσι τα 7,3 εκατ. δολάρια που στοιχίζει κάθε χρόνο η συντήρηση αναχωμάτων. Για να ενθαρρύνουν τέτοιες αποφάσεις, Αμερικανοί επιστήμονες έχουν αναπτύξει ένα έξυπνο πρόγραμμα υπολογιστή που ονομάζεται InVEST, από τα αρχικά των λέξεων Integrated Valuation of Ecosystem Services and Tradeoff («Ολοκληρωμένη αξιολόγηση των υπηρεσιών και των ανταλλαγμάτων των οικοσυστημάτων»). Μέσα από πρακτικούς χρωματικά κωδικοποιημένους χάρτες, το πρόγραμμα προβλέπει τις οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις οποιασδήποτε προτεινόμενης αλλαγής χρήσης της γης. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει επανάσταση για τον προγραμματισμό των χρήσεων γης. Η Κίνα το χρησιμοποιεί ήδη, για να επιλέξει τα καλύτερα σημεία για νέες προστατευόμενες περιοχές σε ένα τέταρτο του εδάφους της. Η Κίνα εφαρμόζει ένα από τα μεγαλύτερα παγκοσμίως προγράμματα PES, μία δεκάχρονη ήδη προσπάθεια αναδάσωσης που έχει αποδώσει εννιά εκατ. εκτάρια νέου δάσους. Ξεκίνησε ως απάντηση στις πλημμύγκόσμια Τράπεζα, που θεωρεί ότι η δασιρες του ποταμού Γιανκτσέ, και περιλαμβάκή βιοποικιλότητα της Κόστα Ρίκα είναι ένα νει επιδοτήσεις προς αγρότες ύψους 450 παγκόσμιο αγαθό, και από ένα φόρο 15% δολαρίων ετησίως για κάθε αναδασωμέστη βενζίνη. Το ποσοστό αποδάσωσης της νο εκτάριο. χώρας είναι τώρα αμελητέο. Η Κόστα Ρίκα είναι άλλη μία χώρα που Ωστόσο, και αυτό γεννά απαισιοδοξία πρωτοστατεί στο PES. Από το 1997 έχει κάγια την REDD, καθώς νει πληρωμές 45αυτό το σχέδιο μπορεί ¥Î ÈÄÓÍ Ì ÏÑÎÓ¼ÌÇÒÄ ÍÀ 163 δολαρίων ανα υπήρξε λιγότερο ανά εκτάριο, για να ÉÎúÂÄÈ ÄÊÀÓ ÃÎË ÑÈÀ ποτελεσματικό από όενθαρρύνει την ÆÈÀ ÍÀ ÅØÓºÂÄÈ Ã ÒÎÖ σο υποθέτουν πολλοί. προστασία των ÄÉÎÈÊÎÍÎÌÐÍÓÀÖ ºÓÒÈ Η αποψίλωση της Κόδασών, τη δενστα Ρίκα μειώθηκε επίδροφύτευση και ÄÊÀÓ ÃÎË ÑÈÀ ÏÎØ ÒÓÎÈ×¼ÙÄÈ σης από την αποτελετην αγροδασοκοÊ ÔÄ ×ѽÍÎ Ç ÒØÍÓ»ÑÇÒÇ σματικότερη εφαρμογή μία. Τα χρήματα ÀÍÓÈÏËÇÌÌØÑÈÊÐÍ ÀÍÀ×ÕÌ ÓÕÍ των νόμων και από τη προέρχονται από συρρίκνωση της εθνιμία εταιρεία υδροκής βιομηχανίας βόειου κρέατος. Μία εργαηλεκτρικής ενέργειας που επιθυμεί διακαώς σία από τον Rodrigo Arriagada του Πανεπινα προστατεύσει το νερό της, από την Πα-

22

στημίου της Βόρειας Καρολίνας, και συναδέλφους του υποστηρίζει ότι το πρόγραμμα PES αντιστοιχούσε σε ποσοστό μόνο 10% της μειωμένης αποδάσωσης στα αγροκτήματα που συμμετείχαν.

Η «τραπεζική» των... δασών

Οπως δείχνει η περίπτωση της Κόστα Ρίκα, υπάρχουν πολλοί τρόποι να συγκεντρωθούν χρήματα στο πλαίσιο του προγράμματος PES. Στην Αμερική και την Αυστραλία, για παράδειγμα, έχουν συσταθεί αγορές, με σκοπό να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να αναπληρώσουν την καταστροφή των οικοσυστημάτων που προκαλούν, ειδικά στους υγροτόπους. Μέσω της «τραπεζικής των οικοτόπων», όπως έχει ονομαστεί, ένας κατασκευαστής που αποξηραίνει ένα εκτάριο ελώδους περιοχής, μπορεί να πληρώσει, για

να αποκαταστήσει μια μεγαλύτερη περιοχή αλλού. Αυτό θεωρείται ότι είναι μια σωστή μορφή PES για την προστασία της βιοποικιλότητας, το τρίτο μεγαλύτερο δώρο του δάσους, επειδή είναι δύσκολο να τιμολογήσεις τις υπηρεσίες που συνδέονται με αυτήν και να βάλεις να τις πληρώσουν. Ενα προφανές παράδειγμα είναι η αναζήτηση νέων εμπορικά εκμεταλλεύσιμων οργανικών ενώσεων για τρόφιμα, φάρμακα και φυτοφάρμακα. Και μόνον αυτά θα έπρεπε να φτάνουν, για να δικαιολογήσουν την προστασία των δασών, αν σκεφτούμε πόσες χρήσιμες ανακαλύψεις έχουν δώσει. Την ασπιρίνη, που προέρχεται από το φλοιό της ιτιάς, το αντικαρκινικό Taxol από το φλοιό του τάξου του Ειρηνικού, και μια αναδυόμενη ομάδα αντικαρκινικών φαρμάκων γνωστή με το όνομα «αναστολείς mTOR», που προέρχονται από ένα μόριο που βρίσκεται στα βακτηρίδια του εδάφους, είναι όλα παραδείγματα φαρμάκων που δημιουργήθηκαν στη φύση. «Τα φυτά, τα βακτηρίδια και οι μύκητες δημιουργούν έναν πλούτο σύνθετων βιολογικά ενεργών μορίων που θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ανταγωνιστούμε», παραδέχεται ο Samuel Blackman,

διευθυντής πειραματικής ιατρικής στη μεγάλη φαρμακοβιομηχανία Merck. «Είμαστε έξυπνοι, αλλά δεν είμαστε τόσο έξυπνοι».

τηση για τη βιοποικιλότητα, συζητάμε πάντα για δυνητικές καταστάσεις», παραπονιέται ο Aloiso Melo του υπουργείου Οικονομικών της Βραζιλίας. Οι δυνατότητες υπάρχουν ακόμα. Αλλά το ισχυρότερο επιχείρημα για Το τίμημα της ηθικής την προστασία των άλλων ειδών είναι συΩστόσο, αυτές οι αναζητήσεις οργανικών χνά ηθικό. Αυτό βοηθά να γεμίζουν στη Δύενώσεων δεν έχουν αυξήσει την αξία των ση τα ταμεία των οικολογικών ΜΚΟ, αλμόνιμων δασών. Αυτό οφείλεται εν μέρει λά δεν έχει απήχηση στις κυβερνήσεις των σε δυσκολίες σε σχέση με τη θεμελίωση διτροπικών χωρών. καιωμάτων ιδιοκτησίας πάνω σε είδη ζωής. Πάντως, η καλύτερη κατανόηση της βιΟι περισσότερες τροπικές χώρες μετά δυοποικιλότητας μποσκολίας θεμελιώνουν δικαιώματα ι¥À à ÒÇ ÃÇÌÈÎØÑÆÎ¿Í ºÍÀ ρεί να την κάνει ένα επιχείρηδιοκτησίας πάνω ÏËοÓÎ ÅØÒÈÊÐÍ ÅÀÑÌ ÊÕÍ σημαντικό μα υπέρ της προσταστα δάση. Αλλά αÏÎØ ÔÀ »ÓÀÍ ÄÉÀÈÑÄÓÈÊ σίας του περιβάλλοκόμα και αν ήταν δυνατόν να στοιÿÒÊÎËÎ ÍÀ ÀÍÓÀÆÕÍÈÒÓοÌÄ ντος για άλλους λόΓια παράδειγχειοθετηθεί η ιδιο ¼ÌÀÒÓÄ ºÉØÏÍÎÈ γους. μα, τα δάση με υψηλή κτησία των βιοαναÀËË ÃÄÍ Ä¼ÌÀÒÓÄ Ó½ÒÎ ºÉØÏÍÎÈ βιοποικιλότητα είναι καλύψεων, η χρέωπιο ανθεκτικά στην ση θα ήταν δύσκοαλλαγή του κλίματος. Αυτός είναι ένας λόλη. Η αξία νέων ανακαλύψεων είναι αμγος που θεωρείται καλό να φυτεύεις καιφίβολη, καθώς σύντομα κυκλοφορούν σε νούργια δάση -όπως απέραντες εκτάσεις με συνθετική μορφή. Η αξία των παλαιότεευκαλύπτους στην Κίνα-, αλλά όχι τόσο καρων, όπως της ασπιρίνης, δεν πληρώνελό όσο να διασώζεις τα φυσικά. F ται ποτέ αναδρομικά. «Οταν γίνεται συζή-

23

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

ρος το βορρά της πληγωμένης χέρσας έκτασης της Ανατολικής Καλιμάνταν εκτείνεται μία περιοχή όπου δεν έχει φτάσει ακόμα η μπουλντόζα. Κάτω από το ελικόπτερο, το δάσος πυκνώνει και το έδαφος υψώνεται προς ένα κοίτασμα ασβεστόλιθου καλυμμένο από δέντρα. Πίσω από αυτό βρίσκεται η περιοχή Μπεράου, της οποίας ένα ποσοστό 70% καλύπτεται ακόμα από δάσος. Είναι μια πανέμορφη θέα, με τον καταπράσινο θόλο του δάσους σαν ένα τεράστιο κεφάλι μπρόκολου, με κίτρινες και πορτοκαλιές πιτσιλιές εκεί που κάποιο σιδηρόξυλο ή κάποια λιάνα υψώνεται πάνω από το θόλο. Το δάσος του Βόρνεο έχει περισσότερα είδη δέντρων ανά εκτάριο από κάθε άλλο δάσος. Είναι επίσης γεμάτο από άνθρακα: μέχρι και 400 τόνους ανά εκτάριο. Και όμως, ένα μεγάλο μέρος αυτού του δάσους είναι καταδικασμένο να αφανιστεί. Δεν εξασφαλίζει κανένα φορολογικό έσοδο για την κυβέρνηση, που είναι ο ιδιοκτήτης, και παρέχει ένα μέτριο εισόδημα στους ντόπιους με το ινδικό καλάμι, το μέλι και θηράματα. Αν δεν γί-

24

Μία διεθνής πρωτοβουλία για τα δάση ήταν η μόνη προφανής επιτυχία της περυσινει κάποιο θαύμα, θα εκχερσωθεί και αυτό νής συνόδου κορυφής της Κοπεγχάγης για με τη σειρά του. την αλλαγή του κλίματος. Είχε ως αποτέλεΤο να περιμένεις να σταματήσει η αποσμα να γίνει το Μάιο στο Οσλο η εναρκτήρια δάσωση όχι μόνο στο Μπεράου, αλλά οπουσυνεδρίαση μιας ομάδας 58 εθνών, της Κοιδήποτε στον κόσμο των τροπικών, απαιτεί νοπραξίας REDD, η οπίστη στα θαύμα ÊÎÈÍÎÏÑÀɼÀ 3&%% ποία θα επεξεργαστεί τα. Ωστόσο, αυτό ατις λεπτομέρειες για κριβώς επιχειρεί η ÆÈÀ ÓÀ à ÒÇ ÅÈËÎÃÎÉļ μία παγκόσμια συμREDD. Η πρωτοβου̺×ÑÈ ÓÎ ºÓÎÖ φωνία για τη Μείωση λία, σύμφωνα με τις ÍÀ º×ÄÈ ÏÄÑÈÎѼÒÄÈ των Εκπομπών από προδιαγραφές, είναι την Αποψίλωση και σαν ένα γιγαντιαίο ÒÓÎ ÌÈÒ½ ÓÇÍ ÀÏÎà ÒÕÒÇ Υποβάθμιση των Δασχέδιο PES στο οσών. Για να γίνει μια αρχή, έξι πλούσιες χώποίο πάνω από 70 αναπτυσσόμενες χώρες ρες, συμπεριλαμβανομένης της Νορβηγίας με δάση είναι κατάλληλες να ενταχθούν, και και της Βρετανίας, δεσμεύτηκαν να δώσουν το οποίο φιλοδοξεί μέχρι το έτος 2020 να έ4,5 δισ. δολάρια μέχρι το 2012. χει περιορίσει στο μισό την αποδάσωση. ΜέΔεν έχει ακόμα αποσαφηνιστεί πώς θα χρι τώρα δραστηριοποιείται σε περίπου 25 χρηματοδοτείται η REDD. Αρχικά, πιστευόταν χώρες, κυρίως με τη μορφή μικρών πιλοτιότι θα την χρηματοδοτούσαν οι αγορές άνκών προγραμμάτων που οργανώνονται αθρακα, με «πιστώσεις άνθρακα των δασών» πό τον ΟΗΕ και διάφορες ΜΚΟ. Αλλά αυξάισοδύναμες με έναν τόνο εκπομπών που ανει τους ρυθμούς της. ποφεύχθηκαν, τις οποίες κάποιοι θα αγόραΗ υποχρέωση να θέσει την REDD σε εζαν, για να αντισταθμίσουν τις εκπομπές των φαρμογή, με «ουσιαστική χρηματοδότηση»,

να απεικονιστεί ως μία καμπύλη με τη μορφή χιονοδρομικού άλματος, που πρώτα κατηφορίζει απότομα και ύστερα ανηφορίζει σιγά-σιγά, καθώς το δάσος επανέρχεται. Η REDD είναι μια προσπάθεια να χτιστεί μία γέφυρα πάνω από την απότομη κατηφόρα. Εκτιμήσεις που βασίζονται στο κόστος ευκαιρίας της μη υλοτόμησης, που συχνά είναι σχεδόν το συνολικό κόστος, δείχνουν ότι μπορεί να γίνει σχετικά φτηνά. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη εκτίμηση, από την Ατυπη Ομάδα Εργασίας για την Προσωρινή Χρηματοδότηση της REDD, ένα διεθνή ημιαυτόνομο ΜΚΟ, μια επένδυση 17-30 δισ. δολαρίων από τώρα και μέχρι το 2015 θα μπορούσε να περιορίσει την αποδάσωση κατά το ένα τέταρτο. Αυτό σημαίνει ότι θα γλιτώναμε τρία εκατ. εκτάρια δάσους ή επτά γιγατόνους εκπομπές άνθρακα κάθε χρόνο.

Σε τιμή ευκαιρίας

βιομηχανικών χωρών. Προς το παρόν, η κυριότερη υποχρεωτική αγορά, το ευρωπαϊκό σύστημα ανταλλαγής εκπομπών αερίων, δεν δέχεται πιστώσεις άνθρακα των δασών. Αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει αν υποθέσουμε ότι επιβιώνει το σύστημα ανταλλαγής εκπομπών και ότι, αν η Αμερική υιοθετήσει κάποτε ένα αντίστοιχο πρόγραμμα, ο άνθρακας των δασών θα είναι μέρος του. Οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο μειώθηκαν πρόσφατα, όταν η αμερικανική Γερουσία απέρριψε τον περασμένο Ιούλιο το προτεινόμενο σύστημα ανταλλαγής εκπομπών. Αντί αυτού, η REDD θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί μέσω φόρων άνθρακα στον πλούσιο κόσμο. Ωστόσο, γίνεται δεκτό ότι οι δικαιούχες χώρες στην πρωτοβουλία REDD πρέπει να έχουν εγγύηση για μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση, ίσως δεκάδων δισ. δο-

Αυτό σημαίνει ότι κάθε τόνος εκπομπών που αποφεύγονται στοιχίζει στην REDD 24 δολάρια: πραγματική ευκαιρία. Αλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν το κόστος. Το Εθνικό Συμβούλιο της Ινδονησίας για την Αλλαγή του Κλίματος ανεβάζει το κόστος ευκαιρίας της μη φύτευσης ελαιοφοινίκων στα 30 δολάρια ανά τόνο. Αλλά ακόμα και αυτό θα ήταν φτηνότερο από πολλά άλλα μέτρα περιορισμού. Η δέσμευση και η αποθήκευση εκπομπών από τους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος υπολογίζεται ότι κοστίζουν 75-115 δολάρια ανά τόνο. Με την REDD ως αντισταθμιστική επιλογή, υπάρχει η ελπίδα ότι οι βιομηχανικές χώρες θα αναλάμβαναν να κάνουν μεγαλύτερες μειώσεις. Γι’ αυτό οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες, που προηγουμένως έβλεπαν την REDD με καχυποψία, τώρα την υποστηρίζουν. Υπάρχουν πολλοί και διάφοροι προβληματισμοί. Ενας είναι ότι η αποδάσωση δεν θα μπορεί να αποφεύγεται για πάντα -ειδικά όπου υπάρχει κίνδυνος μαρασμού του δάσους λόγω κλιματικής αλλαγής. Ενας άλλος είναι ότι τα χρήματα της REDD θα ρεύσουν αναπόφευκτα προς τους πιο δραστήριους αποψιλωτές, όπως η Ινδονησία, κάτι που θα λαρίων ετησίως, και ότι αυτές οι πληρωμές μπορούσε να δημιουργήσει ένα κίνητρο για θα βασίζονται στις επιδόσεις. άλλες χώρες να πιάσουν και αυτές τα αλυΓια τι ποσά μιλάμε; Κανένας δεν ξέρει, εσοπρίονά τους. Η ζήτηση για δασικά εδάφη, πειδή κανένας δεν έχει κάνει κάτι παρόμοιο όταν θα πάψει να ικανοποιείται στην Ινδοως τώρα. Οι χώρες γενικά δεν σταματούν νησία, θα μεταφερθεί την αποδάσωση μέχρι να εκβιομηχανι ÊÓÈÌ»ÒÄÈÖ ÏÎØ ÁÀÒ¼ÙÎÍÓÀÈ απλώς σε χώρες που συμμετέχουν στο στούν και να αστιÒÓΠʽÒÓÎÖ ÄØÊÀÈѼÀÖ δεν πρόγραμμα. κοποιηθούν, μειώÓÇÖ ÌÇ ØËÎÓ½ÌÇÒÇÖ ÏÎØ ÒØ×Í Γι’ αυτό η REDD νοντας τον αγροτικό πληθυσμό τους ļÍÀÈ Ò×ÄÃ½Í ÓÎ ÒØÍÎËÈʽ θα πρέπει να γίνει σε κλίμακα, ακόή περιορίζοντας τα ʽÒÓÎÖ Ãļ×ÍÎØÍ ½ÓÈ ÌÏÎÑļ μεγάλη μα και αν οι πληρωδάση τους σε τέτοιο ÍÀ ƼÍÄÈ Ò×ÄÓÈÊ ÅÓÇÍ μές πρόκειται να ποιβαθμό, ώστε η έλκίλλουν. Η Βραζιλία, λειψη ξυλείας ή οι που αξιοποιεί την REDD εδώ και δύο χρόνια περιβαλλοντικές καταστροφές να οδηγούν με ένα δισ. δολάρια από τη Νορβηγία, εφαρσε εσπευσμένα μέτρα προστασίας, όπως έμόζει μια φόρμουλα πληρωμών που ευνοεί γινε στην Κίνα. Η διαδικασία είναι γνωστή τα κράτη του Αμαζονίου με τα υψηλά ποσο- > με τον όρο «δασική μετάβαση» και μπορεί

25

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> στά αποδάσωσης έναντι των κρατών με χαμηλά ποσοστά. Αλλά για να ανταμείψει τους ενάρετους, η πρωτοβουλία λαμβάνει υπόψη και τις επιδόσεις των κρατών σε σχέση με τις δεσμεύσεις τους έναντι της REDD. Η μεγαλύτερη ανησυχία, πάντως, είναι ότι η REDD μπορεί τελικά να αποδειχθεί ανέφικτη -τουλάχιστον στην κλίμακα που προβλέπουν οι κλιματολόγοι. Οι προστάτες του δάσους, μαθημένοι στις αποτυχίες, απαριθμούν τους διάφορους πιθανούς λόγους. Οι τίτλοι ιδιοκτησίας των δασών -ή, για την ακρίβεια, η έλλειψή τους- είναι ένας λόγος. Τα δάση που δεν έχουν ιδιοκτήτη, δεν έχουν προστασία, γι’ αυτό, άλλωστε, οι grileiros, οι καταπατητές του βραζιλιάνικου βροχοδάσους, μπορούν τόσο εύκολα να το μετατρέπουν σε βοσκοτόπια. Αλλά ακόμα και εκεί όπου οι κυβερνήσεις διεκδικούν την ιδιοκτησία του δάσους, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι το ίδιο: το 63% των πεδινών στα εθνικά πάρκα της Δυτικής Καλιμάνταν εκχερσώθηκε παράνομα από τους εμπόρους ξυλείας μεταξύ 1985 και 2001. Τουλάχιστον ήταν φανερό ποιος έφταιγε για την αποψίλωση. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο εκεί όπου αμφισβητείται η ιδιοκτησία του δάσους, επειδή τα τοπικά δικαιώματα είναι ασαφή ή υπάρχουν διαφιλονικούμενοι τίτλοι ιδιοκτησίας. Το ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς υψώνει επίσης ένα τεράστιο εμπόδιο στις βελτιώσεις του σχεδιασμού των χρήσεων γης που θα πρέπει να επιβάλει η REDD. Στην Ινδονησία αυτό θα σήμαινε ότι οι φυτείες ελαιοφοίνικα δεν θα γίνονται σε δασικό έδαφος, αλλά σε υποβαθμισμένο έδαπάνω σε τύρφη και αποτελούν το ένα τέταρφος, από το οποίο υπάρχουν ίσως και 40 ετο του συνόλου, συμβάλλουν λιγότερο από κατ. εκτάρια διαθέσιμα.

1% στο ΑΕΠ της χώρας, αλλά σχεδόν κατά Αυτό, στη συνέχεια, θα σήμαινε αντιπα20% στις εθνικές εκπομπές αερίων. ράθεση με τους καλλιεργητές, οι οποίοι προΜε την Ινδονησία να έχει αναλάβει δετιμούν το δασικό έδαφος με το πρόσθετο σμεύσεις να διπλασιάσει τις καλλιέργειες εκέρδος της ξυλείας. Μεταξύ 1990 και 2005 λαιοφοίνικα, υπάρχει ο κίνδυνος να ανέη Ινδονησία φύτεψε ελαιοφοίνικες σε περισβουν αυτές οι εκπομπές στα ύψη. Υπάρχει όσότερα από τρία εκατ. εκτάρια -τα μισά και μως και η ευκαιρία για την REDD. Αν η επέπαραπάνω από αυτά σε πρόσφατα εκχερσωκταση περιοριστεί σε υποβαθμισμένα εδάφη, μένο έδαφος. Οι καλλιέργειες έρχονται τώρα θα υπήρχε σημαντική ελάφρυνση. Αν εφαρστο Μπεράου. Εκεί που θα προσγειωθεί το εμοστεί τελικά η REDD, η Ινδονησία έχει υπολικόπτερο, έχουν κόψει την πλούσια βλάσχεθεί να μειώσει τις προβλεπόμενες μέχρι στηση και έχουν ανοίξει ένα άσχημο καφέτο 2020 εκπομπές κατά ποσοστό μέχρι και πορτοκαλί ξέφωτο.

41%. Το Μάιο ο πρόεδρος Susilo Bambang Οταν το δάσος βρίσκεται πάνω σε τύρYudhoyono ανήγγειλε μια διετή αναστολή φη, όπως κατά κανόνα συμβαίνει στην Κεστην εμπορική αποντρική Καλιμάνταν, τη Σουμάτρα και την ÔÄ Ó½ÍÎÖ ÄÊÏÎÌÏÐÍ ÀÄѼÕÍ δάσωση. Σε ανταπόκριση, η Νορβηγία υΠαπούα, το κόστος ÏÎØ ÀÏÎÅÄ¿ÆÎÍÓÀÈ ÒÓÎÈ×¼ÙÄÈ ποσχέθηκε στην Ινδοτης άναρχης χρήσης ÒÓÇÍ 3&%% ÃÎË ÑÈÀ νησία ένα δισ. δολάγης της Ινδονησίας ρια για την REDD. λαμβάνει τεράστιες ÏÑÀÆÌÀÓÈÊ» ÄØÊÀÈѼÀ Υπάρχουν πολλοί διαστάσεις. Το τυράλλοι κίνδυνοι για την REDD, από τους οποίφώδες έδαφος μπορεί να αποθηκεύσει πάνω ους η διαφθορά είναι η πιο προφανής. Τόσο από 5.000 τόνους άνθρακα ανά εκτάριο και, στο υπουργείο Δασονομίας -που ισχυρίζεται όταν αποξηραίνεται για καλλιέργεια, αποότι ελέγχει πάνω από το 75% των εδαφών βάλλει τον άνθρακα επί πολλές δεκαετίες. Η της χώρας-, όσο και στη βιομηχανία υλοτομίFrances Seymour, προϊστάμενη του Κέντρου ας της Ινδονησίας η διαφθορά κυριαρχεί. Γι’ Διεθνών Δασονομικών Ερευνών (CIFOR), το αυτό τα καταφύγια άγριων ζώων εξαφανίζοέχει ειρωνικά ονομάσει «αστείρευτη πηγή». νται χωρίς καμία αντίδραση. Στη δεκαετία του Οι φυτείες της Ινδονησίας που βρίσκονται

26

1990 πάνω από πέντε δισ. δολάρια του εθνικού ταμείου αναδάσωσης έγιναν «καπνός». Εάν συνέβαινε αυτό στην REDD, οι επιπτώσεις θα ήταν καταλυτικές. Η έμφαση της REDD στις επιδόσεις πρέπει να κάνει απίθανο ένα τέτοιο ενδεχόμενο, και η δασονομία της Ινδονησίας δεν είναι το ίδιο βρόμικη, όπως παλιά. Αλλά η άπληστη ελίτ της θα προσπαθήσει να χειραγωγήσει το πρόγραμμα. Ακόμα και αν αποδειχθούν αποτελεσματικά τα μέτρα προστασίας, είναι δύσκολο να φέρεις τη μεταρρύθμιση σε αδύναμα κράτη. Για παράδειγμα, ο σχεδιασμός της χρήσης της γης για τον ελαιοφοίνικα μπορεί να εμπλέκει όχι μόνο το υπουργείο Δασονομίας, αλλά και τα υπουργεία της Γεωργίας, των Οικονομικών, της Ενέργειας και των Υποδομών, καθώς επίσης και το στρατό και την αστυνομία. Ολοι έχουν τις δικές τους προτεραιότητες και η διάσωση των δέντρων δεν είναι μία από αυτές. Ο Kuntoro Mangkusubroto, επικεφαλής του νέου φορέα της REDD στην Ινδονησία, είχε προηγουμένως την ευθύνη της ανοικοδόμησης της επαρχίας Ατσέχ μετά το τσουνάμι. Οταν του ζητήθηκε να συγκρίνει την παλιά και τη νέα θέση του, ανέφερε: «Στην Ατσέχ η κυβέρνηση είχε καταρρεύσει συνολικά, εργαζόμασταν από το μηδέν. Αυτό ήταν πολύ πιο εύκολο». Αλλά ο διορισμός του είναι ενθαρρυντική εξέλιξη. Είναι ο πιο σεβαστός αξιωματού-

χος της Ινδονησίας, το οποίο υποδηλώνει την προεδρική υποστήριξη προς την REDD. Αυτό είναι ουσιώδες. Για να είναι βιώσιμη η REDD, θα πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από τη διάσωση του βροχοδάσους. Πρέπει να παρέχει τρόπους με τους οποίους οι τροπικές χώρες θα μπορούν να εφαρμόσουν στρατηγικές ανάπτυξης που δεν περιλαμβάνουν την αποψίλωση δασών. Στην Ανατολική Καλιμάνταν το 39% των εργασιών είναι στη δασονομία, τη μεταλλευτική ή τη γεωργία. Για να υπάρξει μια μεταβατική κατάσταση, η Ινδονησία θα πρέπει να δημιουργήσει πολύ περισσότερες εργασίες σε άλλους τομείς.

Η REDD σε επιφυλακή

Από άκρη σε άκρη στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αλλαγές αυτού του είδους θα συνεπάγονταν την πλήρη αναδιάρθρωση μερικών από τα λιγότερο αποτελεσματικά και περισσότερο διεφθαρμένα κράτη του κόσμου: με σκοπό να γίνουν ορθολογικές οι χρήσεις

μά του σε δασικό άνθρακα; Ποιος θα αγόγης, να πάψει η δημιουργική λογιστική, να ραζε τις ανασφαλείς πιστώσεις του; Θα του μάθουν οι Αρχές να ακούν τους πολίτες. Αυπάρει χρόνια, για να φέρει ένα εθνικό πρότό δεν πρόκειται να συμβεί γρήγορα, αν κρίγραμμα REDD στην αγορά, και στο μεταξύ οι νουμε από τη θλιβερή προϊστορία της αναπροσπάθειές του για την REDD θα πρέπει πιπτυξιακής βοήθειας. Αλλά η REDD, εφόσον θανότατα να χρηματοδοτηθούν με ξένο δημείνει πιστή στους σκοπούς της, μπορεί να μόσιο χρήμα. Γι’ αυτό είναι ακόμα πιο σημαέχει καλύτερη τύχη. Οι επιβραβεύσεις που ντικό να γίνουν γρήγορα βήματα εκεί όπου ο προσφέρει πρέπει να είναι αρκετά μεγάδρόμος είναι ανοικτός, στη Βραζιλία, ακόμα λες και μακροπρόθεσμες, για να πείσουν και στην Ινδονησία. Η τις χώρες των τρομπορεί να υιπικών να βάλουν ¥Î ÒØ×Í ÀÒÀÅºÖ REDD οθετήσει παρόμοιες τάξη. Και πρέπει να ÈÃÈÎÊÓÇÒÈÀʽ ÊÀÔÄÒÓÐÖ σταδιακές λύσεις. βασίζονται στα αΠρος το παρόν, ποτελέσματα. ØÂÐÍÄÈ ºÍÀ ÓÄÑ ÒÓÈÎ τα περισσότερα προΑυτό μπορεί να ÄÌϽÃÈÎ ÒÓÈÖ ÁÄËÓÈÐÒÄÈÖ ÓÎØ γράμματα της REDD είναι ιδιαίτερα δύÒ×ÄÃÈÀÒÌο ÓÕÍ ×Ñ»ÒÄÕÍ ÆÇÖ είναι μικρής κλίμασκολο να επιτευÏÎØ ÔÀ ÏѺÏÄÈ ÍÀ ÄÏÈÁËÇÔļ κας και βασίζονται χθεί στην Αφρική. στην παραδοσιακή Για παράδειγμα, η προστασία του περιβάλλοντος. Με καλύτερη κυβέρνηση του Κονγκό δεν ξέρει, κατά προπρόσβαση στις αγορές για την ξυλεία τους, σέγγιση εκατομμυρίου, πόσοι έχουν πεθάγια παράδειγμα, οι κάτοικοι του δάσους εννει στο συνεχιζόμενο εμφύλιο πόλεμό του. θαρρύνονται να κόβουν λιγότερα δέντρα. Ή > Πώς θα μπορέσει να υπολογίσει το απόθε-

