ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 114

114

#

Τζουμέρκα

Δίρφη Βόρεια Ήπειρος ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Ταξιδεύοντας στην τροχιά του ατμού ∅ Καστάνιτσα, με τη γλύκα του κάστανου ∅ Τα φαντάσματα του Θ. Παπαγιάννη

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΩΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΛΕΧΕΙΡΙΣΤΗΡΙΑ ΜΟΤΕΡ

ΖΗΤΟ ΑΝΤΙΠ ΥΝΤΑΙ ΡΟ ΣΕ ΟΛ ΣΩΠΟΙ ΗΤ ΕΛΛΑ ΗΝ ∆Α

1ο χλµ Άργους-Ν. Κίου, Άργος Τηλ. 27510 23866 - 27510 66001 • Fax. 27510 22676 • Κιν. 6986099738, 6970605399

www.motercontrol.com

16

9 10

12

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

Ψιλά Γράμματα

Τα φαντάσματα του Θεόδωρου Παπαγιάννη

16

Τζουμέρκα Ιωαννίνων

32

Παραμύθι του βουνού

Δίρφη

Βουνό μαγικό

42

Βόρεια Ήπειρος

54

Τα τρένα που φύγαν

68

Γευστικές διαδρομές

32

Αντί επάθλου

78

Λίγη ακόμα Ελλάδα

Ταξιδεύοντας στην τροχιά του ατμού Καστάνιτσα, με τη γλύκα του κάστανου Συνταγές: - Χοιρινό με κάστανα - Τρούφες με γέμιση από κάστανο

Αναδρομές

Τα μουσεία, οι άλλοι κι εγώ

82

Μια στάση εδώ

42 Εξώφυλλο: Χρήστος Κανατάς

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Εκτύπωση: ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΣ PRESS Τηλ: 210 2386250 Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου 6 | www.epathlo.gr

Συντακτική ομάδα: Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Φαίδρα Μαυρογιώργη, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Αλεξία Τούλιου Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Χρήστος Κανατάς, Θάλεια Νουάρου, Βαγγέλης Ρασσιάς, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Θάλεια Νουάρου

Π

οτέ μου δεν συμπάθησα την Ιστορία με τον τρόπο που μας διδάχθηκε. Στεγνά, επιφανειακά, χωρίς εμβάθυνση και κριτική σκέψη. Νιώθω τυχερή που κατάφερα να αγαπήσω την Ιστορία αργότερα, μέσα από τις αφηγήσεις των ανθρώπων που τη βίωσαν. Σε καφενεία και σπίτια απόμακρων χωριών, στα βουνά που ποτίστηκαν με αίμα, στους ακρίτες των συνόρων. Από την Ήπειρο και τη Στερεά ως τη Μακεδονία, τη Θράκη και τον Μοριά μέχρι τα μικρασιατικά παράλια, ξεκίνησα να ανακαλύπτω τα χαμένα κομμάτια του παζλ, να τα επανασυνθέτω ένα ένα στην αντίληψή μου. Κι αυτό είναι ένα ακόμη από τα ανεκτίμητα δώρα που μπορεί να σου προσφέρει το ταξίδι. Ιστορία σημαίνει εξ ορισμού γνωρίζω, ερευνώ, εξετάζω. Δεν είναι τελικά παρά ένα διανοητικό εργαλείο για να ερμηνεύσουμε το παρελθόν, να το συνδέσουμε με το παρόν ώστε

να μπορέσουμε να βαδίσουμε στο μέλλον. Δικαιολογίες δεν έχουμε, καθώς η γνώση είναι πλέον ανοιχτή και προσβάσιμη σε όλους, μέσα από δημοσιευμένες έρευνες, κείμενα, μαρτυρίες, συνεντεύξεις, βιβλία κι ένα σωρό ντοκουμέντα που προσφέρει ελεύθερα το διαδίκτυο. Η πρόσβαση σε αυτό φώτισε όλες τις γνώμες και τις απόψεις, μαζί κι όλες τις κακοτοπιές που κουβαλάμε συλλογικά, διαιωνίζοντας τα κακά της μοίρας μας. Είμαστε ένας ταλαιπωρημένος λαός, που στις πλάτες του κουβαλάει πολλά – όμορφα και άσχημα, πικρά και περήφανα. Αν δεν κοιτάξουμε τους δαίμονές μας κατάματα, δεν πρόκειται να τους ξορκίσουμε ποτέ. Μέσα στην άγνοια, την ημιμάθεια και τον εγωισμό, καταλήγουμε να κατηγορούμε αλλήλους, χαμένοι αέναα σε ένα λαβύρινθο δίχως έξοδο καμιά. Όπως ακριβώς συμβαίνει. Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου μια μελέτη πάνω στην ψυχολογία των Ελλήνων κατά την εφταετία της κρίσης. Πώς από το πένθιμο μούδιασμα κάθε σκέψης, λόγου και πράξης οδηγηθήκαμε σταδιακά σε αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «θετική αντίσταση». Εξαιτίας της ανυπόφορης οδύνης, οδηγηθήκαμε αρχικά στην άρνηση και την απόγνωση, και τελικά την απάθεια και τον χλευασμό. Σιγά σιγά αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε τη δεδομένη κατάσταση, κι η παραίτηση δίνει δειλά τη θέση της στην πρωτοβουλία και την πράξη. Έστω και με αβέβαιο αποτέλεσμα, επιχειρώ να υπερβώ την πραγματικότητα αφήνοντας, στο μέγεθος που μου αναλογεί, το δικό μου λιθαράκι στον κόσμο... Οι Έλληνες της κρίσης, εκτιμά η μελέτη, προσανατολίζονται πλέον σε δύο πράγματα: τη σκέψη και την αγάπη. Και τα δύο προϋποθέτουν φυσικά γνώση – της φιλοσοφίας, της ιστορίας, του εαυτού, της διαφορετικότητας του άλλου· την παραδοχή της άγνοιάς μας αλλά και της ανάγκης μας για ζωή και συνέχεια. Διαφορετικά, θα παραμείνουμε ισόβια καταδικασμένοι σε νοητική και ψυχική αναπηρία. Ζωή δίχως ζωή. Τις μέρες αυτές συνηθίζουμε όλοι να μιλάμε για την αγάπη. Ας την ψάξουμε στις διδαχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου: την αγάπη ως δυνατότητα που προάγει το καλό και το ωραίο. Κι έτσι ακριβώς να την αντιληφθούμε – εντός μας και γύρω μας: στους οικείους, τον ξένο, την πατρίδα, τον κόσμο· το μεγάλο μας σπίτι. Στα δύσκολα, άλλωστε, οι άνθρωποι αναζητούν περισσότερο να αγαπήσουν και να αγαπηθούν. Θέλει δουλειά, μα είναι το ζητούμενο. Καλές γιορτές, με την ευχή να κατακτήσουμε λίγη από τη γνώση της αγάπης που τόσο λαχταράμε. ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Νίκος Υφαντής, Αλεξία Τούλιου

575

Δύο δικά μας παιδιά, ο Νίκος Υφαντής και η Αλεξία Τούλιου, κυκλοφόρησαν το πρώτο τους φωτογραφικό λεύκωμα με τίτλο «575». Ένα ασπρόμαυρο βιωματικό ταξίδι μέσα από τις φωτογραφίες του Νίκου και τα ποιητικά κείμενα της Αλεξίας. «Οι καλλιτέχνες κουβαλάνε μια τρέλα, λέει ο κόσμος. Ευτυχώς την κουβαλούν παντού μαζί τους, γι’ αυτό είναι τόσο καλοί στην τέχνη τους», γράφουν τα παιδιά, προλογίζοντας το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Το Δόντι». Θα το βρείτε στην «Πρωτοπορία» και σε οποιοδήποτε άλλο βιβλιοπωλείο κατόπιν παραγγελίας. Τιμή εκδότη 12,00€ (ISBN: 978-960-9772-70-9).

Δωρεάν ημέρες μουσείων

Χριστούγεννα στο Αστεροσκοπείο

Το ημερολόγιο των δωρεάν επισκέψεων στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας μάς δίνει τη δυνατότητα να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας με το να βρεθούμε ανάμεσα σε σημαντικά έργα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς χωρίς αντίτιμο εισόδου. Εκτός από τις επίσημες αργίες, η είσοδος στους αρχαιολογικούς χώρους, τα μνημεία και τα μουσεία της χώρας είναι ελεύθερη: • την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα από 1 Νοεμβρίου έως 31 Μαρτίου (όταν η πρώτη Κυριακή είναι αργία, ως ημέρα ελεύθερης εισόδου ορίζεται η δεύτερη Κυριακή) • 6 Μαρτίου, ημέρα μνήμης της Μελίνας Μερκούρη • 18 Απριλίου, Διεθνής Ημέρα Μνημείων • 18 Μαΐου, Διεθνής Ημέρα Μουσείων • 5 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος • 27 Σεπτεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού • το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτέμβρη κατά το Διήμερο Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς Κρατήστε το ημερολόγιο και αδράξτε την ευκαιρία για δωρεάν επίσκεψη στα μουσεία της Ελλάδας.

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ανοίγει τις πόρτες του για μια ξεχωριστή γιορτινή ξενάγηση από τους αστρονόμους του. Παρατήρηση του ουρανού από το τηλεσκόπιο Δωρίδη στον λόφο της Πνύκας και ομιλία από την αστροφυσικό Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού με θέμα: «Ο αστέρας των Χριστουγέννων και η αστρονομική ερμηνεία του». Μοναδικά εκθέματα, ιστορίες για σπουδαίες προσωπικότητες της επιστήμης, το καταπληκτικό αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και ο περίφημος χάρτης της Σελήνης, σχεδιασμένος από τον Julius Schmid μας περιμένουν να τα ανακαλύψουμε μαζί. Παρασκευή 15 & 22 Δεκεμβρίου 2017, Παρασκευή 5 & Σάββατο 6 Ιανουαρίου 2018, ώρες: 18.00-20.00. Κόστος ξενάγησης: 10 ευρώ/άτομο. Πληροφορίες: Action Plus, τηλ. 210 3230102, https://action-plus.gr. Οι καθιερωμένες ξεναγήσεις του Αστεροσκοπείου συνεχίζονται κανονικά (κάθε Τετάρτη και Σάββατο από τις 20.00 ανά μισάωρο έως τις 21.30). Είσοδος: 5€. Πληροφορίες: τηλ. 210 3490000, www.noa.gr

10 | ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

Tα πάντα εν μέτρω, χωρίς υπερβολή

www.papantonis.gr Papantonis-winery /

info@papantonis.gr @papantoniswinery, +30 27510 23620

Τα φαντάσματα του Θεόδωρου Παπαγιάννη

Επιμέλεια: Θάλεια Νουάρου

«Ο χρόνος της μνήμης μας είναι ο χρόνος της ύπαρξής μας», σημειώνει ο Άγγελος Δεληβορριάς.

«Μάζεψα τ΄ αποκαΐδια με πόνο ψυχής από το καμένο Πολυτεχνείο κι έστησα σκιάχτρα να ξορκίσω τα κακά που πληθαίνουν γύρω μου. Φαντάσματα που τρομοκρατούν τα όνειρά μου κι αγριεύουν τον ύπνο μου. Σημάδια μιας πραγματικότητας που με μελαγχολεί και με εξουθενώνει. Έβγαλα το μαύρο απ’ την ψυχή μου, που χρόνια τώρα οι κάθε είδους εμπρηστές την ποτίζουν. Όρθωσα σύμβολα της παρακμής ενός κόσμου που αλληλοσπαράσσεται και μιας πατρίδας που μοιάζει να μην έχει κανένα μέλλον. Αναζητώ το μύθο σε μια εποχή που οι πολλοί κάνουν προσπάθεια να “απομυθοποιήσουν”, όπως λένε, την τέχνη, σαν φυγή από μια πραγματικότητα που δεν αντέχω. Κλείνομαι στον κόσμο μου από ανάγκη αναζητώντας άλλα πρότυπα, πιο ποιητικά, πιο μεγάλα, πιο μυστηριώδη. Μα η πεζή πραγματικότητα με προσγειώνει. Προσπαθώ να ξαναβρώ το μίτο από κάτι που μοιάζει άπιαστο, υπερβατικό, μαγικό. Σαν ειδωλολάτρης ορθώνω ξανά τα ξόανα ξορκίζοντας την κακή μοίρα αυτού του τόπου. Τα στολίζω με κάθε είδους τάματα και λογής στολίδια, ίδια πιστός, που περιμένει τη λύτρωσή του. Στήνομαι με τις ώρες μπροστά τους αναζητώντας μάταια ένα νεύμα για καλές ειδήσεις. Μαζεύω τ’ αποκαΐδια με απέραντη θλίψη από μια χώρα που καίγεται. Καίει τα πνευματικά της ιδρύματα και ό,τι σημαντικό της έχει απομείνει κι όλοι καμώνονται πως δε συμβαίνει τίποτα. Αναρωτιέμαι τι νόημα έχει η φτωχοτέχνη μας. Πόσους ενδιαφέρει αν δεν μπορεί γι’ αυτά κάτι να πει, να κάνει κάτι. Κι εμείς –για να παραφράσω τον ποιητή– κλεισμένοι στον κουτσομπολίστικο μικρόκοσμό μας, αλλοτριωμένοι, γεμάτοι κακίες και πείσματα, τέλεια "ιδιώτες" περί άλλων τυρβάζουμε… Ναι, τα φαντάσματα αυτά με εκφράζουν. Είναι η δική μου αντίδραση σ’ ένα έθνος που μοιάζει υπνωτισμένο. Θέλω να φωνάξω πως δεν μπορώ άλλο να ζω ανάμεσα σ’ αδιάφορους, εμπρηστές και οικοπεδοφάγους. Τον τόπο αυτόν τον πονάω. Γνωρίζω το μεγαλείο και το δράμα του, δεν είμαι ρηχοφυτεμένος, κι ας ξέρω πως οι άγριοι δεν σκιάζονται, ούτε πως οι εμπρηστές θα σταματήσουν. Παρ’ όλα αυτά στις ατέλειωτες ώρες της μοναξιάς μου αναρωτιέμαι γιατί αρπάχτηκα από αυτά τα σημάδια της καταστροφής. Μήπως όλα αυτά έγιναν για να απαλλαγώ πρώτα και κύρια απ’ τις δικές μου τύψεις; Γιατί ποιους να καταγγείλω; Είμαστε πολλοί, πάρα πολλοί συνένοχοι σ’ αυτόν τον τόπο». Ένας τραγικός χορός Με τριάντα υπερφυσικές ανθρώπινες φιγούρες, «Τα Φαντάσματά μου», όπως τα αποκαλεί, ο Θεόδωρος Παπαγιάννης στήνει έναν τραγικό χορό, που συνοδεύεται από αυτό το μικρό κείμενο το οποίο πρωτογράφτηκε το 1994. Τα έργα που εκτέθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη το 2012, και σήμερα φιλοξενούνται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Ελληνικό Ιωαννίνων, είναι φιλο-

12 | ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ο γλύπτης και ομότιμος καθηγητής της ΑΣΚΤ Θεόδωρος Παπαγιάννης.

τεχνημένα από τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου μετά την καταστροφική του πυρπόληση το 1991 και το 1995. Ομότιμος καθηγητής στην ΑΣΚΤ Αθηνών, ο Παπαγιάννης φτιάχνει έναν χορό της σύγχρονης ελληνικής τραγωδίας. Στη μέση του χορού ένα ταψί με ψωμιά, σύμβολο της επιβίωσης του ανθρώπου, και μια πεσμένη μορφή συμπληρώνουν το σκηνικό, που αποκτά συμβολικές διαστάσεις. «Πέρα από την όποια τραγική αφετηρία του τότε, το κείμενο υποδηλώνει σαφώς κάτι πολύ πιο καίριο και ουσιαστικό. Εκτονώνει την αγωνία μιας βασανισμένης αυτογνωσίας για την ελληνική μοίρα γενικότερα, και όχι μόνο ειδικά για ό,τι μας είχε κατακάψει και συνεχίζει να μας κατακαίει κυριολεκτικά, σμπαραλιάζοντας τις αντοχές και κουρελιάζοντας τις αισιοδοξίες μας», σημείωνε ο Άγγελος Δεληβορριάς το 2012, διευθυντής τότε του Μουσείου Μπενάκη. «Δεν ξέρω από πόσο μακριά μού έρχονται οι μορφές αυτές. Δεν ξέρω να πω τι ακριβώς εκφράζουν, αν είναι θεοί ή δαίμονες, αν είναι μυθικές μορφές ή ήρωες της ιστορίας, λαϊκοί αγωνιστές ή πνευματικοί άνθρωποι, εθνικοί ευεργέτες ή

διδάσκαλοι του γένους, φαντάσματα του νου ή εφιάλτες. Πιθανόν να είναι κάτι απ’ όλα αυτά. Ή μήπως είναι οι προπάτορές μας, αυτοί που έστησαν αυτό το έθνος όρθιο, που προβάλλουν εν χορώ, απειλητικοί, εξοργισμένοι, ταπεινωμένοι, πυρπολημένοι, και μας γυρεύουν εξηγήσεις για την κατάντια αυτού του τόπου;» αναρωτιέται ο Παπαγιάννης προλογίζοντας την έκθεση. «Δεν ξέρω να σας πω, πατριώτες. Αλλά σε τελευταία ανάλυση τι σημασία έχει να το εξηγήσει κανείς. Ας εισπράξει ο καθένας ό,τι θέλει». Τα φαντάσματα | 13

16 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Τζουμέρκα Ιωαννίνων

Τζουμέρκα Ιωαννίνων Παραμύθι του βουνού

Καλαρρύτες

Πάνε σχεδόν δέκα χρόνια από τότε που πρωτοταξίδεψα το βλέμμα μου σε τούτα τα βουνά. Ο στιβαρός κι ανυπέρβλητος όγκος της άγνωστης αυτής μεριάς της Πίνδου εντυπώθηκε για πάντα στη μνήμη μου. Δύσκολοι τόποι, που σε γειώνουν, δύσκολα χιλιόμετρα, που σε απογειώνουν με τις αμέτρητες παραμυθένιες εικόνες τους. Άγριο και συναρπαστικό, το τοπίο των Τζουμέρκων υπερέχει σ’ ολόκληρη την ενδοχώρα. Θάλεια Νουάρου

Σ

καρφαλωμένα στη ράχη της Αθαμανικής οροσειράς, στις νότιες απολήξεις της Πίνδου, τα Τζουμέρκα είναι ό,τι πιο ορεινό μπορείς να βάλεις με τον νου σου. Τόσο η Εγνατία όσο κι η νέα Ιωνία οδός μάς έφεραν λίγο πιο κοντά σ’ αυτή τη δυσπρόσιτη και τόσο επιβλητική μεριά της Ηπείρου, που μοιράζεται ανάμεσα σε Γιάννενα, Τρίκαλα και Άρτα. Πέντε ώρες διαρκεί πλέον το ταξίδι από την Αθήνα, μα όταν ξεκινάς για τέτοιου είδους προορισμούς, τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από την ίδια τη διαδρομή. Πόσο μάλλον εφόσον μιλάμε για τον «ορισμό του βουνού» – αυτό το αστείρευτο ορεινό μεγαλείο στο απόγειο της φθινοπωρινής φύσης. Παρακάμπτοντας τη διαδρομή μας νοτιότερα, μέσα από τον Αμμότοπο, οι πρώτες εικόνες στους νωπούς δρόμους με τα σπαρμένα φύλ-

18 | www.epathlo.gr

Νερόμυλος στο φαράγγι του Καλαρρύτικου

Καλαρρύτες, βόλτα στα στενά του παραμυθένιου οικισμού

λα των πυκνών δασών, στη θέα των θεαματικών οροσειρών, είναι μαγευτικές. Διάσπαρτα μονοπατάκια μοιάζουν με ζωντανά χαλιά που σε παρασέρνουν να τα ακολουθήσεις χωρίς να σε νοιάζει πού θα σε οδηγήσουν. Θες να ρουφήξεις αυτή την ομορφιά, δεν χορταίνεις να την απαθανατίζεις με τον φακό σου...

