Κρίσιμες πρώτες ύλες από ορυκτούς πόρους

Ένας νέος Κανονισμός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, γνωστός ως το «Critical Raw Materials Act», πρωτοβουλία της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης (DG Grow), έρχεται να προστατεύσει την εσωτερική αγορά και τη βιομηχανία της Ευρώπης με τη διασφάλιση κρίσιμων πρώτων υλών. Πρόσφατα, η κρίση της COVID-19 και η στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας ανέδειξαν τα τρωτά σημεία στις παγκόσμιες αλυσίδες ορυκτών πόρων. Ακόμα και στη μικρή αγορά της Κύπρου, έχουμε βιώσει τις επιπτώσεις των ελλείψεων στην παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής οχημάτων ή άλλων αγαθών υψηλής τεχνολογίας. Μέχρι το 2030, τo 10% των αναγκών της ΕΕ θα πρέπει να καλύπτεται από την εξόρυξη, 40% από τη μεταποίηση και 25% από την ανακύκλωση σε όλη την αλυσίδα παραγωγής και χρήσης. Καμία πρώτη ύλη στρατηγικής σημασίας, σε οποιοδήποτε στάδιο επεξεργασίας, δεν πρέπει να προέρχεται από την ίδια τρίτη χώρα σε ποσοστό άνω του 65%.

Με αυτό τον τρόπο, η ΕΕ θα μπορέσει να ανεξαρτητοποιηθεί από ξένες αγορές και να πετύχει την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, το στοίχημα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των στρατηγικών τεχνολογιών παραγωγής. Ο Κανονισμός καθορίζει ως στρατηγικές ή και κρίσιμες τις πρώτες ύλες από βωξίτη, βισμούθιο, βόριο μεταλλουργικής ποιότητας, γάλλιο, γερμάνιο, κοβάλτιο, χαλκό, μεταλλικό μαγνήσιο, μέταλλα της ομάδας του λευκόχρυσου, σπάνιες γαίες για μόνιμους μαγνήτες, πυριτιούχο μέταλλο, μεταλλικό τιτάνιο, βολφράμιο, λίθιο, μαγγάνιο, γραφίτη, νικέλιο (τα τελευταία 4 σε βαθμό κατάλληλο για συσσωρευτές), αντιμόνιο, αρσενικό, άνθρακα, βαρίτη, βηρύλλιο, άστριο, αργυραδάμα, άφνιο, ήλιο, νιόβιο, φωσφορίτη, φωσφόρο, σκάνδιο, στρόντιο, ταντάλιο και βανάδιο.

Οι υφιστάμενες γνώσεις και η γεωλογική χαρτογράφηση των κοιτασμάτων πρώτων υλών στην ΕΕ αναπτύχθηκαν όταν η τοπική εξασφάλιση δεν αποτελούσε προτεραιότητα και ζούσαμε στην εποχή της αφθονίας και της περιορισμένης περιβαλλοντικής πολιτικής. Tα κράτη μέλη θα πρέπει, ανάλογα με τις τοπικές γεωλογικές συνθήκες, μέχρι το 2025 να καταρτίσουν εθνικά ερευνητικά προγράμματα με γεωλογική χαρτογράφηση, βαθιές γεωτρήσεις και γεωφυσικές έρευνες πεδίου για εντοπισμό καινούργιων κοιτασμάτων. Κάποια μέλη έχουν προβεί σε προχωρημένες έρευνες σε βάθη μέχρι τα πέντε χιλιόμετρα. Στην Κύπρο, οι σημερινές έρευνες σχετίζονται κυρίως με υδρογονάνθρακες στις θαλάσσιες ζώνες, χαλκούχα κοιτάσματα, χρυσό και αδρανή υλικά στον χερσαίο χώρο. Οι έρευνες αυτές εκτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από ιδιωτικούς φορείς. Παλαιότερες μελέτες για χαλκούχα κοιτάσματα στην Κύπρο είχαν ερευνήσει μέχρι το βάθος των 2.200 μέτρων αλλά σε περιορισμένες περιοχές.

Οι χώρες συμμετέχουν στην παγκόσμια σκακιέρα με το μέγεθος των αποθεμάτων τους ή το μέγεθος της παραγωγής τους ή το μέγεθος της επεξεργασίας που κάνουν. Για ορισμένες πρώτες ύλες, η Ένωση εξαρτάται σχεδόν πλήρως από μία μόνο χώρα για τον εφοδιασμό της. H Κίνα είναι με διαφορά ο κύριος κόμβος για την επεξεργασία κρίσιμων ορυκτών σε όλους τους τομείς, υπεύθυνη για την επεξεργασία του 65% του λιθίου που εξορύσσεται, του 74% του κοβαλτίου, του 100% του φυσικού γραφίτη και του 90% των σπάνιων γαιών. Ποιες χώρες διαθέτουν τα περισσότερα αποθέματα κρίσιμων ορυκτών; Η Νότια Αμερική κυριαρχεί στα αποθέματα λιθίου με το 47% (Χιλή 34% και Αργεντινή 13%), και η Αυστραλία κατέχει το 22%. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) φιλοξενεί τα μεγαλύτερα αποθέματα κοβαλτίου με 57% (Αυστραλία 16%). Τα φυσικά αποθέματα γραφίτη είναι διασκορπισμένα, η Κίνα με 28%, η Βραζιλία 26% και η Μοζαμβίκη 9%. Για το λίθιο, αν και τα πιο πολλά αποθέματα βρίσκονται στη Χιλή, η κορυφαία χώρα παραγωγής είναι η Αυστραλία (51%) και για το κοβάλτιο είναι η ΛΔΚ (73%). Η Κίνα παράγει τον περισσότερο φυσικό γραφίτη (72%) και σπάνιες γαίες (70%), αν και τα αποθέματα της Κίνας είναι μόνο 38%.

Συμπερασματικά, ο Κανονισμός θα επιβάλει νέες δράσεις για τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τρίτες χώρες και την ομαλή λειτουργία της βιομηχανίας. Οι κρατικές υπηρεσίες στην Κύπρο εναρμονίζουν τώρα τη στρατηγική τους και τις διαδικασίες τους για να αντεπεξέλθουν σε αυτή τη σοβαρή πρόκληση για να διευκολύνουν και τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Προβληματίζει, όμως, κυρίως η δυνατότητα χρηματοδότησης πρωτογενούς γεωλογικής έρευνας από ιδιωτικές πρωτοβουλίες και το βάρος της ευθύνης θα πρέπει να αναλάβουν οι κρατικές υπηρεσίες. Ειδικά για χαλκό, χρυσάφι, μαγγάνιο και σπάνιες γαίες, υπάρχουν δυνατότητες για έρευνα στην Κύπρο, σε μεγάλα όμως ανεξερεύνητα έως τώρα βάθη και όχι μόνο σε επιφανειακά κοιτάσματα ή εξορυκτικά απόβλητα.

 

Δρ Ζωμενία Ζωμενή

Γεωλόγος Μηχανικός