27

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> τους παρέχουν λιπάσματα και τους ζητούν να εκχερσώνουν μικρότερη έκταση για την καλλιέργεια αραβοσίτου. Αυτές είναι καλές ιδέες. Τέτοια προγράμματα περιορίζουν, επίσης, την πιθανότητα συγκέντρωσης εξουσιών στο πλαίσιο της REDD. Και στην Αφρική, όπου οι κυβερνήσεις είναι αδύναμες και οι μικροκτηματίες είναι οι κύριοι αποψιλωτές των δασών, τέτοια προγράμματα μπορούν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Ωστόσο, δεν αντιμετωπίζουν τους εμπορικούς λόγους της αποδάσωσης, και αφήνουν περιθώρια για διαρροές. Γι’ αυτό η REDD πρέπει να ενθαρρύνει τόσο τις εθνικές, όσο και τις τοπικές προσπάθειες προστασίας των δασών. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι αφήνει τις τοπικές κυβερνήσεις να επιλέξουν από ένα σύνολο εθνικά εγκεκριμένων μέτρων προστασίας. Οι λεπτομέρειες δεν έχουν αποσαφηνιστεί ακόμα, αλλά έχουν γίνει μερικά ελπιδοφόρα πειράματα. Στο Μπεράου, για παράδειγμα, η επαρχιακή κυβέρνηση σχεδιάζει τη δική της στρατηγική REDD με τη βοήθεια της αμερικανικής ΜΚΟ Nature Conservancy, που προσέφερε στον ανταποκριτή σας την εναέρια ξενάγηση στην Καλιμάνταν. Τρία σημαντικά μέρη αυτής της στρατηγικής -η βελτίωση των μεθόδων υλοτομίας, η ώθηση των φυτειών προς τα υποβαθμισμένα εδάφη και η ενίσχυση των προστατευόμενων περιοχών- θα υπάρχουν και στην εθνική στρατηγική REDD της Ινδονησίας. Οσο πιο κοντά κοιτάξετε, πάντως, τόσο γίνεται σαφέστερο ότι απαιτείται δράση επειγόντως σε εθνικό επίπεδο. Κοντά στο χωριό Muara Lesan, δίπλα σε ένα δασικό ποταμό, οι μπουλντόζες καθαρίζουν μια βροχοδασική έκταση 10.000 εκταρίων για την καλλιέργεια ελαιοφοίνικα. Οι χωρικοί, που είναι Μαλαίσιοι στην καταγωγή, έδωσαν την ευλογία τους στο σχέδιο και τονίζουν ότι είναι ευτυχείς, αφού οι καλλιεργητές τούς έταξαν ένα ποσό για ενοίκιο. Οι πληρωμές στο πλαίσιο της REDD είναι πιθανό να τους είχαν δώσει πολύ περισσότερα. Αλλά τα ασθενή ιδιοκτησιακά δικαιώματα που είχαν στο δάσος δεν εκτείνονταν στην ξυλεία του ή τον άνθρακά του. Από τη στιγμή που αναγνωρίζονται ως ιδιοκτήτες του δάσους, μέχρι ενός σημείου, οι ντόπιοι δεν μπορούν να ωφεληθούν από αυτό παρά μόνον όταν δεν υπάρχει πια δάσος. Γι’ αυτό είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό ότι τρία κοντινά χωριά έχουν αρνηθεί να δώσουν την άδεια για μία φυτεία έκτασης 30.000 εκταρίων στο δάσος τους. Ο Hang Long, προύχοντας της περιοχής, εξήγησε την απόφαση: «Ο ελαιοφοίνικας καταστρέφει το δάσος και δεν αφήνει τίποτα για τα παιδιά μας». Ηρωική η στάση του, αλλά ίσως μάταιη. Οσο αξίζει τόσο λίγο στους εκτελεστές του, τότε και αυτό το δάσος μπορεί κάποια ημέρα να πάψει να υπάρχει. Η REDD δεν είναι ακόμα μια σίγουρη υπόθεση, αλλά χωρίς αυτήν η μαζική αποδάσωση στους τροπικούς είναι αναπόφευκτη. F

28

ε ένα πριονιστήριο στους καταχνιασμένους λόφους του Μιτσοακάν στο κεντρικό Μεξικό, υλοτόμοι με βρεγμένα σομπρέρο και τσιγκελωτά μουστάκια εργάζονται μέσα στο ψιλόβροχο. Μετακινούν κορμούς πεύκων. Με σιδερένια καρφιά τούς ανασηκώνουν, αφαιρούν τις πέτρες που έχουν χωθεί στην πορτοκαλόχρωμη σάρκα και ανεβάζουν τους κορμούς πάνω σε έναν ταινιόδρομο. Ενας γεροδεμένος ξυλοκόπος οδηγεί τους κορμούς να περάσουν από ένα κυκλικό πριόνι, που τους κόβει σε ακανόνιστα σανίδια. Ενας άλλος τα κόβει σε λεπτότερες σανίδες, τις οποίες ο σύντροφός του πετά πάνω σε ένα σωρό που όλο και μεγαλώνει. Δεν παίρνει πάνω από ένα λεπτό, για να μετατρέψουν τους γιγαντιαίους κορμούς σε δομικό υλικό. Το περισσότερο ξύλο θα πουληθεί στα πέριξ. Οι έμποροι ξυλείας, μέλη ενός αγροτικού συνεταιρισμού (ejido) που έχει στην ιδιοκτησία του 680 εκτάρια του κοντινού δάσους Οκάμπο, θα χρησιμοποιήσουν ό,τι μείνει, για να φτιάξουν απλά έπιπλα. Η επιχείρηση προσφέρει εργασία σε 20 από τα 138 μέλη του ejido, που μετακινούν τα ξύλα, χειρίζονται τόρνους και φυτεύουν δέντρα, ενώ κάθε μέλος λαμβάνει ένα μερίδιο των κερδών που ανέρχεται σε περίπου 15.000 πέσος (1.150 δολάρια) το χρόνο. Ποσοστό πάνω από το 75% των δασών του Μεξικού, που φιλοξενούν από ερυθρελάτες των εύκρατων ζωνών και έλατα μέχρι είδη του τροπικού βροχοδάσους, βρίσκεται υπό τον έλεγχο τοπικών κοινοτήτων, είτε σε ρα δάση τα διεκδικούν οι κυβερνήσεις, οι οσυνεταιρισμούς είτε σε ντόπιες ομάδες. Τα ποίες και τα κακοδιαχειρίζονται. Αυτό μποπερισσότερα διανεμήθηκαν στους χωρικούς ρεί επίσης να σημαίνει ότι τα αφαιρούν ακατά τη δεκαετία του 1920, στον αναδαπό τους ντόπιους, οι οποίοι, καθώς παύουν σμό που ακολούθησε τη μεξικανική επανάνα είναι οι ιδιοκτήτες δασών που θεωρούσταση του 1910-20. Αν και ένα μεγάλο μέσαν δικά τους επί αιώνες, γίνονται πια οι ρος αυτού του δάσους είναι τυπικά ιδιοκτηπρωταγωνιστές στην καταστροφή τους. Μία σία του κράτους, οι κοινότητες έχουν ισχυπροφανής λύση είναι να ξαναπεράσουν τα ρά δικαιώματα. Προς το τέλος της δεκαετίδάση στα χέρια των ντόπιων. Μόλις έχουν ας του 1970 κέρδισαν τον έλεγχο των αδειτη νομή, σύμφωνα με ών υλοτόμησης μεαυτήν την άποψη, οι τά από διαμαρτυρί ÏÀÑÕ×Ç̺ÍÇ ÏÎÂÇ ντόπιοι θα επανακτήες των ejidatarios ενάντια στους μεγα½ÓÈ ÎÈ ÃÀÒÈÊμ ϽÑÎÈ ÏÎØ σουν τα κίνητρα να το δάλεμπόρους ξυλείας, ÀÏÎÓÄËÎ¿Í ÈÃÈÎÊÓÇÒ¼À διαχειριστούν σος, με στόχο τη διδιαμαρτυρίες που ÓÇÖ ÓÎÏÈÊ»Ö ÊÎÈͽÓÇÓÀÖ άσωσή του, και έτσι «γονάτισαν» τότε τη ÀÍÀϽÅÄØÊÓÀ ØżÒÓÀÍÓÀÈ θα ευημερήσουν και βιομηχανία ξυλείας του Μεξικού. Οι κοιØÏÄÑÄÊÌÄÓ ËËÄØÒÇ τα δέντρα και οι άνθρωποι. νότητες δεν έχουν ÀÑ×¼ÙÄÈ ÍÀ ÀÍÓÈÒÓѺÅÄÓÀÈ Αυτό είναι περιστην άδεια να εκχερσότερο ριζοσπαστικό σώσουν ή να πουαπό όσο ακούγεται. Δεν πάει πολύς καιρός λήσουν τα δάση τους, αλλά κατά τα άλλα που η διαδεδομένη άποψη ήταν ότι οι πόροι μπορούν να τα κάνουν σχεδόν ό,τι θέλουν. που αποτελούσαν ιδιοκτησία της κοινότητας Αυτό καθιστά το Μεξικό μία αξιοπρόσεαναπόφευκτα υφίσταντο υπερεκμετάλλευση, κτη περίπτωση για μελέτη σε σχέση με αυεπειδή αρκεί λίγοι να λεηλατούν το δάσος ή τό που μερικοί θεωρούν ως την καλύτερη αρκεί η υποψία και μόνον ότι κάποιοι λεηλαμορφή δασικής διαχείρισης. Τα περισσότε-

Κοινοτικές υποθέσεις τούν το δάσος, για να εγκαταλείψουν οι υπόλοιποι τη σύνεση και τους κανόνες. Η θεωρία αυτή, γνωστή ως «τραγωδία των κοινών αγαθών», ξεκίνησε από ένα βαρυσήμαντο δοκίμιο του 1968 με την υπογραφή του Αμερικανού οικολόγου Garrett Hardin, και χρησιμοποιήθηκε συχνά από τις κυβερνήσεις, για να δικαιολογήσει την κατάληψη των δασών από το κράτος στη δεκαετία του 1970 και του 1980. Η κατάσταση μπορεί να αντιστρέφεται τώρα. Στις προηγούμενες δύο δεκαετίες η έκταση του δάσους στις αναπτυσσόμενες χώρες που βρίσκεται υπό πλήρη ή μερικό τοπικό έλεγχο έχει περισσότερο από διπλασιαστεί, σε πάνω από 400 εκατ. εκτάρια ή 27% του συνόλου. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι γίνεται όλο και πιο σαφές ότι οι περισσότερες κυβερνήσεις είναι χείριστοι προστάτες του δάσους, σε συνδυασμό με την ελπίδα ότι οι ντόπιοι θα τα πάνε καλύτερα. Αυτό βοηθά να καταλάβουμε γιατί 450.000 εκτάρια του βροχοδάσους των Μάγια στη Γουατεμάλα εκχωρήθηκαν σε 13 κοινότητες που ζουν εκεί. Ωστόσο, σε αυτή τη στροφή 180 μοιρών έχουν συμβάλει και άλλοι παράγοντες, όπως οι προσπάθει- >

29

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

υλοτόμησης ή άλλων παρεμφερών, από ανι> ες να αντιμετωπιστούν οι διαμαρτυρίες των κανότητα ή από φθόνο, ή εφευρίσκουν άλλα ντόπιων που τους αφαιρέθηκε η ιδιοκτησία, εμπόδια. Στο Νεπάλ οι δασοκόμοι της κοινόειδικά στη Λατινική Αμερική, ή όπως προτητας δεν έχουν το δικαίωμα να πουλήσουν γράμματα διοικητικής αποκέντρωσης, ειδικά την ξυλεία στην ελεύθερη αγορά, αν δεν την στην Αφρική και την Ασία. Η Τανζανία, για προσφέρουν πρώτα στα γειτονικά χωριά. παράδειγμα, έχει μεταβιβάσει τα δικαιώμαΟι κυβερνήσεις επιδιώκουν επίσης να τα σε περίπου δύο εκατ. εκτάρια δάσους. Και κρατούν τα πολυστην Ινδία ένας συντιμότερα δάση για δυασμός εκχώρησης ¢È ÈúÄÖ ÓÕÍ ÍÓ½ÏÈÕÍ ÆÈÀ ÓÇ δ ι κ ό τ ο υ ς λ ο γα δικαιωμάτων, δικαριασμό. Στο Καμεστών με οικολογικές ÃÈÀ×ļÑÈÒÇ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ ÒØ×Í ρούν αυτό είναι εευαισθησίες και ακτιÀÍ ½×È Ï ÍÓÀ ÁÀÒ¼ÙÎÍÓÀÈ πίσημη πολιτική. Εβιστών υπέρ των διÒÄ ÁÀÔÈ ÊÀÓÀͽÇÒÇ πιπλέον, ακόμα και καιωμάτων των καÓÎØ ÓÎÏÈÊο ÎÈÊÎÒØÒÓ»ÌÀÓÎÖ όταν έχουν ισχυρά τοίκων των δασών, έδικαιώματα σε έχει βοηθήσει 275 εναν ενδεχομένως πλούσιο πόρο, οι αμόρκατ. ανθρώπους να κερδίσουν περισσότερα φωτοι χωρικοί χρειάζονται γενικά συμβουδικαιώματα στα γειτονικά τους δάση. λές, κατάρτιση και πρόσβαση σε πιστώσεις, Με τόσο διαφορετικές αφετηρίες, οι υγια να τον διαχειριστούν σε εμπορική βάπό εξέλιξη μεταρρυθμίσεις ποικίλλουν ως ση, κάτι που δυστυχώς σπάνια τους παρέχεπρος την έκταση, τους στόχους και τον τρόται. Πιο συνηθισμένο είναι οι διάφοροι κραπο εφαρμογής τους. Ωστόσο, οι περισσότετικοί υπάλληλοι που προτιμούν να συναλρες έχουν τρία κοινά γνωρίσματα: την έμφαλάσσονται με τις τοπικές ελίτ να υπονομεύση στη διάσωση των δασών, την απαγόρευουν τους καινούργιους ιδιοκτήτες του δάση της αποψίλωσης και της πώλησης και την σους. Στην Γκάνα και το Καμερούν αυτό έχει τάση να καταλήγουν σε λιγότερα από όσα υεπιτρέψει στους παραδόπιστους προύχοντες πόσχονται. Συχνά αυτό συμβαίνει, επειδή οι των χωριών να κατακλέβουν τα εισοδήματα κυβερνήσεις προσπαθούν να επανακτήσουν από την υλοτομία. τον έλεγχο με χίλιους μύριους τρόπους. Τη Τα περισσότερα από αυτά τα προβλήμαμία περιορίζουν τις δασικές δραστηριότητες, τα εντοπίζονται στην Ινδία. Η πρόσφατη μεόπως τη συλλογή καυσόξυλων ή το κυνήγι. ταρρύθμισή της, που εφαρμόστηκε το 2006 Την άλλη δυσκολεύουν την απόκτηση άδειας

30

μετά από έντονες διαμαρτυρίες για την περίφραξη των δασών με δικαστικές εντολές, χορηγεί σε κάθε οικογένεια δικαίωμα νομής σε τέσσερα εκτάρια αγροτικής γης και μερίδιο στην παραγωγή του τοπικού δάσους. Αλλά η εφαρμογή της απαιτεί να υπάρχουν και φιλότιμοι κρατικοί υπάλληλοι, οπότε δεν έχουν γίνει πολλές ενέργειες. Αποθαρρυντικό είναι, άλλωστε, το προηγούμενο ενός άλλου προγράμματος της Ινδίας με στόχο την κοινή διαχείριση των δασών, κατά το οποίο οι ντόπιοι θα έπαιρναν ένα μικρό μερίδιο των εισοδημάτων από την ξυλεία, με αντάλλαγμα να σταματήσουν την παράνομη υλοτόμηση και δενδροφύτευση. Προσέφερε μερικά λαμπρά παραδείγματα της συνεργασίας μεταξύ οργανωμένων κοινοτήτων και φιλότιμων κρατικών υπαλλήλων, αλλά σε πολλές από τις 85.000 κοινότητες που εντάχθηκαν στο σχέδιο, διεφθαρμένοι και παρεμβατικοί υπάλληλοι έκαναν πολύ δύσκολη τη συμμετοχή. Στο σύνολο της Ινδίας άνθρωποι και δέντρα ελάχιστα ωφελήθηκαν.

Ολα είναι σχετικά

Η πρόσφατη έρευνα της CIFOR για την κοινοτική διαχείριση των δασών σε 11 τροπικές χώρες δείχνει ότι παρόμοιες εξελίξεις δεν είναι ασυνήθιστες. Στα περισσότερα από τα παραδείγματα που μελετήθηκαν, προέκυψε κάποιο τελικό όφελος για κάποια μέλη της κοινότητας, αλλά ο τοπικός έλεγχος

δεν αποτελούσε από μόνος του εγγύηση καλύτερης δασικής διαχείρισης. Εκεί που δόθηκε στις κοινότητες υποβαθμισμένο δάσος και τους ζητήθηκε να το ξαναζωντανέψουν, συνήθως ο σκοπός επιτεύχθηκε. Αλλά εκεί που η μεταβίβαση ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων στο δάσος προκάλεσε τοπικές διαμάχες, όπως συχνά συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, το δάσος βγήκε χαμένο. Αυτό δεν σημαίνει ότι η κοινοτική διαχείριση των δασών δεν είναι χρήσιμη. Δύσκολα θα βρει κανείς καλύτερο τρόπο να ισορροπήσει τα συμφέροντα των φτωχών και τα συμφέροντα των δασών. Αλλά, για να γίνει σωστή δουλειά, οι κοινότητες χρειάζονται ισχυρά ιδιοκτησιακά δικαιώματα και, συχνά, τεχνική βοήθεια. Τέτοια βοήθεια δεν πρέπει να καταπνίξει τις δικές τους ιδέες για τη διαχείριση των δασών, ιδέες που συχνά, αν όχι πάντα, βασίζονται σε βαθιά κατανόηση του τοπικού οικοσυστήματος. Το αποτέλεσμα που θα είναι καλό και για τα δέντρα και για τους ανθρώπους θα εξαρτηθεί επίσης α-

γασία της με θέμα τα κοινόκτητα αγαθά και τη συλλογική δράση. «Βρίσκουμε κυβερνητικά δάση που λειτουργούν και κοινοτικά δάση που λειτουργούν και κοινοτικά δάση που δεν λειτουργούν», προσθέτει. «Οι γενικεύσεις του είδους ‘τα κοινοτικά δάση είναι πάντα τα καλύτερα’ είναι επικίνδυνες». Αυτό ισχύει ακόμα και στην περίπτωση των κοινοτικών δασών του Μεξικού. Ο συνεταιρισμός του Οκάμπο είναι πηγή έμπνευσης. Τα μέλη του άρχισαν την υλοτόμηση του δάσους τους το 1989, και με τα κέρδη τους αγόρασαν το πριονιστήριό τους δύο έτη αργότερα. Το δάσος, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου είναι μέσα σε ένα διάσημο καταφύγιο πεταλούδων, έχει επίσης ευδοκιμήσει. Η παράνομη υλοτόμηση έχει μειωθεί -παρά την πρόσφατη είσοδο στο εμπόριο μιας τοπικής μαφίας ναρκωτικών, της La Familia. Ωστόσο, τέτοια παραδείγματα είναι σπάνια. Για το 80% περίπου των κοινοτικών δασών του Μεξικού δεν γίνεται καμία διαχείριση, επειδή οι ντόπιοι είναι ανειδίκευτοι ή ανοργάνωτοι ή το δάσος τους υλοτομείται δύσκολα. Τα ξηρά δάση του νότιου Τσιάπας και του Γιουκατάν απαιτούν εξειδικευμένη διαχείριση που ξεπερνά τις δυνατότητες των ιθαγενών. Ανήκουν στους φτωχότερους, στους πιο αγράμματους και πιο ανυπότακτους κατοίκους του Μεξικού, με ανίσχυρα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και δάση που εξαφανίζονται με ταχύτατο ρυθμό. Ακόμα και στο Μιτσοακάν, η κοινοτική δασονομία αντιμετωπίζει ένα αβέβαιο μέλλον, επειδή είναι ανεπαρκής. Το πριονιστήριο των υλοτόμων του Οκάμπο έχει παλιώσει, όμως διστάζουν να το αντικαταστήσουν με ένα πιο σύγχρονο μοντέλο που θα απαιτεί λιγότερα εργατικά χέρια. Ομολογούν επίσης ότι δεν διαθέτουν τις γνώσεις που θα τους επέτρεπαν να βρουν τις μικρές εξειδικευμένες αγορές για το πεύκο τους. Είναι υψηλής ποιότητας, αλλά η παραγωγή του στοιχίζει τουλάχιστον 30% περισσότερο από το ανταγωνιστικό της Χιλής. Συνολικά, η παραγωγή πό εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι η εξυλείας του Μεξικού έχει μειωθεί κατά ένα πιβολή του νόμου και η πρόσβαση στις αγοτρίτο στην προηγούμενη δεκαετία, παρόλη ρές ξυλείας. Και, όπως συμβαίνει με τα δάση, την ετήσια επιχορήγηση 400 εκατ. δολαρίοι συνθήκες αυτές θα ποικίλλουν σημαντικά ων προς τη βιομηχανία. Για να το διορθώσει από μέρος σε μέρος. αυτό, η κυβέρνηση καθιερώνει ένα σύστημα Η κατάσταση του δάσους των Μάγια είφυτειών που θα δυσκολέψει ακόμα περισναι ένα καλό παράδειγμα. Εκεί που οι τοπικοί σότερο τον ανταγωδασοκόμοι εισπράτγια τους συνετουν το τουριστι ¼ÍÀÈ ÒÅ ËÌÀ ÍÀ ÏÈÒÓÄ¿ÎØÌÄ νισμό ταιρισμούς. κό εισόδημα από τις ½ÓÈ ØÏ Ñ×ÄÈ ºÍÀÖ ÌÎÍ ×À «Από τη σκοπιά αρχαιολογικές περιοχές των Μάγια, το ÁºËÓÈÒÓÎÖ ÓѽÏÎÖ της οικονομικής επιστήμης, η κοινοτιδάσος είναι πυκνό. ÆÈÀ ÓÇ ÃÈ ÒÕÒÇ ÓÕÍ ÃÀÒÐÍ κή δασονομία δεν έΣε κάποια άλλα μέχει πολύ νόημα», διρη, όπου οι ίδιες τοατείνεται ο Juan Manuel Torres Rojo, γενικός πικές κοινότητες έχουν τα ίδια νόμιμα δικαιδιευθυντής του Τμήματος Δασονομίας του ώματα στο ίδιο είδος δάσους, το δάσος είναι Μεξικού. «Αλλά από τη σκοπιά της δικαιουποβαθμισμένο. «Είναι σφάλμα να πιστεύσύνης, και ίσως και της προστασίας του δάουμε ότι υπάρχει ένας βέλτιστος τρόπος για σους, είναι η καλύτερη επιλογή». Υπολογίτη διάσωση των δασών», αναφέρει η Elinor ζει ότι τα κοινοτικά εισοδήματα από τα δάOstrom, η Αμερικανίδα πολιτική επιστήμοση χρειάζεται να αυξηθούν κατά ένα τρίτο, νας που βραβεύτηκε με το περυσινό βραβείο και προσβλέπει στην REDD. F Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών για την ερ-

31

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

ε μια θαμνώδη πλαγιά στη νότια Ουγκάντα βρίσκονται σκόρπιοι σωροί από χόρτα και κλαδάκια στο ύψος της μέσης ενός όρθιου ανθρώπου. Είναι οι καλύβες των πυγμαίων Τούα (Twa), των παλαιότερων κατοίκων της περιοχής των Αφρικανικών Μεγάλων Λιμνών. Μέχρι σήμερα κατοικούσαν στο κοντινό Αδιαπέραστο Δάσος Μπουίντι, αλλά το 1991 κάπου 4.000 από αυτούς διώχτηκαν από το δάσος, όταν μετατράπηκε σε εθνικό πάρκο, για να προστατευτεί ο πληθυσμός των ορεινών γοριλών. Τώρα οι πυγμαίοι μαραζώνουν έξω από το δάσος, ανίκανοι να καλλιεργήσουν τη γη και συχνά μεθυσμένοι. Από τα προϊστορικά χρόνια, οι Τούα κατοικούσαν στο μεγάλου υψομέτρου βροχοδάσος κοντά στη δυτική παρυφή της Κοιλάδας του Ρήγματος (Rift Valley), κυνηγώντας αντιλόπες και συλλέγοντας μέλι. «Δεν γινόταν σκάψιμο τότε», θυμάται ο James Barangirana, ένας 80χρονος πυγμαίος, «μόνο κυνήγι, συλλογή τροφών, φαγητό και γιορτή». Αλλά σε μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αφρικής, το βροχοδάσος έχει μειωθεί σημαντικά. Το ίδιο και οι Τούα. Εχουν απομείνει ίσως 100.000, στην Ουγκάντα, τη Ρουάντα, το Μπουρούντι και το Κονγκό, σχεδόν παντού δυστυχείς. Η γλώσσα Rutwa, η θρησκεία, τα τραγούδια και οι μύθοι τους πεθαίνουν. Οπως και στο Μπουίντι, οι περισσότεροι αποκλείονται από τα πατρογονικά δάση τους. Αλλοι λαοί των δασών έχουν ακόμα χειρότερη τύχη. Πριν από πέντε αιώνες υπήρχαν περίπου δέκα εκατ. Ινδιάνοι του Αμαζονίου· τώρα έχουν μείνει 700.000. Οι περισσότεροι παραδοσιακοί λαοί των δασών δεν έχουν κανένα νόμιμο τίτλο στα δάση τους, οπότε τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα παραβιάζονται εύκολα. Αυτό συμβαίνει στους Tageri του Ισημερινού και τους Khanty της Ρωσίας, οι οποίοι απειλούνται από τις έρευνες για πετρέλαιο· αυτό συμβαίνει στους Ayoreo της Παραγουάης και τους Guarani της Βραζιλίας, οι οποίοι χάνουν το δάσος για χάρη της κτηνοτροφίας, ή στους Innu του Καναδά. Ομως, η κατάσταση βελτιώνεται κάπως. Η Βραζιλία έχει διανείμει 110 εκατ. εκτάρια βροχοδάσους στους Ινδιάνους της που επιζούν, στους οποίους περιλαμβάνονται, σύμφωνα με υπολογισμούς, 69 «χαμένες» φυλές. Επίσης, πολλοί αυτόχθονες λαοί του Καναδά έχουν εξασφαλίσει καταυλισμούς. Ακόμα και η απρόθυμη Ινδονησία αναγνώρισε τα δικαιώματα 50 εκατ. κατοίκων του δάσους. Τώρα η REDD απειλεί να αντιστρέψει αυτή την πρόοδο, ωθώντας τις κυβερνήσεις σε ένα κυνήγι του άνθρακα σε σχέση με τα δάση, αναφέρουν οι υποστηρικτές των αυτόχθονων λαών. Ενας γνωστός ακτι-

32

Ιδιοκτήτες χωρίς τίτλους τη επαφή των χαμένων φυλών με τον πολιβιστής αποκαλεί το σχέδιο «ενδεχομένως έτισμό. Αλλά αν οι ακτιβιστές περιμένουν να να είδος γενοκτονίας». αλλάξει ριζικά η μοίρα των ιθαγενών, θα αΑυτό έχει γίνει ένα από τα πιο ακανπογοητευτούν. Σε αυτό το ζήτημα οι χώρες θώδη ζητήματα στις διαπραγματεύσεις για του βροχοδάσους δεν έρχονται εύκολα στο την REDD. Τώρα γίνεται δεκτό ότι απαραίτηφιλότιμο, ενώ οι ανεπτυγμένες ενδιαφέροτη προϋπόθεση για οποιοδήποτε πρόγραμνται περισσότερο να θέσουν σε λειτουργία μα REDD είναι η «ελεύθερη, προγενέστερη την REDD. Ο κ. Barangirana στέκεται στην άκαι κατόπιν ενημέρωσης συγκατάθεση» των κρη του αδιαπέραστου δάσους και ρωτά: ντόπιων, αλλά οι ακτιβιστές υποψιάζονται ό«Πού είναι ο Θεός που θα μας δώσει πίσω το τι πρόκειται για υποκριτικές εξαγγελίες. Ενας δάσος μας;». ηγέτης της φυλής Kamula Dosa της Νέας ΠαΑξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι οι άνπούα-Γουϊνέας σχολιάζει ότι αναγκάστηκε υθρωποι των δασών δεν είναι πρωτόγονοι πό την απειλή όπλου να υπογράψει την εκχώφυσιολάτρες, όπως τους παρουσιάζουν κάρηση των δικαιωμάτων άνθρακα που είχαν οι ποιοι. Αν τους προσθέσεις κάτι μοντέρνο, δεν άνθρωποί του. Οι θηρευτές-συλλέκτες Ogiek διαφέρουν από όλους της Κένυας υποστηρίζουν ότι τους έκα¢È ÏÄÑÈÒÒ½ÓÄÑÎÈ ÏÀÑÀÃÎÒÈÀÊμ εμάς τους άλλους. Στη Βρετανική Κολομναν έξωση από το ËÀμ ÏÎØ ÊÀÓÎÈÊÎ¿Í ÒÄ Ã ÒÇ βία η ομάδα ιθαγενών δάσος τους, αφότου ÃÄÍ º×ÎØÍ ÊÀͺÍÀ ͽÌÈÌÎ Ó¼ÓËÎ Lax Kw’alaams First εγκαινιάστηκε εκεί έNation είναι σε σύνα πιλοτικό έργο της ÒÄ ÀØÓ ÎϽÓÄ ÓÀ ÈÒÓÎÑÈÊ γκρουση με τους οιREDD και του ΟΗΕ. ÓÎØÖ ÃÈÊÀÈÐÌÀÓÀ κολόγους, επειδή εξαΟι αρχικές πρωÏÀÑÀÁÈ ÙÎÍÓÀÈ Ä¿ÊÎËÀ γάγουν το πατρογοτοβουλίες για την νικό τους δάσος στην πιστοποίηση προΚίνα με τη μορφή ξυλείας. Και σε μια συγκέγραμμάτων της REDD περιλαμβάνουν μέντρωση Βραζιλιάνων φυλάρχων του Αμαζοτρα προστασίας για τους ντόπιους. Στη Βρανίου, ένας είπε ότι θα έχτιζε δρόμους με τα ζιλία το εθνικό νομοσχέδιο για την REDD αχρήματα της REDD: «Ας δούμε την πραγματιναφέρει επίσης ότι οι ιθαγενείς είναι κύρικότητα κατάματα. Εχουμε και εμείς οι Ινδιάνοι οι του δασικού άνθρακα των καταυλισμών αυτοκίνητα πια, οπότε χρειαζόμαστε δρόμους τους. Ετσι, είναι βέβαιο ότι θα υπάρχουν ακαι άλλες υποδομές». F κόμα μεγαλύτερες εκπλήξεις για την πρώ-

¥

ον Ιούνιο του 2009 ο Daniel Avelino, εισαγγελέας της πολιτείας Para της Βραζιλίας, πατρίδας των περισσότερων βοοειδών του Αμαζονίου, είναι πιθανόν να έσωσε μεγαλύτερη έκταση βροχοδάσους από ό,τι έχουν καταφέρει ως τώρα πολλές ομάδες οικολόγων. Εντόπισε 20 μεγάλα κτηνοτροφικά αγροκτήματα που λειτουργούσαν σε παράνομα εκχερσωμένο έδαφος και ανακάλυψε τα σφαγεία που αγόραζαν τα ζώα τους. Επειτα, βεβαιώθηκε ότι μερικές από τις παγκοσμίως γνωστές αλυσίδες τροφίμων, μεταξύ των οποίων οι Wal-Mart και Carrefour, αγόραζαν κρέας από αυτούς. Επέβαλε πρόστιμα ύψους δύο δισ. ρεάλ (1,2 δισ. δολάρια) στους κτηνοτρόφους και τα σφαγεία και δήλωσε στις αλυσίδες τροφίμων ότι, αν δεν φρόντιζαν να αγοράζουν από νόμιμους προμηθευτές, θα επέβαλε και σε αυτές πρόστιμο. Η ανταπόκριση ήταν εντυπωσιακή. Από τη μία ημέρα στην άλλη, οι αλυσίδες σταμάτησαν να αγοράζουν κρέας από την Para και τα σφαγεία έκλεισαν. Για να μπορέσουν να λειτουργήσουν ξανά, ανέλαβαν τη δέσμευση ότι στο εξής θα συναλλάσσονταν μόνο με κτηνοτρόφους που θα γράφονταν στα μητρώα με στοιχεία των κτημάτων τους και που θα υπόσχονταν ότι δεν θα κατέστρεφαν το δάσος. Κάτι που έκαναν πάνω από 20.000. Ελλείψει ενός αξιόπιστου κτηματολογίου, ο κ. Avelino υποστηρίζει ότι έτσι θα είναι πολύ ευκολότερο να λογοδοτήσουν οι παράνομοι εκχερσωτές των δασών. «Εφόσον θα γνωρίζω σε ποιον ανήκει το ράντζο, θα του στέλνω την ειδοποίηση για το πρόστιμο ταχυδρομικά», εξηγεί. Τον ίδιο περίπου καιρό η Greenpeace έκανε τη δική της παρέμβαση με μία έκθεση που αφορούσε στο ρόλο του βόειου κρέατος στην αποδάσωση του Αμαζονίου. Και αυτό το γεγονός έπληξε το πλούσιο άκρο της αλυσίδας προμήθειας της βιομηχανίας, συνδέοντας το βόειο κρέας και τα δέρματα από τον Αμαζόνιο με επιχειρήσεις, όπως η Adidas, η Nike, η Toyota, η Gucci και η Kraft. Πολλοί της Δύσης και οι ακτιβιστές που εκμεταλέχουν συμφωνήσει από τότε να συνεργαλεύονται αυτές τις ανησυχίες. Αφού τους στούν με την Greenpeace ενάντια στην πασνομπάρουν οι κυβερνήσεις των τροπικών ράνομη αποδάσωση. Και η Wal-Mart υποκρατών, βρίσκουν ότι ανταποκρίνονται ποσχέθηκε να παρακολουθεί την πορεία των λύ καλύτερα οι επιχειπροϊόντων της από ρήσεις που αναπτύστη φάρμα μέχρι το ¢È ÄØÀÈÒÔÇÓÎÏÎÈÇ̺ÍÎÈ σουν δραστηριότητες ψυγείο. Αυτή είναι η θεÊÀÓÀÍÀËÕÓºÖ ÌÏÎÑļ ÍÀ ÔºËÎØÍ στις τροπικές χώρες τική πλευρά της αυÓÀ ÎÈÊÎËÎÆÈÊ ÏÑÎÚ½ÍÓÀ και πωλούν στις δυτιξανόμενης παγκόÀËË ÃÄÍ Ä¼ÍÀÈ ÃÈÀÓÄÔÄÈ̺ÍÎÈ κές Ηαγορές. γιγαντιαία εσμιας ζήτησης για ÍÀ ÓÀ ÏËÇÑÐÒÎØÍ ÀÊÑÈÁ½ÓÄÑÀ πιχείρηση τροφίμων τρόφιμα, ξυλεία και Nestlé είναι άλλος έβιοκαύσιμα από τις νας από τους πιο πρόσφατους στόχους της χώρες των τροπικών: η πίεση για την εφαρGreenpeace. Οι οικολόγοι έκαναν μια παρωμογή δυτικών προτύπων στην αλυσίδα εδία διαφήμισης για μία σοκολάτα της Nestlé, φοδιασμού. Είναι κάτι που επιβάλλουν οι την KitKat, που περιέχει φοινικέλαιο, και την οικολογικές ανησυχίες των καταναλωτών

Ο μακρύς δρόμος προς την αειφορία κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο. Η διαφήμιση παρουσιάζει έναν υπάλληλο γραφείου να μασουλάει μια σοκολάτα που αποδεικνύεται ότι είναι το ματωμένο κομμένο δάχτυλο ενός ουραγκοτάγκου. Πολύ γρήγορα πάνω από ενάμισι εκατ. άνθρωποι είχαν δει το βίντεο και η Nestlé πανικοβλήθηκε. Σταμάτησε να αγοράζει φοινικέλαιο από την κύρια προμηθεύτριά της στην Ινδονησία, την Sinar MAS, ένα μεγάλο όμιλο επιχειρήσεων με τη φήμη του καταστροφέα δασών, και δεσμεύτηκε ότι θα απομάκρυνε από την αλυσίδα εφοδιασμού της κάθε παραγωγό που συνδέεται με την παράνομη αποδάσωση. Εκτοτε, έχει υποσχεθεί ότι από το επόμενο έτος θα προμηθεύεται το 50% του φοινικελαίου της από ανακυκλώσιμες πηγές. Και επειδή δεν την πεί- >

33

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> θει η ποιότητα αυτού του φοινικελαίου από «ανακυκλώσιμες» πηγές, η Nestlé επιβάλλει τις δικές της προδιαγραφές.