Καλαρρύτες Η πρωινή θέα από το παράθυρο του πολυτελή ξενώνα Βογιάρου, επάνω στο χείλος της χαράδρας, είναι μαγική. Δεν χορταίνεις να την απολαμβάνεις με ήλιο, με σύννεφα ή με βροχή… Χτισμένο στα 1.200 μ. υψόμετρο, το κουκλίστικο χωριό με τους 15 εναπομείναντες κατοίκους είναι ό,τι πιο αγνό θα συναντήσεις ποτέ σου. Ο Βασίλης Ζέρβας είναι ένας από τους νέους που επέστρεψαν από τα Γιάννενα, προκειμένου να λειτουργήσει τον ξενώνα, παλιό αρχοντικό της οικογένειας Βογιάρου. Στο εστιατόριο πλάι στο τζάκι θα γνωρίσουμε τον κύριο Κώστα και τον Γιώργο Μπακογιάννη, παραδοσιακούς οργανοπαίχτες του χωριού – και όχι Τζουμέρκα | 19

Ο Ναπολέοντας Ζάγκλης στον διάσημο καφενέ του, την Άκανθο

μόνο. Ο κύριος Κώστας βιοπορίζεται ως σήμερα από το επάγγελμα του αγωγιάτη. Στους Καλαρρύτες δεν υπάρχουν δρόμοι παρά μόνο πετρόχτιστα καλντερίμια κι έτσι οι προμήθειες, τα οικοδομικά υλικά ως και τα μπαγκάζια των επισκεπτών μεταφέρονται ακόμη με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο! Η πλατεία του χωριού θυμίζει παλιό κινηματογραφικό σκηνικό. Δεν γίνεται να ανηφορίσεις ως εδώ και να μην επισκεφθείς τον καφενέ του Ναπολέοντα Ζάγκλη, την «Άκανθο» – παλαιότερη ονομασία του οικισμού. Πρέφα, τσίπουρο κι εκλεκτός μεζές – λιτά κι απέριττα. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, ο Ναπολέοντας άφησε τις ανέσεις της πρωτεύουσας κι επέστρεψε στο χωριό, προκειμένου να λειτουργήσει τον οικογενειακό καφενέ φτιάχνοντας έπειτα και αγροτουριστικό ξενώνα. Ένα χωριάτικο σπίτι στην καρδιά του χωριού, που προσφέρει πρωινό με ζυμωτό ψωμί, χωριάτικο βούτυρο, χειροποίητη μαρμελάδα, φρέσκα αυγουλάκια και σπιτικές πίτες. Χώρος ζεστός και φιλόξενος, δεν σου κάνει καρδιά να τον αφήσεις. Πασίγνωστος σε όλα τα Τζουμέρκα, ο Ναπολέοντας αγαπά τις ιστορίες κι είναι στ’ αλήθεια απόλαυση να τον ακούς. Τα γλέντια εδώ περισσεύουν με τον Ναπολέοντα να πρωτοστατεί στα τραγούδια της τάβλας – όλο και κάποιος οργανοπαίχτης θα βρεθεί... Ξακουστά βλαχοχώρια της Ηπείρου, τόσο οι Καλαρρύτες όσο το Συρράκο, γνώρισαν μέρες μεγάλης ακμής λόγω των πλούσιων εμπόρων που εγκαθίστανται εδώ από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Το 1800 οι Καλαρρύτες είχαν 5.000 κατοίκους. Πολλοί Καλαρρυτινοί ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, όμως τα σχέδια για την επανάσταση έπεσαν στο κενό. Οι Τούρκοι έκαψαν τα πάντα… Ίσως γιατί υπήρχε η φήμη ότι στο χωριό κρυβόταν ο αμύθητος θησαυρός του Αλή… Έτσι, τα σημερινά σπίτια με τις χαρακτηριστικές πλακοσκεπές ξεκίνησαν να χτίζονται από το 1830 20 | www.epathlo.gr

Στο κατάφυτο μονοπάτι για το γεφύρι Κουιάσα και έπειτα, εποχή κατά την οποία αρχίζει να ανθεί η τάξη των αργυροχόων. Από εδώ ξεκίνησε ο οίκος Bulgari και άλλοι διάσημοι κι άσημοι τεχνίτες, που τα έργα τους κοσμούν εκκλησιές στην Ήπειρο και τα Επτάνησα. Μέσα σε ένα σπίτι του 1872, στην πλατεία, φυλάσσεται η ιδιωτική συλλογή της Αγγέλας Γκολφινοπούλου. Τα δωμάτια με τις μικροσκοπικές πόρτες και την παραδοσιακή επίπλωση σε ταξιδεύουν ζωντανά στην τόσο πλούσια ιστορία του τόπου που γέννησε σπουδαίους ευεργέτες. Στο υπόγειο φυλάσσεται το ιστορικό αρχείο της οικογένειας Δουρούτη, στην οποία ανήκε το γνωστό μεταξουργείο της Αθήνας. Περιλαμβάνει

Μελισσουργοί έγγραφα, χάρτες και βιβλία από την εποχή του Αλή πασά και μεταγενέστερα, αλλά και χειροποίητα κοσμήματα καλαρρυτινής τέχνης, υφαντά και ενδύματα πριν από το 1800. Στα γραφικότατα καλντερίμια του οικισμού βρίσκεται και το Μουσείο Καλαρρυτινής Αργυροτεχνίας, που εγκαινιάστηκε πρόσφατα φιλοδοξώντας να αναδείξει τη σπουδαία αυτή λαϊκή τέχνη. Όλο και κάποιος θα βρεθεί να σας ξεναγήσει, όμοια και στη μεγαλοπρεπή εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, που χτίστηκε το 1480 γλιτώνοντας από το μένος του κατακτητή. Το εσωτερικό με το ξυλόγλυπτο τέμπλο, τον βενετσιάνικο πολυέλαιο και τις τοιχογραφίες με τα σημάδια από τις φλόγες δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μυσταγωγική. Στα παρεκκλήσια του φυλάσσεται συλλογή εκκλησιαστικών κειμηλίων, που αποτελούν δείγματα της άρτιας τέχνης των Καλαρρυτινών μαστόρων. Τζουμέρκα | 21

Συρράκο

Η εντυπωσιακή Μονή Κηπίνας

22 | www.epathlo.gr

Στο λιθόχτιστο μονοπάτι στην είσοδο του Συρράκου

Ελαφάκια στους Καλαρρύτες

Η αυθεντική φουστανέλα με τις 400 πτυχές, στο λαογραφικό μουσείο της Αγγέλας Γκολφινοπούλου

Στο φαράγγι του Καλαρρύτικου Η μοίρα έμελλε να παίξει ένα περίεργο παιχνίδι για τα δυο χωριά που είναι χτισμένα αντικριστά στο φαράγγι του Καλαρρύτικου ποταμού: Οι Καλαρρύτες ελευθερώνονται το 1880 και φυσικό σύνορο μεταξύ ελεύθερης και τουρκοκρατούμενης Ελλάδας ορίζεται ο Άραχθος και ο Καλαρρύτικος. Έτσι, το μονοπάτι που διασχίζει το φαράγγι συνδέοντας επί αιώνες τους δύο οικισμούς, τώρα τους χωρίζει, αποκτώντας τελωνείο και στρατώνα. Μιάμιση ώρα διαρκεί η κατάβαση μέχρι τις όχθες του ποταμού, προφέροντας ένα αισθητικό ταξίδι στα χρώματα και την ποικιλία της χλωρίδας, τις κουδούνες και τα νερά που ηχούν στ΄ αυτιά μας σαν συναυλία. Με θέα το Συρράκο απέναντι, τα ανυπέρβλητα βράχια του φαραγγιού να κρέμονται πάνω απ’ το κεφάλι μας, τον παλιό νερόμυλο βαθιά μες τη χαράδρα, η ομορφιά της διαδρομής δεν αποδίδεται εύκολα με λόγια. Όταν πια φτάνεις στο ποτάμι με το ξύλινο γεφυράκι και το φως που παιχνιδίζει με τις πυκνές φυλλωσιές, νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε παραμύθι, και το μόνο που θες είναι να σ’ αφήσουν εδώ για όσο μπορεί να διαρκεί το πάντα! Κηπίνα και Προσήλιο Από εδώ ανηφορίζεις προς το Συρράκο ή επιστρέφεις πίσω στους Καλαρρύτες για να ακολουθήσεις την κανονική οδό, που μετρά γύρω στα 10 χλμ. Προσοχή: Οι αποστάσεις στα Τζουμέρκα δεν μετριούνται με το χιλιόμετρο αλλά με την ώρα! Έτσι, τα 10 χιλιόμετρα της ονειρικής αυτής διαδρομής διαρκούν περί τη

Τζουμέρκα | 23

Στο απόγειο του φθινοπώρου

Παραμυθένια τοπία στο βάθος της χαράδρας του Καλαρρύτικου μία ώρα προσφέροντας πανέμορφες εικόνες αλλά και σπουδαία αξιοθέατα. Λίγο έξω από τους Καλαρρύτες ένα σύντομο, μαγευτικό μονοπατάκι μάς οδηγεί στο γεφύρι Κουιάσα. Ακολουθήστε το κελάρυσμα του νερού μέχρι να βρεθείτε στον παλιό εγκαταλειμμένο νερόμυλο και τα νερά του καταρράκτη που σχηματίζουν ολόκληρη λίμνη! Η Μονή Κηπίνας, λίγο έξω από το ομώνυμο χωριό, είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκκλησιαστικά μνημεία της περιοχής. Το παράτολμο αρχιτεκτονικό δημιούργημα κατασκευάστηκε περί τον 18ο αιώνα σε τρία επίπεδα μες στον κατακόρυφο βράχο. Η επίσκεψη εδώ είναι μια αποκάλυψη. Στην είσοδο παρατηρούμε τον μοχλό που, όταν ανέβαινε, δημιουργούσε κενό 4 μέτρων στον γκρεμό, καθιστώντας το μοναστήρι απροσπέλαστο για τους επίδοξους κατακτητές. Λαξευμένο στον βράχο και το καθολικό της μονής, ενώ πίσω του ακριβώς ξεκινά σπήλαιο 250 μ., που υπήρξε κοίτη υπόγειου ποταμού. Μια άλλη πόρτα στον χώρο υποδοχής οδηγεί στα κελιά και το αρχονταρίκι κυκλώνοντας περιμετρικά όλο τον χώρο. Ντουλάπια αποκαλύπτουν μυστικές κρύπτες, ενώ τα παράθυρα προσφέρουν μοναδική θέα στις δασωμένες πλαγιές και τον οικισμό. Το Προσήλιο, με την τόσο όμορφη ονομασία του, μας κλείνει το μάτι για να το επισκεφθούμε. Στην πλατανο24 | www.epathlo.gr

σκέπαστη πλατεία με την πανέμορφη εκκλησιά του Αγίου Βλασσίου και το καφενεδάκι με το… καμπαναριό θα συναντήσουμε τον χαμογελαστό κύριο Δημήτρη Παπαδημητρίου. Μαθαίνουμε πως ο καφενές υπήρξε παλιό διδακτήριο του χωριού και χτίστηκε από τους ίδιους τους κατοίκους… Απρόσμενες συναντήσεις με γελάδια, πρόβατα, φάρμες, γουρουνάκια κι αρχετυπικές φιγούρες βοσκών με φόντο τις γιγάντιες σμιλεμένες κορφές και θέα το ποτάμι από ψηλά, να σου κόβει τη μιλιά. Εικόνες ασύλληπτης ομορφιάς μεταξύ γης και ουρανού. Ναι, εδώ πάνω νιώθεις σαν μικρός θεός! Συρράκο Φτάνοντας στην κεντρική είσοδο του χωριού με τις κρήνες και την πύλη απ’ όπου ξεκινά το κατάλευκο καλντερίμι που οδηγεί στο Συρράκο, ένιωσα πως πραγμάτωσα ένα μικρό μου όνειρο. Περπατώντας διασχίζουμε το γεφύρι, τον νερόμυλο και τα άφθονα νερά μέσα στην οργιαστική βλάστηση. Στο καφενείο «Σάρικα», στην είσοδο του οικισμού, θα κεραστούμε τσίπουρο και μεζέ παρέα με τον πρόεδρο του χωριού, τον κ. Νικόλαο Γκίζα. «Είναι ευτυχία για το χωριό μας που νέοι άνθρωποι επιστρέφουν και βιοπορίζονται εδώ. Το Συρράκο διαθέτει πλέον πέντε ταβέρνες και έξι ξενώνες που λειτουργούν ολόκληρο τον χρόνο και τα διαχειρίζονται νέοι άνθρωποι…» Μαζί του θα περπατήσουμε γραφικότατα καλντερίμια και θα ξεναγηθούμε στην ιστορία και τα αξιοθέατα του οικισμού που γέννησε τον Κρυστάλλη, τον Κωλέττη και πλήθος άλλων προσωπικοτήτων. Τον 17ο-18ο αιώνα το Συρράκο είναι το μεγαλύτερο κτηνοτροφικό χωριό της περιοχής. Από τα μέσα του 18ου αιώνα οι ραφτάδες του Συρράκου εμπορεύονται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Λέγεται μάλιστα πως οι περίφημες μάλλινες κάπες τους προμήθευσαν μέχρι και τον στρατό του Ναπολέοντα. Τα πάντα καταστρέ-

Γεφύρι Σαγκούνη ανάμεσα σε Πράμαντα και Καλαρρύτες

Σπήλαιο Ανεμότρυπας

φονται με την Επανάσταση και η δεύτερη ακμή για το χωριό έρχεται το 1870, όταν 4.000 κάτοικοι επιστρέφουν κι ασχολούνται και πάλι με την κτηνοτροφία. Το Συρράκο απελευθερώνεται το 1912 και στις εκλογές που ακολούθησαν, ο Συρρακιώτης Ιωάννης Κωλέττης εκλέγεται πρώτος πρωθυπουργός της χώρας. Θα διασχίσουμε το κέντρο του χωριού με τη βρύση Γκούρα και το ηλιακό ρολόι του 1903, και θα μυηθούμε στις ντόπιες γεύσεις, όπως το ζυγούρι με τις χυλοπίτες. Η ζωή του οικισμού, που από τη δεκαετία του 1960 κι έπειτα είχε ερημωθεί, φαίνεται πως έχει αναβιώσει για τα καλά. Τα σπίτια –αληθινά αρχιτεκτονικά κοσμήματα– ξεκίνησαν να επαναδομούνται μόλις τη δεκαετία του 1990. Θα επισκεφθούμε την εκκλησιά του Αγίου Νικολάου με το καταπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και τον ρώσικο επιτάφιο, και το ανακαινισμένο σπίτι του Κώστα Κρυστάλλη, που φιλοξενεί τη λαογραφική συλλογή του χωριού. Η ζωή του ποιητή, που γεννήθηκε το 1868 κι έφυγε από τη φυματίωση μόλις στα 26 του χρόνια, είναι συγκινητική. Διωγμένος από τους Τούρκους, ξενιτεύτηκε για χρόνια Τζουμέρκα | 25

χωρίς ποτέ να αποκτήσει ελληνική υπηκοότητα. Το αρχοντικό της λαογράφου Ερμηνείας Φωτιάδου με την πολυτελή επίπλωση της εποχής μάς μεταφέρει στην αστική Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα. Είναι πραγματικά συγκινητική η προσπάθεια της κοινότητας των Συρρακιωτών να διαφυλάξουν και να αναδείξουν την ιστορία του τόπου τους. Και το καταφέρνουν! Ψηλά, από την εκκλησιά της Παναγιάς, αγναντεύουμε πανοραμική άποψη του οικισμού. Όμορφο σαν ψεύτικο, κι όμως αληθινό!

