FOCUS Archi BE NL n°08 by Eurobest Products

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

WWW.FOCUSARCHI.BE

Bouwen

MET AARDE Smart cities

DE STAD WORDT SLIM Zoom

#08 maart/april/mei 2016

NIEUWE STADSUITBREIDINGEN

HET VL AK STOPCONTACT INNOVATIEF, ESTHETISCH EN VEILIG VERKRIJGBA AR IN AFWERKINGEN WIT, TECH EN ANTRACIET • UITGERUST MET STEEKKLEMMEN • DE PERFECTE COMBINATIE MET DE ULTRAVL AKKE AFDEKPL ATEN LIVINGLIGHT AIR EN A XOLUTE AIR

EDITO Stedelijk, bucolisch, industrieel… Het landschap wordt steeds permeabeler en beweeglijker en onderwerpt zich aan de kritische benaderingen en uitdagingen van ons tijdperk. In dit eerste nummer van het jaar zullen verschillende aspecten van deze veranderingen aan bod komen. Aan de hand van intelligente steden, huidige en toekomstige grote stadsherinrichtingsprojecten -meer bepaald het controversiële project voor het station van Bergen- in België en elders, maar ook de herwaardering van baksteen, vlas en andere ecologische materialen in de huidige architectuur. Zonder de interieurtrends voor woon- of werkplekken te vergeten. Voorts brengen we een interview met Roger Narboni, sinds de jaren ’80 onderzoeker en ontwerper van permanente lichten in de bebouwde ruimte, in steden en landschappen, vanuit een optiek van duurzaamheid. We nemen u ook mee naar Slovenië voor een architecturale wandeling in Ljubljana, de groene hoofdstad van Europa 2016. Een stad waar, net zoals in de rest van het land (na Finland en Zweden het derde meest bosrijke land van Europa met 60% van zijn oppervlakte bebost), ecologie steeds een belangrijk onderdeel van de levensstijl is geweest. Wij wensen u veel wandelplezier doorheen deze pagina’s! Catherine Callico

UITGEVER - PUBLICATION MANAGER Alain Lhoir 065 66 06 92 info@eurobest.be HOOFDREDACTIE Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be JOURNALISTEN Catherine Callico, Pascal Dewulf, Philippe Golard, Philip Willaert, Anne-Claire Hervet

GRAFISCH BEHEER Eléonore Cucca eleonore@eurobest.be Marie-Charlotte Leriche mariecharlotte@eurobest.be PUBLICITEIT Lionel Lhoir +32 (0)497 06 92 01 lionel.lhoir@focusarchi.be VERTALING Gitracom 02 735 84 55

ADMINISTRATIE Sylviane Blondiaux 065 66 06 92 secretariat@eurobest.be VERSCHIJNING Februari Mei September December VERDELING Gratis via de post : 17.000 exemplaren

DRUKKERIJ Drukkerij Van der Poorten n.v. Diestsesteenweg 624 3010 Kessel-Lo België Dit tijdscrift is een publicatie van de groep Eurobest Products 311, Rue des Vaches 7390 Quaregnon www.focusarchi.be VOLG ONS

MAART/APRIL/MEI 2016 #08

Poreuze aarde

4 INHOUD

HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

ZOOM 06 Smart cities: de stad wordt slim 18 Het station van Bergen: de werken lopen niet echt als een treinâ&#x20AC;Ś 20 Batibouw 2016 blijft trouw aan zijn format 40 Nieuwe stadsuitbreidingen

MATERIAAL 10 Bouwen met aarde 50 Innovatie

MUST HAVES

14 Onvergetelijke dingen

#08 maart/april/mei 2016

INSPIRATIE

22 Wanneer de architectuur met het landschap flirt

INTERVIEW

32 Let there be light

PRIKKEL 36 Caleidoscoop 38 Lezen

TRAVEL 46 Lofzang op de Sloveense architectuur

D[ECO] 16 Creatief complot 44 Het less-is-more-syndroom woekert nog volop 48 Vlas, een echte uitdaging voor de industrie

Realisatie van Marie-Charlotte Leriche die de rode draad van dit eerste nummer van het jaar illustreert: de verhouding tussen de aarde en architecturale creaties. De aarde, hier weergegeven in lagen, blijft in haar meest diverse vormen als materiaal of als ondergrond voor onze projecten de bron voor elke vorm van stedenbouw.

ÂŠ Julien Eichinger - Fotolia.com ÂŠ pilotl39 - Fotolia.com ÂŠ vik173 - Fotolia.com

6 ZOOM © Peshkov-Fotolia.com

Smart cities: de stad wordt slim

Weinig begrippen hebben vandaag de dag een hoger buzz gehalte dan smart cities. Toegegeven, wanneer we willen inzetten op efficiënte architectuur, mobiliteit, leefbaarheid en vooral ook duurzaamheid binnen steeds uitdeinende stadskernen - naar schatting zal in 2050 meer dan 75 procent van de wereldbevolking in steden leven - dan is er maar één oplossing: de stad slim(mer) maken. TEKST: PASCAL DEWULF

et begrip smart city is uiteraard niet nieuw. In het verleden werden met wisselend succes al heel wat initiatieven gelanceerd om steeds groter wordende stadskernen slimmer en interactiever te maken teneinde de sociale cohesie, mobiliteit, leefbaarheid en duurzaamheid van de stad te verhogen. De reden voor dat wisselende succes is niet direct te wijten aan architecten, stadsplanners, beleidsmakers, ... Er zijn immers twee variabelen die de vormgeving van de slimme stad telkens weer op de proef stellen. Eerst en vooral is er het gebrek aan kennis over hoe mensen zich vandaag de dag effectief door die stad bewegen maar ook het gebrek aan accurate en coherente simulatie - en voorspellings instrumenten die toelaten om de fail/success factor van welbepaalde initiatieven rond de slimme stad in te schatten. Binnen de context van smart cities is het verzamelen van data dan ook van cruciaal belang om tot een echt geconnecteerde stad te komen die op basis van historische en real-time data op een slimme manier met haar inwoners kan communiceren.

Slimme systemen De hamvraag blijft evenwel dezelfde: hoe zal architectuur vorm geven aan de slimme stad van de toekomst ? Door materialen, technologieën en bouwprocessen naar een volgend niveau te brengen. Nul-energiewoningen zullen een standaard worden in de slimme steden van de toekomst terwijl bestaande gebouwen naar een zo laag mogelijk energieverbruik zullen worden gebracht dankzij isolatietechnieken en de installatie van hoogtechnologische regelsystemen. Gebouwen zullen worden gekoppeld aan zogenaamde smart grids oftewel slimme elektriciteitsnetwerken. Zo kunnen gebruikers 's morgens bijvoorbeeld richting werk om vervolgens hun wagen aan het kantoorgebouw te koppelen. Het voertuig kan zichzelf dan opladen ofwel zijn energie deels afgeven aan het gebouw voor bijvoorbeeld verlichting. Het kantoorgebouw zal op zijn beurt gegevens verzamelen rond klimaatcontrole, verwarmingselementen en bezetting van de ruimtes en zo een energieprognose voor de volgende dag naar een beheerssysteem zenden. Op basis daarvan

wordt vervolgens een dagprijs voor energie vastgelegd en kunnen eigenaars van wagens die hun energie afgeven aan het kantoorgebouw worden vergoed. De mensen die leven en werken in het kantoorgebouw staan daarbij centraal en kunnen bijvoorbeeld via een app op hun smartphone hun wensen kenbaar maken tijdens hun verblijf in het kantoorgebouw. Zo kan een intelligent systeem in het gebouw de medewerker een plek aanwijzen op basis van zijn of haar behoeftes op het vlak van lichtinval, warmte, lawaaihinder, ... Dit is uiteraard maar één van de vele scenario's van hoe de slimme stad van de toekomst er zal uitzien. Het lijkt science-fiction maar de technologie om zulks te bewerkstelligen, ligt vandaag al op de tekentafel.

Slimme vuilnisbakken

(I)mobiliteit Zeker is ook dat intelligente mobiliteit een essentiële pijler zal vormen in het succes van de slimme stad van de toekomst. Dat hebben ze bij de Duitse autobouwer Audi alvast heel goed begrepen. Sterker nog: ze riepen er het Audi Urban Future Initiative in het leven, een denktank van designers, architecten, stadsplanners, mobiliteitsexperts, ... die aan de slag gaan met het idee van toekomstgerichte mobiliteit die op een interactieve en efficiënte manier omgaat met het leven in de drukbevolkte, slimme steden van de toekomst. Onderdeel van het project is Audi Urban Future City waarbij Audi een aantal strategische samenwerkingen aangaat met steden als Mexico City, zowat het schoolvoorbeeld van een stad met een gigantisch mobiliteitsprobleem. "Maar liefst 22 miljoen mensen, negen miljoen voertuigen en een wegennetwerk dat mijlenver over de maximumcapaciteit zit, maken de miljoenenstad Mexico City tot zowat de slechtste plek ter wereld voor pendelaars. Bijna veertig procent van de forensen doen er dagelijks zowat drie uur over om van en naar het werk te rijden met een snelheid van gemiddeld zes kilometer per uur waardoor ze op jaarbasis ongeveer één maand in hun wagen vertoeven enkel om tot op het werk te raken en weer terug", zo klinkt het bij Audi.

Met het Audi Urban Future Initiative zoekt de Duitse wagenbouwer Audi samen met lokale beleidsmakers naar toekomstgerichte oplossingen omtrent mobiliteit zoals in Mexico City.

De slimme stad van de toekomst heeft echter meer nodig dan een toekomstgerichte aanpak van architectuur. Slimme en innovatieve oplossingen zullen in smart cities uitdagingen als mobiliteit, maatschappelijke dynamiek en efficiëntie meer dan ooit het hoofd moeten bieden. Het Belgische iMinds, het knooppunt voor digitaal onderzoek & ondernemerschap in Vlaanderen, onderzoekt in die optiek bijvoorbeeld de mogelijkheden rond een intelligent stadsnetwerk. Hiervoor koppelden ze een draadloos sensornetwerk aan een Wi-Fi netwerk om diagnostische informatie over het leven in de stad te verzamelen en te onderzoeken. Testlaboratorium voor het GreenWeCan-project van iMinds is het drukke stadscentrum van Gent. Een eerste praktische toepassing is een digitaal sensorsysteem voor parkeerplaatsen dat zich richt naar automobilisten met een beperking. Het geeft andersvalide gebruikers de mogelijkheid om zich rechtstreeks naar vrije (sensor)parkeerplaatsen te begeven met behulp van een mobiele app. Volgens iMinds kan de technologie echter ook worden gebruikt voor verkeersmonitoring of het opvolgen van een integraal parkeerbeleid. Een tweede toepassing van het

GreenWeCan-project is het monitoren van vuilnisbakken in de stad, waarbij sensoren in vuilnisbakken worden gemonteerd om aan te geven wanneer de bak in kwestie vol is. The city of things is alvast een verlengstuk van het internet of things. Een stadsoverspannend wi-finetwerk, digitale kiosken met real-time informatie over verkeer en lokaal nieuws zoals Urbanflow in Helsinki of straatverlichting met sensoren die uitgaan wanneer er bijvoorbeeld geen voetgangers in de buurt zijn, vormen alvast een aantal essentiële elementen voor de slimme stad.

8 ZOOM Verkeersinfarct

Audi legt echter niet enkel de vinger op de zere plek, het zoekt ook effectief naar oplossingen. Samen met één van de winnaars van de Audi Urban Future Award ging het automerk aan de slag om het mobiliteitsprobleem in Mexico City (Mexico) aan te pakken. Sleutelfiguur van het project is architect en professor Jose Castillo die met zijn team overging tot een minutieuze data-analyse van het capaciteitsgebruik van de wegen in het Santa Fe zakendistrict, zowat het kloppende hart van de zakenwereld in Mexico City. Samen met Audi koppelden ze die gegevens aan een bevraging van meer dan vijftienhonderd pendelaars die in het zakendistrict werken om zo hun gewoontes en gedragspatronen in kwestie in kaart te brengen. Op basis van die gegevens kan dan het mobiliteitsprobleem van de stad structureel worden aangepakt en het verkeersinfarct van de stad een halt worden toegeroepen.

Ook in Somerville/Boston (VS) sloeg Audi de handen in mekaar met plaatselijke beleidsmakers en experts. Die plaats kozen ze niet toevallig uit. Na Silicon Valley is de regio in en rond Boston immers de snelst groeiende economische pool in de Verenigde Staten. Ze richtten hun pijlen op Somerville, een bruisende voorstad van Boston, met een zeer jonge bevolking. Het aandeel millennials (mensen geboren tussen 1980 en 2000, nvdr) is er 43 procent, het tweede grootste aantal in de VS. Philip Parsons, stadsplanner en sleutelfiguur in de samenwerking met Audi voor Somerville, ziet de voorstad van Boston dan ook als een ideale testcase: "Somerville heeft een erg jonge bevolking. De stad wordt grotendeels bevolkt door een generatie pioniers gefocust op een digitale en genetwerkte samenleving waardoor de buurt het ideale proeflaboratorium vormt voor de stedelijke mobiliteit van de toekomst." Audi richtte samen met Parsons en zijn team haar pijlen op Assembly Row, een buurt in volle opmars en gelijk ook het zakelijke district van Somerville. Bevindingen uit het project tonen alvast aan dat zowat veertig procent van de oppervlakte van de stad uit parkeerruimte bestaat. Om die ruimte te optimaliseren, bracht Audi onder andere haar eigen technologie Audi Piloted Parking aan als oplossing. De autobouwer becijferde dat indien de stad zou overgaan naar parkeerruimtes ingericht voor zelfparkerende wagens, zowat tweeënzestig procent van de huidige parkeerruimte zou kunnen worden bespaard. Ook Audi's Traffic Light Information Online, dat de ideale snelheid in de wagen aangeeft om aan het volgende verkeerslicht groen licht te hebben, zou de verkeersstroom in Somerville grondig kunnen transformeren. Audi becijferde dat de snelheid en efficiëntie van de verkeersstroom door die technologie immers zou kunnen worden verbeterd met zowat vijftig procent. Fenomenale cijfers die aangeven dat we voor de slimme stad van de toekomst bestaande systemen grondig dienen te herdenken.

Slimme initiatieven De koploper op vlak van slimme steden van de toekomst ligt niet eens zo ver van ons vandaan. In metropool Amsterdam kunnen mensen bijvoorbeeld op stap met een app als WeGo waarmee bewoners van de stad hun wagen ter beschikking stellen. Via WeGo kunnen gebruikers nagaan of er een beschikbare wagen in hun buurt staat geparkeerd. Vervolgens klikken ze op de WeGo app waarna de wagen opent en ze meteen kunnen vertrekken. De filosofie achter dit soort apps is eigenlijk overduidelijk. Het merendeel van de tijd staan wagens in stadskernen stil langs de weg, geparkeerd. De deeleconomie is dan ook een essentieel onderdeel van de slimme stad van de toekomst. Ook draaien er in Amsterdam bijvoorbeeld heel wat inwoners mee in het Smart Citizen Kit project. Ze hangen daarbij een digitaal meetkastje in hun woning dat het fijn stof meet maar ook bijvoorbeeld de luchtvochtigheid, het stadslawaai en dies meer. Vervolgens zendt het kastje die informatie digitaal door naar een centraal systeem van de Stad Amsterdam waar het als open data ter beschikking wordt gesteld voor wie dat wil: app ontwikkelaars, stadsplanners, milieuverantwoordelijken, .... Ook kunnen de gebruikers via een website de fijne stofpieken in de stad op de voet volgen. Voor de Stad Amsterdam is het dan weer een instrument om te kijken hoe bijvoorbeeld de verkeersstroom kan worden ingericht om pieken van fijn stof te minimaliseren of lawaaihinder te beperken. Bottom line: al die initiatieven tonen aan dat de smart cities niet langer een gegeven zijn uit een verre toekomst maar dat we er nu al allemaal kunnen aan meewerken. Wordt vervolgd.

De Duitse autobouwer Audi becijferde dat indien de stad Somerville (Boston) over zou gaan naar parkeerruimtes ingericht voor zelfparkerende wagens, zowat tweeënzestig procent van de huidige parkeerruimte zou kunnen worden bespaard.