ται από το 1993, όταν το Συμβούλιο Διαχείρισης των Δασών (FSC), μία σύμπραξη πρασίνων και υλοτόμων, κατάρτισε έναν κατάλογο με κανόνες για τη βιώσιμη δασονομία. Η ελπίδα ήταν ότι η καταναλωτική ζήτηση Τρεις λόγοι, για ξυλεία με την πιστοποίηση του FSC θα αγια να είμαστε απαισιόδοξοι νάγκαζε τους εμπόρους ξυλείας να υιοθετήΑλλά υπάρχουν τρία μαύρα συννεφάκια σουν το σχέδιο. Ωστόσο, το σχέδιο καλύπτει πάνω από αυτό το ηλιόλουστο σκηνικό. Το ένα ποσοστό μόλις γύρω στο 15% της ξυπρώτο είναι οικονομικής φύσης: οι οικολολείας παγκοσμίως, και λιγότερο από 2% της γικά ευαισθητοποιημένοι καταναλωτές μποτροπικής ξυλείας. Η πιστοποίηση είναι δαπαρεί να θέλουν τα οικολογικά προϊόντα, αλλά νηρή, περίπου 50.000 δολάρια για κάθε έδεν είναι διατεθειμένοι να τα πληρώσουν αμπορο, και η ανταπόδοση συχνά πενιχρή. κριβότερα. Τεστ που έκανε το Home Depot, ο μεγαλύτεΑυτό δεν πειράζει πολύ την Nestlé, επειρος στην Αμερική προμηθευτής ξυλείας με δή αγοράζει μόνο 320.000 τόνους φοινικεπιστοποίηση του FSC, δείχνουν ότι μόλις το λαίου ετησίως, μόλις το 0,7% της παγκόσμιένα τρίτο των πελατών θα κατέβαλε μία εας παραγωγής. Είναι μεγαλύτερο πρόβληπιβάρυνση 2% για ένα προϊόν με οικολογιμα για την αλυσίδα Wal-Mart, η οποία δουκή πιστοποίηση, ποσοστό που δεν αρκεί, για λεύει με τιμές χονδρικής και έχει στενά περινα «πρασινίσουν» ούτε καν οι λιανέμποροι θώρια κέρδους. Να όμως που της ζητούν να της Δύσης. μην χρεώνει το οικοδεύτερο σύνλογικό βοδινό κρέας ÍÎÌÈ̽ÓÇÓÀ ÃÄÍ Ä¼ÍÀÈ ÓÎ ¼ÃÈÎ νεφοΤοπάνω από τα περισσότερο από αυÌÄ ÓÇ ÁÈÕÒÈ̽ÓÇÓÀ ÏÀѽÓÈ σχέδια οικολογικής τό που προσφέρει τώπιστοποίησης, όπως ρα. Αναπόφευκτα, θα ÓÀ ÿΠÒØ×Í ÓÀØÓ¼ÙÎÍÓÀÈ ενδέχεται να ανααμφισβητηθεί το πόσο καλύψει η Wal-Mart, γνήσια οικολογικό είείναι οι αμφιβολίες για την αξιοπιστία τους. ναι. Ομως, η αποτελεσματική παρακολούθηΜερικοί μάλιστα υποστηρίζουν ότι η βιώσιση της διαδρομής ενός ζώου στον Αμαζόνιο μη υλοτομία στους τροπικούς είναι ανέφικτη. απαιτεί ακριβές τεχνολογίες. Η Ουρουγουάη, Αν αρχίσουν να κόβουν το 200 ετών μαόνι για παράδειγμα, έχει ένα σύστημα με μικροτου Αμαζονίου ή το κογκολέζικο σαπέλε, το τσίπ που επιβαρύνει κατά 20 περίπου δολάπιθανότερο είναι ότι θα αφανιστούν από την ρια κάθε ζώο. Αυτός ίσως υπερβαίνει τον περιοχή. Και μολονότι αληθεύει αυτό που ιπροϋπολογισμό της Wal-Mart. σχυρίζονται οι υλοτόμοι, ότι η αφαίρεση των Το ίδιο πρόβλημα ταλανίζει το κυριότερο παλαιών δέντρων με αργή ανάπτυξη και η σύστημα πιστοποίησης σε σχέση με το δάσυντήρηση του άνθρακά τους σε ακριβά έπισος: το σύστημα για την ξυλεία. Χρονολογεί-

34

πλα μπορεί να αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία δέσμευσης του άνθρακα, τα υψηλά επίπεδα σπατάλης κάνουν το επιχείρημα λιγότερο πειστικό. Το ίδιο κάνει και το γεγονός ότι ένα υλοτομημένο δάσος μπορεί να είναι πολύ λιγότερο μόνιμο από ένα τραπέζι από μαόνι. Η μεγαλύτερη ζημιά που κάνουν οι υλοτόμοι στα δάση δεν γίνεται με την αφαίρεση των δέντρων, αλλά με το άνοιγμα δρόμων που επιτρέπουν την πρόσβαση στους καταπατητές. Για να πάρουν την πιστοποίηση του FSC, οι επιχειρήσεις πρέπει να αποτρέπουν την καταπάτηση. Ομως, οι υλοτόμοι φεύγουν και οι δρόμοι που άνοιξαν, μένουν. Στην Αφρική αντιπροσωπεύουν μια ιδιαίτερη απειλή για την πολύτιμη δασική πανίδα και ιδίως για ζώα, όπως οι χιμπατζήδες, οι μπονόμπο και οι γορίλες, καθώς συνδέουν τα δάση με τις ταχέως αναπτυσσόμενες πόλεις που εκτιμούν ιδιαίτερα το κρέας των ζώων του δάσους. Κατά μήκος ενός φρέσκου δρόμου υλοτομίας στο νότιο Καμερούν, ο ανταποκριτής σας είδε πολλούς κυνηγούς -και τα μισοφαγωμένα κουφάρια δύο γοριλών. Σε προβληματικές χώρες, όπως το Καμερούν, τα σχέδια πιστοποίησης είναι διεφθαρμένα. Στην καλύτερη περίπτωση, οι υπεύθυνοι της πιστοποίησης θα ελέγξουν μια μεγάλη περιοχή εκμετάλλευσης μέσα σε ελάχιστο χρόνο ως φιλοξενούμενοι των υλοτόμων που πληρώνουν και την αμοιβή τους. Πιο κάτω στην αλυσίδα εφοδιασμού, οι έμποροι ξυλείας και τα εργοστάσια εξασφαλίζουν συχνά πιστοποίηση με έγγραφα που μπορεί να αγοράστηκαν παράνομα. Αυτό επίσης επιτρέπει να διογκώνονται τα αποθέματα και να μπαίνει και παράνομη ξυλεία στην αλυ-

σίδα εφοδιασμού. Υπάρχει ακόμα πολλή από αυτήν, παρά την πρόσφατη μείωση που σημειώνεται στο Καμερούν και αλλού.

Ποιος νοιάζεται;

Ο τρίτος παράγοντας που υπονομεύει τα σχέδια πιστοποίησης είναι ο σημαντικότερος: το μεγαλύτερο ποσοστό των προϊόντων των τροπικών δεν καταναλώνεται στις οικολογικά ευαισθητοποιημένες αγορές. Η περισσότερη ξυλεία από το βροχοδάσος χρησιμοποιείται για εγχώριες ανάγκες. Στη Βραζιλία, για παράδειγμα, το ποσοστό είναι 80%. Και οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς τροπικής ξυλείας, η Κίνα και η Ινδία, ελάχιστα προβληματίζονται για την προέλευσή του (αν και η Κίνα, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ξύλινων προϊόντων στις δυτικές αγορές, έχει αρχίσει να ενδιαφέρεται λίγο περισσότερο). Η Κίνα και η Ινδία είναι επίσης οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς φοινικελαίου. Το βόειο κρέας της Βραζιλίας εξάγεται κυρίως στη Ρωσία, το Ιράν, το Χονγκ Κονγκ και την Αίγυπτο. Δεν είναι φανατικοί οικολόγοι. Αυτό υπογραμμίζει ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην προστασία των δασών. Οι περισσότερες αλλαγές που απαιτούνται, όπως είναι ο ορθολογικός προγραμματισμός των χρήσεων του εδάφους, η επιβολή του νόμου και τα όμοια, πρέπει να γίνονται από τις κυβερνήσεις. Τα προγράμματα που καθοδηγούνται από την αγορά μπορεί να πετύχουν ως ένα σημείο, όπως έχει δείξει συχνά η Greenpeace, αλλά χωρίς κυβερνητική υποστήριξη φτάνουν γρήγορα στα όριά τους. Από την άλλη, όταν οι κυβερνήσεις στηρίζουν σοβαρά την προστασία του περιβάλλοντος, σημειώνεται αρκετή πρόοδος. Οι δυτικές κυβερνήσεις αρχίζουν να συμβάλουν στην προσπάθεια. Μια τροποποίηση του 2008 στο νόμο Lacey των ΗΠΑ ποινικοποιεί την εισαγωγή παράνομης ξυλείας. Οι ομοσπονδιακές Αρχές έχουν την ευθύνη να αποδείξουν την παρανομία, κάτι που μπορεί να είναι δύσκολο, ειδικά όταν το ξύλο προέρχεται από μέρη που παρανομούν, όπως το Καμερούν, αφού τύχει επεξεργασίας σε μέρη που παρανομούν λιγότερο, όπως την Κίνα. Αλλωστε, η νομιμότητα δεν είναι το ίδιο με τη βιωσιμότητα, αν και συχνά ταυτίζονται. Η Gibson Guitar, μια εμβληματική αμερικανική επιχείρηση που κατασκευάζει κιθάρες, κινδυνεύει να γίνει το πρώτο θύμα αυτής της μεταρρύθμισης, καθώς γίνονται έρευνες κατά πόσο έκανε εν γνώσει της εισαγωγές παράνομου παλίσανδρου από τη Μαδαγασκάρη. Τον Ιούλιο η ΕΕ πέρασε και αυτή ένα νόμο που ποινικοποιεί τις εισαγωγές παράνομης ξυλείας. Οι αυστηροί κανόνες της για τις εισαγωγές βόειου κρέατος, που απαιτούν την ανιχνευσιμότητά του στις χώρες παραγωγής, θα μπορούσαν κάποια ημέρα να βοηθήσουν στη μεταρρύθμιση της κτηνοτροφικής πολιτικής της Βραζιλίας. Αλλά θα ήταν πολύ καλύτερο αν η Βραζιλία αποφάσιζε μόνη της να λάβει τα απαραίτητα μέτρα. F

35

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

εποχή της ανομβρίας στον Αμαζόνιο, από τον Ιούλιο μέχρι το Σεπτέμβριο, είναι το διάστημα που οι grileiros κόβουν και καίνε το βροχοδάσος. Ο καπνός είναι τόσο πυκνός που φαίνεται από το διάστημα. Επίσης, αποτρέπει το σχηματισμό σύννεφων βροχής, με αποτέλεσμα οι φλόγες να φτάνουν ακόμα πιο ψηλά. Να όμως που σε μια πρόσφατη ερευνητική πτήση πάνω από τα σύνορα του δάσους στην πολιτεία Para της Βραζιλίας, μετά κόπου έβλεπες μια στήλη καπνού στον ουρανό. Εντυπωσιάστηκαν ακόμα και οι άνθρωποι από την Greenpeace, που είχαν οργανώσει την πτήση. Τους ανήκουν κάποια εύσημα, λόγω της εκστρατείας τους για το βόειο κρέας του Αμαζονίου. Αλλά η μείωση της αποδάσωσης στη Βραζιλία είχε ξεκινήσει πριν από αυτήν. Μεταξύ 1996 και 2005 αποψιλώνονταν περίπου 19.500 τετ.χλμ. του βραζιλιάνικου Αμαζονίου κάθε έτος. Με αυτόν το ρυθμό, το ένα τρίτο του δάσους θα είχε αφανιστεί μέχρι το 2050 και το υπόλοιπο πιθανότατα θα μαραινόταν. Αλλά ο ρυθμός αποψίλωσης έχει μειωθεί δραστικά και το 2008-2009 ήταν στο χαμηλότερο επίπεδό της για δύο δεκαετίες, στα 7.008 τετ.χλμ. μόνο. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην κάθετη πτώση των τιμών των αγροτικών προϊόντων, λόγος στον οποίο αποδίδονται και οι μικρότερες πτώσεις του 2006 και του 2008. Οφείλεται όμως και σε μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση. Οταν οι τιμές της σόγιας και του βόειου κρέατος άρχισαν λίγο να ανεβαίνουν στο τέλος του 2007, αμέσως ξαναφούντωσε το κόψιμο και το κάψιμο των δέντρων. Γρήγορα, ωστόσο, μπήκε ένα τέλος. Τι έχει αλλάξει; Πρώτα από όλα, έχει επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό το κομμάτι του βροχοδάσους που προστατεύεται ως εθνικό πάρκο ή καταφύγιο ή προορίζεται αποκλειστικά για υλοτόμηση. Μεταξύ 2002 και 2009 η Βραζιλία δέσμευσε 709.000 τετ.χλμ. του Αμαζονίου για τέτοια χρήση. Το σκεπτικό ήταν ότι, ακόμα και εκεί που το κράτος δεν μπορεί να αστυνομεύσει το βροχοδάσος, όπως κατά κανόνα συμβαίνει, η αποσαφήνιση τού τι ανήκει σε ποιον θα αποθάρρυνε τους καταπατητές. Φαίνεται ότι αυτό έφερε αποτέλεσμα. Μια ανάλυση της μείωσης της αποψίλωσης ως το 2006 την αποδίδει, κατά σειρά σπουδαιότητας, στην επέκταση των προστατευόμενων ζωνών, τις χαμηλότερες τιμές των αγροτικών προϊόντων και άλλους παράγοντες, μεταξύ των οποίων και η μέτρια βελτίωση της αστυνόμευσης. Από τότε η αστυνόμευση έχει γίνει πιο εμφανής. Το 2008 η κυβέρνηση δήμευσε 3.000 κεφάλια βοοειδών από μια προστατευόμενη ζώνη -μια πρωτόγνωρη ενέργεια. Τον περασμένο Μάιο ο πρώην γραμματέας

36

Λιγότερες στάχτες, λιγότερη οργή!

Nobre, ένας από τους κορυφαίους επιστήμοπεριβάλλοντος του Μάτο Γκρόσο συνελήφθη νες της INPE, τονίζει ότι σύντομα θα είναι σε για συμμετοχή σε απάτη παράνομης υλοτοθέση να την ανιχνεύουν και αυτή. μίας. Κτηνοτρόφοι που συνδέονται με παράΗ κυβέρνηση αποθαρρύνει επίσης την νομη αποδάσωση ή συνθήκες δουλείας, μια καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου στον Αμαζόάλλη πληγή των άγριων συνόρων της Βρανιο. Το ζαχαροκάλαμο είναι μια πηγή της βιζιλίας, έχουν μπει σε μαύρη λίστα που περιοοαιθανόλης, η ζήτηση ρίζει την πρόσβασή της οποίας έχει αποτους σε πιστώσεις. ʽÌÀ ÊÀÈ ÄÊļ ÏÎØ ÓÎ ÊÑ ÓÎÖ γειωθεί. Ακόμα σημαΕχει, επίσης, ÃÄÍ ÌÏÎÑļ ÍÀ ÀÒÓØÍÎÌÄ¿ÒÄÈ ντικότερο είναι ότι έβελτιωθεί η ικανόχει ξεκινήσει μια προτητα επιτήρησης αÓÎ Ã ÒÎÖ Ç ÀÏÎÒÀÅ»ÍÈÒÇ σπάθεια να ολοκληπό το κράτος. Από Óο ÓÈ ÀÍ»ÊÄÈ ÒÄ ÏÎÈÎÍ ÔÀ ρώσει το κτηματολότο 2004 η εθνική ÀÏÎÔÀÑÑ¿ÍÄÈ ÓÎØÖ ÊÀÓÀÏÀÓÇÓºÖ γιο, μετά την ψήφιση διαστημική υπηρενόμου πέρυσι για τη σία INPE δημοσιεύει νομιμοποίηση των διεκδικήσεων κτημάτων δεκαπενθήμερες εκθέσεις αποδάσωσης που έκτασης 2.500 εκταρίων και κάτω που είδεν αφήνουν τους μεγαλοκτηνοτρόφους να χαν κατατεθεί πριν από το έτος 2004. Οι αρκρύβουν τις εκχερσώσεις. Υπολογίζεται τώχές της πολιτείας Para ανέθεσαν στον Jose ρα ότι η αποδάσωση του Αμαζονίου γίνεται Benatti, τον υπ’ αριθμόν ένα εμπειρογνώμοπια σε μικρή κλίμακα και βαθμιαία. Ο Carlos

δάσους που ταυτόχρονα είναι μια μεγάλη αναδυόμενη δύναμη. Ισως επίσης σημαίνει ότι η επιτυχία είναι εφικτή. Αλλά η ελπίδα αυτή συνοδεύεται από πολλές προϋποθέσεις.

Πρώτα να παραμεριστούν τα εμπόδια

να στο κτηματικό δίκαιο του Αμαζονίου, να διαχειριστεί μέτρα που ισοδυναμούν με αμνηστία. Μέχρι τώρα έχει εκδώσει πάνω από 30.000 τίτλους ιδιοκτησίας. Η κυβέρνηση υπόσχεται να προχωρήσει περισσότερο. Πριν από τη συμφωνία με τους Νορβηγούς το 2008, που αξίζει ένα δισ. δολάρια, η Βραζιλία ανέλαβε τη δέσμευση να μειώσει την αποδάσωση του Αμαζονίου κατά 80% μέχρι το 2020. Αυτό θα σήμαινε μια ετήσια απώλεια 3.250 τετ.χλμ. ετησίως, ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι βροχοδάσους, αλλά πάντως μικρότερο από τις χορτολιβαδικές εκτάσεις που επιστρέφουν στο δάσος κάθε έτος. Πολλοί διαμορφωτές της δασικής πολιτικής μιλάνε τώρα για τερματισμό της αποδάσωσης μέχρι το 2030 ή ακόμα και ανα-

Ολες σχεδόν οι νέες οικολογικές προσπάθειες της Βραζιλίας χρειάζονται μια ώθηση. Η επιβολή του νόμου, αν και πολύ βελτιωμένη, είναι ακόμα σποραδική. Η IBAMA, η κυριότερη υπηρεσία για την προστασία του περιβάλλοντος, διαθέτει μόλις έξι ελικόπτερα. Υπάρχουν τελευταία περισσότερες καταδίκες για παράνομη αποψίλωση, αλλά μόνο 1 στους 10 που καταδικάζονται πληρώνει τελικά το πρόστιμό του. Με τέτοια ατιμωρησία, γιατί να μην καταπατήσουν και άλλες εκτάσεις; Εξάλλου, τι αποκλείει το ενδεχόμενο να υπάρξει και νέα αμνηστία για τους καταπατητές στο μέλλον; Στο μεταξύ, έχουν αρχίσει οι αναπόφευκτες αντιδράσεις από τους γαιοκτήμονες και τους πολιτικούς τους προστάτες. Τώρα απαιτούν μια μεγάλη μείωση του προβλεπόμενου ποσοστού δενδροκάλυψης στα ιδιωτικά κτήματα. Δεν είναι αδικαιολόγητοι. Το προβλεπόμενο 80% για τα κτήματα του Αμαζονίου δεν είναι μόνο κακό για την επιχειρηματικότητα, αλλά και πρακτικά ανεφάρμοστο. Από την άλλη, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μειωθούν αυτά τα μέτρα προστασίας σε ανεπίτρεπτα χαμηλά επίπεδα: τον περασμένο Οκτώβριο έγιναν προεδρικές εκλογές στη Βραζιλία και η Dilma Rousseff, που έχει στο παρελθόν υποστηρίξει καταστρεπτικά έργα υποδομής στον Αμαζόνιο, αναδείχτηκε νέα πρόεδρος της Βραζιλίας. Επιπλέον, είναι πάρα πολλές οι πολιτικές της χώρας -στη γεωργία, στις υποδομές και αλλού- που ενθαρρύνουν την αποδάσωση. Η αναστροφή αυτής της τάσης θα ήταν δύσκολη και χρονοβόρα ακόμα και με πολιτική υποστήριξη. Ωστόσο, ο τερματισμός της αποδάσωσης του Αμαζονίου θα ήταν προς το συμφέρον της Βραζιλίας, και πολλοί Βραζιλιάνοι την απαιτούν, γι’ αυτό θεωρείται πια κάτι εφικτό. Δεν θα είναι σε βάρος των Βραζιλιάνων αγροτών. Η γεωργία και η κτηνοτροφία συστροφή της. Για να μειώσει τον κίνδυνο του νεισφέρουν περίπου το 30% της εθνικής παμαρασμού του βροχοδάσους, η Παγκόσμια ραγωγής. Σε απόλυτους όρους θα αυξηθούν Τράπεζα συστήνει την αναδάσωση 40 εκατ. κατακόρυφα στο μεσομακροπρόθεσμο διεκταρίων που αποψιλώθηκαν παράνομα. άστημα. Η απογείωση Είναι δύσκοπαγκόσμιας ζήτηλο να υπερεκτιμή ÓÇ ÑÀÙÈ˼À ØÏ Ñ×ÎØÍ της σης για τρόφιμα, με τη σουμε τα οφέλη αÓÄËÄØÓÀ¼À ÏÄÑÈÒÒ½ÓÄÑÄÖ Βραζιλία στην κορυφή πό μια τέτοια εξέλιÊÀÓÀüÊÄÖ ÆÈÀ ÏÀÑ ÍÎÌÇ των εξαγωγών σε 12 ξη. Θα βοηθούσε να αποφύγουμε πολÀÏμËÕÒÇ ÀËË τουλάχιστον κατηγοθα είναι καθοριλαπλές πιθανές κα̽ÍÎ ÒÓÎØÖ ρίες, στική, και οι πρόσφαταστροφές που σχεÏÎØ ÊÀÓÀÃÈÊ ÙÎÍÓÀÈ ÏËÇÑÐÍÄÈ τες επενδύσεις στη γετίζονται με το κλίωργία της Βραζιλίας μα και τις προοπτιÓÄËÈÊ ÓÎ ÏѽÒÓÈ̽ ÓÎØ δείχνουν προς αυτήν κές επιβίωσης εκατην κατεύθυνση. Για παράδειγμα, η BrasilAgro, τομμυρίων ειδών. Θα σήμαινε ότι η όλη προμία εταιρεία υπό τον έλεγχο μιας από τις μεσπάθεια αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα αγαλύτερες αγροβιομηχανίες της Αργεντινής, > πό τη χώρα με τη μεγαλύτερη έκταση βροχο-

37

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

> της Cresud, έχει αποκτήσει σχεδόν 200.000 εκτάρια μέσα σε τέσσερα έτη και προσπαθεί να αγοράσει περισσότερα.

Περισσότερα από λιγότερο

Αλλά η Βραζιλία δεν θα πρέπει να χρειάζεται να εκχερσώσει περισσότερο βροχοδάσος, για να καλύψει αυτή την αύξηση. Η κτηνοτροφία της, που καταλαμβάνει 209 εκατ. εκτάρια, έχει απίστευτα χαμηλή παραγωγικότητα, με μέση πυκνότητα βόσκησης λιγότερη από ένα κεφάλι ζώου ανά εκτάριο. Με περιοδικό σκάλισμα του εδάφους και ελαφριά χρήση λιπάσματος, το ποσοστό θα μπορούσε να διπλασιαστεί ή και να τριπλασιαστεί. Η Βραζιλία είναι ήδη ο μεγαλύτερος παγκοσμίως εξαγωγέας βόειου κρέατος και θα μπορούσε να αυξήσει θεαματικά την παραγωγή της με τη μισή από τη γη που καταλαμβάνει τώρα για βόσκηση. Κάτι τέτοιο θα ελευθέρωνε χώρο για καλλιέργειες, οι οποίες

38

νόμοι περί χρήσεων της γης, οι πιο αυστηροί και ταυτόχρονα οι λιγότεροι τηρούμενοι στη λεκάνη του Αμαζονίου, καταφέρνουν συχνά να ακυρώνουν τις νόμιμες χρήσεις. Οπως αναφέρει ο Julio Piza της BrasilAgro: «Το σύστημα συνωμοτεί, ώστε να κρατά τις σοβαρές επιχειρήσεις μακριά από τον Αμαζόνιο». Για να τις φέρει μέσα και να αυξήσει έτσι την παραγωγικότητα της κτηνοτροφίας εκεί, πρέπει να νομιμοποιηθεί. Γι’ αυτό η Βραζιλία προσπαθεί να τακτοποιήσει το κτηματολόγιό της. Γι’ αυτό επίσης οι τοπικές κυβερνήσεις ξανασχεδιάζουν τους χάρτες με τις ζώνες προστασίας, για να επιτρέψουν μια μετριοπαθέστερη μείωση της απαιτούμενης δενδροκάλυψης από εκείνη που απαιτούν οι νομοθέτες. Η νομιμοποίηση της οικονομίας του Αμαζονίου θα μπορούσε να ωφελήσει τα δέντρα με διάφορους τρόπους. Τα πιο κερδοφόρα ράντζα, αγροκτήματα και φυτείες θα ενίσχυαν με τους φόρους τους τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου και θα έδιναν δουλειές στους πέντε εκατ. μικροκτηματίες και ακτήμονες αγρότες που τώρα ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την αποψίλωση. Ο Luis Prates Maia είναι ένας από αυτούς. Είναι ένας καταπατητής, ένας grileiro, που έχει προσωρινά αποσυρθεί από την ενεργό δράση και έχει καταλάβει μαζί με άλλους ακτήμονες ένα τεράστιο ράντζο στο νότιο Para, απαιτώντας να δώσουν ένα κομμάτι του σε αυτόν και τους οκτώ γιους του. Αυτός είναι πιθανώς παράνομο, αλλά εξίσου παράνομο, επισημαίνει ο κ. Maia, είναι και το ράντζο. Αν δεν φροντίσει η Βραζιλία να βρει δουλειές γι’ αυτούς τους ανθρώπους, οι πολιτικοί θα τους χρησιμοποιούν, για να δικαιολογούν ότι κάνουν «τα στραβά μάτια» απέναντι στην αποδάσωση -από την οποία οι εμπορικοί αποδασωτές έχουν να ωφεληθούν περισσότερο. Οπως είχε σχολιάσει ο πρόεδρος Luiz Inacio Lula da Silva πριν από τη σύνοδο κορυφής της Κοπεγχάγης τον περασμένο Δεκέμβριο για την αλλαγή του κλίματος: «Δεν θέλω να μου ζητάείναι πολύ πιο επικερδείς. Η Παγκόσμια Τράνε οι γκρίνγκο να αφήσω κάποιον κάτοικο πεζα υπολογίζει ότι θα ελευθερώνονταν 70 του Αμαζονίου να πεθάνει της πείνας κάτω εκατ. εκτάρια, περισσότερα από όσα κατααπό ένα δέντρο». λαμβάνουν σήμερα οι καλλιέργειες. Αλλά δεν είναι μόνον οι γκρίνγκο που Ο προφανής κίνδυνος είναι ότι κάνοντας ζητούν να σταματήσει η αποδάσωση. Η ατην κτηνοτροφία πιο επικερδή, ενισχύεται το λήθεια είναι ότι πρώτοι από όλους φωνάκίνητρο για την καταπάτηση του βροχοδάζουν οι Βραζιλιάνοι επιστήμονες, οι οποίοι σους, αλλά υπάρχουν αντισταθμιστικοί παφοβούνται ότι δεν αράγοντες. Η αποδά ¼ÍÀÈ Ï ÑÀ ÏÎË輅 πέχει πολύ η κρίσιμη σωση συνδέεται ακαμπή για το βροχοναπόσπαστα με την ÎÈ ÊØÁÄÑÍÇÓÈ漅 ÏÎËÈÓÈ漅 δάσος. Τους υποστηκτηνοτροφία χαμηÒÓÇ ÆÄÕÑƼÀ ÓÇÍ ÊÓÇÍÎÓÑÎżÀ ρίζουν οι περισσότελής παραγωγικότηÓÈÖ ØÏÎÃÎÌºÖ ÊÀÈ ÀËËο ÏÎØ ροι τοπικοί κυβερνήτας. Επειδή τα πετες του Αμαζονίου, οι ρισσότερα ράντζα ÄÍÔÀÑÑ¿ÍÎØÍ ÓÇÍ ÀÏÎà ÒÕÒÇ οποίοι οσφραίνονται του Αμαζονίου είναι τα πράσινα δολάρια της REDD, αλλά ταυτόπαράνομα ή η ιδιοκτησία τους αμφισβητείχρονα φοβούνται τις επιπτώσεις της αποδάται, οι κτηνοτρόφοι και οι τράπεζες δεν δείσωσης στην παροχή νερού στην περιοχή. Εχνουν διάθεση να επενδύσουν σε αυτά. νας πρώην κυβερνήτης του Μάτο Γκρόσο, Ακόμα και εκεί που υπάρχει νόμιμη ιδιοο Blairo Maggi, είναι επίσης ο μεγαλύτερος κτησία της γης, οι περίπλοκοι βραζιλιάνικοι

καλλιεργητής σόγιας στον κόσμο. Στο παρελθόν υποστήριζε την αποψίλωση του δάσους για χάρη της γεωργίας, τώρα θέλει να το σώσει. Το ίδιο θέλουν και οι Βραζιλιάνοι επιχειρηματίες. Μερικοί από τους ισχυρότερους έγραψαν πέρυσι στον κ. Lula, ζητώντας του να αναλάβει μια σκληρή δέσμευση υπέρ του περιορισμού των εκπομπών αερίων. Ο κ.

Lula το έκανε, δεσμεύοντας τη Βραζιλία σε μείωση των προβλεπόμενων εκπομπών κατά ποσοστό μέχρι και 39% έως το έτος 2020. Πολλοί Βραζιλιάνοι επιχειρηματίες θεωρούν ότι αποτελεί ευκαιρία. Με περίπου το 40% των εκπομπών της να προέρχεται από την αποδάσωση που μπορεί να αποφύγει, η Βραζιλία έχει την ευκαιρία να περιορίσει τις εκ-

¢ ÄÏÀÍÀ×ÀÑÀÊÓÇÑÈÒÌ½Ö ÓÇÖ ÑÀÙÈ˼ÀÖ ÕÖ ÏÀÑÀÆÕÆο ×ÐÑÀÖ ÅÈËÈÊ»Ö ÏÑÎÖ ÓÎ ÏÄÑÈÁ ËËÎÍ ÔÀ ÌÏÎÑοÒÄ ÍÀ ÓÇÖ ÃÐÒÄÈ ÓÇÍ ÊØÑÈÀÑ×¼À ÒÓÈÖ ÏÈÎ ÏÑÎÒÎÃÎŽÑÄÖ ÀÆÎÑºÖ ÆÈÀ ÓÀ ÀÆÑÎÓÈÊ ÏÑÎÚ½ÍÓÀ ÓÇÖ πομπές πολύ πιο φτηνά από οποιαδήποτε άλλη μεγάλη αναπτυσσόμενη οικονομία. Η ευθυγράμμισή της στο θέμα του κλίματος με την Κίνα και την Ινδία, που ρυπαίνουν πολύ και εξαρτώνται πολύ από το κάρβουνο, είναι ένας θρίαμβος της αλληλεγγύης των αναπτυσσόμενων κρατών και υπέρβασης των στενών συμφερόντων τους.