Ο αγωγιάτης κ. Κώστας Μπακογιάννης στους Καλαρρύτες

Ματσούκι Η περιοχή των βόρειων Τζουμέρκων αγγίζει γεωγραφικά τους πρόποδες τους όρους Λάκμος, ανάμεσα σε Άραχθο και Αχελώο. Ο νέος ασφαλτοστρωμένος δρόμος έξω από τους Καλαρρύτες προσφέρει μια εναλλακτική διαδρομή ως το Ματσούκι παρέχοντας τη μοναδική εμπειρία να διασχίσεις τον αυχένα της οροσειράς Μπάρος στα 2.000 μ. υψόμετρο! Λίγα χιλιόμετρα έμειναν για να ολοκληρωθεί ο δρόμος που θα ενώσει τα Τζουμέρκα με τη Θεσσαλία δίνοντας νέα ώθηση στην τουριστική ανάπτυξη του τόπου. Εικόνες βουκολικές, με κοπάδια και κυνηγούς να προβάλλουν μέσα στην ομίχλη. Το τοπίο αλπικό κι ονειρικό έτσι όπως αποκαλύπτεται με τους θεόρατους καταρράκτες του πάνω από τα σύννεφα. Όμορφο κι αυθεντικό παρά την άναρχή του δόμηση, το βλαχόφωνο Ματσούκι βρίσκεται σε μαγευτική τοποθεσία, επάνω από την κοίτη του ρέματος όπου ενώνονται οι τρεις παραπόταμοι του Άραχθου. Νερό παντού! Καθάριο, κρυστάλλινο, αληθινό γιατρικό, τόσο εδώ όσο και σε όλα τα Τζουμέρκα, δεν χορταίνεις να το πίνεις. Ο κ. Δημήτρης Κωσταδήμας από το καφενείο «Αλέκος» στην πλατεία θα μας ξεναγήσει στους αναπαλαιωμένους νερόμυλους που χτίστηκαν δίπλα στα ορμητικά νερά του καταρράκτη ύψους 13 μ. Θα τους βρείτε ακολουθώντας το μονοπατάκι που ξεκινά πίσω από την εκκλησία του χωριού. Στον μέσα χώρο αλέθονταν τα άλευρα και το αλάτι, και έξω βρίσκεται το πλυσταριό, που χρησιμοποιείται ως σήμερα από τις γυναίκες των Τζουμέρκων. Η σιδερένια γέφυρα, στην έξοδο του χωριού, προσφέρει φαντασμαγορική θέα στη χαράδρα όπου βρίσκουν έξοδο τα νερά του 26 | www.epathlo.gr

Τοιχογραφίες Χιοναδιτών ζωγράφων στον μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Νικολάου στους Μελισσουργούς

Τοπίο στην ομίχλη: διασχίζοντας την οροσειρά του Μπάρου στα 2.000 μ. υψόμετρο

Μπάρος, καταρράκτες πάνω από το Ματσούκι

καταρράκτη Βασίλη πέφτοντας με ορμή από ύψος 45 μ. Από το Ματσούκι ξεκινά το απόκρημνο μα ευκολοδιάβατο μονοπάτι 2 χλμ., που οδηγεί στη Μονή Βύλιζας. Χτισμένη σε υψόμετρο 1.050 μ. στην πλαγιά, επάνω ακριβώς από το Ματσουκιώτικο ρέμα, υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες της Ηπείρου. Δεν κατοικείται πια, διατηρείται όμως σε άριστη κατάσταση προσφέροντας δυνατότητα φιλοξενίας. Πράμαντα και Μελισσουργοί Χτισμένο σ’ αυτή την τόσο προνομιακή θέση κάτω από τη Στρογγούλα, την εντυπωσιακότερη κορφή των Τζουμέρκων, το κεφαλοχώρι τον Πραμάντων αποτελεί κομβικό σημείο της ευρύτερης περιοχής προσφέροντας τη δυνατότητα να εξερευνήσεις τα Τζουμέρκα προς Βορρά και Νότο. Στις ταβέρνες γύρω από την πλατεία με τον μεγαλοπρεπή ναό της Αγίας Παρασκευής θα γευτείς εξαιρετικά ντόπια κρέατα. Εδώ γεννήθηκε ο περίφημος πρωτομάστορας Μπέκας, που κατάφερε να στεριώσει το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας το μεγαλύτερο ως πρόσφατα των Βαλκανίων. Με τη νέα χρόνια θα ξεκινήσουν οι εργασίες αναστήλωσής του και μέχρι τότε οι δραστηριότητες στο ποτάμι συνεχίζονται προσφέροντας μια εναλλακτική, υδάτινη προσέγγιση στην καρδιά της Ηπείρου. Σε απόσταση αναπνοής βρίσκονται οι γραφικότατοι Μελισσουργοί, που ανήκουν στην Άρτα κι είναι ένας παραμυθένιος οικισμός γεμάτος τρεχούμενα νερά, πλατάνια κι ελατοδάση. Η πλατεία με τις κρήνες μοιάζει με εξώστη στο βουνό κι από εδώ θα πάρεις τα κλειδιά για να επισκεφθείς τον επιβλητικό ναό του Αγίου Νικολάου με το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις ολοζώντανες τοιχογραφίες που έκαναν χιοναδίτες ζωγράφοι το 1846. Ανηφορίζοντας στα δύο ορειβατικά καταφύγια –των Πραμάντων και των Μελισσουργών– απολαμβάνουμε πανοραμικά τη θέα που προσφέρει η επιβλητική Στρογγούλα. Λίγο πριν από το καταφύγιο των Πραμάντων, η ιστορική Μονή της Αγίας Παρασκευής περιτοιχισμένη σαν φρούριο, κυκλωμένη από τα σύννεφα, φαντάζει μαγευτική, αφημένη έρημη στην άκρη του λόφου. Ανεμότρυπα, μήτρα τη γης Λίγο έξω από τα Πράμαντα βρίσκεται το σπήλαιο της Ανεμότρυπας, ένα από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα της περιοχής. Πλάι στη ζεστασιά της ξυλόσομπας, στο τζαμωτό αίθριο με την καταπληκτική θέα στο δάσος, θα πιούμε ρακόμελο με βότανα του βουνού και θα αγοράσουμε βαλσαμόλαδο, μέλι, λικέρ και σπιτικές μαρμελάδες του βουνού. «Το σπήλαιο, που ανακαλύφθηκε το 1940 από μια σχισμή στην επιφάνεια της γης, φημολογείται πως έχει μήκος πολλά χιλιόμετρα φτάνοντας μέχρι την Καλαμπάκα. Αν κάτι τέτοιο αποδειχθεί, θα είναι το μεγαλύτερο στην Ευρώπη», μας ενημερώνει ο εξαιρετικός ξεναγός μας κ. Μανώλης

Νερό παντού! Καθάριο, Ο νερόμυλος-πλυσταριό στο Ματσούκι

κρυστάλλινο, αληθινό γιατρικό, δεν χορταίνεις να το πίνεις. Τζουμέρκα | 27

Ο βοσκός, σύγχρονη τέχνη στο Μουσείο Θ. Παπαγιάννη στο Ελληνικό

Σελεντές. Ελλείψει χρηματοδότησης, εμείς θα περπατήσουμε μόνο τα 270 επισκέψιμα μέτρα του σπηλαίου όπου ζουν 3.000 νυχτερίδες! «Είναι το μοναδικό σπήλαιο στην Ελλάδα που το διαπερνά ποταμός σε όλο το μήκος του χωρίς να υπερχειλίζει ποτέ», θα πει ο Μανώλης, καθώς ακούμε τη βοή των νερών από τον παρακείμενο καταρράκτη. Το θέαμα που προσφέρουν οι δαιδαλώδεις στοές με τους πλούσιους σταλαγμιτικούς σχηματισμούς είναι φαντασμαγορικό. Αποκορύφωμα η τελευταία λιμναία αίθουσα, που είναι κοίτη υπόγειου ποταμού. Βρισκόμαστε στα 60 μ. κάτω από την επιφάνεια της γης. Αν υπήρχαν τα χρήματα, θα βλέπαμε και τον καταρράκτη 3 μέτρων, που βρίσκεται μόλις 10 μέτρα χαμηλότερα... Στο σπήλαιο, που έχει ηλικία μόλις 12,5 εκ. χρόνια, έχουν βρεθεί θαλάσσια κοχύλια. Οι νεκροί σταλακτίτες τους οποίους κόβουν απερίσκεπτα κάποιοι επισκέπτες προκαλούν βαθύτατη θλίψη... Οι Πραμαντιώτες δεν χάνουν αφορμή για γλέντι, κι έτσι αυτοσχέδιες βραδιές με οργανοπαίχτες προκύπτουν συχνά πυκνά στο καφέ του σπηλαίου. Ήπειρος χωρίς μουσική, άλλωστε, δεν νοείται κι ένας εικαστικός της… μουσικής, ο κ. Γιώργος Πολύζος, μας υποδέχεται στο εργαστήρι του στα Τσόπελα των Πραμάντων. Στο ζεστό βουνίσιο σπιτάκι θα γνωρίσουμε τον καλλιτέχνη που έχει κατασκευάσει πλήθος μουσικών οργάνων της κλασικής αρχαιότητας, κοσμήματα της πρώιμης εποχής του χαλκού και άλλα κοκάλινα, εμπνευσμένα από την προϊστορική εποχή. Έργα του φιλοξενούνται σε αρχαιολογικά μουσεία και πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, ενώ τα τελευταία χρόνια συνεχίζει να δημιουργεί από εδώ απολαμβάνοντας τα καλούδια της γης, τα καζάνια και τα γλέντια με φίλους από το μουσικό σχολείο Ιωαννίνων. Σύγχρονη τέχνη στο Ελληνικό

Μελισσουργοί

28 | www.epathlo.gr

Στο καλωσόρισμα των Πραμάντων πρωτότυπα έργα σύγχρονης γλυπτικής προς τιμήν των μαστόρων της πέτρας και των κτηνοτρόφων των Τζουμέρκων μάς προκαλούν να ψάξουμε για τον δημιουργό τους. Ανήκουν στον Θεόδωρο Παπαγιάννη, έναν από τους σπουδαιότερους εν ζωή γλύπτες της χώρας, με καταγωγή από το γειτονικό Ελληνικό. Ποιος θα φανταζόταν πως σ’ αυτό το μικρό

άγνωστο χωριουδάκι της Ηπείρου έχει δημιουργηθεί ένα εξαιρετικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, όπου φιλοξενούνται έργα του Θ. Παπαγιάννη και άλλων ακόμα νεότερων γλυπτών ανά τον κόσμο, όπως προκύπτουν μέσα από τα ετήσια συμπόσια γλυπτικής που οργανώνει το μουσείο. Πάνω από μισό αιώνα προσωπικού έργου περιλαμβάνει η συλλογή, η οποία φιλοξενείται στον χώρο του παλιού σχολείου προσφέροντας μια άλλου είδους σπουδή στον ηπειρώτικο πολιτισμό. Ανάμεσά τους έργα από τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου, που χτίστηκε από Ηπειρώτες ευεργέτες. Εξαιρετικός στον λόγο και στο έργο του, ο Παπαγιάννης μάς μιλά διαχρονικά κι από καρδιάς για το ψωμί, τον ευεργέτη, τον ξετινεμένο, τον δάσκαλο, τον Ηπειρώτη μάστορα, τον βοσκό, τον γεωργό, τον πνευματικό άνθρωπο, την πολύπαθη Ηπειρώτισσα μάνα. Σαν άλλος δάσκαλος μας βοηθά να κατανοήσουμε βαθιά ό,τι ιστορεί αυτός ο τόπος. Μόνο σεβασμός για τους ανθρώπους των ψηλών και δύσκολων αυτών βουνών κι απέραντη ευγνωμοσύνη για την ομορφιά που τόσο απλόχερα μας δόθηκε.

Παλαιοχώρι

Συρράκο Καλαρρύτεσ

Πετροβούνι Βαπτιστήσ

Προσήλιο Ματσούκι

Ελληνικό

ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ

Αµπελοχώρι

ΠΡΑΜΑΝΤΑ

Ευχαριστούμε θερμά για τη φιλοξενία τον Βασίλη Ζέρβα και τον πολυτελή ξενώνα Αρχοντικό Βογιάρου στην είσοδο των Καλαρρυτών (τηλ. 26590 62361, www.vogiarou.gr), καθώς και τον οικογενειακό ξενώνα του Ναπολέοντα Ζάγκλη πάνω από την πλατεία (τηλ. 26590 61518, www.xenonasnapoleon.com). Προσφέρονται και τα δύο για σπιτικό φαγητό και εκλεκτά μεζεδάκια. Στην ταβέρνα Very’s Lampros στα Πράμαντα θα απολαύσετε σούβλες και μαγειρευτά από ντόπια κρέατα και παραδοσιακές ηπειρώτικες πίτες (τηλ. 6944 750534). Στο φιλόξενο εργαστήρι του Γιώργου Πολύζου στα Τσόπελα θα δείτε το αρχαίο «Τρίχορδον» σε κέλυφος χελώνας και θα διαλέξετε πολύτιμα διαχρονικά κοσμήματα του δημιουργού (τηλ. 6977 275180). Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» στο Ελληνικό. Καθημερινά εκτός Δευτέρας, 9.30-15.00 (τηλ. 26510 89220, www.theodorospapagiannis.gr). Είσοδος ελεύθερη.

Ένα αρχοντικό του 1873 που αναπαλαιώθηκε, επεκτάθηκε και µετατράπηκε στον παραδοσιακό ξενώνα του Βογιάρου. Η εξαιρετική του θέση, το υπέροχο περιβάλλον και η άριστη φιλοξενία γίνονται ο απόλυτος συνδυασµός απολαυστικών και αξέχαστων διακοπών.

Καλαρρύτες Ιωαννίνων, Τζουµέρκα, 262 24 τηλ. 26590 62361, 6974 294385 email: info@vogiarou.gr • www.vogiarou.gr

Εξώστης, Ναύπλιο • τηλ. 27520 23649, 215 0000544, 6936 535669 email: papamarkounikos@gmail.com • www.papamarkou.gr

ΧΥΜΑ & ΣΑΚΙΑΣΜΕΝΟ

Πυρηνόξυλο ανώτερης ποιότητας, ειδικά επεξεργασμένο, με χαμηλή υγρασία, χωρίς σκόνη (4.200 θερμίδες / Kg).

www.agro-trust.gr

Ο φορέας µας είναι ο µοναδικός στην Πελοπόννησο που έχει πιστοποιηθεί από τον ΟΠΕΚΕΠΕ για την υποβολή δηλώσεων ΟΣΔΕ σε 2 Νοµούς Αργολίδας και Κορινθίας.

Το γραφείο µελετών «AGRO-TRUST» ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του έτους 2000 αποτελεί ένα από τα πρώτα οργανωµένα γραφεία στη Χώρα που εξειδικεύεται στον σχεδιασµό και την παρακολούθηση επενδυτικών σχεδίων που υποβάλλονται για υπαγωγή σε επιχειρησιακά προγράµµατα. Τα στελέχη της επιχείρησης διαθέτουν υπερδεκαπενταετή ειδική εµπειρία στην υποβολή φακέλων υποψηφιότητας σε επιχειρησιακά προγράµµατα και στον Αναπτυξιακό Νόµο. Πρωταρχικός στόχος της επιχείρησης από την ίδρυσή της έως και σήµερα, είναι η παροχή υπηρεσιών ποιότητας, και η οργανωµένη και ορθολογική διαχείριση της πληροφορίας που δέχεται, µε απώτερο σκοπό την ικανοποίηση του πελάτη. Προκειµένου να επιτύχει το σκοπό αυτό η διοίκηση εφαρµόζει από το έτος 2001 σύστηµα διασφάλισης ποιότητας ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9001/2000. Η επιχείρηση θεωρεί ότι η ικανοποίηση του πελάτη δεν προέρχεται µόνο από την έγκριση του επενδυτικού του σχεδίου από τις αρµόδιες αρχές, αλλά αυξάνεται από τη συνεχή, υπεύθυνη και έγκαιρη επικοινωνία σε όλα τα στάδια υλοποίησης του έργου από την πρώτη επαφή µέχρι και την ολοκλήρωση της επένδυσης.

Γραφεία Αργολίδας: παραλιακή Ναυπλίου-Νέας Κίου 21100, Ναύπλιο τηλ. 2752029727-8 κιν. 6948729691 e-mail: agronaf@otenet.gr

Ενδεικτικά το γραφείο µελετών «AGRO-TRUST» αναλαµβάνει:  την εκπόνηση οικονοµοτεχνικών µελετών και την σύνταξη φακέλων υποψηφιότητας για υπαγωγή επενδυτικών σχεδίων:  στον Αναπτυξιακό Νόµο όπως ισχύει κάθε φορά  στο µέτρο 4.1 Σχέδια βελτίωσης γεωργικών εκµεταλλεύσεων του ΠΑΑ 2014-2020  στο µέτρο 4.2. Επενδύσεις στη Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων του ΠΑΑ 2014-2020  στο µέτρο 6.1. Εγκατάσταση Νέων Γεωργών του ΠΑΑ 2014-2020  στα προγράµµατα: Ενίσχυση επιχειρήσεων µεταποίησης τουρισµού εµπορίου και υπηρεσιών στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ.

Γραφεία Κορινθίας: Παπακωνσταντίνου 81Β 20500, Νεµέα τηλ.: 2746020000 e-mail: info@agro-trust.gr

 Την υποβολή φακέλων υποψηφιότητας στο επιχορηγούµενο πρόγραµµα Βιολογικής Γεωργίας – Κτηνοτροφίας.  Την Συµµετοχή Γεωργών σε Συστήµατα για την Ποιότητα Τροφίµων  Την ίδρυση, οργάνωση και διαχείριση οµάδων παραγωγών.  Την οικονοµική διαχείριση γεωργικών εκµεταλλεύσεων.

Υπεύθυνος: Δηµήτρης Βασιλόπουλος (Σύµβουλος Αναπτυξιακών προγραµµάτων - Μελετητής Γεωπόνος Msc Γ.Π.Α.)

Τρέχουσες προσκλήσεις: Σχέδια Βελτίωσης γεωργικών εκµεταλλεύσεων Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων Προγράµµατα ΕΣΠΑ

Δίρφη

Βουνό μαγικό

Χρήστος Κανατάς

Η θέα προς το Αιγαίο είναι ασύγκριτη

Χρόνια πολλά, πολυπόθητο όνειρο η Δίρφη. Η ονομασία της νύμφη σού θυμίζει, ονειρεύεσαι τον σαγηνευτικό χορό της καθώς βυθίζεσαι πεζοπορικά στα αχανή βάθη των δασών της. Στεφανωμένος με σύννεφα αυτή την εποχή, ο κώνος της ψηλότερης κορφής της Εύβοιας θυμίζει ηφαίστειο εν ενεργεία. Ιστορίες αγωνιώδεις για δράκους και άρχοντες των δακτυλιδιών έρχονται στο μυαλό καθώς τη θωρείς. Και μες στα μεγάλα κατορθώματα συμπεριλαμβάνεται και το δικό σου: Πώς θα την κατακτήσεις!