Ideale testcase

De Mexicaanse architect en stadplanner professor Jose Castillo ging met zijn team over tot een minutieuze data analyse van het capaciteitsgebruik van de wegen in het Santa Fe zakendistrict, zowat het kloppende hart van de zakenwereld in Mexico City. Op basis van die gegevens wil hij zo het mobiliteitsprobleem van de stad structureel aanpakken.

Doc.Wienerberger / Gino Debruyne & Architecten – Brugge

10 MATERIAAL

Bouwen met aarde

Meer dan een derde van de mensheid woont in leem. We bouwen net als vele dieren met aarde waarop we wonen. Het kan ook best. Een sterk materiaal is het geenszins, al voldoet het uitstekend voor wie zich in de bouw maar in de vorm beperkt. Bouwen met aarde, al dan niet gebakken heeft de mensheid altijd geïnspireerd. TEKST: PHILIP WILLAERT

ouwen met aarde is van alle tijden en alle plaatsen. In Frankrijk staan vele Adobe-huizen, en nog tal van oude lemen boerderijen. Dertig jaar geleden was het in Californië een luxe om zo’n huis te laten bouwen. Sommigen zochten zelfs een heilzame werking in het wonen in een lemen huis.

Baksteen, nog zo’n aards materiaal, wordt al zeer lang als bouwmateriaal toegepast. De klei hiervoor delfde men vaak ter plaatse. De eerste gebakken stenen zijn gevonden in Mesopotamië en dateren van ongeveer 5000 v. Chr. Het duurde echter nog tot circa 3000 v. Chr. voordat ze op grotere schaal als bouwmateriaal werden ingezet. Bij ons introduceren de Romeinen het nieuwe bouwmateriaal. Na de aftocht van de Romeinen raakte de techniek weer in onbruik. Maar vanaf de twaalfde eeuw zien we een geweldige opbloei door toedoen van de Cisterciënzers aan de kustzone. Kloosterstenen en kloostermoppen zijn namen die we genoegzaam kennen. Sindsdien is de baksteen niet meer weg te denken uit de bouwwereld. Het is een cultureel component geworden dat vandaag moet standhouden tegen het als maar meer ‘monteren’ in de bouwwereld. Staal- en betonbouw verdringen het trage metselwerk maken zich sterk door voormontage waardoor de werfuren gevoelig slinken. Keramische prefab muurelementen wormen hierop een antwoord.

Onverschillig De Belg is een lustige bouwer, toch maakt zijn geliefde baksteen steeds vaker plaats voor andere bouwprincipes. Wil daarmee zeggen dat Doc. Wienerbergerbe / Gino Debruyne & Architecten – Brugge

de baksteen is afgeschreven? De baksteen is niet dood, net zoals de schilderkunst ook ooit voor dood werd verklaard. De moeder aller kunsten is springlevend en wordt naast andere kunstvormen nog even fel, zoniet nog feller beoefend. Hetzelfde geldt voor de baksteen die wellicht niet uit te roeien is maar andere bouwmethodes rondom zich tolereert. We zien dat steeds meer alternatieven hun opwachting maken. Bouwen met staal, strobaal, hout of beton, het kan allemaal vandaag. Specifieke bouwmethodes vragen om gespecialiseerd aannemers. Bouwen met bijvoorbeeld strobalen is lang niet zo evident omdat het nog geen algemene ingang heeft gevonden. Evenwel is de opmars van alternatieve bouwmethodes merkbaar, sterker nog ze worden hoe langer hoe meer au sérieux genomen. Oude beproefde bouwmethodes lijken weer boven water te komen nu climate change en land use fel ter discussie staan. Bouwen met leem is een bouwtechniek die terug in de belangstelling staat, maar bijlange niet de klassiek baksteen naar de kroon steekt. Al merken we wel dat architecten en hun opdrachtgevers niet langer hier onverschillig tegenover staan. We nemen graag de leembouw als voorbeeld.

Afhankelijk van de samenstelling van de grond en de wijze van bouwen of afwerken voegt men bij de leem zand, stro, kalk of cement toe, voor of tijdens het bouwproces, om de eigenschappen en de kwaliteit van het aardse materiaal te verbeteren en te verrijken. Leem heeft van nature kenmerkende eigenschappen. Het werkt vochtregulerend, d.w.z. het neemt vocht uit de ruimte of de omgeving op en staat dit weer af wanneer de vochtigheidsgraad in de ruimte of de omgeving daalt. Bovendien werkt het warmteregulerend, d.w.z. het slaat warmte uit de ruimte of de omgeving op en staat dit weer af wanneer de temperatuur in de ruimte of de omgeving daalt. Voorts is leem damp-open, d.w.z. het natuurlijk materiaal ‘ademt’, het is ook brandwerend en bezit goede akoestische eigenschappen.

BOUWEN MET PLAGGEN

Blokken Leem behoort tot de oudste bouwmaterialen in de geschiedenis van de mens. Het ‘zit in de grond’ onder de teeltlaag en het bestaat grofweg uit zand, klei en silt. Silt is een kleiachtige grondsoort van zeer fijn zand. Het is relatief gemakkelijk te winnen. Leembouw is van alle tijden en van alle continenten. Tegenwoordig wordt leem op verschillende manieren als bouwmateriaal gebruikt: in de vorm van stuc (leemstuc), als aangestampte leem (stampleem) en in de vorm van stenen of blokken (leemstenen). De natuurlijke kleur varieert van geelachtig tot goudbruin en roodbruin. Het kan – wanneer de praktische omstandigheden het toelaten – vaak relatief vlakbij gewonnen worden. Mede daarom behoort leem tot de oudste bouwmaterialen in de geschiedenis van de mens. De samenstelling van pure leem varieert, al naar gelang de samenstelling van de bodem op een bepaalde plaats. Daardoor bezit niet elke leemsoort de benodigde bouwkwaliteiten.

Voorbeeld van plaggen hut in Drente

Een bijzondere wijze van bouwen met aarde is de zogenaamde plaggenhut. Een plaggenhut is een eenvoudige constructie, bedekt met heideplaggen. Op de heide of het veld ging men de bovenste laag van de bodem met inbegrip van de grassen in stukken losmaken en afsteken: de zogenaamde plaggen. Plaggenhutten waren te vinden in de armste gebieden van Nederland, vooral in Drente, Friesland en Overijssel. Een plaggenhut was een eenvoudig bouwwerk, meestal gedeeltelijk uitgegraven, zonder zijmuren zodat het dak op grondhoogte begon. Het dak was bekleed met plaggen die uit het omliggende land werden gehaald. Plaggenhutten stonden veelal in veenontginningsgebieden en boden onderdak aan veenarbeiders. Eind 19de eeuw, begin 20ste eeuw kwam de plaggenhut op grote schaal in gebruik als woning voor de armen. De hutten waren te vinden op de onverdeelde heidegebieden die buiten de dorpen lagen.

Ideaal als stucwerk Leemstuc is afgeleid van leem en bestaat uit, klei, een natuurlijk bindmiddel en eventueel (natuurlijk) pigment. Muren, wanden en plafonds er decoratief mee afwerken werpt bijzondere resultaten af. Leemstuc is een mooi alternatief voor gangbaar stucwerk of als aanvulling op gangbaar stucwerk. Met gangbaar stucwerk bedoelen we gipsstuc, spachtelputz (sierpleister), spack (kunsthars)... Leemstuc kan zowel handmatig als machinaal aangebracht worden op verschillende soorten ondergrond. Afwerking met leemstuc geeft woonruimten en werkruimten een behaaglijke en decoratieve uitstraling dankzij de natuurlijke samenstelling van het product, de sfeervolle tinten en de bijzondere texturen.

Stampleem-methode

zijn, wanneer fossiele energie zijn reële prijs heeft en de energiekosten in het product zouden worden doorberekend. In Afrikaanse landen speelt de prijs van energie daarentegen wel een belangrijke rol. In Burundi zijn talloze bossen kaalgekapt. Voor een stuk ligt daar de baksteenindustrie aan ten grondslag. In Rwanda mogen, omwille van de ontbossing, zelfs geen stenen meer worden gebakken in veldovens. Door de nood gedwongen zijn Afrikaanse landen een stuk energiebewuster en duurzamer bezig dan wij. Stenen van leem die met een minimum aan energie en daardoor vrijwel zonder CO2-uitstoot geproduceerd kunnen worden, bieden in hun situatie een uitkomst. Zijn leem en baksteen dan zo ideaal? Dat valt te bezien. Leembouw is een langzaam proces en dat zijn traditionele bouwsystemen over het algemeen. Het uitharden van leem duurt negen maanden en in tegenstelling tot baksteen kan leem krimpen vandaar dat schelpenzand er wordt aan toegevoegd. Vooral de goede eigenschappen van leem hebben het bouwmatriaal meer onder de aandacht gebracht, ook van architecten.

Het massieve bouwen met leem kent twee technieken bij uitstek, namelijk het aanstampen van leem in een mal of bekisting om muren op te bouwen. De tweede methode is het toepassen van leemstenen. Stampleem bestaat uit zand, klei en silt. Silt is een kleiachtige grondsoort van zeer fijn zand. De stampleem-methode kan in een vochtig of nat klimaat en zowel binnen als buitenshuis worden ingezet. Leemstenen worden naar gelang de omstandigheden en mogelijkheden machinaal of met de hand gevormd. Daarna kunnen de stenen ofwel in de zon te drogen worden gelegd ofwel gebakken worden.

Zonder CO2-uitstoot De productie van één baksteen vergt minimaal 1 liter dieselolie, voor diezelfde hoeveelheid brandstof rollen er 150 leemstenen uit een leemsteenmachine. Luidt de vraag of zo’n energiezuinige productie bij ons zo interessant is? Eigenlijk niet omdat fossiele energie hier nog altijd spotgoedkoop is. Een baksteen kost in de bouwwinkel ongeveer evenveel als een leemsteen, maar zou juist vele malen duurder moeten

12 MATERIAAL

Een muurpartij gemetseld volgens de regels van de kunst. Woonproject ontworpen door architect Bart Lens.

PUBLI-REDACTIONEEL

L-Door lanceert inspiratiewebsite voor business unit CRE-8-IVE

L-DOOR, producent en plaatser van sectionale garagepoorten, uit Liedekerke lanceert een nieuwe website voor zijn business unit CRE-8-IVE. Sectionale garagepoorten uit dit gamma kenmerken zich door in hetzelfde vlak als de naast- en rond omliggende gevelbekleding te worden geplaatst. De nieuwe website komt er om enerzijds bouwheer en architect te inspireren en anderzijds om een duidelijk onderscheid te maken tussen de standaard sectionale garagepoort en dit high-end gamma, waarbij de garagepoort bekleed wordt met materialen van gerenommeerde gevelbekledingsfabrikanten.

Gezien de groeiende ambities om met dit product ook naar het buitenland te trekken, werd er gekozen om de inhoud in vier talen aan te bieden. De website is opgebouwd volgens de laatste technische vereisten.

Meer info op www.cre-8-ive.be

We make your sectional door invisible

Inspiratie en advies op www.cre-8-ive.be en op Batibouw, stand 1-207 Een garagepoort van CRE-8-IVE by L-DOOR verdwijnt in de gevelbekleding en geeft de woning een unieke uitstraling. Bouwheer en architect kunnen bij L-DOOR terecht voor het volledige traject. Van creatief idee tot perfecte afwerking. De garagepoort en gevel kunnen gerealiseerd worden met een brede waaier aan gevelbekledingsmaterialen van gerenommeerde fabrikanten. Belgisch design op maat.

14 MUST 14 TETIERE HAVES

Veelzijdig Bijzettafel, werktafel of eettafel: ‘Sidekick’ van Team 7 heeft door zijn ontwerp een veelzijdig karakter. Het knappe meubel kan zowel alleen als in groep worden opgesteld. Door het eenvoudig opklappen worden de zijkanten horizontale tafelbladen en vergroot het tafeloppervlak. Verkrijgbaar in zes houtsoorten.

www.naturellement.be

The Italian way Met de ‘Barista’ espressomachine van Boretti creëert u een unieke Italiaanse koffie-ervaring. De 4 m’s - mengeling, maling, machine, meester - voor het perfecte kopje zitten immers in het DNA van de machine vervat. Beschikbaar in tal van hippe kleurtjes.

www.boretti.com

Onvergetelijke dingen «Goed design is begrijpelijk en memorabel. Uitmuntend design is onvergetelijk en betekenisvol», dixit Dieter Rams. De Duitse meubelmaker, architect en industrieel vormgever had het bij het rechte eind. Deze objecten passen alvast perfect in de plaatje. TEKST & SAMENSTELLING: PASCAL DEWULF

Betonnen horloge Horlogemaker Girard-Perregaux presenteert een nieuwe versie van haar Vintage 1945 Le Corbusier uurwerk met betonnen wijzerplaat. Beperkte oplage van 50 stuks.

www.girard-perregaux.com

Geurbeleving De nieuwe huiskwast van Rituals kan u ergens in uw interieur ophangen en parfumeren met de parfumolie ‘Basil & Ginger’. Beide worden samen verkocht en maken van uw interieur een heerlijke geurbeleving.

www.rituals.com

Speels design De Italiaanse designer Davide Anzalone heeft het duidelijk begrepen op speels design. Deze ‘Re Cinto’ sofa vormt een duidelijk knipoog naar, jawel, een bakje frieten. Het modulaire design van de zetel zet het ludieke karakter alleen maar in de verf.

www.davideanzalone.com

Intrigerend Deze geurkaars van de Engelse designer Rory Dobner valt op door de verschillende gravuretechnieken en de intrigerende inkttekeningen. Verkrijgbaar in een brede waaier aan illustraties.

www.mossandbros.com

Topgerechtje Het internationale urban streetwear merk van Belgische bodem Addmyberry bracht zopas een funky collectie sweaters en shirts uit in samenwerking met niemand minder dan Sergio Herman. Een QR code op de kledingitems brengt u naar een online link waar de topchef u virtueel helpt een topgerechtje te koken.

www.thejaneantwerp.com

Kolibrie De Londense startup Hummingbird Bike Company ontwierp deze flitsende plooifiets in carbonvezel met een gewicht van nauwelijks 6,5 kilogram. Het bedrijf claimt daarmee ‘s werelds lichtste plooifiets te hebben ontworpen.

www.hummingbirdbike.com

Eyecatcher The Kase is een trendy merk voor (personaliseerbare) accessoires voor smartphones en tablets dat de wereld sinds 2012 stormenderhand lijkt te veroveren. Deze iPhone 6 case in rozenhout met visgraatmotief van het merk is alvast een eyecatcher van formaat.

www.thekase.be

Gin topper Skully Gin is een Nederlands drankje in kleine oplage dat uitblinkt door smaakdiepte, mondgevoel en evenwicht. Beschikbaar in drie varianten: ‘Original Gin’, ‘Tangerine Twist’ en ‘Oriental Citrus’.

www.skullygin.com

Eigenzinnig Het Deense designmerk Bolia is bekend voor zijn minimalistische en grafisch zeer sterke collectie interieuraccessoires. Deze eigenzinnige wandspiegel past alvast perfect in dat plaatje.

www.projectevolution.be

Hippe vogel HIP-Style #2, een collectie schoudertassen met een sportieve look van Samsonite, is geïnspireerd op de laatste casual modetrends. Dit exemplaar in nylon met een katoenen look is alvast perfect om uw tablet stijlvol in op te bergen.

www.samsonite.be

16 D(ECO)

Creatief complot Het Franse ontwerpersduo Erwan en Ronan Bouroullec is wereldvermaard. De twee broers profileren zich als multidisciplinaire duizendpoten die de grenzen tussen design, architectuur en andere disciplines voortdurend laten vervagen. Een gesprek over de wisselwerking tussen het duo, de uitdagingen van het ontwerpproces en creativiteit als katalysator van chaos. TEKST: PASCAL DEWULF FOTO'S: STUDIO BOUROULLEC | TAHON & BOUROULLEC | MORGANE LE GALL

e Bouroullec broers, Erwan en Ronan, bewegen zich steevast over de grenzen van verschillende disciplines heen, ook richting architectuur. Naar eigen zeggen zijn ze daartoe gekomen door een opeenvolging van chronologische stappen waardoor hun creatieve intuïtie geleidelijk aan op architecturaal niveau vorm heeft gekregen. De eerste stappen ontstonden door hun meubelontwerpen te gaan uitvergroten naar een tussenstadium kleiner dan architectuur maar groter dan meubilair. Zulks was bijvoorbeeld het geval met 'Lit Clos' (een bed als een soort van designboomhut voor binnenshuis, nvdr). Daarna volgden 'Bricks' en 'Clouds' waarbij het idee was om een driedimensionaal in massa geproduceerd motief te stapelen om zo effectief iets te bouwen. Dat proces culmineerde in het ondertussen wereldbekende 'Algues'.