«Πράσινη» δύναμη

Το μεγάλο πλεονέκτημα της Βραζιλίας είναι η αφθονία γης, νερού και ηλιακού φωτός, σε συνδυασμό με την ολοένα αυξανόμενη ικανότητα αξιοποίησής τους. Εξασφαλίζει πάνω από το 40% της ενέργειάς της από ανανεώσιμες πηγές και αναπτύσσει επιτυχώς την «πράσινη» τεχνολογία. Η Braskem, μια μεγάλη βραζιλιάνικη εταιρεία πετροχημικών, έχει αναπτύξει μια τεχνική με την οποία κατασκευάζει αιθυλένιο από βιοαιθανόλη και ετοιμάζεται να ανοίξει το πρώτο στον κόσμο εργοστάσιο «οικολογικών πλαστικών». Ο επαναχαρακτηρισμός της Βραζιλίας ως παραγωγού χώρας φιλικής προς το περιβάλλον θα μπορούσε να της δώσει την κυριαρχία των πιο προσοδοφόρων αγορών για πολλά από τα αγροτικά προϊόντα της. Ο πρώην υπουργός Οικονομικών, Rubens Ricupero, που συμμετέχει στο διοικητικό συμβούλιο της μητρικής εταιρείας της Braskem, αποτολμά να φανταστεί τη χώρα του ως μια «περιβαλλοντική δύναμη». Υπάρχουν μερικά εμπόδια που θα πρέπει να ξεπεραστούν. Αλλά αν οι ηγέτες της Βραζιλίας γκρεμίσουν τα εμπόδια αντί για το βροχοδάσος, όχι μόνο θα κάνουν μια τεράστια χάρη σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά θα ωφελήσουν εξαιρετικά και την οικονομία της χώρας τους. F

39

ÅȺÑÕÌÀ DPOPNJTU

¢

ταν το 1994 ο Βρετανός γεωγράφος, Michael Williams, κάθισε να γράψει το χρονικό της αποδάσωσης, “Deforesting the Earth”, είχε ένα χρήσιμο μνημονικό βοήθημα. Κοντά στο γραφείο του, έξω από το Hard Rock Café του Λος Αντζελες, αναβόσβηνε ένας αριθμός από νέον, που μετρούσε αντίστροφα, δείχνοντας το βροχοδάσος που έχει απομείνει. Ο αριθμός μίκραινε κατά 20 εκτάρια περίπου κάθε λεπτό. Με αυτόν το ρυθμό δεν θα έμενε ούτε ένα δέντρο στο βροχοδάσος μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα. Παρότι οι ανησυχίες της Δύσης για τα τροπικά δάση ήταν της μόδας, περισσότερα δάση αποψιλώθηκαν στη δεκαετία που ακολούθησε παρά ποτέ άλλοτε. Οι περισσότερες τροπικές χώρες, φτωχές και αδύναμες καθώς ήταν, δεν μπορούσαν να το αποτρέψουν αυτό, ακόμα και αν το ήθελαν -και οι περισσότερες δεν το ήθελαν. Ανήσυχοι, οι οικολόγοι στράφηκαν σε μια άλλη υπόθεση που φαινόταν να χάνεται, το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, οπότε το Hard Rock Café κατέβασε την ταμπέλα. Ο κόσμος φέρεται τώρα καλύτερα στα δάση του. Προστατεύει περισσότερα δάση, κόβει λιγότερα δέντρα. Κυρίως, υπάρχει η REDD. Ως σοβαρή προσπάθεια να κάνει τα μόνιμα δάση πολυτιμότερα αντί να τα ισοπεδώσει για τη γεωργία, είναι κάτι πρωτοφανές. Και, ένα στοιχείο παράδοξο για τις συνήθως ηλεκτρισμένες διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ για το κλίμα από τις οποίες γεννήθηκε: η REDD έχει την υποστήριξη τόσο των πλούσιων, όσο και των φτωχών χωρών. Η πρόσφατη δέσμευση της Ινδονησίας να αναστείλει την αποψίλωση για εμπορικούς σκοπούς, σε αναμονή για το δώρο του ενός δισ. δολαρίων από τη Νορβηγία, ήταν ένα πολύ ενθαρρυντικό μήνυμα. Αλλά αν η REDD είναι κάτι χωρίς προηγούμενο, εξίσου χωρίς προηγούμενο είναι και η επαπειλούμενη κλιματική καταστροφή, και τα δάση έχουν έναν πρωτεύοντα ρόλο σε αυτό. Είναι η φτηνότερη διαθέσιμη μεγάλης κλίμακας επιλογή δέσμευσης του άνθρακα: τα δάση κυριολεκτικά καταναλώνουν άνθρακα. Αυτό μας προσφέρει μια μεγάλη ευκαιρία. Μέσω της δασοφύτευσης, της αναδάσωσης και του περιορισμού των εκπομπών αερίων γεωργικής προέλευσης, κατά μία εκτίμηση, διοξείδιο του άνθρακα ίσο προς 40 μέρη στο ένα εκατ. θα μπορούσε να αφαιρεθεί από την ατμόσφαιρα μέχρι το έτος 2050. Αυτό χονδρικά αντιστοιχεί στις παγκόσμιες εκπομπές των τελευταίων τριών δεκαετιών. Αντιθέτως, αν ισοπεδωθούν τα δάση ή μαραθούν λόγω της παγκόσμιας αύξησης

Και όμως, κάτι κινείται... της θερμοκρασίας, απελευθερώνουν τον άνθρακα. Τα δάση του Καναδά που έχουν πληγεί από τα σκαθάρια είναι μια καθαρή πηγή άνθρακα. Δεδομένου ότι τα δάση έχουν αποθηκευμένο το μισό από όλο τον επίγειο άνθρακα, ένα τέτοιο σενάριο αποτελεί τεράστια απειλή. Για να το μετριάσουμε, πρέπει να διατηρηθούν τα φυσικά δάση. Αυτό είναι κάτι που αξίζει να γίνει έτσι και αλλιώς. Τα δάση παρέχουν μύρια όσα άλλα οφέλη, ειδικά στην υδρολογία και με τη φιλοξενία εκατομμυρίων ειδών. Το να εκτιμάμε τα δάση μόνο για τον άνθρακά τους, ισχυρίζεται ο Αμερικανός βιολόγος Tom Lovejoy, «είναι σαν να εκτιμάμε το τσιπ ενός υπολογιστή μόνο για το πυρίτιό του». Εχει μεγαλύτερες ελπίδες η πρόσφατη δραστηριοποίηση για την προστασία των δασών; Αυτό θα εξαρτηθεί, αρχικά, από το κατά πόσο η REDD θα δώσει τα μετρητά που υποσχέθηκε. Η απόφαση της Ινδονησίας να σταματήσει την αποψίλωση, γεγονός που θα επιβραδύνει την αύξηση της βιομηχανίας φοινικελαίου της χώρας, δεν πάρθηκε μόνο για το καλό του πλανήτη. Η χώρα ελπίζει να εισπράττει ίσως δέκα δισ. δολάρια ετησίως από την REDD. Αλλά ακόμα και αν τα χρήματα της REDD ρέουν άφθονα, δεν φτάνουν από μόνα τους να σταματήσουν τις εκχερσώσεις. Η προστασία των δασών σε μεγάλη κλίμακα είναι δύσκολη, επειδή κάθε δάσος είναι διαφορετικό. Και μπορεί να είναι αδύνατη, αν δεν υπάρχει

κράτος που να λειτουργεί σε ένα ελάχιστο επίπεδο αποδοτικότητας. Αυτές είναι, επίσης, τα μέρη όπου τα δάση απειλούνται άμεσα από την έκρηξη του ανθρώπινου πληθυσμού. Ο περιορισμός της ζημιάς θα απαιτήσει μια παγκόσμια αναθεώρηση των χρήσεων γης, πρωτοβουλία της οποίας πρέπει να ηγηθούν ικανές χώρες. Πάνω από όλα, εφόσον ο ανθρώπινος πληθυσμός προβλέπεται να αυξηθεί κατά το ήμισυ και πάνω μέσα στα επόμενα 40 χρόνια, ο κόσμος πρέπει να αποφασίσει πού θα παράγονται τα τρόφιμά του. Υπάρχουν αρκετά υποβαθμισμένα εδάφη διαθέσιμα -ίσως ένα δισ. εκτάρια- που επιτρέπουν την αύξηση της παραγωγής χωρίς να γκρεμιστούν δάση. Αυτό, ωστόσο, είναι δύσκολο να γίνει σε αδύναμα κράτη όπου πλήθη αγροτών αναζητούν κάποιο μέρος να φυτέψουν τις καλλιέργειές τους. Γίνεται ακόμα πιο δύσκολο από απερίσκεπτες πολιτικές ξένου εμπορίου και επενδύσεων. Τι νόημα έχει να φυτεύει η Κίνα τεράστιες εκτάσεις με ευκαλύπτους μέσα στα δικά της σύνορα, την ίδια ώρα που ισοπεδώνει το βροχοδάσος του Κονγκό για παραγωγή φοινικελαίου; Απαιτείται μια φιλοσοφική μεταστροφή, δηλαδή να αναγνωρίσουμε πόσο πολύτιμα είναι τα δάση. Θα συμβεί πιθανότατα, καθώς θα πολλαπλασιάζονται οι κλιματικές κρίσεις. Ισως όμως δεν έρθει αρκετά γρήγορα, για να σώσουμε ό,τι έχει μείνει από αυτό που ο Michael Williams αποκάλεσε «ασύγκριτο πράσινο μανδύα που ντύνει τη γη». F

ÓÎ ÄϽÌÄÍÎ ÓÄ¿×ÎÖ ÃÈÀÁ ÒÓÄ ÆÈÀ ÓÀ ¦ºÉØÏÍÀ§ üÊÓØÀ 40

¥

α δάση της Ελλάδας χαρακτηρίζονται από υψηλή οικολογική αξία και αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα βιοποικιλότητας στην Ευρώπη. Η χλωρίδα της χώρας μας είναι, αναλογικά με την έκτασή της, από τις πλουσιότερες της Ευρώπης, με περισσότερα από 6.000 είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία τα 300 θεωρούνται σπάνια και απειλούμενα. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η δασική πανίδα με πολλά είδη σπάνιων και απειλούμενων πουλιών, ερπετών και εντόμων, καθώς και θηλαστικών, όπως το κόκκινο ελάφι, η καφέ αρκούδα, το τσακάλι, ο λύκος και πολλά ακόμα. Σύμφωνα με την πρόσφατη καταγραφή των αλλαγών καλύψεων γης της Ελλάδας για την εικοσαετία 1987-2007 που ολοκλήρωσε το WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, διαφαίνεται ότι διαχρονικά μειώνονται οι φυσικές εκτάσεις (εκτάσεις χαμηλής βλάστησης, θαμνότοποι, υψηλά δάση) προς όφελος της επέκτασης της γεωργικής γης, των υποδομών και των οικισμών. Μέσα από την παραπάνω καταγραφή διεξάχθηκαν πολύ σημαντικά συμπεράσματα για τη διαχρονική τάση απώλειας και υποβάθμισης των δασών, η οποία δεν αποτελεί ένα μονοσήμαντο γεγονός που αφορά οριζόντια σε όλη τη χώρα, αλλά τουναντίον είναι η συνισταμένη δύο εντελώς αντίθετων τάσεων. Από τη μία πλευρά, παρατηρείται στα ορεινά επέκταση των δασών, η οποία προκαλείται από την εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας, της ορεινής γεωργίας και της υλοτομίας, ενώ από την άλλη παρατηρείται στα πεδινά απώλεια δασών λόγω αυξημένων πιέσεων για μετατροπή της χρήσης τους. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η διαχρονική μείωση των δασών στα πεδινά είναι μεγαλύτερη από την επέκταση στα ορεινά (κάτι που τελικά οδηγεί στη διαχρονική απώλεια δασών), είναι σημαντικό να τονιστεί ότι και οι δύο αυτές τάσεις προκαλούν σημαντική υποβάθμιση στην οικολογική αξία των δασών. Αν αυτό είναι προφανές για τα μέρη όπου η δασική βλάστηση καταστρέφεται, υπογραμμίζεται ότι και η πύκνωση των δασών προκαλεί τελικά απώλεια βιοποικιλότητας. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει επίσης να γίνει στις περιπτώσεις απόλυτης υποβάθμισης της φυσικής βλάστησης και των εδαφών που την στηρίζουν, λόγω φυσικών διεργασιών, επαναλαμβανόμενων πυρκαγιών, υπερβόσκησης, δόμησης ή συνδυασμού όλων αυτών των παραγόντων. Η υποβάθμιση αυτή αγγίζει συχνά τα μη αναστρέψιμα όρια της απερήμωσης, ενός από τα βασικά περιβαλλοντικά προβλήματα που η χώρα μας ήδη α Ê ØÀÆÆÄ˼À ÎÑÀÊ ÊÇ Ä¼ÍÀÈ ØÏÄ¿ÔØÍÇ ÃÀÒÈ ÊÐÍ ÏÑÎÆÑÀÌÌ ÓÕÍ ÒÓÎ 88' ËË Ö

Σε αδιέξοδο...

¥ÇÖ ØÀÆÆÄ˼ÀÖ ÎÑÀÊ ÊÇ

ντιμετωπίζει και το οποίο θα ενταθεί σημαντικά στο μέλλον. Τέλος, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της συνάντησης εργασίας (για την προσαρμογή της διαχείρισης και της προστασίας των μεσογειακών δασών στην κλιματική αλλαγή) που συνδιοργάνωσε το WWF με την IUCN στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 2008, η κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με κακές πρακτικές και χρήσεις της γης (πχ. μη βιώσιμες, ταχύρρυθμες αλλαγές χρήσης της γης, εγκατάλειψη της υπαίθρου και υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων) είναι πιθανό να αυξήσει τη συχνότητα και την ένταση των επιδημιών από έντομα, των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών και άλλων μεγάλης κλίμακας διαταραχών στα δασικά οικοσυστήματα. Οι εξελίξεις, που περιγράφηκαν παραπάνω, προκαλούνται από μία σειρά παραγό-

ντων, οι οποίοι είτε επιδρούν απευθείας πάνω στα δάση και τις εκτάσεις φυσικής βλάστησης της Ελλάδας είτε επιδρούν έμμεσα επηρεάζοντας το ευρύτερο πλαίσιο προστασίας και διαχείρισής τους. Οι βασικότεροι παράγοντες είναι οι εξής:

Νομικό και διαχειριστικό πλαίσιο

Παρότι η χώρα μας έχει ένα σχετικά αυστηρό πλαίσιο δασικής νομοθεσίας, εξακολουθούν να παρατηρούνται σημαντικά κενά σε ό,τι αφορά τόσο σε επιμέρους κομμάτια της νομοθεσίας, όσο και σε ό,τι αφορά στην ύπαρξη κατάλληλων εργαλείων εφαρμογής. Η έλλειψη των δασικών χαρτών και του δασολογίου, των βασικών δηλαδή εργαλείων της διαχείρισης και προστασίας των δασών, οι απαρχαιωμένες προδιαγραφές διαχείρισης των δασών (δασικά διαχειριστικά σχέδια) >

41

Í5IFTJT

θούσε στον έλεγχο της υπερεντατικής υλοτομίας, όπου αυτή συνεχίζει να παρατηρείται, αφετέρου θα μπορούσε να συνδυαστεί με αναγκαίες δράσεις διαχείρισης των δασών, ενώ θα αύξανε την προστιθέμενη αξία των ελληνικών δασικών προϊόντων και άρα το εισόδημα, αλλά και την παρουσία των παραδασόβιων κοινοτήτων. Παρά τις προσπάθειες πολλών φορέων, μεταξύ των οποίων και του WWF Ελλάς, και του σχετικού ενδιαφέροντος από την εγχώρια βιομηχανία, η προοπτική αυτή ουδέποτε αξιοποιήθηκε από την πολιτεία.

Υποδομές και παραγωγικές παρεμβάσεις

> και η έλλειψη ενός εθνικού συστήματος καταγραφής της έκτασης και παρακολούθησης της κατάστασης των δασών της χώρας αποτελούν μερικά από τα βασικά αίτια του σημερινού ελλειμματικού συστήματος προστασίας του δασικού μας πλούτου.

Διαχείριση και προστασία

Η δασική διαχείριση και προστασία στη χώρα μας ακολουθεί πιστά την κακή μοίρα της Δασικής Υπηρεσίας με διαχρονικά μειούμενους οικονομικούς πόρους, ελλιπείς υποδομές, ανεπάρκεια προσωπικού και τεράστιο έλλειμμα πολιτικής στήριξης. Σήμερα, η Δασική Υπηρεσία έχει περισσότερες από 50% κενές οργανικές θέσεις, τεράστια ανεπάρκεια τεχνολογικού εξοπλισμού και ελάχιστους πόρους σε σχέση με τις ανάγκες διαχείρισης των ελληνικών δασών. Ακόμα και για τα πλέον πολύτιμα δάση της χώρας μας, τα μέτρα διαχείρισης είναι σχεδόν ανύπαρκτα, ενώ και οι σχετικοί φορείς διαχείρισης -όπου υπάρχουν- αντιμετωπίζουν τεράστια ελλείμματα στήριξης και αποτελεσματικότητας.

Κτηνοτροφία

Η μη ορθολογική διαχείριση της κτηνοτροφίας οδηγεί στην άνιση κατανομή των κοπαδιών στο χώρο, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιοχές (όπως το όρος Ψηλορείτης που οδεύει σε ερημοποίηση, η Ικαρία, περιοχές της Πελοποννήσου και άλλες ορεινές και νησιωτικές περιοχές σε όλη την ελληνική επικράτεια) να δημιουργούνται πολύ έντονα προβλήματα υπερβόσκησης, ενώ σε κάποιες άλλες η αιγοπροβατοτροφία σχεδόν να εκλείπει με αρνητικά αποτελέσματα που αφορούν στη συσσώρευση βιομάζας

42

και στη μείωση της βιοποικιλότητας. Η έλλειψη οργανωμένων κτηνοτροφικών πάρκων και η μη εφαρμογή συστηματικών μέτρων διαχείρισης της κτηνοτροφίας προς όφελος του περιβάλλοντος και των παραγωγών, ιδιαιτέρως σε περιοχές που πλήττονται από πυρκαγιές, έχουν ως μοναδικό αποτέλεσμα τη διαχρονική απώλεια της φυσικής βλάστησης που οδηγεί στη μη αναστρέψιμη κατάσταση της απερήμωσης.

Δασική παραγωγή

Η διαχειριζόμενη με αειφόρο τρόπο δασική παραγωγή (είτε για την απόληψη ξυλείας είτε για άλλα προϊόντα) αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα προστασίας των δασών, καθώς όχι μόνο μειώνει την υπερσυσσώρευση βιομάζας, αλλά διατηρεί και την παρουσία ανθρώπων με αναγκαία γνώση και ενδιαφέρον μέσα στα δάση. Τις τελευταίες δεκαετίες η παραγωγή ξυλείας έχει μειωθεί ραγδαία, ενώ μόνο τα τελευταία 20 χρόνια έχει απολέσει το 33% του συνολικού της όγκου. Οπως και στα υπόλοιπα θέματα, αυτή η τάση δεν είναι ομοιογενής σε όλη τη χώρα. Ετσι, ενώ η υλοτομία γνωρίζει ραγδαία πτώση στην πλειοψηφία των διαχειριζόμενων δασών, σε κάποιες περιπτώσεις εξακολουθούν να υπάρχουν ζητήματα υπερκάρπωσης και μη αειφόρου διαχείρισης. Να σημειωθεί βέβαια ότι τα διαχειριζόμενα δάση αποτελούν μόνο το 35% των δασών της χώρας μας, ενώ για το υπόλοιπο 65% δεν υπάρχει καμία συστηματική παραγωγική ή άλλη διαχείριση. Μία σημαντική προοπτική που είχε διαφανεί για την εξέλιξη της υλοτομίας στη χώρα μας ήταν η πιστοποίηση της αειφορικής διαχείρισης, η οποία αφενός θα βοη-

Η συνεισφορά των υποδομών (ιδιαίτερα των μεταφορικών) στην υποβάθμιση ή την απώλεια των δασών και των λοιπών φυσικών εκτάσεων δεν είναι καθόλου αμελητέα. Τα οδικά, κυρίως, δίκτυα, σε εθνικό, επαρχιακό ή ακόμη και δασικό επίπεδο, συχνά κατασκευάζονται ανεξέλεγκτα και χωρίς στοιχειώδη σχεδιασμό, με αποτέλεσμα να αυξάνουν την πρόσβαση σε φυσικές περιοχές και δάση, εντείνοντας τους κινδύνους πυρκαγιάς και δημιουργώντας όχληση και διάσπαση των βιοτόπων. Επιπλέον, πολύ συχνά προωθούν έμμεσα και τις αλλαγές στη χρήση της γης, διευκολύνοντας ή κάνοντας ελκυστικότερη την οικοδόμηση και την επέκταση παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Δασικές πυρκαγιές

Οι δασικές πυρκαγιές δεν αποτελούν μόνο παράγοντα ραγδαίας υποβάθμισης των δασών, αλλά συχνά, στην περίπτωση τουλάχιστον των μεσογειακών δασών, και παράγοντα ανανέωσης που εντάσσεται στο φυσικό οικολογικό τους κύκλο. Αυτό που καθιστά τις δασικές πυρκαγιές καταστροφικές είναι αφενός η αύξηση της συχνότητας και της έντασής τους και αφετέρου η ελλιπής περιφρούρηση των διαδικασιών φυσικής αναγέννησης και χρήσης του χώρου. Υπό αυτή την έννοια, οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν τόσο έναν παράγοντα υποβάθμισης των δασών και της προστασίας/διαχείρισής τους, όσο και το αποτέλεσμα της υποβάθμισης. Το WWF Ελλάς έχει συνεργαστεί με πάρα πολλούς ειδικούς επιστήμονες και επαγγελματικούς φορείς, προκειμένου να διατυπώσει προτάσεις για την αναβάθμιση του συστήματος δασοπροστασίας της χώρας. Αρχής γενομένης από την πρόταση που κατέθεσε στο δημόσιο διάλογο το Μάιο του 2008, έχει υποβληθεί και προωθηθεί σειρά υπομνημάτων και προτάσεων. Παρά ταύτα, μέχρι και σήμερα, η κατάσταση σε ό,τι αφορά στη διαχείριση και προστασία των ελληνικών δασών παραμένει σχεδόν στάσιμη. Για τη διατήρηση, όμως, των ελληνικών δασών είναι αναγκαία η πολιτική παρέμβαση για τη νομική θωράκισή τους, για την ορθολογική διαχείριση και δασοπροστασία και για την κοινωνική εγρήγορση και εθελοντική συνεισφορά. J

Πρόγραμμα δασοπροστασίας της Πάρνηθας από την Marfin Egnatia Bank

¥

ον Ιούνιο του 2007 η μεγάλη πυρκαγιά που έπληξε το δρυμό άλλαξε για πάντα τη σπάνια φυσική ομορφιά του τοπίου, αφανίζοντας 36.338 στρέμματα. Το γεγονός αυτό έκανε επιτακτική την ανάγκη να ληφθούν άμεσα μέτρα αποφυγής παρόμοιων καταστροφών στο μέλλον και να καθοριστούν νέοι στόχοι διαχείρισης του δρυμού, που θα προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα. Η Marfin Egnatia Bank σε μία προσπάθεια να προστατέψει την Πάρνηθα από μελλοντικά ατυχή γεγονότα, ανέθεσε στην SingularLogic την υλοποίηση ενός σύνθετου έργου πληροφορικής, του Πληροφοριακού Συστήματος Εγκαιρου Εντοπισμού Πυρκαγιών, που αποτελεί μία δωρεά της τράπεζας στο φορέα. Το καινοτόμο σύστημα βασίζεται στην τεχνολογία Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΠΣ) και αφορά κυρίως στην προληπτική πυροπροστασία, επιχειρησιακή αντιμετώπιση και καταστολή των δασικών πυρκαγιών. Οι πληροφορίες που χειρίζεται είναι χαρτογραφικά, γεωγραφικά και μετεωρολογικά δεδομένα, εικόνες βίντεο, καθώς και γεωγραφικές θέσεις πυροσβεστικών οχημάτων -δωρεά 12 πυροσβεστικών οχημάτων- και ομάδων πυρόσβεσης. Η λειτουργικότητα που ενσωματώνει το εγκατεστημένο σύστημα μπορεί επιγραμματικά να περιγραφεί στα ακόλουθα: • Ελεγχος της περιοχής και του στόλου των πυροσβεστικών οχημάτων σε πραγματικό χρόνο, διαβιβάζοντας GPS πληροφορίες με χρήση συνδυασμού δικτύων (τηλεμετρία και βίντεο) • Υποστήριξη του έργου αντιμετώπισης με εργαλεία που του επιτρέπουν ανάπτυξη των δυνάμεων με βέλτιστο τρόπο, σύμφωνα με διάφορους παράγοντες (εξέλιξη της πυρκαγιάς, προσβασιμότητα της περιοχής, γεωφυσική διαμόρφωση, εύφλεκτα υλικά, διαθεσιμότητα πηγών για ρίψη νερού, εθελοντές και άλλα ιδιωτικά ή δημόσια

μέσα πυρόσβεσης, τα οποία είναι διαθέσιμα κοντά στην περιοχή της πυρκαγιάς), ακριβή εκτίμηση της επέκτασης μιας πυρκαγιάς εγκαίρως, επεξεργασία δεδομένων που παραλαμβάνονται σε πραγματικό χρόνο από τα συμμετέχοντα πυροσβεστικά οχήματα, καθώς και άλλων πληροφοριών για το έδαφος της περιοχής και τα εύφλεκτα υλικά • Απεικόνιση των πυροσβεστικών οχημάτων στο χάρτη, ο οποίος μεταδίδεται ραδιοφωνικά, σε πραγματικό χρόνο, προς όλες τις συμμετέχουσες δυνάμεις • Μετάδοση πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση της πυρκαγιάς, από την περιοχή του μετώπου που εκδηλώθηκε, στο συντονιστή • Δυνατότητα παράλληλης διαχείρισης περισσότερων από μία πυρκαγιές σε οποιοδήποτε σημείο της περιοχής • Υποστήριξη της εργασίας των πυροσβεστικών, τα οποία είναι σε θέση να γνωρίζουν την ακριβή θέση και τα όρια της πυρκαγιάς, τον ανάγλυφο χάρτη του εδάφους, τους δρόμους της περιοχής και τη βέλτιστη δυνατότητα πρόσβασης, τις θέσεις των άλλων οχημάτων, τα κοντινότερα σημεία ανατροφοδότησης νερού • Συνεχής ενημέρωση βάσει γεωγραφικών δεδομένων ή δεδομένων υπηρεσιών πυρόσβεσης • Περιοδική ενημέρωση του χάρτη (νέοι δρόμοι, νέα σημεία στα οποία μπορεί να γίνει ρίψη νερού, κλπ.) Μέσω του συστήματος δασοπροστασίας ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας μπορεί πλέον να λαμβάνει αποφάσεις για την ορθολογικότερη και αποτελεσματικότερη οργάνωση, πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.

PUBLI

Ä ÒØÍÄÑÆÀÒ¼À ÌÄ ÓÎÍ ÊÑÀÓÈʽ ÎѺÀ ÈÀ×ļÑÈÒÇÖ ÓÎØ ÔÍÈÊο ÑØÌο ÑÍÇÔÀÖ Ç .BSGJO &HOBUJB #BOL ÄÅÀÑ̽ÙÄÈ ÏѽÆÑÀÌÌÀ ÀÍÀÁ ÔÌÈÒÇÖ ÊÀÈ ÏÑÎÒÓÀÒ¼ÀÖ ÓÇÖ ÑÍÇÔÀÖ ÕÖ ÓÐÑÀ ÎÈ ÃÀÏ ÍÄÖ ÏËÇÒÈ ÙÎØÍ ÓÀ ÿΠÄÊÀÓ ÄØÑÐ ÒÓÀ ÎÏμÀ ÏÄÑÈËÀÌÁ ÍÎÍÓÀÈ ºÑÆÀ ÀÍÀà ÒÕÒÇÖ Å¿ËÀÉÇ ÓÎØ ÃÑØÌο ÊÀÓÀÒÊÄØ» ÃÄÉÀÌÄÍÐÍ ÏØÑÎÅØËÀʼÕÍ ÌÄÓÄÕÑÎËÎÆÈÊ½Ö ÒÓÀÔÌ½Ö ÊÀÔÐÖ ÊÀÈ Ç ÏÑÎÌ»ÔÄÈÀ ÓÕÍ ÀÍÀÆÊÀ¼ÕÍ ÏØÑÎÒÁÄÒÓÈÊÐÍ ÀÑ ËËÇËÀ ÄÅÀÑ̽ÙÄÓÀÈ ÏÑÕÓÎÏÎÑÈÀÊ» ÌÄ˺ÓÇ ÃÈÀ×ļÑÈÒÇÖ ÄÏÈÒÊÄÏÓÐÍ ÓÎØ ÃÑØÌο ÊÀÈ ÃȺËÄØÒÇÖ ÀØÓÎÊÈÍ»ÓÕÍ ÄÏÈÒʺÂÄÈÖ Ò×ÎËļÕÍ ÄÏÈÒÓÇÌÎÍÈÊ» ºÑÄØÍÀ ÊÀÈ ËËÄÖ ÄÊÃÇËÐÒÄÈÖ ÃÀÒÈÊ»Ö ÀÍÀÂØ×»Ö

43

Í5IFTJT

¥

ις τελευταίες δεκαετίες διεθνώς, αλλά και στη χώρα μας, τα δασικά οικοσυστήματα υπέστησαν μεγάλες καταστροφές, οι οποίες οφείλονταν τόσο σε φυσικές αιτίες, όσο και -ως επί το πλείστον- σε διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Διαμορφώθηκε σταδιακά, όχι μόνο σε επίπεδο «ειδικών», αλλά και σε σημαντικό τμήμα της παγκόσμιας κοινής γνώμης, συνείδηση περί του πολυδιάστατου και πολυλειτουργικού τους ρόλου. Τα οικοσυστήματα αυτά προσφέρουν τις ποικιλόμορφες υπηρεσίες τους στη διαβίωση του ανθρώπου μέσω του καθοριστικού τους ρόλου στον κύκλο του άνθρακα, στον κύκλο του νερού, στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στην προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, στη μείωση των πλημμυρικών φαινομένων, στην παραγωγή προϊόντων ξύλου, στην παροχή εργασίας στους παραδασόβιους πληθυσμούς, στην ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού χωρίς περιβαλλοντική επιβάρυνση κλπ. Σε ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο, διαμορφώνεται μία νέα πολιτική που έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση όλων των ως άνω περιγραφόμενων λειτουργιών του δάσους, με τρόπο που να επιτυγχάνεται η αειφόρος ανάπτυξη, δηλαδή με χρήση των πόρων κατά τέτοιους τρόπους, ώστε να καλύπτονται οι ανθρώπινες ανάγκες στο παρόν, αλλά και να απομένουν διαθέσιμοι πόροι για τις μελλοντικές γενιές. Τα δάση στη χώρα μας, σύμφωνα με την εθνική απογραφή του 1999, καλύπτουν το 25% της συνολικής επιφάνειάς της και οι δασικές εκτάσεις το 24%, δηλαδή 30.360.000 στρέμματα και 30.154.000 στρέμματα αντίστοιχα. Είναι στο σύνολό τους σχεδόν φυσικά δάση, με κύρια είδη την ελάτη, διάφορα είδη πεύκης και δρυός, την οξιά και άλλα λιγότερο γνωστά είδη, συνοδευόμενα από πλουσιότατη και μοναδική αυτόχθονα χλωρίδα. Στις δασικές εκτάσεις κυριαρχούν τα αείφυλλα πλατύφυλλα είδη, όπως το πουρνάρι, η κουμαριά, ο σχίνος, το φυλίκι κλπ. Τόσο τα υψηλά δάση όσο και τα δάση των αείφυλλων πλατύφυλλων με την ποικιλία των ειδών, των χρωμάτων και των σχημάτων τους, σε συνδυασμό με το ανάγλυφο του εδάφους τους συγκροτούν τοπία απείρου φυσικού κάλλους.