32 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Αγγίζοντας τα σύννεφα στο δρομάκι δίπλα στο καταφύγιο

Στενή Δίρφης

μας ξεναγεί στον μαγικό κόσμο του λατρευτού μύκητα. Στο μαγαζάκι μπορείς να βρεις πλευρώτους, πορτομπέλο και αγαρικά, αλλά και μανιτάρια του βουνού, φρέσκα ή αποξηραμένα. Διάφορα ακόμη προϊόντα, όπως ζυμαρικά, σούπες, ριζότο, μεζεδάκια, παρασκευάσματα τρούφας και φαρμακευτικά μανιτάρια συμπληρώνουν τη μεγάλη ποικιλία. Έρια, Άγιος Αθανάσιος, φαράγγι Αγάλης

Π

ρωτοαντικρίζουμε τη θέα του βουνού, που σαν γιγάντια πυραμίδα ορθώνεται μεγαλόπρεπα μπροστά μας τρυπώντας το πυκνό σύννεφο! Η Δίρφη (ή Δίρφυς) είναι όχι μόνο το ψηλότερο βουνό της Εύβοιας, αλλά και το πιο χαρακτηριστικό. «Μικρό Φούτζι» την αποκαλούν γι’ αυτό τον λόγο. Το άψογα κωνικό σχήμα της θυμίζει απόλυτα το μυθικό καρτποσταλικό ιερό βουνό-ηφαίστειο της Ιαπωνίας. «Μανιτάρια Δίρφυς» Η Δίρφη είναι μεγάλη μανιταρομάνα και η εποχή που διανύουμε είναι η κατάλληλη για περιπάτους στο δάσος και συλλογή. Δεν είναι λίγοι οι μανιταρόφιλοι που τα μαζεύουν εδώ. Έτσι, πρώτος σταθμός μας είναι οι εγκαταστάσεις της εταιρείας «Μανιτάρια Δίρφυς», που συναντάμε στον δρόμο. Ένα ιδιότυπο, πολύ όμορφο μαγαζάκι, όπου σου προσφέρουν να δοκιμάσεις λογής λογής γεύσεις μανιταριών και παρασκευασμάτων τους. Από σαλάτες μέχρι και γλυκό κουταλιού, κουλουράκια και, το καλύτερο, σοκολατάκια! Πιο νόστιμα δεν έχω δοκιμάσει! Η υπάλληλος 34 | www.epathlo.gr

Επόμενη στάση η Έρια. Είναι ένας πολύ όμορφος χώρος αναψυχής με τρεχούμενα νερά και πλατάνια. Στην αρχή, συναντάς το παλαιοβυζαντινό εκκλησάκι της Υπαπαντής και κατόπιν το ποταμάκι με το νερό να κυλά ήσυχα και να σου διηγείται ιστορίες των δασών. Το πορτοκαλοκόκκινο χαλί του φθινοπώρου κάνει αισθητή την παρουσία του και εδώ, όπως σχεδόν σε όλους τους τόπους που επισκεφθήκαμε. Τα χωριά της Δίρφης είναι προικισμένα με τις ομορφιές της φύσης, τα νερά και το πράσινο. Το πρώτο χωριό, ο Άγιος Αθανάσιος, είναι η πύλη για την είσοδο στο ξακουστό φαράγγι της Αγάλης. Λένε ότι το όνομά του προήλθε από το «αγάλι αγάλι», καθώς οι πεζοπόροι δυσκολεύονταν να το διασχίσουν. Μια μικρή βόλτα στην είσοδό του, ίσα για να πάρουμε μια ιδέα και να μας δημιουργηθεί ο πόθος να ξανάρθουμε, μας πείθει για την ομορφιά του. Από εδώ, αφού διασχίσετε το φαράγγι, μπορείτε να συνεχίσετε προς το καταφύγιο και μετά την κορυφή. Φυσικά, για να το διασχίσετε και να επιστρέψετε, χρειάζονται πολλές ώρες, ξεκίνημα από τα χαράματα. Πολλά και ιδιαίτερα όμορφα είναι και τα υπόλοιπα χωριά που περιστοιχίζουν το βουνό. Άγνωστα όμως στους περισσότερους και με ελάχιστη τουριστική ανάπτυξη, τόποι μυστηρίου, που σε ανταμείβουν όμως τόσο ευχάριστα. Νιώθεις ευγνωμοσύνη που αξιώθηκες να τα επισκεφτείς. Καθενοί, Καμπιά, Στρόπωνες, Λάμαρη, Γλυφάδα, Λούτσα, Πάλιουρας, Βουνοί και άλλα, το καθένα με τα θέλγητρά του.

Στενή Ευβοίας Το κεντρικό χωριό της περιοχής, βέβαια, και το μόνο που διαθέτει τουριστική υποδομή, είναι η Στενή. Κάνοντας βόλτα στα στενά τής… Στενής, συναντάς παντού βρύσες. Το νερό εδώ υπάρχει σε κάθε γωνιά! Αν κάποτε καταρρεύσει το δίκτυο ύδρευσης των πόλεων, εδώ θα έρθω να σωθώ, σκέφτομαι. Στη Στενή δεν λείπει τίποτε, μέχρι και πρακτορείο ΟΠΑΠ διαθέτει… Η πλατειούλα της, ιδανική στάση για καφεδάκι, γλυκό και έκθεση στη ζέστη του ήλιου. Είμαστε στα 450 μέτρα υψόμετρο και ο ήλιος είναι παραπάνω από επιθυμητός τα φθινοπωρινά μεσημέρια! Δοκιμάζουμε το παραδοσιακό μπισκοτογλυκό και η γεύση του μας φέρνει ένα χαμόγελο στα χείλη…Μέσα από τη Στενή περνά ποταμάκι και γύρω παντού υπάρχουν πηγές-βρύσες: του Νταβέλη, του Δασκάλου, του Αγίου Στεφάνου… Μα η πιο ξακουστή, τόπος αναψυχής, είναι του Γιατρού η βρύση. Δεν αποκαλείται τυχαία έτσι, καθώς το νερό εδώ είναι εξαιρετικής ποιότητας, όπως θα μου πει ένας άνθρωπος από την Ερέτρια ο οποίος ανεφοδιάζεται κάθε δεκαπέντε μέρες. Τριγύρω, το γνώριμο σκηνικό, με το ποτάμι, τα πλατάνια, τα μικρά καταρρακτάκια. Παράδεισος… Εδώ θα μαζευτούν τα Σαββατοκύριακα πραματευτές να πουλήσουν τα καλά τους: βότανα, γλυκά του κουταλιού, μέλι, μαρμελάδες, παραδοσιακά λικέρ, ζυμαρικά, όσπρια, τυροκομικά και άλλα πολλά.

Μονή Θεοτόκου Μονομερίτισσας - Υπαπαντής στα Έρια

Πολυθρόνα με θέα, στα Έρια

Ορειβατικό καταφύγιο Λίγα μέτρα πιο κάτω, στα δεξιά, το εκκλησάκι του Άγιου Κήρυκου και της μητέρας του Αγίας Ιουλίττας. Από εδώ ξεκινάνε τα μονοπάτια προς την καρδιά του βουνού. Τα δύο από αυτά, το Σ1 και το Σ2, καταλήγουν στο ορειβατικό καταφύγιο. Η διαδρομή είναι ονειρική. Όχι τόσο στην αρχή, που διανύεις πευκοδάσος, όσο στη συνέχεια, που ανεβαίνεις υψόμετρο και περνάς από δάσος φυλλοβόλων, με πλατάνια, καστανιές, καρυδιές, οξιές, δρυς. Όσο ανεβαίνεις, Δίρφη, βουνό μαγικό | 35

Η Δίρφη είναι μεγάλη μανιταρομάνα και η εποχή που διανύουμε είναι η κατάλληλη για περιπάτους στο δάσος και συλλογή.

παίρνει σιγά σιγά τη σκυτάλη το μεγαλόπρεπο δάσος της κεφαλληνιακής ελάτης. Εάν δεν θέλετε να περπατήσετε την πορεία δυόμιση ωρών μέσα στο δάσος, μπορείτε να ακολουθήσετε την ασφάλτινη διαδρομή με το μεταφορικό μέσο που διαθέτετε. Εξίσου θα μαγευτείτε, καθώς θεωρείται από τις πιο γραφικές οδικές διαδρομές. Αν σχεδίαζες χάρτη εδώ, θα πάταγες δυνατά τον πράσινο μαρκαδόρο δίπλα στην κόκκινη γραμμή! Καθόλου τυχαία, το δάσος της Στενής είναι ένα από τα 19 της χώρας μας που έχουν χαρακτηριστεί «Αισθητικά δάση». Αλλά δεν είναι μόνο η διαδρομή, είναι και η εποχή! Τα χρυσοκόκκινα χρώματα κυριαρχούν παντού, σε έντονη αντίθεση με το βαθύ πράσινο του ελάτου. Καθώς ανεβαίνεις, τα πνευμόνια σου γεμίζουν οξυγόνο και τα μάτια απολαμβάνουν την υπέροχη θέα προς τον Ευβοϊκό, σε συνδυασμό με τη χρωματική πανδαισία της φύσης. Η ψυχή ευφραίνεται, αγαλλιάζεις… Σύντομα φτάνουμε στο διάσελο. Αποκαλύπτεται η θέα στην πίσω μεριά, προς το Αιγαίο, ακόμα πιο μαγευτική και πολύ πιο άγρια. Σε αυτό το σημείο εγκαταλείπεις την άσφαλτο. Αν συνέχιζες, θα κατέληγες στην περίφημη παραλία Χιλιαδού. Παίρνεις τον χωματόδρομο αριστερά για το καταφύγιο, με θέα πολλές φορές και προς τις δύο θάλασσες. Είσαι μέσα στο αυτοκίνητο, αλλά το ξεχνάς κι έχεις την αίσθηση ότι είσαι πουλί. Παίρνεις έτσι μια πρόγευση για το πώς θα νιώσεις ανεβαίνοντας προς την κορυφή… Ξαφνικά, κάτω από τον θεόρατο όγκο του βουνού, παρατηρείς, μικρό από μακριά, το καταφύγιο του ΕΟΣ Χαλκίδας. Ένα πολύ όμορφο κτίριο, σε έξοχη τοποθεσία, δένει υπέροχα με το περιβάλλον. Κτισμένο στο διάσελο Λειρί στα 1.120 μέτρα, έχει φάτσα μπροστά του δυτικά την κορυφή και αριστερά και δεξιά τον Ευβοϊκό και το Αιγαίο, αντίστοιχα. Πίσω του, στην ανατολή, ορθώνεται μια επιμήκης κορυφογραμμή, είναι το Ξεροβούνι. Από αυτή την προνομιακή θέση ξεκινάς τον δρόμο για την κατάκτηση της Δίρφης. Είναι ιδανικό μέρος για να μείνεις και να νιώσεις ότι είσαι ψηλά στο βουνό, καθώς όλα τα χωριά είναι αρκετά χαμηλότερα. Επίσης, μπορείς να κάνεις όμορφους μικρούς περιπάτους πάνω στο διάσελο χωρίς να ανεβοκατέβεις ιδιαίτερα σε υψόμετρο. Τα σύννεφα πολλές φορές εδώ γλείφουν κυριολεκτικά τη γη, δημιουργώντας άλλοτε ομίχλη κι άλλοτε ανοίγματα, αποκαλύπτοντας φαντασμαγορικά τη μοναδική θέα του ηλιοβασιλέματος στον Ευβοϊκό! Κατακτώντας την κορυφή Πορεία στα 1.743 μέτρα, το ψηλότερο σημείο της Εύβοιας. Εκεί θα προσπαθήσουμε να φτάσουμε. Καθώς βλέπεις το βουνό από το καταφύγιο, ντυμένο στην πορτοκαλί του φορεσιά της γαλήνιας ανατολής, σε πιάνει δέος. Είσαι περισσότερο από 600 μέτρα πιο χαμηλά και μοιάζει γιγάντιο κι ανυπέρβλητο. Το παίρνεις όμως απόφαση και ξεκινάς… Ο καιρός ήσυχος και ιδανικός για ανάβαση. Μαλακός νοτιάς, σχεδόν άπνοια. Όταν φυσά βοριάς, γίνεται πολύ δύσκολη η επιχείρηση, καθώς εδώ η ένταση του ανέμου είναι πολλαπλάσια σε σχέση με τα πεδινά. Επίσης μεγάλο πρόβλημα είναι τα σύννεφα, που πολλές φορές σκεπάζουν το βουνό, και κινδυνεύεις να χάσεις τον δρόμο σου. Έτσι χάνεις και το μεγαλύτερο δώρο, την απολαυστική θέα. Ησυχία κι ούτε ένα σύννεφο στον ορίζοντα αυτή τη φορά. Φεύγοντας από το καταφύγιο, οδεύεις τον χωματόδρομο που περνά από μπροστά. Μετά από εικοσάλεπτη πορεία, τελειώνει. Εδώ συναντάς δύο αναμνηστικά μνημεία ανθρώ-

36 | www.epathlo.gr

Το ορειβατικό καταφύγιο

Στα κορυφαία υψίπεδα

Στο διάσελο: πίσω ο Ευβοϊκός, μπροστά το Αιγαίο Δίρφη, βουνό μαγικό | 37

Τα σύννεφα αγκαλιάζουν το βουνό στην επιστροφή

πων που έχουν χαθεί. Σου υπενθυμίζουν ότι οφείλεις να είσαι προσεκτικός, να σέβεσαι τη δυσκολία και να μην ξεπερνάς τον εαυτό σου εκθέτοντάς τον σε κίνδυνο. Από εδώ αρχίζει η ανάβαση, που είναι σκληρή κι επίπονη. Η κλίση είναι αρκετά απότομη. Το μονοπάτι, που είναι πολύ καλά σηματοδοτημένο, δεν σου επιτρέπει να χάσεις τον δρόμο σου. Πολλές φορές, όμως, δεν μοιάζει ακριβώς με μονοπάτι, αλλά με σκαρφάλωμα σε βράχια! Το έδαφος είναι πολύ πετρώδες και κινδυνεύεις να γλιστρήσεις πατώντας τις μικρότερες πέτρες. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αντίστοιχα απότομη κατάβαση. Ο ουρανός πάνω από την ηλιόλουστη κορυφή φαντάζει στα μάτια μας βαθυγάλανος, νομίζεις ότι ανεβαίνεις στη στρατόσφαιρα! Κοιτώντας τη θέα κάτω μέχρι τη θάλασσα, 1.700 μέτρα πιο χαμηλά, επιβεβαιώνεται η αίσθηση. Νιώθεις αυτό που αισθάνεσαι κάθε φορά που ανεβαίνεις σε κορυφή: Γίνεσαι κι εσύ ένας μικρός θεός, πάνω από τις έγνοιες και τις σκοτούρες της ζωής, τα έχεις όλα πίσω, κάτω αφημένα. Εδώ θα συνομιλήσεις μόνο με τα πουλιά, τα σύννεφα και τους αγγέλους. Θα εισπνεύσεις τον πιο φρέσκο αέρα. Κάθαρση! Η θέα γίνεται όλο και πιο εντυπωσιακή καθώς ανεβαίνεις. Και η ανηφόρα όλο και φαίνεται ατελείωτη. 270 μοίρες γύρω σου πεδιάδες, κορυφογραμμές, θάλασσες, νέφη, άλλα ψηλότερα κι άλλα χαμηλότερα. Έκσταση, μαγεία… Ανεβαίνοντας, ακούω και βλέπω δυο μαχητικά αεροπλάνα να πετάνε σε πιο χαμηλό ύψος από αυτό στο οποίο βρίσκομαι, ακριβώς πάνω από το διάσελο. Αγγίζεις τον ουρανό, σκέφτομαι, βρίσκεσαι ψηλότερα κι από την πορεία των αεροσκαφών! Φτάνει η στιγμή που και η ανεξάντλητη ανηφόρα τελειώνει, που η κλίση αρχίζει να μαλακώνει και νιώθεις ότι πλέον πλησιάζεις. Μας έρχεται μυρωδιά από θειάφι. Θυμάμαι αυτό που μια καλή μου φίλη που είναι από την Εύβοια μου είχε πει το καλοκαίρι, σε μια παραλία κοντά στον Λιμνιώνα. Ότι τα βότσαλα είναι μαύρα ακριβώς επειδή κάποτε η Δίρφη ήταν ηφαίστειο. Δεν υπάρχουν σίγουρες αποδείξεις, αλλά και η μυρωδιά δημιουργεί υποψίες. Το ίδιο και οι δολίνες, χαρακτηριστικά κοιλώ-

ματα που συναντάμε στο επίπεδο της κορυφής. Περπατάμε αρκετή ώρα στο κορυφαίο πλάτωμα μέχρι να φτάσουμε στο ψηλότερο σημείο. Η θέα προς την απεραντοσύνη του Αιγαίου πελάγους γίνεται όλο και πιο ανεμπόδιστη. Πρέπει να προχωρήσεις ακόμα πιο πέρα από το υψομετρικό κολωνάκι για να την απολαύσεις στο μέγιστο. Όταν υπάρχει διαύγεια, διακρίνονται μπροστά σου οι Σποράδες πεντακάθαρα. Εμείς δεν ήμασταν τόσο τυχεροί σε αυτό, ίσα που αχνοφαίνονταν. Αλλά και πάλι… Η θέα είναι θεϊκή, 360 μοίρες γύρω γύρω. Ναι, είσαι στην κορυφή! Στέγη σου το σύμπαν. Δάπεδο ο κόσμος. Κι εσύ ανάμεσα, στο μεταίχμιο, να έχεις κάνει το όνειρό σου πραγματικότητα.

Πανσέληνος πάνω από τα έλατα

Η κορφή καθρεφτίζεται στα νερά μιας λιμνούλας

Δίρφη, βουνό μαγικό | 39

Χρόνια νεφρική νόσος ∆ιαβητική νεφροπάθεια Αρτηριακή υπέρταση Σπειραµατονεφρίτιδες

∆ιερεύνηση αιµατουρίας ∆ιερεύνηση λευκωµατουρίας Πολυκυστική νόσος Μεταµόσχευση νεφρού

Νεφρολιθίαση Μονόνεφρος Ηλεκτρονική συνταγογράφηση

Ασκληπιού 1, Ναύπλιο Τ.Κ. 211 00 τηλ. 2752028550 | 6936140512 | email: atarantili@yahoo.it

• Μετακινήσεις & transfers (6-9 ατόµων & Α.Μ.Ε.Α) ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΚΟΥ ΑΜΑΞΙ∆ΙΟΥ

• Εκδροµές • Ιατρικές επισκέψεις • Πολιτιστικές δραστηριότητες • Αθλητικές δραστηριότητες • Θρησκευτικός τουρισµός • Επαγγελµατικά ταξίδια

Ελ. Βενιζέλου 19, Τρίπολη τηλ. 6980 499666 email: tranfer4allgr@gmail.com

42 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Βόρεια Ήπειρος

Βόρεια Ήπειρος Λίγη ακόμα Ελλάδα

Βουλιαράτες, λίγο πριν από την παρέλαση…

Μοιρολογά ο ουρανός, το πρώτο μου κρύο πρωινό, πάνω απ’ τους νεκρούς στο χωριό Βουλιαράτες. Οι ταφόπλακες, πιο λευκές κι απ’ την αλήθεια, ματώνονται από ένα γαρίφαλο. Οι ραγισμένες αρτηρίες των μαρμάρων γεμίζουν βρόχινο νερό και μέσα από το χνότο μου σαν να πάλλονται, ζωντανεύουν ξανά και ξανά το ένδοξο παρελθόν. Κοιτάζω πάντα χαμηλά μέχρι πόδια και φύλλα να μπερδευτούν για τα καλά. Τότε ο κόσμος θα είναι αρκετός, για να ξεκινήσει το μνημόσυνο στο ραντεβού που έχει οριστεί με την ιστορία και η μοίρα μ’ έφερε να συμμετέχω την 28η Οκτωβρίου του 2017. Αλεξία Τούλιου 44 | www.epathlo.gr

Νίκος Υφαντής, Αλεξία Τούλιου

Τοπίο στην ομίχλη - Αργυρόκαστρο

Μια τεράστια ελληνική σημαία με το σύνθημα «Βόρεια Ήπειρος - γη ελληνική», ανεβαίνει ψηλά, κόντρα στις επιταγές της κυβέρνησης.