Multidisciplinariteit Het Franse designduo Erwan en Ronan Bouroullec zit dan wel nooit om een artistieke creatie verlegen, het creatieve proces is ook voor de twee broers telkens weer een stevige uitdaging. Erwan Bouroullec: "Zowat 95 procent van al onze ontwerpen belanden in de prullenmand. Goed design heeft een typisch karakter dat heel bijzonder is en dat ik nu pas stilaan echt begin te begrijpen. Ik teken alle dagen en heb ook telkens weer zin om me te amuseren maar ik moet leren af en toe eens niets te tekenen. Als designer is het belangrijk dat je kan wachten en mediteren.

Het moeilijkste in de creatie is het durven maken van fouten. Belangrijk is dat je ze maakt op het juiste moment. Het is soms beter dat je alle fouten in het atelier maakt. En daarvoor moet je je wat in de gevarenzone durven te bewegen. Een meer formele manier van werken verhindert dat vaak. Bij productdesign is het primordiaal dat je al het overtollige kan weglaten. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een architect die aan zijn originele ontwerp voortdurend dingen toevoegt, zoeken wij bij het maken van een stoel, een installatie, … ernaar dat alles op het einde zo compact en eenvoudig mogelijk is. Bij het ontwerpen van een gebouw komen duizenden zaken kijken, gaande van details rond ramen, badkamer, … Een stoel draait slechts om twee of drie dingen. Wanneer het er zeven of acht zijn, dan weet je dat je er te veel hebt. Dit maakt dat wij naarmate we het ontwerp detailleren, al het overbodige proberen weg te halen. Met andere woorden op een gegeven moment moet je stoppen met tekenen en moet je zaken weggommen.”

Creatieve maalstroom En dan is er de wisselwerking tussen de twee broers. Het lijkt geen sinecure maar toch kunnen de twee mekaar in de creatieve maalstroom perfect vinden. Erwan Bouroullec: "Omdat we alle projecten samen doen, zijn ze steevast gesigneerd door ons twee. Maar er is geen duidelijke taakverdeling. We zijn al van heel jong samen beginnen werken, hebben nooit voor iemand anders

gewerkt en hebben het vak al doende geleerd. Kortom, we zijn beiden een beetje autodidact. Hierdoor hanteren we zeer gevarieerde en diverse werkmethoden. We zijn allebei multifunctioneel en er zijn geen twee projecten die op dezelfde manier verlopen. We werken nogal gedesorganiseerd en dat bevalt ons wel. Eens in de maand sorteren we onze schetsboekjes. EĂŠn van onze assistenten kiest twee lukrake designs uit het respectievelijke schetsboek uit die hij scant en op de cover kleeft. Zo vinden we alles heel snel terug. Ontwerpen hebben op mij hetzelfde effect als de madeleine van Proust. Als ik een ontwerp van mezelf bekijk, kan ik me tot in de kleinste details herinneren wat ik die dag heb gedaan of zelfs het moment van de dag dat ik het heb getekend."

Onvoorwaardelijke liefde Het leven van een ontwerper gaat niet over rozen. Geduld is daarbij alvast een cruciale kwaliteit, ook voor de broers Bouroullec. Erwan Bouroullec: "Het aspect tijd is vaak het moeilijkst om te beheren. Je moet kunnen wachten en dat is moeilijk. Het beste gedeelte is voor mij dat je design vanuit verschillende standpunten kan bekijken. Iedereen heeft een mening over design. Mensen houden ervan of niet en in het merendeel van de gevallen kunnen ze niet uitleggen waarom. Daar hou ik van." www.bouroullec.com

Pocket deur

compleet wandsysteem voor schuifdeuren

De pocket deur kan toegepast worden voor houten of glazen deuren tot 80kg of tot 120kg voor verschillende wanddiktes, grote deurbreedtes alsook voor deuren die tot aan het plafond reiken. Voor extra woonconfort kan men kiezen voor de geautomatiseerde uitvoering (Pocketmatic). Voor de zorgsector bestaat de mogelijkheid om dit systeem te laten kruisen met een tilsysteem voor minder mobiele personen (UNISLIDE).

Louage & Wisselinck www.rob.be Advertentie Focus archi - febr - 2016 - Pocket deur.indd 1

26/01/2016 11:17:06

18 ZOOM

Het budget voor de bouw van het station van Bergen, zonder het stadsontwikkelingsprogramma, bedraagt bijna 254 miljoen euro (2014), tegen … 37 miljoen euro voor het oorspronkelijke project. De laatste opdracht (M7, 1 lot) die nog moet worden toegewezen betreft de inrichting van de directe omgeving. De afbeelding toont het nieuwe binnenaanzicht van de place Léopold, na voltooiing, aan de kant van Bergen.

Het station van Bergen:

de werken lopen niet echt als een trein… Na Luik loopt het tweede spoorwegproject van toparchitect Calatrava steeds meer vertraging op. Focus Archi ging op onderzoek naar het waarom. De plechtige opening is nu uitgesteld tot 2018. TEKST: PHILIPPE GOLARD

Sinds het najaar van 2009 is Luik vol lof over zijn opmerkelijke toegangspoort, getekend door Santiago Calatrava Valls. Het station van Luik, gelegen tussen de Maas, het stadscentrum en een flank van de heuvel van Cointe, geldt als een van de mooiste spoorwegbouwwerken... ter wereld. Bergen, met zijn 95.000 inwoners, kijkt verlangend uit naar zijn station, dat in de plaats moet komen van het bestaande station dat in 1947-52 door de architect René Panis werd gebouwd. De inhuldiging van het multimodale (met geïntegreerd busstation, HST-pool, trage verplaatsingen ...)1 loopbrugstation van Calatrava, gefinancierd door de NMBS, Infrabel, de stad en de SRWT, was oorspronkelijk voorzien voor Mons 2015 culturele hoofdstad², maar zal nog even op zich laten wachten. De infrastructuur zou nu volgens bouwheer Eurogare “pas in 2018” in gebruik genomen worden.

Geweer van schouder veranderd Niet verafgelegen bevinden zich de 12 000 m² van het Congrescentrum MICX van Libeskind/H2A met ernaast het hotel Congres Mons3 (Nederlandse groep Van der Valk/ Pelican), die op tijd werden opgeleverd en sinds juni 2015 operationeel zijn. Terwijl vanaf het eerste begin de tegenstanders van het eigentijdse spoorwegproject aan de overkant, dat in de plaats moet komen van het 5e passagiersstation van Wallonië, al het mogelijke hebben gedaan om het project te vertragen. “Wij hebben zeker 18 maanden verloren. Het project is ook fel geëvolueerd: het voorwerp ervan werd bijna volledig veranderd”, pleit Martine Doutreleau, PA van Eurogare, een gespecialiseerd bureau met ingenieurs, architecten, tekenteams e.d. dat in 1993 werd opgericht om de HST-projecten (PBKA Thalys, Eurostar) in goede banen te leiden. Het oorspronkelijke lastenboek werd inderdaad volledig overhoop gehaald. In het begin voorzag de werktekening in een gewone renovatie van het reizigersgebouw en de bouw van een loopbrug.

STATION VAN BERGEN - ELEVATIE NOORDOOSTEN

eurogare©santiago.calatrava

Caramba!

In het loopbrugstation van Bergen zal ook een buurtwinkelgalerij (1.400 m²) worden ondergebracht. Er komen ook kantoren en diensten (600 m²) en passage- en wachtruimtes (2.700 m²).

eurogare©studio.milo

De onderaannemers werden niet meer betaald. Sommigen hebben zelfs beslist om gedurende enkele weken de armen te kruisen. Na veel gepalaver tussen advocaten en dreigbrieven zegt de bouwheer eind november het contract op. “Er moet in 2016 een nieuwe Europese aanbesteding voor deze opdracht worden uitgeschreven. Dit zal minder dan een jaar duren”, zegt men in Luik in de zetel van Eurogare, dat niet werkloos is blijven toekijken.

Geleidelijke heropstart “We hebben zopas een uiterst dringend contract voor bewarende maatregelen afgesloten met Pirson Montage, de laatste monteur”, preciseert Martine Doutreleau. Dit

eurogare©santiago.calatrava

bedrijf is op 4 januari, de eerste werkdag van het nieuwe jaar, aan het werk gegaan. Om wat te doen? “Om een inventaris te maken en de lasnaden en de assemblage van de reeds gedeeltelijk gebouwde constructie (2 stukken) te controleren. Deze maatregelen zullen de toekomstige opdrachtnemer in staat stellen om in goede omstandigheden te werken. En vooral om de bouw van de loopbrug, de afdaken en de schuilhuisjes af te werken.” “De mensen zeggen: ‘Ja maar kijk, het congrescentrum is al klaar’, betreurt Eurogare. “Maar er rijden ook geen treinen door! Wij, daarentegen, moeten dit schitterende project tot een goed einde brengen met een spoorwegsite die in werking blijft. Wij zouden niets liever willen dan alle elementen ter plaatse te bouwen, maar dat is door het aanwezige treinverkeer onmogelijk. Het duwwerk zal overigens ‘s nachts en tijdens de weekends moeten gebeuren. Doel? Het station in 2018 in dienst stellen, ook al is het nog niet af.”

eurogare©santiago.calatrava

Aan het eind van de rit is de werktekening uitgebreid tot de afbraak van het oude station, de bouw van een tijdelijk station en van het nieuwe station en een stads ontwikkelingsprogramma van 10 ha. “Dit is geen station in het midden van de velden. Het is een compleet project, een globale aanpak”, licht Martine Doutreleau toe. Bijkomende moeilijkheid: het boven de treinsporen te assembleren open loopbrugstation moet met speciale technieken voortgeduwd worden boven een spoorweghalte “die gedurende al de werken voortdurend operationeel blijft”. Deze obstakels hebben Eurogare, dat hoopte op een loopbrug die “tegen Mons 2015 oversteekbaar zou zijn”, uiteindelijk overtuigd: de werken zullen nog tot 2017 aanslepen. Helaas wordt het project eind 2015 door een nieuwe tegenslag getroffen. Het Italiaanse bedrijf Cordioli, opdrachthouder van de fabricage-montage van de metalen constructie van 6500 ton waaruit het toekomstige station zal bestaan, kampt met ernstige liquiditeitsproblemen. De werf ligt sinds de herfst stil. De monteurs zijn tot driemaal toe vervangen.

STAND VAN ZAKEN Met het oog op de bouw en de operationaliteit van het Calatrava-station zijn 3 van de 7 opdrachten voltooid: bundel, sporen, tijdelijk station. Opdracht 4, in 4 loten, heeft alleen betrekking op het loopbrugstation. De betonruwbouw van 80.000 m³ (M4L1) werd toegewezen aan Dherte/De Waele en “is voor 90% voltooid”. De bovenleidingen station/spoor (M4L2; Duchêne) zijn “voor 70%” voltooid. Lot 3 heeft betrekking op de metalen constructie van Calatrava en is slechts “voor 28%” voltooid. Lot 4 gevels en bedekkingen werd toegewezen aan Laguna Belvis Industries en bevindt zich in het stadium van “de bedrijfsuitvoeringsstudies”. Het nog toe te wijzen trio heeft betrekking op 26 liften en roltrappen, speciale technieken en afwerkingen (2 loten) en de omgeving.

(1) 300 evenementen; 2 miljoen bezoekers; klokkentoren gerestaureerd en 7 nieuwe musea, schouwburg, congrescentrum getekend door de PoolsAmerikaanse Daniel Libeskind (Joods museum van Berlijn, Freedom Tower > Ground Zero in New York) en de Walen van het bureau H2A . (2) Videoclip van 3’30’’ over alle aspecten van het loopbrugstation op het adres: http://www.calatrava.com/projects/gare-de-mons-mons.html?image=1&view_mode=videos (3) Zie de panoramische serie op https://www.hotelmons.eu/hotel

20 ZOOM ©DR.

Batibouw 2016 blijft trouw aan zijn format

Batibouw heef sinds jaar en dag zijn eigenste format, maar elke editie legt evenwel andere accenten. In deze uitgave zijn door het nieuwe bestuur lichte verschuivingen doorgevoerd. Nieuwe meesters, nieuwe messen! TEKST: PHILIP WILLAERT

Dag van de Architect Dit jaar is er voor het eerst de Dag van de Architect. Op vrijdag 26 februari kunnen architecten tussen 8u en 10u de beurs in avantpremière bezoeken. Exposanten die architecten wensen te ontmoeten hebben een architectenlabel, zo weet de bezoeker-architect waar hij de nieuwste innovaties kan ophalen.

Architectenlounge Naast de stand van de Orde van Architecten in de Patio (adviespaleis) voorziet de organisatie een lounge. Daar kunnen architecten hun bezoek rustig voorbereiden. Ze ontvangen een plan met de labels van de deelnemende exposanten.

installateurs, elektriciens en noem maar op. Exposanten richten zich kortom zowel tot de particulier als tot de professioneel. Zo kunnen bezoekers in het adviespaleis zich laten informeren door experts op verschillende domeinen: financiële instellingen, bouwfederaties en architectenverenigingen. Batibouw wil kennelijk meer zijn dan enkel een bouwen renovatiebeurs. Het wil de grootste beurs voor elk van haar sectoren zijn, van dakafwerking over keukenapparatuur tot tuininrichting. Ervaar Batibouw met uw 5 zintuigen Een bezoek aan Batibouw betekent een meerwaarde in het aankoopproces van de consument, die er kan observeren, vergelijken, aanraken en zelfs testen. Op die manier is Batibouw een échte ervaring, een belangrijke stap tussen online research en de actie tot aankoop.

Tuin voor Paleis 1 Verschillende ideeën van exposanten in Paleis 1 hebben er toe geleid dat in samenwerking met de exposanten voor hal 1 een gezamenlijke tuin is uitgewerkt.

Belgian Building Awards niet tijdens Batibouw De Belgian Building Awards, die normaal gezien doorgaat op woensdagavond, wordt verplaatst naar oktober 2016. De strategie erachter is om een volwaardig evenement niet te laten ondersneeuwen door de talloze activiteiten die plaatsvinden tijdens Batibouw. Door de verplaatsing van de Belgian Building Awards herbekeek organisator FISA ook het evenement Concept & Build for Students. Voor de editie 2016 van Batibouw gaat het evenement niet door, wel krijgen laatstejaarsstudenten architectuur een gratis inkomticket.

Twee thema’s Laat u goed omringen van A tot Z Het eerste thema legt de nadruk op de rol als gids van de beurs. De meeste mensen bezoeken de beurs als bouwers en verbouwers, maar er komen ook professionelen waaronder architecten, aannemers,

Extra nocturne De donderdagnocturne kent altijd een groot succes, ze duurde in het verleden tot 23u. Dit jaar eindigt ze om 22u. Een tweede nocturne voor particulieren vindt plaats op dinsdag 1 maart (ook tot 22u).

Goedkopere toegangsprijs na 16u Heel wat bezoekers verlaten de beurs om files te vermijden, vanaf 16u is het doorgaans kalmer op de beurs. Voor de komende editie zal aan de kassa een ticket worden aangeboden dat geldig is vanaf 16u en slechts € 7 kost. Zo kunnen bezoekers die voor een specifiek project naar Batibouw komen genieten van een voordelig tarief.

