30
ΘΕΩΡΙΑ
Για μια ανοιχτή Ευρώπη Πώς η λιτότητα επιτείνει τη γήρανση της ηπείρου μας Του Τομά Πικετί
Ο
σο αργά κι αν ήρθε το κύμα αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες που παρατηρούμε τις τελευταίες εβδομάδες, τουλάχιστον έχει το καλό ότι θυμίζει στους Ευρωπαίους και στον κόσμο ολόκληρο μια ουσιώδη πραγματικότητα. Η ήπειρός μας μπορεί και οφείλει να γίνει η μεγάλη γη της μετανάστευσης στον 21ο αιώνα. Όλα συντείνουν σ’ αυτό: το επιβάλλει η αυτοκαταστροφική γήρανσή της, ενώ όλο και πιο έντονα θα το απαιτεί η δημογραφική έκρηξη της Αφρικής, η οποία επιτείνεται λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Όλα αυτά είναι πολύ γνωστά. Αυτό, όμως, που ίσως είναι λιγότερο γνωστό, είναι ότι η Ευρώπη πριν από την οικονομική κρίση είχε αρχίσει να γίνεται η περιοχή που ήταν η πιο ανοιχτή σ’ όλο τον κόσμο απέναντι στα μεταναστευτικά κύματα. Η κρίση που ξέσπασε στις ΗΠΑ το 2007-2008, από την οποία η Ευρώπη δεν κατάφερε ακόμα να βγει εξαιτίας της λανθασμένης πολιτικής που ακολούθησε, οδήγησε στην άνοδο της ανεργίας και της ξενοφοβίας και σε ένα βίαιο κλείσιμο των συνόρων της. Κι όλα αυτά την ώρα που η διεθνής συγκυρία (αραβική άνοιξη, κύματα προσφύγων) θα δικαιολογούσε ένα μεγάλο άνοιγμα.
Παγιδευμένη στις διαιρέσεις
Ας πάμε λίγο πίσω. Η ΕΕ το 2015 αριθμεί περίπου 510 εκατομμύρια κατοίκους, έναντι 485 το 1995. Μέσα σε είκοσι χρόνια, δηλαδή, αύξησε τον πληθυσμό της κατά 25 εκατομμύρια, που σημαίνει μόλις 0,2% ετήσια αύξηση, ενώ η παγκόσμια ετήσια αύξηση ήταν 1,2% την ίδια περίοδο. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι η αύξηση αυτή κατά τα τρία τέταρτα περίπου οφείλεται στη μετανάστευση (πάνω από 15 εκατομμύρια). Μεταξύ 2000 και 2010 η ΕΕ υποδέχθηκε ένα μεταναστευτικό κύμα (καθαρό) ενός εκατομμυρίου ατόμων για κάθε έτος, δηλαδή του ίδιου μεγέθους με τις ΗΠΑ, με σημαντική πολιτισμική και γεωγραφική ποικιλία. Σ’ αυτή την πολύ κοντινή εποχή, που η ήπειρός μας ήξερε να δέχεται με σχετική άνεση τα μεταναστευτικά κύματα, η ανεργία σημείωνε καθοδική πορεία στην Ευρώπη, τουλάχιστον ως το 2007-2008. Το παράδοξο είναι ότι οι ΗΠΑ, χάρη στον πραγματισμό που τις χαρακτηρίζει και χάρη στη δημο-
σιονομική και νομισματική ευλυγισία που έδειξαν, μπόρεσαν να βγουν πολύ γρήγορα από την κρίση που ξέσπασε στο δικό τους έδαφος. Ανέκτησαν γρήγορα την αναπτυξιακή πορεία τους (το ΑΕΠ τους το 2015 είναι 10% πιο υψηλό από εκείνο του 2007) και οι μετανάστες που δέχτηκαν την ίδια περίοδο διατηρήθηκαν στο επίπεδο του ενός εκατομμυρίου το έτος. Η Ευρώπη, όμως, παγιδευμένη στις διαιρέσεις και τις στείρες τοποθετήσεις, δεν ξαναέπιασε ποτέ το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας που είχε πριν την κρίση, με συνέπεια την αύξηση της ανεργίας και το κλείσιμο των συνόρων. Η μεταναστευτική ροή προς την Ευρώπη έπεσε από το ένα εκατομμύριο άτομα το έτος (2000-2010) σε λιγότερο από 400.000 το έτος (20102015).