Διαχείριση δασών

Τα ελληνικά δάση τέθηκαν με το Δασικό Κώδικα του 1929 σε αειφορική διαχείριση με τη στενή τότε έννοια του όρου, που αφορού ¢ Ê ÄÐÑÆÈÎÖ ÌÎÑÆÈÀÍÈÐÓÇÖ Ä¼ÍÀÈ ÄÈÃÈÊ½Ö ÆÑÀÌ ÌÀÓºÀÖ ÀÒÐÍ ÓÎØ ØÏÎØÑÆļÎØ ÄÑÈÁ ËËÎÍÓÎÖ ÍºÑ ÆÄÈÀÖ ÊÀÈ ËÈÌÀÓÈÊ»Ö ËËÀÆ»Ö

44

Γυρίζοντας φύλλο… ¥ÎØ ÄÕÑƼÎØ ÌÎÑÆÈÀÍÈÐÓÇ

σε στην αειφορία στην παραγωγή δασικών προϊόντων. Η διαχείρισή τους γινόταν στο παρελθόν και συνεχίζεται μέχρι σήμερα μέσω της εφαρμογής ειδικής διαχειριστικής μελέτης που καθορίζει αυστηρά την ποσότητα και το είδος των δασικών προϊόντων, τον τρόπο υλοτομίας του δάσους, ενώ παράλληλα ρυθμίζει όλες τις άλλες δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο δασικό χώρο, όπως η βοσκή, η ρητίνευση κλπ. Η διαχείριση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τα ελληνικά δάση να διατηρήσουν έως σήμερα τη φυσική τους μορφή και να μπορούν να επιτελούν και μελλοντικά τον πολυλειτουργικό τους ρόλο. Με τη διεύρυνση των κοινωνικών αναγκών που εξυπηρετούνται μέσω των ως άνω λειτουργιών του δάσους και τις νεότερες αντιλήψεις για την προστασία του περιβάλλοντος, σταδιακά άλλαξε η μονοδιάστατη αντίληψη περί αειφορίας παραγωγής δασικών

προϊόντων και σήμερα εφαρμόζεται ήδη μία πολλαπλή και ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων. Οι σύγχρονες τάσεις για μία περιβαλλοντικά προσανατολισμένη διαχείριση των δασών και η ανάγκη ενσωμάτωσης οικολογικών παραμέτρων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων διαχείρισης επιβάλλουν τη δραστική αλλαγή στη φιλοσοφία και τις μεθόδους διαχείρισης που εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό η ειδική γραμματεία Δασών του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής προχωρά στην κατάρτιση νέων πρότυπων τεχνικών προδιαγραφών για τη σύνταξη των διαχειριστικών μελετών των δασικών οικοσυστημάτων. Με τη νέα αντίληψη διαχείρισης επιδιώκεται η προαγωγή των πολλαπλών λειτουργιών των δασικών οικοσυστημάτων μέσω: α) ειδικής αξιολόγησης των λειτουργιών αυτών, β) ενσωμάτωσης των παραμέτρων της άγριας ζωής στη διαχείρισή τους, γ) αειφορικής πι-

μενη πολιτεία, ώστε να εξασφαλιστεί η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και της δημόσιας περιουσίας. Το ως άνω έργο βρίσκεται σε εξέλιξη. Ειδικότερα, έχουν συνταχθεί και θεωρηθεί από τις δασικές υπηρεσίες 330 δασικοί χάρτες, και αναμένεται εντός των επόμενων μηνών η ανάρτησή τους, η υποβολή αντιρρήσεων, η εξέτασή τους και τέλος η κύρωσή τους από τον γενικό γραμματέα περιφέρειας. Ο κυρωμένος δασικός χάρτης έχει πλήρη αποδεικτική ισχύ για κάθε διοικητική ή δικαστική αρχή και αποτελεί βασικό εργαλείο για το χωροταξικό σχεδιασμό και τον καθορισμό χρήσεων για τη χώρα μας. Για την υποστήριξη του έργου των δασικών χαρτών, την προστασία και ανάπτυξη των δασικών οικοσυστημάτων, αλλά και για τη χρηματοδότηση των δασικών δραστηριοτήτων στα δάση μας γίνονται και οι αναγκαίες θεσμικές παρεμβάσεις. Ο ειδικός φορέας δασών εντάχθηκε στο Πράσινο Ταμείο που ιδρύθηκε με το νόμο 3839/10, με τη ρητή δέσμευση ότι οι πόροι που προέρχονται από δασικές δραστηριότητες, όπως η υλοτομία δημόσιων δασών, οι άδειες θήρας, τα διοικητικά πρόστιμα για αυθαίρετες κατασκευές σε δάση, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις κτλ., θα διατεθούν αποκλειστικά για δραστηριότητες στα δάση, στην προσπάθεια επίτευξης της αυτοχρηματοδότησης του δασικού τομέα. Παράλληλα, η ειδική γραμματεία Δασών του ΥΠΕΚΑ προχωρά στην αναμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό της δασικής νομοθεσίας, ώστε να ενισχυθεί το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, με στόχο την πληρέστερη προστασία και ανάπτυξη των δασικών οικοσυστημάτων της χώρας μας.

στοποίησης των παραγόμενων δασικών προϊόντων, δ) ένταξης των στοιχείων της φυσικής κληρονομιάς και των οικοτόπων προτεραιότητας σε ενιαίο σχεδιασμό, και ε) προσαρμογής της διαχείρισης στα σύγχρονα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής. Η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα προβλέπεται να πληγεί περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, λόγω του συνδυασμού της δράσης της αύξησης της θερμοκρασίας και της μείωσης των βροχοπτώσεων. Στο πλαίσιο αυτό, μελετώνται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βλάστηση μέσω του προγράμματος LIFE+AdaptFor που εφαρμόζεται σε τέσσερις περιοχές της Ελλάδας, και συγκεκριμένα στην Πιερία, στον Ασπροπόταμο-Καλαμπάκα, στην Πάρνηθα και στον Ταΰγετο, για να υπάρξει η αναγκαία προσαρμογή στα διαχειριστικά σχέδια των περιοχών αυτών και να αποκτηθεί η απαραίτητη γνώση για ανάλογη μελλοντική διαχείριση σε αντίστοιχα δασικά οικοσυστήματα της χώρας μας. Εχουν ήδη εκπονηθεί ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες για πολύ μεγάλα δασικά συμπλέγματα της χώρας, όπως είναι αυτό της Κεντρικής Ροδόπης, του Βόρειου Γράμμου, της Κεντρικής και Βόρειας Πίνδου, του Ταϋγέτου, του Μαινάλου και της Δαδιάς, τα οποία και ανακηρύχθηκαν εθνικά πάρκα. Επιπλέον, το ΥΠΕΚΑ, ως εποπτεύον υπουργείο, μέσα από τους 27 υπάρχοντες φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, προωθεί την ολοκληρωμένη διαχείριση των περιοχών αυτών. Η εν λόγω διαχείριση περιλαμβάνει πέραν της προστασίας και διατήρησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αξιών εκάστης περιοχής και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του κοινού μέσω της εφαρμογής εξειδικευμένων προγραμμάτων και την ενίσχυση του οικοτουρισμού.

Αποκατάσταση περιβάλλοντος

Προστασία δασών

Παρά την αυστηρή νομική προστασία που απολαμβάνουν τόσο τα δάση, όσο και οι δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις, είναι γεγονός ότι η έλλειψη εθνικού κτηματολογίου, δασολογίου και δασικών χαρτών, σε συνδυασμό με την οικιστική πίεση, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ισχυρότατο πλέγμα διεκδικήσεων σε δάση, δασικές εκτάσεις, βοσκοτόπους, κτλ. Οι εν λόγω διεκδικήσεις προέρχονται από πολίτες, κοινότητες, ιδρύματα, φορείς, κλπ. που επικαλούνται διάφορους τίτλους, όπως ταπιά, χοτζέτια, συμβολικές δωρεές, και τους οποίους δεν αναγνωρίζει το Δημόσιο, γιατί δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που κάθε φορά έθεταν οι νόμοι του κράτους. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε ατελείωτους δικαστικούς αγώνες, αλλά και παράνομες επεμβάσεις στις διεκδικούμενες εκτάσεις. Με τη σύνταξη προσωρινών δασικών χαρτών και πινάκων σε εφαρμογή του νόμου 248/76, καθώς και με τη γενίκευση εφαρμογής του άρθρου 14 του νόμου 998/79 μέσω της έκδοσης πράξεων χαρακτηρισμού από τους δασάρχες, έγιναν στο παρελθόν προ-

σπάθειες για την προστασία των δασών, αλλά και της δημόσιας περιουσίας, δεδομένου ότι τα δάση μας σε ποσοστό άνω του 65% είναι δημόσια, αλλά το πρόβλημα δεν λύθηκε. Αντίθετα, δημιουργήθηκε ένα μωσαϊκό χαρακτηρισμών στην ίδια περιοχή, χωρίς ενιαία δασική γραμμή, όπου συνυπάρχουν δάση, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις. Επιπλέον, οι εν λόγω χαρακτηρισμοί είναι μη τελεσίδικοι λόγω άσκησης αντιρρήσεων, ενώ παράλληλα εκκρεμεί για χρόνια στα δασαρχεία της χώρας πληθώρα νέων αιτημάτων για χαρακτηρισμούς εκτάσεων. Με την πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση επιταχύνεται αρχικά η κατάρτιση των δασικών χαρτών και εν συνεχεία του δασολογίου, που είναι έργο υποδομής και απολύτως απαραίτητο εργαλείο για τη χάραξη και επιτυχή εφαρμογή της δασικής πολιτικής, σε μία ευνομού-

Για την αποκατάσταση των εκτάσεων που καταστράφηκαν από πρόσφατες και παλαιότερες πυρκαγιές βρίσκεται σε εξέλιξη ένα ευρύ πρόγραμμα αναδασώσεων στην Αττική. Περιλαμβάνει αναδασώσεις στους ορεινούς όγκους του λεκανοπεδίου με έμφαση στις πολλαπλά καμένες περιοχές, όπου η φυσική αναδάσωση είναι αδύνατη. Επίσης, για την υπόλοιπη χώρα στο πλαίσιο του προγράμματος «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» πρόκειται να υλοποιηθεί μεγάλο πρόγραμμα αναδασώσεων, ο προϋπολογισμός του οποίου ανέρχεται σε 120 εκατ. ευρώ. Με τα θεσμικά μέτρα, τις δράσεις και τα έργα που προγραμματίζει το ΥΠΕΚΑ και συνοπτικά αναφέρθηκαν προηγουμένως, διαμορφώνεται μία νέα δασική πολιτική που έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση των λειτουργιών των δασικών οικοσυστημάτων, την προστασία αυτών ως δημόσιο αγαθό και δημόσια περιουσία, την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αξιών τους, τη διαχείρισή τους με κανόνες αειφορίας, και τέλος την τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας μας στο πλαίσιο και της κλιματικής αλλαγής. J

45

Í5IFTJT

Ελλάδα είναι χώρα ορεινή και η έκτασή της ανέρχεται σε 131.957 τετ.χλμ. (ΕΣΥΕ, 1981). Από αυτή ποσοστό 31% περίπου είναι πεδινή, ενώ το υπόλοιπο 65% είναι λοφώδης -ημιορεινή ως ορεινή και πολύ ορεινή. Από το 35% της πεδινής έκτασης μεγάλο μέρος είναι ακατάλληλο για γεωργική καλλιέργεια και επομένως, η καλλιεργούμενη γη περιορίζεται στο 25% της συνολικής έκτασης της χώρας. Τα δάση καλύπτουν 65.131 τετ.χλμ. ή ποσοστό 49,3%. Από αυτά έκταση 33.592 τετ.χλμ., ποσοστό 25,4% χαρακτηρίζονται ως βιομηχανικά δάση, δηλαδή δάση που είναι σε θέση να παράγουν δασικά προϊόντα, ενώ τα υπόλοιπα 31.539 τετ.χλμ., ποσοστό 23,9% χαρακτηρίζονται ως μη βιομηχανικά δάση, δηλαδή δάση χωρίς οικονομικό ενδιαφέρον, με ξυλαπόθεμα που κυμαίνεται κατά μέσο όρο σε ένα m3/ha. Αυτά τα δάση είναι που αποκαλούμε δασικές εκτάσεις στη ¢ Ê ÄÎ× ÑÇÖ ÆÊÀÖ Ä¼ÍÀÈ ÀÍÀÏËÇÑÕÓ»Ö ÊÀ ÔÇÆÇÓ»Ö ÏѽÄÃÑÎÖ ÓÇÖ ËËÇÍÈÊ»Ö ÀÒÎËÎÆÈÊ»Ö ÓÀÈÑļÀÖ

46

Ριζικές αλλαγές ¥ÎØ ÄÎ× ÑÇ ÆÊÀ

χώρα μας, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά υπολείμματα φυσικών δασών. Τα οικοσυστήματα αυτά αποτελούν εν δυνάμει δάση και επιτελούν σχεδόν όλες τις λειτουργίες των δασών, εκτός από την παραγωγή δασικών προϊόντων και κυρίως ξύλου.

Ιδιοκτησιακό καθεστώς

Η συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών δασών ανήκει στο κράτος, σημαντικό ποσοστό ανήκει στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ ένα μικρότερο μέρος είναι συνιδιόκτητα, ιδιόκτητα ή μοναστηριακά. Αναλυτικότερα, η κατανομή των ελληνικών δασών κατά ιδιοκτησιακό καθεστώς έχει ως εξής: α) δημόσια δάση 65,5%, β) κοινοτικά (ΟΤΑ) δάση 12,0%, γ) συνιδιόκτητα δάση 9,7%, δ) ιδιωτικά δάση 8,0%, ε) μοναστηριακά δάση 4,4%, στ) δάση αγαθοεργών ιδρυμάτων 0,4% [Πηγή: www.minagric.gr]. Το γεγονός ότι η πλειονότητα των ελληνικών δασών είναι δημόσια αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα για την ελληνική δασοπονία, καθώς τα δάση αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον κοινωνικό τους ρόλο. Είναι

καθαρά θέμα της ελληνικής πολιτείας η αξιοποίησή τους προς όφελος τόσο του ίδιου του κράτους, όσο και των Ελλήνων πολιτών.

Τρόπος διαχείρισης

Τα δάση της χώρας μας ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισής τους διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στα σπερμοφυή δάση και β) στα πρεμνοφυή δάση. Τα σπερμοφυή δάση ονομάζονται και υψηλά δάση, επειδή τα διαχειρίζονται με μεγάλους χρόνους παραγωγής (περίτροπους χρόνους), οι οποίοι για τα περισσότερα των δασοπονικών ειδών ξεπερνούν τα 100 έτη και ως εκ τούτου τα δέντρα αποκτούν εντυπωσιακές διαστάσεις. Επίσης, η αναγέννησή τους γίνεται κυρίως με τους σπόρους των δέντρων και οι διενεργούμενες υλοτομίες είναι επιλογικές. Σε αντίθεση με τα σπερμοφυή δάση, τα πρεμνοφυή τα διαχειρίζονται με μικρούς χρόνους παραγωγής, περίπου 20 ετών κατά κανόνα και τα δέντρα δεν προλαβαίνουν να αποκτήσουν μεγάλες διαστάσεις, καθώς και να καρποφορήσουν. Το τραγικότερο είναι ότι στο τέλος του χρόνου παραγωγής τα πρεμνο- >

Στον ΟΤΕ καλλιεργείται «κλίμα» συνεργασίας για την προστασία του περιβάλλοντος

ν και οι τηλεπικοινωνίες είναι από τους λιγότερο ρυπογόνους κλάδους της οικονομίας, ο ΟΤΕ έχει ως στόχο να εφαρμόζει πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. Οι άμεσες δράσεις που εντάσσονται σε αυτόν είναι η αναλυτική καταγραφή του «οικολογικού αποτυπώματος» της εταιρείας, η υιοθέτηση πολιτικών φιλικών προς το περιβάλλον, η στήριξη περιβαλλοντικών

Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ). Η επιλογή του ΟΤΕ για τη στήριξη περιβαλλοντικών οργανώσεων αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι η προστασία του περιβάλλοντος χρειάζεται συνεργασία και από κοινού δράσεις. Η υπόθεση αυτή μας αφορά όλους. Μαζί θα αλλάξουμε συνήθειες στην καθημερινότητά μας -είτε πρόκειται για μεμονωμένα άτομα είτε για εταιρείες-, μαζί θα διεκδικήσουμε τη δέσμευση

της πολιτείας για την εφαρμογή περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Οι οικολογικές οργανώσεις τίθενται επικεφαλής στη διάχυση της «πράσινης» κουλτούρας και στην υλοποίηση περιβαλλοντικών έργων, και ο ΟΤΕ βρίσκεται αρωγός στην προσπάθειά τους. Ενδεικτικά, θα αναφερθούμε σε δύο ΜΚΟ, με τις οποίες ο ΟΤΕ αναπτύσσει «Σχέση Ευθύνης» για το περιβάλλον.

Ο ΟΤΕ «υιοθετεί» προστατευόμενο είδος γερακιού που κατοικεί στο Διοικητικό Μέγαρο

Ξύλινοι στύλοι του ΟΤΕ… στυλοβάτες της έρευνας για την «ΚΑΛΛΙΣΤΩ»

Ενα καινοτόμο πρόγραμμα παρακολούθησης του πληθυσμού της καφέ αρκούδας ξεκίνησε η περιβαλλοντική οργάνωση για την άγρια ζωή και τη φύση «ΚΑΛΛΙΣΤΩ» μαζί με τον ΟΤΕ. Η πρωτοβουλία αυτή βρήκε τη θερμή υποστήριξη των ανθρώπων του ΟΤΕ, αποδεικνύοντας έμπρακτα τον «πράσινο», αλλά και καινοτόμο χαρακτήρα της εταιρείας. Για την παρακολούθηση των επιφυλακτικών ειδών που αποφεύγουν τον άνθρωπο, όπως η καφέ αρκούδα, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν έμμεσες μεθόδους καταγραφής της παρουσίας τους. Στη χώρα μας, έχει παρατηρηθεί ότι στις αρκούδες αρέσει -εκτός από τα δέντρα- να τρίβονται και να ξύνονται σε ξύλινους στύλους του ΟΤΕ, καθώς προσελκύονται από την ιδιαίτερη μυρωδιά που εκλύουν. Μαζί με την ομάδα της «ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ», οι άνθρωποι του ΟΤΕ τοποθέτησαν τους πρώτους στύλους στην οροσειρά της Ροδόπης, σε απομακρυσμένα σημεία που δεν καλύπτονταν από το υπάρχον δίκτυο του ΟΤΕ, ώστε να εφαρμοστεί η μέθοδος γενετικής ταυτοποίησης ατόμων αρκούδας μέσω της συλλογής τριχών από στύλους. Η «ΚΑΛΛΙΣΤΩ» σχεδιάζει τη γενετική παρακολούθηση του πληθυσμού της αρκούδας σε δύο περιοχές εξέχουσας οικολογικής σημασίας: στην προστατευόμενη περιοχή της Ροδόπης και στη Βάλια Κάλντα, της βόρειας Πίνδου. Η πληθυσμιακή εκτίμηση ενός είδους είναι σημαντική, γιατί αποτελεί προϋπόθεση για τη στοχευμένη ανάληψη δράσεων προστασίας και διατήρησής του. Στο ίδιο πλαίσιο, ο ΟΤΕ στηρίζει οικονομικά τα προγράμματα δασοπυρόσβεσης και δασοπροστασίας που σχεδιάζει και υλοποιεί η «ΚΑΛΛΙΣΤΩ» για την προστασία των ορεινών οικοσυστημάτων.

Η συνεργασία ΟΤΕ και ΑΝΙΜΑ σηματοδοτήθηκε από την απελευθέρωση αποθεραπευμένων πουλιών και άλλων ζώων που πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια εργαζόμενων εθελοντών του ΟΤΕ και των οικογενειών τους, στην Πάρνηθα.

47

PUBLI

Οι αρκούδες προσελκύονται από την ιδιαίτερη μυρωδιά που εκλύουν οι στύλοι του ΟΤΕ. Τους δαγκώνουν, ξύνονται και τρίβονται πάνω τους, αφήνοντας τρίχες που συλλέγονται για γενετική ανάλυση.

Ο ΟΤΕ στηρίζει την ΑΝΙΜΑ, σύλλογο προστασίας και περίθαλψης της άγριας ζωής, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα εταιρικών υιοθεσιών. Το πρόγραμμα αυτό αφορά στην κάλυψη των ετήσιων εξόδων ιατρικής φροντίδας, φαρμακευτικής αγωγής και διατροφής για ένα από τα προστατευόμενα είδη που φροντίζει η ΑΝΙΜΑ. Ο ΟΤΕ επέλεξε να υιοθετήσει το προστατευόμενο είδος γερακιού -βραχοκιρκινέζο- που φωλιάζει στο Διοικητικό Μέγαρο του ΟΤΕ στο Μαρούσι. Η συνεργασία του ΟΤΕ με την ΑΝΙΜΑ σηματοδοτήθηκε επίσης από ένα ξεχωριστό γεγονός: εργαζόμενοι στον ΟΤΕ -εθελοντές με τις οικογένειές τους και τους φίλους τους- υπό την επίβλεψη και την καθοδήγηση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας συμμετείχαν στην απελευθέρωση αποθεραπευμένων πουλιών και άλλων ζώων που πραγματοποιήθηκε στην Πάρνηθα. Απελευθερώθηκαν 15 πουλιά, καθώς και 15 ζώα του δάσους. Ολα το προηγούμενο διάστημα είχαν φιλοξενηθεί στην ΑΝΙΜΑ λόγω του τραυματισμού τους. Το περασμένο καλοκαίρι ΟΤΕ, ΑΝΙΜΑ και Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία συνεργάστηκαν για τη μετακίνηση μιας φωλιάς νεοσσών γερακιών, τα οποία είχαν εγκατασταθεί στο κτίριο του ΟΤΕ, αποδεικνύοντας ότι η άγρια ζωή μπορεί να προσαρμόζεται στο αστικό περιβάλλον.

Í5IFTJT

> φυή δάση αποψιλώνονται, παράγοντας κυρίως προϊόντα χαμηλής ποιότητας (καυσόξυλα), εκθέτοντας ταυτόχρονα τα δασικά εδάφη στην υδάτινη διάβρωση. Τα δάση αυτά που αποτελούν το ήμισυ περίπου των ελληνικών δασών, επιτελούν έναν περιορισμένο οικονομικό και οικολογικό ρόλο και ως εκ τούτου αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα για τη δασοπονία της χώρας μας. Ενώ η διαχείριση των υψηλών δασών ασκείται κατά τρόπο υποδειγματικό σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν συμβαίνει το ίδιο για τα πρεμνοφυή δάση. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται η αναγωγή των δασών αυτών σε διφυή (ενδιάμεση μορφή) και υψηλά δάση. Τα πλεονεκτήματα και τα οφέλη από τη διαδικασία αυτή είναι πολλαπλά και συνοψίζονται στα εξής: α) αναβάθμιση του οικολογικού και οικονομικού τους ρόλου, β) προστασία των εδαφών και αναβάθμιση του προστατευτικού και υδρολογικού τους ρόλου, γ) συμβολή στην προστασία της πανίδας και της χλωρίδας της χώρας μας και άρα, ενίσχυση της βιοποικιλότητας, δ) βελτίωση και διατήρηση στο διηνεκές της αισθητικής του τοπίου, ε) ουσιαστική συμβολή στην αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου με την πολλαπλάσια δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα και στ) κληροδότηση στις μελλοντικές γενιές σταθερών οικολογικά δασών, τα οποία διαχειριζόμενα αειφορικά, θα μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό οικολογικό, κοινωνικό και οικονομικό ρόλο, διαχρονικά.

«Πράσινη» ανάπτυξη

Τον τελευταίο καιρό ακούγεται όλο και πιο συχνά ότι η «πράσινη» ανάπτυξη αποτελεί τομέα προτεραιότητας για την παρούσα κυβέρνηση. Κατά την άποψή μας, δεν νοείται «πράσινη» ανάπτυξη, εάν αυτή δεν εμπεριέχει στους σχεδιασμούς της τον κλάδο της δασοπονίας. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα 2/3 της χώρας μας ανήκουν στην ορεινή και την υπορεινή ζώνη και το 50% της συνολικής έκτασης εμπίπτει στην κατηγορία των δασών και των δασικών εκτάσεων, το ζήτημα αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Με την παρούσα οικονομική συγκυρία πολλοί άνθρωποι, κυρίως νέοι, θα επιθυμούσαν να εγκαταλείψουν τις πόλεις και να μετακομίσουν στην ύπαιθρο, αρκεί να υπάρχει η δυνατότητα αξιοπρεπούς απασχόλησης. Η δασοπονία έχει πολλούς τομείς στους οποίους θα μπορούσε να εξασφαλίσει απασχόληση. Οι τομείς αυτοί είναι: - Η καλλιέργεια των δασών τόσο για την ποιοτική βελτίωση της σύνθεσής τους, όσο και για λόγους προστασίας.

- Η συγκομιδή των δασικών προϊόντων στα παραγωγικά δασικά συμπλέγματα.

- Η συντήρηση των υποδομών των δασών (δασικοί δρόμοι, φρεάτια, γεφύρια, κτλ.).

- Τα δασικά φυτώρια που στην πλειοψηφία τους έχουν εγκαταλειφθεί, ενώ υπάρχει σοβαρό ζήτημα στην αναδάσωση των καταστρεφόμενων από δασικές πυρκαγιές φυσικών δασών.

48

-

Οι αναδασώσεις, κυρίως σε καμένες εκτάσεις και ενδεχομένως και σε άλλες διαθέσιμες.

- Η φύλαξη των δασών από κάθε μορφής κίνδυνο, και κυρίως τις δασικές πυρκαγιές που αποτελούν τη μάστιγα για τα δάση της χώρας μας τα τελευταία χρόνια. Τα όσα συνέβησαν από το 2007 έως σήμερα δεν θα πρέπει να αφήσουν κανέναν αδιάφορο. Αυτό που συνέβη το 2007 μπορεί να επαναληφθεί, εάν δεν φροντίσουμε να λάβουμε τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα για την προστασία των δασών. Η αποκαλούμενη «πράσινη» ανάπτυξη θα πρέπει να συμπεριλάβει απαραίτητα την προστασία των δασών και κυρίως την πρόληψη. Μόνον έτσι, όσα σχεδιάζονται και υλοποιούνται στην ελληνική ύπαιθρο θα αποδώσουν τα αναμενόμενα. Διαφορετικά, θα δούμε μοντέρνες υποδομές «όμορφα» να καίγονται. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται η οργάνωση ενός δικτύου επιτήρησης του χώρου κατά τη θερινή επικίνδυνη περίοδο, έτσι ώστε να εντοπίζονται και να αναγγέλλονται άμεσα οι εκδηλούμενες δασικές πυρκαγιές. Με την αναγγελία της πυρκαγιάς θα επεμβαίνει, το συντομότερο δυνατό, ολιγομελής ομάδα η οποία θα επιβαίνει σε ευέλικτο πυροσβεστικό όχημα και θα επιχειρεί την κατάσβεση, που σε πρώτο χρόνο είναι εύκολη υπόθεση. Με τον τρόπο αυτό θα μειωθούν δραστικά οι δασικές πυρκαγιές και η χρήση των πανάκριβων εναέριων πυροσβεστικών μέσων. Με τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν μπορούν να δημιουργηθούν μερικές χιλιάδες θέσεις εργασίας που τόσο τις έχει ανάγκη ο τόπος μας. Οι άνθρωποι αυτοί μπορούν παράλληλα να ασχολούνται και με τις άλλες δασικές εργασίες, όπως η καλλιέργεια των δασών, η συντήρηση των έργων υποδομής, η ενημέρωση των πολιτών, οι αναδασώσεις και τα αντιδιαβρωτικά έργα πληγέντων από δασικές πυρκαγιές εκτάσεων. Στην αρχή, το σχέδιο αυτό της οργάνωσης μπορεί να εφαρμοστεί πιλοτικά σε πυρόπληκτες περιοχές, έτσι ώστε να αξιολογηθεί στην πράξη και εφόσον υπάρχει δυνατότητα και βούληση, να διαδοθεί ιεραρχικά σε όλη την επικράτεια. Με την συνολική υλοποίηση του σχεδίου μπορούν να δημιουργηθούν έως και 10.000 θέσεις εργασίας, οι οποίες μπορούν να χρηματοδοτηθούν τόσο από πόρους της ΕΕ, όσο και από το Πράσινο Ταμείο. Στο μεγάλο αυτό ζήτημα της προστασίας των δασών μπορούν να εμπλακούν, εκτός της Δασικής Υπηρεσίας, και οι δήμοι της χώρας με τις νέες διευρυμένες αρμοδιότητες. Τα δάση μας θα πρέπει πρωτίστως να προστατευτούν αποτελεσματικά. Παράλληλα, θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να αναβαθμιστούν οικολογικά, κυρίως τα πρεμνοφυή δάση, και να διαχειρίζονται αειφορικά, ώστε να αποτελέσουν παρακαταθήκη στις μελλοντικές γενιές. Τα δάση, όπως και όλοι οι φυσικοί πόροι, δεν μας ανήκουν, απλώς τα δανειστήκαμε από τα παιδιά μας. J

Í5IFTJT

ήμερα περισσότερο από ποτέ, έχει αναδειχθεί και συνειδητοποιηθεί ο πολύ σημαντικός ρόλος των δασών στην επιβίωση του ίδιου του ανθρώπου. Ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει άραγε τις θετικές (περιβαλλοντικές, αισθητικές, υδρονομικές, προστατευτικές, οικονομικές) επιδράσεις του δάσους πάνω σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα; Αν θελήσει κανείς να αξιολογήσει την κατάσταση των δασών μας σήμερα, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν πολλά και σοβαρά προβλήματα που οφείλονται σε συγκεκριμένες και διαπιστωμένες αιτίες. Σημειωτέον ότι «η ασκούμενη εδώ και 30 χρόνια δασική πολιτική έχει ως αποτέλεσμα τα δάση και οι δασικές εκτάσεις να αποτελούν βορά των καταπατητών και των εμπρηστών, πηγή πλουτισμού από αλόγιστη διαχείριση, ενώ θέλει τη Δασική Υπηρεσία υποβαθμισμένη και συρρικνωμένη, γιατί έτσι εξυπηρετούνται οι στόχοι των κρατούντων» (Κακαράς, 2009). Εξ ου και οι προσπάθειες που έχουν γίνει για την κατάργηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, βάσει του οποίου θα είναι εύκολη η δυνατότητα αποχαρακτηρισμού των δασών. Πώς γίνεται, όμως, σήμερα η διαχείριση των ελληνικών δασών; Αυτή ασκείται κατά κανόνα με βάση την αρχή της αειφορίας, αλλά ταυτόχρονα με μία μονοδιάστατη αντίληψη που έχει οδηγήσει σε στρεβλώσεις την ανάπτυξή τους. Ετσι, παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό να υπάρχουν υποβαθμισμένα δασικά οικοσυστήματα, όχι ξεκάθαρες χρήσεις των δασών και δασικών εκτάσεων για κτηνοτροφία, αγροτική καλλιέργεια, αξιοποίηση, δόμηση κλπ., να μην έχει ολοκληρωθεί ακόμη το δασικό κτηματολόγιο που θα εξασφάλιζε σε μεγάλο βαθμό την προστασία των δασών, να υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις επενδύσεων για την ανάπτυξη των δασών, να διαπιστώνονται μεγάλες αδυναμίες οργάνωσης και διοίκησης των προστατευόμενων περιοχών (Natura 2000), αλλά το βασικότερο πρόβλημα να προκύπτει από την απαξίωση της Δασικής Υπηρεσίας από την ίδια την πολιτεία. Ποια είναι, όμως, η αειφορική διαχείριση του δάσους; Είναι η διαχείριση η οποία ταυτόχρονα επιτρέπει: α) την καλλιέργεια του δάσους, την εκμετάλλευση και κάρπωση δασικών προϊόντων στο διηνεκές, σε τέτοιο βαθμό, όμως, που να μην ξεπερνιέται η παραγωγικότητά του με βάση τις συγκεκριμένες κλιματεδαφικές συνθήκες του δασικού οικοσυστήματος, β) την αξιοποίηση των πολλαπλών λειτουργιών του και γ) την προστασία τους. Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί και να διαχει ¢ ÃÑ Õ ÍÍÇÖ ÀÏÀýÏÎØËÎÖ Ä¼ÍÀÈ ÃÀÒÎ˽ÆÎÖ ÀÍÀÏËÇÑÕÓ»Ö ÊÀÔÇÆÇÓ»Ö ÊÀÈ ØÏÄ¿ÔØÍÎÖ ÑÆÀÒÓÇѼÎØ ÅÀÑÌÎÒ̺ÍÎØ ÑÊÄÓÈÍÆÊ ÈμÊÇÒÇÖ ÊÀÈ ¢ÈÊÎÍÎ̼ ÀÖ ÒÓÎ ¥ ÑÈÒÀÖ

50

Ενα δάσος από ευκαιρίες

¥ÎØ Õ ÍÍÇ ÀÏÀýÏÎØËÎØ

ριστεί αειφορικά και περισσότερο ορθολογικά το μεγάλο παραγωγικό δυναμικό των ελληνικών δασών μας, ώστε να εξασφαλίζονται οι ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι; Αρκεί μόνο να γίνει μία απλή απαρίθμηση των παραγόμενων αγαθών των ελληνικών δασών, για να διαπιστωθούν οι μεγάλες δυνατότητές τους. Προϊόντα ξύλου, βοσκήσιμη ύλη, ρητίνη, καρποί, καλλωπιστικά, αρωματικά και φαρμακευτικά είδη, χριστουγεννιάτικα δέντρα, μανιτάρια (τρούφες κλπ.), φρούτα του δάσους, διακοσμητικά φυτά, βαφές, άγριο μέλι, κερί μελισσών και λοιπά αγαθά του δάσους, μπορούν να αξιοποιηθούν κάτω από μία ορθή διαχείριση και οργανωμένο σχέδιο, τηρώντας τις βασικές αρχές οικονομίας και τους κανόνες προστασίας και αειφορικής διαχείρισης των δασών. Σε πρόσφατη έκθεση του FAO (2010) σημειώνεται -μεταξύ άλλων- ότι ο κλάδος των ευρωπαϊκών δασικών προϊόντων θα χρειαστεί να αναπτύξει μία νέα σειρά υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντων, ώστε να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη ζήτηση για τα «πράσινα» υλικά και την «πράσινη» ενέργεια, και έτσι να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο ανταγωνισμό από εναλλακτικά υλικά. Μόνο στη

δυτική Ευρώπη τα δάση παράγουν 775 εκατ. κυβ.μ. ξύλου για διάφορες χρήσεις. Τα τελευταία χρόνια σε πολλές ορεινές περιοχές της χώρας μας έχει σημειωθεί μεγάλη ανάπτυξη μέσα από τις διαδικασίες παραγωγής δασικών προϊόντων, την εκτέλεση δασοτεχνικών έργων, την προώθηση του ορεινού τουρισμού (χιονοδρομικά κέντρα, ορειβατικά μονοπάτια, κυνήγι, ψάρεμα, ορειβασία κά.). Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τη συνδρομή της δασοπονίας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στην ικανοποίηση αναγκών ελεύθερου χρόνου (αναψυχής), στην περιβαλλοντική εκπαίδευση (ιδιαίτερα των αστικών πληθυσμών της χώρας) μέσα από την προώθηση προγραμμάτων διαρκούς περιβαλλοντικής εκπαίδευσης; Από την άλλη πλευρά, ο προστατευτικός ρόλος του δάσους είναι ανεκτίμητης αξίας τόσο στη διατήρηση της άγριας ζωής (χλωρίδα και πανίδα) και της βιοποικιλότητας της φύσης, όσο και στις θετικές επιδράσεις στον υδρολογικό κύκλο και τα αποθέματα νερού, τη συγκράτηση των δασικών εδαφών και την προστασία οικισμών, γεωργίας, έργων πολιτισμού κλπ. από πλημμυρικές καταστροφές