PUBLI-REDACTIONEEL

Sarking Comfort Eerste akoestische performante sarking isolatieplaat Sarking Comfort is een innovatieve oplossing voor een hoog akoestische dakisolatie waarbij het hellend dak ook meteen waterdicht is. Deze PIR-isolatieplaten zijn aan twee zijden afgewerkt met een alu-laminaat en een houtvezel onderdakplaat aan 1 zijde. De grote voordelen van dit bouwsysteem zijn: een verbeterde akoestische performantie, een direct waterdicht dak en een besparing van plaatingstijd. Sarking Comfort is niet alleen akoestisch performant maar verzekert ook een hoge totale isolatiewaarde. Dankzij hun houtvezel onderdak verhogen de nieuwe Sarking Comfort platen de totale isolatiewaarde, die reeds zeer performant is dankzij de PIR isolatie. Bij het sarking principe worden isolatieplaten aan de bovenzijde van de draagconstructie geplaatst waardoor men koudebruggen

uitsluit. De tand- en groef verbinding in de houtvezelplaat verzekert bovendien een perfecte aansluiting. Sarking Comfort platen zijn eenvoudig horizontaal te plaatsen en leveren een extra tijdswinst op doordat het onderdak reeds bevestigd is aan de PIR plaat. Eens de platen geplaatst zijn moeten enkel nog de aansluitingen waterdicht worden gemaakt met de UNILIN accessoires. De platen mogen nog 12 weken onbeschermd blijven liggen tot de dakafwerking gebeurt. Dit kan dankzij de waterdichtheid en het hoog absorberend vermogen van het houtvezel onderdak. De Sarking Comfort platen hebben een bruto afmeting van 511 x 2511 mm en zullen beschikbaar zijn in verschillende diktes. Deze innovatieve dakisolatie oplossing is geschikt voor nieuwbouw en voor renovatie.

KIES VOOR SARKING COMFORT PIR + HOUTVEZEL

BET

10 x

ERING

IEU W

GELUI

Je klant slaapt in een kamer op zolder en droomt ervan om niet gewekt te worden door verkeerslawaai… Kies dan voor Sarking Comfort, een isolatieplaat met houtvezelonderdak voor een optimale geluidwering, een direct waterdicht dak en een hogere isolatiewaarde. Het tand-groefsysteem levert een luchtdichte verbinding op én je plaatst isolatie en onderdak in één beweging. Iedereen blij.

WAT ALS JE KLANT DAKISOLATIE MET EEN OPTIMALE GELUIDWERING VRAAGT ?

VOOR NIEUWBOUW & RENOVATIE

PERFECT WIND- EN WATERDICHT DAK TIJDBESPARENDE PLAATSING

OPTIMALE GELUIDWERING TOT 10 KEER BETER

HOGERE TOTALE ISOLATIEWAARDE

Meer informatie op www.unilininsulation.com

22 INSPIRATIE

Wanneer de

architectuur met het landschap FLIRT

Stedelijke, industriĂŤle, landelijke of historische architectuur. In al haar vormen, lijnen, krommingen, materialen, kleuren. Om zich beter met het landschap te versmelten en de schoonheid en bijzonderheden ervan te benadrukken en te versterken. Uit deze kweekbodem putten voor meer welzijn. Naar het voorbeeld van het psychiatrisch centrum van Genk aan de rand van een dennenbos. Of de bibliotheek van het Bruegelcentrum, genest in de volkswijk van de Marrollen. Zich inspireren op de geschiedenis van de plaats en haar omgeving, en haar transcenderen, een band vormen met het hedendaagse. Zoals via de lichtrijke uitbreiding van het nieuwe Centre International dâ&#x20AC;&#x2122;Art et de Culture van la Boverie in Luik. Of voor een, zij het gedeeltelijke, hertekening van de skyline, zoals de campus Spoor Noord en de Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen, ontwikkeld aan de rand van een oude NMBS-site. TEKST: CATHERINE CALLICO

24 INSPIRATIE 24 TETIERE

ARTESIS PLANTIJN EEN COMPACTE CAMPUS IN LANDSCHAPSSTIJL Hogeschool Artesis Plantijn in Antwerpen opent een nieuwe campus in een gebouw ontworpen door Polo Architects. Met zijn iconische en compacte vorm integreert het zich op subtiele wijze in het omringende stedelijke en landschappelijke weefsel. Park Spoor Noord, aangelegd op een oud rangeerterrein, is een van de meest geslaagde stadsvernieuwingsprojecten van de laatste tien jaar in Vlaanderen. Het masterplan is van de Italiaanse stedenbouwkundigen Bernardo Secchi en Paola Viganò. Op het uiteinde van het park staan vandaag torens waar kantoren, openbare diensten, appartementen en studentenflats gehuisvest zijn. Een opvallende verschijning in dit geheel is de campus van hogeschool Artesis Plantijn. Het nieuwe schoolgebouw staat op een bevoorrechte locatie, aan het begin van de Leien, de brede boulevard die de stad doorkruist en in het zuiden uitmondt aan het Justitiepaleis met zijn opvallende vlinderdaken van architect Richard Rogers. Aan deze noordelijke tegenhanger werden dus hoge architecturale eisen gesteld die door het ontwerp van Polo Architects – een imposant overhellend volume met externe betonnen draagstructuur – volledig zijn ingelost. Groene patio De hoogte van het gebouw is beperkt om een ‘compacte campus’ te creëren die aansluit bij het stedelijk weefsel. Het verlies aan bodemoppervlakte wordt gecompenseerd door een bijkomende souterrainverdieping. Speciale aandacht werd besteed aan het landschapsaspect. Centraal in het gebouw ligt een groene patio die vanaf de straat zichtbaar is. Een omlopende gang geeft toegang

tot de gemeenschapsruimtes (onthaal, bibliotheek, auditoria). Een deel van de patio is uitgegraven waardoor de souterrainverdieping daglicht ontvangt. Opmerkelijk is ook de helling voor fietsers en voetgangers die naar een (nog te bouwen) loopbrug zal leiden, ontworpen door Laurent Ney. Deze brug zal Park Spoor Noord verbinden met ‘t Eilandje aan de overkant van de Leien. Orgelpunt van het gebouw is het terrasvormige plein, ontmoetingsplaats en knooppunt tussen de Leien, fietsersbrug, helling en school. Maar ook link naar de stad en het park.

ARCHITECTENBUREAU: POLO ARCHITECTS ISM JASPERS-EYERS ARCHITECTS WWW.POLO-ARCHITECTS.BE LANDSCHAPSARCHITECT: DIRK VANDEKERKHOVE OMSCHRIJVING: AP HOGESCHOOL CAMPUS SPOOR NOORD

OPDRACHTGEVER: ARTESIS PLANTIJN HOGESCHOOL ANTWERPEN ALGEMENE AANNEMER: THV INTERBUILD NV – WILLEMEN NV LIGGING: NOORDERPLAATS 2/4/6 – 2000 ANTWERPEN ELLERMANSTRAAT 5/7/9/11 – 2060 ANTWERPEN © FOTO’S TOON GROBET, YVAN GLAVIE, STEVEN DECROOS, ALAIN FRANZOLINI

26 INSPIRATIE

DE BRUEGELBIBLIOTHEEK ESTHETIEK EN LEESPLEZIER

Dwarsdoorsnede

De vernieuwde bibliotheek van het cultureel centrum Bruegel in de Brusselse Marollenwijk heeft zijn deuren geopend. Het project, een ontwerp van Roose Partners Architects, wordt gekenmerkt door geoptimaliseerde leesruimtes en markante elementen zoals de veelkleurige zonnewering voor de achtergevel. De bibliotheek, die sinds 1935 bestaat, is nu gehuisvest in moderne lokalen die beter aangepast zijn aan haar sociaal-culturele activiteiten. Het architecturale project omvatte de afbraak van het oude gebouw aan de binnenkant van het huizenblok en de oprichting van een nieuw energiezuinig gebouw dat optimaal gebruikmaakt van de 1.300 mÂ˛ oppervlakte gespreid over drie niveaus.

ARCHITECTENBUREAU: ROOSE PARTNERS ARCHITECTS WWW.ROOSE.BE OMSCHRIJVING: AFBRAAK EN HEROPBOUW VAN DE OPENBARE BIBLIOTHEEK BRUEGEL OPDRACHTGEVER: STAD BRUSSEL AANNEMER: GILLION CONSTRUCT LIGGING: HOOGSTRAAT 245-247 – 1000 BRUSSSEL VOORLOPIGE OPLEVERING SEPTEMBER 2014 © FOTO’S SERGE BRISON

Op de benedenverdieping wordt de ruime polyvalente zaal onder meer gebruikt voor workshops. Op de verdiepingen liggen lokalen waar kleinere activiteiten plaatsvinden (leesclubs, intergenerationele projecten, enz.). Licht en contrasten Het interieur valt op door de volumes en de perspectieven. Het beton van de plafonds en sommige stukken muur is zichtbaar gelaten en contrasteert met helderder vlakken. De muren zijn geschilderd met egaliserende verf. De glazen borstweringen dragen een belettering in zeefdruk die verwijst naar de hoofdfunctie van het gebouw: het plezier van het lezen. In dit project is speciale aandacht besteed aan de inval van het daglicht, de oriëntatie en de verschillende gezichtspunten. Ook de interactie tussen binnen en buiten is zorgvuldig bestudeerd. Aan de binnenkant van het huizenblok aan de Hoogstraat kijkt een brede gevel uit op de binnenplaats van de school. Ervoor, aan de westkant, is een veelkleurige zonnewering in keramiek geplaatst om overdreven opwarming van het gebouw te verminderen en tegelijk visueel comfort te bieden. Een ander charmant detail is het nieuwe gebogen groendak dat zichtbaar is voor de naburige bewoners. De volledige renovatie van het cultureel centrum Bruegel zou in maart 2016 voltooid moeten zijn.

28 INSPIRATIE

HET NIEUWE CIAC IN HET PARC DE LA BOVERIE Het vroegere MAMAC dat CIAC (Centre International d’Art et de Culture) is geworden onder leiding van de Franse architect Rudy Ricciotti, lid van het Luikse bureau P.HD, gaat in mei zijn eerste seizoen in. Hun ingreep is verankerd in de geschiedenis van het gebouw, met een beglaasde vleugel als meest zichtbare toevoeging. In dit beschermd park, dat zich uitstrekt op een eiland gevormd door de Maas en de ‘Dérivation’, bevond zich het hoofdpaviljoen van de Wereldtentoonstelling van 1905. Het was bij die gelegenheid dat het Mamac (Musée d’art moderne et d’art contemporain) het daglicht zag. Naast zijn historische waarde heeft de stad Luik zijn visuele identiteit willen versterken door middel van een sterk project dat respect voor het erfgoed combineert met duurzame architectuur. De transformatie van het MAMAC, een stenen gebouw in Lodewijk XVI-stijl, in CIAC heeft zich in twee delen voltrokken: de restauratie van het oorspronkelijke gebouw en de inrichting van aangepaste zalen voor werken en tentoonstellingen van internationaal niveau. Om aan deze criteria te voldoen werd in het bijzonder de kelder heringericht. De oorspronkelijke vloer werd vervangen door een nieuwe betonnen vloer die zware lasten kan dragen. Daarnaast werd de keldervloer verlaagd om de plafondhoogte te vergroten zodat ook in de kelderverdieping werken kunnen worden tentoongesteld. Er werd ook een auditorium aangelegd. Op de begane

NAAM VAN HET BUREAU: ASSOCIATION MOMENTANÉE RUDY RICCIOTTI – CABINET D’ARCHITECTES P. HD RUDYRICCIOTTI.COM TITEL: CENTRE INTERNATIONAL DE L’ART ET DE LA CULTURE BESCHRIJVING: TRANSFORMATIE EN UITBREIDING VAN HET MAMAC, IN LUIK. OPDRACHTGEVER: STAD LUIK AANNEMER TIJDELIJKE VERENIGING: MOURY - WUST PROJECTLOCATIE: PARC DE LA BOVERIE, LUIK - BELGIË 2013 - 2016 © FOTO’S JEAN-PIERRE ERS - VILLE DE LIÈGE Gelijkvloers

grond werden de inrichting en de afmetingen van de ruimtes behouden. Net zoals de dakramen die het daglicht in de expositiezalen binnenlaten. Het dak werd met een nieuwe laag zink bekleed. De werken omvatten eveneens de isolatie en vervanging van het polycarbonaat van de dakramen. De belangrijkste bijdrage van het project bestaat uit een aan 3 zijden beglaasde uitbreiding aan de westkant van het gebouw (de enige blinde gevel in rode baksteen) langs de Dérivation. Deze ramen met een hoogte van zo’n 7,5 m zijn een technisch hoogstandje, net zoals het gebruik van performant nagespannen beton, waardoor de dikte van het dak tot een minimum werd beperkt.

30 INSPIRATIE

KPC GENK ZACHTE THERAPIE OP ÉÉN LIJN MET DE NATUUR

Het Kinderpsychiatrisch Centrum Genk is geïnspireerd op de door Tezuka ontworpen school in Tokio. Het versmelt zich met het omringende landschap waaruit het zijn kracht put. Het is het resultaat van een samenwerking tussen Osar architecten en Landinzicht Landschapsarchitecten Paysagistes. Het psychiatrisch centrum biedt plaats voor 27 kinderen. Het ligt aan de rand van een ziekenhuiscampus en een dennenbos. Het centrum wil zeer toegankelijk zijn voor de kinderen en jongeren en hun families. Zowel mentaal als fysiek. De architectuur, versmolten met het landschap, vertaalt deze ambitie en bepaalt er de grenzen van. Het ruime en lichtrijke gebouw is opgezet rond een centrale trap. Alles ademt de invloed van de Vlaamse kunstenares Ann Veronica Janssens. Elk onderdeel van het project werd uitgekiend in termen van welzijn. De materialen, vooral hout, glas en beton, dragen bij tot de soberheid en de sereniteit van de plaats en benadrukken de omringende natuur. De architecten hebben zich geïnspireerd op de ronde modelschool van de Japanner Takaharu Tezuka in Tokio. Het dak van het gebouw is begroeid. Het gebouw telt twee verdiepingen, een centrale ingang en zes vleugels. Op de verdieping bevinden zich de onthaalruimtes, de administratieve ruimtes en de consultatielokalen, terwijl op de benedenverdieping woon- en therapiezalen zijn ondergebracht. Elke groep van negen kinderen beschikt over een half ingegraven tuin om de privacy te bevorderen. Die zijn

(c)Richter Spielgeräte GmbH

NAAM VAN HET BUREAU: OSAR ARCHITECTEN & LANDINZICHT LANDSCHAPSARCHITECTEN WWW.OSAR.BE WWW.LANDINZICHT.ORG N

TITEL: KPC KINDERPSYCHIATRISCH CENTRUM GENK OPDRACHTGEVER: VZW KPC GENK AANNEMER: HEIJMANS-DEMOCO PROJECTLOCATIE: GENK 2008 - 2013 © FOTO’S MICHIEL DECLEENE

niet voor het publiek toegankelijk. Vanaf het eerste ontwerp hebben de architecten en de landschapsarchitect gekozen voor een project zonder omheiningen of hagen. De ludieke open ronde tuinen vormen een natuurlijke begrenzing van de ruimte. Op het terrein werden nieuwe bomen aangeplant en draszones aangelegd als regenwaterbuffers.