Βόρεια Ήπειρος | 45

Βουλιαράτες

Μιλούν αλβανικά, μα λένε η καρδιά τους είναι βαθιά ελληνική και είναι αυτή η γενιά που κουβαλάει τη μεγαλύτερη ευθύνη ώστε να μη χαθεί το ελληνικό στοιχείο.

46 | www.epathlo.gr

Μόλις 10 λεπτά από τα σύνορα, στο χωριουδάκι Βουλιαράτες βρίσκεται το μοναδικό ελληνικό στρατιωτικό νεκροταφείο στη Βόρεια Ήπειρο με αναγνωρισμένους πεσόντες του 1940-1941: 57 στρατιώτες, ένας αξιωματικός και ο φύλακας-προστάτης τους κοιμούνται στο προαύλιο της Αγίας Σκέπης, που σήμερα δαφνοστολίστηκε για να υποδεχτεί φίλους και συγγενείς των ηρώων. Η γιορτή πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια και πόσο μοναδικά νιώθω όταν περπατώ ακριβώς κάτω από το ύψωμα του Αγίου Αθανασίου. Σε αυτόν τον λόφο, που βλέπει όλη την κοιλάδα της Δρόπολης, την 1η Δεκεμβρίου 1940 μια φονική μάχη κόστισε τη ζωή 15 Ελλήνων. Οι τραυματίες ήταν σαφώς περισσότεροι και χρειάζονταν περίθαλψη. Έτσι οι χωρικοί αποφάσισαν να δώσουν τα σπίτια τους για να δημιουργήσουν το Σ1 πεδινό χειρουργείο με δυναμική 300 κλινών, που εξυπηρετούσε Έλληνες από διάφορα σημεία του μετώπου. Όσοι παρά τη φροντίδα δεν τα κατάφεραν αναπαύτηκαν αιώνια στο χώμα των Βουλιαράτων. Ο ονομαστικός κατάλογος που φυλάχτηκε συνέβαλε στην προσωπική μνημόνευση της ανδρείας του καθενός. Οδεύω προς τον Άγιο Αθανάσιο. Πιο χαμηλά αυτή η εκκλησιά σε καθηλώνει με το εσωτερικό της. Τα κορίτσια με τις παραδοσιακές στολές στριμώχνονται στη μικρή πορτούλα της, καθώς βιάζονται να μεταβούν στο πνευματικό κέντρο για την τελική πρόβα. Σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης θα ψάλουν το «Τη Υπερμάχω», όχι με λέξεις, μα με ψυχή. Η συγκίνηση απλώνεται σαν κύμα. Απέναντι, μια τεράστια ελληνική σημαία με το σύνθημα «Βόρεια Ήπειρος - γη ελληνική», ανεβαίνει ψηλά, κόντρα στις επιταγές της κυβέρνησης. Αψηφώντας τον βοριά, δυο παλικάρια ρισκάρουν να τη στερεώσουν. Υψηλό το φρόνημα γι’ αυτούς. Γαλανόλευκο φόντο για τις σέλφι των εκδρομέων. Τρεις μαυροφορεμένες γιαγιάδες, με πρόσωπα σκαμμένα πίσω από τις λευκές μαντίλες τους, περιεργάζονται τους μοντέρνους επισκέπτες. Οι ντόπιοι γεμίζουν τον παλιό καφενέ. Πλησιάζω. Το σκηνικό σκοτεινό, σχεδόν μυστηριακό, κάτω από μια τρεμάμενη λάμπα φθορίου ίσα που διακρίνονται φυσιογνωμικά. Η φτώχεια ανόθευτη καμαρώνει την

αυθεντικότητά της. Ήδη νιώθω πιο αγνή όταν το ποτάμι της παρέλασης με αδειάζει στο κοιμητήριο. Η ώρα για την κατάθεση στεφανιών από τους επισήμους δεν μου ταιριάζει. Γυρίζοντας προς τα πίσω θα τρακάρω μ’ έναν Κολοκοτρώνη. Θαμπωμένη από τη λαμπρή του περικεφαλαία θα ψάξω λίγη ακόμη λάμψη, μια ελπίδα στα παιδικά μάτια, εκεί που διακρίνεται η λαχτάρα να κρατήσουν λίγο τη σημαία. Μιλούν αλβανικά, μα λένε η καρδιά τους είναι βαθιά ελληνική και είναι αυτή η γενιά που κουβαλάει τη μεγαλύτερη ευθύνη ώστε να μη χαθεί το ελληνικό στοιχείο. Δεν θα μείνουμε για το γλέντι, αφού ο προορισμός μας είναι η παλιά πόλη του Αργυροκάστρου, η οποία μάλιστα έχει ενταχθεί στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρόλο που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα μακριά, ο αυστηρός έλεγχος της τροχαίας επιβάλλει χαμηλή ταχύτητα και έτσι έχω την ευκαιρία να αφομοιώσω τη διαδρομή. Εικόνες όπως η χοντρή γκριζωπή κάπα του βοσκού, η ζωγραφιά της διαφήμισης με το γράμμα που ανοίγει ο φαντάρος στον πόλεμο, τα πυροβολεία (Bunker), η πέτρινη γέφυρα, έξω από τους Λαζαράτες, στολισμένη με ιτιές κι ένα φύλλωμα από κρυστάλλινους πολυελαίους να την ανάβει τις νυχτιές, το στερεωμένο αρκούδι στον σκελετό μιας οικοδομής ως φόβητρο για το κακό, τα δίδυμα νεκροταφεία πνιγμένα στο πλαστικό λουλούδι, που φιλοξενούν όλες τις θρησκείες κι έχουν την ιδιαιτερότητα να θάβουν τις ψυχές παραταγμένες ηλικιακά, είναι το πρώτο μου υλικό στα νότια της χώρας. Αργυρόκαστρο, παλιά πόλη Το Αργυρόκαστρο, ημιπολύτιμος λίθος, ασημίζει στο ταπεινό φως των σπιτιών. Με το αυτοκίνητο φθάνουμε στο ξενοδοχείο Καλέμι. Σίγουρα όχι τυχαία ονομασία, αφού τα πάντα εδώ… πετρώνουν. Χώρος ζεστός και άνετος. Η διακόσμηση με τις ξυλόγλυπτες λεπτομέρειες και τα κεντητά με τα αζούρ θυμίζει γιαννιώτικη αισθητική. Μετά από λίγη ξεκούραση και χωρίς να χάνουμε χρόνο, αφού τα μαγαζιά δεν λειτουργούν ως αργά, καταλήγουμε στον οντά του εστιατορίου Ontaja. Καθισμένη χαμηλά βλέπω τη ρακή να πηγαινοέρχεται, τις σαλάτες να στολίζονται με ρουμπινένια ρόδια, τα πεντάγευστα τυριά να λιώνουν στο

Αργυρόκαστρο: μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco

Πολεμικό Μουσείο, Αργυρόκαστρο

Μαγαζάκι στην κλειστή αγορά του Αργυροκάστρου

Βόρεια Ήπειρος | 47

Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος

Τιμώντας τη γαλανόλευκη, Βουλιαράτες

Η παρέλαση ξεκινά, Βουλιαράτες

Η πριγκίπισσα Αργυρώ

48 | www.epathlo.gr

Η περηφάνια του Έλληνα, Βουλιαράτες

στόμα και την παρέα όλο και να διασκεδάζει υπό τους ήχους της ηπειρώτικης μουσικής. Το πρωινό όλα ξεκαθαρίζουν, ή μήπως όχι; Πόσο ταιριάζει η ομίχλη στο τοπίο! Αξημέρωτα ανηφορίζουμε στα σοκάκια. Οι πέτρες υγρές ιδρώνουν από τη βιασύνη τους να μας εξιστορήσουν γεγονότα και θρύλους. Κοιτώντας ψηλά, τα βαριά αρχοντικά αιωρούνται πάνω στο ομιχλώδες νέφος, σαν να ακροβατούν χορευτικά στην κρουστή μελωδία της σταγόνας που χτυπά την πέτρινη σκεπή. Ένα κίτρινο αδιάβροχο σχίζει την καταχνιά κι έρχεται καταπάνω μας. Ο σκουπιδιάρης θέλει να κάνει τη δουλειά του πριν ξυπνήσει η αγορά, κι εγώ θέλω τόσο πολύ να εξερευνήσω αυτό το ανατριχιαστικά απόκοσμο μέρος. Χαιρετώντας το τελευταίο τζαμί που απέμεινε και ορθώνεται από το 1757, κατευθύνομαι προς το σπίτι του διάσημου Αλβανού ποιητή Ισμαήλ Κανταρέ. Τώρα καλημερίζει το Παρίσι, στα 13 του χρόνια, όμως, όπως μας ενημερώνει ο ξεναγός, κρεμώντας τα ποδαράκια του από το παράθυρο εμπνεύστηκε το πρώτο του ποίημα. Οι οντάδες του σπιτιού με τα κόκκινα χαλιά, τα λευκά τζάκια, τα χαμηλά παράθυρα για καλύτερη θέα, με τα κεντημένα κουρτινάκια και το σεντούκι της γιαγιάς αποτελούν το τυπικό δείγμα του εσωτερικού των αρχοντικών. Η οικία Skendulis House είναι παρόμοια και επισκέψιμη για το κοινό. Το σπίτι του αδίστακτου κομμουνιστή Ενβέρ Χότζα βρίσκεται λίγα μέτρα πιο κάτω. Αναστηλωμένο πια, λειτουργεί ως λαογραφικό μουσείο. Η τοπική αρχιτεκτονική είναι ελληνική με οθωμανικά στοιχεία. Παρουσιάζει όμως και κάποια παράδοξα χαρακτηριστικά, που οφείλονται κυρίως στη μεγάλη κλίση του εδάφους. Έτσι οι πόρτες δεν βλέπουν στον δρόμο, ενώ η στέγη του ενός κτιρίου πλαγιάζει στην αυλή του άλλου, εκεί στη μικρή αυλή που, σαν περάσεις, όλο και κάποιο κεφαλάκι ροδομάγουλης νοικοκυράς θα πιάσεις να σε περιεργάζεται. Κι ανηφορίζεις μέχρι το τέρμα φτάνοντας στο φρούριο με τους πέντε πύργους, το δεύτερο μεγαλύτερο των Βαλκανίων.

«Ο ένας σέβεται τον άλλον, μέχρι που το άγιο φως μεταφέρεται και στις οικίες των μουσουλμάνων…» Βόρεια Ήπειρος | 49

Το κάστρο Τα πολυβόλα σηκώνουν το ημίφως λίγο πιο ψηλά στον μακρύ διάδρομο που οδηγεί στο μουσείο. Ένα μικρό αντίτιμο εισόδου και το άγαλμα της μυθικής πριγκίπισσας Αργυρώς, που βαφτίζει το κάστρο, συμπυκνώνει όλη τη δύναμη της γυναικείας γενναιότητας. Ο μύθος τη θέλει ανυπότακτη να αυτοκτονεί αγκαλιά με τον γιο της πηδώντας απ’ τα τείχη, σαν μπήκαν οι Οθωμανοί κατακτητές. Αμέτρητα τουφέκια καλύπτουν μια άλλη αίθουσα, ενώ στη βόρεια πτέρυγα υπάρχουν ακόμη οι φυλακές των πολιτικών κρατουμένων. Μέσα στο κελί, η αύρα πνιγερή κι εγώ τολμώ να αποπειραθώ να νιώσω κάποια εναπομείνασα ψυχική ενέργεια. Οι λαβύρινθοι κάνουν το κάστρο ακόμη πιο ατμοσφαιρικό. Στο προαύλιο υπάρχει ένα μεγάλο πλάτωμα, στο οποίο διοργανώνεται ανά πενταετία το εθνικό φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής. Πιο πέρα στον πύργο του ρολογιού έχει παγώσει η ώρα του βομβαρδισμού κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: 11.45. Πλησιάζω στην άκρη και αντικρίζω από ψηλά το σκίτσο μιας μολυβένιας πολιτείας με τα αμέτρητα παράθυρα να κρύβει με φροντίδα κάτω από τις πέτρινες στέγες τη δική της καθημερινότητα, εκεί στην κλειστή αγορά όπου αμυδρά ξεχωρίζουν οι ανθρώπινες φιγούρες σαν ζωγραφιές από κάρβουνο. Με κάδρο μου τον σκελετό ενός πολεμικού αμερικανικού αεροσκάφους, που είναι απομεινάρι πολέμου, ακολουθώ την επίμονη και απότομη κατηφόρα που κατρακυλά τον γκρίζο χρόνο σ’ ένα πολύχρωμο αταίριαστο τελείωμα της μεσαιωνικής τούτης φορεσιάς. Η σύγχρονη πόλη παίζει και γελά με τις ψηλές της πολυκατοικίες, με τα φανταχτερά της χρώματα και την πολύβουη κίνηση. Αργυρόκαστρο, νέα πόλη Τη νέα αισθητική θα την απολαύσω το βραδάκι. Χέρι με χέρι κατεβαίνουμε στα στενά σοκάκια. Για τακούνια ούτε λόγος, τι κι αν είναι Σαββατόβραδο... Τα πολλά φώτα στη νέα πόλη θαρρείς θα ανάψουν φωτιές στο σκοτεινό Αργυρόκαστρο, που μας περιμένει. Ανά πλευρά τετραγώνου μετρώ τουλάχιστον 3 εκσυγχρονισμένα μπαρμπέρικα. Η ώρα είναι 8 και οι νέοι άνδρες κουρεύονται μανιωδώς. Κάτι αντίστοιχο για τις γυναίκες δεν υπάρχει, 50 | www.epathlo.gr

μα ούτε και… γυναίκες. Καταστήματα με στοιχήματα… στοιχίζονται στις πιο πίσω οδούς περιμετρικά του γηπέδου. Παραμένοντας στο κέντρο θα απολαύσουμε ένα ποτό σε μια καφετέρια, εξαιρετικά φθηνό και μ’ ένα συνοδευτικό που με συναρπάζει: φουντούκια με κέλυφος! Χαζεύω τον δρόμο και τους περαστικούς, το ντύσιμο συντηρητικό και παλιομοδίτικο, η νεολαία επαναστατεί όσο της επιτρέπεται, ενώ παντού ακούγονται ελληνικά. Ανηφορίζοντας θα βρεθούμε συχνά σε σκοτεινά αδιέξοδα με νόημα κι ένα κρυφό μονοπάτι δύσβατο μα σίγουρο για την ταχεία επιστροφή μας.

Άγιος Αθανάσιος, Βουλιαράτες

Ελληνική μειονότητα Σύμφωνα με τις πληροφορίες για τον ελληνισμό του Αργυροκάστρου, τις οποίες λάβαμε από το ελληνικό προξενείο, η πιο σωστή απογραφή είναι αυτή του 1939, όταν το Αργυρόκαστρο μετρούσε 7.000 Έλληνες. Σήμερα είναι η δεύτερη πόλη στην Αλβανία, με πληθυσμό ο οποίος μειώνεται διαρκώς λόγω της μετανάστευσης σε Αμερική κι Ευρώπη. Αμιγώς ελληνικά σχολεία δεν υπάρχουν. Η εκπαίδευση είναι δίγλωσση, ενώ το Πανεπιστήμιο διαθέτει και τμήμα ελληνικών σπουδών. Μιας και η πόλη είναι έδρα ορθόδοξης επισκοπής, η οποία υπάγεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας, γίνονται επιδοτούμενες προσπάθειες για ελληνικά σχολεία, πάντα όμως δίγλωσσα. Έτσι έχουμε το 9χρονο σχολείο Πνοή Αγάπης και την Α΄ τάξη του Λυκείου. Η απορία μας για τη συνύπαρξη Αλβανών κι Ελλήνων, χριστιανών και μουσουλμάνων λύθηκε από τον υπεύθυνο του προξενείου: «Ο ένας σέβεται τον άλλον, μέχρι που το Άγιο Φως μεταφέρεται και στις οικίες των μουσουλμάνων». Εξάλλου, όπως λέει και ο πατριάρχης Αναστάσιος, «Αν σκαλίσεις την ιστορία, οι άνθρωποι ήταν ορθόδοξοι, τελευταία εξισλαμίστηκαν στην Αλβανία». Το «Γαλάζιο Μάτι» Με μια χειροποίητη τυρόπιτα μόλις 50 λεπτών και τον πιο φίνο ελληνικό καφέ αποχαιρέτησα το Αργυρόκαστρο. Μια μικρή παράκαμψη προς Αγίους Σαράντα και ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει ένα μοναδικό φυσικό φαινόμενο: Στην περιοχή Muzine υπάρχει το «Blue eye», μια υπόγεια πηγή παροχετεύει στον

Εξοχικές κατοικίες στο Γαλάζιο μάτι

Μνήμες πολέμου, κάστρο Αργυροκάστρου

ποταμό Bistrice 8,8 κυβικά λίτρα νερό ανά δευτερόλεπτο. Και είναι τόσο βαθιά, που οι δύτες δεν βρήκαν βυθό ούτε στα 50 μέτρα. Από την εξέδρα πράγματι φαίνεται σαν γαλάζιος οφθαλμός, που στο βάθος του βολβού του κρύβει την ομορφιά μιας ζωντανής ιμπρεσιονιστικής τεχνικής κι έχει την τάση να παίζει με την ανθρώπινη αφέλεια αφού επαναφέρει με ορμή ό,τι του πετάξεις. Δυο ξύλινα εστιατόρια στον καταπράσινο ποταμό συνθέτουν το πιο ειδυλλιακό τοπίο, ιδανικό για ρομαντικές διακοπές. Η επόμενη στάση είναι το αρχαίο θέατρο της Αδριανούπολης, που βρίσκεται στα Σωφράτικα της Κάτω Δρόπολης (παράφραση της Αδριανούπολης). Σαν περιοδεύων θίασος θα ποζάρουμε στα λείψανα του αφύλακτου αρχαιοελληνικού θεάτρου, το οποίο δεν εκτιμάται καθόλου από τους Αλβανούς, και ας έχουν γίνει προσπάθειες να μελετηθεί από ξένα πανεπιστήμια. Ο έλεγχος στα σύνορα αυστηρός, λίγα μέτρα πριν από την Ελλάδα. Εγώ γυρίζω σπίτι μου, μα πόσοι και πόσοι Έλληνες άφησαν μια για πάντα το δικό τους σπίτι, εδώ στη Βόρεια Ήπειρο, με την προσμονή μιας καλύτερης ζωής, μιας ζωής που θα χωρά τα όνειρα των παιδιών τους. Ένας λαός που υποφέρει σε μια περίεργη κατάσταση, ένας λαός που δεν χωράει πουθενά, ένας λαός που, όπως πάντα, δεν φταίει αλλά εξυπηρετεί για μία ακόμη φορά τα συμφέροντα των μεγάλων κεφαλιών τούτου του δύσμοιρου πλανήτη.