και τις ευεργετικές επιδράσεις στο κλίμα και το ατμοσφαιρικό περιβάλλον. Στην ελληνική φύση και ιδιαίτερα στα δασικά οικοσυστήματα υπάρχει μεγάλος αριθμός φυτικών και ζωικών ειδών που συνιστούν μια πολύτιμη φυσική κληρονομιά, η οποία πρέπει να διατηρείται, να προστατεύεται, να προάγεται και να αναδεικνύεται (Στάμου κά., 1998). Ο αείμνηστος καθηγητής του ΑΠΘ Νικόλαος Στάμου το 2002 σημείωσε ότι το μεσογειακό και ειδικότερα το ελληνικό δάσος είναι «κατ’ εξοχήν πολυλειτουργικό δάσος, με όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά, εκτιμάται ως ιδιαίτερης σημασίας τόσο για την ικανοποίηση των αναγκών σε δασικά προϊόντα, όσο και για τη δημιουργία προϋποθέσεων βιωσιμότητας και αειφόρου ανάπτυξης και άλλων κλάδων, όπως αυτού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Επιπλέον, το γεγονός ότι αποτελεί συστατικό στοιχείο του παράκτιου και του ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος και αποφασιστικό παράγοντα παρεμπόδισης της ερημοποίησης της περιοχής, αφενός συνεισφέρει ουσιαστικά στον τομέα του τουρισμού και της διατήρησης της παραγωγικότητας των φυσικών πόρων, και αφετέρου εξασφαλίζει σε μεγάλο ποσοστό τη διατήρηση της φυσικής, αλλά και της πολιτισμικής ποικιλότητας (bio and cultural diversity)». Η νέα τάση σε όλο τον κόσμο είναι η επιθυμία για περισσότερη βιώσιμη δασική διαχείριση και αποδοτικότερη χρήση των δασικών πόρων, που θα περιλαμβάνουν την ανακύκλωσή τους, την επαναχρησιμοποίησή τους και τη μετατροπή τους σε βιοενέργεια (UNECE & FAO 2010). Η καλλιέργεια των δασών, με στόχο τη βελτίωση της παραγωγικής τους ικανότητας, μπορεί να επιτύχει παραγωγή πολύτιμου ξύλου και να συμβάλει καταλυτικά και ουσιαστικά στην οικονομία ενός κλάδου που υπολείπεται σημαντικά στη χώρα μας σε πρώτες ύλες ξυλείας, καθώς εισάγει περισσότερο από το 50% των αναγκών της σε ξύλο και προϊόντα ξύλου. Η αειφορική τους πιστοποίηση θα μπορούσε να αποτελέσει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, ώστε να καλύψει τις ανάγκες μιας ολοένα αυξανόμενης μάζας καταναλωτών που επιθυμεί και επιζητά την αγορά προϊόντων ξύλου που προέρχονται από την αειφορική διαχείριση των δασών. Σιγά-σιγά έρχεται και στην Ελλάδα η κίνηση των «πράσινων» κτιρίων και προβλέπεται ότι οι «πράσινοι» καταναλωτές είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν ένα επιπλέον τίμημα 6% περίπου, για να αγοράσουν πιστοποιημένα προϊόντα ξύλου (Papadopoulos et al, 2010). Ετσι, με τη δασική πιστοποίηση επιτυγχάνεται: α) η βελτίωση της διαχείρισης των δασών, β) η εξασφάλιση νέων αγορών για την απορρόφηση των παραγόμενων πιστοποιημένων προϊόντων και γ) ο έλεγχος της πιστοποίησης όλων των διαδικασιών μέχρι την πώληση του τελικού προϊόντος, ώστε να εξασφαλίζεται η αειφορική του προέλευση (Hansen, 1997, Hubbard, 2005, Sustainable Green Ecosystem Council, 2008). Να σημειωθεί ότι στη χώρα μας από το 2004 το δασικό σύμπλεγμα του Μαινάλου

στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE είναι το πρώτο και μοναδικό δάσος στην Ελλάδα με πιστοποιητικό αειφορικής διαχείρισης. Τις προϋποθέσεις αυτές τις έχουν τα περισσότερα ελληνικά δάση, αλλά ακόμη δεν έχει υπάρξει καμία σχετική πρωτοβουλία. Αντίστοιχα, μεταξύ των ετών 2009 και 2010, σε παγκόσμιο επίπεδο τα πιστοποιημένα δάση αυξήθηκαν κατά 8% και έφτασαν τα 355 εκατ. εκτάρια, έκταση που αντιστοιχεί στο 9% των παγκόσμιων δασών (UNECE & FAO 2010). Ενα φιλόδοξο και συνάμα ρεαλιστικό μοντέλο πολυλειτουργικής διαχείρισης του δάσους και βιώσιμης ανάπτυξης που συνδυάζει την προστασία του περιβάλλοντος με την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή, ώστε να επιτευχθεί η ανάπτυξη με τέτοιο τρόπο που να μην μειώνει τις δυνατότητες των μελλοντικών γενεών, προτάθηκε και υλοποιείται σταδιακά στο Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου Τρικάλων (Παπαδόπουλος, 2003), μιας περιοχής που εντάσσεται στο δίκτυο ΦΥΣΗ (Natura 2000). Συγκεκριμένα, αναδείχθηκαν λειτουργίες-δράσεις που βρίσκουν άμεση εφαρμογή και εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα της τοπικής οικονομίας, ενώ ταυτόχρονα έχουν συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στην ενίσχυση της τοπικής, περιφερειακής και εθνικής οικονομίας και έχουν καταστήσει την ευρύτερη περιοχή του δάσους πόλο έλξης επισκεπτών. Αυτές είναι: α) η ξυλοπαραγωγή, β) η ορθολογική

διαχείριση των υδατικών πόρων, γ) η εκπαίδευση (περιβαλλοντική και πρακτική άσκηση φοιτητών) και η έρευνα, δ) η ανάπτυξη της βιολογικής κτηνοτροφίας με τη δημιουργία φυσικού ορεινού κτηνοτροφικού πάρκου, ε) η αξιοποίηση χιονοδρομικών κέντρων, μουσείων, κατασκηνωτικών κέντρων κά., στ) το ελεγχόμενο κυνήγι, ζ) η δημιουργία πεζοπορικών μονοπατιών, η) η αξιοποίηση χέρσων γεωργικών εκτάσεων ή και αλπικών περιοχών για καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, θ) η στήριξη των πολιτιστικών εκδηλώσεων, ι) αξιοποίηση των ορεινών λιβαδιών (high nature value -μία νέα τάση) και πολλά άλλα. Η προστασία των δασών κατά κινδύνων και απειλών (πυρκαγιές, ασθένειες, ακραίες κλιματικές και ατμοσφαιρικές συνθήκες, εκχερσώσεις, καταπατήσεις, υποβάθμιση, υπερβόσκηση, λαθροθηρία κλπ.) θα εξασφαλίσουν μεταξύ άλλων: α) την προστασία της χλωρίδας, της πανίδας και της βιοποικιλότητας της φύσης, β) τον υδρολογικό κύκλο και τα αποθέματα νερού, γ) τη συγκράτηση των δασικών εδαφών και την προστασία οικισμών, γεωργίας, έργων πολιτισμού κλπ. από πλημμυρικές καταστροφές και δ) τις ευεργετικές επιδράσεις στο κλίμα και το ατμοσφαιρικό περιβάλλον. Το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, καθώς και η ευκολία πρόσβασης στην πληροφόρηση συμβάλλουν στο να υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον και ανησυχία για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ευρώπη (UNECE & FAO 2010). Αρα, θα πρέπει να ενισχυθεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία μας και να υπάρχει ακόμη μεγαλύτερη προβολή του ρόλου των δασών μας. Στο πλαίσιο της διαρκούς προσπάθειας για μία καλύτερη ζωή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, η προστασία των δασών είναι υπόθεση όλων μας. Οι σχετικοί επιστήμονες, η Δασική Υπηρεσία (αφού αναδιοργανωθεί και εκσυγχρονιστεί), οι φορείς διαχείρισης, οι δήμοι, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, τα ΜΜΕ, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, ο κάθε απλός πολίτης με την υποστήριξη της πολιτείας θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν το ρόλο και την ευθύνη τους, να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να συνδράμουν με όλες τους τις δυνάμεις στην υπόθεση που λέγεται «ορθολογική διαχείριση, αξιοποίηση, βιώσιμη ανάπτυξη και προστασία των ελληνικών δασών», παραμερίζοντας οποιαδήποτε ιδιοτέλεια και συμφέροντα. Ο Κ. Παλαμάς το 1904 σε στίχους του σημείωνε: «Τα δάση, όπως οι ουρανοί και οι θάλασσες και οι πολιτείες, δεν γνωρίζονται μόνο με το αίσθημα και με το μάτι, αλλά και μ’ ενός άλλου είδους αγάπη, που σου την προσφέρει ο νους ο εξεταστής, η κριτική και η αναλυτική σκέψη, η Επιστήμη». Η κατάσταση των ελληνικών δασών για λίγο ακόμη είναι αναστρέψιμη. Ας φροντίσουμε όλοι μας να την κάνουμε καλύτερη. Το έχουμε υποχρέωση απέναντι στα παιδιά μας και τις μελλοντικές γενιές. J

51

Í5IFTJT

Ελλάδα βρίσκεται στο νότιο άκρο της βαλκανικής χερσονήσου και αποτελεί τμήμα της ανατολικής ευρωπαϊκής μεσογειακής περιοχής, παρέχοντας μια μεγάλη ποικιλία κλιματικών συνθηκών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών. Τα δ ά σ η σ τ η ν Ε λ λ ά δ α κ α λ ύ π τ ο υ ν 3.359.000 ha (25,5%) και η λοιπή ξυλώδης έκταση (δασικές εκτάσεις) 3.154.000 ha (23,9%) σε μία συνολική έκταση 13.196.000 ha. Με περίπου 6.000 είδη φυτών, από τα οποία τα 700 είναι ενδημικά, βρίσκουμε μια μεγάλη ποικιλία γονιδίων, ειδών, οικοσυστημάτων και φυσικής ομορφιάς. Στην Ελλάδα η Δασική Υπηρεσία είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση των κρατικών δασών, ενώ επιβλέπει τη διαχείριση των μη κρατικών δασών. Η διαχείριση αυτή γίνεται μέσω διαχειριστικών μελετών οι οποίες, σύμφωνα με το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο, ισχύουν για δέκα χρόνια και μετά το πέρας του χρόνου αυτού εκπονούνται νέες. Αποτελούν την κύρια βάση της δασικής διαχείρισης, καθώς η εφαρμογή τους καθορίζει τη διατήρηση των δασών στο διηνεκές. Θα φανεί παράξενο στον αναγνώστη, όταν πληροφορηθεί μέσα από το άρθρο αυτό ότι, ενώ βρισκόμαστε στο έτος 2010, οι προδιαγραφές πάνω στις οποίες βασίζονται, καθορίζονται με εγκυκλίους και αποφάσεις των ετών 1953 και 1965. Αυτό ίσως δεν θα είχε και τόση σημασία, εάν οι προδιαγραφές των διαχειριστικών μελετών δεν ήταν προσανατολισμένες μονοδιάστατα σχεδόν στην παραγωγή του ξύλου, δηλαδή στην ξυλοπονία. Δηλαδή, η τόσο σημαντική έννοια της αειφορικής διαχείρισης, που επικράτησε παγκοσμίως ως sustainable management και ξεκίνησε από την επιστήμη της δασοπονίας, εξαντλούνταν στις διαχειριστικές μελέτες με την απόληψη ετησίως τόσης ποσότητας λήμματος (ξύλου), όση ήταν η αύξηση των δέντρων, ώστε να παραμένει το ξυλώδες κεφάλαιο ανέπαφο. Η ελλιπής προστασία της βιοποικιλότητας, των νερών, του εδάφους, της προστασίας από κινδύνους και των άλλων στοιχείων του δασικού οικοσυστήματος είχε ως αποτέλεσμα, κατά την άποψή μου, τη μερική υποβάθμιση πολλών υψηλών δασών. Σήμερα, λοιπόν, η ορθολογικότερη διαχείριση και προστασία των δασών επιτάσσει τη σύνταξη σύγχρονων προδιαγραφών, οι κύριες αρχές των οποίων θα είναι: α) η προστασία της βιοποικιλότητας του διαχειριζόμενου δάσους, ώστε μέσα από αυτή τη διαχείριση να επιτύχουμε τη διατήρηση των ενδιαιτημάτων των ειδών, και ιδιαίτερα αυτών ¢ Ê ÕÍÒÓÀÍÓ¼ÍÎÖ Ç̽ÏÎØËÎÖ Ä¼ÍÀÈ ÏѽÄÃÑÎÖ ÓÎØ ÎѺÀ ÈÀ×ļÑÈÒÇÖ ÔÍÈÊο ÑØÌο ÑÍÇÔÀÖ

52

Λύσεις αυτοχρηματοδότησης

¥ÎØ ÕÍÒÓÀÍÓ¼ÍÎØ Ç̽ÏÎØËÎØ που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, β) η διατήρηση της αειφορίας, ώστε να τηρηθεί η αρχή του δάσους ως δάσος με την προστασία της παραγωγικότητας του εδάφους και συγχρόνως με τη λήψη μέτρων για την αποφυγή της διάβρωσης και υποβάθμισης των δασικών εδαφών και γ) η ανάδειξη του πολυλειτουργικού ρόλου των δασών, ώστε να γίνει κατανοητό στην κοινωνία ότι τα δάση δεν παράγουν μόνο ξυλώδη προϊόντα, αλλά και μη ξυλώδη προϊόντα (non wood forest products), όπως η αναψυχή, η έρευνα και παρατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας, το καθαρό νερό, η διατήρηση των εδαφών, η πλούσια ποικιλία της χλωρίδας, η μικροχλω-

ρίδα, η ισορροπία του τοπικού μικροκλίματος, η ρητίνη κλπ.

Οι Εθνικοί Δρυμοί

Οι τρεις αρχές που αναφέρθηκαν παραπάνω εφαρμόζονται σήμερα μόνο στην περίπτωση των δέκα Εθνικών Δρυμών, οι οποίοι, άλλωστε, δημιουργήθηκαν για αυτόν ακριβώς το λόγο. Βέβαια, εδώ δεν νοείται ότι η αυστηρότητα με την οποία διαχειρίζονται σήμερα οι Εθνικοί Δρυμοί πρέπει να καθιερωθεί σε όλα τα δασικά συμπλέγματα της χώρας μας. Ομως, αυτές οι αρχές μπορούν να ενταχθούν στη διαχείριση των δασικών συμπλεγμάτων με πιο ήπιο τρόπο και πάντα σε

διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες. Η εφαρμογή των πιο πάνω αρχών μόνο στους Εθνικούς Δρυμούς είχε ως αποτέλεσμα την αρκετά ικανοποιητική μέχρι σήμερα προστασία τους με κάποιες μικρές εξαιρέσεις. Για την περαιτέρω αποτελεσματική προστασία τους προτείνεται να ληφθούν τα ακόλουθα μέτρα: Πρώτον, να εκδοθούν τα προεδρικά διατάγματα που καθορίζουν τις χρήσεις γης. Μέσα από αυτά θα πρέπει να εξεταστεί κατά περίπτωση η πλήρης απαγόρευση τόσο στον πυρήνα, όσο και στην περιφερειακή ζώνη της εκτός σχεδίου δόμησης, ή τουλάχιστον η αύξηση της αρτιότητας των οικοπέδων σίγουρα πολύ πιο πάνω από τα τέσσερα στρέμματα. Αυτό το μέτρο πρέπει σίγουρα να τεθεί σε διαβούλευση με την τοπική κοινωνία της γύρω του Δρυμού περιοχής. Παράδειγμα προς αποφυγήν είναι σίγουρα ο Εθνικός Δρυμός Σουνίου. Δεύτερον, η συνεχής παρακολούθηση της χλωρίδας και της πανίδας (monitoring) από εξειδικευμένους επιστήμονες, ώστε να λαμβάνονται μέτρα προστασίας για τα είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Τρίτον, η πολύ καλή και αποτελεσματική φύλαξη και πρόληψη από κινδύνους (πυρκαγιές) με καλό συντονισμό όλων των φορέων που εμπλέκονται, όπως τα δασαρχεία, η Πυροσβεστική Υπηρεσία, οι δήμοι της περιοχής και φυσικά οι εθελοντικές οργανώσεις. Θεωρώ ότι ο φετινός τρόπος με τον οποίο οργανώθηκε η προστασία της Πάρνηθας από τις πυρκαγιές ήταν αρκετά ικανοποιητικός. Η φιλοσοφία του σχεδίου αντιπυρικής προστασίας που οργανώθηκε από το Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, το δασαρχείο και την Πυροσβεστική Υπηρεσία είχε επιθετικό τόνο, με την έννοια ότι δεν περιμένουμε να εκδηλωθεί σε κάποιο σημείο επεισόδιο πυρκαγιάς, αλλά φροντίζουμε να μην εκδηλωθεί καθόλου επεισόδιο. Στο σχέδιο αυτό εντάχθηκαν τόσο οι δήμοι και οι κοινότητες της περιοχής, όσο και οι εθελοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον Εθνικό Δρυμό, και οι οποίοι σε καθημερινή βάση όλο το καλοκαίρι καθοδηγούνταν από την Πυροσβεστική Υπηρεσία, η οποία πράγματι έδωσε μεγάλη σημασία στην προστασία της Πάρνηθας και του Τατοΐου. Το αποτέλεσμα ήταν ότι δεν υπήρξε ούτε ένα επεισόδιο φωτιάς στην Πάρνηθα και το Τατόι. Τέταρτον, την προσαρμογή των διαχειριστικών σχεδίων των Εθνικών Δρυμών στην κλιματική αλλαγή. Παραδείγματα των επιπτώσεων αυτής είναι η μη επιθυμητή εισβολή των κωνοφόρων στα πλατύφυλλα, μειώνοντας έτσι την υγρασία του εδάφους, και η ξήρανση των ελατοδασών.

Πηγές εσόδων

Για την υλοποίηση των πιο πάνω μέτρων και δράσεων σίγουρα χρειάζονται πόροι. Πόροι οι οποίοι πρέπει να διατίθενται σε σταθερή ετήσια βάση, γιατί η προστασία ενός δασικού συμπλέγματος απαιτεί συνεχή διαχεί-

ριση και λήψη μέτρων (πχ. καθαρισμοί δασών, συντήρηση αντιπυρικών ζωνών, δεξαμενές νερού). Το ερώτημα είναι, λοιπόν, πού θα βρεθούν οι πόροι; Η εύκολη απάντηση είναι από κρατικές πιστώσεις, το Πράσινο Ταμείο και από κοινοτικά κονδύλια. Επειδή στη σημερινή συγκυρία οι πηγές αυτές ίσως να μην είναι εξασφαλισμένες, πρέπει να διερευνηθούν νέοι τρόποι εσόδων, ώστε να καταστεί δυνατή η αυτοχρηματοδότηση. Στη λογική αυτή, βέβαια, δεν θα ήταν επιθυμητή η επιβολή εισιτηρίου έστω και με λογικό τίμημα για την είσοδο στους Εθνικούς Δρυμούς, καθώς ο σκοπός πρέπει και είναι η διευκόλυνση της επαφής των πολιτών με αυτές τις περιοχές. Προτείνεται η διερεύνηση των πιο κάτω πηγών εσόδων: α) Προσέλκυση χορηγιών και ιδιωτικού τομέα με αντιστάθμισμα τη συνετή και συμ-

βατή με το φυσικό περιβάλλον του Δρυμού διαφήμισή τους στους επισκέπτες. Ηδη αυτό έχει εφαρμοστεί στον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας όπου διάφοροι χορηγοί έχουν προσφέρει υλικό αξίας αρκετών χιλιάδων ευρώ και βοηθούν με τις χορηγίες τους τόσο στην αποκατάσταση του καμένου ελατοδάσους από την πυρκαγιά του 2007, όσο και στα μέτρα προστασίας από τους κινδύνους, χρήματα τα οποία ήταν δύσκολο να εξευρεθούν από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους. β) Χρήση ήπιων μορφών αναψυχής και τουρισμού οι οποίες μπορούν να προσφέρουν έσοδα. Για παράδειγμα, η χρήση και ενοικίαση ποδηλάτων, τα οποία μπορεί να τα προσφέρει ο φορέας διαχείρισης με κάποιο αντίτιμο σε όσους θέλουν, με ταυτόχρονη απαγόρευση της κίνησης των οχημάτων στους πυρήνες των Εθνικών Δρυμών. Μπορεί επίσης να εξεταστεί και η ενοικίαση και χρήση αλόγων από ιδιωτική εταιρεία με πληρωμή αντιτίμου στο φορέα που διαχειρίζεται την περιοχή. γ) Παραγωγή και πώληση από το φορέα της περιοχής ενθυμίων (μπρελόκ κλπ.), βιβλίων για το συγκεκριμένο Δρυμό και χαρτώνοδηγών της περιοχής. δ) Προγράμματα ξεναγήσεων τα οποία θα γίνονται από στελέχη του φορέα της περιοχής με την καταβολή αντιτίμου από τους επισκέπτες. ε) Παραγωγή τοπικών προϊόντων προέλευσης (πχ. μέλι, ρίγανη) και πώλησής τους από τους τοπικούς παραγωγούς με καταβολή αντιτίμου στο φορέα για τη χρήση του πρωτογενούς υλικού και του σημείου πώλησης και σήματος που θα φέρει αναγραφή της προέλευσης από προστατευόμενη περιοχή. στ) Αναψυκτήριο στην είσοδο των Δρυμών και σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα σε αυτούς (όπου επιτρέπεται από τη σχετική ζωνοποίηση) με την καταβολή ενοικίου στο φορέα από τους επιχειρηματίες. ζ) Δημιουργία παρατηρητηρίων σε επιλεγμένες θέσεις και καταβολή σχετικού συμβολικού αντιτίμου. η) Ανάπτυξη και δημιουργία σώματος εθελοντών, οι οποίοι θα βοηθούν για διάφορες εργασίες στο Δρυμό, όπως συμμετοχή στην αντιπυρική προστασία το καλοκαίρι, στις αναδασώσεις, στους καθαρισμούς των δασών, στη σποροσυλλογή, στη φροντίδα τραυματισμένων ζώων κλπ., με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση σημαντικών ποσών, αλλά και την καλλιέργεια φιλοπεριβαλλοντικού πνεύματος. θ) Δημιουργία βοτανικών κήπων στους Δρυμούς με όλα τα είδη που απαντώνται σε αυτούς και καταβολή εισιτηρίου για τους επισκέπτες. ι) Το προσωπικό που θα προσλαμβάνεται στο φορέα διαχείρισης του Δρυμού θα προέρχεται από την τοπική κοινωνία. Ηδη λαμβάνεται υπόψη η εντοπιότητα. Επίσης, ο φορέας της Πάρνηθας έχει κάνει σύμβαση με κτηνιάτρους της περιοχής για την περίθαλψη τραυματισμένων ελαφιών. J

53

Í5IFTJT

ερνάμε αδιάφοροι δίπλα από λιπόσαρκους Αφρικανούς που πωλούν γυναικείες τσάντες-«μαϊμού», περιδέραια, λαθραία τσιγάρα και πειρατικά cd, και καμιά φορά το μάτι μας σταματά σε μερικά όμορφα ξύλινα αγαλματίδια: καμηλοπαρδάλεις, ελέφαντες, γυναικείες φιγούρες… Κάπου στην τροπική ζώνη της Αφρικής και της Ασίας ξυλοκόποι κόβουν ορισμένα από τα τελευταία μεγάλα δέντρα τικ, εβένου, μαονιού… Ο νους μας δεν συνδυάζει αυτόματα τις δύο εικόνες, ωστόσο είναι και οι δύο μέρος της ίδιας ταινίας τρόμου: η Γη χωρίς τροπικά δάση. Στην αίθουσα διδασκαλίας τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες συζητούν ένα θέμα που πρότεινε μία συμμαθήτριά τους. Είναι ένα θέμα σχετικό με την οικονομική ζημιά που προκαλούν οι μετανάστες στο λιανεμπόριο, πουλώντας λαθραία και παράνομα είδη στους δρόμους. Κάποιο παιδί ισχυρίζεται πως «όλοι οι ξένοι πρέπει να φύγουν από τη χώρα μας» ή να μην πωλούν παράνομα είδη «μαϊμού». Ο πατέρας του έχει κατάστημα και φοβάται ότι σύντομα θα το κλείσει. «Αυτό είναι απάνθρωπο», αντιτείνει μία μαθήτρια. «Οι άνθρωποι αυτοί προσπαθούν να βγάλουν ένα κομμάτι ψωμί, για να μην πεθάνουν από την πείνα». «Και γιατί θα πρέπει να κόβουν τα δέντρα της Αφρικής ή της τροπικής Ασίας, για να πωλούν χειροτεχνήματα στην Ελλάδα;», αναρωτήθηκε ο τρίτος μαθητής. Η συζήτηση είχε πάρει διαφορετική κατεύθυνση, καθώς η καταστροφή του τροπικού δάσους δεν συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των παιδιών. «Καλύτερα να κοιτάζουμε τα δικά μας προβλήματα παρά να συζητάμε για δάση που βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά», πρότεινε κάποιο. «Μήπως τα δικά μας προβλήματα έχουν σχέση με το πρόβλημα της καταστροφής των τροπικών δασών;», ρώτησε ο καθηγητής τους. Σε έναν από τους μεγαλύτερους νομούς της Ελλάδας, από τα 161 προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που υλοποιήθηκαν στα Δημοτικά και τα νηπιαγωγεία κατά τη σχολική χρονιά 2009-2010, μόνο τα 12, δηλαδή ποσοστό 7,5%, έχει σχέση με το δάσος. Αντίστοιχα ποσοστά πιθανότατα παρουσιάζουν όλοι οι νομοί της χώρας. Γνωρίζουμε επίσης ότι σε κάθε σχολείο, όπου υλοποιούνται προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, μόνο ένα μικρό ποσοστό των μαθητών συμμετέχει σε αυτά. Το συμπέρασμα είναι ότι υπάρχει μι ¢ Ê ÇÌ»ÓÑÈÎÖ ÀËÀÚÓÙ¼ÃÇÖ Ä¼ÍÀÈ ÃÑ ÄÑÈÁÀËËÎ ÍÓÈÊ»Ö ÊÏÀ¼ÃÄØÒÇÖ ÏѽÄÃÑÎÖ ÓÎØ ØÌÁÎØ˼ÎØ Ä ÑÈÁÀËËÎÍÓÈÊ»Ö ÊÏÀ¼ÃÄØÒÇÖ ÓÇÖ ËËÇÍÈÊ»Ö ÓÀÈÑļÀÖ ÄÑÈÁ ËËÎÍÓÎÖ ÊÀÈ ÎËÈÓÈÒÌο

54

Αειφόρο σχολείο, το σχολείο των παιδιών… ¥ÎØ ÇÌÇÓѼÎØ ÀËÀÚÓÙ¼ÃÇ κρή πιθανότητα για τα παιδιά σχολικής ηλικίας να γνωρίσουν και να κατανοήσουν το θετικό ρόλο του δάσους στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και στη διατήρηση ενός ανεκτού βιοτικού επιπέδου ζωής για τους σημερινούς και μελλοντικούς κατοίκους του πλανήτη μας. Πώς μπορούν, λοιπόν, τα παιδιά του σχολείου να αποκτήσουν όχι μόνο γνώσεις, αλλά και κατάλληλη συμπεριφορά, ώστε να προστατεύουν τα δάση και γενικότερα το περιβάλλον; Μία αξιόπιστη απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι το αειφόρο σχολείο. Είναι το σχολείο όπου τα παιδιά μαζί με τις γνώσεις αποκτούν και εμπειρίες. Βιώνουν μέσα από την εμπειρία εκείνα που διδάσκονται και ασκούνται στην εκδήλωση της κατάλληλης συμπεριφοράς. Θα μπορούσε αυτό να γίνει μέσα από τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης; Iσως, όμως, αυτά είναι πολύ λίγα και πολύ απομονωμένα μέσα στο σώμα του σχολείου. Πέραν τούτων, μεγάλο μέρος των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι περισσότερο θεωρητική κατάρτιση, βιβλιογραφική έρευνα, μια σειρά από παιχνίδια και συζητήσεις για μια μικρή ομάδα παιδιών σε κάθε σχολείο. Ολο αυτό το σύστημα θα πρέπει να δώσει τη θέση του στην εποχή του αειφόρου σχολείου. Το αειφόρο σχολείο είναι εκείνο που υλοποιεί ό,τι διδάσκει. Είναι το σχολείο που αναπτύσσει την κριτική σκέψη, την ικανότητα

να θέτουμε ερωτήσεις και να ψάχνουμε για τις απαντήσεις. Είναι εκείνο όπου τα παιδιά μαζί με τους δασκάλους και τους γονείς τους δρουν και δεν θεωρητικολογούν, εμβαπτίζονται στην εμπειρία, υλοποιούν συγκεκριμένα σχέδια στην πράξη και όχι απλώς πάνω στο χαρτί. Τα παιδιά στο αειφόρο σχολείο θα μάθουν για τα δάση, για την προσφορά τους στον άνθρωπο και τον πολιτισμό, για την αυθύπαρκτη αξία τους, για το χώρο και την κατοικία που προσφέρουν σε εκατομμύρια είδη φυτών, ζώων, εντόμων. Θα παίξουν τυφλόμυγα στο δάσος, θα αγκαλιάσουν τα δέντρα, θα υπολογίσουν τη διάμετρό τους, την ηλικία τους, θα μάθουν να ξεχωρίζουν ορισμένα κοινά είδη δασικών δέντρων. Δεν θα μείνουν, όμως, εκεί. Δεν θα επιστρέψουν κουρασμένα και ευχαριστημένα στο σπίτι τους, για να συνεχίσουν την επόμενη ημέρα τη ζωή τους «ως συνήθως». Τα παιδιά του αειφόρου σχολείου θα συζητήσουν, θα επινοήσουν, θα προτείνουν, θα σχεδιάσουν, θα οργανώσουν και θα υλοποιήσουν συγκεκριμένες δράσεις, ώστε να μειώσουν τη δυσμενή επίπτωση των καθημερινών τους δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. Τα παιδιά ασφαλώς πρέπει να μάθουν να εκτιμούν και να απολαμβάνουν το ωραίο, τους ωραίους πίνακες, τα ωραία γλυπτά και ακόμη περισσότερο τη λαϊκή τέχνη. Ωστόσο, όταν τα ξύλινα γλυπτά προέρχο-

νται από τροπικά δάση που υποχωρούν άτακτα μπροστά στο αλυσοπρίονο, όταν για τα πολυτελή έπιπλα που γεμίζουν τα σαλόνια μας αποψιλώνονται τεράστιες εκτάσεις τροπικών δασών, τότε ψάχνουμε για άλλες εκφράσεις της τέχνης και για άλλα υλικά. Οταν σε κάθε σχολείο με τη μορφή των φωτοτυπιών καταστρέφονται κάθε χρόνο ολόκληρα δάση, θα πρέπει να βρούμε τρόπους να σταματήσουμε την καταστροφή. Να πούμε όχι στη σπάταλη χρήση φωτοτυπιών. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, οι ιστοσελίδες, οι φορητοί υπολογιστές, οι μικρές φορητές μνήμες κάνουν την ανάγκη των φωτοτυπιών όλο και μικρότερη. Μειώνοντας τις φωτοτυπίες, μειώνουμε τον αριθμό των δέντρων που κόβονται, για να γίνουν χαρτί. Τα παιδιά θα πρέπει να αποκτήσουν γνώσεις σχετικά με τα τεχνητά δάση και θα πρέπει να θυμούνται πάντα να ψάχνουν τις ετικέτες στα έπιπλα που αγοράζουν. Μπορούν να ζητούν πληροφορίες για την προέλευση του ξύλου. Προέρχεται από πρωτογενή δάση ή από τεχνητά; Στο σχολείο τους φτάνουν συχνά πληροφορίες για προγράμματα δενδροφύτευσης ή για ομάδες ανθρώπων που εθελοντικά αναλαμβάνουν να επιτηρούν μία περιοχή για την εκδήλωση πυρκαγιάς. Σε αρκετά σχολεία συνεργάστηκαν οι γονείς με τα παιδιά τους και πέρασαν αρκετές ώρες στα δασικά παρατηρητήρια. Μέσα στη σκοπιά έμαθαν μαζί να διαβάζουν το χάρτη, να προσανατολίζονται, να χρησιμοποιούν τα κιάλια, το γουόκι-τόκι. Εμαθαν ότι είναι ωραίο να βρίσκονται μαζί για ένα ευγενικό σκοπό, αφήνοντας για λίγο στην άκρη τις κλασικές ερωτήσεις «τελείωσες τα μαθήματά σου;»,