10m

32 INTERVIEW © Concepto & Zhongtai

Let there be light

Stadsverlichting die de mens als individu centraal stelt, wint steeds meer aan belang. Sterker nog: er zijn zelfs mensen die er hun vak van maken. De Franse Roger Narboni noemt zichzelf lighting designer en heeft met Concepto Studio ondertussen al heel wat indrukwekkende verlichtingsprojecten op zijn naam staan waarbij hij de historische lichtelementen en -structuren van een stad volledig herdenkt. Wij spraken met hem over de metropool van de toekomst en intelligente verlichting als cruciaal onderdeel daarvan. TEKST: PASCAL DEWULF & FOTO’S: CONCEPTO STUDIO

Kunt u wat meer uitleg geven over de corebusiness van Concepto Studio? Roger Narboni: «Concepto Studio is een lichtontwerpbureau dat sinds 1988 actief is op het gebied van stadsverlichting (planning van de verlichting van een stad aan de hand van de studie van een richtschema voor lichtinrichting), landschapsinrichting, openbare ruimte en architectuur (historisch en hedendaags). Naargelang de projecten, de gevallen en de aanvragen werken wij alleen of in een multidisciplinair team met stedenbouwkundigen, architecten, landschapsdeskundigen, sociologen of designers.” U noemt zichzelf een ‘lighting designer’. Kunt u daar wat meer over vertellen? Roger Narboni: “Een lichtontwerper (lighting designer in het Engels) is een professional op het gebied van licht en verlichting die verlichtingsprojecten (met natuurlijk licht of kunstlicht) en permanente verlichting in de stad en de architectuur bedenkt, bestudeert en opvolgt.” Waarom is licht zo belangrijk in de context van architectuur? Krijgt dit te weinig aandacht? Roger Narboni: “Daglicht heeft steeds een belangrijke plaats ingenomen in de architectuur. Deze rol is vandaag in volle ontwikkeling om voor de hand liggende redenen van energiebesparing, ecologie, levenskwaliteit en welzijn. Dankzij de recente technologische ontwikkelingen op het gebied van kunstlicht (elektronica, leds, computerbesturing, lichtgevende materialen) kan de architectuur op een andere wijze bedacht worden na

het vallen van de nacht, voor de binnenruimtes, voor het buitenuitzicht, maar ook voor de rol die gevels kunnen spelen in de verlichting van de omliggende openbare ruimte. Het is geen onderschatte materie, het is een miskend materiaal, waaraan in de architectuurscholen zeer weinig of bijna geen aandacht wordt besteed.” Waarom is licht zo belangrijk in het dagelijks leven in de stad? Roger Narboni: “Met de evolutie van de levenswijzen wordt de stad steeds meer later en ‘s nachts gebruikt door de mensen die er wonen en werken, die de stad bezoeken of zich er komen vermaken. Licht is zeer belangrijk om deze verschillende nieuwe gebruikers te begeleiden en de stad ‘s nachts veilig, aangenaam en aantrekkelijk te maken.” Één van uw citaten is “Verlichting is er voor de mensen en niet voor de gebouwen”. Kunt u dit uitleggen? Roger Narboni: “Stadsverlichting is essentieel om de nachtelijke levenskwaliteit van de stedelingen dagelijks te verbeteren. Architecturale verlichting of de enscenering van architectuur kan een interessante decoratieve rol spelen (indien met mate en vakkundig toegepast). Toch vind ik dat men er in de eerste plaats voor moet zorgen om aangename, originele en kwaliteitsvolle nachtelijke lichtsferen te creëren en aan de stedelingen aan te bieden, omdat daglicht en kunstlicht een zeer belangrijke fysiologische en psychologische impact hebben in de perceptie en de toe-eigening van een ruimte. In Parijs zijn momenteel 341

historische monumenten verlicht, waarvan de zeer grote meerderheid in het historisch centrum gelegen is en al bij al zeer weinig door de Parijzenaars bekeken wordt. Sinds 2011 ontwikkelen wij samen met de groep Evesa (die tot 2020 zorgt voor de renovatie en het onderhoud van de openbare verlichting en de verlichting van de monumenten in Parijs met het oog op een vermindering met 30% van het jaarlijks energieverbruik voor voorlichting) de nieuwe architecturale verlichtingsstrategie “Carte lumière”. In dit kader stellen wij voor om voortaan voorrang te geven aan de verlichting van pleinen en gemeentelijke buurtvoorzieningen (scholen, cultuur- en sportinfrastructuur) die reeds een tiental jaren wordt toegepast in de Parijse randstad, buiten het historisch centrum. Deze verlichtingsstrategie brengt opnieuw balans in een al te centripetale benadering van het nachtleven, en heeft aandacht voor de dagelijkse nachtelijke activiteiten van de Parijzenaars. Zo kunnen effectief sociale banden gecreëerd worden tussen de inwoners, die trots kunnen worden op hun buurt.”

i - Paris Ecole Roger Narbon © Concepto -

Olivier Metra

Kunt u een praktisch voorbeeld geven van deze aanpak in Parijs (één van uw projecten)? Roger Narboni: “Bij de inrichting van tramlijn T3 van de Boulevard des Maréchaux tussen de Porte des Lilas en de Porte de la Chapelle (architecten Reichen et Robert et Associés, Pena et Pena, landschapsdeskundigen) hebben wij in het verlichtingsproject voorrang gegeven aan

way

lude © Concepto - Valenciennes Inter

34 INTERVIEW

lichtacties die voor een stad worden voorgesteld en de rol die duisternis kan en moet spelen in deze stad. Het zwart netwerk is voorts ook gericht op zowel behoud als bescherming.” Waarom is ‘socially-focused’ (lighting) design zo belangrijk? Roger Narboni: “Socially-focused’ (lighting) design is zo belangrijk omdat de steden bestaan en aangelegd werden voor de inwoners en niet om er theaterdecors van te maken. Lichtontwerp in de stad moet volgens mij dus in de eerste plaats aandacht hebben voor de nachtelijke verwachtingen, de behoeftes en de wensen van de inwoners en pas daarna voor de verlichting en verfraaiing van het stadsdecor. Ik beoefen dit beroep van lichtontwerper in de eerste plaats voor de mensen. Niet om de architectuur te opwaarderen.”

de voetgangers en niet langer aan de auto’s, met zacht en aangenaam warm wit licht voor de gebruikers, en de nachtelijke aanduiding van de vele voetgangersverbindingen tussen Parijs en de randstad. Daarnaast werd de onderzijde van de ring en van de SNCF-bruggen ontwikkeld. Die zijn ’s nachts weinig aantrekkelijk voor de voetgangers die er dagelijks langs lopen. Ook werden de Parijse poorten opgewaardeerd om ze ’s nachts zichtbaar en aantrekkelijk te maken en werden de lichtbakens geïnstalleerd bij buurtvoorzieningen langs de tramlijn (stadions en plantsoenen).” U beschouwt duisternis als een werkinstrument voor de lighting designer. Kunt u dit nader toelichten? Roger Narboni: “Licht en duisternis zijn nauw met elkaar verbonden. Zonder gelijktijdig met deze twee materialen te werken kan je geen enkele nachtcompositie of lichtsfeer creëren, noch in de stad, noch in de architectuur. De taak van de lichtontwerper is dus het bedenken, bestuderen en ontwikkelen van de respectievelijke rollen en het te creëren evenwicht tussen licht en duisternis. Daarom onderzoeken en ontwikkelen wij reeds verschillende jaren een zwart netwerk. Dat is gebaseerd op de groene en blauwe netwerken, en vormt een aanvulling bij een verlichtingsrichtschema om tot een evenwicht te komen tussen de

Hoe kan intelligente verlichting bijdragen tot het creëren van de intelligente stad van de toekomst? Roger Narboni: “Intelligente verlichting, of eerder intelligent ontworpen verlichting, moet in de toekomst interactief worden om de stedelingen en de gebruikers in staat te stellen om zelf hun verlichting en lichtsferen te kiezen, zowel in de openbare ruimte als in de gebouwen. Vandaag wordt de openbare verlichting net als de verlichting van de gebouwen opgelegd, zonder dat het publiek er enige invloed op kan hebben. Ik hoop dat de stad van de toekomst veel mogelijkheden zal bieden om nachtelijke sferen te kiezen en zo de sociale band, de ontmoetingen en de nachtelijke toe-eigening van de openbare ruimten te bevorderen.”

BATIBOUW

25.02.2016 > 06.03.2016

Paleis 4 - stand 314

De eerste zonwering voor glas op glas hoekramen Panovista® • Geen hinderlijke aluminium profielen of kabels permanent in de hoek zichtbaar • De beide zijden van de screen worden tijdelijk open afgerold • De onderlat verdwijnt de kast als de screen volledig opgerold is • Maximale afmetingen: 6000 mm B (elke zijde) x 3400 mm H

www.renson.be

focus_NL_170x126_1215.indd 1

18/12/15 16:02

Aankruisen wat van toepassing is: Ik wil het tijdschrift graag ontvangen in het

Frans /

Nederlands

Ik wens het tijdschrift niet langer te ontvangen Ik wil graag een adreswijziging melden HET REFERENTIEMAGAZINE VOOR ARCHITECTEN

HUIDIG ADRES: Architectenbureau: ................................................................................................. BTW: . .......................................................... Naam: ......................................... Voornaam: . ............................................................................................................................... Adres: .............................................................................................................................................................................................. Postcode: . .................................. Gemeente: . ............................................................................................................................... Tel.: ............................................. Mail: ...........................................................................................................................................

NIEUW ADRES (IN GEVAL VAN ADRESWIJZIGING): Adres: .............................................................................................................................................................................................. Postcode: . .................................. Gemeente: . ............................................................................................................................... Tel.: ............................................. Mail: . .........................................................................................................................................

Terugsturen: Eurobest Products/Focus Archi 311, rue des Vaches - 7390 Quaregnon of via contact@eurobest.be

36 PRIKKEL

OFFICE KERSTEN GEERS DAVID VAN SEVEREN EVERYTHING ARCHITECTURE Van 04/03 tot 22/05 Bozar, Brussel www.bozar.be De Bozar presenteert het bijzondere werk van het Brusselse architectenbureau OFFICE, opgericht door Kersten Geers en David Van Severen. Hun zoektocht naar de essentie van de architectuur neemt de vorm aan van geometrische blokken, open ruimtes en rechte lijnen. Concrete en meer utopische projecten passeren de revue die de rol van de architectuur in de complexiteit van het huidige leven bevragen en aan het licht brengen.

HET HUIS. DE MENTOR. HET ARCHIEF. CHRISTIAN KIECKENS Tot 05/06 De Singel, Antwerpen-Berchem www.desingel.be In «Het huis. De mentor. Het archief» onderneemt architect Christian Kieckens een ‘autonome studie van de architectuur’ en de wijze waarop woorden, geschriften en beelden, theorie en geschiedenis versmelten in de beeldvorming en het gebruik. Historische voorbeelden ondersteunen zijn betoog: van de kerken van Francesco Borromini over de piramide van Cheops tot de koepels van de Duitse barokkerken.

Caleidoscoop Een nieuwe lading tentoonstellingen over architectuur en design in België vandaag, gisteren en morgen. Maar ook het Festival van de Architectuur 2016 in Schotland en de ‘Beffrois de la création’ in Rijsel. TEKST EN SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

HUIZEN VOOR DE HELDEN 1915-1922 TUINWIJKEN EN WOONCOMPLEXEN TER NAGEDACHTENIS AAN DE GROTE OORLOG Tot 25/09/2016 Georganiseerd door Archives d’Architecture Moderne in het CIVA, Brussel www.aam.be/nl/ Tijdens de Eerste Wereldoorlog bouwden Belgische architecten noodwoningen en semipermanente woningen om de verdreven bevolking opnieuw te huisvesten. Ze maakten ook plannen voor tuinwijken, een architecturale stroming die eind 19de eeuw zeer verspreid was in Engeland en in België vooral opgang maakte tussen 1915 en 1930. In Brussel zijn de tuinwijken Floréal en Le Logis in WatermaalBosvoorde waarschijnlijk de bekendste voorbeelden. Ze werden ontworpen door stedenbouwkundige Louis Van der Swaelmen en architect Jean-Jules Eggericx naar het model van de tuinwijk Het Rad in Anderlecht, gebouwd naar de plannen van de architecten Pompe, Meckmans, Jonghers en Voets. In totaal werden 700 huizen gebouwd volgens een identiek bouwschema: woonkamer, drie slaapkamers, zolder en tuintje. Tussen de huizen lag een gemeenschappelijke groene ruimte.

CHARLEROI, ENTRE OMBRE ET LUMIÈRE. LE VITRAIL DANS L’ESPACE PRIVÉ (1880-1940) Tot 13/03 Palais des Beaux-Arts van Charleroi www.charleroi-museum.be De glasraamkunst in de architectuur, die samenvalt met de opkomst van de art nouveau en nadien de art deco, kreeg zijn plaats in diverse projecten van civiele architectuur: bovenlichten boven deuren of ramen, zichtschermen, interne scheidingswanden, vensteropeningen, glazen plafonds, enz. Deze tentoonstelling presenteert verschillende toepassingen in privéruimtes en via stukken uit museumverzamelingen, archiefdocumenten en foto’s geïnventariseerd door het Musée du Verre sinds 2012. Op 27 februari is er bovendien een rondleiding in de bovenstad in het spoor van dit bouwkundig erfgoed, dat getuigt van het rijke industriële verleden van Charleroi.

TOEGEPAST 20 Tot 06/03 Z33, Hasselt www.z33.be De zes laureaten van de wedstrijd voor jong design ‘Toegepast’, georganiseerd door Cultuurplatform, stellen hun laatste projecten tentoon tijdens deze 20ste editie. Het gaat om Ruben Castro (binnenhuisarchitectuur), Jan Geboers (meubels), Anne Ligtenberg (mens & welzijn), An Onghena (grafische kunst), Anneleen Swillen (juwelen) en Charlotte Vandenborre (textiel). Na hun selectie door een professionele jury heeft elke ontwerper gedurende een jaar onder leiding van hun leerkrachten aan een nieuw product gewerkt, met een budget van 1.250 euro. Het resultaat is sinds dit najaar te zien in Z33.

Elders... ➔ Tentoonstellingen

LES BEFFROIS DE LA CREATION 2015

Stools4tools. Guillaume Delvigne,

Tot 12/03 MAV, Rijsel www.mav-npdc.com

Climats artificiels,

tot 20/02, Tools Galerie, Parijs, www.toolsgalerie.com

De prijzen die op de ‘Beffrois de la création’ werden toegekend, bekronen hedendaagse inrichtingsen architectuurontwerpen die het best beantwoorden aan de ecologische, maatschappelijke en technische veranderingen van vandaag. Daarnaast zijn de prijzen ook bedoeld als een sensibilisering rond architectuur, stedenbouw, landschap en leefkader, bestemd voor zowel het grote publiek als de politieke besluitvormers. Er zijn vier categorieën prijzen: Inrichting, Nieuwbouw, Renovatie-uitbreiding, Verbeelde toekomst. Een speciale vermelding gaat naar de kwalitatieve relevantie van de leefruimtes.

tot 28/02, Fondation EDF, Parijs, www.fondation.edf.com

Chandigarh : 50 ans après Le Corbusier, tot 14/03, Cité de l’Architecture et du Patrimoine, Parijs, www.citechaillot.fr

Mirages,

tot 27/03, Cité du Design, Saint-Etienne, www.citedudesign.com

The Bauhaus #ItsAllDesign,

tot 28/02, Vitra Design Museum, Weil-Am-Rhein, www.design-museum.de

MICHAEL YOUNG Tot 29/05 CID, Grand-Hornu www.cid-grand-hornu.be De Britse designer, die tegenwoordig een kantoor heeft in zowel Brussel als Hongkong, experimenteert met zeer complexe technologische procedés die gebruikmaken van verschillende soorten materialen. Naast zijn befaamde ontwerpen in aluminium en andere eigen creaties, stelt hij hier een selectie iconische ontwerpen voor in hetzelfde materiaal afkomstig van pioniers of hedendaagse designers.

Moving Forward. Winning Design and Prize-winners for the new Bauhaus-Archiv, tot 29/02, Museum für Gestaltung, Berlin, www.bauhaus.de

Konstantin Grcic : the good, the bad, the ugly, tot 28/02, Neue Sammlung, Munich, www.die-neue-sammlung.de

Futur archaïque,

tot 28/02, MUDAC, Lausanne, www.mudac.ch

Josef Frank: Against Design, tot 03/04, MAK, Wenen, www.mak.at

SHEILA HICKS: INDEED

Kitchens and invaders,

Tot 27/02 Stichting ‘De 11 Lijnen’, Oudenburg www.fd11l.com

tot 21/02, www.triennale.org

Na het Palais de Tokyo in 2014 en een reeks andere artistieke plaatsen wijdt Stichting ‘De 11 Lijnen’ een tentoonstelling aan de Amerikaanse textielkunstenares Sheila Hicks. Sinds meer dan 50 jaar vermengt zij vezels van plantaardige, dierlijke en industriële materialen om ruimtes te vullen met murale creaties, sculpturen, installaties en performances op basis van natuurlijke materialen en geavanceerde technologieën. ‘Indeed’ speelt ook in op het bijzondere kader van de Stichting, haar landschap, geschiedenis en architectuur. Vlas is zeer aanwezig, als een knipoog naar de Vlaamse traditie.

tot 28/03, MAXXI, Rome, www.fondazionemaxxi.it

Tranformers,

Ronan et Erwan Bouroullec - 17 screens, tot 26/03, Tel Aviv Museum of Art, Tel Aviv, www.tamuseum.org.il

➔ Event Festival of Architecture 2016 (Year of Innovation, Architecture and Design), het hele jaar door, Schotland, www.foa2016.com www.visitscotland.org

Maison et Objet Asia,

van 08 tot 11/03, Singapore, www.maison-objet.com/en/asia

Architectural Digest.