Τι πρέπει να γίνει;
Το δράμα των προσφύγων θα μπορούσε να είναι η αφορμή για τους Ευρωπαίους να βγουν από τη μιζέρια των διαφωνιών τους και τη λατρεία των αριθμών. Ανοίγοντας τις πόρτες τους στον κόσμο, επανεκκινώντας την οικονομία και τις επενδύσεις (κατοικία, εκπαιδευτήρια, υποδομές), απωθώντας τον κίνδυνο του αποπληθωρισμού, η ΕΕ θα μπορούσε άριστα να επανέλθει στα επίπεδα υποδοχής μεταναστών που παρατηρούσαμε πριν την κρίση. Το άνοιγμα που έκανε η Γερμανία είναι από την άποψη αυτή ένα εξαιρετικό νέο για όλους εκείνους που ανησυχούσαν βλέποντας την Ευρώπη να μουχλιάζει και να γερνάει. Βέβαια, μπορεί κάποιος να πει ότι η Γερμανία δεν είχε άλλη επιλογή, καθώς έχει πολύ χαμηλή γεννητικότητα. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημογραφικές εκτιμήσεις του ΟΗΕ, που υποθέτουν ωστόσο διπλάσια μεταναστευτική ροή σε σύγκριση με τη Γαλλία για τις δεκαετίες που έρχονται, ο γερμανικός πληθυσμός θα μειωνόταν από 81 εκ. που είναι σήμερα σε 63 εκ. ως το τέλος του αιώνα, τη στιγμή που η Γαλλία θα περνούσε την ίδια περίοδο από τα 64 εκ. στα 76 εκ. κατοίκους. Μπορούμε επίσης να θυμηθούμε ότι το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας που παρατηρούμε στη Γερμανία, είναι κατά ένα μέρος συνέπεια ενός γιγάντιου εμπορικού πλενονάσματος, που εξ ορισμού δεν θα μπορούσε να γενικευθεί σαν φαινόμενο στην Ευρώπη, γιατί δεν θα υπήρχαν χώρες
στον πλανήτη, που θα μπορούσαν να απορροφήσουν τέτοιου μεγέθους εξαγωγές. Όμως αυτό το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας εξηγείται επίσης με την αποτελεσματικότητα του γερμανικού βιομηχανικού προτύπου, το οποίο στηρίζεται στην εκτεταμένη εμπλοκή των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους στις υποθέσεις των επιχειρήσεων (το 50% των μελών της διοίκησης είναι εργαζόμενοι), πρότυπο που θα έπρεπε να μας εμπνέει όλους.
Ισχυρό μήνυμα
Πάνω απ’ όλα, το άνοιγμα στον κόσμο που δείχνει να πραγματοποιεί η Γερμανία, στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα στις πρώην ανατολικές χώρες της ΕΕ, που δεν θέλουν ούτε παιδιά ούτε μετανάστες και γι’ αυτό ο πληθυσμός τους, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, θα περάσει από τα 95 εκ. που είναι σήμερα, όχι πάνω από 55 εκ. ως το τέλος του αιώνα. Η Γαλλία οφείλει να εμπνευστεί από αυτή τη στάση της Γερμανίας και να αδράξει την ευκαιρία για να θριαμβεύσει στην Ευρώπη μια αντίληψη ανοιχτή και θετική έναντι των προσφύγων, των μεταναστών και του κόσμου.
“
* Ο Τ. Πικετί είναι διευθυντής σπουδών στην École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS) και διδάσκει στη σχολή Οικονομικών του Παρισιού. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στη «Λιμπερασιόν» στις 7/9/2015.