¥Î ¦ÁÑÀÁļΠÀÄÈŽÑÎØ Ò×ÎËļÎا ļÍÀÈ ºÍÀÖ ÃÈÀÆÕÍÈÒÌ½Ö ÌÄÓÀÉ¿ Ò×ÎËļÕÍ ÌÄ ÒÓ½×Î ÓÎ ÒØÍÎËÈʽ ¦ÏÑÀÒ¼ÍÈÒÌÀ§ ÓÎØ Ò×ÎËļÎØ ÏÎÓÄËļ ÏÑÕÓÎÁÎØ˼À ÓÎØ ÒØÌÁÎØ˼ÎØ ÏÄÑÈÁÀËËÎÍÓÈÊ»Ö ÄÊÏÀ¼ÃÄØÒÇÖ ÓÇÖ ËËÇÍÈÊ»Ö ÓÀÈÑļÀÖ ÄÑÈÁ ËËÎÍÓÎÖ ÊÀÈ ÎËÈÓÈÒÌο ¿ÑÈÀ ÄÏÈüÕÉÇ Ä¼ÍÀÈ Ç ÄÍÒÕÌ ÓÕÒÇ ÓÇÖ ÈúÀÖ ÓÇÖ ÀÄÈÅÎѼÀÖ ÒÄ Ê ÔÄ ÏËÄØÑ ÓÇÖ ÙÕ»Ö ÓÎØ Ò×ÎËļÎØ ÃÇËÀû ÒÓÇ ÃÈμÊÇÒÇ ÒÓÇ ÌÀÔÇÒÈÀÊ» ÃÈÀÃÈÊÀÒ¼À ÒÓÇ ÃÈÀ×ļÑÈÒÇ ÓÕÍ ÊÓÈѼÕÍ ÒÓÈÖ ÌÄÓÀÊÈÍ»ÒÄÈÖ ÒÓÈÖ Ò׺ÒÄÈÖ ÓÎØ Ò×ÎËļÎØ ÌÄ ÓÇ Ò×ÎËÈÊ» ÊÎÈͽÓÇÓÀ ÒÓÎÍ ÓѽÏÎ ÏÎØ ÊÀÓÀÍÀËÐÍÄÓÀÈ Ç ÄͺÑÆÄÈÀ ÊÓË «ÎÑÇÆμ ÓÎØ ¦ÁÑÀÁļÎØ ÀÄÈŽÑÎØ Ò×ÎËļÎا ļÍÀÈ Ç 8JOE ÊÀÈ ÓÎ ¼ÃÑØÌÀ ÏÎÃÎÒ ÊÇ ÈÀ ÏÄÑÈÒÒ½ÓÄÑÄÖ ÏËÇÑÎÅÎѼÄÖ ÊÀÈ ÆÈÀ ÃÇËÐÒÄÈÖ ÒØÌÌÄÓÎ×»Ö ÓÕÍ Ò×ÎËļÕÍ ÄÏÈÒÊÄÅÔļÓÄ ÓÇÍ ÈÒÓÎÒÄ˼ÃÀ XXX BFJGPSPTYPMFJP HS

«τι ώρα έχεις φροντιστήριο;», ή «τι πήρες στο διαγώνισμα;». Σε ένα δημοτικό σχολείο που βρισκόταν πολύ κοντά σε αλσύλλιο, τα παιδιά ζήτησαν τη βοήθεια των δασκάλων, των γονέων και του δημάρχου, για να περιποιηθούν και να βελτιώσουν αυτό το δασάκι. Εστειλαν επιστολές με τα απαραίτητα ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, ωστόσο αυθεντικές. Σε λίγο τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Τα γέρικα και ταλαιπωρημένα από την έλλειψη νερού δέντρα, οι θάμνοι με τα σκουπίδια ανάμεσα στα κλαδιά τους, το ταλαιπωρημένο γρασίδι, οι σπασμένες και αναποδογυρισμένες πλάκες στα μονοπάτια, σιγά-σιγά άλλαξαν, καθώς τα παιδιά μαζί με τους μεγάλους άρχισαν τις επεμβάσεις τους. Ο δήμος έστειλε ένα συνεργείο, για να βοηθήσει τα παιδιά να μαζέψουν τα σκουπίδια, το γειτονικό φυτώριο δώρισε μερικά μικρά δέντρα, ο δήμος αγόρασε περισσότερα, οι γονείς έφεραν σκαλιστήρια,

ο γεωπόνος επισκεύασε το χαλασμένο υπόγειο δίκτυο αυτόματου ποτίσματος… Μέσα σε λίγους μήνες το δασάκι ήταν αγνώριστο: ήταν ένα ωραίο, μικρό και υγιές δάσος. Τα παιδιά ένιωσαν υπερήφανα και προχώρησαν ακόμη περισσότερο. Υιοθέτησαν το δασάκι, του έδωσαν ένα δικό τους όνομα, κρέμασαν πινακίδες με τα ονόματα των δέντρων και συμφώνησαν να το επισκέπτονται μία φορά την εβδομάδα σε μικρές ομάδες, για να το φροντίζουν. Να μην ξαναγίνει ποτέ όπως ήταν πριν, να μην ξαναρθεί στο προηγούμενο χάλι. Μάλιστα «θυσίασαν» και δύο από τους σχολικούς περιπάτους και τους αξιοποίησαν μέσα στο δασάκι τους, για να το ευχαριστηθούν, να το περιποιηθούν, να ακούσουν τα πουλάκια που κελαηδούσαν στα κλαδιά των δέντρων. Τώρα πια τίποτε δεν σταματούσε τα παιδιά! Αποφάσισαν να συμμετάσχουν στη δενδροφύτευση που προγραμμάτισε η Δασική Υπηρεσία και κάλεσαν ένα δασολόγο να τους διδάξει και να τους δείξει πώς φυτεύεται σωστά ένα δέντρο. Ζήτησαν από την διευθύντρια και τους δασκάλους τους να πάνε μία ημερήσια εκδρομή στον κοντινό Εθνικό Δρυμό, για να μάθουν περισσότερα για το δάσος, να γνωρίσουν περισσότερα δέντρα, να ακούσουν διαφορετικά κελαηδίσματα. Ετσι, έμαθαν πολλά «δασικά» τραγούδια και συνέβαλαν να μειωθεί, όσο μπόρεσαν τέλος πάντων, το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ολα αυτά θα ήταν ένα παραμύθι επιστημονικής φαντασίας ή σκέτης φαντασίας, αν δεν ήταν όλα αληθινά. Το αειφόρο σχολείο αυτό θέλει να κάνει: να μάθει στα παιδιά να τραγουδούν μαζί με τα πουλιά. J

55

Í5IFTJT

ορθολογική και ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία των δασών αποτελεί σήμερα όχι μόνο μονόδρομο όλων των ανεπτυγμένων κοινωνιών, αλλά και σημαντική προτεραιότητα των αναπτυσσόμενων κρατών, γεγονός που υποδεικνύει τη βαρύτητά του στην πορεία της ζωής του πλανήτη στο μέλλον. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα κράτη υιοθετούν νομικά πλαίσια που επιτρέπουν την πιο άμεση λήψη αποφάσεων σχετικά με την προστασία και διαχείριση των δασών, στοχεύοντας έτσι στην εγκαθίδρυση μιας πιο αποτελεσματικής πολιτικής όχι μόνο κρατικά, αλλά και παγκόσμια. Η τεχνολογία που έχει κάνει τεράστια άλματα προόδου ειδικά την τελευταία δεκαετία, μπορεί να προσδώσει σημαντικά συστατικά στη δύσκολη προσπάθεια τοπικών, κρατικών και διεθνών οργανισμών για αποτελεσματική διαχείριση και προστασία των δασών. Ενα σύστημα πρόληψης και διαχείρισης κινδύνου δασικών πυρκαγιών, αποτελούμενο από εξοπλισμό, λογισμικό, εξειδικευμένες υπηρεσίες και χαρτογραφικά δεδομένα, μπορεί να παρέχει την πληροφοριακή υποστήριξη που χρειάζεται για την αντιμετώπιση και διαχείριση του κινδύνου των δασικών πυρκαγιών σε όλα τα στάδια του φαινομένου, δίνοντας έτσι ένα σημαντικό εφόδιο στους αρμόδιους φορείς για ολοκληρωμένη διαχείριση και προστασία του δασικού πλούτου τους. Η παραγωγικότητα, η ασφάλεια, καθώς και η ποιότητα ζωής των πολιτών μπορούν να βελτιωθούν με την ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος, το οποίο προειδοποιεί άμεσα, προβλέπει τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς, ανιχνεύει την εκδήλωσή της, προβλέπει την εξάπλωσή της και παρέχει κρίσιμες πληροφορίες για τη διαχείριση κατά την κρίση, για την αποτίμηση της ζημιάς και την υποστήριξη της διαδικασίας αποκατάστασης. Η ολοκλήρωση του συστήματος δίνει τη δυνατότητα στους αρμόδιους φορείς να έχουν καλύτερο σχεδιασμό για την προετοιμασία και την ετοιμότητά της, αποτελεσματικότερη διαχείριση του προσωπικού και των πόρων τους κατά την πρόληψη και αντιμετώπιση κινδύνων, άμεση ανταπόκριση σε περιπτώσεις καταστροφικών πυρκαγιών, αποδοτικότερη λήψη αποφάσεων, βελτιωμένο συντονισμό, ευέλικτη διαχείριση ενεργειών αποκατάστασης και καλύτερη πληροφόρηση των πολιτών. Στόχος ενός τέτοιου συστήματος είναι να λειτουργήσει ως σύστημα λήψης α ¢ Ê Õ ÍÍÇÖ ÄÓѽÆÊÕÍÀÖ Ä¼ÍÀÈ $&0 ÓÇÖ B1 -UE ÊÀÈ Î Ê ÀÁÑÈ»Ë « ÀØѺËËÇÖ Ä¼ÍÀÈ $&0 ÓÇÖ (&5 -UE

56

Ô á ©¡ à © Ò ¡ © {â© © pâ©Ï á © ©{ ä©¡ à© Ò ¡ © © â © © © á ©Òp © â ©â © ©{ à

Ëá © Ò © © pâ ©{ ¡©{ ß ¡ ©p ©p â ¡ © { â{ © © p { ä © ©p ß ©{ â © {ß © ©{¡

Ενθαρρυντικά βήματα τεχνολογικών λύσεων ¥ÕÍ Õ ÍÍÇ ÄÓѽÆÊÕÍÀ ÊÀÈ ÀÁÑÈ»Ë « ÀØѺËËÇ ποφάσεων αναφορικά με το κομμάτι των πυρκαγιών, καλύπτοντας ολοκληρωμένα όλα τα στάδια του φαινομένου, δηλαδή: α) διαχείριση, β) προστασία, γ) πρόβλεψη πυρκαγιών, δ) έγκαιρη ενημέρωση φορέων και πολιτών, ε) διαχείριση πυρκαγιών, στ) εκτίμηση ζημιών και ζ) αποκατάσταση. Οι τεχνολογίες συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών και τηλεπισκόπησης είναι τα βασικά συστατικά από τα οποία θα αποτελείται το σύστημα. Η βασική του λειτουργικότητα ξεκινάει από την αξιοποίη-

ση χαρτογραφικών δεδομένων που εισάγονται σε αυτό, σε συνδυασμό με έξυπνες τεχνικές και αλγορίθμους, οι οποίοι τα επεξεργάζονται. Τελικά, το σύστημα παρέχει στους χρήστες του ένα σύνολο πληροφοριών, συμβάλλοντας τόσο στην καλύτερη εκτίμηση κινδύνου δασικών πυρκαγιών, όσο και στον πληρέστερο συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων πριν και μετά την εκδήλωση της δασικής πυρκαγιάς. Τα δεδομένα που το σύστημα αξιοποιεί είναι δεδομένα μετεωρολογικών σταθμών, δεδο-

Ö Ò © à© { â © pß © { â ©p ß ¡©{ â ©{¡ Ò © ©Ò © á © {Ò © © Ò © { Ò © ©{ à

p â ¡{ © { ä{ ©{ ¡ ¡©{¡ Ò © © pß ©{ à © { p ä©pß © © â© ä p ©{

Ë { pâ © © ß © pß ©{ ©pß © á © âp

μένα εικόνας από κάμερες, και δορυφορικά δεδομένα που συμβάλλουν στον εντοπισμό σημείου εκδήλωσης φωτιάς (ή ακριβέστερα, αισθητής μεταβολής της θερμοκρασίας εδάφους) σε σχεδόν πραγματικό χρόνο ενημέρωσης.

Η ροή εργασιών μέσα στο σύστημα ξεκινάει από το σύστημα άμεσης προειδοποίησης, που με συνδυασμό των μετεωρολογικών δεδομένων, της παρακολούθησης δασικών εκτάσεων με κάμερες και των δορυφορικών δεδομένων που εντοπί-

ζουν εστίες πυρκαγιάς, προβλέπει τον κίνδυνο εκδήλωσης ή/και την εκδήλωση πυρκαγιάς και προσδιορίζει τη σχετική περιοχή. Στη συνέχεια, αναλαμβάνει το κέντρο διαχείρισης πυρκαγιάς, το οποίο προβλέπει την εξάπλωσή της, αξιοποιώντας επιπλέον πληροφορίες, όπως τα είδη βλάστησης της περιοχής που έχουν υπολογιστεί με μεθόδους τηλεπισκόπησης, και παρέχει κρίσιμες πληροφορίες για τη διαχείριση κατά την κρίση. Ταυτόχρονα, το σύστημα ενημερώνει με τις πληροφορίες αυτές όλους τους διαθέσιμους πόρους στο πεδίο (ανθρώπους, οχήματα, κλπ.), ενώ λαμβάνει από αυτούς ενημερωμένα δεδομένα αναφορικά με την εξέλιξη της πυρκαγιάς. Επίσης, το σύστημα μπορεί να παρέχει μία online αποτύπωση της κατάστασης ανά πάσα στιγμή στους χρήστες, ώστε να λαμβάνονται καλύτερες και ταχύτερες αποφάσεις, ενώ παρέχει και κατάλληλα εργαλεία για την αποτίμηση της ζημιάς και την υποστήριξη της διαδικασίας αποκατάστασης από την πυρκαγιά με τη βοήθεια ειδικών δορυφορικών εικόνων. Σε οποιαδήποτε περιοχή διαθέτει εξαιρετικά πλούσια δασικά φυσικά οικοσυστήματα, το παραπάνω σύστημα δίνει τη δυνατότητα στον αρμόδιο φορέα να βελτιώσει σημαντικά το σχεδιασμό του σε επίπεδο προετοιμασίας και ετοιμότητας ως προς την πρόληψη και αντιμετώπιση πυρκαγιών. Ταυτόχρονα, προσφέρει πολύ χρήσιμα εργαλεία για την αποτελεσματική και ορθολογική διαχείριση του προσωπικού και των πόρων κατά την αντιμετώπιση των φαινομένων πυρκαγιάς, δίνοντας ευκαιρίες για άμεση ανταπόκριση κατά τη διάρκεια των κινδύνων, βασιζόμενη στην αποδοτικότερη λήψη αποφάσεων. Τέλος, προσφέρει ποικιλία τρόπων για καλύτερη πληροφόρηση των πολιτών, αλλά και ενημέρωσης και αξιοποίησης άλλων φορέων, όπως, για παράδειγμα, τις πυροσβεστικές υπηρεσίες. Ακολουθώντας τις εξελίξεις στον τομέα των υποδομών των πληροφοριακών συστημάτων στην Ελλάδα, και πιο συγκεκριμένα της Εθνικής Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών (ΕΥΓεΠ), το σύστημα έχει τη δυνατότητα, ακόμα και αν έχει υλοποιηθεί σε τοπικό επίπεδο (πχ. νομαρχία), να παρέχει όλες τις πληροφορίες (σε πραγματικό χρόνο ή όχι) σε μία πιο κεντρική υπηρεσία (όπως τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας), μέσω ειδικών λειτουργιών για υπηρεσία θέασης, δίνοντας έτσι τη γενική εικόνα που μπορεί να απαιτεί ένας πιο κεντρικός φορέας, για να μπορέσει να δράσει σε περίπτωση που απαιτείται ή σε περίπτωση που μία φωτιά επεκταθεί πέραν των διοικητικών συνόρων του φορέα στον οποίο ανήκει το σύστημα. Αυτή η λειτουργικότητα είναι πλήρως συμβατή με την κοινοτική οδηγία του INSPIRE, η εφαρμογή της οποίας είναι πλέον απαραίτητη από όλους τους δημόσιους φορείς γεωχωρικών δεδομένων. J

57

Í5IFTJT

ξ ορισμού, ως οικοτουρισμός νοείται ο τουρισμός σε φυσικές περιοχές, ο οποίος -αντίθετα με το μαζικό τουρισμόδεν υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής, όπου και αναπτύσσεται, προωθεί την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντός της και συμβάλλει στην ευημερία των τοπικών πληθυσμών. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η οικοτουριστική ανάπτυξη προϋποθέτει ένα υγιές φυσικό περιβάλλον και, συνεπώς, η προστασία του είναι αναγκαία για τη βιωσιμότητα των οικοτουριστικών επιχειρήσεων. Μία χώρα, όπως η Ελλάδα, με ανεξάντλητες πηγές φυσικού πλούτου και μοναδική πολιτιστική κληρονομιά, διαθέτει όλα τα προσόντα, για να αναπτυχθεί οικοτουριστικά. Τα προσόντα αυτά αποτελούν ένα πολύτιμο φυσικό κεφάλαιο, που μπορεί να παρέχει θαυμάσιες ευκαιρίες στους οικοτουρίστες και να αποτελέσει σημείο αναφοράς της οικοτουριστικής ανάπτυξης στη χώρα μας -αρκεί να το κατανοήσει κάποια στιγμή η πολιτεία. Στο νότιο τμήμα του νομού Φλωρίνης, μεταξύ άλλων, υπάρχουν τρεις προστατευόμενες περιοχές στο δίκτυο Natura 2000, τέσσερις λίμνες μοναδικού φυσικού κάλλους και υδροβιότοποι σπάνιων πουλιών, δύο κατάφυτοι ορεινοί όγκοι, βραβευμένοι αμπελότοποι και παραδοσιακά γραφικά χωριουδάκια. Μία ομάδα επαγγελματιών αναγνώρισε στον τόπο της όλα εκείνα τα στοιχεία που θα οδηγούσαν σε μία επιτυχημένη οικοτουριστική ανάπτυξη, και έτσι το 2001 αποφάσισε να ιδρύσει την Εταιρεία Οικοτουρισμού Βιτσίου (ΕΟΒ). Πρόκειται για μία εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με στόχο να προάγει τον οικοτουρισμό στην περιοχή ως εναλλακτική πρόταση στήριξης της τοπικής οικονομίας και της περιφερειακής ανάπτυξης, η οποία θα συμβάλει παράλληλα στην προστασία και ανάδειξη του φυσικού τοπίου. Σήμερα τα ενεργά μέλη της ΕΟΒ είναι περίπου 30 φορείς και επιχειρήσεις, που μπορούν να προσφέρουν στον επισκέπτη ολοκληρωμένες υπηρεσίες διαμονής, εστίασης, γνωριμίας με τα προϊόντα της περιοχής, δραστηριότητες υπαίθρου και επίσκεψης στα πιο αξιόλογα σημεία της περιοχής. Η ιππασία, η ποδηλασία βουνού, η ορειβασία και η πεζοπορία στα κατάφυτα ορεινά μονοπάτια, το κανό στις λίμνες, η παρατήρηση πουλιών και η ενημέρωση που παρέχουν τα καταφύγια του «Αρκτούρου» και τα «Κέντρα Πληροφόρησης των Λιμνών», είναι μερικές από τις δραστηριότητες που ¢ Ê «Ñ»ÒÓÎÖ Ï½ÒÊÎÖ Ä¼ÍÀÈ ÒØÍÓÎÍÈÒÓ»Ö ÓÇÖ ÓÀÈÑļÀÖ ¢ÈÊÎÓÎØÑÈÒÌο ÈÓÒ¼ÎØ

58

Οικοτουριστικά διδάγματα

¥ÎØ «Ñ»ÒÓÎØ Ï½ÒÊÎØ

μπορεί να απολαύσει ο επισκέπτης στην περιοχή, ενώ ταυτόχρονα ευαισθητοποιείται και γίνεται αρωγός της προσπάθειας για την προστασία του περιβάλλοντος. Μεταξύ των δράσεών της συγκαταλέγονται οι προσπάθειες διασύνδεσης του αθλητισμού με τη φύση. Φέτος συνδιοργάνωσαν για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά το διεθνή ποδηλατικό αγώνα βουνού Transnatura-Μountain Bike. Ο τετραήμερος αγώνας διέσχισε τους νομούς Φλώρινας, Καστοριάς και Κοζάνης, με το 90% της διαδρομής να περνά από ορεινά μονοπάτια. Στόχος του αγώνα είναι να αναδειχθούν οι περιοχές της δυτικής Μακεδονίας που συνδέονται μέσα από τις προστατευμένες περιοχές Natura 2000, τα μονοπάτια Ε4 και Ε6, το βιότοπο της καφέ αρκούδας, τη ζώνη ΟΠΑΠ αμπελοκαλλιέργειας του Αμυνταίου, τα ορεινά βοσκοτόπια της Βλάστης, τις πηγές του Αλιάκμονα και τους παραποτάμους του -πηγή ζωής για όλη τη δυτική Μακεδονία. Το Μάιο του 2010 διοργάνωσαν με μεγάλη επιτυχία το διήμερο ελεύθερης ιππασίας Transnatura-Horse Riding, το οποίο περιελάμβανε σεμινάρια εκπαίδευσης αλόγων και πορεία ελεύθερης ιππασίας στο μονοπάτι Ε4 στους πρόποδες του Βιτσίου. Τα αθλήματα στη φύση δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες να ενσωματωθούν στο φυσικό περιβάλλον, χωρίς να το διαταράσσουν με την παρουσία τους. Συγχρόνως, ευαισθητοποιούνται από την απαράμιλλη ομορφιά της φύσης και γίνονται κήρυκες της ανάγκης σεβασμού και προστασίας της. Το σημαντικότερο, ίσως, επίτευγμα της ΕΟΒ, όμως, είναι η δημιουργία οικοτουρι-

στικής συναντίληψης στα μέλη της, κατανοώντας ότι η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος είναι άμεσα συνυφασμένη με τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων. Η ΕΟΒ διευκολύνει την έρευνα για τις επιδράσεις των οικοτουριστικών δραστηριοτήτων στα οικοσυστήματα, τον πολιτισμό κλπ., στοχεύοντας στην αειφορική ανάπτυξη της περιοχής και ανάδειξη των πολιτισμικών της χαρακτηριστικών, ενώ συμμετέχει ενεργά σε νομαρχιακά και δημοτικά συμβούλια, όταν πρόκειται για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν στον τουρισμό και το περιβάλλον. Δεν λείπουν βέβαια και οι δυσκολίες. Η σήμανση και συντήρηση μονοπατιών στα δάση, η έλλειψη εκπαιδευμένου προσωπικού περιήγησης των επισκεπτών στη φύση και η ελλιπής στήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελούν ορισμένες από αυτές τις δυσκολίες. Δεδομένου ότι ο τουρισμός είναι μία από τις βασικές πηγές εισοδήματος στη χώρα μας, θα θέλαμε με το παράδειγμά μας να σας δείξουμε ότι οι ήπιες μορφές τουρισμού είναι μία εναλλακτική πρόταση, η οποία μπορεί με κατάλληλο σχεδιασμό και στρατηγική τόσο σε τοπικό, όσο και σε ευρύτερο περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, να προσφέρει θέσεις εργασίας, να συμβάλει στην αποκέντρωση και να κρατήσει τους νέους στην περιφέρεια, ενώ παράλληλα η ανάπτυξη του οικοτουρισμού θα συνεισφέρει αποτελεσματικά στην προστασία και διαφύλαξη της φυσικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς. J

πορεί στο σχολείο να μαθαίνουμε ότι μας παρέχουν οξυγόνο, ότι συγκρατούν το έδαφος και το νερό, μπορεί να αξιολογούμε ως σημαντική την αισθητική απόλαυση που μας προσφέρουν και να υπεραμυνόμαστε θεωρητικά της ανάγκης να προστατευτούν. Ομως, η αλήθεια είναι ότι θυσιάζουμε εύκολα τα δέντρα και τα φυτά, αν θεωρούμε ότι με αυτό τον τρόπο θα αποκομίσουμε οικονομικά οφέλη. Την ίδια στιγμή, όμως, αγνοούμε πόσα χρήματα χάνουμε εξαιτίας της έλλειψης πρασίνου εντός και πέριξ των πόλεων. Ενα ώριμο δέντρο ηλικίας 50 ετών στη διάρκεια της ζωής του εκτιμάται ότι προσφέρει περιβαλλοντικά οφέλη αξίας 125.000 ευρώ. Οι «υπηρεσίες» αυτές είναι πολύπλοκες και πολλαπλές. Κατ’ αρχάς, ο καθαρισμός της ατμόσφαιρας, μέσω των στομάτων που διαθέτει, αλλά και η συγκράτηση του εδάφους -ένας φυσικός πόρος εξαιρετικά πολύτιμος λόγω της αναγκαιότητάς του αλλά και της δυσκολίας του να δημιουργηθεί. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι εξαιτίας της διάβρωσης χάνουμε έδαφος ίσο με την έκταση ενός μικρού νησιού κάθε χρόνο. Εξαιρετικά σημαντική, επίσης, είναι η συγκράτηση του νερού και ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα, ιδιαίτερα σε μία χώρα, όπως η Ελλάδα που έχει έντονο πρόβλημα λειψυδρίας. Φυσικά, τα οικονομικά οφέλη πολλαπλασιάζονται, όταν πρόκειται για μεγαλύτερες φυτεμένες εκτάσεις, έτσι ώστε να δημιουργείται ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Εχει μεγάλη σημασία πώς και με ποια είδη είναι φυτεμένες αυτές οι εκτάσεις. Γιατί, βέβαια, δεν είναι ίδιες οι «υπηρεσίες» ενός στρέμματος με γρασίδι, χαμηλή βλάστηση ή έστω θάμνους σε σχέση με ένα στρέμμα με υψηλά δέντρα. Ενα στρέμμα δεντροφυτεμένο με 4050 ώριμα δέντρα έχει τη δυνατότητα να δεσμεύσει 650 κιλά διοξειδίου του άνθρακα ανά έτος, περίπου τις εκπομπές ενός αυτοκινήτου (που διανύει 3.000-4.000 χλμ.) ανά έτος. Ενα αστικό πάρκο 800 στρεμμάτων έχει υπολογιστεί από τους επιστήμονες ότι καθαρίζει την ατμόσφαιρα από τοξικούς ρυπαντές, βοηθώντας όχι μόνο την υγεία των κατοίκων αλλά και εξοικονομώντας χρήματα, καθώς σε διαφορετική περίπτωση θα χρειάζονταν να τοποθετηθούν αντιρρυπαντικά συστήματα. Οι απορρυπαντικές υπηρεσίες που προσφέρονται δωρεάν από ένα πάρκο εντός του αστικού ιστού αποτιμώνται από διεθνή ινστιτούτα σε περί Ê ¥ ÍÈÀ ÄÕÑÆÈÎÏοËÎØ Ä¼ÍÀÈ ÃÇÌÎÒÈÎÆÑ ÅÎÖ ÒÓÇÍ ÄÅÇÌÄѼÃÀ ¦ ÀÔÇÌÄÑÈÍ»§ ÒÄ ÔºÌÀÓÀ ÄÑÈ Á ËËÎÍÓÎÖ

Κάτι περισσότερο από «διακόσμηση»... ¥ÇÖ ¥ ÍÈÀÖ ÄÕÑÆÈÎÏοËÎØ που 29.000 ευρώ ετησίως. Ας σκεφτούμε, λοιπόν, με βάση αυτούς τους υπολογισμούς πόσα εκατομμύρια ευρώ σπαταλιούνται, κάθε φορά που μία μεγάλη πυρκαγιά κατακαίει χιλιάδες στρέμματα δάσους, ειδικά όταν πρόκειται για δασικές εκτάσεις κοντά στην πόλη, όπως η Πεντέλη και η Πάρνηθα. Και βέβαια, σε αυτό το κόστος θα πρέπει να προσθέσουμε και τα κονδύλια που χρειάζονται στη συνέχεια για αντιπλημμυρικά έργα και αναδασώσεις. Το μεγαλύτερο κόστος, ωστόσο, είναι οι ανθρώπινες ζωές που χάνονται εξαιτίας της μόλυνσης της ατμόσφαιρας, φαινόμενο που σε μεγάλο βαθμό θα μπορούσε να θεραπευτεί, εφόσον αποφασίζαμε να αυξήσουμε δραστικά το πράσινο στις πόλεις. Σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (στοιχεία του 2009) υπολογίζεται ότι 350.000

άνθρωποι στην Ευρώπη χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους εξαιτίας της ρύπανσης, ενώ το προσδόκιμο ζωής μειώνεται κατά εννιά μήνες. Βέβαια, σε αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να προσθέσουμε και το κόστος για τα συστήματα υγείας από την αύξηση των χρόνιων προβλημάτων υγείας. Το πρόβλημα σχετίζεται κυρίως με τα αιωρούμενα σωματίδια που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα από τις διαδικασίες καύσης (αυτοκίνητα, θέρμανση) και τα οποία όσο πιο μικρά είναι (πχ. pm 2,5), τόσο πιο φονικά θεωρούνται, καθώς έχουν τη δυνατότητα να διεισδύουν στον ανθρώπινο οργανισμό και κυρίως στους πνεύμονες μεταφέροντας τοξικές ουσίες. Επιδημιολογικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η υψηλή περιεκτικότητα αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα συνδέεται άμεσα με την εκδήλωση άσθματος ή >

59

Í5IFTJT

> καρδιαγγειακών παθήσεων. Τα δέντρα, ειδικά τα πλατύφυλλα, έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν ως φυσικό φίλτρο για τα αιωρούμενα σωματίδια, καθαρίζοντας χωρίς κόστος την ατμόσφαιρα.

Φυσικά κλιματιστικά

Μία καλοκαιρινή ημέρα με υψηλές θερμοκρασίες, όποιος ανεβαίνει τη λεωφόρο Μεσογείων στο ύψος του νοσοκομείου Σωτηρία, θα διαπιστώσει ότι ένα ευχάριστο αεράκι απαλύνει την αίσθηση δυσφορίας. Η θερμοκρασία στο τμήμα της λεωφόρου, όπου στα δεξιά εκτείνεται το δάσος του νοσοκομείου, είναι 2 έως 3 βαθμούς Κελσίου χαμηλότερη, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα ρεύμα δροσερού αέρα. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι το καλοκαίρι η διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στο κέντρο της πόλης και στα βόρεια προάστια μπορεί να φτάσει ακόμα και τους 10 βαθμούς Κελσίου, φαινόμενο που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη βλάστηση της περιοχής. Ελλείψει βλάστησης, όμως, επιστρατεύονται τα κλιματιστικά που πλέον στις περισσότερες αστικές περιοχές θεωρούνται απαραίτητα. Υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα λειτουργούν περίπου επτά εκατ. κλιματιστικά και ο αριθμός τους αυξάνεται κάθε χρόνο. Το άμεσο κόστος για τη λειτουργία αυτών των μηχανημάτων, τα χρήματα που πληρώνουμε δηλαδή στη ΔΕΗ, για να επι-

60

τύχουμε τη μείωση της θερμοκρασίας κατά δέκα βαθμούς σε μία ημέρα καύσωνα με τη χρήση του κλιματιστικού, είναι μεγάλο. Υπάρχει όμως και ένα «κρυφό» κόστος: εκείνο που θα πληρώνουμε από το 2013, προκειμένου η ΔΕΗ να αγοράσει δικαιώματα εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα CO2 για την παραγωγή ενέργειας, 5.200 MW από λιγνίτη, 750 MW από πετρέλαιο και των 2.000 MW φυσικού αερίου. Παράλληλα, ενώ η νομοθεσία υπαγορεύει τουλάχιστον το ένα τρίτο του οικοπέδου να μένει άχτιστο και να καλύπτεται από βλάστηση, πρακτικά, όπως όλοι μπορούμε να δούμε από τις νέες οικοδομές στην Αθήνα, κάτι τέτοιο δεν εφαρμόζεται. Οι εργολάβοι προκρίνουν τα περισσότερα κτισμένα τετραγωνικά, -είναι γνωστές οι προσπάθειες που γίνονται για την αύξηση του συντελεστή δόμησης σε πολλές περιοχές- σε σχέση με τη διαμόρφωση πρασίνου στον περιβάλλοντα χώρο. Και όμως, η συγκεκριμένη τακτική είναι παράλογη όχι μόνο με περιβαλλοντικούς, αλλά και με οικονομικούς όρους. Μελέτες έχουν δείξει ότι η αξία ενός ακινήτου που διαθέτει πέριξ ελεύθερο χώρο και πράσινο, αυξάνεται από 5%-18% σε σχέση με άλλα ακίνητα στην ίδια περιοχή που δεν διαθέτουν φύτευση. Ας μην μιλήσουμε βέβαια για την προστιθέμενη αξία διαμερισμάτων ίδιων τετραγωνικών μέτρων που βρίσκονται σε προνομιακές περιοχές με πράσινο και ελεύθερους χώρους.