Design show, 17-20/03, New York, www.addesignshow.com

Feicon Batimat,

van 12 tot16/04, Sao Paulo, www.feicon.com.br

Salone del Mobile,

van 12 tot 17/04, Milaan, www.salonemilano.it/it-it/

38 PRIKKEL

VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE ÎLOTS DE CHALEUR URBAINS Onder leiding van Jean-Jacques Terrin Editions Parenthèses, 22 €

Onder invloed van de klimaatwijziging die zich sinds begin deze eeuw alsmaar sterker laat voelen, wordt de stad geconfronteerd met het fenomeen van de stedelijke warmte-eilanden, gekenmerkt door veel hogere temperaturen in vergelijking met het randgebied en veroorzaakt door diverse factoren: dichtere bewoning, autoverkeer, gebrek aan groen en water in de openbare ruimte, enz. Onderzoekers, experts en lokale verantwoordelijken uit Barcelona, Lyon, Marseille, Montreal, Nantes, Rennes, Rome, Stuttgart, Toulouse en Wenen onderzoeken hier met welke architecturale en stedenbouwkundige vormen, technologieën en materialen men de nadelige effecten van deze warmte-eilanden kan verminderen.

BLACK ARCHITECTURE Sibylle Kramer Braun Publishing, Engels, 49 €.

Zwart absorbeert fysiek bijna alle lichtfrequenties en de kleurencode # 000000 is dan ook een bijzondere referentie in verschillende culturele contexten. Hetzelfde geldt in het domein van de architectuur en design. De in dit boek gepresenteerde projecten, aangevuld met essays, tonen de grote diversiteit aan benaderingen in de bouwkunst van vandaag.

Lezen

De nieuwe boekenoogst bevat een nieuwe visie op architecturale realisaties door fotografen en essayisten, het ontraadselde oeuvre van visionaire ontwerpers en boeken over steden met de klimaatverandering of geschiedenis als invalshoek. TEKST EN SAMENSTELLING: CATHERINE CALLICO

SAVOIR & FAIRE : LE BOIS Collectief werk onder leiding van Hugues Jacquet Actes Sud Nature buiten reeks, co-editie Fondation d’entreprise Hermès, 49 €

Het materiaal hout wordt in dit boek onder de loep genomen in vijf hoofdstukken (duurzaam gebruik, materialen en technieken, ...) met een dertigtal bijdragen van academici, wetenschappers , ambachtslui, houtvesters, ontwerpers, kunstenaars, ingenieurs, architecten, enz. Michel Pastoureau, Giuseppe Penone, Raymond Guidot, de broers Bouroullec, Olivier Roellinger, Patrick Jouin, Yves Weinand, Françoise-Hélène Jourda e.a. vullen elkaar aan in het delen van hun kennis in verband met de hedendaagse uitdagingen die aan hout worden gesteld.

ANDRÉE PUTMAN AU CAPC Foto’s van Heinz Peter Knes. Teksten van Jean-Louis Froment, Martine Péan, Andrée Putman. Les Presses du Réel, tweetalige uitgave (Frans/Engels), 35 €

De Duitse kunstfotograaf Heinz Peter Knes brengt een nieuwe kijk op een van de meest voldragen realisaties van ontwerpster en binnenhuisarchitecte Andrée Putman (1925-2013): de inrichting van het CAPC of Centre d’arts plastiques contemporaines in Bordeaux. Andrée Putman is erin geslaagd om een collectie hedendaagse kunst op harmonische wijze te integreren in een eeuwenoud pakhuis, het Entrepôt Lainé. Ze heeft hiervoor gebruikgemaakt van talrijke originele stukken en heruitgaven (fauteuils, zitbanken en stoelen van MalletStevens, lamp van Mariano Fortuny) maar zelf ook meerdere unieke creaties ontworpen (bank aan het onthaal van het museum, ladeknoppen, directiebureau, stoelen met schrijftablet, kamerschermen met documenthouder, enz).

ARCHITECTURE IN THE AGE OF RADIO. BUCKMINSTER FULLER INC. Mark Wigley Lars Müller Publishers, Engels, 35 €

Een boek over het visionaire œuvre van Richard Buckminster Fuller (1895-1983), in het licht van de vragen die onze door technologie gedomineerde wereld stelt. De auteur laat zien dat de hele carrière van Fuller een multidimensionale reflectie op de architectuur van de radio was met het elektromagnetisch spectrum als kern. «Zijn constructies zijn delicate mobiele instrumenten om toegang te krijgen tot het onzichtbare universum van elkaar kruisende signalen,» schrijft hij. De auteur grasduint uitvoerig in de archieven van Fuller om zijn radicale ideeën te volgen. Van toiletten tot telepathie, van plastic tot prothesen, en van data tot de verre ruimte.

CHARLES ET RAY EAMES Maryse Quinton, Eames Demetrios, Alexandra Forterre Editions de La Martinière, 45 €

Naast hun iconische ontwerpen hebben Charles en Ray Eames het beeld nagelaten van een levensstijl en een filosofie van ‘ernstig plezier’. Dit boek met een inleiding van hun kleinzoon Eames Demetrios bevat getuigenissen van designers uit de hele wereld over de betekenis van hun erfenis. De archieven van het Eames Office en een hedendaagse iconografie onderstrepen bovendien de moderniteit en tijdloosheid van de producten van het echtpaar.

En ook... STEVEN HOLL Robert McCarter Phaidon, Engels, 79,95 €

Een volledige monografie over Steven Holl door architectuurcriticus Robert McCarter. Die laatste heeft gedurende meer dan 30 jaar les gegeven met de beroemde Amerikaanse architect en analyseert diens aanpak op een spitse en persoonlijke manier. Het werk geeft een uitvoerig overzicht van de gerealiseerde en niet-gerealiseerde werken van de architect en hun inspiratiebronnen. Het bevat bovendien honderden kleurenfoto’s en aquarellen van Holl zelf.

Dominique Bidou, Le développement durable, une affaire d’entrepreneurs, Editions PC, www.editionspc.fr (binnenkort verkrijgbaar)

Collectif (Alessio Assonitis, Erieta Attali, Kengo Kuma, Susan Leaming Pollish, Joan Ockman, Ken Tadashi Oshima), Glass/Wood. Erieta Attali on Kengo Kuma, Hatje Cantz, www.hatjecantz.de, 48 €

Ian Sutton, Western Architecture. A Survey from Ancient Greece to the Present, Thames & Hudson, www.thamesandhudson.com, 13 €

BERLINER PROMENADE Muhidine Éléonore Infolio, 14,90 €

Architectuurgids en uitnodiging voor een kritische stadswandeling. Dit essay analyseert de culturele en stedenbouwkundige geschiedenis van Berlijn van het einde van de 19de eeuw tot de jaren 1980 aan de hand van negen thema’s: Culturen, Vervoer, Steden, Oorlog, God, Oosten, Sciencefiction, Musea, Natuur. Meer dan 60 plaatsen en gebouwen, bestaand of verdwenen, uit verschillende stadswijken worden gepresenteerd op basis van hun plaats in het huidige stadsweefsel en/of originele documenten en archiefmateriaal.

Gilles Debizet et Patrice Godier, Architecture et urbanisme durables – Modèles et savoirs, Cahiers Ramau 7, Editions de La Villette, www.eyrolles.com, 13 €

APCI (onder leiding van het Agence pour la promotion de la création industrielle), Design d’aujourd’hui 2016. 156 créations qui font avancer le design, Hors collection, Dunod, www.dunod.com, 29 €

Kenya Hara, Ex-formation, Lars Müeller Publishers, www.lars-mueller-publishers.com, 30 €

40 ZOOM

Nieuwe stadsuitbreidingen

Overal in België, in de drie gewesten, is er een demografische boom aan de gang. Zoals elders moet er dus dicht gebouwd worden om te vermijden dat de steden nog verder uitdeinen en om wat er rest aan open ruimte te bewaren. Vlaanderen, Wallonië en Brussel zetten elk hun pionnen uit. Een blik op enkele recente grote bouwprojecten, één per gewest (door plaatsgebrek). TEKST: PHILIPPE GOLARD

p basis van de kadastergegevens stelt de FOD Economie1 vast dat de bebouwde oppervlakte overal in België toeneemt, ten koste van de landbouwgronden. Ons land telt 4,4 miljoen gebouwen en 5,2 miljoen woningen met een bevolkingsdichtheid die in Vlaanderen dubbel zo hoog is als in Wallonië. Op twintig jaar bedraagt de bevolkingstoename 14%. Het woningenbestand is gestegen met 21,7%, vooral in Vlaanderen (+24%) dat meer dan de helft van de totale bebouwing bezit, tegen nog 20% (Belgisch gemiddelde) in 2011. De top 5 van het huizenpark vinden we in Antwerpen, Gent, Brugge, Aalst en Leuven.

dito. Het laatste wat men wil is een stedelijke agglomeratie zoals in Rijsel dat vandaag 802 gemeenten groepeert. Grote architectenbureaus, stedenbouwkundigen, planologen en wetenschappers buigen zich over het probleem om te anticiperen op deze demografische golf die verwoestende effecten zal hebben als er niets gedaan wordt.

Geen Louvain-la-Neuve bis Opeenvolgende Waalse regeringen hebben geweigerd om toe te geven aan ‘stedenbouwkundige fictie’ en nieuwe steden te creëren van 50.000 inwoners: Lessines-la-Neuve (Henegouwen), Ville-en-Famenne (Namen) of Luxembourg-Nord (Virton-Arlon). Het beleid wil de ongeremde consumptie van de open ruimte terugschroeven en de anarchie van een versnipperde

In Franstalig België is Wallonië honderd keer groter dan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 16.800 km2 tegen 162 km2. De bebouwing neemt trager toe in het centrum dan elders (+0,6%), maar het aantal woningen explodeert er (13%). Brussel heeft nog maar 10% grondoppervlakte beschikbaar voor nieuwe woonwijken. De prognoses voorspellen 170.000 bijkomende inwoners (1,2 miljoen) tegen 2020. Op enkele uitzonderingen na zullen de meesten van hen niet in eengezinswoningen wonen. Behalve in de Ardennen zal Wallonië (3,4 miljoen inwoners) tegen 2025-30 met dezelfde moeilijkheden Het door de kampen in zijn kleine en middelgrote steden. overheid opgelegde stedenbouwkundige Tegen 2040-50 zullen we immers, volgens de raprogramma omvat mingen van het Planbureau, moeten rekenen op 1 3 categorieën miljoen inwoners meer. En in Vlaanderen is het nog bouwhoogtes en bewoningsdichtheid, erger. Dichter bouwen is dus de boodschap: meer in gaande van 10-15 tot 35 de hoogte en collectief. Wallonië heeft dat begrepen woningen per hectare. en weigert om de steden tot in het oneindige uit te Namen wil eerst de gronden van het breiden. Het meer verstedelijkte Vlaanderen idem plateau van Bellevue bouwrijp maken, die het dichtst bij de Waalse hoofdstad liggen.

bebouwing vermijden. Wat dat betekent, zien we op de zuidoostelijke hoogten rond de Waalse hoofdstad. Het plateau van Erpent-Naninne, doorsneden door de N4, tegenover Jambes en het dal van Namen, bevat een strategische grondreserve van 1.900 ha. Daar bepaalt de overheid de spelregels met behulp van een toekomstgericht masterplan2, om duidelijk de overgang tussen stad en platteland te markeren. Er worden duizenden nieuwe inwoners verwacht, in het verlengde van de bestaande wijken van Montagne en Géronsart. De huidige projecten zijn begrensd tot een duizendtal nieuwe woningen, maar een gespecialiseerd bureau heeft plannen klaar om het hoofd te bieden aan een grotere vraag, met tussen 1.300 en 1.900 woningen. Het masterplan houdt 3 klassen aan en legt een geleidelijke gradatie op van bouwhoogtes en bewoningsdichtheid. A stemt overeen met de grootste dichtheid: 35 woningen per hectare (Myosotis); B met 20-30 woningen/ha (Fresnes) en C met 10-15 woningen/ ha (Froidebise). Winkels en kantoren moeten zich bij voorkeur vestigen in de zone A. In een eerste hypothese is er een verhouding van 60% huizen, 25% appartementen en 15% studio’s. De twee eerste klassen zijn begrensd tot een gelijkvloers en 3 verdiepingen. In de klasse C domineren de woningen voor 90%, zoals de verkaveling Joli Champ. Namen wil eerst de gronden op het plateau van Bellevue3 bouwrijp maken, die het dichtst bij de stad liggen. Deze eerste zone van minder dan 300 ha is bijna volzet. Collectieve uitrustingen (scholen, crèches, ...) en appartementsgebouwen worden geconcentreerd in het centrale gedeelte, rond openbare ruimtes. De terreinen voor villa’s zijn elders gepland.

met dichte bebouwing in voormalige ateliers van de Fabrique Nationale (FN). Een oppervlakte van 88.000 m2 is bestemd voor woningen voor een 1.000 tot 1.500 personen4. Het vastgoedbedrijf New Market uit Ukkel, dat een vergunning voor reconversie tot woonzone bezit, heeft de Brusselse architect Olivier Dwek opdracht gegeven een ecodorp van 100 miljoen euro te ontwerpen. Het gaat om een dichtbebouwde site met woningen, handelszaken, kantoren, rusthuis, crèche, hotel, cultureel centrum en tentoonstellingshal. Winkels, kantoren en kmo’s krijgen de benedenverdiepingen toegewezen. De ‘vrije’ bebouwing zal voor 15% uit sociale woningen bestaan (SRL Herstal). Om de integratie in de wijk te bevorderen zullen de omheiningsmuren van dit oude symbool van de wapenindustrie uit het landschap verdwijnen. Het skelet van het bestaande dubbele fabrieksgebouw, waaronder de betonnen sheddaken, blijft behouden, de rest wordt gesloopt. Doorgangen, patio’s, pleintjes en groene ruimtes zullen het leven in de toekomstige modulaire woningen veraangenamen. Appartementen en huizen (1 tot 4 kamers, tot 140 m2) zullen de nodige ruimte vinden onder de huidige plafondhoogtes die tot 5,4 m bedragen. De terugkeer van de tramlijn Seraing-Luik-Herstal zal de centrale laan omvormen tot winkelstraat met de tram in het midden. De werken zijn in de lente van vorig jaar begonnen. © Bureau Olivier Dwek/New Marke

Herstal: nieuw leven voor Pré-Madame In de industriële voorsteden van Luik wachten verschillende verlaten industrieterreinen, zogenaamde sites à réaménager (SAR), op herbestemming. In heel Wallonië zijn er 1.600 geïdentificeerd: vroegere industrieterreinen, ambachtelijke zones (ZAE) of oude mijnterrils zoals in Charleroi. Op de site Pré-Madame in Herstal, 4,8 ha groot, komt een nieuwe stadswijk In dit Brusselse project van 100 miljoen € is het skelet van het bestaande dubbele fabrieksgebouw – waaronder de betonnen sheddaken – overal mooi bewaard.

In Herstal wordt het oude industrieterrein (een van de 1.600 te herbestemmen industriële sites in Wallonië) van de Fabrique Nationale omgevormd tot ecodorp voor meer dan 1.000 inwoners, in volle stad. De eerste werkzaamheden zijn in de lente van vorig jaar begonnen.