Βόρεια Ήπειρος | 51

ΚΩΣΤΑΛΑΜΠΡΟΣ

ΕΚΘΕΣΗ - SERVICE - ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΑ 3ο χλµ. ΑΡΓΟΥΣ - ΝΑΥΠΛΙΟΥ, ΤΗΛ. 27510 62261, 69430

Η εταιρεία Α. Ι. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ασχολείται µε την κατασκευή κουφωµάτων αλουµινίου, υαλοπετασµάτων, αίθριων, ειδικών κατασκευών, επενδύσεων κτιρίων µε φύλλα αλουµινίου, αντιηλιακά σκιάδια και κάγκελα αλουµινίου. Χρησιµοποιεί τα πιστοποιηµένα προφίλ των εταιρειών Europa, Aluminco και Golden Door. Διαθέτει µεγάλη ποικιλία σχεδίων και χρωµάτων σε: • Πόρτες πάνελ, Παράθυρα αλουµινίου – σιδήρου • Πόρτες ασφαλείας θωρακισµένες • Πόρτες εσωτερικές • Σίτες • Γκαραζόπορτες – Ρολλά • Βιοµηχανικά ρολλά • Κάγκελα αλουµινίου – σιδήρου – INOX • Πτυσσόµενα κάγκελα ασφαλείας • Υαλοπετάσµατα • Πέργκολες αλουµινίου – σιδήρου • Στέγαστρα – Αντιηλιακά σκιάδια • Πατάρια • Ειδικές κατασκευές Επισκεφθείτε το κατάστηµά µας να ενηµερωθείτε για τις προσφορές µας και τις µειωµένες τιµές.

Αναβαθµίστε το σπίτι σας και εξοικονοµήστε ενέργεια !

ΦΥΧΤΙΑ ΑΡΓΟΥΣ Τ.Κ. 21200 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Τηλ.: 27510 76037, Fax.: 27510 25504, Κιν.: 6944411643 e-mail: infotasdi@gmail.com, www.alouminokataskeues.gr

54 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τα τρένα που φύγαν

Τα τρένα που φύγαν

Ταξιδεύοντας στην τροχιά του ατμού

Σε λειτουργία η γραμμή Πελοποννήσου το 1988

Φαίδρα Μαυρογιώργη

Βαγγέλης Ρασσιάς

Αρκεί να περπατήσεις την παλιά σιδηροδρομική γραμμή της Πελοποννήσου για να ταξιδέψεις πίσω στο 1880. Ένας κρυμμένος ανεκμετάλλευτος θησαυρός βρίσκεται ακριβώς δίπλα από την Εθνική οδό Αθηνών-Κορίνθου, που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα την γκρίζα άσφαλτο. Μια διαδρομή γεμάτη πράσινο, με θέα τον Σαρωνικό, μπορεί να σε ταξιδέψει από την Αθήνα μέχρι τους Μύλους Αργολίδας.

56 | www.epathlo.gr

«Ο χρόνος εδώ σταμάτησε στις 8 Αυγούστου 2005…»

Τα εκδοτήρια του Σταθμού Πελοποννήσου Σταθμός Πελοποννήσου Το ταξίδι ξεκινάει από τον άλλοτε κραταιό Σταθμό Πελοποννήσου στην Αθήνα· δίπλα από τον Σταθμό Λαρίσης, και ακριβώς απέναντι από τις γραμμές απ’ όπου περνάνε τα τρένα για Θεσσαλονίκη. Μέσα στη φασαρία από τους ταξιδιώτες και τα σφυρίγματα των τρένων στέκεται ο εγκαταλειμμένος πια Σταθμός Πελοποννήσου. Ο σταθμός που κάποτε έσφυζε από ζωή, με πλήθος ταξιδιώτες, υπαλλήλους και περαστικούς, τώρα πια έχει παραδοθεί στον αμείλικτο χρόνο μετρώντας πολλές υλικές ζημιές. Αντικρίζοντας τον επιβλητικό αυτό σταθμό, μόνο δέος μπορεί κάποιος να αισθανθεί. Εξωτερικά αποτελεί μικρογραφία του μεγαλύτερου σιδηροδρομικού σταθμού της Κωνσταντινούπολης «Sirkeci». Κατασκευάστηκε το 1884 και λειτούργησε το 1889. Τα σχέδια του σταθμού έγιναν από μια ομάδα Γάλλων μηχανικών, επιλεγμένων από τον τότε πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, με επικεφαλής της ομάδας τον Alfred Rondel. Οι τρεις χαρακτηριστικοί τρούλοι, στους οποίους έγκειται και η ομοιότητα με τον σταθμό Sirkeci, προστέθηκαν αργότερα, το 1912-1913, από τον Ερνστ Τσίλερ. Από το εξωτερικό του κτιρίου καταλαβαίνει κανείς ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά μνημεία της Αθήνας. Το κτίριο διαθέτει τέλεια ισομετρία. Η κεντρική είσοδος είναι γυάλινη με ένα μεγάλο ρολόι ακριβώς από πάνω. Το κίτρινο γυαλί που ντύνει την είσοδο, σε συνδυασμό με τις ακτίνες

Ο χάρτης των σιδηροδρομικών γραμμών Πελοποννήσου του 1905

Το βασιλικό βαγόνι των ΕΗΣ

Τα τρένα που φύγαν | 57

του ήλιου, λούζει το εσωτερικό του κτιρίου με ένα χρυσαφί χρώμα. Μπαίνοντας λοιπόν αντικρίζεις μια μεγαλοπρεπή ξύλινη κατασκευή όπου φιλοξενούνταν τα εκδοτήρια. Στις πόρτες, τις ντουλάπες και τις βιβλιοθήκες έχει χρησιμοποιηθεί ξύλο κερασιάς. Η οροφή είναι μπορντό με λευκές σκαλιστές λεπτομέρειες. Αριστερά είναι το γκισέ για τις πληροφορίες και δεξιά το περίπτερο που πουλούσε τσιγάρα, εφημερίδες και περιοδικά. Με το που μπαίνεις, σε κατακλύζει ένα περίεργο συναίσθημα, σαν να μην πέρασε ούτε μέρα από τότε που σταμάτησε να λειτουργεί. Λες και τα έπιπλα και οι τοίχοι διηγούνται και σήμερα την ιστορία του σταθμού, σαν να ακούς τους ήχους και τα γέλια των ταξιδιωτών που βιάζονται να φτάσουν στον προορισμό τους, και σαν να βλέπεις τα τρένα να έρχονται και τις ράγες να γεμίζουν ατμούς από το καρβουνιάρικο. Και όλα αυτά σε μια στιγμή χάνονται και μένεις μόνος σε ένα ερειπωμένο κτίριο. Οι αίθουσες και τα γραφεία είναι πλημμυρισμένα υπηρεσιακά έγγραφα και βιβλία, και κάπου ανάμεσα στις στοίβες με τα χαρτιά είναι και μερικές φωτογραφίες από υπαλλήλους. Οι πόρτες του σταθμού έχουν φτερωτά χερούλια, που παραπέμπουν στον θεό Ερμή, προστάτη των μεταφορών. Στο άλλοτε γραφείο του κεντρικού σταθμάρχη συναντήσαμε τον φύλακα του σταθμού Μάρκο Κώνστα, ο οποίος προσμένει ξανά να λειτουργήσει. «Ο χρόνος εδώ σταμάτησε στις 8 Αυγούστου 2005…» μας λέει ο φύλακας και ανοίγει το βιβλίο κίνησης στη

Ο τελευταίος μηχανοδηγός ατμομηχανής, ο Νίκος Ταγαρούλιας, βάζει μπροστά τη μοναδική λειτουργική ατμομηχανή.

58 | www.epathlo.gr

σελίδα με τη συγκεκριμένη ημερομηνία, όπου γράφει με μεγάλα γράμματα: «Καλή αντάμωση». Δίπλα από τα γραφεία είναι δύο αίθουσες αναμονής, δύο άδεια δωμάτια, αντικριστά αλλά πανομοιότυπα. Έχουν και τα δύο από ένα μεγάλο τζάκι – λειτουργούσαν με κάρβουνο, φτιαγμένα από κόκκινα τουβλάκια και μαύρα κάγκελα. Το ρολόι ακριβώς πάνω από το τζάκι, το οποίο έχει σταματήσει στις τρεις παρά τέταρτο – ήταν 8 Αυγούστου του 2005 και ώρα 2.45 μ.μ. όταν τα πάντα σταμάτησαν να δουλεύουν. Ο κ. Μάρκος Κώνστας μάς ενημέρωσε ότι στις αίθουσες αναμονής υπήρχαν μεγάλοι καναπέδες. Προχωρώντας προς τα δεξιά, συναντάμε το κυλικείο. Κάποτε σε αυτό το καφενείο με τα μαρμάρινα τραπεζάκια έπινε καφέ –εκτός από τους ταξιδιώτες– όλος ο καλός ο κόσμος του Κολωνού. Τώρα πια δεν υπάρχει τίποτα, απλά ένα άδειο δωμάτιο, που καμιά φορά φιλοξενεί κάποια έκθεση. Σε όλους τους χώρους του σταθμού υπάρχουν λάμπες πετρελαίου, σε απομίμηση των φαναριών των ατμοκίνητων τρένων. Ο Σταθμός Πελοποννήσου, ιδιοκτησία της ΓΑΙΟΣΕ, εξυπηρετούσε όλα τα δρομολόγια προς την Πελοπόννησο, από την Πάτρα μέχρι την Τρίπολη, το Ναύπλιο, την Καλαμάτα και τα Καλάβρυτα. Όλο αυτό το δίκτυο είχε κατασκευαστεί σε μετρική γραμμή. Ονομάστηκε έτσι γιατί η απόσταση μεταξύ των δύο ραγών ήταν 1 μέτρο. Το υπόλοιπο σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας ήταν φτιαγμένο σύμφωνα με το διεθνές δίκτυο, δηλαδή η απόσταση μεταξύ των δύο ραγών είναι 1,43 μέτρα. Ο λόγος που επιλέχθηκε το ένα μέτρο ήταν επειδή θα περνούσε από δύσβατες περιοχές αλλά και επειδή θα κόστιζε λιγότερο εάν ήταν πιο στενή η γραμμή. Αξίζει να σημειώσουμε πως όλο το σιδηροδρομικό δίκτυο είναι λειτουργικό και απλά η λειτουργία του βρίσκεται υπό αναστολή. Τα μόνα τμήματα που λειτουργούν αυτή τη στιγμή είναι τα εξής: Διακοφτό-Καλάβρυτα (26 χλμ.), Ρίο-Πάτρα (12 χλμ.) και ΚατάκωλοΟλυμπία (20 χλμ.). Άγιοι Ανάργυροι Ασπρόπυργος - Ελευσίνα Το τρένο σφυρίζει και το ταξίδι αρχίζει με πρώτη στάση τον σταθμό Αγίων Αναργύρων. Αν και εκτείνεται παράλ-

Η παλιά ατμομηχανή Ζs 7535 Krauss Maffei κατασκευής του 1914 κοσμεί τον σταθμό του Ναυπλίου

ληλα με τον πολυσύχναστο δρόμο της Χασιάς, όπου τα βουητά, οι κόρνες και οι φωνές είναι καθημερινό φαινόμενο, βρίσκεται απομονωμένος, τόσο κοντά αλλά και συνάμα μακριά από τους ήχους της πόλης, ο Σταθμός Αγίων Αναργύρων. Ένας εγκαταλειμμένος σταθμός, όπου οι μόνοι επισκέπτες πλέον είναι μερικοί πρόσφυγες που έχουν μετατρέψει τα άδεια βαγόνια σε προσωρινή κατοικία τους. Παρατημένοι συρμοί, σκουριασμένες ράγες, μια μισογκρεμισμένη αποβάθρα, πεταμένα σκουπίδια και ρούχα, ένας τεράστιος σωρός από στοιβαγμένες παλιές ράγες, μια ξεθωριασμένη ταμπέλα που λέει «ΟΣΕ», ένα εγκαταλειμμένο κτίριο που φιλοξενεί παλιά λεωφορεία και σπασμένα τζάμια είναι η σημερινή εικόνα του άλλοτε πολυσύχναστου σταθμού… Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Ο σταθμός κατασκευάστηκε επί Χαριλάου Τρικούπη και ονομαζόταν «Κάτω Λιόσια». Διέθετε 7 σειρές ράγες, από τις οποίες οι τελευταίες αριστερά εξυπηρετούσαν εμπορικά δρομολόγια, και οι υπόλοιπες κάλυπταν και το κανονικό και το μετρικό σύστημα. Δηλαδή εξυπηρετούσε και το δίκτυο της Πελοποννήσου και το δίκτυο προς

Συνεργείο του εργοστασίου του Πειραιά

«Ακούγαμε το τρένο να έρχεται και λέγαμε "το οτομοτρίς, το οτομοτρίς" και τρέχαμε να το δούμε από κοντά».

Τα τρένα που φύγαν | 59

Ημικυκλικό υπόστεγο για τη συντήρηση της γραμμής μηχανών Πελοποννήσου στον Πειραιά

Αμερικάνικη ατμομηχανή Vulcan του 1947 την υπόλοιπη Ελλάδα. Το 1970 ανακατασκευάστηκε και ο σταθμός αυτός ονομάστηκε Σταθμός Αγίων Αναργύρων. Ο Σταθμός Ασπροπύργου κατασκευάστηκε το 1884. Σήμερα διατηρείται σε καλή κατάσταση χάρη στον ιδιοκτήτη της καφετέριας δίπλα από τον σταθμό. Στο εσωτερικό του, υπάρχει ακόμα η κουζίνα όπου η οικογένεια του σταθμάρχη μαγείρευε τα μεσημέρια. Στον Ασπρόπυργο γνωρίσαμε τον Αναστάσιο Πρίφτη. Ο ίδιος μάς εξιστορεί: «Ακούγαμε το τρένο να έρχεται και λέγαμε ‘’το οτομοτρίς, το οτομοτρίς’’ και τρέχαμε να το δούμε από κοντά». Μας εκμυστηρεύτηκε μάλιστα πως τη δεκαετία του 1940 «οι λεωφορειατζήδες σαμπόταραν τα τρένα και έριχναν μπάζα στις γραμμές». Στην επόμενη στάση συναντάμε τον Σταθμό της Ελευσίνας. Είναι διώροφος, και ο δεύτερος όροφος παραχωρούνταν στον εκάστοτε σταθμάρχη για να κατοικεί με την οικογένειά του. Ο κάτω όροφος είναι γεμάτος έγγραφα, και 60 | www.epathlo.gr

κάπου ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν οι σηματοδότες χειρός τους οποίους χρησιμοποιούσε ο σταθμάρχης για να διευθετεί την κίνηση των διερχόμενων τρένων. Νέα Πέραμος - Μέγαρα Άγιοι Θεόδωροι - Ισθμός - Κόρινθος Ένα μισογκρεμισμένο σπιτάκι αποτελεί πλέον ό,τι απέμεινε για να θυμίζει τον Σταθμό της Νέας Περάμου. Συνεχίζοντας τη μαγευτική διαδρομή με θέα τον Σαρωνικό και το ναυάγιο του πλοίου «Mediterranean Sky», οδεύουμε προς τον Σταθμό των Μεγάρων. Χτίστηκε το 1884 και στις ράγες έξω από τον σταθμό «ξεκουράζονται» εμπορικά βαγόνια κατασκευασμένα από τα Ελληνικά Ναυπηγεία Ελευσίνας το 1889. Ανάμεσα στα πεύκα ξεπροβάλλει ο διώροφος Σταθμός των Αγίων Θεοδώρων. Είναι πέτρινος με μπλε παράθυρα κι έχει

Σταθμός Άργους κατασκευής 1884

Μεγάλη καμπύλη πριν από τον Σταθμό Νεμέας

Η αποβάθρα στον Σταθμό του Άργους

διαφορετική αρχιτεκτονική από τους προηγούμενους σταθμούς. Εκεί μέσα θα βρούμε και ένα σάκο υπηρεσιακής αλληλογραφίας και εμβασμάτων, καθώς και ένα φανό που χρησιμοποιούσαν οι φύλακες-εργάτες της γραμμής, στις περιπολίες που έκαναν τα βράδια κατά μήκος της γραμμής. Στον σταθμό συναντήσαμε και τον κύριο Νίκο Δήμα, γιο του Σταμάτιου Δήμα, εργάτη του σιδηρόδρομου. «Ο πατέρας μου περπατούσε από τις 12 το βράδυ έως τις 5 το πρωί κατά μήκος των γραμμών για να τις φυλάει από κάποιο πιθανό σαμποτάζ». Αμέσως μετά τους Αγίους Θεοδώρους, φτάνουμε στον Σταθμό του Ισθμού και κάνουμε μια στάση στους λάκκους συντήρησης όπου οι μηχανοδηγοί κατέβαιναν για να λαδώσουν τους τροχούς. Περνάμε πάνω από την καρφωτή γέφυρα της διώρυγας της Κορίνθου με επόμενη στάση τον ομώνυμο σταθμό, όπου συμπλήρωναν νερό στις δεξαμενές της ατμάμαξας, από τον γερανό ύδρευσης. Νεμέα-Δερβενάκια, Μυκήνες, Άργος Διασχίζουμε το Χιλιομόδι κι αμέσως μετά τη μεγάλη καμπύλη της γραμμής σχηματίζεται μέσα στα δέντρα ο Σταθμός Νεμέα-Δερβενάκια. Η ομορφιά τού Τα τρένα που φύγαν | 61

Η διαδρομή προς το Ναύπλιο είναι φανταστική, οι γραμμές περνάνε δίπλα από τη θάλασσα, βλέποντας από δεξιά το Μπούρτζι και από αριστερά το Παλαμήδι.