«Η ανάπτυξη του αστικού πρασίνου δεν είναι διακόσμηση και μπορεί να αποφέρει σημαντικά και μετρήσιμα οικονομικά οφέλη», τονίζει ο γεωπόνος κ. Σταμάτης Σεκλιζιώτης. Η έλλειψη πρασίνου στις πόλεις κοστίζει πολύ στην οικονομία, καθώς χρειάζεται να πληρώνουμε για υπηρεσίες που σε διαφορετική περίπτωση θα είχαμε δωρεάν, όπως εξηγεί. Το παράλογο είναι ότι ενώ από τη μία αναγνωρίζουμε ότι το πράσινο αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής μας, και είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε για αυτό, πολύ εύκολα το θυσιάζουμε. Αγοράζουμε για παράδειγμα ένα σπίτι στα προάστια όπου υπάρχει περισσότερος ελεύθερος χώρος και πράσινο ή φτιάχνουμε εξοχικό στο οποίο καταφεύγουμε με την πρώτη ευκαιρία, όμως τελικά μεταφέρουμε και εκεί τις κακές συνήθειες του κέντρου της πόλης, ξεριζώνοντας δέντρα και μειώνοντας τις πράσινες εκτάσεις, προκειμένου να αυξήσουμε τα τετραγωνικά της κατοικίας μας. Ετσι, στο Ντράφι για παράδειγμα ή στον Αγιο Στέφανο είναι συχνό το φαινόμενο να καταπατείται το δάσος και να καταστρέφεται η δασική έκταση, για να χτιστεί ένα τεραστίων διαστάσεων σπίτι με ελάχιστη βλάστηση γύρω από αυτό. Είναι απορίας άξιο γιατί κάποιος πληρώνει υπέρογκα ποσά για ένα σπίτι στο δάσος ή στην εξοχή, όταν τελικά δεν απολαμβάνει τα οφέλη της πανάκριβης επιλογής του. J

¥

ο περιαστικό δάσος είναι πραγματικότητα σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Από το Wienerwald της Βιέννης μέχρι τα δάση μέσα στην πόλη του Ελσίνκι, τα δάση που εισχωρούν μέχρι το κέντρο της πόλης στο Αμστερνταμ, την Κοπεγχάγη, το Μόναχο, τη Μόσχα, τη Σόφια, όπου αναλογούν 30-50 τετ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο (σε αντίθεση με την Αθήνα όπου αναλογούν μονάχα 1-2 τετ.μ.). Η «πολεοδομική λειτουργία» ενός αστικού ή περιαστικού δάσους είναι γνωστή: πέρα από τον καθαρισμό της ατμόσφαιρας, ως ψυχρή επιφάνεια σε σχέση με το θερμό οικοδομημένο και ασφαλτοστρωμένο χώρο, δημιουργεί καθοδικά ψυχρά ρεύματα που ανακουφίζουν την πόλη με οξυγόνο, δροσιά και υγρασία. Σε παγκόσμια κλίμακα τα δάση, και ειδικά τα περιαστικά δάση, ωστόσο, κινδυνεύουν από την επέκταση των πόλεων, και με τα μέσα μεταφοράς να γίνονται προσπελάσιμα και στη χώρα μας είναι «εν δυνάμει οικοδομήσιμη έκταση» κάθε έδαφος, δάσος, παραλία, θαμνότοπος (κάτοικοι της Αθήνας, της Τρίπολης, της Κορίνθου, της Καλαμάτας, της Πάτρας κοκ. είναι αυτοί που κτίζουν βίλες στα καμένα του Μαινάλου…). Στην ιστορική εποχή, η πυρκαγιά ενός δάσους ήταν φυσικό φαινόμενο, και συνέβαλλε στην αναγέννησή του. Τώρα, όμως, που είναι ανθρωπογενής, έχει κίνητρο το κέρδος, και καταστρέφεται το δάσος σε όφελος αυτού. Μπορεί αυτό να αναστραφεί; Σε μία και μόνο περίπτωση: όταν σταματήσει η παραγωγή κέρδους από αυτή την πράξη. Από της συστάσεως του ελληνικού βασιλείου, η ελληνική οικονομία οδηγήθηκε από τα μεγάλα ξένα κεφάλαια στην οικοδομή, το εμπόριο, τη ναυτιλία, και όχι σε ανταγωνιστικούς προς αυτά τομείς, όπως η βιομηχανία και η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου. Αυτό έγινε μόνον όταν ξένα κεφάλαια πήραν στα χέρια τους κερδοφόρους τομείς, όπως το αλουμίνιο, το πετρέλαιο, τα τρόφιμα, μάλιστα απορροφώντας τα ελάχιστα «ελληνικά» κεφάλαια. Ας υποθέσουμε ότι μεταβάλλεται η ελληνική οικονομία. Θα μπορούσαμε να σώζαμε τα δάση μας και μάλιστα τα πλέον ευάλωτα, τα περιαστικά; Θα μπορούσαν να είχαν μια μεταχείριση, όπως τα δάση στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες ή ακόμη στη Φινλανδία, στην Ολλανδία, στη Σουηδία; Αν το ερώτημα αυτό είχε τεθεί πριν από 50 ή έστω 30 χρόνια, η απάντηση θα ήταν καταφατική. Σήμερα, όμως, τα περιθώρια κέρδους του κεφαλαίου στενεύουν συνεχώς ¢ Ê ÄÐÑÆÈÎÖ ÀÑÇÆÈ ÍÍÇÖ Ä¼ÍÀÈ Î̽ÓÈÌÎÖ ÊÀÔÇÆÇÓ»Ö

Αστυ vs δασών

¥ÎØ ÄÕÑƼÎØ ÀÑÇÆÈ ÍÍÇ στο αδιέξοδο ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στον ιδιωτικό χαρακτήρα του κεφαλαίου. Είμαστε πλέον θεατές της αποδόμησης του κράτους πρόνοιας, όπως αυτό μεσουράνησε στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, στις σκανδιναβικές χώρες, στη Βρετανία, στην Ολλανδία, ακόμη και στην Ελβετία. Η διεθνής τάση σήμερα είναι η ιδιωτικοποίηση κάθε κρατικής δραστηριότητας, ακόμη και εκείνων που είναι συστατικά της εθνικής ασφάλειας και της εθνικής κυριαρχίας, όπως η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές, οι υποδομές. Το θέμα έχει αναλύσει πολύ καλά η αντιπρόεδρος του επιμελητηρίου περιβάλλοντος και σύμβουλος Επικρατείας, κ. Μ. Καραμανώφ, στο τελευταίο της βιβλίο «Βιώσιμο Κράτος και Δημόσια Κτήση». Κινήσεις για την «ιδιωτική προστασία» και «ιδιωτική διαχείριση» των δασών έχουν ήδη εμφανιστεί στη χώρα μας. Πρέπει να επισημάνουμε όχι μόνο τις επιταγές συμβούλων, όπως του κ. Ι. Σπράου, που συμβούλευε πώληση της δημόσιας περιουσίας και των δασών για ισοσκελισμό του προϋπολογισμού, ή τώρα της τρόικας, αλλά και τις αλλαγές στο Σύνταγμα που πραγμα-

τοποιούνται σε προκαθορισμένη κατεύθυνση: τόσο στο άρθρο 24, όσο και στα άρθρα αποδυνάμωσης του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), ακόμη και στους διαδοχικούς δασικούς νόμους που με φραστικές μεταβολές και «ορισμούς» (πολιτικούς, όχι επιστημονικούς) αποδυναμώνουν αυτήν την ίδια την επιστημονική και νομική έννοια του δάσους (περί χορτολιβαδικών εκτάσεων, περί ποσοστού δασοκάλυψης, για να ορίζεται μία έκταση ως δασική κά.). Το ΣτΕ αντιστέκεται και έχει παράγει νομολογία, σύμφωνα με την οποία κατά τον πρόεδρο του τμήματος, κ. Μιχαήλ Δεκλερή, «άπαξ δάσος, εσαεί δάσος», έτσι, η αποδυνάμωση του ΣτΕ είναι διαρκής στόχος των κυβερνήσεων. Συνεκτιμώντας τα ιστορικά αυτά στοιχεία (και μιλάμε για τα τελευταία 30 χρόνια τουλάχιστον), φοβάμαι ότι όσο υπάρχει το ιδιωτικό κέρδος, δεν μπορούμε να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι για τα δάση. Αλλωστε, η ουσιαστική αποτυχία των διαδοχικών διεθνών διασκέψεων του Ρίο, του Γιοχάνεσμπουργκ, της Κοπεγχάγης, κά., δυστυχώς, επιβεβαιώνουν αυτή την εκτίμηση. J

61

Í¥IFTJT

Δεσμοί & Σύνδεσμοι Το δολάριο μιλά Η διατήρηση των οικοσυστημάτων πρέπει να αντιμετωπιστεί ως επένδυση, όχι ως κόστος, είναι το συμπέρασμα της έκθεσης “Τhe Economics of Ecosystems and Biodiversity”, η οποία για πρώτη φορά επιχειρεί να ποσοτικοποιήσει σε οικονομικά μεγέθη την αξία της βιοποικιλότητας. Η έκθεση, η οποία παρουσιάστηκε στη διάσκεψη κορυφής των Ηνωμένων Εθνών στην Nagoya της Ιαπωνίας, στοχεύει να κάνει για τη βιοποικιλότητα ό,τι έκανε και η έκθεση Stern για το κλίμα. Η έκθεση απορρίπτει την επικρατούσα ιδέα ότι η οικονομική αξία των δασών έγκειται στην παροχή τροφής, ξυλείας και γενετικού υλικού, υπογραμμίζοντας ότι τα 2/3 της οικονομικής τους αξίας κρύβονται στις δυνατότητες που παρέχουν για αποθήκευση του άνθρακα, αποτροπή της διάβρωσης, έλεγχο της ρύπανσης και φιλτράρισμα των υδάτων. Σύμφωνα με την έκθεση, τα δάση -μαζί με άλλα οικοσυστήματα- συνεισφέρουν μεταξύ 47% και 89% στο αποκαλούμενο «ΑΕΠ των φτωχών» (δηλαδή, το ΑΕΠ των φτωχών αγροτικών νοικοκυριών) και αποτρέπουν εκπομπές αερίων αξίας 3,7 τρισ. δολαρίων. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι στην Κόστα Ρίκα τα δάση που βρίσκονται κοντά σε καλλιέργειες κόκκων καφέ συνεισφέρουν περίπου το 7% του εισοδήματος των αγροκτημάτων, χάρη στις «υπηρεσίες» γονιμοποίησης της γύρης που προσφέρουν. Στο Καμερούν η αξία των τροπικών δασών στη ρύθμιση του κλίματος υπολογίζεται στα 842-2.265 δολάρια ετησίως ανά εκτάριο, ενώ η προστασία από πλημμύρες αντιστοίχως στα 24 δολάρια. Στην Καμπέρα της Αυστραλίας, η φύτευση 400.000 δέντρων για τη ρύθμιση του μικροκλίματος, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα του αέρα, να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας των κλιματιστικών και να αυξηθεί η αποθήκευση άνθρακα, αναμένεται για το διάστημα 2008-2012 να αποφέρει οφέλη μεταξύ 20-67 εκατ. δολαρίων. [www.teebweb.org, www.unep.org]

Οικονομική λογική Μία νέα έκθεση δημοσιευμένη από τις τρεις κυβερνήσεις του Βόρνεο (Μπρουνέι, Ινδονησία και Μαλαισία) αποτελεί ενθαρρυντικό παράδειγμα αναγνώρισης και προστασίας της οικονομικής αξίας των δασών μέσα από καινοτόμες δράσεις χρηματοδότησης. Η έκθεση “Financing the Heart of Borneo - a partnership approach to economic sustainability”, με την υποστήριξη της WWF, περιγράφει πώς η υιοθέτηση νέων μέτρων για τη χρηματοδότηση της προστασίας και διαχείρισης των δασών, μεταξύ των οποίων η ανταμοιβή τοπικών κοινοτήτων για την προστασία των λεκανών απορροής και η μίσθωση δικαιωμάτων προστασίας για 50 χρόνια τμήματος του δάσους Malua στην Malua Biobank, έδωσε μία ανάσα ζωής στα 22 εκατ. εκτάρια τροπικού βροχοδάσους του Βόρνεο. [wwf. panda.org]

Θετικά αντισταθμίσματα

Η «ήττα» της σόγιας

Αλλαγή στάσης απέναντι στα δάση και τα project αντισταθμισμάτων εκπομπών άνθρακα από τα δάση, διαπιστώνει, μεταξύ άλλων, η έκθεση “Forest carbon offsetting report 2010” της εταιρείας EcoSecurities (θυγατρικής της J.P. Morgan Chase), βάσει της έρευνας που πραγματοποίησε σε 157 πολυεθνικούς και περιφερειακούς οργανισμούς. Πιο συγκεκριμένα, η θετική στάση προς τα εν λόγω αντισταθμίσματα άνθρακα φαίνεται να έχει αυξηθεί σημαντικά κατά το τελευταίο έτος, με 80% των ερωτηθέντων να δηλώνουν «θετικοί» ή «πολύ θετικοί», έναντι μονάχα 58% το 2009. Η μεγαλύτερη μεταστροφή σημειώθηκε στην Ευρώπη, όπου το αντίστοιχο ποσοστό αυξήθηκε από 36% σε 84%, ενώ πιο ψηλά στη λίστα προτιμήσεων ως περιοχή για την αγορά πιστώσεων κατατάχθηκε η νότια Αμερική (74%). [www.ecosecurities.com]

Η απαγόρευση αγοράς σόγιας από περιοχές που έχουν αποδασωθεί παράνομα στη Βραζιλία οδήγησε στη δραματική μείωση αποδασώσεων για την καλλιέργεια του πιο προσοδοφόρου αγροτικού προϊόντος της χώρας, σύμφωνα με το άρθρο “Amazon soy and deforestation” που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Ethical Corporation. Η επιτυχημένη συνεργασία μεταξύ των μεγαλύτερων αγοραστών σόγιας διεθνώς (που αγοράζουν το 90% της βραζιλιάνικης παραγωγής) και ΜΚΟ οδήγησε στο «πάγωμα» της συνεργασίας με παραγωγούς που κατηγορούνται ότι έκοψαν βροχοδάσος, προκειμένου να καλλιεργήσουν σόγια, και την προστασία του βροχοδάσους - 62.950 στρέμματα από το οποίο αποδασώθηκαν μεταξύ 2007-2009 για την καλλιέργεια του συγκεκριμένου φυτού. [www. ethicalcorp.com]

62

Πράσινες & Υπεύθυνες Ä˼ÃÄÖ ÆÈÀ ÓÇÍ ÏÑ ÒÈÍÇ ÄÏÈ×ÄÈÑÇÌÀÓÈʽÓÇÓÀ ÊÀÈ ÓÇÍ ÊÎÈÍÕÍÈÊ» ÄØÔ¿ÍÇ Το πιο οικολογικό αυτοκίνητο της Αμερικής Η Honda κέρδισε για 5η συνεχόμενη χρονιά τον τίτλο της «Πιο Πράσινης Αυτοκινητοβιομηχανίας στην Αμερική», από την Ενωση Προβληματισμένων Επιστημόνων (Union of Concerned Scientists - UCS). Η Ενωση αξιολογεί τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των αυτοκινητοβιομηχανιών, υπολογίζοντας την αιθαλομίχλη που παράγουν κατά μέσο όρο τα αυτοκίνητά τους ανά μίλι, αλλά και τις εκπομπές αερίων των θερμοκηπίου του συνόλου του στόλου που έχει πωληθεί από κάθε εταιρεία. Αυτό σημαίνει ότι ενώ το Prius της Toyota είναι το πιο επιτυχημένο υβριδικό αυτοκίνητο, οι επιδόσεις της εταιρείας υπονομεύονται από την παραγωγή εξαιρετικά ρυπογόνων φορτηγών και SUVs. Στον αντίποδα, η Honda εστιάζει κυρίως στην παραγωγή μικρότερων οχημάτων -συμπεριλαμβανομένων και υβριδικών-, έχοντας κατά 13% καλύτερη επίδοση από τον εθνικό μέσο όρο. Η Toyota και η Hyundai μοιράζονται από μεγάλη απόσταση τη δεύτερη θέση, με την Volkswagen να κρατά την τέταρτη. Οι τρεις χαμηλότερες επιδόσεις καταγράφηκαν από τις «αμερικανοθρεμμένες» Ford, General Motors και Chrysler. Οι επιδόσεις τους κινήθηκαν μεταξύ 8% και 13% κάτω από τον εθνικό μέσο όρο. Τα καλά νέα είναι ότι όλες οι εξεταζόμενες βιομηχανίες βελτίωσαν τις περιβαλλοντικές τους επιδόσεις, από τη χρονιά που η UCS ανακοίνωσε για πρώτη φορά τη λίστα της, προφανώς επηρεασμένες από τα νέα κριτήρια που έχουν θέσει τόσο η κυβέρνηση, όσο και οι καταναλωτές στην αγορά αυτοκινήτου.

63

Ο Τιτάν και οι άλλοι… Η εταιρεία Τιτάν κέρδισε και πάλι μία θέση στην παγκόσμια κατάταξη των 1.000 πιο Υπεύθυνων Κοινωνικά Επιχειρήσεων (Global 1.000 Sustainable Performance Leaders) για το 2009. Συγκεκριμένα, κατατάσσεται στη 278η θέση, κερδίζοντας έτσι 172 θέσεις από την αξιολόγηση του 2008. Η διεθνής εταιρεία CRD Analytics, η οποία είναι υπεύθυνη για την αξιολόγηση, δημιουργεί δείκτες μέτρησης επιδόσεων για λογαριασμό μεγάλων χρηματιστηρίων και χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Αντικείμενα αυτής της αξιολόγησης είναι οργανισμοί που είναι εισηγμένοι σε μεγάλα χρηματιστήρια, με συνολική κεφαλαιοποίηση άνω του ενός δισ. δολαρίων, και οι οποίοι παράλληλα δημοσιεύουν κοινωνικούς απολογισμούς. Οι εταιρείες που πληρούν τα κριτήρια κατατάσσονται με βάση το μέσο όρο των επιδόσεων σε τέσσερις τομείς: οικονομικό, περιβαλλοντικό, κοινωνικό και εταιρικής διακυβέρνησης. Στην κατάταξη συναντάμε, επίσης, τους εξής: Coca Cola 3E (135η), Emporiki Bank (355η), Alpha Bank (400ή), ΟΤΕ (407η), Τράπεζα Πειραιώς (434η), Εθνική Τράπεζα (543η), EFG Eurobank Ergasias (760ή), Ελληνικά Πετρέλαια (787η), Motor Oil (922η), ενώ στην 1.001η θέση εμφανίζεται η ΔΕΗ.

Οι προοπτικές των ελληνικών φωτοβολταϊκών Με φωτοβολταϊκά έργα προς υλοποίηση 20 MW για το 2011, η Solar Cells Hellas ανταποκρίνεται στη συνεχώς αυξανόμενη διεθνή και εγχώρια ζήτηση φωτοβολταϊκων συστημάτων. Καθώς αναμένεται ότι η ελληνική βιομηχανία φωτοβολταϊκών θα αντιμετωπίσει μία υψηλή ζήτηση για τα προσεχή χρόνια, απαιτείται η ανάπτυξη μιας βιώσιμης ελληνικής βιομηχανίας, προαπαιτούμενα της οποίας είναι η καθετοποιημένη παραγωγή, η αύξηση της απόδοσης στα επίπεδα άνω του 16% για τα ηλιακά κελιά και η

περαιτέρω ανάπτυξη του δυναμικού παραγωγής. Αυτή η πορεία μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο μέσω της ενίσχυσης της εξωστρέφειας του κλάδου, της παροχής ολοκληρωμένων λύσεων στην κατασκευή φωτοβολταϊκών πάρκων, της απόκτησης εμπειρίας σε μεγάλα έργα, κά. Προς αυτήν την κατεύθυνση συμβάλει και η Solar Cells Hellas η οποία παράγει φωτοβολταϊκά πλαίσια συνολικής ισχύος άνω των 100 MW, διαθέτει καθετοποιημένη παραγωγή και προσφέρει υπηρεσίες «με το κλειδί στο χέρι».

Η Wal-Mart «πρασινίζει» την εφοδιαστική αλυσίδα της Ενας από τους μεγαλύτερους λιανεμπόρους του κόσμου ανακοίνωσε τη δέσμευσή του να βελτιώσει τις πρακτικές της εφοδιαστικής της αλυσίδας στην Κίνα. Πρόκειται για την Wal-Mart, η οποία συνεργάζεται με περισσότερους από 10.000 Κινέζους προμηθευτές. Η Wal-Mart χρησιμοποιεί το πρόγραμμα Clean by Design του Natural Resource Defence Council (NRDC) -ΜΚΟ για την αποτελεσματικότερη χρήση των φυσικών πόρων- ως σημείο αναφοράς, για να αναπτύξει μία περισσότερο αειφόρο εφοδιαστική αλυσίδα. Το Clean by Design αποσκοπεί στην επίτευξη μίας πιο «πράσινης» διεθνούς εφοδιαστικής αλυσίδας για την κλωστοϋφαντουργία, προωθώντας χρηστές πρακτικές για τη μείωση της κατανάλωσης νερού, ενέργειας και χημικών κατά την παραγωγή υφασμάτων. Η Wal-Mart άρχισε ήδη να εφαρμόζει το πρόγραμμα σε επιλεγμένες υφαντουργίες, το πρώτο στάδιο του οποίου περιλαμβάνει τη συλλογή δεδομένων για τη χρήση νερού και ενέργειας, ώστε να τεθούν στόχοι για βελτιώσεις στη χρησιμοποίηση και την εποπτεία.

64

Μόνωση με παλιά τζιν Η GAP συμβάλλει στη θέρμανση των φτωχότερων νοικοκυριών της Αμερικής, προσφέροντάς τους παντελόνια. Για δεύτερη συνεχή χρονιά, η GAP ενώνει τις δυνάμεις της με την Cotton Incorporated, για να συνεχίσουν την εκστρατεία “Recycle Your Blues”, κατά την οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αφήσουν τα παλιά τους τζιν παντελόνια σε οποιοδήποτε από τα 1.000 καταστήματα GAP της Βόρειας Αμερικής και να λάβουν έκπτωση 30%, για να αγοράσουν ένα καινούργιο παντελόνι της σειράς 1969 της εταιρείας. Οσοι, δε, είναι θαυμαστές της σελίδας της επιχείρησης στο Facebook, λαμβάνουν έκπτωση 40%. Στη συνέχεια, τα παλιά παντελόνια μετατρέπονται σε μονωτικό υλικό ίνας βάμβακος και δωρίζονται στα σπίτια των φτωχών κοινοτήτων. Η εκστρατεία γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία πέρυσι, καθώς συγκεντρώθηκαν 270.000 παλιά παντελόνια μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες. Το υλικό που παράχθηκε από την ανακύκλωση χρησιμοποιήθηκε για τη μόνωση 500 σπιτιών, ενώ παράλληλα αποτράπηκε η απλή απόρριψη 200 τόνων υφάσματος ντένιμ. Στο πρόγραμμα ανακύκλωσης συμμετέχουν φέτος και οι Rock & Republic και True Religion, λιανέμποροι ντένιμ.

Cosmote: Δράσεις για το περιβάλλον

PUBLI

αρά το γεγονός ότι ανήκει στις εταιρείες με μικρή επίδραση στο περιβάλλον, η COSMOTE υιοθετεί πρακτικές φιλικές προς αυτό, μετατρέποντας την περιβαλλοντική συνείδηση σε καθημερινή πρακτική. Με τη σύμπραξη του ανθρώπινου δυναμικού της και λαμβάνοντας τα μηνύματα όλων των ενδιαφερόμενων μερών (τοπική κοινωνία, μέτοχοι, προμηθευτές, εργαζόμενοι), επενδύει σε ένα πολυδιάστατο περιβαλλοντικό πρόγραμμα προς δύο βασικές κατευθύνσεις: ως προς το ρόλο της στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα περιβάλλοντος και ως προς την επίδραση της λειτουργίας της στο περιβάλλον. Στόχος της εταιρείας η επιχειρηματική της ανάπτυξη να μην έχει αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον, ή όπου είναι δυνατόν να περιοριστεί η όποια αρνητική επίδραση, που αναπόφευκτα προέρχεται από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Η δέσμευση αυτή της COSMOTE γίνεται πράξη μέσα από την ανάπτυξη του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης της εταιρείας, κατά το πρότυπο ISO 14001. Στο πλαίσιο του συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, η COSMOTE αναλύει όλες τις δραστηριότητές της, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της αναφορικά με τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον και προσπαθεί να βελτιώσει την περιβαλλοντική της επίδοση, θέτοντας στόχους, καθορίζοντας δείκτες και λαμβάνοντας ουσιαστικά μέτρα. Μέσα από αυτόν τον τρόπο λειτουργίας, επιτυγχάνει μεταξύ άλλων και τη δέσμευση των εργαζομένων της σε ένα κοινό σκοπό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συμμετοχή των εργαζομένων της αλλά και του κοινού στις αναδασώσεις που με συνέπεια υλοποιεί τα τελευταία χρόνια, καθώς και στο πρόγραμμα ανακύκλωσης που εφαρμόζουμε στα καταστήματα COSMOTE και ΓΕΡΜΑΝΟΣ. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι μόνο φέτος η COSMOTE συμμετείχε σε τρεις αναδασώσεις. Συγκεκριμένα, για 2η συνεχή χρονιά έδωσε το «παρών» στη δενδροφύτευση στον Κοκκιναρά του Ορους Πεντελικού, στήριξε τη δενδροφύτευση 200 στρεμμάτων στο Δήμο Πεύκων Θεσσαλονίκης, μια από τις περιοχές που καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές των τελευταίων χρόνων, καθώς και την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος του Ποικίλου όρους στο Αιγάλεω, με τη συμμετοχή 800 παιδιών Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου. Ολα τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι η δέσμευση της εταιρείας να βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια των εκατομμυρίων πολιτών που την εμπιστεύονται για την επικοινωνία τους, είναι μια δέσμευση που δεν αντανακλάται μόνο σε εμπορικό, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, συμμετέχοντας ουσιαστικά στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας ενεργών πολιτών.

65

ËËÇ ÏÎÂÇ

Του ανάποδου δέντρου...

α καλά τόσο ανάποδος είσαι;». Συμπέρασμα στο οποίο συχνά κα« ταλήγουμε, όταν μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες, αδυνατούμε να πείσουμε το συνομιλητή μας για το αντίθετο της άποψής του. Από καιρού εις καιρόν όλοι έχουν βρεθεί στη θέση του «ανάποδου». Οταν όλοι λένε άσπρο, κάποιοι επιμένουν μαύρο, και όταν όλοι στολίζουν χριστουγεννιάτικα δέντρα πλάι στον καναπέ ή το τζάκι, αυτοί τα κρεμάνε από το ταβάνι. Μπορεί η παράδοση του στολισμού δέντρων να υπάρχει σε όλες τις θρησκείες και η προέλευσή της να χάνεται στα βάθη των αιώνων, ωστόσο στο χριστιανισμό ξεκίνησε μάλλον τον 8ο αιώνα. Κανείς δεν ξέρει ποιος ακριβώς στόλισε το πρώτο δέντρο, ωστόσο οι Γερμανοί φαίνεται να είναι οι πρώτοι οι οποίοι έβαλαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο σπίτι τους. Το διακοσμούσαν με καρύδια, μπισκότα και κάθε είδους συσκευασμένα φαγητά, είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη και κεριά, θέλοντας να συμβολίσουν τα δώρα των Μάγων στο νεογέννητο Χριστό. Σύμφωνα με ένα θρύλο, ο Λούθηρος, περπατώντας σε ένα δάσος ένα χειμωνιάτικο βράδυ με ξαστεριά, μαγεύτηκε από τα αστέρια που φαίνονταν σαν στολίδια πάνω στα φύλλα των δέντρων. Ετσι, έκοψε ένα μικρό έλατο και το μετέφερε στο σπίτι του όπου αντικατέστησε τα αστέρια με κεριά. Το έθιμο του στολισμένου δέντρου διαδόθηκε πολύ ανάμεσα στους Λουθηρανούς το 18ο αιώνα και στις αρχές του 19ου έφτασε και στην Αγγλία με τον πρίγκιπα Αλβέρτο, σύζυγο της βασίλισσας Βικτωρίας. Μία άλλη θεωρία θέλει και πάλι τη Γερμανία, αλλά του 14ου αιώνα αυτή τη φορά να είναι η εισηγήτρια του εθίμου. Τον καιρό εκείνο, πολλές εκκλησίες παρουσίαζαν θεατρικά δρώμενα με θέματα παρμένα από τη Βίβλο, ώστε οι αναλφάβητοι επί το πλείστον πιστοί να μαθαίνουν τις ιστορίες. Την περίοδο των Χριστουγέννων, κυρίαρχο θέμα των θεατρικών ήταν οι Πρωτόπλαστοι και το Προπατορικό Αμάρτημα. Για το έργο αυτό εκτός από τους δύο βασικούς ηθοποιούς απαιτείτο και μία μηλιά, και μάλιστα φορ-

66

τωμένη με μήλα. Κομματάκι δύσκολο, όμως, μέσα στην καρδιά του γερμανικού χειμώνα. Για το λόγο αυτό οι εφευρετικοί Γερμανοί χρησιμοποιούσαν αντί αυτού κωνοφόρα δέντρα -κατά προτίμηση έλατα- που στόλιζαν με μήλα που κρεμούσαν στα κλαδιά τους. Το στολισμένο δέντρο όμως άρεσε τόσο πολύ στους πιστούς που ξεκίνησαν να στολίζουν τα σπίτια τους. Με την πάροδο του χρόνου, εκτός από μήλα, κρεμούσαν και άλλα φρούτα ή φαγώσιμα είδη. Σύμφωνα με την αγγλική παράδοση, όμως, αυτός που καθιέρωσε το έλατο ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο ήταν ο Αγγλος ιερομόναχος Αγιος Βονιφάτιος στην προσπάθειά του να αντικαταστήσει παλαιότερα ειδωλολατρικά έθιμα. Ο Βονιφάτιος ταξίδεψε από την Αγγλία στη Γερμανία, για να διδάξει το λόγο του Θεού. Λέγεται μάλιστα, ότι παρευρέθηκε σε μία τελετή παγανιστών που ετοιμάζονταν να θυσιάσουν ένα παιδί κάτω από μία βελανιδιά. Ο ιερομόναχος, για να σώσει το παιδί και να σταματήσει την τελετή, χτύπησε το δέντρο με τη γροθιά του και αμέσως ξεπήδησαν φλόγες και τύλιξαν τη βελανιδιά. Θέλοντας, μάλιστα, να αποδώσει συμβολικά την Αγία Τριάδα, όρισε το έλατο ως δέντρο του Θεού, λόγω του τριγωνικού του σχήματος. Από τότε οι πιστοί άρχισαν να σέβονται το έλατο και μέχρι και το 12ο αιώνα να κρεμάνε ανάποδα χριστουγεννιάτικα έλατα στα σπίτια τους ως σύμβολα του χριστιανισμού. Αργότερα όμως -παρόλο που ο στολισμός του ελάτου παρέμεινε ως έθιμο- κυριάρχησε η τάση να στέκεται όρθιο με την κορυφή του προς τον ουρανό, δηλαδή προς τον Θεό. Οποια και αν είναι η αλήθεια, το σίγουρο είναι ότι σήμερα το έλατο αποτελεί το κατ' εξοχήν χριστουγεννιάτικο καταναλω-

τικό αγαθό. Λέγεται μάλιστα ότι η περίοπτη θέση και η καθιέρωσή του ως τις ημέρες μας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα μυθιστορήματα του Ντίκενς. Ωστόσο, από χώρα σε χώρα το έθιμο συναντάται με διάφορες παραλλαγές, ορισμένες από τις οποίες είναι κυριολεκτικά «ανάποδες». Στην Ελλάδα το έθιμο ήρθε για πρώτη φορά με τους Βαυαρούς, όταν το 1833 ο Οθωνας στόλισε πρώτα το ανάκτορο στο Ναύπλιο και στη συνέχεια στην Αθήνα, και από τότε συνηθίζεται να προτιμάται περισσότερο από το παραδοσιακό νησιωτικό καραβάκι. Στη Λιθουανία, συνηθίζουν να στολίζουν το δέντρο με μια αράχνη και τον ιστό της, στην Τσεχία βάζουν στο δέντρο βαμμένα τσόφλια αυγών, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες γιρλάντες από ποπ κορν. Σε άλλες χώρες, τέλος, τοποθετούν ακόμα και κέρατα, για να τρομάζουν τα κακά πνεύματα και να μένουν έξω από το σπίτι. Κάπως έτσι φτάνουμε και στα πραγματικά ανάποδα δέντρα που τα τελευταία χρόνια έχουν κατακλύσει τόσο τις βιτρίνες των καταστημάτων, όσο και τα σαλόνια αρκετών σπιτιών. Περί ορέξεως ουκ εστί φιλονικία. Για ορισμένους είναι τα πιο πρωτότυπα και φαντασμαγορικά, ενώ κάποιοι άλλοι «ανάποδοι» δεν τα συμπαθούν καθόλου. Ωστόσο, σε όποιο στρατόπεδο και αν ανήκουν, όλοι συμφωνούν ότι εκτός από ιδιαίτερα, είναι πολύ πρακτικά και περισσότερο ασφαλή από τα κανονικά χριστουγεννιάτικα δέντρα, καθώς και περισσότερα πράγματα μπορούν να τοποθετηθούν από κάτω τους και τα στολίδια κινδυνεύουν λιγότερο από «ενδεχόμενες» πτώσεις! J ¼ÌÎÖ ÄÑÁÄѼÃÇÖ