Η ήπειρός μας μπορεί και οφείλει να γίνει η μεγάλη γη της μετανάστευσης στον 21ο αιώνα. Το επιβάλλει η αυτοκαταστροφική γήρανσή της, ενώ το απαιτεί η δημογραφική έκρηξη της Αφρικής.
“
Η ΕΠΟΧΗ 13 Σεπτεμβρίου 2015
Με τις κινήσεις αλληλεγγύης οικοδομούνται οι βάσεις μιας νέας ευρωπαϊκής ιθαγένειας που συμπεριλαμβάνει, χωρίς διαμεσολαβήσεις, εκείνους τους πρόσφυγες που πορεύονται πίσω από τη σημαία της Ευρώπης. Έναν ενιαίο λαό, που έχει συνειδητοποιήσει ότι η στοργική υποδοχή εκείνων που δραπετεύουν από τους πολέμους και την πείνα είναι αναγκαία συνθήκη για την πολιτισμένη συμβίωση. Του Γκουίντο Βιάλε
Κ
ατά μήκος του αυτοκινητοδρόμου Βουδαπέστη-Βιέννη διαλύθηκε το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εμφανίστηκε μια νέα Ευρώπη, βασισμένη σε μια ιθαγένεια που θα την μοιράζονται και οι πρόσφυγες και οι μετανάστες. Η κίνηση της Άνγκελα Μέρκελ ήταν εύστοχη και απόλυτα δίκαιη (της ξανάδωσε μια δημοτικότητα που η επίθεση ενάντια στην Ελλάδα είχε μειώσει): επέτρεψε σε χιλιάδες πρόσφυγες να φθάσουν στον προορισμό τους και σε χιλιάδες ευρωπαίους πολίτες —Αυστριακούς, Γερμανούς και κυρίως Ούγγρους— να δείξουν τα πραγματικά αισθήματά τους, κάνοντας ευτυχισμένους εκατομμύρια Ευρωπαίους. Όμως, μετά από την υπόσχεση ότι θα δεχόταν τους πάντες, ήρθαν οι διαχωρισμοί μεταξύ των ασφαλών και μη ασφαλών χωρών προέλευσης και μεταξύ προσφύγων και οικονομικών μεταναστών και η διαβεβαίωση ότι πρόκειται για ένα προσωρινό μέτρο.
Από την υποδοχή στη «συνεισφορά» σε χρήμα
Αυτή η μονομερής απόφαση δίνει το δικαίωμα σε κάθε κυβέρνηση να προχωρήσει μόνη της: Ο Κάμερον δέχτηκε αμέσως την πρόσκληση, οι χώρες της ομάδας Βίζεγκραντ πρόβαλλαν την αντίθεσή τους με τις υποχρεωτικές ποσοστώσεις και οι Βαλτικές χώρες θα τις ακολουθήσουν. Ήδη προτείνεται να αντικατασταθεί η υποδοχή με μια «συνεισφορά» σε χρήμα: θα πληρώσουν τις επαναπροωθήσεις με ένα ποσό το κιλό; Έτσι έγινε άλλο ένα βήμα προς τη διάλυση της ταυτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Υπάρχουν χώρες στην Ένωση εκτός της ζώνης Σένγκεν και χώρες Σένγκεν εκτός της Ένωσης, χώρες της Ένωσης εκτός ΝΑΤΟ και χώρες του ΝΑΤΟ εκτός της Ένωσης, χώρες της Ένωσης εκτός ευρώ, χώρες ενάρετες και χώρες αμαρτωλές, κλπ. Τώρα θα υπάρχουν χώρες της Ένωσης με υποχρεωτικές ποσοστώσεις και χώρες χωρίς ποσοστώσεις. Ο καθένας λοιπόν θα επιλέξει την εθνικότητα που προτιμάει; Η υποδοχή χωρίζει μεταξύ τους τις χώρες της Ένωσης, που ασχολούνται