τοπίου μοιάζει με πίνακα που στολίζει κάποιο σαλόνι. Επόμενη στάση ο Σταθμός Μυκηνών με το παρατημένο εμπορικό βαγόνι. Περνάμε τη στάση στο Κουτσοπόδι, ένα μικρό κτίριο δίπλα στον δρόμο, διασχίζουμε τον ποταμό Ξεριά από την τοξωτή γέφυρα και φτάνουμε στον Σταθμό του Άργους. Η γραμμή χωρίζει την πόλη του Άργους στα δύο. Ο σταθμός εδώ είναι από τους μεγαλύτερους της Πελοποννήσου, αν και το εσωτερικό του δεν θυμίζει σε τίποτα την παλιά του αίγλη. Μόνο κάτι τοιχογραφίες έχουν παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτες. Τα πατώματα είναι σαπισμένα, η σκάλα που οδηγεί στον επάνω όροφο ετοιμόρροπη, τα παράθυρα ξεχαρβαλωμένα. Δίπλα από το κεντρικό κτίριο είναι ένα δεύτερο, που χρησιμοποιούνταν για τα εμπορεύματα. Φεύγοντας από το Άργος, η γραμμή κάνει μια διχάλα. Η μία διαδρομή κατευθύνεται προς Δαλαμανάρα και Ναύπλιο, και η άλλη προς Κεφαλάρι και Μύλους. Ναύπλιο, Μύλοι Η διαδρομή προς το Ναύπλιο είναι φανταστική, οι γραμμές περνάνε δίπλα από τη θάλασσα, βλέποντας από δεξιά το Μπούρτζι και από αριστερά το Παλαμήδι. Το Ναύπλιο διαθέτει δύο σταθμούς. Τον παλιό επιβατικό στην πλατεία του Παλιού Ναυπλίου και τον εμπορικό σταθμό κοντά στο λιμάνι, όπου εκτίθεται η ατμομηχανή «Ζs 7535 Krauss Maffei», κατασκευής του 1914 . Ο Σταθμός των Μύλων είναι ίσως ο μεγαλύτερος και πιο επιβλητικός σταθμός μετά τον Σταθμό Πελοποννήσου. Αποτελείται από το κεντρικό κτίριο του σταθμού, που είναι πέτρινο με κόκκινα παράθυρα, το μηχανοστάσιο, τους μεγάλους υδατόπυργους απ’ όπου γέμιζαν με νερό τις δεξαμενές των ατμαμαξών, μία αποθήκη, όπου φυλάσσονταν τα εργαλεία, και το 62 | www.epathlo.gr

σπίτι του σταθμάρχη. Στις ράγες του σταθμού βρίσκονται 7 μηχανές, οι οποίες είναι είτε αμερικανικές ατμομηχανές Vulcan του 1947 είτε ντιζελομηχανές ALSTHOM κατασκευής 1967. Σιδηροδρομικό Μουσείο Αθηνών Μερικές από τις ατμάμαξες που έχουν διασωθεί φυλάσσονται στο Σιδηροδρομικό Μουσείο Αθηνών. Το μουσείο ιδρύθηκε το 1979 με πρωτοβουλία των Γιώργου Νικάκη και Χριστόδουλου Χριστοδούλου, και αποτελεί το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό μουσείο της Ελλάδας. Το κτίριο στο οποίο στεγάζεται το μουσείο ήταν το παλιό Δραιζινοστάσιο, όπου εκπαιδεύονταν οι μηχανοδηγοί. Η πρωτοβουλία για την ίδρυση του μουσείου απέβλεπε στο να στεγαστούν οι σπάνιες παλιές ατμομηχανές που ήταν σκορπισμένες Γραφείο συντονιστή μηχανών του μηχανοστασίου του Πειραιά

Νίκος Δήμας, γιος του Σταμάτιου Δήμα, εργάτη του σιδηρόδρομου

Τμήμα γραμμής στην Κακιά Σκάλα

Το εσωτερικό του βασιλικού βαγονιού

Τα τρένα που φύγαν | 63

Χειριστήριο χειροτροχοπέδησης

Ο μεγαλοπρεπής εξωτερικός σχεδιασμός προδιαθέτει για την εσωτερική διακόσμηση. Το πάτωμα είναι επενδυμένο με κόκκινο χαλί, οι πόρτες που διαχωρίζουν τα δωμάτια είναι ξύλινες με σκαλιστά σχέδια, περίτεχνα χερούλια και στο κέντρο έχουν καθρέφτη. Όλα τα δωμάτια έχουν κρεμάστρες και μικρά ντουλαπάκια. Η οροφή του βαγονιού είναι διακοσμημένη με μεγάλους πολυτελείς πολυελαίους, ενώ το βαγόνι χωρίζεται σε τρία δωμάτια· το μεσαίο και μεγαλύτερο δωμάτιο είναι το καθιστικό, όπου δεσπόζουν τέσσερις μεγάλοι καναπέδες με ίδια ταπετσαρία με τις πολυθρόνες. Τα σκισίματα στο ύφασμα του καναπέ και τα ελατήρια που έχουν πεταχτεί προδίδουν την ηλικία του. Το εργοστάσιο των σιδηροδρόμων

Η περίφημη περιστροφική σκάλα στο εργοστάσιο του Πειραιά σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας. Η πρώτη ατμομηχανή την οποία αγόρασε ο ΟΣΕ ήταν η ΤΙΡΥΝΣ 4, γνωστή και ως «Μουντζούρης». Ήταν μαύρη με κόκκινες και χρυσές λεπτομέρειες και λάμπες πετρελαίου. Κατασκευάστηκε το 1884 στη Γερμανία στο εργοστάσιο «ΚRΑUSS & Co». Το βάρος τής (κενής) ατμάμαξας είναι σχεδόν 10 τόνοι. Από τα εκθέματα του μουσείου ξεχωρίζει το βασιλικό βαγόνι, το οποίο κατασκευάστηκε το 1888 στο εργοστάσιο του ΟΣΕ στον Πειραιά (ως δώρο στον βασιλιά Γεώργιο Α΄ στα 25 έτη της βασιλείας του) από Έλληνες τεχνίτες. Πρόκειται για αληθινό έργο τέχνης. Είναι ξύλινο, και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα διαφορετικά είδη ξύλου (ερυθρόξυλο, σφένδαμος, τικ και καρυδιά), με λεπτομέρειες από φύλλα χρυσού. Και από τις δύο πλευρές του βαγονιού στο κέντρο είναι ζωγραφισμένο το βασιλικό σήμα «Ηρακλείς του Στέμματος». Η φράση προέρχεται από το οικόσημο του βασιλικού οίκου της Δανίας, το οποίο παριστάνει ως υποστηρικτές του θυρεού δύο «αγρίους» (ο εραλδικός όρος είναι «sauvages») και μάλιστα ντυμένους με... φύλλα. Όταν εξελέγη βασιλιάς ο Γουλιέλμος της Δανίας ως Γεώργιος Α΄ των Ελλήνων, το 1863, πήρε το οικογενειακό του οικόσημο και το προσάρμοσε, διατηρώντας τους δύο sauvages με τα ρόπαλα και κάνοντάς τους να μοιάζουν με τον Ηρακλή – τους έντυσε δηλαδή με λεοντή αντί για φύλλα.

64 | www.epathlo.gr

Το μεγαλείο των σιδηροδρόμων ολοκληρώνεται με το εργοστάσιο στη Λεύκα, στον Πειραιά, εκεί όπου την εποχή που λειτουργούσε η γραμμή, επισκεύαζαν τα τρένα και κατασκεύαζαν τα ανταλλακτικά. Ο χρόνος σαν να έχει σταματήσει. Οι αφίσες και τα γραφεία των εργαζομένων έχουν μείνει όπως τα άφησαν πριν φύγουν. Ακόμη και στους χώρους που άλλαζαν οι εργάτες μπορείς να βρεις παρατημένα ρούχα. Στο εργοστάσιο εξακολουθούν να εργάζονται ελάχιστοι εργάτες. Στα γραφεία του ΟΣΕ φυλάσσονται τα πρακτικά από τις πρώτες συνελεύσεις του συμβουλίου και της διοίκησης της εταιρείας των Ελληνικών Σιδηροδρόμων το 1902, ένα μέρος από το σερβίτσιο από το βασιλικό βαγόνι, καθώς και ο γαλλικός χάρτης της γραμμής Πελοποννήσου του 1905. «Ο σιδηρόδρομος είναι μια εξέλιξη της πολιτισμικής τροχιάς του ελληνικού κράτους και οφείλει να συνεχίσει…», δήλωσε σε συνομιλία μας ο διευθύνων σύμβουλος του ΔΣ ΟΣΕ κ. Πετράκης. Ας το ελπίσουμε.

Η Pension «Μεσσήνη» που οφείλει το όνομά της σε μυθική βασίλισσα & θεότητα, κόρη του Αργείου βασιλιά Τρίοπα, βρίσκεται στην πανέμορφη πόλη του Ναυπλίου. Σε ένα διατηρητέο νεοκλασικό κτίσμα στην καρδιά της παλιάς πόλης, 180 περίπου χρόνων, όπου διατηρεί αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά του γνωρίσματα, θα απολαύσετε μια άνετη διαμονή, καθώς η pension μας έχει όλες τις απαραίτητες υποδομές, διαθέτοντας 5 πολυτελή δωμάτια σε προσιτές τιμές, για να κάνει μοναδική την παραμονή σας στην πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας όποια περίοδο και αν έλθετε και να σας θυμίσει παλιές ρομαντικές εποχές.

Σωφρόνη 7 Ναύπλιο, 21100 Τηλ: (+30) 27520 - 22102 • FAX: (+30) 27520 - 22103 • Κιν: 6945577624 e-mail: info@messinipension.gr

www.messinipension.gr

ΠΛΙΟΥ

∆ΡΕΠΑΝΟ ΝΑΥ

27520 92235ail.com

Βιολογικό

fias@gm

fournostiskiraso

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ

~ υγρό χρυσάφι ~ Πανόραμα Αργολίδας ● Τηλ./Fax: +30 27510 91577

www.axion-esti.gr

Όλα τα προϊόντα μας πιστοποιούνται σύμφωνα με τον Καν. (ΕΚ) 834/2007

Καστάνιτσα

Με τη γλύκα του κάστανου

Ιωάννα Παραβάλου

Ένα ταξιδάκι αυτή την εποχή στις πλημμυρισμένες από κάθε λογής δέντρα πλαγιές του περήφανου Πάρνωνα είναι εμπειρία μοναδική! Προορισμός μας η Καστάνιτσα, ένα χωριό-στολίδι, που σε κερδίζει με το ιδιαίτερο χρώμα και την ομορφιά του, αλλά και τις λαχταριστές γεύσεις˙ πρωταγωνιστής είναι το εξαιρετικής ποιότητας κάστανο, για το οποίο φημίζεται.

Η

«αετοφωλιά του Πάρνωνα», όπως την αποκαλούν, είναι ένα κατάλευκο πέτρινο χωριό με εντυπωσιακά πυργόσπιτα και στέγες από σχιστόλιθο του Μαλεβού, που βρίσκεται χτισμένο στα 900 μ. υψόμετρο. Είναι ένα από τα αρχαιότερα ορεινά χωριά της Κυνουρίας· οι παλαιότεροι μάλιστα μιλάνε ακόμα τα Τσακώνικα, τα οποία προέρχονται από την αρχαία δωρική διάλεκτο. Γιατί όμως τα σπίτια του είναι βαμμένα στα λευκά; Παλαιότερα, λειτουργούσαν εδώ πάνω από 40 ασβεστοκάμινα! Μπορεί πλέον να μην είναι σε λειτουργία, όμως η παράδοση συνεχίζεται ως τις μέρες μας κι έτσι

68 | ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τα σπίτια, οι αυλές, οι εκκλησιές και οι μαντρότοιχοι εξακολουθούν να ντύνονται στα κατάλευκα! Μάλιστα οι «καμιναραίοι», όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνταν οι ασβεστοποιοί που δούλευαν στο βουνό τον χειμώνα, δημιούργησαν ένα πολύ θρεπτικό φαγητό, το οποίο αποτελεί μέχρι σήμερα παραδοσιακό πιάτο του χωριού. Είναι η «παντρεμένη φασολάδα» με ζυμαρικά και δεν είναι παρά η παραδοσιακή μας φασολάδα που περίσσευε από την προηγουμένη, οπότε την αραίωναν με νερό και της πρόσθεταν μακαρόνια. Από χρόνια μακρινά, ο ευνοημένος αυτός τόπος περιβάλλεται από πυκνά δάση με καστανιές, από τις οποίες παράγονται κάστανα εξαιρετικής ποιότητας. Η σοδειά έφθανε άλλοτε και τους 500 τόνους, και το εμπόριο από τα κάστανα απέφερε σημαντικά έσοδα. Μεγάλες ποσότητες μετέφεραν οι αγωγιάτες με τα ζώα στο λιμάνι του Αγίου Ανδρέα, απ’ όπου έφευγαν με καΐκια για Ναύπλιο και από εκεί για Αθήνα, καθώς δρόμοι δεν υπήρχαν τότε... Φυσικά, τα κάστανα έπαιζαν πάντα «πρωταγωνιστικό» ρόλο στη διατροφή των κατοίκων, καθώς αφθονούσαν. Τα έψηναν, τα ξεφλούδιζαν και τα καθαρά τα ξαναέψηναν στον φούρνο μέχρι να σκληρύνουν αρκετά. Έπειτα, τα αποθήκευαν σε πάνινα σακούλια και τα φύλαγαν για τον χειμώνα, για να τα δίνουν στα παιδιά, να τα τρώνε στο σχολείο ή να τα παίρνουν οι άντρες μαζί στην τσέπη τους, όταν πήγαιναν στη δουλειά τους (για να τους κόβουν την πείνα, αλλά και γιατί έχουν πολλές πρωτεΐνες). Αυτά λέγονταν «αγγουρούλια» και μάλιστα κατά την Κατοχή τα έτριβαν στον μύλο και παρήγαν καστανάλευρο, το οποίο έσωσε πολλές οικογένειες από την πείνα, λόγω της μεγάλης θρεπτικής του αξίας. Αξίζει να σημειωθεί πως εκτός από την υψηλής ποιότητας πρωτεΐνη, τα κάστανα έχουν χαμηλά λιπαρά, ενώ είναι πλούσια σε μέταλλα, ασβέστιο και βιταμίνες. Έχουν πολύ υψηλή περιεκτικότητα βιταμίνης C και δεν περιέχουν γλουτένη.

Καστάνιτσα, με τη γλύκα του κάστανου | 69

70 | www.epathlo.gr

Από χρόνια μακρινά, ο ευνοημένος αυτός τόπος περιβάλλεται από πυκνά δάση με καστανιές, από τις οποίες παράγονται κάστανα εξαιρετικής ποιότητας.

Στη γιορτή του κάστανου Το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Οκτώβρη η Καστάνιτσα πλημμυρίζει κόσμο, καθώς διοργανώνεται η «Γιορτή του κάστανου» από τον Μορφωτικό και Φυσιολατρικό Σύλλογο των Απανταχού Καστανιτσιωτών. Με αφορμή τη γιορτή αυτή, πλήθος κόσμου συρρέει από τις γύρω περιοχές και από την Αθήνα, για να γνωρίσουν το χωριό, να γλεντήσουν και να χορέψουν, και φυσικά να απολαύσουν τις γευστικές «μεταμορφώσεις» του κάστανου σε πεντανόστιμες συνταγές, φτιαγμένες με πολύ μεράκι. Το πρωί του Σαββάτου, οι εθελοντές του Μορφωτικού και Φυσιολατρικού Συλλόγου Απανταχού Καστανιτσιωτών υποδέχονται τον κόσμο προσφέροντας τσάι του βουνού για το καλωσόρισμα, ενώ από το μπαζάρ του συλλόγου μπορεί κανείς να αγοράσει γλυκό κουταλιού κάστανο, μαρμελάδα κάστανο, καστανόπαστα, τρουφάκια με κάστανο, κέικ κάστανου, τσουρέκι κάστανου, διάφορα λικέρ, τάρτες κάστανου, τραχανά, χειροποίητα ζυμαρικά, καθώς και συνθέσεις με λουλούδια από τον Πάρνωνα, αρωματικά βότανα και βιβλία από τις εκδόσεις του Συλλόγου για την ιστορία, τη λαογραφία και την ντοπιολαλιά του χωριού. Ο κόσμος διασκεδάζει με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια, ενώ την τιμητική τους έχουν τα κάστανα, που τα απολαμβάνουμε ψητά, με γλυκό κρασάκι και τσίπουρο. «Η παραγωγή και η συγκομιδή του κάστανου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση», μάς ενημερώνουν οι παραγωγοί. Τα κτήματα βρίσκονται συνήθως σε πλαγιές, ο καρπός είναι μικρός και συλλέγεται σκυφτά. Η συλλογή γίνεται μέσα σε σακιά και πολλές φορές απαιτείται η μεταφορά τους στον ωμό μέχρι το αυτοκίνητο, εκεί όπου δεν φτάνουν αγροτικοί δρόμοι. Εκτός από όλα αυτά, ο παραγωγός έχει να αντιμετωπίσει πιθανές απώλειες σοδειάς λόγω ασθενειών και κακών καιρικών συνθηκών, χαμηλής τιμής στο εμπόριο κ.λπ. Καστάνιτσα, με τη γλύκα του κάστανου | 71

Καστανολιχουδιές με άποψη Οι βόλτες και τα γλέντια, όμως, μάς άνοιξαν την όρεξη… Επιλέγουμε μία από τις τρεις ταβέρνες του χωριού για να δοκιμάσουμε τα κάστανα σε πολλές εκδοχές... Ξεκινάμε, λοιπόν, την πρώτη μας γευστική «αποπλάνηση» με μια πλούσια καστανοσαλάτα και χόρτα του βουνού, ρεβίθια κοκκινιστά με κάστανο στη γάστρα και μελιτζάνα γεμιστή με κρεμμύδι και φέτα στον φούρνο. Για κυρίως πιάτο, επιλέγουμε χοιρινό στην κατσαρόλα με κάστανα και κόκκινο κρασί, που συνοδεύεται από φρεσκοτηγανισμένες πατατούλες ή ρύζι πιλάφι. Δεν μπορούμε, ωστόσο, να αντισταθούμε και στο κοκκινιστό αγριογούρουνο με κάστανο (που θηρεύεται στα δάση της γύρω περιοχής). Πολύ νόστιμα πιάτα που παντρεύονται με το κάστανο είναι επίσης η κοτόπιτα και το σπετζοφάι, η καστανοσκορδαλιά, το μοσχαράκι στιφάδο, τα μανιτάρια και το αρνάκι με κάστανο.