42 ZOOM Sinds een tiental jaar besteedt Antwerpen, de grootste stad van Vlaanderen en de tweede stad van België, een derde van zijn budget aan stadsontwikkeling. Net als in Namen steunt men hiervoor op een strategisch masterplan. Talrijke bouwwerven en projecten zijn aan de gang: reconversie van vroegere dokken (Bonaparte, Willem, …), renovatie van gebouwen en winkels in achteruitgaande wijken om privé-investeerders aan te trekken, verbetering van de openbare ruimtes. Paradepaardje is het 24 ha grote stadspark Spoor Noord, aangelegd op een oud rangeerterrein van de NMBS, dat een ontmoetingsruimte vormt voor de omringende dichtbevolkte wijken, waar slechts één huis op acht een tuin heeft.

Het Museum aan de stroom heeft de wijk ‘t Eilandje, tussen stadscentrum en haven, op spectaculaire wijze nieuw leven ingeblazen. Het MAS, gebouwd naar het ontwerp van de Rotterdamse architecten Neutelings-Riedijk en geopend in mei 2011, heeft Antwerpen een nieuw stadsbaken gegeven tussen het vroegere Bonaparte- en Willemsdok.

Antwerpen herontdekt de dokken

Het nabijgelegen ‘t Eilandje (75 ha)5 heeft een masterplan in twee fasen opgesteld door het Nederlandse architectenbureau Croonenburo5 voor de stedenbouwkundige herontwikkeling van dit vroegere havengebied met oude dokken zoals het Liverpool- en Londendok. In de 14 zones van de wijken Oude Dokken, Cadix en Montevideo, waar het water de verbindende factor is, zijn 4.500 woningen (25% sociaal, 25% residentieel, 50% middenklasse) gepland tussen 2018 en 2025, evenals 200.000 m² openbare ruimtes, culturele voorzieningen en commerciële activiteiten. Voorbij het MAS van Neutelings-Riedijk Architects (Rotterdam), de culturele trekpleister van de wijk, schieten intussen de bouwprojecten uit de grond zoals een van de drie dubbele woontorens met 16 verdiepingen aan het Kattendijkdok, ontworpen door Diener&Diener, Gigon/Guyer en David Chipperfield6.

Een ander voorbeeld van een mogelijke verdichte bebouwing in het hart van Brussel zijn de drie torens van de architectenbureaus SAQ Brussels (ontwerpleiding), JaspersEyers (uitvoering) en Archi 2000 (idem) die uitkijken over de Kruidtuin en het vroegere Rijksadministratief Centrum aan de Pachecolaan. De 225.000 m2 van dat centrum werden in 2004 door de ambtenaren verlaten. Langs de kant van de Koningsstraat, nabij het federaal parlement en de ministeries, is hier nu de zetel van de Federale Politie gevestigd.

De diverse wijken van het Bruynproject (NOH; Brussel-Stad), gelegen tegen de Ring die ze van Vlaanderen scheidt, zijn ingeplant rond het Militair Hospitaal dat gespecialiseerd is in de behandeling van zware brandwonden voor heel België. Daar, op een van de laatste grote grondreserves in Brussel, is reeds een 500-tal woningen met passieve energieprestaties gebouwd voor mensen die geen betaalbare huurwoning meer vinden in de hoofdstad.

Buren voor het Militair Hospitaal In het noorden van Brussel ligt de ring binnen gezichtsafstand. Tegenover het militair hospitaal voor zware brandwonden in Neder-over-Heembeek heeft een nieuwe stadsuitbreiding een van de laatste grote grondreserves van de hoofdstad aangesneden. In het kader van het ‘1.000-woningen-plan’ is reeds een 500-tal huurwoningen met passieve energieprestaties gebouwd voor mensen uit de middenklasse die geen betaalbare woning meer vinden in het centrum of andere plaatsen in de hoofdstad. De nieuwe stadswijk is gepland in drie fasen, Bruyn West, Oost en Noord, en bestaat uit woningen met 2 of 3 verdiepingen, waarvan sommige aangepast voor personen met een beperking. Het ontwerp is van Pierre Blondel Architects en het bureau B612 associates.

(1) Kerncijfers 2014 (laatst beschikbare statistieken): http://statbel.fgov.be/fr/binaries/FR_kerncijfers_2014_WEB_tcm326-259552.pdf (2) Het volledige masterplan is te vinden op volgend adres (referentiefiche downloadbaar onderaan op de pagina): www.icedd.be/I7/index.php?option=com_k2&view=item&id=1004&Itemid=606&lang=fr (3) www.pavillon-namur.be/les-projets/un-eco-quartier-sur-le-plateau-de-bellevue (4) Video van het project op www.pre-madame.eu/ (5) www.croonenburo5.nl/projects/t-eilandje-antwerpen (6) www.eld.be/projects/kattendijkdok

44 D(ECO)

Het

less-is-moresyndroom

woekert nog volop Interieurarchitecten met een karakteristiek DNA, ze bestaan en stijgen uit boven het gemiddelde. Hun projecten bezitten vaak een emotioneel kantje, ze zijn bijwijlen esoterisch, minimaal of warm. TEKST : PHILIP WILLAERT

1. CORNILLIE SHOES AND BAGS: schoen- en handtassenzaak voor dames en heren te Heist. Materialen : eiken houten plankenvloer, meubilair op maat in MDF geschilderd, spanplafond, schuifwanden in spiegel met stalen frame, gordijn in maliënkolder, sokkels met plexi, zitmeubelen met bekleding in velours, kokos tapijt aan inkomzone 2. VLOER PAD IN VERLICHT MARMER: centraal meubel in geschilderde MDF, schuifwanden in alcantara en marmer, gevel in houten latten afgewisseld met blauwsteen stroken ruw gekapt, plafond in zwart linnen 3. BAR: marmeren schuifwand, meubel bestaande uit verlichte marmeren rug wand, tablet met humidor in fineer, deurtjes in leder 4. PRIVEPROJECT in OEDELEM: Materialen : eiken houten plankenvloer, maatwerk meubilair en schuifdeur in geschilderde MDF, spanplafond, linnen gordijnen, zetels in wollen stof, lamp in staal met stoffen kapje

oms maakt een feminiene ingesteldheid een wereld van verschil in een omgeving die gedomineerd wordt door glas en beton. En dat verschil is nu net datgene waar het om draait in een tijd waarin iedereen door de technologische sprongen fotograaf, schrijver, kok, maar ook interieurontwerper kan zijn. ‘Kan zijn’, want al zijn de middelen voorhanden, ze leveren niet altijd het beoogde effect op. “We merken dat de media zich sterk focust op deze domeinen. Wonen, koken, wellness, het wordt allemaal breed uitgesmeerd en op een hoopje gegooid. Vaak niet meer dan hedendaagse eenheidsworst waar de televisiekijkende goegemeente zich aan vergaapt. Veelal gaat het niet verder dan voorgekauwde taupekleuren en obligaat geborstelde eik. We noemen het saai, cultuurloos en vooral gericht op het gecultiveerde directe genot. De media-interesse werkt blijkbaar aanstekelijk. Interieurarchitect Tiene Laurent: “ Inderdaad, mensen worden erdoor geprikkeld om aan zogezegde 'herbronning' te doen. Er wordt een nood gecreëerd waaraan een invulling wordt gegeven, zoet en zweverig. Het is een mes dat langs twee kanten snijdt. Het gevaar is, dat men zich gemakkelijk overlevert aan de modale conventies, die weliswaar verleidelijk zijn, maar nauwelijks ruimte laat aan iemands eigenheid. Ik pleit voor een professionele aanpak, denkend vanuit de diversiteit, hetzij naar methodiek, hetzij in de keuze van materialen. Noem het maatwerk op zijn best.”

Less-is-more-syndroom

Dutch Design Voor haar projecten houdt de interieurarchitect dikwijls rekening met facetten van Feng Shui. De 3000 jaar oude Chinese leer focust zich op de stille kracht van hoe omgeving het geluk beïnvloedt. Tiene Laurent: "De meeste mensen kennen er nog niet de rijkdom van en denken dat het enkel om het interieur gaat, wat een grote misvatting is want 70% van deze leer gaat over de buitenkant." Evenwel is de interieurarchitect niet getrouwd met de Chinese leer, al vormt Feng Shui een interessante inspiratiebron. Bovenal heeft de interieurarchitect een oog voor alles wat zich op het domein van interieur ontwikkelt. Tiene Laurent: "Op velerlei gebieden zoals verlichting, vloerbedekking, wandbekleding, zien we een explosie aan materialen. Ik vind het geweldig dat men van gerecycleerd leder tapijten maakt. Tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven zie je die enorme creatieve erupties. Ik let er op dat mijn interieurs in geen geval te plastiekerig worden. Daarvoor houd ik teveel van de combinatie van oude en hedendaagse materialen, ze geven diepte, gevoel en versterken daarnaast het historisch besef. Het is een kwestie van aanvoelen waarbij onbewust culturele actoren deel uitmaken van het ontwerp."

Stijlen, voor zover die nog bestaan, worden gepromoot? Tiene Laurent: “Landelijke stijl en zogezegde minimalistische inrichtingen hebben vandaag de bovenhand. Het less-is-more-syndroom woedt bij de ‘achterblijvers’ nog in alle hevigheid. Het kweken van de nul-ervaring, zo bekend van het modernisme, houdt geen stand meer in tijden van aanslagen en opgedreven angst." We zijn teruggeworpen op onze eigen kleine geschiedenis, maar geven ons tegelijkertijd zo graag over aan de collectieve belevingen, smeuïg geserveerd door vrolijk kwebbelende themazenders waar alles draait om consumptie." Precies daar knelt het schoentje voor de interieurarchitect. Laurent wil terug naar de grondslagen van het wonen, meer bepaald naar de persoonlijke benadering van het interieur, maar dit vraagt volgens haar een flinke dosis zelfkennis. “Waar heeft iemand echt behoefte aan is voor mij een belangrijke kernvraag”, licht ze toe. “Interieurarchitecten, maar ook architecten hebben de

opdracht dat mensen geraakt worden. Is het niet onze taak om de diepere behoeftes van onze opdrachtgevers te vertalen in sterke ruimtelijke concepten met een belevingswaarde?”

STEDELIJK INTERIEUR, DE STAD ALS HUISKAMER

Het 'interieur' van de stad is minstens even belangrijk als het interieur van een woning. Ook de publieke ruimte vraagt om een juiste 'aankleding' en dus spelen materiaalkeuze, veiligheid, onderhoudsvriendelijkheid... een rol van betekenis. Neem nu stationsomgevingen, het zijn stroomplaatsen bij uitstek. Dagelijks komen er heel wat passanten voor wie een aangenaam gevoel op zijn minst speelt. Een uitnodigende stad 'werkt'. In het nieuwe stedelijke interieur wordt de routing gestuurd en de ontmoeting en het verblijf gestimuleerd. Reizigers en passanten hebben in de stationshal keuze uit verschillende verblijfsplekken met royale banken en bijzondere zitelementen. Ook de perrons zijn vaak onderwerp van deze nieuwe benadering, we zien er royale banken verschijnen. In deze wereld van harde materialen doet groen wonderen zoals de groene eilanden op de stenige perrons, ze geven zachtheid en sluiten aan op de groene taluds in de directe omgeving. 3.

"Ontwerpen voor de openbare ruimte is ontwerpen aan de ruimtelijke en culturele kwaliteit van de plekken waar we samen leven", is het devies van het Nederlandse ontwerpbureau Blom & Moors. Vanuit het perspectief van de beleving en het gebruik ontwerpt het bureau Moors binnen de context van de stad, het landschap en het semi-openbare gebouw. www.blom-moors.nl

46 TRAVEL

Lofzang op

de Sloveense architectuur

De drievoudige brug in het centrum van Ljubljana, een werk van de architect Jozef Plecnik.

Ljubljana, Europese groene hoofdstad in 2016, bevat een concentratie aan gebouwen in verschillende architecturale stijlen: Wiener Sezession, brutalisme, postcommunisme, ... Sinds een goed decennium heerst er een intense bouwactiviteit in een eigen stijl, onder impuls van een inventieve generatie architecten. TEKST & FOTO’S: CATHERINE CALLICO

lovenië heeft twee recente periodes van onafhankelijkheid gekend. In 1918, bevrijd van het juk van de Habsburgers, en sinds 1991, na de ontmanteling van Joegoslavië. Die invloeden vormen vandaag nog de typische charme van de hoofdstad Ljubljana, die gelukkig gespaard is gebleven van de verwoestingen van de burgeroorlog en die vandaag de locatie is voor nieuwe gedurfde bouwprojecten. Ljubljana is een vrij kleine stad waar het goed leven is en die onder een schijnbare rust vol beweging zit. De laatste jaren, in de aanloop naar 2016, is het centrum heringericht, zoals de kaden waar de terrasjes in elk jaargetijde vol zitten, nieuwe groene ruimtes (meer dan 8 hectare) en de omvorming van de voornaamste verkeersader, de Slovenska cesta, tot voetgangersstraat.

Parels van de 20ste eeuw Van bij de eerste aanblik is men verrast door de mengeling van stijlen in deze kokette minihoofdstad. Het begint al in het historische centrum. Vanaf de Miklosiceva cesta, waar enkele parels van de Weense art nouveau te zien zijn zoals het Grand Hotel Union van Josip Vancas of de Cooperative Business Bank van Ivan Vurnik met zijn kleurrijke geometrische motieven, komt men aan een van de iconische kunstwerken van de stad: de Drie

Bruggen van de beroemde Sloveense architect Jože Plecnik, die de rivier Ljubljanica overspannen. Oorspronkelijk had Plecnik ook de oevers aangelegd, naar het voorbeeld van de opmerkelijke kaai Trnovski pristan die afgeboord is met treurwilgen en de terrasvormige promenade die de loop van het water volgt. De stad dankt aan Plečnik ook haar nationale en universiteitsbibliotheek, de Schoenmakersbrug, de centrale markt, het Zomertheater van Križanke, het stadion van Bežigrad, de kapellen van het kerkhof van Žale en de Sint-Michaëlskerk in het Moeras. Vervolgens komt men op de Slovenska cesta, die eveneens enkele architecturale blikvangers telt langs zijn heraangelegde trottoirs en in de omgeving. De wolkenkrabber Nebotichik in art-decostijl (1930) was lange tijd de hoogste van Slovenië (70 meter). Het gebouw is een bezoek waard om zijn marmeren interieur, prachtige spiraaltrap en het uitzicht van op de bovenste verdieping. Iets meer naar het westen op het Plein van de Republiek, ontworpen door Edvard Ravnikar (leerling van Plečnik), verrijzen twee andere emblematische torens, erfgenamen van het brutalisme en driehoekig van vorm. Aan weerszijden van het plein ligt de museumwijk met de imposante Galerij voor Moderne Kunst, eveneens van Ravnikar, die werk toont van kunstenaars uit Slovenië en ex-Joegoslavië. Er tegenover verbindt een constructie uit ijzer en glas twee gebouwen uit de Oostenrijks-Hongaarse tijd. Deze nieuwe vleugel, geopend in 2001, is ontworpen door Sadar+Vuga (dat ook drie grote gebouwen ontworpen heeft voor de universiteitscampus van Gent in 2012).

Cultuur Ook in deze buurt ligt het stadscultuurcentrum Kino Siska, een vroegere bioscoop (1961) die door de architecten Anja Planiscek en Neva Gabrovec schitterend verbouwd is tot ruimte voor tentoonstellingen en performances. De originele structuur en prachtige decoratieve elementen zijn behouden, zoals het glazen prisma aan de ingang, het ovalen auditorium, de mozaïekzuilen en wenteltrap. Sinds de toetreding van Slovenië tot de Europese Unie in 2004 heeft Ljubljana trouwens massaal geïnvesteerd in cultuur en monumentenzorg. Het museum voor hedendaagse kunst MSUM, geopend in 2011 op de plaats van vroegere legerkazernes (sinds de jaren ‘80 ingenomen door de mythische culturele krakersbeweging Metelkova) is nog een ander voorbeeld. Het ontwerp, met een betonnen trapeziumvormige ingang, is van Grologer Arhitekti en het effect is verbluffend. Naast tentoonstellingen op de verschillende verdiepingen, huisvest het een boekhandel en onderzoeks- en archiefcentrum. Op het vierkante plein van het MSUM staat ook het etnografisch museum van hetzelfde bureau, dat zes jaar eerder werd geopend. Achter de gevel van glas, zwarte steen en staal bevindt zich een indrukwekkende verzameling voorwerpen en maskers van het Sloveense volksleven, maar ook uit andere streken en continenten. Het cafetaria langs de straatkant heeft een groen terras tegenover het Taborpark.