Δεν λείπουν φυσικά και οι ατόφιες παραδοσιακές γεύσεις, όπως το κοκκινιστό αρνάκι με πατάτες, οι σπιτικές πίτες (μανιταρόπιτα, τυρόπιτα), η χοιρινή τηγανιά, ο κόκορας κρασάτος με χοντρά μακαρόνια ή χυλοπίτες, το βραστό βεργάδι, η γίδα βραστή, το ψητό λουκάνικο και πολλά άλλα. Κι από γλυκό… τι γίνεται; Σίγουρα δεν θα μείνουμε παραπονεμένοι… Οι «πειρασμοί» πολλοί και άκρως δελεαστικοί! Απολαμβάνουμε, λοιπόν, μια λαχταριστή καστανόπαστα (σαν καρυδόπιτα) με σοκολάτα ή μια καρυδοκαστανόπιτα (από τα μαγικά χεράκια της κυρίας Κωνσταντίνας, στο «Στολίδι»). Υπέροχα είναι, ακόμη, τα ζουμερά μαρόν γλασέ κάστανο ή καλυμμένα με σοκολάτα, τα τρουφάκια με κάστανο, το κέικ με κάστανο, το τσουρέκι κάστανου και τα γλυκά του κουταλιού σε πολλές γεύσεις (καρύδι, κάστανο, κεράσι και κυδώνι, που παράγονται στην περιοχή και ταιριάζουν πολύ με το γιαούρτι). Ευχαριστούμε θερμά την κ. Τζένη Χαρμαντά και τον Μορφωτικό και Φυσιολατρικό Σύλλογο των Απανταχού Καστανιτσιωτών για τις πολύτιμες πληροφορίες τους.

72 | www.epathlo.gr

Αξίζει να διαβείτε στα γραφικά καλντερίμια του χωριού με τα επιβλητικά πυργόσπιτα και να επισκεφθείτε τον Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με το εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο. Επιβάλλεται μια στάση για περιήγηση στο Κέντρο Πληροφόρησης του Φορέα Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα & Υγρότοπου Μουστού και το Λαογραφικό Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελμάτων, που λειτουργεί στον κάτω όροφο. Ακολουθώντας το μονοπάτι που οδηγεί στον βυζαντινό πύργο του Καψαμπέλη, θα ανεβείτε ψηλά για να θαυμάσετε τη θέα προς το χωριό και τις κατάφυτες πλαγιές του Πάρνωνα ως τη θάλασσα… Για φαγητό επιλέξτε μία από τις τρεις ταβέρνες του χωριού: «Το Στολίδι» (τηλ. 27550 52400, 6979 003530) και «Ο Πάρνων» (τηλ. 6976 892209) στην πλατεία, και «Ο Λιακούρης» (τηλ. 27550 52293, 6972 328372) στην είσοδο του οικισμού.

Γευστικές διαδρομές | 73

Καστάνιτσα

Υλικά (για 4 άτομα):

• 1 κιλό χοιρινό κρέας κομμένο σε κομμάτια

• 1 κιλό κάστανα • 1 ποτήρι καλό κόκκινο κρασί • 2 κρεμμύδια ξερά • 1 ποτήρι φρεσκοστυμμένος χυμός πορτοκαλιού

• 1 ποτήρι νερό • αλάτι και πιπέρι • 2 φύλλα δάφνης • 1 φλιτζανάκι του καφέ ελαιόλαδο • 3-4 πατάτες • 1 ποτήρι του νερού ρύζι για πιλάφι

74 | www.epathlo.gr

Χοιρινό με κάστανα

Β

ράζουμε τα κάστανα σε μια κατσαρόλα με νερό και λίγο αλάτι για 30’ περίπου. Τα καθαρίζουμε από την εξωτερική και την εσωτερική φλούδα με το χνούδι, με προσοχή ώστε να μη σπάσουν. Καθαρίζουμε και ψιλοκόβουμε τα κρεμμύδια. Σε αντικολλητικό τηγάνι ρίχνουμε το ελαιόλαδο και σοτάρουμε ελαφρά τα ψιλοκομμένα κρεμμύδια και το κρέας, γυρίζοντάς το απ’ όλες τις πλευρές. Μόλις μαλακώσει λίγο και ροδίσει ελαφρά, το σβήνουμε με το κόκκινο κρασί. Προσθέτουμε και τον χυμό πορτοκαλιού και αδειάζουμε το κρέας και τα κρεμμύδια σε βαθιά κατσαρόλα. Προσθέτουμε νερό, τα δύο φύλλα δάφνης, αλάτι και πιπέρι, και αφήνουμε το φαγητό να βράσει σε χαμηλή φωτιά με σκεπασμένη την κατσαρόλα. Μόλις το κρέας μαλακώσει και μείνει με λίγο ζουμί, ρίχνουμε στην κατσαρόλα τα βρασμένα κάστανα και αφήνουμε το φαγητό να μαγειρευτεί για ένα τέταρτο ακόμη, μέχρι να δέσει η σάλτσα του. Προσοχή στο ανακάτεμα, όταν ρίξουμε τα κάστανα στην κατσαρόλα (για να μη διαλυθούν). Συνοδεύουμε το φαγητό μας με φρεσκοτηγανισμένες πατάτες σε ροδέλες ή σπυρωτό ρύζι πιλάφι και σερβίρουμε αμέσως.

Καστάνιτσα

Υλικά (για 4 άτομα):

• 800 γρ. κάστανα βρασμένα και καθαρισμένα

• 8 κ.σ. ζάχαρη άχνη • 80 γρ. μαργαρίνη λιωμένη • 3 βανίλιες σκόνη • 200 γρ. τριμμένη σοκολάτα κουβερτούρα

• 2-4 κ.σ. λικέρ τσέρι,

μαρασκίνο ή αμαρέτο

Για την επικάλυψη: Τρούφα σοκολάτα υγείας, τρούφα σοκολάτα γάλακτος, τριμμένο καρύδι ή σοκολάτα κουβερτούρα λιωμένη σε μπεν μαρί.

Τρούφες με γέμιση από κάστανο

Β

ράζουμε τα κάστανα σε μεγάλη κατσαρόλα με νερό και λίγο αλάτι. Μόλις είναι έτοιμα, τα καθαρίζουμε από την εξωτερική και την εσωτερική φλούδα με το χνούδι. Κρατάμε μερικά ολόκληρα κάστανα. Αλέθουμε στον μύλο τα υπόλοιπα κάστανα μέχρι να γίνουν πουρές. Τα αδειάζουμε σε ένα γυάλινο μπολ και προσθέτουμε σιγά σιγά τη ζάχαρη άχνη. Ανακατεύουμε καλά. Ρίχνουμε το μείγμα στον κάδο του μίξερ, προσθέτουμε το λιωμένο βούτυρο, τις βανίλιες, την τριμμένη σοκολάτα κουβερτούρα και το λικέρ. Τα χτυπάμε για λίγο στη χαμηλή σκάλα μέχρι να ενοποιηθούν τα υλικά. Αδειάζουμε το μείγμα σε γυάλινο μπολ και το αφήνουμε για λίγο στο ψυγείο να δέσει. Έπειτα πλάθουμε μικρά μπαλάκια και περνάμε άλλα στην τρούφα σοκολάτα υγείας, άλλα στην τρούφα σοκολάτα γάλακτος κι άλλα στο τριμμένο καρύδι. Τα ολόκληρα κάστανα τα βουτάμε στη λιωμένη σε μπεν μαρί σοκολάτα κουβερτούρα και τα απλώνουμε σε λαδόκολλα ή αλουμινόχαρτο στον πάγκο να κρυώσουν. Τα βάζουμε για λίγο στο ψυγείο κι έπειτα τοποθετούμε λίγα απ’ όλα σε μια όμορφη πιατέλα για να σερβίρουμε τους καλεσμένους μας ή να τα απολαύσουμε με τους αγαπημένους μας. Τα διατηρούμε στο ψυγείο σε κουτιά μέσα σε χάρτινα φορμάκια. Μυστικό: Για πιο λαχταριστή γεύση, μπορούμε να περάσουμε όλα τα τρουφάκια από τη λιωμένη σε μπεν μαρί σοκολάτα κουβερτούρα και μετά να τα κυλήσουμε στην τρούφα σοκολάτας ή στο τριμμένο καρύδι. Γευστικές διαδρομές | 75

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

ΝΕΟ

Άργοσ Τριπόλεωσ 36 2751020500

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

Τα μουσεία, οι άλλοι κι εγώ

Νίνα Κουλετάκη

Είναι πάντα νοσταλγικό για κάποιον να επισκέπτεται ένα μουσείο παιχνιδιών αλλά, ειδικά τις ημέρες των Χριστουγέννων, αυτό αποβαίνει μαγικό.

78 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Έ

χω ταξιδέψει πολύ. Πολύ περισσότερο από τον μέσο Έλληνα, για τον οποίο τα ταξίδια δεν αποτελούν κομμάτι συνυφασμένο με τη δουλειά του αλλά, αποκλειστικά και μόνο, τρόπο ψυχαγωγίας. Λατρεύω τα ταξίδια και είναι από τα ελάχιστα πράγματα που ζηλεύω στη ζωή μου. Πηγαίνοντας σε έναν τόπο, αυτό που θέλω κυρίως είναι να οσφρανθώ το άρωμά του· τις μυρωδιές των ανθρώπων του, τον ήχο της γλώσσας του, τα χρώματα του περιβάλλοντός του. Όσο μπορώ, αποφεύγω να συχνάζω στα τουριστικά μέρη, να γευματίζω σε ταβέρνες με φολκλόρ προγράμματα, να επισκέπτομαι τα μνημεία του τόπου με στίφη τουριστών. Για τα υπαίθρια μνημεία, διαλέγω ώρες που υπολογίζω πως θα είναι όσο το δυνατόν λιγότεροι τριγύρω να τα σημαδεύουν με τις μηχανές τους. Τα περισσότερα τα έχω πρωτοδεί αργά τη νύχτα, λουσμένα στο φως των προβολέων τους, τουλάχιστον στα ταξίδια στην Ευρώπη, όπου η γνώση της γλώσσας μού παρέχει μια –σχετική– αίσθηση ασφάλειας. Και για την ικανοποίηση του «αισθήματος πείνας» προτιμώ μέρη που συχνάζουν οι «αυτόχθονες ιθαγενείς». Μέχρι στιγμής δεν έχω μετανιώσει για καμία από αυτές τις «ιδιορρυθμίες» μου. Όλα μου τα ταξίδια συμπεριλαμβάνουν και επίσκεψη στα μουσεία του τόπου που επισκέπτομαι. Εκεί, ο συγχρωτισμός με τους «άλλους» είναι αναπόφευκτος Έτσι, αναγκαστικά, έχω αναπτύξει σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα να περιηγούμαι ένα μουσείο, προσποιούμενη επιτυχώς πως είμαι μόνη εκεί. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν το εν λόγω μουσείο φιλοξενεί είτε κάποιο έργο τέχνης το οποίο έχω, προσωπικά, περιβάλει με έναν μύθο είτε τα έργα κάποιου καλλιτέχνη που θέλω πολύ να δω. Δεν γνωρίζω περί τέχνης περισσότερα από τον μέσο άνθρωπο, για μένα ένα έργο τέχνης «μου μιλάει» ή «παραμένει πεισματικά βουβό». Και έχει τύχει σε μουσεία (μοντέρνας κυρίως τέχνης) να ανακαλύψω καλλιτέχνες των οποίων την ύπαρξη αγνοούσα παντελώς, αλλά καθηλώθηκα στη θέα των έργων τους. Δεν έχω ταξιδέψει ποτέ μόνη. Δεν μ’ αρέσει να ταξιδεύω μόνη, θέλω να έχω κάποιον μαζί μου να μοιράζομαι τη χαρά και τη γνώση που προσφέρει το ταξίδι, να χρωματίζουμε τις εντυπώσεις μας, να διασκεδάζουμε με τα απρόοπτα, να αποκτούμε κοινές αναμνήσεις. Θέλω κάποιον μαζί μου παντού. Εκτός απ’ όταν επισκέπτομαι ένα μουσείο. Δεν ξέρω τι είδους διαστροφή είναι αυτή, αλλά σ’

αυτούς τους χώρους η παρέα με ενοχλεί. Θέλω να δω όσα ένα μουσείο περικλείει με τους δικούς μου ρυθμούς. Θέλω να μπορώ να προσπερνάω με γρήγορο βήμα ό,τι δεν με ενδιαφέρει και να μένω, μέχρις ότου τα μάτια μου και η ψυχή μου χορτάσουν, μπροστά σε ένα έργο που αγαπώ. Μπορώ να περιμένω υπομονετικά ατελείωτη ώρα να απομακρυνθεί ο κόσμος μπροστά από ένα έργο όπου θέλω να «μεταλάβω». Φυσικά, ποτέ μια επίσκεψη δεν μου αρκεί. Επανέρχομαι καθημερινά σε διάφορες ώρες, για να δω «και κάτι ακόμα». Το πόσο γνωστός ή διάσημος είναι ένας πίνακας δεν έχει να κάνει με τον χρόνο που θα του διαθέσω. Στη «Μόνα Λίζα» στο Παρίσι, για παράδειγμα, έριξα μια (προσεκτική είναι η αλήθεια) ματιά, ενώ μπροστά στο «Δρομάκι του Ντελφτ» του Βερμέερ στο Άμστερνταμ (που μέχρι τότε δεν το είχα ξαναδεί) έμεινα εκστατική για τρία τέταρτα της ώρας. Δεν ακολουθώ κανόνες, δεν υπάρχει προδιαγεγραμμένη πορεία. Ίσως γι’ αυτό να μη με ανέχεται κανείς μέσα σε ένα μουσείο... Όσες φορές τυχαίνει να βρεθώ σε ξένο τόπο την περίοδο των Χριστουγέννων, θεωρώ επιβεβλημένη μιαν

επίσκεψη στο Μουσείο Παιχνιδιών, εφόσον, βέβαια, υπάρχει κάτι ανάλογο στην πόλη όπου βρίσκομαι. Μέχρι στιγμής, από τα πιο όμορφα μουσεία παιχνιδιών που έχω επισκεφθεί είναι τα εξής: Le Musée du Jouet στις Βρυξέλλες, The Museum of Childhood στο Εδιμβούργο, Pollock’s Toy Museum και Victoria and Albert Museum of Childhood στο Λονδίνο, το Μουσείο Παιχνιδιών στην Πράγα, το Μουσείο Μηχανικών Παιχνιδιών στην Αποβάθρα 39 του Σαν Φρανσίσκο, Le Musée du Jouet στο Παρίσι, Papalote Museo del Niño στο Μεξικό και κάμποσα ακόμη σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Είναι πάντα νοσταλγικό για κάποιον να επισκέπτεται ένα μουσείο παιχνιδιών αλλά, ειδικά τις ημέρες των Χριστουγέννων, αποβαίνει μαγικό. Καθώς περιπλανιέσαι στις αίθουσες και χαζεύεις τα γοητευτικά εκθέματα, στα ρουθούνια σου χτυπά η μυρωδιά από φρεσκοψημένα γλυκίσματα, τ’ αυτιά σου γεμίζουν ήχους από χιλιάδες μικρά καμπανάκια και παιδικά γέλια σαν καμπανάκια, η καρδιά πλημμυρίζει από νοσταλγία και συγκίνηση, ενώ μπροστά από τα μάτια σου περνούν οι εικόνες των Χριστουγέννων της παιδικής σου ηλικίας. Φέτος τα Χριστούγεννα, μου επιφυλάσσω μία ακόμη επίσκεψη σε Μουσείο Παιχνιδιών, αυτή τη φορά στην πόλη μου. Επιτέλους, η Αθήνα απόκτησε ένα τέτοιο μουσείο, αντάξιο των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Η μαγεία ξεκινά από το εξωτερικό, αντικρίζοντας τον παραμυθένιο Πύργο Κουλούρα στο Φάληρο, όπου βρήκε μόνιμη κι αποκλειστική στέγη η συλλογή παιχνιδιών του Μουσείου Μπενάκη. Ας πάμε όλοι, λοιπόν, μαζί με τα παιδιά μας ή και μόνοι, μία από τις φετινές χριστουγεννιάτικες μέρες στο Φάληρο, για μια επίσκεψη στο Μουσείο Παιχνιδιών, για μια ευκαιρία να ξανανιώσουμε παιδιά, για μια επιστροφή στην εποχή της αθωότητας, πιθανότατα τραγουδώντας και το παρακάτω τραγουδάκι, από την ιστορική «Λιλιπούπολη»: Μες στο μουσείο, μες στο μουσείο Μια μέρα μπήκα, με φόρα, κι εγώ. Μη με τραβάτε, μη μου κολλάτε, Απ’ το μουσείο δεν θέλω να βγω! Τα μουσεία, οι άλλοι κι εγώ | 79

• Βαρύ Επαγγελματικό μηχάνημα (περίπου 85kgr) • 2 Κασέτες τροφοδοσίας χαρτιού 500 φύλλων + by pass 100 φύλλων • Αυτόματη διπλή όψη • Αυτόματος τροφοδότης 100 φύλλων • Δικτυακός εκτυπωτής (Τ/1000 Base) • Έγχρωμο scanner διπλής όψης (70 pages / το λεπτό ) • Φθηνό κόστος αντιγράφου / εκτύπωσης

KonicaMinolta εγγύηση bizhub 223 καλής λειτουργίας τιμή προσφοράς 1 έτους € +ΦΠΑ

• Προαιρετική λειτουργία fax

850

Ηρακλέους 10, 211 00 Ναύπλιο τηλ. 27520 25960 - fax. 27520 99157 e-mail: diamcopy@yahoo.gr

ΙΔΑΝΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΣΧΟΛΕΙΑ, ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ, ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Θάλεια Νουάρου

Όλα περνούν κι όλα μένουν, αλλά δικό μας είναι να περνάμε να περνάμε κάνοντας δρόμους, δρόμους πάνω στη θάλασσα. Ποτέ δεν κυνήγησα τη δόξα, ούτε ν’ αφήσω στη μνήμη των ανθρώπων το τραγούδι μου. Εγώ αγαπώ τους ανεπαίσθητους κόσμους, τους αβαρείς και αβρούς, σαν σαπουνόφουσκες. Μ’ αρέσει να τους βλέπω να ζωγραφίζονται από ήλιο και πορφύρα, να πετάνε κάτω από το γαλανό ουρανό, να πάλλουν κι αμέσως να σπάνε… Διαβάτη, τα ίχνη σου είναι μόνο ο δρόμος και τίποτε άλλο. Διαβάτη, δεν υπάρχει δρόμος, δρόμος γίνεται βαδίζοντας και γυρίζοντας το βλέμμα πίσω φαίνεται το μονοπάτι που ποτέ δε θα ξαναπατήσεις. Αντόνιο Ματσάδο (1875-1939) 82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

Για ό,τι και για όποιον αποταµιεύεις… αξίζει να προσπαθείς. Όποιος και αν είναι ο στόχος σου, η Τράπεζα Πειραιώς σε βοηθάει να τον πετύχεις µε τη νέα σειρά λύσεων ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΩ. Μάθε πώς µπορείς κι εσύ να αποταµιεύεις στο www.apotamievo.gr και στα καταστήµατα της Τράπεζας Πειραιώς και διάλεξε το πρόγραµµα που ταιριάζει στα δικά σου όνειρα και σχέδια για το µέλλον.