Het Museum van hedendaagse kunst MSUM dat in 2011 werd geopend in vroegere legerkazernes.

Het gemengd complex (woningen, kantoren, winkels) Situla van Bevk Perovic.

Stadsvernieuwing Meer in het noorden van de stad liggen andere relatief recente bouwprojecten, representatief voor het Sloveense reveil in dit domein dat internationale weerklank heeft gekregen. Met name de hele zone rond het centraal station is het toneel van het grootste stadsvernieuwingsproject van het land. Vlak achter het station, langs de spoorlijn, ligt het polychrome gebouw R5 van architect Andrej Vernigoj (2008). Met zijn Tobleronesilhouet en in trapvorm aangelegde terrassen doet het denken aan een berg maar ook een scheepszeil, symbool voor de kruising tussen de Alpen en de Middellandse Zee. Een duidelijke vingerwijzing naar de ligging van Slovenië tussen de zee en de bergen en zijn grenspositie met Italië, Oostenrijk, Hongarije en Kroatië. In dezelfde buurt vinden we nog twee andere grote bouwprojecten vol technische bravoure en milieubewuste constructie. Het gemengde kantoor-wooncomplex Situla van Bevk Perovic, dat vorig jaar in gebruik is genomen, is bekleed met platen in geperforeerd aluminium die een ruw esthetisme uitstralen met een knipoog naar de spoorweg. Het winkelcentrum Crystal Palace, geopend in 2010, is vandaag met zijn 90 meter het hoogste gebouw van Slovenië. Het groendak boven op de restaurants, cafés en lokale en internationale kwaliteitszaken (biovoeding, mode, sport, ...) is bovendien zeer populair bij de lokale bevolking.

Meer info: www.visitljubljana.com www.greenljubljana.com

Ljubljana en Slovenië kunnen nog andere exemplarische woonrealisaties voorleggen. Meest in het oog springend zijn de ‘bijenkorfappartementen’ van OFIS Arhitekti (in Izola op een 100-tal kilometer van de hoofdstad) uit 2003, waarvan de blokken studentenstudio’s die het bureau gerealiseerd heeft in het Parc de la Villette in Parijs een variante vormen. Ze hebben een nieuwe periode ingeluid voor de bouw van sociale en collectieve woningen die nu worden ontworpen als intimistische eenheden maar ook geopend zijn naar de buitenwereld, door een doordachte recto/verso oriëntatie en een vernuftig spel van ramen en balkons. Nog in 2015 is de stad verrijkt met het blok modulewoningen Node van het bureau Multiplan, dat aan dezelfde criteria beantwoordt en een vleugje fantasie aan het stedelijk landschap toevoegt.

Het sociaal woonproject Tetris van de studio Ofis Arhitekti.

Het driehoekig gebouw R5 van architect Andrej Vernigo, een nieuw belangrijk herkenningspunt in het stadslandschap.

48 D(ECO)

een echte uitdaging voor de industrie

©DR.

Vlas,

Vlas wordt niet alleen gebruikt in de textielindustrie, zoals algemeen gekend is, maar ook – en dat is veel minder geweten – voor de fabricage van isolatie- of composietmaterialen voor de bouwsector. Een blik op deze verrassende natuurvezel. TEKST: ANNE-CLAIRE HERVET

eeds gebruikt door de Egyptische farao’s en gepopulariseerd door Karel de Grote in Frankrijk, heeft vlas ook vandaag nog een mooie toekomst voor zich. In de sport- en vrijetijdssector wordt het gewaardeerd om zijn vermogen om trillingen op te slorpen, terwijl men in de ruimtevaart en de bouwsector vooral zijn isolerende eigenschappen looft. «Deze sectoren vertegenwoordigen slechts 10% van de vlasvezeltoepassingen, maar nieuwe afzetmarkten zouden van de automobielsector kunnen komen die meer wil inzetten op recyclage en de auto’s lichter maken», zegt Julie Pariset, verantwoordelijke van het technisch centrum van de ‘Confédération européenne du lin et du chanvre’ (CELC). De streken waar vlas geteeld wordt, liggen op een lijn die de kusten volgt van Caen tot Amsterdam. Als grootste wereldproducent van deze plant met de blauwe bloemen neemt Frankrijk 82% van de productie in de Europese Unie voor zijn rekening op een oppervlakte van 69 000 hectare en het areaal dat door vlas wordt ingenomen, gaat in stijgende lijn (+ 16,9% tegenover 2014), net als de vraag sinds 2005. Goede kaarten dus voor deze plant die over heel wat troeven beschikt in vergelijking met petrochemische producten: ze is licht, verbruikt weinig water, heeft geen pesticiden of stikstofhoudende meststoffen nodig en laat geen afval achter aangezien al haar onderdelen worden gebruikt.

Vlas is minder bekend dan andere isolatoren, maar bezit zeer efficiënte thermische, fonische en hygroscopische eigenschappen. In de vorm van vlaswol wordt het gebruikt als isolatie, meer bepaald op basis van de

©DR.

Een perfect isolatiemiddel

vezels uit het onderste gedeelte van de stengels die niet gebruikt worden in de textielindustrie. Om tot de vormen van rollen, dekens of platen te komen, doorloopt de vlaswol meerdere fases: de vlasvezels worden eerst gekaard en in lagen geschikt. Daarna worden polyestervezels (tot 20 %) of gepluisd textiel als versterking toegevoegd om een isolerende wolmatras te krijgen die efficiënter en duurzamer is. Vlas is gezond, zacht, geurt niet en geeft geen stof af. Het heeft bovendien het vermogen om een hoeveelheid water op te slorpen die ongeveer gelijk is aan zijn droge massa, of tien keer meer water dan glaswol. Door zijn natuurlijke aard regelt het de vochtigheid, warmte en koude zonder in kwaliteit achteruit te gaan. De vlasvezel bezit bovendien een goede coëfficiënt van thermische geleidbaarheid, doorgaans tussen 0,037W/ mK en 0,040W/mK. Al deze milieukwaliteiten passen perfect in de geest van de klimaatakkoorden die in december vorig werden ondertekend op de COP 21 in Parijs. Zowat alle landen van onze planeet hebben daar plechtig beloofd alles in het werk te stellen om de opwarming van de aarde te beperken tot minder dan 2°C, en zo mogelijk tot 1,5°C, tegen het einde van deze eeuw. Het akkoord van Parijs betekent dus het collectief geplande einde van een beschaving die op fossiele brandstoffen berust en een terugkeer naar de natuur. Isolatie met vlaswol is een groene oplossing voor renovatie, maar men moet erop letten producten te kiezen die bevredigende prestaties leveren en voorzien zijn van een technisch attest van het WTCB. Een ander minpunt is de prijs die in de buurt ligt van 15 euro/m² voor een isolatielaag van 100 mm, tegen slechts 3 à 7 euro/m² voor glas- of rotswol. «De prijsschommelingen hangen jammer genoeg af van de weersomstandigheden en de vraag», zegt Karim Behlouli, directeur van Ecotechnilin, Frans marktleider in de fabricage van niet-geweven stoffen op basis van natuurlijke vezels.

©CELC

Door nieuwe technische afzetmarkten voor vlas te zoeken dankzij de composietmaterialen, krijgt de vlasverwerkende nijverheid in Frankrijk nieuwe zuurstof. Daarbij wordt de oude vakkennis die dreigde teloor te gaan geherwaardeerd, ook al worden er tegelijk banen gerelokaliseerd. De nieuwe markten zijn goed nieuws voor een onderneming als Depestele in Normandië. Dit familiebedrijf, dat de grootste verwerker is van vlas in Europa, trekt volop de kaart van de toekomst met zijn linten op basis van linnen. Deze plantaardige technische vezel is bestemd om te worden gebruikt in composietmaterialen voor de bouwsector in plaats van synthetische vezels. «De uitdaging voor vlas vandaag is deze vezel een technische maturiteit te geven, de productiecyclus te verkorten en de kosten te drukken dankzij een fabricage op grote schaal», zegt Davy Duriatti, ingenieur bij de groep die een omzet draait van 40 miljoen euro en mikt op een groei voor composietmaterialen van 7,5 miljoen euro in vijf jaar. Dat project kadert in het ontwikkelingsprogramma 2016-2018, dat geselecteerd is na een oproep tot kandidaatstelling door de Franse Staat. Dit programma zal de steun krijgen van de Banque publique d’investissement (BPI) en gecofinancierd worden door andere kmo’s. Een andere hefboom om de vlassector nieuwe armslag te geven is het feit dat de Franse ‘Conseil économique social et environnemental’ (CESE) onlangs een advies heeft gepubliceerd waarin tien maatregelen worden voorgesteld om vlas en hennep te ontwikkelen, twee vezels die in staat zijn om de eindige fossiele grondstoffen te vervangen. Ook dat is goed nieuws voor de energietransitie en voor onze planeet.

©CELC

Innovatie leidt tot nieuwe markten

1. Het Lincore® assortiment wordt aangeboden door de firma Depestele en omvat geweven technische textielen, verkrijgbaar in verschillende grammages (van 90 tot 70 g/m²) en versterkingen (serge, taf, UD, satijn). Ideale versterkingen om structuren lichter te maken.

3. Culture iN brengt sinds een jaar Varian® op de markt, een 100% plantaardig en biobased materiaal dat bestaat uit vlasvezels en plantaardig hars. De nieuwigheid bestaat erin een vlasdraad vóór het weven met plantaardig plastic te coaten en de stof met een plantaardig hars te impregneren. Dit licht en gezond materiaal is verkrijgbaar in gebruiksklare bladen of rollen en wordt verwerkt tot ‘textielplaatstaal’ met interessante akoestische en ecologische eigenschappen.

©Culture iN

2. Lichter en blijvend betere prestaties. Zo luidt het credo van de AmpliTex-stoffen van Bcomp, aangeboden in 3 categorieën, waaronder ‘non crimp’, dat op de foto is afgebeeld (Bi-Axial, +/- 45° vlas, 350 gsm).

50 MATERIAAL

ETERNIT - De nieuwe Solesia daklei Voor bouwers op zoek naar inspiratie op Batibouw, valt er bij Eternit heel wat te ontdekken dit jaar. Grote blikvanger is de nieuwe Solesia daklei, die in een hertekend formaat en patroon voorgesteld wordt en waarvan je zelf het voordeel op de stand kan berekenen. Batibouw 2016 - Hal 5 – stand 5105 www.eternit.be

THERCON - Geluidsdempende omkasting De Climeleon Wave is een geluidsdempende cover voor airco- en warmtepompbuitenunits. De omkasting verlaagt het brongeluid met minstens 7 decibel en is tegelijkertijd mooi en discreet, zonder aan het rendement van het toestel te raken. Hierdoor kan een warmtepomp op meer plaatsen worden toegepast. www.thercon.be

ROOSENS BETONS - Stabobric® en Stabobloc® Stabobric® (gekloven gevelstenen) en Stabobloc® zijn innoverende producten die, dankzij hum geprofileerd vorm, automatische dosering van de mortel mogelijk maken. Ze zorgen voor een groot plaatsingsgemak, evenals een aanzienlijke mortelbesparing en tijdwinst voor mooie gevelen en metselwerken . De uitvoering is schoon en vertoont geen overloop van de mortel. Deze systemen zijn gecertificeerd door de keurmerken CE en Benor. Ze hebben ook een beperkte ecologische voetafdruk, vormen dus een duurzaam bouwmateriaal. Vind deze producten op Batibouw 2016 - Hal 5 - Stand 501.

Wie in een moderne nieuwbouw binnenstapt komt veelal meteen terecht in een open, goed verlichte en transparante ruimte. Het design van kamerhoge voordeuren, die een hoogte tot drie meter kunnen bereiken, speelt in op deze trend én draagt bij aan een moderne look. Bovendien voldoen deze deuren aan alle isolatie- en veiligheidseisen. Bij heel wat bouwheren is de vraag naar dergelijk type deuren dan ook steeds groter. Met de nieuwe ThermoSafe en ThermoCarbon deuren beantwoordt Hörmann perfect aan hun vraag. Batibouw 2016 - Hall1 – Stand 1323.

www.roosens.com

www.hormann.be

HÖRMANN - Kamerhoge voordeuren met moderne look

POUJOULAT - Alliance & Confort +

WIENERBERGER - Linaqua Op Batibouw stelt Wienerberger de gevelsteenreeks Linaqua voor. Deze handvormstenen danken hun karakteristieke uiterlijk aan een speciaal ontwikkeld productieproces waarin een cruciale rol is weggelegd voor het gebruik van water. Die behandeling maakt dat de pure kleur van de klei ongehinderd tot de oppervlakte doordringt. Dat levert tijdens het bakken een ijzersterk palet aan intense tinten op. Linaqua is verkrijgbaar in het lineaire Schouterden formaat (256mm l x 90mm b x 43mm h) en in de kleurvarianten Vino, Viola, Giallo en Fumo. www.wienerberger.be

LUXLIGHT - Illumy Het nieuwe platdakraam ‘Illumy by Luxlight’ onthult op Batibouw zijn unieke troeven: het meeste daglicht, de meest natuurlijke lichtkleur én het gewenste kunstlicht voor elke sfeer. Voor deze bron van welzijn en wooncomfort werd een ultrastrak design ontwikkeld, passend bij de hedendaagse architectuur. Ontdek de ‘ultieme daglichtlamp’ van Luxlight op Batibouw 2016, Hal 4, stand 112.

Het rendement van de verwarmingstoestellen op hout verhogen en de energiefactuur verlagen. Poujoulat heeft twee krachtige oplossingen ontwikkeld voor de recuperatie en distributie van warme lucht, ALLIANCE en CONFORT+. Ze + beantwoorden aan alle configuraties voor houtkachels, pelletkachels of gesloten haarden in lage energiewoningen of gerenoveerde woningen, waardoor tot 25 % kan worden bespaard op de energiefactuur. De twee systemen werken dankzij een warmtewisselaar. Batibouw 2016 - Hal 6, Stand 118. www. poujoulat.be

REYNAERS ALUMINIUM - MasterLine 8 Reynaers Aluminium toont op Batibouw in preview MasterLine 8, het aluminium raamsysteem van de volgende generatie. MasterLine 8 staat voor maximaal comfort, biedt talrijke designvarianten en scoort hoog op vlak van energie-efficiëntie. Het innovatieve karakter van Reynaers is tevens terug te vinden in de nieuwe beursstand van Batibouw 2016 - Hal 4 – stand 312. www.reynaers.be

www.luxlight.eu www.illumy.be

KIJK VOOR MEER INNOVATIES OP: WWW. FOCUSARCHI.BE

Loxx Architects

Niet alleen biedt Nelissen u een enorm assortiment aan stenen, bovendien kan u die combineren tot unieke mixen. Probeer het zelf met onze â&#x20AC;&#x2DC;mix-en-voeg moduleâ&#x20AC;&#x2122; op www.nelissen.be. De mogelijkheden zijn eindeloos!

NIEUW

Het perfecte balans tussen licht en schaduw

Serge Ferrari presenteert de laatste innovatie in zijn assortiment zonweringen: Soltis 88. Met een geoptimaliseerde openingscoëfficiënt en een zeer regelmatig weefpatroon is Soltis 88 een hoge prestaties leverend zonwering-screen voor binnen- en buitentoepassingen. Soltis 88 combineert thermisch en visueel comfort: - Een buitengewone duurzaamheid dankzij de voordelen van de Précontraint-technologie - De luchtkwaliteit wordt gegarandeerd door de Greenguard Gold-certificering - Evenwicht tussen schittering en transparantie - Een energiezuinig gebouw en een hoog wooncomfort - 100 % recyclebaar dankzij het Texyloop-procédé - 17 nieuwe trendy kleuren voor een perfecte harmonie van het interieur

Reserveer nu uw brochure: infoEuroD@sergeferrari.com

www.sergeferrari.com

Zie www.sergeferrari.com voor meer informatie